Sang Hyang Anala Psl 68-80

28
68 RATU NYAKRA NÊGARA Yan hana salu tiang sanga, magênah ring bale patêngahe, triwina dadi bale patêngah, kaharaning kêlod, Ratu Nyakra Nêgara ngaran pêdum pitata mangkana, wesma Sang Prabhu ngaran, Pandita wênang byuh laba, binaktianing para jana kojarnia. Wong sudra wangsa tan wênang awesma irika, hila-hila kojarnia, sasitania pakubumi wênang agênah irika, panêsan gênahe mangkana. Kalau ada bale bertingkat sembilan, bertempat pada pedum bale patengah, demikian juga dijdikan bale patengah, yang dianggap di selatan, Ratu Nyakra Negara namanya ukuran penataan yang demikian, tempat tingal sang raja namanya, Pendeta juga berhak mendapat banyak rejeki dan dihormati oleh semua orang. Orang yang berketurunan sudra tidak berhak beruma ditempat itu, berbahaya konon, sekurang-kurangnya pejabat negara boleh bertempat di sana, namun agak rawan tempat yang demikian. 69 RATU MANTRI SADHYA Yan wesma sapalêbahan wastu wangun tiang sanga ring purwa, ring kulon mwang patêngahe juga tiang sanga, ngaran pitata ikang Ratu Mantri Sadhya ngaran pitata ikang wesma,lungguh ira sang ratu, anglarakên tata dharmaning karaton, Sang Brahmana Pandita wênang. Suka dhana byuh bala kojarnia, tan wênang wanng kapatakan awesma irika, hila-hila kojarnia. Kalau rumah satu palebah / karang, kenyataannya membangun bale tiang sembilan bertempat di sebelah timur, di sebelah barat, bale patengah juga bertiang sembilan, dan di sebelah selatan, Ratu Mantri Sdhya namanya penataan rumah itu, tempat seorang raja, melakukan kewajiban menjalankan pemerintahan, (juga) Sang Brahmana Pendeta boleh, menjadi senang, kaya dan banyak rakyat konon, Keputusan Sanghyang Anala - 24

description

Materi kuliah untuk Agama Hindu sebagai latar belakang Arsitektur Tradisional Bali

Transcript of Sang Hyang Anala Psl 68-80

Page 1: Sang Hyang Anala Psl 68-80

68RATU NYAKRA NÊGARA

Yan hana salu tiang sanga, magênah ring bale patêngahe, triwina dadi bale patêngah, kaharaning kêlod, Ratu Nyakra Nêgara ngaran pêdum pitata mangkana, wesma Sang Prabhu ngaran, Pandita wênang byuh laba, binaktianing para jana kojarnia. Wong sudra wangsa tan wênang awesma irika, hila-hila kojarnia, sasitania pakubumi wênang agênah irika, panêsan gênahe mangkana.

Kalau ada bale bertingkat sembilan, bertempat pada pedum bale patengah, demikian juga dijdikan bale patengah, yang dianggap di selatan, Ratu Nyakra Negara namanya ukuran penataan yang demikian, tempat tingal sang raja namanya, Pendeta juga berhak mendapat banyak rejeki dan dihormati oleh semua orang. Orang yang berketurunan sudra tidak berhak beruma ditempat itu, berbahaya konon, sekurang-kurangnya pejabat negara boleh bertempat di sana, namun agak rawan tempat yang demikian.

69RATU MANTRI SADHYA

Yan wesma sapalêbahan wastu wangun tiang sanga ring purwa, ring kulon mwang patêngahe juga tiang sanga, ngaran pitata ikang Ratu Mantri Sadhya ngaran pitata ikang wesma,lungguh ira sang ratu, anglarakên tata dharmaning karaton, Sang Brahmana Pandita wênang. Suka dhana byuh bala kojarnia, tan wênang wanng kapatakan awesma irika, hila-hila kojarnia.

Kalau rumah satu palebah / karang, kenyataannya membangun bale tiang sembilan bertempat di sebelah timur, di sebelah barat, bale patengah juga bertiang sembilan, dan di sebelah selatan, Ratu Mantri Sdhya namanya penataan rumah itu, tempat seorang raja, melakukan kewajiban menjalankan pemerintahan, (juga) Sang Brahmana Pendeta boleh, menjadi senang, kaya dan banyak rakyat konon, (karenanya) tidak boleh orang laknat berumah di sana, berbahaya konon.

>> 64 s/d 69 Ada juga bale Panca Rsi bernama Kiling Swari, Purwa Dewa, namun kalau bale Panca Rsi bertempat di utara berhulu utara menghadap ke timur, berbahaya. Disebutkan rumah yang berpapasan, yang disebut kehadang kala, berbahaya. Ada disebut rumah Ratu Nyakra Negara hanya khusus untuk raja, dan juga rumah yang bernama Ratu Mantri Sadhya, kecuali raja, boleh juga untuk Sang Brahmana Pendeta.

Keputusan Sanghyang Anala - 24

Page 2: Sang Hyang Anala Psl 68-80

X

70PRABHUNING SALU

Yan hana sawa munggweng bale patêngah lwire : sawaning wwang pêjah, twi sawa rarekauan, atatiwa, yan hana salu tiang sanga magênah ing kulon, twi amênêr ring gênah sawa ika, tan kêna kahungkulin cuntakang sawa genah ika, apan salu tiang sanga, tan kêna inungkulan dening sakatahing para salu len, yata kaharaning prabhuning salu sawêwêngkoning palêbahan wesama.

Kalau ada jenasah ditempatkan di bale patengah misalnya : jenasah, juga jenasah yang bersifat simbolik, yang diaben, kalau dalam karang itu ada bale bertiang sembilan bertempat di sebelah barat, juga tepat berpapasan dengan tempat jenasah itu, tidak terkena cuntaka tempat itu, sebab bale bertiang sembilan, tidak teratasi oleh semua bale yang lainnya, karena itulah disebut rajanya bale di dalam palebahan / lokasi rumah itu.

71 TAK KÊNA MALA CUNTAKA

Yeka karananing ikang munggwing salu tiang sanga tak kêna mala cuntaka mwah sawa kabeh.

Itulah sebabnya sesuatu yang berada di dalam bale tiang sembilan tak terkena cuntaka dari semua jenasah.

72

PUSPAKA

Kayeki pawitania salu tiang sanga ika lwire : sanga sarining yasa saha puspa, ri wus pinrayogya hana pawêtu lingganing yasa ngaran puspaka. Kayeka maka sarining lingga sanga yasa, karaning puspa ika, kagênahang ring salu tiang sanga kaharaning singasari, yogya gênahing sarwa kapêningan.

