PODLASKIEZESZYTY

RCHEOLOGICZNE

z^8Źozz^2o/2

Mvznvnn Popr,AsKIE w Brłł,yMsToKU

PODLASKIE ZESZYTYARCHEOLOGICZNE

7-8l2ol1-2ol2

Brłrysrox

RedakcjaHalina Karwowska, Ireneusz Kryński,Katarąrna Rusin, Urszula Stankiewicz,Adamwawusiewicz

Recemenciprof, dr hab. Tadeusz Grabarczykdr hab. prof. UMCS ]erzy Libera

KorelćaEwa Sałek

Adres Redakcji:ul. Bema 11, 15-369 Białystoktel. 85 7 42 65, tel./fax. 85 742 77 20e-mail: archeologia@muzeum.bialystok.pl

Tłumaczenia:angielskie SabinaSiemaszkorosyjskie - Elżbieta Owerczuk

skład i łarnanieJoanna Podgórska

Projekt okładkiKrystyna Krakówka

IssN r895-4243

Nakład 400 egz.

Druk i oprawa:

F]XPOL, P. Rybiński, |. Dąbek, sp.j.ul Brzeska 4,87-800 Włocławektel. 54 232 37 23, e-mai]: sekIetiliat@expol.home,pl

@2012 Copyright by:Muzeurn Podlaskie w BiałymstokuRatusz, Rlłlek Kościuszki 10, 15-426 Białystoktel.85 742 14 73,tel./fax 85 742 14 40e-mail: muzeum@muzeum.bialystok.pl

Iu

Sprs Tnnścr

Lech pawlata

Stan i perspektywy badań nad osadnictwem młodszych faz epoki brązu i wczesnejepolł żelaza w północnej części Podlasiu ....."...................

Lech pawlatą Adam wawrusiewicz,,SkarH'z Doratynki,Przyczynekdo badań nad metalurgią epoki brązu na Podlasiu ................. 89

Katarzyna Rusin, Adam WawrusiewiczOsada kultury przeworskiej w }eronikach na stanowisku 2, gm. Choroszcz,pow. białostocki, woj. podlaskie ......,.......,....... 113

Dariusz KrasnodębskiWczesnośredniowieczne grody nad górną Narwią i ich związkize szlakami handlowymi ..,........ l53

urszula stankiewiczTykocin w woj. podlaskim z perspeĘwy źródeł archeologicznych ..-..... l7I

Mariusz koziełKanał i przepust wodny odkryry podczas nadzoru archeologicznegoprzy ul. Kilińskiego w Białymstoku w 2010 roku ............. ...................,...... 205

Mariusz koziełSprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych mogĄ powstńczĄz 1831 roku w Kopnej Górzł,, gm. Supraśl, pow. BiaĘstok ........................ 2|3

_=.lt Pawlata

SrłN I PERSPEKTYWY BADAŃ\AD OSADNICTWEM MŁODSZYCH FAZ EPOKI BR+ZUI WCZESNEJ EPOKI Żnt,xzn\y POŁNOCNEJ CZĘŚCJ Poprłsrł

Pierwszego omówienia pradziejów regionu, uwzględniającego również interesujący nas,.,res czasu, dokonano w 1969 roku []askanis 1969: 23-34). Od ostatniego, najpełniejszego- :Jsumowania efektów prac nad rozpoznaniem problematyki EBl na Podlasiu upłynęło już._,kanaście lat fDąbrowski 1997], Wyniki prac badawczych, dotyczącychWEŻ w północnej-:eści Podlasia, były dotychczas jedynie sygnalizowane przy okazjt omawiania problematyki_rtvczącej Mazowsza i Polski wschodniej [Węgrzynowicz 1984:3-16; 200_5: 31-38; Czopek:S5: 367-410; L992: 1n.; Andrzejowska 1995: 127-I37; Mogielnicka-Urban 2001: 55-94;

- l,,)Ł 67 -911,]ub obejmowały zagadnienia wychodzące zasadniczo poza zakres chronologicz-, tego szkicu [Andrzejowski 1999: 15-57; Bełxneq 2004: 227 -263] . Dokonywane podsurno-

,, :nia i prowadzone dyskusje nad stanem rozpoznania KŁ, KPM i KGKI nie uwzględniały

".zvstkich osiągnięć i odkryć dokonanych na północnym Podlasiu w ostatnich kilkunastu. ralvet ki|kudziesięciu latach. Podstawową przyczyną tego stał się brak szerszej informacji:: lblikacji luźnych znalezisk i pełnych wyników prac wykopaliskowych. Do poczętku lat 90.,'\ w. ukazujące się na bieżąco sprawozdania z poszukiwań archeologicznych umożliwiały;loznawanie się z najnowszymi odkryciami. Obecnie opóznienia w udostępnianiu infbr-

-lacji sięgają już lat kilkunastu. Niedostatek ten jest poważnyrn utrudnieniem w dążeniu doliektl'wnego rozpatrl.wania wszystkich udokumentowanych faktów kulturowych.

Celem niniejszego szkicu jest przedstawienie stanu badań nad problematyką osadniczą,iresu trwania KŁ oraz kultur postłużyckich'i przemian zachodzących we wczesnej epoce

.elaza na północnym Podlasiu. Efektem ostatnio prowadzonych prac archeologicznych jest:-rateriał zabltkołry posiadający szereg nieznanych dotychczas komponentów. Cechuje się,,t spółwystępowaniem elementów pochodzących z różnych środowisk kulturowych. Ich iden-:,trkacja i sprecyzowanie genezy staje się nieodzownym elementem dalszego postępowania

' W clpracowaniu zastosowmo następujące skróty: KŁ - kultura łużycka, KCKI klrltura grobtiw klosztl-,,l ch, KPM kultura pomorska, KCK kultura ceramiki kreskowanej, PZCK podlaskie zespoly z ceramiką krc->liorvmą, KM kulttrra miłogradzka, KP krrltura przeworska, KW kultura wiclbarska, KZ kultura zarubiniccka,jB epokabrązu, IIIOEB trzeciokresepoki brązu,W|Z wczesrraepokażelaza,HD-okrcslralsztacki faz.aD,T okres lateński, MOI'R młodsry okres prz.eclrzynski, OWlł okres wpł.rrvów rz-yrrskich.

2 UĄ,wanie tego terminu [por Wegrz,ynclwiczż005:3t] znajduje uzasarlnienie rv braku wyraźnych identy{-karorów kuJtrrrowych ubogiego stvlistycznie materiału zabylkolvcgo KPM i KGKl z północnego Podlasia

Podlaskie Zesz},ty Archeologiczne . Zeszyl 7 -8 l 207I -2012

badawczego. Poprzez wyjaśnienie zareiestrowanych faktów możemy ukierunkowac postę-powanie badawcze w sposób, który pozwoli poprawnie zinterpretować i odtworzyć proceszachodzących zmian.

Zakres przestrzenny opracowania obejmuje terytorium stanowiące część Podlasia, którątu określono jako północną, w odróżnieniu od regionu położonego na południe od rzeki Bug.

Granicę polsko-białoruską, zajętą przez gęste lasy puszczańskie, potraktowano umownie jako

wschodnią3. Zachodnią,przebiegającąod ujścia Nurca na północ, usytuowano w przybliżeniuna granicy województwaa. Granice południowa i północna miĄ bardziej naturalny charak-ter, wynikający z niedostępności strefy zabagnionej doliny Biebrzy oraz szerokiego korytarzeki Bug.

Zakres chronologiczny obejmuje okres pomiędzy powstaniem KŁ w III OEB a zanikiemosadnictwa kultur postłużyckich. Końcowa data związana jest z wykształceniem się KP orazpojawieniem się najstarszych elementów KZ i KW w MOPR.

W niniejszym opracowaniu wykorzystano zarówno materiały publikowane jaki zasygna-lizowano informacje zawarte w dostępnych i niepublikowanych sprawozdaniach oraz opra-cowaniach wyników badańs. W Katalogu nie uwzględniono znalezisk z badń powierzch-niowych ze względl na wyrywkowy, a często dyskusyjny charakter wnoszonych przez nieinformacji. Sygnalizowane są one zazwyczaj nielicznymi ułamkami naczyń. Podobieństwoceramiki KT KŁ i kultur postłuĘkich powoduje trudności w próbie jednoznacznej jej kla-syfikacji kulturowej [Dąbrowski 1,997: 95n.; Mogielnicka- Urban 1998: 58; Purowski 2004:

98]. Uwzględnienie kwalifikacji chronologiczno-kulturowej zkart Archeologicznego ZdjęciaPolski, bez weryfikacji materiału zabytkowego grozi z kolei zafałszowaniem wyników [por.Czopek 1992:23]. Uznano, że ta grupa znalezisk pozbawionych kontekstu wymaga odręb-nego podejścia badawczego, dla którego punktem odniesienia powinny być wyniki analizyzespołów źródeł archeologicznych uzyskanych zbadań wykopaliskowych. Stanowiska sygna-lizowane w publikacjach pojedynczymi znaleziskami uwzględniono na mapie zbiorczej iwy-mieniono w tekście.

Stan badań i potrzeby ich upows zechnienia

W dotychczasowych opracowaniach tematyka osadnicza, doĘcząca północnego Pod-lasia, była poruszana przy omawianiu materiałów grupy mazowiecko-podlaskiej KŁ [Wę-grzynowicz 1973: 7-L26; Dąbrowski i997: 100-115) oraz wschodniej części KPM i KGKI

r Umowny charakter tei granicy wynika przede wszystkim z niedostępności terenu do prowadzenia efek-

Ęwnej ewidencji stanowisk aróeologicznych. Uznawanie obszaru puszczańskiego za pustkę osadniczą jest nieuza-sadnione, gdyż najpóźniej od okresu LT w profilach glebowych pojawiają się tu pyłki zbóż jŃo wskaźniki ustabilizo-wanego osadnictwa [Samojlik 2007:26] a wyniki badań powierzóniowych potwierdzajązasiedlenie tego terenu łr,€

WEŻ fpor. Barford, Kobyliński, Krasnodębski 199l ryc. 5; Olczak 2009: 250|.a Do omawianej strefy włączono grupę stanowisk znajdujących się na wschodniej peryferii historycznego

Mazowsza. Pulkty osadnicze okolic Kamianki (Kamionki Nadbużnej), pow. ostrowski, Zambrowa iŁomży lwĄęd-niono tu z uwagi na związekich z siecią osadniczą omawianego terenu,

' Vr' t}Tn miejscu składam serdeczne podziękowania za udostępnienie źródeł inspektorom WojewódzkiegoUrzędu Ochrony Zabytków mgr Małgorzacie Kuklińskiej (Delegatura w Łomży) i magistrowi |erzemu MaciejczŃo-wi (BiĄstok).

Lech Pawlata . Stąn i perspektywy badań nąd osadnictwem...

[Chomentowska l 970: I89 -27 O; Dąbrowska 1977 : Ll7 - 136; Węgrzynowicz 1984: 3 - 16; Czo-pek 1985: 367-4I0; 1992: I0-2O;1998: 59-65]. Przedmiotem zainteresowaniabadaczy byłaproblematyka kulturowa: KŁ, KGKI i KPM oraz przerr:iarry zachodzące wewnątrz nich. Na-leży tll wymienić nierozstrzygnięte dyskusje na temat kręgu pomorsko-kloszowego [Bukow-ski 1967: 342-382: 1979:22I-246; Malinowski 1968: 10-19; Chomentowska 1970: 189-270;

Niewęgłowski 1972: 19-40; Dąbrowska 1977: lI7-136; Węgrzynowicz 1979: I47-L68, 1995:11-18; Czopek 1985: 347n.;I992:I0n.; 1998: 60n.) czy genetycznych związkow KŁ z KGKL[Gądzikiewicz 1954: B4-rT; Węgrzynowicz 1984;3-16]. Nieliczne prace, dotyczące szersze-go kontekstu temaĘcznego, chronologicznego i terltorialnego, uwzględniaĘ również inte-resujące nas tereny [Dąbrowski 1972:42-219; 1982:23I-240; Woźniak 1974: I45-I7I; 1995:20I-206; Bukowski 1967: 342-382; 2002; Chomentowska 1975: 73-78; Węgrzynowicz 1975:

65-72; Bewłseu 20O4: 227-263l. W ostatnich kilkunastu latach lukę informacyjną częściowouzupełniaĘ konferencje poświęcone różnym aspektom kulturowym. Publikowane wynikistały się etapami podsumowującymi postęp badań nad WEŻ6.

Do lat 90. XX w powszechnie stosowaną praktyką było publikowanie na bieżąco naj-ciekawszych rłl.ników badań powierzchniowych i znalezisk przypadkowych, pochodzącychrównież z interesującego nas okresu [Głosik 1968: 425-426; 1968a: l29-I32: 1969:67-72;1970:372-377; 1992:209-234; |askanis 1968:2il,-297; 1973:248n.; l976: I45-I49; Szymński1970:388-392; |973:255-260; 1976: 487-493; Chilmon 1970:377; Burek 1981: 283-289; 1989:467-469; I989a: 465-467; ZaIewsW 1989: 457-462; I99I: 393-395; Karwowska, Pawlata 1991:

355-358; Pawlata 1991: 358-36l; 199la: 361-364]. W latach 90. XXw. stał się dotkliwie odczu-walny brak aktualnych komunikatów o dokony,wanych odkryciach i niewielkich badaniachratowniczych z omawianego odcinka dziejow regionu. Tego rodzaju informacje budują bazęinformacji źródłowych mających wpływ na rłl.niki analizy osadnictwa. Obecnie praktykaupowszechniania rłyników badań uległa w znacznej mlerze poprawie dzięki wydawnictwompokonferencyjnym i systematycznie wydawany.rn komunikatom. Nadal jednak szereg zespo-łów zabytków i materiałów zbadań wykopaliskowych czeka na pełne opracowanie?. W póŁnocnej części Podlasia dobiega końca etap ewidencji stanowisk archeologicznych realizowanyw ramach programu AZP. Nadchodzi więc czas na kompleksowe przeanalizowanie materia-łów uzyskanych z badań terenowych i opracowanie mapy osadnictwa. Aby program ten mógłbyć zrealizowany merl,torycznie prawidłowo niezbędne jest zidentyfikoŃanie v,ryznacznlkówwszystkich zjawisk kulturowych mogących mieć wpływ na właściwą interpretację materiałuzabltkowego.

Opracowania lokalnego osadnictwa

Od podsumowania wyników badań nad EB w Polsce północno-wschodniej [Dąbrowski1997] znacznie powiększl się zasób źródeł. W okresie ostatnich kilkunastu lat zarejestrowano

6 Konferencje te odbyły się w Warszawie [Węgrą,nowicz, Andrzejowska, Andrzejowski, Radziszewska 1995],

Bia\łnstoku fKarczewski 1998; Karczewska, Karczewski 2002; 2004] i Białowieży fKarczewska, Karczewski 2009].7 Dotyczy Io zwłaszcza stanowisk archeologicznych badanych w latach 90.XX w., usltuowanych na trasie

budowy gazociągtl tranz},towego ]amał - Europa Zachodnia. Brak jest w archiwach WUOZ opracowań wynikówbadń niektórych stanowisk, a w zbiorach muzealnych materiału zabltkowego.

Podlaskie Zeszyty Archeologiczne. Zesą,t 7 -8 l20l1,-20l2

w północnej części Podlasia szereg nowych stanowisk archeologicznych, grupujących sięw skupiskach i strefach osadniczych. Usltuowanie miejsc objęĘch szczegółovłymi bada-niami jest jednak nierównomierne i niezależne od potrzeb badawczych, wynikające raczejz konieczności prowadzenia prac interwencyjnych na terenach inwesĘcji budowlanych. Pla-nowych działań programowych było niewiele. W efekcie nasycenie materiałem źródłowymjest niejednakowe dla poszczególnych mikroregionów co rzutuje na ograniczone możIiwościinterpretacyjne.

Stopień rozpoznania poszczególnych skupisk stanowisk jest zróżnicowany. Osadnictwookolic Brańska zostało dołchczas zasygnalizowane przy okazji opisywania zawartości skarbu

[|askanis L973:248n.l 1976: |35-L49] oraz omówienia znalezisk archeologicznych [Romaniuk1994:7-10], Cechy mikroregionu osadniczego okolic Suraża, również w zakresie osadnictwaEB i \MEZ, zostały wstępnie zasygnalizowane [Głosik 1969l.67-72; 1970:372-377; Maciejczuk1995: l9n.]. PodkreśIono tu lokalną specyfikę rozwoju rzemiosła kościanego w czasach KŁ.Pewnym uzupełnieniem tego jest publikacja kolekcji zabytków archeologicznych WładysławaLitwińczuka. Opublikowane, znalezione luzem wyroby kościane, znajdujące analogie równieżna osadzie KŁ w Surażu, staĘ się źródłem poznania specyfiki suraskiego skupiska osadnicze-go [Pawlata 2008: 148-177]. Dokonanie pełnej charakterystyki jest jednak niemożliwe bezuwzględnienia wyników kompleksowej analizy materiału zabytkowego pochodzącego zbadańwykopaliskowych prowadzonych na eponimicznym stan. 3 w Surażu. CharakterysĘkę skupi-ska osadniczego dorzecza rzeki Supraśl zasygnalizowano przy okazji omówienia problematykilokalnego wydobycia i przetwórstwa surowca krzemiennego [Zalewski 2002: I39-I44;2O07:3I-37]. Wyniki tych prac, realizowanych w zakresie rozpoznania sfery produkcyjnej, wyma-gają lzupełnienia o badania osad i cmentarzysk. Dla okolic Mielnika opublikowano katalogstanowisk obejmujący również punkty osadnicze omawianego odcinka dziejów |Pawlata2007:|5-21], brak tu jednak badań wykopaliskowych i większych serii materiałów zabytkowychniezbędnych dla dokonania charakterystyki mikroregionu osadniczego.Podczas zbierania in-formacji, doĘczących prac archeologlcznychprowadzonych na trasie gazociąglltranzytowego,niemożliwe stało się uzyskanie podstawowych wiadomości ze względu na brak sprawozdańbadawczych. Są to tylko przykładowe trudności, jakie napotkano na etapie gromadzenia mate-riału źródłowego, mające decydujący wpływ na jakość dokonanych podsumowań.

Niezwykle ważne dla poznania problematyki osadniczej staje się upublicznienie wszyst-kich znalezisk [Mikłaszewska 1960: 323; Dąbrowski 196l: 23-46;Mikaszewska-Balcer, Vy'ę-

grzynowicz 1964: I74-I80; Chilmon 1970: 377; ]askanis 1973: 248n.; 1976: I35-I49; Głosik1975:423-469;1976:225-240:1992:209-234] oraz istniejących kolekcji zabltków. Dla okolicDrohiczyna dokonał tego autor udostępniając nieznane szerszemu ogółowi zabPki z kolekcjiFeliksa Kochańskiego w Drohiczynie [Pawlata 1993: I91-2l8]. Podobnie należy traktowaćkatalog zabytków archeologicznych zbieranych w ciągu półwiecza przezWładysława Litwiń-cnlkaz Suraża [Pawlata 2008: 109-209].Llżne znaleziska zabytków z okolic SupraśIa zostaĘopisane przezM. Zalewskiego [2007: 3ln.]. Na uwagę zasługują okresowo dokonywane pod-sumowania stanu badań regionu [|askanis 1964:91-125; l97la:31-48; Bieńkowska 1995: 48-54; Deptuła 1999:224-237;2003:9-I5] orazzbiorcze opracowanie osadnictwa sygnalizująceproblematykę jego rozwoju w dolinie Narwi w podziale na streĘ wschodnią [Bieńkowska,Karwowska 2004: I25-I38Ti zachodnią [Deptuła 2004: I4L-I47).

_ _ - :)arg]ata . Stan i perspektywy badań nad osadnictwem

\iżej zamieszczono opis badań i charakterystykę rłryodrębniających się skupisk osadni-__-l:h (ryc. 5) w podziale chronologiczno-kulturowl.m. Nie dokonano ustalenia granic tych-...-risk, co \ĄTmaga uwzględnienia wszystkich stanowisk i punktów osadniczych. Zasygna-_-,]i\,ano jedynie ich rozmieszczenie i stopień rozpoznania w oparciu o tyniki badań, Usy--_ ,,.sanie stanowisk archeologicznych jest ściśIe związane z równoleżnikouym przebiegiem- . .l Bugu, Nurca, Narwi, Supraśli i Biebrzy, co znalazŁo swój wyraz w strefowTm sposobie ich:-_ertiania. W ramach podziału chronologicznego osobno przedstawiono grupy stanowisk

i.a KGKL-KPM, PZCK i nieliczne ślady KM. Uzupełnieniem osadnictwa wymienionych.._,:ur są ślady penetracji terenu północnego Podlasia zwi1zane ze szlakami handlowymi

:-_-qracjami poświadczone znaleziskami kultury scy,tyjskiej, lateńskiej i jastorfskiej. W pod-.-::orvaniu omówiono zarysowującą się problematykę szlaków handlowych izwiązanąztym:. .:rvbucję wyrobów metalorł7ch.

Badania nad kulturą łużycką

\\I zakresie poznania KŁ nastąpiła intensyfikacja prac ł7kopaliskowych na wielu stano-...kach dotychczas niebadanych bądźteż nieznanych. Były one realizowane w ramach zadań]:1gramowych, prowadzonych na w}t}?owanych obiektach w międzyrzeczu Bugu, Narwi..lpraśli8 oraz na zagrożonych stanowiskach w pasach budowy gazociągu jamalskiego i drogi

.::ioll,ej nr 8.

\\I prawobrzeżnej części doliny Bugu rozpoznano punkty intensl,wnie rozwiniętego osad-- _-:\\,a w zasięgu grupy mazowiecko-podlaskiej. Zidentyfikowano i przebadano stanowiska: :,,,,óch v,ryrażnie wyodrębniających się skupisk. Stosunkowo najlepiej rozpoznano te z rejo-- _ Kamianki (I(amionki Nadbużnej). Cmentarzyska ciałopalne w Kamiance i Nurze (Kolo-- ,. oraz osady w Kamiance i Ołtarzach Gołaczach, reprezentujące etap osadnictwa datowany.: nołowy III do V okresu EB, stały się bazą źrodlową wiedzy o lokalnej KŁ [Węgrzynowicz,^. :209-248: 1968: 44-59: l968a: 165-200; 1970:69-83; 1972: t39-169].

Z rejonllwyodrębniającego się skupiska drohiczyńskiego pochodzą dość liczne znaleziska_ -:tpadkowe z EB iWEŻ [Kostrzewski 1956: 56; 1964: 1,9n.; Szmit 1925: I24-I25; Dąbrow-..., 1 961: 25-46; Pawlata 7993: I94; 20O6a: 203, Tabl. I: 3) oraz materiały ze starszych badań,.. Drohiczynie: na stan. 8 - Zdunka [Dąbrowski 1961: 25n.], stan. 9 - Kozarówka [Szmit 1921:

-. -,0: 1923: 152-],75; Węgrzynowicz ],973:110], stan. l5 Szubienica, stan. 16 Za cmen-,::zem parafialnym [Dąbrowski 196J,:25; Węgrzynowicz 1973: 110] oraz stan. 8 w Kłyżówce'.r egrzynowicz 1969:395n.]. Obraz osadnictwa w ukształtowany został zasadniczo przez-wy-:ki metodycznych badań wykopaliskouych prowadzonych w na osadzie Kł, stan. l2 - Sowa

\iikłaszewska 1959: 18-22) oraz osadzie i cmentarzysku, stan. 9 [Węgrzynowicz 1978: 32-

-. . W latach 80.XX w. kontynuowano prace wykopaliskowe w na kolejnej osadzie KŁ, stan.

.: [Pawlata 1981: 61n,; 7982:29n.;1983: 29n.]. Uzyskano tu bogaĘ materiał ceramiczny:::aqmenty formzkryzą, pucharków i ornamentyką ukośnych żłobków oraz zabyĄki metalowe:.zptle żelazne z uszkiem i zalszntcę gwoździowatą zbrązu, datowane od III/IV OEB po WEZ.

Zadania realizowane przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Państwowe Muzcum Archeologiczne,\'arszawie oraz Dział Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

l0 Podlaskie Zeszfi Archeologiczlre . Zeszf 7 -8 l 207I -2012

Odkrlto doskonale zachowane w gliniastym podłożu obiekty gospodarcze (jamy zasobowei paleniska)9. Prowadzono również krótkotrwałe badania ratownicze na osadzie stan. 15, po-łożonej na wydmie [Burek 1984: 9n,] orazzniszczonym ciałopaln}T n cmentarzysku, stan. 12

w KĘżówce [Pawlata I985a: I29; I99Ia:36I-364]. Kształtowanie osadnictwa KŁ rozpoczęłosię w regionie prawdopodobnie już w III OEB, na co wskazują wczesne cechy ceramiki zestan. 16 w Drohiczynie oraz charakterysĘczne dla fazy ptzejściowej trzciniecko-łużyckiejnaczynie zl(lepacz [Karwowska, Pawlata 1991: 355-358]. Wyniki badań powierzchniowychAZP sygnalizują istnienie znacznie większej ilości punktów osadniczych KŁ, w Ę.rrn równieżniszczonych cmentarzysk ciałopalnych'o, wymagających przeprowadzenia ratowniczych ba-dań rłykopaliskołych.

SŁabo zaznacza się w materiale zabltkowlłn grupa stanowisk KŁ położonych w rejonieMielnika, Niemirowa i Wilanowa. Ten mikroregion osadniczy zrrany jest przede wszystkimzbadań powierzchniowych AZP [Pawlata 2007: I5-2l]. Wykopaliska prowadzone na tere-nie osady w Osłowie Kolonii dostarczyły niewielkich ilości materiału zabl,tkowego [Dulinicz1981: 162n.]. Ze strefą tą wiąże się luźne znalezisko siekierki brązowej ze skrzydełkami po-chodzącej z Wilanowa. Chronologia zabltku i mało charakterystycznej ceramiki z pobliskiejosady wskazują na eksploatację terenu przezladność KŁ, co najmniej od IV OEB [Pawlata2010: 45].

Na zachód od Drohiczlma, w strefie doliny Bugu, zasygnalizowano odkrycie obiektówosadniczych i pochówku popielnicowego zEB. ZaĘestrowano je w trakcie badań wykopali-skowych prowadzonych na stan. 3 w Wierzchucy Nagórnej i stan. 6 w Wierzchucy Nadbużnej[Perlikowska-Puszkarska 2002: 205-213;20O2a: 135-138]. Prz1l>adkowe odkrycie kilku gro-bów na położonlrrn w pobliżu stan. 23 w Wierzchucy Nadbużnej przyczynilo się do przepro-wadzenia badań ratowniczych na kolejnym niewielkirn cmentarzysku KŁ [Beda 2011]. Po-chówki jamowe odkryto rownież w miejscowości Arbasy, gdzie znajdowały się w sąsiedztwiejam gospodarczych KŁ, w obrębie cmentarzyska z OWRI'. Materiał ceramiczny z Arbasówdatowany jest ornamentyką ukośnego żłobkowania na IV OEB [Rusin 1993: 4I; 1994: 4I1,997a: 4I; 1,997b: 46n.]. Odkrycie pojedynczych grobów wskazuje na lokalną specyfikę ob-rządku pogrzebowego, którego cechąjest występowanie nielicznych pochówków ciałopalnychna peryferiach osad. Wymienione stanowiska vlyznaczają kolejne centrum osadnicze KŁ po-łożone między mikroregionem drohiczyńskim a położonym w okolicach Kamianki. Sprecy-zowanie cech tego skupiska osadniczego należy odłożyć do czasu opublikowaniaźródeł.

Intensyfrkacja badań terenowych powinna doprowadzić do rozpoznania kolejnych strefosadniczych KŁ, bezpośrednio sąsiaduj 4cych ze skupiskiem drohiczyńskim, sygnalizowanychznaleziskami z okolic miejscowości Tonkiele, gm, Drohiczyn [Dąbrowski 196I:27, tabl. III:2; Burek 1,989 467n.:1989a: 465n.], oraz Słoch Annopolskich i OgrodniĘ gm. Siemiatycze|Szmlt 1,929 74-75, tabl. YII: 22-23: Mikłaszewska 1960 323; Dąbrowski 196I: 32, tabl. IVl5-17].

Llźne znaleziska i prąpadkowe odkrycia wskaą.wĄ na istnienie osadnictwa ludnościKŁweWEŻ także w dolinie środkowego Nurca [Kostrzewski 1964:40, ryc.33; |askanis 1973:

' MateriaĘdoĘchczasnieopublikowane.r0 Stanowiska znane zbadań powierzchniowych AZP, prowadzonych przez autora na obszarze 53-81/3, 6,

52-82143,45,52, na których znaleziono ceramikę KŁ.1r Informacja ustna badaczki stanowiska - mgr Katarą,ny Rusin.

_.:h Pawlata . Stan i perspektywy badań nad osadnictwem,.. 11

]ł8n.; 1976: l35-I49). Materiał zabytkowy z rejonu zrralezięr'ia skarbu ozdób brązowych,^ Popławach (tzw. skarb z Brańska), pochodzący ze zniszczonego cmentarzyska ciałopalnego: tlsadl, należy do KŁ. Wśród ceramiki zebranej z powierzchni znajdtĄą się fragmenĘ eso,wa-

:.r profilowanych form z ukośnie ściętą krawędzią oraz ornamentowane ukośnl.rni żłobkamirvc. 1: 2, 3, 5). Wskazują one na zasiedlenie okolic Brańskaprzez ludność KŁ co najmniej od

_\' OEB. Brak jest elementów właścirłych dla KGKl lub KPM, a zidentlfikowane materiałyze schyłku EB i WEZ są niezblt charakterysĘczne (ryc. I: I,7,8) [Romaniuk 1994: 9n.]..nrventaryzacja stanowisk metodą Archeologicznego Zdjęcia Polski zasygnalizowała istnienie:.ad środkowym Nurcem intensl,wnego osadnictwa w EB i WEŻI2. W Klichach zlokalizowa-:o osadę i zniszczone cmentarzysko ciałopalne KŁI3, z którego może pochodzić skarb ozdóbznalezionych w końcu XIX w. |ednak zarówno ta grupa stanowisk jak i cmentarzysko i osadar., Popławachla nie zostały zbadane wykopaliskowo. Ratownicze badania, przeprowadzone:]a stan. 8 w Kiersnówkul5, ujawniły pozostałości osady z IV. okresu EB. Specyfika ceramikitlrnamentyka żłobków ukośnych, fragmenty naczyń dwustożkorł7ch i o esowatym prolilu)rtc.2) znajdlje ścisłe analogie w materiale zabPkowym ze skupiska osadniczego okolic Ka-

:rrianki, przy zachowaniu indywidualnej speclńki. Zasygnalizowane podobieństwa wskazująna macierzysty rejon, zktórego nastąpiło zasiedlenie doliny Nurca [Pawlata 2008b: 26n.]. Dla,^r,iaśnienia tego procesu niezwykle istotne jest rozpoznanie cech osadnictwa w strefie po-sredniej między obiema grupami stanowisk. Dotychczas przebadano u7kopaliskowo znajdu-,ace się w niej cmentarzysko w Żebrach Wielkich [Deptuła, Smoliński, Zółkowski 1996 2n.;Deptuła 1998: 48], datowane jednak na WEŻ znaleziskiem noża żelaznego.

Stosunkowo późna chronologia zespołu osadniczego KŁ z okolic Brańska, określona za-rr,artością skarbu ozd,óbbrązovnrych na HD [por. Blajer 2001:358], trwającego w głąbWEŻr., sposób niezmieniony przez pomorsko-kloszowe oddziaływania, wymaga potwierdzenia.Ratownicze wykopaliska, przeprowadzone na stan. 22 dostarczyły, mało charakterystycznegomateriału zabytkowego, ale potwierdziły schyłkowobrązową i wczesnożelazną chronologięosadnictwa KŁ. Odkryto tu stosunkowo duże groby jamowe i obiekty o cechach obrzędo-rr,ości znajdujące się łv sąsiedztwie przyIegłej osady [Maciejczuk 1989: 3In.; 1993: 35; 7994:9n.]. Opracowanie rłyników tych badań może mieć kapitalne znaczenie dla poznania specy-nki obrzędowości pogrzebowej lokalnych ugrupowań KŁ. Dostrzegane tu zjawiska znaj&ljąanalogie na cmentarzysku w Popowlanach [Pawlata 2009: 75n.] oraz innych obiektach sepul-i-ralnych północnego Podlasia16.

Powiększa się baza źródełwyrożnionej grupy suraskiej KŁ [Dąbrowski 1997:95]. Po-trvierdzono istnienie jej osadnictwa w strefie doliny górnej i środkowej Narwi oraz Biebrzy,svgnalizowanego znaleziskami z badań wykopaliskouych w Surażu i Małyszówce. Opróczudostępnionych tTników prac ratowniczychna osadzie KŁ stan.3 w Surażu [Głosik t968:

|' Informacja ustna uczeslnika tych badań: mgr |erzego Maciejczuka oraz badania aulora fPawlata 2006:

66 73].l] Badania autoranaobszarze AZP 47-84l 5, 6,8.1ł Znane jako miejsce odkrycia skarbu z Brńska.'5 MateriaĘ z badań są przygotow}ryane do publikacji.6 Istnienie niewielkich przydomowych miejsc grzebalnych potwierdzają zarówno niepublikowane wyniki

badań w rejonie Zambrowa, Brańska, w streIie nadbużańskiej (Wierzchuca, Arbasy), jak i ostatnie odklycia A. \ny'aw

rusiewicza w Supraślu.

12 Podlaskie Zesą,ty Archeol ogiczne . Ze szrĄ, 7 - 8 l 20 I l - 20 l 2

425n.; 1969: 67 -72; 1970 372-377; Pawlata l992a: 56; I993a; 30; 1994: 33n.] ]M przygotowa-niu znajduje się monografia stanowiska, w tlm rowrrież materiałów zbadań autora w latach1988-19901?. IJkazało się opracowanie prac wykopaliskowych, przeprowadzonych na pierw-szym cmentarzysku ciałopalnym tej grupy na stan. 2 w Popowlanach [Pawlata 2009:55-96].W trakcie realizacji cyklu prac ratowniczych, związanych z budową nitki gazociągu, uzyskanoi opublikowano znaleziska potwierdzające istnienie osadnictwa KŁ w prawobrzeżnej strefie

doliny górnej Narwi: w Dołkach [Kobylińska 20O3: 8-75) oraz w Gnieciukach [Kobylińska2OO3a: I37-ż27l. Zdecydowana większość materiału źródłowego z omawianej streĄr nie zo-stała jednak doĘchczas opracowana'8,Dotyczy to zwłaszczabadań w pow. wysokomazowiec-kim; na stan. 1 w Gołaszach-Plszczy, gdzie odkryto pozostałości długich(?) domów sĘo-wych ludnościKŁ, oraz osad tej kultury z EB w miejscowościach Nowa Ruś, stan. I i 6 orazDrągi [Deptuła, Smoliński, Zółkowski 1996: 5n.; Smoliński, Zółkowski 1998: 1n.; 1998a: 1n.;

1998b: 1n.; 1998c: 1n.; 20O9:65;2009a:92;2009b: 49;2009c:147n.; Smoliński 2009: 29n.].Zakończone zostały prace terenowe na części budowanej drogi krajowej nr 8 (obwodnicaZambrowa, odcinek Białystok - Katrynka, Białystok - |eżewo). Efektem tych badń jest po-zyskanie nowych materiałów KŁ z miejscowości Rzędziany (stan. 31, 32(?)) i Złotoria (stan.

53 i 56), gdzie odkryto groby ciałopalne, jamy gospodarcze oraz ceramikę i przedmioty me-talowe, Publikacja rezultatów niewątpliwie wniesie wiele cennych informacji uzupełniającychobraz osadnictwa w regionie.

Skupisko osadnicze okolic Suraża rysuje się dosyć wyraźnie, Dla eponimicznej osadygrupy suraskiej jużw latach 60. XX w. uzyskano serię datowań materiałów kostnych z jamosadniczych. Wiek harpuna z jamy 2, oraz kości zwierzęcych z jalr' 2 - 4 określono metodąfluoro-chloro-apatytową na IV - połowę VI okresu EB. Datowanie harpuna na 1034 r. BC.potwierdziła chronologia innej próbki z tego samego obiektu [Głosik 1970:375]. Na wczesnąchronologię osadnictwa KŁ w rejonie Suraża wskazuje również ornamentyka ukośnych żłob-ków i formy ceramiki ze stan. 1 w Grochach Starych, gdzie również odkrlto ostrze z brązu[Rusin 1997: ryc.5: b, Ę 6: k ),997c:66; 1998: 87-93). W trakcie badń w niedalekich Boki-nach, stan. 63, znaleziono fragmenty naczyńKŁ oraz szpili (?) zbrązu. Z okresem trwaniaosadnictwa tej kultury zapewne łączyć należy kilkadziesiąt ułamków przepalonych kości[Gieysztor-Szymczak1998:1n.; 2005: 29n.] pochodzących prawdopodobnie ze zniszczonychgrobów. Na terenie stan. 1 w Daniłowie MaĄłn odkrlto jamy gospodarcze i IO niecharaktery-sĘcznych ciałopalnych grobów jamowych, z których 2 prawdopodobnie datowane są na okresHD. Wykopaliska na terenie stan. 6 dostarczyły materiału zabytkowego zEB o niesprecyzo-wanej przynależności kulturowej [por. Krasnodębski, Kuprlanowicz 2006: 1,59 n.]. Badaniana stan. 8 w Dołkach doprowadziły do odkrycia licznych obiektów osadowych. Zewzględlnasilne rozdrobnienie mało charakterystycznej ceramiki datowano ją na EB iWEŻ [Kobylińska2003:55n.].

