1

آیت الله محمد انصاری همدانی جواد

)ره(

1320 هجری شمسی ، مطابق با 1280والدت :سال هجری قمری

هـ . ش ، مطابق با1339وفات : نهم اردیبهشت سال هـ . ق1379 ذیقعده 2

Sookhtehagh.blogfa.comتهیه و تنظیم : )وبالگ تخصصی عارف بالله و فانی فی الله محمد جواد انصاری همدانی(

2

3

فهرست)شماره صفحه(

مقدمه ..........................................................................................

9

والدت .........................................................................................

10

والدین .........................................................................................

10

تحصیالت واساتید ............................................

.........................

10

تحولمعنوی ...........................................

...................................

11

شاگردان ......................................................................................

13

وفات ...........................................................................................

14

مکاشفه آقاابهری ............................................

...........................

16

ویژگی های آیت الله انصاریهمدانی .....................

18

متخلق به اخالقالله ...............................................

...................

18

سخاوت .......................................................................................

19

شجاعت ......................................................................................

19

فروتنی و تواضع و کتومبودن ..............................................

......

19

تقید به شرع مقدس و پرهیز ازگناه ...........................................

20

بی اعتنایی بهدنیا ................................................

.......................

21

پرهیز از بحث وجدل ..............................................

...................

21

21 کتمان اسرار الهی و مالقات امام4

زمان ...................................... احواالت، دل نوشته ها و

اشعار ..............................23

دل نوشتهها .................................................

..............................

23

اشعار ...........................................................................................

26

مکاشفات ....................................................................................

39

توصیهها .................................................

...................................

44

خاطرات ......................................................................................

45

حکایات ...............................................................

46

دفاع از حقدیگران ...........................................

.........................

46

اجلمعین .............................................

......................................

47

احسنالخالقین .........................................

..................................

47

ادب نزد اهلباطن .............................................

........................

47

دلبستگی بهدنیا ................................................

..........................

47

عدلالهی ..............................................

.....................................

48

وفایحیوان ............................................

....................................

48

بهلول وهارون ............................................

...............................

49

49 عذاب5

الهی ..................................................................................

رهایی از عذابالهی ..............................................

.....................

49

اولیاء مستورحق ...............................................

..........................

49

روزیحالل ..............................................

..................................

50

فنایدنیا ................................................

.....................................

50

دست نوشته هایخطی ....................................

....

50

دست نوشتهاول ...............................................

..........................

50

دست نوشتهدوم ...............................................

..........................

51

نوشته سنگمزار ..............................................

..........................

52

سیرة تربیتی ایت الله انصاریهمدانی ....................

53

روشتربیتی ............................................

...................................

53

مکتب عشق ومحبت ............................................

.....................

54

سکوت، تخلیه،تفکر ..............................................

.....................

54

جلساتهفتگی ...........................................

................................

55

ویژگیجلسات ..........................................

55

6

.................................. مراقبت دقیق از حال

شاگردان ...................................................

56

عبدالزهرا ............................................

.......................................

56

نجات آقای تناوش ازمرگ .............................................

...........

57

اخالص درنیت ...............................................

...........................

58

سالک باید خودش زحمتبکشد .............................................

..

58

تصرفات ولی خدا، انقالبدرونی ............................................

...

59

گذشتن از هوای نفس وانانیت ............................................

......

59

تخم مرغ نیم پزها .................................................

....................

59

تشخیص رضای خدا و هواینفس؟ .........................................

60

تشخیص مدعیان دروغینسلوک؟ .........................................

..

60

توصیه ها ودستورات ...............................

.............

61

دستورات ایشان به تازه واردها .................................................

.

61

شریعت و دین، قدماول ...............................................

..............

61

آلوده نشدن به گناه، اصل و اساس سیرةتربیتی .......................

62

63 تشویق به کسب علم دین و شرع7

مطهر .................................... پرداخت وجوهات شرعی، خمس و زکات

و ... ..........................64

دستور خواستن مراجع تقلید ازایشان .........................................

64

لزوم داشتناستاد .............................................

...........................

65

اگر اضطرار آمد، استاد هم به دنبالش میآید ...........................

66

نتایج عمل نکردن به توصیه هایاستاد ....................................

66

ماجرای مرشد احمدکوهکش .........................................

...........

67

اثر لقمهحرام .............................................

.................................

68

شریعت و نفی صوفیگری ..............................................

..........

68

پیشنهاد طی االرض به فرزند آیت اللهانصاری )ره( ..................

70

زندگی ومعنویت ..........................................

..............................

71

توصیه به ازدواج و کارهایاجتماعی .........................................

.

71

توصیه به داشتن شغل و سربارنبودن ........................................

72

دستورات خاصافراد .............................................

.....................

73

توصیه به اذکار واوراد ..............................................

..................

73

دستورات یا اخبار ازواقع ..............................................

...............

74

توصیه به توسل به ساحت مقدسائمه ......................................

75

8

توصیه به نماز اول وقت، نماز شب ونوافل ...............................

75

تمرکز فکر درنماز ...............................................

.......................

75

توصیه به زیارت اهلقبور ..............................................

............

76

دستور به خواندن دعای رضیتبالله ..........................................

76

مکاشفات و خطراتآن ........................................

.

78

تجلیاتنفسانی ..........................................

.................................

78

خدا، یانفس؟ ...........................................

..................................

79

ادعا .............................................................................................

79

مقام قرب غیر از اینهاست ! .........................................

...........

79

سیر و سلوک آیت الله انصاریهمدانی)ره( .............

81

برنامه هایعبادی ............................................

..........................

81

نماز ومعراج ............................................

...................................

81

آدابنماز ...............................................

....................................

82

تمام اسرار عرفان درنماز ...............................................

............

83

نورقرآن .............................................

........................................

83

83 حالت روحانی و مقامات9

معنوی ..................................................

صداقت وخلوص ...........................................

.............................

84

عاشق خدا و سوزشمعنوی ...........................................

............

84

حاالتپنهانی ............................................

.................................

85

مقام رضا و تسلیم به رضای حقتعالی ......................................

85

چشم دل و بصیرتباطنی ............................................

..............

86

نوروضو ..............................................

........................................

86

خدا به احمد رحمکرد ...............................................

.................

87

فرشتگان روز وشب ..............................................

.....................

87

اقتداء مالئکه به نمازمؤمن ............................................

............

87

راهنمایی آقایرحمانی ..........................................

.....................

88

علت حوادثتلخ ................................................

.........................

88

مخارجمحضر ............................................

.................................

88

می شد زنت رانزنی! ............................................

......................

89

مأموریتعقرب ............................................

89

10

.............................. من بگویم چه شد یا

تو؟ .............................................................

89

آوایساعت ...........................................

.....................................

90

چله نشینی و ورود به عالممثال ..............................................

...

90

مشاهده روحمثالی .............................................

........................

90

مقام بندگی و رسیدن به توحیدناب ...........................................

91

بندگی وعبودیت ..........................................

..............................

91

سیرةتوحیدی ..........................................

...................................

92

علم توحید و بی اعتنایی بهمکاشفات .......................................

.

93

فنا وکمال .............................................

.....................................

95

مقام لقا و قربالهی ..............................................

.....................

95

والیت، ظهورتوحید .............................................

......................

96

امام)ع(، واسطه فیض بین آسمان و زمین..................................

97

تولی وتبری ..............................................

.................................

98

زیارت ائمه)ع( ...............................................

.............................

99

100 حب امام حسین )ع( و فرزندان آن11

بزرگوار ................................ حب مادر ائمه)ع(، حضرت فاطمه زهرا

)س( .............................101

مقام تصرف به محضر ولی الله اعضم)عج( ..............................

101

فرق مشاهده ومکاشفه .........................................

.....................

102

پیدا کردن استاداخالق .............................................

..................

103

مالقات ایشان با آیت الله سید علی قاضی)ره( .........................

104

سیدی که طی االرض و علم کیمیاداشت .................................

105

علم جفر یا معرفتخدا ...............................................

................

105

مقام فنا و شهادت آیت الله دستغیب )ره(...................................

106

اهل بیت)ع(، یگانه مجرای رسیدن بهمعرفت الله .....................

106

بهشت و بی توجهی به نعمتها ................................................

107

طوافمالئک ............................................

.................................107

الله آیت فرزندان و شاگردان با گفتگوانصاری )ره( .....

109

: مطالب موجود در این نوشتار به صورت تلفیقی از دو کتاب ]درتوجه کوی بی نشان ها[ و ]سوخته[ تهیه گردیده است و تا حد امکان سعی شده

منبع موجود برای کاملترین تا مطلبی از این دو کتاب از قلم نیفتد وشود . تهیه ایشان : برای نشر هر گونه مواردی از این نوشتار و از وبالگ ]سوخته حقتوجه

Sookhtehagh.blogfa.comنیازی به ذکر منبع نیست و استفاده برای ترویج ] این مطالب کامال آزاد می باشد .

12

13

مقدمه : نمی دانم از کجا شروع کنم ، از قال یارانش گویم ، از اولش و والدتش گویم که آن مادر عزیز چه در خواب دید یا از آخرش که به سر منزل فنا رسیده و

یا از مرشدی گویم که با یک جمله مولودی را به دنیا آورد . نمی دانم از مکاشفات رحمانی اش گویم که برایشان حجابی نبود یا از

کرامات ربانی ، هر چه هست حدیث ، حدیث عشق است ،حدیث محبت است .آری شرح حدیث این فانی جان می خواهد که حقیر ندارم و به والله

ما یک عشقی و یک محبتی می شنویم و یک فنایی می شنویم و آری تنها میشنویم .

آن هایی که دیگران عرض کردند همه تعریف افعال آن نور بوده است و دیگران هر چه که گفته اند از ناحیه و دیدگاه خود گفته اند و آن چه را که

دیده اند و شنیده اند و لمس کرده اند گفته اند اما کم کسی هست که آنچه از درون و مغز آن نور بوده را بیان کرده باشد . شاید بتوان مقداری از

احوال آن عارف نازنین را در برون داده های خود آن عارف پیدا کرد . از اشعار ایشان می توان به قسمت کوچکی از عمق معرفتی و مقام معنوی و سطح حال و ملکات آنجناب پی برد و این تراوشات ، تراوشات آن دلدادگی

بوده است . اندر آمد ز در خلوت دل یار ، سحر ******* گفت کس را مکن از آمدنم هیچ

خبر گفتمش کی ز تو یابم اثری گفت آن دم ******* که نماند ز تو اندر دو جهان

هیچ اثر گفتمش هیچ توان در تو رسیدن گفتا ******* در من آنکس برسد کو کند از

خویش گذر در این مجال توانستیم تا مقداری از ظهور و بروز آن جناب را از کالم

یارانشان را در اینجا جمع آوری کنیم . و کسی که خواهد که به حقیقتشان برسد خود باید بچشد آن چیز را که ایشان چشیده اند تا ما جذبه ، عشق ،

محبت و فنا را نچشیدیم چگونه خواهیم توانست ایشان را درک کنیم و بشناسیم و ما تنها لذت شنیداری و علم این حرف ها را ادراک می کنیم و و اگر ایشان دم از طریقت می زنند، طریقت همان بطن شریعتشان است

اگر دم از حقیقت می زنند، حقیقت همان درک شریعتشان است و بس . آدمی باید دو بار چشم باز کند و آنکه دو بار به دنیا آمده آدم زاده است و باید

از پس حجاب پندارها و تقلید ها و ایمان آباء و اجدادی بیرون آمده و به تحقیق به خدایی یگانه ایمان آورد. و به خدایی ایمان آورد که فطرتا و بدون

دلیل و برهان تقلید و نقل ها و ... بدان برسد زیرا چون خدایی که برای اثبات خدایی اش نیاز به دلیل باشد به خدایی نمی ارزد ، نه اینکه خدایی که

با دلیل اثبات شود اشکالی دارد بلکه آن خدا خدای برهانی است و عده ای با قوه خیال به دنبال اویند که خدایشان خیالی است و عده ای خدایشان فطری

و حقیقی است که خدای واقعی می باشد ، بنگر که خدایت چیست ؟ و به دنبال خدایت باش تا او را بیابی !!! ، آری حقیقت خودش برمال شده و

14

خودش را در صورت های مختلف نشان داده و نه اینکه آن صورت تمام حقیقت باشد و نه اینکه آن صورت و تجلی جدای از تمام حقیقت باشد. واین

تمام حقیقت است که کس را یارای رسیدن به تمام و کنه آن نیست . الهی، موج از دریا خیزد و با وی آمیزد و در وی گریزد و از وی ناگزیر است؛

)انا لله و انا الیه راجعون( . آری همه موجیم و از دریا خیزیم و کل عالم ظاهر شده حقیقت است و

حقیقت خودش را در آن ظاهر کرده همانطور حقیقت خودش را در آن باطن کرده و همانطور حقیقت خودش را در آن اول کرده و همانطور که خودش را در آن آخر کرده و هواالول واالخر و الظاهر و الباطن چه در کل نظام هستی

و چه در تک تک مخلوقات و افعال و تاثیرات و .... و بدانجا برسد که آن امام ملک و ملکوت بدانجا رسید و فرمود : من چيزي را نديدم مگر اين كه

خدا را قبل از آن و بعد از آن و با آن و در آن ديدم .والدت

نعره زد عشق ، که خونین جگری پیدا شد ****** حسن لرزید، که صاحبنظری پیدا شد

ملکی مرا به آسمان ها برد از طبقات آسمان ها عبورم داد و آن گاه پیامبر)ص( را دیدم که سرشان را باال آوردند و بشارت فرزندم را به من داده

و فرمودند : خیلی مواظب این بچه باش که مورد نظر ماست. و این خواب مادری است پاکدامن که می خواهد در آغوش پرمهرش کودک

دلبندی را پرورش دهد که روزگاری آتش بر دل سوختگان شیدا زند. فرید عصر و حسنه دهر، ترجمان قرآن و سلمان زمان آیت الله العظمی حاج

شیخ محمد جواد انصاری همدانی) قدس سره( فرزند مرحوم حاج مال فتحعلی هجری شمسی در1281 هجری قمری مطابق با 1320همدانی در سنه

شهر همدان و در خانواده ای روحانی چشم به جهان گشود.

 والدین پدر ایشان مرحوم حاج مالفتحعلی همدانی، از علما و فضالی همدان بود. البته زادگاه ایشان شیراز بود، ولی بعدها برای تبلیغ و برنامه های مذهبی

 مأموریت پیدا کرد و به همدان آمد و در آنجا رحل اقامت افکند. مادر ایشان انسانی وارسته بود به نام ماه رخسارالسلطنه که از بستگان

ناصرالدین شاه بود و فرزندان آقای انصاری از آن جا که بعد از رحلت مادر و پدر بزرگوارشان بیشتر تحت کفالت ایشان بودند از او بسیار به نیکی و

بزرگی یاد می کردند.

تحصیالت و اساتید از همان كودكی آثار عظمت روحی و استعداد معنوی عجیبی در ایشان مشاهده می گردید و با وجود ناراحتیهای جسمانی كه تا دوازده سالگی

دامنگیرشان بود، به لحاظ هوش و قریحه ذاتی فراوان از سن هفت سالگیدروس حوزوی و صرف و نحو را نزد والد محترمشان شروع كردند.

15

با رحلت والد محترمشان در سن دوازده سالگی از محضر اساتید دیگر بهره مند گردیدند، فقه و اصول و بعضی کتب فلسفه نظیر منظومه سبزواری

و اسفار را نزد علمایی همچون آیت الله میرزا علی خلخالی و مرحوم حاج سید عرب و حاج آقا علی شهیدی و آقا محمد اسماعیل عماداالسالم و

رشته های طب خمسه یونانی و ابوبكر زكریای رازی و علم معرفه النفس و درس اخالق را نزد حاج میرزا حسین كوثر همدانی برادر حاج آقا رضا واعظ

 معروف گذراندند و در همان سنین جوانی صاحب قوه استنباط گردیدند. در طبابت نیز صاحب نظر بودند به گونه ای که فرزندانشان نقل می کردند

در منزل همگی از معالجه اطباء بی نیاز بودند و پدر، خود بهترین طبیب بود، البته این فقط در مورد فرزندان نبود و گاهی از اطراف و اکناف برای

معالجه خدمتشان می رسیدند که در این راستا بعدا به جریان معالجه بیمارییک یهودی اشاره خواهیم کرد.

در حدود بیست و چهار سالگی با زنی پاكدامن از خانواده ای اصیل ازدواج كردند كه ثمره این ازدواج دو فرزند پسر و سه فرزند دختر شد، شیخ محمد

جواد انصاری با داشتن استعداد و توانایی ذاتی بسیار باال و نیز پشتکار و همتی واال در همان سنین جوانی موفق به دریافت درجه اجتهاد در همدان

شد. بعد از این که مرتبه اجتهاد ایشان توسط علمای همدان تأیید می گردد، به

تشویق علمای همدان به شهر مقدس قم رهسپار گردید و در محفل نورانی و درس حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالكریم حائری)ره( حاضر

گردید و با وجود آن که شیخ عبدالکریم به ایشان می فرماید شما دیگر نیازی به تحصیل در قم ندارید و همان برگه اجتهادشان را تأیید می کند، ولی آقای انصاری چند سال در خدمت آن بزرگوار می ماند. آقای حائری ایشان را به

خدمت آسید ابوالحسن اصفهانی نیز می فرستد و ایشان برگه اجتهادشان رابا تجلیل امضاء می کند.

هم چنین برگه اجتهاد آقای انصاری به تأیید بزرگانی مانند آیت الله محمدتقی خوانساری و آیت الله قمی بروجردی می رسد.

سابقه آشنایی آقای انصاری با بزرگانی نظیر امام خمینی ، آیت الله آخوند مالعلی معصومی و آیت الله سید محمد تقی خوانساری در همان حوزه

درسی شیخ عبدالکریم حائری بود و هم مباحثه ایشان آیت الله گلپایگانی بود. آیت الله انصاری همواره و به طور مكرر در جلساتش با احترام از امام

خمینی )قدس سره( یاد می كردند و می فرمودند: » حاج آقا روح الله مرد بزرگی است حاج آقا روح الله آتیه ای بسیار روشن دارند« و امام خمینی هم

از ایشان به نیكی یاد می كرد. آیت الله انصاری پنج سال بصورت مداوم در درس حضرت آیت الله العظمی حائری شرکت کردند و مراتب عالی فقه و اصول را تکمیل کردند، و در این

اثناء بود که شروع به حاشیه زدن بر عروه الوثقی كردند سپس به همدان برگشتند و در اثر انقالب درونی كه در ایشان ایجاد شده بود تا پایان عمر به تهذیب نفس و تربیت نفوس مستعده پرداختند و از شهرهای مختلف ایران و

16

كشورهای همجوار شیفتگان زیادی به محضرشان می رسیدند و از أنفاسقدسیه ایشان بهره می بردند.

تحول معنوی آیت الله انصاری همدانی آغاز تحول درونی خود و شروع سیر وسلوك خود را چنین بیان فرموده اند : من به تشویق علمای همدان به دیار قم رهسپار شدم

و تا آن زمان به طور كلی با عرفان و سیروسلوك مخالف بودم و مقصود شرع را همان ظواهری كه دستور داده شده می دانستم تا اینكه برایم اتفاقی پیش آمد؛ یك روز در همان سن جوانی كه به همدان رفته بودم به من اطالع دادند كه شخص وارسته ای به همدان آمده و عده زیادی را شیفته خود كرده، من به مجلس آن شخص رفتم و دیدم عده زیادی از سرشناسها و روحانیون

همدان گرد آن شخص را گرفته اند و او هم در وسط ساكت نشسته بود، پیش خود فكر كردم گرچه اینها افراد بزرگی هستند و دارای تحصیالت

عالیه ای می باشند اما این تكلیف شرعی من می باشد كه آنان را ارشاد كنم و تكلیف خود را ادا كردم و شروع به ارشاد آن جمع نموده نزدیك به دو ساعت با آنها صحبت كردم و به كلی منكر عرفان و سیروسلوك إلی الله به صورتی كه عرفا میگفتند گشتم، پس از سكوت من مشاهده كردم كه آن ولی الهی سر به زیر انداخته و با كسی سخن نمی گوید بعد از مدتی سر بلند نمود و با دید عمیقی به من نگریست و گفت : » عن قریب است كه تو خود آتشی به

سوختگان عالم خواهی زد « ، من متوجه گفتار وی نشدم ولی تحول عظیمی در باطن خود احساس كردم برخاستم و از میان جمع بیرون آمدم در حالی كه احساس می كردم كه تمام بدنم را حرارت فراگرفته است، عصر بود كه

به منزل رسیدم و شدت حرارت رو به ازدیاد گذارد. اوائل مغرب نماز مغرب و عشاء را خواندم و بدون خوردن غذایی به بستر خواب رفتم، نیمه های شب

بیدار شدم، در حال خواب و بیداری دیدم كه گوینده ای به من می گوید : » العارف فینا كالبدر بین النجوم و كالجبرئیل بین المالئكة؛ شخص عارف در

بین ما همانند قرص ماه است در بین ستارگان و همانند فرشته امین وحی است در بین فرشتگان « به خود نگریستم دیدم دیگر آن حال و هوا و

اشتیاقی كه به درس داشتم در من نمانده است. كم كم احساس كردم كه نیاز به چیز دیگری دارم تا اینكه مجددا به قم آمدم. در قم شروع به حاشیه

زندن بر كتاب شریف عروه الوثقی كردم تا یك شب با خود فكر كردم كه چه نیازی به حاشیه من است بحمدالله به اندازه كافی علمایی كه حاشیه زده اند

وجود دارند و نیازی به حاشیه من نیست و از ادامه كار منصرف شدم. در همان شب این خواب را دیدم » در عالم رؤیا یك حوض بسیار بزرگ با

رنگهای مختلفی دیدم كه دور آن حوض پر از كاسه های بزرگی بود كه بر آنهااسماء خداوند و از جمله این آیه شریفه : » ذلك فضل الله یوتیه من یشاء؛

. « نوشته شده بود56این فضل خداست كه به هر كه خواهد می دهد. مائده/ وقتی من به نزدیك آن حوض رسیدم جامی لبریز از آب حوض كرده و به من نوشاندند كه از خواب پریدم و تحولی عظیم در خود احساس كردم و آنچنان

17

جذبات عالم علوی و نسیم نفحات قدسیه الهی بر قلب من نواخته شده بود كه قرار را از من ربود، وجود خود را شعله ای از آتش دیدم ، » یک بار آنقدر سوختن قلبم شدت یافته بود که احساس می کردم مرگم نزدیک است. می

سوختم و دیگر امیدی به ماندن نداشتم. مطمئن بودم دوام نمی آورم می سوختم، می سوختم ... ناگهان احساس کردم نوری پیدا شد و به قلبم خورد

و آن گاه قلبم آرام شد و حرارتش فروکش کرد. « یکی از شاگردان آیت الله انصاری نقل کردند که ایشان فرموده بودند : »

مرحوم غبار همدانی را جذبه الهی گرفت و سوخت ، من هم اگر عنایت ثانوی الهی شامل حالم نمی شد چون او سوخته بودم. «

حضرت علی )ع( می فرماید: » حب الله نار ال یمر علی شیء اال احترق و نورالله الیطلع علی شیء اال اضاء: دوستی خدا آتشی است که از هرچه عبور

می کند آن را می سوزاند و نور الهی نمی تابد بر چیزی مگر آنکه آن را. «239، ص 2روشن می کند. مصباح الشریعه ج

ادامه سخنان ایشان : از آن به بعد به این طرف و آن طرف زیاد مراجعه كردم كه شاید دستم به ولی كاملی برسد و از وی بهره گیری نمایم. در آن

زمان ولی الهی آیت الله العظمی شیخ میرزا جواد ملكی تبریزی)ره( رحلت كرده بودند و هر چه نزد شاگردانش رجوع می كردم عطش من فرو

نمی نشست تا اینكه خود را تنها و بیچاره و مضطر دیدم سر به بیابانها و كوههای اطراف قم گذاشتم، صبحها می رفتم و عصرها برمی گشتم تا اینكه

پس از چهل الی پنجاه روز تضرع و توسل زیاد به ساحت مقدس معصومین)ع( وقتی اضطرار و بیچارگیم به حد اوج خود رسید و یكسره

خواب و خوراك را از من ربود ناگهان پرده ها از جلوی چشم من برداشته شد و نسیم جانبخش رحمت از حریم قدسی الهی ورزیدن گرفت و لطف الهی

شامل حالم گردید و مقصد خود را در وجود مقدس خاتم األنبیاء حضرت محمد)ص( یافتم و متوجه شدم در این زمینه وجود خاتم األنبیاء دستگیری

می نماید، از آن زمان به بعد مرتبا به ساحت مقدس آن حضرت متوسلمی شدم و از حضرت بهره گیری فراوان می نمودم.