Beginilah asal mulanya bale tiang sembilan itu yakni : sembilan macam inti (suksman) puja penghormatan dengan bunga, setelah selesai diupacari lalu diciptakan perwujudan dari puja penghormatan itu yang disebut Puspaka (puspa lingga). Hal yang demikian sebagai inti dari pada wujud puja penghormatan kesembilan yang disebut puspaka itu, ditempatkan pada bale Singasari, wajar menjadi tempat segala yang bersifat kesucian.

Keputusan Sanghyang Anala - 25

Page 3: Sang Hyang Anala Psl 68-80

73SINAMBUTANING MALA

Mwah yan hana wwang tan yogya kamala cuntakaning sawa, wit saking pagêlaran, wênang munggwing salu tiang sanga juga lungguhe, yan salu lian ring tiang sanga, kayika tingkahe, kêna sinaputaning mala cuntakaning sawa.

Lagi pula kalau ada orang yang tidak terkena cuntaka sawa (tak keneng cuntakan wang padem), bolehlah bertempat di bale tiang sembilan, kalau di bale yang lain dari bertiang sembilan, demikian halnya, terkena imbas dari noda akibat cuntakan sawa.

74

TUKARAN

Yan hana Brahma winadahan bumisudha, tan yogya angge ngratêngakên papanganan, tukaran ngaran, kowos mwang wyadi kojarnia, kapiruda denira Sang Kala-Kali ing Brahma, Ki Lebur Awu ngaran, wênang angêsêng manadah sarwa amêrtha, sida matêmahan wisya, pamirudan ira Sang Kala Grêha, apan amisudha ika, kawiwênang denira.

Kalau ada api unggun berlandaskan onggokan, tidak boleh dipakai tempat memasak makanan, tukaran namanya, boros dan pertengkaran disebutkan yang demikian, diganggu oleh Sang Kala-Kali abdi Brahma, yang bernama Ki Lebur Awu, berhak membasmi dan memangsa segala penghidupan, dapat menyebabkan kena bisa, akibat gangguan dari Sang Kala Greha, sebab ia yang mengijinkan yang demikian dikuasai olehnya.

75BUMI SUDHA

Nihan kang ngaran bumi sudha, gênah Brahma, lwirnia hana mudhak, dagingin tanah, tanah ika dagingin pawon pangratêngan, pawon ika maraga Ki Lebur Awu, kadi munggah ring hajêng. Palabania, śa, sata brumbun kuning walik wajadin sudamala, wênang ingolah karangan jangkêp tatabuhan kadi nguni, mapati ring tugu, malakwa ring byantara kliwon.

Inilah yang bernama bumi sudha, tempat api unggun, yakni ada onggokan bekas ditimbuni tanah, dan tanah itu diisi tungku (kompor yang dibuat dari tanah) untuk memasak, maka tungku itulah yang berwujud Ki Lebur Awu, seperti yang telah disebutkan di atas. Adapun lelabaannya yakni, caru ayam brumbun, kuning balik atau yang disebut ayan brumbun kuning bulu cemara, boleh diolah serta karangan lengkap dengan tetabuhan seperti biasa, dihaturkan di tugu pada hari kajeng kliwon.

Keputusan Sanghyang Anala - 26

Page 4: Sang Hyang Anala Psl 68-80

>> 70 s/d 75Disebut juga bale Prabhuning Salu, serta latar belakangnya. Disebut juga tentang Brahma Winadahan Bhumisudha. Dijelaskan ceritra tentang bale tiang sembilan (tiang sanga) atau Singasari, dan siapa-siapa yang boleh bertempat di sana.

XI76

PAUMAHAN BHUTA

Hana salu saka pat, magênah ring purwa manuting tata pêdum, ika paumahan bhuta ngaran, kawiwêngan dening Bhuta Sidhapati. Tan pêgatin gêring sang momah, tan hana pamahayunia, apan dahating pamirudha, gêring têka ngaran, pitata mangkana.

Ada bale bertiang empat, bertempat di sebelah timur pekarangan yang telah memakai tatanan pedum, hal yang demikian menjadi penghunian bhuta namanya, dikuasai oleh Sang Bhuta Sidhapati. Menyebabkan tidak henti-hentinya kesakitan orang yang menempati, tidak ada jalan upacara pamahayu, sebab kena gangguan yang sangat besar dan kedatangan penyakit, apabila demikian keadaan penataannya.

77

PAWANGUNAN TAN PASALU

Yan hana pawangunan tan pasalu, magênah ring kulon manuting tata pêdum, ika paumahan sang kala raja, sira wênang maka dewatania. Yan hana wong momah kapiruda denira Sang Kala Raja, maka bara dahat pamirudan ira, tan bisa yowana sang momah, tan sêngguhan mwah pamirudan ira, gêring kapati ngaran, dum pitata mangkana.

Kalau ada bangunan tanpa memakai balai-balai, bertempat di sebelah barat pada pekarangan yang telah memakai pedum, itu adalah penghunian Sang Kala Raja, ia berhak sebagai dewatanya. Kalau ada orang menghuninya, akan diganggu oleh Sang Kala Raja, teramat panas akibat gangguannya, tak dapat mencapai selamat orang yang menghuninya, tak dapat diduganya lagi akibat gangguannya yang bernama gering kapati, apabila demikian penataannya.

Keputusan Sanghyang Anala - 27

Page 5: Sang Hyang Anala Psl 68-80

78SALU WUS WANGUN

Hana salu wus wangun, sudhang padune ngênjek ring lambange jêroning papurus, tur pancungnia ngancing pamiat twiniya ring lambang jêroning apurus, pangêmpêd padune nêkêp saking luwur. Nêrus kajabeng padu manuting sukate. Iga-iga matrêptêp ring lambange mwah maweh pangêmpêd, ngangge saha jalujuh iga-iga matungka, witing tungka ngênjekk ring lambang, tan yogya mêtwakên, cinapahan twi macanggah wênang, canggêmang ring rahim lambange, ika ngaran trêptêpan. Wongkilas, utama dahat. Yadin iga-iga kayika, yan ta jalujuhe matungka, sundhang padune asambung anêrus jabeng papurus, dudu ngaran ongkilas, gagrantangan juga ngaran.

Jika ada bangunan bale telah selesai dibangun, sundang padunya menginjak di lambang di tengah purus, serta pancungnya terpancang pada pertemuan lambang di tengah purus, serta pancungnya terpancang pada pertemuan lambang di tengah purus, sedang pangempeted padu itu manutup dari atas, terus sampai menyambung ke luar padu sesuai dengan ketentuan ukuran (sukat). Usuknya (iga-iga) bertumpu sampai di lambang dan di tambah pangemped, serta memakai jalujuh iga-iga (semacam reng) memakai penunjang (tungka), ujung tungka menunjang jalujuh, pangkal bawah tungka bertumpu pada lambang, tidak boleh (demikian), menimbulkan halangan, apabila memakai canggah (semacam tiang), bolehlah (pengemped lekatkan pada pinggiran lambang) itulah bernama tretepan (tumpu), juga disebut wongkilas, cukup baik. Walaupun usuknya seperti itu, kalau jalujuhnya tidak mempunyai penunjang, sedangkan sundang padunya bersambung terus keluar purus tiang, bukanlah bernama wongkilas, melainkan gagrantangan namanya.

