o Selasa

4 520

o Mar

621

8Apr

o Rabu

7

22

OMei

.Kamis 0 Jumat

8 9 10 1123 24 25 26

OJun OJul 0 Ags

o Sabtu12 13

27 28

OSep OOkt

Menaknu Salingkuhjeung PipirakanKungsiNungtunRajapati

Saperti nu diungkabkeun ku Prof. Dr. Hj. Nina LubisMinggu pengker dipedar ngeunaan perseliran di kalangai1 menak baheula. Tah, aya akibat sejenna oge tina perseli-

ran b~hnu ngabalukarkeun paburantakna rumah tangga. Aya oge garvvapadmi atawa selir anu ngarasa dikaniaya kllcarogena, teu rido dipangduakeun manah, sumawonna ka wanoja anu jumlahna leu\'Vihti dua saperti selir-selir.

Caturkeunjaman kapungkur, ceuk anu diungkabkeun dina Wawacan Ca1;OSMunada, kitulah taun 1840 kira-kira,aya hiji Jaksa di Bandm'6' anu loba istl;na.lstri anu pangsepuhna ngarasa diteungteuingananjeung diculjeunkeun

sabab Juragan Jaksa leuwih betah ngotok ngowo di istrina anu panganomna.

Airi Juragan Jaksa, kaeaturkeunngadalangan n~apati nu tumiba ka

sisten Residen Nagel taun 1842,alesana eta juragan .Jaksa nyeti hate 1msikep '1\lan Asistl~n Residcn. Keursaheulaanan mah Jaksa Bandung bisanyurnputkeun dosana. Tapi BupatiHandung en~~al rnarcntahkcun ka sa-kabch .Jaksa ,;; Pl1Iangan pikc'.::1nyuslldkasus rajapati anu ngageunjleungkeun iell.Salahsaurang di antarana nyaeta ,JaksaPurwakarta. Herkah telikna anu nga-jalankcun par(~ntah..Jaksa I'IInvakm1abisangal1lbeu kana pitapak anu boga dosa.Berkah bantllan Bllpati Handling, .JaksaBandllng uitugaskelln ka Lirnbangan ngu-I1IShaI1a banda titin~al Asistcn RC5idenNagel, Jaksa Purwakarta ngal('lang ingon-ingon jcung raja.,aya :\egel. Kujalan kiiu,.Jaksa Purwakarta leuwih hebas ngalak-sanakeun panalungtikanana. Sasaran.Jaksa l'urwakal1a t('h. istrina .JaksaHandling anu kanyenyerian jcung ngarasatllgenah.

Disapirakeun jcung antepkeun kucaroge. ngarasa diapilainkeun. Istri anungarasa kasepian tch teu tahan dellihantern dirungrlll1l ku .Jaksa l'urwaka11atepi ka ahirna mah pangrungrul1ldibageakeun ku katr(~na manah, tepi kakajadian'salingkuhti carogc. Awahing k11Lxlan ku Pa .Jaksa, istri .Jaksa Handling anlllaniung giung ku pangmngnnn tell wasangabendung guuhna asmara, rasi;lh carogcanu gens ngalakllkeun rajapati ka Negeloge dibllclalkelln sakalian ka .JaksaBandnng. Ku jalan kitll kasus rajapati nutumiba ka A.~istcn Rcsiclen teh kabongkar.

Lamun Menak PipirakanHiasana lanulI1juragan pamcgct geus

tell suka ka garwana, tanpa ngajakan bacla-mi heula, tanpa naroskeun heula naha silk"atawa hcnteulanulIl elipirak. tanpa prose's.ganva anll tanpa dosa teh langsung dipirak.

