27

27

PangjajapBuku di ajar kacapi ieu dijieun jang panganteur

diajar kacapi leuwih singket. Ngabahas sakedik

ngeunaan kacapi, Kacapi kaasup jenis waditra alat petik,

sabab sora anu di hasilkeun tina waditra ieu sumberna

tibahan kawat atawa dawai anu dipaénkeun kucara

dipetik. Dina istilah music Sunda, teknik dasar petikan

kacapi ngabogaan cara-cara khas jiga ditoel, disintreuk,

jeung digembyang (diranggeum).

kacapi di Tatar Sunda aya sababaraha jenis, anu

bentuk jeung ukurana beda-beda. Anu paling kasohor ti

baheulamah nyaéta kacapi indung atawa kacapi gelung.

Ayeunamah Kacapi jenis ieu biasa di paké dina genre

Tembang Sunda Cianjuran. Di Daérah Rancakalong ogé

aya kacapi anu biasa dipaénkeun jeung Tarawangsa.

Nyaéta alat music gésék mangrupa Rebab. Tapi, kacapi

ieu biasa disebut Jentréng. Jentréng ngabogaan ukuran

leuwih leutik tinu kacapi rincik, jentréng ogé

nganngabogaan kawat 7–9. Aya ogé di Daerah Baduy

kacapi mirip jentréng. Tapi, biasa disebut Rendo. Kira-

kira taun 1950-an, aya seniman anu teu bireuk deui

27

dikalangan para seniman sunda mah, nyaeta Mang Koko

Koswara, anu nyieun kacapi leuwih lébar jeung leuwih

leutik tibatan kacapi gelung tadi. Nyaéta kacapi siter.

Kacapi jenis ieu biasa dipake mirig genre kawih. Kacapi

jenis ieu mimiti di kenalkeun di sakola kasenian anu

pang mimitina aya di Jawa Barat. Nyaéta, Konservatori

Karawitan (KOKAR). Ku kamajuan alat éléktronik,

kacapi ieu di kembangkeun make alat éléktronik, nyaéta

make sepul atawa alat jang ngabantu sora ngarah sora

leuwih kuat ogé leuwih tarik lamun maké sound system.

Teu di jawa barat waé aya waditra petik kacapi téh, di

nagara deungeun ogé aya nyaéta di Jepang jeung di Cina.

Aya alat music jiga kacapi disebutna Koto lamun di

Jepang mah, lamun di cina di sebutna Guz, tapi bentuk

namah kitu-kitu kénéh.

Bandung, Desember 2012

Nirwan Apandi

27

A. Jenis – jenis kacapi

1. Kacapi Indung

Kacapi Indung mangrupakeun kacapi anu ngabogaan

ukuran paling gedé tibatan kacapi anu séjénna. Biasana

dina pagelaran Kacapi Suling, Kacapi Indung di baturan

ku Kacapi Rincik anu ukurana leuwih leutik

Aya sababaraha istilah jang kacapi ieu. Anu paling

umum jeung mineng dipaké nyaéta: Kacapi Indung,

Kacapi Gelung, Kacapi Parahu, Kacapi Pantun jeung

Kacapi Tembang.

Istilah-istilah jang Kacapi Indung mineng

dikaitkeun jeung makna atawa istilahna.

a. Pengertian Istilah Kacapi Indung

Kacapi Gelung

Gelung hartina nyaéta sanggul. Masih kénéh aya

kaitanana jeung hiasan nu aya dina bagéan luhur kacapi,

27

palebah tungtung kénca jeung katuhu aya hiasan anu

ngabentuk buleud jiga sanggul.

Kacapi Parahu

Disebut Kacapi Parahu téh kusabab bentuk kacapi

ieu gedé mangrupa parahu. Di daerah Subang jeung

Purwakarta, aya oge anu nyebut Kacapi ieu téh Kacapi

Jukung, kusabab Jukung téh hartina Parahu.

