T.C.KÜLTÜR VE TUR�ZM BAKANLI�I

Kültür Varl�klar� ve Müzeler Genel Müdürlü�ü

32.KAZI SONUÇLARI

TOPLANTISI1. CİLT

24 - 28 MAYIS 2010�STANBUL

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlýðý Yayýn No: 3267-1 Kültür Varlýklarý ve Müzeler Genel Müdürlüðü Yayýn No: 147-1

YAYINA HAZIRLAYANLARA. Naci TOYDr. Haydar DÖNMEZÖmer ÖTGÜN

Mustafa ÜÇGÜL

ISSN: 1017-7655

Kapak Fotoðrafý: Cevat BAÞARAN “Parion 2009 Yýlý Kazý ve Restorasyon Çalýþmalarý”

Not : Kazý raporlarý, dil ve yazým açýsýndan Klâsik Filolog Dr. Haydar Dönmez tarafýndan denetlenmiþtir. Yayýmlanan yazýlarýn içeriðinden yazarlarý sorumludur.

Allâme Tanýtým & Matbaacýlýk

Hizmetleri

ANKARA-2011

Kapak ve Uygulama

Bu kitap Ýstanbul 2010 Avrupa Kültür Baþkenti Ajansý nýn

katkýlarýyla basýlmýþtýr.

'

İÇİNDEKİLER

Taner KORKUTTlos 2009 Y�l� Kaz� Etkinlikleri ..............................................................................1

Cengiz IŞIKKaunos 2009 Çal�ştay-Kaz�-Araşt�rma-Restorasyon-Konservasyon-Onar�m ve “Arkeolojik Park” Çal�şmalar� .................................................................................17

Nurettin ÖZTÜRK, Berna KAVAZZeytinliada Kaz�s� 2009 Y�l� Çal�şmalar� ...............................................................33

Chris LIGHTFOOT, Nikos TSIVIKIS, Jane FOLEYAmorium Kaz�lar�, 2009 .........................................................................................47

Sevinç GÜNEL Çine-Tepecik 2009 Y�l� Kaz�lar� ..............................................................................69

Vecihi ÖZKAYA, Aytaç COŞKUNKörtik Tepe 2009 Y�l� Kaz�s� ...................................................................................81

Vecihi ÖZKAYA, Aytaç COŞKUNGre Abdurrahman 2009 Y�l� Kaz�s� Başlang�ç Raporu ...........................................101

Burçin ERDOĞUGökçeada Uğurlu-Zeytinlik Kaz�s� 2009 Y�l� Çal�şmalar� ......................................119

Halime HÜRYILMAZGökçeada-Yenibademli Höyük 2009 Y�l� Kaz�lar� ................................................128

Elif GENÇ, Stefano VALENTINI, Anacleto D’AGOSTINOKuriki Höyük 2009 Y�l� Kaz� Çal�şmas� .................................................................142

Mustafa ŞAHİNMyndos Kaz�lar�, 2009 ............................................................................................154

Fede BERTIIasos, 2009 Campaign .............................................................................................176

Nurettin KOÇHAN, Korkmaz MERAL, Hacer MOTOR, Ahmet Cüneydi HASKyzikos, 2009 ..........................................................................................................188

Osman ERAVŞAR2009 Y�l� Alara Kaz�s� .............................................................................................200

Coşkun ÖZGÜNEL, Davut KAPLAN2009 Y�l� Gülp�nar Kaz�lar� (30. Y�l) .....................................................................212

Lars KARLSSONLabraunda, 2009 ......................................................................................................230

Necla Arslan SEVİN, Veli SEVİN, Haydar KALSENHarput Osmanl� Mahalle Kaz�s� 2009 Y�l� Çal�şmalar� ..........................................242

Tuba ÖKSE, Ahmet GÖRMÜŞ, Erkan ATAY, Harun TAŞKIRAN, Nihat ERDOĞAN Il�su Baraj� İnşaat Sahas� 2009 Y�l� Kurtarma Kaz�lar� ...........................................258

Tuba ÖKSE, Ahmet GÖRMÜŞ, Deniz Yaşin MEIER, Mehmet Arif BİLİCİIl�su Baraj�-Salat Tepe 2009 Y�l� Kaz�s� .................................................................270

Cevat BAŞARANParion 2009 Y�l� Kaz� ve Restorasyon Çal�şmalar� ................................................283

Elmar SCHWERTHEIM, A. TANRIÖVERDie Ausgrabungen Des Jahre 2009 in Alexandria Troas .........................................301

Michael BLÖMER, Engelbert WINTERDas Zentralheiligtum Des Iupiter Dolichenus Auf Dem Dülük Baba Tepesi Bei Doliche – Forschungen Des Jahres 2009 .........................................................319

Martin SEYER und MitarbeiterLimyra, 2009 ...........................................................................................................331

Gocha TSETSKHLADZE, William ANDERSON, Luc BAUTERS, Edward DANDROW, Wim De CLERCQ, Emanuel MAYER, Armin SCHMIDT Pessinus, 2009 ..........................................................................................................341

A. Nejat BİLGEN, Gökhan COŞKUN, Zeynep BİLGEN, Nazan YÜZBAŞIOĞLU, Asuman KURUSeyitömer Höyüğü 2009 Y�l� Kaz�s� .......................................................................367

Geoffrey SUMMERS, Françoise SUMMERSKerkenes, 2009 .......................................................................................................381

Nevzat ÇEVİK, S, BULUT, H.O.TIBIKOĞLU, B.ÖZDİLEK, Ç.A.AYGÜNMyra ve Andriake Kaz�lar� 2009: İlk Y�l .................................................................403