Kalungguhan istri katingal kacidahengkcrna, teu walakaya. Ad panyubabna

48

R.A. Syo.rifilh surCllg IlI'1)(lti J\'irlluCllllku.,'l.fllah \l

mah bisa rupa-rupa. Contona Bllpati\\'irahadiningrat. kll luntaran palay nikahdeui tapi gan\'a tdep kuelu l)pat salu~'njenng hllknm [slam. kapaksa gar\\'a Iclltikdipirak. Istlina ami dipirak diruruba kuhaI1a banda jeung mas picis. Tenls dijn-rung l1l11nggahhaji ka Tamah slid. diberehadiah bumijcnng s;~jabana anll sakira bisangalelcjar manah nil lara. Terus contosl'jl'nna. Raden A\"II Rajaningl'at plltriBllpati Bandllng Wiranataklldumah 111dipir!lk kll cal'ngena. Radc'n :\nggadiredjaputra Bupati l'ar;lkanl1luncang. waktllcarogella dialihtugaskcun jadi Wadanai\\;\ialava ku lantaran dipitcnah. Tapi putri

Bllpati anll rarandaan tch ahirna ditikah kllRaden Kel1akllsumah Mantri Kabupaten.

Tapi aya oge pangalaman tragis garwapadmi anu kanyerian rnanalma ngagugahrasa prihatin masarakat. "'aktll Dalernl3anelnng Wil'anatakllsumah \' uinggal 2RMaret 1924 sacara sapihak mirak Svalifahganva padrnina allllncmbe tilu sasih babar.ngais orok bad nnnin dua plltra nu sanc$-na, cia tilu putrana ti panga\\lllaan teh ban-jil' cisoca ngantun pendo!'o kabupat.?11ll1ulih ka lembur karuhun di Bukiting.~i.

KangjcI~:; lJalcm mah harita nuju ka TanahSuci i\lekah.

Tanggal 17 A.priJ taull 1924. guru

Mangle No. 2267---

Kliping HumasUnpad 2010- - -- --

Nawawi, mertua Kangjeng Dalem nampitelegram ti Dalem Bandllng. Jigana. baetelegram dikintun tina kapal di satengahingjalan antara Colombo Aden.

Dina eta telegram, Wiranatakusumahnyebatkeun yen Syarifah (garwa padmitea), teu Imdu sina mulih deui ka Bandungsabab henteu bisa nyaJuyukeun diri jeungkahirupan kabupaten tepi k1\sering nim-bulkeun pacogregan. Pipirakan anu dilak-sanakeun ngan sapihak teh tetela matakguyur salelembur matak ear sanagara, lainbohong. Kolompok nu anti Wiranata-kusumah nyerang tindakan Bupati anudiangap sawenang-wenang. SuratkabarSoerapati ngaberitakeun ayanagempungananu nyawalakeun masalah kabiasaan lalakinalak pamajikanana sacara sawcnang-wcnang. Dina terbitan saterusna DalemBandung dijejeleh sabab kakam mulih tiMekah geus nikah deui. Malah Kiy.u HajiAgus Salim tokoh nasional anu mashur,sacara panjang lebar nyerat artike1 anucusina ngabela SYaJifah,wanoja anu sami-sami jeung KHAgus Salim terahing menakMiI.<.ngkabau, disebatkeun yen BupatiBandung geus ngalakukcun kakejcman kagarwa padmi nu ditundung ti kabupatenngais jeung nuyun putra tilu. Dina bukuharianna, SyaJifah mudalkcun kasedihan-nana jadi istri anu dipirak ku .:aroge tanpaditaros jeung .~:..jakan guneman heula.Putmna nu cikal kakara yuswa 7 taun hari-ta teh, Si bungsu tacan jejeg tilu bulan.

Dina sumt~surat ka kanc<!mitrana, bohdi nagri Walanda boh di lemah cui,Syarifahmeredih sangkLmulah karunya ka dirina,tapi darungakcun mall K<mgicngDalemsauma. da aycuna anjcunna teh kcur sasabbutuheun tuduh jalan ka nu lempengbener.