W łvyniku prac realizowanych na trasie gazociągu jamalskiego przebadano kilka stano-wisk oddalonych na wschód od skupiska suraskiego. Informacje z wykopalisk zostaĘ jak do-tychczas przekazane w formie sprawozdń, Na stan. 2 w Solnikach odkryto bliżej nieopisane

|7 Wydawnictwo przygotow}.wane przez Pństwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie.L8 Przewidziana jest publikacja zbiorcza wl,ników wszystkich badń prowadzonych w podlaskiej strefie bu

doły gazociągu j amalskiego.

f\i]ata . Sr4l, i pcrspektywy badań nad osadnictwem

. .j,, osadnictwa łużyckiego [Krasnodębski, Kupryjanowicz 2006: 167; Kwiatkowski, Stepa--.-_i. Gajko: w druku]. Niektóre obiekty osadowe i ceramikę grupy 1. ze stan. 2 w Gnieciu-. .:: określono jako pocho dz1ce z późnejEB i WEZ jednak nie sklasyfikowan o ich przynależ-

.;i kulturowej [Kobylińska 2003a: 138]. Być może mamy tu do czynienia z dwiema fazaml.;ie.llenia stanowiska na co wskazuje obecrrośc starszych form charakterystycznych dla KŁ:' ,br-lińska 2003a: ryc. 264,269l oraz młodszych typowych dla PZCK [Kobylińska 2003a::j rl-c. 245: I,26i]. Stan. 12 w Klewinowie zaliczono ostatecznie do wczesnożelaznej fazy.:Jniczej z ceramiką kreskowaną fOlczak 2009:253 n.].

Rozpoznanie osadnictwa KŁ w strelie dorzecza Orlanki wymaga badań uzupełniających...atnio podważono przynależnoś c części znalezisk zHryniewicz Dużych do KŁ, ze względu. brak jednoznacznych cech dystynkĘ.wnych i wielokulturowy charakter materiału zabyt-

: ,.1 ego fAndrzejowski 1999: 32n.). Widoczne nawiązania wyposażenia kilku pochówkow, zna]ezisk z wczesno LT cmentarzyska faktorii handlowej na stan. 9 w Drohiczyniel9 oraz

-:.które formy rraczyń [por, Dąbrowski 1961: 26 n., tabl. II,13] wskazuj ą, że część artefaktów-- Hrvniewicz Dużych może być datowana na WEZ. Prograrnowe badania wykopaliskowe,, .,_lttadzone przez ekspedycję IAiE PAN z Warszawy na kompleksie stanowisk w gm. Bielskj d]aski, dotychczas nie potwierdziły intensywnego zasiedlenia tej strefy przez ludnośc KŁ,-' lplrowadziły do odkrycia nielicznej i mało charakterystycznej ceramiki KŁ lub KGKI-KPM-] stan. 15 oraz nieokreślonej kulturowo, datowanej naWEZ, na stan. 14 we wsi Bańki [OI-_.ak 2009: 249; Krasnodębski, Olczak 2010:72 n.]. Nieliczne materiały pradziejowe, o chro-

iogii przypadającej na WEZIOWR, odkryto również na stan. 2 w Bańkach, stan. 46 w Raj]iuorazstan. 19wRzepniewie [Krasr-rodębski l997: 143n.;Olczak2009:249,przyp. I).

Badania kontynuowane w okolicach Tykocina prowadzą do rozpoznania kolejnego sku-: ska stanowisk. Pierwszym było niewielkie cmentarzysko na stan. 2 w Popowlanach, rozko-]jile w latach 1987 1988 [Pawlata 2009: 55-96]. W 2003 r, wyeksplorowano pojedynczy grób-: lpielnicowy w sąsiednich Lipnikach'0 a w czasie prac uykopaliskowych na ul. l1 Listopada. T),kocinie odkry.to ułamki naczyn z'NEŻ. Podczas badań ratowniczych prowadzonych.i latach 2OII żOD w strefie zabudowy miejskiej na inwestycji drogowej w Tykocinie odkrl.to:.,l1ejne dwa niewielkie stanowiska z jamowyrni grobami ciałopalnymi KŁ ubogo wyposażo-lni we fragmenty ceramiki. Z tą fazą osadniczą związane jest znalezisko bransolety z pręta

]razowego o okrągłym przekroju2'.Waznych odkryć dokonano w trakcie realizacji inwestycji zwt4zanej z przebudową dro-

=i krajowej nr B, Na wielokulturo.łym stan. 56 w Złotorti odkrl.to materiał zabYkowy, z co_almniej dwu faz osadniczych KŁ: z IV (?) OEB,, orazWEŻ. Młodszej silnie rozdrobnioncj_.,ramice tej kultury towarzyszyły naczynia pokryte kreskowaniem oraz formy nawiązujące:o KKZB. Z osadnictwempóźnej fazy należyLączyc znalezisko brązowego grocika typu scy-.r jskiego, szpili (?) oraz fragmetrtów skręcanego z drutów naszyjnika z końcami sklepanymi

r9 Dotycz.y to irrwentarzy grobćlw nr 11, 19 i 32, nie mających wyraźnego ptltwiertlzerriir przynirleż.ności krrl-:rrolvej a posiadających analogic na łrlrmicnionyln cmcntarzysku [por. Kryński 2006: 1abl. 8: 10 t4].

'" Irrformacja ustna badacza obicktólv, mgra I. Kryńskiego] Informacja trstna uz.yskana od mgrar A Wawrusjewlcz.a.]] Na ceranrice starszej firzy stł,ierclz.ollo clbecllość pionor,wch ź.łobkóv., co llie znajduje jednak potrvierdze

lił łv maleriale ilustracf nvm, C]becność otworków pod krawędzią wylewu [Błaszcz.yk, EjdlrJis, Kittel, Zalvilski 2010:l i n , ryc. 7: 2] wskaztrje raczej na póź.niejsze datowanie tej fazy osadnicz.ej

13

I4 Podlaskie Zesą,ty Archeologiczne . Zeszyt 7 ,8l2077-2O72

płasko i zawinięĘmi w uszka fBłaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 2011: 14 n., ryc.8: 5, 9: 1].

Na terenie stan. 53, w osadzie KŁ,znaleziono ułamki naczyn o cechach grupy suraskiej. Jedenz obiektów wydatowano metodą 14C na 2290+l- 60 BP. Wskazlje to na możliwośĆ przeży-wania się zjawisk kulturou7ch związanych zKŁ nawet w głąb okresu IJI |BłaszczyĘ Ejdulis,Kittel, Zawilski 2010a: 9 n.]. Po drugiej stronie Narwi, na stan. S w Żółtkach, odkryto liczneobiekty osadnicze KŁ i KGKL, w tym pojedyrrcze groby ciałopalne jamowe i podkloszowe

[Bienia 2009b: 11 n., tab. 1]. Wymienione stanowiska grupują się w najwęższej partii dolinyNarwi, w miejscu najdogodniej szej przepravły przez rzeĘ. W niedalekich Rzędzianach, nastan. 31 wyeksplorowano kilka obiektów osadowychzaiterających niecharakterystyczne frag-

menty naczyń KŁ [Włodarczyk2}lla:21]. Na sąsiedniej osadzie znaleziono nieliczny i małocharakterystyczny materiał zabytkowy datowany ogólnie na EB23. ZnaLez\ska te poświadczająistnienie w omawianej strefie intensywnego osadnictwa tych kultur trwającego we WEZ nasĘku z ugrupowaniami posługującyrni się ceramiĘ o powierzchni kreskowanej.

Wyrrrienione stanowiska sygnalizują istnienie odrębnych skupisk osadniczych: położone-go w granicach Tykocina, w rejonie Popowlan iZłotorli a także w prawobrzeżnej części dolinyNarwi w okolicach Żdnek.

Podobna sl.tuacja dotyczy badanych wykopaliskowo stanowisk w Targoniach Wielkieh[Migal 20II:20] i Grądach Woniecko [Burek 1976:82; 1977: I05n.], położonych na zachódod Ękocina. Usytuowane są one w północno-zachodniej części regionu, na styku grup: ma-zursko-warmińskiej, mazowiecko-podlaskiej i suraskiej KŁ. Rejon ten jeszcze do niedawnapozostawał praktycznie nierozpoznany, występując jako przysłowiowa biała plama na mapieosadniczej EB [por. Dąbrowski 2009: 1 10, mapa 9] . |ednak ślady jego penetracji przez ludnośćKŁ zostaĘ odnotowane znacznie wcześniej. Świadczą o tyrn znaleziska z Drozdowa, gm. Piąt-nica, Kalinówki Kościelnej, gm. Knyszlm, Knyszyna [Kostrzewski 1964:99,161, tabl. VII-7, 8]

oraz |abłonowa Kątów, gm. SokoĘ [Chilmon I97O:377l. D,gże znaczenie dla poznania lokal-nej speclńki osadnictwa KŁ mają nieopracowane dotychczas materiaĘ z kompleksu osadni-czegow GrądachWoniecko [Burek 1976:82;1977:I05n.;198I:283-289]. Stanowisko znajdl-je się w rejonie pogranicza łużyckiej i baĘskiej streĘ kulturowej.Może dostarczyć materiałuporównawczego pozwalalącego sprecyzować intens)rwność i formy oddziaĄ,wania baĘskichelementów kulturowych w północno-zachodniej peryferii Podlasia. Sprawozdanie z ratow-niczych badań osady na stan. 1 w Gardlinie [Bienia 2005: I-2I] niesie Ęlko część informacjiw Ę.rn rozpoznawanym mikroregionie osadniczym kŁ. Na perferii północno-zachodniejomawianego terenu badaniami łvykopaliskowl.rni objęto osady na stan. 1 w Rybakach, gm.Miastkowo [Deptuła |. 1979:68n.], orazwŁomży przy l|. Rybaki'a, gdzie znaleziono cerami-kę o cechach łużycko-kloszowych [Deptuła 2004; I44n,].

Materiały z obiektów odkryĘch w trakcie badań ratowniczych przybudowie gazociągunazachodniej peryferii omawianego terenu: w gminie Zambrów na stanowiskach w Rykaczach(stan. 2), Srebrnym Borku oraz w gminie Wysokie Mazowieckie w Gołaszach (stan. 1) i RuśNowa Kolonia (stan. 1 i 6) udowodniły istnienie osadnictwa KŁ w rejonie dotychczas nie-zbadaryłn. Rozpoznanie archeologiczne tej strefy, leżącej na styku ugrupowań regionalnych,

x] Znaleziska z EB o nieokreślonej przynależności kuJturowej pochodzą ze stan. 32 w Rzędzianach [por.Włodarczyk 20l1: 28],

'a Badania wykopa.liskowe A. Smolińskiego w 2000 r. oraz ratownicze prowadzone w 2O12 r. ptzez M. Bienięz pracowni archeologicznej .Izis" w Białej Podlaskiej,

]\-]ata. Srdn i perspektywy badań nad osadnictwem

- ic, rr,nieść informacje decydujące przy określaniu granic grupy suraskiej i mazowiecko-,: jiaslcej. Ir-rtbrmacje o wynikach badań przekazano dotychczas w formie lakonicznych.' .riozdań [Deptuła 2004:236 zestawienie; Bienia 2005: 16],

Sr stematycznie realizowane są kolejne etapy badań archeologicznych związanych z prze-: ,:o\\,ą drogi krajowej nr 8, Pozwoliły one na odkrycie i przebadanie w latach 2008-2009,.:.tllr-isk KŁ w rejonie Zanrbrowa: Sędziwuje, stan.5 [Bienia 2009], stan. 10 [Wetoszka- _9-, stirn. 12 fKoman 2009] oraz Zambrów, stan.5 [Bienia 2009a], stan. 13 [Niedźwiedź,,,i.ltr-niuk-Drobysz 2009] i stan. 18 [Borowska 2009]. Odkrl.to tam pozostałości niewielkich..J ivraz z przydomowymi pochówkami. Materiał cerarniczny, datowany na poźne fazy EB-;,EZ, wykazuje zespół cech charakterystycznych dla grupy suraskiej. Odkryte żródła rnl-

-.: lednocześnie nowe światło na lokalną specyfikę osadnictwa i sposobu gospodarowania. .,,tie]kich liczebnie grup.

Stosunkowo dobrze została rozpoznana strefa produkcyjna kopalni krzemienia mikro-,:-it]lltl osadniczego położonego w rejonie miejscowości Rybniki [Borkowski 2005: 65-67;,| :al 2005: 87-126: Sałaciński, Za]ewski 1995:335-347'2005:57-63 Zalewski 1997:25;1998::- l998a: 18n.; 2002: ],39-),44;2005: iL2:2005a: l1n.; 2005b: 51-54; 2005c:79-84;2005d:_=1-148; 2009: 12:20II:74 n.; Libera 2006:4I0-4I3]. Wymaga ona jednakpowiązania z ba-_.liami osad zamieszkałych przez górników i analizą zachodzącego tu procesu przetwórstwa, ,,isurowca krzemiennego. Grupę punktów osadniczych zlokalizowano w rejonie wasilkowa:,_lr, Zalewski 2007: B mapa]. Osada w Katrynce znajduje się w odległości około 6,5 km na_,:udnie od strefy wydobywczej. Na powierzchni znaleziono tu liczne ślady przetwórstwa su-

. ,, ca kopalnianego oraz ceramikęprzynależną do grupy suraskiej KŁ (ryc, I: 9, t0)'5. Odkry-- . io potwierdza funkcjonowanie warsztatów obróbki surowca krzemiennego w młodszych..zach EB. Mało charakterystyczny materiał ceramiczny nie upoważnia do rozciągnięcie tej_;lałalności produkcyjnej na WEZ [por, Zalewski 2002: 142l. Na wschodniej peryferii KŁ

zpoczęto badania w Supraślu: na stan.4 fWawrzeniuk 2011] oraz stan.6 [Wawrusiewicz- l.)-1: 67-85; 2008:5-42]. Zintensyfikowanie prac badawczych doliny rzeki Supraśl ma wielkie-- aczenie dla rozpoznania wschodniego zasięgu zwartego osadnictwa KŁ, procesu przetwór-, ,,ia krzemienia i jego dystrybucji.

Kolejną grupę stanowisk wyróżnić można w strefie związanej z doliną górnej Biebrzy.]'ldania wykopaliskowe na stan. 12 w Horodniance, związane z budową obwodnicy drogowej:r:tirbina, doprowadziły do odkrycia osady KŁ z konstrukcjami obronnymi oraz dwóch faziadniczych tej kultury. Ze starszą, z IlI OEB, związane jest znalezisko ceramiki tllpl zerzeń-

.lego [por. Dąbrowski i991: 199; Andrzejowska, Węgrzynowicz 1995:64]. Na fiagmentach_iczyń fazy młodszej rłystąpiły kreskowania powierzchni i karbowanie zewnętrznych, krawę-

-zr wylewów. Opracorł1..wane są materiały osadnicze grupy suraskiej ze stan. 4 w Małyszówce_lbecnie częśc m. Dąbrowa Białostocka) pochodzące z badań wykopaliskowych prowadzo-lr ch w 1989 i 2001 r. [Rusin, Maciejczuk, Parvlata 7993:26n.; Kryński 2001]. Niezwykle cie-,-:arvie przedstawiają się ślady produkcji brązowniczej związanej z KŁ, znalezione w trakcieladari prowadzonych w Małyszówce (gliniane formy odlewnicze) i Horodniance (dyszaułamki tygli g|inianych). Są to pierwsze ślady nriejscowej produkcji przeclmiotów zbrązu

l rntędzyrzecza Narwi i Biebrzy, uzupełniające znaleziska zDrobiczyna. Co ciekawsze śladom

]5

15

Materiały z. inspekcji telenowcj autora i A Wawrusiewicza.

16 Podlaskie Zeszl.ty Archeologiczne . Zesqt7 -8l2017-2012

produkcji metalurgicznej w Horodniance towarzyszyły znaleziska przedmiotów brązowychzwiązanych ze starszą fazą osadniczą (fragment czekana tlpu Nortycken, tarczka spiralna)

[Brzozowski i inni: 2011].Nieokreślona pozostaje przlnależność kulturowa ceramiki wczesnożelaznej, odkrytej

w trakcie badań wykopaliskowych, prowadzonych u podnóża grodziska wczesnośrednio-wiecznego w Łosośnej [Moszczyński 1986: 133; 1987:. l44]. |est to wysunięte najdalej na pół-nocny wschód stanowisko badane wykopaliskowo, na którym odkrl,to materiał zabltkowyz omawianego okresu dziejów północnego Podlasia. Opracowanie wyników badań, sprecyzo-wanie chronologii i przynależności kulturowej może w zasadniczy sposób wpłynąć na okre-ślenie granic ugrupowań kulturowych w tej strefie.

Badania kulturowego kręgu pomorsko-kloszowego

Zdecydowaną poprawę notuje się w zakresie przyrostu materiału źródłowego związanegoz funkcjonowaniem osadnictwa KPM i KGKI. Oprócz znalezisk Iużnych z okolic Drohiczy-na26 [Czopek 1992: I59 n., zest. III; Pawlata 1993: tabl. VII: 1- 3, 5] przebadane zostały kolejnestanowiska. DoĘczy to cmentarzysk w Drohiczynie na stan. 13 [Węgrzynowtcz I978a: 49-6I}i stan. 9 [Kryński 2006: 5-65], w Krupicach, stan. 1 [Jaskanis 2004: 83n.] oraz kompleksu osad-niczego w Haćkach [Szymański 1970:388-392; 1973;255-260; 1976: 487-493; Barford, Koby-liński, Krasnodębski I99l: l32 n.; Kobyliński, Sązmański 2005:43-74]. Badania te uzupełniająniepewne kulturowo materiaĘ z osady na stan. 5 w Krupicach [|askanis 1978: I76n.] i przy-padkowe odkrycia pojedynczych grobów podkloszowych: w dolinie Narwi na stan, 2 w Grą-dach - Woniecko [Burek I98I:283-289] oraz stan. 2 w miejscowości }aświĘ nadBrzozówkąz naczyniami odbiegającymi od typowej stylistyki KGKI. Osobliwością ich jest sposób opra-cowania powierzchni oraz ornamenĘka na krawędziach i szyjkach nawiązująca do warsztatuceramicznego PZCK [Pawlata 2008a: 43-6I]. Wykorzystanienaczń o powierzchniach chropo-waconych kreskowaniem w pochówkach podkloszowych znajduje analogie również na Litwie.Formy ich odbiegają jednak od miejscowej ceramiki KCK [Megreger 2009: 338].

Stosunkowo najbardziej czytelne jest osadnictwo zWEŻ w dolinie środkowego Bugu.Stanowiska skupiają się w okolicach Drohiczyna. Wśród obiektów funkcjonujących już w HDwyróżnia się cmentarzysko KGKI w Drohiczynie, stan. 13 Kozarówka [Węgrzynowicz I978a:49-6I;1982:54, tabela - zestawienie 4]. Najstarszą fazę cmentarzyska KP wKrupicach sta-nowią pochówki KPM datowane na II fazę rozwojową tej kultury []askanis 2004: 83 n.]. Nastan. 9 Kozie Rowy w Drohiczynie przebadano osobliwe cmentarzysko KPM. Centralną,w przyb|iżeniu kolistą przestrzeń na szczycie wzniesienia morenowego zajmował bruk, z któ-ryrn związane było występowanie skupisk przepalonych kości i w)?osażenia grobowego. Naobrzeżach tej konstrukcji zidentyfikowano szereg obiektów w typie pochówków jamowychi jam z resztkami palenisk. Przestrzeń cmentarzyska otaczaĘ dwa rowy, w których znajdo-wały się pozostałości drewnianych konstrukcji w rodzaju płotów lub umocnień. Uzyskano tuserię dat dla elementów konstrukcji: starszej (rów wewnętrzny) i młodszej (rów zewnętrzny)fazy użytkowania obiektu odpowiednio 360 +l- 40 BC i 270 +l- 40 BC. Materiał zabytkowy

'6 Nie potwierdzono obecności cech KGKI w ceramice z okolic Brańska [por. Romaniuk 1994: 10]

-*. Pirrvlata . Stan i perspektywy badań nad osądniclwem

_ i.go stanowiska łączy elementy pomorskie i kloszowe zwyraŹnyml wpływami KKZB, za-: i\,no w ceramice jak i ozdobach brązowych [Kryński 2006: 38]. Cechy ceramiki naczynio-,:i jak i obecność elementów kultury lateńskiej w wytworach metalowych znajdują bardzo:.:skie analogie w materiale zabytkowym faktorii w Rembielinie, gm. Chorzele [Waluś 1992:

- , n.; Woźniak 1995: 206 n.l. Cmentarzysko w Drohiczynie było prawdopodobnie użytkowa--,,: .)rzez grupę osadników pochodzących z sambijskiej lub wschodniomazurskiej prowincji:ai.ZB, prowadzących działalność handlową na zasadzie faktorii, Zlokalizowanie i przebada-_.:- osady zamieszka}ej przez nrch jest niezbędnym warunkiem znalezienia odpowiedzi na] ,|stawioną tezę. u podnóża wzgórza, na którym znajdowało się cmentarzysko, rozciąga się.::en zwdnf Zdunka, na którym Z. Szmit prowadził badania sondażowe w 1928 r. i zlokalizo-

".'ł ślady osadnictwa KŁzEBiWEZ [Dąbrowski |961:25n., tabl. II: 1-6]. Możliwe, że osada_..?\1 znajduje się poza badanym obszarem27.

Rozwój osadnictwa KGKI odbywał się na bazie przekształconych i rozwiniętych lokalnych..:uktur późnołużyckich funkcjonujących jeszcze w VI OEB (HC). O pewnej kontynuacji eg-

. stencjalnej KŁ i KGKI świadczą znaleziska zabytków typu scl.tyjskiego w Drohiczynie znane;:L]\vno ze schyłkowej fhzy osady KŁ na stan. 16 [Pawlata l983] jak i położonego około 3,5

:--:,L na wschód cmentarzyska KGKI, stan. 13 - Kozarówka [Węgrzynowicz I978a: 58, ryc.2:Popielnica z kośćmi, pokr;,wa czapkowata oraz fragmenty innych popielnic (?) pochodzą

:adań amatorskich bliżej nieokreślonego stanowiska [Pawlata 1993:2I3 n., tabl. X: 1 3,5].Dotychczas brak jest w okolicach Brańska znalezisk, które można by pewnie wtązac

irGKI czy KPM. Ceramika ze stanowiska o udokumentowanej znaleziskami metalowymi-.:t)nologii przypadającej na HD nosi wyraźne cechy KŁ (ryc, l: 1-8). Wydaje się, że jest to_ :crfiką lokalnego osadnictwa trwającego w formach tradycyjnych we WEZ.

\\'ie1o1etnie prace wykopaliskowe, prowadzone na osadzie i grodzisku-obiekcie kulto-.-, ;n, stan. 1 w Haćkach, z przerwami od |967 do l 996 roku, dostarc zyły materiału źródłowe-

KPM. Datowanie 14C, obejmujące lata 420 - 280 BC (datowanie termoluminescencyjne:: l + 180 BC), pozwala trlnieścić chronoiogię osadnictwa na przełom okresów HD/LT i we_,zesnym LT [Kobyliński, Szymański 2005: 43 n.l. Zwracają uwagę zbliżone daty uzyskanejlaćkach i na cmentarzysku w Drohiczynie, stan. 9, przy jednoczesnym współwystępowa-* pervnych form naczyń (misy profilowane i półkuliste, garnki beczułkowate z lvyodręb-,-.:r,m brzegiem) i ornamentyki (wielokierunkowe kreskowanie powierzchni, wygniatanie

:_-:rr€dzi wylewów). Widoczne rożntce w ubogim zestawie form i ornamentyki wynikają,sadowego charakteru materiału zabltkowego. Różni się ona, w stosunku do bogatej w for-

-.. i odmiany zdobienia, sepulkralnej ceramiki ze stan. 9, W materiale z osady brak typowych. ;mentów bałtyiskich wyraźnle widocznych w materiałach drohiczyńskich. Poszukiwanie. .dółv cmentarzyska powinno wffczac kierunek kolejnego etapu badawczego związanego

:t]zpoznawaniem haćkowskiej streĘ osadniczej. Obraz osadnictwa tego okresu nad Orlanką

-rlpełniają, częściowo niepewne chronologicznie i kulturowo, znaleziska dokonane przez- Szmita w Hryniewiczach Dużych |Szmit 1922: |O7-I20; Dąbrowski 196|: 26 n.] oraz po-:....dzące z badań IAiE PAN w pow. bie|skim [Krasnodębski 1997: L43n.; Olczak 2009: 249;

i:asnodębski, Olczak 20lro: 7 2 n.l.

I7

Tercn tcn ,jest obccnic gęsto porośnięty, częściowo zĄęty przez, drogę, zabudowan ia i cmcnlirrz żydowski

l8 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 7 -8lZOl7-2Ol2

W dolinie górnej Narwi brak jest stanowisk kloszowo-pomorskich. W archiwum Pań-stwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie znajduje się notatka inżyniera A. Kleinaz 1937 r., w któĘ opisuje znaleziony w Puszczy Białowieskiej /.../ grób skrzynkowy ułożonyz wielkich, łupanych głazów, częściowo uszkodzony /.../ w którym znajdowała się /.../ rozbi-tą urna z prochami, reszta (zabytków-u.wł.) zabezpieczona /.../ Iza Samojlik 2007:23l, Opisobiektu pasuje do charakterystyki grobu skrzynkowego KPM, jednak znalezisko to nie zostałozweryfikowane.

Intensyfikacja prac archeologicznych, na przebudowywanej drodze krajowej nr 8, po-zwo\iła na przebadanie kolejnych punktów osadniczych KGKI. W rejonie ujścia Supraśli doNarwi znajduje się kolejne skupisko stanowisk datowanych również naWEŻ. Wyróżniono tuw dwóch miejscach materiaĘ osadowe KGKL oraz niecharakterystyczne skupiska płaskichgrobów ciałopalnych, którym towarzyszą pojedyncze pochówki podkloszowe (Złotoria stan.fi,Żółrru stan. 6). Zwraca uwagę zasadniczybraktypowych cech dysĘnkĘwnych pozwala-jących na jednoznaczne zakwallfikowanie pozyskanej ceramiki do tej kultury [por. Gądzikie-wicz1954: 134-173; Dąbrowska 1977: II7 n.; Andrzejowska l995: I28,ryc.2,3]. Nieco dalejnazachód znaleziono pojedynczy grób kloszowy na stan. 2 w Grądach Woniecko. Symbolicz-ny pochówek dostarczył zespołu trzechnaczyń datowanych na wczesny i środkowy LT [Burekl98I:283-289]. Brak możliwości porównania nieopracowanych materiałów z badań pobli-skiej osady KŁ oraz grupy ciałopalnych pochówków jamowych, uniemożliwia wyciąganiedalej idących wniosków. Interesujące są wyniki badań osady na stan. 1 ul. Rybaki w Łomży,na której znaleziono fragmenty na czyń o cechach łużycko-kloszowych [Deptuła 2004: I44n.].Ceramika wczesnoże|azna z rejonu Zambrowa (Zambrów stan. 19, Sędziwuje stan. 5) wyka-zuje wierną kontynuację późlołużyclr:tch tradycji grupy suraskiej praktycznie pozbawionejornamentyki [por. Bienia 2009: I27n., tabela t4; Borowska 2009; 45n.,77l., rys.235n.].

W okolicach ujścia Supraśli do Narwi daje się również obserwować w materiale zabyt-kowym współwystępowanie cech KGKL wraz z charakterystycznl.m dla PZCK sposobemopracowania powierzchni i odmiennego formowania. Cechy technologiczne nawiązują dozespołu pięciu naczyń z dwóch grobów kloszowych pochodzących z przypadkowego odkry-cia w |aświłach, pow. moniecki. W środowisku kulturowym WEŻ, podtrzymującym kloszo-wą formę obrządku pogrzebowego, w strefie kontaktowej miedzy kulturowo odmiennymigrupami osadniczymi, noszą one wyraźne oddziaływania technologii garncarskiej PZCK.NieĘpowy charakter i przypadkowość znaleziska utrudnia datowanie, które zostało okre-ślone na środkowy LT [Pawlata 2008a: 46n.]. Na stan. 56 w Złotorii odkryto grób kloszowy(obiekt 358) zawierający rownież naczynia o podobnych cechach. Na podstawie znalezisk teji podobnej ceramiki ze stan. 53 w Złotorli autorzy badań dostrzegają możliwość przeżywaniasię tradycji postłużyckich w głąb LT [Błaszczyh Ejdulis, Kittel, Zawilski 2010: 14, ryc. 11: 1,

2).Pogląd ten potwierdza zawartość pieca wapienniczego w ]eronikach, datowanego metodąradiowęglową na wczesny okres LT, W obiekcie tym fragmentarycznie zachowany garneĘwytworzony w sposób charakterysĘcznych dla PZCK, wystąpił w zespole z formąwazowatąKGKI [Wawrusiewicz 2012: ryc.8]. Groby podkloszowe, popielnicowe i jamowe, zawierającenaczynia o powierzchniach kreskowanych, datowane są na Litwie na 2 połowę I Ęs. p.n.e.

[Me4ne4es 2009: 338].

:h palvlata . stan i perspekLywy badań nad osadnictwem

Ślady osadnictwa kultury miłogradzkiej

Niejasno przedstawia się sprawa występowania zabltków KM, Generalnie notuje się brak:rruiązań KPM z KM, a strefa kontaktowa jest incydentalna [Czopek 1985: 388; 19B5a:99;)92: 146], Nieliczne odkrycia ceramiki dotyczą znalezisk datowanych na VI-IV w. p.n.e,odclziału 56lA Puszczy Białowieskiej [Górska 1976: 1I4 n., ryc. 2a-c; Okulicz 1979: 23],

laidującego się obecnie poza granicami naszego kraju [Samojlik 2007: 23], oraz możliwe, że_i stan. 7 w Nowej Woli I Gołembnik, Trzeciecki w druku a], Na stan. 4 w Chojewie nad rzeką\urzec znaleziono fragmentarycznie zachowane naczynie garnkowate o cechach KM. Teren,ckrycia został zniszczony, lecz przpszcza się, że mógł znajdować się tu grób podkurhano-

"l [Romaniuk 1994: 10; Maciejczuk 1995a: 1n.].W trakcie badań wykopaiiskowych przeprowadzonych na trasie budorłlr gazociągu, na

.:an, 16 w miejscowości Krynickie, odkrlto nieliczne ułamki słabo profilowanych naczyń

- dołkami pod krawędzią, ornamentem jodełkowym i paznokciolvym. |edna z hipotez wskazu-; na przynależność tych materiałów do KM. Zwrócono uwagę na podobieństwo ich do cera-::ikl z Zajączek [Krasnodębski 2005b: 48], którą ostatecznie za|iczono do zespołów z formami_, kreskowanej powiefzchni [Olczak 2009: 252 n.]. Oddziaływania ze środowiska KM, jakkol-.,,iek dotychczas słabo uchwytne, zachodzlly najpewniej równoleżnikowo wzdłuż dolin więk-.zvch rzek, m.in. Narwi i Nurca. Zostały dostrzeżone nawiązania wschodnie (w tym również_o KM), widoczne szczególnie w rozwiniętym rzemiośle kościanym suraskiego mikroregionu:,sadniczego [Pawlata 2008: 148 n.; Okulicz-Kozaryn2009:297). Wzajemnych zbieżności moż-:a się dopatrzyć również w charakterysĘce obrządku pogrzebowego (rvielkość jam grobowych,:lała ilość kości) [por. IlauraHxoy 1999:37; Pawlata 2009: 75n,]. Uważa się również, że niektóre_l cech wy,twórczości garncarskiej, charakterystyczne dla północnego Podlasia, zainspirowanelostały oddziaływaniami KM (otworki przykrawędne) [Ignaczak 2008: 152].

Podlaskie stanowiska z ceramiką kreskowaną

Szerokie rozprzestrzenienie się technologii kreskorvania powierzchni naczyi związanećst z procesem rozsiedlenia grup osadniczych z leśnej strefy północno-wschodniej Europy,:o llastąpiło już w EB [Me4se4er 2009: 335]. Materiały ceramiczne zWEŻ, charakterystyczne,]la wschoclnioeuropejskiej strefy kulturowej KCK, odkrywane byĘ przy okazji prac arche-,_l1ogicznych prowadzonych na północnopodlaskich stanowiskach pochodzących z innychrkresów. }uż publikacje wyników najstarszych badań stanowisk z OWR sygnalizowały przedślkudziesięciu laty ich obecność. Początkowo były to nieliczne znaleziska dokonywane-:odczas badań kurhanów typu rostołckiego w Rostołtach, Kotłówce, Kutowej, Kuraszewieorazw|asionowej Dolinie [|ażdżewski 1939:16, ryc.51-61; |askanis 1958: 154; 1963:333 n.,

_]37 n., tabl. IX; 1964: Il7 I97I 36 n.; Jaskanis w druku]. Fragmenty naczyn o po\łierzchni.ueskowanej występowały wtórnie w nasypach kurhanów KW'8 lub pod nimi [Rusin 1997:

l92; 1998:89; Andrzejowski 1999: 42; Kryński 2005:2II; |askanis w druku].

's Znalcziska datowane na OWR, jako wykraczające poza ramy chrclntllogiczne niniejszego szkicu zostały tueclynie zasygnalizowane [por. Krasnodębski, Kupryjanowicz 2006: 140 n.; Olcz,ak 2009:250 n.].

19

20 Podlaskie Zesą,ty Archeologiczne . Zeszyt 7 -8l 201 l -20!2

W latach 70. XX w. odkryto kolejne stanowiska tego t}?u. Pojedpcze znaleziska reje-strowano w trakcie badań powierzchniowych, prowadzonych w dolinie i dorzecal, górnejNarwi29. W BiaĘmstoku formę garnkowatą znaleziono w obiekcie zĄiszczorryrrr w trakcieprac budowlanych [)askanis 1971: 378 n., ryc. l]. Intensyfikacja odkryć nastąpiła od początkulat 80. XX w., kiedy rozpoczęto realizację programu badań nad Archeologicznym ZdjęciemPolski. Efekt poszukiwań zasadniczo ograniczał się do nielicznych fragmentów naczyń po-krytych kreskowaniem znajdowanych jednak na wielu stanowiskach w międzyrzeczuBiebrzy,Narwi i Orlanki.

Pierwsze zespoły z ceramiką kreskowaną z Podlasia (PZCK)3o zostały opublikowanew wyniku prac wykopaliskowych, prowadzonychprzez IAiE PAN zWarszav{y (dawniej Insty-tut Historii Kultury Materialnej PAN) orazDział Archeologii Muzeum Podlaskiego w BiaĘm-stoku. Pojedynczych ułamków dostarczyły badania kompleksu osadniczego w Haćkach, stan.l, prowadzone od lat 70.XX w. [Barford, Kobyliński, Krasnodębski |99I I32 n.; Kobyliński,Sąlmański 2005: 43-74]. Szerokopłaszczyzlowe prace ratownicze skoncentrowano na trasiebudowy gazociągu tranzytowego Jamał-EuropaZachodnia (m.in. Dołki, stan.8; Gnieciuki,stan.2; Suraż, stan.37) [Krasnodębski, Olczak 2002;w druku: a, b, c, d, e; Krasnodębski, Ku-pryjanowicz 2006: 133-188; Kobylińska2003:8-75;2003a: l37-227; Krasnodębski w druku:a, b], a programowe na badaniu stanowisk w gm. Bielsk Podlaski oraz w Puszczy Białowieskiej[Krasnodębski 1997a: 81n.; 1999:2IL-220; Krasnodębski, Olczak 2006: 80-83; 20L0:7l-L28;Olczak 2009: 25I; Samojlik, Krasnodębski 20l 1] , Prace wykopaliskowe na stan. 1 w Białym-stoku i w Grochach Starych prowadzone były przez archeologów z Muzeum Podlaskiegow BiaĘmstoku [Rusin 1997: I89-2O9; 1998: 87 -93; 2O05: 214-227; Kryński 2OO5: 22-35; 2006a:186-195; 2007: 5-28;2010: 55-70].

Synteza zjawisk kulturowych, zachodzących na północnym Podlasiu na przełomie eri w pierwszych wiekach n.e., uwzględnienia badane wykopaliskowo stanowiska na którychznaleziono ceramikę pokfytą kreskowaniem [Andrzejowski 1999: |5-57). Obszernie omó-wiono najnowsze znaleziska oraz dokonano szczegółowej analizy materiału pochodzącegozbadń IAiE PAN prowadzonych w lewobrzeżnej części dorzecza górnej Narwi [Olczak 2009:249-286l. Ana|izy opisujące zjawiska kulturowe z pogrulicza KCK i KZ doĘcząjuż sytuacjizsynchronizowanych zpoczątkami KP i KW. Nawiązania do starszych materiałówkręgułużyc-ko-kloszowo-pomorskiego zostaĘ potraktowane marginalnie. Wstępna ana|iza oraz mapa 1ejwystępowaniaw międzyrzeczu Narwi i Biebrzy [por. Karczewska 2009: ryc. l,ptzllp. 1] wyma-ga uzupełnienia o szereg znanych stanowisk na których zlokalizowano znaleziska tego typu3t.

Badania wykopaliskowe, przeprowadzone na stan, 37 w Surażu [Krasnodębski, Olczak2002:215-224; Krasnodębski, Kupryjanowicz 2006:, 136 n.; Olczak 2009: 25I n.f oraz w Gro-chach Starych [Rusin 1997: 189-209; 1998:87-93;2005:214-227;] potwierdziły istnienie nad

'9 Niepublikowane wyniki badń powierzchniowych K. Burka i W. Peli prowadzonych w latach 1975-1976[Archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Archiwum WUOZ w Białymstoku].]0 Tak określono tu stanowiska streĘ północno-wschodniej Polski, które zostaĘ wyłączon e ze z:'^.artego are-ału KCK [por. MeAseAen 2009: 337]. Uznając udział KCK w ich powstaniu zasygnalizowano potrzebę wydzielenia ichw osobną grupę [por. Megne4en 2009a:295' Eropeń.łerrxo 20O9a:294 n.].3| Mapa znalezisk ceramiki kreskowanej nie uwzględnia \ryielu stanowisk znanych z badań powierzchnio_wych: AZP 42-90: Chrabostówka, stan. 3, Narew, stan,4, AZP 4I-88: Pawły, stal. 24, Dawidowicze, stan. 2, Aleksicze,stan. 5, AZP 41-87: Rzepniki, starr. 9, RyboĘ, stan. 40 [archiwum WUOZ w BiĄmstoku], Nowodworce, gm. Wasil-ków, Zasady, gm. Gródek [Zalewski 2007: 38].

