ดนตรีอุษาคเนย์กับดนตรีโลก - WordPress.com

3.ดนตรอษาคเนย กบดนตรโลก

ดนตรอษาคเนย | 495

เครองดนตรตะวนตกในอษาคเนย

อทธพลเครองดนตรตะวนตก ในอษาคเนยกลมหมเกาะ

เครองดนตรตะวนตกเรมเขามาเผยแพรกลมประเทศหมเกาะในอษาคเนย

ชวงยคอาณานคม ตงแตราวหลงครสตศตวรรษท 16 (หรอราวหลง พ.ศ. 2100)

เปนตนมา

ชาวยโรปในคาบสมทรมาเลย โดยเฉพาะโปรตเกสและองกฤษทเขามากลม

แรกๆ ไดนำารปแบบวฒนธรรมตะวนตกเขามาผสมผสานกบพนเมองในการละเลน

ระบำา, ละคร, การเลนเงา และ comic theaters ทำาใหเรมมการใชเครองดนตรตะวน

ตก เชน ไวโอลน (Violin), แมนโดลน (Mandolin), ฟลต (Flute), แซกโซโฟน

(Saxophone), ทรมเปต (Trumpet) และเปยโน (Piano) เลนประกอบการแสดงพน

เมองอนๆ

ในฟลปปนส อทธพลวฒนธรรมดนตรยโรป-สเปนมมากในชวงครสตศตวรรษ

ท 17-19 (ราว พ.ศ. 2100-2400) ภายใตการปกครองสเปน 333 ป และอเมรกน

45 ป ในตอนตนทศวรรษ 1800 (พ.ศ. 2343-2353) นกดนตรฟลปปนสไมเพยง

แคเลนฟลต, ไวโอลน, ฮารป (Harp) และออรแกน (Organ) อยางชำานาญ แตยง

เรยบเรยงดนตรในแบบเรอเนซองสและคลาสสคไดดวย

การแสดงทไดรบอทธพลตะวนตกอยางเดนชดชนดหนง ไดแก รองเกง

(Ronggeng) มการใชเครองดนตรตะวนตกเขามาเลนรวมกบเครองดนตรพนเมอง

แลวกลายเปนการละเลนทองถนทนยมแพรหลายในหมชาวชวา, มาเลเซย และ

ทางภาคใตของไทย

496 | ดนตรอษาคเนย ดนตรอษาคเนย | 497

รองเกง (Ronggeng)รองเกง คอการเตนรำาคและรองเพลงโตตอบประกอบดนตรชนดหนงนยมใน

มาเลเซย ชวาและภาคใตของไทย (เรยก “รองเงง”) และยงสามารถพบไดในเกาะ

สมาตราและสงคโปร

ตนกำาเนดรองเกงเรมมเมอไหรไมทราบแนชด แตเมอเทยบกบการละเลน

ประเภททใกลเคยงกนทพบในมาเลเซย ควรกำาหนดอายราวครสตศตวรรษท 17-18

(ราว พ.ศ. 2100-2300) ทเครองดนตรตะวนตกเรมเขามาแทนทหรอเลนผสมรวม

กบเครองดนตรพนเมอง เชน เกอจาป (Kecapi) ถกแทนทดวยไวโอลน

การใชไวโอลนและแอคคอเดยน (Accordian) เลนรวมกนกบกลองหนาเดยว

ตวสน (Frame Drum) เปนลกษณะสามญของดนตรแบบสเปนและโปรตกส ทำาให

เชอไดวารปแบบการเตนรองเกงถกพฒนาขนในชวงหลงโปรตเกสปกครองมะละกา

เครองดนตรทใชประกอบการเลนรองเกง

ในมาเลเซย มไวโอลนหรอแอคคอเดยน, กลอง (กลองตวสน Frame Drum

พวกเรอบานา (Rebana)) 1 หรอ 2 ใบ และฆองมปมแขวน วงสมยใหมอาจเพม

ฟลตและกตาร หรอทรมเปต, ทรอมโบน (Thrombone) หรอกลองแบบตะวนตก

เขาไปดวย

อนโดนเซย เครองดนตรทนยมใชเลนไดแก เรอบบ (Rebab) หรอไวโอลน และ

ฆองแขวน

รองเกงในมาเลเซยรปแบบใหมเปนทแพรหลาย แลวถกเรยกวา Pentas Joget

(Joget Stage) นยมเลนในสวนสนก, งานออกราน, งานวด, งานแตงงานของชาวบาบา

(Baba) และในงานรนเรง งานสงคมตางๆ

นอกจากจะเปนทนยมแพรหลายในมาเลเซยแลว รองเกงยงแพรหลายมาทาง

ใตของไทยในชวงระหวางกอนสงครามโลกครงท 2 ดวย

เพลงประกอบรองเกงมหลากหลายรปแบบทใชทำาการแสดง แตละจงหวะใช

กลองตวสนเปนเครองเลนนำา

วงดนตรประกอบรองเกงของมาเลเซย ม ไวโอลน, แอคคอเดยน, ระบานาหรอรำามะนา และฆอง วงสมยใหมอาจเพมฟลตและกตารเขาไปดวย (ภาพจาก Grulam-Sarwar Yousof. The Encyclopedia of Malaysia : Performing Arts. reprinted. Singapore : Archipelago Press, 2005.)

ในมาเลเซยเพลงประเภททยงเปนทนยมใชเตนรองเกงไดแก Asli, Inang,

Joget, Masri และ Zapin จงหวะเหลานมกจะรวมเขาไปในเพลงจน, อนเดย และ

เพลงปอบมาเลย


(ผนวกทายเรอง)

รองเงงโดย เฉลม มากนวล

จากหนงสอ ลกษณะไทย เลม 3 : ศลปะการแสดง. (พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ธนาคาร

กรงเทพ จำากด (มหาชน), 2551.)

รองเงง เปนศลปะการเตนรำาพนเมองของชาวไทยมสลมทมความสวยงาม

ทงลลาการเคลอนไหวของเทา มอ ลำาตว และการแตงกายของคชายหญง ประสม

กลมกลนกบดนตรทไพเราะประกอบการแสดง

คำาวารองเงง มานต มานตเจรญ ใหความหมายวา “การรองรำาเกยวกนแบบ

หนงของชาวภาคใต มกรำาเปนคๆ ตามชายทะเล ผชายคาบเงนแลวกรำาเรอยไป

จนกวาผหญงจะคาบเอาเงนไปจากปากผชายไดโดยหามถกเนอตองตวกน” (มานต

มานตเจรญ. พจนานกรมไทยฉบบสมบรณ, พมพครงท 5. รวมสาสน, 2519.)

คำาจำากดความขางตนน อาจเปนทองถนใดทองถนหนงเทานนทผหญงรำาคาบ

เงนจากปากผชาย แตกแสดงวฒนธรรมอยางหนงวาเปนการรำาทสภาพไมถกเนอ

ตองตวกน ซงยงคงปฏบตมาจนทกวนน

รองเงง เปนศลปะของชาวไทยมสลมกจรง แตเนองจากวารองเงงมศลปะท

ออนชอยสวยงาม จงเปนทนยมของประชาชนทวไป

ประวตความเปนมา

การเตนรองเงงสมยโบราณ เปนทนยมกนในบานขนนางหรอเจาเมองใน

สจงหวดชายแดนภาคใต เชน ทบานพระยาพพธเสนามาตย เจาเมองยะหรงสมยกอน

การเปลยนแปลงการปกครอง (พ.ศ. 2439-2449) มการฝกรองเงงเพอไวตอนรบ

แขกเมองหรอในงานรนเรงตางๆ

การเตนรองเงงน มเลนกนในชวา เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย

หวเสดจประพาสชวาในป พ.ศ. 2439 เมอเสดจฯ ถงตำาบลจสรบง เมองการต กได

ทอดพระเนตรการเลนชนดหนงเรยกวา “รองเกง” ดงความในพระราชนพนธเรอง

“ระยะทางเทยวชวากวาสองเดอน” ตอนหนงวา ดเขาเลน “รองเกง” กนเปน

หมแรก 2 วง ทหลงแยกออกเปน 3 วง มผหญงวงละ 3 คน มพณพาทยสำารบหนง

คอระนาด ราง 1 ซอคน 1 ฆองใหญใบ 1 บาง 2 ใบบาง กลองรปรางเหมอนกลอง

ชนะแตอวนกวาสกหนอยหนง มสองหนาเลกๆ อน 1 ผหญงรองรบพณพาทย ผชาย

เขารำาเปนค แตผลดเปลยนกน ดทาทางเปนหนไลกนอยางไรอย ผหญงไมใครจะรำา

เปนแตรองมากกวา แตผชายรำาคลายๆ ทาคางคาวกนผกบง ทตลกรำามตะเกยงปก

อยกลางดวงหนง รำาเวยนไปรอบๆ ตะเกยง พอรวกลองผชายตรงเขาจบผหญง ผ

หญงกนงเฉยไมเหนบดเบอนปดปองอนใด เหนทำามนหยาบอยางไรอย นกวาวงนน

จะถกคนไมด ยายไปดวงอน กเปนเชนนนอก (พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจา

อยหว. ระยะทางเทยวชวากวาสองเดอน. โรงพมพพระจนทร, 2516.)

ลกษณะการแสดงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเรยกวา

“รองเกง” นนกคอ รองเงง นนเอง ซงตรงกบทขนศลปกรรมพเศษ เรยกวา Rong-

geng และอธบายวา (รองเคง) การเตนรำาคพรอมกบรองเพลงประสานเสยง Rong-

geng คลาย Square dance ของฝรง กลาวกนวาชาวมลายดดแปลงการเตนรำาของ

ชาวโปรตเกส ฝรงชาตแรกซงเขามาตงหลกแหลงในมลายมาเปนรองเงงแลวแพร

หลายไปยงทตางๆ (ขนศลปกรรมพเศษ. คำาพองภาษาไทย-มลาย. อดสำาเนา, 2520.)

สวนรองเงงในประเทศไทยนยมเตนกนในบานขนนางไทยมสลมดงกลาวแลว

ตอมาไดแพรหลายสชาวบานโดยอาศยการแสดงมะโยง มะโยงแสดงเปนเรองและม

การพกครงละ 10-15 นาท ระหวางทพกนนสลบฉากดวยรองเงง เมอดนตรขนเพลง

รองเงง ฝายหญงทแสดงมะโยงจะลกขนเตนจบคกนเองเพอใหเกดความสนกสนาน

ยงขน จงเชญผชมเขารวมวงดวย ภายหลงทการจดตงคณะรองเงงแยกตางหากจาก

มะโยง ผทรเรมฝกรองเงง คอ ขนจารวเศษศกษากร ถอวาเปนบรมครทางรองเงง

นอกจากนกมคณตเมาะ โชตอทย ครฝกรองเงงของจงหวดยะลา


วธบรรเลงและขนบนยมในการแสดง

ดนตรรองเงงมความไพเราะมาก เพราะเปนหวใจของการเตนรองเงง มกใช

วธบรรเลงไมมการขบรอง เพลงในจงหวะรองเงงทนยมเตนกนสวนใหญม 7 เพลง

1. เพลงลาฆดวอ

2. เพลงมะอนงลามา

3. เพลงลานง

4. เพลงปโจะบซง

5. เพลงซนตาซายง

6. เพลงอาเนาะดด

7. เพลงมะอนงชวา

เพลงทง 7 น เพลงดงเดมคอเพลงลาฆดวอ และเพลงมะอนงลามา ทงเปนเพลง

ทเหมาะสำาหรบผชำานาญจะแสดงลวดลาย สวนเพลงอนๆ เหมาะสำาหรบแสดงหม

การเตนรองเงง สวนใหญมชายหญงฝายละ 5 คน โดยเขาแถวแยกเปนชาย

แถวหนง หญงแถวหนงยนหางกนพอสมควร ความสวยงามของการเตนรองเงงอย

ทลลาการเคลอนไหวของเทา มอ ลำาตว และลลาการรายรำา ตลอดจนการแตงกาย

ของคชายหญง และความไพเราะของดนตรประกอบกน

เพลงแมบทของรองเงงทง 7 เพลงน มลลาและทำานองแตกตางกนออกไป

ตลอดจนลกษณะการเตนกแตกตางกนออกไปดวย ตอไปนจะกลาวถงเพลงและ

ลกษณะเตนแตละเพลงซงไมเหมอนกน เนอเพลงนนไดรบความอนเคราะหตรวจ

สอบและรองโดยคณตเมาะ โชตอทย สวนการถอดความไดรบการอนเคราะหจาก

คณประพนธ เรองณรงค

1. เพลงลาฆดวอ

เพลงนเปนเพลงแมบททมมาแตโบราณ ความหมายของชอเพลงหมายความ

วา “เพลงท 2” แตถอเปนเพลงแรก สำาหรบผฝกเตนรองเงง

การแตงกาย

ผชายแตงกายแบบพนเมอง สวมหมวกไมมปกหรอใชหมวกแขกสดำา นง

กางเกงขายาว ขากวางคลายกางเกงจน สวมเสอคอกลมแขนยาวผาครงอกสเดยว

กบกางเกง ใชโสรงยาวเหนอเขา สวมทบกางเกงเรยกวา ซอแกะ

ผหญงสวมเสอแขนกระบอกเรยกวา เสอบนดง ลกษณะเสอแบบเขารปปด

สะโพกผาอกตลอด ตดกระดมทองเปนระยะ เสอสสวยสดเปนสเดยวกบผานง ซง

นงกรอมเทา มผาคลมไหลบางๆ ตดกบสเสอทสวม

โอกาสทแสดง

เดมรองเงง แสดงในงานตอนรบแขกเมอง หรองานพธตางๆ ตอมานยมแสดง

ในงานรนเรง เชน งานประจำาป งานอารรายอ ตลอดจนการแสดงโชวในโอกาสตางๆ

เชน งานแสดงศลปวฒนธรรมพนบาน

เครองดนตร

ดนตรทใชประกอบการเตนรองเงง มเพยง 3 อยาง คอ

1. รำามะนา

2. ฆอง

3. ไวโอลน

ปจจบนเพม กตาร เพอใหจงหวะชดเจนและมความไพเราะกวาเดม ดนตร

รองเงงมความไพเราะมาก

สถานทแสดง

เดมทเดยวรองเงงแสดงในบานขนนาง ตอมาแสดงรบแขกเมองและแสดงโชว

ในโอกาสตางๆ ฉะนน การแสดงรองเงงอาจจะแสดงบนเวท หรอแสดงกลางสนาม

หญา หรอแสดงตามชายหาดชายทะเลกได แตจะแสดงบรเวณมสยดหรอบรเวณท

ใชประกอบพธกรรมทางศาสนาอสลามไมได เพราะขดกบหลกศาสนา


นงและหมนตวกลบสลบกน

3. เพลงปโจะบซง

ความหมายของเพลงน หมายถง “ยอดตอง” อาจเปนทำานองเพลงยอดตอง

ตองลมของไทย หรอหมายถงความรกทสดชนกได

ตวอยางเนอเพลง

บลน จอระฮ จอราจา ปเตะฮ เหมอนจนทรเพญเดนพราวสกาวแสง

ออรง เบอรฆาลา มนญาเดอะ ตอบง เลหไถแหลงดนรอยถกขอบยน

บกน มเดาะห เบอรจอรย กาเซะฮ มใชงายตดรกรกยงยน

ซอเปอรต ดาระห มอนงฆล ดาฆง สดตดฝนเลอดกบเนอเหลอแยกกน

ฮ ฮ ฮ ฮ

ลกษณะการเตน เมอดนตรขนเพลงแลว ฝายชายจะโคงฝายหญงใหตรงกบ

จงหวะเพลงทาเลนเทากบท เมอหมดจงหวะเลนเทา ฝายชายจะหมนตวหนหลง

ไปคนละฟากกบฝายหญง พอดถงจงหวะเลนกบท ฝายหญงและชายจะเลนเทา

พรอมกน จบเพลงจะหมนเตนสวนกนไปมา และมาไดจงหวะเลนเทาในระยะชด

กนสลบกนจนจบเพลง เพลงนเปนเพลงบงคบการเลนเทาไปในตวถงตอนเลนเทา

กบทจะเตนไปมาดวย ฉะนนผจะเตนเพลงนตองจำาบทเพลงดวย เพราะเพลงนเปน

เพลงบงคบการเตนใหถกตามแบบ เตนเมะมะไมได ความนาดของเพลงนอยทจะ

เลนเทาและการหมนตว

4. เพลงซนตาซายง

ความหมายของเพลงน หมายถงความสำานกในรกอนดดดม หรอ “คดถงเธอ”

นนเอง


ฮาตชยตนมกอปร ภตพรายหนาตาฉาบสขาบขน

ตรนถอตำาเนาะหซอกบมองาร สดนดลหวงหมายทำาลายสน

ซายะปากยจอปากอบร ดอกจำาปาสนำ�เงนเปนปกบน

ซตงดซานอซนงบรอบาฮ อยถนนนหอมกลนมาถนน

ลกษณะการเตน เมอดนตรขนเพลง ฝายชายจะโคงฝายหญง แลว 2 ฝายจะ

เดนมากลางวง ยนหนหนาเขาหากน และเรมเลนเทาอยกบทตามจงหวะดนตร จาก

นนกเตนเขาหากน เตนถอยและตามสลบกน ชายตามหญงถอย ชายถอยหญง

รกชดๆ กน แลวหญงจะเปนฝายถอยและหมนจนเกอบจบเพลง เพลงจะเปลยน

เปนจงหวะเรว ทกคเปลยนทาเตน ความสวยนาดของเพลงนอยทตอนจะจบจงหวะ

เรวนเอง

2. เพลงลานง

เพลงนมความหมายวา นำ�ใสสะอาดทหยาดหยด หมายถงนำ�ตาทไหลดวย

ความปลมปต


ลานงซปากลานง กระโดดเชอกเรงเลนเตนกระโดด

ลานงมารเบอรรามย-รามย มาเลนโลดกระโดดกนขยนเตน

บกนซายอซมาโบะปนง ฉนวงเวยนในใชกนหมากเมายากเยน

ซายอ มาโบะกออาเดะ ซาออรง ทเมาเปนเมากมลนองคนเดยว

จงหวะการเตนเพลงนม 2 จงหวะ คอ ชาและเรว ดนตรเรมดวยจงหวะชา 2

เทยว เรว 2 เทยว จงหวะชาเปนการเตนเขาหากนทง 2 ฝาย และนงลงในจงหวะ

เรว ทงคนงสลบกน ฝายชายตบมอฝายหญงพาดแขน ใหเขากบจงหวะดนตรและ

หมนกลบในทอนสองของจงหวะเรว จบจงหวะเรวแลวเตนจงหวะชาสวนกนไปมา

นงสลบกนระหวางชายหญงจนจบเพลง ความสวยงามและนาดของเพลงนอยทตอน


6. เพลงมะอนงชวา

ความหมายของเพลงน หมายถง แมนม หรอนางกำานลชาวชวา เพลงและ

ทารำาเดมนนมาจากชวา จงเรยกวา มะอนงชวา


ซาเลนดงมะอนงซาเลนดง แตงตวเถดแมเอยแตงตวถวน

อาเนาะรายะดรนกอตามน ราชบตรธดาลวนสสวนศร

ปซงกรปซงกอกานน ลองหมนซายขยบมาหมนขวาท

โอซาเลนดงมะดนงซาเลนดง แตงตวซแมมามาแตงตว

ลกษณะการเตน เมอเรมเพลงฝายชายและฝายหญงใชมอแสดงทารำา

นดหนอย เพลงนเปนเพลงมจงหวะชาเนบนาบ ทงฝายชายและฝายหญงจะรำา

เขาหากนทกลางวงเปนครงวงกลมและถอยหลงกลบ มการเตนและรำาเขากลางวง

ซายทขวาทจนจบเพลง ความสวยงามของเพลงนอยททารำาและการรำาเขาหากน

เปนครงวงกลมแลวถอยหลงกลบ

7. เพลงมะอนงลามา

ความหมายของชอเพลง หมายถงแมนมหรอพเลยง เปนเพลงเกาแก (ลามา

หมายถงเกาแก) แตบางทานบอกวาเพลงนยงมชอวากมบงจนา หมายถงดอกพด

กำาลงบานแยมกลบ


ตอนง...ตอนง อาเอด จาโอะ เรอย เรอย ลองลำาทะเลหลวง

ขำาบนละฮ โกและ มดก กอ ตนญง เรอกอและแลนลวงสแหลมนน

ฮาต เตอรกอนง มโละละฮ เตอรซอโบะ จตแจมแถมถอยรอยรำาพน

บดละฮ บาเอะ ราชา เนาะ ญณญง คณความดเธอสรรคฉนเทดทน

ลกษณะการเตน เมอดนตรขนเพลงฝายชายโคงฝายหญง พรอมกบขอผา


ดวา ดฆา (อมโบยลาซายง) นบสองสาม (โอโอทรกเอย)

กจงบาลาร (ตวง) วฬาเลยวงไป (นะเธอจา)

มานานะซามา (อมโบยลาซายง) ไหนเรวเทาเทยม (โอ โอแกวตา)

อะบงอากนชาร พครวญหาครวญครำ�รำาพนทว

ลกษณะการเตน จะเรมดวยเพลงจงหวะชา 2 เทยว แลวเปลยนเปนจงหวะ

เรว ฝายชายนงตบมอ ฝายหญงเดนวนรอบฝายชาย จบเพลงจงหวะเรวแลวเปลยน

เปนจงหวะชา ฝายชายและหญงเปลยนทาเตนอยกบทเชนเดม หลงจากนนดนตร

เปลยนเปนจงหวะเรว ฝายหญงนงตบมอฝายชายเดนวนรอบฝายหญง จบจงหวะ

เรวแลวกเตนจงหวะอยกบทเชนเดม ผลดเปลยนกนเชนน จนจบเพลง

5. เพลงอาเนาะดด

เพลงน หมายถง “เพลงลกสดทรก” หรอ “ลกบญธรรม”


ดมานอ ดยอ ด ด กตาด ลกรกเอยเหนเมอคร อยทไหน?