Kacapi Pantun

Disebut Kacapi Pantun téh kusabab baheula saacan

di paké mirig Tembang Sunda Cianjuran, Kacapi ieu sok

di pake mirig pantun anu dilagukeun Ki Juru Pantun.

kacapi ieu mangrupakeun waditra poko anu di paénkeun

ku Ki Juru Pantun maké gaya jeung pinuh improvisasi.

Kacapi Tembang

Disebut Kacapi Tembang téh kusabab kacapi ieu

tetep atawa baku jang mirig Tembang Sunda Cianjuran.

Dina Tembang Sunda Cianjuran, kacapi ieu ngabogaan

peran jeung teu bisa diganti ku jenis kacapi anu séjén.

27

Jang mirig lagu-lagu Cianjuran, pangpangna wanda

Papantunan, Jejemplangan, Dedegungan jeung

Ranrancangan, lamun kacapi ieu diganti ku jenis kacapi

séjén, warna sora bakal béda, jeung suasana ogé moal

beunang. Kitu ceuk rasa panembang Sunda Cianjuran

mah.

b. Golosari Tembang Sunda Cianjuran

CACAG

Cacag nyaéta pola dasar tabeuhan pasieupan

Kacapi Indung anu dipaénkeun ku curuk katuhu

hungkul. Nada anu disorakeun ti nada anu mimiti kanu

kadua selang sanada.

BEULIT

Beulit nyaéta pola dasar tabeuhan pasieupan Kacapi

Indung anu umumna mah dipaké jang nuturkeun mélodi

lagu.

27

GOLOSOR

Golosor nyaéta pola tabeuhan pasieupan Kacapi Indung

anu umumna dipaké jang nyindekkeun melodi lagu.

GULUNG

Gulung nyaéta tabeuhan pasieupan jang ngeureunkeun

tabeuhan narangtang jeung ngeureunkeun lagu dina pola-

pola bagéan-bagéan anu ditangtukeun.

AMBAHAN

Ambahan nyaéta tabeuhan pasieupan Kacapi Indung anu

umumna dipaké jang ngamimitian asup lagu (vocal).

CINDEK

Cindek nyaéta tabeuhan pasieupan Kacapi Indung anu

umuna dipaké jang ngeureunkeun melodi lagu. Umumna

pola ieu dipake pas mirig lagu-lagu wanda Degungan.

LILIWATAN

Liliwatan nyaéta pola dasar tabeuhan Kacapi Indung anu

umuna dipaké jang méréan nada ditengah lagu.

27

TUTUP

Tutup nyaéta pola dasar tabeuhan Kacapi Indung anu

umuna dipaké dina tungtung lagu (vocal) Tembang.

KULINCER

Kulincer nyaéta pola dasar tabeuhan pasieupan dina

Kacapi Indung anu umuna dipaké pas meulit jeung

nungguan muragna lagu dina sora/atawa kenongan anu

dibutuhkeun.

2. Kacapi Rincik

Kacapi rincik nyaéta kacapi anu ukurana leutik tapi

bentukna ampir sarua jeung Kacapi Indung.

c. Pengertian Istilah Kacapi Rincik

kecap “Rincik” hartina leutik. Dicokot tina kecap

“ngaririncik” anu hartina hujan girimis.

27

4. Kacapi Siter

Kacapi Siter ngabogaan bentuk anu béda ti Kacapi

Indung, Kacapi Siter leuwih sederhana tina bentuk jeung

hiasanana tibatan Kacapi Indung. Hiasan anu dipaké dina

Kacapi Siter ngan ukiran make motif-motif sederana

misalna motif kembang atawa ngabuleud jiga Kembang

matahari. Matak di masayrakat, anu leuwih mineng

dipake pagelaran téh Kacapi Siter. Salain simple, Kacapi

Siter leuwih gampang dibabawa kamamana.

Kacapi Siter mineng disebut Kacapi Kawih. Sabab,

kacapi ieu dina pagelaranana mineng dipaké jang mirig

lagu-lagu kawih, anu témpo-témpona konstan/stabil.

d. Pengertian Istilah Kacapi Siter

Kecap Siter asal mulana tina gitar (bhs. Belanda) anu

hartina sebutan jang alat musik petik anu asalna ti nagara

Spanyol. Bentuk kacapi mangrupakeun perkembangan

anu di anggap leuwih praktis di bawana.