و خود ایشان نقل می کنند که : » از آن به بعد هر جا مکاشفات و یا رویدادهای ذهنی که برایم پیش می آمد و نمی توانستم جوابشان را پیدا کنمبه ساحت مقدس پیامبر اکرم)ص( متوسل می شدم و جواب می گرفتم. «

» ایشان در : هم ایشان و هم آقای قاضی)ره( و هم شاگردانشان می گوینداین راه استادی نداشته و توحید را مستقیما از خدا فراگرفته. «

ایشان به خاطر نداشتن استاد و متحمل شدن ریاضت ها و عبادات زیاد، جسمی الغر و نحیف پیدا می کند و شاید به همین خاطر وفاتشان در سن

سالگی واقع می شود.59 70از خود ایشان نقل می کنند که : اگر من طبابت نمی دانستم تا به حال

بار مرده بودم . مادرشان می فرمود : » پسرم قبل از این که در این راه بیفتد خیلی چاق و

چله و سفید بود. «18

البته خود می فرمود : » اگر االن جوان شوم می دانم چطور باید بروم و راهخیلی آسان تر از کاری بود که من کردم «

به هر حال این آغاز حركت آیت الله انصاری همدانی بود كه از همان ابتدا به خود حقایق وصل شد. در اصطالح به این گونه عرفا مجذوب سالك می گویند. آیت الله انصاری در مسیر سیر و سلوك عمده راه را بنابر تصریح خود بدون

استاد طی كرده است و در ابتدای مسیر تنها برای مدتی كوتاه از بعضی اولیاء وارسته استفاده برده كه یكی از آنها همان انسان وارسته ای بود كه

آتش اولیه را به قلب ایشان افكند بعدها با انسان وارسته ای دیگر به نام حاج مال آقاجان زنجانی معروف به »مجنون« كه بعدها به »عتیق« معروف شدند

برخورد می كند آن انسان وارسته كه در زنجان ایشان را مالقات می كند خطاب به آیت الله انصاری می فرماید : » به ما دستور رسیده كه به شما

اعالم كنیم كه باید مقداری از راه را با ما بیایید«. شخص دیگری که توانست اندکی کمکش کند و در این راه صعب راهنمایش

باشد، حاج آقا حسین قمی)ره( از شاگردان میرزا جواد آقا ملکی تبریزی است، البته ایشان سمت استادی نداشت ولی صحبتها و کلمات میرزا جواد

را برای او نقل می کند و او بهره ها می برد. بعدها نیز آقای انصاری از او بهنیکی و احترام بسیار یاد می کرد.

شاگردان محفل انس او تنها خاص شاگردان نبود ؛ بلکه هر کسی را متناسب با سعه

وجودی خود سیراب می کرد، حتی علما و مراجع به خدمتشان می رسیدند و تقاضای دستورالعمل یا توصیه هایی خاص خودشان را داشتند، و به این ترتیب ایشان در اثر عنایت الهی، مرجع مراجع می گردند. اما در میان

شاگردان ایشان می توان به این بزرگان اشاره کرد : مرحوم آیت الله حسنعلی نجابت)ره(،

 مرحوم آیت الله شهید سید عبدالحسین دستغیب)ره(، آیت الله سید مهدی دستغیب )برادر شهید دستغیب(،

 آیت الله سید علی محمد دستغیب )خواهرزاده شهیددستغیب(،مرحوم حاج محمد اسماعیل دوالبی)ره(،

 مرحوم عالمه سید محمد حسین حسینی طهرانی)ره( مرحوم آقای مهندس تناوش ) داماد و شاگرد (،

 مرحوم آقای غالمحسین سبزواری،مرحوم حجة االسالم سید عبدالله فاطمی،

مرحوم آقای بیات،مرحوم حاج هادی ابهری،

آقای سید حسین یعقوبی قائنی، آقای اسالمیه ) داماد و شاگرد (،

 آقای افراسیابی) داماد و شاگرد (،استاد کریم محمود حقیقی و....

19

وفات دختر ایشان خانم فاطمه انصاری در مورد فوت ایشان می گوید : » پدر می

گفتند: هر چه خدا بخواهد، نمی گفتند خسته شدم می گفتند باید بروم. آنطرف قشنگه می گویند بیا! «

به او ندای إرجعی رسیده و او بی قرار است. جناب عالمه طهرانی نقل می كنند كه : » آیت الله انصاری در اثر فشار و

شدت عشق و شوق وافر به لقاء حضرت متعال و سپس درخواست و طلب فنا در ذات احدیت و نداشتن راهنما و استاد و رهبر، چون به نظریه خود

عمل می كرده اند دچار كسالت قلب شدند و چون خودشان طبیب قدیمی بودند پیوسته از گیاهان و عقاقیر مفید و مروح قلب استفاده می نمودند. یك

سال مانده به عمر شریفشان برای یك ماه به تهران آمدند و به حقیر فرمودند تا برایشان از دكتر اردشیر نهاوندی كه متخصص قلب بود وقت

گرفتم، چون دكتر ایشان را تحت معاینه دقیق خود قرار داد از جمله گفت : این قلب بیست سال است كه تحت فشار شدید عشق واقع است. آیا شما

خاطر خواه بوده اید؟ فرمودند: بلی. پس از آنكه بیرون آمدیم به حقیر فرمودند : عجب دكتر دقیق و با فهمی است ! او درست تشخیص داد، اما فهم آنكه این خاطر خواهی برای چه موردی بوده است در حیطه علم او

نیست . ما مكررا روزهای جمعه كه در همدان بودیم و با ایشان به حمامهای عمومی می رفتیم برای غسل جمعه و تنظیف ، بدن ایشان به قدری ضعیف و نحیف بود كه جز استخوان چیز دیگری نبود و چون قامتش بلند بود حقا این سر بر

روی قفسه سینه سنگینی می نمود و دو پا مانند چوبهای باریكی بود كه به هم پیوسته اند و استخوانهای منحنی سینه شان یكایك قابل شمارش بود. ) رحمه

الله علیه رحمة واسعة ( « آقای اسالمیه نقل می كنند كه : » یك سال پیش از فوت حضرت استاد در

هجری شمسی بود كه یك روز در ایوان خانه آقا جلسه ای1338سال داشتیم و جناب حاج محمدرضا گل آرایش در ابتدای جلسه مشغول قرائت قرآن شد، من به ستون ایوان، در مقابل استاد تكیه كرده بودم و سرم را روی زانو گذاشته، در آیات تالوت شده تفكر می كردم كه یك دفعه حالت

مكاشفه برایم ایجاد شد داالنی دیدیم بزرگ كه انتهای آن پله می خورد و به سوی پشت بام می رفت، آیت الله انصاری در جلو و من هم پشت سر او، از

پله ها باال رفتیم تا به پشت بام رسیدیم، وضعیت چنان بود كه فصلها یكی پس از دیگری می گذشت، بهار گذشت، تابستان گذشت، پاییز گذشت، ولی مكان هیچگونه تغییری نمی كرد تا نوبت به زمستان رسید، دیدم بادی وزید و

عبای استاد از دوشش افتاد و ناگهان استاد ناپدید شدند. بعد وضعیت عادی شد و دیدم هنوز قاری، قرآن تالوت می كند. این مكاشفه

را بعد از فوت آیت الله انصاری وقتی برای آیت الله نجابت نقل كردم، ایشان فرمود: چرا این جریان را قبال به من نگفته ای؟، چون این مكاشفه

خبر از مرگ ایشان می داد و زمستان تعبیرش این بود كه، شما حضرت استاد20

« را در شرائط سختی كه به او شدیدا نیاز داری از دست خواهی داد. فاطمه انصاری می گوید : » یک سال قبل از فوتشان هنگامی که ایشان

سکته مغزی می کنند آقای تناوش و عالمه طهرانی برایشان وقت دکتر می گیرند و ایشان در جواب می گویند : ما یازده دوازده ماه دیگر بیشتر با شما

نیستیم، زحمت نکشید. « آقای اسالمیه می گوید : » آن اواخر آقای سبزواری از ایشان می پرسند آقا حالتان چطور است؟ چون آن موقع پایشان درد می کرده است. فرمودند :

ما دو روزه که عمر تازه می کنیم. آقای سبزواری پرسیدند چطور؟ و ایشان جواب می دهند شیرازی ها ) منظور آیت الله نجابت ( از فوت آقا خبردار

شده و گوسفند قربانی کردند و فعال عقب افتاده و نگفتند تا کی ؛ و ایشاندر همان سال دو سه ماه بعد فوت می کنند. «

و باز ایشان نقل كردند كه : » در روز یكشنبه آخر عمر آیت الله انصاری كه طبق معمول در منزل آقای سبزواری جلسه داشتیم ابتدا جلسه، جناب حاج

عزت الله كبوترآهنگی كه از صالحین بودند و مرتب در جلسات شركت می كرد گفت : من دیشب خوابی دیده ام كه مرا نگران كرده است، دیشب

در عالم رویا یك سید بزرگوار نورانی را دیدم كه پشت سر او، آقای انصاری قرارداشتند كه دو تا سطل مسی پر از آب در دو دستش بود و پشت سر آن

سید راه می رفت و ما هم گروهی از شاگردان پشت سر استاد بودیم، مقداری كه بدین صورت حركت كردیم، آقا سید نورانی برگشت و خطاب به

 ما فرمود : » توشه خودتان را از آقای حاج آقا جواد بردارید «. من در این هنگام از خواب پریدم، وقتی این خواب را در حضور شاگردان

نقل كردند، حضرت استاد سكوت كردند. و در سه شنبه همان هفته دو روزبعد آقا سكته مغزی كردند و ... «

از مرحوم سبزواری نیز در بیان احوال ایشان نقل شده که : » این دوران آخر ایشان رفتار غیر عادی داشتند و در التهاب بودند. دو سه بار آمدند و گفتند که حساب و کتاب ما را صاف کن، من تعلل می کردم تا سرانجام

دفعه چهارم گفتند برادر، من رفتنی ام ، چرا تعلل می کنی! « وصیت های خود را به پسر بزرگش می کند و1339و او در فروردین سال

می گوید : » من دارم می روم ؛ تو پدر بچه هایی، مواظبشان باش؛ این تقدیری وارد شده از طرف پروردگار است. «

حاج احمد آقا فرزند ایشان نقل می كند كه : » در ایام نوروزی كه برای تعطیالت به همدان آمده بودم یك روز پدرم مرا در اتاق خصوصیش صدا زد، پدرم در زیر كرسی بود، مرا نزد خود نشاند، چون فرزند ارشد بودم به من

فرمود : » فالنی ) به اسم ( تو بعد از من وظیفه داری كه در حق این بچه ها پدری كنی، با شنیدن این كالم فوق العاده مضطرب شدم، فرمودند ناراحت نباش خداوند چنین مقدر فرموده است كه بعد از من نسبت به بچه ها پدر

باشی. «بعد از این گفت و شنود، من به محل كارم در اراك مراجعت كردم و ...

دکتر علی انصاری می گوید : » ایشان هفته آخر مضطرب بودند می رفتند21

 سر کوچه و بر می گشتند غیر عادی؛ گویا چیزی می دیدند. « ه.ش. در بین نماز ظهر و1339 اریبهشت، 6و ایشان عصر سه شنبه در

عصر بر روی سجاده عشق هنگام نیاییش با خدای خود، حالش به هم می خورد و نیمه بدنش فلج می شود.

 حاج احمد آقا می گوید: » به اراك برگشتم ولی پیوسته منتظر خبر ناگواری بودم كه روز هفتم

به وسیله تلگراف به من اطالع دادند كه پدرم مریض1339اردیبهشت سال است، من سریعا خودم را به همدان رساندم، دیدم دوستان و رفقای زیادی از شهرهای مختلف آمده اند، مرحوم پدرم مبتال به انفاركتوس)سكته( شده

بودند و نصف بدن و زبان ایشان از كار افتاده بود، پزشك معالج ایشان باالی سرشان ایستاده بود و به ایشان سرم وصل كرده بود، بعد ایشان با دست

چپ اشاره كردند به من كه جلو بیا، وقت جلو رفتم اشاره كردند كه كاغذ و قلم به من بدهید، وقتی كاغذ و قلم در اختیار ایشان گذاشتم، با دست چپ به زحمت نوشتند : » احمد مرگ من نزدیك است به این آقایان بگویید خود

 را به زحمت نیاندازند، فایده ای ندارد «. و ایشان بعد از ظهر جمعه، دو ساعت از ظهر گذشته ، در نهم اردیبهشت

59 هـ . ق . در سن 1379 هجری شمسی مطابق با دوم ذیقعده 1339 سالگی به ملكوت اعلی پیوستند، روحش شاد و یادش گرامی باد.

خانم فاطمه انصاری می گوید : » همه ما هم راضی بودیم، گریه و زاری می کردیم ولی راضی بودیم چون او راضی بود، حتی بعد از فوتشان همه راضی بودند و هنگام وفاتشان همه در اتاق بوی عطر و گالب استشمام می کردند صورتشان را گویی واکس نور زده بودند، صورتی نورانی و جوانتر از قبل با

چشمانی زیبا، حالتی خدایی بود و من این را می فهمیدم. « 24دوستان و عالقمندان ایشان بدن مطهر ایشان را بطور موقت به مدت ساعت در یكی از اتاقهای قبرستان همدان گذاشتند و بعد از اینكه نماز

ایشان توسط آیت الله العظمی آخوند مالعلی معصومی خوانده شد، بدن ایشان را برای دفن به سفارش خود آن مرحوم به قم آوردند و در قبرستان علی ابن جعفر ) مرحوم آیت الله انصاری به قبرستان علی بن جعفر عالقه

 خاصی داشتند و می فرمودند كه نورانیت عجیبی دارد.( به خاك سپردند. جناب حجت االسالم والمسلمین صفوی قمی نقل می كنند كه : هنگام دفن آقا حضور داشتم و جناب مهندس تناوش به محض اینكه بدن آقا را در لحد

گذاشتند با صدای بلند شروع به صلوات كردند وقتی باال آمدند گفتند: همینكه بدن آقا را در لحد گذاشتم نوری از قبر تا عرش وصل شد و آقای ابهری و

حجة االسالم والمسلمین فاطمی هم این نور را مشاهده كردند و آقای فاطمی اضافه می كند كه : نه تنها نور را دیده اند بلكه بوی عطر در فضای

قبرستان پیچید كه در تمام عمرم همچنان بویی به مشامم نرسیده بود. سپس عالمه سیدمحمدحسین طهرانی وارد قبر شدند، بند كفن را باز كرد، و

برای آخرین بار بر گونه آقا بوسه زد، تلقین را گفتند و سپس دوستان و شاگردان با جسد او وداع كرده و بر قبر خاك ریختند.

22

وقتی كه خبر فوت آیت الله انصاری را به آقای نجابت می دهند، آیت الله نجابت در حال استحمام بوده كه با شنیدن خبر مرگ استادش، شكه شده به

زمین می خورد و نصف بدنش فلج می شود كه بعدها در اثر معالجه هایفراوان مجددا بهبود نسبی پیدا می كنند.

و باز خانم انصاری می گوید : » مهندس تناوش می گفت که وقتی که جسد آقا را دور ضریح حضرت معصومه)س( می چرخاندند، خودش شنیده که ایشان زیارت نامه می خواندند و باالخره ایشان را در قبرستان علی بن

جعفر قم به خاک می سپارند. «مكاشفه آقای ابهری

قبر کناری آیت الله انصاری را جناب حجة االسالم و المسلمین حاج آقا معین شیرازی برای خودش خریداری می كند كه بعد از مردن در آنجا دفن گردد،

شبی در مجلس روضه خانگی امام حسین)ع( كه در تهران، در منزل یكی از شاگردان آیت الله انصاری برگزار شده بود حاج آقا ابهری كه از بكائین بودند بعد از یك گریه زیاد كه در این مجلس دارند، بعد از پایان جلسه به آقای حاج

معین رو می كند و با حالت لبخند می گوید: » حاج معین این قبری كه خریده ای جای تو نیست مرا آنجا دفن می كنند و تو

را در... دفن می كنند، و امسال یك امام جماعتی فوت می كند و تو را به عنوان امام جماعت می برند. و همینطور هم شد و آن سال چون امام

جماعت یكی از مساجد فوت كرد حاج معین را به عنوان پیش نماز به آن مسجد بردند و پنج سال بعد از این جریان وقتی آقای ابهری فوت كردند بین

دوستان صحبت شد كه كجا دفن گردد، بعد تصمیم گرفته شد كه در قبر آماده شده كه كنار قبر آیت الله انصاری است و توسط حاج آقای معین

شیرازی خریداری شده، دفن گردد و حاج آقا معین هم بعد از فوت در تهران دفن گردیدند، رحمه الله علیهم اجمعین. «

23

انصاری همدانی )ره( ویژگی های آیت الله

متخلق به اخالق الله حضرت آیت الله انصاری كه شاگرد مكتب اهل بیت عصمت)ع( و متخلق به اخالق آن بزرگواران بود، فردی بسیار مهربان و حلیم و مصداق كاملی از »

من یذكركم الله رؤیته « بود. بسیار مهمان نواز بود و با چهره ای باز از مهمانان استقبال می كرد، تقریبا در تمام طول سال مهمان داشت و شخصا خود از آنان پذیرایی می كرد شاگردان او از نقاط دیگر به دیدنش می آمدند

اقامت های یكماه، دو ماهه در منزل ایشان داشتند، شاگردان آقا نقل می كردند: به محض اینكه لباسمان كثیف می شد و از تن بیرون می آوردیم

سریعا فرزندان آقا، آنها را به اندرون می بردند و آنها را می شستند ، از شهرت و معروفیت و دنیا خواهی بسیار گریزان بود و می فرمود: » آرزو

دارم بر سر كوهی روم كه هیچكس مرا نشناسد و بارها تكرار می كردند كه از زمانی كه مشهور شدم به زحمت افتادم «.

آقای انصاری بسیار رقیق القلب بود و از ابتالئاتی كه دوستانش پیدا می كردند بسیار ناراحت می شد و در جهت رفع مشكالت بسیار همكاری می كرد و ایشان انسانی سلیم النفس، بی ریا، ساده زیست، بی آالیش و متواضع

بودند. ایشان با همه مراتب باالی علمی هرگز ادعای بزرگی نداشت و روحیهمردمی بودن در ایشان زبان زد همگان بود.

در بین راه هرگاه فرصتی دست می داد با كسبه به گفتگو می نشست. یكی از روحانیون بر جسته نقل می كنند كه:

یكی از مریدان آقای انصاری چند رأس گاو داشت روزی آقای انصاری را دیدم كه وی را در بردن گاوها به صحرا همراهی می كرد و بدون اینكه این

همراهی را كسر شأن خود بداند. ایشان مدتی در روستای دهلق در منزل مرحوم شیخ میرزا رضا صالحی)ره(

كه از نیكان بود سكونت داشت در این مدت كم )حدود چهل روز( مردم روستا رفتارهایی از ایشان مشاهده كردند كه سخت به اهل علم عالقمند

گردیدند آری ایشان با عمل صالح خویش مردم را به دینداری فرا می خواند و به علمای دین خوشبین می نمود. این مرد بزرگ متخلق به اخالق الهی بود و

24

با گفتار و كردار خویش بسیاری از تشنگان را به سرچشمه مقصود راهبریمی كرد.

یكی از مداحان اهل بیت)ع( گوید: روزی آقای انصاری مرا در خیابان دید مقداری پول به من داد و فرمود:

» یك مجلس روضه بخوان اما قربة الی الله. « یكی از همدانی های مقیم نجف روزی به ایشان عرض كرد: آقا چرا از

مجالس كناره گیری می كنید شاید این كناره گیری شما موجب شود كه در » مجالس آلوده است در این مورد شما حرفهایی بزنند، ایشان فرمود:

مجالس از علماء دین و بزرگان غیبت می شود و نهی از منكر هم نمی شنوندبنابراین هر چه می خواهند بگویند من در هر مجلسی شركت نمی كنم. «

آیت الله انصاری همدانی تقید شدیدی به شرع داشت به همین خاطر »آیه الكرسی« را با خط زیبای شاگرد خود آقای همایونی بر باالی دیوار اتاق

خویش در گرداگرد اتاق نوشته بود وقتی از ایشان پرسیدند در جواب فرمود:

» در روایت است كه هرگاه خانه ای بلندتر از هفت ذرع ساخته شود برایدور نمودن شیطان از آن، آیه الكرسی بر آن نوشته شود. «

سخاوت حضرت آیت الله انصاری از وجوهات شرعیه استفاده نمی كردند بلكه از

درآمد باغ كوچك و چند عدد گوسفند و گاو كه داشتند امرار معاش می نمودند » خدای تعالی هیچ وقت ما را مقروض نكردند «. و بارها می فرمودند:

با اینكه ایشان از نظر مالی و مادی ثروتی نداشت لكن در مقام بذل و بخشش مضایقه ای نداشت، محضر مقدسش محل قضاء حوائج بود، افرادی

كه برای حوائج مادی و شفای بیماریها مراجعه می كردند حتی اگر خارج ازاسالم بودند آنان را با آغوش باز می پذیرفت.

و چه بسا افرادی را، كه با نفس مسیحائی خود مداوا می نمود. صبیه حضرت آیت الله انصاری به نقل از همسرش نقل می كردند كه: یك شب زمستانی بسیار سرد در همدان پدرم سراسیمه در حالی كه عبایش بر دوشش نبود

وارد منزل شد، حالش چنان بود كه در آن وقت نمی شد علت را از او سؤال كرد مستقیما به اتاق رفت و چند تا لحاف و تشك بر دوش انداخت و بیرون

رفت، بعد از مدت زمانی برگشت و كامال درصورت او آرامش و رضایت دیدهمی شد.

شجاعت در بیان حق از هیچكس ابایی نداشت، گر چه طرف مقابل از ایشان

می رنجید، آنچه كه باید بگویند می گفتند. جناب حاج آقا گل آرایش نقل می كند: » در زمان جنگ جهانی دوم كه

انگلیسها داخل ایران بودند، روزی در همدان زن محترمی جهت كار منزل از خانه خارج می شود، یك سرباز انگلیسی به دنبال ایشان می افتد زن وقتی

25

احساس می كند كه سرباز دنبال او را گرفته تندتر می رود، تا در خیابان به آیت الله انصاری برخورد می كند، زن خطاب به آقای انصاری می كند و فریاد

می زند مرا از دست این خبیث نجات دهید، آقای انصاری جلوی سرباز را می گیرد ولی سرباز به حضرت آقا جسارت می كند، آقا هم با عصایش محكم

بر سر سرباز می زند و او را فراری می دهد. «

فروتنی، تواضع و کتوم بودن آقای انصاری خود كارهای منزل را انجام می داد، از بازار شخصا خریداری

می كرد و اجازه نمی داد كه كسی در خرید خانه و حمل كاال او را كمك كند، در تواضع او این سخن كفایت می كند كه: یكی از شاگردانش نقل می كردند كه با اینكه من بیست سال بیشتر نداشتم و مشغول خواندن كفایه بودم و

آیت الله انصاری مجتهد مسلم و بیش از چهل سال داشت، روزی من مشغول نماز شدم یك دفعه متوجه شدم این مرد الهی در نماز به من اقتداء

كرده است. مرد آن را دان كه خود را بشكند

مرد آن نبود كه صف ها بشكند آقای افراسیابی در این مورد چنین می گوید:

» ایشان خیلی متواضع و فروتن بود، عموما مهمان ها که می آمدند منزل ایشان حدودا از سه چهار روز تا یکی دو ماه می ماندند و ایشان از آن ها پذیرایی می کرد و نمی گذاشت کسی کاری انجام دهد. خیلی عادی بودند

اگر وارد می شدی نمی فهمیدی ایشان کدام یکی است. کارشان را به کسی نمی دادند. حتی وقتی شاگردها و مهمان هایشان از شهرستان می آمدند،

خانواده شان لباس آن ها را جمع می کردند و می شستند، تمام کارهای مهمانان بر عهده خانواده شان بود. «

منظور این که هیچ تشخصی برای خودشان قائل نبودند، زندگی ساده، بی تشخص و بی تشریفات داشتند.

از مرحوم دوالبی نیز نقل شده که ایشان توی خانه نمی گذاشت کسی حتی یک استکان چایی برایش ببرد، خودش چایی می آورد، سفره می گذاشت.