,'-rrl.tllt . Slln i 1l1y571lęlr^,v budun ĄdL] ]idJniCtWtm

. ], na Narwią osadnictwa ludności posługującej się naczyniami noszącymi na powierzch-- .ch ślady ostrego przecierania wiechciem lub grzebieniem, co najmniej w późnym okresie_ \\- trakcie badań wczesnośredniowiecznego grodziska w K]ukowiczach fragmenty o kre-

..: ,,,laDej powierzchni znaleziono wraz z ceramiką o cechach KP i KZ w najstarszych war--, ,.. ach osadniczych, związanych z okresem poprzedzającyn:r budowę umocnień. Materiały.:ltkowy datowano na OWR dopuszczając możliwośc przesunięcia początkowego okresu..dnictwa na schyłek LT [Kobylińska, Kobyliński, Wach 2003: 196 n.]. Na pierwsze wieki n.e.

.I.slono ostro profiIowane naczynie garnkowate znalezione w obiekcie jamowym (studni ?)

-. stan, 3 w Białymstoku fJaskanis I97I:378, rys. 1l. Zauważono jednak, że jego ornamen-,

, -a nie jest charakterystyczna dla KCK [Me4ne4en 2009:340]. Spostrzeżenia te wskazują na-,,lźliwość indywidualnego rozwoju warsztatów garncarskich PZCK. Wyniki najnowszych.iań przesuwająznacznle wstecz datę pojawienia się takiej techniki chropowacenia w strefie_ lnocnego Podlasia,

Rezultatem badań archeologicznych, realizowanych w latach 2000-2010 na stan. 1 w Bia-, r-Lstoku, jest przebadanie osady z ceramiką kreskowaną, datowaną na OWR. |ednakże jej

: ,czątki sięgać mogą WEZ, Możliwośc jej funkcjonowania od wczesnej fazy KCK okreśiono: 1loc151.\vi. cech słabo profilowanych form naczyń oraz chronologii bezwzględnej najstar-

, el próbki r4C (760-410 BC), Pozostałe daty przypadająjuż rra OWR [IGyński 2005:22,3I: ] 006a; I94; 2007 : 16; 20 1 0] . Nieliczne ułamki z Haciek, pokrlte kreskowaniem nie został

.:reślone, choc wiąże się je z wczesnolateńską fazą funkcjonowania osadnictwa KPM [por.:,._,b,rłiński, Szymański 200_5: 54], Naczynia o powierzchni pokrytej kreskowaniem zWEZ.:ejestrowano w Puszczy Białowieskiej . Znaleziono je podczas badania kurhanów w latach

_ tr)3-2005 fKrasnodębski, Olczak 2006: 81; Samojlik, Krasnodębski 2011]. Datowanie zespo-.i, grobowych niejednokrotnie uniemożliwiał brak wyposażenia oraz śladów pochówków:amojlik 2007 21). Z Polany-Berezowo (oddział 578'Ą) wydoblto kilkanaście 1iagmentów

-.r-z11 o nieokreślon ej przyna\eżności kulturowej pochodzących z późnej EB lub WEZ. Da-, ,,,ianie 14C węgli drzewnych, znalezionych tuż nad calcem, potwierdza zasiedlenie terenu,,, okresie 800-530 BC]'. Funkcjonowanie osady z ceramiką kreskowaną określono tu na OPRt)\VR [Samoj |tk 2007 : 49).

Ratownicze badania wykopaliskowe, realizowane w latach 2008-2011 na drodze krajowej: 8, doprowadziły do odkrycia ceramiki pokrytej kreskowaniem w prawobrzeżnej strelie

_oliny Narwi. Zlokalizowano ją na stan. 2 w |eronikach [Wawrusiewicz2009:198 n.], stan. 6Zółtkach [Bienia 2009bl oraz położonym po zachodniej stronie Narwi, stan. 56 w Złotorii

l:.zonym z OWR [Błaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 2010: 15 n.]. Do czasu opublikowanialodeł niejasna pozostaje wzajemna relacja chronologiczna ceramiki kreskowanej i KP. Przy-

:omnieć jednak należy, że cechy charakterystyczne dla warsztatu garncarskiego PZCK zaob-

)Jr\vowano na tym stanowisku już na naczyniach z grobu podkloszowego.Nieco młodszą datę uzyskano dla obiektu paleniskowego w |eronikach. Fragmenty pro-

iowanego naczytlia o powierzchni kreskowanej uystąpiły tam \^/raz zformą rrawiązującą do

rGKl. Datowanie bezwzględne umieszcza chrono]ogię obiektu w IV-III w. p.n.e.]r. Starsza

'] Analizy malcriału z Plsr,cz,y Biaklwicskiej lrykonlłvakl Pozlrańskie Labclratorium liadiolvęglowe |por:nlojlik 2007: ryc. 17].

r]' Informacja ustna uczestnika badań A Wawrusiewicza.

2I

22 Podlaskie Zeszfi Archeologiczne . Zeszyt 7 -8 l20II -żO

z dwu dat radiowęglowych materiału zabytkowego z Polany Berezowo określa chronologstanowiskanaIII/IVwp.n.e. (2ż80+l- 35BP).MłodszaprnpadajużnaOWR[Olczak200256]. Z fazą osadnictwa okresu IJI wiązać należy obecność wyraźnych cech ceramiki PZCw grobach kloszowych z|aśwlłiZłotorli [Pawlata 2008: 55n.; BłaszczyK Ejdulis, Kittel, Zawiski 2010a: 9n.]. Prawdopodobnie obecność cech PZCK w późnołużyckim materiale zabytkwymz Horodnianki należy umiejscowić nieco wcześniej (HD lub HD/LT).

Porównywalnych zjawisk dotyczących chronologicznie względnego występowania cramiki kreskowanej w strefie kontaktowej dostarczyły badania grodzisk KM. \Ą/ warstwa(z VI-IV w p.n.e. występują wyłącznie ułamki naczyń KM, w znajdujących się wyżej posildaĘ cechy KM, ale pokrlte byĘ kreskowaniem. W najwyższych poziomach występują włącznie ułamki naczyń KCK. Ten ostatni etap, związany z współwystępowaniem form ostlprofilowanych i z krótkimi szyjkami (tzw. słoikopodobnych), datuje się od IV-III w. p.n.

[MłrrpoQaHos L978: puc.2:8, 11, 12; Erapslłvarrr<a 1999: II7 np.]. Zwraca uwagę niewiellilośc destruktów, pochodzących z partii ostro profilowanych brzuśców, w materiale z Slrażstan,37 (5 sztuk) ,Zajączków, stan.l (3 sztuki) i Klewinowa, stan. 12 (3 sztuki) [Olczak 200252 n.). W sytuacji stosunkowo późnego datowania tych stanowisk obecność ostro profiIownych form wydaje się być niecharakterystyczna nawet dla okresu późnolateńskiego,

Identińkacje zespołów zabltków z ceramiką kreskowaną utrudniał fakt, 1ż współwyst,puje ona z fragmentaminaczyń gładkościennych, chropowaconych i o szorstkiej powierzchrMateriał zabPkowy zbadań wykopaliskowych poszczególnych stanowisk różni się procertowym udziałem ułamków o różnej technice obróbki powierzchni [por. Olczak 2009:25lprzy czym ilość pokryrych kreskowaniem niejednokrotnie ograniczona jest do zaledwie killisztuk. W Klukowiczach udział ten wyniósł prawie 30% całości materiału [Olczak 2009:258Z kolei na datowanym stosunkowo późno (od fazy B2 OWR) stanowisku w HryniewiczacDużych znaleziono zaledwie kilka ułamków w grobach 15 i 38 łącznych z KCK lub KZ [Aldrzejowski 1999 4l n,]. Wśród fragmentów ceramiki z Zajączek, datowanych na okres L!OWR, znajdowało się 12% o powierzchniach pokrltych kreskowaniem, na stan. 37 w Suraż(28Vo), w Klewinowie (20o/o), Bańkach (15%), w Ptlszczy Białowieskiej - Polana Berezorł(260/o) lOlczak 2009: 253 n.].

Zbadań wczesnośredniowiecznego grodziska w Zajączkach uzyskano prawie 600 ułanków naczyń datowanych na WEŻ [Krasnodębski, Olczak, Barford 2OO5: 65 n., tabelaOlczak 2009: 252 n.]. WystępowaĘ tu również destrukty o powierzchniach wygładzonycornamentowanych w górnej partii wąskimi żłobkami w układzie grupowym. Wyodrębniorelementy ornamentyki, potraktowane jako przeż7tkowe KŁ i KPM, stały się powodem przrsunięcia datowania materiału zabytkowego wstecz do okresu LT [Olczak 2009:256, ryc. I5, 13: 9]. W ceramice z Klukowicz żłobki wystąpĘ na nielicznych fragmentach barwy czanej o powierzchniach silnie wygładzonych. ZostĘ one uznane za nawiązujące do KĘ KP]i grupy czerniczyńskiej z MOPR. Silne rozdrobnienie materiału zabytkowego uniemożliwilrekonstrukcję form [Kobylińska, Kobyliński, Wach 2003: 20I,216 n., tyc.: 9: 6,27]. Ułam)ceramiki gładkościennej ornamentowanej żłobkami zna\eziono również na innych stanowskach północnopodlaskich i zachodniobiałoruskich w kontekście fragmentów pokrytych krrskowaniem. Interpretacja pochodzenia takiej ornamentyki jest niejasna. Należy tu uwzględnrównież możliwości oddziaĄ.wania ze strefy KKZB. Charakterystyczne zdobienie grupannaprzemianlegle ukośnych żłobków oddzielonymi żłobkami poziomymi i pokrywającyn

:,.l.rtir . Slan i perspektywy badań nad osadnictwem.,,

:.:, l\\,o \łTgłądzone powierzchnie, również zarejestrowano w strefie północnopodlaskiej

\r.-liczne ułamki naczyń o cechach KP rłl.stępują wrazz fragmentami o kreskowanej po-. i;hni orazłączącymi cechy KZ. Zbadań wykopaliskowych przeprowadzonych na stan., Sicnianówce pochodzą formy misowate charakterystyczne dla KZ. Wśród nielicznych-.:hórv ceramiki, zaledwie 2 posiadały powierzchnię kreskowaną, a kilka nosiło ornamen-..: r\lą w stylu KPM-KP34. Wyraźne nawiązania do KZ, widoczne na cmentarzysku KP.-', lv Cece]ach, łączy się ze starszą fazą użl,tkowania nekropoli i datuje na A2-A3 MOPR

.:r..inis 1996: I07, tabl.]. Nierł7kluczone więc, że oddziałl,wania ze środowiska KZ, idącell okresie z Polesia w rejon doliny Bugu [Andrzejowski l999: Ryc. l4a mapa] rozcho-

- l. sie również ze wschodu wzdłlż górnej Narwi i jej dopływów. Są one widoczne w ma-. ..ie zabytko\\rym z K]ukowicz [Kobylińska, Kobyliński, Wach 2003: 200 n.]. Elementy KZ

_ _ -entarzyska w HryniewiczachDlżych datuje się na Bl-B2 OWR i wiąże ze środowiskiem_ _ ozarubinieckim]5. Poza wymienionymi stanowiskami brak było dotychczas wyrażnie1-

_ przykładów oddziałlwanla KZ w kierunku północno-wschodnim [por. Olczak 2009:

_-_- Ostatnie odkrycia dokonane w Złotortl, wykazały występowanie fragmentów naczyń_:irnętrznych powierzchniach kreskowanych na osadzie KŁ w okresie B2-B2/C1 OWR:.!zczfk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 2010: 15 n,],

Ceramika, zaliczona do PZCK, cechuje się zasobem określonych sĘlów form itechnik.::carskich. Charakteryzuje się współwystępo\^/aniem ubogiego zestawu naczyń garnko-._.,ch o zewnętrznych powierzchniach szorstkich, łrrygładzanych, chropowaconych orazirr-tvch kreskowanienr. C)rnamentyka ogranicza się do głębokiego nacinania lub karbowa-. ze\vnętrznych krawędzi brzegór,v, zdobień palcowych i paznokciorłych na brzuścach oraz,cdr-nczych żłobków odciskanych na granicy szyjki i brzuśca. Właściwości wyróżniające

. _lrnikę z północnego Podlasia zostały omówione obszernie [Krasnodębski, Olczak 2002:-r ; Olczak 2009: 252 n.]. Należy również zwrócic uwagę na współuystępowanie elemen-,,, obcych kulturowo. Analizowanie ich pozwala na odtworzenie chronologiczno-terl,torial-:h powiązań pomiędzy sąsiadującymi, odmiennymi kulturowo grupami osadniczymi [por,

.,..]ata 2008a: 45, 51n.]. Dla naszych rozważań są szczególnie istotne sltuacje, w których

. naczyniach formalnie i technologicznie przynależnych do kręgu późnołużycko-kloszowo-l lnlorskiego występują cechy warsztatu garncarskiego PZCK. Zakres jakościorły, ilościorły. Lrpień adaptacji ich jest zmienny, uzależrriony od wielu czynników]6. w przypadku }aświłlłotorii mamy do czynienia z małyn-ri cmentarzyskalni, charakterystycznymi dta WEZ,.e zącymi do lokalnych społeczności posługujących się kloszową formą obrządku pogrze-i, ego. Elementy KCK w ceramice zostały zaadaptowane w k]oszowo-pomorskim Środowi-

.:..r kulturowym, gdyż dotychczas nie znamy cmentarzysk KCK, a obrzędy pogrzebowe tej

,__iturv nie pozosta\^/iły archeologicznie identylikowalnych śladów f3ańxoncxrłż 1992: I04: l Andrzejowski 1999: 41 n.], Wyrazistość elementów obcych jest konsekwencją specyfi-

l_ rozproszonego osadnictwa charakterystycznego dla WEZ. Grupa bazująca na tradycjach_-znołużyckich, mogła się rozwijać i ochronić przed degeneracją populacji jedynie poprzez

: 1 Materiał zabltkorły z bad lń autora w trakcie opracolvania fptrr. Pawlata 1985b].

' Problematykę tę omórviorro obszerniej w opracowaniu znalezisk z Hryniewicz Wiclkiclr [Alrdrzejorvski,:9:37 n.].

]" Szerzej o 1ym w opracowaniu cer;łniki k]oszowej z |riświł [Pau4ata 2008: 51 n.].

23

24 l)otllaskic Zeszylr, Archc,

zawieraniemałżeństwzczłonkami innychspołecznościIDąbrorrski i:tt - - _-,::,:.-.,-.(]-zyskiwania nowych obywateli z zcwląIrz było przejllowanie ccch k*_:_- _, . -_-: .:licwidocznych w przypadku asymilacji kobiet będących wvtrvórcz\r.::::,. -_:__ - = - -:._h.To zjawisko zdaje się być charakterystycznc i szczególnie u,idocz:c-]1 :_::,::- _ .:.]...zvkulturowych, gdzie odrębności wśród wytworów rnaterialny,ch gr;: :_. _-. - -:- ::. \ą

silnie zaznaczone i r,vyróżniające się, Z_jawisko przenoszenia elenlc.ntll, :: ] _- : _:::1li,ki, speclńcznych dla jednego mikrorcgionu osadniczego na sąsiedn]c ..:i- .::]-.:J._.\kiezanotowała jń T. Węgrzynowicz |1973: 32,36 n.]. Kilka zaledryie dt r,_ .: . - . > ::_ . ::_zo-nych do niewielkiej grupy autochtonicznej mogło wpłynąc na znlia:.i : . . .:_.,]kupogrzebowego [Nicwęgłowski1,972:87,98],alerównieżodmicnnosc .l,__,:._, _ .:jt)\vkulturymaterialnej.Efektygclspcltlarowaniirnicwie]kichliczebnieilTlc,i_:-._-,:-_: _;_ł:ch,pozostawiających nikłe ślady pobytu, sŁ} słabo czytcll-re l1a obszarzt s::-, ... .: _-_-- il.z-nych. Na wielu z nich charakter występowtlnia fiagmentów naczr,ń pc|i:,,. , _: ...-:._.. _ .1 :1lclnllie jest wystarczająco wyjaśniony, a pozycja chronologiczna wzgicdi,::-. . .; -: j. ]-z\,.hinnych kultur nie do końca sprecyzow.lna Ipor. Kobylińska 2003: _i_i .

Dla wytwclrów glinianych P7,CK, pochodzących ze starsz.ej lazv OPi, -]_:.:_.,=],:],..zfl€jest występowanie cech KŁ, KPM i KGKI, clla młodszej fazy - KZ, KP tlra; :r'.', ' }i . =Jno-krotnie idcntyfikatory kulturowe mają bardziej uniwersalne zastosorr,anic _ .:.. _..:._..- zin-terpretowanie ich pochodzenia napotyka naznaczne trudności fOlczak ] " : _:- ,-, L)]roczwspomnianej ceramiki gładkoŚciennej zarejestrowano stosunkowo nie\fii...- ,:*::: ::.:-i:,Lr\\,a-conej i kreskowanej w najstarszych zespołach [por. Olczak, Krasnodebski ] _,,. : :- ..

Prawdopoclobny kres osadnictwa, zwlązanego z występowaniem cc.r._:: ._ .::..... ltanej,stanowi pojawienic się KW. Swiadczy o tym zalcganie takiej ceramiki \\ L]f :.{:J_ _ ..;,_.irlchpod nasypami oraz luzem w nasypaclr kurhanów. Pojawienie się KW rr,iaże >:l : _:-:;:c]l B2lCl-ClA. Brak jest wyraźnych układów stratygraficznych, w których cer;::-___t. :_::}_-..l\\Jnawspółwystępowałaby zc ślaclami osaclnictwa KW]? [Rusin t997: |92 n: L).-::.-. _ :: li6].Możliwe jest, że poza strefą oddziaływania KW ugrupowania zPZCK n]t,qi", --,:_i.,.,..,:c siędłużej, co najrnniej do początku IV w, n.e., na co wskazują wyniki c,latorr ania c,i: j,. -.., 3.:ir m_stoku IKryński 2007: l6; 20 l 0: 5ti n, ] .

Sl'tuację kulturową urozlnaicają na północnym Podlasiu świadectrva konia^:t,-,u : iulturąscytyjską, lateńską oraz jastorfską. Wśród elementów scytyjskich wymienic nalei,,, c,,. := zausz-nice gwoŹdziowatc z Drohiczyna datowane na VI-V w. p.n.e. (II laza KP}I r \', r::z,,::orvicz1978a: 58; Pawlata 1982:29 n.; Czopek 1992:69,137], które wystąpiłr.rr ktlr_-__.: . ::::tcria-łow z póŹnej fazy KŁ i KGKI. Ostatnio dokonano nowego odkrycia rv Złtlttl::. :_,; \arx-ią.Grociktlpu scytyjskiegoztrzernaskrzydełkami znaleziono na osadzie KŁ. z x:c,:c, :o;hodząinne zabytki brązowe typu łużyckiego [Błaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zarlilski ]rl.,' : ] _ .. . \ależ1.również zwrocic uwagę na ozdobne tarczki, rozdz,ielacz i nity będącc. naji::itć.,..,.iclbniejczęŚcianri i okuciami uzdy końskiej, z,naleztone na cmcntarzysku f-akttlrrr ]_l_-_ć_oir i ri Dro-hiczynie IKryński I. 2006: 23, tabl. 9: I-7]. Milno różnych możliu,ości int.,:.:::..,,"::,,;h tvchzabytków najwierniejszc an.rlogic posiadają one w wyposażeniu scltviskic:. Er\\]r]i\ *.lnskich

'i Możliwc jcst wsptlłwystgptlwlnie takich matcriałów na stan. S l \ix,ci \\,,,lv drtlku bl.

.- 1 . \l,/l/ i 1trsl,ęll1yy, buLhń nuJ osalttictu,łm

_, :-;:nentv Llprzęży [Aylup"u 2004: 110, pllll.4; EłarrłHa, Kysueqona, KysHeqon 2004:

- :;t: 1, 5; Kemencze1,2004: Abb. 4: 6,6:4). Zabytki pochodzenia przedscltyjskiego i scy-.: ..o znajdowane były zarówno w strefie KKZB, jak i na terenach przybałtyckich. Liczne

, - ._ >ka ogłowia końskiego, kolczyków i grocików typu scytyjskiego z terenów Lube7szczy-, ...rorvią świadectwo kontaktów z Południowym Wschodem [por. Kłosińska 2007:233

. ,.rr ierdzają przebieg dalekosiężnych tras handlowych, w których rolę pośrednika pełniła__ , :J grupy wschodnionrazowiecko-podlaskiej KŁ [Gackowski 1998: 183] oraz KM38, są-. - - a;ei bezpośrednio z kulturą scltlską |hnuucra 1966: 59]. Znalezione w Drohiczyr-rie_ ._tl pochodzenia scytyjskiego, których brak jest w klasycznych materiałach KPM [Czopek

- - ]]0], mogą być rezultatem handlowych zwtązkow użl.tkowników cmentarzyska na stan.- . .u ultatów kontaktów ze światem nadczarnomorskim można upatr;,wac w adaptacji cech- ,_,icznej wczesnożelaznej ornamentyki naczyń PZCK: nacinanie i odciski paznokciowe- :ir netrznych partiach krawędzi wylewów |por. Wrluruu<a 1966: 68, plłc. 6, 9; lanplrłyx- ' ; ]0, prc, 1: 5, 2: 2, 4, 4: 6). W młodszej fazie oddziały,wań kultury scytlskiej (V-IV III?, n e ) zachoclztły one poprzez rejon obrzeży Kotliny Karpackiej [Czopek 2008: 1 63], skąd

, ,,,,,jec brązov,ry mógł docierać w strefę doliny Bugu. Brak prowadzonych na szerszą skalę--_.n składu chemicznego przedmiotów brązowych uniemożliwia dokonywanie porów-,, Z,,viązl<l ze strelĘ Stepu Pontyjskiego widoczne w ceramice, są dostrzegalne również we- ;snożelaznych materiałach KŁ z Polski południowo-wschodniej [Czopek 2007 216 n.l..:akterystyczna obecność na cmentarzysku faktorii handlowej w l)rohiczynie cech póżno-

, ,;kich, KPM i pochodzących ze strefybahyjskiej wl,ązac można z efektem intensl,wnych, _:aktów ze zróżnicowanymi kulturowo środowiskami,

Z Drohl,czyna pochodzą znaleziska bransolet z pieczątkowatymi końcarrri uztlawane za_ ::lenty kultury lateńskiej świadectwo kontaktów z osadnictwem kultury celtyckiej [por.

zniak 1970: 8, 1_50; 1974 I45, 16l,: 1992:90 Pozarzycka-Urbańska l978: 155, 160 n.].: .<nler-rty takich ozdób znaleziorro na cmentarzysku grupy osadniczej prowadzącej faktorię

.:-.dlowę [Kryński 2006: tabl. 7:8] oraz prawdopodobnie z badań przedwojennych [Pawlata-9]: tabl. VII: 8]. Przednrioty żelazne (siekiery, dłuto, sierp) można uważać za efekt miej-_ .,lr ego(?) naśladownictwa analogicznych wltworów kultury lateńskiej. Obecność w faktorii

R.ernbielinie licznej grupy importów z obszaru tej kultury tłumaczona jest zainteresowa-- . r-rl się sambijskim bursztynenr przez kupców celtyckich z terenów Kotliny Karpackiej [Po,.lzvcka-Urbańska 1978: 163; Woźniak 1995: 206). Napływ elementów tej kultury odbywał

- i zapev,/ne poprzez rejon Małopolski Zachodniej pośredniczącej w handlu tym surowcem.ii errykluczone jest wykorzystanie jako trasy kontaktowej szlaku bużańskiego. Funkcjo-

:,rvał on już wcześrriej przy transporcie bursztynu i brązu karpackiego [Makarowicz 2010:

'rl n,, ryc. 6.17]. Założenie osad celtyckich we wschodniej Słowacji i Ukrainie Zakarpac-:,el powstaĘh na przełomle tazL|I BZ1CI |Woźnjak2007 392) stworzyło nowe mozliwościJdziałl.wania tego środowiska kulturowego. }ednak, zabytków kultgry lateńskiej z rejonu

]lrohiczyna nie można wiązac z tym okresem. Data 14C, określająca początek (?) młodszej.zr- użltkowania cmentarzyska faktorii handlowej, przypadająca na okres lI B2 - I:I B2lCl,

]l Starszy okres oddziałl,wania wcz.esnoscltyjskiegona tereny Polslci lvschodniej (VII-V w p n.e.) łączy się z.e

.::cĘ lasosLepu |por. Czopck 2008: 163], z którą sąslarclolł,ałcl śrcldolvisko KM Zrńytki tlprr scltyjskiego znalez.ione

srałv przy ujściu rzcki Jasiołdy fBepreń 1995: prc, 3: 1, 5] oraz w dolinie Niemna, na północ ocl śroclowiska tej.:lltLrry fBukowski 1979: l09]

25

26 Podlaskie Zeszfi Archeologiczne . Zeszyt 7 -8l20ll -2012

odnosi się do strefy cmentarzy§ka z pochówkami jamoĘ.rni praktycznie niezawierającymiwyposażenia. Importy celtyckie, rozproszone w środowisku pomorskim, perferii wschod-niej, oraz znalezione na północ od Biebrzy, pochodzą ze starszej fazy tego okresu (LT Bl i 82)

[Pozarzycka-Urbańska 1978: 162; Woźniak 2007:396, ryc, 5]. Obecność grotów oszczepóww pochówkach na stan. 9 w Drohiczynie [Kryński 2006: tabl, 7: I,2] tłumaczyc można rów-nież oddziaływaniami ceĘckimi [por. Bukowskl 1979:22O].

Pojawienie się elementów jastorfskich wiąże się z wędrówką ludów 8ermańskich przezPodlasie na południowy wschód u schyłku III w. p.n.e. Elementy jastorfskie występują odfazyLT 82 do A2 MOPR [Dąbrowska 1988: l87 n., mapa 23;200|1 26 n., ryc. 2;2006: 40; Kacza-nowski, Kozłowski |998;229, ryc.95; Woźniak 2007:398 n.]. W Haćkach zidentyfikowano jew kontekście najstarszego etapu osadnictwa KP, a możliwe, że również w schyłkowym okresiefunkcjonowania i zaniku osadnictwa KPM. Do zabl,tków wiązanych z kulturą jastorfską zali-czono fragmenĘ tzw. wilka ogniowego [Kobyliński, Szymański 2005: 55 n., ryc. III: 13] znale-zione w Drohiczynie w dwóch grobach KP z MOPR [Dąbrowska |978;78, tabl. I: 1, l7], a tak-że prawdopodobnie na stan. 9 KPM w Drohiczynie [por. Kryński 2005: tabl. 10: 8]. Na terenieosady KŁ w Drohiczynie, stan, 15, odkrPo klamrę haczykowatą zbrązu39,którąłączyć możnaz wpływami jastorfskimi. Dla kultury tej charakterystyczne są również łyżeczki gliniane [por.Woźniak 2007:396 n., ryc. 6], których obecność odnotowano w Haćkach wraz z zabytkamiKPM [Woźniak2007:399 n,], Nad Bugiem znaleziska jastorfskie współczesne starszym mate-riałom grupy czerniczyńskiej, występują w inwentarzachlY fazy KPM oraz najwcześniejszejfazy KP [Dąbrowska 1988: 68 n.; Mazurek 1995:260 i n.]. Osadowe znaleziska jastorfskie sątrudne do datowania [Barford, Kobyliński, Krasnodębski 1991: 136; Dąbrowska 2004:2I4].W świetle innych komponentów tego typ! z okolic dolnego Bugu [por. Woźniak 2007: 404n.] należy zwrócić uwagę na możliwość odkrycia kolejnych stanowisk wytyczających szlakmigracji przez tereny południowej Białostocczyzny.

Międzykulturami KPM, KGKI a KZrównież nie ma ceżv,ry chronologicznej.KZpojawiasię jeszcze w okresie trwania osadnictwa pomorsko-k]oszowego, w końcu III w. p.n.e. ICzopek1985: 387; l985a: 95 i n; 1992: l20]. Nekropolia w Hryrriewiczach Dużych, uznana częścio-wo za późnozarubinieckąao, datowana jest na wczesne stadium fazy 82 OWR [Andrzejowski1999: 45), kiedy to następuje nasilenie kontaktów zKZ |Dąbrowska 2004: 211]. |ednak niejest to na pewno najwcześniejsza data oddziaływania jej na strefę północnego Podlasia. Grobyz wnrosażeniem o cechach KZ,znajdujące się na wielbarskim cmentarzysku w Cecelach (nr 8i I24) zostały datowane na fazę A2 MOPR [}askanis 1996: IO7, tabl. 2: grób 8 - 3, 4, tab|. 17:

grób l24 - 2, 3; Dąbrowska 2004: 2I3 n.), Z Siemianówki, stan. 9, pochodzą naczlłtia miso-wate o formach charakterystycznych dla KZ, wstępnie datowane na przełom era'. Stanowiskoto zbllża się formą charakterystycznych obiektów jamowych wlpełnionych kamieniami doznalezisk na stan. 7 w Nowej Woli, przypisanych KW [por. Olczak 2009:257]. Zabytl<lKZw granicach ziem polskich są słabo poznane. W strefie dorzecza Narwi występują wraz z cera-miką kreskowaną [Dąbrowska 2004: 209 in.l.

]9 Materiały niepublikowane z badń autoraao Przynależność grobów 13 i26 d,oKZbudzi wątpliwości zewzględtl na odmienność obrządku pogrzebo-

wego, zaś zabytki pochodzące ze środowiska tej kultury nie określają jednoznacznie prą.należności obiektów [por,Me4ne4en żOO9a:295).

al Badaniaautorawopracowaniu [Pawlata 1985b: r08l.

]ata . Strrn i persllcktywy budclń nud osadnictwem

r_)sadnictwo kp w dorzeczu Narwi pojawiło się zapewne wcześniej niż to się przyjmuje,-..nl śrviildczy datowanie na fazę A2-A3 MOPR najstarszych grobów z Krupic []askanis-- D,2, tab, 8] oraz nawiązania z Suraża, stalr. 37 [por, Andrzejowski 1999: ryc. 14b; 2005:

- rvc. 1, 2; Olczak2009:263l, Możliwe, że początki cmentarzyska KP w Gródku nad Nur-,:, .iegają faz Al-A2 MOPR4'. Wśród zespołów rozdrobnionej ceramiki osadowej, o nie-:-.rlzllilczll}ch cechach atrybucji kulturowe,j, zrrajdowane są nieliczne ułan-rki naczyń o wy-

- .:zonvch powierzchniach barwy czarnej lub ciemnoszarej, ornanrentowanych grupami] ._.latnie ry.tych wąskich żłobków i nakłuć. Motl.wry zdobnicze są charakterystyczna zarówno. NPM, jak i KP, KKZB i KW Ceramika tak ornamentowana wystąpiła w materiałach z Za-

, _.ck, Haciek, K]ukowicz, Siemianówki i Grochów Starych. Na crnentarzysku w Radości Ka--' :rieckiej (obw. brzeski) 1iagment naczynia ornamentowanego grupami ukośnych żłobków-.lezjono w grobie 24i uznano za import z terenu KP lub KW [Ee.łxre42004:250, lłał._ Silne rozdrobnienie tych nielicznych fiagmentów, przy często niecharakterystycznych1_1Jch technologicznych, utrudnia ich klasyfikację kulturową. W większości pojedyncze

- ,nlki gładkościenne, ornamentowane grupami delikatnych żłobków, wiąże się z technologią:namentyką KPM i KP. Na sąsiednim Mazowszu zabytki tej ostatniej występują zasadni-od fazy A1 MOPR [Dąbrowska 2006: 44). Obecnośc wspólnych cech w ceramice tych

- ._ rLrr zdaje się być nieprzypadkowa. Uważa się, że schyłek KPM i KGKL nastąpił w końcu._ iub w początku II w. p.n,e. Na wschodzie uwzględniano również rnożliwe przeżywanie się- .tur postłużyckich nawet współcześnie z najstarszymi materiałami KP fBukowski 1967:

' ;l Gociłowski, KozłowskiI979:96; Dąbrowska l983: 283 n.; Czopek 1985a: 94; 1992:I20]., .lr,ierdzają to tlstattlie interpretacje tzw. grupy czerniczyńskiej jako peryf-eryjnego środowi-...: KPM-KGKL z obecnością cech KP i KZ [por. Nowakowski 2009: 296]. Na stanowiskach

:,inocnego Podlasia brak jest typorłych materiałów czerniczyńskich. Nawiązania do nich,;ćntlrliftolvąne w ceramice KPM w Hackach [Czopek 1992: 164; Kobyliński, Szymański

- J5: 54], należy łączyć raczej 7 efektem podobnych oddziałlwań na środowisko KPM w jej-_:rłkowej fazie w I:I B2lC1 . Pojawienie się wyznaczników właściwych dla KPM w mate-,._iłach o charakterze przejściowyrn do KP uprawdopodabnia przeżywanie się jej nawet do- ,łorvy II w. p.n.e. (faza L2 MOPR), W 1azie tej współwystępują rówr-rież elelnenty zarubi-- eckie [Czopek 1985a: 101 n.], co jeszcze bardziej komplikuje jednoznaczrrość kwalillkacji:l:teriałórv ceramicznych, pochodzących ze strefy kontaktowej.

Kontakty międzykulturowe a szlak handlowy

W literaturze podkreślano wielokrotnie rolę bużańskiego szlaku handlowego funkcjonu-._cego już od wczesnych faz EB. Z jednej strony przedrniotem zainteresowania kupców był]ursztyn bałtycki rłlrwożony na południe, z drugiej jako ekwiwalent traliały na nasze ziemie:lllowiec i przedmioty zbrązu [Gimbutas 1965:49, ryc. 15 mapa; EepesaHcKa-fi 1972: 160_p.; Bukowski 1983:34; 1998:103; Taras ],995 67; Kło.lxo 1996: 130 n.;2007 171,176,pwc,1;2008;247 n., plłc, 1; Makarowicz 2010: ryc.6.1 - mapa]. Ze środowiskiem karpackiej kul-

urv Otomani-Ftizesabolry wiąże się aż B0o/o surowca brązowego, ktory znalazŁ się na ziemiach

27

Portilvnaj dirltllvanic nłjslirrszcj firzy crr-rctrtarzvskł [l)cptuła, Snoliński, Zółkowski l996: 5]

28 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Z6T,11 ; ĄlżO|1 -2O1^ż

Polski [Dąbrowski 2009: 97 n]. Efekt oddziaĘwań pośrednich tego środowiska hrlturowęozaobserwowano również na północ od Bugua3. Nieznany proces kontaktów i przebięu tras

wędrówek pr zez p ółnocne Podlasie częściowo wyj aśniaj ą naj nowsze odkryciaSzlaki handlowe, prowadzące przez teren Białostocczyz^y od III OEB potsierdzone

zostaĘ znaleziskami przedmiotów brązowych w skarbach z Giżycka, Doratynki oraz zlotychozdób z Osowca. Docieranie tu surowca brązowego poświadczają ślady przetwór*wa tego

metalu w MaĘzówce-Dąbrowie Białostockiej i Horodniance. Znaleziska nadhebrzańskiezlokalizowane zostaĘ w miejscach najdogodniejszych do przeprawy przn ddią rżŃLlą,potwierdzając istnienie kierunków wymiany o przebiegu południkowym. 26r-nie więcej

dowodów na funkcjonowanie szlaków handlowo-producenckich posiadamy dla !-I OEBi WEŻ. Fragment zausznicy typu scyryjskiego i tutulusa znaleziono w Orzrszu na osiedlunawodnym, datowanym na koniec HD lub przełom HD/LT [Antoniewicz 196ł: l49 n.]. Po-dobne znaleziska zlokalizowano w okolicach Drohiczyna [Węgrzynowicz |97&t 58; Pawlata1982:29 n.]. Świadectwa kontaktów stre$ nadczarnomorskiej z Półwyspem Samtńiskim znaj-dują potwierdzenie wśród przedmiotów pochodzenia południowego w Drohicz,wnie, ZłotorliiOrzyszu, podczas gdy elementy bałtyjskie są wyraźnie zaznaczone w mateńa]e zaĘ,tkowymzDrohiczyna i okolicy (ozdoby zbrązu, ceramika).Cechy wytworów kultury materialnĄ z re-jonu stanowiska 9 wskazują, iż cmentarzysko użytkowane było przezbbżĄ nieokreśloną gru-pę związaną z obszarem kultury baĘskiej. Najpewniej utrzymywała ona związki z terenamirodzinnymi na zasadzie faktorii pośredniczącej w wymianie produktów mĘdąv piłwyspemSambijskim i Mazurami a terenami południowymi. Mogła uczestniczyć w produlcii vr}.robówzbrązu,jednak doĘchczas nie odkryto w pobliżu pewnych śladów poświadaaiąc_vch istnie-nie miejscowej metalurgii w tym okresie. Prawdopodobnie głównym zakresem dzjałalnościbyło pośredniczenie w wymianie handlowej bursztynem, pochodzącym z rei<rou FółwyspuSambijskiego, na który istniał popyt w oppidach greckich nad Morzem Czarnl:m oraz w śro-dowisku kultury celtyckiej [Woźniak 2007:396 n.]. Brak znalezisk tego surowca na sz.laku, jaki w okolicach Drohiczyna, znaj&Ąe uzasadnienie w jego wysokiej wartości nabtveej. Niebez znaczenia pozostawał fakt braku użytkowego zainteresowania nim wśród lołalnej spo-łeczności. Znaleziska bryłek w Putkowicach Nadolnych, gm. Drohicryn, jak i na Krrpiachauważane są za pochodzące z miejscowych nawarstwień naturalnych i nie stano,ią dowodufunkcjonowania wymiany za ten surowiec [Dąbrowski 1997:80; Bukowski XnL,77, l30).Obrót bursztynem wiąże się ze środowiskiem KKZB, które przetrwało najdłużi na Sambii.CharakterysĘczny jest fakt,iż enklawy tej kultury istniaĘ na Warmii i wschodniri Mazurachjeszcze w środkowym LT, Tu też odkryto ceramikę kreskowaną, występująę ńrynid h, towa-rzystwie materiałów KKZB [WaIuś l99l: 21 n.; Nowakowski l995: 75; Słrynaliski 1998: n,c. 6:

4;7; rI: |5).Śladów oddziaływania kulturowego ze strefy KKZB dopatrzyć się nroi,ąa r- przejęciu

wzorców ceramicznych (formy jajowate i baniaste oraz ornamenĘka doftriw pakowych

a] Dotycry to zna]ezisk ceramiki KT w Słochach Alnopolskich oraz w Klepaczach- }ązmi z@. ce-

chuje się obecnością cech formalnych charakterystycznych d|a fazy przejściowej KT/KŁ[Kanor:tr Parfur l99l].OmamenĘka nawiązuje do południowych wzorców, wl,wodących się z kultury Otorrani - FózcSmv itertńko-warrych w środowisku KT [por. Górski 2011: 282].