Numan TUNA, Nadire ATICI, İlham SAKARYA, Özgür GÖKDEMİRBurgaz 2009 Y�l� Çal�şmalar� ..................................................................................421

Re�k DURU, Gülsün UMURTAKBademağac� Kaz�lar� 2009 Y�l� Çal�şmalar� ............................................................438

Oktay BELLİ2009 Y�l� Van-Yoncatepe Saray�,Nekropolü ve Aşağ� Kenti Kaz�lar� .....................446

.................................................................................................................................................................................. 283

PAR�ON 2009 YILI KAZI VE RESTORASYON ÇALI�MALARI

Cevat BA�ARAN�

A.GENEL 2009 y�l� Parion kaz� ve restorasyon çal�şmalar�, T.C.Kültür ve Turizm Bakanl�ğ�

Kültür Varl�klar� ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 08.06.2009 tarih ve 108153 say�l� kaz� ruhsat doğrultusunda Prof. Dr. Cevat Başaran başkanl�ğ�nda 5 akademisyen, 1 mimar, 1 restoratör-konservatör, 1 antropolog, 1 seramik uzman� ve 4 yüksek lisans öğrencisi ile 38 öğrenci-işçiden oluşan bir ekip taraf�ndan 22 Haziran - 14 Ağustos 2009 tarihlerinde, Bakanl�ğ�m�za sunulan kaz� program� çerçevesinde Güney Nekropolü, Tiyatro, Roma Villas�, Yamaç Yap�s� ve Sondajlar olmak üzere antik kentin 5 ayr� bölgesinde gerçekleştirilmiş, çok say�da etütlük ve 146 adet envanterlik eser ortaya ç�kar�lm�şt�r.

B.NEKROPOL ÇALI�MALARI Hasan KASAPOĞLU**

Nekropol alan�ndaki 2009 y�l� kaz� sezonu çal�şmalar�na, 2008 y�l�nda çal�ş�lmaya başlanan C4b ile bunun hemen bat�s�nda, bu sezon başlanan D4a açmalar�nda devam edildi (Çizim: 1). C4b açmas�n�n önceki y�l çal�şmalar�nda yar�m b�rak�lan kuzey k�sm�nda -45 / -90 cm. aras� kotta Düz Semerdam Kiremit Mezar tipindeki M121, ayn� k�s�mda yaklaş�k -140 / -150 cm. aras� kotta ise oldukça tahribata uğram�ş iki Basit Toprak Mezar M122 ve M123 ortaya ç�kar�lm�şt�r. Açmada -150 / -240 cm. kota kadar olan seviye aral�ğ�na inildiğinde, iki D�şbükey Semerdam Kiremit Mezar ile doğu yar�s� tamamen tahribata uğram�ş bir Düz Semerdam Kiremit Mezar ile karş�laş�lm�şt�r (Resim: 1). Bu mezarlardan kremasyon gömünün uyguland�ğ�, M127 olarak adland�r�lan mezardan 12 pişmiş-toprak unguentarium, 1 pişmiş-toprak lagynos ve 1 pişmiş-toprak * Prof. Dr. Cevat BAŞARAN, Prof. Dr. Cevat BAŞARAN, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji

Bölümü 25240-Erzurum/TÜRKİYE. Tel:04422314065 Fax:04422361428 E.Mail:cbasaran@atauni.edu.tr; parionluparis@yahoo.com; Web. www.parion.biz Bu y�lki kaz� çal�şmalar�na izin veren T.C.Kültür ve Turizm Bakanl�ğ� Kültür Varl�klar� ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne; çal�şmalara proje desteğinde bulunan Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü ve Edebiyat Fakültesi Dekanl�ğ�’na; Kaz�m�zda Bakanl�k temsilcisi olarak görev yapan, Karabük Kültür ve Tabiat Varl�klar�n� Koruma Bölge Kurulu uzman� Sn.Yalç�n Şaşmaz’a; Kemer Köyü Muhtarl�ğ�’na, sponsorlar�m�z, İÇDAŞ AŞ. Genel Müdürlüğü, M.M. Nurova, Ü.Kutluer, ve A.Koç’a; büyük özveriyle çal�şan kaz� ekibinin tüm elemanlar�na burada bir kez daha teşekkür etmek isterim.

** Arş. Gör. Hasan KASAPOĞLU, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240 Erzurum/TÜRKİYE. Tel: 0 442 231 40 69, Fax: 04422361428, E-mail: hasankasapoglu@gmail.com.

..................................................................................................................................................................................284