27

A. Bagéan - bagéan Dina Kacapi

1. Kacapi Indung

Photos:www.datasunda.org

Kacapi Indung ngabogaan 18 kawat ampir 4 oktap.

Ukuran Kacapi Indung kira-kira panjangna 1,5 M, lébar

30 cm, jangkungna 40 cm. Kacapi Indung ieu maké

kawat tinu kuningan anu ngabogaan gesture leuwih

lembut tibatan senar kawat anu biasa dipaké dinu gitar.

Aya sababaraha bagéan dina Kacapi Indung nyaéta :

1. Gelung hiasan bagéan kenca jeung katuhu kacapi

2. Beungeut bagéan luhur kacapi.

27

3. Papalayu nyaéta bagéan beungeut jeung tukang

kacapi.

4. Pongpok nyaéta bagéan bagéan kenca jeung katuhu

kacapi.

5. Bobokong nyaéta bagéan handap kacapi.

6. Susumuran nyaéta liang hawa anu aya di bagéan

handap kacapi.

7. Pureut alat paragi narikan senar dipasang di bagéan

beungeut kacapi.

8. Inang anu dijajarkeun dibagéan luhur beungeut

kacapi.

9. Tumpang sari/dadampar nyaéta beusi jang nahan

kawat-kawat anu dipasang dina paku-paku sekrup.

10. Kawat

Leuwih jelasna dina gambar di handap ieu:

27

27

2. Kacapi Rincik

Kacapi Rincik ngabogaan 13 kawat ampir 3 oktap.

bagéan-bagéanana mah masih sarua jeung Kacapi

Indung nyaéta:

1. Gelung hiasan bagéan kenca jeung katuhu kacapi

2. Beungeut bagéan luhur kacapi.

3. Papalayu nyaéta bagéan beungeut jeung tukang

kacapi.

27

4. Pongpok nyaéta bagéan bagéan kenca jeung

katuhu kacapi.

5. Bobokong nyaéta bagéan handap kacapi.

6. Susumuran nyaéta liang hawa anu aya di bagéan

handap kacapi.

7. Pureut alat paragi mantengkeun senar dipasang di

bagéan beungeut kacapi.

8. Inang anu dijajarkeun dibagéan luhur beungeut

kacapi.

9. Tumpang sari/Dadampar nyaéta beusi pikeun

nahan kawat-kawat anu dipasang dina paku-paku

sekrup.

Leuwih jelasna dina gambar dihandap ieu:

27

27

3. Kacapi Siter

Photos:www.datasunda.org

Kacapi Siter ngabogaan 20 kawat atawa 4 oktap.

Bagéan-bagéan Kacapi Siter nyaéta:

1. Papalayu, nyaéta bagéan beungeut jeung tukang

kacapi..

2. Susumuran, nyaéta liang hawa anu aya di bagéan

handap kacapi.

3. Pureut, alat paragi narikan senar dipasang di bagéan

beungeut kacapi.

4. Inang, nyaéta anu dijajarkeun dibagéan luhur

beungeut kacapi.

27

5. Tumpang sari/Dadampar nyaéta beusi jang nahan

kawat-kawat anu dipasang dina paku-paku sekrup.

6. Kawat

Leuwih jelasna dina gambar di handap ieu:

27

B. Teknik Diajar Kacapi

Notasi pangajaran dihandap ieu bisa nungtun diajar

kacapi leuwih babari, penjarian (ngalatih ramo) leuwih

kalatih.

ETUDE 1

KI 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 5

KA 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 5

KI 4 3 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 . .

KA 4 3 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 . .

KI 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 5

KA 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 5

KI 4 3 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 . .

KA 4 3 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 . .