* Ostatnio dokonano kolejnego odkrycia surowca bursztynowego na stan. l w Gę{ań \rfuił*o BadarriaB, |ózwiaka w 2005 r. lJózwiak 2005],

]\i]a[ii . Sfuln i perspekLywy badań nad tlsadrLictwem

:znokciowych) |Okulicz 1970: 24 n.], natomiast na domniemanyrn szlaku handlouym

- -rują się znaleziska gromadne przedmiotów brązowych datowanych na VI OEB i okres:_l: skarby z Brańska [laskanis 1973; I976), Klich fKostrzewski 1964: 40, ryc,33], Knyszyna

:.lrorvski 1997 16Il orazKalinówkiKościelnej [Kostrzewski 1964:36]. Równieżmiejsceod-. -, :ia naszyjnika i nagolennika w Drozdowie, gm, Piątnica [Kostrzewski 1964:33, tabl. VII: 7,, ,.ie odbiega zbyt daleko na zachód od wzmiankowanych, Wymienione znaleziska lokalizo-:.e są w strefach dolin rzecznych. Fakt ten podkreśla ich znaczenie w wltyczaniu kierunków:_:o\\.ek [por. Dąbrowski 1997: 130; Mogielnicka-Urban 2004: 64]. W Złotorii nacl Narwią,

_, : ,żorrej w miejscu najdogodniejszej przeprawy przez dolinę, gdzie oba brzegi rzeki zbliżają: :o siebie, znaleziono uyroby brązowe: grocik tlpu scy.tyjskiego, szpilę (?) oraz fragmenty.-zr jnika §pu łużyckiego [Błaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 2011: 14 n,, ryc, 8: 5, 9: 1l. Zab,tr-

. ::lltalowe zlokalizowane w kolejnym punkcie trasy wędrówek, prowadzących z południa na- : loc, dostarczają kolejnych argumentów dotyczących iłyaśnienia jej przebiegu.

Znaleziska gromadne potwierdzają, że przedmiotem handlu były wytwory metalowe. Do- :.J\\rna w strelie międzyrzecza Bugu, Narwi oraz Biebrzy brak było dowodów produkcji-:.l1urgicznej. W ostatnich latach zdecydowanie wzrosła ilość zabytków poświadczających. :.:enie rodzimej metalurgii. W Hackach oclkryto co najmniej trzy łyżeczL<l g|iniane [Koby--. j, Szymański 2005: 54, ryc. III-12, fot. III-5; Woźniak2007 399 n.]. Mogły być używane::odukcji brązowniczej w okresie funkcjonowania osaclnictwa KPM. Z Brańska pochodzi

-..nent kolejnej łyżki odlewniczej[Romaniuk I994: 5, ryc.23], Znaleziono ją w kompleksie-.cniczym KŁ, który tworzy rejon cmentarzyska, osady i miejsca odkrycia skarbu ozdób],:ariska (Popławy, stan. 17). Do wzmiankowanych wcześniej ułamków form glinianych],iałvszówki-Dąbroty Białostockiej [Rusirr, Maciejczuk, Pawlata 1993: 27l, służących do:dukcji bransolet z pręta o okrągłym przekroju, należy dodać kolejne znaleziska. Płaski

.,:-lień z rowkowatym zagłębieniem znaleziony podczas prac wykopaliskowych na stan. 13

)rohiczynie [Węgrzynowicz I97B 44, ryc. 17] służył najpewniej do szlifowania nadlewówloricowym etapie wl.twarzania bransoleta5. Nawet z rejonu Suraża, dla którego w oma-

_.nvm okresie charakerystyczny jest rozwój wytwórczości kościanej, mamy świadectwa,1kowania przedmiotów z metaiu. Z epoką brązu łączyć można ostrze sztyletu lub grot

, -.1eziony wraz z ceramiką I(Ł w nasypie kurhanu na stan. 1 w pobliskich Grochach Starych.', _ollly charakter zalegania zabytku nie pozwala na jednoznaczne powiązalrie z fazE osad-

-._-lwa łużyckiegoa'.Z badań wykopaliskowych, prowadzonych niedaleko Suraża, na stan.633okinach, pochodzi drucik bręzoły o przekroju kolistym przechodzącym w kwadratorłlr

.lpila ?), odkry.ty w kontekście ceramiki KŁ fGieysztor-Szymczak 2005: 30]. Pozostaje nie-,laśniona chronologia dwu bransolet zdobionych ornamentem jajolvnikowym (?) znalezio-

, :h w okresie między.wojennym w SurażufKisroKesi.r, IIa.Io6yr 2005: 99, Mal. 15: 3, 4],okre--,nezostałyprzezJ.Jodkowskiegojakopochodzącel.../zczasówprzedhistorycznych/.,./a?.

] Wśród t]olvodów miejscotej produkcji nretalrrrgicznej wymicniono chłrakter lokalny wyrobów oraz for,ldIewnicze fpor Dąbrowski 1997: mapa l l ].'o W strcfie znaleziska wysLąpiła ceramika KŁ i krcskowana W naslpie sąsiedniego kurhanu znalcziono

nicż fragmerlty naczyń K'l' |por, Rusirr 1997: 193rr ; }iennner1 2004: uan. 7: 83].' Zabytki przckazarre z.ostałl,za pośrcdnictwem Aleksarrdra Stalińskicgo, miejscołvego archeologa amatora,

zbiorórv Grodzieńskicgo Muz,eum Pańslwowego IArchiwunr Działu Archcoklgii Muzerun Podlaskiego w Białym-.:u l

ż9

30 Podlaskic Zeszyly Archeologiczne. Zesnr --l, ]tl1 1 ]0l2

). Dąbrowski dopuścił możIiwość istnienia rodzimej metalurgii w grupie suraskiej KŁ,na podstawie specńcznych cech siekierek tulejkowatych z Kalinówki Koście]n..i. Tr-porvołużyckie elementy, widoczne na ozdobach brązowych z północnej części Podlasia. noea byćświadectwem obcej proweniencji przedmiotów, wykonywanych w ośrodkach poiozonvchbardziej na południu lub południowym zachodzie [Dąbrowski 1997:95, 1]]n Przljmujesię, że w okresie HD na Podlasiu powstało wtórne centrum wytwarzania prodL:Ń.ii ozdóbobręczowych [Węgrzynowicz 1973: 26; B|qer, Chudziakowa 2000: 52; B]aier ]titl ] : ]96l }Io-gielnicka-Urban 2008: 2t2]. Najnowsze odkrycia potwierdzają istnienie takiei metalurqii natrasie występowania skarbów i znalezisk brązowych już od przejścioił,ei iazr iiT KŁ rr, IIIOEB, a nawet możIiwe, że wspoŁcześnie KT.

Na ślady produkcji brązowniczej natrafiono w pobliżu dogodnych przepra\\ przez dolinęBiebrzy. W Horodniance, na stan. 12, zna]ez1,ono ułamki glinianej dysz1, i tl sieik,.,i.. Funkcjo-nowanie warsztatu metalurgicznego w III okresie EB wydaje się potwierdzac cl'lecnosc tiag-mentarycznie zachowanego czekana typu Nortycken, znajdującego srr,ój \fic.rn\ LrcDo\\ iednikw skarbie z Czublna. Najpewniej jest on współczesny śIadom meta]urgii brazu i ce:amice tlpuzerzeńskiego, choĆ zabytków nie odkryto w kontekście zespołów zwartvch Skarb z Goniądza,już wcześniej łączono z fazą przejściową KT-KŁ lub wczesną KŁ [Dąbrox slQ 199-: 159l Bla-jer 1999: 1l6n.]. Przedmioty te prawdopodobnie nie są jednak najstarsz\mi sr,iadectrvamimetalurgii na północnym Podlasiu. W zestawie zabPków ze skarbu z Dora§,n§. sm. Narew,zaobserwowaĆ można paralele do grupy l znalezisk gromadnych, które cl,j:ies; nożna dodziałalności kupców-metalurgów [Blajer 200I 27]. Wykazują one zrr-iazek z \\l1\lorczościąmetalurgiczną [por. Pawlata, Wawrusiewicz w niniejszym tomie].

C h a r a kt e r y s t yka o s a dn i c t w a

Niedostateczny stan publikacji wyników badań stanowisk z \\'EZ na iś:..J.j] połnoc-nego Podlasia wpłynął zapewne na pogląd o wyłączeniu lokalnego osadnicrr,-a !L]znołużyc-kiego z procesu przekształcania się w młodsze zespoĘ kulturowe. NIóeł on lt e.c_zoitlrtanvchmikroregionach czy skupiskach osadniczych ulec zahamowaniu. \\- okolica;F. Branska niestwierdzono występowania elementów charakterystycznych dla KGK1. Rort-n:eż sposob roz-mieszczenia śladów pobytu jest na północnym Podlasiu na swój sposob odn,iienn.,-. Znaidujepotwierdzenie wpasach równoleżnikowychizwiązany jest z kierunkiem przelłr-,,-u ltieLszl.chrzek. Przy takim układzie sieci hydrograficznej punkty osadnicze grupuia sie rv skupiskachpołożonych w strefie dolin rzecznych, a przedzielone są pasami llododziałorr, Ilrteniarvza-cyjne badania powierzchniowe, prowadzone w ramach programu Archeologi;zneeo ZdięciaPolski, dostarczyły stanowisk osadniczych EB i WEZ, us)tuowanvch rt ścisłr,nr zrl,iazku zestrefami dolin rzecznych [Bieńkowska, Karwowska 2004: l28n.]. ScharaktervzLr\fan\ pol\ry-żej układ punktów osadniczych jest systematycznie uzupełnianl,rrtnikami koieini,ch odkryći badań archeologicznych.

Skoncentrowanie prac badawczych w określonych rejonach pozrr,ala iuż rr, tej chrviliv,ryróżniĆ szereg wyraźnych skupisk stanowisk KŁ. Oprócz znanvch rl- strehe prarr-obrzeżaBugu mikroregionów osadniczych okolic Drohiczyna i Kamianki Nadbuznej, rt-r,odrębnia-ją się następne. Zajmlją one przestrzeń pomiędzy nimi (Wierzchuca \adbużna i _łrbasy),

]t.r . Srrłtr i pcrspaktywy badlń nad osodniclwem

. ]]f, \rschód sięgając granicy państwa w okolicach Mielnika, Osłowa i Wilanowa. Uzy-, . ]]\, .oraz więcej informacji na temat struktury osadniczej nad Nurcem w okolicach

:--...t.] oraz Suraża, i Ękocina nad Narwią. Kolejne zgrupowania stanowisk sygnalizowa--. -. zrraleziskami z badań nad dopłl.wami Narwi: Orlanką (Haćki, Bańki) i Supraślą, gdzie

iunkcjonowały kopalnie surowca krzemiennego (Rybniki, Nowiny, Kopisk) i miejsca_ ,_-l,zctwarzania (Zasady, Katrynka) [Zalewski ]991: 393n,; 2002: I39n,;2005: 11n.; Libe-_ t,: -110n.], Nieliczne znaleziska i baclania prorvadzone w dolinie Biebrzy, udowadniają, ,,iorvanie przez osaclników KŁ stref najdogodniejszych przepraw (Osowiec, Goniądz,

, lnianka i Małyszówka). Brak badań na wschodnim krańcu omawianego terenu unie-l, ia określenie zasięgu penetracji osadniczej KŁ w tym kierunku.

_.trrienie na Podlasiu fazy przechodniej KT-KŁ [por. Dąbrowski 2009: 107] potwier-i,r,niki badań wykopaliskowych na stan. 12 w Horodniance, gdzie odkryto również

.-. likę t;,pu zerzeńskiego. Osadnictwo KŁ z IV OEB zaznacza się wyraźnie w strefie do-, 3ugu, środkowego Nurca i po południowo-zachodniej stronie doliny Narwi, |edynie na- ,-,liskach z tych rejonów odkryto charakterystyczną ceramikę zdobioną żłobkowaniem..:eńe dorzeczaBiebrzy oraz górrrej i środkowej Narwi takiej ceramiki zasadniczo brak.: Jvlczć fragmenty ornamentowane wąskimi żłobkami w układzie grupo\Ąym wiązane są

. _ r rrologią wczesnożelaznej ceramiki KŁ oraz KPM-KP. Cechą charakterystyczną tej grupy,,,-orów ze stirnowisk w widłach dolin Narwi i Biebrzy jest brak ornamentyki rytej, Nielicz-

,_ _łenrki zdobione są dołkarni palcowymi i paznokciowymi oraz wygniataniem P.ą1l,ędzi, - l ri Pochodzą one ze stanowisk datou,arrych najwcześniej ntr V OEB. Ten sposób zdobie-, .\t charakterystyczny dla grupy suraskiej, Brak stanowisk KŁ z ceramiką żłobkowaną na

-_lod i północ od środkowego Nurca określa iłymagającą skorygowania granicę zasięgu_,-,:,,,rvschodniornazowiecko-podlaskiej w IV OEB [por, Dąbrowski 2009: 110, mapa 9].: _::nia wykopaliskowe, prowadzone zwłaszcza w strefie dorzecza Narwi, dostarczyły rów-- . l Licznej i jednorodnej, ale rozdrobnionej ceranriki charakterystycznej dla grupy suraskiej.: -i rviększej liczby datowań bezwzględnych i szczegółowych datowników nie pozwala na. - ]ozllaczne okreŚlenie chronologicznych granic funkcjonowania tej grupy, rozwijające-j się. ,l,atpliwie u schyłku EB i w początkach następnej epoki.

\\t WEZ obserwujemy przeżywanie się w głąb HD odizolowanych skupisk osadniczych, . Brańsk, Horodnianka?) oraz przekształcanie się osadnictwapoźnołużyckiego pod wpły-

- ll oddziałl.wania nowych wierzeń rozprzestrzenianych przez środowisko KPM. ]ednak,;r,pobytu osadników tej kultury są nieliczne (Krupice, Haćki, Drohiczyn), Cechy dystynk-,ne powstającej KGK1 widoczne są wyraźnie jedynie w okolicach Drohiczyna, w strefie

..ieeu grupy wschodniomazowiecko-podlaskiej KŁ. W zasięgu osadnictwa grupy suraskiej.k jest w ceramice wyraźnych rłryznaczników nowej kultury. Znajduje tcl uzasadnienieełębokim tradycjonalizmie ceramiki, której ornamentyka ograniczona była do wąskie-

_ zestawu zdobień palcowo-paznokciowych. Zachowawczośc ta jest przyczyną trudności.posobie rłyróżniania fazy kloszowej. Dokonuje się tego na podstawie występowania formy,c|rówków i drugorzędnych cech naczyń (forrna, sposób obróbki powierzchni). Są one do-:zegalne w zespołach z'NEŻ, w strefie dorzecza środkowej i górnej Narwi oraz częściowodolinie Biebrzy. Niewielkim osadom, charakterystyczllym dla rozdrobrrionego osadnictwa,

,i\ilrzyszą małe przydomorve cmentarze, na których oprócz niecharakterystyczrrych grobów.inowych znajdują się pojedl.ncze pochówki popielnicowe i podkloszowe. Pierwszorzędne

31

32 Podlaskie Zeszrlr, \rrh;

cechy dysktynkty,wne ceramiki kloszowej zasadnlczo nie lrr,5|gpLii1 \l,_]I; i. ,.,,,..::-.,. - o kon-tynuacji osadnictwa ludności grupy suraskiej zmienionego \\ z jir.,i_. ,. .:::l_ .:: _ .-:alnvchpod wpły,wem oddziaływań zZachodll [por. Bukowski 196, : _l5l_:

|uż pobieżna ana|iza zespołów ceramiki pozwala na rozszę,rz.:: <;.:,:._ i. _:1 :_:askiejna Zachód włącznie ze skupiskiem zambrowskim (Zambrorr,. SeĆ,z ,,* _ . ,.,._ _ . _l::^ moŻ-liwości porównania z ceramiką stanowisk położonych dalei na ziic'[c - ri., :,..._ Ł -.l; unie-możliwia precyzyjniejsze określenie granicy. Niedostatecznv stan ha,ral, l:;,. :,:l(l.,ć .zęścidoliny Biebrzy nie pozwala na ustosunkowanie się do moŻliu,os.i ,.\-, si.iL ,11 .:.:. ::l;te riałówzabltkowych grupy suraskiej KŁ na tym obszarze. Nie moŻna tL,go \\-! { --: . - ,r ]:- ,:];h naj-

dogodniejszych przejść przez strefę dolinną, podobnie jak ślador. p.,],.,_ .:j,- ,-,,.\1 z Lrro-wincj i warmińsko- mazurskiej w lewobrzeżnej strefi e Biebrz,v.

Tylko na nielicznych stanowiskach zarejestrowano wielorrarstr\,L]11 i _...j: j, i.:-.-, Er.rficz-ne lub zróżnicowane chronologicznie zespoły zabYków, pośiviadcza-;.ś _-.,,-._,:.,*acie osad-nictwa od EB w głąbWEŻ.Dwiefazy użltkowania terenu w postaci rt zi;.._:.,. ::. 1,;rst\f kul-turowych wyróżniono na stan. 2 w Kamiance i na stan. 16 w Drohiczr r__e Z.."j:l:ztl iednakzaznaczają się słabo, a fazy osadnicze wyrożniane są na podstawie rożrr;:. -:_:,_]._Lriogiczniezespołów zabltków ( zwykle zr ożnicow anej ceramiki),

W materiale zabytkowym ze stan. 12 w Horodniance wyraźnte riroci,:'_.:li;ja sie dwiefazy osadnictwa: wczesna, zwi.ązala z występolvaniem ceramiki o cechach ię;;11,liciSii i orna-mentyki nawiązttjących do KT, orazpożna, w której występują elemenn,garr:;;:strra PZCKzaadaptowane w warsztacie garncarskim KŁ. Kształtowanie się lokalneeo osac:_clrra PZCKnastępowało już odWEŻ z kierunku północno-wschodniego i wschodnjegcl \\- p667ąlĘo-

wym okresie ekspansji KCK (w rozumieniu społeczności posługujących sie kiasl;zna cerami-ką kreskowaną) słabo zaznaczalą się efekty oddziały-wań KM ze streĘ Europr, \r-schodniej naśrodowisko KŁ.

Dotychczasowe badania potwierdzają odmienność rozwoju poszczególnvch regionówPolski. Obserwacje te znajdują uzasadnienie również w skali mikroregionaln..i przv obser-wowanych różnicach wzajemnych oddziaływań środowisk kulturowo odmiennr-ch .Czopek1992:79,88; 1998: 6ż; Andrzejowska 1995: 136; Malinowski 1995: 19, 31]. Tvporue cechyKGKI, takie jak forma grobów i specyfika ceramiki naczyniowej, widoczne sa rl skupiskudrohiczyńskim. Na środkowym odcinku doliny Narwi oddziaływania tego środox-iska uwi-daczniają się jedynie w formach pochówków, podczas gdy ceramika wykazuje rn,raznv trady-cjonalizm i zachowawczość. Charakterystyczny jest fakt, iż w strefie nadnarwiańskiej brak jestśIadów v,ryraźnego osadnictwa KPM, w przeciwieństwie do okolic Drohiczyna. Obserrvacje tezdająsię potwierdzac pogląd o genetycznej kontynuacji osadnictwa KŁprzez KGKI, poddającdo dyskusji problem zmiany cech kultury czy tylko obrządku pogrzebowego [por. Bukowski1967:342n.; Dąbrowski 1997: I54). Powtarzalne w różnych środowiskach kulturorv;.ch cechytechnologiczne ceramiki (domieszka, sposób obróbki powierzchni) znajdują uzasadnieniew kontynuowaniu miejscowej tradycji [por. Czopek 1992: 56 n.]. Specyficzne rvłaściwościnaczyń grupy suraskiejKŁ,zbliżające tę ceramikę do technologii KT i KGKI, zostały jlżwcze-śniej zasygnalizowane.

Okres HD jest czasem zaniku osadnictwa KŁ i pierwszym etapem rozwoju KGKL naMazowszu i Podlasiu [por. Gardawski 1979: 139; Czopek 1992: 86, 99; Dąbrowski 2009:mapa 1 l ]. Uwzględniając najmłodsze daty radiowęglowe KPM zespołu osadniczego z Haciek

]t.r . .§lal1 i perspektywy bądań nad osadnictwem...

]:]\\ u zewnętrznego cmentarzyska w Drohiczynie, możemy uznać przeżywanie się osad-, _, .,: tei kultury w fazie I:l P.2, a nawet dłńej. Data z rowu zewnętrznego cmentarzyska

: ,niczr.nie określa początek młodszej fazy jego użltkowania w poszerzonej przestrzeni,. . :], z\\ iązane jest rłyłączne występowanie ubogich grobów jamowych ze szczątkami stosu.

_. . ,lochówki uznawane są za charakterystyczne dla etapu rłykształcania się KP w okresieDilbrowska 7977:118, 134; 1988: 53]. Na okres LT C2 datowane są najstarsze pochów-

:-:' z pobliskiego cmentarzyska na stan. 13 w Drohiczynie [Dąbrowska l978: 81].

]-,r raca uwagę zarysorłtrjąca się regionalna speclfrka osadnictwa i zvłyczajow pogrzebo-_ \\- mikroregionie zambrowskim niewielkim skupiskom jam osadowychpóźnej fazy KŁ

, S.,dzirvuje, stan 5, 10(?), 12, Zambrów, stan.5, 18) i KGKl (Sędziwuje, stan.5, I0,Za-,,\. stal]. 13, 18) towarzyszyło kilka ubogo wlposażonych ciałopalnych grobów jamowychll pojedyncze pochówki popielnicowe i podkloszowe (Zambrów stan.5, 18) [Bienia

_ . -: ]009a; Borowska 2009; Koman 2009; Niedźwiedź, Martyniuk-Drobysz 2009; Wetoszka

,,liskach nadnarwiańskich (Grącly Woniecko, stan. 2, Żattkl stan. 6, Złotoria, stan. 56)

: . ck 1981: 283n.; Bienia 2009b; Blaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 20t 1: 15]. Świadczy to_:e i nobilności niewielkich grup osadniczych. Sposób organizacji osadnictwa i cechy ma-

, .l: zabpkowego znajdują analogie w etapie łużycko-pomorskiej transformacji kulturowej_.::-iałek 2006: 51n., ryc. ),2]. Opublikowanie wyników tych badań jest niezwykle istotne dla_- :,§o poznania charakterl.slyfti nadnarwiańskich mikroregionów osadniczych oraz prze-

.:. zachodzących we WEZ .

?roces rozwijania się kontaktów międzygruporłych niewątpliwie kształtował się już_-:oce brązu. Wymianę warunkowało z jednejstronyzapotrzebowanie na określone surow-

i.rodukty, z drugiej konieczność zbycia nadwyżek produkcyjnych. Aby mogły zaistniećl,enione sytuacje, niezbędnym było osiągnięcrc przez lokalne społeczności odpowiednio

)lrkiego poziomu rozwoju wytwórczości i organizacji wewnątrzgrupowej. Podstawolłlr-,_.roduktami, na które istrriało zapotrzebowanie, były surowiec i narzędzia wpĘ.wające

. ,.,r-dajność pracy. W omawianym okresie dziejów najpowszechniejszym surowcem był, ,_:llieri. Badania tej problematyki doprowadziły do odkrycia przez archeologów szeregu

. -,.xtórv rłrydobywczych związanych z intensywną produkcją krzemieniarską. Miejsca po-.,lrr,ania surowca kreclowego w Mielniku nacl Bugiem, odkryte przez Zygmlnta Szmita,

- : zostały zweryfikowane48. \M okolicach Rybnik rozpoznano zespół odkrywkollych póllobl,wczych. Specyfika krzemiennych form dwuścienrrych i odłupkowych pozwoliła okre-

_ tr,iek tych obiektów na EB i WEZ. Położone w okolicy obozowiska, zwtązane z miejscarni:_:r,sowe$o zamieszkania górników, dostarczyły niewielkiej ilości ceramiki, którą można

_.,_ltrać podobnie [Zalewski 20Oż: I39n.;2005a: 11 n.; Sałaciński, Zalewski 2005:57-63).,,kalizowanie osad górników na zalesionym terenie plszczy knyszyńskiej, stanowiącej tło

llienionych znalezisk, jest niezrłykle trudne. Pewną nadzieję w kierunku rozwl,ązaniatego.blemu wnoszą badania u źródeł rzeki Krzemianka [Zalewskt2002:143]. Skoncentrowanie

-: :\,ill terenie badań poprzedzonych wierceniamia9 umożliwiłoby zidentylikowanie punktów

, Posz.rrkiwarria w stretic nadbużańskiej miejsc tydobl.cia i przctwórstlva krzcmielria lllielnickiego, odkry-:, pt,Le,z 7,. Sznrita, nie przyniosły rezultatu, Prawdopodobnie z.ostały one znisz,cz<:ne przcz kopalnię kredy.

'u Teren gęsto ztrclrz.ewiony niedostępn1. do prowadzenia Ępowych badań roz!]oznawczo-sondażow_vch.

JJ

34 Pod]askie Zesffi Archeologiczne . Z,szyt V -8l2O77 -2072

osadniczych i powiązanie ich z procesem produkcylnym. Takim punktem przetwórstwapółsurowca krzemiennego jest prawdopodobnie osada w Katrl,nce, gm. Wasilków. Znajdltjesię w odległości około 6,5 km od badanych miejsc wydobycia krzernieńa_ Liczne dowodydziałalności produkcyjnej występują tu na powierzchni w towarzystwie ceramiki typowej dlagrupy suraskiej KŁ50 (ryc. 1: 9, 10).

Świadectwa dystrybucji brązu w środowisku północnopodlaskich loiltur posiadamyjuż dla III OEB. Znaleziska związane są z występo\Maniem śladów produkcji maalurgicz-nej zlokalizowanej nad Biebrzą (Horodnianka, stan. 12, Dąbrowa Białostocka-.\tĄsńwka,stan. 4) i Narwią (Doratynka, stan. 2). Stanowią je również gromadne z€spotv przedmiotów(Goniądz). Z IV OEB pochodzą pojedlmcze zabytki typu łużyckiego: bransol,eta z fabłonowaKątów [Chilmon 1970: 377l i siekierka z Wilanowa [Pawlata 2010 37-A]. Dotychczas nieodnotowano znalezisk metalowych, które można by pewnie datowac na Y OEB_ Znaczniewięcej przedmiotow z tego metalu pochodzi ze schyłku EB i zWEż. Oprfu, znanych zespo-łów zabytków z Kalinówki Kościelnej, Knyszyna, Popław (Brańska) i lCich odkĘto kolejnewytwory. W Złotorii znaleziono fragmenĘ tordowanego naszyjnika z końcami qłszrznny-mi i zawiniętymi w uszka, mającego bliskie analogie w przedmiotach ze. *ańu z Brańska[por. ]askanis 1976: I43, ryc. 9, 10], Zabytkt tego typu łączone sązwczanożĄnląprodukcjąi dystrybucją wyrobów łużyckiego ośrodka wielkopolsko-kujawskięo [Ko<rzewski 1954:36n., mapa].

Wl,twórczość że\aza na osadach zawierających ceramikę kreskowaną i z wpływamiKZ miała raczej charakter lokalny. Znamienny jest brak znalezisk wyty,urrs z tego metaluw PZCK [por. Kobylińska, Kobyliński, Wach 2003:2OO; Olczak 20OY,2&]_ Ńlka przedmio-tów żelaznych odkrlto na osadzie w BiaĘmstoku, jednak i tu większe z^crxoryłnie miałnadal krzemień [Kryński 2007: 15;2010: 58]. Pomimo braku przertrniotóF i.l-?nyó, śladyprodukcji tego metalu zlokalizowano w kilku miejscach. Pozostałości drłu drmardr w Ępiepieców szybowych z kotlinkami zidentlfrkowano na Polanie Berezowo ł, Prrgan- Białowie-skiej. Starsza data uzyskana dla węgli z wlpełnisk tych obiektów wska_anłą ż Ętr one wyko-rzysĘwane do wytopu rudy darniowej już w okresie 410-200 rC tsa@lil XIIi-_ 19).Erag-menty żlżIa żelaznego ze stanowiska Teremiski Dąbrowa, na lcór,rrm znalpłrno cera$jkęo powierzchni kreskowanej, chropowaconej orazwyświecanej, wiąze sĘ z oqalĘ fonkcjonują-cą we W EŻ lub oWR [Samojlik 2007 : 60]. Ślady dymarek oraz odpaĄ prc&}§ine odkrytow Klewinowie i Klukowiczach [Kobylińska, Kobyliński, Wach 2003: 20G Olczak ZilJ9:264;Krasnodębski, Olczak w druku a]. Żńle żelazne znajdowano wrźliz z cerłnĘ kreskowanąw naslpach kurhanów KW i obok nich w Rostołtach, Kutowej i Kotlr5ęe IHżAżnłsla 1939:16n.; Olczak 2009: 264; }askanis w druku]. Natomiast przedrni66 żpl*łlt z tĘnu faktoriihandlowej w Drohiczynie, wykazujące cechy wytwórczości kultury laterńelĘ ę naipewniejświadectwem miejscowej metalurgii [Kryński 2006: 35n.] rozwiniętei pod rrp}ym oddzia-Ą.wań tej kultury.

50 Inspekcja terenowa L. PawlaĘ i A. Wawrusiewicza,

]IJ . -Sr4l, i perspektywy budań nud osadnictwem

podsumowanie

::zedstawiony \\ryżej obraz osadnictwa na północnym Podlasiu jest szczególnie istotny- . .:--heologicznego rozpoznania struktury osadniczej i łyjaśnienia zachodzących przemianl - -_:,_l\r-\,ch. Proces wykształcania się KŁ rozpoczął się w III OEB, co sygnalizuje obecność_-.-.itervstycznej ceramiki na nieliczllych stanowiskach (Horodnianka, Klepacze). Udział,

--_ rniały zapewne reminiscencje wzorców zakarpackich, rozchodzące się trasami handlo-

" --- : szlakami komunikacyjnymi wzdłlż dolin rzecznych. Echa tych oddziały.wań , zwlą-!- ,:1 z dystrybucją brązu i rozprzestrzenianiem się ceramiki o stylistyce tlpu Polesie[por., ._<i. }'1akarowicz, Wawrusiewicz 20l l: 190], dotarły na tereny północnego Podlasia w cza-

,. _ ]{l najwcześniej w drugiej połowie II OEB [por. Górski 201l: 280n.].Znacznie więcej informacji uzyskano dla VI OEB i WEZ, kiedy to następuje wyraźne

, ...:enie kontaktów międzykulturowych. Uwzględniając lokalizację znalezisk przedmiotów--, .,rrlch, pochodzących ze strefy łużyckiej, jak i proweniencji bałtyjskiej oraz scy,tyjskiej,

-:. rrujemy obraz peryferyjnego osadnictwa strefy północno-wschodniej KŁ, związanego._ - ; z lunkcjonującym na linii północ - południe szlakiem wymiany. Istnienie jego było ści-: l\-iazane z osadnictwem ludności kŁ i zapewne kontrolowane przez niąw znacznym stop-

- _ -edtra z dróg handlowrych, najprawdopodobniej biegnąca częściowo wzdłlż Bugu, łączyła

,-. < północnopontyjską z Jutlandią. Świadectwem są znaleziska ozdób scytyjskich lokalizo-

.:,.-na jej trasie [por. Bukowski 1983:61 - dyskusja]. Prawdopodobnie jeden zwariantów-<u prowadzące1o ,,ku bursztynowi" wiódł ze streĘ znad środkowego Bugu przez okolice

: -.l.ka, Suraża i Złotorii nad Narwią, zapewne wzdłużrzekiBrzozówki aż do Biebrzy, zprze--::\,a \v okolicach Osorvca, Podmokła kotlina Biebrzy, szeroka od kilku do 40 km, zwęża. .utaj do 1 km [Halickl |996:62l, umożliwiając przeprawę przez rzekę. Podobnych miejsc,

- -,_,dnych do przejścia przez dolinę Biebrzy, było więcej. Rejon przepraw mogli kontrolować..;nicy KŁ od najwcześniejszego etapu funkcjonowania szlaku. Świadczą o tym lokalizacje-.. na stan. 4 w Małyszówce, stan. 12 w Horodniance oraz miejsce zrralezisk przedmiotów

-:.rlowych o cechach łużyckich z Osowca i Goniądza, czy Drozdowa [Kostrzewski l962: 53,. XX: 9, 10; Dąbrowski 1997:68,86, 95].Wyraźną koncentrację znalezisk gromadnych

_ :_-dmiotów brązowych zWEŻ, o cechach KKZB, KŁ i KPM, zarejestrowano niedaleko Dro-- -zvna5], Podkreśla się, iż w strefie pograniczykulturowych skupiska skarbów odzwierciedla-. .ltnienie ożywionych kontaktów handlowych właśnie na tych obsz rach [Szafrański 1955:

_.r.l Blajer 2001: 26). Podobnie jak na północnym Podlasiu, również w strefie wschodnio-,-]zurskiej, w tym czasie zanotowano oż;,wienie kontaktów KKZB z KPM i rozwoj metalur-

: : Gackowski l998: 181].

Na północnym Podlasiu brak jest w obecnej chwili rłyraźnych znalezisk potwierdzają-- .;h kontakty z wybrzeżem Morza Czarnego. Świadectwa ich, w postaci ułamków amfor,

iI Znalcziska skarbów północnopodlaskich uzupełniają zespoĘ ozd(lb mctalolvych znalez,ionych po połu::;orve.j stronie doliny Bugu: min w llzeszotkowie, pow. sicdlecki IMiśkicwicz 1962:23I n.], Niewiadomej, pow.

.rlłowski lNosck l960: 333 n.], Kisielsku, pow łukowski [Antonicwicz l959: 39 n.] i tlstatnio odkryty w t}użyskach,: rv, siedlccki. Wystgpowanic nalezisk typu łużyckiego w strefie doliny górncgo Bugu zasygnalizowirła'tl Węgrzyno-

:;z [20()l: mapa l].

35

36 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt 7 -8lż0l7-2072

ceramiki i szklanych paciorkóws', spotykane są na drodze tranzytowej od plemion Srodkowe-go Naddnieprza, w półlocnej peryferii kultury juchnowskiej i sąsiadującej KM. W regionietym spotykane są sporadycznie zablfl<l kultury antycznej, datowane od końca VII do IV w.p.n.e., a następnie ilość ich ulega zmniejszeniu [Kponotrurr l98l: 34ap.].Zapewne śladypobytu ludności KM, stwierdzone w Puszczy Białowieskiej i w okolicach Brańska (Chojewo,stan. 4), związane były z okresem funkcjonowania tego szlaku handlowego i uczestnictwemw wymianie przedstawicieli KM. Mógł on być wykorzystywany również w EB. Natomiast łą-czenie wymiany handlowej przedmiotów brązowych w zamian za wydobytyw rejonie Rybniksurowiec krzemienny [Zalewski 2007:3] jest wąĘliwe ze względu na brak chronologicznychi przedmiotowych powiązań obu systemów dystrybucji53.

Istnienie miejscowej metalurgii zdają się również potwierdzać ustalenia dotyczące teryto-rialnych granic rozchodzenia się wytworów kaszubskiego i sambijskiego ośrodków metalur-gicznych (do 200 km) [Dąbrowski 1968a: l77n.; I98I:238]. Rejon nadbużański, pozostającyna pery{erii lub poza strefą tych oddziaływań, charakteryzltje się zagęszczeniem występowa-nia znalezisk wskazujących na znaczntebliższe usltuowanie centrum dystrybucyjnego. Brakbadań metalu r gicznychsa uniemożliwia odtworzenie pochodzenia surowców.

sporadyczne wykorzystywanie datowania metodami fizyko-chemicznymi przy opra-cowaniu materiałów zabytkowych jest szczególnie odczuwalne na etapie dokonl"wania pod-sumowań. Wąski zasób dat bezwzg|ędnych i problemy z określeniem wzajemnych relacjichronologicznychfaz osadniczych w zasadniczy sposób łvpływają naprecyzję i jakość $Tcią-gnięĘch wniosków.

TrudnoŚci zwydzielaniem faz osadniczych napotyka się już na etapie analizy stratygra-frcznej. Nie bez znaczenia jest tu speclńka charakteru zasiedlania terenv przeż niewielkiei mobilne grupy nie pozostawiające vłyraźnych śladów w postaci intens}.wnie zabarwioneji grubej warstwy kulturowej, Z tego powodu praktykuje się określanie szerokich ram chro-nologicznych dla uzyskanych materiałów zabytkowych, co jednak nie rozilązuje problemówi nie pozwala na preclzylne odtworzenie zmian kulturowych zachodzących w czasie. Wza-jemne relacje straĘgraficzne różnych faz osadniczych pozwalają na dokonanie ogólnych spo-strzeŻeń. W pierwszym rzędzie dotyczą one pojawienia się styku kulturowego w relacji KŁ/KPM/KGKI _ KCKI P ZCK| KZ.