ปาดโดะ ตมเปาะฮ ดโอย...ซบาเงาะฮ ตงฆา ใตบนไดเมลดขาวตกขาวเกลอน

ดมานอ ดยอ อาเดะ กตาด เมอครอยแตนเหนเธอเรนเลอน

ฮาต โดะ ซายง บงโอย...กอรานอ ดยอ ใจเฝาเตอนกงวลเธอคนเดยว

ลกษณะการเตน เรมดวยเพลงจงหวะเรว ฝายหญงและชายเตนเขาหากน

เมอพบกนกลางวง ตางหมนตวกลบตรงจงหวะเพลงพอด เสรจแลวตางฝายตาง

เตนถอยกลบทเดมแลวเตนเขาหากนอก เมอถงกลางวงตางหมนตวหนหนาเขาหา

กนแลวถอยสลบไปคนละทาง จากนนกเรมตนใหมเหมอนเดม ความสวยงาม

นาดอยทการเตนถอย และจงหวะทเตนเขาหากน ตลอดจนความพรอมเพรยงของ

จงหวะการหมนตว


คลมไหลของหญงมาคลมไหลตนเอง จากนนกวาดลวดลายดวยการเตนตอนฝาย

หญง ฝายหญงจะใชผาเชดหนาจบสองชาย ขณะเดยวกนกเตนหลบเพราะฝายชาย

กำาลงเตนตอนและเตนสงสายตาแบบชายเจาช เพลงนจะเรยกรองความสนใจจาก

ผชมมาก ถาทงสองฝายเตนชำานาญจะวาดลวดลายอยางนาดทเดยว

ความเชอและวฒนธรรมอนๆ ทเกยวของ

ลกษณะการเตนรองเงงดคลายศลปวฒนธรรมตะวนตก เพราะเนนการเตน

การใชจงหวะเทา ลำาตวมากกวาการฟอนรำา ตลอดจนดนตรกใชไวโอลนเปนหลก

รำามะนาและฆองเปนเพยงเครองใหจงหวะ แตทวงทำานองเพลงแสดงเอกทางไวโอลน

อนเปนเครองดนตรของทางตะวนตก

มผสนนษฐานวา ชาวโปรตเกสหรอชาวสเปนไดนำามาเผยแพรในชวา มลาย

กอน แลวแพรหลายมายงภาคใตของประเทศไทย แตไทยเรากดดแปลงใหสภาพ

เชน ไมจบหรอไมถกเนอตองตวกน อนเหมาะสมกบวฒนธรรมของไทยเรา

ความคลคลายเปลยนแปลง

ปจจบนการเตนรองเงง ยงเปนทนยมของชาวไทยภาคใตทวไป ไมเฉพาะแต

ชาวไทยมสลมเทานน มการสบทอดโดยการฝกสอนแมจะไมเปนทางการแตกม

ผสนใจฝกเตนตามโรงเรยนหรอสถาบนตางๆ โดยเฉพาะใน 3 จงหวดภาคใต

นอกจากน จงหวะลลาของรองเงง สามารถดดแปลงใหเขากบวฒนธรรมสมย

ใหมได เชน รองเงงดสโก หรอทเรยกวา Joget Modern หรอ Modern Rongeng

คอรองเกงสมยใหม

บทสรป

รองเงง เปนศลปะชนสงทมเอกลกษณเปนของตนเอง ทงการแตงกาย ดนตร

และลลาของเพลงทควรรกษาไว แมวฒนธรรมใหมเขามากคงไมสามารถกลนรองเงง

ของชาวไทยมสลมไปได

เครองแตงกายชาย

เครองแตงกายหญง


เครองดนตร

การเตนรองเงง เรมตนแยกชายแถวหนง หญงแถวหนง

“สลามมต” กอนจะเรมตน

ทาหนงของเพลงแมบท “ลาฆดวอ”


ทาหนงของเพลงแมบท “ลานง”

ทาหนงของเพลงแมบท “ปโจะบซง”

ทาหนงของเพลงแมบท “ซนตาซายง”

ทาหนงของเพลงแมบท “อาเนาะดด”


ทาหนงของเพลงแมบท “มะอนงชวา”

ทาหนงของเพลงแมบท “มะอนงลามา”

ป, กลอง

วงประโคมศกดสทธจากอนเดย-ลงกา ถงอษาคเนย

วงประโคมศกดสทธของชมพทวป (อนเดย) เรยก “ปญจวาทยะ” ลงกาทวป

(ศรลงกา) เรยก “ปญจตรยะ” แปลวา เครองตเปาม 5 อยาง คอ เครองต 4 อยาง

กบเครองเปา 1 อยาง

บานเมองในอษาคเนย แรกรบวงประโคมแบบนจากอนเดยตงแตราว พ.ศ.

1000 ทแพรมาพรอมศาสนาพราหมณ-พทธ แลวใชงานศาสนา-การเมอง สบมา

ในรฐสมยหลงๆ

ปญจวาทยะ (Panchavadya) หรอปญจวาทยม (Panchavadyam) หมายถงวงทประกอบดวยเครองดนตร 5 อยาง เปนดนตรในศาสนสถาน (Temple Music) ทพฒนาขนในรฐเคราลา (Kerala) ทางอนเดยใต เครองดนตร 5 อยาง ประกอบดวย เครองเคาะต 4 คอ กลอง 3 ไดแก กลองทรงนาฬกาทรายใชมอต (Timila), กลองสองหนาทรงกระบอก (Maddalam), กลองขนาดเลกสองหนาทรงนาฬกาทรายใชไมต (Idakka), กบฉาบ (Ilathalam), และเครองเปา 1 คอแตรงอน (Kombu) (ภาพจาก http://www.adityaorchestra.com/events.php)


ปญจวาทยะ หรอปญจวาทยม จากดานซายสดของภาพ คอคนเปาแตรงอนทเรยก Kombu, ถดมาคอกลองขนาดเลกสองหนา ใชไมต เรยก Idakka, กลองทรงนาฬกาทราย ใชมอต เรยก Timila และฉาบขนาดเลก เรยก Ilathalam (ภาพจาก http://www.flickr.com/photos/murlinambi-ar/4235589953)

กลองสองหนาทรงกระบอก (Maddalam)

กลองสองหนาทรงนาฬกาทราย (Timila)

กลองสองหนาทรงนาฬกาทรายขนาดเลก ตดวยไม (Idakka)


ฉาบ (Ilathalam)

แตรงอน (Kombu)

วงปญจวาทยะของรฐโอรสสา (Orissa) ในอนเดย ประกอบดวยสงข (Sankh), กลองแบบ Frame Drum เรยก Changu, เครองเคาะจงหวะทเรยกวา Thiski, เครองตคลายฆองไมมปมขนาดเลก เรยก Ghanta, กลองทรงถงขนาดใหญ เรยก Dhol และเครองเปาโลหะ เรยก Mohori 1 ค Thiski ไมใชเครองดนตรประเพณ แตปจจบนถกนำามาเลนรวมในวงจากมธยประเทศ (Madhya Pradesh) (ภาพจาก B. Chaitanya Deva. Musical Instruments of India : Their History and Development. 2nd Edition. Delhi : Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd., 1987.)


มงคลเภร, อวมงคลเภร ในลงกาลงการบแบบแผนไปจากอนเดย แลวเรยกชอวา Pancha Thurya Vadanaya

(ปญจตรยะ วาทนยะ) หรอ Pancha Thurya (ปญจตรยะ) ประกอบดวย กลอง 4

ชนด และป 1 ชนด ประกอบดวย

กลองหนาเดยว (Atata) เชน กลอง Thammaettama

กลองสองหนา (Vitata) เชน กลอง Magul Bera และกลอง Davula

กลองขงหนงมเชอกยดหนา (Atata-Vitata) เชน กลอง Udaekki

เครองเปา (Susira) เชน Horanewa

เครองประกอบจงหวะโลหะ เชน ฉาบ

ดนตรชนดนภาษาสงหลเรยก “มคล เพเร” หรอ “มคล เพระ” (Makul Bera)

ตรงกบภาษาบาลวา “มงคลเภร” และไทยเรยก “กลองมงคละ” (Bera แปลวากลอง

ภาษาบาลเรยก เภร) เพราะรบกลองมคลหรอมคล เพเร จากลงกา

แตเดมดนตร “มคล เพเร” หรอมงคลเภรของลงกา ใชตประโคมในพธกรรม

ศกดสทธทางศาสนา-การเมอง เชน พระมหากษตรยเสดจออก, เสดจในพธแสดง

แสนยานภาพของกองทพ, เสดจนมสการพระเขยวแกว ฯลฯ ตอมาพระมหากษตรย

ถวายวงประโคมแบบนเปนเครองบชาแดศาสนสถานสำาคญๆ

แบบแผนปกลองดงกลาว ยงใชสบมาจนปจบน เหนไดจากวงประโคมพระ

เขยวแกวในวหารพระเขยวแกว นครแคนด ลงกา

นอกจากนน ยงใชประโคมตเปาในงานมงคล เรยก “มงคลเภร” กบงานศพ

เรยก “อวมงคลเภร”

มงคลเภรของลงกา สงแบบแผนใหสยาม แลวใชในงานพธกรรมศกดสทธสบ

มาทกวนน เชน

วงมงคละ บรเวณลมนำ�ยม-นาน ทสโขทย, พษณโลก

วงกาหลอ บรเวณภาคใต (คำาวา กาหลอ กรอนจาก คะละ ในชอ มงคละ)

ปญจตรยะ เครองประโคมตเปาแบบปญจวาทยะ หรอปญจตรยะของอนเดย ในวหารพระเขยวแกว นครแคนด ศรลงกา (ภาพถายโดย อ. ดร. รงโรจน ภรมยอนกล)


เครองประโคมปกลองเครองประโคมปกลองตามแบบแผนอนเดย ทบานเมองอษาคเนยรบมาใชงาน

ศาสนา-การเมอง มพยานหลกฐานเปนรปคนเปาปนำาหนา แลวตามดวยขบวนคนต

กลองจำานวนไมแนนอน บนภาพสลกปราสาทตางๆ ทงในอนโดนเซยและกมพชา

กลองจำานวนไมแนนอน เพราะขนอยกบฐานะของผมอำานาจทตองมปกลอง

ประโคมตเปาวามากนอยขนาดไหน?

ถามจำานวนมาก มบาวไพรบรวารมาก กมกลองหลายใบตามตองการ เชน 5

ใบ, 10 ใบ, 100 ใบ

เครองประโคมในพธกรรมศกดสทธเพอศาสนาการเมองของราชสำานกกมพชาโบราณ “วฒนธรรมรวม” ของสวรรณภม มในราชสำานกลมนำ�เจาพระยาดวย (ภาพสลกพระกฤษณะฉลองชยชนะเมอปราบอสรพาณะสำาเรจ บนระเบยงคดดานทศเหนอ ปกตะวนออก ปราสาทนครวด จากหนงสอ Le Temple d’ Angkor Vat Vol.3 : Galerie des Bas-reliefs. Paris : G. Van Oest, 1923-1932.)

เบญจดรยางคไทยรบแบบแผนวงประโคมแบบปญจวาทยะ, ปญจตรยะ สบตอจากรฐโบราณ

ในสวรรณภม แลวปรบเรยกดวยชอใหมวา “เบญจดรยางค” บางทเรยก “ดรยางค

หาสง” (มหาชาตคำาหลวง) ใชประโคมตเปาเมอพระเจาแผนดนเสดจออก มระบวา

“ชาวประโคมกประโคมเครองเบญจดรยางคขนพรอมกน แลวพระเจา

แผนดนเสดจออกประทบราชบลลงก อนปลาดดวยหนงราชสห” (คำาใหการชาว

กรงเกา)


ปไฉน กลองชนะเครองเบญจดรยางคทใชประโคมตเปา เรยกอกอยางหนงวา “ปไฉน กลอง

ชนะ” เพราะมเครองดนตร 2 ประเภทเทานน คอ ปไฉนกบกลองชนะ

สนทรภ พรรณนาไวในพระอภยมณตอนหนงวา

ปไฉนไดทำานองกลองชนะ

เสยงเปงปะเปงครมกระหมเสยง

อำามาตยหมอบนอบนอมอยพรอมเพรยง

บงคมเคยงคอยสดบรบโองการ

วงปไฉน กลองชนะ ใชตประโคมแหในพระราชพธตางๆ ทสำาคญมากคอ งาน

พระบรมศพเจานายชนสง

ปจจบนพระราชทานวงปไฉน กลองชนะตประโคมงานศพผมศกดสงดวย เชน

ขาราชการระดบสง

วงกลองแขกยคอยธยามวงกลองแขกอยในกระบวนเรอ 2 ลำา เรยก เรอกลองใน และเรอ

กลองนอก ประโคมตเปาเพลงสะระหมากบเพลงแปลง เมอเสดจทางชลมารค

ไดแบบจากวงปไฉน กลองชนะ กบการละเลนรำาอาวธจากวฒนธรรมชวา-

มลาย จงเรยก วงปชวา กลองแขก ใชประโคมรำากรช, กระบกระบอง

วงปชวา กลองแขก มกลองแขก 1 ค ปชวา 1 เลา แตเดมมฆอง 1 ใบ ตอ

มาคดออกไป

ทกวนนมวยไทยตองมวงกลองแขกตเปาเมอขนเวทชกกน


บวลอย กลอง 4 ป 1งานศพสามญชนสมยหลงๆ พยายามเลยนแบบงานศพเจานาย จงใหมวง

ประโคมตเปาเอาแบบอยางวงปไฉน กลองชนะ แลวเรยกภายหลงวา วงบวลอย

กลอง 4 ป 1

ชอ วงบวลอย เพราะบรรเลงเรมดวยเพลงบวลอย แลวตองลงทายดวยเพลง

นางหงส

เรยก กลอง 4 ป 1 เพราะมเครองดนตร 5 อยาง ประกอบดวยกลอง 4 ใบ

และป 1 เลา

ตอมาเพมฆองเหมง 1 ใบ แตยงเรยกกลอง 4 ป 1

นานเขา ทกวนนกตดกลองออกบางใหเหลอแค 2 ใบ เพอประหยดคาจาง


คำาอธบายเรอง ป, กลอง

ป

เชหไน หรอ ชาหไน (Shehnai, Shahnai) คอเครองเปาตระกลป ในวฒนธรรม

อนโด-เปอรเซย

ในเปอรเซยเรยก Sornā หรอ Sarnā (บางครงเรยก Surna และ Zurna ดวย)

มาจากภาษาเปอรเซยกลางหรอภาษาปะหลาว (Pahlavi) จากคำาวา sūrnāy (ตาม

รปศพทหมายถง “strong flute”), ‘sūr-’ (strong) และ ‘-nāy’ (flute) ทเรยก strong

flute อาจเปนเพราะปชนดนมลนคตางกบขลยทวไป หรอบางวา Sornā คำาแรกมา

จากคำา ‘sūr-’ ในภาษาปะหลาวหรอเปอรเซยใหม หมายถง งานเลยง, มออาหาร,

งานฉลอง หมายถงปสำาหรบงานเลยงฉลอง (D. N. MacKenzie, A Concise Pahlavi

Dictionary, (London :1971), p. 78., A. U.Pope, “An Outline History of Music

and Musical Theory”, in A Survey of Persian Art, Vol. VI. (London : 1939), pp.

2783-2804., และ H. G. Farmer, Studies in Oriental Musical Instruments, 2nd ser.,

(London : 1926), pp. 69-86.)

บางทกอธบายวาเชหไนเปนภาษาเปอรเซย แปลวาเครองเปาของพระราชา

Shah หมายถง ราชา, nai หมายถง ป หรอขลย (Reginald and Jamila Massey. The

Music of India. Delhi : Abhinav publications, 1996. p. 134.)

แตมคำาบอกเลาสบมาวาชาหไน (Shahnai) เปนเครองดนตรใชเลนในสสาน

อยปตโบราณ มตนกำาเนดมาจากป Nai ของเปอรเซยทมอายเกาแกกวา ชาหไน

เคยถกใชเปาสรรเสรญกษตรยเปอรเซย จงถกเรยกวา Shehnai หมายถง nai (ขลย

หรอป) ของ Shah หรอกษตรยเปอรเซย (Musical Instruments of India : History

and Development by Ram Avtar. New Delhi, 1983. p. 45.)

ชอเรยก Shehnai มตางๆ กนไปในแตละทองถน เชน Senai, Surnai, ฯลฯ แต

ไทยเรยก สรไน, ปไฉน


คนเปาปในราชสำานกยคตนอยธยา ราวกอน พ.ศ. 2000 ระบไวในกฎมณเฑยร

บาลวา มตำาแหนงในกรมมหรสพ เปนพนกงานปพาทย มบรรดาศกดวา ขนไฉนย

ไพเราะห (นา 200)

ปไฉนจากอนโด-เปอรเซยนาจะแพรหลายมาถงสวรรณภมและอษาคเนยเรอน

พ.ศ. 1000 แตไมพบหลกฐานโดยตรง หลงจากนนจงพบในภาพสลกตามปราสาท

หน แลวพบในวรรณคดของไทย เรยก สรไน, ไฉน

เชหไนแพรหลายถงรฐชวา, รฐมอญ แลวไทยรบเครองเปามาใชงานดวย เลย

เรยกวา ปชวา, ปมอญ

ปมอญ แพรหลายอยในรฐลานนา คนลานนาเรยก ปแน (นาเชอวาเรยกตาม

คำาสงหลในลงกาวา “ฮอระแนวะ (Horanewa)” แลวกรอนเหลอ “แน”

Sornā ของเปอรเซยโบราณ (ภาพจาก http://en.wikipedia.org/wiki/File:Soma2.jpg)

ป, กลองคำาอธบายของ ธนต อยโพธ

ป, กลอง มคำาอธบายของธนต อยโพธ (อดตอธบดกรมศลปากร) ในหนงสอ

เครองดนตรไทย (กรมศลปากร พมพครงแรก พ.ศ. 2500) ดงน

ปไฉน

ปไฉน ทำาเปน 2 ทอน ถอดจากกนได ทอนบนเรยวยาวเรยกวา “เลาป” ทอน

ลางบานปลายเรยกวา “ลำาโพง” เมอนำามาสวมกนเขา จะมรปรางเรยวบานปลาย

คลายดอกลำาโพง ทำาดวยไมและงากม ยาวประมาณ 19 ซม. ตอนบนทใสลนโต

ประมาณ 1 ซม. รเลก และตอนลางรกวาง ทอนลำาโพงทตอนน มควนลกแกวตรง

กลาง 1 เปลาะ และตอนปลายทำาเปนปากบานประมาณ 7-8 ซม. ตอนเลาปเจาะ

รนวเรยงกนไปตามความยาว 7 ร และมรนวคำ�ขางหลง 1 ร อยระหวางรท 1 กบ

รท 2 ของ 7 รขางหนา เหนอรบน หรอรท 1 กลงไมควนเปนลกแกวไว 1 เปลาะ

ลนปไฉนกทำาเหมอนลนปไทย คอมกำาพวดปลายผกลนใบตาล ตอนทสอดใสใน

เลาปเคยนดวยเสนดาย แตเหนอเสนดายทเคยนนน เขาทำา “กะบงลม” แผนกลมๆ

บางๆ ดวยโลหะ หรอกะลา สำาหรบรองรมฝปาก เพอเวลาเปาจะไดไมเมอยปาก

ปไฉนน เขาใจวา เราไดแบบอยางมาจากเครองดนตรของอนเดย ซงเหนเขยน

ปไฉน ปชวา ปมอญ


เปนภาษาองกฤษวา Shahnai, Surnai หรอ Sanai และ Senai กม วาเปนเครองเปาท

ทำาดวยไมชนดหนง เขาเรยกของเขาวา ไมสสว จะเปนไมอะไรไมทราบ ขนาดของป

Sanai วายาวราว 30 ซม. มร 7 ร เปาจากบนลงลาง ในหนงสอ The Music of India

ของ Atiya Begum Fyzee-Rahamin อางวา ผประดษฐปชนดนชอวาหะกม บ อาล

สาไน (Hakeem Bu Ali Senai) จงใหชอปชนดนตามชอผประดษฐ แตกอนเราคงจะ

นยมปชนดนกนมาก จงปรากฏนามบรรดาศกดหวหนาวงปพาทยของราชการอย

ในกฎหมายศกดนาวา “ขนไฉนยไพเราะห” ซงคงจะหมายถงวา เปนผเปาปชนด

นนไดไพเราะ แตตอมาอาจเปนผเปาปอยางอนกได พบในหนงสอเกาของเรา

เชน ในโคลงนราศหรภญชย เรยกเครองเปาชนดนวา “สละไนย” และในลลตยวน

พายเรยกวา “ทรไน” สวนในไตรภมพระรวงพดถง “ปไฉนแกว” จะหมายความวาทำา

ดวยแกวหรอหมายความวามเสยงไพเราะ ไมอาจทราบได แตแสดงวาเราคงจะรจก

และนำามาใชตงแตสมยสโขทย หรอกอนนน

ปไฉนทไทยนำาเอามาใช แตเดมจะใชในการอนใดบาง หาทราบไม อาจนำา

ไปใชในการประโคมคกบแตรสงข เชน เวลาพระมหากษตรยเสดจออกในพระราช

พธ ดงมกลาวถงทาวอเทน เจาเมองการะเวก เสดจออกรบทตของพระอภยมณ วา

“ประโคมทงสงขแตรออกแซซรอง

ทาคกลองแขกเสนาะเพราะสำาเนยง

ปไฉนไดทำานองกลองชนะ

เสยงเปงปะเปงครมกระหมเสยง

อำามาตยหมอบนอบนอมอยพรอมเพรยง

บงคมเคยงคอยสดบรบโองการ”

แตตามทปรากฏตอมา ปไฉนคงนำาไปใชในกระบวนแห ซง “จาป” ใชเปานำา

กลองชนะ ในกระบวนแหพระบรมศพ และศพเจานาย คกบปชวา ซง “จาป” ใชเปา

นำากระบวนพยหยาตรา

ปชวา

ปชวา ทำาเปน 2 ทอนเหมอนปไฉน คอทอนเลาปยาวราว 27 ซม. และทอน

ลำาโพงยาวราว 14 ซม. เจาะรนว และรปรางลกษณะกเหมอนปไฉนทกอยาง แตม

ขนาดยาวกวาปไฉน กลาวคอปชวาเมอสวมทอนลำาโพงและเลาปเขาดวยกนแลว

ยาวประมาณ 38-39 ซม. ตรงปากลำาโพงกกวางขนาดเดยวกบปไฉน ทำาดวยไม

จรงหรองา ททำาตางจากปไฉนกคอตอนบนทใสลนป ตางแตมขนาดยาวกวาเลก

นอย ชอของปชนดนบอกตำานานอยในตวแลว และโดยเหตทมลกษณะรปรางเหมอน

ปไฉนของอนเดย จงเขาใจวาชวาคงไดแบบอยางมาจากปไฉนของอนเดย เปนแต

ดดแปลงใหยาวกวา เสยงทเปาออกมาจงแตกตางไปจากปไฉน เรานำาเอาปชวา

มาใชแตเมอไรไมอาจทราบได แตคงนำาเขามาใชคราวเดยวกบกลองแขก และเมอ

สมยกรงศรอยธยาตอนตนนน ปรากฏวาเรามปชวาใชในกระบวนพยหยาตราเสดจ

พระราชดำาเนนแลว เชนมกลาวถงใน “ลลตยวนพาย” วา

“สรวญศรพทคฤโฆษฆอง กลองไชย

ทมพางแตรสงข ชวา ปหอ”

ซงคงจะหมายถง ปชวา และปหอ หรอปออ ปชวาใชคกบกลองแขก เชน เปา

ประกอบการเลนกระบกระบอง และประกอบการแสดงละคอนเรองอเหนา ตอนรำา

กรช และใชในวงปพาทยนางหงส กบใชในวงดนตรทเรยกวา วง “ปชวากลองแขก”

หรอวง “กลองแขกปชวา” วงเครองสายปชวาและวง “บวลอย” ทงนำาไปใชเปา

ในกระบวนแห ซง “จาป” เปานำากลองชนะในกระบวนพยหยาตราดวย

ปมอญ

ปมอญ ทำาเปน 2 ทอนเหมอนปชวา แตขนาดใหญกวาและยาวกวา คอทอน

“เลาป” ทำาดวยไมจรงกลงกลมเรยว ยาวประมาณ 50 ซม. ตอนใกลเลาประยะสก 6

ซม. กลงเปนลกแกวคน ดานบนเจาะรเรยงนว 7 ร กบมรนวคำ� 1 รดวย สวนทอน

“ลำาโพง” ยาวประมาณ 23 ซม. ทำาดวยทองเหลองหรอโลหะอยางอน และทำาเปนลก

แกวคนกลางเหมอนกน ชองปากลำาโพงกวาง 10 ซม. ถารวมทงใบบานทกางออก


ไป ซงมรศมกวางราว 6 ซม. โดยรอบดวย วดผานศนยกลางกราว 22 ซม. ตาม

ปกตเลาปทสอดสวมเขาไปดวยกนนนหลวม หลดออกจากกนไดงาย จงตองมเชอก

เสนหนงผกลำาโพงทอนบนโยงมาผกไวกบเลาปตอนบนเหนอลกแกว ผกเคยนเปน

ทกษณาวรรตดวยวธผกเชอกทเรยกวา เงอน “สนปลาชอน” เนองจากปมอญใหญ

และยาวกวาปไฉนและปชวา กำาพวดของปจงจำาตองยาวไปดวยตามสวน คอยาว

ประมาณ 8-9 ซม. และเของกวากำาพวดของปชวาเลกนอย มแผนกะบงลมสำาหรบ

กนรมฝปากผเปาเชนเดยวกบปไฉนและปชวา

ปมอญ ใชบรรเลงในวงปพาทยมอญ หรอตามทปรากฏในหมายรบสง แตกอน

เรยกไววา “ปพาทยรามญ” และบรรเลงรวมกบกลองแอว บางกรณดวย

กลองแขก

กลองแขก รปรางยาวเปนทรงกระบอก แตหนาหนงใหญ เรยกวา “หนารย”

กวางประมาณ 20 ซม. อกหนาหนงเลก เรยกวา “หนาตาน” กวางประมาณ 17 ซม.