27

ETUDE 2

KI 1 2 3 2 3 4 3 4 5 4 5 1 5 1 2 1 2 3 2 3 4 3 4 5

KA 1 2 3 2 3 4 3 4 5 4 5 1 5 1 2 1 2 3 2 3 4 3 4 5

KI 5 4 3 4 3 2 3 2 1 2 1 5 1 5 4 5 4 3 4 3 2 3 2 1

KA 5 4 3 4 3 2 3 2 1 2 1 5 1 5 4 5 4 3 4 3 2 3 2 1

KI 1 2 3 2 3 4 3 4 5 4 5 1 5 1 2 1 2 3 2 3 4 3 4 5

KA 1 2 3 2 3 4 3 4 5 4 5 1 5 1 2 1 2 3 2 3 4 3 4 5

KI 5 4 3 4 3 2 3 2 1 2 1 5 1 5 4 5 4 3 4 3 2 3 2 1

KA 5 4 3 4 3 2 3 2 1 2 1 5 1 5 4 5 4 3 4 3 2 3 2 1

KI 1 2 3 2 3 4 3 4 5 4 5 1 5 1 2 1 2 3 2 3 4 3 4 5

KA 1 2 3 2 3 4 3 4 5 4 5 1 5 1 2 1 2 3 2 3 4 3 4 5

27

ETUDE 3

KI 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KA 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KI 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KA 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KI 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KA 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KI 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

KI 0 13 2 24 3 34 5 1 2 15 4 54 3 43 2 1 2

27

PETIKAN DASAR KACAPI KAWIH

KI C 0 1 1 5

5 JP 0 3 3

KA JK 0 5 5 5 5

JP 5 0 2 5

KI C 0 1 1 1

4 JP 0 3 3

KA JK 0 4 0 4 4 4

JP 4 0 1 4

KI C 0 1 1 3

3 JP 0 3 3

KA JK 0 3 0 3 3 3

JP 3 0 5 3

27

KI C 0 3 3 2

2 JP 0 5 5

KA JK 0 2 0 2 2 2

JP 2 0 3 2

KI C 0 3 3 2

1 JP 0 5 5

KA JK 0 1 0 1 1 1

JP 1 0 3 1

\

27

NARANGTANG

Laras Pelog

KI 5 5 3 4 5

KA 2 3 2 345 5 5 5 5 5 5 55 1 2 215432 234 5

KI 2 2 5 3 5 3 2

KA 4 512 2 2 2 2 2 2 5 512 2345 43 32 215

Ki 3 5 5 3 2 3

KA 512 2 345 5 5 5 5 5 5 5 5 12 21 12 21

KI 2 3 5 5 5

KA . 1 2 2 1 5 5 2 1 5 5

27

KIDUNG

KI 0 5 0 5 1 5 0 5 1 5

KA 34 03 0 34 05 0

KI 0 5 0 5 2 5 0 5 2 5

KA 34 03 0 34 05 0

RAJAH

Salendro

KI 0 3 0 1

KA 3 3 3 1 1 0

pelog

KI 0 1 1 11 01 1 1 5 4 3

KA 0 4 1 4 1 4 1 4 1 4

27

PETIKAN DASAR KACAPI TEMBANG

KI JK 0 0 0 5

5 JP 0 0 0 0

KA C 5 3 5 0

JP 0 5 0 5 0 5 0 5 0 5

KI JK 0 0 0 4

4 JP 0 0 0 0

KA C 4 3 4 0

JP 0 4 0 4 0 4 0 4 0 4

KI JK 0 0 0 3

3 JP 0 0 0 0

KA C 3 2 3 0

JP 0 3 0 3 0 3 0 3 0 3

27

KI JK 0 0 0 2

2 JP 0 0 0 0

KA C 2 5 2 0

JP 0 2 0 2 0 2 0 2 0 2

KI JK 0 0 0 1

1 JP 0 0 0 0

KA C 1 5 1 0

JP 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

27

Daftar Fustaka

Effendi, Januar. 2004, Sekolah Menengah Kejuruan

Negeri 10, Bandung

Kubarsah R, Ubun: 1995, waditra. Bandung: CV.

Beringin Sakti.