79RÊROJOGAN

Yan hana salu nora masundang padu, rarojogan ngaran, tunggul pêngalape, tunggil arane, kadi kang inucap ring ajêng. Wijang wênang gênahnia tan yogya ring ulon, manut ing tata pêdum / wesma. Yan gagrantangan, tan pamiding gênah, saka wênang yogya. Yan hana pêwagun-an kori mawintang aring, yogya ngangge pamlaspas agung, saha pangêlêb ring dasar, mwang pajimat ring hulu. Ila-ila yan tan mangkana.

Kalau bale yang bukan masundang padu (tidak memakai pemucu), rarojogan namanya, tunggul pangulap tunggil namanya seperti yang telah disebutkan di depan. Pembangunan yang bernam wongkilas, bisa ditempati oleh Pendeta (Sulinggih), orang kebanyakan (biasa) juga boleh, namun bangunan yang tidak wajar terletak di hulu, menurutukuran pemukiman. Kalau bangunan bernama gagrantangan, tidak memilih tempat, di arah mata angin manapun boleh. Kalau ada bangunan kori dalam bentuk wintang aring, wajarlah memakai yadnya pamlaspas aring, wajarlah memakai yadnya pamlaspas besar, serta memulang

Keputusan Sanghyang Anala - 28

Page 6: Sang Hyang Anala Psl 68-80

pancer di dasar bangunan dan memasang jimat di hulu. Berbahaya kalau tidak dilakukan demikian.

>> 76 s/d 79Ada juga bale yang disebut Paumahan Bhuta, dikuasai oleh Bhuta Sidhapati. Ada juga bale yang disebut Gering Kapati, sangat berbahaya kalau ditempati orang. Ada juga disebut Salu Wus Wewangun, yang dirangkai dalam bentuk sundang padu, lambang, iga-iga dan pangemped yang dinamai wongkilas dan gagrantangan.

XII80

SALU JAJAR LÊMAH

Yaning kêdatwan, wênang hana bale saka nêm, tan pêsalu, magênah ring sor bale patêngah, twi ring sor salu tiang sanga kolon, salu jajar lêmah ngaran, Ratu Jênêk ngaran, tata pêdum wesma ika.

Kalau di dalam karang paumahan, wajar adanya bale bertiang enam, tanpa memakai balai-balai, bertempat di hilir (teben) bale patengah, atau hilir bale bertiang sembilan sebelah barat, disebut bale Jajar Lemah namanya, (juga) bernama Ratu Jenek rumah yang demikian.

MANTRI WIJAYA

Yan kêdatwan tan hana salu jajar lêmah, mantri wijaya ngaran, pêdum pitaka ika, wesmanira Raden Tumênggung mwang para wijang, wênang.

Kalau dalam karang paumahan tidak ada bale Jajar Lemah, Mantri Wijaya namanya, pembagian yang demikian, tempat tinggalnya Raden Tumenggung dan para mantri maha di atasnya, disebut baik. Kalau tidak demikian, itulah disebut cacat. Tegak paksi dengan titi maha bisa juga dikatakan pamentang.

84 MURDHA MANIK

Yan pawangunan, sakanae rwa wêlas, mamandung, asalu sanunggal ring madya, murdha ngaran, mapataka twi bajagul, pada wênang. Yan titi maha anêmu ring têgak paksine juga wênang. Yan têrus katêben mapataka, hayu, murhda manik ngaran.

Apabila pembangunan, tiangnya dua belas batang, memandung, berisi balai-balai sebuah di tengah, murdha namanya, bisa memakai pataka atau bajagul. Kalai titi maha bertemu dengan tegak-paksi boleh juga. Kalau terus ke hilir memakai pataka baik (hayu), murdha manik namanya.

Keputusan Sanghyang Anala - 29

Page 7: Sang Hyang Anala Psl 68-80

85PATAKA LAWAN BAJAGUL

Têgesaning pataka lawan bajagul, lwirnia: kang aguling ngaran bajagul, wênang pucuke marêp kaulon. Yan angadêg ngaran pataka, wênang pucuke minduhur.

Keteranganya antara pataka dan bajagul antara lain: kalau letaknya melintang bajagul namanya, ujungnya harus menghadap ke hulu. Kalau letaknya berdiri, pataka namanya, ujungnya harus di atas.

86ANGAWE BAJAGUL

Yan angawe bajagul, mapan ika maka huluning salu, Sanghyang Undagi wênang mawitakên swakarya ika, apan sira wruh ring pawitaning swakarya, mwah têkaning pati hurip sawa karya kabeh. Masadana tarpana juga: wangi maraka nyahnyah 1 tanding arta 11, canang gêntên 1 tanding arta 11, daksina 1, banjotan akelan jangkêp saha têtabuhan saparikrama, arta nista-madya-utama, pada wênang sowang-sowang. Yan angawe pataka mwang langki, tunggal kramania.

Kalau membuat bajagul, oleh karena (bajagul) itu adalah sebagai puncak bangunan, Sanghyang Undagi kuasa memulai pekerjaan itu, sebab Beliaulah Maha Tahu terhadap asal mula segala kerja. Juga menggunakan sarana pemujaan sebagai berikut: banten canang wangi berisi raka-raka (ramuan) nyahnyah satu tanding dengan uang 11 kepeng, banten canang genten satu tanding dengan uang 11 kepeng, daksina 1 buah, satu kelan banjotan (seperangkat ketupat) lengkap dengan tetabuhan sebagaimamna biasanya, uang sesari yang jumlahnya kecil, sedang dan besar, masing-masing itu boleh dipergunakan. Apabila akan membuat pataka maupun langki, sama caranya.

>> 80 s/d 86Di sini ada disebutkan Salu Jajar Lemah yang bertitik tolak pada letaknya bale pada suatu pekarangan, yang nama lainnya disebut Ratu Jenek. Dilanjutkan dengan nama Mantri Wijaya, kalau Salu yang memakai perhitungan Jajar Lemah. Selain itu juga ada disebut Salu Bundar Manik, bagi bale yang bertiang sebelas. Ada juga disebut Watang Aguling. Mudha Manik, ada juga yang disebut bale Mudha saja. Bagaimana keterangan tentang yang bernama bajagul dan pataka. Juga tentang seorang Undagi di dalam menjalankan swakaryanya, diutarakan juga di dalam bagian ini.