หนกลอง ยาวประมาณ 57 ซม. ทำาดวยไมจรง หรอไมแกน เชน ไมชงชน หรอ

ไมมะรด ขนหนง 2 หนาดวยหนงลกวว หรอหนงแพะ ใชเสนหวายผาซกเปน

สายโยงเรงเสยง โยงเสนหางๆ แตตอมาในระยะหลงนคงจะเนองจากหาหวายใช

ไมสะดวก ในบางคราวจงใชสายหนงโยงกม สำารบหนงม 2 ลก ลกเสยงสง เรยกวา

“ตวผ” ลกเสยงตำ� เรยกวา “ตวเมย” ตดวยฝามอทง 2 หนาใหเสยงสอดสลบกนทง

2 ลก กลองแบบนเรยกกนอกอยางหนงวา “กลองชวา” เพราะเขาใจวาเราไดแบบ

อยางมาจากชวา ในวงปพาทยของชวากมกลอง 2 ชนดคลายกนน เปนแตของเขา

กลองมลาย กลองแขก

รปกลองตอนกลางปองโตมากกวา ไทยเราคงจะนำากลองชนดนมาใชในวงดนตรของ

ไทยมาแตโบราณ ในกฎหมายศกดนามกลาวถง “หมนราชาราช” พนกงานกลอง

แขก นา 200 และมลกนอง เรยกวา ชาวกลองเลว นา 50 บางทแตเดมคงจะนำาเขา

มาใชในขบวนแหนำาเสดจพระราชดำาเนน เชน กระบวนชางและกระบวนเรอ และใช

บรรเลงรวมกบปชวาประกอบการเลนกระบกระบอง เปนตน แลวภายหลงจงมาใช

บรรเลงในวงปพาทยของไทย เมอครงเอาละคอนอเหนาของชวามาเลนเปนละคอน

ไทยในตอนปลายสมยกรงศรอยธยา เชน ใชในเมอละคอนรำาเพลงกรช เปนตน

ตอมากเลยนำามาใชตกำากบจงหวะแทนตะโพน ในวงปพาทย และใชแทนโทนกบ

รำามะนา ในวงเครองสายดวย

กลองมลาย

กลองมลาย รปรางอยางเดยวกบกลองแขก แตตวกลองสนกวาและอวนกวา

หนากลองกกวางกวา หนาดานใหญ กวางประมาณ 20 ซม. หนาดานเลก กวาง

ประมาณ 18 ซม. ตวกลองหรอหนยาวประมาณ 44 ซม. สายโยงเรงเสยงทำาดวย

หนง หนาใหญใชตดวยไมงอๆ สวนหนาเลกตดวยฝามอ กลองมลายทสรางกนขน

ในตอนหลงน บางทกทำาอยางกลองแขกแตมขนาดยอมกวา โดยถอหลกไดเสยงเปน

เกณฑ รปรางและขนาดไมสสำาคญ เขาใจวาแตเดมคงใชกลองมลายหลายลก และ

ใชตในกระบวนพยหยาตรา ซงเกณฑพวกอาสามลายเขากระบวน เชนทกลาวไวใน

“โคลงพยหยาตราเพชรพวง” วา

“มลายยรยาตรฆอง เคยงขาน

กระทมกลองเสยงบรรสาร เพรงพรว

ปเปลยวเปาเสยงหวาน เวงเวก

ตามขนดในรว อยหนาพงเดน”

ตอมาไทยเรานำาเอากลองมลายมาใชในกระบวนแห เชน แหคเชนทรศวสนาน

แหพระบรมศพและศพเจานาย แตตอมากนำาไปใชบรรเลงประโคมศพโดยจดเปนชด

ชดหนงม 4 ลก แลวภายหลงลดลงเหลอ 2 ลก ใชบรรเลงคอยางกลองแขก ลกทเปน

กลองชนะ


เสยงสง เรยกวา “ตวผ” และลกเสยงตำ� เรยกวา “ตวเมย” ใชบรรเลงในวง “บวลอย”

ในงานศพ และใชบรรเลงในวงปพาทยนางหงส

กลองชนะ

กลองชนะ ตามรปรางทปรากฏในบดนเหมอนกลองมลาย แตตวกลองสนกวา

และอวนกวา หนาดานใหญ กวางประมาณ 26 ซม. หนาดานเลกกวางประมาณ 24

ซม. ตวกลองยาว 52 ซม. สายโยงเรงเสยงใชหวายผาซกเหมอนกลองแขก แตใช

ไมงอโคงตเหมอนกลองมลาย ตวกลองทาสปดทองเขยนลาย หนากลองกเขยนหรอ

ปดดวยทองหรอเงน ทำาเปนลวดลายเชนกน ซงมกำาหนดในการทาส ปดทอง และ

เขยนลวดลายวางไวเปนระเบยบ

กลองชนะทกลาวน เคยมผเขยนเปนกลองฉณะ คงจะหมายความวา กลอง

มหรสพ (ฉณะ แปลวา มหรสพ) แตปรากฏในกฎหมายศกดนาเจากรมกลองชนะ

มบรรดาศกด เปน “หลวงราชมาณ นา 1000” บางทแตเดมกลองชนดนจะไดเคยนำา

ไปใชในกระบวนทพ หรอใชในกจการเพอเตรยมพรอมไวสำาหรบการสงคราม เชน

ใชตเปนจงหวะสำาหรบฝกหดเพลงอาวธ เปนตน จงเรยกชอไวเชนนน เพอเปนมงคล

นมต ตวเจากรมกลองชนะอาจมหนาทเปนผควบคมดแลฝกหด ซงเทากบเปนคร

ใหญ และเจากรมคงจะตองเปนคนมฝมอ เชนปรากฏในพระราชพงศาวดารวา

ในรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราชแหงกรงศรอยธยา มทหารเอกฝมอยอดเยยม

ผหนงชอ พระราชมน คงจะเปนเจากรมกลองชนะ

แตการใชกลองชนะในสมยตอมา คงใชเปนเครองประโคมในกระบวนเสดจ

พยหยาตรา และประโคมพระบรมศพและศพเจานาย โดยใชกลองชนะหลายลก

แตมกฎเกณฑกำาหนดจำานวนและชนดของกลองไวตามฐานนดรศกดของศพ และ

ของงาน จำานวนกลองชนะทใชบรรเลงตงแต 1 ค คอ 2 ลก หรอ 200 ลกกม

รำามะนา

รำามะนา เปนกลองขงหนงหนาเดยว ม 2 ขนาด ใชบรรเลงรวมในลำาตดและ

มโหร

ลำาตด ใชรำามะนาใหญ, มโหร ใชรำามะนาเลก

รำามะนา เปนกลองไดจากแถบคาบสมทรมลาย อาจมรากเหงามาจากกลอง

เปอรเซย (อหราน) และกลมประเทศทางตะวนออกกลางเรยก ไดรา (Da’ira, Daera,

Dayereh, Doira) หรอดฟ (Daf, Def, Duf)

มผอธบายวาวธและเทคนคการเลนรำามะนาคลายกบการเลนกลองเปอรเซย

และอาหรบ (“Frame Drums and Tambourines” in Continuum Encyclopedia of

Popular Music of the World, Volume 2 : Performance and Production. Edited by

John Shepherd, David Horn, Dave Laing, Paul Oliver, and Peter Wicke. New

York : Continuum, 2003, pp. 349-350, 362-372.)

กลองลกษณะนฝรงเรยกรวมๆ วา Frame Drum

ชอ รำามะนา กมพชาเรยก รวมมะเนย (รำามะนา) มาจาก Rebana คอคำาใชเรยก

กลองหลายชนดรวมถงกลองขงหนงหนาเดยวทใชแพรหลายในแถบคาบสมทรมลาย

และสมาตราทนบถอศาสนาอสลาม เชน มาเลเซย, บรไน, สงคโปร, และอนโดนเซย

มผสนนษฐานวาคำา Rebana อาจมาจากภาษาอาหรบวา Robbana หมายถง พระเจา

ของเรา (Kunst Jaap. Music in Java. 3rd enlarged edn. E. L Heins. The Hague, the

Netherland : Martinus Nijhoff, 1973. อางใน. Henry Spille. Focus : Gamelan music

of Indonesia. second edition. New York : Routledge, 2008.)

กลองรำามะนาและเรอบานา (Rebana) ในอษาคเนยรบแบบอยางจากกลอง

ของยคกอนอสลาม (pre-Islam ราวกอน พ.ศ. 1173) ทรจกกนในชอวา ไดรา (Da’ira)

ใชเลนประกอบการขบรองหรอระบำาในงานแตงงาน, งานศพ และโอกาสตางๆ เปน

เครองดนตรทรจกกนในโลกอสลามดวยชอทแตกตางกน เชน เรยกวามาซาหร

(Mazhar) ในอยปตและตรก, ดฟ (Daf) และเดรา (Daera) ในเปอรเซยหรอบรเวณ

534 | ดนตรอษาคเนย

ทนบถออสลามของอนเดยเหนอ และทาร (Tar) ในแอฟรกาเหนอ สวนในมาเลเซย,

สมาตรา, หมเกาะโมลกกะ และเกาะเซเลเบสใต สวนใหญเรยกเรอบานา หรอระบานา

(Rebana, Rabana), เรยกเทอรบง (Terbang) ในซนดาและชวาของอนโดนเซย และ

เรยก รำามะนา ในไทย (Maenmas Chavalit, Khunying, Editor. ASEAN Compos-

ers Forum on Traditional Music. Thailand : The National ASEAN Committee on

Culture and Information of Thailand, 2003.)

เรอบานาอาจถกนำาเขามาในอษาคเนยผานเสนทางการคาทางทะเลระหวาง

หมเกาะ, คาบสมทรอาระเบย, และเยเมน (Anne K. Rasmussen. Women, the recited

Qur’an, and Islamic music in Indonesia. U.S.A. : University of California Press,

Ltd., 2010.)

ดฟ, ไดรา และ Frame Drum หลายขนาดและรปทรง ของตะวนออกกลาง (ภาพจาก Terry E. Miller and Andrew Shahriari. World Music : A Global Journey. U.S.A. : Routledge Taylor & Francis Group, 2006.)

กลองไดรา (Da’ira, Doira, Daera, Dayereh, Doira) ทมตนกำาเนดจากเปอรเซย (ภาพจาก http://ceaih.dds.it/index.php?en/117/doira&PHPSESSID=svxsucihhy)

Frame Drum หรอ Tambourine ของแถบคอเคซส (Caucasas) (บนซาย), อซเบกสถาน (Uzbekistan) (บนขวา) และกลองไดรา จากเคอรจเซยหรอเคอรจสถาน (Kirgizia) (ลาง) (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)


มาซาหร (Mazhar) กลองขงหนงหนาเดยวขนาดใหญ ไมม Jingles หรอฉาบคตดตามขอบ ใชเลนประกอบ Dhikr ในอเลปโป (Aleppo), ซเรย (Syria) (ภาพจาก Habib Hassan Touma. The Music of the Arabs. Singapore : Amadeus Press, 2003.)

รำามะนาของไทย (ภาพจาก ศลปวฒนธรรมไทย เลมท 7 นาฏดรยางคศลปไทย กรงรตนโกสนทร พมพเปนทระลกในโอกาสสมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป เมอ พ.ศ. 2525.)

รำามะนา เลนในวงมโหรหญงลวน ภาพจตรกรรมฝาผนงพระทนงพทไธสวรรย กรงเทพฯ เขยนขนในราวรชกาลท 1-รชกาลท 3 (ภาพจาก วลภา ขวญยน, พชรนทร ศขประมล, แสงจนทร ไตรเกษม, เรยบเรยง. ดรยางคผสานศลป. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2535.)

รำามะนา (แถวท 2 ขวามอ) ในวงมโหรโบราณแบบอยธยา ม ซอสามสาย, พณหรอกระจบป, ทบหรอโทน, รำามะนา, ขลย, และฉง (ภาพจาก ศลปวฒนธรรมไทย เลมท 7 นาฏดรยางคศลปไทย กรงรตนโกสนทรพมพเปนทระลกในโอกาสสมโภชกรงรตนโกสนทร 200 ป เมอ พ.ศ. 2525.)

เรอบานาของมาเลเซย (ภาพจาก Maenmas Chavalit, Khunying. ASEAN Composers Forum on Traditional Music. Thailand : The National ASEAN Committee on Culture and Information of Thailand, 2003.)

เรอบานาเลนประกอบระบำาพนเมองของมาเลย เมอ พ.ศ. 2458-2463 (ภาพจาก Grulam-Sarwar Yousof. The Encyclopedia of Malaysia : Performing Arts. reprinted. Singapore : Archipelago Press, 2005.)

เทอรบง (Terbang) ของชวา อนโดนเซย (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

เทอรบงเลนรวมในวงกาเมลนประกอบระบำารกษาโรค ในชวา อนโดนเซย (ภาพจาก Jennifer Lindsay. Javanese Gamelan. Third impression. Malaysia : Oxford University Press, 1985.)


ดานหนาและดานหลงของกลองอารบานา (Arbana (Araban)) ชอหนงของกลองเรอบานาทเรยกกนทางตะวนออกของอนโดนเซย เปนเครองดนตรอสลามทถกนำาเขามาจากมากสซาร (Makas-sar) ทางตอนใตของเกาะสลาเวส ทางตะวนตกของอนโดนเซยเรยกกลองชนดนวาเรอดป (Redap) ในชวาเรยกเทอรบง (ภาพจาก Jaap Kunst. Indonesian music and dance : traditional music and its interaction with the West. Amsterdam : University of Amsterdam, 1994.)

กลองเรอบานาทางใตของเกาะสลาเวส อนโดนเซย เรอบานาในอนโดนเซยเปนเครองดนตรใชเลนในกลมชาวมสลม เชนชาวมนง (Minang) ในสมาตรา และชาวเบตาว (Betawi) ในจาการตา (ภาพจาก Jaap Kunst. Indonesian music and dance : traditional music and its interaction with the West. Amsterdam : University of Amsterdam, 1994.)

เทอรบงใชในการแสดง Hadrah หรอ Tari Radat ในเมองลมปง (Lampung) อนโดนเซย (ภาพจาก Margaret J. Kartomi. Musical Instruments of Indonesia : An Introductory Handbook. Melbourne : Indonesian Arts Society, 1985.)

Rapa’I ของชาวมนงกาเบา (Minanggabau) เกาะสมาตราตะวนตก อนโดนเซย Rapa’I คอชอกลองหรอชดกลองแบบตวสนขงหนงแพะหนาเดยว มกมฉาบคตดตามขอบ (Jingles) เปนกลองชนดเดยวกบทเรยก Rebana, Rapano, Terbang และ Gendang ทชาวมสลมอนโดนเซยใชกนแพรหลาย (ภาพจาก Margaret J. Kartomi. Musical Instruments of Indonesia : An Introductory Handbook. Melbourne : Indonesian Arts Society, 1985.)


ชาวแองโกลา (Angkola) เลนกลองทเรยกวาระปาโน (Rapano) ในการแสดงซกร (Zikir) ทเมองปาดงซเดมปวน (Padangsidempuan) ทางสมาตราเหนอ อนโดนเซย ระปาโนคอชอเรยกกลองของชาวแองโกลาทมหลายขนาดรจกกนทวไปในอนโดนเซยในชอเรอบานา (Rebana) (ภาพจาก Margaret J. Kartomi. Musical Instruments of Indonesia : An Introductory Handbook. Melbourne : Indonesian Arts Society, 1985.)

กลองเรอบานาของนกดนตรชาวมาเลเซย ราว พ.ศ. 2443-2493 ทกรงพนมเปญ กมพชา (ภาพจาก Joel G. Montague. Picture Postcards of Cambodia 1900-1950. Bangkok : White Lotus Co. Ltd., 2011.)

นกดนตรชาวจามกำาลงเลนกลองพารานง (Paranung) ท จ. นงหทวน (Ninh Thuan) ของเวยดนาม (ภาพจาก Ramon P. Santos, Editor. The musics of ASEAN. Philippines : ASEAN Committee on Culture and Information, 1995.)



รำามะนาคำาอธบายของ ธนต อยโพธ

รำามะนา มคำาอธบายของ ธนต อยโพธ (อดตอธบดกรมศลปากร) ในหนงสอ

เครองดนตรไทย (กรมศลปากร พมพครงแรก พ.ศ. 2500) ดงน

รำามะนา เปนกลองขงหนงหนาเดยวชนด Tambourine ขนาดไลเลยกน เวนแต

ไมม Jingles หรอฉาบคตดตามขอบ หนากลองทขนหนงบานผายออก ตวกลองสน

รปรางคลายชามกะละมง เขาใจวาเราจะไดทงแบบอยางและรวมทงชอของเครอง

ดนตรชนดนมาจากมลาย เพราะมลายกมกลองชนดหนง เขาเรยกวา ระบานา

(Rebana) สำาเนยงกคลายกน แตปรากฏวา คำา “Rebana” นเปนภาษาปอรตเกศ ถา

อยางนน มลายอาจไดมาจากปอรตเกศอกตอหนงกได รำามะนาของเราม 2 ชนด คอ

รำามะนามโหร กบ รำามะนาลำาตด

ก. รำามะนามโหร

รำามะนาขนาดเลก หนากวางประมาณ 26 ซม. ตวรำามะนายาวประมาณ 7

ซม. หนงทขนตรงดวยหมดโดยรอบ จะเรงหรอลดเสยงใหสงตำ�ไมได แตมเชอก

รำามะนาลำาตด เทยบขนาดกบรำามะนามโหร

เสนหนงเรยกกนวา “สนบ” สำาหรบใชหนนขางในโดยรอบของหนา ชวยใหเสยงสง

และไพเราะได ตดวยฝามอ ใชบรรเลงรวมในวงมโหรและเครองสาย เปนเครองต

คกนกบโทนมโหร ตวรำามะนามโหร มกจะประดษฐทำากนอยางสวยงาม เชนทำา

ดวยงา หรอตวรำามะนาทำาดวยงา แตฝงไมเปนการสลบส หรอตวรำามะนาเปนไม

ฝงงาสลบส โทนและรำามะนาคของเราน อาจใชบรรเลงในลกษณะเดยวกบกลองค

ของอนเดยทเรยกวา “ตบลา” กระมง

ข. รำามะนาลำาตด

ยงมรำามะนาอกชนดหนง เปนขนาดใหญหนากวางประมาณ 48 ซม. ตว

รำามะนายาวประมาณ 13 ซม. ขนหนงหนาเดยว ใชเสนหวายผาซกโยงระหวาง

ขอบหนากบวงเหลกซงรองกนใชเปนขอบของตวรำามะนา และใชลมหลายๆ อนตอก

เรงเสยงระหวางวงเหลกกบกนรำามะนา รำามะนาชนดนแตเดมใชประกอบการ

รองเพลง “บนตน” ซงเขาใจวาไดแบบอยางมาจากชวา และเขามาแพรหลายใน

ประเทศไทยเมอในรชกาลท 5 ในตอนหลงนยงใชประกอบการเลน “ลำาตด” และ

“ลเกลำาตด” หรอ “ลเกรำามะนา” และเดยวนรจกกนแพรหลายทใชประกอบการเลน

ลำาตด วงหนงๆ จะมรำามะนาสกกลกกได คนตนงลอมวงและรองเปนลกคไปดวย


ขมไทยไดจากจน กำาเนดทเปอรเซย (อหราน)

ขม หมายถง เครองดนตรประเภทเครองสาย ใชไมมหวแบบคอนสำาหรบ

ตเปนทำานอง มเลนแพรหลายทงในฝงตะวนตกและเอเชย ชนก สาครก อธบาย

ในบทความเรองขม ตอน “จากอาณาจกรเปอรเซย-ผานเสนทางสายไหม-สลมนำ�

เจาพระยา” (เวบไซต http://www.thaikids.com/kimhis/kimhis.htm) วา เครอง

ดนตรชนดนนาจะพฒนามาจากเครองดนตรประเภท “พณ” ซงเปนเครองดนตร

ทใชบรรเลงโดยเหนยวสายใหเกดเปนเสยงดวยนว หรอวสดแขงททำาจากกระดก

หรอเขาสตว ตอมาจงไดคดประดษฐรปรางใหมใหเหมาะสมกบการใชไมตลงไปบน

สายใหเกดเสยงแทนการใชนว

ขม ของไทย ลาว (ขม) กมพชา (ฆม) และเวยดนาม (Dan Tam Thap Luc)

ทงหมดรบมาจากขมของจนทเรยก “หยางฉน (Yangqin)”

นกวชาการสวนใหญลงความเหนวาขมของจนปรบปรงมาจากขมของชาว

เปอรเซยทเรยกซนตร (Santur)

ขมเขามาประเทศไทยราวสมยรชกาลท 4 โดยชาวจนนำามาบรรเลงรวมใน

วงเครองสายจน ประกอบการแสดงงวบาง บรรเลงในงานเทศกาลและรนเรงอนๆ

บาง และบรรเลงเปนเอกเทศบาง

ถงสมยตนรชกาลท 6 นกดนตรไทยจงนำามาบรรเลง โดยแกไขบางอยาง และ

ไดรบความนยมใชบรรเลงรวมอยในวงเครองสายผสมตอมาจนปจจบน (มนตร ตรา

โมท. “ขม” ใน เครองดนตรไทยและขม. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2521. พมพเปน

อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พนเอกแสง วบลยเลข ณ ฌาปนสถานกองทพ

บก วดโสมนสวหาร วนท 4 เมษายน พ.ศ. 2521.)

ขมจน

ขมจน หรอหยางฉน เปนเครองดนตรทจนนำาเขามาจากเปอรเซย (อหราน)

เมอราว พ.ศ. 2143 ในสมยราชวงศหมง (Xi Qiang. Chinese music and musical

instruments. China : Better Link Press, 2011, p. 37.)

บางขอสนนษฐานวาถกนำาเขามาเมอราว พ.ศ. 2343 (Curt Sachs. The His-

tory of Musical Instruments. U.S.A. : W. W. Norton & Company, Inc., 1968,

p. 259. และ Diagram Group. Musical instruments of the world : an illustrated

encyclopedia. Holland : Paddington Press Ltd. The Two Continents Publishing

Group, 1976. p. 227.)

หรออาจถกนำาเขามายงบรเวณชายฝงจนตอนใต เมอราวกลางพทธศตวรรษท

21 หรอ 22 (ราว พ.ศ. 2000-2200) (Eric Taylor. Musical Instruments of South-East

Asia. Singapore : Oxford University Press,1989. p. 55, 57.)

นอกจากนนบางความเหนวาผานเขามาทางเสนทางสายไหม โดยพอคาชาว

เปอรเซยน ดวยเหตนชาวจนจงเรยกขมวา “หยางฉน” (Yang Ch’in) ซงแปลวา

“เครองดนตรของตางชาต” (ชนก สาครก “จากอาณาจกรเปอรเซย-ผานเสนทาง

สายไหม-สลมนำ�เจาพระยา”. เวบไซต http://www.thaikids.com/kimhis/kimhis.

htm) หลงจากนนจงไดรบการปรบปรงแกไขแลวใชกนแพรหลายในวงดนตรจนตอมา

ขมดงเดมของจนใชในความหมายถงเครองดนตรประเภทเครองสายใชนวดด

ตอมาใชหมายถงเครองดนตรชนดตางๆ ขนอยกบคำานำาหนา ทงเครองต เครองส

และเครองดด หรอเครองทมลมนว เชน เปยโน แตในไทย ลาว และกมพชา รจก

กนแตขมทเปนเครองตเทานน

ไทยรบขมมาจากจนแตจว (Chaozhou) จนเรยกวา Yangqin (Terry E. Miller

and Sean Williams, Edited. The Garland Handbook of Southeast Asian Music.

U.S.A. : Routledge, 2008. p.130.)