geniş ağ�zl� kap ele geçirilirken, diğer mezarlardan birkaç ölü hediyesi ve birkaç bronz sikke d�ş�nda buluntu ele geçirilmemiştir. Bu seviyenin alt�nda -240 / -310 cm. aras� kotta ise, biri kumtaş�, ikisi mermer levhalardan yap�lm�ş 3 Taş Sand�k Mezar ile doğu yar�s� bu taş sand�k mezarlar taraf�ndan tahrip edilmiş bir Basit Toprak Mezar ortaya ç�kar�lm�şt�r. Bu mezarlardan TSM10 içerisinden baz�s� yuvarlak, baz�s� da kare olan 37 alt�n pul ile bunlar�n aras�na yerleştirilen 170 ince uzun boncuk parças� ve küçük boncuklardan oluşan alt�n bir diadem, Eros �gürlü 2 alt�n küpe, 1 kaşl� alt�n yüzük ve 1 adet de alt�n yüzük halkas� ele geçirilmiştir (Resim: 2). Bu mezar�n yaklaş�k 50 cm. daha alt seviyesinde ortaya ç�kar�lan diğer iki Taş Sand�k Mezar’dan ilki olan ve TSM11 olarak adland�r�lan mezardan, alt k�s�mlar�na geçirilmiş bronz parçalarla kurşun bir bant üzerine aplike edilmiş, çok ince alt�n kaplama pişmiş topraktan küçük yuvarlak boncuklara sahip, taklit (imitasyon) olarak nitelendirilebilecek, olas�l�kla iki pazubente ait aş�r� derecede tahribat görmüş parçalar, k�r�k vaziyette demir strigilis ve mezar kapağ� k�r�larak sonradan konulduğu anlaş�lan, kremasyon gömüye ait urna kab� olarak kullan�lm�ş, parçalar hâlinde bir hydria ele geçirilmiştir. Bu mezar�n hemen güneyine bitişik bulunan ve TSM12 olarak adland�r�lan mezar�n içinde aş�r� derecede erimiş bir kad�n iskeleti bulunmuştur. İskeletin baş k�sm�nda meşe yaprakl� alt�n bir taç–diadem, boyun k�sm�nda ise, üzerleri çok ince alt�n kaplamal� pişmiş toprak boncuklardan yap�lm�ş taklit bir kolye ya da taç olduğu düşünülen bir tak�ya ait parçalar ele geçirilmiştir (Resim: 3).

C4b açmas�n�n doğusunda yer alan ve C4b ile aras�nda yaklaş�k 100 cm.lik kot fark� bulunan D4a açmas�nda yap�lan çal�şmalarda ise -40 / -150 cm. aras� kotta, içinde ele geçirilen iskelet kal�nt�lar�ndan 2 veya 3 yaşlar�nda bir çocuğa ait olduğunu düşündüğümüz bir Amphora Mezar, ayr�ca; yerel kayaç taş�ndan yap�lm�ş, içerisinde yetişkin bir erkek iskeletine ait kemikler ile birlikte bronz bir sikke bulunan, basit işçiliğe sahip bir Taş Sand�k Mezar; içerisinde çok say�da cam ve pişmiş toprak unguentarium, lagynos, kad�n �gürlü kemik toka, kandil ve erimiş bir bronz aynadan oluşan ölü hediyeleri bulunan ve kremasyon gömüye sahip bir D�şbükey Semerdam Kiremit Mezar (M125) ile içerisinde baz�lar� aş�r� derecede tahribat görmüş Eros, Herme, domuz ve kuş �gürinleri ile birkaç seramik kap ve bir bronz sikke bulunan çocuk gömüsüne sahip bir Ahşap Tabut Mezar (M124) ortaya ç�kar�lm�şt�r (Resim: 4). Bu mezarlar�n d�ş�nda bu seviyeye kadar açma genelinde Hellenistik ve Roma Dönemlerine ait çok say�da seramik parças�, 1 giysili kad�n �gürini ile 1 cam lagynos bulunmuştur. Bu açmada yaklaş�k -240 cm. kota kadar inildikten sonra bu alandaki çal�şmalar sonland�r�lm�şt�r.

Nekropol alan�n�n doğusundaki F4d açmas�nda gerçekleştirilen çal�şmalarda ise, açman�n orta k�sm�nda kuzeydoğu-güneybat� yönünde uzanan, güney k�sm� açman�n güney kesiti içerisine doğru devam eden -25 / -100 cm. aras� kotta bulunan moloz taş

.................................................................................................................................................................................. 285

temel kal�nt�s� tespit edildi. Bu moloz taş temel kal�nt�s�n�n kuzeyinde, doğusunda ve hemen alt k�sm�nda üçü Düz Semerdam Kiremit Mezar, ikisi D�şbükey Semerdam Kiremit Mezar olmak üzere toplam 5 mezar ortaya ç�kar�ld�. Bu mezarlardan kremasyon gömüye sahip D�şbükey Semerdam Kiremit Mezar tipindeki M130’dan 3 pişmiş-toprak unguentarium, yine ayn� tipteki M133’ten ise 6 pişmiş toprak unguentarium ve 1 lagynos ele geçirildi. Moloz taş temel kal�nt�s�n�n kuzeyinde bulunan, kremasyon gömüye sahip Düz Semerdam Kiremit Mezar tipindeki M131’den, 3 pişmiş-toprak unguentarium, 1 cam unguentarium, 1 pişmiş toprak kandil ile 1 lagynos ele geçirilirken, ayn� tipte olan ve yine kremasyon gömü uygulanan M132’den ise, 2 pişmiş-toprak unguentariuma ait boyun k�sm� ele geçirilmiştir. Kaz�lan derinlikte en alt seviyede yer alan M134’te ise, bir kad�na ait iskelet ve aş�r� tahribata uğram�ş bir kemik kolye ucu d�ş�nda buluntu ele geçmemiştir. Açmada yaklaş�k -240 cm. kota kadar inildikten sonra herhangi bir gömü izine rastlanamad�ğ�ndan, gerekli görsel ve çizgisel kay�tlar al�nd�ktan sonra bu k�s�mdaki çal�şmalar sonland�r�lm�şt�r.

Alanda 2005 y�l�nda çal�ş�lan F3c ve F4a açmalar�n�n bulunduğu k�s�mda yap�lan temizlik çal�şmalar� s�ras�nda, F3c açmas�n�n doğu kesiti içerisinde görülen izler sonucu, bu k�sma doğru girilen cepte ise biri -40 cm. diğeri -100 cm. kotta iki tahribata uğram�ş mezar tespit edilerek aç�lm�şt�r. M135 ve M136 olarak adland�r�lan bu iki mezardan, çok say�da unguentarium birkaç pişmiş toprak �gürin ve iki bronz sikke ele geçirilmiştir (Resim: 5).