Keputusan Sanghyang Anala - 30

Page 8: Sang Hyang Anala Psl 68-80

XIII87

NGAMIMITIN KARYA

Sane wênang ngamimitin karya ika, yata sang wruh ring wulaning pasuk wêtu, titah tumitah sira Sanghyang Siwa Lingga ring bwana sarira, saha sadhana tarpana; canang gêti-gêti atanding, lênga buratwangi atanding, arta pada 11, daksina gêde 1, kêtipat kelanan jangkêp, arta 17, 25, tampinan sapanginang, arta nista, madya, utama pada wênang sowang-sowang, rantasan saparadêg, panyênêng jangkêp saha têtabuhan saparikramania. Yan tan wruh sira ring kahanan ira Sanghyang Siwa Lingga, ring bwana sarira, tak wênang sira amalukwa karya ika. Yan laju sira amurug, katêmah denira Sanghyang Sinuhun, kapuruda de Sanghyang Anala, maha bara dahat pamirogan ira Sanghyang Mangkana kramania, angamaet pataka lawan bajagul, tunggal gênah bina carane, apan wus sira ring bwana sarira, paran inametana, lwir pawarah ira Sanghyang, pati hurip, pasuk wêtunia, gumuling lawan ngadêg, pada hana para wrêtinia sowang, den wruh pwa kita aywa uma umidêp.

Yang berhak memulai pekerjaan itu, ialah orang yang mendalami hakikat ajaran yang disebut asal mulanya pasuk wetu(memasukkan dan mengeluarkan secara batiniah), pawisik Sanghyang Siwa Lingga terhadap dirinya, melalui upacara untuk memuaskan Beliau, sebagai berikut : canang geti-geti satu tanding, lenga buratwangi satu tanding, uang masing-masing 11 kepeng, daksina gede 1 buah, ketupat kelanan lengkap, uang 17, 25 kepeng, tampinan sirih satu soroh (lengkap dengan ramuannya), uang yang boleh kecil, sedang dan yang besar sama-sama boleh masing-masing, rantasan satu unit, penyeneng lengkap dengan air tetabuhan sebagaimana biasanya. Apabila mereka tidak mendalami hakikat keadaan tentang Sanghyang (Siwa Lingga), yang berada di dalam diri, tidak boleh mereka terlanjur melanggar, dikutuklah oleh Sanghyang Junjungan, diganggu oleh Sanghyang Anala, sangat panas membara penyakit dari Sanghyang adanya. Demikianlah prihalnya, kalau mengerjakan pataka dan bajagul, walaupun terletak pada satu tempat, namun berbeda tata caranya, sebab sudah waspada Beliau terhadap diri manusia, sebagaimana sabda Sanghyang Wismakarma mengenai ajaran pasuk wetu, tentang mati dan hidup, baik yang berdiri maupun yang melintang, masing-masing itu ada caranya, yang seharusnya anda hayati, janganlah ragu-ragu mendalaminya.

88PANGALAPANING SUKAT

Mwah pangalapanig sukat, pawitan panjang, mawit sanunggal,pawelakena sapanjang-panjangnia, wênang, yata petaning mawak,sapanjang dadi bawak. Têgêhe geênêp pawilangan bawak,sama sêbagai wênang,yeka pawehakna sahidêping sukat, sapanjang-panjang dadi bawak,nghing saha sêsari.

Keputusan Sanghyang Anala - 31

Page 9: Sang Hyang Anala Psl 68-80

Dan tentang pengambilan ukuran, berpangkal pada ukuran panjang, mempersiapkan sebuah, boleh ditentukan seberapa mau dipakai panjangnya, dan dihitung (dicari) yang menjadi pangkal ukuran (pengawak), juga seberapa ukuran yang menjadi lebarnya. Ukuran tingginya tepat seperti bilangan lebar, sama bagiannya, dan boleh juga itu diperpanjang menurut keinginan mengukur, seberapa panjang dan lebar,namun dilengkapi denga urip.

89DHARMA TANPA SILA

Twa sira wus wruh ring kaputusan ira Sanghyang Undagi ring buana sarira, yan tan tinapakan juga dening tarpana suksma olih Sanghyang Guru, nirgawe nikang kaputusan yuktinya, dharma tanpa sila ngaran. Dadi apuhara harohara ikang yasa, meh katampakan ikang bhaya Sanghyang Undagi mwang sang ingamet pawangunan ika phalania. Yang Sanghyang Undagi kurang kaputusaning idêp, têpêt , yan sampun tanapakan tarpana suksma de Sanghyang Guru, tur tan haro-haro elahe têpêt ring brata yasa ika, juga ngaran dharman Undagi, lwih têmên paibon mwang kahyangan kabeh. Yan Sanghyang Undagi wus wruh saking ndewek, yen tanpa guru ring sang wruh ing kêundagian, doyan tinameng prihati wêkasan, sang niwak mwang sang katiwakin ila estu phalania mangkana.

Sesungguhnya mereka yang sudah mendalami isi keputusan Sanghyang Undagi di dalam dirinya, kalau tiada disucikan (mawinten) dengan upacara pamarisuda dari Sanghyang Guru, hampalah isi keputusan itu sesungguhnya, dharma tak disertai susila namanya. Menyebabkan huru haralah suatu jasa, akan dilanda mara bahaya orang yang menjadi Undagi dan orang yang mewakili pembanguan itu jadinya. Jika seorang Undagi kurang yakin akan pikiran dan ketepatan, kalau sudah melalui widhi widhana oleh Sanghyang Guru, serta tiada huru-hara sikapnya menepati brata dan yasa (disiplin), itu pun juga bernama Dharmaning Undagi, amat utama namanya, karenanya berhaklah membuat ukuran palinggih yang disebut paibon dan kahyangan semua. Kalau orang yag menjadi Undagi sudah mengetahui karena bakat diri pribadi (nama), tiada berguru kepada orang yang betul-betul menguasai tentang ke-undagi-an, tidak berhak menjalankan ukuran, juga terhadap inti hakekat ajaran Wiswakarma, mungkin menyebabkan kekecewaan kemudian, baik orang yag memberikan maupun yang diberikan, menyebabkan bahaya namanya yang demikian.

90NGUTANG GUNA

Yan ngêntosin sêsaka pêwangunan, kang wus puput pinrascita, tan yogya ngêntosin sanunggal ila-ila kojarannia, ngutang guna ngaran, lwih ring asiki

Keputusan Sanghyang Anala - 32

Page 10: Sang Hyang Anala Psl 68-80

yogya, sêkatah-katahe tan yogya, lwihan ring satêngah sasaka kabeh kang pisanan.

Kalau mengganti tiang pembangunan, yang sudah selesai diupacari prascita, tidak dibenarkan mengganti hanya satu batang, berbahaya konon disebutkan, membuang fungsi namanya, tetapi kalau lebih dari satu batang dibenarkan, sebanyak-banyaknya tidak dibenarkan, kalau lebih banyak dari setengah jumlah tiang, lebih baik seluruhnya diganti.

91LÊBUR BRATA

Yan lwihan ring sêtêngah, lêbur brata ngaran, mahabara dahat halania, tan sida pinrascita mwah.