ขม แบบทเรารจกกนในวงดนตรไทยนน ชาวจนทวไปเรยกวา เอยคม หรอ

Yangqin เดมเขยนดวยตวอกษรจน แปลวา ขมทมาจากตางประเทศ แสดง

วาขมชนดนไมใชเครองดนตรของจนมาแตเดม แตไดดดแปลงแกไขหรอนำามาจาก

เครองดนตรของตางประเทศ (เฉลม ยงบญเกด. ภาษาไทย ภาษาจน. กรงเทพฯ :


กรมฝกหดคร, 2516.) จงเปนไปไดวาคำาวา ขม ทเราเรยกเครองดนตรชนดน มา

จากชอเรยก เอยคม ของจน

ขมเปอรเซย

ขมของเปอรเซยเรยก ซนตร (Santur) เปนเครองดนตรประเภทเครองสาย

ใชบรรเลงในกลมของเครองสายสามชนดทมรองเสยงคลายคลงกน แตจำานวนสาย

แตกตางกนออกไป (ไรนาน อรณรงษ แปล. “ดนตรพนเมองจากอหราน”. สาสน

อสลาม ปท 25 ฉบบท 2 (ตลาคม-ธนวาคม), 2548.) พบแพรหลายทงใน

ตะวนออกกลาง, ยโรป, อเมรกา, เอเชยกลาง, อนเดย, จนถงเอเชยตะวนออก โดย

เฉพาะจน ทสงตอไปยงไทย, ลาว, กมพชา และเวยดนาม

ชอ Santur มรากมาจากคำากรกวา Psanterion ชาวฮบร (Hebrews) รจก

กนในชอวา Psanterin และถกนำาเขาไปในยโรปจากฝงตะวนออกโดยพวกครเสด

(Crusaders) ในชวงพทธศตวรรษท 16 ถง 18 (พ.ศ. 1500-1799) แลวเปนตนแบบ

ของดลซเมอร (Dulcimer) และซอลเทอร (Psaltery) ในชวงยคกลาง (Jean During,

Zia Mirabdolbaghi and Dariush Safvat. Manuchehr Anvar, Translator. The Art of

Persian Music. Baltimore : Mage Publishers. Inc., 1991.)

บางทฤษฎวา ชาวอาหรบไดนำาขมของเปอรเซยไปยงแอฟรกาเหนอ และจาก

แอฟรกาเหนอไปยงสเปน แลวถกนำาเขาไปในยโรปโดยพวกมวรจากสเปน ในชวง

พทธศตวรรษท 17 (ราว พ.ศ. 1600-1699) และแพรหลายในชวงตอนปลายของ

ยคกลางและเรอเนซองส (Curt Sachs. The History of Musical Instruments. U.S.A.

: W. W. Norton & Company, Inc., 1968, p. 258.)

ดลซเมอรเปนเครองดนตรทนยมทงในยโรปตะวนออกและยโรปตะวนตก รจก

กนในชอทแตกตางไปตามแตละพนท เชน เรยก ฮคเบรท (Hackbrett) ในเยอรมน,

ซมบาลอน (Cymbalon) ในฮงการ, แตมปานง (Tympanon) ในฝรงเศส, ซลเตรโอ

(Salterio) ในสเปน / อตาล, ฯลฯ (http://www.si.edu/Encyclopedia_Si/nmah/

Dulcimer.htm)

เปยโนจากขม

ในราวกลางพทธศตวรรษท 23 ขมฝรงแฮมเมอเรด ดลซเมอร (Hammered

Dulcimer) เปนแรงบนดาลใจใหนกประดษฐเครองดนตรชาวยโรปนำาระบบหวคอน

มาใชปรบปรงแกไขกบเครองดนตรประเภททมลมนวหรอคยบอรดได

ในขณะนนมเครองดนตรทเรยกวา ฮารปซคอรด (Harpsichord) ซงมการ

ทำางานคอเมอกดคยบอรดแลวกลไกภายในจะรบแรงเคาะจากคยถายทอดไปยง

ควลล (quill) กานเลกๆ สะกดสายขางในใหเกดเสยง ไดเปลยนมาเปนกลไกแบบ

ลกคอนไมตเสนลวดใหเสยงดง-เบาและกงวานแบบขม เกดเปนเปยโนหลงแรก ท

ถกประดษฐขนโดย บารโตลอมเมโอ ครสโตโฟร (Bartolommeo Cristofori) ในราว

พ.ศ. 2252 เรยกในชอยอๆ วาเปยโนฟอรเต (Piano forte) แลวพฒนาตอมาจนเปน

เปยโนแบบทเรารจกกนในปจจบน (Dominic Gill, Editor. The Book of the Piano.

Spain : Phaidon Press Limited, 1981, p.17. และไขแสง ศขะวฒนะ. สงคตนยม

วาดวย : ดนตรตะวนตก. กรงเทพฯ : โรงพมพไทยวฒนาพานช จำากด, 2529.)

ดงนนระบบหวคอนตสายของเปยโนกคอการพฒนาหลกการใชคอนตของ

ขมใหซบซอนขนนนเอง (Diagram Group. Musical instruments of the world : an

illustrated encyclopedia. Holland : Paddington Press Ltd. The Two Continents

Publishing Group, 1976. p. 226.)


ภาพสตรเลนซนตร พ.ศ. 2212 จตรกรรมในพระราชวงฮลท เบเฮสท (Hasht-Behesht palace), เมองอสฟาฮาน (Isfahan) อหราน (Iran) ถายโดย User Zereshk (ภาพจาก http://en.wikipedia.org/wiki/File:Hasht-Behesht_Palace_santur.jpg)

ซนตรทใชกนในอหรานและประเทศใกลเคยง (ภาพจาก Bruno Nettl and other. Excursions in world music. Fifth Edition. New Jersey : Pearson Prentice Hall, 2008.)

ซนตรของอหราน (ภาพจาก Jean During, Zia Mirabdolbaghi and Dariush Safvat. Manuchehr Anvar, Translator. The Art of Persian Music. Baltimore : Mage Publishers. Inc., 1991.)

ซนตร (แถวหนา ซายสด) เลนรวมในวงดนตรอหราน (ภาพจาก Jean During, Zia Mirabdol-baghi and Dariush Safvat. Manuchehr Anvar, Translator. The Art of Persian Music. Baltimore : Mage Publishers. Inc., 1991.)


ขมของจนทเรยกวาหยางฉน (ภาพจาก Henry Eichheim. The Henry Eichheim collection of oriental instruments : a western musician discovers a new world of sound. Santa Barbara : University Art Museum, 1984. และ Terry E. Miller and Andrew Shahriari. World Music : A Global Journey. U.S.A. : Routledge Taylor & Francis Group, 2006.)

ขมไทย (ภาพจาก http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e2/Kim_Thai_In-strument.jpg และ http://www.scriptdd.com/diary/cottoncandy_happy_songkran_day.html)


ขม (ฆม) ของกมพชา เลนรวมกบเครองสายอนๆ กอน พ.ศ. 2449 (ภาพจาก Joel G. Montague. Picture Postcards of Cambodia 1900-1950. Thailand : White Lotus Co., Ltd., 2010.)

แฮมเมอเรด ดลซเมอร (Hammered Dulcimer) ในไอรแลนด (ภาพจาก http://causewaymusic.podbean.com/page/2/)

ซลเตรโอ (Salterio) จากเมองเบรสเซย (Brescia) อตาล พ.ศ. 2235 (ภาพจาก http://dulcimer.new-renaissance.com/3_history/5-baroque-rococo-classical/351-west/3512-higher-cultures/35121-romance-language-area/2-instruments/pix/87-salterio-brescia-1692.gif)

ซมบาลอน (Cymbalon / Cimbalom) ของฮงการ อายราวหลง พ.ศ. 2417 (ภาพจาก http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/180016223? rpp=20&pg=2&ft =dulcimer&pos=31#fullscreen)


ฮารปซคอรดใชระบบกลไกกานโลหะควลล (quill) สะกดสายใหเกดเสยง (ภาพจาก Dominic Gill, Editor. The Book of the Piano. Spain : Phaidon Press Limited, 1981, p. 17. และ Diagram Group. Musical instruments of the world : an illustrated encyclopedia. Holland : Paddington Press Ltd. The Two Continents Publishing Group, 1976. p. 226.)

เปยโนยคแรกๆ ทผลตโดย บารโตลอมเมโอ ครสโตโฟร เปลยนใชระบบหวคอนหลกการเดยวกบขม เคาะสายลวดใหเกดเสยงแทนควลล (ภาพจาก Dominic Gill, Editor. The Book of the Piano. Spain : Phaidon Press Limited, 1981, p. 17. และ Diagram Group. Musical instruments of the world : an illustrated encyclopedia. Holland : Paddington Press Ltd. The Two Continents Publishing Group, 1976. p. 226.)



ขมโดย เฉลม ยงบญเกด

จากหนงสอ ภาษาไทย ภาษาจน (หนวยศกษานเทศก กรมการฝกหดคร จดพมพ

พ.ศ. 2516.)

ขม น. เครองดนตรจนชนดหนง รปคลายพระจนทรครงซก ใชต

ภาษาจน อานวา ขม (ฮ.ก.) ขมดงเดมของจนเปนเครองดนตรประเภท

เครองสายใชนวดด ตอมามความหมายเปนเครองดนตรชนดตางๆ สดแตคำานำาหนา

ขม ซงอาจเปนซอ ออรแกน เปยโน ฯลฯ

ขมจนทเรานำาเขาผสมในวงเครองสายไทยสมยรชกาลท 6 นน ชาวจนแตจว

เรยกวา เอยคม (สำาเนยงภาษาแตจว) แปลวาขมทมาจากตางประเทศ แสดงวาขม

ชนดนมใชเครองดนตรของจนมาแตเดม แตไดดดแปลงหรอนำาจากเครองดนตรของ

ตางประเทศ บางเสยงวามาจากพณโรมน แตเอามาดดแปลงวางนอนมใชต

คนไทยบางสวนเขาใจผดไปวา เครองดนตรทขงเบงใชบรรเลงในตอนทำา

กลลวงใหสมาอถอยทพนนเปนขมจน ดงจะเหนไดจากลำานำาขบรองทแพรหลาย

ทวไปวา

“โยธาฮาเฮบางเสสรวล ขบครวญตามภาษาอชฌาสย

รองเปนลำานำาทำานองใน เรองขงเบงเมอใชอบายกล

ขนไปนงบนกำาแพงแกลงตขม พยกยมใหขาศกนกฉงน

พวกไพรมไดแจงแหงยบล ใหเลกทพกลบพลรบหนไป

สวมสมาขาศกนกฉงน ครามในกลขงเบงเกงใจหาย

เคยเสยทพยบแยบแทบตวตาย สมาอนกหนายฉงนความ”

เมอไดดตนฉบบภาษาจนเขาใชขอความวา “เลนขม” ซงขมในสมยสามกก

มรปคลายจะเข ใชนวดด และคนทแปลภาษาจนเปนภาษาไทยคงจะรเรองดจงได

แปลเปน “ดดกระจบป (พณ 4 สาย)” ซงกไมตรงทเดยวนก ฉะนน เพอความเขาใจ

อนถกตอง ลำานำาขบรองดงกลาวนาจะมการแกไขเสยใหมใหตรงตอความจรง


ขมของ มนตร ตราโมท

จากหนงสอ เครองดนตรไทยและขม. (พมพครงท 2. กรงเทพฯ : กรมศลปากร,

2521. พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พนเอกแสง วบลยเลข ณ

ฌาปนสถานกองทพบก วดโสมนสวหาร วนท 4 เมษายน พ.ศ. 2521. หนา 88-92.)

ขม พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานใหบทนยามไววา “เครองดนตรจน

ชนดหนง รปคลายพระจนทรครงซก ใชต”

ขม ตามลกษณะรปเดมซงยงไมววฒนาการกลายมาเปนรปอยางปจจบน ม

กลาวไวในหนงสอเรองไคเภกวา

“พระเจาฮอกฮสฮองเต (Fuh-Hsi กอน พ.ศ. 623) ใหขนนางมาเฝาพรอมกน

แลวตรสวา ทานทงหลายไดชวยทำานบำารงแผนดน ราษฎรมความสขความเจรญ

ขนเปนอนมาก เราคดจะทำาของสงหนงเรยกวา ขม มสณฐานขางตนนนกลม ขาง

เทานนสเหลยม ยาวเจดเชยะสองชน มสายหาสาย มเสยงอนไพเราะ ทานทงปวง

จะเหนเปนประการใด

ขนนางทงปวงจงทลวา ขาพเจาทงปวงปญญาโฉดเขลา หาทราบวาจะทำา

อยางไรได ถงทำาไดกคงจะไมมเสยงไพเราะ ดวยวาหามแบบอยางไม สดแตพระองค

จะเหนชอบนนเถด

พระเจาฮอกฮสฮองเตไดฟงดงนนมพระทยโสมนส จงตรสใหนายชางเขามา

เฝา แลวรบสงใหนายชางเอาไมงอถงมาทำาเปนตวอยางตอหนาทนง ครนทำาเปน

ขมเสรจแลว สงใหผรกษาเมองตางๆ ทำาตอๆ ไปเปนเครองดดส ตงแตนนมาขม

และเครองดดสตเปาจงไดมสบๆ มาจนทกวนน และขมนนถาจะวาใหชดคอพณ

เมอครงแผนดนสามกกตอลงมาหลายพนป ขงเบงเปนผชำานาญตขม ขมชนด

นนกเปนอยางของพระเจาฮอกฮสฮองเต”

ในหนงสอเรองเดยวกนนมกลาวถงเรองขมอกแหงหนงความวา

มเจาเมองแหงหนงชอ จเซยงส รกษาเมองอยไดสองป กบงเอญใหเกด

พายใหญพดอยเนองๆ ตนไมทมดอกมผลกโรยรวงหลนไปสน จเซยงสจงปรกษา

บรรดาขนนางวาจะทำาประการใดด ขณะนนมขนนางคนหนงชอถอตดตอบวา แต

กอนขาพเจาทราบวา พระเจาฮอกฮสฮองเตไดสรางขมไวชนดหนงมสายหาสาย

ไวสำาหรบแผนดน ถาจะมทกขสงใดกเอาขมนนดดขน ดวยขมนเปนชยมงคล ขอ

ทานไดโปรดเอาขมนมาลองดดดเพอจะบำาบดทกขภยไปไดบาง จเซยงสกสงใหชาง

ทำาขมหาสายแจกไปใหราษฎร ราษฎรกดดขม เสยงนนไพเราะ ลมกสงบ ตนไมทง

หลายกมดอกออกผลบรบรณ

ชาวจนถอวาขมเปนเครองสทไดเสยงประสานกนอยางบรสทธถาควบกบพณ

อกชนดหนงซงเรยกวา เซะ หรอ เซก ซงมมากสาย กจะเปนสญลกษณแสดงความ

สามคครสประสานกนเปนอยางด ขงจอไดกลาวไววา ผซงมสามคครสเปนสขสบาย

อยกบภรรยาและลก กเปรยบเหมอนเสยงดนตรขมและพณเซะฉะนน

อกแหงหนงกลาววาความเปนสามคครสอนปราศจากความรษยากยอมเปน

ความมระเบยบเรยบรอยเหมอนในหองฝายในของเจาผครองเมอง เพราะฉะนนสาย

ขม และพณจงเปนการแสดงออกซงเปนสญลกษณหมายถงความเปนสามภรรยากน

เสยงซงเกดจากขมและพณน เปนเครองแสดงความรกระหวางเพศของผครองเรอน

วามความสขสโมสรเหมอนดงเสยงทกลาวน

นกปราชญผรบราชการมาจนอายมากแลว ไมปรารถนาทจะพวพนอยกบเรอง

ของโลกซงมการแกงแยงแขงดกน กพอใจสนโดษอยกบขมและพณวาเปนสถานท

อนเปนบรมสขของผทสนโดษแลว

ขม ในสมยโบราณของจน เปนทงเครองต เครองส และเครองดด แตในสมย

ตอมาจนปจจบนน รจกกนแตขมทเปนเครองตเทานน

ขมของจนซงเปนเครองตทรจกกนในเวลาน ขนาดยาวประมาณ 77 ซม. กวาง

ประมาณ 30 ซม.

มสายทำาดวยลวดทองเหลอง 42 สาย แตละสายมหลกยดหวทาย หลกดาน

ซาย (ของผต) เปนหลกผกสายตายตว หลกดานขวาสำาหรบพนสาย เพอเลอนขง

ใหตงหยอนไดตามตองการ ตรงหนาขมมหยองรองสายยาวตลอดหนา 2 อน ทำา


เปนรปคลายลายประแจจน หยองแตละอนมสวนทยกสงขนสำาหรบรบสายแตละ

เสยง อนละ 7 เสยง

การเทยบเสยงใช 3 สาย รวมเขาเปนเสยง 1 แตละหยองอนซายแบงเสยงเปน

2 สวน โดยซกซายเปนเสยงสง ซกขวา (ของหยองอนซาย) เปนเสยงกลาง ทกๆ

สายจะมเสยงสงตำ� (ระหวางซกซายกบซกขวา) เปนค 5 ของตวเอง สวนหยองอน

ขวาใชตเพยงซกเดยวเปนดานของเสยงตำ� รวมทงหมดม 21 เสยง เปนเสยงทซำ�

กนระหวางเชอมเสยง 6 เสยง คงเหลอเสยงทแทจรง 15 เสยง การเทยบเสยงแบบ

ของจน เสยงตำ�สดทางขวา เสยงท 1 กบท 2 ไมเรยงลำาดบกบเสยงท 3-4 แตหาก

เทยบใหลดตำ�ลงไปจากเรยงลำาดบ 1 เสยง ทง 2 เสยง เสยงค 8 มอซายกบมอขวา

กเยองหางกน

สายลวดของขมจนคอนขางเลกมาก ไมตใชไมไผเหลาบาง ตอนทตลง

กบสายขมเหลาแบนอยางคมมด จงเปนเครองดนตรทมเสยงเบาไพเราะเยอกเยน

นาฟงอยางหนง

ขมเขามาประเทศไทยราวสมยรชกาลท 4 โดยชาวจนนำามาบรรเลงรวมใน

วงเครองสายจน ประกอบการแสดงงวบาง บรรเลงในงานเทศกาลและรนเรงอนๆ

บาง และบรรเลงเปนเอกเทศบาง

ถงสมยตนรชกาลท 6 นกดนตรไทยจงไดนำามาบรรเลง โดยแกไขบางอยาง

คอเปลยนสายใชลวดทองเหลองใหมขนาดโตขน การเทยบเสยงกเรยงลำาดบกน

ไปตลอดจนถงสายตำ�สด เสยงค 8 มอซายกบมอขวาเกอบตรงกน เปลยนไมตให

ใหญและกานแขงขน ตรงทตลงบนสายมความหนากวาของเดมของจนมาก ทงนก

เพอใหสมสวนกบสายทไดเปลยนใหใหญ และประสงคใหมเสยงดงมากขน แตเพอ

มใหมเสยงแกรงกราวเกนไป ไมตตรงสวนทกระทบกบสายจงทาบดวยสกหลาดหรอ

หนง และกไดรบความนยมใชบรรเลงรวมอยในวงเครองสายผสมตอมาจนปจจบน

เมอประมาณ พ.ศ. 2496 มผสงขมขนาดใหญจากประเทศจนเขามา โดยม

ลกษณะและจำานวนสายอยางเดยวกนกบขมขนาดธรรมดาทมอย หากแตสรางให

โตขน ยาวประมาณ 112 ซม. กวางประมาณ 44 ซม. เมอเทยบใหมระดบเสยง

ตำ�ลง และตในจงหวะหางๆ กทำาใหมเสยงกงวานกระหม เพมความไพเราะขนอก

สวนหนง ซงนบวาเปนขมขนาดทมใชแตในประเทศไทยเทานน เพราะไมเคยเหน

ในวงดนตรจนเลย

ในเวลาไลเรยกน หางรตนมาลากไดสงขมขนาดพเศษเขามาจำาหนายอก

ขนาดหนง ทงความกวางและยาวมขนาดเของกวาขนาดธรรมดาเลกนอย โดยยาว

ประมาณ 92 ซม. กวางประมาณ 37 ซม. ทงเพมสายและเสยงใหมากขน โดยหยอง

แตละหยองนน มทรองรบเสยงเปนอนละ 8 เสยง สายทงหมดจงมถง 48 สาย รวม

เปน 24 เสยง เมอนำาเขาในชดกบขมขนาดธรรมดาและขนาดใหญทมอยแลว ขม

ขนาดนกเปนขมขนาดกลาง ทำาใหครบเปนเถาขนและกเปนขมขนาดพเศษทมแต

ของไทยเชนเดยวกนกบขมขนาดใหญ

ขมเลก, ขมใหญ เปนชอเพลงไทยในสำาเนยงจนทเกดขนราวสมยปลาย

รชกาลท 4 โดยพระประดษฐไพเราะ (ม ดรยางกร) ทเรยกกนวา ครมแขก จำาสำาเนยง

ทำานองมาจากการตขมของจนแลวจงมาแตงขนเปนเพลงในอตรา 2 ชน ใหมสำาเนยง

จน 2 เพลง ตงชอวา ขมเลก เพลงหนง ขมใหญ เพลงหนง สำาหรบบรรเลงเปน

เพลงๆ กได หรอจะบรรเลงตดตอกนกได แตเพลงขมเลกมผนำาไปใชรองในการ

แสดงละครและอนๆ อยเสมอ

ตอมาภายหลงพระประดษฐไพเราะ (ม ดรยางกร) จงไดแตงเพลงขมเลกขน

เปนอตรา 3 ชน สำาหรบบรรเลงรบรองทวไป และครชอย สนทรวาทน กไดนำาเพลง

ขมใหญ 2 ชนนนมาแตงเปนอตรา 3 ชนขนบาง เพลงทง 2 น ทงอตรา 2 ชน และ

3 ชน ตางกไดรบความนยมในวงการดนตรตลอดมา

เมอประมาณ พ.ศ. 2478 ขาพเจาจงไดตดแตงเพลงขมเลก และขมใหญนลง

เปนอตราชนเดยว และดดทำานองใหเปนสำาเนยงจนทง 2 เพลงเพอใหบรรเลงรวม

กบของเดมไดครบเปนเถา ทงเพลงขมเลกเถา และเพลงขมใหญเถา


ประวตขมโดย ชนก สาครก

จากบทความเรองขม “จากอาณาจกรเปอรเซย-ผานเสนทางสายไหม-สลมนำ�

เจาพระยา” (เวบไซตไทยคดส http://www.thaikids.com/kimhis/kimhis.htm)

ขม เปนเครองดนตรทนยมบรรเลงเลนกนทวไปในหลายประเทศทงใน

ทวปยโรปและทวปเอเชย เครองดนตรชนดนนาจะพฒนามาจากเครองดนตร

ประเภท “พณ” ซงเปนเครองดนตรทใชบรรเลงโดยเหนยวสายใหเกดเปนเสยงดวยนว

หรอวสดแขงททำาจากกระดกหรอเขาสตว ตอมาจงไดคดประดษฐรปรางใหมให

เหมาะสมกบการใชไมตลงไปบนสายใหเกดเสยงแทนการใชนว

แมขมจะเปนทรจกกนดทวไปแตประวตความเปนมาของขมนน มคนทราบ

นอยมาก อยางเชนในเมองไทยคนสวนใหญจะคดวาขมเปนเครองดนตรของจน

เพราะทราบแตเพยงวาไทยรบเอาแบบอยางการบรรเลงขมหรอการประดษฐขม

มาจากชาวจนทเขามาคาขายกบเมองไทยในสมยตนรตนโกสนทร สำาหรบชาว

ยโรปสวนใหญจะทราบวาขมเปนเครองดนตรทแพรเขามาจากทางตะวนออกแถบ

เอเชยกลางซงกคอบรเวณทตงของประเทศตรก อหราน อรก และประเทศในกลม

ศาสนาอสลามอกหลายประเทศในปจจบนนนเอง แตในยคโบราณซงนบถอยหลง

ไปประมาณ 539-330 ปกอนศรสตกาลนน บรเวณดงกลาวตกอยภายใตอทธพล

ของชนชาตทเคยยงใหญชาตหนงนนคอ “อาณาจกรเปอรเซย”