آری فروتنی، تواضع، بی توقعی و بی تکلفی وی کم نظیر است. استاد الهی و عارف ربانی، مرحوم حاج شیخ جواد انصاری همدانی

» یكی از مؤمنان، شبی كه برای نماز شب بیدار شده بود می فرمود: مشاهده كرد كه حدود پانصد خانه از خانه های همدان نورافشانی می كنند. به

او الهام شده بود كه در این خانه ها نماز شب خوانده می شود، در نقطه ای از زمین عمودی از نور دیده بود كه تا آسمان كشیده شده است و به او الهام

شده بود كه در آن مكان وجود مقدس حضرت مهدی)ع( هست كه به نمازایستاده است. «

بعضی از شاگردان آقا معتقدند كه منظور خودش بوده كه اینجا از باب تواضع نام خودش را ذكر نكرده و این حالت عادت آقا بود كه در گفتن اسرار خیلی

كتوم بودند.26

» اگر مال كاظم كربالیی كه بطور اعجاز، قرآن به حتی آقا می فرمودند: حافظه او سپرده شد آن را افشا نمی كرد از جانب خدای تعالی بیشتر

نصیبش می شد. «

تقید به شرع مقدس و پرهیز از گناه از خصوصیات بارز ایشان تقید به تمام معنا به شرع مقدس بود به تمام

واجبات و مستحبات و ترك محرمات و مكروهات اهتمام تام داشت، برای غسل جمعه اهمیت زیادی قائل بود. نه خود غیبت می كرد و نه اجازه غیبت

 كردن در حضورش را می داد. در زمانی كه مرحوم انصاری در قم جناب آقای اسالمیه نقل می كردند كه:

ساكن بودند و به درس آیت الله العظمی حائری می رفتند، مرتبا برای برادرش كه در همدان عطاری داشت نامه می نوشتند یكبار در نامه ای نوشته

 بود، » برو از آیت الله آخوند مال علی همدانی برای من حاللیت طلب كن، چون

در قم من در مجلسی بودم كه جمعی شركت داشتند در آن جلسه از آخوند مال علی بدگویی شد من پیش خود فكر كردم كه آیا باید دفاع كنم یا نه، به

این نتیجه رسیدم كه باید از ایشان دفاع كنم ولی قبل از اینكه سخنی بگویم، جلسه پاشید و آنها متفرق شدند، پس به جهت این كوتاهی از او برای من

طلب حاللیت بعمل آور. « وقتی برادر آیت الله انصاری این مسأله را با جناب آقای اسالمیه می فرمود:

آخوند در میان گذاشتند آخوند فرمود: حالل كردم، حالل كردم، عجب! هنوز اینگونه افراد پیدا می شوند. آیت الله انصاری عصرها اغلب جهت قدم زدن از

منزل خارج می شدند و آخراآلمر جهت تفكر به قبرستانها می رفتند و تأكید داشتند كه شخص سالك باید روزانه ساعتی را برای تفكر قرار دهد، تفكر در قبور و اهل دنیا و كسانی كه آمدند و رفتند، تفكر در احوال بزرگان، تفكر در

حاالت اولیاء خدا و تفكر در مرگ و ... یك روز آقا جهت قدم زدن به سمت عباس آباد كه در آن زمان بیرون از شهر

بود و با شهر فاصله زیادی داشت و محلی تفریحی محسوب می شد رفتند ، هنگام برگشتن كه نزدیك غروب بوده در یك سواری كه آخرین وسلیه

برگشت بوده سوار می شود ولی در این اثناء یك زن بی حجاب هم در ماشین سوار می شود، آقا از ماشین پیاده می شود و تمام راه را با آن پیكر ضعیف و

الغرش پیاده به شهر بر می گردند. مرحوم ثقة االسالم حاج غالمحسین راجی كه از مقدسین و پاكان همدان بود

وقتی از سفری كه به مكه مكرمه و عتبات عالیات داشتم نقل می كرد: برگشتم، آیت الله انصاری و چندی از دوستانشان به منزل ما آمدند من

خدمت معظم له عرض كردم كه: آقای ... كه از معممین و محترمین سامراء هستند به شما ارادت زیادی دارند و درخواست كردند كه به ایشان التفات و

توجهی بفرمایید آیت الله انصاری سر به زیر انداخت و بعد از دقایقی سربلند

27

» چگونه می توانیم به ایشان توجه كنیم در حالی كه در كردند و فرمودند:نماز تحت الحنك نمی اندازد. «

بی اعتنایی به دنیا سیره عملی و رفتاری ایشان فرار از دنیا بود، بارها در جلساتش نسبت به

سوره آل عمران طلیعه14دنیا و خطرات آن هشدار می داد، آیه شریفه ساء والبنين والقناطير»  سخنانش بود: هوات من الن اس حب الش ن للن زي

المقنطرة من الذهب والفضة والخيل المسومة واألنعام والحرث ذلك متاع «الحياة الدنيا والله عنده حسن المآب

روزی آقای انصاری در جناب مرحوم غالمحسین سبزواری نقل می كردند كه: عنفوان جوانی به تجارتخانه من آمد و من آقا را روی فرشهایی كه روی هم

گذاشته شده بود نشاندم، با آقا مشغول صحبت بودیم كه دیدم ایشان ناگهان تكان سختی خوردند و مانند برق از سر جایش پریدند و به اطراف نگاه

» خودش است، این كردند، بعد دستش را روی فرشها گذاشتند و فرمودند:دنیاست كه انسان را اینگونه می گیرد. «

پرهیز از بحث و جدل و او بیشتر دوست داشت در حال خودش باشد. اهل بحث نبود و از آن دوری

می کرد. و اینک خاطره ای بشنویم از آقای اسالمیه: » یک بار یک عده از تهران آمده

بودند همدان خدمت آقا. بعد آن ها شروع کردند به بحث کردن و یکی از آقایان گفت: االن آقا می آیند و جواب را از خودشان می گیریم. آقای

انصاری تشریف آوردند و دو زانو نشستند سر جای خودشان و در همان حالت سکوت مخصوص خود بودند. یکی از آقایان گفت: آقا این بحث مطرح بود و ما می خواستیم جوابش را از شما بشنویم و ایشان فرمودند: من حال

بحث ندارم. « یعنی بعضی ها هستند که کارشان فقط بحث کردن است و اهل راه رفتن نیستند. شاید او می خواست با این سکوتش باالترین جواب ها

را بدهد.

كتمان اسرار الهی و مالقات امام زمان)ع( از خصوصیت بارز آیت الله انصاری كتمان شدید اسرار بود. تأكید داشت كه شاگردان او اسرار الهی را بروز ندهند. روی این جهت شاگردان مقید بودند كه مطالبی را كه در جلسات گفته می شود مكتوب نگردد. یكی از شاگردان

آیت الله انصاری از ایشان سؤال می كند: چه زمانی ما می توانیم خدمتصاحب الزمان ولی عصر)ع( برسیم؟

زمانی كه حضور و غیبت آقا برای شما آیت الله انصاری جواب می دهند: فرقی نكند.

در زمانی دیگر یكی از شاگردان ایشان سؤال می كند: آیا می شود به حضور بنده خدا، به حضور خداوند هم حضرت حجت)ع( رسید؟ آقا جواب می دهند:

28

 می توانیم برسیم به حضور بنده اش نمی توانیم برسیم! درمرتبه دیگر كه آیت الله دستغیب )ره( و آیت الله فهری هم بوده اند آیت الله نجابت سوال می كند كه : آیا به حضور امام زمان)ع( رسیده اید؟ آقا

جوابی می دهند به این مضمون که: کنایه از اینکه من چنان ،ماازددت یقینا حضور حضرت قائم)ع( را همیشه با تمام وجود احساس می كنم كه حضور و

غیبت او علی الظاهر برایم یكسان است.

احواالت ، دل نوشته ها و اشعار از آیت الله انصاری همدانی دل نوشته ها ، اشعار ، حکایات و نثر های

محدودی حاکی از احواالت ایشان و دستگیری خداوند از این مرد الهی دردوران سیر و سلوکش بر جای مانده است .

الف : دل نوشته ها 29

» ایشان می فرمودند : قصد داشتم چهارده مناجات گفته باشم به عددحضرات معصومین اما حالم اقتضا ننمود و به چهار مناجات اکتفا کردم «

مناجات اول : به نام مناجات دوستانآن نام نکویی که در آغاز کالم ******* ذکرش بدههد زینت و آیین و مرام هم گلشن و گلزار کند دفتر را ******* هم محفل از او معطر آید به دوام

آن نام ستوده خداوند رحیم ******* خالق جهان صاحب اوصاف کرام آن ذکر مبارکی که چون شهد و شکر *******گردد زحالوتش همی شیرین

کامهر ذائقه زین ذکر نگردد شیرین ******* پر باد علوفه اش در آخور به مدامای منعم مهربان که از جود وکرم ******* بگرفته فرو عالم هستی به تمام در فیض و عطا دریغ ننموده زکس ******* بر سفره جود خود صال داده به

عام زین ساغر صهبا که به کامم ریزی ******* پیوسته کن و فزون و رنگین به

نظام ای ساقی خوشروی که از طلعت تو ******* افزون شده جلوه دل و ساغر

و جام زان باده]بده[ که هستی از دست برد ******* بی خود کندم ز خویش و

بیگانه تمام ای موالی مهربان و ای پناه بیچارگان ، و ای امید محرومان ، تو آنی که از

همه دردها آگاهی و بر ظلمت دل ها بینایی و از برای زنگار دل نور و جالیی . چون یاد خود را به کرمت در دل تمکین دادی و ذوقش به کام دل شیرین نمودی ، این نعمت عظمایم جز از فرط مهربانی و فضل تو از کجا حاصل

شد ؟! اکنون امیدم از این درگاه پر فیض چنان است که این احسان بیپایانم پیوسته افزون نمایی و روزگارم همیشه با یاد خوشت میمون داری یا رب تو به دل ، هوای خود افزون کن ******* غیری که در این خانه بود

بییرون کن این سائل محروم که بر درگه توست ******* ]با کام[دل و مراد خود مقرون

کن یا رب ، امیدم چنان است که با من به مقتضای روی سیاه و زیادی گناه رفتار

نفرمایی . تا کنون هرچه از تو دیدم غیر از فضل و کرم نبوده و راهی با تقصیر کاران و روسیاهان جز طریق عفو و اغماض نپیموده ، در این روزگار

مهلت و وسعت که این قسم با بندگان سلوک نمایی ، در روز بیچارگی و گرفتاری که به احسان و جودت محتاج تواند ، البته نیکوتر عمل فرمایی و به

طریق اولی از احسانت دریغ ننمایی . الهی ، چون تو قبلة مشتاقان و کعبه مقصود عاشقانی و آنجا که آتش حرمان افروخته و دل های عزیزان سوخته ، بی دریغ نظر داری ، هیچ گمان نمی برم که با آن فضل بی منتها چنین نائره

جانگدازی را به حال خود واگذاری و روزی به آب حیات رحمت ، تشنگان سرچشمه وصال را سیراب نفرمایی

30

ای اصل نکویی ، ای خداوند جهان ******* شامل شده نیکی ات به نیکان وبدان

چون خیر تو نیست نارسا بر دشمن ******* با دوست ندانم چه کنی درپنهان

مناجات دوم : مناجات گنهکاران منزلگه آن یار اگر خانه من بود ******* فردوس برین گوشه كاشانه من بود

شاهان جهان را نشدی هیچ میسر ******* آن گنج مرادی كه به ویرانه منبود

هر گوشه چشمی كه نمود آن شه خوبان ******* تیری به دل خسته دیوانهمن بود

گر سوخت مرا جلوه دلدار عجب نیست ******* كان شمع مراد دل دیوانهمن بود

رویی که روان داده ز دیدار به یاران ******* محروم از او دیده بیگانه منبود

******* از پرتو آن دلبر جانانه من هر ناحیه شد جلوه گر از حسن نگاریبود

گر هوش مرا برد لبش روح و روان داد ******* كان آب حیات و می ومیخانه من بود

******* در بی خبری دید كه بت برد آن خم ابرو ز كنشتم سوی محرابخانه من بود

لطف ازلی گفت كه ای »فانی« محروم ******* آزادیت از پند حكیمانه منبود

آن کوی که جز عشق دگر راه نبودش ******* هر بادیه پیموده ام افسانهمن بود

*******

ترحم خود بنگر یک لحظه به حالت افکارم ***** وز جود وکرم تو یا رب زشفایی بخش بر این دل خسته بیمارم

بر کاخ بلند تو چون دستی نرسد از بنده پا بستی ***** بر پای شکسته مگربستی آید زطبیب و پرستارم

یا رب به مقام رسول کریم آن صاحب خلق نکوی عظیم ***** یا رب بهامیر ولی صمیم بخشای به سید ابرارم

یا رب به زکیه مرضیه به دو سبط رسول پسندیده ******* به عبادت سیدافسرده بگذر تو به عابد بیمارم

یا رب به علوم ابی جعفر به رواج دیانت و آن سرور ***** به شریعتمنگر تو به زشتی کردارم صاحب دین جعفر،

31

یا رب به امام حلیم کظیم به غریب دور از اهل و حریم ***** یا رب به تقیجواد کریم اغماض کن از بد رفتارم

به نقی و هدایت آن هادی به عساکر حق ، به امام زکی ***** به ولی زمانو سمی نبی الحاق نما تو به اخیارم

ای خدا ، در این دار ابتال که ما را آزمودی ، جز بدی رفتار از ما ندیدی و عملی از ما نپسندیدی . ما را مایه امیدواری از خود چیزی نباشد و مالحظه شجره کردارمان جز غم و سوگواری باری نیاورد ، روی زشتمان چون دفتر

اعمالمان سیاه است و نامه ما اشقیا یکسره پر از گناه است اکنون که دست ما از هر طرف کوتاه و حالت ما افگار و تباه است ، تنها ما را یک

ناحیه امیدگاه است که دست تعدی دشمن از آن محل کوتاه است ، آیا تو نفرمودی اگر این خلق عصیان نورزیدی خلقی دیگر ایجاد نمودمی که عصیان

ورزند تا غفاری من پدید آید !ای آنکه گدا بر کرم ارشاد کنی ******* هر لحظه به لطفی دگرش یاد کنی

از دامت تو چگونه بردارم دست ******* چون دشمن و دوست هر دو راشاد کنی

مناجات سوم : مناجات بیچارگانای کریم کار ساز ، ای خدای بنده نواز !

از تو باشد درد ودرمان هم ز توست ******* از تو آید وصل و هجران هم زتوست

هر که را خواهی ببخشی ملک دل ******* یا کنی ممنوع و حرمان هم زتوست

یا رب روزی که دل بیمار مرا شفا بخشی آن روز چشمم روشن است و دمیکه زنگار عالئقم بزدایی آن دم خاطرم ز صفا گلشن است .

هر چند که من دور ز درگاه شدم ******* هم خسته و درمانده در این راهشدم

دور از کرمت نیست که گیری دستم ******* دیریست که من به جودت آگاهشدم

ای خدای کارساز و ای کریم بنده نواز ! ای که از بیچارگی درماندگان آگاهی و محرم راز هر صاحب ناله و آهی . الهی ، بر این درد درون شفا بخش و بر این دل نگون دوایی فرست که ما جز درگهت راه به جایی نداریم و غیر از تو

از کس امید عطایی نداریم . ای دوست به جز تو کارسازی نبود ******* غیر از تو کسی محرم رازی نبود

موالی کریمی به دو عالم ای دوست ******* مثل تو شه بنده نوازی نبود الهی ، تو دانی که بار حرمان بر دوش ناتوان چه گران است و افسوس

هجران بر این مبتالیان چه بی کران است . الهی ، عنایت و الطاف بر این ضعیفان راحت جان و روح و روان است و جود حضرتت ای موالی صاحب

احسان بی حد و پایان است

32

خدا تا کی به زندان می توان زیست؟ ******* هم از افسوس باید چندبگریست

ز رحمت بار غم بردار از دل ******* چو دانی غم زد ای دیگری نیستبه درگاهت چه حاجت عرض مقصود ******* تو بینایی مراد هر دلی چیست

گدا و شاه محتاج در توست ******* کسی کو نیست محتاج تو ، او کیست ندارم ره به پیوندش جدایی ******* دلی کو رشته مهر تو را ریست

مناجات چهارم : مناجات افسوس داران یا رب صنمی که چهره اش گلگون است ******* از دلبری اش دل عزیزان

خون است کلک تو رقم چو بر جمالی بزند ******* توصیف وی از طوق بشر بیرون

است آن یار که نوشیده می مهر تو را ******* هرگز نتوان گفت که حالش چون

است مست است و حالل باشد این سکر مدام ******* هوشیار ز غبطه اش دلی

پر خون است زین ساقی و جام و باده و مستانش ******* دیوانه یکی و دیگری مفتون

است یا رب ز کرم بخش مرا شرب مدام ******* زین می که بسی غرامتم

افزون است من سائل محروم و تو موالی کریم ******* یعنی به گدا عطیه ات میمون

است هر کس که برهنه شد چو من از نیکی ******* کسوت به تنش ز فضل تو

موزون است یا رب ز کرم بخش به"فانی" آبی ******* کاندر پی او روان به هر هامون

است الهی ، تو صاحب اخالق حمیده و صفات پسندیده ای ، نی غلطم ، تو معدن

صفات نیک و اخالق کریمه ای . در هر چمن گلی خوشبو روییده از این گلستان است و در هر گلشنی ریحانی با روح و جان فزا بر آمده از این گلزار است ، ای خدایی که بندگان را امر به فضل و احسان فرمودی ، روزنه ای از

باغستان خرم و صفا به دیده ی صاحب نظران گشایی و در آن باغ ببندی ؟ هرگز گمان نمی رود که تو با آن صفات حمیده ، بلبلی را شیفته گل نمایی و ابداآلباد در آتش فراق و افسوسش بسوزانی ؟ هیهات ! هیهات ! از آن وجود

و سماحت و آن فضل و کرامت که با بندگان بیچاره ، یعنی یک دسته رنجور از وطن آواره ، بدین سان رفتار نمایی ! بلکه چنان دانم که بر هر صاحبدلی که دلربایی نمودی ، غرضت عطیه بود و مقصودت از حرمان زمانی اندک ، جرم زشتی کردار و قدردانی زمان وصال بود . یا رب ، از زبان تو گوییم :

صیر . یا رب ، تو اکرم از آنی که در دعا را مفتوح و انت نعم المولی و نعم النباب اجابت را مسدود نمایی .

33

اشعار :

******* كلبه احزان نماید مقدمش خلد گر شبی از در درآید آن نگار نازنیمبرینم

نگذرد از کوی دلبر تا نسیم جان فزایی ******* باز ننشیند فرو یک لحظه آهآتشینم

******* هرگز آسایش نگیرد این برنگیرد گر نقاب از چهره آن دلدار جانیدل زار غمینم

دل به سر دارد هوای آشیان مرغ عنقا ******* پای لنگم بین و این اندیشهدور از کمینم

ز التهاب دل روان شد جویبار اشکم از چشم ******* گاه غرقاب سرشکم ،گاه با آتش قرینم

وه چه خوش باشد که باز آید به دلجویی و رحمت ******* آن که پیوسته زهجرش روز و شب اندوهگینم

روزگار حزن و اندوهم شود یک سر فراموش ******* یک زمان گر دوستگردد مونس قلب حزینم

******* غم نزد از روز اول داغ روزگار غم سرآید آنچنان گردد كه گوییحسرت بر جبینم

شاه باز مهر رویش تا به دل بنمود منزل ******* در ربود از لوح خاطر تخممهر آن و اینم

******* روی جانان ملك جان بر سریر عزت عشق است حالی تكیه گاهمبنهاده در زیر نگینم

تا به تار گیسوان آورد مرغ دل به زنجیر ******* نگسلد ز این رشته هرگزآن همای دلنشینم

بر هوای حسن او پر می زنم تا عرش اعال ******* كی گذارد عشق دلبرآشیانی در زمینم

چهره را گلگون نماید در دلم آتش فروزد ******* ز آتش هجرش بسوزممنتش را هم رهینم

گر خیالش وصل باشد پس چرا سوزد ز هجرم ******* ور جدایی می پسندداز چه گشته دلنشینم

******* من به راه عشق بازی »فانیا« تا شمع رویش طالب پروانه باشدسوزش آتش گزینم

*******

دهنده ای که به گل نکهت و به گل جان داد ******* به هر که هر چه سزابود حکمتش آن داد

34

به عرش پایه عالی به فرش رتبه پست ******* برای مصلحت و رأیمصلحت دان داد

عزیز کرده کسانی به وقت قسمت فیض ******* دریغ کرده ز جن و ملکبه انسان داد

زبان بسته که بد نعمتی به کس او را ******* به کمترین طبقات صفوفحیوان داد

گدای و کوچه و سلطان شهر را از عدل ******* عدیل وار حیات و مماتیکسان داد

دو سالک متساوی سلوک را از عشق ******* یکی نوید به وصل و یکی بههجران داد

به قد سرو قدان کرد جنبشی تعلیم ******* که خجلت قد رعنای سروبستان داد

به چشم های سیه کرد شیوه ای تعلیم ******* که هر که خواست به آنشیوه دل دهد جان داد

بر ابروان مقوس زهی ز حکمت هست ******* که سهم چرخ مقوس ز تیربران داد

به شکرین دهنان داد از نمک سخنی ******* که چاشنی نباتات شکرستانداد

به هر که در طلب گنج الیزالی بود ******* گلیم مختصر و مسکنت به ویرانداد

به هر که الیق اوضاع کامرانی بود ******* سریر و مسند و خرگاه و چتر وچوگان داد

*******

ای لعل لبت حاکی انفاس مسیحا ******* دلجویی جان بخش تو همچون دمعیسی

از کشته خود پرس که چونی ز غم ما ******* کز جای به پا خیزد و آید بهتماشا

شکرانه که دلدار به لطف آمده با ما خورشید ز سودای غم عشق تو سوزان ******* صد چشمه جیحون ز غم

هجر تو گریان افالک به صحرای غمت واله و حیران ******* عشاق تو اندر دل شب با غم

و افغاندین و دل خود داده به دلدار به یغما

هر کس که به جز روی نکویت شده مایل *******از دلبری غمزه حسنتشده غافل

آرام دل از یاد رخ خوب تو حاصل ******* بر دل ندهد راه به جز مهر توعاقل

35

کاین حاصل عمرش بوده از دیده بینا عمری به بال کرده دل خسته من خو ******* هر لحظه بدین خانه شوریده

کند رو باری ز غم و حزن دگرگونه ز هر سو ******* تا پیکرم از ضعف و نحیفی

شده چون موآگه نبود هیچ کس از این غم و بلوا

آن موکب واالی شهنشاهی دوران ******* باز آمده در بادیه مهر به جوالن بر عشق رخش هر که چو من ساخته بنیان ******* از سطوت سلطان

جمالش شده ویرانوان شاه ندارد ز کس اندیشه و پروا

با یاد یکی منظر زیباست دلم شاد ******* کز عاشق شیدای خودش او نکندیاد

ما بسته او ، او زغم ما بود آزاد ******* دل داده همه هستی خود یک سرهبر باد

تا کرد در او صاحب دل منزل و مأوا حیف است جمالی چو دل آرای تو مستور ******* مشتاق چو من باشد از

آن منظره مهجور زین پرده چه باشد غرض یار و چه منظور ******* خوش آن که شود سعی

من شیفته مشکورباز آید از این پرده برون آن رخ زیبا

آن کو چو من افتاد در این آتش سوزان ******* زین مهلکه بیرون بهسالمت نبرد جان

جانی که گرفتار شد اندر غم جانان ******* جانبازی و آزادی آن جان بودآسان

این است مراد دل مشتاق ز دنیایا تیر مزن بر دلم از غمزه جادو ******* یا بر سر بیمار فکارت بنما رو

از لطف نما پرسش درد و الم او ******* چون بر سر بیمار رود یار پریرورنجوری بیمار کند رو به مداوا

صد شکر که ما دل ز غم غیر گسستیم ******* از جمله آفات جهان یکسرهرستیم

تا عهد وفاداری دلدار ببستیم ******* با سنگ جفا عهد وفا را نشکستیم زین سان بود از یار به ما منت عظمی

آه و دل و افغان من از حصر فزون شد ******* اندر غم سودای تو دلکاسه خون شد

وین کاسه ز جور فلک و دهر نگون شد ******* خون دل من اشک روانگشت و برون شد

برد از کف من جور زمان صبر و شکیبا

*******36

ای دلبر یکتای پری چهره گلگون ******* کردی دل ما را ز غمت کاسه پرخون

حاصل نشدم کام دل از آن لب میگون ******* ره یافته بر کوی تو هر طالعمیمون

باز آمده اقبال بر او جامه موزون افشاند فلک تا به جهان تخم محبت ******* زان تخم نرست از دل من جز

غم و محنت گر بود وفا مقصد از این کشت و زراعت ******* در مهر و وفا کشت من

آمد به نهایتافسوس که ایمن نشد از آفت گردون

حالی که مرا دیگ دل و سینه زند ******* هر لحظه دگرگونه پیامی شنودنوش

وقت است که از چشمه حیوان برسد نوش ******* آید به مراد دل من یارهم آغوش

بخشد اثری آه شب این دل محزون آن شمع که پروانه او جام جهان است ******* سوزان ز فروغ رخ او طایر

جان است در فرقت او خون دل از دیده روان است ******* هر دل که در او صورت

دلدار نهان است زین سان بودش خاطر افسرده مفتون

گر شور به دل افکند آن غمزه ابرو ******* زین سان به نگه دل برد آن فتنهجادو

مشتاق مشوش کند از سلسله مو ******* از عاشق دل باخته مستور کندرو

از حصر فزون تر بشود دل زغمش خون تا بر غم دلدار دل زار رهین است ******* گردون نگون با من دیوانه به کین

است جورش همگی با دل افگار حزین است ******* از روز ازل عادت افالک

چنین استیک لحظه نچرخد به مراد دل محزون

هر کس که قرین آمده با طالع حرمان ******* بختش چو من خسته اسیرشب هجران

دردش نشود به ، به مداوای طبیبان ******* در چاره او چرخ شده واله وحیران

از اشک روانش به کنار آمده جیحون آن سلسله مو بسته مرا پای به زنجیر ******* با دام چه خوش آمده حالی

دل نخجیر

37

خواهم ز خدا من به دعای شب درگیر ******* زین دام نسازد یله او))فانی(( دلگیر

کآزرده ز هر بادیه گردیدم و هامون

*******

قومی از غم كرده ای دل خون، ای شه ملك مالحت، دلبر زیبای من******* بت رعنای من

******* روزگارم ساخت چشمت، از هالل ابرویت ، خم كرده ای باالی منترك بی پروای من

آخر از رحمت نگر بر زردی سیمای من ******* هر زمان با چشم نمناكم در شب هجران ندارم قصه جز با بوی تو