Yaklaş�k 40 gün devam kaz� çal�şmalar�n�n ard�ndan uzman restoratör gözetiminde yaklaş�k 15 gün boyunca alanda daha önceki çal�şmalarda ortaya ç�kar�lan taş sand�k mezarlar, an�t mezarlar, pithos mezar ve taş döşeli yolda belirlenen tahribat giderilerek bunlar�n restorasyonu yap�ld�. Bu çal�şmalar�n yan� s�ra antik kentin yer ald�ğ� Kemer Köyü’nde bulunan bir köy evinde önceki dönemlerde f�r�n hamur teknesi olarak kullan�lm�ş bir lâhit olduğu belirlenerek, bunun alandaki diğer mezarlarla birlikte teşhirinin sağlanmas� amac�yla, çift kullan�ml� lâhit vinç yard�m�yla al�narak, geçici olarak nekropol alan�ndaki AM2 olarak adland�r�lan an�t mezar podyumu üzerine yerleştirildi.

C. T�YATRO ÇALI�MALARI Şengül Dilek FUL*

Merve BAYRAM2009 sezonu kaz� çal�şmalar� 5x5m. ölçülerinde aç�lan 1285-1275, 1290-1275,

1295-1275 karolaj numaral� açmalarda ve 2008 kaz� sezonunda çal�şmalar�na başlanan A7 açmas�nda gerçekleştirildi (Resim: 29). 1285-1275 karolaj numaral� açmada yap�lan * Arş.Gör.Dr. Şengül Dilek FUL, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240- Erzurum/

TÜRKİYE. Tel: 0 442 2314070 Fax: 04422361428 E- mail: dilekful@hotmail.com

..................................................................................................................................................................................286

çal�şmalar s�ras�nda -86 cm. kotta Medusa baş� parças�, -115cm. kotta ise 1 korozyonlu sikke ve mimarî parçalar, -163 cm. kotta bitkisel bezemeli mermer blok parças�, -230 cm. kotta burgu yivli sütun parças� ve İon tipi sütun parças� ele geçirildi.

1285-1275 karolaj numaral� açman�n kuzeydoğusundaki 1295-1275 karolaj numaral� açmada yap�lan çal�şmalarda, kuzeybat� köşede -100 cm. kota ulaş�ld�ğ�nda kenetlerle bağlanm�ş mermer bloklardan oluşan bir duvara rastland�. Bu mermer bloklar�n ortas�, harçla birleştirilmiş moloz taşlarla doldurulmuş şekilde bulundu. Açman�n kuzey s�n�r�nda -184 cm. kotta, 168 cm. uzunluğunda 106 cm. genişliğinde üzeri kabartmal� mermer friz parças� bulundu. Üzerinde bir insan, bir hayvan ve bir de fantastik yarat�k (?) işlenmiş blokta uzunluk 92 cm., genişlik ise 68 cm. dir. Figürler yüksek kabartma olup ortalama yükseklikleri 3-9 cm. aras�ndad�r. İnsan �gürünün boyu yaklaş�k 61 cm., köpek ya da taz� olabileceğini düşündüğümüz �gürin ve önündeki y�lan kuyruklu fantastik bir yarat�ğa ait olabileceği düşünülen �gür parças�n�n yüksekliği ise 49 cm.dir (Resim: 6). Friz üzerinde diş s�ras�, onun üstünde halat moti� ve onun da üzerinde bitkisel bezeme bulunmaktad�r. Ayn� alanda -184 cm. kotta skenefronsa ait olduğu düşünülen al�nl�k parças� ortaya ç�kar�ld� (Resim: 7). Üzerinde bir yunus bal�ğ� ve önünde Capricorn olarak adland�r�lan keçi başl� ve keçi ayakl� bal�k gövdeli mitolojik yarat�k betimlenmiştir. Al�nl�ğ�n yan k�sm�nda ise, kanatl� iki y�lan�n çektiği bir arabay� kullanan kad�n �gürü betimlenmiştir. Bunun Roma dünyas�nda tap�n�m gören tanr�ça Ceres olduğu düşünülmektedir. Daha önce ele geçirilen ve üzerinde bir erkek ile bir köpek ve fantastik yarat�ğ�n tasvir edildiği friz parças�n�n, al�nl�ğ�n yan yüzündeki kabartman�n devam� olduğu sonucuna var�ld�.

Sahne binas�n�n d�ş duvar�nda yüzeyden -202 cm. kotta 48 cm. genişliğinde 2 tane, pro�lli konsol bulundu. Sahne binas�n�n iç k�sm�nda ise arazinin eğiminden dolay� farkl� kotlarda yer alan 3 sütun tamburu parças� tespit edildi. 1285-1275 karolaj numaral� açman�n kuzey s�n�r�nda ele geçirilen sütun işlenmemiş olup -180 cm. kottad�r. Ortadaki sütun ise -215 cm. kottad�r ve o da işlenmemiştir. Kap� girişinin yan�ndaki bir diğer sütun ise -220cm. kotta ele geçirilmiştir. Sahne binas�n�n duvar�n�n önünde ise, birbirine kenetlerle bağlanm�ş mermer bloklar� ele geçirilmiştir.

1290-1275 karolaj numaral� açmada devam eden çal�şmalarda, geç dönem duvar� kald�r�ld�. İki parça hâlinde ele geçirilen İon sütun tamburu parças� yerinden kald�r�ld� ve geçici olarak sahne binas�n�n duvar�n�n üzerine taş�nd�. Açman�n güney bat� köşesinde, paradosun karş�s�nda – 300 cm. kotta, 184x45x35 cm. ölçülerinde, yumurta bezemeli tavan kaseti parças� ortaya ç�kar�ld�. Bu tavan kasetinin hemen yan�nda bir taraf� tahribata uğram�ş bir Korinth başl�ğ� ele geçirildi.

