Psikolojide yaklaşım & yöntemler Psk. Merve TopcuTurgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Güz, 2013

İçerik

1. Psikolojide yaklaşımlar

2. Araştırma yöntemleri

1. Psikolojideyaklaşımlar

1. Psikolojide yaklaşımlar

Kısa tarih, uzun geçmiş Plato, Sokrates İnsan davranışları ve bilişsel süreçler

Psikoloji tarihi: 3 bölüm1.1 Zihin bilimi1.2 Davranışçıların zamanı1.3 Bilişsel devrim

1.1 Zihin bilimi 20. yy, Almanya Wilhelm Wundt İlk psikoloji laboratuvarı

İradecilik (Voluntarism) Özgür irade Seçici dikkat (selective attention)

E. B. Titchener İnsan bilinci

Duyular, duygular, imajlar Yapısalcılık

Zihin: duygu, düşünce, algı Amaç: Zihni laboratuvarda incelenebilir hale getirmek

1.1 Zihin bilimi William James

Yapısalcılığa karşı İnsan bilinci parçalara ayrılamaz;

bir bütündür. İşlevselcilik (Functionalism)

Evrimsel teori Kişilerin deneyimleri algı ve geçmiş deneyimlere göre şekillenir.

Alışkanlık ‘alışkanlık, değişimden daha kolaydır.’

Sigmund Freud 1900-1920, Viyana Psikodinamik yaklaşım Merkezi sinir sistemi üzerine çalışmalar Fizyolojik değil, psikolojik Özgür irade, çoğunlukla illüzyondur.

1.1 Zihin bilimi

Bilinç

Bilinçöncesi

Bilinçdışı

1.2 Davranışçıların zamanı

• 1913, J. B. Watson• «Bana eğitmem ve büyütmek için

sağlıklı, iyi yapılanmış bir düzine çocuk verin. Atalarının mesleği ve ırkı ne olursa olsun ben onların yeteneklerine, eğilimlerine, meziyetlerine, yatkınlıklarına aldırmaksızın, onlardan size, kendi seçimime göre doktor, avukat hatta dilenci ve hırsız yapabilirim.»

1.2 Davranışçıların zamanı Gözlemlenebilirlik & ölçülebilirlik Pavlov

Klasik koşullanma

Küçük Albert deneyi Koşullu korku tepkisi Sistemik duyarsızlaştırma

III. AdımZil (Şartlı uyarıcı)

Salya (Şartlı tepki)

II. Adım (tekrarlı eşleme)Zil + Et (Şartsız uyarıcı)

Salya (Şartsız tepki)

I. AdımZil (nötr uyarıcı) X

Örnek

III. Adım

Zil (Şartlı uyarıcı)

(Şartlı tepki)

II. Adım (tekrarlı eşleme)Zil +Eş(Şartsız uyarıcı)

(Şartsız tepki)

I. AdımKapı zili (nötr

uyarıcı)X

1.2 Davranışçıların zamanı B. F. Skinner

Zihin: Kara kutu Edimsel koşullanma

Pekiştirme & sönme Ödül (reinforcement) & Ceza (punishment)

Skinner kutusu(skinner box)

1.3 Bilişsel devrim

Kara kutunun içinde neler oluyor?

1.3 Bilişsel devrim Gestalt Psikoloji

Bütüncül psikoloji M. Wertheimer, W. Köhler, K. Kofka => algı ‘Bütün, parçalarının toplamından daha fazlasına eşittir’

1.3 Bilişsel devrim Hümanistik psikoloji

Maslow İnsan potansiyeli Öz-saygı, sevgi, kendini gerçekleştirme Katkı: Duygu, motivasyon, kişilik, psikoterapi, etik

Pozitif psikoloji Pozitif deneyim ve kavramlar

Psikolojik ve fizyolojik iyilik hali Kendini gerçekleştirme Pozitif duygular

1.3 Bilişsel devrim Bilişsel devrim

Psikolojinin tanımı: Davranış X Duygu, düşünce, davranış, bilinç

Bilişsel psikoloji Bilişsel süreçler

input output Yargılama, karar verme, problem çözme, vs. Deneysel Çıkarım

20. yy Daha esnek Evrimsel psikoloji

Dil, gönüllülük, ebeveyn tutumları, eş seçimi, şiddet

Pozitif psikoloji Eklektizm

2. Psikolojide araştırma yöntemleri

2. Araştırma yöntemleri Bilimsel kanıt

Gözlem & deney Sistematik & objektif bilgi Yöntemler:

1. Doğal gözlem2. Vaka çalışması3. Anket uygulamaları4. Korelasyonel çalışma5. Deney

2.1 Doğal gözlem İnsan ve hayvan davranışlarını laboratuvarda

belirlenen koşullar altında izlemek yerine, doğal ortamlarında izleyerek bilgi toplamaktır.

Avantajı: Davranışları günlük yaşamda oldukları halleriyle gözleme; daha çeşitli davranış gözleme imkanı sunması. Yeni araştırmalar için yeni fikirler verir.