بیاد روی تو ******* گه شوم مدهوش و گه ای خوش آن ساعت گذارم افتد اندر كوی تو

مست ای صنم از بوی تویا سپارم جان ز شوقت یار بی همتای من

******* در بر شمع جمالت جان او هر دلی كز عشق رویت دلبرا دیوانه شدپروانه شد

عاری از دنیا و دین و خویش و از بیگانه شد ******* جغد آسا در فراقت  ساكن ویرانه شد

حال زارش شد گواه محنت و غم های من ******* از عبیر نافه چینی حكایت آن سر انگشت كز زلفت حمایت می كند

می كند ******* وز پریشانی دل ها بس با نسیم صبحدم از گل سعایت می كند

شكایت می كندكز امیران جهان خون شد دل زیبای من

*******

تا که نهادم به سر هوای خوبان کنار ******* لوحه ی دل شسته ام از غزلآبدار

بود زمانی مدید به ترک شعرم شعار ******* تا که به باغ و چمن وزید بادبهار

نمونه حشر را نمود حق آشکار به صفحه ی خاک شد آیت او جلوه گر ******* که خلعت از شه گرفت تاج

زمرد به سر کار مسیحا نمود به گل نسیم سحر ******* نقاب از رو فکند بلبلش آمد به

برهر دو ثنا خوان شدند به ذکر پروردگار

38

بود مرا حیرتی ز الله ی رنگ رنگ ******* که ناگهان شد پدید آن صنم شوخو شنگ

بود در ابروش و چشم اشارت از صلح و جنگ ******* آب حیات لبش کار بهمن کرد تنگ

فتاد بازم به سر شورشی از عشق یار اگر کنم وصف شاه رقم با خدود حور ******* مدادم از مشک فام باید و

کلکم زنور مدح و ثنایش کنم تا به دم نفخ صور ******* زیاد اهل قصور روند غلمان و

حور در کف عشاق او دگر نماند قرار

ز وصف شیرین او شد ز نظر انگبین ******* زجلوه رفت آفتاب به پیش آنمه جبین

گر بگشاید نقاب ز صورت نازنین ******* تبارک الله فغان به احسنالخالقین

رسید به ناسوتیان ز چرخ نیلی حصار چرا نسوزد جهان ز آه جان سوز من ******* نیست چرا آخری بهر سیه روز

منمگر ندارد خبر آن شه فیروز من ******* که عاقبت ناله و آه دل افروز من

زنده به جان و کند به مقدم او نثار باز ز نو سر کنم فغان و اندوه و آه ******* که کرده بر تخت شاه ، دیو

دمان تکیه گاه چگونه بینیم که دیو نشسته بر جای شاه ******* خوشا سلیمان شود به

مسند عز و جاهبه چشم اعداء دین سیه کند روزگار

چو مقصدی در دلم نیست جز آن دلنواز ******* در طلبش می روم به هرنشیب و فراز

شاهد مقصود من گر نکند چهره باز ******* به درگه کبریا روم به راز و نیازشوم طلبکار او گریه کنم زار زار

چرا شده در حجاب جمال نیکوی او ******* گشته خموش از چه رو لعلسخنگوی او

مگر گرفته غبار خاطر دلجوی او ******* صبا ز رحمت ببر پیام من سوی اوبگو که پشتم شکست بار غم انتظار

کنون که از هجر او تنگ شده حوصله ******* کنم به راه طلب به روز وشب هروله

خار رهم گر کند پای پر از آبله ******* به جان جانان قسم کز او ندارم گلهرضای من رأی اوست به هر چه گیرد قرار

گرفته طوفان غم ملک دلم را فرا ******* نوح چه شد تا برم به کشتیشالتجا

39

ز آتش نمرود جهل گرفته دل شعله ها ******* آه کز این شعله سوختجسم من بینوا

خوشا گلستان کند خلیلم این طرفه نار کیست پیامی برد از من دلسوخته ******* به سوی آن کس که جان ز

فرقتش سوخته بگوید اندر رهت یکی نظر دوخته ******* مگر کنی یک نظر بر آن دل

افروخته که دارد از این نظر تا به ابد افتخار

گرم شود یک دمک بخت مساعد نکو ******* نشسته در پیش دل ببینمشروبرو

نماید از مرحمت ز حال دل جستجو ******* موافق آید مرا به کام دل آرزو رباید از کف دل شورش عشق اختیار

نبیره ی مصطفی زاده ضرغام دین ******* چو شیر آسا کند قرار بر رویزین

داد شجاعت دهد به شرق و غرب زمین ******* پاک کند عالمی ز لوثاعداء دین

چو برکشد از نیام شراره ی ذوالفقار کنون که شد )) فانیا (( دلت ز غم غرق خون ******* زدیده ی اشکبار خون

دل آمد برون روز وصالت شده چو بخت من سرنگون ******* گرت به مقصد شود فضل

خدا رهنمون در آستانه حبیب نمای جان را نثار

*******

باز آید در جهان باد شمال ******* تا کند گلزار عالم با جمال مردگان باغ وبستان و چمن ******* جان ز جان بخش جهان بخشد به تندر جهان دور فصول از کردگار ******* آیتی بر حشر و نشر است استواراز پس مرگ تو بخشد بر تو جان ******* چون بهار آوردنش بعد از خزان

جان دمیده بر تن عالم بهار ******* خرم از او باغ و و خندان الله زار از شمیم جان فزای یاسمن ******* یاد کوی دوست افتد جان من وز نوای عندلیبان و هزار ******* جان به سر آید زشوق صوت یار

می برد هوشت گل خوشرنگ و بو ******* آه اگر یابی رهی بر کوی اوگر چه کوی او ز عرش اعال تر است ******* از خیال و کاخ او باالتر است

راه بر این کاخ اعال کی بری ******* با زبون طبعی و این خیره سری گر خیال کوی او داری به سر ******* اول از این نفس دون می کن گذر

پشت پایی زن بر این شوم زبون ******* کان تو را کرده در آتش سرنگون پس ز همت دامنی زن بر کمر ******* همت از او می طلب با چشم تر

در طلبکاری به درگاهش بکوش ******* روز و شب میدار فریاد و خروش 40

هم یقین می دان که سائل زان حریم ******* می نخواهد کرد محروم آنکریم

دارد از این درگه عزت ، گدا ******* فخر بر شاهی که باشد زو جدا گر تو خواهی زد بر این درگه قدم ******* خیره سر مگذار پا در این حرم

زان که رویت از گنه گشته سیاه ******* بر بساط قدس ناید رو سیاه ال جرم روی عزیزی را بجوی ******* پس شفاعت خواه زان روی نکو

دست زن بر دامن صاحب زمان ******* آن امام دین شفیع مذنبانروی ، نیر باشدش نزد خدا ******* هم بود مقبول حق او را دعا

رحمت حق منتشر از بهر اوست ******* عالمی بر پا از آن روی نکوست ظاهر آید از جمال آن جناب ******* جلوه نگذارد ز بهر آفتاب

)) فانیا (( طغیان نمودستی قلم ******* که به مدح شاه عالم زد رقمور نه حیران است اندر وصف او ******* هم قلم فرسا هم نطق نکو

*******

کیست شهنشاه ملک و کشور دنیا ******* حکم که باشد روان در عالمعقبی

ریزه خوار خوان نعمت که نهاده ******* بهر شرف سر بر آستانه موالعرصه خاک و تمام عالم خاکی ******* جمله افالک و خلق عالم باال

خلق تمامی ز جن و انس و مالئک ******* پرتو فیض وجود سید بطحاصاحب امر و ولی حضرت داور ******* مالک جان صاحب بلیه عظمی

حیف از آن نازنین وجود که شد دور ******* از نظر دوستان به غیبت کبری شد دل من خون و جاری از ره دیده ******* تا که شد اندر حجاب آن رخ

زیبا چهره جان از حجاب غم نگشاید ******* تا نگشاید حجاب آن شه واال

بخت بلندی است رشک من که زخدمت ******* یافت از آن آستانه رتبه علیا

*******

گلشن عالم چرا تهی زصفایی ******* روی گلت را نمانده حسن و بهایی نی چمنت راست سبزه ای نه طراوت ******* شاخ گلت را نه بلبلی نه

نواییروح روانت ز تن مگر شده مهجور ******* کز پی بیماری تو نیست شفاییختم وصایت نموده پیشه خود را ******* فرقت و دوری ز دوستان و جدایی

قلب محبان گدازد از غم هجران ******* نی خبر از دوست آید و نه نداییآه ز رفتار کج مدار فلک آه ******* آه از این دوری و فغان و جدایی

باز شود نوجوان جهان چو ببیند ******* همچو سلیمان به تخت تکیه نماییکشور عالم ز معدلت بکند پر ******* چو بنماید طلوع عدل خدایی

صفحه گیتی ز کفر و شرک کند پاک ******* وانگذارد دل سیاه و ریایی41

دست به شمشیر و جان فزون ز شماره ******* دین مبین را کند نثار وفدایی

صورت عالم به نور جلوه گر آید ******* شاه والیت به روز چهره گشایی بیچاره چون به دوست برد راه ******* نیست از او منزلی پدید و((فانی))

سرایی

*******

یک دم نظر به خسته زار نمی کنی ******* رحمت به حال زار فکاری نمیکنی

زین دل که گشت آینه دار جمال تو ******* زنگی زدوده رفع غباری نمیکنی

دل ها شده نشانه تیر نگاه تو ******* از ناز زین میانه شکاری نمی کنی جور زمان به فصل خزان برد عمر ما ******* زین الله زار یاد بهاری نمی

کنی پیر رهیم و چشم بدان بخت نوجوان ******* همت نمی گماری و کاری نمی

کنیما میگسار مستیم و یک زمان ******* با یک نظر عالج خماری نمی کنی سر گشتگان دشت جنونیم و جستجو ******* زین گمرهان به هیچ دیاری

نمی کنی چون آفتاب صبح سعادت جمال توست ******* روشن به ما چرا شب تاری

نمی کنی تا رهسپار گلشن حسن تو گشته ایم ******* زین راه عالج زحمت خاری

نمی کنی

*******

ما را دل شیدا شده مبهوت به رویی ******* یعنی ز سفر رحل فرو هشتهبه کویی

پا بست بهشتند اگر زاهد و عابد ******* ما بسته به زنجیر یکی سلسلهمویی

تا برد ز من دین ودل و عقل به یغما ******* از قید نکوهش یله ام کرد ونکویی

در بادیه عشق بشستیم زجان دست ******* زین مرحله آسان نتوان رفتبه سویی

آن کس که چو من مست شد از دیده ساقی ******* جامی ندهد سود بر اویا که سبویی

آن یار پری چهره نهان است ز انظار ******* ناید به مشام کس از آن غالیهبویی

42

*******

این مطرب خوشگو چو کند ساز نوازی ******* افالک به رقص آورد از لحنحجازی

در پرده ندانم چه بود چرخ فلک را ******* هم دست قضا راست دگر گر نهچه بازی

از همت شه کوکب اقبال گرفته ******* از ضعف حضیضش ره اوجی وفرازی

بر خلوت دلدار اگر راه سپارم ******* با خاک درش هست مرا راز نیازی زین شیشه که روشن شده از طلعت دیدار ******* آید به کفم جام جم از

بنده نوازیبا صاحب آن نام رقم گشته ز مینا ******* اندر شب تاریک کنم راز و نیازی

*******

کوتاه مبادا زدرت پای ارادت ******* بر دوش گران است بس این بارشقاوت

هر کس به خیالی شده دلداده و شیدا ******* ما شیفته دلبر و مشتاق بهطاعت

زان روز که دادیم دل و دین به نگاهی ******* کردیم سپر سینه بر تیرمالمت

یارم بگزیند ز پی خدمت و من سر ******* بر عرش برافرازم از این درکسعادت

با ساقی ما گوی که خمخانه بپیما ******* کز بهر خمارم نکند جام کفایت

*******

بر سر من هست شور مصطفی ******* آن یگانه شمس برج اهتدارهنما و رهبر عالم همه ******* دستگیر عالم و آدم همه

سید حزب جلیل انبیا ******* شاه خیل اولیا و اصفیا فخر عالم شاه خاتم آمده ******* نور بین کز جنس آدم آمده

آستان بوس آمده روح االمین ******* بر در درگاه ختم المرسلین

*******

خوش که برد فغان من صبا به پیشگاه شاه ******* داد دل مرا برد عرضهکند به دادخواه

43

که می رسد به گوش دل ز بضعه محمدی ******* ز جور طاغیان دین همیفغان و داد و آه

شعله ور آتشی ز کین بود به سینه عمر ******* نمود عاقبت از او خانه عزدین تباه

آتش جور آن شقی چون بنمود سرکشی ******* گلشن دین از او بسوختاز گل و سبزه و گیاه

جهان به کام دل شود چو منتقم به پا شود ******* تیره کند به طاغیان روزبسان شب سیاه

*******

یکه تاز عرصه هر ابتال ******* تا روان شد سوی دشت نینوا عزم جانبازی به راه دوست داشت ******* خامه حق حکم او زین سان

نگاشت هم ز مبدأ ]بود[ وردش این کالم ******* کز شهادت نوش خواهم کرد این

جامهم گریزی نیست از این مرحله ******* بر من و یاران من یک سلسله

ما به ملک جاودان ره میبریم ******* طالب آن ملک همره می بریمهمتش باالتر از کاخ خیال ******* مقصد واالی او بودی وصال

این نصیب ار شد تبدل بر خلیل ******* سبط او بنمود قربان ها قتیلهم ز جان بگذشت و هم از اهل و مال ******* داد دارایی به راه ذوالجالل

بود در انفاس او آب حیات ******* زان سبب بخشید عالم را حیاتدشمنان دین به دشت ماریه *******راه جان بردند سوی هاویه خیل مشتاقان عیش جاودان ******* جاودان گشتند در باغ جنان

صاحبان جان باقی گشته اند ******* تا به خون خویشتن آغشته اند

*******

آن لب لعلی که بودی رشک گل ******* بوسه گاه حضرت ختم رسلجور مخموری نمودش آشنا ******* در میان طشت با نوک عصا

چون قرین غنچه گل خار شد ******* گلشن و گلزار عالم زار شدسرور انور که می بودی مدام ******* بر سریر سینه خیر االنام

از چه رو جا کرد بر رأس سنان ******* آن که بود از جاه بر عرشش مکان لذت بما((فانیا))تا سرودی این غم انگیز نوا ******* تلخ کردی

*******

شاهزاده نوجوان نازنین ******* شاه خوبان شبه خیر المرسلینسرو بودی قامت رعنای تو ******* ماه بودی منظر زیبای او

44

او به عزم یاری باب گرام ******* رو به میدان رفت با صد احتشامبود بابایش ز پی دیده به راه *******سوی او میکرد از حسرت نگاه

پس نظر کرد او به باال کای خدای ******* شاهدی بر این گروه از ماجراسوی ایشان نوجوانی رفت کاو ******* بود چون پیغمبر اندر خلق و خو

آرزوی ما به دیدار رسول ******* از نگاه روی او می شد وصولرزم شایان کرد و آمد سوی باب ******* کای پدر کشتم عطش از التهاب

گر رسانی بر لبم یک جرعه آب ******* آیدم زان آب بر تن صبر و تاب

*******

ای دل به کوی دوست تو روی نیاز کن ******* با دست عجز و البه در لطفباز کن

ز اغیار خانه ساز مخلی و آن زمان ******* با دوست همنشین شو و آسودهراز کن

دستت به تار گیسوی او گر شبی رسد ******* آن شب غنیمت است سخنرا دراز کن

در عمر یک نماز تو مقبول حق نگشت ******* زین پس به باده غسل کنآنگه نماز کن

از ماست عجز و البه و راز و نیاز آه ******* هر چند خواهی ای شه خوبانتو ناز کن

درد و بالی ما شده از حد و حصر بیش ******* بیچاره ایم چاره تو ای چارهساز کن

*******

خوش آن دلی که کند درگه خدایی باز ******* بر آستانه لطفش رود با رازو نیاز

کند زهر کس و نا کس نگاه خود کوتاه ******* به سوی غیر خدا چشم راندارد باز

ز هر جماعت و هر محفلی بپوشد چشم ******* شود انیس خدا با خدا نمایدراز

غریق گردد و واله به یاد حق ، شب و روز ******* چنان که هیچ نباشد بهغیر حق دمساز

شبان تیره چو ظلمت گرفت عالم را ******* به کاخ عرش کند طایر دلشپرواز

*******

آنچه حاصل آیدت از مال و جاه ******* فانی است و عاقبت گردد تباه45

هم متاع حسن را باشد زوال ******* هم تو را نیروی و قدرت چون ظاللحشمت و ملکت رود بیرون ز کف *******مرگ را ناید خطا تیر از هدف هم زن و فرزند و مال است عاریت ******* هم به تن روح روان است

عاریتکوکب بخت جهان دارد افول ******* اوج او اندر حضیض است و نزول

پایداری نیست در ملک جهان ******* ناورد عاقل دل اندر بند آن عالمی می دان جهان را پر غرور ******* می ندارد بهر هشیاران سرور

از سعادت نیست اقبال جهان ******* ور کند رو نیکی بختش مدان چون که او دارد بد و نیکش عبور ******* زان نشاید بود در حزن و سرور

همتی ورزد بر این دنیای دون ******* دیده ای کز احولی باشد زبون

*******

این بشر را هست عمری جاودان ******* نگسلد عیشش به مقراض زمانعالمش پاکیزه از حزن و کالل ******* با سرور او قرین ناید مالل

گر سعادت بایدت ای مرد راه ******* هان مکن روی نکویت را سیاهاز سعادت سخت گردد درب باز ******* مقصد این راه دور است و دراز

گر سعادت یار تو ای یار شد ******* هم گلستان چون خلیلت نار شد جانت از قید هوا آزاد گشت ******* شد رها از بند حزن و شاد گشت

آفرین حق بر آن آزاده جان ******* کو رها کرده دل از قید جهانجان فدای آن سبکبار سعید ******* کآید اندر هر قدم او را نوید

من فدای جان پاکان جهان ******* که نیالود از غباری رویشانچهره ها گلگون و دل چون آینه ******* سر نزد از دیده هاشان خائنه

چون]که[ بازرگان ملک دائمی ******* بهر این سودا به دنیا قائمی سود این سودا نفیس و پر بهاست ******* چون زیان آن که دردش بی

دواستآن که شد سوداگر خلد برین ******* نیک بختی را بدان با او قرین

گر نیاری سود جنت را به دست ******* استخوانت را زیان خواهد شکست

*******

روی جان دارد حجابی پر غبار ******* آوخ از این احتجاب و استتارلطف حق کو نور بخش عالم است ******* دیده ام دارد به ره در انتظار

دست جود آن که بنمود از کرم ******* جمله ذرات عالم برقرارروزی از الطاف عام خویشتن ******* گیرد از دست فقیر خوار و زارآن که از جور و جفای دیو راه ******* گشته رنجور و پریشان روزگار

گر نباشد فیض احسانش مدام ******* ذره ای بر جا نماند پایدارهر که را از رحمتش بخشد نصیب ******* عیش جاوید آیدش بر استوار

46

*******

اندر آمد ز در خلوت دل یار ، سحر ******* گفت کس را مکن از آمدنم هیچخبر

گفتمش کی ز تو یابم اثری گفت آن دم ******* که نماند ز تو اندر دو جهانهیچ اثر

گفتمش هیچ توان در تو رسیدن گفتا ******* در من آنکس برسد کو کند ازخویش گذر

*******

خوشا آن خنجر و آن نیش فوالد ******* که دارندم بدین سان تحفه دلشاد شود نشتر به چشمان نیش نوشش ******* دل آشفته از غم سازی آزاد

*******

مأوای دلدار است دل ، کی جای اغیار است دل ******* دادم به او من خانهرا ، بر درگهش دربان شدم

رفتم به ملک آگهی ، دیدم بدی ها را بهی ******* خود را ز خود کردم تهی ،جسم جهان را جان شدم

*******

به غیر شهد خموشی کدام شیرینی است ******* که از حالوت او لب بهیکدگر چسبید

*******

دست و دامان تهی رفت برون از دنیا ******* از بر مردم فهمیده هر آنکس که نفهمیده برفت

*******

عالم همه از روی جمیلت شده پر نور ******* در دیده اعمی رخ زیبای تومستور

موسی كلیمی نبود تا كه ببیند ******* هر لحظه پدیدار تجالی تو بر طور هر جام دلی گشت پر از ساغر مهرت ******* مأنوس تو گردید و زغیرت

همگی دور ما دست ز دامان جالل تو نداریم ******* زین درگه لطف است طلبكار تو

47

منصور ******* تا جز تو نماند دگری یكباره بزن آتش غیرت به دل ای دوست

مقصد و منظور این خانه كه بیگانه در او ساخته منزل ******* خالص كن و دشمن همگی

ساز تو مقهور در فضل عمیم تو نگنجد كه فتد دوست ******* در مهلكه و دشمن او خرم

و مسرور ای مهدی موعود تو را باد تحیت ******* پس رحمت حق و بركاتش به تو

منثور ******* شایان صلوات ابدی نازل و منشور پیوسته بر آباء كرامت ز خدا باد

******* بر بندگی درگه شه نامی و ما دست به دامان توالی تو داریممشهور

******* دریاب یكی خسته وامانده و منفور ای روی پسندیده درگاه خدایی ******* مقبول به درگاه خدا گردد گر یك نظر از لطف بر این خسته نمایی

و مغفور زین در كه گدا باز از او نامده محروم ******* امید شود سعی من شیفته

مشكور******* منظور به درگاه خدا آید و مبرور روی سیهم از كرم حضرت موال

******* كان سوخته در راه تو بنمای به ]فانی[ ز كرم یك نظر ای دوستشد كشته و مهجور

*******

******* ناخدا باشد خدا اینجا رفیق اندر این كشتی و این بحر عمیقناخدا در بحر تو باشد خدا ******* كی شود این ناخدا از تو جدا

اندر این دریا خدایت ناخداست ******* غم مخور چون ناخدا اینجا خداست******* عشق حق سكانی و فلك نكو كشتی هر شط و هر بحر است او

عشق مجنون چون پدید آمد مجاز ******* آن مجازی بهتر از شرك نمازای برادر جامه شركت ببر ******* اندر آن بازار عشق آن را بدر

*******

 چو پای از جاده بیرون شد، چه نفع از رفتن راهمچو كار از دست بیرون شد، چه سود از دادن پندم

 معلم گو ادب كم كن، كه من ناجنس شاگردمپدر گو پند، كمتر ده، كه من نااهل فرزندم دلم تا عشقباز آمد، در او جز غم نمی بینم

دل بی غم كجا جویم، كه در عالم نمی بینم

48

 دمی بی همدمی خرم، ز جانم بر نمی آیددلم با جان برآمد، چونكه یك همدم نمی بینم

مکاشفات :این خواب مربوط به ابتدای سیر ایشان و اوائل ورودشان به شهر قم است :

- در دهه اول ماه جمادی االول ، در خواب ظرف نقره ای بزرگی را که1 مملو از آب زالل بود ،دیدم و روی آب ، ظرف های کوچک نقره ای بود ، به

سوی آن رفتم وظرفی آب برای طهارت برداشتم. دیدم آن ظرف ها به صور محدب درختان و پرندگان منقوش است که بالهایشان را گشوده در هوا پرواز

می کردند و در ضمن آن نقش ها ، با خط نسخ نوشته شده بود : »ذلک فضل الله« . بعد از بیدار شدن و به خاطرآوردن خواب خوشحال و مسرور

شدم، ماشاءالله . سپس روز نهم آن ماه به منزل سید بزگوار حاج آقا حسین قمی برای اجارة روزه رفتم . بعد از مالقات با او ، از او پرسیدم آیا جلسه ی اخالق دارد؟ بعد ار اطالع از آن، ایامی را در مجلس اخالق او حاضر میشدم

و کتاب سیر الی الله نوشتة عالم بزرگوار و ربانی حاج میرزاجواد تبریزی)ره( را از او گرفتم و از روی آن استنساخ کردم و گمان دارم که

خداوند ـ جل جالله ـ مرا بر آنچه از فضل و کرمش توفیق داد ، موفق نفرمود مگر بعد از روزهای اندکی ، نزدیک به هفت روز. بعد از گذشت حدود

یک ماه دیدم که کلیدی در دست دارم و می خواهم قفل بسته ای را بگشایم . پس گشودم و روزگاری نگذشت که برایم اولین مرتبة انکشاف از

ا لنهتدی لو ال أن معرفت نفس حاصل شد . الحمد الله و خدرا شکر.» و ما کن هدانا الله« و کیفیت این انکشاف بدین گونه بود که شبی داشتم میخوابیدم، در حالی که هنوز بیدار بودم، دیدم نوری تابنده اطراف سرم را از هر جهت احاطه کرد و سرم محاط در آن بود همچنان که قرص خورشید در انوارش احاطه میشود، لکن این نور مانند نور ماه بود، با وجود این روشن تر از نور خورشید و ماه بود و گویا همین االن آن را به این حالت میبینم؛ و به خاطر

خوشحالی از این حالت و این وقت، خندان و متبسم شدم و ماه هایی از آن واقعه گذشته است و من نورهای زیادی را به صورت متفرق و مختلف در

اندازه و کیفیت می بینم و بیشتر از همه در اوقات نماز، خصوصا شب ها و روز های جمعه می بینم و شبی بعد از سر بلند کردن از سجده طوالنی بعد

از نماز شب، نور هایی مواج و شبکه ای را در دیوار خانه و زمین و هر جا که در این حالت نگاه می کردم، قریب یک ربع ساعت مشاهده کردم تا اینکه به

تدریج کم و کم تر شد تا به کلی از نظر غایب شد. الحمد الله اوال و آخرا و. 1350 ذی الحجه 12ظاهرا و باطنا.