Kalau lebih banyak dari setengahnya, lebur brata (melebur pantangan) namanya, sangat besar bahayanya, tidak dapat diupacarai (prascita) lagi.

92SARI ANGUMBANG

Yadin sêkatahe sêsakane magêntos, tan yogya ngwangun yasa mwah, la dahat kojarnia. Yan mwah ngwangun yasa, sari angumbang ngaran, hana unggwang yasa kaping rwa, yasa matêmahan wisya, ika mamiruda, mahabara dahat ngarannia.

Walaupun sebanyak-banyaknya suatu tiang itu diganti, tidak dibenarkan mulai lagi membuat dasar, sebab besar sekali bahayanya. Apabila mulai lagi membuat yasa, Sari Angumbang namanya, (sebab) kalau membuat dasar yang kedua kalinya, dasar itu akan menjadi racun, itulah yang membahayakan, amat besar bahayanya, demikian disebutkan penyakitnya.

Keputusan Sanghyang Anala - 33

Page 11: Sang Hyang Anala Psl 68-80

>> 87 s/d 92 Pada bagian ini, antara lain diutarakan, yang berhak menjalankan ke-undagi-an termasuk Widhi Widananya, juga diuraikan syarat-syarat pengambilan suatu ukuran bangunan, yang pada intinya setiap ukuran harus ditambahkan urip (neptu). Seorang Undagi walaupun pintar, tanpa adanya proses Widhi Widana, hampa (tan pataksu), menyebabkan hal yang negatif, baik Undagi maupun si pemakainya. Prihalnya pengganti tiang bale, yang disebut : Ngutang Guna, Lebur Brata, demikian juga yang disebut Sari Angumbang, disebutkan dalam bagian ini.

XIV93

KATWÊKAN

Yan wewangunan kang wus puput pinrascita, hana idep nguwahin, hana patut waweweh lêng pitwi tan, tan yogya mongpong sasaka kari ngadêg, yan purug ila dahat kojarnia, katwêkan ngaran.

Kalau pembangunan yang sudah selesai diupacarai prascita (penyucian), kemudian ada keinginan menambah, ada yang dianggap benar dengan menambah leng (lubang) ataupun tidak, tidak dibenarkan melubangi tiang yang masih berdiri, kalau dilanggar itu sangat berbahaya disebut katwekan namanya.

94NAGASESA

Yan pawangunan wus pinrascita, idêp ngêntos twi ngawewehin dening pawangunan len, twi kawang wus puput pinrascita ring nguni, tan wênang. Nagasesa ngaran, ila-ila kojarania. Yan pawangunan tan masasana pinrascita, tan pangetang hala hayunia.

Kalau pembangunan yang ssudah selesai diupacarai prascita (penyucian), ada niat mengganti maupun menambah dengan pembangunan lain, walaupun sudah selesai diupacarai sebelumnya, tidak dibernakan, Nagasesa namanya, sangat berbahaya. Tetapi kalau pembangunan yang tidak diupacarai, tidak menghitung baik dan buruknya.

95RATU KAPÊKAN LUNGGUH

Pawangunan kang wus pinrascita, hana idêp ngêntosin, pataka twi bajagul-nia , yan tan saking rungla ndewek tan wênang, Ratu Kapêkaning Lungguh ngaran, tan surud amanggih baya kawêkas, saguna wiguna muksa.

Keputusan Sanghyang Anala - 34

Page 12: Sang Hyang Anala Psl 68-80

Pembanguan yang telah selesai diupacari prascita (penyucian), kemudian ada niat mengganti pataka atau bajagulnya, kalau memang bukan karena rusak dengan sendirinya, hal itu tidak benar, Ratu Kapekan Lungguh namanya (raja yang tempatnya terdesak), tidak henti-hentinya mengalami bahaya nantinya, sehingga baik buruk fungsi kerajaan akan sirna.

96SUKAT TÊBAHAN

Sapahaning pawangunan kang mula tan apamancêran, sukat têbahan, wahwuhnia, yogya, tan hana hala hayunia. Nihan ingaran sukat têbahan wiadin pamancêran tunggil lwirnia, sukat sasaka sunduk, lambang mwah bajagul, mwah têgêh, dawa, bawak, lalangit, kang wus kinayasan prasyascita.

Inilah penjelasan yang dinamai sukat tebahan atau pamanceran adalah tunggal, yakni : ukuran tiang sunduk, lambang dan bajagul, yang tingginya, panjangnya, lebarnya, lalangit, yang telah diupacarai penyucian.

97PANGÊRUS MAYANG

Yan hana pawangunan asalu tunggal twi rwa, mamayang mailêh, twi rwang aneh, têlung aneh, pangêrus ngaran. Kang ingaranan mayang, lwirnia : pangêmpêdnia panjang, sinangga mwah dening lambang, tur masêsaka manuting sukat, babatarannia makundaka, ring mudhakika, ngênjêk sêsakane, mangkana kramania.

Kalau ada pembangunan balai-balai satu atau dua buah, memakai mayang berkeliling atau dua belah, tiga belah, yang demikian keadaannya pangerus namanya. Yang disebut mayang yaitu : serambinya memanjang dan disangga lagi oleh lambang, demikian juga memakai tiang sesuai dengan ukurannya, lantainya berundak dan pada undak itu terpacanglah tiangnya, demikian caranya.

98MANCA GINA

Yan hana salu saka ênêm, rongnia saking ulon nêrus katêben, “manca gina”, wenang panambakaning bale kêmbar. Yang angge paturon, sagênah wênang.

Kalau ada bale bertiang enam, ruangannya dari hulu ke hilir, manca gina namanya, boleh menjadi pendamping / perbatasan bale kembar. Kalau dipergunakan sebagai tempat tidur (meten), di sebelah manapun boleh.

Keputusan Sanghyang Anala - 35

Page 13: Sang Hyang Anala Psl 68-80

99KAPIRUDA HYANG NAGASESA

Yan agawe babataran umah, mawitana babataran kuno, pradene mwah sambungn twi palinggahin, yan wus puput, prade hana warngannia bêlah mamênêr nganutin pangweweh, ila-ila kojarnia, kapiruda dening Hyang Nagasesa ngaran, tan pêgat gêring sang momah, wênang rapahan dumun, twi rait dening tembok ring madyania, tembok ika, maka pamadêmaning sapihe mamênêr, sawus mangkana, wawu wênang gênahin umah paturon, saha duluran caru ayam samalulung sêlêm masamleh, sêgêhan nasi sêlêm, mapindan wong-wongan, mapamuput ring tugu.