Dezavantajları: Gözlemci yanlılığı, tekrar tekrar ölçüm alma olanaksızlığı, sonuçların belli bir zaman, yere ve gruba özgü olması.

Doğal ortamda edinilen bilgiyi daha sonra kontrollü ortamda test et

Dr. Jane Goodall

2.2 Vaka çalışması Bir yada birkaç kişinin davranışlarını gözleyerek bilgi toplama tekniğidir. Avantajı: Ayrıntılı ve boylamsal çalışma imkanı sunar

Dezavantajları: Gözlemci yanlılığı, vakanın biricikliği, zaman ve ekonomik külfet ve tek bir kişinin davranışlarını evrene genelleme sorunu

Jean Piaget Bilişsel gelişim teorisi

2.3 Anket uygulamaları Belirli bir şekilde seçilmiş bir gruba Mülakat / öz bildiri X

Sosyal cevaplar ‘En son çocuğunuza ne zaman tokat attınız?’

Yönlendirici ‘Pek çok insan hayvan hakları konusunda oldukça hassastır. Ya siz?’

Çift cevaplı sorular ‘dondurma ve kahve sever misiniz?’

2.4 Korelasyonel çalışma İki kavramın birbiri ile olan ilişkisini gösteren yöntem

Sebep-sonuç göstermez. Örn,

Yüksek IQ skoru alan öğrenciler derslerinde, daha düşük skor alanlara göre daha fazla başarılıdırlar.

Ebeveyni şizofreni tanısı almış çocukların, yetişkinlikte şizofreni tanısı alma ihtimalleri, teşhis almamış ebeveyni olan çocuklara göre daha yüksektir.

Yordama

2.5 Deney Kanıtlara dayalı sebep-sonuç ilişkisi Araştırma sorusu Hipotez

İşe vuruk / operasyonel tanım Bağımlı değişken

Ölçülen değişken Bağımsız değişken değiştiğinde etkilenmesi beklenir.

Bağımsız değişken Manipülasyona uğrayan değişken

Karıştırıcı değişken Bağımlı & bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi etkileyebilecek tüm diğer değişkenler

Kontrol değişkeni Deney içerisinde etki etmesi beklenen ve kontrol edilen değişkenler

Katılımcıların belirlenmesi Evren & örneklem Deney grubu Kontrol grubu

Deneyci yanlılığı

2.5 Deney Kanıtlara dayalı sebep-sonuç ilişkisi

Gözlem: Haftanın diğer günlerinde öğrenilen materyallerin, Pazartesi günleri öğrenilen materyallere göre daha fazla hatırlandığı

Haftanın günleri & hatırlama arasında korelasyonel ilişki

Uykusuzluk?? Araştırma sorusu

Uykusuzluk, hatırlamayı etkiler mi? Hipotez

Hafta sonu geç yatan öğrenciler, uykusuzluktan dolayı öğrenilen materyali hatırlamakta güçlük çekerler.

2.5 Deney Bağımlı değişken

Hafıza testi performansı Bağımsız değişken

Uyku süresi Karıştırıcı değişken

Odanın sıcaklığı, testörün cinsiyeti & yaşı Kontrol değişkeni

Cinsiyet, yaş, zeka düzeyi

2.5 Deney Metot

Katılımcıların belirlenmesiEvren

ÖğrencilerÖrneklem

N = 400 Gönüllü öğrenciler Cinsiyet, yaş & zeka düzeyi kontrol

Eşit # kadın & erkek YGS ≥ 400

2.5 Deney Deneysel düzen

Deney grubu 04:00’a kadar uykusuz

Kontrol grubu İstediği zaman uyuyabilir

Hafıza testi Geometrik şekillerin isimleri Süre: 30 dk. Şekilleri & isimleri eşleştir

Deneyci yanlılığı Objektivite

Sınırlılıkları Değişkenin doğası Genellenebilirlik

Etik

Temel araştırma metotlarıMetot Avantajı DezavantajıDoğal Gözlem

• Ayrıntılı bilgi • Gözlemcinin varlığı

• Kayıt yanlılığı• Genellenebilirlik

Vaka• Ayrıntılı bilgi • Zaman & maddi

tasarrufu X• Gözlemci yanlılığı

Anket çalışmaları• Zaman & maddi

tasarruf• Ölçek geçerliliği

& güvenilirliği• Örneklem• Gönüllülük esası

Korelasyonel çalışma• İlişki• Yordama

• Sebep-sonuç X

Deneysel çalışma• Sebep-sonuç • Yapay ortam

• Karıştırıcı değişkenler

Keywords for foreigners ;) Araştırma methotları : research methods

Deney : experiment Değişkenler: Independent, dependent, confounding variables, etc.

Little Albert experiment & systematic desensitization

Classical & operational conditioning

Kaynakça Morris, C. G. & Maisto, A. A. (2002). Psychology: An introduction. Prantice Hall: New Jersey.