2008 kaz� sezonunda çal�ş�lan A7 açmas�n�n kuzey s�n�r� ile 1290-1275 karolaj

.................................................................................................................................................................................. 287

numaral� açman�n güney s�n�r�n� oluşturan geç dönem duvar�, çal�şmalarda tehlike oluşturduğu için kald�r�ld�. Bu duvarda dolgu malzemesi olarak kullan�lan arşitrav bloğu ortaya ç�kt� (Resim: 8). Bu arşitrav bloğunun üzerinde, Eros �gürünün tasvir edildiği bir parça ve İon sütun tamburu parças� ele geçirildi. Ayr�ca blok üzerinde kabartmal� frizin varl�ğ� saptand�. Burada yoğunlaşt�r�lan çal�şmalar s�ras�nda, kabartmal� frizin hemen yan�nda iki tane sütun tamburu parças� ve bitkisel bezemeli mimarî parçalar ele geçirildi. Domuz av�n�n canland�r�ld�ğ� sahnede soldan sağa doğru, tahribata uğram�ş muhtemelen bir kaplan (?), bir köpek (?), Eros, meşe ağac�, yaban domuzu, köpek (?), Eros, gövdesine y�lan sar�lm�ş bir ağaç, iki öküzün çektiği bir araba ve bunun içinde ters olarak yat�r�lm�ş bir yaban domuzu ve önünde yine muhtemelen bir aslan �gürü betimlenmiştir. Friz üstten Lesbos kymationu ile s�n�rland�r�lm�ş, alttan ise yumurta dizisi (İon kymationu), bunun alt�nda iki s�ra astragal dizisi ve en altta ise halat moti� betimlenmiştir. Friz 237,5x44x71,5 cm. ölçülerindedir. 1290-1275 karolaj numaral� açmada güneyden kuzeye doğru devam eden çal�şmalar sonunda yaklaş�k -64 cm. kotta 18,5 cm. uzunluğunda bir fallos ele geçirildi. 2008 kaz� döneminde çal�ş�lan ve A7 olarak adland�r�lan açmadaki çal�şmalara ise, kuzeyden güneye doğru devam edildi. Taş ve kök temizleme çal�şmalar� yap�ld�. Kaz�lan alan�n s�n�rlar�nda kalan 1137cm. uzunluğunda ve 330cm. yüksekliğinde Bizans sur duvar� temizlenerek ortaya ç�kar�ld�. Çal�şmalar sonunda ç�kan kabartmal� frizler koruma amac�yla üzerlerine jeotekstil kaplan�p restorasyon çal�şmalar�nda kullan�lmak üzere, bulunduğu yerde koruma alt�na al�nd�.

D. ROMA V�LLASI ÇALI�MALARI Vedat KELEŞ*

Alper YILMAZRoma Villas�’nda bu sezonki çal�şmalar kent karolaj�na göre; 1345-1255, 1340-

1255, 1335-1255 No.lu üç açmada yürütülmüştür. Çal�şmalara 1345-1255 No.lu açmada 2008 kaz� sezonunda b�rak�lan derinlikten devam edilmiştir. 1340-1255, 1335-1255 No.lu açmalarda çal�şma kolayl�ğ� için, açmalar basamakl� şekilde, iki açmada beraber çal�ş�lm�şt�r. Bu çal�şmalar s�ras�nda bol miktarda hayvan kemiğine rastlanm�şt�r. Bunlar, kaz�da görevli antropolog taraf�ndan temizlenip incelendiğinde; kemiklerin domuz ve köpek gibi küçükbaş hayvanlara ait ruminant kemikleri ve inek, öküz, at gibi büyük hayvanlara ait ruminant kemikleri olduklar� anlaş�lm�şt�r. Özellikle küçük ve büyük ruminant kemiklerinde keskin âlet izlerine rastlanm�şt�r. Bu darbe izleri bize, hayvanlar�n kesilip tüketildikten sonra kemiklerinin buraya at�ld�ğ�n� göstermektedir. İlerleyen çal�şmalarda farkl� kotlarda, bol miktarda istiridye kabuğu görülmüştür. Bu istiridyelerin * Doç.Dr.Vedat KELEŞ, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240- Erzurum/

TÜRKİYE. Tel:0 442 231 40 92 Fax: 04422361428, E-mail: vkelesus@atauni.edu.tr./vkelesus@yahoo.com

..................................................................................................................................................................................288

de tüketildikten sonra buraya at�ld�ğ� düşünülmektedir. Küçük bir alanda bu kadar çok hayvan kemiği ve istiridye kabuğu görülmesi, villan�n geç dönemlerde terk edildikten sonra, çöplük olarak kullan�ld�ğ�n� düşündürmektedir. Yap�lan çal�şmalarda alanda bol miktarda Roma Dönemine ait seramik parçalar� (ağ�z, dudak, gövde), kandiller, k�r�k cam kap (kadeh) parçalar� ve Roma Dönemine ait aş�r� korozyonlu sikkeler bulunmuştur. Bu parçalar içinde en ilginç olan� ise, muhtemelen bir cam kaba aplike şekilde yap�şt�r�lm�ş bir grotesktir. Ayr�ca, 1340-1255 No.lu açmada, hemen kap�n�n seviyesinde orijinal yeri belli olmayan, fakat villaya ait olabilecek renkli taşl� geometrik desenli mozaik parçalar�na rastlanm�şt�r.