- سی و پنج روز قبل از آن تاریخ در خواب دیدم که وارد چشمه ای پر از2 آب زالل شدم که سی و پنج پله زیر زمین بود . وقتی به آن رسیدم ، واردش

شدم و در آب غسل نمودم و سه مرتبه در آن فرو رفتم و خداوند متعال شب گذشته مرا بر شب زنده داری موفق نمود و چون از بستر برخواستم ، یک ساعت و نیم به طلوع فجر مانده بود و هنگامی که مشغول نماز شده ،

در رکعت اول وارد شدم دیدم که خانه منور و روشن شده است به گونه ای49

که با آن نور تاریکی نماند و هر چه را که در خانه بود ، مانند روز روشن می دیدم . از این حالت مرا دهشت گرفت و این روشنی برای لحظه ای بیشتر

نماند و از دیده پنهان شد و آن شب به جهت آشکار نبودن ماه در آن 6ساعت ، ظلمانی بود و الحمد الله و له الشکر و منه الفضل و الزیاده .در

محمد جواد .1351جمادی االول - دیشب در خواب عبدالمحمد را دیدم که در زمان حیاتش وکیل بود . به3

من سالم کرد ، انگشتش را گرفتم ، از این کار خیلی ترسان شد به حدی که با ناخن هایش دستم را محکم فشرد و او را رها کردم . بعد چیزهایی از او پرسیدم . از پاسخ دادن به شدت ابا می کرد . غم و اندوه را از چهره اش

دریافتم و به او قول دادم که برایش دعا کنم و پرسیدم : آیا دعای من برای تو نفعی دارد ؟ گفت : بسیار زیاد . آن گاه بعد از رها کردن ، از او سوال

کردم و اصرار نمودم که بعد از این کار ، جوابم را بدهد . پرسیدم : آیا خدا مرا به مقام فنا و معرفت می رساند ؟گفت : هزاران بار و مرا برای این امر

14به تضرع و گریه توصیه کرد . سپس از زمان فنا پرسیدم . گفت: بعد از سال و امکان آن هست که با دعا و گریه و التماس تغییر کند . سپس از حال .... پرسیدم و اینکه آیا صالح می شود یا نه ؟ گفت : بله ، در نهایت

و دیدم که عبدالمحمد بر–صالح .- خداوند عاقبت کارهای ما را به خیر کند حال خود می گرید . از سبب آن پرسیدم ،گفت : به خاطر کمی بهره و

هجری قمری دو ساعت1352 ذی القعده سال 28نصیب و این شب جمعه قبل از طلوع آفتاب بود .

هـ . ق در حالی که در مسجد جمکران1352 ذی الحجه 21- شب جمعه 4 بودیم ، دیدم که مادرم دو تسبیح از تربت شریف که بسیار زیبا و خوش نقش بودند به من داد که ریسمانش هم بسیار زیبا و به رنگ بنفش بود . این قضیه

مرا خوشحال کرد و هنگامی که از خواب بیدار شدم ، چون در بعضی از خصوصیات آن از قبیل دو تا بودن و غیر آن متحیر بودم ، تعبیر خواب را از

قرآن استخراج کردم . برای تعبیر آن ، سوره های قرآن را به عدد روز های ماه شمردم و به سوره انبیاء رسیدم و به همان تعداد آیه های آن را شمردمهار ....« در تعبیر رسیدم که مانند وحی منزل یل و الن حون الل و به آیه » یسب

بود ، همچنان که این کیفیت در روایت وارد شده است و در آخر روایت آمده است که آن مانند وحی منزل است و دانستم که تعبیر خوابم این است که

خداوند ان شاء الله مرا توفیق می دهد که شبانه روز به ذکر او مشغولباشم . و الحمدلله اوال و آخرا و ظاهرا و باطنا .

ماه قبل از آن در هنگامی که وارد رختخواب شده بودم و پیش از3و حدود آنکه به خواب بروم ، دیده بودم که وارد دری شدم و آن را باز کردم و از آن

به باغهایی وارد شدم پر از درخت و با صفا و طراوت که به غایت وسیع بودند و بی شک این حالت در بیداری بود و از آن به توفیق الهی پی بردم که خداوند هم آن را بر من ارزانی فرمود و حدسم را تصدیق نمود و له الحمد و

الشکر بعدد آالئه و نعمائه.

50

هـ . ق خواب دیدم که نزد طبیب1353 ربیع االول 15- دیشب ، شب 5 آمدم و او با تزریق در لب مداوا می کرد . پس از تزریق ، حالت ضعف و

سستی بر من عارض شد . وقتی بیدار شدم این تعبیر به ذهنم آمد که برای من حالت سکر به وجود می آید و چون به این تعبیر مطمئن نبودم قرآن را

سوره15برداشتم و سوره ها و آیات را به عدد روزهای ماه شمردم ، آیه ما سکرت أبصارنا بل نحن قوم مسحورون «پس15 این آیه بود : » لقالوا إن

ساعت به صورت ممتد حالتی3بدان مطمئن شدم و در آن روز ، قریب مانند بهت و محو بر من عارض شد. والحمد الله اوال و آخرا . محمد جواد .

هـ . ق دیدم سید محمد ، مدیر کتابخانه ، شخصی را1354 محرم 9- شب 6 برای سواالت به خواب فرو برد . از او باقیمانده عمرم را که مانده است

سال و چیز های زیادی را پرسیدم که به خاطر نمی آورم25پرسیدم گفت : به جز آن که فکر می کنم در جواب گفت : فنا بعد از دو سال است ، و الله

اعلم . - دیشب در خواب دیدم در هوا پرواز می کردم و به سوی آسمان باال7

میرفتم. بسیار پرواز کردم تا به زیر قبه ای رسیدم که در سطح مقعر آن آینه بزرگی بود. خود را در آن مشاهده کردم. سپس پرواز کردم و آینه های

بسیاری را به همان شکل توصیف شده دیدم و در تمام آن ها خود را با تمام قامت می دیدم سپس پرواز کردم و باال رفتم تا رسیدم به دیواری که در

اطراف آن اسماء خداوند متعال نوشته شده بود در خواب متوجه شدم که این ابتدای وصول به مقام الهوت است، به فضل خداوند منعم . من بر آن طواف کردم ، بر اسمی بعد از اسمی تا تعدادی از اسماء و گویا به هنگام

طواف بر گرد اسماء ، مانند پروانه واصلی بودم گرد چراغ ، در نهایت شوق و وجد. هنگامی که از خواب بیدار شدم ، خدارا شکر کردم و همواره منت او

هـ .ق بود.1355 محرم 5راست و این شب ، شب یکشنبه ، هـ . ق بعد ار نماز صبح1357 ربیع الثانی 23- عنایت او در روز چهار شنبه 8

به خواب رفتم و خواب بر من غلبه کرد و حضرت رسول )ص( را در صورت استادمان ، حاج شیخ عبد الکریم )ره(، دیدم که لباس فاخری مانند لباس

زینت شده پوشیده بودند و خندان و خوشحال در باالی مجلس مملو از علمای سادات نشسته بودند مرا مورد لطف قرار دادند و به خود نزدیک

کردند تا در نزدیک ترین جا پیش ایشان نشستم عرض کردم یا رسول الله در جهات ایثار اختالف نظر است و گفته شده که با آیه »وال تبسطها کل

البسط« منسوخ شده است ولی من فکر میکنم این آیه در بردارنده حکم مولوی نیست. میخواهم درست آن را از شما بپرسم که صاحب قرآن

هستید. پیامبر حدس مرا تصدیق فرمودند و من... را در آن مجلس دیدم که در انتهای مجلس رو به قبله نشسته بود و به شدت گریه میکرد، گویا بر هم

جواری من با پیامبر حسرت می خورد والحمد لله اوال و آخرا و ظاهرا وباطنا. محمد جواد .

51

- سید ولی الله را بین خواب و بیداری دیدم که در لباسی نیکو و با وجهی9 59 صفر المظفر4 قدمی بود. 30 یا 20گشاده رو به من داشت و در فاصله

. - خوابی که آثار صداقت برای این بنده سیه رو در آن وجود دارد : دیشب10

عالمانی را دیدم که در آن ها آثار نیکی و بزرگی دیده میشد. از منزل سید محمدابوالمعالی خارج شده بود و جلوی در با آن ها مواجه شدم و نشستیم و صحبت کردیم و می گفتند: قبل از ماه رمضان ترک روح را در خواست میکند

روز از او خارج نمی شود و من در این هنگام به کثرت اطالع آن ها از7و بود .1359 صفر 26علوم پی بردم. این واقعه در شب جمعه

و سید بزگوار و فرزند سعادتمند روحانی، سید عبدالباقی به من خبر داد که مرا در صبح این شب در مکاشفه دیده است که از در بر او وارد شدم که در نهایت بهجت و سرور بوده است و گفت : می گفتی که خداوند متعال در این

شب علومی غیر قابل احصاء به من عطا فرمود . والحمد لله اوال و آخرا. ( 59 صفر 29( را در صبح دوشنبه دیدم. )55- این عدد)11(59 ذی الحجه 13( را روز شنبه در سجده دیدم )38- این عدد)12 - در شب گذشته موالنا ، حاجی آقا را در خواب دیدم و شکوه از سوء13

2عالم نموده ، تصدیق کرد . چاره میخواستم، می فرمود: پس سه ماه دیگر امتحان مشکل در پیش داری هرگاه از امتحان بیرون آمدی ، بعد از سه ماه

به مقصد نایل می شوی. حفظنا الله تعالی عنه مزال االقدام بمحمد و اله ( 1359 ذی الحجه 27الطاهرین )

- نوشته شده بود بر ورق های سهیلی تزئین شده در درختهایی که در14 آسمان بودند و هنگام وصل به آن ها با پرواز زیاد در حالت وجد و اظطراب به خاطر وصول به محضر ، از ورای حجابی مشبک و نوری در غایت رقت و

لطافت و انتقال دیده می شدند : بهترین مریدان ، مریدان حضرت محرم29}حق{هستند .الحمدلله وله المن علی کل حال . شب یکشنبه

بود .محمد جواد .1361 - در حالت خلسه در مقابل در منزل ، چهار شیشه بزرگ را در غایت15

شفافیت دیدم و آلودگی و غبار را با تجلیه از آن ها برگرفتم . والحمدلله علی( .1361 صفر 10کل حال )

- شب گذشته مرحوم آقا سید محمد علی طبیب )ره( را در خواب دیدم .16 از مسجدی که مطب دندانسازی او بود بیرون آمدیم . ایشان به جانب منزل

می رفتند . حقیر ملتفت شدم که درب مسجد مذکور باز مانده . کلید از ایشان گرفتم ، خواستم قفل را ببندم ،آویخته بود به محلی که دستم نمی

رسید . نردبان کوچکی گذاشتم . دو پله باال رفتم . دیدم بر آنجا نوشته آقای آقا میرزا جواد آقا کشته شد . با خود گفتم من به سفر رفته بودم ، خبر

کشته شدنم را داده اند . خوب است به اهل خود اعالم کنم که زنده هستم و( .1361 صفر الخیر 15الحمدلله علی کل حال )سه شنبه

52

( که حضرت ربوبیت با دست1427- در صبح روز سوم تمثلی را دیدم )17 لطف خود بر سرم دست می کشید و آثارش را بعد از یک یا دو روز دریافتم

( .2/1361 ع 4) - الیوم صبح بعد از بیداری از خواب روی خود را دیدم در نهایت روشنی و18

سفیدی که تا کنون نه غیری و نه خود را به این سفیدی ندیدم و الحمدلله( .2/61 ج 23علی کل حال )

- در شب پنج شنبه نزدیک صبح یا صبح روز مذکور در خواب دیدم به19 همراهی آقا میرزا باقر و چند نفر از رفقا اربعین گرفته و ترک حیوانی نموده

ایم . در این حال متذکر بودم که چون جمعیتی هستیم ،این اربعین به آخر می رسد شب بعد که شب جمعه بود ، اوائل شب به خاطر خطور می نمود و

وائدنا موسی الی آخر اآلیه تالوت شد . ولحمدلله اوال و آخرا و ظاهرا و باطنا( . 1361 شهر ارمضان 14)

- دو یا سه روز قبل دیدم که می خواهم وارد بیت الله الحرام شوم و در20 این وقت ،حالتی از عنایات نیکوی خداوند را دریافتم که با معنای آن مناسب

بود و این امید را در پی داشت که مرا به تفضالت و عطا های خود به آنچه می خواهم برساند و امید به سرعت آن دارم ، ان شاء الله تعالی ، چرا که

فاصله زیادی بین احرام و زیارت نیست و در خلسه قرآن گشوده ای را دیدم ماه11که در صفحه چپ آن سوره فتح بود والحمد لله علی کل حال ) در

( .1362رمضان المبارک دو مکاشفه که مشتمل بر دو بشارت است ، اول : و من دخله کان– 21

آمنا )آیه قرآن ( ، دوم : ورقه هویت شب جمعه منزل ، وتا االن مطلع نشده ام که شب جمعه در مجلسی خواهیم بود یا آنکه مجلس ما اصال منعقد نمی

( .63 صفر 12شود . والخیر بیده تعالی ) از تفضالت الهی در شب جمعه در آخر صفر در خواب ختمی را در– 22

غایت مجرب بودن دیدم که از روز جمعه دیده میشود و آیة اول از سورة مبارکة حمد به عدد ... خوانده می شود والخمدلله علی کل حال . جمعه :

بسم الله الرحمن الرحیم به عدد ... ، شنبه: الحمد لله رب العالمین به عدد ...، یکشنبه : الرحمن الرحیم به عدد ...، دوشنبه : مالک یوم الدین به

عدد ... ، سه شنبه: ایاک نعبد و ایاک نستعین به عدد ... ، چهار شنبه: اهدنا الصراط المستقیم به عدد ... ، پنج شنبه : صراط الذین انعمت علیهم غیر

المغضوب علیهم وال الضالین به عدد ... . - از الطاف عالی قدر، دو یا سه روز قبل در خواب شنیدم که حضرت23

الهی ـ جل ذکره ـ می فرمود : می خواهم شوق فالنی را تا دو ماه افزونی بخشم و مرا نام می برد و اثرش را در آن ایام مشاهده کردم و امروز دیدم

محمد جواد.2/63 ع 21که در خانة قبلی باز است ، به تاریخ شب شنبه - در خواب یا بین خواب و بیداری، هفت شب و هشت روز را دیدم که24

فرمان الهی در میان آن ها پیوسته فرود می آید و گمان بر آن است که محمد63 ذی القعده 21عبارت بود از معرفت ، والحمدلله علی کل حال )

جواد ( .53

- مکاشفه ای که گمان قوی بر صدق آن است . فرزند سعادتمند، حسن25 ذی القعده23آقا را دیدم . گفت یک سال تا زمان وصول مانده است )

محمد جواد ( .1363 - دیشب در حال بیداری گفت : کار تو در امور روحانی تدریجا به درجات26

واال می رسد و امری فوری نیست اما برای تو دو امر عظیم است که به زودی در هفت و چهارده حاصل می شود، والحمدلله اوال و آخرا و ظاهرا و

.1364 محرم 22باطنا . تحریر شد در روز یکشنبه - همچنین دیشب در حالی که در قبض بود گفت : تو را در مرتبة عالی27

( .64 محرم 27دیدم و به تو وعده چهار ماه دیگر را داد ) (.1364 رجب 14 )روز 166- در شب گذشته این عدد را دیدم : 28 .1364- وحدت کشفی علمی در روز دوشنبه بیست و هفتم ماه شعبان 29 - دیشب نزدیک صبح به اذان قلب کلماتی متبرک را شنیدم ، اول : اللهم30

صل علی محمد و آل محمد، دوم: ال اله اال الله ، سوم: بسم الله الرحمن ( .64 ذی القعده 4الرحیم ، چهارم : سبحان ربی العظیم و بحمده )به تاریخ

- دیشب بعد از خواندن نوافل نزدیک به صبح به بستر رفتم . ... از گوینده31 ای شنیدم که می گفت : سه مرتبه ندا داده شد : دخترم ، ای حضرت زهرا ، دلخوش باش . و مخفی نماند که »دختر« تخاطب با خود است و دختر بودن عبارت است از انتساب ایشان به حضرت }رسول{ جلت عظمته و »سه« احتمال دارد که اشاره باشد به سه روز یا وجوه دیگر ، و له الحمد علی کل

( .64حال )روز سه شنبه نهم ذی القعده - چند روز پیشتر خود را بدون پوشش دیدم و دیشب درختی را دیدم که32

مانند چراغی در دوجایش شعله ور بود ، نزدیک به من در فاصله ده قدمی و 64شعله سفید بود ، با این وصف که دارای بهجت نبود )آخر ذی القعده

محمد جواد( . - دیشب پیش از صبح در خواب دیدم که به سوی قبله به پشت خوابیده33

بودم و سورة توحید را میخواندم و هنگام خواندن آیة » لم یلد ولم یولد « قلبم به آتش اشتیاق برافروخته می شد و الحمد لله تعالی علی کل حال ) در

( .64 ذی الحجة 16 - دیشب برادرانم سید عبدالباقی و سبزواری را دیدم که اولی بر گردن34

شتر و دومی بر وسط آن سوار بودند و به نظرم می رسد که از عمر اولی پنج سال و از عمر دومی هفت سال باقی است، هر چند که گمانم در مورد

( .65 محرم 23اولی قوی تر است )در شب - امروز صبح بعد از بیداری در خلسه دیدم که می گویم از این راه سیر به35

ع ل8سوی خدای متعال جز اندکی نمانده است و الحمدلله علی کل حال )65. ) - دیروز محمد علی سرایدار را دیدم و خواستم دربارة اموری از او سؤال36

کنم در حالی که او از پاسخ دادن امتناع میکرد . وقتی که در اثر اسرار پذیرفت ، از او از مقام معرفت پرسیدم. گفت : خداوند معرفتش را در ماه محرم آینده روزی تو می کند و با تأکید ، به نزدیکی آن اشاره کرد و در شب

54

کسی را در خواب دیدم که می گفت :65پنج شنبه اول ماه جمادی االولی »به تو "المص" را وعده فرمود « و گمان دارم که مربوط به دنیا باشد و

الحمدلله علی کل حال . - صبح امروز در خواب دیدم که درون دست راستم به خط نسخ با قلمی37

مشکی نوشته شده است : »والیه علی حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی« . آن را به برادر روحانی ، حسن آقا نشان دادم . گفت: »مالئکه آن را نوشتند« و من متوجه دخول در والیت شدم. لحظه ای نگذشت که دیدم

رنگ مشکی از آن زایل شد و جای آن بر گوشت پایدار ماند و الحمدلله تعالی( . 65)جمعه غره ماه ذی القعده

- چند شب قبل در خواب دیدم پرواز نمودم به قدری که منتهی به38 خستگی شد. به جایی رسیدم . شخصی تلقین می نمود، من نوشتم » قل هو

الله احد الله الصمد«. صمد را که نوشتم اوال بدون الف و الم نوشتم، بعد الف و الم به او ملحق نمودم و همان شب در خلسه دیدم » لیقولن ذهبه لفرح فخور « . شب گذشته در خواب دیدم آخر صفحة ی إن یئات عن الس

ذی29دست راست و اول صفحة دست چپ لفظ بشارت نوشته بود )( .1366الحجة

را دیدم .50 عدد 67 محرم 24- صبح دوشنبه 39 25 )15-در تفکر در دیدار حضرت ولی الله بودم که این عدد را دیدم: 40

( .67محرم 22 )به تاریخ 111- این عدد در خلسة بعد از نماز صبح مشاهده شد : 41

( .67ربیع الثانی ج ل ]جمادی االولی[ در عالم خواب به فکر لقاء حضرت ولی7- در لیلة 42

.88الله تعالی بودم ، در بین خلسه این عدد مشهود شد : - شب گذشته حاج آقای زنجانی را در خواب دیدم . می گفت : سه سال43

دیگر به جایی می رویم که نه امام هست و نه پیغمبر ، مقصود عالم فنا بود یا گفت : چهار سال دیگر و مظنون اول است و من متحیر بودم که در این

( .1367 ذی الحجه 15مدت چه کنم ) به تاریخ ( .1378 محرم 15 مشهود افتاد )19- امروز صبح عدد 44 - شبی در خواب دیدم که جماعتی از سادات جلیل القدر از خانه بیرون45

آمدند و با آن ها صحبت نمودم ، در بین مصاحبه فرمودند : برای ماه رمضاناحرامی است و آن هفت روز قبل از رمضان از حیوانی امساک نمودن است.

توصیه ها :دستورات حضرت آیت الحق آقای حاج شیخ جواد انصاری همدانی:

- نوافل لیلیه و نهاریه و با عدم موفقیت ، اتیان به قضای آن ها یا تقدیم آن1ها .

- توجه کامل عندالصلوه با سجاده و لباس سفید و پنج انگشتر )فیروزه ، در2 ، یاقوت معدنی ، عقیق قرمز ، عقیق زرد ( و استعمال عطر و مسواک و

شانه عند الصلوه .55

- خوردن مویز ، سرکه ، انار ، نان جو ، ) برای ایجاد نورانیت (.3- روزه حداقل در هر ماه سه مرتبه و جوع به قدر امکان .4- بیداری آخر شب .5- توسل به ائمة طاهرین )ع( خصوصا حضرت ولی عصر )عج( .6 - صلوات روز جمعه بعد از نماز عصر جمعه و در تعقیب آن اللهم عرفنی7

نفسک الخ خوانده شود. - دوام طهارت و االتیان الجمعه حتما و بسایر االغسال المستحبه علی قدر8

االمکان .- تفریق در صلوات.9

- دعایی است که حضرت آیت الله انصاری برای بیدار شدن از خواب فرمودند که چنان چه قبل از خواب قرائت شود هر وقت که شخص بخواهد بیدار میشود: » اللهم نبهنی الحب الساعات الیک ادعوک فتجیبنی و اسئلک

فتعطینی و استغفرک فتغفرلی اللهم اقمنی عن مضجعی لذکرک و شکرک وصلوتک و تسبیحک و تالوه کتابک و حسن عبادتک یا ارحم الراحمین.«

- یکی از رفقا نقل کرد از مرحوم انصاری همدانی برای حفظ در مواقع خوف ، آیه الکرسی را بخواند و چون به » و ال یوده حفظهما و هو العلی

العظیم « برسد این کلمه را هفت مرتبه تکرار کند و سپس آیه الکرسی راتمام نکند .

- دستوری است که حضرت آیت الله حاج آقا جواد انصاری به یکی از رفقت برای حضور قلب در نماز و رفع وساوس در امور عبادی مثل وضو و نیت و

طهارت و امثال ذلک داده اند .بعد از توبه کامل ،وضوی دائمی و اغسال مستحبه را تماما ) اغلب مقدار الماء مفرض است ( به جا آورد ، بعد از هر

غسلی چه واجب و چه مستحب یکصد مرتبه ذکر مبارک ))المهیمن(( را بگوید ، نوافل بخواند ، اول هر روز و اول هر شب به نیت خمسه طیبه

صدقه بدهد و سوره ناس را پنج مرتبه تالوت و ثواب هر دو را هدیه به ارواح طیبه ایشان نماید ، در موقع نماز نظر را به مواقع مقرره در فقه بیندازد) در حال قیام در محل سجده نظر کند و در حال رکوع به میان دو پا ، و در حال

تشهد به سر زانو و دست و در حال قنوت به کف دست ها ( .

خاطرات این خاطرات از یادداشت های عالمه طهرانی درباره آقای انصاری به دست

آمده است : - جناب محترم آقای حاج محمدحسن بیات همدانی اظهار نمودند که مرحوم

حاج شیخ جواد انصاری بسیار بیت زیر را به عنوان حدیث نفس می خواندند :چنین شنیدم که لطف ایزد به روی جوینده در نبندددری که بگشاید از حقیقت بر اهل عرفان دگر نبندد

چنین شنیدم که هر که شب ها نظر ز فیض سحر نبنددملک زکارش گره گشاید فلک به کینش کمر نبندد

56

- هم چنین مرحوم آیت الله انصاری همدانی شعر زیر را زیاد برای رفقا بهعنوان نصح و اندرز قرائت می کردند :

فصل گلم تمام به آه و فغان گذشت چون بگذرد خزان که بهارم چنان گذشت

بدنامی حیات دو روزی نبود بیش آن هم کلیم با تو بگویم چنان گذشت

یک روز صرف دادن دل شد به این و آنروز دگر به کندن دل زین و آن گذشت

- آقای احمد انصاری در نامه ای که برای آقای حداد نوشته اند مرقوم فرموده اند که شبی در رویا مرحوم والد را به خواب دیدم فرمودند : ) اللهم

افض صله صلواتک و سالمه تسلیماتک علی اول التعینات المفاضه من العلماء الربانی و آخر التنزالت المضافه الی النوع االنسانی المهاجر من مکه کان الله و لم یکن معه شی ثانی الی مدینه و هو االن علی ما کان علیه ( در

شب دوم به خواب دیدم فرمودند : ) محصی عوالم الحضرات الخمس فی وجوده و کل شی احصیناه فی امام مبین راحم سائل استعداداتها بیدی جوده

اال رحمه للعالمین ( در شب سوم به خواب دیدم فرمودند :و ما ارسلناک ) سر الهویه التی هی فی کل شی ساریه و عن کل شی مجرده کلمه االسم

االعظم الجامع بین العبودیه و الربوبیه خط الوحده بین قوسی االحدیه والواحدیه ( .