Współwystępowanie fragmentów pokrytych kreskowaniem z elementami innych kulturjest zróżnicowane w różnych strefach północnego Podlasia. Nie odnotowano ich dotychczas

52 Pewną wskazówką takich kontaktów są znaleziska: paciorka szklanego nanizanego na kabłąk zausznicyzbrąnl zHaciek [Kobyliński, Szymński 2005: ryc.III-9 ] oraz paciorka szklanego z Kobylina, pow. wysokomazo_wiecki, który łączony jest jednak z KT [Gardawski 1959: 61, Górski 20II: 282]. W strefie lewobrzeża Bugu paciorkidatowane na HD odkryto w Liszkach, pow. sokołowski, Rzeszotkowie, pow. siedlecki i Kisielsku, pow. łukowski[Blajer 2001: 361 n.], nad rzeką Leśną w zespołach grobowych KPM w Trostianicy, rej. kamieniecki datowane naHD-ITB2 oraz Vladicicy, rej. brzeski (Białoruś) [Bukowski 1967:I48n.: Czopek 1992: 181n.; Eeł-flseq 2004:236].5r

]edyna data, uzyskana dla rejonu kopa|ni, dotyczy próbkl l4C = 3275 +1- 35 BR jednak uzywanie krzemie-nia rybnickiego przez osadników KŁ potwierdzają znaleziska ceramiki tej kultury w kontekście śIadów przetwórstwasurowca. Występowanie przedmiotów z brązu w dolinie Supraśli zauważalne jest dopiero w VI OEB i ograniczone dopojedl,nczych znalezisk [por. Zalewskl 2O07 : 33n.].5a Nieliczne badania metalurgiczne przeprowadzono dla zabPków z Kalinówki Kościelnej [por. Dąbrowski1997: ze stan 8], z pogranicza póżnego LT i O'WR doĘc zą przedmiotów metalowych i żttż|i żelaznych [por, Andrze-jowski 1999: tabela; Jaskanis w druku],

::] . _§lll/l i pcrspektywy badań nad osadnictwam

t " .:.J.h Brańska nad Nurcem i w strefie doliny Bugu55. Wyodrębniono je natomiast w re-, - : -,ś.-ia Supraśli do Narwi gdzie wystąpiły w kontekście materiałów poźnołlżyckich i po-:

--, --i,ch. Brak jest wyraźniejszych relacji między ceramiką typu łużyckiego a kreskowaną-.. -:- .,.ldodNarwi.WSupraśluułamki naczynopowierzchnikreskowanejwystąpiływwar-;" : ]rzemieszafle z destruktami KŁ datowanymi na schyłek EB [Wawrzeniuk 20ll:29].:::11 ]e 8 o takiej powierzchni znaleziono na osadzie KŁ wDołkach.Łączone są z innymi

-, ,= =rtami o cechach KZ datowanymi na OWR, a więc pochodzącymi z rożnych faz osad-

- - ,::. Kobylińska 2003: 12,55n.]. Na innych stanowiskach KŁ w okolicach Suraża (Suraż,; _- -:. Daniłowo Małe, stan. 1) nie znaleziono ceramiki tego t}.pu [por. Krasnodębski, Kupry-L .,".-z 2006: 159n.]. Na południowo-wschodnim krańcu Białostocczyzny, w Klukowiczach,

- -,-:;rr,iczach Dużych i Siemianówce ułamki naczyń o powierzchni pokrytej kreskowaniem. ...:iłr, \Ęraz z materiałem zabytkowym nawiązującym do KP i KZ fAndrzejowski 1999:

(obv]ińska, Kobyliński, Wach 2003: l96n.], W strefie doliny Biebrzy wystąpiły jedynie, -=:r-riałach zbadań wykopaliskowych w Horodniance56 wśród najmłodszych zespołów

-:-].ach KŁ oraz w znaleziskach powierzchniowych fKarczewska 2009:239, ryc. 1]. Zbiory-. --:--iki kreskowanej tworzą jednolite kulturowo zespoły, nie zawierające elementów obcych- l .adzie w Białymstoku (stan. l) [por. Kryński 2005: ż2-35;2005a: 2I7-2l3; 2006a: 186--. ],j07: 2-28;2010: 55-70) i prawdopodobnie ze Studzianek, gm. Wasilków [Karczewska

- , :: rvc. 4]. Spostrzeżenia te pozwalają określić wzajemne relacje chronologiczne, przy czyrn- : :.]Isz€ elementy PZCK pojawiają się na północ od Narwi już w HD pod wpłl,wem oddzia-

,, =l idących z kierunku północno-wschodniego, Najmłodsze, wiązarre są ze środowiskiem:_, Jatowanenafazę A2-A3 MOPR. Ich genezę można łączyćzdorzeczem Prypeci.

irriaśnić tu należy s}tuację kulturową w strefie pojezlerza warmińsko-Mazurskiego,- :_1 nla znaczenie dla poznania przemian zachodzących w międzyrzeczu Narwi i Biebrzy.]- .,nluje się, że w środkowym LT grupa mazurska KKZB jaż nie istnieje. |ednakostatnie.:,-:r,cia w Mołtajnach, podbudowane datowaniem dendrochronologicznym, potwierdzają

- rcjonowanie osady tej kultury w środkowym LT. W związku z tym należy liczyć się z prze-- 11 Jniem się grup KKZB na terenie wschodnich Mazlr, dokąd przemieściły się pod wpły-, ::: ekspansji KP i KO od zachodu orazwzajemnym oddziaływaniem zespołów tych kultur-. :oczątku późnego okresu LT [por. Sosnowska 1992:348n.;1995: 16]. Przemieszczanie się

: _: KKZB mogło równieżdotyczyć terenów północnego Podlasia, gdzie dotychczas brak jest

-_,, stlch zespołów zabytków tej kultury. Ornament rFyw postaci na przemian ukośnych grup. -;:ek ujętych w poziome linie, na terenach Mazur uznaje się za typowy dla KKZB [Sosnow--.., 1992; ryc. l0: 2; Purowski 2009: 17, ryc. 4: 16-|7,5: 1-2, 10: 3-4]. Analogicznie zdobione

-:.nlki naczyń z terenu północnego Podlasia zalicza się do KPM lub KP. Za charakterystycz--. .j,la ceramiki KKZB uważa się dołki palcowe, niezblt licznie występujące w ornamentyce_ żno- i postłużyckiej w omawianej strefie oraz na naczyniach kreskowanych. Ograniczenie, _,_lbienia do krawędzi, obserwowane na najpóźniejszych formach KŁ i postłużyckich, wydaje

' W strefic doliny Bugrr wzmiankowane są znaleziska odosobniolrych fragtlentów ccramiki pokrltej krc-]\ anicm: w Nielrlirowie fDąLrrowski 1997: 163, poz 382] i Wierzchucy [Pcrlikowska- Puszkarska 2OOża: 136, il.).

-:i iest jcdnak podstaw do z-aklasyłikowtrnia tvch znalezisk w ramach chr<lnologicznych omawianego okrcsu'- Matcriały z badań na stan. 4 w Małyszówce Dąbrowie Białostockiej nie zostały dotyclrczas prl,clnaliz,o-

::c, ccl rrniemtlżliwia precyzyjlrc określenic rm chronologicznych osadnictwa Kł, i łyodrębnicnie ewentualnych:,lLirv oddziaływania i n nych kultur.

37

38 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . ZeszyĄ 7 - 8 l 20|1 -20 12

się być charakterystyczne również dla stanowisk mazurskich o zbliżonej chronologii [por. Pu-rowski 2009: 16], gdzie łączy się je z wpływami KGKI i KPM [Okulicz 1979:27]. W między-rzec^l Narwi i Biebrzy oraz na południe od doliny Narwi, brak jest w zespołach grobowychform kulistodennych, będących jednym z wyróżników ceramiki bahyjskiej.

W strefie międzyrzecza Narwi i Biebrzy nie stwierdzono dotychczas oddziaływań jastor-

fskich obserwowanych na sąsiadujących od północy terenach zabiebrzańskich [Gackowskil998: 18ln.]. ZapoĘczenla form i ornamentyki widoczne w lokalnych produktach garncar-stwa KŁ mogą być efektem kontaktów międzygrupowych w trakcie prowadzonej działalnościhandlowej. Z drugiej strony charakterystyczna obecność elementów KŁ w stosunkowo późnejceramice z Mołtajn świadczy o nieodlegĘm sąsiedztwie terytorialnym i chronologtcznymKŁ lub kultur postłużyckich, w których te cechy mogĘ przetrwać w warunkach tradycjonali-stycznych t zachowawczych. Można doszukać się tu elementów przejściowych, wynikajEcychz rożnic między grupą wschodnio a zachodniomazurską oraz uwzględniającą wpływy pół-nocno-wschodnie i południowe [Sosnowska 1992: 350].

Najbliższym źródłem oddziaływań południowych na strefę wschodniomazurską jest

międzyrzecze Biebrzy i Narwi. Sygnałem potwierdzającym zachodzące przemiany w sferzewierzeń, wiązane z KPM, jest występowanie grobów podkloszowych w Zambrowie, GrądachWoniecko,,|aświłach, Żółtkach i Złotorii. Tak zwane łvpłyłvy północno-wschodnie, doĘcząceobecności na produktach garncarskich elementów KCK, są widoczne na naczyniach z gro-bów podkloszowych z laśwlł, Złotorli, ale również na późno i postłużyckiej ceramice z Ho-rodnianki, Złotorii i |eronik, świadcząc o zbliżonym sąsiedztwie terytorialnym odmiennychkulturowo grup i utrzymywanych miedzy nimi kontaktach, Charakterystyczne dla lokalnejwytwórczościPZCK ornamentyka, karbowanie i nacinanie zewnętrznych krawędzi wylewóworaz dołki na powierzchni i linie rozgraniczające szyjkę i brzusiec, różnią je od tlpowej ce-ramiki KCK. Zbliżony sposób opracowania powierzchni zewnętrznej występuje na znaczniewiększym terytorium niż granice zasięgu KCK i jest charakterystyczny dla licznych kulturrejonu bałtyjskiego i strefy ich oddziaływań [Me4ne4es 2009: 340; Eropelłv eal<o 2009a: 294].W pozyskanym z północnego Podlasia materiale garncarskim rzadko występuje głębokie,regularne kreskowanie powierzchni tpowe, dla KCK57 (ryc. 2:6). Najczęściej posiada onoformę nieregularnych, płytkich i cienkich ukośnych zarysowań, obejmujących rólvnież po-wierzchnię naczyniapovłyżej wydętości czy załomu brzuśca oraz partie przyw1,Iervolve z obustron. Ten sposób obróbki jest nietypowy dla właściwego areału KCK. Wykazane odmienno-ści charakteryzują strefy przenikania się wpływów kulturowych, stanowiąc na obcvm terenieprzyswojony substy.tut odmiennej technologii [Eo6purrcxulł 1978:222; XaprrroHosrt.r 2009:216; MeAneAes 2009a;2951'Etopeft,łerłxo 2009a: 296l. Ceramika o powierzchni pokrrtej kre-skowaniem jest dotychczas jedynym wyznacznikiem nowej jakości kulturortei rr strefie pół-nocnego Podlasia. Niezbędne staje się jej pełne opracowanie, uwzględnialace rórt,nież chro-nologiczne zróżnicowanie sposobów obróbki powierzchni [por. Xaplrrononlrv 2009: 217],lokalne odmienności składu masy surowcowej, ornamentyki i rozlvoju form [por. }IegneAes1996: 37 u gp.; Eropeż.reHKo 2009: 205 lt gp.;2009a: 296]. Pierrvsze L:roki rl ttm kierunkuzostały już poczynione [por. Olczak 2009:249-286).

57 FragmenĘ tak ornamentowane spoĘkane są pojedynczo u, materiałach z badal por*ierzchnror*,ch AZP.

Jta . Sr(ln i yerspektywy budań nud osaclnictwem.

\; cmentarzyskach KŁ z późnej EB i WEZ na Podlasiu północnym zanotowano l\rystę-- .:ie znikomej ilości silne rozdrobnionych kości znajdujących się w stosunkowo dużych,- .:h groborłl.ch: w Popowlanach fPawlata2009:55-96] oraz na stan. 22 w Brańsku [Ma-_ __ik 1989: 31n,; 1993: 35]. Mozliwe, że rownież w Daniłowie Małym, na stan, 1 [Kra-

:i..ski, Kupryjanowicz,2006: 160l, nad Nurcem w Żebrach Wielkich oraz na wczesno---,:,,.lrskim cmentarzysku w Gródku, gm. Klukowo [por. Deptuła, Smoliński, Zółkowski

, - -]rr. ]. Cecha ta, charakterystyczna zwłaszcza dla LT i OWR, związana jest ze zvłyczajem_-,.lania tylko części kości pozostałych z kremacji zmarłego fWęgrzynowicz 1982:27].

:ielenie grupy stanowisk z pogranicza polsko-białoruskiego, datowanych na przełom er::i\,sze wieki n.e. (Podroś/Krasnosel'skij, rej, wołkowyski, nad rz. Roś, Trascanica i Ra-

-:- 1,r, rej. brzeskim), wnosi nowe elementy do poznar-ria lokalnej specyIiki kulturowc,j. Wy-_ :]nione tam groby jamowe mają ubogie inwentarze, a bezpośrednio przy nich znajdują. riekty w typie jam gospodarczych z paleniskami zawierającymi nie]iczne rłlposażenie.. Julą się w nich fragmenty naczyń, pojedyncze przepalone kości ludzkie oraz zwl,erzęce.:<tr wiązane są z obrzędami zaduszkowymi. Występujące w materiale zabytkowym wy-

-.,: cechy mieszane KCK i KZ z e]ementami lokalnego podłoża póżnołużycko-kloszowo-,orskiego, zarejestrowano również w północno-wschodniej części Podlasia. Stanowisko

- ,, Surażu i stan. 1 w Grochach Starych uważane są za reptezentatywne dla najstarszych, ;li tego zjawiska [6ełxneq 2004:236,253,256 Ap,]. Materiał zabytkowy datowany jest na

_. n.e. - I w. n.e., jednak chronologia jest przybliżona z racli specyfiki materiału zabltko-. : ., r niepodbudowana datami bezwzględnymi [por. Krasnodębski, Olczak 2002: 220n.]. Na

,ill,ość wcześniejszego datowania tego typu znalezisk wskazuje środkowolateńska chro-- gia grobu w Radast' i Kan-rienieckiej, re,1. brzeski [Beljavec 2001: 48rr.]. Cechy obrządku. .:zebowego (duże jamy grobowe, niewielka ilośc kości oraz brak kompletnych naczyń

.:obaclr) sięgają z jednej strony tradycji miłogradzkich z zachodniej Białorusi [ilaruaHxoy--9: ]7], ale również wiążą się z \Ąylnienionymi znaleziskami I(Ł na północnym Podlasiu.

\\' schyłkowym etapie funkcjonowallia osadnictwa postłużyckiego w okresie LT wystę-, - . pochówki kloszowe, z których ceramika nosi zaadaptowane cechy lokalnej PZCK (Ia-

l,, i Złotoria). Zwraca uwagę symboliczny charakter pochówkólr. i brak w nich szczątkówrkich. Intensyfikacja badań nad rozpoznaniem dcrkonanych spostrzeżeń może przyczynic

_ :Ll lvyjaśnienia wzajemnych powiązań zwyczajow pogrzebowych charakterystycznych dla. _iil i KCK.

}iiedostateczne rozpoznanie sytuacji kulturowej oraz stan publikacji żródeł międzyrze-, Biebrzy i Narwi, pogranicza polsko - białoruskiego, umożliwia jedynie zasygnalizowanie._rjącej się problematyki przemian w peryferyjnej strefie styku kulturowego. w EB wschod-

- , qranica zasięgu KŁ rysuje się niejasno. Nieznana pozostaje strefa styku ze środowiskiem,,dniczym zachodniej Białorusi. We WEZ, w zachodniej części omawianego terltorium,,'arviają się punkty osadnicze związane z ml,gracją użl,tkowników ceramiki kreskowanej,

,,,.lrzi}ce nowe środowisko kulturowe PZCK. Pas styku z kulturą poźnołużycką w przybli-j:liu wyznacza linia dzieląca Białostocczyznę na część wschodnią i zachodnią, przebiega-.:a rniędzy Horodnianką, ]aświłami, Złotorią, Surażem, Haćkami i Klukowiczami. Należy

l:,puszczać, że na styku odmiennych kulturowo społeczności biegła trasa szlaku handlo-.9o, prowadzącego od Bugu do Biebrzy i pozostająca pod kontrolą lokalnych społeczności

:.: i środowiska postłużyckiego. Niejasna pozostaje strefa kontaktowa z KM i jakośc tych

39

40 Pcl<]laskie Zeszyty Archeologiczne . Zesn1 7 8 ,]0l 1-20t 2

kontaktów. Kultura późnołużycka ulega przekształceniu pod wpływem oddziałrrtań nowychzwyczajów sepulkralnych charakterystycznych dla KGKI, w sposób spec1.licznv dla tego re-

gionu. Następowało to przy udziale wpływów ze sIrefy KCK i prawdopodobnie zabiebrzań-skich terenów KKZB. Kontakty międzygrupowe, mieszanie się elementów kulturl materialneji duchowej, doprowadziło w konsekwencji do powstania nieszablono.łl,ch konglomeratóww postaci zjawisk kuiturowych, określonych jako PZCK, Zintensyfikowanie badan na takichstanowiskach może przyczynic się do sprecyzowania specyfiki lokalnych przeobrażc,ń.

W późnym LT zachodnią i południową partię omawianego terenu zasiedlaia społeczno-ści KR a w południowo-wschodniej części pojawiają się zabytki kultury materialnei zlviązanez oddziaływaniami KZ. W nowej sytuacji kulturowej zmienia się dotychczaso\\ \, s\ stem wy-mianyw związkll z zanikiem osadnictwa KKZB na Mazurach [Waluś 199 l: ]-] . Północno--podlaski szlak handlowy funkcjonuje jeclnak nadal, w zmienionym i19l9rrisku realizującinne potrzebys8.Wiele elementów naszkicowanego z grubsza procesu kontaktL]lf xuLturowychi przemian \łymaga dalszych badań. Ich wyniki będą miały decydującv rrpłrlr :a interpreta-cję zjawisk zachodzących w EB i WEZ w północnej części Podlasia.

Katalog stanowisk

I(atalog jest częściowo uzupełnieniem mapy punktów osadn:;r, ::- :: .- :....-a l. Dą-browskiego |1997:mapal)59 orazwczesnożeIaznych stanorl-isk r]-..1 , :,.--:-- -: :--< 1992:ryc. 2-mapa ]. Uzupełnienie obejmuje stanowiska, na którl.ch prlf -.\::: - , , .-.-.,ko]rviekformie badania wykopaliskowe i pozyskano zabr1kl pewnie datór\-al.- :: - .] -_::: _.1.esr. EBiWEŻ. Materiałuzyskany metodami wykopaliskowymi, umożlirr,ia (l.i:.:i- ::..- .. :. :rtuacjistratYgraficznej i Powiązanie we wzajemnym układzie czasowo-przćsl:i. -_-,. :,.:1.1rr,iskataląe oznaczono numerycznie na mapie i w katalogu stanowisi. Pr]z,_,.:=j: ::_.:>_il\,ionograficznie na mapie. W katalogu podano w formie skrótowej dane lok:---.--..- : .:. ,-,:macjeo badaczach i latach Prowadzenia prac terenowych, rodzaj stanortiska : i::._._ ::: : i(]nolo-gię i datowaniabezwzględne oraz literaturę i informacje źródłorve(ucoś:.::- :

l. Arbasy, stan. 9, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 50-80i-1.Badania: Katarzy na Rusin 1 989- t 99 4, 200r, 2003.Osada (jamy gospodarcze i ciałopalne groby jamowe ?) KŁ.Chronologia: IV-V OEB.Literatura: Rusin l993; l994; 1998a; 1998b.

2. Bańki, stan. 2, gm. Bielsk Podlaski, woj. podlaskie, AZP 44-8ó _r-Badania: Dariusz Krasnodębski l990-L99l.Osada z ceramiką kreskowaną.Chronologia: WEZ.Literatura: Krasnodębski |997 ; O|czak2009; Krasnodębski, Olcz-:.. _

5N O lokalnej obecności przedmiotów pochodzcnia bałtyjskiego, <latolran,.;,: l. ,",: _ , -: l-. , .lmawiając materiał zabykowy z Hry.niewicz Dużych [por. Andrze.iowski 1999: _38 n

-

5' Nic uwzględniono punktów osadniczych ze śladami wyłącznie osadni.l..., j :_

.:: pawlata . stan i perspektywy badań nad osadnictwem

: Bańki, stan. 14, gm. Bielsk Podlaski, woj. podlaskie, AZP 44-86178.Badania: Dariusz Krasnodębski 1990-199I, 2003.Osada (obiekty jamowe) z ceramiką KZ(?).Chronologi a: \MEZ (LT) - O\^/R.

Literatura: Krasnodębski 1997; ),997a: Olczak 2009.- Bańki, stan, 15, gm. Bielsk Podlaski, woj. podlaskie, AZP 44-86179.

Badania: Dariusz Krasnodębski 1990-1991.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ(?).Chrono|ogia: koniec EBIW EŻ .

Literatura: Krasnodębski 1,997; 1997a: O]czak 2009; Krasnodębski, Olczak 2010.: Białowieża NadleŚnictwo, stan. 33 - Polana Berezowo - oddz. 5784, gm. Białowieża,

woj. podlaskie, AZP 47-92l-.Badania: Dariusz Krasnodębski 2004-2005.Faza starsza,. osada ?

Faza młodsza: osada (obiekty jamowe, dymarki) z ceramiką kreskowaną.Chronologia: EB(?)-WEZ(MOPR)-OłVR(koniec BĄ QaC:2280+1-35BP,1970+/-3OBP).Literatura: Krasnod ębski, Olczak 2006 ; S amoj l ik 2007 ; Olczak 20 09.

- Białowieża Nadleśnictwo, stan. - Teremiski-Dąbrowa, gm. Białowieża, woj. podlaskie,,\ZP 45-92l-.Badania: Dariusz Krasnodębski 2003-2005.Osada z ceramiką kreskowarrą.Chrono|ogia: WEZ.Literatura: Krasnodębski, Oiczak 2006; Samojl ik 2007 .- Białystok, stan, 1, gm. Białystok, woj. podlaskie, AZP 37-8611.Badania: Ryszard Kaźmierczak, Andrzej Kola 2000;Małgorzata Karczewska, Maciej Kar-czewski 2003; Małgorzata Karczewska 2004: Ireneusz Kryński 2004-2010.osada (obiekty mieszkalne i gospodarcze, paleniska) z ceramiką kreskowanąFaza młodsza: osada (jamy gospodarcze, paleniska, relikty drewnianych budowli na-ziemnych) z ceramiką kreskowaną.Chronologia: WEZ-OWR (I4C: 760-410 BC; 210-230 AD),Literatura: Kaźmterczak, Kola 200 1 ; Kryński 2005; 2005a; 2006a; 2007 ; 20 1 0; Karczew-ska 2009.

i Białystok, stan.3, gm. Białystok, woj. podlaskie, AZP 37-86l-.Badania: ]an |askanis l968.Osada (obiekt jamowy) z ceramiką kreskowaną.Chronologia: OWR,Literatura: ]askanis 1971.

: Bokiny, stan. 63, gn;r.Łapy, woj. podlaskie, AZP 39-83163.Badania: Ewa Gieysztor-Szymczak 1994, 1996.Osada (obiekty jamowe) i cmentarzysko (kości) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Gieysztor-Szymczak 1998; 2005.Brańsk, stan.22, gm. Brańsk, woj, podlaskie, AZP 45-8411.Badania: lerzy Mactejczuk 1 988- 1 990.

4I

42 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zesna7 -8l20lI-ż072

Osada (obiekty jamowe) i cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe, ceramika, flarzędz\akrzemienne) KŁ.Chronologia: EB-\MEZ.Literatura: Maciejczuk 1989; 1993; 1994.

11. Chojewo, stan.4, gm. Brańsk, woj. podlaskie, AZP 46-84120,

Badania: |erzy Maciejcnlk 1993-|994.Zniszczony p ochówek kurhanowy( ? ), n aczynie KM ( ? ).

Chronologia: WEZ.Literatura: Romaniuk I99 4; Maciejczuk I99 5 a.

\2. Daniłowo Małe, stan. 1, gm. Łapy, woj. podlaskie, AZP 4I-84l12.Badania: Dariusz Krasnodębski 1996; 1998.

Osada KŁ.Chronologia: EB-\MEZ.Literatura: Krasnodębski 2003;2009a; Krasnodębski, Kupryjanolr.icz ]0C|6,

l3. Daniłowo Małe, stan. 6, gm.Łapy, woj. podlaskie, AZP 4I-84l34.Badania: Dariusz Krasnodębski 1996; 1998,

Cmentarzysko ciałopalne ( groby jamowe) KŁ(?).Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Krasnodębski 1999; 2005; 2009; Jaremek w druku.

14. Dołki, stan. 8, gm. Turośń Kościelna, woj. podlaskie, ĄZP 4I-85l60.Badania: Urszula Kobylińska 1998.Faza starsza: osada (obiekty jamowe i paleniska) KŁ.Faza młodsza: osada z ceramiką kreskowaną i cechach KZ.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Kobylińska 2003.

15. Drągi, stan.4(l), gm. SokoĘ woj. podlaskie, AZP 4|-82l56(27).Badania: Antoni Smoliński, Sławomir Zółkowski 1998.

Osada (ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Smoliński, Zółkowski 1998b; Smoliński 2009.

16. Drohiczyn, stan, 8-Zdunka, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 5_]-S: }

Badania: Zygmurft Szmit 1928.Osada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzta krzemienne, szpil,a z br,a,1 '. i.Chronologia: EB-WEZ(?).Literatura: Dąbrowski 1961.

17. Drohiczyn, stan. 9-Kozie Rowy, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP _i_l-i] y

Badania: Zygmunt Szmit 1914; Lech Pawlata 1984; 1987.Skarb (ozdoby brązowe), cmentarzysko ciałopalne (płaskie podbruko,.t-- ,]]T_Lrlfe, meta-lowe ozdoby, broń i narzędzia, narzędzia kościane), ceramika KP\l. I\Gf \i\ZB.Chronologia: wczesny LT (LBl-LB2)(l4C: 360 +l- 40 BC i270 + - +:l BC .

Literatura: Szmit 1925; Kostrzewski 1964; Dąbrowski l961, \ĄĘgrn-nll,.o:cz _y-,1: Pawla-ta l985; 1988; Kryński 2006.

l8. Drohiczyn, stan. l2-Sowa, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP _._1-S] _].Badania: Róża Mikłaszewska l957.

.-n ?7.:.ł2. Slan i perspektywy badań nad osadnictwem

t)sada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.uLronologia: IV OEB.- ::eratura: Mikłaszewska l959.

_ a )rohiczyn, stan. 13 - Kozarówka, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 53-82l13..łl:nia Zygmunt Szmit 1920;1922; Teresa Węgrąnowicą Teresa Dąbrowska |969-|970;1973.

iaza starsza: osada (obiekty jamowe) cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe i popiel-rrcorr,e) KŁ.iaza młodsza: cmentarzysko ciałopalne (groby podkloszowe i jamowe, zausznica gwoź-;ziolvata, szpile i drobne wyroby zbrązu, paciorki, nóż żelazny) KGKI.Chronologia: EB-WEZ(HD).Literatura: Szmit 1921; 1923; Dąbrowski l961; Węgrzynowicz 1973;1978; 1978a; Mali-.-_t-r\vski I 97 9 ; Czop ek 1 99 2.

f : )rohiczyn, stan. l5-Szubienica, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 53-8212.3adania: Zygmunt Szmit l923; Krzysztof Burek l984.t)sada (ceramlka i narzędzia krzemienne) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Szmit L923; Dąbrowski 196l;Węgrzynowicz I973; Burek 1984; Pawlata 1991.

- Drohiczyn, stan. I6-Za cmentarzem, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 53-81/l.Badania: Zygmunt Szmit 1920; Lech Pawlata 1980-1982.Faza starsza: osada (obiekty jamowe, paleniska, ceramika, narzędzia kamienne i Wze-rnienne, ozdoby) KŁ.Faza młodsza: osada (ceramika, przedmioty zbrązu i żelaza) KŁ.Chronologia: III OEB- WEZ.Literatura: Dąbrowski l96l; Węgrzynowicz ),973; Pawlata l981; I982; l983.

Badania: Mieczysław Bienia, Bogdan Wetoszka 2003.

Osada (obiekty jamowe, paleniska, ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Bienia, Wetoszka 2003; Bienia 2005.

_, Gnieciuki, stan. 2, gm. Zabłuclów, woj.podlaskie, AZP 40-8912.

Badania: Urszula Kobylińska l998.Fazastarsza,. osada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzi,akrzemienne) KŁ(?).Faza młodsza: osada (obiekty jamowe, paleniska) z ceramiką kreskowaną.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Kobylińska 2003a.

:+- Gołasze Puszcza, stan. l, gm. Wysokie Mazowieckie, woj. podlaskie, AZP 4I-80l2.Badania: Antoni Smoliński, Sławomir Zółkowski 1998.

Osada (obiekty jamowe, relikty budowli słupowych, ceramika) KŁ.Chronologia: IV-V OEB.Literatura: Smoliński, Zółkowski 1998; 2009;Deptuła 2004.

]5. Grądy Woniecko, stan, 2gm. Rutki, woj. podlaskie, AZP 37-79l,.Badania: Krzysztof Burek 197 4- I97 6.

Faza starsza: Osada (obiekty jamowe, paleniska, ceramika, przedmioty krzemienne, ka-mienne, kościane i zbrąnl) KŁ.

43

44 Podlaskie Zesz}§ Archeologiczne . Z,e:zl 7 -8l20|l -2OI2

Faza młodsza: cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe) KŁ(?) i (grób podkloszow,v) KGKI.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Burek l 976; 1977 ; 1981 ; Malinowski I97 9 ; Czopek L992.

26. Grochy Stare, stan. 1, gm. Poświętne, woj. podlaskie, AZP 41-84120.Badania: Katarzyna Rusin l989-1990.Faza najstarsza: osada (ceramika) KT.Faza starsza: osada (obiekty jamowe, narzędziakzemienne, ceramika, ostrzc- brązowe) KŁ.Faza środkowa: osada (jamy i paleniska) oraz cmentarzysko (?) (jamv z kośćmi) z cera-miką kreskowaną.Faza młodsza: cmentarzysko kurhanowe (konstrukcje kamienno-ziemne, ceramika, wy-posażenie pochówków) KW.Chronologia: EB-W EZ-OWR.Literatura: Rusin K. 1997; I997a;1998; l998a; 2005.

27. Gródek, stan. l, gm. Gródek, woj. podlaskie, hZP 38-9l/5.Badania: Ludomir Łoźny 1983-1984; Barbara Czarnecka, Halina Karx,orvska 1994,Halina Karwowska 1995-1996.Zniszczona osada (ceramika) nieokreślona kulturowo.Chronologia: WEŻ(?).Literatura: Karwowska 2005.Haćki, stan. 1 (A, B, C, D), gm. Bielsk Podlaski, woj, podlaskie, AZP 13-87ll08Badania: Wojciech Szymański, Zbigniew Kobyliński, Dariusz Krasnodębski 1967, l97 1 -

l 973, l 986- l 992, 1996.Faza starsza: Kompleks osadniczy (grodzisko i osada otwarta, obiektr. janrorr,e, cerami-ka,łyżeczki gliniane, ozdoba zbrązu) KPM, ślady osadnictwa z ceramika kreskowaną.Faza młodsza: osada otwarta (obiekty jamowe, ceramika, wilk ogniow1.) o cechach KP i KZ.Chronologia: WEŻ (l4C 420 BC - 280 BC; termoluminescencja 250+i - t 80 BC); późnyLT - wczesny OWR ( 14C: 60-170 AD; termoluminescencja 200+/- l 10 AD.Literatura: Szymański 1970; 1973; l976; Kobyliński l990; Barford, Kobr]iński, Krasno-dębski 199l; Czopek 1992, poz.64-65; Bluszcz, Pazdur 1993; Pazdur, łr,siuk, Goslar,Pazdur l993; Kobyliński, Szymański 2005; Kobyliński, Krasnodębski t997; Krasnodęb-ski 2005c.Horodnianka, stan. 1, gm. Suchowola, woj. podlaskie,

^ZP 26-86172.

Badania: )erzy Brzozowski, Marcin Bednarz 2008-2009.Faza starsza: osada (obiekty jamowe, konstrukcje naziemne, śIady produkcji metalur-gicznej, ceramika, fr. czekana i szpila brązowa) KŁ.Faza młodsza: osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ z ceramĘkreskowaną.Chronologia: III OEB -WEŻ.Literatura: Brzozowski i inni 2011.

Hryniewicze Duże, stan. 1, gm. Bielsk Podlaski, woj. podlaskie, AZP 43-87 l90.

Badania: Zygmunt Szmlt 1922.

Faza starsza: Zniszczonaosada (ceramika, narzędzia krzemienne) i cmentarzysko ciało-

palne (groby jamowe ?) KŁ,Faza młodsza: cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe) z ceramiką kreskowaną i o ce-

chach KZ, KP, KW i bałtyjskich.

28.

29

30

Ę- j,.--,_J.f, . Stan i perspektywy badań nad osądnictwem

thronologia: IV OEB-WEZ-O\MR(B2-82lC 1 ).: :leratura: Szmit 1922; Dąbrowski 196I:26 n.; Węgrzynowicz I973; Andrzejowski 1999.

]- I,;ionowa Doiina, stan. 2, gm. Korycin, woj. podlaskie, AZP 30-87 lI.Eadania: Danuta ]askanis 1956- 1960.i;za starsza: zniszczona osada z ceramiką kreskowaną,iaza młodsza: cmentarzysko kurhanowe (konstrukcje kamienno-ziemne kurhanów:;larnika, wlposażenie) KW._:ronologia: WEZ-OWR.- lteratura: |askanis 1958.

;- -;roniki, stan.2, gm. Choroszcz,wo1. podlaskie, AZP 37-85l2.3a,]ania: Adam Wawrusiewicz 2009 -2010.u]sada (obiekty jamowe) z ceramika kreskowaną i o cechach KGKI.Chronologia: WEZ (IV-III w. p.n.e.).l iteratura: Wawrusiewic z 2009 ; Wawrusiewic z i inni 20I l.

, :: iiamianka, stan. 1,gm. Nuą woj. mazowieckie, AZP 48-79lI.Badania: Teresa Węgrzynowicz 1955-1957 .

Cmentarzysko (groby popielnicowe i jamowe, ceramika, narzędzia krzemienne) KŁ.Chronologia: III(?)-V OEB.i iteratura: Węgrzynowicz 196I; 1967: 1969: l973; Wiercińska, Kunysz 1967.

:J Kamianka, stan. 2, gm. Nur, woj. mazo,wiec1<le, AZP 48-7912., Badania: Teresa Węgrzynowicz, Lechosław Rauhut 1955-1957.

L)sada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzta krzemienne, kamienne i kościane, ozdoba, l brązu) KŁ.

Chronologia: III-IV OEB.Literatura: Hildt-Węgrzynowicz L96I; Węgrzynowicz 1 96 1 ; 1 968a; 1969; I97 3.

I :: Ńersnówek, stan. B, gm, Brańsk, woj. podlaskie, AZP 46-84128.Badania: Lech Pawlata 2008.

- Osada (obiekty jamo\^/e, ceramika, narzędzia kamienne i krzemienne) KŁ.; Chronologia: IV-V OEB.- Literatura: Pawlata 2008b.

l. Klepacze, stan, 1, gm, Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 50-B2lI0.Badania: Halina Karwowska 1 983- 1 985.Naczynie gliniane fazy przejściowej KT/IG w pochówku kurhanołrrym(?)

- Chronologia: III OEB.Literatura: Karwowska, Pawlata 199 1.

,:- Klewinowo, stan, 1, gm, Juchnowiec Dolny, woj. podlaskie, AZP 4I-87 l12.Badania: Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak I99B.Osada (obiekty jamowe, dymarki) z ceramika kreskowaną.Chronologia: WEZ(LT) - O\MR.Literatura: Olczak 2009:253-254; Krasnodębski, Olczak (w druku a)

- _::. Klukowicze, stan. 1gm. Nurzec Stacja, woj. podlaskie, AZP 50-88l-,Badania: Marek Głaz, Urszula Kobylińska, Zbigniew Kobyliński, Dariusz Krasnodębski,

- Dariusz Wach 1993, 1997,2005.

45

46 Podlaskie Zeszfi Archeologiczne . ZeszyĄ 7 -8l201I -2012

Faza starsza (podfaza I fazy I): osada (obiekty jamowe) z ceramiką kreskowaną i cera-miką o cechach KP.Fazy młodsze (podfaza2 i3 fazy I): osada (obiekty jamowe, ślady dymarek ?) z ceramikąkreskowaną, ceramiĘ o cechach KĘ KZ oraz o wpĘwach KPM i grupy czerniczyńskiej.Chronologia: WEZ(schyłek LI) - OWR.Literatura: Kobyliński, Krasnodębski, Hajduk 1998; Krasnodębski 2000;2006; Kobyliń-ska, Kobyliński, Wach 2003.

39. Kłyżówka, stan, 8, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 52-8|l-.Badania: ?

cmentarzysko ciałopalne (ceramika, kości) KŁ(?).Chronologia: VI OEB -HD(?)Literatura: Węgrzynowic z 1969.