Parion Roma Villas�’nda bu sezonki çal�şmalarda yap�n�n �s�tma sistemine (hypocaust) ait kal�nt�lar da ortaya ç�kar�lm�şt�r. Bu alanlarda yap�lan çal�şmalarda künkler, yuvarlak ve kare tuğla sütunlu (=pilae) hypocaust sistemine ait olduğu düşünülen minik payeler ele geçirilmiş ve bunlar�n baz�lar�n�n tümüyle tahribata uğrad�ğ� görülmüştür (Resim: 9). Pilae’in, doğu bölümde yuvarlak tuğla sütunlu, bat�da ise kare tuğla sütunlu olduğu izlenmektedir. Bu pilae’la alanda bir asma zemin oluşturulduğu ve burada ele geçirilen ince mermer kaplama levhalardan dolay� da, bu zeminin üzerinin mermerle kapland�ğ� sonucuna var�lm�şt�r (Resim: 10).

1335-1255 No.lu açmada kuzeye bakan duvarda -200 cm. kotta kemerleme sistemi ile oluşturulmuş kap� ya da dehliz benzeri mimarî bir elemana rastland�. Bu kemerli yap�n�n uzant�s�n�n, yap�n�n kaz�lmayan diğer bölümlerine uzand�ğ� görülmüştür. Ayr�ca açman�n kuzeybat� köşesinde yine hypocaust sistemine ait olabileceği düşünülen bir yap� ortaya ç�kar�ld�. Bu yap�n�n etraf� ve üstü tamamen kapat�lm�şt�r. Yap�n�n içi incelendiğinde, boş olduğu ve kaz�lmayan diğer odaya kadar ilerlediği görülmektedir. Fakat bu yap�n�n diğer odada nereye kadar gittiği toprak birikintisi nedeniyle anlaş�lamam�şt�r. İleriki sezonlarda yap�lacak çal�şmalar bu iki mimarî eleman�n işlevi hakk�nda daha detayl� bilgilerin elde edilmesine yard�mc� olacakt�r. Yap�lan çal�şmalarda ele geçirilen pişmiş toprak boş tüplerlerle (spacer tubes) iç k�s�mlar� boş b�rak�lm�ş duvarlar, villan�n duvarlar�n�n da �s�t�ld�ğ�n� göstermiştir. Duvar yüzeyinin birbirlerine kenetlenmiş tuğlalardan oluşan spacer tubelar sayesinde ana duvarla tuğlalar aras�nda bir boşluk oluşturulduğu, bu boşluğun da hypocausta bağland�ğ� düşünülmektedir. Ayn� yerde demir çiviler de ele geçirilmiştir. Böylece, spacer tubelar�n bu çiviler yard�m�yla duvara tutturulduğu anlaş�lmaktad�r. Ele geçirilen veriler doğrultusunda yap�n�n hem zeminden, hem de duvarlardan �s�t�lm�ş olduğu sonucu ortaya ç�kmaktad�r (Resim: 11).

.................................................................................................................................................................................. 289

E.YAMAÇ YAPISI (?) ÇALI�MALARI Doç. Dr. Vedat KELEŞ*

Uzman Ersin ÇELİKBAŞYamaç hamam� olabileceği düşünülen alandaki 2009 sezonu çal�şmalar�na, önceki

sezonda çal�ş�lan 1490-1250 karolaj numaral� 5x5 m. ölçülerindeki açman�n bat�s�ndaki yeni açmada devam edilmiştir. 1490-1250 açmas�ndaki duvar�n bat� yönüne doğru devam eden uzant�s�n� belirlemek amac�yla, bu alanda yap�lan temizlik çal�şmalar�n�n ard�ndan yap�n�n işlevinin anlaş�labilmesi için, seviye inme çal�şmalar�nda bulunulmuş, doğu-bat� yönünde uzanan duvar�n, 1485-1250 açmas�nda da devam ettiği görülmüştür.

Açman�n kuzeybat�s�nda -105 / -110 cm. aras� kotta oldukça düşük kondüsyonlu sikkeler ile yine bu seviyede 4 adet birbirinden farkl� şekillerde cam boncuk ve tesseralar� siyah, aç�k pembe ve beyaz renklere sahip bir mozaik parças� ele geçirildi. Bu mozaiğin hemen 20 cm. doğusunda ayn� mozaiğe ait olduğu düşünülen ayn� renk tesseralara sahip daha küçük boyutlu bir mozaik parças�na ile pro�lli mermer duvar kaplamalar�na rastland�. Kuzeybat�da -115 / -120 cm. aras� kotta, kuzeyde ise -175 cm. kotta çok say�da korozyona uğram�ş sikkeler ç�kmaya devam etti. Ayr�ca bu seviyelerde çeşitli seramik parçalar�na ve açmada s�k rastlanan, küpe olduklar�n� düşündüğümüz metal parçalara da rastland�.

Açman�n kuzey yönünde yoğunlaşan kaz� çal�şmalar�nda harç parçalar� aras�nda metal çiviler ele geçirilirken, ayn� k�s�mda -220 cm. derinlikte, 8 cm. uzunluğa sahip, ucu k�r�k, diskusunda herhangi bir �gür yer almayan, kenar�nda konsantrik daireler bulunan bir kandil ele geçirildi. Açmada sikkelerin yoğun olarak ç�kt�ğ� kuzeybat� bölümde Roma Villas�’nda ele geçirilen s�valarla benzer nitelikte, ince, renkli bir s�va parças�na da ulaş�ld�. Son yap�lan çal�şmalarda ise genellikle Geç Roma Dönemi hamamlar�nda görülen “spacer tube” olarak adland�r�lan duvar �s�tma sistemine ait elemanlar ortaya ç�kar�ld�.