- در قطعه ای از نامه آقای احمد انصاری به آقای حاج آقا معین شیرازی 26/5/43چنین آمده است :

» چندی پیش همشیره )عیال آقای مهندس تناوش( به همدان آمدند و طبق اظهاراتشان مثل اینکه مرحوم والد رضوان پناه در رویا به ایشان فرموده بودند که بنده به نیابت از طرف مرحوم آقا صد و پنجاه رکعت نماز قضا

بخوانم و گویا تاکید زیادی هم فرموده بودند . بنده با کمال تعجب و استبعاد نیاز مرحوم آقا شروع به کار نمودم . در همان شب اول ایشان را دیدم با لباس قهوه ای رنگ )برک( عمامه مختصری که از یک طرف باز و از دور

گردنشان رو به سمت قلب تحت الحنک شده بود به همان شکل زمان صوریشان تشریف آوردند . کتاب قطوری هم گویا در دست راستشان بود . فرمودند : مطلب همان است که به تو گفته اند . مثل اینکه اظهار فرمودند

که به نماز تو خیلی نیازمندم .تردیدی نداشته باش و شروع به کار کن ،قریبا نتیجه آن را خواهی دید . بعدا فرمودند : به برادرم حاجی سید ..... سالم برسان . ) اسم آن شخص را بنده فراموش کرده ام (. به ایشان بگو این

قدر ناراحت نباشید ، مخصوصا فرمودند : جزع و فزع ننمایید . بگذارید کار مثل اینکه سیر تکوینی خود را انجام دهد زیرا با خواست خودشان نتیجه

مطلوبی به دست نخواهد آمد . « تا1377- » این حقیر)عالمه طهرانی(در سابق االیام ،شاید در سنوات بین

روزی با حضرت– است 1408 که تاریخ کتابت این سطور – هـ . ق 1379 استاد گرامی عرفانی،آیت الله و جمال السالکین،آقای حاج شیخ محمد جواد

57

انصاری همدانی در شهر همدان ، از مسجد به منزلشان در خیابان شورین می آمدیم . در راه در خیابان شورین عمارت بلندی که ظاهرا سه طبقه بود به من نشان دادند و گفتند : این عمارت مال جنانی است که تسخیر ارواح

می کند . او نزد من آمد و دستور سلوک عرفانی و سیر عوالم الهی را طلب کرد . گفتم : باید اوال دست از این کارت برداری و توبه کنی تا من تو را

قبول کنم و به تو دستور بدهم . او حاضر نشد دست از کارش بردارد فلهذا ما هم با او کاری نداشتیم . و باالخره جنانی به طهران رفت و با دربار شاه

رابطه پیدا کرد و برای آن ها کارهایی را انجام می داد و عاقبتش خراب شد»

حکایات در این قسمت تعدادی از حکایات نقل شده در جلسات آقای انصاری همدانی

را به نقل از مرحوم حاج معین شیرازی می آوریم .

دفاع از حق دیگران جناب کربالیی نورالله دباغ نقل نمود در عالم رویا در صحرایی دیدم جنازه ای

افتاد که سر تا پا آلوده به نجاست است . گفتم : عجب است که یک نفر نیست این جنازه را شستشویی نماید دیدم به حرکت درآمد دانستم زنده

ذراع قامت داشت ،آمد10است . در این بین شخصی یافت شده که قریب و او را مشاهده نمود . پس رو به آسمان کرد و عرض نمود : الها ، چگونه او را قبض نمایم و حال آنکه بدین نحو آلوده نجاست است ؟ وحی رسید او را واگذار به خودمان ، در این بین خطاب رسید : ای بنده ، دیدیم برخاست و

ایستاد . خطاب شد خود را به آب رحمت شستشوی ده . عرض نمود : پروردگارا خجالت می کشم . فرمود : چرا وقت معصیت خجالت نمی کشیدی ؟ و در این هنگام آب وافری از آسمان جاری شد و آن شخص

مشغول شستن گردید تا تمام بدن را شست مانند نقره خام و سرتا پا پاکیزه گردید و افتاد . آن شخص نزدیک آمد و عرض نمود : پروردگارا ، این شخص که قبض شد دیگر من چگونه او را قبض نمایم ؟ فرمود : خودم او را قبض

نمودم . عرض نمود : به چه جهت مستحق این کرامت شد با این همه کثافت و گناه ؟ فرمود : روزی در محضر حاکمی بود ، شخصی آمد و از دیگری در

نزد آن حاکم شکایت نمود و حاکم را اغوا نمود و حاکم امر به قتل آن شخص داد . صاحب این جنازه بر خاست نزد حاکم و اظهار نمود من آن شخص را می شناسم ، اهل این عمل و تقصی نیست . حاکم فکری نمود و گفت : او را به تو بخشیدم . صاحب این جنازه یک نفر از بندگان مرا از کشتن نجات

داده آیا من او را رحمت ننمایم ؟

اجل معین جماعتی خادمی داشتند نام او جعفر بود. روزی او را صدا زدند و بــرای انجــام

اسم او را صدا زدند عقربی از سقف کاری می خواستند بفرستند به بازار، تا58

حجره سر بیرون کرد و سرش را داخل نمود،] و همین طــور هــر وقت[ اســم جعفر را می بردند عقرب سرش را بیرون می آورد و وقتی جعفر را نمی دید سرش را داخل می کــرد و بــرای حضــار این مطلب تفهیم شــده بــود. بعــد ازــد، مدتی جعفر آمد] به او[ گفتند مگر هم اسمی پیدا نمودی؟ و جریان را گفتن تا صدا زدند جعفر، عقرب سر بیرون آورد. جعفر در غضــب شــد و گفت: االن چنین و چنان می کنم و با زنجیری که دست داشــت پرتــاب نمــود بــه ســقف،

بالفاصــله او  فورا عقرب افتاد روی گردن جعفر و بــدون تامــل او را گزیــد و افتاد وجان داد.

احسن الخالقین می فرمودند : عارفی سگی را دید که بسیار بد منظره بود گفت : چه بسیار

روی زشتی دارد ، سگ به زبان آمد و گفت : اعتراض تو به من است یا به خالق من ؟ اگر به من است که من مایل بودم به بهترین صورت ها باشم .

پس من که تقصیر ندارم و اعتراض تو به خداست . آن مرد فورا متنبه شد .

ادب نزد اهل باطن سال قبل بوده است . روزی60 یا 50می فرمودند : شیشه گر قمی در

یکی از دوستانش از او و جمع بسیاری از علما دعوت می کند و وقتی مدعوین حاضر می شوند همه او را مقدم بر خود می دارند ، یکی از علما که

بعد وارد مجلس می شود و شیشه گر را مقدم بر همه می بیند متاثر می شود . سوال می کند : شما از علم هم بهره ای دارید ؟ می گوید : بلی . آن

عالم می گوید : خطبه شقشقیه را بخوان و معنای آن را بگو و تجزیه و ترکیب بنما . آن مرد شیشه گر سر به گریبان فرو می برد )ویا به زانو می

گذارد( و بعد شروع می کند به خواندن آن خطبه با تجزیه و ترکیب و معنا وباعث خجالت آن مرد می شود .

دلبستگی به دنیا می فرمودند : درویشی نزد میرفندرسکی آمد و مدعی شد که من از دنیا

گذشته ام و به مرتبه فنا رسیده ام . میر از او پذیرایی نمود و با کمک یکدیگر به تهیه غذا مشغول شدند . هر یک کاری را عهده دار شدند و درویش بنا شد کشکی بساید میر با او تعهد کرد که اگر به مرتبه ای برسد سه حاجت او را

برآورد . سپس میر در او تصرفی نمود و در حین کشک ساییدن ، درویش دید جماعتی از دربار سلطنت آمده اند که شاه از دنیا رفته و ارکان دولت شما را

برای سلطنت انتخاب نمودند . درویش برخاست و به اتفاق آن ها به دربار رفت و بر تخت سلطنت نشست . دستور داد که می خواهم به شکار بروم .

اسب های ذی قیمت آوردند از جمله اسب سواری شاه را آوردند و خیلی مورد پسندش واقع شد . بعد از مراجعت از شکار به حرمسرا رفت و در بین زنان حرم یک کنیزی را که بسیار زیبا بود پسندید و مورد عالقه اش شد . بعد

به خزانه رفت و در حین بازدید از جواهرات یک گوهر بسیار خوبی را مورد59

نظر خود قرار داد و مراجعت نمود به دربار ! گفتند که یک مردی به نام میر فندرسکی ، جلوی در اذن شرفیابی می خواهد . درویش اذن داد که وارد

شود و از او پذیرایی نمود میر گفت : یکی از سه حاجت من اسب سواری پادشاه است . عذر آورد . دوم گفت : آن کنیزی که مورد عالقه شماست و سوم آن گوهر پر قیمت را به من بدهید . درویش هر سه را عذر آورد میر گفت : کشکت را بساب تو از دنیا گذاشتی ؟! درویش به خود آمد و دید

مشغول ساییدن کشک است .

عدل الهی آقای همایونی از ایشان نقل کرده اند که می فرمودند : کد خدایی در یک

دهی بسیار ظلم می نمود و رعایا بسیار از او ناراحت بودند . وقتی اقالم و احشام مخصوص به کد خدا وارد زراعت می شد هیچ کس از ترس کد خدا

حق دور کردن آنها را نداشت و از این جهت بسیاری از مردم در زحمت بودند . پیر مردی اهل آن ده بود و زراعتی داشت ، یک روز االغی از کد خدا

وارد شده و زراعت او را پایمال نمود . پیر مرد شروع کرد به شکوه نمودن : سال بود عمر من تمام شد تا کی در این شکنجه با400خدایا صبر کوچک تو

این ظلم به سر برم ؟ یک مرتبه از دامنه بیابان گرگی پیدا شد و حمله بهاالغ نمود و شکم او را پاره نمود . پیر مرد گفت : حاال شد .

وفای حیوان شهید دستغیب از ایشان نقل کردند که می فرمودند : فرهاد میرزا ، دایی ناصرالدین شاه آشنا به بسیاری از لغات بود و با بسیاری از رؤسا و سفرا

آشنایی داشت از جمله یکی از سفرا بسیار با او انس داشت و هر موقع فرهاد میرزا نزد او می رفت اشیاء نفیسه ای که داشت ارائه می داد . یکی

از آن روز ها که فرهاد میرزا نزد آن سفیر رفته بود سفیر عکس هایی را نشان می داده اما در همان وقت از جمله عکس ها یک عکسی را دید و گریه کرد . فرهاد میرزا گفت : عکس چه کسی بود که از دیدنش شما گریه کردید ؟ در جواب گفت : ببینید . وقتی نگاه کرد عکس سگی را دید . علت گریه را سوال نمود گفت : من در یکی از شهرها برای تحصیل رفته بودم و این سگ

هم با من بود و در اتاق من می خوابید و با من غذا می خورد . شب ها که می رفتم برای انجام کارها ، این حیوان بیرون اتاق بود تا من مراجعت می نمودم . یکی از شب ها بسیار سرد بود و من با لباس سر و صورت خود را

پوشیده بودم . اتفاقا وقتی آمدم نزدیک حجره آن حیوان حمله کرده و لباس مرا پاره نمود ، چون مرا نشناخته بود . وارد حجره که شدم آن حیوان به واسطه ی عمل غلطی که انجام داده بود داخل نشد . او را بغل گرفتم و

نوازش کردم و در حجره بردم باز بیرون رفت . ثانیا او را وارد کردم و خارج شد . چند مرتبه این عمل را انجام دادم اما سرانجام خسته شدم و خوابیدم

آن حیوان هم بیرون بود ، صبح که رفتم دیدم سرما آن حیوان را خشک نموده ، بسیار متاثر شدم و هر وقت عکس او را می بینم متألم می شوم .

60

عجبا حیوان به واسطه عمل بدی که نموده آن هم از روی سهو ، تا این اندازه نادم است که جان خود را به هالکت انداخت آیا این انسان نسبت به

ولی و منعم خود چگونه باید باشد ؟!

بهلول و هارون فرمودند: بهلول روزی وارد دارالخالفه هارون شد و خلیفه را در مسند ندیده و مسند را خالی دید پس به جای او رفت و نشست . حاجبان و دربانان او را از روی مسندکشیدند و زدند. بهلول بسیار فریاد می زد و هارون در حالی که

مضطرب بود از اندرون بیرون آمد. بهلول همچنان فریاد می زد تا این که هارون علت را سوال نمود. مأمورین جریان را بیان نمودند اما بهلول گفت:

گریه من برای توست زیرا من یک ساعت روی این مسند نشستم تا این اندازه عقوبت دیدم تو که یک عمر این مسند را بر خالف حق اشغال نمودی

خداوند متعال با تو چگونه رفتار کند؟

عذاب الهی فرمودند: در یکی از دهات که چند سال قبل زلزله واقع شد و همه هالک شدند یک نفر فرار کرد و رفت در قریه دیگری زیر یک کنو که برای گندم

تهیه می کنند خوابید اما آن کنو ناگهانی خراب شد و آن مرد هم مرد. چون عذاب بر همه ی مردم نازل شده بود و مقدر شده بود حتی آن یک نفر هم

که فرار کرده بود مبتال شود .

رهایی از عذاب الهی فرمودند: در یکی از دهات مرد با تقوایی بود اما اهل آن ده معصیت می

نمودند. قبل از آنکه زلزله شود آن شخص در موقع تهجد دید که سگ ها صدا می کنند و حیوانات از آشیانه های خود بیرون آمدند. پس برخاست و بیرون

آمد و فریاد زد که: مردم برخیزید که عذاب نازل می شود. مردم را بیدار کرد ولی کسی متوجه نشد. خودش فرار کرد و مردم با آن قریه همه فرو رفتند و اثری از آن ها باقی نماند. از ایشان سؤال شد راجه به آیة شریفة

»کذلک نجزی من شکر« و ظاهرا مباینت آن با آن حدیث که شخصی از قوم حضرت موسی )ع( پدرش در قوم فرعون بود و رفتن آن پسر برای موعظة

پدر و اتفاقا غرق شدن او و جواب حضرت موسی)ع( که فرمودند: هرکس در عذاب واقع شود نجات پیدا نمی کند. ایشان فرمودند: اگر »نجزی من

شکر« باشد نجات پیدا می کند و خداوند متعال او را حفظ می کند و اما اگر آلوده باشد و از بعضی جهات کفران نعمت نموده باشد روی مصالحی مورد

سخط خداوند قرار می گیرد. بعد داستان محمود دامان را نقل کردند که وی مرد بسیار خوب و با تقوا بود و قضایایی از او نقل فرمودند. آقا گفت: او

فقط یک مختصری وسواس داشته به واسطه همان وسواس در خزانة حمام غرق شد و بعد از نماز مغرب به من خبر دادند که خیلی متأثر شدم. شب در

خواب دیدم به من گفتند: به واسطة وسواسی بود که دارا بود. بنده به آقا61

عرض کردم اشخاص بسیاری هستند که آلوده هستند و هیچ نوع ناراحتی نمیبینند، ایشان فرمودند: آن ها از نظر افتاده اند و محمود آقا مورد نظر بوده .

اولیاء مستور حق می فرمودند : یکی از علما در همدان به نام شیخ سلمان بود که اهل محراب و منبر و مرد بسیار خوبی بود ، متصل به مسجد ایشان یک دکه ای بود که در

آن دکه مردی به نام تراب سبیلو منزل داشت . مردی دارای شارب زیاد و شیخ از دیدن او متأذی بود و غالبا که از در دکه ی او عبور می نمود صورتش

را بر میگرداند که او را نبیند . زمانی شیخ سلمان ختمی گرفت که خدمت حضرت ولی عصر )عج( برسد و از آداب و این ختم آن بود که روز معینی

غسل کند و مشغول به ذکری شود . اتفاقا یکی از روزها که باید غسل کند موفق نشد ، یعنی پولی نداشت و متحیر بود برای وجه حمام ، در میان بازار

که راه می رفت و متفکر بود تراب با عجله آمد و یک ده شاهی در کف دست او گذاشت و رفت . شیخ در عین حال که از دیدن او ناراحت بود از

رسیدن وجه حمام خوشحال شد و برای غسل به حمام رفت . زمان گذشت تا ختم تمام شد اما کاری صورت نگرفت . شیخ سلمان تصمیم گرفت که

ترک مراوده کند و دیگر با کسی معاشرت ننماید و به مسجد هم نرود . در خانه را به روی خود بست و دستور داد به اهل خانه که کسی را به منزل راه ندهند . در همان وقت یک مرتبه صدای در خانه بلند شد و دیدند تراب سبیلو

وارد شد و در گوشه ای نشست . شیخ بسیار ناراحت شد که من مایل به مالقات احدی نبودم خصوصا این مرد ، پس سکوت نمود و سرش را به زیر انداخت . بعد از چند لحظه تراب گفت : جناب آقا چرا می خواهی در خانه بنشینی و ترک مراوده با مردم بنمایی ؟ برای آنکه به مالقات و زیارت آقا

نائل نشدی ؟! شیخ این سخن را که شنید برخاست و خیلی مودب نشیت و موضوع وجه حمام هم به نظرش آمد ، عالوه بر این کسی هم از تصمیم او آگاه نبود . یعد تراب گفت : اگر مایل به زیارت آقا هستی برخیز که برویم .

شیخ برخاست و خیلی با ادب رفتند تا رسیدند به بازار آهنگر ها ، تراب گفت : آن آقایی که عمامه سبز به سر دارد و در دکان آن مرد آهنگر نشسته آقا امام زمان )عج( است . شیخ سلمان به مجرد اینکه چشمش به آقا افتاد

اعضا و جوارح او به لرزه درآمد و سکوت اختیار نمود و نتوانست از جا حرکت کند و سخنی بگوید . آقا در همان فاصله فرمودند : برو پیش تراب و

هر چه به تو می گوید عمل نما .

روزی حالل می فرمودند : فرشته ای بر عابدی نازل شد و گفت : اگر طالب روزی حالل می باشی روزی دو دینار برای تو مقدر است و اگر از حرام روزی هزار دینار

. گفت : روزی حالل را طالبم . چند روز مرتب دو دینار زیر بساط خود می دید اولین دو دینار را به بازار برد و یک ماهی خریداری نمود . شکم ماهی را

62

که شکافت گوهر گرانبهایی در آن یافت که به بیست هزار دینار فروخت .این است نتیجه روزی حالل .

فنای دنیا می فرمودند : هر چه انسان سعی کند در دنیا برای بقا و برای این منظور

مقدماتی تمهید بنماید که جلوگیری از فنا کند قادر نخواهد بود و میسرنخواهد شد زیرا بنای کار بر فنای دنیا و مافیهاست .

دست نوشته های خطی :

دست نوشته اول : کثرت مؤذیات عالم طبیعت به اندازه ای در این عالم حکم فرماستتنبیه

که فطرتا تمام جانداران این عالم را خواهان غیبت و گریز از آن نموده . نهایت یکدسته که مشاعرشان ضعیفتر ، طالب گریزاند و علم ندارند این

جمله دسته اهل غرورند که راحتی همه بخواب حاصل می شود و آن غیبت ازجمله مادیات است .

دسته دیگر که بیدارند طالب گریزند و عالم بر طالب خود با تفاوت در حد طلب ، چه اینان موت هستند که قطع عالقه کلی است یا موت ارادی یا غیر

ارادی علی حسب اختالف المراتب . نتیجه پس این عالم منفور همه استبحسب االختالف فی النفره

دست نوشته دوم : ..... در معصیت گذرانیده یک شب هم در عبادت بگذراند که تالفی شود و

هکذا اگر دو روز به لهو و لعب صرف نموده ، دو روز صرف کارهای نیک و خیرات نماید و از جمله گداختن گوشت های حرام است به رنج و مشقت

عبادات ، مثال هر گاه العیاذ بالله از شرب خمر یا مال حرام بدنش پرورشی یافته باید آن گوشت های حرام را به واسطه بیداری شب در نماز و دعا و

روزه روز آب کند تا طعمه جهنم نشود و بالجمله بعد از انجام توبه با کمال دقت مراقبت تام و تمامی در تمام شبانه روز و ساعات عمر خود نموده و بداند در وقت پیش آمدن کار های زشت و سوء افعال و اعمال و اخالق ،

خیلی مواظبت و استعداد می باید که غفلت نورزد وگرنه بعد از مرتکب شدن کار زشت اوال اصالح آن خیلی مشکل می شود و ثانیا مثل کسی نیست که

گناه نکرده و در اینجا دفع شبهه می شود چون در اخبار وارد شده )) التائب من الذنب کمن ال ذنب له (( یعنی کسی که از گناه توبه نماید مثل کسی

است که گناه ندارد . بلی مثل کسی است که گناه ندارد زیرا اگر که توبه را بدان روش که عرض شد انجام دهد باعث آمرزش و مغفرت است ، پس مثل کسی می شود که گناه ندارد ، اما نفرموده مثل کسی است که گناه

نکرده ، فرق است میان آن که گناه نکرده باشد یا آن که گناه ندارد اولی))من لم یذنب(( است ثانی ))من ال ذنب له(( کما ال یخفی ثانیا فرق

63

دیگر است بین آن که گناه ندارد یا آن که مثل کسی است که گناه ندارد و این نکته معلوم است کسی را که تشبیه به غیر می نمایند . عین آن کس نخواهد بود ، زیرا که مشبه غیر مشبه به است ، الحاصل مقصود از این

تفصیل آن است که باید طالب سعادت مراقبت تمام نماید هم در افعال هم در اخالق و برای سرمشق مطالعه طالبان راه خدا این حقیر رو سیاه عازم

گردیدم کتاب مستطاب ارشاد القلوب دیلمی را که از جمله کتاب های بر جسته اخالق است ترجمه به فارسی نموده ، شاید موجب بهره مندی عموم

و مورد قبول نظر فضل و کرم حضرت منان عالم گردد زیرا که این کتاب شریف هم مشتمل بر مواعظ است فیه بالغه و هم حاوی احادیث متبرکه

مشتمله بر ترغیب و تحریص به حسنات و تحذیر و تخویف از دخول در موارد هلکات و موبقات است و مشتمل است بر پنجاه و چهار باب . باب اول در

ثواب موعظه و نصیحت . فرمود رسول خدا )ص( هدیه نفرستاد مسلمانی از برای برادر خود هدیه را افضل از کلمه حکمتی که زیاده نماید هدایت او را یا

برگرداند او را از هالکت . و فرمود خوب عطیه و خوب هدیه ای است موعظه . وحی فرمود خدای تعالی به سوی موسی )ع( که یادگیر نیکی را و بیاموز آن را به کسی که نمی داند پس به درستی که من نورانی می نمایم قبر های آموزندگان خیر و آموزگاران آن را تا اینکه وحشت نکنند از مکان

خود و روایت شده است اینکه ذکر شد نزد پیغمبر )ص( دو مرد که یکی از آن ها نماز واجب می خوانده و می نشسته به مردم تعلیم نیکی ها می نمود

و دیگری روزه می گرفته روزها و می ایستاده شب ها ))یعنی به عبادت(( پس فرمود فضیلت اول به دوم مثل فضیلت من است به سایر خلق و به

تحقیق ثنا نموده خدای تعالی بر اسماعیل به قول خود به درستی که او راستگو بود در وعده ، و بوده است فرستاده شده و پیغمبر )ص( ، و امر می

نمود اهل خود را به نماز و زکات ، و بوده است نزد پروردگار خود پسندیده شده . و فرمود صدقه نداده هیچ مومنی به صدقه ای که محبوب تر باشد به

سوی خدا از موعظه ای که موعظه نماید به آن قومی را که از هم جدا شوند و حال اینکه نفع بخشیده باشد خدا ایشان را به آن موعظه و او افضل است از ثواب یک سال عبادت . و فرمود امیرالمومنین )ع( و به تحقیق که پیشی

گرفتند به سوی جنات عدن قومی که بودند بیشتر از سایر خالیق از حیث نماز و روزه ، پس وقتی که رسید به سوی درب برگردانیدند ایشان را از

دخول ، پس گفته شد به چند جهت رد شدند ؟ آیا نبودند در دار دنیا نماز به جا می آوردند و روزه می نمودند و حج می نمودند ؟ پس ناگاه ندا از قبل

پادشاه اعال در رسد که : بلی نبود از برای احدی زیاده از ایشان روزه و نه نماز و نه حج و نه عمره و لکن آن ها غفلت ورزیدند از خدا موعظه های او

را ، مترجم گوید قاعده ای در عربی است که مضارع محقق الوقوع را به لفظ ماضی استعمال می نماید و این لطافتی دارد پس فرمود حضرت که

پیشی گرفتند به سوی جنات عدن از این قبیل است و مقصود این است که در ما بعد و زمان آینده این طور خواهد شد و روایت شده از سالم از پدرش گفت فرمود رسول خدا )ص( محبوب ترین مومنین به سوی خدا کسی است

64

که خسته نماید خود را در اطاعت خدا و نصیحت نماید از برای امت پیغمبر )ص( خود و تفکر نماید در عیوب خود و اصالح نماید آن ها را و یاد گیرد پس

عمل نماید و به دیگران بیاموزد و از انس روایت شده گفت فرمود رسول خدا )ص( آیا خبر ندهم شما را به بخشنده تر از هر بخشنده ؟ عرض شد بلی یا رسول الله )ص( فرمود بخشنده تر بخشندگان خداوند تبارک و تعالی است و من بخشنده ترین بنی آدمم و بخشنده ترین آن ها بعد از من مردیست که تعلیم نماید علم را و منتشر کند او را و مردی که ببخشد جان خود را در راه

خدا تا کشته شود . و باز روایت شده از رسول خدا )ص( فرمود کسی که تعلیم نماید علم را از برای او است اجر کسی که عمل نماید به او تا روز

قیامت . فرمود رسول خدا )ص( وقتی که مرد مرد ، منقطع می شود عمل او مگر از سه چیز ، صدقه جاریه و علمی که نفع برده شد بدان و فرزند

صالحی که دعا نماید برای او . و فرمود عیسی )ع( کسی که یاد گیرد و عمل نماید شمرده می شود در ملکوت بزرگ و روایت شده که می آورند مرد را پس گذارده می شود عمل او در میزان ، پس می آورند چیزی را مانند ابر و می گذارند در آن پس گفته می شود آیا می دانی این چه چیز است ؟ گوید

نه ، پس گویند این علمی است که تعلیم نمودی مردمان را پس عمل نمودندبه آن بعد از تو .