ชนชาตเปอรเซยนโบราณเปนทงชาตนกรบและศลปน สงเกตไดจาก

อาณาจกรทแผกวางไกลและสงกอสรางทหลงเหลอมาจนถงยคปจจบน แสดง

ใหเหนถงความละเอยดออนในดานสถาปตยกรรมและศลปกรรมทโดดเดนเปน

เอกลกษณของตนเอง และชนชาตเปอรเซยนนเองทเชอกนวาเปนผรเรม คด

ประดษฐขมขนมากอนเปนชาตแรก

เมอชาวเปอรเซยนคดประดษฐขมขนแลวกแพรหลายไปทงทวปยโรปและ

เอเชยตามอทธพลของอาณาจกรเปอรเซย สำาหรบทวปเอเชยนนแพรเขามาทาง

เสนทางสายไหมไปสประเทศจนโดยพอคาชาวเปอรเซยน ดวยเหตนชาวจนจงเรยก

ขมวา “หยางฉน” (Yang Ch’in) ซงแปลวา “เครองดนตรของตางชาต” สวนทแพรไป

ทางอนเดยกมเหมอนกนโดยชาวอนเดยเรยกขมวา “ซนตร” (Santoor) ในทวปยโรป

เรยกขมวา “ดลไซเมอร” (Dulcimer) ทจรงคำาวา Dulcimer มไดหมายถงขมเทานน

แตหมายรวมไปถงเครองดนตรประเภทพณททำาดวยไม แลวขงสายโลหะทกประเภท

สวนใหญเครองดนตรทขงสายนนจะบรรเลงดวยการใชนวมอหรอวสดเลก ทเรยกวา

“ปก” (Pick) ดดหรอเขยสายใหเกดเสยงและใชนวมออกขางกดสายเพอใหเกดเปน

ทำานองเสยงสงตำ�แตกตางกน แตขมเปนเครองดนตรประเภท Dulcimer ทใชไม 2

อนตไปตามสาย ดงนนจงเรยกขมอกชอหนงวา Hammered Dulcimer ซงหมายถง

พณทบรรเลงดวยการใชฆอนไมเลกๆ ตลงไปบนสายนนเอง

โดยเหตทชาวจนเปนนกคดประดษฐและมรปแบบศลปะเปนของตนเอง ดง

นนเมอรบเอารปแบบของขมมาจากเปอรเซยแลวจงนำามาดดแปลงเปนแบบฉบบ

ของตนเองและนยมบรรเลงกนแพรหลายทวไป แตมไดตงชอใหมใหกบเครองดนตร

ชนดนคงเรยกวาหยางฉนสบตอกนมาจนถงปจจบน

ครนถงยคตนๆ ของกรงรตนโกสนทรเมอมพอคาชาวจนแลนเรอเขามาคาขาย

และตงหลกแหลงในประเทศไทยมากขน นกดนตรไทยเหนชาวจนนำาหยางฉนเขา

มาบรรเลงเลนกนในชมชนของชาวจนและโรงงวจงเกดความสนใจและไดนำาเครอง

ดนตรชนดนเขามารวมบรรเลงกบเครองดนตรของไทยเชน ซอดวง ซออ และเหน

วามความไพเราะนาฟงเหมาะสมกลมกลนกนดจงจดใหขมเปนเครองดนตรของ

ไทยอกชนดหนงซงรวมอยในประเภทวงเครองสาย ทงนอาจจะเหนวาขมนนมสาย

หยางฉน (Yang Ch’in)


ขงเรยงรายอยมากมาย ทงๆ ทลกษณะการบรรเลงของขมนนนาจะจดอยในประเภท

เครองตเชนระนาดเอกหรอฆองวงมากกวา แตเนองจากเสยงขมนนเมอบรรเลงรวม

กบเสยงของวงปพาทยแลวไมคอยสนทสนมกลมกลน เหมอนบรรเลงกบวงเครอง

สาย ดวยเหตนขมจงถกจดใหเปนเครองดนตรประเภทเครองสายและเรยกวงดนตร

ทใชขมรวมบรรเลงวา “วงเครองสายผสมขม” ประกอบดวย ซอดวง ซออ ขม ขลย

เพยงออ โทน รำามะนา ฉง

มเรองทนาสนใจเกยวกบชอ “ขม” คอ คำานมทมาอยางไรกนแน ในเมอชาวจน

เรยกขมวา หยางฉน ชาวตะวนตกเรยก แฮมเมอรดลไซเมอร ชาวอนเดยเรยกวา

ซนตร ชาตอนๆ ตางกมชอเรยกขมแตกตางไปไมเหมอนกนซงไมปรากฏวามชอใด

ทมการออกเสยงใกลเคยงกบคำาวา ขม เลย แลวเหตใดคนไทยจงเรยกเครองดนตร

ชนดนวา ขม

เรองนยงไมปรากฏหลกฐานใดทชชด แตนกดนตรไทยรนหลงๆ คาดเดา

กนเองวาคำานคนไทยรนแรกๆ ทนำาขมมาบรรเลงอาจจะเรยกชอขมเพยน มาจากคำา

วา “คม” ในภาษาจน เนองจากคำาวาคมในภาษาจนหมายถง เครองดนตรประเภท

“พณ” ทกชนด คลายๆ กบทชาวยโรปเรยก ดลไซเมอร (Dulcimer) นนเอง และเปน

ไปไดวาเมอคนไทยถามถงชอเครองดนตรชนดน ชาวจนอาจจะบอกวาชอ คม ซงเปน

วงเครองสายผสมขม

ชอเรยกรวมๆ ของขมแตคนไทยคงไดยนเปนขมเลยเรยกกนตอๆ มาจนถงปจจบน

เพราะการออกเสยงคำาวา คม กบ ขม นนดจะใกลเคยงกนมาก อยางไรกดเรองน

เปนเพยงการสนนษฐานคาดเดากนเองเทานน ทมาจรงๆ ยงไมมผใดทราบแนชด

ยงมชอเรยกขมเปนภาษาองกฤษทแปลกและนาสนใจอกชอหนง ซงไม

คอยมคนทราบมากนกชอนนคอ Butterfly Harp หมายถงพณทมรปรางคลายกบ

ตวผเสอกลาวคอเมอเรานำาตวขม ฝาขม และอปกรณในการตขมมาเรยงเขาดวยกน

ใหเหมาะสมถกตำาแหนงแลวจะมองดคลายกบผเสอกำาลงกางปกบนมากทเดยว

จงมผเรยกขมวา “พณผเสอ” หรอ Butterfly Harp ซงฟงไพเราะและมความหมาย

เขากนไดดทเดยว

ขมโปยเซยน

ขมเรมมบทบาทในวงดนตรไทยจรงๆ ในสมยรชกาลท 6 โดย อาจารยมนตร

ตรโมท เปนผรเรมนำาขมมาบรรเลงในวงดนตรไทย หลงจากนนกมผนยมบรรเลงขม

กนแพรหลายทวไป ขมจนรนแรกๆ นนคนไทยนยมเรยกวา “ขมโปยเซยน” เปนขม

ทสงเขามาจากประเทศจนแผนดนใหญ ทเรยกวาขมโปยเซยนกเพราะขมรนนน

นยมวาดภาพเซยนแปดองคของจนไวบนฝาขม ตอมาเมอความตองการซอขมเพม

ภาพขมและอปกรณจดเรยงเปนรปผเสอ


มากขน ประกอบกบประเทศจนทำาการปดประเทศ ชางดนตรของไทยจงไดคด

ประดษฐขมขนมาเองโดยเปลยนจากภาพเซยนแปดองคเปนภาพลายไทยอนๆ เชน

ลายเทพนม เปนตน

มเรองเลาทนาขบขนเกยวกบขมจนทพอคาคนไทยสงซอมาจากเมองจนวา

ในตอนทคนไทยเรมนยมบรรเลงขมจนกนมากนน มพอคาคนไทยคนหนงตองการ

จะสงขมจนเขามาจำาหนายทราน แตตองการใหชางจนเขยนลายบนฝาขมเปนภาพ

หนมานกำาลงหกคอชางเอราวณ จงจดหาภาพดงกลาวสงไปพรอมกบใบสงซอ ครน

เมอสนคารนแรกเขามาถงจำานวน 12 ตว ปรากฏวาลวดลายบนฝาขมกลายเปนภาพ

เสอกำาลงตะปบคอชาง พอคาจงเขยนหนงสอตอวาไปทางเมองจนวาภาพนนควรจะ

เปนภาพลงหกคอชาง แตชางจนโตตอบกลบวา...ลงทไหนจะสามารถหกคอชางได

ควรจะเปนเสอมากกวา…เขาจงเขยนแกใหถกตองตามทควรจะเปน เรองนเปนเรอง

จรงทเกดขนในยคแรกทขมเรมเขามาในเมองไทย เพราะพอคาคนนนเปนเพอนกบ

1) หนาขม 2) ฝาขม 3) ลนชก 4) คอนขม 5) ไมขม 6) หยองขม 7) หมดยดสาย 8) ชองเสยง 9) สายขม 10) หยองบงคบเสยง 11) หวงลนชก 12) หมดเทยบเสยง

ภาพฝาขมโปยเซยน

บดาของผเขยนและเรองนบดาของผเขยน คอพระมหาเทพกษตรสมห (เนอง สาครก)

เปนผเลาใหฟงดวยตนเอง เมอเปนดงนพอคาคนนนจงเลกสงขมจากประเทศจนและ

ขมทมฝาเปนรปเสอตะปบคอชางจงมเพยง 12 ตวเทานน ขมรนนผเขยนไดมโอกาส

เหนดวยตาของตนเองครงหนงเมอมลกศษยนำามาใหชวยปรบเสยง ลกศษยบอกวา

เปนของมรดกตกทอดของคณยาของเขา แตสภาพของขมตวนนไมเหมาะทจะนำามา

บรรเลงแลวเนองจากมสภาพชำารดทรดโทรมมาก ผเขยนจงบอกใหเขาเกบไวเปน

ของเกาทมคณคาดกวาเพราะเปนขมรนทมเพยง 12 ตวเทานน

เมอจนปดประเทศอยหลงมานไมไผและความตองการขมในเมองไทยเพมมาก

ขนจงเปนแรงจงใจใหชางดนตรไทยผลตขมขนใชเองในประเทศ ขมไทยจงถอกำาเนด

ขนและมการพฒนาเรอยมาจนถงปจจบน

ชางดนตรไทยไดประดษฐขมขนโดยเลยนแบบอยางจากขมโปยเซยน แต

มขนาดใหญกวาเลกนอย และโดยความทคนไทยเปนนกคดประดษฐไมแพชาต

อน ชางดนตรไทยจงปรบปรงเปลยนแปลงรปรางลกษณะและอปกรณสำาหรบตขม

ใหแตกตางออกไปบาง อาทเชน ไมขมของจนนนเดมตรงสวนปลายเปนเพยง

สนไมไผเปลาๆ ไมมวสดหอหม ชางไทยกหาวสดจำาพวกแผนหนงมาตดไวเวลาตสาย

ขมจะมเสยงไพเราะนมนวล นาฟงมากกวา ลวดลายทวาดบนฝาขมกเปลยนเปนลาย

ไทยเชนลายเทพนมฯ หรอถาวาดเปนลายจนกเปนลายจนแบบไทยทคดประดษฐ

ลายเองเชนลายมงกรคหรอลายจนอนๆ แลวแตจนตนาการของชางแตละแหลงผลต

ขมไทยมพฒนาการเรอยมาทงในดานรปรางลกษณะและอปกรณทใชในการ

บรรเลงขม อาทเชน ทำาตวขมเปนรปเหมอนกระเปาเดนทางมหหวเพอใหสะดวก

ในการนำาไปบรรเลงยงทตางๆ ทำาถงใสตวขมทงทเปนพลาสตคหนงและผา บางท

กทำาเปนสายเขมขดรดตวขมมหหวในตว ฯลฯ แตการพฒนาทนบวาเปนการกาว

กระโดดครงสำาคญครงแรกของวงการผลตขมของไทยกคอการผลตขมชนด “หมด

เกลยว”

แตเดมนนขมจนและขมทผลตโดยคนไทยลวนใชหมดยดสายขมแบบ “หมด

ตอก” ทงสน หมดตอกคอหมดทตองใชคอนเลกๆ ตอกยำ�หมดใหแนนขณะทปรบ


เสยงขม เพราะถาหมดไมแนนจะคลายตวงายทำาใหเสยงขมเพยนแปรงไมนาฟง

แตเนองจากตวหมดทำาดวยทองเหลองบางครงจะบดงอไดงายหรอบางทสวนปลาย

หกคางอยในเนอไมทำาใหตอกไมลงและตวหมดไมยดเนอไม จงไมสามารถเทยบ

เสยงเสนนนได นอกจากนนขมแบบหมดตอกตวหมดมผวเรยบไมคอยจะยดกบเนอ

ไมไดดนกตองหมนตอกยำ�กนอยเสมอ มบอยครงทหมดคลายตวขณะทกำาลงบรรเลง

เพราะแรงสนสะเทอนจากการตสายขมทำาใหตองหยดบรรเลงบอยๆ ดวยเหตนจง

มชางดนตรไทยทานหนงคดแกไขปญหาดงกลาว โดยเปลยนมาใชหมดเกลยว

แทนหมดตอก ทำาใหสายขมไมคอยคลายตวงายและยงสะดวกในการเทยบสายขม

เพราะไมไดใชคอนตอก แตออกแบบอปกรณเทยบเสยงใหมเปนกระบอก สวมหวหมด

และมกานสำาหรบจบบดไปมาไดแรงมากกวาการหมนทหวคอนแบบเดม การปรบ

เสยงขมจงทำาไดสะดวกรวดเรวขนมากและสายขมไมคลายตวงายเหมอนหมดตอก

นบเปนการพฒนาครงสำาคญครงแรกของการผลตขมของไทย

นาแปลกทชางดนตรทานนไมไดเปนชางดนตรโดยอาชพ แตเปนนายแพทย

ทจบจากโรงพยาบาลศรราชชอนายแพทยสมชาย กาญจนสต นายแพทยสมชาย

เปนนกดนตรไทยทชอบบรรเลงขมแตมนสยชอบงานชางไมดวย ทานจงไดคดแก

ปญหาจนทำาใหขมไทยมคณภาพดขน นายแพทยสมชายยงไดออกแบบรปรางของ

ขมใหมลกษณะแตกตางออกไปจากขมโปยเซยนของจนมากมายหลายแบบ ซงลวน

ไดรบความนยมจากนกตขมทวประเทศจงตงโรงงานผลตขมเปนของตนเองชอราน

“สยามวาฑต” ซงปจจบนชอรานสยามวาฑตเปนทรจกกนดทวไปในวงการดนตรไทย

การพฒนาแบบกาวกระโดดของขมไทยครงท 2 กคอการผลตขมชนด 9

หยอง ซงนบไดวาเปนการเปลยนแปลงครงสำาคญของขมไทยทเดยว ทงนเพราะ

ขมชนด 9 หยองมคณภาพเสยงไพเราะนาฟงกวาขมแบบ 7 หยองมาก เนองจาก

มการเปลยนแปลงวสดทใชในการผลตและปรบปรงรปรางใหแปลกออกไปจากเดม

คอ แตเดมนนไมวาจะเปนขมจนหรอขมไทยกมกจะใชสายททำาดวยลวดทองเหลอง

ทงนน แตขม 9 หยองเปลยนจากสายทองเหลองไปเปนสายลวดเหลกทไมขนสนม

(Stainless Steel) จงไมเปนสนมและไมขาดงายเหมอนกบสายทองเหลอง ทงยงให

กระแสเสยงทออนหวานไพเราะนาฟงมากกวาสายทองเหลอง

สาเหตทตองทำาเปนขม 9 หยองมความนยทนาสนใจคอ สายลวดเหลกทเรยก

วา สเตนเลสสตลนนมความหยนตวมากกวาสายทองเหลอง ดงนนถาจะใหเสยงดง

กงวานสดใสเตมทจะตองขงใหตงมากกวาสายทองเหลอง หากเอาสายลวดเหลก

ไมขนสนมมาเปลยนแทนสายลวดทองเหลองในขมชนด 7 หยองแลวจะเกดปญหา

คอจะไมสามารถเทยบสายใหตงมากๆ ได ทงนเพราะวงเครองสายไทยใชระดบ

เสยงทเรยกวา “เพยงออ” เปนหลกในการเทยบเสยง (ระดบเสยงเพยงออคอระดบ

เสยงของขลยไทยชนดทใชในการบรรเลงเครองสาย) และระดบเสยงเพยงออนจะ

อยในระดบคอนขางตำ� เมอใชสายขมสเตนเลสสตลขงจะถงระดบของเสยงเพยงออ

1) กระบอกเทยบเสยง 2) รสำาหรบสวมลงไปบนหวหมด 3) กานสำาหรบจบหมน4) หวหมด 5) เกลยวหมด 6) แนวหมนปรบเสยงเปนวงกลม


กอนทตวสายจะตงเตมท เวลาตสายขมเสยงจะไมนาฟงเพราะสายยงไมตงเตมท

นายแพทยสมชาย กาญจนสต จงเพมระยะความยาวของตวขมออกไปทางดาน

ขางอกเพอใหสามารถเพมความตงของสายไดโดยระดบเสยงยงคงเดม ดวยวธนจง

ทำาใหขมทใชสายสเตนเลสสตลมเสยงกงวานสดใสไพเราะนาฟง เนองจากตวสายขม

มความตงเตมท และเนองจากการทตองเพมความยาวทางดานขางออกไปมากกวา

เดมจงจำาเปนตองเพมความยาวดานตงดวยเพอใหรปรางของขมแลดสมสวนไม

เรยวยาวมากเกนไป นอกจากนนการเพมความยาวในแนวตงยงทำาใหไดตำาแหนง

เสยงเพมขนอก 2 ตำาแหนงจงกลายเปนขมทมหยอง 9 หยอง ดวยเหตนขม 9 หยอง

จงมขนาดใหญกวาขม 7 หยอง

นอกจากการเปลยนวสดทใชในการทำาสายขมและเปลยนรปรางใหมขนาด

ใหญกวาเดมแลว นายแพทยสมชายยงไดออกแบบชองเสยงของตวขมใหมคอ

แตเดมชองเสยงขมนยมทำาเปนวงกลมๆ 2 วงอยบนผวหนาขมแลวปดประดบ

ดวยงาหรอวสดททำาเปนลายฉลสวยงาม แตชองเสยงของขม 9 หยองกลบทำา

1) ตวขม 2) หมดยดสายขมแบบเกลยว 3) สายขมสเตนเลสสตล 4) หยอง 5) สนหยอง ทำาดวยโลหะ 6) หมดปรบสายขมแบบเกลยว 7) หยองบงคบเสยง 8) รองเสยง อยใตตวขม 9) พนใตตวขม

ภาพขม 9 หยองมองจากดานบน

ภาพขม 9 หยองมองจากดานขาง

เปนรองยาวๆ อยตรงดานขางใตตวขมขางละ 1 รอง บนผวหนาของตวขมจงแลด

ราบเรยบไมมรองกลมๆ ใหเหนเหมอนขม 7 หยอง

ขม 9 หยองนปจจบนเปนทนยมในหมนกดนตรทบรรเลงขมมาก แมวา

สนนราคาจะคอนขางแพงสกหนอย แตคณประโยชนกมมากเชนกนคอ เสยงไพเราะ

นาฟง สายขมไมขาดงาย และมรปรางสวยงาม ผทซอขมชนดนควรจะเปนผทมง

จะฝกเอาดทางการบรรเลงขมจงจะสมประโยชน เพราะหากคดเพยงแคจะบรรเลง

ขมเลนๆ แลวซอขมรนอนทเปนชนด 7 หยองจะสมประโยชนมากกวา ทงราคายง

ไมแพงมากดวย

นายแพทยสมชาย กาญจนสต ยงไดรเรมออกแบบขมใหมความสะดวกใน

การนำาไปบรรเลงยงสถานทตางๆ โดยทำาเปลอกนอกของตวขมใหมลกษณะคลาย

กบกระเปาเดนทางโดยมหหวสำาหรบหวขมตดมาดวย ขมรนนเรยกกนวา “ขมกระเปา”

วสดทใชทำาเปลอกนอกเปนวสดเดยวกบทใชทำากระเปาเดนทางทวไปมฝาเปดปดได

ทำานองเดยวกบกระเปาเดนทางเมอเปดฝาออกมาแลวสวนในจะกลายเปนพนหนา

ของขมชนด 7 หยอง ขมกระเปานมรปรางกรอบนอกเรยบๆ ธรรมดาไมมรอยหยก

โคงเหมอนขมไม โดยมากจะมรปทรงแบบสเหลยมคางหม

ขมกระเปานสามารถนำาเดนทางตดตวไปยงสถานทไกลๆ เชนในตางประเทศ

ไดสะดวก เปนการเอออำานวยสำาหรบการเผยแพรดนตรไทยไปตางประเทศทางออม

ดวย เพราะขมแบบนมเปลอกนอกแขงแรงเหมาะกบการขนสงไปทางไกล

นอกจากขมกระเปาทกลาวไปแลว นายแพทยสมชายยงไดออกแบบขม

กระเปาอกชนดหนงซงแตกตางไปจากขมกระเปาชนดแรกเรยกวา “ขมกระเปาแบบ

แยกสวน” ขมชนดนมกระเปา ซงสามารถแยกออกจากตวขมไดโดยออกแบบทำา

ตวขมสำาเรจรปแยกตางหากจากตวกระเปา แตสามารถสอดเกบไวไดแนบสนท

ภายในฝาขมพอด ตวกระเปาแยกออกเปน 2 สวนคอฝาสวนบนและฝาสวนลาง

ซงสามารถถอดแยกออกจากกนไดดวย ขมกระเปารนนมแผนไมแบนๆ 3 ชนซง

ประกอบเขาเปนขาตงสำาหรบวางตวขมใหสะดวกในการบรรเลงและดสวยงามดวย

กอนทนายแพทยสมชายจะคดประดษฐขม 9 หยองซงใชสายโลหะสเตนเลส


สตลนน นายแพทยสมชายไดสนใจขมพเศษตวหนงซงเปนสมบตของผเขยนเอง ท

วาเปนขมพเศษกคอขมตวนประดษฐโดยครทานหนง (ไมทราบนาม) ซงรจกกบคณ

แมของผเขยนคออาจารยบรรเลง สาครก ครทานนไดประกอบตวขมขนเองโดยมง

จะใหลกเรยนแตลกไมสนใจเรยน จงขายตอใหกบคณแมของผมในราคา 600 บาท

ความพเศษของขมตวนคอมขนาดใหญกวาขม 7 หยองในยคนนเลกนอย แตสายท

ใชขงเปนสายลวดเหลกขนาดใหญไมใชสายทองเหลอง ตอนทซอขมตวนมาใหมๆ

นนลวดเหลกทใชทำาสายขมขาดชำารดไปเปนสวนใหญไมอยในสภาพทจะใชบรรเลง

ได ผเขยนจงนำาไปใหรานของศาสตราจารย ดร. อทศ นาคสวสด ซงขณะนนทาน

ยงมชวตอยทำาการเปลยนสายใหใหมโดยใหเปลยนเปนสายทองเหลองเหมอนกบ

ขม 7 หยองทวไป แตเมอไปรบขมปรากฏวาทรานไดเปลยนเปนสายลวดสเตนเลส

สตลใหทงตว เมอลองตดเสยงไมคอยดงและไมคอยไพเราะเทาใด ผเขยนจงเกบขม

ตวนนไวนานเกอบปโดยไมไดนำามาใชบรรเลงเลย อยมาวนหนงขณะทรอจดของใน

หองดนตรกเหนขมตวนจงลองนำาออกมาปรบเทยบเสยงใหมโดยปรบใหเสยงสงใน

1) ตวขม 2) ขอบฝาขม 3) ไมตขม 4) พนฝาขม 5) หมดยดสายขม 6) สลกกญแจ 7) กญแจ 8) กระบอกเทยบเสยง 9) วงชองเสยง 10) หหว 11) หยองขม 12) สายขม 13) หยองบงคบเสยง