Açmada -210 cm. kota gelindiğinde kuzeydoğu köşesinde yer alan su künkünün hemen yan�nda yeni bir duvar örgüsüne rastlan�rken, -288 cm. kotta da iki kenar�nda boynuza sahip miğferi bulunan bir terrakota Athena baş� ele geçirildi (Resim: 12). Açman�n güneyinde duvar kenar�nda zemini bulma amac�yla gerçekleştirilen sondaj çal�şmas�nda, ana toprağa ulaş�ld�. Bu aşamadan sonra 1485-1250 açmas�ndaki çal�şmalar�n yan� s�ra açman�n güneybat� taraf�na 5x5 m. ölçülerinde yeni bir açma aç�ld�. Bu yeni açman�n kuzey taraf�nda -80 cm. kotta düzgün kesilmiş blok taşlardan oluşan tahribata uğram�ş vaziyette bir zemin olduğu belirlendi. -105 cm. kotta açman�n doğu taraf�ndaki duvar�n * Doç.Dr.Vedat KELEŞ, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240- Erzurum/

TÜRKİYE. Tel:0 442 231 40 92 Fax: 04422361428, E-mail:vkelesus@atauni.edu.tr./vkelesus@yahoo.com

..................................................................................................................................................................................290

önünde, 1495-1250 açmas�nda ortaya ç�kan su künkü ile bağlant�l� olmayan ve yukar�ya doğru dirsek yaparak yükselen, büyük olas�l�kla yap�n�n üst kat�na ait, bir su künkü ortaya ç�kt�.

1495-1255 açmas�nda çal�şmalara seviye inilerek başland�. -170 cm. kota gelindiğinde 1495-1250 açmas�nda ortaya ç�kan su künklerinin devam� niteliğindeki, k�vr�m yaparak güneye doğru devam eden su künkleri tamamen ortaya ç�kar�ld�. Açman�n doğusunda ortaya ç�kan kuzey-güney yönünde uzanan duvar örgüsünü takip etmek amac�yla 1495-1255 açmas�n�n hemen doğusuna 1500-1255 karolaj numaras�na sahip bir açma daha aç�lmas� uygun görüldü. Açmada -50 cm. kota gelindiğinde kuzey-güney doğrultusunda uzanan bir duvar örgüsü ortaya ç�kt�. -60 cm. kotta kuzey-güney yönünde uzanan duvar� doğu-bat� yönünde kesen paralel iki duvar�n kestiği görülürken, -98 cm. derinliğe gelindiğinde duvar örgüsünün değiştiği, yani iki evreli bir duvar örgüsü olduğu gözlendi. Çal�şmalarda -220 cm. kota gelindiğinde kaz�lan yerde toprağ�n sertleştiğine tan�k olundu. Diğer açmalarla seviyeyi eşitlemek amac�yla açman�n kuzeyine 1500-1250 karolaj numaral� yeni bir açma aç�ld�. Bu k�s�mdaki çal�şmalarda -30 cm. kota gelindiğinde zemine ait olan çok say�da kiremit parçalar� ile künk parçalar� ortaya ç�kar�l�rken, açman�n güneydoğu köşesinde apsisli bölüm ile doğu taraf�nda kiremitlerin aralar�ndan harç kullan�larak üst üste s�ral� biçimde konmas�yla oluşturulmuş ayaklar ortaya ç�kt�. Bunlar�n hemen yan�nda künk parçalar�n�n da ele geçirilmesi ve yoğun bir şekilde is izine rastlanmas� burada bir hypocaust sisteminin var olabileceğini akla getirmiştir (Resim: 13).

F. SONDAJ 1 ÇALI�MALARI

H. Ertuğ ERGÜRER*

M. Serkan GENÇKent tiyatrosunun bat�s�nda yer alan ve SDJ 1 olarak adland�r�lan bu alandaki

çal�şmalar�n amac�, doğu-bat� yönünde kesme taş bloklardan oluşan ve güneyde giriş bölümü tespit edilen yap�n�n işlevini anlamak; ayr�ca geç dönem eklentilerinin tarihini ve kullan�m amaçlar�n� tespit etmekti. Bu amaçla kaz� dönemi boyunca SDJ 1 de 5x5 m. ölçülerinde 6 açmada çal�ş�lm�şt�r. Bu açmalar s�ras� ile 1360-1350, 1365-1345, 1365-1350, 1370-1350, 1375-1350, 1380-1350’ dir.

1360-1350: Geçen y�llarda bu bölümde -150 cm. kota kadar çal�ş�lm�ş, geç dönem duvar� ve alt�nda devşirme olarak kullan�lan 168 cm. uzunluğunda bir sütun gövdesi tespit edilmişti. Burada yap�lan çal�şmalarda sütun iyice aç�ğa ç�kar�lm�ş ve zemin seviyesinde * Arş. Gör. H. Ertuğ ERGÜRER, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 25240- Erzurum/

TÜRKİYE Tel: 0 442 231 40 69 Fax: 04422361428 E-mail: ertiara@yahoo.com

.................................................................................................................................................................................. 291

olduğu görüşmüştür. Ayr�ca orijinal yap�ya ait olan geison da bu çal�şmalar s�ras�nda aç�ğa ç�kar�lm�şt�r. Orijinal kap�n�n bulunduğu bu açmada zeminin oldukça sağlam olduğu görülmüştür.

1365-1345: Bu açmada yap�lan çal�şmalarda, 1365-1350 açmas�nda tespit edilen duvarlar�n kuzeye doğru devam ettiği ve kuzeyde açma kesitinde girişler b�rak�larak yeni duvarlar�n başlad�ğ� görülmüştür.