Kalau membuat fondasi atau lantai rumah, pada fondasi rumah yang mendahului, umpamanya disambung lagi atau diperluas, kalau sudah selesai kemudian pada tempat menyambung itu terjadi pecah melurus mengikuti tambahan itu, berbahaya jadinya, karena dikutuk oleh Sanghyang Nagasesa namanya, tak henti-hentinya sakit orang yag bertempat tinggal di rumah itu, karenanya patut dibongkar ratakan terlebih dahulu, atau ditutup dengan tembok (dengan batar) di tengah-tengahnya, sebagai cara untuk menghilangkan belahan yang melurus, setelah demikian, barulah boleh membangun rumah tempat tidur, (setelah sebelumnya) disertai caru memakai ayam samalulung berbulu hitam disembelih, segehan nasi berwarna hitam, berwujud manusia, dan dilaksanakan di tugu.

100RANCANG BUNGA WATANG

AKRÊB YASA KAKRÊB LÊMAH

Yan hana rêrancangan umah saduhuring lambang, rancang bunga ngaran, prade nangkeb ring babatarania sane pacang gênahin wawangunan ika, rawuhing padewasania angyasa, prade soring rêrancangan ika, ngadêgang sêsaka, angwangun yasa, tan yogya, watang akrêb ngaran, agung pangawisyania, ila-ila têmahina, yasa kakrêb ing lêmmah ngaran, ring buana sarira wênang rêrancangan ika gingsiran dumun, twi lakar sadurung padewasania.

Kalau ada perencanaan pembangunan rumah (terletak) di ata lambang (suatu bangunan lain), rancang bunga namanya, andaikata rancangan rumah itu menutupi dasar (bangunan yang lain itu) sampai pada saat diupacarai, (juga) andaikata di bawah rancangan itu mendirikan sasaka dibuatkan upacara, tidak dibenarkan, watang angkreb namanya, besar resikonya, berbahaya hadinya yas kakreb ing lemah namanya, (di dalam diri) patut rancangan itu dipindahkan terlebih dahulu, atau dibongkar sebelum waktu diupacarai.

Keputusan Sanghyang Anala - 36

Page 14: Sang Hyang Anala Psl 68-80

101KASADUT BUTA BAYA KAUNDANG

Yan hana pawangunan wus wangun, sadurung padewasania angyasa pinrascita, tan wênang gênahin sang momah, tan yogya pasang payut,”kasadut buta” ngaran, ayuwa mariakên gawenia, puputing dewasaning yasa prascita. Yan purug ila-ila kojarnia, tan surud ring gêgêd hati pinganggih wêkasan, baya kaundang ngaran.

Kalau ada pembangunan sudah selesai dibangun, sebelum waktunya diupacarai prascita (penyucian), tidak benar kalau dihuni oleh yang memiliki rumah itu, tidak boleh dipasang pelita atau penerangan, kasadut buta namanya, janganlah ditunda pekerjaannya, patut diselesaikan dengan upacara prascita. Apabila dilanggar, berbahaya disebutkan, karena tidak henti-hentinya menggundah-gulanakan hati, baya kaundang namanya.

102SILUNGLUNG ING GURU

Yan hana pawangunan wawu puput akyasa prascita, kala daweasania, yogya sakula wandu sang muput umah ika, amlaku mwah yasa pajati rikalaning latri, “silunglung ing guru” ngaran, tata mangkana.

Kalau ada pembangunan yang baru selesai diupacarai prascita, pada waktu hari diupacarai patut sekeluarga yang mempunyai rumah itu, melaksanakan upacara pejati pada malam harinya, tata cara yang demikian silunglung ring guru namanya.

103NGOBAH SAMADHI

Salwir wawangunan, yan wus puput kinyasan, tan yogya miwah inuparêngganing karya wahwuhin, sadurunge wentên panglêbar bratania ngobah samadhi ngaran, ila-ila kojarnia.

Segala pembangunan, yang sudah selesai diupacarai (dipelaspas), tidak boleh lagi dirangkai dengan yadnya menambah atau mengurangi hakikat pemelaspasan itu, sebelum adanya upacara panglebur mrelina, ngobah samadhi namanya, berbahaya disebutkan.

>> 93 s/d 103Kalau bangunan yang sudah selesai diupacarai lalu diganti atau ditambah, ada yang bernama Katwekan, Nagasesa, Ratu Kapekan Lungguh, diuraikan dalam bagian ini. Demikian juga ukuran tiang sunduk, lambang, bajagul, yang bernama

Keputusan Sanghyang Anala - 37

Page 15: Sang Hyang Anala Psl 68-80

Sukat Tebahan, tentang Mayang, Pangerus, hal Mancagina, terhadap bale yang bertiang enam. Khusus mengenai bebataran rumah yang disebut Kapiruda Hyang Nagawisesa, Rancang Bunga, Watang Akreb dan Yasa Kakreb Lemah, dijelaskan pada bagian ini. Selanjutnya tentang bangunan yang sudah selesai, tidak boleh ditempati sebelum diupacarai, yang disebut Kasadut Bhuta, Bhaya Kaundang yang patut diupacarai dengan Yasa Pejati, atau Silunglung Ing Guru, juga diutarakan pada bagian ini, demikian juga tentang Ngobah Samadi terhadap bangunan yang sudah selesai diupacarai, lalu ditambah upacara lain lagi, yang mengakibatkan berbahaya.

XV104

ANGASTAWA

a. Karang sadurung nahên wawangunanYang ngêwangun salwiring wawangunan, wênang dumum angastawa ring gênah wawangunan ika twi ring karang, sadurung nahên madaging umah. Mimitaning astawa, ngrêdana ring Sanghyang Dagka irika, saha duluran canang gêntên 4 tanding, canang agung lêngawangi, arta pada solas (11), daksina 1, banjotan akelan, caru ayam brumbun ingolah bayuh dadi 8 tanding saha karangan, jangkêp sapratekania kadi nguni. Inastawa Sang Kala Amêngkurat sinaksênaning Sanghyang Surya Siwa, wus mangkana wênang anglarakên brata, yasa, raringênan ring idêpta.

Kalau membangun segala pembangunan, patut terlebih dahulu dilakukan puja pada tempat membangun itu atau pada tanah pekarangan (bagi tanah pekarangan), sebelum dibangun perumahan. Adapun permulaan memuja, memohon kehadapan Saghyang Dangka di sana, serta dengan bebanten :

- Canang genten 4 tanding- Canang agung lengawangi, buratwangi, yang diisi uang sesari masing-

masing 11 kepeng- Daksina 1 buah- Banjotan 1 kelan- Caru ayam brumbun yang diolah bayuh menjadi 8 tanding, dilengkapi

dengan karangan lengkap sebagaimana biasanya.

Dipuja Sang Kala Amengkurat dan disaksikan dkehadapan Sanghyang Siwa Raditya, seusai itu baik kalau melakukan brata, yasa, yakni renungan mendapatkan inspirasi pada diri anda. b. Gênah madaging paumahan

Yan ring gênah sane madaging paumahan,mangkana juga kramania, inastawa sanghyang Guru, Sang Kala Amêngku Bumi, mwang Sanghyang Dangka, kewala atur uning juga wênang. Caru ika mapuput juga ring Sanghyang Guru mwang Sang Amêngku Bumi.