40. KĘżówka, stan. 12, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, AZP 52-8218.Badania: Lech Pawlata 1984.Zniszczone cmentarzysko ciałop alne ( ceramika, kości ) KŁ.Chronologia: V OEB.Literatura: Pawlata 1985a; 199l.

4l. Kotłówka, stan. l, gm. Narew woj. podlaskie, AZP 43-90177.Badania: |an |askanis l963.Faza starsza: zniszczona osada z ceramiką kreskowaną .

Faza młodsza: cmentarzysko kurhanowe (konstrukcje kamienno-ziemne kurhanów,ceramika, wyposażenie) KW.Chronologia: WEZ-OWR.Literatura: |askanis 1964; Jaskanis w druku.

42. Koźliki, stan. 3, gm. Narew, woj. podlaskie, AZP 42-8818.Badania: Dariusz Krasnodębski l996.Osada z ceramiką kreskowaną.Chronologia: WEZ.Literatura: Krasnodębski 2005a.

43. Krupice, stan. l, gm. Siemiatycze,woj. podlaskie, AZP 52-83ll.Badania: |an |askanis 1972-1979-Cmentarzysko ciałopalne (groby popielnicowe i w obstawach) KPM.Chronologia: WEZ.Literatura: |askanis l97 6; 2O04; Malinowski l 98 1 ; Czopek 1992, poz: 97 .

44. Krupice, stan.5, gm. Siemiatycze,woj. podlaskie, AZP52-83l-.badania: Danuta |askanis 1977.Osada otwarta (obiekty jamowe, ceramika KŁ-KPM (?).

Chronologia: WEZ.Literatura: Jaskanis l978.

45. Krynickie, stan. ló, gm. Zabłudów, woj. podlaskie, AZP 40-87l43.Badania: Dariusz Krasnodębski 1996-1998.Faza starsza: osada KŁ.Faza młodsza: osada z ceramiką kreskowaną i KM(?).

:1 pawlata . stan i perspektywy badań nad osadnictwem

Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Krasnodębski 2005b; 2009b; Olczak 2009; Krasnodębski, Olczak w druku d.

-] Kuraszewo, stan. 1, gm, Czyże, woj, podlaskie, HZP 44-89125.Badania: ]an |askanis 1960-196I.Faza starsza: zniszczona osada z ceramiką kreskowaną.Faza młodsza: cmentarzysko kurhanowe (konstrukcje kamienno-ziemne kurhanóul,ceramika, rłyposażenie) KWChronologia: WEZ-O\MR,Literatura: |askanis 1963; Iaskanis w druku.Kutowa, stan. i, grn. Narew, woj. podlaskie, AZP 43-90175.Badania: Konrad ]ażdżewski 1939?,Jan Jaskanis 1963.Faza starsza: osada (obiekty jamowe) i cmentarzysko ciałopalne (groby jamowę?.) z cera-miką kreskowaną.Faza młodsza: cmentarzysko kurhanowe (konstrukcje kamienno-ziemne kurhanóWceramika, wlposażenie) KWChronologia: \VEZ-OWR.Literatura: Jażdżewski 1939; Jaskanis 1964; Andrzejowski 1999; Iaskanis w druku.Lipniki, stan, 4, gm, Tykocin, woj. podlaskie, AZP 37-83l-.Badania: Ireneusz Kryński 2003.Cmentarzysko ciałopalne (grób popielnicowy) KŁ.Chronologia: V-VI EB.Literatura: Kryński 2003.Łomża, stan. l-ul. Rybaki, gm. Łomża, woj. podlaski e, AZP 37-76ll.Badania: Antoni Smoliński 2000.

Osada (obiekty mieszkalne, paleniska, ceramika) KGKI,Chronologia: WEZ.Literatura: Smoliński 2000; Deptuła 2004.

'. Łosośna, stan. 1, gm. Kuźnica Białostocka, woj. podlaskie, AZP 30-9ll1.Badania: |acek Moszczyński 1 985- l 986, 1 996.Osada (obiekty jamowe, ceramika) nieokreślona kulturowo,Chronologia: WEZ.Literatura: Moszczyński 1986; 1987; 2005

'. Dąbrowa Bialostocka-Małyszówka, stan.4, gm. Dąbrowa Białostocka, woj. podlaskie,

^ZP 26-87l42.

Badania: Katarzyna Rusin, |erzy Maciejczuk, Lech Pawlata 1989; Ireneusz Kryński 2001.

Osada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzia krzemienne, kamienne i kościane, formyodlewnicze) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Rusin, Maciejczuk, Pa\^/lata l989; Kryński 2001.

. ] Nowa Ruś, stan. 1, gm, Wysokie Mazowieckie, woj. podlaskie, AZP 4r-82l12.Badania: Antoni Smoliński, Sławomir Zółkowski 1998.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: IV-V OEB.Literatura: Smoliński, Zółkowski 1998a; 2009a; Deptuła 2004.

47

48 Podlaskie Zesą,ty Archeologiczne . Zeszyt 7 -8l20II-20

53. Nowa Ruś, stan. 6, 8m. ]ń/ysokie Mazowieckie, woj. podlaskie, AZP 41-82l-.Badania: Antoni Smoliński, Sławomir Zółkowski 1998.Osada (obiekty jamowe, budowle mieszkalne, ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Smoliński, Zółkowski 1998c; 2009b.

54. Nowa Wola, stan. 2, gm. Michałowo, woj. podlaskie, AZP 40-9113.

Badania: Maciej Trzeciecki 1996.

Osada z ceramiką kreskowaną .

Chronologia: WEZ(?)-O\MR.Literatura: Olczak 2009; Gołembnik, Trzeciecki w druku c.

55. Nowa Wola, stan. 7, gm. Michałowo, woj. podlaskie, AZP 40-9Il4.Badania: Maciej Trzeciecki l998.Cmentarzysko (pochówki jamowe ?) z ceramika kreskowaną, KZ (?) i ceramiką KW.Chronologia: LT - OWR.Literatura: Olczak 2009; GołembniĘ Trzeciecki w druku a.

56. NowaWola, stan. 8, gm. Michałowo, woj. podlaskie, AZP 40-9ll5.Badania: Andrzej GołembniĘ Maciej Trzeciecki 1998.

Osada z ceramika kreskowaną z cechami KM i KZ,Chronologia: WEZ-OWR.Literatura: Olczak 2009; GołembniĘ Trzeciecki w druku b.

57. Nu! stan. l, gm. Nur, woj. mazowieckie, AZP 48-79lI.Badania: Teresa Węgrzyrrowicz 1962, 1964; Andrzej Kempisty 1965-1966.Cmentarzysko ciałopalne (groby popielnicowe i jamowe, ceramika, przedmioty brązo-we) KŁ.Chronologia: IV OEB.Literatura: Mikłaszewska, Wegrzynowicz |967; Węgrzynowicz L968; 1969; |970 1973;

1977,58, OłtarzeGołacze, stan. 1, gm. Nur, woj. mazowieclqe, AZP 47-78lI.

Badania: Stefan Woyda 1964, Teresa Węgrzynowicz 1967.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: koniec III - IV OEB.Literatura: Woyda l964;Węgrzyrtowicz 1969; 1972; 1973,

59. Osłowo, stan. 2, gm. Mielnik, woj. podlaskie, AZP 53-8512.Badania: Marek Dulinicz 1980.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB-\MEŻ.Literatura: Dulinicz 198 l.

60. Patoki, stan. 2, gm. Brańsk, woj. podlaskie, AZP 45-85l33.Badania: Lech Pawlata 2006.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: IV-VI OEB,Literatura: Pawlata 2006.

-:: pawlata . stan i perspektywy baduń nad osadnictwem

Popławy, stan. l4, gm. Brańsk, woj. podlaskie, AZP 46-84177.

Badania: I er zy Mactej cnlk I99 6.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Maciejczuk 2005.

-- Popowlany, stan. 2, gm. Tykocin, woj, podlaskie, ĄZP 36-83l3I.Badania: Lech Pawlata 1987-1988.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: V-VI OEB (I4C: 770-415 BC).Literatura: Pawlata ).988a; 1992; 2009.

, j Rajsk, stan. 19, gm, Bielsk Podlaski, woj. podlaskie, AZP 43 86146.

Badania: Dariusz Krasnodębski 199l, 1993.

Osada z ceramiką kreskowaną.Chronologia: WEZ.Literatura: Krasnodębski 1997; Głaz 1998; Olczak 2009; Krasnodębski, Olczak 2010,

-- Rostołty, stan. l, gm. |uchnowiec Do|ny, woj. podlaskie, LZP 41-86ll.Badania: Konrad |ażdżewski l938; Jan |askanis 1961-1962,Faza starsza: osada z ceramiką kreskowaną.Faza młodsza: cmentarzysko kurhanowe (konstrukcje kamienno-ziemne kurhanów,ceramika, wlposażenie) KW.Chronologia: WEZ-OWR,Literatura: |ażdżewski 1939; Jaskanis 1964; |askanis w druku.

,: Rybaki, stan. 1, gm. Miastkowo, woj. podlaskie, AZP 36-73l-.Badania: }olanta Deptuła l978,Osada (obiekty jamowe, półziemianka, ceramika, narzędzia krzemienne) KŁ.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Deptuła 197 9; żO04.

-l Rybniki, stan. 1, gm. Supraśl, woj. podlaskie, AZP 34-86l-.Badania: Marek Zalewski 1992-1996.Kopalnie surowca krzemiennego KŁ.Chronologia: EB (14C: 3215+/-35BP)-WEZ(?).Literatura: Zalewski |998; 2002;2005; 2005c; 2007; 20II; Borkowski, Zalewski t995;

2005; Borkowski 2005.

Rybniki, stan. Stroma Górka, gm. Supraśl, woj. podlaskie, AZP 34-86l-.Badania: Marek Zalewski I99I -1993.Kopalnie surowca krzemiennego KT/KŁ?Chronologia: EB.Literatura: Zalewski 2005d; 2009.

: Rykacze, stan. 2, gm. Wysokie Mazowieckie, woj. podlaskie, AZP 42-7812.

Badania: Antoni Smoliński, Sławomir Zółkowski l998.Osada (obiekty jamowe, palenisko, półziemianki, ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Smoliński, Zółkowski 2009c.

49

50 lłld laskie Zeszl.ty A rchctlltl giczne .'/,csz,yl 7 - 8 l 2O I l -20 12

69. Rzepniewo, stan. 9, gm. Bielsk Podlaski, woj, podlaskie, AZP 43,87 l19.Badania: Dariusz Krasnodębski l 990- l 99 l .

Osada.Chronologia: \MEZ(?).Literatura: Krasnodębski 1997 ; Olczak 2009; Krasnodębski, Olczak 20 1 0,

70. Rzędziany, stan. 31, gm. Tykocin, woj. podlaskie, AZP 37-8413|.

Badania: Dariusz Włodarczyk 2008-2009Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB?Literatura: Włodarczyk 201 |a.

7I. Rzędziany, stan. 32, gm. Tykocin, woj. podlaskie, AZP 37-84129.

l]adania: Dariusz Włodarczyk 2008-2009.Osada (obiekty jamowe, ceramika).Chronologia: EB.Literatura: Włodarczyk 201 1 .

72. Sędziwuje, stan.5, gm. Zambrów, woj. podlaskie, AZP 41-77 l10.Badania: Mieczysław Bienia 2008-2009.Osada (obiekty jamowe, ceramika) i cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe) KŁ,cmentarzysko ciałopalne (grób podkloszowy) KGKI.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Bienia 2009.

73. Sędziwuje, stan. l0, gm. Zambrów, woj. podlaskie, AZP 41-77 l16.Badania: Bogdan Wetoszka 2009.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Wetoszka 2009.

74. Sędziwuje, stan. 12, gm. Zambrów, woj. podlaskie, AZP 4|-77l18.Badanitr: Wiesław Koman 2009.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) Kł,.Chronologia: EB.Literatura: Koman 2009.

75. Siemianówka, stan. 9, gm. Narewka, woj. podlaskie, AZP 42-9319.

Badania: Lech Pawlata 1984.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) i cmentarzysko ciałopalne (grób jamowy, paleniska)z ceramiką kreskowaną iKZ(?)Chronologia: WEZIOWR.Literatura: Pawlata l984; 1985b,

76. Słochy Annopolskie, stan. 2 - Czerwony Borek, gm. Siemiatycze, wo| podlaskie, AZP53-83l27.Badania: Zygmunt Szmit l920?Osada (ceramika, zabytki krzemienne, szpila brązowa) KŁ,Chronologia: EB.Literatura: Szmit 1929; Dąbrowski l961.

..h PawIuta . StLln i 1lęrslęftlywy blJan fuld osdJnictwL,nl

Solniki, stan. 2, gm. Zabłudów, woj. podlaskie, AZP 46-8817.Badania: Dariusz Krasnodębski 1 998.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ,Chronologia: EB-\MEZ.Literatura: Krasnodębski, Kupryjanowicz 2006: Krasnodębski 2009c; Kwiatkowski, Ste-paniuk, Gajko w druku.

-S Srebrny Borek, stan, 1, gm, Szumowo, woj. podlaskie, AZP 43-77 l14.Badania: ?

Osada KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Deptuła 2004,

-9. SupraśI, stan. 4, gm. Supraśl, woj. podlaskie, AZP 35-88/12.Badania: foanna Wawrzeniuk 20 t 1 .

Faza starsza: osada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzia krzemienne) KŁ.Faza młodsza: osada (?) z ceramika kreskowaną.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Wawrzeniuk 20 1 1.

:0. Supraśl, stan. 6, gm, Supraśl, woj. podlaskie, AZP 35-BB/14.Badania: ]anusz Czebreszuk, Adam Wawrusiewicz 2004; Adam Wawrusiewicz 2071.Osada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzia krzemienne) KŁ.Chronoiogia: EB-WEZ.Literatura: Wawrusiewic z 200 4; 2008.

:1. Suraż, stan. 3, gm, Suraż, wo|. podlaskie, AZP 41-85/1,Badania: |erzy Głosik 1966-1967: Lech Pawlata l988-1990.Osada (obiekty jamowe, ceramika, narzędzia kościane, krzemienne i kamienne) KŁ.Chronologia: EB (fizyko-chem.-10348C)Literatura: Głosik 1968a; 1969:r97};|askanis 1968; Czeczlga, Kłyszejko 1981; Krysiak 1968;

Lasota-|aroszewicz 1968; Wysoczański-Minkiewicz 1969; Pawlata I992a; 1993; 1994;2008.. ], Suraż, stan. 37, gm. Suraż, woj. podlaskie, AZP 1I-84l54.

Badania: Dariusz Krasnoclębski 1997, 2000.Osada (obiekty jamowe, paleniska) z ceramika kreskorvaną.Chronologia: WEŻ(późny LT)-OWR (koniec 82).Literatura: Krasnodębski, Olczak 2002: Olczak 2009; Olczak, Krasnodębski w druku.

\,], Suraż, stan. 108, gm. Suraż, woj. podlaskie, AZP 4I-85l-.Badania: Dariusz Krasnodębski 1988-1990.Osada (obiekty jamowe, paleniska) z ceramika kreskowaną,Chronologia: WEZ.Literatura: Krasnodębski, Olczak 2002;w druku c.

:+. Suraż, stan. 121, gm. Suraż, woj. podlaskie, AZP 4I-B4l-,Badania: |erzy Maciejczuk l99B,Osada (obiekty jamowe, naczynie) z ceramiką o powierzchni kreskowanej.Chronologia: WEZ.Literatura: Maciejczuk 2000.

51

52 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zesryt 7 -8 l2O7I-20|2

85. Suraż, stan. 122, gm. Suraż, woj. podlaskie, AZP 41-84l- .

Badania: |erzy Maciejczuk l998.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia:WEŻ.Literatura: Maciejczuk 2000.

86. Targonie Wielkie, stan. 9, gm.Zawady, woj. podlaskie, AZP 36-8119.Badania: Wojciech Migal 1999.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Migal 20l 1.

87. Tykocin, stan. ul. Złota, grl:'. Tykocin, woj. podlaskie, AZP 36-83l--Badania: Katarzyna Rusin, Irena Taranta, Anna Bieńkowska, lreneusz Kryński, AdamWawrusiewic z 20 IO -20I I.

Cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaskięo w BiĄmstoku.

88. Tykocin, stan. Plac Czarnieckiego, gm. Tykocin, woj. podlaskią l\n'K-83l-.Badania: Katarzyna Rusin, Irena Taranta, Anna Bieńkowską lreneusz Kryński, AdamWawrusiewic z 2OL0 -20 l I.Cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe, ceramika, bransoleta bęzowa) KŁ.Chronologia: EB-WEZ.Literatura: Archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaski€o w Bial},mstoku.

89. Ękocin, stan. ul. 1l Listopada, gm. Tykocin, woj. podlaskią AZP ś-83l--Badania: Urszula Stankiewicz, Ireneusz lGyński 2003.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ?Chronologia WEŻ.Literatura: Archiwum Działl Archeologii Muzeum Podlaskięo w BiĄmstoku.

90. Wierzchuca Nadbużna, stan. 23, gm. Drohiczyn, woj. podlaskĘ ^n

5I-8Il94.Badania: Michał Beda 2011.

Cmentarzysko ciałopalne (groby popielnicowe i jamową ceramika) KŁChronologia: EB,Literatura: Beda 2011.

91. Wierzchuca Nadbużna, stan. 6, gm. Drohiczyn, woj. podlas}Ł ^n

51-8Il2.Badania: Urszula Perlikowska-Puszkarska 1 996.Osada (obieĘ jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB-WEŻ.Literatura: Perlikowska-Puszkarska 2002a.

92. Wierzchuca Nagórna, stan. 3, gm. Drohiczyn, woj. podlasŁĘ l|ZP 5L-8|l4.Badania: Urszula Perlikowska-Puszkarska 1996-1999 -

Cmentarzysko ciałopalne (grób popielnicowy).Chronologia: EB.Literatura: Perlikowska-Puszkarska 2002; 2005; 200ł 2l)l l_

93. Zajączk<s,, stan. l, gm. Juchnowiec Dolny, woj. podlaskia ^n

12Ą712.Badania: Paul M. Barford, Dariusz Krasnodębski |99|-L99L

!,c_- . :u lata . Stan i perspektywy badań nąd osudnictwem.

Osada (obiekty jamowe, paleniska) z ceramiką kreskowaną z cechami KŁ i KPM.Chronologia: WEZ(LT) -OWR(?).Literatura: Krasnodębski, Olczak, Barford 200_5; Krasnodębski, Olczak 2008; w druku;Olczak 2009.

F Zambrów, stan. 5, gm. Zambrów, woj. podlaski e, AZP 41-77 l24.Badania: Mieczysław Bienia 2008-2009.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ.Chronologia: EB.Literatura: Bienia 2009a.

ł} Zambrów stan. 13, gm. Zambrów, woj, podlaskie, AZP 41-78l16.Badania: Ewa Niedźwiedź, Agnieszka Martyniuk-Drobysz 2008-2009.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ i KGKI.Chronologia: WEZ.Literatura: Niedźwiedź, Martyniuk-Drobysz 2009.

} Zambrow, stan. l9, gm. Zambrów, woj. podlaskie, AZP 4I-78l28.Badania: Joanna Borowska 2008-2009.Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ, cmentarzysko ciałopalne (groby jamowe, po-pielnicowe i podkloszowe, ceramika) KŁ i KGKI.Chronologia: EB-WEŻ.Literatura: Borowska 2009.

r Zawyki, stan.35, gm. Suraż, woj. podlaskie, AZP 42-85174.Badania: Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski 1998.Osada (obiekty jan-rowe, ceramika) KŁ (?).

Chronologia: EB.Literatura: Karczewska, Karczewski 2009a.

} Złotoria, stan. 53, gm. Choroszcz,woj. podlaskie, AZP 36-84154.Badania: Piotr Kittel 2010Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ i cmentarzysko ciałopalne (grób podkloszowy)KGKI, ceramika kreskowana.Chronologia: EB-WEZ-OWR (14C: 2290+l -60).

Literatura: Błaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 2010a,F Złotoria, stan. 56, gm. Choroszcz, woj. podlaskie, AZP 36-84157.

Badania: Ew a Błaszczyk 20 1 0.

Osada (obiekty jamowe, ceramika) KŁ, ceramika kreskowana.Chronologia: EB-WEZ-OWR.Literatura: Błaszczyk, Ejdulis, Kittel, Zawilski 20l0.

_,,;. Żebry Wielkie, stan. 1, gm. Klukowo, woj. podlaskie, AZP 47-8Ol1.Badania: |olanta Deptuła 1996.

clnentarzysko ciałopalne (groby jamowe i podbrukowe, nożyk żelazny, ceramika) KŁ.Chronologia: V-VI OEB.Literatura: Deptuła 1998; 1999.

,_ _. Zółtki, stan.6, gm. Choroszcz,woj. podlaskie, ^ZP

36-85122,Badania: Ewa Banasiewicz-Szyktrła, Mieczysław Bienia 2008-2009.

53

54 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . ZesqĄ7 -8l20II-201

Osada (obiekty jamowe, ceramika, przedmioty zbrązu) cmentarz,vsko ciałopalne (grob,

jamowe, ceramika) KŁ, cmentarzysko ciałopalne (grób podkloszorlłi ceramika) KGKI.Chronologia: EB-WEŻ.Literatura: Bienia 2009b.

Literatura:

Andrzejowska M.1995 Ponowne spojrzenie na kwestię periodyzacji cmentarzysk kloszowych z Mązowsz(

i Podlasia, [w:] T. Węgrzynowicz, M. Andrzejowska, ]. Andrzejowski, E. Radzi.szewski (red.), Kultura pomorska i kultura grobów kloszou,ych, rązem czy osobno.

materiały z konferencji w dniach 24-26 listopada 1993, \\Iarszawa, 127 -l40.Andrzejowska M., Węgrzynowicz T.

1995 Osadnictwo z epoki brqzu i cmentarzysko kultury grobólv kloszowych w Warsza-w ie- Zerzniu, Wiadomości Archeologiczne 53 ( 1 ), (1993 - I99 4), 57 - 1 l.

Andrzejowski f.1999 Hryniewicze Wielkie - cmentarzysko z pogranicza dwóch światów, [w:] |. Andrze-

jowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzym-skiego w Europie Środkowej, dedykowane Teresie Dqbrowskiej w 65 rocznicę uro-dzin, \Ę ar szaw a, | 5 - 57 .

2005 Kultura przeworska i wielbarską na prawobrzeżnym Mazowszu i Podlasiu, |w:)M. Dulinicz (red,.), Problemy przeszłości Mązowsza i Podlasia, Studia i MateriaĘ3,109-128.

Antoniewicz f.L964 Osiedla obronne okresu wczesnożelaznego w Prusach, Światowit, 25,14-180.

Barford P. M. , Kobyliński Z., Krasnodębski D.1991 Between the SIąvs, Balts and Germąns; ethnic problems in the archaeology and

history of Podlasie, Archaeologia Polona 29,123-160.Barford P., Krasnodębski D.

1997 Zajqczki, st. 1, gm. Zabłudów, woj. białostockle, Informator Archeologiczny,Ba-dania 1991, 110.

Beda M.2011 Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych w Wierzchucy Nagórnej,

stan.23, gm. Drohiczyn, AZP51-8Il94, Archiwum WUOZ w BiaĘmstoku, ma-szlmopis.

Beljavec Y.200l Srodkowolateński grób z płaskiego cmentarzyska w Radości Kamienieckiej w Za-

cho dniej Białorusi, Wiadomości Archeologiczne 55, ( l 999- 200 l), 47 -54.Bienia M.

2003 Prehistoria i wczesne średniowiecze ziemi ząmbrowskiej w świetle archeologicznychbadań wykopaliskowych prowadzonych w latach 1998-2002, Zeszyty RegionalneI, L7-72.

laó pawlata . stan i perspeklywy badań nad osadnktwem

2005 Ratownicze bądanią wykopaliskowe na osadzie kultury łużyckiej w miejscowościGardlin stąn. 1 (AZP 40-78/8), gmina Zambrów, województwo podlaskie, Podla-skie Zeszfi Archeologiczne I, I -2I.

2009 Sędziwuje, stan. 5. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopali-skowych wr7przedzających budowę obwodnicy Zambrowa i Wiśniewa w ciągudrogi krajowej nr 8 i nr 63 przeprowadzonych w okfesie 10 września 2008 r. - 22czerwca 2009 roku, archiwum GDDKiA, oddział w BiaĘmstoku, maszynopis.

2009a Zambrow, stan. 5. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopalisko-łvych wlprzedzających budowę obwodnicy Zarnbrowa i Wiśniewa w ciągu drogikrajowej nr 8 i nr 63, archilłrrm GDDKiA, oddział w BiaĄrmstoku, maszynopis .

2009b Żałtn, stan. 6, gm. Choroszcz, wo1. podlaskie, AZP 36-85-stan. 22. Wstępnesprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzającychbudowę drogi krajowej nr 8 na odcinku Białystok - |eżewo, archiwum WUOZw Białymstoku, maszynopis.

lieniaM., Wetoszka B.2003 Gardlin, stan. 1, gm. Zambróq archiwum WUOZ, oddzlałw Łomży, masz)mo-

pls.lieńkowska k.

1995 Najważniejsze wyniki badań ąrcheologicznych prowadzonych w latach 1990-1994na terenie województwa białostockiego, Biuletyn Konserwatorski WojewództwaBiałostockiego 6, 48 - 54.

lielikowska K., Karwowska H.2004 ()sadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne w dolinie górnej Narwi, |w:)

A. Dobroński, W. Grębecka (red.), Narew w dziejach i współczesności Mazowszai Po dląsia, Łomża, 125- 1 38.

llaierW.1999 Skarby ze starszej i środkowej epoki brqzu na ziemiach polskich, Prace Komisji

Archeologicznej 30, Kraków.200I Skarby przedmiotów metalowych z epoki brqzu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach

polskich, Kraków.lłlszcz A, Pazdur M.F.

1993 Dątowąnie metodq termoluminescencji zabytkowej ceramiki z grodziska w Hać-kach na Podląsiu, Zesz7Ąf Naukowe Politechniki Śląskiej. Seria: MatemaĘka -Fizyka 70. Geochronometria 9, 47 -67.

hszcrykK., Ejdulis A., Kittel P., Zawilski P.

2010 Ratownicze badania wykopaliskowe w ciągu rozbudowanej drogi krajowej nr 8

na odcinku }eżewo-Białystok [km 614+850 - km 639+365] Złotorl,a, stan. 56,

gm. Choroszcz,woj. podlaskie (AZP 36-84157) w latach 2008-2009, ArchiwumWUOZ w BiaĘmstoku, masąmopls.

2010a Ratownicze badania wykopaliskowe w ciągu rozbudowanej drogi krajowej nr 8

na odcinku |eżewo-Białystok [km 614+850 - km 639+365) ZŁotoria, stan. 53,gm. Choroszcz,woj. podlaskie (AZP 36-84154) w latach 2008-2009, Archiwum\MUOZ w Białymstoku, maszynopts.

55

56 Podlaski e Zcszl.ty Archcolo giczne . Zcszyt 7 -8 l 20 I 1 -20 12

Borkowski W.2005 Obraz pola eksploatacyjnego w Rybnikach - ,Krzemiance", |w;) W. Borkowski,

M. Zalewski, (red.), Rybniki - ,,Krzemianka" z badań nad krzemieniarstwemw Polsce północno-wschodniej, Studia nad gospodarkq surowcąmi krzemiennymiw pradziej ach 5, War szaw a, 65 -7 7,

Borowska }.

2009 Zambrów, stan. l8. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopali-skowych wlprzedzających budowę obwodnicy Zambrowa i Wiśniewa w ciągudrogi krajowej nr 8, archiwum GDDKiA, oddział Białystok, maszynopis.

Brzozowski |., Ejdulis A., Karwowska H., Krzlrłda A., Pawlata L., Siemaszko J., Sobie-raj }., Ryżewski G.,'Waszczuk K., Horat f., Tatarata M., fustyna-Grygo f., Krą-piec M., Bolka M. Kapla W.

20ll Ratownicze badania wykopaliskowe w obrębie projektowanej obwodnicy Szta-bina na stan. 12 w Horodniance, pow. sokólski, woj. podlaskie (AZP 26-86172),

archiwum WUOZ w Białymstoku, maszynoprs.Bukowski Z.

1967 Wschodni zasięgform kloszowych i pomorskich, Archeologia Polski 12, 342-382.1979 Problemy osadnictwa, [w:] |. Dąbrowski, Z. Rajewski (red,), Prahistorią Ziem Polski,

t, IV - od środkowej epoki brqzu do środkowego okrauląteńskiego,Wrocław,221-246.1983 (Głos w dyskusji), [w:] W. Hensel (red.), Przemiany ludnościowe i kulturowe l ty-

siqclecia p.n,e. na ziemiach między Odrq a Dnieprem, Wrocław, 61.1998 Pomorze w epoce brqzu w świetle dalekosiężnych kontaktów handlowych, Gdańsk.2002 Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brqzu i wczesnej epoki żelaza z dorzeczą

O dry oraz Wi sły, War szawa.Burek K.

1976 Grqdy Woniecko, st. 2, gm. Rutki, woj. łomżyńskle, Informator Archeologiczny,Badania l975,82,

1977 Grqdy Woniecko, st. 2, gm. Rutki, woj. łomżyńskle, Infbrmator Archeologiczny.Badania 1976, 105-106.

1981 Grób kloszowy z miejscowości Grqdy Woniecko, st, II, gm. Rutki, wo.i. łomżyńskie,Rocznik Białostocki 15, 283-289,

1984 Drohiczyn, st. 15 - ,,Szubienica", woj, Białystok, Informator Archeologiczny. Ba-dania 1983, 9-10.

1989 Nowe materiały kultury łużyckiej z Mińczewą, woj. Białystok, Rocznik Białostocki16,467-469.

1989a Osada kultury łużyckiej w Tonkielach, woj. Białysfok, Rocznik Białostocki 16,

465-467.Chilmon K.

1970 Bransoleta kultury łużyckiej z labłonowa Kqtów, pow. łapski, Rocznik BiałostockiI0,377.

Chomentowska B.I970 Cmentarzyska kultury pomorskiej na Mazowszu, Swiatowit 3 1, 1 89-280.

pawlata . stan i perspektYwy badań nad osadnictwem

1975 Kultura pomorska i grobów kloszowychna Mazowszu i Podlasiu w świetle badańćwierćwieczal944-1969, [w:] A. Kempisty, S. K. Kozłowski (red.), Badąnia arche-olo gi czn e n a Maz o w szu i P o dlasiu, War szaw a, 7 3 -7 8.

B., KĘzejko E.1981 Węgle drzewne z Surążu, wo] białostockie, znalezione ną osadzie z końca epoki

brqzu, Rocznik Białostocki l 5, 289 -29 I.s.

1985 Problematyka badawcza południowo-wschodniej strefy kultury pomorskiej, Ar-cheologia Polski 30(2), 367-4l0.

l985a Kultura pomorska a kultura zarubiniecką. Z badań nad scłtyłkowa fazq kulturypomorskiej we wschodniej Lubelszczyźnie [w:] A, Kokowski (red.), Memoires Ar-chaeolo giques, Lublin, 93- I07 .

1992 Południowo-wschodnia strefa kultury pomorskiej, Rzeszów1998 Uwagi o stanie badań nad kulturq pomorskq, [w:] J. Ilkjaer, A. Kokowski (red.),

20 lat archeologii w Masłomęczu 1, Kraków, 59-65.2007 Zwiqzki dorzecza Wisły z terenami lasostepu ukraińskiego w epoce brqzu i wcze-

snej epoce żelazą, [w:] M. Gierlach (red.), WspóInota dziedzictwa kulturowegoziem Białorusi i Polski, Warszawa, 213-225.

2008 Uwagi o sytuacji kulturowej we wczesnej epoce żelaza na terenie południowo--wschodniej Pokki, Iw:] M, Mogielnicka-Urban (red.), Opera ex Aere. Studiaz epoki brqzu i wczesnej epoki żelaza, Warszawa, 159-167.

1977 Próba ustalenia chronologii względnej cmentarzysk kloszowych z obsząru Mazow-s zą, W iadomości Archeolo giczne 42(2) l 17 - 13 6,

1978 Cmentarzyska kultury przeworskiej i wielbarskiej na stanowisku ,,Kozarówka"w D r ohi czy ni e, w oj. b i ało sto cki e, W iadomości Archeolo giczne 43 (l), 62 -8 l .

1983 Zagadnienie ciqgłości użytkowania cmentarzysk w okresie przedrzymskim, |w:)Przemiany ludnościowe i kulturowe l tysiqclecia p.n.e. fia ziemiach między Odrqa Dnieprem, Wrocław, 28I-289.

1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia - zasięg - powiqzania, Warszawa,2001 Wschodnie tereny kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim,Wia-

domości Archeologiczne 54, (l995- |998), 25-36.2004 Materiały kultury zarubinieckiej z ziem polskich, Iw:] M. Gierlach (red.), Wspól-

nota dziedzictwą kulturowego ziem Białorusi i Polski, Warszawa, 207-226.2006 Mazowsze w młodszym okresie przedrzymskim, |w:l Starożytne Mazowsze. Mate-

riały z sesji archeologicznej, która odbyła się dnia 19 października 2006 r. w Pułtu-sku,Warszawa, 39-55.

l961 Materiały kultury łużyckiej z Podlasią, Materiały Starożytne 7,23-46,1968 Zabytki metalowe epoki brqzu między dolnq Wisła a Niemnem, Wrocław.1972 Powiqzania ziem polskich z terenami wschodnimi w epoce brqzu,Wrocław.1982 Metalurgia epoki brqzu w półfiocno-wschodniej Polsce, |w:l Pamiętnik Muzeum

Miedzi, l, Legnica, 23L -240.

58 Podlaskie Zeszy{y Archeologiczne. Zeszyt 7 -8l20I1-2012

1988 Uwagi o rozchodzeniu się elementów kultury (na przykładzie cerąmiki lepionej),Archeologia Polski 33(1), 67-II2.

1991 Uwagi o powstawaniu kultur łużyckich, |In:) M. Gedl (ed.), Die Anfiźnger derUrnenfelder Kulturen in Europa, Warszawa, 195-208.

1997 Epoka brqzu w północno-wschodniej Polsce, BiaĘstok,2004 Altere Bronzezeit in Polen, Warszawa.2009 Polska przed trzema tysiqcami lat. Czasy kultury łużyckiej, Warszawa.

Deptuła |.1979 Ębaki, st. 1, gm. Miastkowo, woj. łomżyńskle, Informator Archeologiczny. Bada-

nia 1978,68-69.1998 Żebry Wielkie, st.l, gm. Klukowo, woj. białostockle, Informator Archeologiczny.

Badania 1995, 48.1999 Poszukiwania archeologiczne w województwie łomżyńskim w latach 1975-1998,

Studia Łomżyńskie 10, 224-237.2003 Poszukiwania archeologiczne w województwie łomżyńskim w latach 1975-1998,

Zeszyty Regionalne 1, 9- 15.

2004 Osadnictwo pradziejowe i średniowieczne w dolinie środkowej Narwi, [w:l A. Do-broński, W. Grębecka (red.), Narew w dziejach i współczesności Mązowsza i Pod-ląsia,Łomża, r4I-I47.

Deptuła |., Smoliński A., Zółkowski S.1996 Dwa cmentarzyska. Badąnia 1995,Łomża.

Dulinicz M.1981 Osłowo-Kolonia, gm. Mielnik, wo] białostockie, stan. 7,Informator Archeologicz-

ny. Badania 1980, 162-163.Gackowski f.

1998 Niektóre wyroby metalowe z osad nąwodnych kultury kurhanów zachodniobałtyjskicha zagadnienie powiqzań wymiennych w poczqtkach epoki żelaza, [w:] S. Kukawka(red.), Szkice prahistoryczne. Żródła - metody interpretacje,Toruń, 179-196.

Gądzikiewicz M.1954 Wybrane zagadnienia z badań nad kulturq grobów kloszowych, Wiadomości Ar-

cheologiczne 20, 134-17 3.

Gieysztor-Szymczak E.1998 Bokiny, st. 63, gm. ŁaPy, woj. biąłostockie, Informator Archeologiczny. Badania

1994,1-2.2005 Bokiny, st. 63, gm. Łapy, woj. biąłostockie, Informator Archeologiczny. Badania

1996,29-30.GłazM.

1998 Rajsk, st. 19, gm. Bielsk Podląski, woj. białostockie, Informator Archeologiczny.Badania 1993,79.

Głosik |.1968 Nowe znąIeziska archeologiczne z białostocczyzłr7, Wiadomości Archeologiczne

33,425-426.1968a O Surążu nad Narwiq i o regionalnym miłośniku starożytności, Z Otchłani Wie-

ków 34(2), I29-I32.

pawlata . stan i perspektywy badań nad osądnictwem...

1969

|970

Wstępne wyniki badań ąrcheologicznych przeprowadzorlych w latach 1966-1967w Surażu nad Narwiq, pow. Łapy, Sprawozdania Archeologi czne 2I, 67 -72.

Wiek osady typu łużyckiego z harpunami kościanymi w Surażu, pow. Łapy,Rocz-nik Białostocb I0, 372-377 .

t975 Katalog mąteriałów wykopaliskowych Pogotowia Archeologicznego za lata 1963-1 9 7 0, Mater iały StaroĄ.tne i Wczesnośredniowieczne 3, 423 - 469 .

1976 Katalog Pogotowia Archeologicznego zą rok 1972 (1I), Wiadomości Archeolo-

|992giczne 4I(2),225-240.Katalog Pogotowia Archeologicznego za lata 1977-1981, Wiadomości Archeolo-giczne 52(2), (I99 L - 1992), 209 -234.

tGodłowski K., Kozłowski J. K.1979 Historia starożytna ziem Polskich, Warszawa.