~h~mang sapanjang linggih di gL-dongkabupaten nyandingkeun Kangjeng Dalem,Syari:ah wanoja Minang teh scucurmetakeun upaya anu saenyana tujuannaparobahan. Di antarana palay ngaleun-gitkeun kabiasaan gengsor, anungadeuheus ka Pangawulaan kudu geng-sor. Sy,uifah oge saenyana nyaluyukcundiri jeung lingkungan kabupatt~n, diantarana diajar nyarios ku ba5d.Sunda anubener. tipoporose diajar jadi ibu kcurputrana ti Kangjeng Dalem jeung putra-putra Dalem ti istrina anu sejen anu jum-lahna lima. Tapi tetep pangeusi kabupatenhenteu raresepeun ka Syarifah anu diang-gapna nyeta-nyeta wanoja Barat.Balukarna Syarifah loba anu ngaganggukatengtremanana, ti mimiti palayan, pan-gasuh murangkalih kahlt pangeusi kabu-paten kadang kula\V""drgaBupati kabehngaganggu. .

Tapi eta oge aya anu pipirakandumas:!r kana kapalay garwa padmi.Conton:! nu kaalaman ku Dalem Garut.Mimitin.~Bupati nikah jeung puo; BupatiCiamis. tapi teu kungsi lami rerencepan

, Mangle No. 2267

- -

nikah deui jeung puni kalipah saterusnanikah deui jeung putra Haji. Ku lantaranputra kalipah ngantunkcun kcur salalawas-na, bupati nikah deui jeung wanoja kala-ngan rayat biasa. Kacida disumputkeunanaistri ti ka.langan rayat bias a teh, ngan"'lldana jeung aparatna anu nyahoeun.

Waktu garwa padmi uningaeun kanakalakuan caroge saperti kitu, anjeunna

. ngasongkeuntanjakan,PangawulaaJlkudumutuskeun, naha istri kalangan somah anudipirak atawa garwa padmi ant! dipirak.Wanoja somah tea sabencma sadrah pa-srah nampi upama dipirak ku Pangawulanda teu acan boga anak pokna, an garwapadmi kapan putmna seueur. Tapi garwapadmi neukteuk bari anggeus. mundutdipirak bae I.;uPangawulaaJl.

Ahima Raden Ayu mundnr ti gedongkabupaten. Saterusn randa menak tehnyewa tilu bumi di Garut keur tempatnyimpen harta banda pamapariunKangjcng Dalem, cmas berlian oge dihadi-'allkewl kanggo gaJwa anu kalnar ti kabu-paten. Cindekna rama Dalem Garut teh jadiwanoja anu sugih mukti beurat beunghar.Mun ceuk MA Salmun tea mah Bati Nyeri,tapi Raden A}11nu ngaraos nyerina ngansakedap, sabada kalnar ti gcdong kabu-paten mah karaoscun dunya teh sacnyanalega. Komo saterusna jadi randa sugihnmkti beurat bcunghar. aya kascbutnaranda Panga\\11laan.

Ku naon 3tuh an para menak kagungangarwa teh teu cukup kn hiji atawa dua? Bisajadi lain ku lantaran Islam ngidinan bogarubiah tcni ka 4 tapi gt.'gcdena pangaruhtradisi, t; baheulana oge nu kasebutKangjeng Raja mah gcureuhana lem,1h tidua.'

Saperti anu disebutkeun dina BabadPajajaran jcung Galuh yen genrcuha PrabuSiliwangi teh 15l.

Urang, nurutkcun Babad Li,mbanganmah geurcuha Sang Prabu teh leu\\;h ti 100urang.