Keputusan Sanghyang Anala - 38

Page 16: Sang Hyang Anala Psl 68-80

Kalau pada tempat yang sudah ada bangunan perumahan, demikian juga pelaksanaannya,yang dipuja ialah Sanghyang Guru, Sang Kala Amengku Bumi dan Sanghyang Dangka penghuninya, hanya dengan permakluman sajapun boleh. Caru (upacara) seperti tersebut pada (a), itu diselesaikan juga kehadapan Sanghyang Guru dan Sang Amengku Bumi.

105MAKIRE ANGWANGUN

Yan makire angwangun pawangunan, lwire kramania : ngêdas rahina benjang padewasania, sasak mang sunduk wênang binrêsihan ring tukad twi ring sêgara, pancoran, têlaga, saha duluran upakara : canang lêngawangi, buratwangi, canang gêti-gêti pada atanding, arta 11, banjotan akelan, daksina 1, arta 125, pêras jangkêp sapari ilenia sakadi nguni. Yan agungnia, mawêwêh suci asoroh jangkêpaning tatabuhan, nunas panglukatan mwang pabrêsihan ring Ida Bhatara Wisnu, samalaning taru ika, mangda sida kapurna, mapamuput juga ring Bhatara Gangga. Dyusana ikang sasaka kabeh, wus mangkana, sasaka ika tan wênang gênahang soring langkah ring patwangan, gênahe pacang wangun, wênang.

Kalau aka membangun suatu bangunan, adapun tata caranya : pada hari subuh sehari sebelum hari yang dipastikan hari baiknya, tiang dan sunduk patut dibersihkan di sungai atau di laut, pancuran, kolam juga disertai upacara :

- Canang lengawangi, buratwangi, canang geti-geti sama-sama satu tanding, serta uang sesari 11 kepeng

- Banjotan 1 kelan- Daksina 1 buah, uang sesari 125 kepng- Peras lengkap sebagaimana yang berlaku seperti dulu

Kalau pengambilan yadnya itu agak besar, ditambah lagi dengan suci satu soroh lengkap dengan tetabuhan, memohon penglukatan dan pabersihan kehadapan Bhatara Wisnu, segala kecemaran kayu (bahan) itu, diharapkan menjadi hilang, yang mana puncak penyelesaiannya juga kehadapan Bhatara Gangga. Siramlah tiang itu semuanya, selanjutnya tiang itu tidak boleh ditempatkan di bawah langkah pabaktian, tetapi boleh pada tempat akan membangun.

106MATÊMUANG YASA

Kramaning matêmwang yasa ngasuk sunduk, dumun sasaka iniyasan, binusanan, lwir pahyas istri, inagunan dening stri, sakulawarga. Mangkana juga sunduk, sakrama pahyasi jalu, tinalenan lawe satukêl, madaging jinah 225, inagêman dening jalu, sakulawarga, minakadinia sang gawe pawangunan ika.

Prilaksana mempertemukan yasa yakni memasang sunduk, terlebih dahulu tiang itu dihiasi, dipasang pakaian, seperti pakaian orang perempuan dan dipegang oleh wanita sekeluarga. Demikian juga sunduk, dihiasi seperti pakaian lelaki, diikat

Keputusan Sanghyang Anala - 39

Page 17: Sang Hyang Anala Psl 68-80

dengan benang satu ikat, berisi uang 225 kepeng, dipegang oleh lelaki sekeluarga, terutamanya orang yang membuat / memiliki pembangunan itu.

Keputusan Sanghyang Anala - 40

Page 18: Sang Hyang Anala Psl 68-80

107SANG UNDAGI

Yan makire angwangun pawangunan, Iwire kramania : ngêdas rahina benjang padewasania, sasak mwang sunduk wênang binrêsihan ring tukad twi ring sêgara, pancoran, têlaga, saha duluran upakara : canang lêngawangi, buratwangi,Sang Undagi kewala nemokaken yasania juga, mangkana kramania. Pawangunane kang wawu puput pinrascita, wenang sira angradana Hyang, twi hala hanyunia, saha gelar brata yasa ring buana sarira, samadhi wênang. Pawangunan sasakane apurus tunggal, pasuk wêtune mulih maring Sanghyang Siwa. Purus lêpit, pasuk wêtune mulih maring Sanghyang Indra. Cacanggahan pasuk wêtune mulih maring Sanghyang Aswino Dewa.

Orang yang menjadi undagi patut juga mempertemukan yasanya, demikian juga pelaksanaannya.Pembangunan yang sudah tuntas diupacarai, patut Beliau memuja Ida Sanghyang Widhi, terlebih-lebih mengenai baik buruknya serta penjabaran brata dan yasanya pada diri pribadi, boleh melalui pemusatan segenap pikirannya. Pembangunan yang tiangnya memakai purus tunggal (satu), maka keluar masuknya kembali kepada Sanghyng Siwa. Yang memakai purus lepit (majepit), keluar masuknya kembali kepada Sanghyang Indra. Yang berbentuk cecanggahan, keluar masuknya kembali kepada Sanghyang Aswino Dewa.

108INGARAN PAPURUS

Kang ingaran papurus, yata umanjinging lêng. Karanania ingaranan cacanggahan, yata anyangga tan hana ngaranjing lêng, bina wastane kang sownag-sowang.

Yang dimakan papurus, ialah adanya yang masuk ke dalam lubang. Sebabnya dinamakan cecanggahan, ialah hanya menyangga, tidak ada yang masuk ke dalam lubang, berbeda namanya oleh masing-masing orang.

109DUDU INGKARAN PAMANCÊRAN

Yan hana sukat pawangunan yan tan puput pawidhi-Widanania saha prascita, dudu ngaran sukat pamancêran. Mwah ring pawangunan patining sukat ika, tan wênang angwangun yasa, aro-aro kang yasa, tan hana unggwania, mamiruda kang wêkasan, ring sang awesma, pilih tunggal ring sang angwangun yasa, mangkana kojarnia.

Keputusan Sanghyang Anala - 41

Page 19: Sang Hyang Anala Psl 68-80

Kalau ada ukuran pembangunan yang tidak selesai pelaksanaan upacara serta prascitanya, bukanlah itu yang bernama ukuran pemanceran. Dan lagi pada waktu akan memusnahkan, tidak benar memakai upacara, hampalah upacara itu, tidak ada tempatnya, dan membahyakan kelak di kemudian hari, terhadap orang yang menempatinya, bahkan sama halnya terhadap orang yang melakukan yasa itu, demikian disebutkan.

110WALIK SUNGSANG

Yan hana cacakêpan salwir cinakêpan, minakadinia sunduk mwang lambang, tan yogya dawane ring sor, wênang bawake ring sor, hayu ika. Yan panjangnia ring sor, cacad ika, “walik sungsang” ngaran, tan pêgat kageringan sang momah. Têgêsina kang ngaran bawak, hanut ring sulur, muraja wit mwang taru lalangite, ika ngaran bawak, sulurnia ngaran panjang. Yan wawangunan mapêtaka, anuting gênah sunduke maweh aran. Mangkana kang inucap salwiring wawangunan.