Gołembnik A., Trzeciecki M,(w druku a) Nowa Wola, gm. Michałowo, stanowisko 7 - miejsce kultowe z okresu wpływów

rzymskich i osąda wczesnośredniowieczna, [w:] A. Buko (red.), Archeologiczne ba-

dania ratownicze wzdłuż trasy gazociqgu tranzytowego, 5, Podlasie, Warszawa.(w druku b) Osada z okresu wpływów rzymskich na stanowisku 8 w Nowej WoIi, gm. Mi-

chałowo, [w:] A. Buko (red.), Archeologiczne badania rątownicze wzdłuż trasygazo ciqgu tranzytowego, 5, Podlasie, Warszawa.

(w druku c) Osada z okresu wpływów rzymskich na stanowisku 2 w Nowej Woli, gm, Mi-chałowo, [w:] A, Buko (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasygazociqgu tranzytowego, 5, Podlasie, Warszawa.

Grirska I.1976 Badania archeologiczne w Puszczy Białowieskiej, Archeologia Polski 21(1), l09-

134.

Górski J,2011 Przejawy oddziaływań zakarpackich na terenie grupy podlasko-mazowieckiej kul-

tury trzcinieckiej, |w:] U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur.Badanią nad okresem neolitu i wczesnq epokq brqzu, Białystok, 279-286.

Górski J., Makarowicz P., Wawrusiewicz A.20II Osady i cmentarzyska społeczności trzcinieckiego kręgu kulturowego w Polesiu, sta-

nowisko 1, woj. łódzkie, I,Łódź.Hildt-\{ęgrzynowicz T.

1961 Osadnictwo kultury łużyckiej we wsi Kamionką Nadbużna, pow. Ostrów Mazo-wiecką, Materiały Staroży,tne 7 , 165-199.

Wzorce kulturowe laso/stepu strefy pontyjskiej w niżowych zespołach kręgu łużyc-

kiego, |w:) J. Bednarczyk i inni (red.), Na pograniczu świątów. Studia z pradziejówmiędzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko

w 60. rocznicę urodzin, Poznań, 14I-163.

ĘnaczakM.2008

60 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszy1 7 -8l 2011,-2012

faremek A.(w druku) Materiały cerąmiczne ze stanowiską 6 w Daniłowie Małym, gm. Łąpy, woj.

podlaskie, [w:] A. Buko (red.), Archeologiczne badania rątownicze wzdłuż trasygazociqgu tranzytowego 5, Podlasie, Poznań.

|askanis D.1958 Kurhan z okresu rzymskiego w miejscowości Jasionowa Dolina, pow, Sokółka,Wia-

domości Archeologiczne 25, |53 - L57 .

1968 Dwa kościane harpuny z Suraża, pow. Łapy, Rocznik Białostocki 8,291-297 .

|969 Pradzieje Białostocczyzny,Warszawa.1973 Skarb z Brąńska, Z Otchłani Wieków 39(4),248-2491976 Skarb ozdób brqzowych kultury łużyckiej z Brańską, gm. loco, woj, białostockie,

Rocznik Białostocki 13, I35 - 1 49.1978 Krupice, stan. 5, gm. Siemiatycze, woj. białostockie, Informator Archeologiczny.

Badania 1977,176-177.

faskanis f.L963 Wyniki badań kurhanu w Kuraszewie, pow. Hajnówka, prowadzonych w 1961

roku, Rocznik Białostocki 4, 323-339.|964 Bądąnią archeologiczne w woj, biąłostockim w latach 1945-63, Rocznik Białostoc-

ki 5,91-125.I97| Naczynie kultury ceramiki kreskowanej odkryte w Białymstoku, Rocznik Biało-

stocki l0, 378-379.I97Ia Bądania archeologiczne na biąłostocczyźnie w 25 lecie PRt, Acta Baltico-Slavica

7-suplement, 31-48.1996 Cecele. Ein Grtiberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeolo-

gica Barbarica 2, Kraków.2004 Krupice, Ein Griiberfeld der Przeworsk und Wielbąrk-Kultur in Ostpolen, Monu-

menta Archaeologica Barbarica l0, Warszawa.(w druku) Wodzowskie kurhany kultury wielbarskiej na Podlasiu, Białystok.

|ózwiak B.2005 GrądyWoniecko, stan. l, gm. Rutki, archiwum lńIUOZ,oddztalw ŁomĄ masarnopis.

fażdżewski K.1939 O kurhanach nad górnq Narwiq i hutnikąch sprzed 17 wieków, Z Otchłani Wie-

ków 14(1-2),1-22.Lasota-faroszewicz A.

1968 Opracowanie kostnych szczątków zwierzęcych (Suraż), Archiwum Działu Ar-cheologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, maszynopls.

Karczewska M.2009 Cerąmika o powierzchni kreskowanej z międzyrzecza Biebrzy i Nąrwi [w:l M. Kar-

czewska, M. Karczewski (red.), Ceramika Bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiałyz ko nfer e n cj i, B i ały st ok 2 l - 2 j w r ze ś ni a 2 0 0 5 ro ku, Biały stoĘ 249 - 286.

Karczewska M., Karczewski M.2002 (red.), Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Bia-

łorusi w lątąch 2000-2001. Materiały z konferencji, Białystok 6-7 grudnia 2001rokł, BiaĘstok.

pawlata. stan i perspektywy badań nad osądnictwem..,

2W4 (red.), Ceramika zachodniobałtyjską, Nowe źródła i interpretacje. Materiałyz konferencji, Białystok 23-24 września 2002 rofut, Białystok

2ffi9 (red.), Ceramika bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok21-23 września 2005 roku,Białysto

2OO9a Zawyki, st, 35, gm. Suraż, woj. białostockie,Informator Archeologiczny. Badania1998,2l7.

iM.1998 (red.), Ceramika mchodniobałtykjska od wczesnej epoki żelaza do poczqtków ery

nowożytnej. Materiały z konferencji- Białystok, 14-16 maja 1997,BiaĘstok,H.

2005 Gródek, stan. 7, gm. Gródek, woj. białostockie,Informator Archeologiczny.Bada-nia 1,996,296.H., Pawlata L.

l99), Naczynie z epoki brqzu z Klepacz, gm. Drohiczyn, Rocznik Białostocki 17,355-358,

R., KolaA.200l Archeologiczne badania wykopaliskowe na terenie ogrodu Branickich w Białymsto-

ku w 2000 r., Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego 7,60-74.iT.

Zur Frage der skythischen Stangenaufsótze aus dem Karpatenbecken [w:] J. Cho-chorowski (red.), Kimmerowie, Scytowie, Sarmaci. Księga poświęcona pamięcip r ofes ora Tadeu s z a Sulimir ski ego, Kraków, 1 69 - 1 84.

Lubelszczyzna i Ukraina w młodszych odcinkach epoki brqzu i we wczesnej epoceżelaza - pytanie o losy wspólne i niewspólne, [w:] M. Gierlach (red,.), Wspólno-ta dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski. Materiały z konferencjizorganizowanej przez Ośrodek Ochrony Dziedzictwą Archeologicznego. Łańcut(26-28.X. 200 5 r. ), Warszawa, 226-249.

trobylińska U.2003 Osada z późnej epoki brqzu i wczesnej epoki żelaza w Dołkach, gm. Turośń Ko-

ścielna, stanowisko 8, [w:] U. Kobylińska (red.), Z archeologicznych studiów nadpradziejami i wczesnymi dziejami północnego Podlasia. Bądania wykopaliskowew Dołkach, Gnieciukach i Potoce w woj. podlaskim,Warszawa,8-75.

2003a Osąda średniowieczna i ślady osadnictwą starożytnego w Gnieciukach, gm. Za-błudów, stanowisko 2, [w:] U. Kobylińska, (red,), Z archeologicznych studiów nadpradziejami i wczesnymi dziejami północnego Podlasia. Badania wykopaliskowew Dołkach, Gnieciukach i Potoce w woj. podlaskim,Warszawa, l37-227.

Kobylińska U., Kobyliriski Z., Wach D.2003 Wyniki badań wykopaliskowych grodziska w Klukowiczach na Podlasirł, Wiado-

mości Archeologiczne 56, 189-227.fobyliński Z.

1990 Chronologia osadnictwa w Hąćkach na Podlasiu: przesłanki archeologiczne i ra-diowęglowe, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Geochronometria 6, 165-I73.

2007

62 Podlaskie ZesryĘ Archeologiczne . Zeszyt 7 -8 l 20Il -2O72

Kobylński Z., Krasnodębski D.1997 Haćki, st. 1, 1A, 1f., LC, LD, 2, gm. Bielsk Podląski, woj. białostockie, Informator

Archeologiczny. Badania 1991, 89-90.Kobyliński Z., Krasnodębski D., Hajduk M.

1998 Kukowicze, st. 1, gm. Nurzec Stacja, woj. białostockie,Informator Archeologicz-ny. Badania 1993, 7 5-76.

Kobyliński Z., Szymaliski W.2005 Pradziejowe i wczesnośredniowieczne osadnictwo w zespole kemów w Haćkach,

[w:] J. B. Faliński i inni (red.), Haćki. Zespół przyrodniczo-archeologiczny na Rów-ninie Bielskiej, Białowieża-Warszawa, 43-7 4.

KomanW.2009 Sędziwuje, stan. 12. Opracowanie naukowe archeologicznych badań rłrykopali-

skowych wyprzedzających budowę obwodnicy miejscowości Zambrów archi-wum GDDKiA, oddział w Białymstoku, maszynopis.

Kostrzewski }.1929 La cachette du premier age du fer de Kalinówka Kościelna, ąrrondissement de Bia-

łystok, Elrasia Septentrionalis Antiqua 4, I49 -16L.1953 Wytwórczość metalurgiczna w Polsce od neolitu do wczesnego okresu żelaznego,

Przeg|ąd Archeologiczny 9, |77 -2I3.1954 Ze studiów nad wczesny m okresem żelaznym w Polsce,Slavia Antiqua 4.

1956 Stosunki między kulturq łużyckq i bałtyckq, a zagadnienie wspólnoty językowejbałto- słowiańskiej, Slańa Antiqua 5, I -7 6.

1964 Skarby i luźne znaleziska metalowe od eneolitu do wczesnego okresu żelaza z gór-nego i środkowego dorzecza Wisły i górnego dorzecza Warty,Przegląd Archeolo-giczny 15, (1962), 5 - I33.

Krasnodębski D.1997 Haćki, gm. Bielsk Podlaski, woj. białostockie,Informator Archeologiczny. Badania

I99I,1,43-I44.I997a Bańki, st. 14 i 15, gm. Bielsk Podlaski, wo] białostockie, Informator Archeologicz-

ny. Badania 1991, 81-82.1999 Ratownictwo archeologiczne na trasie budowy gazociqgu jamalskiego we wschod-

niej części województwa podlaskiego, BiuleĘn Konserwatorski WojewództwaBiałostockiego 5, 211,-220.

2000 Podlasie na przełomie I i II millenium w świetle wyników najnowszych badań ar-cheologicznych, [w:] . A. Buko, Z. Świechowski (red.), Osadnictwo i architekturaziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa, I79-I90.

2005 Daniłowo Małe, st.6, gm. Łapy, woj. białostockle, Informator Archeologiczny. Ba-dania 1996,206.

2005a Koźliki, st. j, gm. Bielsk Podlaski, woj. białostocki, Informator Archeologiczny.Badania 1996,2I7-2l8.

2005b Krynickie, st. 16, gm. Zabłudów, woj. białostockie, Informator Archeologiczny.Badania 1996,206.

2005c Haćki, stan. 18, gm. Bielsk Podlaski, woj. białostockie,Informator Archeologiczny.Badania 1996,2I2-2I3.

|'

]

e : :,,r]irta . Stan i Perłlektywy baduń ruld osadnictwem...

]006 Klukowicze, stan. 1, gm. Nurzec Stacja, woj. białostockie, Informator Archeolo-giczny. Badania 1997, 196-197.

]']09 Daniłowo Małe, st.6, gm. Łapy, woj. białostockle, Informator Archeologiczny. Ba-dania l99B, 161-162.

]l]09a Daniłowo Małe, st.], gm. Łapy, woj. biał<lstockie,Informator Archeologiczny.Ba-dania 1998,160-16t.

]r-l09b Krynickie, stan. ]6, gm. Zabłudów, woj. podlaskie, Informator Archeologiczny.Badania l998,83-84,

]009c Solniki, st. 2, gm. Zabłudów, woj. białostockie,Informator Archeologiczny. Bada-nia 1998,93.

',t druku a) Gazociqg jamalski - ratownicze badania archeologiczne przeprowadzone naterenie dawnego województwa białostockiego: historia badań, metody dokumentą-cji, |w:] A. Buko (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociq-gu tranzytowego 5, Podlasie, Warszawa.

r.' druku b) Odkrycia na białostockim odcinku gazociqgu jamalskiego: próba bilansu, |w:]A. Buko (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociqgu tran-zytowego 5, Podlasie, Warszawa.

asnodębski D., Kupryjanowicz M.:006 Wstępne wyniki badań archeologicznych i paleobotanicznych przeprowadzonych

na białostockim odcinku gazociqgu jamalskiego, Podlaskie Zeszyty Archeologicz-ne 2, l33-18B.

rsnodębski D., Olczak H.](,}02 ()sada z ceramikq sztrychowanq z poźnego okresu lateńskiego i wczesnego okresu

wpływów rzymskich z miejscowości Suraż, st. 37, [w:l M. Karczewska, M. I(ar-, czewski (red.), Badąnia archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na ząchod-

niej Białorusi w latach 2000 200], Białystok, 215-224.]D06 Badanią archeologiczne w Puszczy Białowieskiej na stanowisku Teremiski-Dqbro-

wa, oddz. 33B A i B (AZP 45-92), Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 2, 80-83.]0l0 Wczesnośredniowieczne osady w Bańkach, gm. Bielsk Podlaski, Podlaskie ZeszyĄy

Archeologiczne 6, 7 | - 1 28.,,, druku a) Osada produkcyjna z okresu wpływLiw rzymskich z miejscowości Klewinowo

st. 12, gm. Juchnowiec Kościelny (GAZ 18), [w:] A, Buko (red.), Archeologicznebadania ratownicze wzdłuż trasy gazociqgu tranzytowego 5, Podlasie, Warszawa,

i. druku b) Osada kultury ceramiki sztrychowanej oraz ślady osadnictwą z epoki brqzui średniowiecza z miejscowości Suraż, gm. Ioco, ną stanowisku 37 (GAZ 35), [w:]A. Buko (red.), Archeologiczne badąnia rątownicze wzdłuż trasy gazociqgu tran-zytowego 5, Podlasie, Warszawa,

lr druku c) Osada produkcyjna z wczesnej epoki żelaza w Surażu, gm. Ioco, stanowisko108 (GAZ 27), |w:l A. Buko (red.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłużtrasy gazociqgu trcłnzytowego 5, Podlasie, Warszawa.

, rr- druku d) Osada z wczesnej epoki żelaza oraz ślady osadnictwa z czasów nowożytnychna stanowisku l w miejscowości Krynickie, gm. Zabłudów, woj. podlaskie (GAZ]7), |w:] A. Buko (red.), Archeologiczne bądąnia rątownicze wzdłuż trasy gaz<lciq-gu tranzytowego 5, Podlasie, Warszawa.

63

64 Podlaskie Zeszfi Archeologiczne . Zeszf 7-8l2011-2012

(w druku e) Osada wielokulturowa w Daniłowie Małym, gm. Łapy, [w:] A. Buko (red.),

Archeologiczne badąnia fatownicze wzdłuż trasy gazociqgu tranzytowego 5, Pod-lasie. Warszawa.

Krasnodębski D., Olczak H., Barford P. M.2005 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Zajqczkach, stanowisko 1, gm. |uchnowiec

Kościelny, woj. podlaskie, Podlaskie Zeszlny Archeologiczne 1, 54-88.Kryński I.

2001 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stan. 1 w MaĘszówce, gm. DąbrowaBiałostocka, archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w BiaĘmstoku,maszynopls.

2003 Sprawozdanie z badan wykopaliskowych na stan. 4 w Lipnikach, g-. Ękocin,archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w BiaĘmstoku, maszynopis.

2005 Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych na dziedzińcu wstępnymPałacu Branickich w Białymstokł, Podlaskie Zeszfi Archeologiczne 1,22-35.

2005a Obiekty osądnicze kultury ceramiki kreskowanej z dziedzińca wstępnego PałacuBranickich w Białymstoku, BiuleĘn Konserwatorski Woj ewództwa PodlaskiegoIL,207-2I3.

2006 Cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w Drohiczynie, Podlaskie Zeszfi Arche-ologiczne 2,5-65.

2006a Osąda ludności kultury ceramiki kreskowanej w Białymstokł, BiuleĘn Konserwa-torski Województwa Podlaskiego l2, l86-195.

2007 Z archeologicznych badań osady kultury cerąmiki kreskowanej na terenie dziedziń-ca wstępnego Pałacu Branickich w Białymstoku, Podlaskie Zeszfi Archeologicz-ne 3, 5-28.

20l0 Bądanią dziedzińcą wstępnego Pałacu Branickich w Białymstoku w 2009 r., Podla-skie Zeszfi Archeologiczne 6, 55-70.

KrysiakK.1968 Dwa harpuny kultury kundajskiej znalezione w Surażu, pow. Łapy, woj, biało-

stockie, Archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Bia\łnstoku,maszynopls.

Kupryjanowicz M.1995 Zmiany roślinności Puszczy Knyszyńskiej w czasie ostatnich 130 000 lat,[w:) A.Czer-

winski (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografa przyrodnicza, Supraśl, 83-97.2005 Palinologiczne ślady prehistorycznego osadnictwa w północnej części Puszczy Kny-

szyńskiej zapisane w osadach torfowych ,,Machnacz", [w:] \{ Borkowski, M. Za-lewski(red.), Rybniki - ,,Krzemianka". Z bądąń nąd krzemieniarstwem wPolscepółnocno-wschodniej, Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pra-dziejach 5, Warszawa, 149-165.

Kwiatkowski W., StepaniukM., Gajko K.(w druku) Charakterystyka fzjograficzna i potencjał osadniczy wybranych terenów wzdłuż

trasy gazociqgu tranzytowego [w:] A. Buko (red.), Archeologiczne bądąnia rątow-nicze wzdłuż trasy gazociqgu tranzytowego 5, Podlasie, Warszawa.

laó pawlata . stan i perspektyq badań nad osadnictwem...

l:sota-faroszewicz A.1968 Opracowanie kostnych szczątków zwierzęcych z Slraża, Archiwum Działll Ar-

cheologii Muzeum Podlaskiego w BiaĘmstoku, ma§zynopis.libera |.

2006 (recenzja) RYbniki - ,,Krzemianka", |w:) W. Borkowski, M. Zalewski, (red.),Z badań nad krzemieniąrstwem w Polsce północno-wschodniej, Warszawa 2005,Archeologia Polski Środkowowschodniej 8, 4L0-4I3.

Xaciejczuk f.1989 Brańsk" woj. białostockie, st. 22,Informator Archeologiczny. Badania 1988,3I-32.1993 Brańsk, woj. białostockie, st. 22,Informator Archeologiczny. Badania 1989, 35.1994 Brąńsk, woj, białostockie, st, 22,Informator Archeologiczny. Badania 1990, 9-10.1995 Osadnictwo pradziejowe w historycznych granicach Suraża od epoki kamienia do

w czesnego śre dniowiecza, Białostocczyzna 39 (3), 8-22.I995a Sprawozdanie zbadań wykopaliskowych przeprowadzonych na stan. 4 w Choje-

wie, gm. BrańsĘ archiwum DziahlArcheologii Muzeum Podlaskiego w BiaĘm-stoku, maszl,nopis.Badania ratownicze na stanowisku l22 w Surażtl gm. loco, archiwum WUOZw Białymstoku, maszynopis.Popławy, st, 14, gm. Brańsk, woj. białostockie,Informator Archeologiczny.Bada-nia 1996, l09.

Malinowski T.l968 Kultura Pomorska a kultura grobów podkloszowych [w:] |. Potocki, A. żaki (red.),

Zagadnienia okresu lateńskiego w Polsce, Prace Komisji Archeologicznej 10. Wro-cław, l0-19.

65

2000

I979198 1

1995

MazurekW.I995

Migal W.2005

20Ll

Katalo g cm entarzy sk lu dn o ś ci kultur y p o m o r ski ej, l, Słupsk.Kat alo g cm entar zy sk Iu dn o ś ci kultur y p o mor ski ej, 3, Słup sk.Wprowadzenie do problematyki kultury pomorskiej, [w:] T. Malinowski (red.),Problemy kultury p omorskiej, Koszalin, 7 - II.

Materiały grupy czerniczyńskiej z woj. chełmskiego, |w:] T. Węgrzynowicz i inni(red.), Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych, razem czy osobno, materią-ły z konferencji w dniach 24-26 listopada 1993, Warszawa, 229-26l.

Materiały krzemienne z badan w Ębnikach - ,,Krzemiance" i Ębnikach - ,,Przyźródlisku", [w:] W Borkowski, M. Zalewski, (red.), Rybniki - ,,Krzemianka".Z badań nąd krzemieniąrstwem w Polsce północno-wschodniej, Studia nad gospo-darĘ surowcami krzemiennymi w pradziej ach S,Wars zaw a, 87 - 126.Targonie Wielkie, stan. 9, gm. Zawady, woj podlaskie, Informator Archeologicz-ny. Badania 1999,20.

Mikłaszewska R.1959 Osada kultury łużyckiej na stanowisku ,,Sowa" w Drohiczynie nad Bugiem, pow.

Siemiatycze,Wiadomości Archeologiczne 26, 18-22.1960 ŚIady osadnictwa kultury łużyckiej we wsi Ogrodniki, pow. Siemiatycze,Wiad,o-

mości Archeologiczne 27 , 323.

66 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszy'r 7 - 8 l 20I 7 -20 1 2

Mikłaszewska R., \{ęgrzynowicz T.1967 Wyniki badań powierzchniowych w okolicach wsi Kąmionka Nadbużna, pow.

Ostrów Mazowiecka, Wiadomości Archeologiczne 32, |7 6- I80.Miśkiewicz |.

1962 Skarb halsztacki z miejscowości Rzeszotkowo, pow. Siedlce, Światowit 24,23I-234.Młodecka H., Urban J., Maik J.

2007 Ogniwo Leclanchego z wykopalisk w Surażu, st. 3, pow. Łapy,Łódzkie Sprawozda-nia Archeologiczne 10, (2006-2007), 45I-46l.

Mogielnicka-Urban M.l998 Osady kultury łużyckiej i pomorsko-kloszowej, [w:l M. Dulinicz (red.), Osadnic-

two pradziejowe i wczesnośredniowieczne w dorzeczu rzeki Słupianki, pod Płoc-kiem, Archeologia Mazowsza i Podlasia, Studia i Materiały I,\farszawa,37-64,

2001 Problemy epoki brqzu i wczesnej epoki żelaza fia Mązo,wszu i Podlasiu |w:)B. Bryńczak, P. Urbańczyk (red.), Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źrodeł ar-cheolo gicznycł, Siedlce, 55-94.

2004 Kulturą łużycka na Mązowszu i Podląsiu, [w:] M. Dulinicz (red.), Problemy prze-szłości Mazowszą i Podlasia, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materia-ły 3, Warszawa,67-9I,

2008 Nagolenniki typu stanomińskiego z Biejkowskiej Woli k. Bie.jkowa, gm. Promne,pow. białobrzeski, woj. Mazowieckie na tle innych znąlezisk tego typu w Polsce,

[w:] M. Mogielnicka-Urban (red.), Opera ex Aere. Studia z epoki brqzu i wczesnejepoki żelaza dedykowane profesorowi |anowi Dqbrowskienlu,Warszawa,2|I-222.

Moszczyński f.l986 Łosośna, woj. białostockie, st. 1,Informator Archeologiczn1,. Badania 1985, 133.1987 Łosośna, woj. białostockie, st. 1,Informator Archeologicznr,. Badania 1986, I44.2005 Łosośna Wielka, st. 1, gm, Kuźnica Białostocka, woj. białostockie, Informator Ar-

cheologiczny. Badania 1996, 225.Niedźwiedź E., MarĘniuk-Drobysz A.

2009 Zambrów, stan. 13. Opracowanie naukowe archeologicznl,ch badań wykopali-skowych wyprzedzających budowę obwodnicy Zambroiva i Wiśniewa, archiwumGDDKiA, oddział w Białymstoku, maszynopts.

Niewęgłowski A.1962 Kurhany z wczesnego i środkowego okresu lateńskiego w miejscowości Piastów,

pow. Prząsnysz, Światowit 24, 235 -248.1972 Stosunki kulturowe i osadnicze na poczqtku okresu lateńskiego na Mazowszu,Wila-

domości Archeologiczne 37( 1), l9-40.Nosek S.

1960 Zabytki brqzowe z Niewiadomej w pow. sokołou,skinl na Podlasiu, Materiały Ar-cheologiczne 2, 333-347.

NowakowskiW.2009 (głos w dyskusji), [w:] M. Karczewska, M. Karczeryski (red.), Ceramika Bałtyj-

ska. Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok 21-23 września 2005r oku, BiaĘ stok, 29 6 -297 .

1 j:. pawlata . stąn i perspektywy budań nud osadnictwem

i]Lulicz Ł.1970 Kultura kurhąnów ząchodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza, Wrocław.1995 Kulturą pomorska a kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich, [w:] T. Malinowski

(red.), Problemy kultury pomorskiej, Koszalin, l3-31ł]kulicz-Kozaryn f.

2009 (głos w dyskusji), [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Ceramika Bałtyj-ska, Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok 2]-23 września 2005roku, Białystok, 297 .

Olczak H.2009 Cerąmika kreskowana na obszarze dorzeczą górnej Narwi. Materiały z badąń In-

stytutu Archeologii i Etnologii Pan (Warszawa) nad osadnictwem wczesnej epokiżelaza i okresu wpływów rzymskich w latach 1990-2005, [w:] M. Karczewska,M. Karczewski (red.), Ceramika Bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiały z konfe-rencji, Białystok 21-23 września 2005 roku, Białystok, 249-286.

Olczak H., Krasnodębski D.2008 Pozostałośc osądnictwą z wczesnei epoki żelaza na stanowisku 1 w Zajqczkach,

gm. Juchnowiec Kościelny, woj. podlaskie, Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 4,

7 5- I0I.Pał,lata L.

]98l Drohiczyn, woj. białostockie, stantlwisko ]6, Informator Archeologiczny. Badanial980,61-62,

1982 Drohiczyn, woj. białostockie, stanowisko l6, Informator Archeologiczny. Badania198l,29-30.

1983 Drohiczyn, woj. białostockie, stanowisko .l6, Informator Archeologlczny. Badania1982,29-30,

1984 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stan. 9 w Siemianówce-Kolonii,gm. Narewka, archiwum Dziąłu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku,maszynopls.

1985 Drohiczyn, woj. białostockie, stanowisko 9 ,,Kozie Rowy", Infbrmator Archeolo-giczny. Badania 1984, 67 .

1985a Kłyżtlwka, stąnowisko 12, gm. Drohiczyn, woj. białLlstockie, Inforrnator Archeolo-giczny. Badania 1984, I29.

1985b Siemianówka - Kolonia, stąnowisko 9, gm. Narewka, woj. białostockie,InformatorArcheologiczny. Badania 1984, l0B.

1988 Drohiczyn, woj. białostockie, stan. 9 - ,,Kozie Rowy",Informator Archeologiczny.Badania 1 987, Warszawa, 80.

1988a Popowlany, gm. Tyk<lcin, woj, białostockie, stan.2, Informator Archeologiczny.Badania 1987,88.

199l Naczynie kultury łużyckiej znalezione na stanowisku ,,Szubienicą" w Drohiczynie,woj. białostockle, Rocznik Białostocki l6, 3_58-361.

I991a Wyniki badań wykopaliskowych na stanowisku XII w Kłyżówce, gm. Drohiczyn,Rocznik Białostocki 16, 36I -364.

1992 Popowlany, gm. Tykocin, woj. białostockie, st. 2, Informator Archeologiczny. Ba-dania 1988, 55.

67

68 Pod]askie Zcszyty A rcheologicznc . Zes7 yt 7 -8 l 20 l 1 - żO l 2

),992a Suraż, woj. biąłostockie, s/. 3, Informator Archeologiczny, Badania 1988, 56.

1993 Katalog zabytków archeologicznych z kolekcji Feliksa Kochańskiego ze zbiorówMuzeum Regionalnego w Drohiczynie, Rocznik Białostocki 17,I9I-2I8.

1993a Suraż, woj. białostockie, sf. 3, Informator Archeologiczny. Badania 1989, 30.

1994 Suraż, woj. białostockie, sf, 3, Informator Archeologiczny. Badania 1990,33-34.2006 Osada ludności kultury łużyckiej we wsi Patoki, st.2, gm. Brąńsk, pow. Bielsk Pod-

laski, woj. podlaskie, Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 2, 66-73.2006a Zabytki ąrcheologiczne zgromadzone przez Towarzystwo Przyjaciół Drohiczyna

w zbiorach Muzeum Regionalnego w Drohiczynie, Podlaskie Zeszyty Archeolo-giczne 2,20I-2l4.

2007 Katalog stąnowisk archeologicznych okresu starożytnego i średniowieczeł w okoli-cąch Mielnika,Ziemia Mielnicka 15(l), 15-21.

2008 Znaleziska archeologiczne Władysława Litwińczuka i ich znaczenie dlą poznaniaspecyfki osadniczej <lkolic Suraża, Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 4, 102-209.

2008a Naczynia kloszowe z laświł, woj. podlaskie, Podlaskie Zeszyiy Archeologiczne 4,

43-74.2008b Ratownicze badania wykopaliskowe na stanowisku 8 w Kiersnówku, gm. Brańsk,

woj. podlaskie, archiwum WUOZ w Białymstoku, maszynopis.2009 Stąnowisko kultury łużyckiej w Popowlanach, gm. Tykocin, woj. podlaskie, Podla-

skte Zeszyty Archeologiczne 5, 5 5 -96.2010 Siekierka brqzowa z Wilanowa, gm. Mielnik, pow. siemiatycki, woj. podlaskie,

Podlaskie Zeszyty Archeolo gicz ne 6, 37 - 5 4.

Pazdur M. F., Awsiuk R., Goslar T., Pazdur A.|993 Chronologia radiowęglowa stanowiska w Haćkąch, Zeszyty Naukowe Politechniki

Sląskiej. Seria: Matematyka - Fizyka 70. Geochronometria 9,27-46.perlikowska- puszkarska u.

2002 Wyniki badań archeologicznych osad1l w Wierzchucy Nagórnej, gm. Drohiczyn,woj. Podlaskie. Stanowisko 3, [w:] M, Karczewska, M. Karczewski (red.), Badaniąąrcheologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach2000-2001, Materiały z konferencji, Białystok 6-7 grudnia 2001 roku, BiaĘstok,205-ż13.

2002a Wyniki bądań cmentarzyska z epoki brqzu i wczesnej epoki żelaza w WierzchucyNadbużnej, stanowisko ó, [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Badaniaarcheologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w lątach2000-2001. Materiały z konferencji, Białystok 6-7 grudnia 2001 roku, Białystok,l 35- 138.

2005 Wierzchuca Nagórna, st. 3, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, Informator Archeolo-giczny, Badania 1996, 195-196.

2006 Wierzchucą Nagórna, st. 3, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, Informator Archeolo-giczny. Badania 1997, 1 66.

2009 Wierzchucą Nagórna, st. 3, gm, Drohiczyn, woj. podlaskie, Informator Archeolo-gtczny. Badania 1998, 153.

20ll Wierzchuca Nagórna, st. j, gm. Drohiczyn, woj. podlaskie, Informator Archeolo-giczrry. Badania 1999, |24-125.

lrch pawlata . stan i perspektywy badań nad osldniclwem

Pozarzycka-Urb ańska A.1978 Zabytki pochodzenia celtyckiego na obszarach zachodniobałtyjskich, Wiadomości

Archeologiczne 43(2), 1 55- 1 63.

Purowski T.2004 Problemy badań nad kulturq grobów kloszowych ną Mazowszu, [w:] M. Dulinicz,

(red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Archeologia Mązowsza i Podla-sią. Studia i Materiały 3,93-107.

2009 Ceramika z osady obronnej ludności kultury kurhąnów zachodniobałtyjskichw Tarławkach, pow., Węgorzewo, [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.),

Ceramika Bałtyjska, Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białyłok 21-23września 2005 roku, Białystok,13-34.

Romaniuk Z.1994 Pradzieje Brańską i okolic, Białostocczyzna 36(4), 4-I8.

Rusin K.19% Arbasy, st. 9, gm. Drohiczyn, woj. białostockie,Informator Archeologiczny.Bada-

nia 1989,41.1994 Arbasy, st. 9, gm. Drohiczyn, woj. białostockie,Informator Archeologiczny.Bada-

nia 1990, 41.

1997 Wstępne wyniki badań dwóch kurhanów z późnego okresu rzymskiego w GrochąchStarych, gm. Poświętne, woj, białostockie, |w,.] |. Ilkjaer, A. Kokowski (red.) 20 Latarcheologii w Masłomęczu ] - Weteranl, Lublin, 189-209.

I997a Arbasy, st.9, gm, Drohiczyn, woj. białostockie,Informator Archeologtczny.Bada-nia 199l,41.

I997b Arbasy, st. 9, gm. Drohiczyn, woj. białostockie, Informator Archeologiczny. Bada-nia 1992, 46-47 .

1997c GrocLry Stare, st. 1, gm. Poświętne, woj. biąłostockie,Informator Archeologiczny.Badania 1991,66.

l998 Ślady osadnictwa kultury ceramiki kreskowanej na stanowisku I w Grochach Starych,

woj. białostockie (w oparciu o mąteriał ceramiczny), [w:] M. Karczewski (red.), Ce-ramika zachodniobałtykjska od wczesnej epoki żelaza do poczqtków ery nowożytnej.

Materiały zkonferencji - Białystok, 14-16 maja 1997,BiaĘstoĘ87-93.1998a Arbasy, st. IX, gm. Drohiczyn, woj. białostockie,Informator Archeologiczny. Ba-

dania 1993, 50.

l998b Arbasy, st. IX, gm. Drohiczyn, woj. białostockie, Informator Archeologiczny, Ba-dania 1994, 51.

2OO5 Kurhan nr 5 w Grochach Starych, stan. ], gm. Poświętne, woj. podlaskie. Wstępnewyniki badań, Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego 11, 214-227.

Rusin K., Maciejczuk |., Pawlata L.1993 Małyszówka, gm. Dqbrowa Białostocka, woj. białostockie, st, 4,Informator Arche-

ologiczny. Badania 1989, 26-27.Sałaciński S., Zalewski M.

1995 Najstarsze ślady osadnictwa w Puszczy Knyszyńskiej, [w:] A, Czerwinski (red.),

Puszcza Knyszyńska. MonograJia przyrodnicza,Supraśl, 335 -347 .

69

70 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . Zeszyt7 8l201l-20l2

2005 Ślady osadnictwa pradziejowego w najbliższym sqsiedztwie kopalń krzemieniąw Rybnikach - ,,Krzemiance" w świetle badań powierzchniowych, [w:] W Borkow-ski, M. Zalewski(red.), Rybniki ,,Krzemianka". Z badań nad krzemieniarstwemw Polsce Północno-wschodniej, Studia nąd gospodarkq surowcami krzemiennymiw pradziejach 5. Warszawa, 57-63

SamojlikT.2007 Antropogeniczne przemiany środowiska Puszczy Białowieskiej do końca

XVIII w., archiwum WUOZ w BiaĘmstoku, maszynopis.Samojlik T., Krasnodębski D.

20l1 Badania archeologiczne w puszczy białowieskiej, http:i /wwrv.forumpodlaskie.pl/,Sosnowska A.

1992 Charakterystyka kulturowo-chronologiczna zespołów ceralnicznych pochodzqcychz badań stąnowiska 1 w Mołtajnach, gm. Barciany, jako przyczynek do nąświe-tlenia Problemu powiqzań kulturowych wschodniej części grupy zachodniomązur-skiej kultury kurhąnów zachodniobałtyjskich z terenami ościennymi we wczesnejePoce żelaza, [w:] S. Czopek (red.), Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ichpowiqzanie z innymi terenami, Rzeszów, 335-350.

Smoliński A.2000 Łomża, stan. l - ul. Rybaki, archiwum wUoZ delegatura w Łomży, maszynopis.2009 Drqgi-WyPychy, stan. 1, gm. Sokoły, woj. łomżyńskie, Informator Archeologiczny.

Badania 1998,29-30.Smoliński A., Zółkowski S.

l998 Sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na trasie gazociągu tran-zrĄowego }amał-Europa Zachodnia w miejscowości Gołasze-Pvszcza (stan. l),gm. Wysokie Mazowieckie, w woj. łomżyńskim, archiu,um WUOZ delegaturaw Łomży, maszlmopis.

1998a Sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na trasie gazociągu tran-z}towego )amał-Europa Zachodnia w miejscowości Nolva Ruś (stan, l), gm. So-koły, w woj. łomżyńskim, archiwum WUOZ delegatura w Łomży, maszynopis.

l998b Sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na trasie gazociągu tran-z)towego }amał-Europa Zachodnia w miejscowości Drągi (stan. l), gm. Sokoły,w woj. łomżyńskim, archiwum WUOZ delegatura w Łomży, maszynopis.

l998c Sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na trasie gazociągu tran-zytowego ]amał-Europa Zachodnia w miejscowości Nowa Ruś (stan. 6), gm. So-koĘ w woj. łomżyńskim, archiwum WUOZ delegatura w Łomży, maszynopis.

2009 Gołasze-Puszcza, stan. 1, gm. Wysokie Mazowieckie, woj, łomżyńskie,InformatorArcheologiczny. Badania 1998, 65

2009a Ruś Nowa - Kolonia, stan. 1, gm. Wysokie Mazowieckie, woj. łomżyńskie, Infor-mator Archeologiczny. Badania 1998, 92.

2009b Ruś Nową - Kolonią, stan. 6, gm. Wysokie Mazowieckie, woj. łomżyńskie, Infor-mator Archeologiczny. Badania 1998, 49.