ภาพขมกระเปา

ระดบเสยงของออรแกนปรากฏวามเสยงไพเราะนาฟงมากทเดยวจงลองบรรเลงเลน

เรอยมาจนกระทงถงป พ.ศ. 2524 ทมการกอตงมลนธหลวงประดษฐไพเราะ (ศร

ศลปบรรเลง) ผเขยนไดบรรเลงขมตวนบนทกเสยงไวทหองบนทกเสยงของอาจารย

ประสทธ ถาวร เพอนำาออกเผยแพรจำาหนาย ปรากฏวาสามารถจำาหนายขมชดนซง

บนทกไว 3 ตลบไดกวา 1 พนตลบภายในชวงเวลาจดงานเพยง 3 วน ตอมานาย

แพทยสมชายไดฟงเทปขมชดนจงไดมาพบและขอดขมตวทใชบนทกเสยง เพราะ

สนใจวาเหตใดจงมกระแสเสยงไพเราะนาฟงกวาขมทวไป พรอมทงขออนญาตวด

ขนาดของขมตวนโดยละเอยด หลงจากนนไมนานนกจงไดประดษฐขม 9 หยองตว

แรกขนและไดนำาขม 9 หยองตวนนมามอบใหผเขยนเปนทระลก พรอมทงบอกเลา

รายละเอยดในการออกแบบใหผเขยนฟง ขม 9 หยองตวนผเขยนไดใชบรรเลงเรอย

มาจนถงปจจบนโดยคณภาพเสยงยงไพเราะนาฟงเสมอและสายขมกไมเคยขาดอก

เลย หลงจากนนนายแพทยสมชายจงไดผลตขม 9 หยองออกวางจำาหนายทวไปและ

ไดรบความนยมจากผบรรเลงขมสวนใหญ

1) ตวขม 2) ฝาขมดานลาง 3) ฝาขมดานบน 4) หหว 5) สลกกญแจ 6) กญแจ 7) แผนไมสำาหรบรองตวขม

ฝาขมแยกเปน 2 สวน

ตวขมแยกเปนอสระ

ขาตงขมถอดได


ตอมาไมนานนกนายแพทยสมชายไดคดประดษฐขม 11 หยองขนมาอกโดย

มจดมงหมายพเศษคอขม 11 หยองนรวมเอาขม 7 หยอง 2 ตวเขาไวดวยกนใน

ตวเดยวกลาวคอ สายบนสดนบลงมา 7 ตำาแหนงเทยบเสยงเปนขมทมระดบเสยง

คอนขางสง สวนสายทเหลอซงอยถดลงมาเทยบเปนเสยงระดบคอนขางตำ� ดวยวธน

ขม 11 หยอง 1 ตวจงสามารถบรรเลงไดมตของเสยงมากขนคอเหมอนกบมขม 7

หยอง 2 ตวทเทยบเสยงสงตวหนงและเสยงตำ�ตวหนงซอนกนอยภายในตวเดยว แต

ผทบรรเลงขม 11 หยองนจะตองมความสามารถสงจงจะบรรเลงไดด

หลงจากนนไมนานนกนายแพทยสมชายไดผลตขม 11 หยองชนดเสยงทม

ออกมาอก โดยคราวนออกแบบโครงสรางภายในตวขมใหมหมดพรอมทงเปลยน

ขนาดของสายขมใหใหญขน เพอใหเสยงขมมความทมลกมากเปนพเศษเรยกวา

“ขมอ” หรอขมทเนนการบรรเลงเฉพาะเสยงทมลกคลายกบเครองดนตรเบส ขม

ชนดนเมอใชบรรเลงรวมกบขม 9 หยองโดยเรยบเรยงวธการบรรเลงใหเหมาะสม

แลวจะเพมอรรถรสใหกบผฟงมากทเดยวเพราะมทงเสยงสงและเสยงตำ�ครบครน

ทกลาวมาทงหมดนนเปนพฒนาการของขมทใชสายโลหะทงสน แตยงมขมอก

ชนดหนงซงมไดใชสายทองเหลองหรอสายลวดเหลกไมขนสนมเปนตนกำาเนดเสยง

ภาพขม 11 หยอง 2 แบบ

แตใชแผนโลหะแทน ขมชนดนเดมเรยกวา “ขมทอง” ซงยอมาจากคำาวา “ขมทอง

เหลอง” ทงนเพราะใชแผนทองเหลองเรยงกนแทนตำาแหนงของสายขม เวลาบรรเลง

จะมองเหนแผนทองเหลองเรยงกนในรปแบบเดยวกบสายขม ดงนนผบรรเลงขม

จงไมตองเปลยนความรสกและสามารถบรรเลงไปตามทเคยชนไดทนท

ขมทองหรอขมทองเหลองนตอมาภายหลงเรยกกนหลายชอตามวสดทใชแทน

สายขม เชนถาใชแผนเหลกกเรยกวาขมเหลก ถาใชแผนอะลมเนยมกเรยกวาขม

อะลมเนยม ดงนนเพอกนความสบสนจงเปลยนมาเรยกชอขมชนดนวา “ขมแผน”

เพราะใชแผนโลหะวางเรยงกนแทนการขงดวยสายโลหะ ขมแผนนมเสยงกงวาน

1) ตวขม (กลองขม) 2) ฝาขม 3) ไมตขม 4) หหว 5) สลกกญแจ 6) กญแจ 7) ทเหนบไมต 8) แผนโลหะ


คลายกบเสยงฆอง ดงนนจงอาจถอไดวาเปน “ฆอง” ของวงเครองสาย ขมแผนม

ขอดคอเสยงจะไมเพยนงายเพราะแผนโลหะไมไดยดหดมากเหมอนสายลวด และ

เมอบรรเลงรวมกบวงดนตรอยางถกวธแลวจะใหเสยงกงวานนมนวลนาฟงไปอก

แบบหนง

ผผลตขมแผนมกนยมทำารปรางขมใหคลายกบกระเปาเดนทางมฝาเปดปดได

ดานในของฝาขมใชเกบไมตขมซงดามทำาดวยทอนหวายกลมหรอไมเนอแขง แบบ

เดยวกบไมตระนาดแตตรงปลายใหลกยางกลมเสยบไวขางละลกเพอใหได เสยง

ทนมนวลเวลาต ตวแผนโลหะทใชตใหเกดเสยงนนวางเรยงกนบนแผนสกหลาด

มหมดยดไวหลวมๆ ทง 2 ดานของแตละแผนเพอกนหลดหายขณะทยกไปมา วธ

บรรเลงขมแผนแตกตางไปจากการบรรเลงขมสายคอ การบรรเลงขมแผนจะบรรเลง

ทำานองหางๆ คลายกบการบรรเลงฆองวงใหญและไมคอยกรอมากเหมอนกบการ

บรรเลงขมสาย

ทกลาวมาทงหมดนนเปนประวตความเปนมาโดยยอของขมและประวตการ

พฒนาขมโดยคนไทย อนแสดงถงจนตนาการและภมปญญาของชางดนตรไทย

ทคดคนดดแปลงเครองดนตรของชาตอนใหเหมาะสมกบรสนยมของคนไทย ทงยง

ตอเตมใหมความสะดวกในการใชมากขนดวย

แมวาขมหรอพณผเสอตวนจะมตนกำาเนดอยหางไกลถงมหาอาณาจกร

เปอรเซยนโบราณ แตกไดโบยบนผานกาลเวลาและเสนทางสายไหมอนยาวไกล

เรอยมาจนถงลมแมนำ�เจาพระยา จนผเสอตวนไดกลายมาเปนผเสอไทยโดยสมบรณ

ไดทำาหนาทขบลำานำาเพลงไทยอนออนหวานไพเราะนาฟงใหปรากฏประจกษแก

ชาวโลกมาจนถงปจจบน นบเปนเครองดนตรทนาสนใจและนาอศจรรยมากชนหนง

ทเดยว

ซอสามสายกำาเนดทเปอรเซย (อหราน)

ซอสามสาย ของไทยมรปรางคลายคลง ซอเขมร (โตรแขมร) กบเรอบบ (Re-

bab) ของอนโดนเซยและมาเลเซย (ม 2-3 สาย) ซงทงหมดมคนชกใชสอยขางนอก

แยกออกจากสายซอ (เหมอนไวโอลน)

ฝงตะวนตกทางเปอรเซย (อหราน) มเครองสายใชสลกษณะคลายซอเรยก

กะมานเชะฮ (Kamanche / Kamancheh) เชอกนวามตนกำาเนดในประเทศอหราน

ถอเปนตนตระกลของเครองดนตรยโรปสมยใหมและเอเชยสวนมาก (ไรนาน อรณ

รงษ แปล. “ดนตรพนเมองจากอหราน”. สาสนอสลาม ปท 25 ฉบบท 2 (ตลาคม-

ธนวาคม), 2548.)

กะมานเชะฮแบบดงเดมม 2-3 สาย แตในปจจบนม 4 สาย ไปจนถง 6 สาย

และมความหมายรวมถงซอแบบตางๆ ทกะโหลกมหลายรปทรง เชน สเหลยม, กลม,

และรปหวใจ

ชอ Kamanche ไดจาก kaman หมายถง สวนโคงหรอคนศร และ che หมายถง เลก

เปนซอทมแพรหลายทวไปในรปทรงทคลายคลงกน มชอเรยกตางๆ กน เชนกะมาน

ญะฮ (Kamanjah) ของอาหรบ (ปจจบนมกใชหมายถงไวโอลนตะวนตก เดมใชเรยก

ซออยางเดยวกบกะมานเชะฮ (Kamanche) ของเปอรเซย แตเรยกตามภาษาอาหรบ

วากะมานญะฮ (Kamanjah)), เรอบบ/ระบบ/ระบาบาฮ (Rebab / Rabab / Rababah)

ของอยปต, ตรก และหลายประเทศในตะวนออกกลาง, ญซะฮ (Juzah) ของอรก, ฆญก

(Ghijak) ของเอเชยกลาง, ฯลฯ (Jean During, Zia Mirabdolbaghi and Dariush

Safvat. Manuchehr Anvar, Translator. The Art of Persian Music. Baltimore : Mage

Publishers. Inc., 1991, p.110. และ Habib Hassan Touma. The Music of the Arabs.

Singapore : Amadeus Press, 2003, pp. 116-117.)

บางทฤษฎเชอวากะมานเชะฮหรอเรอบบของตะวนออกกลางไดแพรเขาไป

ยงยโรปและพฒนาเปนเครองสายของยโรปในชวงยคกลางทเรยกวารเบค (Rebec)


ไปจนเปนไวโอลน (Albert Seay. Music in the Medieval World, 2nd ed. New Jersey

: Prentice-Hall, Inc., 1975, p. 75. อางถงใน William P. Malm. Music Cultures of

the Pacific : The Near East and Asia. Second Edition. U.S.A. : Prentice-Hall, Inc.,

1977, p. 30, 64.)

เรอบบในวงกาเมลนอนโดนเซย และในพธกรรมรกษาโรคของมาเลเซย

สนนษฐานวาอาจมตนกำาเนดมาจากตะวนออกกลาง กอนพทธศตวรรษท 18 (กอน

พ.ศ. 1700) เพราะทงชอ รปราง และวธการเลน พองกบเรอบบ/ระบบ (Rebab/

Rabab) ของตะวนออกกลาง (Eric Taylor. Musical Instruments of South-East Asia.

Singapore : Oxford University Press, 1989. p. 60., Jennifer Lindsay. Javanese

Gamelan. Third impression. Malaysia : Oxford University Press, 1985, p. 18.

Henry Eichheim. The Henry Eichheim collection of oriental instruments : a western

musician discovers a new world of sound. Santa Barbara : University Art Museum,

1984, p. 59. และ Maenmas Chavalit, Khunying. ASEAN Composers Forum on

Traditional Music. Thailand : The National ASEAN Committee on Culture and

Information of Thailand, 2003, pp.100-101.)

เรอบบในอนโดนเซยและมาเลเซย นยมใชสคลอรอง เชนเดยวกบซอสามสาย

ไทย เพราะมเสยงเขากบรองไดดกวาเครองดนตรชนอนๆ

ซอสามสายไทย, ซอเขมร, และเรอบบของคาบสมทรมาเลย รบมาจากเรอบบ

ของตะวนออกกลาง ทมตนกำาเนดจากกะมานเชะฮของเปอรเซย

นทานซอสายฟาฟาด

รชกาลท 2 ทรงมซอสามสายคพระหตถ เรยก ซอสายฟาฟาด มนทานบอกวา

คนวนหนง ภายหลงทรงสซอสามสายอยจนดกแลวกเสดจเขาทพระบรรทม

และทรงพระสบนวาพระองคเสดจพระราชดำาเนนไปในสถานทแหงหนง ซงปรากฏ

ในพระสบนนมตวาเปนรมณยสถานสวยงาม ไมมแหงใดในโลกนเสมอเหมอน

ขณะนนกไดทอดพระเนตรเหนดวงจนทรลอยเขามาใกลพระองคและสาดแสง

สวางไสวไปทวบรเวณ ทนใดนนกพลนไดทรงสดบเสยงดนตรทพยอนไพเราะเสนาะ

พระกรรณเปนทยง พระองคจงเสดจประทบทอดพระเนตรทวทศนอนงดงาม และ

ทรงสดบเสยงดนตรอนไพเราะอยดวยความเพลดเพลนเจรญพระราชหฤทย ครน

แลว ดวงจนทรกคอยๆ เลอนลอยถอยหางออกไปในทองฟา ทงสำาเนยงดนตรทพย

นนกคอยๆ หางจนหมดเสยงหายไป พลนกเสดจตนพระบรรทม แมเสดจตนแลว

เสยงดนตรในพระสบนนนยงคงกงวานอยในพระโสต จงโปรดใหตามหาเจาพนกงาน

ดนตรเขามาตอเพลงดนตรนนไว แลวพระราชทานชอวา “เพลงบหลนลอยเลอน”

หรอ “บหลนเลอยลอยฟา” หรอบางทเรยกวา “เพลงสรรเสรญพระจนทร” ซงนกดนตร

จำาสบตอกนมาจนบดน แตทรจกกนดนนในชอวา “เพลงทรงพระสบน” เคยใชเปน

เพลงสรรเสรญพระบารมมาในสมยหนง เขาใจวา ตอมาเมอมผแตงเพลงสรรเสรญ

พระบารมเปนทำานองอยางอนหรอเปนทำานองอยางเพลงฝรงขน จงเลยเรยกเพลง

พระสบนทใชเปนเพลงสรรเสรญพระบารมนนวา “เพลงสรรเสรญพระบารมไทย”

(ธนต อยโพธ. เครองดนตรไทย. พมพครงท 2. พระนคร : กรมศลปากร, 2510.)

กะมานเชะฮของอหราน (ภาพจาก Jean During, Zia Mirabdolbaghi and Dariush Safvat. Manuchehr Anvar, Translator. The Art of Persian Music. Baltimore : Mage Publishers. Inc., 1991.)


(จากซายไปขวา) กะมานเชะฮเลนรวมกบตอนบก (Tonbak), ดฟ (Daf), ทาร (Tar) และซนตร ในวงดนตรอหราน (ภาพจาก Jean During, Zia Mirabdolbaghi and Dariush Safvat. Manuchehr Anvar, Translator. The Art of Persian Music. Baltimore : Mage Publishers. Inc., 1991.)

เรอบบของตรก (ภาพจาก http://www.neyce.com/en/index.php/making-rebab.html)

ญซะฮของอรก เปนตวอยางลกษณะดงเดมของกะมานญะฮในวฒนธรรมอาหรบ-เปอรเซย (ภาพจาก Habib Hassan Touma. The Music of the Arabs. Singapore : Amadeus Press, 2003.)

ระบาบาฮของอยปต (ภาพจาก Habib Has-san Touma. The Music of the Arabs. Singapore : Amadeus Press, 2003.)


เรอบบ 2 สาย เลนในวงกาเมลนชวาภาคกลาง (ภาพจาก Margaret J. Kartomi. Musical Instruments of Indonesia : an introductory hand-book. Melbourne : Indonesian Art Society, 1985.)

เรอบบ เลนในวงกาเมลนทเมองบนจารมาซน (Banjarmasin) กาลมนตนใต (South Kaliman-tan) อนโดนเซย (ภาพจาก Jaap Kunst. Indonesian music and dance : traditional music and its interaction with the West. Amsterdam : Royal Tropical Institute / Tropenmuseum / University of Amsterdam / Ethnomusicology Centre ‘Jaap Kunst’, 1994.)

เรอบบ 3 สาย ประกอบการเลาเรองของมาเลเซย (ภาพจาก Grulam-Sarwar Yousof. The Encyclopedia of Malaysia : Performing Arts. reprinted. Singapore : Archipelago Press, 2005.)

สเรอบบ ประกอบการแสดงมะโยง (Mak Yong) ของมาเลเซย (ภาพจาก Grulam-Sarwar Yousof. The Encyclopedia of Malaysia : Performing Arts. reprinted. Singapore : Archipelago Press, 2005.)


ซอสามสายไทย ทำาดวยไมประดบงาและมก ของสมเดจเจาฟากรมพระนครสวรรควรพนต (ภาพจาก กรมศลปากร. ดรยางคผสานศลป. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2535. พมพเนองในโอกาสสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจพระราชดำาเนนทรงเปนประธานในพธเปดนทรรศการพเศษ เนองในวนอนรกษมรดกไทย ณ พระทนงอศราวนจฉย พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร วนท 7 เมษายน พ.ศ. 2535.)

โตรแขมร หรอซอเขมร ในราชสำานกกมพชาสมยพระเจานโรดม ราวหลง พ.ศ. 2403 (ภาพจาก Denise Heywood. Cambodian dance : celebration of the gods. Bangkok : River Books, 2008.)


โตรแขมร หรอซอเขมร (ดานขวาสดของภาพ) ในกลมนกดนตรราชสำานกกมพชา พนมเปญ (ภาพจาก P. Dieulefils . Ruins of Angkor Cambodia in 1909. Bangkok : River Books, 2001.)

ซอสามสาย (คนท 2 จากขวา) บรรเลงรวมกบกระจบป, โทน, กรบพวง ในวงมโหรแบบโบราณยคอยธยา

ดนตรสากล, เพลงไทยสากล

ดนตรสากลตามแบบยโรป เรมในแผนดนรชกาลท 4 เมอทรงจางนายทหาร

ชาวองกฤษมาฝกทหารเกณฑหดอยางยโรป แลวเรมสอนเปาแตรฝรง

เรมเลนเพลง God Save the Queen ขององกฤษเปนเพลงสรรเสรญพระบารม

ของสยาม

นานเขากมพฒนาการเปนแตรวงและวงโยธวาทต ในทสดกเปนวงดนตร

สากล

แตรวงทหาร

ทหารเปาแตรอนเดยวนานเขากมเครองมออนๆ เพมขนเปนแตรวง (Brass

Band) ประกอบดวยเครองเปาทองเหลอง (Brass) ไดแก แตรชนดตางๆ กบเครองต

(Percussion) คอกลองชนดตางๆ และเครองประกอบจงหวะอนๆ ลวนเปนเครองมอ

แขงแรง ทนทานตอการหอบหวยกยายไปบรรเลงในทตางๆ

ตอไปขางหนาอกนานถงจะมวงโยธวาทต (Military Band) ทประกอบดวย

เครองเปาทำาดวยไม, เครองทองเหลอง, เครองต

เพลงสรรเสรญพระบารม

รชกาลท 5 โปรดใหจางนกแตงเพลงชาวรสเซย ประพนธเพลงสรรเสรญ

พระบารมตามแบบยโรปสำาเรจเมอ พ.ศ. 2431

กอนหนานนนายทหารฝรงชาวองกฤษ เขามารบจางฝกหดทหารในแผนดน

รชกาลท 4 แลวใหแตรวงทหารเลนเพลงสรรเสรญพระบารม God Save the Queen

ขององกฤษ เปนเพลงสรรเสรญพระบารมของสยามไปดวย แลวใชเรอยมาโดยไมร

วาแทจรงแลวเปนเพลงสรรเสรญพระบารมสมเดจพระราชนวกตอเรยขององกฤษ

ยคนน และครงนนกรงสยามยงไมมเพลงสรรเสรญพระบารม จะมกแตเพลงประโคม

เสดจเขา-ออกทวไป ทใชสบมาแตยคกอนๆ


ครนรชกาลท 5 เสดจประพาสสงคโปร เมอกองทหารองกฤษรบเสดจดวย

เพลงเดยวกน จงรวาเพลงนนแทจรงเปนขององกฤษ เลยโปรดใหจางนกแตงเพลง

ชาวรสเซยแตงใหมโดยเฉพาะ แลวใชสบมาจนปจจบน

ปโยตร สชโรฟสก นกประพนธเพลงชาวรสเซย เปนผประพนธทำานอง

เมอป พ.ศ. 2431 (โดยอาศยทำานองเพลงโซนาตนาสำาหรบเปยโน ของเบโธเฟน)

ตามทรชกาลท 5 ทรงประกาศประกวดเพลงสรรเสรญพระบารม ทงคำารองและ

ทำานองเพลงสรรเสรญพระบารม ฉบบปจจบนประพนธขนเมอป พ.ศ. 2431 และ

แสดงเปนครงแรกเมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2431 บรเวณหนากระทรวงกลาโหม

(จากหนงสอ 99 ป เพลงสรรเสรญพระบารม โดย สกร เจรญสข พมพครงแรก

พ.ศ. 2530 หนา 53-55.)

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงประพนธคำารอง

บรรเลงครงแรกทหนาศาลายทธนาธการ เมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2431

เขาหาธรรมชาตเพลงแรก

เพลงดนตรไทยเพลงแรกทแตงทำานองและเนอรองคราวเดยวกน แลว

พรรณนาเขาหาธรรมชาตตามแบบตะวนตก คอเพลงเขมรไทรโยค พระนพนธ

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

บรรเลงครงแรกเมอ 20 กนยายน พ.ศ. 2431 วนเฉลมพระชนมพรรษา

รชกาลท 5

เพลงไทยสากล

เพลงไทยสากล ม “คตกว” พระองคแรกของสยาม คอ สมเดจเจาฟาบรพตร

สขมพนธ กรมพระนครสวรรควรพนต ทรงนพนธเพลงไทยสากลชอ วอลทซปลมจต

เมอ พ.ศ. 2446 แผนดนรชกาลท 5ทหารเปาแตรยนในกองกำาลงฝรงเศส ตงคายยดครองเมองจนทบร ระหวาง พ.ศ. 2436-2446


สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

จอมพล สมเดจฯ เจาฟาบรพตรสขมพนธ กรมพระนครสวรรควรพนต คตกวเพลงไทยสากลพระองคแรกของสยาม (ภาพจาก พระประวตสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาบรพตรสขมพนธ กรมพระนครสวรรควรพนต พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาศรรตนบษบง พระธดา ทรงเรยบเรยงในโอกาสฉลองรอยปวนประสต เมอ พ.ศ. 2524)

ตอจากนนมผแตงเพลงไทยสากลประกอบละครรองสบมาเรอยๆ เชน

“พรานบรพ” (นายจวงจนทร จนทรคณา) แตงทำานองตามหลกโนตเพลงสากลเพลง

แรก เมอ พ.ศ. 2476 คอ เพลงกลวยไม ไดรบความนยมมาก

แตรวงชาวบาน

แตรวงชาวบาน คอสญลกษณของความทนสมย (อยางตะวนตก) ของคน

ชนสงในเมองทลงสสามญชนชาวบานในทองถนตางๆ

มขนจากนกดนตรแตรวงราชการ เชน ทหารแตรวง ฯลฯ ลกลอบเอาเครอง

แตรวงราชการไปรบจางบรรเลงในงานตางๆ เปนสวนตว เชน งานแหนาค, งาน

แตงงาน, ฯลฯ นานเขากคอยๆ สะสมซอหาเครองดนตรเกาเทาทจะหาไดมารบจาง

ตามมตามเกด จนกลายเปนแตรวงชาวบาน เลนทงเพลงสากลและเพลงไทยท

ไดทำานองจากปพาทย-มโหร อยางไมเครงครด โดยเนนความสนกสนานอกทก

ครกโครมเปนสำาคญ

เครองสายฝรงหลวง

รชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (ระหวาง พ.ศ. 2453-

2468) โปรดใหจดตงวงออเคสตรา (Orchestra) เปนครงแรกเมอ พ.ศ. 2454 เรยก

วาวงเครองสายฝรงหลวง สงกดกรมมหรสพ

ตอมา พระเจนดรยางค (ปต วาทยกร) ไดเปนครสอนเครองสายฝรงหลวง

(กรมมหรสพ) เมอ พ.ศ. 2460

ดรยางคสากล กรมศลปากร

หลงเปลยนแปลงการปกครอง 2475 ในแผนดนรชกาลท 7 พระบาทสมเดจ

พระปกเกลาเจาอยหว (เสวยราชยระหวาง พ.ศ. 2468-2477) วงเครองสายฝรง

หลวง เปลยนสงกดจากกรมมหรสพไปสงกดกรมศลปากร ทรฐบาลตงขนใหมเมอ

พ.ศ. 2477 แลวเปลยนชอเปนวงดรยางคสากล กรมศลปากร สบมาจนปจจบน


แตปลดกระทรวงวฒนธรรมยคนนมความเหนวาวงดรยางคสากลของกรม

ศลปากรไมกาวหนาไปตามกาลสมย จนไมแนวาจะไดมาตรฐานดงทกำาหนดนยมกน

ในตางประเทศหรอไม ประกอบกบพระกระแสรบสงในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

เมอป พ.ศ. 2495 ทรงปรารภใครจะใหปรบปรงวงดนตรสากลใหมสมรรถภาพดยง

ขน และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตพมพหนงสอ “ตำาราดนตร” ของพระเจน

ดรยางค ยอมสะทอนถงปญหาการปรบปรงวงดนตรสากลของกรมศลปากร

นกดนตรสากล กรมศลปากร ขาดความสนใจฝกซอมเนองจากความนยม

ดนตรแจซทำาใหนกดนตรจำานวนไมนอยรบงานบรรเลงดนตรแจซในตอนกลางคน

เพราะมรายไดด ศลปนบางคนลาออกไปเปนนกดนตรอสระเนองจากมรายไดดกวา

รบราชการในกรมศลปากร พระเจนดรยางคกลาวถงความลำาบากใจในเรองนวา

“ขาพเจามองเหนไดชดทเดยววาความเสอมโทรมของวงดรยางควงนเกดขน

เพราะการหยอนในระเบยบวนยเปนตนเหต ซงเปนการยากนกยากหนาทจะทำาให

ฟนตวใหดขนได ในเมอนกดนตรเหลานไมเตมใจรวมมอเพอเกยรตของตวเอง และ

เพอประโยชนของราชการ...”