Memang hese mun kudu dibuk"tikeunSilcarashistoris, ngan anu jelas Sang Prabugcureuhana seueur. Nujadi panyababna diantarana alesan pulitis. Dipedar dinaBabad Limbangan yen Prabu Siliwanginikah ka putra Sunan Rumanggong tiLimbangan, kagungan putra anu dipaparinjcncngan Basu Dewajcung Liman Sanjaya.Eta dua putra engkena dijadikeun pan-gawasa di Limbangan. Kujalan kitu kasati-aan Limbangan ka Karajaan SHuda bisadijamin. Lian ti kitu ku lantann \\;Iayahkakawasaanana jadi beuki lega, Sang Prabumoal suJit ngarorisna.

Salahsaurang geureuha anupangdiasihna ku Sang Prabu nyaetaRi\jamantri putri ti Sumedanglarang

Tapi puo'ana ti Rajamantri mah hcnteudijungjung lungguh jadi raja di Limbanganatawa Sumedanglarang. ~Ialkah anudiangkat tch raina RajamantJi. Itra raina

- ---- --

RajaJuantri ieu ditikahkeun ka putu PmbuSiliwangi engke turunan;1na jamdi pan-gawasa di Sumedanglarang. Ku ayana halieu, para ahli sajarah boga anggapan, RajaSunda ngalakukeun perkawinan pulitikkeur nguatan kakawasaan. Kadieunakeunpa~ Bupati oge loba ann ngalakukeunperkawinan pulitik, di antarana RadenJamu anu engkena mashur jadi Pangera..Komel llikah jeung putra BupatiParakanmuncang. Raden Jamu oge nikahka putra Dalem Cianjur wak-rndnjeunnajeneng Cutak di Cikalong.

Ngeunaan para menak bal1eula lobaiSbina diembohan ku sajumlah selir, ceuksawatara sllmber mah, lamlln menak geusdiistrenan jadi Kangjeng Dalem. kasi-bukanana anu mimiti teh neangan selir.Jadi teu aneh lamun kacaturkeun ayaBupati anu loba selima. Tradisi luluhumaleuwih kuat pangaruhna batan agama anungawatesanjumlah istri. Kungsi aya tulisan

'dina Poesaka Sunda ann nycblltkcun yenpangna menak loba selima. eta teh ngankcur ngabebemJ: ::1anah \\11ngklll. Dinabuku Wawacan Carios Munadadilalakonkcun ngcunaan Dalem Bandung(Dalcm Karanganyar) sabada pangsiun.Discbutkcun yen panga\\ ulaan seringmancing di walungan Citannn tepi ka tiluopat dintenna eta teh. Opat lima pamhudibcungkcut pageuh dijajarkeun tcpi kalega tel1ls dipasang tenda-tenda anu endahdipapaesan ku kckcmbangan >11.",dikebutsuo'a dewangga teu becla ti kajuaran.

Disusun dina rumpaka lab'llnu enda"Kieu ccnah;

MUl'ub nge17lpur IIgelab-lIgelab

Mcndung katebak ku CI1I~li"'f'ii.o;raos ka salim

Ngadalingding anginlcuti:'"Di)c/"Ona pinuh i.o;triParckon nu 111ohl1lOYlucl/Nu endah gculisjatnikoBahcula harkat bupariTanding mja sallg Aryuna Sasmbahu

,Iela,;lamun nit.~nanguglllitan di luhw',kagungan selir nu jumlahna lellwih ti duateh ngan keur kasenangan jeung kani'-matan duniawi.

Aya anu nyindiran pisan, pajal1.kcunkahil1lpan para menak bahcllla mah teubeda ti gateuw, gawena sukan-sllkansenang-senang jeung istri anu garelllisjeung selir-selir anu lalucu saukur jaclipurah ngahcberah manal1.

Para \\";lI1ojajaman baheula loba anllmilih jadi selir, keur ningkatkeun setatus,aya kasebutlla selir Bupati, ceuk angga-panana, kolot jeung I<ulawarga oge bisakaangkat harkat daJ-ajatna,

Komo lamun seug dikersakeun bogaanak, eta budak bakal pada nyebllt putraDalem, da indungna anu somah mah moaldiscbut-sebut. *"*

49