نوشته سنگ مزار عارف بالله و فانی فی الله محمد جوادانصاری همدانی

کان سوخته در راه تو******* )) بنمای به فانی ز کرم یک نظر ای دوست شد کشته و مهجور

این مرقد شریف ، آرامگاه بدن طاهر عالم ربانی و مربی روحانی ، فرید عصر ، ترجمان قرآن و مجاهد فی سبیل الله ، عالم عابد ناسک و عارف

بالله حضرت آیت الله العظمی و حجت الله الکبری مرحوم حاج شیخ محمد جواد انصاری رضوان الله علیه فرزند مرحوم حاج فتحعلی همدانی است که

در ریعان شباب بارقه جذبات شوق الهی بر قلب انورش تابید و نفخات سبحانی بر دل منورش وزید و دامان خود را از دو جهان تکان داده ، چشم از

غیر بر بست و راهی جز طریق لقای او نپیمود تا خیمه و خرگاه خود را در حریم قدس و حرم امن و امان الهی فرود آورده ، به مقصد اقصای مدارج

قمری1379قرب فائز گردید و در پنجاه و نه سالگی روز جمعه دوم ذیقعده از ظلمتکده غرور به دار خلود رحلت فرمود . ((

سیره ی تربیتی آیت الله انصاری همدانی )ره(

روش تربیتی

65

بعد از تحول درونی كه در سنین جوانی برای آیت الله انصاری رخ داد و بارقه رحمت الهی از عالم ملكوت قلب او را نوازش كرد یكسره دامن خود را از غیر خدا برچید، با همتی باال با ریاضت های شرعی به تزكیه و تهذیب نفس

پرداخت سپس به موطن خود همدان رجوع كرد و یكسره خود را وقف تربیت و تزكیه نفوس مستعد كرد.

حضرت آیت الله انصاری به تمام تازه واردین در هر لباس و موقعیتی راه می داد، با یك نگاه كنه و حقیقت افراد را می فهمید و مستعدین آنان را

انتخاب می كرد شاگردان ایشان عموما نقل می كردند كه ما عكس افراد را كه نشان ایشان می دادیم تشخیص می دادند كه به درد سیر وسلوك می خورد

 یا نه، » إن لله تعالی عبادا یعرفون الناس بالتوسم: به رسول اكرم)ص( فرمودند:

 راستی كه خدای تعالی را بندگانی است كه به سیما، مردم را بشناسند. « » صاحب این و بارها وقتی عكس كسی را نشان آقا می دادیم می فرمود:

عكس آدم خوبی است ولی اگر در جهت سیر وسلوك قرار بگیرد چون استقامت ندارد از میان راه بیرون می رود و آن صفای اولش را هم از دست می دهد و بارها برای این منظور این تشبیه جالب را می كردند كه: تخم مرغ

به تنهایی خودش هم خوب است و هم قابل استفاده و با آن می شود غذاهای مختلفی طبخ كرد ولی اگر آن را زیر پای مرغ گذاشتند باید تا آخر بماند تا

تبدیل به جوجه شود و تكامل خودش را به دست آورد و اگر در نیمه راه آن را بردارند، هم خوب بودن اولش را از دست می دهد و هم چنان فاسد شده كه بوی تعفنش آزار دهنده است، حال اگر این انسان باشد كه صاحب اراده

و نفس هم می باشد اگر از نیمه راه برگردد، خطرات زیادی می آفریند. روی این جهت افرادی را بر می گزیدند كه استقامت این راه را داشته

 باشند. آنچه را که آیت الله انصاری شدیدا با آن مخالف بودند و آن را دوركننده آدم

» من اكثر اینها از راه می دانست سلك تصوف و درویشی بود و می فرمود:را بررسی كردم و دیدم برنامه ای مغایر با شریعت اسالم دارند.«

حضرت آیت الله انصاری از اندك توجهی كه به دراویش و تصوف بشود منع می كردند و هر وقت بزرگان و رؤسای سلسله های مختلف برای استفاده به محضر ایشان می آمدند اول سعی می كردند آنها را راهنمایی و ارشاد كنند و

» اگر قبول نمی كردند از آنان دوری می گزیدند و به آنان می فرمودند كه: توبه شما آنست كه هر كس را در مسیر خود آورده اید او را به طریق صحیح

اهل بیت عصمت)ع( برگردانید. « باری دأب و روش تربیتی ایشان همان راه و شیوه مرحوم آخوند

مالحسینقلی همدانی بود، یعنی التزام كامل به شرع اسالم و اینكه سالك تنها از طریق شرع است كه می تواند به جایی برسد، حاصل حرفش این بود

» بدون عمل به احكام شرع، سالك راه به جایی نمی برد. « كه: یكی از سران دراویش خدمت آقا می رسند كه شهید محراب آیت الله

دستغیب)ره( هم حضور داشته اند و اصرار می كنند كه آقا به ایشان66

 دستورالعملی بدهند، آقا می فرماید: » طریق همان طریق محمد و آل محمد)ع( است كه در احادیث شریف ذكر

شده است و من چیزی از خودم اضافه نمی كنم ولی وقتی جناب درویش خیلی اصرار كردند آقا فرمودند: لعنت خدا بر من، اگر چیزی را از خودم

اضافه كنم من فقط یك جمله می گویم كه اگر انسان خودش را اصالح كند و غل و غش نداشته باشد و طریقه اهل بیت عصمت)ع( را بگیرد، و در این راه

به یكی از اولیاء خدا وصل بشود زودتر به نتیجه می رسد، عمده كار دستخودت می باشد. «

 مکتب عشق و محبت اغلب به سکوت می گذارند و به ذکر خفی و معامالت پنهانی با پروردگار

خویش مشغول است. گمنام است و افراد کمی دور و بر اویند، تا این که آیت الله نجابت خدمت ایشان می رسد و کم کم افراد دیگری را با ایشان آشنا می کند. مراوداتش بیشتر می شود و جلساتش منسجم تر. و این در

هـ.ش. بود.1330حدود سال و سیره او در جذب شاگردان، عشق و محبت و لطافت اخالق بود، چنان که

آیت الله سید مهدی دستغیب می فرمودند: » من فریفته اخالقشون شدم. «خود، اهل محبت بود و طریق او نیز همین.

استاد کریم محمود حقیقی می گوید: » طریق ایشان طریق حب و عشق بود. چشم هایش از محبت شعله می

کشید طوری که آدم نمی تونست به آن نگاه کنه. « آقای اسالمیه برای ما در این باره خاطره ای تعریف می کنند: » من جوانی

را دوست داشتم و دلم می خواست خدمت آقای انصاری برسد ولی او اصال در این باغ ها نبود. یک بار پاکتی به او دادم و گفتم ببر خدمت آقای انصاری. او فکر کرد که من استخاره می خوام، و رفته بود منزلشون. مرحوم آقا یک

 نگاهی به او می کنه و او را داخل می بره و به او خیلی محبت می کنه. بعد با هم آمده بودند بیرون و تا یک مسیری با هم حرکت می کنند. بعد از اینکه جوان دوباره آمد پیش من، دیدم که اصال حالت عادی ندارد با این که

هیچ سابقه ای هم در این مسیر نداشت و شاید از نظر احکام هم خیلی مسائلش دقیق نبود، ولی اسیر محبت آقای انصاری شده بود و خود آقا بهمن فرمودند بیاوریدش در جلسات. و به این ترتیب او به حلقه راه یافت.

افراد، با محبت جذب می شدند و همین در درجه اول باعث می شد که آن ها گناه و معصیت را کنار بگذارند و بعد دستور می دادند که به واجبات و احکام مقید باشند طوری افراد را تربیت می کردند که اعمالشان را با شوق انجام

می دادند نه کسالت، و همین شوق و محبت آن ها را پیش می برد. بهخصوص در تیپ جوان خیلی موثر و کاری بود. «

این سیره کلی جذب او بود و آغوشش برای آنان که صاف و بی غل و غشبودند و طلب معنوی داشتند باز بود.

67

سکوت، تخلیه و تفکر شاگردانش تعریف می کردند که: سکوتش حیرت زا بود. و این یکی از

برنامه های جلسات بود. سکوت... تخلیه... تفکر... آری باید تمام اوهام وخیاالت بیرون می ریخت.

باید خالی می شدیم، باید غل و غش ها بیرون می رفت. و سکوت بهترین فریاد بر این غریبه های حریم دل بود. در بعضی جلسات که بعد از نماز

مغرب و عشاء تشکیل می شد، یک ساعت، یک ساعت و نیم سکوت بود. شاید از حال نمازش بود. در نماز سیر میکرد و مستی آن سیر، او را تا مدت

ها در عالم بی خودی می برد. ما نمی فهمیدیم در آن سکوت او تا کجاها می رود، اما جذباتش ما را می

 گرفت. آن هم چه گرفتنی! و در آن سکوت باید صاف می شدیم، صاف صاف، تا زمینه ای فراهم شود

برای پذیرش و آمادگی قلب. کار او اول صیقل دادن بود و بعد سیر دادن. چرا که قلبی که مملو از مشغولیات و دنیا خواهی هاست چگونه پذیرای نور

 و روشنایی گردد؟ تا ببینی ذات پاک صاف خود*******  خویش را صافی کن از اوصاف خود

جلسات هفتگی در هفته دو نوع جلسه داشتند یك نوع جلسات خصوصی بود كه شب های

دوشنبه و چهارشنبه و جمعه بود كه رفقای خصوصی در آن جمع می شدند و یك جلسه عمومی داشتند كه یكشنبه ها در منزل عبد صالح خدا جناب آقای حاج غالمحسین سبزواری كه از تجار محترم و معروف همدان بودند برگزار

می شد كه تعداد بیشتری از جمله كسبه هم شركت می كردند در جلسات عمومی ابتداء قدری قرآن تالوت می شد و سپس آیت الله انصاری صحبت

می فرمودند و بعد از آن مرثیه سرایی و مداحی می شد. بیشتر آقا از كتاب مصباح الشریعه و یا ارشاد القلوب دیلمی و خزینه الجواهر آیت الله نهاوندی مطالبی نقل می كردند، صحبتهای او غالبا پیرامون احواالت

اولیاء خدا و چگونگی تحوالت روحی آنان بود. اما در جلسات خصوصی بیشتر با سكوت می گذشت، قدری قرآن تالوت می شد و آقا كم صحبت می كردند و

آیت الله انصاری از درون افراد را ملتهب می كردند و حركت می دادند. » سكوت بود اما بهشت بود. « می فرمود:

 ویژگی جلسات » مجلس ایشان، آیت الله حاج صدرالدین حائری شیرازی می فرمودند:

مجلسی بود روحانی و گاهی مجلس ساعتها با سكوت می گذشت، ولی سكوت، سكوت آموزنده بود، هر كس در حد خودش در آن مجلس بهره می گرفت. تذكرات ایشان جذاب بود و فوق العاده مؤثر، چه در جلسات

 عمومی و چه در جلسات خصوصی. همه شاگردان ایشان اظهار می كردند كه وقتی از جلسه ایشان بیرون

68

می آمدیم حالت التهاب عجیبی داشتیم و عبادات را دیگر به عنوان تكلیف نمی دانستیم بلكه با حالت عشق و التهاب و شوق عجیبی انجام می دادیم.

علم او آموختنی نبود بلکه لدنی بود، و خود حقایق را به قلب می رساند. اثر جلساتش این بود که حضور خدا را پر رنگ می کرد. معیت خدا را حس می

کردیم و گاهی آن قدر احساس فرح می کردیم که گویی در آسمان ها بودیم.

در جلسات ایشان از مباحث غامض عرفانی و اصطالحات آن چنانی خبری نبود. او، خود، غرق خدا بود. و ویژگی جلساتشان هم این بود. انسان ها را متحول می کرد، و این تحول از آن جا بود که انسان را متوجه حقیقت خدا می کرد. جلساتشان خیلی عجیب بود، غالبا افراد با تحول و انقالب درونی

بیرون می رفتند و گاهی در تمام مدت اشک می ریختیم. و هر چه صاف تر، تأثیر آن بیشتر. بعد از جلسه شارژ بودیم. انگار تمام مشکالت بر طرف می

 شد. جناب حجة االسالم و المسلمین سید صادق طهرانی فرزند عالمه

 سیدمحمدحسین طهرانی اظهار می داشتند كه: » وقتی حضرت آیت الله انصاری به تهران تشریف آورده بودند و به منزل دامادشان مهندس تناوش در باغ صبا، رفته بودند هر شب آنجا جلسه بود و مرحوم والدم عالمه طهرانی مرا با اینكه شش سال بیشتر نداشتم با خود

می برد، آنقدر آن جلسات با حرارت و گرم و پر از صفا بود، با اینكه بچه خردسالی بودم ولی وقتی از جلسه به منزل برمی گشتیم دقیقه شماری

می كردم كه فردا شب زودتر برسد و با پدرم در آن جلسه شركت كنیم از بس كه آیت الله انصاری نفس گرمی داشتند. جذبه الهی به قلبش نهاده

شده بود و همین جذبه را با یك نگاه به دیگران می زد. «

 مراقبت دقیق از حال شاگردان حضرت آیت الله انصاری از شاگردان و دوستان سلوكش مراقبت تام داشت، رفتار و كردار آنها را همیشه تحت نظر داشت و سخنان او در

جلسات عمدتا ناظر به حااللت درونی دوستانش بود. یكبار در جلسه این صراط سه هزار سال راه سرباالیی حدیث معروف را بیان می كردند كه: دارد، سه هزار سال سرازیری و ...،

بعد از جلسه فرمود: منظورم راه سلوك بود كه این همه مشكالت را دارد و سخنانم ناظر به حال این سید } شهید دستغیب)ره({ بود.

استاد کریم محمود حقیقی می گوید: در ماجرایی یادم می آید که شخصی از » یادت ایشون گله کرد که شما به فکر ما نیستید و مرحوم آقا جواب دادند:

هست فالن روز در کوچه با کارد به شما حمله شد و جان سالم به در بردی؟ آن جا ما بودیم که مانع شدیم که کارد به تو نخورد و در سینه ات فرو نرود.

» » یک بار یکی از شاگردان می گفت به آقای علی محمود حقیقی میگفتند:

من ذکری دادند که یک اربعین آنرا انجام دهم، روز سی ام یا سی و پنجم بود69

که فرمودند: کافیه! اثر خودش را کرد. در حالی که من خودم اصال متوجه نمی شدم و اثری نمی دیدم. بعد از حدود ده روز اثرات رو خودم متوجه شدم. یعنی اثراتی که متوجه روح است را در آن مرتبه عالی متوجه می

شدند، قبل از این که خود شاگرد آن را درک کنه. « » ایشان قبل از تحولشان تا مقام استادی در و آقای احمد انصاری می گوید:

علوم فقهی پیش رفتند. وقتی ورق برگشت و زندگیشان خط مشی عرفانی پیدا کرد، دیگر او خودش را صاحب اختیار هیچ چیزی نمی دانست و خودش را تماما، در اختیار خدا قرار داده بود. همه را با آغوش باز می پذیرفت، می

 زندگی من وقف دوستانم است. « گفت:

عبدالزهرا از آیت الله صافی نقل است که : حاج عبدالزهرا ابتدا یک شــاگرد بــرقی بــود یک جوان معمولی که خیلی هم پایبند به عبادات و زیــارت و مجــالس مــذهبی

نبود. یک روز مرحوم انصاری همدانی در منزل مرحــوم آقــا ســید جمــال گلپایگــانی مهمان بودنـد حـاج عبــدالزهرا هم مـنزل آقــا ســید جمـال گلپایگــانی مشــغول اصالح سیمهای برق بوده، مرحــوم انصــاری همــدانی وارد اطــاق می شــوند و چشمشان به حــاج عبــدالزهرا می افتــد کــه روی نردبــان ایســتاده و مشــغول

اصالح سیمهای برق است . به آقا سید محمد فرزند آقا جمال می گویند این جــوان هم از ماســت، این در حالی است که مرحوم انصاری همدانی و حاج عبدالزهرا هیچ گونه ارتباطی با

هم نداشتند و اصال همدیگر را نمی شناختند . آقا سید محمد می گوید پس بروم به او خبر بدهم تا بیاید با شما آشنا شــود و

سال14مالقاتی با هم داشته باشید . ایشان می فرمایند االن وقتش نیست، دیگر خودش می آید .

افرادی که شاهد قضیه بودند تاریخ می گذارند تا ببینند چه اتفاقی خواهد افتاد . می بینند وضع روحی حاج عبدالزهرا سال به سال دارد تغییر می کند ، اهــل مسجد و نماز جماعت شـده ، اهــل زیـارت شـده ، در جلسـات دعــا و توســل حاضر می شود ، اهل نافلــه و نمــاز شــب شــده ، ســال بــه ســال انســش بــه عبادت و مناجات بیشتر می شود تا ســال ســیزدهم کــه دیگــر شــب و روز درــر می حرم بود حرمش نه روز ترک می شد نه شب ، مرتب در جلسات حاض

شد . یک مرتبه هم دیدنـد او غیبش زد ، از هــر کس سـراغش را گرفتنــد ، از او بی خبر بود تا باالخره اطالع پیدا کردند کــه عــراق را تــرک کــرده و رفتــه همــدان خــدمت مرحــوم انصــاری همــدانی و در وادی ســیر و ســلوک افتــاده ، تــاریخ پیشگوئی را که نگاه می کنند می بینند سر همان تاریخی که مرحوم انصــاری

همدانی گفته بود ، حاج عبدالزهرا به خدمت ایشان حاضر شده بود .

نجات آقای تناوش از مرگ70

جناب مرحوم مهندس تناوش تحصيالتش در هندوستان و آمريكا بود كه بعد از هفده سال دوري به ايران برمي گردند، داستان را از زبان خودش بشنويد: من بعد از هفده سا ل زندگي در بالد كفر به ايران آمدم و استاد دانشگاه پلي تكنيك تهران شدم و منزلم واقع در باغ صباي تهران بود وقتي كه از

آمريكا برگشتم طبق عادتي كه در آنجا پيدا كرده بودم مقيد نبودم كه نماز را حتما در اول وقت بجاي بياورم يك روز كه در منزل دايي ام حضرت آيت الله

سيد مصطفي لواساني بودم نزديكي غروب دايي ام گفت: نمازت را خوانده اي؟ گفتم: اآلن مي خوانم فرمودند: اآلن آفتاب غروب مي كند سريعتر نمازت را بخوان. بعد سفارش فرمودند: كه حتما نمازم را در اول وقت بجاي بياورم در ضمن اذكاري هم به من داد كه مرتب تكرار كنم. در اثر مراوده اي

كه با داييم كه خود اهل دل و تقوا بود داشتم حالت التهابي در من ايجاد شده بود، بعد از فوت داييم خود را تنها يافتم و اين حالت التهاب در من روز به

روز شديدتر مي شد به دنبال گمشده اي بودم، طبق عالقه شديدي كه به حضرت عبدالعظيم)ع( داشتم به مدت چهل شب به حرم مطهر وي در شهر ري مشرف و متوسل و زاري مي كردم و از آن حضرت مي خواستم كه مرا

در اين راه كمك كند. شب چهلم در حال راز و نياز بودم كه صدايي شنيدم كه فرمود:» با رفيقت آقاي حاج معين به همدان برو «. من عرضه داشتم: خدايا

من كه صاحب اين صدا را نمي شناسم و نمي دانم كه آيا اين صدا رحماني است يا از جانب شيطان، كه در اين حال صورت آيت الله انصاري را بصورت ناشناس نشانم دادند. وقتي به منزل برگشتم رفتم در تراس منزل نشستم و چنان حالم متغير شد و حالت انقالب و التهاب در من زياد شد كه نزديك بود از تراس به پايين پرت شوم كه در اين حال يك دفعه احساس كردم كه آقاي

قدبلندي با لباس سفيد از دور دارد مي آيد كه در يك چشم به هم زدن ديدم باالي تراس آمد و مرا گرفت و به زمين نشاند وقتي به خود آمدم از آن آقا اثري نبود، ولي روح جديدي در خود احساس كردم و خودم را سبك ديدم،

فردا شب كه به مسجد عالمه طهراني رفتم، بعد از نماز، عالمه طهراني با حجت االسالم والمسلمين حاج آقا معين شيرازي صحبت مي كردند من متوجه

شدم پيرامون يكي از اولياء خداست كه در همدان مي باشد و جناب حاج آقا معين قصد دارد كه خدمت ايشان برسد، هنگامي كه با ماشين، حاج آقا معين را مي رساندم گفتم من هم عالقه دارم با شما خدمت اين شخص در همدان

برسم، ايشان هم موافقت كرد.ما با آقاي معين به همدان رفتيم و درب منزل آقا را زديم و خود آقاي انصاري آمدند و به محض اينكه درب را باز

كردند، من ديدم همان آقايي است كه آن شب مرا نجات داد. در همان ديدار چنان مهندس تناوش شيفته آقا مي گردد كه از حاج معين سوال مي كند كه،

آيا اين آقا دختري در سن ازدواج دارند و بدين ترتيب با واسطه حاج آقا معين، ايشان افتخار دامادي آيت الله انصاري را پيدا مي كند و بعدها در اثر

تعليمات آيت الله انصاري از صالحين و اخيار مي گردند.جناب مهندس تناوش مي فرمودند كه: » آقا به من دستور دادند كه تمام نمازهاي هفده سال را كه

 در بالد كفر خوانده ام اعاده كنم و ضمنا نوافل را هم بجا آورم.71

اخالص در نیت ایشان نه تنها توصیه به اصالح اعمال داشتند، بلکه روی نیت ها هم خیلی

دقیق بودند و می فرمودند: » نیتتان را هم باید درست کنید. « حاج احمد انصاری می گوید: » پدرم خودش را صاحب اختیار هیچ چیز نمی

دانست و می گفت زندگی من وقف دوستانم است. هرکس می آمد با آغوش باز پذیرایش بود. اما گاهی که متوجه می شدند افراد با اغراض

دیگری سراغشان می روند جوابشان نمی دادند. یکی دو مرتبه کسانی آمدند که نیتهای خاصی داشتند و دنبال قدرتهای دیگری بودند بعد ابوی به آن ها

فرمود:» این کارها را نکنید! شما دارید هم وقت خودتان را تلف می کنید،و آن ها بعد از آن ماجرا جلسه را ترک کردند و دیگر نیامدند. هم وقت مرا!«

اما افرادی را که با خلوص نیت می آمدند، خوب پذیرا بود و با حلم و بردباری و صبر و ثبات، دوستان را کنترل می کرد، به آن ها موانع یا پیشرفت هایشان

را تذکر می داد و مواظب تک تک آن ها بود.