2009c Rykacze, stąn. 2, gm. Zambrów, woj. łomżyńskie, Informator Archeologiczny. Ba-dania 1998, |47-148.

. stan i perspektywy badań flad osądnictwern.

1955 Skarby brqzowe z epoki wspólnoty pierwotnej QV i V okres epoki brqzowej)w Wielkop ols ce, War szawa.

aM Zagadnienie ciqgłości zasiedlenia w cyklu łużyckim w okresie łużycko-pomorskiejtransformacji kulturowej w świetle badąń na wschodniowielkopolsko-kujawskimodcinku gazociqgu tranzytowego, [w:] W. Blajer (red.), Z badań osadnictwa epokibrqzu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Kraków 35-58.

Z.l921 Groby z okresu lateńskiego i rzymskiego na cmentarzysku ,,Kozarówka" w Drohi-

czynie nad Bugiem, Wiadomości Archeologiczne 6,60-70.Sprawozdanie z badań archeologicznych w Hryniewicząch Wielkich koło BielskąPodlaskiego, Wiadomości Archeologiczne 7, I07 -I2O.

1923 Cmentarz lateńsko-rzymski ,,Kozarówka" w Drohiczynie nad Bugiem, Wiadomo-ści Archeologtczne 8, I52-r75.

1925 Notatki archeologiczne z Drohiczyna nad Bugiem, Wiadomości Archeologiczne 9,(I924l1925),124-125.

1929 Badąnia osadnictwa epoki kamiennej na Podla.slu, Wiadomości ArcheologiczneIo,36-117.

ski P.

1998 Zubronajcie - przyczynek do badań nąd wczesno żelaznq ceramikq Suwalszczyzny,

[w:] M. Karczewski (red.), Ceramika zachodniobałtyjska od wczesnej epoki żela-za do poczqtków ery nowożytnej. Materiały z konferencji - Białystok, 14-16 majaI 997, Białystok, l l 9- l37.

1970 Sprawozdanie z badań sondażowych grodziska w Hąćkach, pow. Bielsk Podlaski,przeprowadzonych w 1967 r,, Rocznik Białostocki 9,388-392.Uroczysko w ziemi biekkiej, Z Otchłani Wieków 39(4),255-260.Wstępne sprawozdanie z bądań wykopaliskowych w Hąćkach koło Bielską Podla-skiego przeprowadzonych w latach 1970-1973, Rocznik Białostocki 13,487-493.

Waluś A.I99I Problemy badąwcze wczesnej epoki żelaza na obszarze północno-wschodniej Pol-

skl, [w:] Archeologia Bałtyjska. Materiały z konferencji, Olsztyn, 24-25 kwietnią1988 r., Olsztyn, 17 -25.

1992 Zabytki metalowe kultury lateńskiej z Rembieliną, woj. ostrołęckie, Barbaricum 2,

89- 101.

Wawrusiewicz A.2004 Kulturowo-chronologiczna interpretacja zabytków archeologicznych odnalezionych

na powierzchni stanowiska Supraśl-Dębowik, |w:] M. Zemło (red.), Małe miasta,Kultura i oświata 5, Supraśl, 67-85.

2008 Wyniki badań wykopaliskowych ną stanowisku 3 w Supraśla, Podlaskie ZeszfiArcheologiczne 4, 5-42.

1922

l973l976

72 Podlaskie Zeszy.ty Archeologiczne . ZeszyĄ 7 -8 lż0II -2()l2

2009 Wstępne sprawozdanie z ratowniczych bądań wykopaliskowych realizowanychw 2009 roku na stąnowisku 2 w Jeronikach, gm. Choroszcz, pow. białostocki, woj.

p tl dla ski e, Po dlaskie ZeszlĄy Arch eolo gicz ne 5, 7 97 -2l 2.

2012 Ratownicze bądania wykopaliskowe na stanowisku 2 w Jeronikach, gm. Choroszczw województwie podlaskim (Pokka). Wstępna interpretacja źródeł, MareprIxłrrna Apearrorii Benapycii 23,58-73.

Wawrusiewicz A. i inni20II Wyniki archeologicznych badań wykopaliskowych na stan. 2 w |eronikach, gm.

Choroszcz, woj. Podlaskie (AZP 37-85) prowadzonych w związku z rozbudowądrogi krajowej nr 8 na odcinku |eżewo-Białystok, Archiwum WUOZ w Białym-stoku, maszynopis.

Wawrzeniuk f.20II Sprawozdanie z ratowliczych badań archeologicznych reliktów dawnego cmen-

tarza z pierwszej połowy XVI wieku w Supraślu, st. 4, gm. loco, woj, podlaskie,na działce o nr geod. 563, AZP 35-88112, Archiwum WUOZ w Białymstoku,maszynopls.

Wetoszka B.2009 Sędziwuje, stan. 10, Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopali-

skowych wypr zedzaj ących budowę obwo d nicy Zambr ow a, Archiwum GD DKiA,oddział w Białymstoku, maszynopls.

Wiercińska A., Kunysz S.1967a Bądąnią nad porzqdkiem ąnatomicznym w grobach popielnicowych z epoki brqzu

z Kamionki Nadbużnej, pow. Ostrów Mazowiecka, MateriaĘ StaroĄtne l l, 249-258.Węgrzynowicz T.

1967 Cmentarzysko kultury łużyckiej w Kamionce Nadbużnej, pow. ()strów Mązowiec-ka, Materiały Starożytne I 1, 209 -248.

1968 Łużycki zespół ()sadniczy z okolic Nurą w pow, Ostrów Mązowiecką, [w:] W. Szy-mański (red.), Szkice z najdawniejszej przeszłości Mazowsza, Wrocław, 44-59.

l968a Osadnictwo kultury łużyckiej we wsi Kamionka Nadbużną, pow. Ostrów Mązo-wiecka,Materiały Starożytne l l, l65-200.

1969 Materiały kultury łużyckiej ze wschodniego Mązowszą i Podlasia, WiadomościArcheologiczne 34(3-4), 389-4l l.

1970 Cmentarzysko w miejscowości Nur-Kolonia, pow. ()strów Mazowiecka, Wiadomo-ści Archeologiczne 35(1), 69-83.

1972 Osadą z lV okresu epoki brqzu w Ołtąrzach-Gołaczach, pow. Ostrów Mazowiecka,Wiadomości Archeologiczne 37 (2), 139-169.

1973 Kulturą łużycka ną Mązowszu wschodnim i Podlasiu, MateriaĘ Starożytnei Wczesnośredniowieczne 2,7 -126.

|975 Badania nad kulturą trzciniecka i łużyckq na Mązowszu i Podląsiu w latach 1945-

1969, Iwl.] A. Kempisty, S. K. Kozłowski (red.), Badania archeologiczne na Ma-zow szu i P o dlasiu, War szaw a, 65 -7 2.

1977 Łużycki zespół osadniczy z okolic Nura w powiecie ()strów Mazowiecka, [w:lW. Szymański (red.), Szkice z najdawniejszej przeszłości Mazowszą, Warszawa.

Lrch Pawlata . Stan i perspektywy badań nad osądnictwem...

1978 Osadnictwo kultury trzcinieckiej i łużyckiej w Drohiczynie, woj. biąłostockie, nastanowisko Kozarówka, Wiadomości Archeologiczne 43(I), 32-48.

I978a Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Drohiczynie, wo} białostockie na sta-n o w i sku Ko z ąró wką 11, Wiadomości Archeolog iczne 43 (l), 49 - 61 .

Kultura grobów kloszowych [w:] Prahistorią ziem Pokkich 4 - epoka brqzu i wcze-sna epoka żeląza, Warszawa, l47-168.Szczqtki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok,Warszawa.Uwagi o kulturze grobów kloszowych na Mazowszu i Podląsiu w świetle próby ty-pologicznej klasyfikacji ceramiki,Wiadomości Archeologiczne 49(1), 3- 16.O potrzebie dyskusji nad wzajemnym stosunkiem kultury pomorskiej i kultury gro-bów kloszowych, |w:) T. Węgrzynowicz i inni (red.), Kultura pomorska i kulturagrobów kloszowych. Rązem czy osobno? Materiały z konferencji w dniąch 24-26 Ii-stopada 1993, Warszawa, l l - l 8.

200I Zabytki z ePoki brqzu i wczesnej epoki żelaza z {Jkrainy i Białorusi w zbiorachPaństw ow ego Muzeum Archeolo gicznego w Warszawie, Warszawa.Rzut oka na kultury postłużyckie na Mazowszu, [w:] Starożytne Mazowsze. Mą-teriały z sesji archeologicznej, która odbyła się w Pułtusku w 2006 r, Warszawa,3 1 -38.

WęgrzynowiczT., Andrzejowska M., Andrzejowski J., Radziszewska E., red.1995 Kulturą pomorska i kultura grobów kloszowych. Razem czy osobno? Materiały

z konferencji w dniach 24-26 listopada 1993, Warszawa.WłodarczykD.

20|l Opracowanie ratowniczych badań archeologicznych stanowiska nr 32 w m. Rzę-dziany, gm. Tykocin, Archiwum WUOZ w BiaĄ.rnstoku, maszynopis.Opracowanie ratowniczych badań archeologicznych stanowiska nr 31 w m. Rzę-dzl,any, gm. Tykocin, Archiwum WUOZ w BiaĘmstoku, maszynopis.

Badania wykopaliskowe w Ołtarzach-Gołaczach, pow. Ostrów Mazowiecka, Spra-wozdanie z działalności Konserwatora Zabytków Archeologicznych WojewództwaWarszawskiego w r. 1964, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytkóww Warszawie, maszynopis.

W schodnie pogranicze kultury lateńskiej, Wrocław.Kultura pomorską ą kultura lateńska, [w:] T. Węgrzynowicz i inni (red.), Kulturapomorska i kultura grobów kloszowych. Rązem czy osobno? Materiały z konferen-cji w dniach 24-26 listopada 1993, Warszawa, 20I-206.Rola Celtów i kultury jałorfskiej w przemianach kulturowych i etnicznych naziemiach Polski w 2. Połowie I tysiqclecia p.n.e. |w:] M. Gierlach (red.), Wspól-nota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski. Materiały z konferencjizorganizowanej przez Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Łańcut(26-28.X, 2005 r.), Warszawa, 390-419.

/3

l979

1981

1 984

I995

20lIa

Woyda S.|964

Y{oźniakZ.l9741995

2007

74 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . 7,eszlĄ 7 -ź)l2011-2012

Wysoczański-Minkiewicz T.1969 Wyniki oznaczeń wieku kości kopalnych z jam osadniczych w Surażu nad Na-

rwią, pow. Łapy, woj. Białystok, Archiwum Działu Archeologii Muzeum Podla-skiego w Białymstoku, maszynopis.

Zalewski M.19B9 Stanowiska ąrcheologiczne we wsi Borki, gm. Grodek, woj. białostockie, Rocznik

Białostocki 16, 457 -462.l99I Stan badąń prowadzonych w rąmach Archeologicznego Zdjęcia Polski w dorzeczu

Supraśli, Rocznik Białostocki L7, 393-395.1997 Ębniki, st. 1 Krzemianka, gm. Wasilków, woj. białostockle, Informator Arche-

ologiczny. Badania 1992, 25.1998 Rybniki, st. 1, gm. Wasilków, woj. białostockle, Informator Archeologiczny. Bada-

lla |993,37.1998a Ębniki, st. ] - Krzemianka, gm. Wasilkóu woj. białostockla, Informator Arche-

ologiczny. Badania l994, 18-19.2002 Prahistoryczne zagłębie górnicze w Puszczy Knyszyńskiej, [w:] M. Karczewska,

M. Karczewski (red.), Badania archeologiczne w Polsce połnocno-wschodnieji na zachodniej Białorusi w lątąch 2000-2001. Materiały z konferencji, Białystok6-7 grudnia 200 1 roku, Białystok, 139-144.

2005 Ębniki, st. 1 - Krzemianka, gm. Wasilków, woj. podlaskie, Informator Archeolo-giczny. Badania 1996, I 12.

2005a Kilka uwag o odkryciach archeologicznych w Puszczy Knyszyńskiej [w:] W Bor-kowski, M. Zalewski (red.), Rybniki - ,,Krzemianka". Z badań nad krzemieniąr-stwem w Polsce północno-wschodniej, Studia nad gospodarkq surowcami krze-miennymi w pradziejach 5, Warszawa, l1-12.

2005b Prehistoryczne zagłębie górnicze w Puszczy Knyszyńskiej, [w:] W. Borkowski,M. Zalewski (red.), Rybniki - ,,Krzemiąnką". Z badań nad krzemieniarstwemw Polsce północno-wschodniej, Studia nad gospodarkq surowcami krzemiennymiw pradziejach 5, Warszawa,51-54

2005c Raport z badan wykopaliskowych kopalni krzemienia (kopalnia nr 1) w Rybnikach- ,,Krzemiance", [w:] W. Borkowski, M. Zalewski (red.), Ębniki - ,,Krzemianka".Z badań nad krzemieniarstwem w Polsce połnocno-wschodniej, Studia nad gospo-darkq s ur o w c ami kr z e mi enny mi w p r ad zi ej ach 5, W ar szaw a, 7 9 - 8 4.

2005d Bądania sondażowe kopalń krzemienia na stanowisku Rybniki - ,,Stroma Górką",

[w:] W. Borkowski, M. Zalewski (red.), Rybniki ,,Krzemianka". Z badań nadkrzemieniarstwem w Polsce północno-wschodniej, Studią nad gospodarkq surow-cąmi krzemienfiymi w pradziejach 5, Warszawa, 14l- 148.

2007 Archeologia. Najdawniejsze dzieje Puszczy Knyszyńskiej,Białystok.2009 Rybniki, stan. Stromą Górka, gm. Wasilków, woj. podlaskie, Informator Archeo|o-

gl,czny. Badania 1998, 12.20II Ębniki, stan. l, gm. Wasilków, woj. podlaskie, Informator Archeologiczny. Bada-

nia 1999,74-75.

.:r Pawlata . Stan i perspeklywy badań nad osadnictwem.

Zurawska A.,2003 Dwa nieznane cmentarzyska kultury łużyckiej z Ziemi Dobrzyńskiej, Wiadomości

Archeologiczne 56, (2002-2003), 103- 1 06.

Ee;rxreq B.2004 Eenapycrae 3axaóusle llanecce,it nepu,fla npąsiHąańHepbLMcKix innbtlai - cmaH

i nepcnercmataat dacnedaaauunj,, Iw ) M. Gierlach (red.), Wspólnota dziedzictwakulturowego ziem Biąłorusi i Polski, Warszawa, 227-263.

6o6pnrrcxnń A. A.1978 lorrvapcrso socroqHoń Espolsr. Wcto.1łluxw I4 MeToAbI lĄ3yrer'vł, Mocxna.

Beprelł B. C.1995 3ąnaóuuLi apeat munozpaócrcoń rcynumypu, ficmapuuua-Apxeanazi,łuut

36opuirc Z 83-100.farpunp< H. O.

1980 l{epauurca cmenołblx cxuQcrcux noxolaHb IV-III cm. do u,a., Apxeonorltx 34,

|7 -30.

J_laapes C. II.2004 K amuoxynamypnoi ampu1yquu,,rcuuuepuńcrux" nozpedeuuń Ceeepuozo

Kąaxasa, [w:] I. Chochorowski (red.), Kimmerowie, Scytowie, Sarmaci. Księgapoświęcona pamięci profesora Tadeuszą Sulimirskiego, Kraków 101 - 1 1 3.

Erapsfivauxa A. A.1999 l{ynomypa vumpbftoaaHHoi rcepauirci, [s:] B. 7I. Illa4r,rpa, B. C. Bapreń (pe4.),

Apxeanozin Eenapyci, mou 2 ,ffane3Hbl aerc i pauune cxpeóuineeuua, MiHcr,I13-173.

Eroperiverrro A. A.2009 Ilocyda KynbmypbL pauueń umpux()laHHLlń rcepauurcu, [w:] M. Karczewska,

M. I(arczewski (red.), Ceramika Bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiały z konfe-

rencji, Białystok 21-23 wrześnią 2005 roku, Białystok, 205-213,ż0O9a (głos w dyskusji) [w:l M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Ceramika Bałtyjska.

Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok 2]-23 wrześnią 2005 roku,Białystok, 294-295.

EłarrłHa H. I, Kysrłeqona T. M., Kysrreqon C. B.2004 [Iozpe1antuań o6pnd MoeuflHuKa y nocenKa flnenpopy6utń, |w:] |. Chochorow-

ski (red.), Kimmerowie, Scytowie, Sarmąci. Księga poświęcona pamięci profesoraTądeusza Sulimirskiego, Kraków, l33 - l 47 .

3ańrorcruń E.1992 O noepe6ananou o6plÓe y HąceneHufl Kynbmypbt ułmpbLxoBaHHoń rcepauurcu,

Lietuvos Archeologija 9, 104-107.}Inłrłrrcra B. A.

1966 [Ipo noxoóxeHurI ma 3mHul7Hu 36fr3Ku nneMeH cxufcxoi Kynmypu nocyncKo -d ole4xozo necocmeny, Apxeonornx 20, 58 -92.

Kisroxeri.r H. A., Ilavo6yr H. A.2005 Apxeanaziuuufl Mam3pbń)lat s dacneóąaąHHfri z. Cypalta i 1936 z. Y Ęondax

rIrAM, Podlaskie Zeszyty Archeologiczne l, 89- 1 20.

75

76 Podlaskie Zesffi Archeologiczne . Zeszyt 7 -8l2o77-20l2

Kno.łxo B. 7I.1996 Hoeue acneKmbL c6fr3eli Ceaepuozo Ilpuuepuouopaa c Bocmoąl7btM

CpedusemnomopbeM B nosóueru 1pousoeom BeKe, |w:] A. C. Pycaena (pep,.), MupOn6uu, Ilamqmnur uccnedoaameno u uccnedolaHue rraMfrmHuKa K 90-nemutonpofeccopa )L M. Cnaeuna,Kves, I29-13I.

2007 Topzoaenuutti u,łtrx Eyz-Eoz 3a qącił óo6u cepeaHboi 6pousu maiudosaponeiaaqin Manoi' Asii, |w:] M. Gierlach (red.), Wspólnota dziedzictwaarcheologicznego ziem Ukrainy i Polski. Materiały z konferencji zorganizowanejprzez Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Łańcut (26-28.X.2005 r.),

Warszawa, 17I-178.2008 Topeoaentuatti u.łnnx Byz-Eor, [w:] J. Bednarczyk i inni (red.), Na pograniczu

światów. Studia z pradziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Pro-

fesorowi Aleksandrowi Kośko w 60. Rocznicę urodzin,Poznań,239-249.Kponotrłrrr B. B.

1981 Aumuąuarc eosbeńcmausl Ha 3lonfuqup Kynbmyp a 6ąceńue cpeóuezo luenpae I matc. Óo u.a. u Haqafle I matc. rr.e., [w:] Przemiany ludnościowe i kulturoweI tysiaclecia p.n.e. na zierniach między Odrq a Dnieprem. Materiały z polsko-ra-dzieckiego symp ozjum p aleo demograficznego, Warszawa 6-9 grudnia l97 7, War -szawa,34-36.

Ilarnaxlcof M. I.1999 ApxeanaeiunaLn nomuirci uinazpaócrcoi KynbmypbL, [*,] B. W. Illa4lrpa,

B. C. Bxprelł (peq,.), Apxeanozifl Eenapyci, moru 2 - uanesuat aer i paHHfrec np eD uin e euua, Millcl<, 29 -39.

Me4neger A. M.1996 Eelapycrcoe noHeMaHbe 6 paHHeM *rcnaHoM aerce (1 mucrll4neme do u.e. - 5 e.

u.e.),Mvrncx.2009 Kepauurca u3 lpyllmołbtx Moeunuluroa Bocmoąuoń Jlumau u 3anaóuoń

Eenapycu eo emopoń nonoBuHbt 1 muc. [,o u.a. - Haąąną 7 matc. rr.e., [w:]M. Karczewska, M. Karczewski (red,.), Ceramika Bałtyjska. Tradycje i wpływy.Materiały z konferencji, Białystok 21-23 września 2005 roku, Białystok, 335-347.

2009a (głos w dyskusji), [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Ceramika Bałtyj-ska. Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok 21-23 wrześnią 20O5r oku, BiaĘ stok, 29 5 -29 6.

MutpoQarron A. f.1978 X{elesuotń eerc cpeóneil Beflopyccuu (VII-W a. bo u.a. - VILI e. u.a.),Muncr.

Xapurorroruq 3. A.1999 IlocydaKyflbmyp paHueilunosóueńułmpuxoeauuońrepauurcu. IIo mamepuallaM

pacKnoK zopoduąa Pamnuru, [w:] M. Karczewska, M. Karczewsl<l (red.), Cera-mika Bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok 21-2j wrze-śni a 2 0 0 5 r oku, BiaĘ stok, 2 I 5 -229.

_r,ch pawlata . stan i perspektywy baduń nud osądnictwem 77

Lech pąwlata

THP EXISTING STUDIES AND PROSPECTS OF STUDIES

ovER THE Lłrp BRoNzE Acp AND Ełnry InoN AcpSETTLEMENTS IN NORTHERN PART OF PODLASIE

Summary

Excavation works have become more intensive in the period of more than past ten years.Studies were carried out within certain project works and on endangered archeological sitesrr,ithin the construction area of the Yamal-Europe gas pipeline and A8 national road. Artifactstiom the vicinity of the treasure with bronze decorative elements found in Brańsk (contempo-rary Popławy) are alfiliated with the Lusatian culture (Fig. 1: 1-8). Pottery from Kiersnówkonear Brańsk (Fig. 2) has close analogies to artifacts from the settlement complex from ther icinity of I(amionka Nadbużna. The research included the flint minirrg zone near Rybniki.\umerous traces of mined raw material processing as well as pottery affiliated with Surażqroup of the Lusatian culture were discovered within the settlement in Katrynka (Fig. 1: 9,

10). Archeologists excavated concentrations of sites with the pottery of Suraż group of theLusatian culture in the area of ZarnbróW at the mouth of the Supraśl River to the Narew Riverand in Małyszówka and Horodnianka at the Biebrza River, where the materials dated to IIIperiod of the Bronze Age, pottery of Zerzeń type and traces of metallurgic activity come from.

Most likely the Late Lusatian settleme nt in the area of Brańsk at the Nurzec River lastedin unchalrged fornrs until the Early Iron Age. Cloche pottery fron the region of Zambrówdemonstrated accurate continuation ol the Late Lusatian pottery traditions of Suraż group,rvhich practically lacked any ornamentation. In the vicinity of the mouth of the Supraśl Riverto the Narew River it is possible to observe co-existence of the cloche pottery features togetherrr,ith the surface finishirrg method and different vessel formatiorr peculiar to the collectionsrvith stroked pottery from Podlasie. Site no. 56 in Złotoria revealed a cloche grave that inc-luded vessels with stroked surface and corrugated spout edge, demonstrating references tocloche pottery fronr }aświł (Fig. 6A).

Pottery from the contact zone between Post-Lusatian and the Stroked Pottery Culturesettlements demonstrates certa,in common features. The quantitative scope and extent of the-se features adaptation is varied. The tlpical feature of stroked pottery affiliated with the olderphase of Pre-Roman Period is the presence of Lusatian and Post-Lusatian cultural features,

rvhereas as regards the later phase it contains the elements of the Zarubinets, Przeworsk andWielbark Culture. On numerous occasions cultural identifiers have a more ttniversal applica-tion. Unambiguous interpretation of their origin is considerably dililcult (Fig. a).

78 Podlaskie Zesąty Archeolo1iczne . Zesq,t 7 -8 l 2O|I-żOD

The occurrence of artifacts affiliated with the Milograd Culture is unclear. Isolated fin-dings (Białowieża Forest, Chojewo, Nowa Wola?) may be the result of occasional contactsrelated to the trade route.

The evidence ofcontacts with the Scythian, La Tóne and |astorfCultures adds varieĘ tothe cultural situation in north Podlasie. The emergence of features peculiar to the Pomeranianculture in transitional materials lends credence to the fact that this culture lasted even untilthe half of the 2nd century BC (phase A2 of the Early Pre-Roman Period). The elements of theZarubinets Culture were also identified in this phase.

The possible end of settlements with stroked pottery in Podlasie is related with the emer-gence of Wielbark Culture in B2lCl-ClA period. There is a lack of any clear stratigraphiclayout, in which stroked pottery coexisted with the traces of the Wielbark Culture settlements.It is likely that outside the influence area of this culture, the Stroked Pottery Culture mighthave existed longer, at least until the beginning of the 4ń century AD, the evidence of whichare dating results for a settlement in Białystok (Fig. 68).

Trade routes leading through Białystok Region from II Late Bronze Period, were con-firmed with the findings of bronze artifacts in the treasures from Giżycko or Doratynka andwith the traces of metallurgic production and presence of bronze objects in Horodnianka.Considerably more evidence for the functioning of trade and manufacturing routes is ava-ilable for VI Late Bronze Period and the Early Iron Age. It is demonstrated by Scythian tlpefindings from Orzysz, Złotoria or Drohiczyna. Their presence is related with the functioningof the (amber) trade route between the Baltic Sea coast and north Pontus zone through theterritories of northern Podlasie and through the agency of the merchant trading post in Dro-hiczyna dated to I:IBL-BZ.

The catalogue of sites contains all the excavated settlements in north Podlasie dated backto the period in question. The layout corresponds to numbering on the map (Fig. 5).

ł Pawlata . Stąn i perspektywy badań nad osądnictwem... 79

JIex llaangma

C o c r o.fl HvIe u il ep c n e KTII B bI vlc cnenoB aHuil ceIIeHu A

}'naaLxwx Qaslłcon 6poH3oBo[o BeKa m paHHeIox(e/Ie3Horo BeKa B ceBepHoŻ qacTrl rlognxcrx.

Pesrolre

Bo rpeux noc/IeAHlx HecKo/IbKilx ne- laacryflvła lłnrerłclr$vlKa\IĄĄ apxeonorrqecKrlxpa,6or Ha MHorIłx cTeHAźrx. Wcclegoraruwfl, flpoBo1vlll:,rcb B fipeAenax [porpaMMHblx pa6or,a TarcKe Ha yE3BI{MbIx cTeHAax B soHe nocrpożxr ,fiuanlcroro ra3ollpoBoAa lr nceo6ulelłIoporlł A8. I4cropnqecr<rłż MaTepvan I,I3 TepplłTopłrlr o6rłapy>ł<eHIĄA KIIaEa 6połrsonrrx

;nrparrreHnlż c Bparrrcxa (renepl llonnaelr) ilplłHaAne)Kl,Ir x K.II (prłc. 1: 1-8). Kepatrlrxa nsXepcrryer<a oxoło BpaHr,cra (pvc.2) HaxoAI4T TecHbIe a:nailolvlyI c llcTopl4vecKr{M MaTepla-,oM ,{3 noceneHllecKoro cKoI]/IeHru oKpecTHoc:reż Kałrćrrxlł Ha46yxHoń. Wccnegolanltxtluox_Ba.Ićxo soHy 4o6uvlł KpeMH, e palłorre MecTHocTI4 Prr6nnxrł, Ha repplłropvlu r.ocellelr'vlflr Katprłrrqe HaTonKHynIłcb Ha MHorIłe cneAbl flepepa6o:rxu ulaxToBoro cblpbfl IĄ KepaMI{Ky,

npilHaA/Iexaqylo K cypacroż rpynne K/I (puc. 1: 9, 10). 7lccłe4onarro cKorrIleHłl_fi cTeHAoB

c xepalłur<olż cypacroż rpynnbl łyx<rłqroż KynbTypr,I n paitoHe 3ar"r6pora, y cToKa Cynpa-c-rn n Hapny, a TaKxe rra Ee6xr B MecTHocTll Manrrurynxa łr lopo4rrxrrxa, oTKyAa BocxoA.fTxaTepI4a.IIbI c III uepno4a 6ponsoeoro BeKa, KepaMuKa 3oxeHbcKoro TuIIa m crIeAbI MeTa/I-

JTypf ,{qecKoro [povl3BoAcTBa.B orpecrrrocrxx Bpaulcxa rra Hypqe IIosAHo ]lyJltuqKoe cenenl4e ocTaeTc.E B HeI43MeH-

nurx Qopuax Bepo.fiTHo n rły6l paHHero )Ke/Ie3Horo rer<a. KepałrrłKa TI{IIa xndru c paiIorra3ałr6pora nporBnreT BepHoe npoAonxeHl4e IIo3AHo ny)ru4Kux KepaMrlllecKrłx rpa4uqvrńcypacrolł rpyflnbl npaKTIłIIecK]ł nrrućHHoż opHaMeHToBKlr. B orpecrrrocT.{x cToKa Cynpa-cnu n Hapny Mo)KHo TapKe 3aMeTI4Tb oAHoBpeMeHHoe HaIIWqI7e [pr{3HaK KepaMI{KI4 Trlnaxmelu BMecTe c oTnm-tuTeIIbHbIM, AlIx KoMnneKcoB ws Ilognacl,x co ulTpilxoBoż repaurxolż(il3IIK), cnoco6olt paspa6orxlr IIoBepxHocTI,I il IłHoIo QopIuoo6pasoBaH[E nocy4rr, HacTeHAe 56 n 3noroprłu o6Hapyxerro MorIłIy TI4na K/Ieru, coAep)Kail{yrc ilocyAy co lilTplłxo-soft w eapyóKoBolo noBepxHocTbn Kpa.g vgnylłHufl, cBr3aHHyIo c repałrłrroż rrłua xłćrrrc flcBun (pnc. 6'Ą).

Kepalłrłxa c KoHTaKTHoń go}rlr MexAy nocmnyrtutl$uM ceneHyleM lt lI3ĘK nporB.rlrloTcoBMecTHbre MacTePcKI/re npI{3HaKI4. Kołrł.łecrseHur,Ilł o6leu, I,I cTeneHb anarITa\uv| lTvix[prr3HaK ABIIĄeTcrI nepeMeHHbIM. ,Ął,a repałrłrqecKrlx KoMnrIeKcoB il3IIK, npoficxoA.rlulIłxco cTaplxero Qaslrca AopilMcKofo IIepIłoAa, xapaKTepHbIM frBIIrIeTcfl, :nallw.vme npI43HaK ny-xrqrotż KynbTypbl n rlocTny>Kvl\Kux, AIIł MnaA[Iero Qasuca - sapy6erreqroż, nx<enopcroń

80 Podlaskie Zeszyty Archeologiczne . 7,cs,ly,t 7 -8 l ż0II -20|2

il Benb6aPcKoŻ KynbTypbl. Heo4xorpaTHo KynbTypHble ilAeHT}IQnraroptr I,IMeIoT 6oneeyHilBepcanbHoe ynoTPe6neHr{e. OAHo3HatlHoe l{HTepnpeTilpoBaHl{e I4x llPoyrcxoxAeH14rt

BcTpeqaeTcfl c 6ołlru lrvrłl 3aTpyA HeH ufl vur ( prłc. 4).

Hexcrro ilpeAcTaBnfle"rcĄ r.aru'sue naMrTHI4KoB Mr,InorpaAcKoń xyns. ypu. E4rrrrvrrlteHaxoAKIł (Eelonexcxa, nyu]a, Xoeso, Hora Bołx?) uoryr 6urt, eSQexrorrł oKKa3I4oHa]Ib-

Hblx KoHTaKToB, Bo3H]4KHyBIlII4x B ŻBA3W c QyHxqlłoHlłpoBaHlleM TopfoBoro TpaKTa.

Kynlryprryro cuTya\vrc Ha ceBepe lognrclx 4lłnepcuSlrqrłpyloT cBuAeTenbcTBa KoH-

TaKToB co cxuQcxofi, naTeHcKofr u ncrpoQopcxoż xyltrypoń. BoguilxHoBeHrle npI43HaK,

cooTBeTcTByK)u''x noMoPcKoŻ KynbTyPe, B MaTePuanax c ncPexoAHblM xapaKTepoM, AenaeTnpasgonogo6HblM nepexunauue eć Aaxe Ao no/IoBl,{HbI II s. go rr.s. (Qaslrc A2 MOIIP).

llpan4ono4o6rrslż xoneq ceneHńĄ nołnflcKr{x KoMnneKcoB co IIlTpl4xoBoń repavuroż6nlno nosHIarHoBeHI,Ie KB, qro cB-fl3aHo c neproAoM B2ll'\l- tIlA. He xBaTaeT 3aMeTHblxcrparurpaSugecKux ct4cTeM, B KoTopblx ulTptłxoBa.E KepaMilKa oAHoBpeMellHo no.flBllfl/Iacbco cneAaMI4 ceneHyn KB. Bosvoxuo, t{To BHe sonu nos4elłcTB|ĄĄ 3Toń KynbTypbl, II3I]K rrło-

Iłil nepexilBaTb Aonbule, MeHbtrte Bcero Ao Haqala IV n. H.g., Ha I{To yKa3blBaIoT pe3ynbTaTbl

AaTr{poBaHI4-fl noceneHl4.rl s Bełocroxe (płrc. 6B).

Topronue TpaKTbI, BeAyu{I,Ie qepe3 TepprrTopl,trc Eełocroqrłrrnr c III O3E, 6nrłłr no4-TBepxAeHHbIe HźrxoAKaMu 6ponsonrrx npeAMeToB B KnaAax c D,IxI4qKa, .Ąoparlrrrxlł łr cne-

AaMI{ MeTa.Il.łypr[qecKoro npoI{3BoAcTBaL7HaIIv.vveM npoAyKToB I43 6poH3f,I B lopoAHffHKe.lopasgo 6ołlue AoKa3aTeIbcTn rła SynrqnoHlłpoBaHI,Ie ToproBo-flporł3BoAcKI{x TpaKToBI4MeeM gnn VI 036 u paHHero xeIle3Hofo sexa. CnugerellbcTByrcT o ToM HaxoAxr cxn<|r-

cKoro Ti{na c Oxrrua, 3noroplru urrr ,Ąporlvrlua.Wx HaIlnque cBr3aHo c TopfoBoro TpaKTa(rHraprroro) MexAy nodepexbeM Eanrużcroro Mopr, a ccBepHonoHTlĄiĄcKoit 3oHoż .lepe3

TeppuToplr}o ceBepHoro flognxcsR - np]4 nocpeAcTBe l,opl,oBoż Qaxropnrł s [poruvnrre,AaTfipoBaHHolł IIT6l - 62.

Karanor cTeHAoB ytt14T1,IBaeT Bce nocelleHqecKue nyHKTbI c 06cyxAaeMofo [epl4oAa Ha

ceBePHbIM flognncuu 14ccfleAoBaHbI PacKonKaMI,1. Ero clrctema oTBeIlaeT HyMepaqI{I{ Ha Kap-re (puc. 5).

Lech Paw]ata. Stan i perspektywy badań nat] osądnictwem 81

5cm

Yc,7, ZabYIk kulturY łuŻYckiej z powierzchni stan. 17 w Popławach, gm. Brańsk (1-8) oraz stan. 6 w Katr}alcen. Wasilków (9-10). Ceramika (1-9), krzemień (10) (rys. L. Pawlata)

82

|k

_\j

Ryc. 2. Wybór ceramiki kultr:ry łużyclciej z badń wykopaliskowych na stan. 8 w Kiersnówku, gm, Brńsk(rys. L. Pawlata)

Irch pawlata . stan i perspekt/wy badań nad osądnictwem. 83

I

i

5cm

Ryc. 3. Wybór ceramiki kreskowanej znalezionej podczas badń powierzchniowych: PawĘ starr. 24, AZP 41-88/38(1-2), Dawidowicze, stan. 2, AZP 4I-88l52 (3, 5), Aleksicze, stan. 5, AZP 4I-88l53 (4), Rzepniki, sran.9, AZP 4],-

87 l35 (6) (rys. K. Rusin (1-5), L. Pawlata (6))

0

B4 Podlaskie Zeszfi Archeologiczne . Zes.zyt 7 -8 l 20II -2012

{§r_-1

F

\

Ryc, 4. Zestawienie gładkoścz wczesnej epoki żelaza na tlenów zachodniobałtyjskich (2:1 (4) oraz na północnym PodlD, Hrl,rriewicze Duże E, Radość F). [wg Rlrynski (1), Okuli<Krasnodębski (5A), Pawiata (5B), Rusin (5C), Andrzejowski (5D), Kobylińska, Kobyliński, Wach (5E), Eelxnerl (5F)]

}

Lech pawlata . stąn i perspektywy badań nad osadnictwem. 85

.'/-r\t\

',::Ą,'.*-- l'ił.

Lnlaleziskaprzedmiotów z brązu z epoki brązuOstanowiska osadowe z epoki brązu

§osada badana wykopaliskowoQ stanowisko osadowe z wczesnej epoki żelazaK ceramika o powierzchni kreskowanej

aA/

ltoporki kamienne o cechach kulturyłlżyckiej* cmentarzyska z epoki brązuA znaleziska przedmiotów z brązl z wczesnej epoki żelaza{|cmentarzysko z wczesnej epol<l żelaza\ł ceramika kultury miłogradzkiej

6i ,*;JKOoa

\

Ryc. 5. Mapa stanowisk z epoki brązu (slmbole czarne) i wczesnej epoki żelaza (symbole białe) na północryłn Podla-śu [wg Czopek 1992 i Dąbrowski 1997 zlzupełnieniami autora]

86 Podlaskie Zeszfi Archeologiczne . Zeszyt 7 812011-2012

Ryc. óA. S1'1uacja kulturowa na północnym Podlasiu w młodszych fazach epoki brązu (IV VI OEB); 1 - grupa su-raska kultury łużycklej, 2 grupa mazowiecko-podlaska kultury łużyckicj, 3 grrrpa warmińsko-mazurski kulturyłużyckiej,

Lnh Pawlata . Stan i perspektywy badań nad osadnictwem. 87

rc. 68. Sytuacja kuJtu,łuzyckiej, 2 - grlpa- thza ldoszowa gruposzowych, 7 - kulturmdlowe, duź,e strzałki