Kalau ada pasangan cakupan segala yang dicakepkan, terutamanya mencakup sunduk dan lambang, tidak dibenarkan yang panjang letakknya di bawah, yang benar lebarnya terletak di bawah, baik yang demikian. Kalau panjangnya di bawah, tidak baik itu, walik sungsang namanya, tidak henti-hentinya kesakitan orang yang menghuni rumah itu. Tegasnya yang disebut lebar, sesuai dengan jalur, kepala dasar dan ujung kayu menghadap ke lelangit (menengadah), itulah lebar namanya dan jalurnya disebut panjang. Kalau pembangunan yang memakai pataka, yang mengikuti tempat sunduk, itulah yang menentukan nama, demikianlah disebutkan terhadap segala pembangunan.

111NGÊNTOSIN SASAKA

Nihan kramanng ngêntosin sasaka, lwirnia : sasakane anyar wênang pinrascita rumuhun sêkadi kuno, wus puput wawu wênang awarana, saha duluran pinrascita mwah kabeh, waluya jati phalania.

Inilah pelaksanaan mengganti tiang, yakni : tiang yang baru harus diupacarai terlebih dahulu dengan prascita seperti dahulu, setelah tuntas barulah boleh dipasang, serta dengan penyelesaian upacara untuk keseluruhannya agar kembali seperti baru keutamaannya.

112PANGLÊBAR YASA

Nihan panglêbar yasaning wewangunan, sadurung sabulan pitung dina anutug pakambuhan, lwirnia : saking boting gawenia, wus awêngi, tigang wêngi ing yasa twinia lintang, yogya samangke juga wênang linêbar, nghing saha duluraning, pinrascita, canang daksina, katipat akelan, jêrimpên apasang, dananan, pêras

Keputusan Sanghyang Anala - 42

Page 20: Sang Hyang Anala Psl 68-80

panyênêng, sasayut pabêrsihan, jangkêping parailen, katur ring Sanghyang Yasa, mapamuput ring Sanghyang Surya. Wus puput, wênang karyanin mwah, mangkana kramania.

Inilah tentang panglebar yasa terhadap pembangunan, sebelum limit waktu 42 hari menuruti masa yang disebut kambuhan, yakni : mulai dari titik penyelesaian pekerjaannya, sudah mencapai satu malam, (atau) tiga malam dari saat pelaksanaan yasa ataupun lebih, dan juga seketika dilebar, namun disertai dengan prascita penyucian, yakni : canang daksina, ketupat satu kelan, jerimpen satu pasang, dananan, peras panyeneng, sesayut pabersihan, lengkap dengan segala pelaksanaannya, dihaturkan kehadapan Sanghyang Yasa, yang diselesaikan dengan memohon ke Sanghyang Surya. Setelah selesai boleh dikerjakan lagi, demikianah pelaksanaannya.

113DHARMANING UNDAGI

Nihan kramaning Undagi, lwirnia : Sang Undagi wênang paras-paros idêpê, parasrayaning idêping kadharmaning Wiswakarma Tattwa, ring pada sasamen, utama têmên ngaran, tan wênang kita umalakwakên kêundhagian. Yan hana wênang maparimadeng palakwakên swakarya, tan yogya kita kroda, apan Sanghyang Undagi wênang anglarakên dharma sewaka, yogya ujar parimada ika, walikana dening patakwan dharma sewaka. Tilikana juga paha têlu, jati tan jatinia ujar mangkana, apan tan wênang kita gumawyaning ujar wwang len, sakeng pada sameng laku. Mangkana denta umidêp, hayu têmunta têkaning wêkas, tan tumamah sapan ira Sanghyang Undagi ri kita. Yan tan pasrêpe kita angidêp dharmaning Wiswakarmaning Tattwa, araha alepa ngaran, ial dahat kojarnia, sida tumêmah sapan ira Sanghyang. Sang Undagi yogya amet parasraya, de sang pada sameng laku, mwang idêp, utama ika, sari sinusuning sari ngaran, idênping swakaryania, hayu dahat phalana, kang lwih para sraya, mangkana katuturania, têlas. Hana mwah salu, sasakania 5 apandak, Pancagana ngaran. Salu ska 6, saka 8 tan maring ring kadatwan, manut tata pêdum, mangkana têlas.

Inilah kewajiban seorang Undagi, yaitu orang yang menjadi Undagi patut supel pemikirannya, (sebab) berteman terhadap kewajiban menurut falsafah Wiswakarma terhadap sesama manusia, amat mulia itu namanya, tidak boleh anda berbuat iri hati, pemarah, atau berkata serakah (terutama) pada waktu menjalankan kewajiban sebagai Undagi. Apabila ada orang yang mencela, tidak benarkan anda marah, sebab Sanghyang Undagi berhak menjalankan atau menyebarkan kewajiban orang belajar : selidiki juga hal itu sampai tiga kali, tentang benar atau tidaknya kata-kata yang demikian, sebab anda tidak berhak melaksanakan kata-kata orang lan, sebagai sama-sama pekerja. Demikian patutnya anda bertekad, selamatlah akibatnya anda dikemudian hari, tidak kena kutukan dari Sanghyang Undagi terhadap diri anda. Kalau tidak bijaksana anda membatinkan ajaran falsafah Wiswakarma, amat bingung namanya, sangat

Keputusan Sanghyang Anala - 43

Page 21: Sang Hyang Anala Psl 68-80

berbahaya disebutkan, bisa jadi dikutuk oleh Sanghyang Wiswakarma. Orang yang menjadi Undagi patut mencari teman, terhadap orang yang sama fungsi dan tekadnya, karena hal yang demikian utama namanya, bunga bersusun bunga namanya, hakikat dari pekerjaannya, sehingga selamatlah yang dinikmatinya, orang yang mempunyai teman baik, demikianlah ceritanya selesai. Ada lagi bale yang bertiang 5 bertiang pandak 1, pancagama namanya, bale bertiang 6, bertiang 8, tidak bertepi, sesuai tata ukuran, demikian selesai.

>> 104 s/d 113Setiap akan membangun patut didahului dengan melaksanakan upacara ngastawa, dengan bebanten yang telah ditentukan, juga disebutkan dalam bagian ini. Demikian juga tentang akan membangun, memasang sunduk, matemwang yasa dari seorang Undagi, tentang yang bernama papurus, tentang papanceran. Nyakep Lambang, yang bernama Walik Sungsang, mengganti tiang, limit waktu panglebar yasa, dan terakhir tentang Dharmaning Undagi, diutarakan dalam bagian ini.

Keputusan Sanghyang Anala - 44