การปรบปรงวงดนตรสากลของกรมศลปากรไมประสบความสำาเรจ พระ

เจนดรยางค ผปรบปรงและควบคมวงลาออกจากราชการในป พ.ศ. 2497

เพราะสนหวงทจะทำาใหวงดรยางคสากลของกรมศลปากรกลบฟนตวไดเชนเดม

อก (วฒนธรรมบนเทงในชาตไทย โดย ภทรวด ภชฎาภรมย คณะศลปกรรมศาสตร

จฬาฯ สำานกพมพมตชน พมพครงแรก พ.ศ. 2550, หนา 96-97.)

กองดรยางคทหารสยามสมยรชกาลท 5 บนหนาปกโนตเพลง “Siamesische Wachtparade” ประพนธโดย ปอล ลงสเก (Paul Lincke, 1866-1946) ทลเกลาฯ ถวายรชกาลท 5 เมอครงเสดจประพาสยโรป พ.ศ. 2450 (ภาพจาก http://www.t-h-a-i-l-a-n-d.org/talkingmachine/siamese_patrol.html)


ไซโลโฟน (Xylophone) ระนาดอษาคเนยในตะวนตก

ไซโลโฟน หรอระนาดแบบพนเมองของชาวตะวนตกคลายคลงกนกบระนาด

ไมของกลมประเทศหมเกาะอษาคเนย เชนทพบในอนโดนเซยเรยกกมบง กาย

(Gambang Kayu (Kayu แปลวา ไม)) หรอกมบง (Gambang) และระนาดโลหะ

ประเภททเรยกวาซารอน (Saron) และเกนเดอร (Gender) ทใชเลนในวงกาเมลน

ตนกำาเนดของไซโลโฟนยงไมเปนทแนชด เพราะพบรปแบบพนเมองทงใน

แอฟรกาและอษาคเนย แตมนกวชาการศกษาและใหความเหนวาอาจมความเปน

ไปไดทไซโลโฟนจากอนโดนเซยถกนำาเขาไปยงแอฟรกา

ในชวงปลายยคหนใหมถงตนยคโลหะ หลง พ.ศ. 500 หรอราว 2,000 ปมา

แลว ไซโลโฟนจากอนโดนเซยไดถกนำาเขาไปยงแอฟรกา โดยการเขาไปตงถนฐาน

ของชาวอนโดนเซย ทเดนทางเขามาผานมาดากสการ (Madagascar) และชายฝง

แอฟรกาตะวนออก ทใหอทธพลทงรปแบบและวธการเลน แลวเพมจำานวนคย

(ทอนแผนไม) ใหมากขน รวมถงความกงวานของไซโลโฟนทเพมมากขนจากการ

ใชผลของพชตระกลนำ�เตาเปนตวสะทอนเสยงเพมเขาไป (A. M. Jones. Africa and

Indonesia : the Evidence of the Xylophone and other Musical and Cultural Factors.

Leiden : E. J. Brill, 1964. และ Brian Hogan. “Locating The Chopi Xylophone

Ensembles of Southern Mozambique” Pacific Review of Ethnomusicology, Vol.

11 (Winter 2006).)

บรโน เนทตอล (Bruno Nettl) เสนอในแนวทางเดยวกนวาไซโลโฟน

มตนกำาเนดในอษาคเนย และมายงแอฟรกาในราวหลง พ.ศ. 1000 หรอ 1,500 ป

มาแลว พรอมกบการเคลอนยายของกลมชนทพดภาษาตระกลมาลาโย-โพลนเชยน

จากสวนหนงของหลกฐานทแสดงถงความคลายคลงและสมพนธกนระหวางวง

ไซโลโฟนของแอฟรกาตะวนออกกบวงกาเมลนในชวาและบาหล (Bruno Nettl.

เครองดนตรอษาคเนยในตะวนตก


นำาไปใชเลนในชวงพทธศตวรรษท 24 หรอราว พ.ศ. 2300-2400 กลายเปน ไซโล

โฟนสมยใหมของวงออเคสตรา

ไซโลโฟนทแพรเขาไปในยโรป ถกพฒนาและนำาเขามาใชในวงออเคสตรา

โดยฮมเพอรดงค (Humperdinck) ชาวเยอรมน ในโอเปราของเขาเรอง Hansel and

Gretel เมอป พ.ศ. 2436 และนกประพนธชาวฝรงเศส แซง-ซองส (Saint-Saëns)

ในงานประพนธสำาหรบออเคสตราทชอ Danse macabre เมอป พ.ศ. 2417 (The

Norton/Grove Concise Encyclopedia of Music, edited by Stanley Sadie. London

: Macmillan Press Ltd., 1991. และ James Blades. Percussion instruments and

their history. Bold Strummer, 1992.)

ไซโลโฟนสมยใหมทใชเลนในวงดนตรตะวนตก มสวนประกอบหลก คอ ลก

ระนาดทำาดวยไมเนอแขงขนาดสนยาวลดหลนกน วางเรยงกน 2 แถว ลกษณะ

แบบคยเปยโน มขาตงสำาหรบยนเลน ใตลกระนาดแตละลกมทอโลหะขนาดสน-ยาว

ไลตามลำาดบโนตเปนตวสรางความกงวาน ไมตเปนไมนวมหรอไมมผาหม หรอ

กระดาษพเศษหม เลนทงแบบปกต 2 ไม และ 4 ไม ถอไมเปนตว V ในมอแตละ

ขาง นอกจากนยงพฒนาเปนมารมบาสมยใหม ทมลกระนาดทำาดวยโลหะ ขนาด

กวางกวา และใหญกวา รวมทงรปทรงทตางออกไป หรอไวบราโฟน (Vibraphone)

ทเพมกลไกใหมระบบมอเตอรหมนใบพดทำาใหเกดคลนเสยงดงกงวาลตอเนอง และ

กลอคเคนสปล (Glockenspiel) ทมขนาดเลกกวาไซโลโฟนวางอยในฐานกลองทเปด

ออก ไมมกระบอกโลหะชวยใหเสยงกงวาน

Music in Primitive Culture. 2nd Edition. Harvard University Press, 1956.)

[แตนกวชาการบางทานเสนอวา เครองดนตรและวฒนธรรมอนโดนเซยอาจ

มาทางทะเลถงยงแอฟรกาตะวนตก ซงเปนบรเวณทพบเครองดนตรชนดนกระจาย

ตวคอนขางหนาแนน โดยเดนเรอมาทางตอนใตของเกาะมาดากสการ ออมแหลม

สบรเวณชายฝงกน (Guinea) แลวแพรเขาไปทางตอนในทวปแอฟรกา โดยเฉพาะ

ตามเสนทางแมนำ�คองโก (Congo)]

หลกฐานระนาดไมหรอไซโลโฟนเกาสดพบบนภาพสลกนนตำ�แสดงคนกำาลง

เลนเครองดนตร ไซโลโฟนอายราวพทธศตวรรษท 19 (หรอราว พ.ศ. 1800-1900)

บนผนงจนทปะนะตะรน (Candi Panataran) ในชวา

ภาพไซโลโฟนทพบน เปนแบบทในอนโดนเซยเรยกวา กมบง มลกระนาด

ทำาดวยไมไผหรอไมเนอแขง และไมตรปตว Y มหวต 2 หวในมอแตละขาง (กมบงของ

ชวาไมตเปนแบบไมเดยวปกต) ปจจบนยงใชเลนในวงกาเมลน กมบง (Gamelan

Gambang) นบเปนหลกฐานไซโลโฟนเกาแกทนกวชาการนำาไปเปรยบเทยบกบ

ไซโลโฟนแอฟรกา ซงเรมมการกลาวถงครงแรกใน ป พ.ศ. 2054 และมผพบเครอง

ดนตรแบบไซโลโฟนในเอธโอเปยตะวนออก ในป พ.ศ. 2129

ไซโลโฟนทใชพชตระกลนำ�เตาเปนสวนชวยใหเสยงกงวาน ในแอฟรการจก

กนในชอวาบาลาฟอน (Balafon) ในเมกซโกหรออเมรกากลางและใต เรยกวามา

รมบา (Marimba)

จากแอฟรกา ไซโลโฟนถกนำาเขาไปยงอเมรกาใตโดยชาวแอฟรกน แลวถก

พฒนาไปเปนมารมบา เครองดนตรชนดนถกนำาเขาไปในอเมรกาผานมหาสมทร

แอตแลนตกพรอมกบชาวนโกรหรอชาวแอฟรกนในยคการคาทาส (ยคเสนทางการ

คาทาสผานมหาสมทรแอตแลนตก โดยพอคาทาสชาวยโรปสงไปเปนแรงงานยง

อเมรกาเหนอหรอใต ในชวงพทธศตวรรษท 21-24 หรอราว พ.ศ. 2000-2400)

นอกจากนรปแบบไซโลโฟนของแอฟรกนยงถกนำาเขาไปในบางสวนของยโรป

ตอนกลางและตะวนออกในฐานะเครองดนตรพนบาน โดยทาสทนำาเครองดนตร

เขาไปยงอเมรกาใตและกลาง (ทรจกกนในชอวามารมบา) และนกแสดงดนตรเรรอน


วงกมบงในบาหล เมอราวป พ.ศ. 2515-2516 (ภาพจาก http://bolingo69.blogspot.com/2011/04/ritual-music-from-bali-ii-annual-cycle.html)

ดนตรวงกมบง มเครองกมบงเปนระนาดไม เลนรวมกบซารอนหรอระนาดโลหะ ในบาหล เมอราวป พ.ศ. 2515-2516 (ภาพจาก http://bolingo69.blogspot.com/2011/04/ritual-music-from-bali-ii-annual-cycle.html)

ไซโลโฟนหรอระนาดไมในบาหลทเรยกวา กมบง (Gambang) (ดานซายของภาพ) ใชไมตรปตว Y เลนคกบซารอน (Saron หรอ Gangsa Jongkok) (ดานขวาของภาพ) ลกระนาดทำาจากโลหะ ของวงกาเมลน กมบง ใชเลนในพธกรรมตางๆ ของบาหล อนโดนเซย (ภาพจาก Michael Tenzer. Balinese Music. Singapore : Periplus Editions, 1991.)

นกดนตรเลนกมบง ลกระนาดทำาจากไม ใชไมตรปตว Y เทยบกบกงสา (Gangsa) (ดานหนาของภาพ) ลกระนาดทำาจากโลหะ ของวงกาเมลน กมบง (Gamelan Gambang) ในบาหล (ภาพจาก http://bolingo69.blogspot.com/2011/04/ritual-music-from-bali-ii-annual-cycle.html)


กมบง ระนาดไมของชวา ลกระนาดทำาจากไมเนอแขง ใชรางไมชวยใหเสยงกงวาน ตดวยไมนวม (ภาพจาก Jennifer Lindsay. Javanese Gamelan. Third impression. Malaysia : Oxford University Press, 1985.)

ซารอน เดอมง (Saron Demung) ของชวาภาคกลาง อนโดนเซย (ภาพจาก Margaret J. Kar-tomi. Musical Instruments of Indonesia : An Introductory Handbook. Melbourne : Indonesian Arts Society, 1985.)

กมบงในวงกาเมลนกมบง ลกระนาดทำาจากไมไผวางเหนอรางไมทชวยสรางความกงวาน บาหล อนโดนเซย (ภาพจาก I Wayan Dibia and Rucina Ballinger. A Guide to the Performing Arts of Bali : Balinese Dance, Drama & Music. Singapore : Tuttle Publishing, 2004.)

ไซโลโฟนหรอระนาด ใชไมตรปตว Y มจารกระบศกราชตรงกบ พ.ศ. 1864 ภาพสลกทางดานทศตะวนตกบนฐานของลานเปนโดโป (Pendopo Terrace) ภายในจนทปะนะตะรน (Candi Panataran หรอ Penataran) เมองบรตาร ทางตะวนออกของเกาะชวา อนโดนเซย (ภาพจาก A.M. Jones. African and Indonesia. The evidence of the Xylophone and other musical and cultural factors. Netherlands : E. J. Brill, 1964.)


กงสา จองกอค หรอซารอน (Gangsa jongkok หรอ Saron) ระนาดโลหะกลองสะทอนเสยงทำาดวยไม อายราว พ.ศ. 2443-2473 เขตการงกาเสมทางตะวนออกของบาหล (ภาพจาก Natasha Reichle, Editor. Bali : Art, Ritual, Performance. San Francisco : Asian Art Museum of San Francisco, 2010.)

กงสา จองกอค เกอเด (Gangsa jongkok gede) ระนาดโลหะกลองสะทอนเสยงทำาดวยไม มขนาดใหญกวากงสา จองกอค อายราว พ.ศ. 2443-2473 เขตการงกาเสมทางตะวนออกของบาหล (ภาพจาก Natasha Reichle, Editor. Bali : Art, Ritual, Performance. San Francisco : Asian Art Museum of San Francisco, 2010.)

ซารอน ปาเนอรส (Saron penarus) เปนเครองชนดเลกสดในตระกลซารอนของวงกาเมลนชวา ลกระนาดทำาดวยโลหะ ใชหมดยด มรางไมเปนสวนชวยสรางความกงวาน ตดวยไมหวรปคอนทรงคลายเขาสตวดวยมอหนง อกมอหนงคอยจบลกระนาดไมใหเสยงกงวานจนเกนไป (ภาพจาก Dolors M. Hsu. exhibition organizer. The Henry Eichheim collection of oriental instruments : a western musician discovers a new world of sound. Santa Barbara : University Art Museum, 1984.)

ซารอนของชวา (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)


เกนเดอร-ระนาดโลหะ แขวนบนเชอก มกระบอกไมไผวางตงเรยงกนเปนสวนชวยสะทอนเสยง อายราว พ.ศ. 2443-2473 เขตการงกาเสมทางตะวนออกของบาหล (ภาพจาก Natasha Reichle, Editor. Bali : Art, Ritual, Performance. San Francisco : Asian Art Museum of San Francisco, 2010.)

เกนเดอร รมบต (แถวหนา) ระนาดโลหะ ใชไมหวกลมต 2 ไม เลนในวงกาเมลน เซมาร เปอกลงงน ของบาหล (ภาพจาก I Wayan Dibia and Rucina Ballinger. A Guide to the Performing Arts of Bali : Balinese Dance, Drama & Music. Singapore : Tuttle Publishing, 2004.)

กงสา หรอ กมบง กงสา (Ganza, Gangsa, Gambang Gangsa) ลกระนาดเปนโลหะ บนแทนรางไมชวยสรางความกงวาน ของบาหล (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Ency-clopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

เกนเดอร (Gender) ลกระนาดทำาดวยโลหะ ใชกระบอกไมไผเปนสวนชวยสรางความกงวาน ของชวา (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)


เกนเดอร-ลกระนาดทำาดวยโลหะ ใชกระบอกไมไผวางแนวตงเปนสวนชวยสรางความกงวาน วงกาเมลนในชวา (ภาพจาก Jennifer Lindsay. Javanese Gamelan. Third impression. Malaysia : Oxford University Press, 1985.)

เกนเดอร วาหยง ของบาหล ลกระนาดทำาดวยโลหะ ใชกระบอกไมไผวางตงดานลางเปนสวนชวยสรางความกงวาน (ภาพจาก Mantle Hood. The ethnomusicologist. New York : McGraw-Hill, 1971.)

นกดนตรกำาลงเลนเกนเดอร-ลกระนาดทำาจากโลหะ ใชกระบอกไมไผเปนสวนชวยสรางความกงวาน ใชไมตทมลกษณะคลายคอนอนเดยวต (ภาพจาก Michael Tenzer. Balinese Music. Singa-pore : Periplus Editions, 1991.)


ไซโลโฟน (ระนาด) แบบโคง ทำาจากไมและพชตระกลนำ�เตา ของชาวพนเมองในแองโกลาทางตะวนตกเฉยงใตของแอฟรกา (ภาพโปสการดเกาจาก www.auctiva.com)

เดกสาวชาวโชปเตนระบำาประกอบจงหวะจากมารมบา (เครองเคาะตระกลระนาด) ในโมซมบก ทางตะวนออกเฉยงใตของแอฟรกา (ภาพโดย O. W. Barrett จาก www.National Geographic Stock.com)

สเลนเตม (Slentem) เปนระนาดโลหะในตระกลเกนเดอร ลกระนาดเปนโลหะ ทแขวนยดไวกบหมดและปลายทง 2 ดาน มกระบอกไมไผวางตงเรยงเปนสวนชวยสรางความกงวาน ของวงกาเมลนในชวา (ภาพจาก Dolors M. Hsu. exhibition organizer. The Henry Eichheim collection of oriental instruments : a western musician discovers a new world of sound. Santa Barbara : University Art Museum, 1984.)

สเลนเตมของชวา มลกษณะคลายกบเกนเดอร แตมลกระนาดนอยกวา และกระบอกไมไผทเปนสวนชวยสรางความกงวานขนาดใหญกวา เลนดวยไมนวมขางเดยว (ภาพจาก Jennifer Lindsay. Javanese Gamelan. Third impression. Malaysia : Oxford University Press, 1985.)


คนพนเมองเลนไซโลโฟน (ระนาด) แบบโคง ทำาจากไมและผลนำ�เตาแหง ในแองโกลา ทางตะวนตกเฉยงใตของแอฟรกา (ภาพจาก www.National Geographic Stock.com)

คนพนเมองเลนไซโลโฟน (ระนาด) ทำาจากไมและผลนำ�เตาแหง ในคองโก แอฟรกา (ภาพโดย E. Torday จาก www.National Geographic Stock.com)

คนพนเมองเลนมารมบา (เครองเคาะตระกลระนาด) ทำาจากไมและผลนำ�เตาแหง ในโมซมบก ทางตะวนออกเฉยงใตของแอฟรกา (ภาพโดย O. W. Barrett จาก www.National Geographic Stock.com)

คนพนเมองเผาโชปกบมารมบา (เครองเคาะตระกลระนาด) ในเมองอนฮมบาเน แอฟรกาตะวนออก (ภาพโดย O. W. Barrett จาก www.National Geographic Stock.com)


มารมบาของแอฟรกา (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsge-sellschaft mbH., 2000.)

มนสะ (Mantsa) ของแอฟรกากลาง เปนไซโลโฟนขนาดใหญทจะถอดรอเปนชนๆ หลงการเลนแตละครง (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)ไซโลโฟนทเรยกวามบลา (Mbila) ใชกระปองเปนกลองสะทอนเสยง จากแอฟรกาใต (ภาพจาก

Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

นกเลนมารมบารวมกบนกดนตรอนๆ ในเอลซลวาดอร ทางอเมรกากลาง ภาพโดย Harriet Chalmers Adams จาก www.National Geographic Stock.com)


ไซโลโฟนแบบดงเดม มพชตระกลนำ�เตาเปนสวนชวยใหเสยงกงวาน ในกวเตมาลา (Guate-mala) (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

ไซโลโฟนมไมเปนทสะทอนเสยงของกวเตมาลา (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

อคาดนดา (Akadinda) ของอกนดาเปนไซโลโฟนทมขนาดใหญทสด และหนกทสด มตนกำาเนดจากอกนดา ตางจากมารมบาตรงทลกระนาดเปนไมหนาหนกทถาก ใหเวาวางเรยงบนตนกลวย มหมดปกตรงกบ พน และไมเหมอนเครองดนตรอนทคลาย คลงกน คอ เลนโดยตตรงกลางของลกระนาด ทเปนชองเวาลง ไมไดตตรงขอบอคาดนดา อาจมลกระนาด 12-17 ลก (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclo-pedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Köne-mann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

ไซโลโฟนทำาจากแทงไมวางเรยงบนตนกลวย ใชผเลน 5 คน ไมตคนละ 2 ดาม นยมเลนรวมกบกลอง ในอกนดา แอฟรกาตะวนออก (ภาพจาก Anthony Baines, editor. Musical instruments through the ages. London : Faber and Faber, 1961.)


คาแลงบา (Kalangba) ของสาธารณรฐแอฟรกากลาง (Central African Republic) (ภาพจาก Genevieve Dournon. Handbook for the collection of traditional music and musical instruments. Second edition. France : UNESCO Publishing, 2000.)

ไซโลโฟนของชาวโลบ (Lobi) ในกานา (Ghana) แอฟรกาตะวนตก (ภาพจาก Mantle Hood. The ethnomusicologist. New York : McGraw-Hill, 1971.)

ไซโลโฟนทเรยกวา “Doso” 2 หลม หลมแรก มองคประกอบหลกคอทอนไมยาว 8 ทอนวางเรยงขนาบขางผเลน พาดบนปากหลมทขดเพอชวยใหเสยงกงวาน หลม 2 ทอยถดออกไป เปน ไซโลโฟน ลกษณะคลายกนแตขนาดเลกกวา ในเบนน (Benin) แอฟรกาตะวนตก (ภาพจาก Genevieve Dournon. Handbook for the collection of traditional music and musical instruments. Second edi-tion. France : UNESCO Publishing, 2000.)

การประกอบแผนไมและนำ�เตาทใชเปนสวนชวยสรางความกงวานของไซโลโฟนทเรยกวาบาลา (บาลาฟอน) ของชาวมาลนเก (Malinke) กน แอฟรกาตะวนตก (ภาพจาก Genevieve Dournon. Handbook for the collection of traditional music and musical instruments. Second edition. France : UNESCO Publishing, 2000.)


มารมบาในดนตรแถบชายฝงมหาสมทรแปซฟกของโคลมโบ (Colambo) ทรบอทธพลมาจากแอฟรกาทงชอและรปแบบ (ภาพจาก John Storm Roberts. Black Music of Two Worlds: African, Ca-ribbean, Latin, and African-American Traditions. 2nd Edition. New York :Schirmer Books, 1998.)

บาลาฟอนและเครองดนตรแบบพนเมองของชนกลมทใชภาษามานดง ทางแอฟรกาตะวนตก นำามาเลนในแบบรวมสมย (ภาพจาก John Storm Roberts. Black Music of Two Worlds: African, Ca-ribbean, Latin, and African-American Traditions. 2nd Edition. New York :Schirmer Books, 1998.)