1365-1350: Bu açmada çal�şmalara geçen y�l başlanm�ş ve doğu-bat� yönündeki duvarlar�n bu bölümde de devam ettiği görülmüştü. Bu y�l yap�lan çal�şmalarda -185 cm. ye kadar inilmiş ve büyük bölümü tahrip edilmiş orijinal zemine ulaş�lm�şt�r. Çal�şmalar s�ras�nda bu açmada orijinal taş s�ras�n�n tahrip edilerek bir giriş oluşturulduğu ve bu girişe de mermer bloklardan kap� lentosu ve sövesinin yerleştirildiğine tan�k olunmuştur. Ayr�ca orijinal yap�n�n kuzeyinde ve güneyinde moloz taşlardan yap�lan ikişer duvar�n eklendiği anlaş�lm�şt�r (Resim: 14).

1370-1350: Bu bölümde yap�lan çal�şmalarda geç dönem kap� girişi tamamen ortaya ç�kar�lm�ş ve doğuya doğru kesme taş s�ralar�n�n ve orijinal zeminin devam ettiği görülmüştür. Bununla birlikte, çal�şmalarda doğuya gidildikçe, zeminde ve orijinal duvar s�ras�nda tahribat�n artt�ğ� anlaş�lm�şt�r.

1375-1350: Çal�şmalar�n başlang�c�nda kuzey-güney yönünde uzanan 2 duvar kal�nt�s� tespit edilmiştir. İlerleyen dönemde, orijinal duvarlar�n ve zeminin tamamen tahrip edildiği görülmüştür. Bu bölümde temel kal�nt�s�n�n kuzeyinde yap�lan çal�şmalarda ana toprağa ulaş�lm�şt�r.

1380-1350: Bu açmada yap�lan çal�şmalarda, kuzey-güney yönünde devam eden 2 duvar daha tespit edilmiştir. Bu duvarlar�n doğrultular� ve ölçüleri göz önünde bulundurulduğunda, bat�da tespit edilen diğer 2 duvar ile ayn� odalar�n parçalar� olduğu düşünülmektedir. Açmada çal�şmalar ilerledikçe bir-iki yerde orijinal zeminin korunduğu görülmüştür. Ayr�ca açman�n doğu kesitinin hemen yak�n�nda orijinal duvar s�ras�na ait kesme taş blok da aç�ğa ç�kar�lm�şt�r.

Bu y�l 6 açmada yap�lan çal�şmalarda yap�n�n farkl� dönemlerde en az 3 kere kullan�ld�ğ� anlaş�lm�şt�r. Doğu-bat� yönünde uzanan ve ana kayaya basamakl� bir şekilde yerleştirilen orijinal yap� yoğun bir tahribata uğram�şt�r. Orijinal yap�n�n nas�l tahrip edildiği tam olarak bilinmemekle birlikte, kentin diğer yap�lar�nda da bu tahribat�n izleri görülmektedir. Çal�şmalarda yap�n�n geçen y�llarda tespit edilen geç dönem eklentilerinin bir k�sm� daha aç�ğa ç�kar�lm�ş ve 2 evreli bir gelişimi olduğu anlaş�lm�şt�r. Orijinal dönemin yan�nda, 2. ve 3. evre olarak adland�r�lan bu dönemlerin ikisi de yang�n ile tahribata uğram�şt�r (Resim: 15). Bunun kal�nt�lar� tüm açmalarda ve açma kesitinde net

..................................................................................................................................................................................292

olarak görülmüştür. 2009 sezonunda, 6 farkl� açmada yaklaş�k 150 m²’lik alan tümüyle kaz�lmas�na rağmen, yoğun tahribat nedeniyle orijinal yap�n�n işlevi anlaş�lamam�şt�r. Bununla birlikte, yukar�da ayr�nt�lar� ile anlat�lan SDJ 1 yap�s�nda 16’s� envanterlik 69 sikke, 2 tane ince grenli beyaz mermerden yap�lm�ş küçük heykel bacağ�, 2 terra-cotta �gürin, kemik eserler, seramik parçalar� ve farkl� mimarî elemanlar gün yüzüne ç�kar�lm�şt�r.

Parion antik kenti 2009 y�l� kaz� ve restorasyon çal�şmalar�nda bu 5 farkl� alanda ele geçirilen tüm buluntular�n günlük olarak bütün çizgisel ve fotogra�k kay�tlar� tutularak tüm veriler �le maker, corel draw, autocad, netcad gibi programlar yard�m�yla kay�t alt�na al�nm�şt�r. Ayr�ca ÇOMÜ Çan Meslek Yüksek Okulu’ndan seramik uzman� Öğr. Gör. Onur Öztürk’ün yard�mlar�yla bölgeden toplanan kil örnekleri ile seramik yap�m� denemeleri de yap�lm�şt�r.

Parion kaz�lar�na destekleri için Kültür ve Turizm Bakanl�ğ�’na ve sponsorlar�m�za sonsuz teşekkürler.

.................................................................................................................................................................................. 293

Çizim 1: Parion Nekropolü 2009 y�l� çal�şma alanlar� plan�.

Resim: 1

..................................................................................................................................................................................294

Resim :2

Resim: 3

.................................................................................................................................................................................. 295

Resim: 4

Resim: 5

..................................................................................................................................................................................296

Resim: 6

Resim: 7

.................................................................................................................................................................................. 297

Resim: 8

Resim: 9

..................................................................................................................................................................................298

Resim: 10

Resim: 11

.................................................................................................................................................................................. 299

Resim: 12

Resim: 13

..................................................................................................................................................................................300

Resim: 14

Resim: 15