บาลนจ (Balanji) ระนาดไมมพชตระกลนำ�เตาเจาะร 18 ลก เปนสวนชวยใหเสยงกงวาน ของชาวมานดง (Manding) เซยรราลโอน และชนพนเมองทอาศยในแอฟรกาตะวนตก (ภาพจาก Dolors M. Hsu. exhibition organizer. The Henry Eichheim collection of oriental instruments : a western musician discovers a new world of sound. Santa Barbara : University Art Museum, 1984.)

วงไซโลโฟน ประกอบดวยเครอง มารมบา โมซมบก (Mozambique) ในแอฟรกาตะวนออกเฉยงใต (ภาพจาก John Storm Roberts. Black Music of Two Worlds: African, Carib-bean, Latin, and African-American Traditions. 2nd Edition. New York :Schirmer Books, 1998.)


เบสไซโลโฟน (Bass Xylophone) ราวพทธศตวรรษท 25 (หรอราว พ.ศ. 2400- 2500) มลกระนาดทำาดวยไมและทอโลหะชวยสรางเสยงกงวานขนาดใหญ ของยโรป (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Encyclopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)

(แถวหลงจากขวา) ไซโลโฟน, มารมบา, ไวบราโฟน, และ (ตวหนา) กลอคเคนสปล (ภาพจาก Kent Kennan and Donand Grantham. The Technique of Orchestration. Sixth Edition. U.S.A. : Pearson Education, Inc., 2002.)

ชาย 6 คน กำาลงเลนไซโลโฟนทเรยกวาเอมไบเร (Embaire) ขนาดใหญ บางคนใชไมต คนทอยปลายสดใชกำาปนทบ ในอกนดา ทางแอฟรกาตะวนออก (ภาพจาก Gregory Barz. Music in East Africa : Experiencing Music, Expressing Culture. New York : Oxford University Press, Inc., 2004.)

ไซโลโฟนแบบสมยใหม ราวพทธศตวรรษท 25 (หรอราว พ.ศ. 2400-2500) มทอโลหะชวยสรางเสยงกงวานขนาดเลก ของยโรป (ภาพจาก Ivanka Nikolova, Editor. The Illustrated Ency-clopedia of Musical Instruments : From all eras and regions of the world. Belgium : Könemann Verlagsgesellschaft mbH., 2000.)


โมโมกะ คามยะ (Momoka Kamiya) เลนมารมบารวมกบวงดรยางคฟลฮารโมนคแหงประเทศไทย คอนเสรต “Concerto for Orchestra” เมอวนท 24-25 มถนายน พ.ศ. 2554 (ภาพจาก วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหดล)


ไวบราโฟนในวงแจซรวมสมย (ภาพจาก Paul O.W. Tanner and Maurice Gerow. A Study of Jazz. Fourth Edition. U.S.A. : Wm. C. Brown Company Publishers, 1983.)

(แถวหนาจากขวาไปซาย) มารมบา, ไซโลโฟน, ไวบราโฟน และกลอคเคนสปล แสดงในงาน Thailand Brass and Percussion Conference 2009 เมอวนท 29 กรกฎาคม-1 สงหาคม พ.ศ. 2552 วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหดล ประเทศไทย (ภาพจาก วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหดล)

มารมบา แสดงในงาน Thailand Brass and Percussion Conference 2009 เมอวนท 29 กรกฎาคม-1 สงหาคม พ.ศ. 2552 วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหดล ประเทศไทย (ภาพจาก วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหดล)


สวนทเปนเครองดนตรของถนอน ผศกษามกจะเขยนไวรวมๆ วาดนตรในภาคพน

ตะวนออกเฉยงใตแทน อยางไรกตาม บทความนเปนเพยงลำาดบเหตการณทเกด

ขน และความเปนไปไดทระนาดไทยถกนำาไปแปลงโฉม

ระนาดไทยไดมโอกาสไปเผยแพรในประเทศตะวนตก เรมแตคณะการเดนทาง

ของคณะวงดนตรไทยในป พ.ศ. 2428 ไปแสดงในงานแสดงสนคานานาชาต ณ กรง

ลอนดอน ประเทศองกฤษ เปนครงแรก การแสดงครงนเปนการแสดงดนตรสำาหรบ

คนฟงและเจรญสมพนธไมตรมากกวาสงอนใด

ครงทสองในป 2443 คณะของนายบศม มหนทร3 ไปแสดงดนตรทกรง

เบอรลน ประเทศเยอรมน การแสดงครงนนเปนการแสดงดนตรครงประวตศาสตร

ทสำาคญมากตอวงการดนตร นอกจากเปนการเผยแพรศลปวฒนธรรมไทยแลว ยง

เปนการสรางวชาใหมใหกบวชาการดนตรของโลกในลกษณะดรยมานษยวทยา

(Ethno-Musicology) ในการแสดงคราวนนไดรบความสนใจจากนกคนควาทาง

ดนตรอยางมากโดยเฉพาะ คารล สตมปฟ (Carl Stumpf มอายระหวาง พ.ศ. 2391-

2474) ไดบนทกจานเสยงดนตรไทย ซงถอวาเปนดนตรของชาตพนธอนเปนครงแรก

เพอการศกษาและใชวงดนตรคณะนายบศม มหนทร เปนตวอยาง คารล สตมปฟ

ไดเขยนบทวเคราะหดนตรไทยไวเปนภาษาเยอรมนอยางละเอยด4 หลงจากการ

ศกษาดนตรไทยเปนงานชนแรกแลว เขาไดเรมศกษาถงดนตรของชาตพนธอนๆ

และถายทอดความรไปยงลกศษย ศษยคนสำาคญของเขาคอ อรค วอน ฮอรนบอส

เตล (Erich von Hornbostel มอายระหวาง พ.ศ. 2420-2478) ซงไดทำาการศกษา

รบชวงตอจาก คารล สตมปฟ และสามารถเกบรวบรวมดนตรของชาตพนธตางๆ

กวาหมนแผน บคคลสำาคญอกทานหนงทไดชวยการวเคราะหดนตรไทยในคราวนน

คอ เคอรต สคส (Curt Sachs เกดเมอ พ.ศ. 2424) ซงเปนผคนควาประวตเครอง

ดนตร และไดเขยนถงดนตรไทย ในหนงสอประวตศาสตรเครองดนตร โดยอาศย

คารล สตมปฟ และฮอรนบอสเตลเปนพเลยง

ครนตอมา ครดนตรทานหนงชอ คารล ออฟฟ (Carl Orff) ไดคดคนวธการ

สอนดนตรในโรงเรยนเสยใหม โดยอาศยทาทาง จงหวะของดนตรเขาประกอบดวย


เปนไปไดเพยงใดท คารลออฟฟนำาเอา ระนาดไทย ไปดดแปลงโดย สกร เจรญสข

จากหนงสอ อนสรณงานพระราชเพลงศพนายรวม พรหมบร ณ เมรวดมหาธาต

วรวหาร อ. เมอง จ. ราชบร วนอาทตยท 9 พฤศจกายน พ.ศ. 2529 (กรงเทพฯ :

โรงพมพเรอนแกวการพมพ, 2529.)

ระนาดเรยกกนตามภาษาฝรงวา ไซโลโฟน หรอมารมบา (Xylophone, Ma-

rimba)1 เปนเครองดนตรทนยมใชกนโดยทวไปในภาคพนเอเชยตะวนออกเฉยง

ใต ชอนนอาจจะเรยกแตกตางกนออกไป แตกมลกษณะทเหมอนๆ กนกลาวคอ

ประดษฐเสยงโดยอาศยการตดวยไม 2 มอ

ระนาดนนแบงออกเปน 2 ลกษณะคอ ลกษณะแรกอาศยกระบอกเสยงเปน

เครองชวยสรางความกงวาน (Resonator) และลกษณะทสอง อาศยรางเปนเครอง

ชวยในการสรางความกงวานของเสยง

จากหลกฐานทางประวตเครองดนตรนนเชอกนวา ชวาเปนแหลงทสำาคญของ

เครองดนตรประเภทระนาด2

สำาหรบระนาดไทยนนมประวตการใชงานมาเปนเวลานาน แตกไมมหลกฐาน

ใดปรากฏชดวา ไดนำาเอาของชวามาแตอยางใด อยางไรกตาม การววฒนาการ

ของระนาดเปนไปอยางชามาก เมอเปรยบเทยบกบการววฒนการของเครองดนตร

ตะวนตก แตการพฒนานนไมไดหมายความวาจะเกดขนในตะวนออกเองเพยงฝาย

เดยว อาจจะเปนไปไดทชาวตะวนตกไดพบเหนระนาดตะวนออกแลวนำาไปแกไข

ดดแปลงใหเหมาะสมกบสภาพและการใชในสงคม

เปนทนาสงเกตวาในการศกษาคนควาทางประวตเครองดนตรในแถบเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตนน มดนตรของชวาและบาหลทไดรบการเอยชอไวชดเจน แตใน


อยางไรกตาม สำาหรบระนาดเหลกไทยนน กพอจะอางไดวาเกดกอนระนาด

เหลกฝรง พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ผพระราชทานกำาเนดระนาดเหลก

ระหวางป พ.ศ. 2394-24086 แลว และนยมใชมาจนกระทงปจจบน

นอกจากหลกฐานทางเครองดนตรแลว ยงมหลกฐานทสำาคญอกอยางหนงคอ

บนไดเสยงและลลาเพลง ซงกนาจะพดไดเตมปากวา คารล ออฟฟ ไดรบอทธพลมา

จากดนตรสยาม

บนไดเสยงทใชตวโนตเพยง 5 เสยงนน ถอไดวานยมกนมากในดนตรตะวน

ออกเฉยงใต โดยเฉพาะดนตรไทยทเรยงแบบ 1 2 3 5 6 (Pentatonic Scale) คารล

ออฟฟ ใชโนตเพยง 5 เสยงในการสอนเดก เพลงทเขยนขนสวนใหญกใชโนตเพยง

5 เสยงเทานน อกประการหนงคอลลาในการบรรเลง คารล ออฟฟ อาศยการดน

เพลงหรอคตปฏภาณ (Improvisation) ในการเรยนการสอนนน นกเรยนจะเลน

อยางไรกไดในกตกาทวา มลกตกเดยวกน มโนตเพยง 5 เสยง มความยาวเทานน

เทานหองเพลง (หนาทบ) เรยนโดยการจำาเพลงหรอลอกเลยนแบบ คารล ออฟฟ

ตองการความคดสรางสรรคของเดกในการเรยนดนตรมากกวาสงอนใด คารล ออฟฟ

เองอาจจะพดวาเขาไดดดแปลงดนตรของชาวตะวนออกเฉยงใตคลมๆ รวมๆ

แตสงทเรารกนอยเตมอกวาดนตรไทยใชโนต 5 เสยง และอาศยการดนเปนหวใจหลก

คารล ออฟฟ จะไดรบอทธพลจากดนตรอะไรนนเปนเรองทนาคด แตคนรอบๆ

ขางเขานนใหความสนใจในดนตรไทย เครองดนตรไทยเปนอยางมาก นายบศม

มหนทร สามารถสรางอทธพลความตนตาตนใจใหกบ คารล สตมปฟ และอรค วอน

ฮอรนบอสเตล ทตองทมเททงชวตศกษาคนควาเกยวกบดนตรของชาตพนธตางๆ

และผลของการศกษาอนนนมผลสงไปทวโลก และอทธพลเหลานมผลตอการศกษา

นำาเพลงพนบานมาเรยบเรยงประพนธขนใหมอยาง บลลา บารทอด (Bela Bartok

มชวตระหวาง พ.ศ. 2424-2488) หรอโซลตาน โกดาล (Zoltan Kodaly มชวตระหวาง

ป พ.ศ. 2425-2510) เปนตน จงเปนไปไดไมยากนกท คารล ออฟฟ จะนำาเอาระนาด

ไทยทพบเหนและไดยนในเยอรมนนนเอง มาปรงแตงเสยใหมใหเหมาะสมกบสภาพ

ดนตรยโรป จนกระทงมชอเสยงดงไปทวโลก

กน นอกจากออฟฟจะคดแนวเพลงทจะใชสอนขนมาใหมแลว เขายงคดเครองดนตร

สำาหรบเดกเลนประกอบการสอนขนมาใหมอกดวย เครองดนตรทเขาคดขนมาใหม

นนเนนเครองเคาะเปนหวใจสำาคญ เพราะเขาเชอวาเดกชอบตใหมเสยง มากกวา

การดด ส เปา ซงเดกจะสนใจทหลง คารล ออฟฟ มเพอนชอ เคอรต สคส เปน

ผรวมคดดนตรชนดใหมๆ สาเหตทเขาตองคดเรองมอยวา ในป พ.ศ. 2491 คารล

ออฟฟ ไดรบการทาบทามใหไปจดรายการวทยสำาหรบสอนดนตรแกเดก วธการ

เกาๆ นนเหนวาไมไดสรางความตนเตนใหแกเดกเทาทควร เขาคดวาถงเวลาแลว

ทจะคดวธสอนดนตรเสยใหม หลงจากนนอกปหนงเขากไดนำาเครองดนตรทคดขน

ออกแสดงสสาธารณชน

เครองดนตรใหมๆ ทคารล ออฟฟ คดขนนน เปนการดดแปลงเครองดนตร

ประเภทเครองเคาะทกชนดทมในโลกกวาได โดยอาศย เคอรต สคส เปนผชวยดง

ไดกลาวมาแลว ในการดดแปลงระนาดนนเขาไดปรบปรงระบบเสยงใหเปนระบบ

เสยงตะวนตก มครงเสยง เตมเสยง เพมลกระนาดใหมากขน ลกระนาดสามารถ

ถอดเปลยนไดตามตองการ เดกสามารถถอดระนาดเอาตเพยงลกเดยวเลนแบบ

องกะลงกยอมจะทำาได ขนาดของระนาดแตกตางกน มตงแตเลกจว จนกระทงใหญ

ยกคนเดยวไมไหว ทงนเพอตองการใหเกดเสยงในระดบทแตกตางกน ระนาดมทง

ททำาดวยโลหะและททำาดวยไม

มาถงตรงนหลายคนอาจจะคดคานวา คารล ออฟฟ อาจจะเอาของชวามา

ดดแปลงกเปนได ชวาไปแสดงดนตรใหชาวโลกตะวนตกชมเปนครงแรกทกรงปารส

ฝรงเศส ในป พ.ศ. 2442 ครงนนทำาเอาโคลด เดบสซ (Claude Debussy) คตกว

ผมชอเสยงชาวฝรงเศสถงกบเบกตาโพลงไปเชนกน และดนตรชวากมผลตอผลงาน

ของเขาในระยะตอๆ มา แตในแงของดรยมานษยวทยาแลว ไมมใครใหความสนใจ

ครงนนเลย ดนตรชวาไดรบความสนใจหลงการศกษาดนตรไทยถกวเคราะหไปแลว

26 ป คอในป พ.ศ. 24705 กคลายๆ กบการแสดงดนตรไทยในป 2428 ทองกฤษ

เพยงทำาใหคนตะวนตกตนตาตนใจเทานน มผลในการเจรญสมพนธไมตร แตไมม

ผลทางการศกษา


คารล ออฟฟ ผดดแปลงคดคนการเรยนการสอนดนตร โดยอาศยดนตรพนบานพนเมอง

เชงอรรถ

1 ระนาดในกวเตมาลาเรยกกนวา มารมบา ในราวป พ.ศ. 2438 ไดววฒนาการโดยนำาเอากระบอกเปนทอยาวๆ มาทำาเปนเครองขยายเสยง และในระหวางป พ.ศ. 2458-2463 นายเจ. ซ. เดยเกน (J. C. Deagan) ชาวเมองชคาโกไดนำามาสรางเปนระบบเสยงตะวนตกทำาดวยโลหะ

2 Curt Sachs, The History of Musical Instruments (New York : Norton and Company, 1940.)

3 เอนก นาวกมล “101 ป ดนตรไทยในตางแดนครงแรก” วารสารถนนดนตร (ปท 1 ฉบบท 1 ตลาคม 2529) หนา 23-27.

4 In “Beitrage zur Akustik und Musikwissenschaft” vol. III (1901) reprinted in the “Sammelbande fur vergleichende Musikwissenschaft, vol. I (1922).

5 J. Kunst, Music in Java, 2 vols., rev, ed, (1949); id., Hindoe-Javaansche muzickinstru-menten, speciaal die van Oost Java (Studien over Javaansche en andere Indonesische muziek, Deel II, 1927).

6 นายแพทยพนพศ อมาตยกล “พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ผประทานกำาเนดระนาดเหลก” สยามสงคต (สำานกพมพเจาพระยา : กรงเทพฯ, 2524) หนา 127-131.

บนไดเสยงทใชโนตเพยง 5 ตว ใหเดกฝกเลนโดยถอดระนาดเสยงท 4 และ 7 ออก


ระนาดใหมทดดแปลงแลว ซงไดรบอทธพลมาจากระนาดในภาคพนเอเชยตะวนออกเฉยงใตระนาดไทย ระนาดอนโดนเซย

ระนาดลกษณะตางๆ ทคารล ออฟฟ นำาไปศกษา

เครองดนตรของเอเชยตะวนออกเฉยงใตทคารล ออฟฟนำาไปศกษาดดแปลง


เครองดนตรอษาคเนยในตะวนออก

กลองไมอษาคเนย เปน “ไทโกะ” กลองญปน

ไทโกะ คอกลองญปน แตมลกษณะรปรางอยางเดยวกบกลองทดหรอกลอง

อษาคเนย เพราะมทมาจากกลองอษาคเนย

คณ สจตต วงษเทศ เคยเขยนไวนานแลว (ในคอลมนสยามประเทศไทย ของ

มตชน ฉบบวนท 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2549) วา

“ไทโกะนาจะมาจากคำาจนฮนวาหนานถงโกะ หมายถงกลองของชนเผา

ทางใต (ของฮน) แสดงวากลองอยางนไมใชสมบตของจนฮนมาแตเดม หากเปนสมบต

ดงเดมของชนเผาทางทศใตของจนฮน คอใตลมนำ�แยงซเกยง มคำาเรยกสวรรณภม

ทจนฮนบอกไวในเอกสารโบราณมากกวา 2,000 ปมาแลว วาเปนพวกปาเถอน

รอยเผา เรยกหมาน, ฮวน, เยว ฯลฯ มตระกลไทย-ลาว อยดวย

คำาจนเรยกกลองพนเมองสวรรณภมวาหนานถงโกะ ญปนรบไปใชแลวเรยก

เพยนวาไทโกะ แตตระกลไทย-ลาวเรยกกลองทเปนสมบตดงเดมอยางนดวยภาษา

ปจจบนวากลองเพล หรอกลองทดในวงปพาทยประกอบโขนละครลเก ตระกล

มอญ-เขมรกใชกลองอยางน

จนกบอนเดยไมมกลองสวรรณภมอยางนใชเมอ 2,000 ปมาแลว จนเพงรบไป

ใชหลงยคสามกก แตอนเดยไมมใชเลย เพราะไมรบจากสวรรณภม เนองจากอนเดย

ตกตาฮานวะ สมยโคะฟน (Kofun) อายราว พ.ศ. 1000 หรอราว 1,500 ปมาแลว รปผชายสะพายกลอง ทนกวชาการญปนเชอกนวาอาจเปนตนเคาการทำาไทโกะยคแรกๆ (Tokyo National Museum)


ไทโกะ (Taiko) ในภาษาญปนเขยนดวยตวคนจ หมายถง กลอง

กวางหรอกลองอวน

พวกจนฮนเรยกกลองดวยคำาจนกลางวา “ก” ( ) ปจจบนคนยนนาน

ทางใตของจนกยงเรยกกลองสมฤทธวา “ถงก”

ก กบ โกะ ของจนและญปน เปนคำาเดยวกน เขยนดวยตวอกษรเดยวกน

หมายถง กลอง

คำาวา ไท ในภาษาจนกลาง แปลวา สง, ใหญ ในภาษาญปนใชเปน

คำาคณศพทขยายคำาทอยคกนหมายถงอวน

มกลองชนดหนงของจนเรยกวา ตาก แปลวา กลองใหญ ม

ลกษณะอยางเดยวกบกลองไทโกะ “ตา” แปลวาใหญ (แตญปนออกเสยง ได

แปลวา ใหญ, มาก)

จงเปนไปไดวาคำาและทมาของ “ไทโกะ” อาจเกยวของกบกลองของ

จน ทงเชอวาเดมไทโกะ เขยนดวยตวคนจทมาจากภาษาจนวา ไดโกะ แลว

กลายมาเปน ไทโกะ ในภายหลง

มกลองหลากหลายเปนของตวเองอยมากแลว”

เมกม โอช (Megumi Ochi) ภณฑารกษของพพธภณฑไทโกะ (Taiko Kan

(Taiko Drum Museum)) ในโตเกยว กลาววาตนเคาเกาสดของไทโกะ พบหลกฐาน

เมอราว พ.ศ. 1000 หรอราว 1,500 ปมาแลว บนตกตาดนเผา (Haniwa) สำาหรบ

ใชในพธกรรมฝงศพ และเปนกลองแบบทไดพบใชในกลมชนพนเมองทางตะวนออก

เฉยงเหนอของจน จงอาจเปนไปไดวากลองชนดนรบมาจากจนดวย (บทความ What

The Haniwa Have to Say About Taiko’s Roots: The History of Taiko)

ไทโกะถกใชในกจกรรมหลายชนด เชน ตเปนสญญาณหรอสรางขวญใน

สงคราม ตกอนออกไปลาสตว หรอตเปนสญญาณวาพายกำาลงมา สญญาณเหลา

นเปนสงสำาคญตอการดำาเนนชวตทราบรนของมนษย จนกลายเปนความนบถอ

ยกยองไทโกะเปนของศกดสทธ เปนเครองมอตดตอกบเทพเจา เดมจงใชตเมอม

งานสำาคญๆ และตโดยผทไดรบอนญาตเทานน

กลองสองหนาอยางกลองไทโกะ เปนเครองตศกดสทธของชาวอษาคเนยมา

แตดกดำาบรรพ ไทยรจกกนในชอกลองทดหรอกลองเพล และเรยกดวยชอแตกตาง

กนอกตามขนาดและสถานท เชน กลองตก กลองขนาดเลกใชในการเลนโนรา, กลอง

สะบดชย ของลานนา, เกอดค (Geduk) ของมาเลเซย, สะโกธม ของกมพชา เปนตน

กลองศกดสทธชนดน มแพรหลายทวไปในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออษา

คเนยและเปนตนเคาของไทโกะญปนทอาจรบผานมาทางจน

ในจนมตวหลอโกว (กลองใหญ) เปนชอกลองแตจว หรอไทยเรยกกลองทด

เพราะมาจากเครองดนตรของชนเผาเยวโบราณเหมอนกน

หลอโกว (ในชอตวหลอโกว) ภาษาปากเรยก ลอโก กได มใชในยวนพาย ยค

ตนอยธยาวา

“ดงเดอดมาลอกอ โกรศเกรยง”

กลองทดมหระวงเหมอนกลองทองมโหระทก อายราว 3,000 ปมาแลว ทม

แหลงผลตจำานวนมากอยกวางส (ตดกบกวางตง) แตไมพบหลกฐานวากลองทดได

หระวงจากกลองทอง หรอกลองทองไดจากกลองทด

กลองทองมโหระทก จนฮนเรยก หนานถงก หมายถงกลองทองของคนทาง

ใต แลวเรยกกลองทดวา ถงก คำาวา ก แปลวา กลอง

ตไทโกะ ทพพธภณฑสถานแหงชาต โตเกยว ในชวงวนปใหม 2554

กลองทด 2 ใบ (ดานขวาของภาพ) ใชเปนเครองดนตรประกอบละครของสยาม ถายราวปลายรชกาลท 4

ดนตรีอุษาคเนย์กับดนตรีโลก - WordPress.com

Documents

Transcript of ดนตรีอุษาคเนย์กับดนตรีโลก - WordPress.com