سالک باید خودش زحمت بکشد » با این وصفی که ایشان یک بار حکایتی تعریف کرد و بعد از آن فرمود:

دوستان می آیند، فایده ای نداره اگر می خوای بیایی باید درست بیایی آیت الله سید مهدی دستغیب از صحبت های آقای انصاری برایمان می «

» یک بار با آقای نجابت در خدمتشان بودیم، آقای نجابت در عالم رؤیا گوید: چیزی دیده بودند و آن را نقل کرده و گفتند: دیشب خواب دیدم شما روی قله کوهی هستید و من هم داشتم وسط های این کوه میآمدم باال، جای پا

» دیدی نبود، جای درست نبود و به سختی می آمدم. آقای انصاری فرمود: چقدر مشکله! این راه عشق است، یعنی باید همه چیز را فدا کنی خودت را

هم باید فدا کنی، تا برسی! آدم تا از خودش نگذره محاله برسه. تا وقتی انسان خود پرسته محال خدا پرست بشه، و این عشق است که راه را هموار

می کند. « میگفت یا نیایید یا اگر می آیید درست بیایید. نفس او خیلی عیب ها و زشتی ها را می زدود، ولی اصل بر این بود که سالک باید خودش مجاهده کند. می

» من کاره ای نیستم به قدری که خودت برای خودت زحمت می فرمود:کشی، می رسی.«

يس لإلنسان إال ما سعى؛ وأن سعيه سوف يرى: و اينكه براى انسان » وأن ل بهرهاى جز سعى و كوشش او نيست؛ و اينكه تالش او بزودى ديده مىشود.

«39و40سوره نجم/

تصرفات ولی خدا، انقالب درونی از خصوصیات مهم آیت الله انصاری كه شاید بتوان گفت خصوصیت منحصر به فرد ایشان است، تصرفات فوق العاده ای بود كه ایشان در وضع روحی و

تربیتی افراد و شاگردان می كردند و بحق می توان گفت آیتی از مقلب القلوب72

بود، تمام كسانی كه خدمت ایشان رسیده اند اظهار می كردند تا كسی با ایشان حشر و نشر نداشت متوجه نمی شد تصرف ولی خدا یعنی چه و هركس یكبار از روی صدق و صفا خدمت ایشان می رسید چنان او را از درون ملتهب و منقلب می ساخت كه این حالت تا آخر عمر گرچه دیگر

خدمت آقا نمی رسید با او بود، ایشان بارها با یك توجه، افراد را بدون اینكهخود هم متوجه باشند منقلب می كرد.

 گذشتن از هوای نفس و انانیت سه شب در هفته جلسه بود که بعضی از آنها خصوصی برگزار می شد.

» و اما من خاف مقام ربه در جلسات یک شنبه این آیه را زیاد می خواندند: و هر کس از حضور در پیشگاه عز ربوبی بترسید و و نهی النفس عن الهوی:

  «40خداپرست شد و از هوای نفس دوری جست. نازعات/ مخالفت با هوای نفس را دستور اکید برای سالک می دانستند، می

» هر جا که نفست به چیزی خیلی تمایل داشت، باید ترک کنی تا فرمودند: جایی که ذره ای مخالف راه هدایت، عمل نکنی و برسی به مرحله ای که از

 نفس گذشته باشی. آن جا دیگر هیچ نمی ماند جز خدا. «یء نفسی ان النفس المارة با لسوء إال و این آیه را می خواندند: » و ما أ بر

ما رحم ربی : و من نفس خود را مبرا نمی کنم زیرا نفس اماره انسان را به می دارد جز آنکه خدا به لطف خود بنده را نگه دارد. کارهای زشت وا

  «53یوسف/ » باید خیلی مواظبت کرد که اعمال از روی هوای نفس نباشد. می فرمودند:

عبادتی که می کنی هوای نفس نباشد، صحبتی که می کنی برای خود معرفی کردن نباشد. این جا می آیی برای هوای نفس نباشد، و باید استاد ببینی تا

 تشخیص این هوای نفس و انانیت و نفسانیت آسان تر شود. «

 و در این میان امان از تخم مرغ نیم پزها! این اصطالح آقای انصاری بود برای کسانی که می آیند، ولی درست نمی

آیند. و دست آخر مثل تخم مرغی می شوند که به جوجه تبدیل نشده فاسد می شوند.

و آن چیز که فاسد می شود را نه زمینیان تحمل می کنند و نه آسمانیان تاب می آورند!

و راه مبتال نشدن و ایمن ماندن همان کنترل هوای نفس و خود سری هاست، و قدم اول آن که آن ها را بیابی که شناخت، نیمی از درمان است.

بزرگی می گفت در نجف مشغول زیارت بودم، یک طلبه ای آمد و گفت آقای میرزای شیرازی دیشب فوت کرد برای تشییع جنازه تشریف بیاورید.

همین طور که داشتم زیارت می کردم احساس کردم یک شعفی در وجودمحاصل شد، نشستم و به خود گفتم:

این چه مرضی بود تو جونت؟ یک روحانی بزرگ فوت کرده و در تو شعف حاصل شده بیچاره؟! نفسم را خوب کاوش کردم و دیدم حسابش این است

73

که بعد از ایشان کس دیگری نیست که جانشین بشود جز من. بعد چمدانشرا جمع کرده و از شهر فرار می کند.

این صاعقه ای نیست که دامن گیر آن ها شده باشد بلکه دامی است دائمی که حریف می طلبد، و بی چاره آن ها که مصداق این آیه می شوند و لبیک

» و من أعرض عن ذکری فان له معیشة ضنکا: و هر کسی گو برای شیطان: «124از یاد من اعراض کند، همانا در دنیا معیشتش تنگ شود. طه/

و زمانی کار به این شومی می انجامد که نفسانیت و انانیت حائل راه و مانع مقصد شود و انسان بجای خداپرستی، خودپرست شود و حاظر نشود در

» ...و ویل برابر تعالیم آسمانی و آسمانیان سر تسلیم فرود آورد و براستی «79لهم مما یکسبون. بقره/

 تشخیص رضای خدا و هوای نفس؟ فرزند ارشد ایشان در این مورد توضیح میدهند: » از ایشان سؤال کردند:

چطور تشخیص بدهیم که عملمان برای رضای خداست یا هوای نفس؟ و آن گاه جواب دادند: در اوائل امر یک مشخصاتی داره، ولی در وسط و آخر تشخیص دشوارتره! در اوائل وقتی آدم کاری را برای رضای خدا انجام میده،

یک بهجت و انبساط درونی بهش دست می ده و اون بهجت عالمت قبول اعمال است، مثل این که انسان دست فقیری رو می گیره و بعد در نمازی که می خونه، یک حالت توجهی به انسان دست می ده. اون حالت بهجت و

انبساط عالمت قبولی است. و بعد می فرمودند: اما به این ها خیلی دلخوش نکنید این ها نقل و کشمش راهه.

 این اصطالح را خیلی تکرار می کردند: این ها نقل و کشمش راهه! گاهی با بعضی روحانیون یا واعظانی که به خدمتشان می رسیدند جور

 دیگری صحبت می کردند. یکبار به یکی از آن ها خیلی پرخاش کردند و فرمودند: تا کی میخوای برای

زیاد تعین و تشخص خودت کار کنی؟ فکر می کنی چند سال دیگه زنده ای؟ تذکر می دادند و می گفتند از انانیت و خودخواهی و خودبزرگ بینی و خود

گنده بینی بپرهیزید، این دام بسیار بزرگی است از طرف شیطان، فکر نکنید اگر امروز می آیند دست شما را می بوسند فردا هم همین طور است!

امروز هست، فردا نیست. نه به این کرنش های امروز، دل خوش باشید، و نه از ذم های فردا، دلتنگ. «

تشخیص مدعیان دروغین سیر وسلوك؟ جناب مرحوم حاج غالمحسین سبزواری از محرمان اسرار آیت الله انصاری

 روزی از آقا سؤال كردند: » چگونه بین افرادی كه ادعای رسیدن به مقامات سیر وسلوك می كنند تمیز

 بدهیم كه كدام راست می گویند و كدام دروغ ؟ « » دو نشانه دارد: اول اینكه این افراد خالف شرع آقا جواب می دهند:

 نمی كنند و دوم اینكه نشستن در مجالس آنها التهاب درونی ایجاد می كند. «74

 توصیه ها و دستورات

دستورات ایشان به تازه واردها اشخاصی كه خدمت ایشان می رسیدند و از آقا درخواست دستور می كردند

ایشان می فرمودند: » قبل از هر چیز، تكلیف خود را با خلق خدا پاك كنید و حتی افرادی

می آمدند كه خود بعضی از امور یادشان رفته بود آقا می فرمودند: این كارها یادتان رفته، بروید آنها را درست كنید. بعد از تصفیه حساب با خلق،

می فرمودند: حسابهای خود را كه با پروردگار داشته اید و ناقص بوده اند، آنها را هم درست كنید، از قبیل نماز، روزه، وجوهات، حج و ... سپس وقتی افراد

از این دو مرحله رد می شدند كه البته خود شدیدا مراقبت می كردند و فراموش شده ها را به خاطر آنها می آوردند و مرحله به مرحله آنها را پیش

می بردند، در سومین مرحله با شناختی كه از درون اشخاص داشت افراد را شما مرض بخل را به پاك كردن درون وا می داشت مثال به یكی می گفت:

 دارید، آن را با رفتن به قبرستان و نظر به قبرها اصالح كن. و اگر كسی گرفتار تهمت، دروغ و... بود می گفتند اینها را درست كنید و اگر

 كسی كوتاهی می كرد می فرمود: » شما در دستور ما كوتاهی كردید «

ایشان نه تنها توصیه به اصالح اعمال داشتند، بلکه روی نیت ها هم خیلیدقیق بودند و می فرمودند: » نیتتان را هم باید درست کنید. «

و بعد از اینكه افراد، از این قبیل مشكالت شستشو داده می شدند و پاك و منزه می شدند جهت ارتقاء آنان با توجه به اختالف افراد در اینكه آیا مظهر

صفات جالل هستند یا صفات جمال كه همه به تشخیص خودشان بود، دستورهای دیگری از قبیل تهجد، خلوت گزیدن، با قرآن مأنوس بودن با

حضور قلب و توجه به معانی قرآن، توسل به أئمه)ع( و از این قبیل دستورات می دادند و از عجایب اینكه ترقی یا شكست دوستانش را هر روز

به آنان تذكر می دادند و مانند مادر مهربانی كه از فرزندان خود دقیقا مراقبتمی كند، از حاالت درونی آنان مراقبت می كرد.

 گر تو سنگ صخره و مرمر شویچون به صاحب دل رسی گوهر شوی

 شریعت و دین، قدم اول اولین توصیه ایشان برای سالک و برای هر که می خواهد دستورالعملی

بگیرد، رعایت حریم شرع و واجبات است. انجام واجبات و ترک محرمات اولین قدم برای حرکت و به عبارتی اولین و آخرین قدم سالک است.

» تبعیت كامل از علماء شریعت اولین قدم آیت الله انصاری می فرمودند كه: سالك است و خطر مهمی كه سالك در این مسیر دارد بدبینی به علماء

شریعت است. «75

و نیز می فرمودند: » از امتحانات بزرگ و خطراتی که برای سالک پیش می آید این است که به یک سری از علمای شریعت بدبین می شوند. بلکه اهل

معرفت نباید کوچکترین غل و غشی نسبت به بزرگان داشته باشند. « ایشان خود بسیار ملتزم و متعبد به شرع بودند، عالوه بر انجام واجبات و ترك محرمات، تمام مستحبات و پرهیز از مكروهات را در حد توان انجام

می دادند، همیشه دائم الوضوء بودند، آیت الله نجابت در مورد ایشان می فرماید: چنان مقید به مستحبات بودند كه اگر نیمه شب چند بار از خواب

بیدار می شد، چشمها را نمی بست بلكه برمی خواست و مجددا وضو می ساخت و سپس به بستر می رفت. و تقیدش به شرع چنان بود كه در

سخنانش به جای عبارت عرفا و دراویش از واژه ها و اصطالحات حدیث واخبار استفاده می كرد.

و بعد از آن اگر تشخیص می دادند که طرف واقعا این ها را رعایت می کند، کم کم ابواب معرفتی را برایش باز می کردند.

» مکروهات، قرقگاه ایشان در مورد پرهیز از مکروهات می فرمودند: معصیته. آدم را تا لب جهنم می بره و از کجا معلوم که هلت نده تو ؟ پس

سعی کنید از مکروهات بپرهیزید...« استاد کریم محمود حقیقی در مورد اهتمام آقای انصاری همدانی در رعایت

حریم شرع این چنین می گوید: » اولین روزی که بنده خدمت آقای انصاری رسیدم به دست و پاشون افتادم

و التماس و گریه زیادی کردم که آقا چه کار کنم آدم بشم؟ ایشون با یک لبخندی فرمودند: کاری نداره! هرچی خدا گفته بکن، بکن. هر چی خدا گفته

نکن، نکن.« آقای اسالمیه نیز نقل کردند که: » یک بار هم آقای نجابت برای ایشان نامه می نویسند و می گویند: گاهی جوان هایی دور و بر ما می آیند و می روند،

بعضی پنج، شش ماه و بعضی یک سال می مانند، و سپس می روند، به اینها چه دستورالعمل هایی داده شود؟ چگونه سلوک کنند؟

و آقای انصاری پاسخ می دهد که: احکام شرع را به اینان بیاموز. اگر رفتند کمک راهشان است و یک روزی به دردشان می خورد و اگر هم ماندند،

راهشان همین است. «

آلوده نشدن به گناه، اصل و اساس سیره تربیتی ایشان به عدم معصیت و ترک گناهان تأکید بسیار داشت، و از جلساتی که در آن ها غیبت، یا گناه و معصیتی انجام می شد به شدت پرهیز می کرد و شاید

همین قضیه یکی از دالیلی شد که بعضی ها به ایشان نسبت های خاصیدهند.

و این اصل و اساس سیره تربیتی اوست، استاد کریم محمود حقیقی می فرمودند: » اصل و اساس سیره تربیتی این بزرگان چه آقای قاضی و چه آقای انصاری بر این بود که دامنت آلوده به گناه نشود. خیلی به شرعیات

پایبند بود. ما قبل از این که با این بزرگواران آشنا شویم مثال نمی دانستیم،76

که مجلس معصیت، چقدر مضر است و خیلی راحت در مجالس شرکت می کردیم و بعد از آشنایی با ایشان بود که پرهیز می کردیم و اگر در مجلسی،

معصیتی بود در آن شرکت نمی کردیم. « آقای اسالمیه نقل کردند که: » یک شب در یکی از جلساتمان، جوانی بود که ظاهرا شب قبلش در مجلس معصیتی شرکت کرده بود، در آن جلسه آقای

انصاری به او گفت: حافظ بخوان. اما وسط خواندنش فرمودند: بده به فالنی بخونه. و آن لحظه جوان حالش منقلب می شه و تازه می

فهمه چه خبر بوده، بعد از جلسه میره خدمت آقای انصاری و اضطراب وپشیمانی خود را بیان می کنه، و آقا هم با او مالطفت کرده و می فرمایند:

این جور جلسات جای شما نیست. « یكبار یكی از شاگردان وقتی خدمت آقا رسیدند، آقا با ناراحتی سر بلند

كردند و فرمودند: دیشب كجا بودی؟ و ایشان شب گذشته در مجلسی بود كه مجلس معصیت نبود ولی وقت گذرانی بیهوده بود- شاگرد بالفاصله گفت:

به اندازه یك استغفار باز شدی. أستغفر الله، آقا فرمود: یکی از دالیل انزوای آقای انصاری و شرکت نکردن ایشان در بعضی مجالس

و محافل همین قضیه است. آقای احمد انصاری در این رابطه نقل می کند که: » یک بار خیلی اصرار

کردم که آقا مردم و روحانیون همدان خیلی از وضعیت شما ناراحتند و می گویند شما انزوا اختیار کرده اید، چرا با این آقایون رفت و آمد نمی کنید؟،

فرمود: شما کاریت نباشه! چند روز گذشت باز همین قضیه را تکرار کردم، تا دفعه سوم گفتم: آقا نمی خوام ایراد بگیرم فقط می خوام علت آن را بدانم.

بعد مرحوم ابوی فرمود: می گویم ولی به شرط آن که تا زنده هستم به کسی نگویی. قضیه این است که یادم نمی آید جلسه ای با این آقایون

شرکت کرده باشم و آن ها در مورد شخص ثالثی غیبت نکرده باشند. و چون یقین دارم این جلسات این طوری است، رفتنش برای من حرام است.

بعد این را به یکی از آقایون مراجع گفتم، گفتند: به جدم قسم درست گفته. ایشان خیلی مقید و دقیق بودند و تا کسی می خواست در مجلسشان غیبت

کنه یا دروغی بگوید امر به سکوت می کردند، و می فرمودند که: تا همین حدکافیه بیش از این نگو. «

» وال یغتب بعضکم بعضا ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه. و گروهی از شما از گروهی دیگر غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد

. «12که گوشت برادر مرده خود را بخورد. سوره حجرات، آیه

تشویق به کسب علم دین و شرع مطهر هرچه عالم تر با فهم تر، هرچه با فهم تر با معرفت تر، هرچه با معرفت تر

بصیر تر، هرچه بصیرتر خدابین تر، و خوشا به حال آن که علم و عشق را یکجا در مخزن سینه ذخیره می کند که آن نور راه است.

و انصاری همدانی عاشقی کرد بعد از مقام عالمی. عشق او هر چند آتش بر مقام و موقعیت و اعتبار زد، اما هرگز حریم مقدس علم را بی حرمت نکرد.

77

بلکه او را بر آن داشت که علم و فقاهتش را با نور معرفت و حقیقت توأمسازد و با این دو بال اوج گیرد تا در میان شهان آسمانی منزل گزیند.

آقای احمد انصاری می گوید: » به اهل علم بسیار احترام کرده و رفقا را تشویق و تکلیف به کسب علم می کرد و بسیاری از شاگردان ایشان از اهل

علما کمتر اشتباه می کنند و کمتر گول می علم بودند. آقا می فرمودند: خورند، اینها را بهتر می توان ارشاد و دستگیری کرد، چون شرع دست این

هاست. یک مدتی یکی از آقایان درس را کنار گذاشت اما ایشان ناراحتشدند و تأکید کردند به ادامه آن و عجیب مقید بودند.«

هر چند که در مجالس و محافل او، همه نوع آدم، با سواد و بی سواد، طلبه و تاجر، همه یک جا جمع می شدند و با افق های مختلف خود سیر می کردند اما بعضی از شاگردان ایشان مانند آیت الله نجابت و آیت الله دستغیب و ...

مجتهد بودند. می فرمودند: » هرچه هست در شرع مقدس است. تمام مراحل عرفان و سیر و سلوک تا مرحله نهایی که فناء فی الله است به زبان

ائمه معصومین در اخبار و احادیث آمده و در کالم الله هست. « خود ایشان فقط در جوانی تدریس دروس حوزوی داشتند، اما بعضی از رفقا را به سایر شاگردان عالم خود ارجاع داده و می فرمودند: » شرع را به این

ها یاد بدهید که ایراد نداشته باشند. و خیلی به این مسئله اهمیت می دادند و تأکید می کردند بر اینکه شروع حرکت، شرع است و اگر این کارتان ایراد

داشته باشد و جاهل باشید به هیچ جا نمی رسید! «

پرداخت وجوهات شرعی، خمس و زکات و... وجوهات شرعی یکی از مؤکدات دین و از دستورات و توصیه های اصلی

آقای انصاری بود و اگر کسی حساب و کتابش مشکل داشت، برنامه ودستورالعمل دیگری به او نمی دادند.

آقای احمد انصاری در این رابطه نقل می کند که: » یک روز یک نفر خدمتشان آمد و خیلی اصرار کرد که دستورالعملی به من بدهید، ایشان

اعتنایی نکردند، روز دوم آمد باز اعتنایی نکردند، روز سوم آمد و باز اصرار آن قدر مبلغ به گردنت هست، که باید بپردازی، کرد، آقای انصاری فرمودند:

اول برو آن ها را درست کن، بعد دنبال دستور گرفتن باش. طرف رنگشپرید و رفت... «

و خود در این قضیه بسیار محتاط عمل می کردند. با اینکه اجازه دریافت وجوهات شرعی را داشتند، ولی این کار را انجام نمی دادند و خیلی روی این

 مسئله دقت و تأکید داشتند.

دستور خواستن مراجع تقلید از ایشان آقای احمد انصاری در این باره صحبت می کند: » یکی از بزرگانی که به

آقای انصاری خیلی ارادت داشت، مرحوم آقای خوانساری از مراجع تقلید بود و گاهی می آمد همدان و خدمت آقا می رسید. یک بار که من مالزم مرحوم

ابوی بودم دیدم که ایشان اصرار میکنند که دستورالعملی به من بدهید و78

» شما باید به ما دستورالعمل بدهید. آقای انصاری خیلی متواضعانه گفتند:» 

آقای خوانساری گفتند: آقا تعارفات را بگذارید کنار می خوام آدم بشم، چیکار کنم؟ که ابوی به ایشان فرمود:

» مشکل شما نماز و روزه و ... این مسائل نیست، وجوهاتی که می گیرید، سعی کنید به اهلش برسانید. آقای خوانساری گفتند نمی شناسم و ابوی از

خودتان را دستی دستی گرفتار نکنید. و از آن اشخاص نام برده و فرمودند: آن به بعد ایشان دیگر وجوهات نگرفتند. «

جناب آیت الله حائری می فرمودند كه: جناب آقا میرزا حسن همدانی برای بنده نقل می كردند، زمانی كه آیت الله انصاری برای چند روزی به قم آمده

بودند، آقایان و فضالی مختلفی از ایشان دیدار می كردند و ما هم، طلبه های همدانی به دیدار ایشان رفتیم، در آن جلسه حضرت آیت الله العظمی

سیدمحمدتقی خوانساری خدمت آیت الله انصاری نشسته بودند در آنجا حضرت آیت الله خوانساری)ره( از آیت الله انصاری درخواست

دستورالعملی كردند و فرمودند: » من چه كنم؟ « آیت الله انصاری فرمود: شما خود مفیدی و ما باید از شما استفاده كنیم.

حضرت آیت الله خوانساری)ره( فرمودند: این مطالب را بگذار و بگو من چكار كنم؟، در آنجا آیت الله انصاری فرمود: اگر بعدا مطلبی به ذهنم رسید

به شما خواهم گفت ولی در آن مجلس چیزی نفرمودند. جناب آیت الله حائری می فرمود: من بعدها خدمت آیت الله انصاری رسیدم و پرسیدم، آیا

جواب دادید؟ فرمود: بعدا مطلبی به ذهنم رسید و خدمت ایشان عرض كردمو گفتم ...

در یكی از سفرهایی كه مرحوم آیت الله انصاری با بعضی از شاگردانش به مشهد مقدس نمودند، مالقاتی دو ساعته با دوست عزیزش حضرت آیت الله میالنی داشتند در این جلسه آن مرجع عالیقدر از آقا كسب تكلیف می نماید و

از آقای انصاری درخواست دستورالعملی می كند، مرحوم انصاری كه خیلی در مقابل آیت الله میالنی تأدب می نمود، می فرماید: » آقا شما باید ما را

ارشاد كنید. « » آقا شما را به تا اینكه این عالم بزرگ از راه خضوع و افتادگی می فرمایند:

جدم این تعارفات را كنار بگذارید، من نیازمندم «. و مرحوم انصاری با » جنابعالی نیازی به ریاضت و عبادات سنگین ندارید، مالطفت می فرماید:

فقط سعی كنید وجوهات شرعیه ای كه به دست مباركتان می رسد به اهلش برسانید. « در این جا، عالم بزرگ منقلب گردید و محكم به پشت دست خود

» وقتی از اولیاء خدا سئوالی می كنی، به ریشه می زنند. « زد و فرمود:

 لزوم داشتن استاد آقای قاضی می فرمودند: » اگر کسی تمام عمرش را صرف کند تا به

خدمت یکی از اولیا برسد و لحظات آخر عمرش بیابد، عمر را ضایع نکرده وگوهر اصلی را یافته است. «

79

خود آقای انصاری هر چند بی استاد طی مسیر کردند اما طالب چنین استادی بودند و وقتی متوجه افراد خاصی می شد به طلبشان می رفت اما به کنایه

و اشاره می فرمود: » رفتیم ولی اونی که ما می خواستیم نبود. « آری ! راهنمای او در این وادی حضرت دوست می شود، چنانکه آیت الله

سیدعلی قاضی آن نادره دهر و یگانه دوران در حق ایشان می فرمایند: » تنها کسی که علم توحید و معرفت را بال واسطه از مبدأ فیاض الهی دریافت

کرده، آقای انصاری است و ما کس دیگری سراغ نداریم. « راه یافتگان به مدد راهنما و استاد طریق در این راه گام نهاده اند و به مقصد

رسیده اند و کسانی که مانند ایشان ره پویند بسیار اندک اند و قلیل، وگمرهان و از ره بدرشدگان بسیار.

» تشخیص نفسانیت و أنانیت مشکل است باید استاد ببینی! « پس الجرم باید دست در دست راهنمایی راه یافته و استادی کار آزموده داد،

اما نه هر مدعی و بلد راه، که راهزنان بسیارند و صیادان در کمین، علی الخصوص در این زمان که عرفان های رنگارنگ و بازی های معنوی،

 خودنمایی می کنند. » یکی از شما امام باقرعلیه السالم به برخی اصحاب خود خطاب کردند که:

برای مسافرتی چند فرسخی خود دلیل راه طلب می کند، و حال آن که تو از راه های آسمان نسبت به زمین بی اطالع تری پس برای خود راهنما بطلب.

» » بدون آقای انصاری خود به لزوم استاد تأکید خاصی داشتند و می فرمود:

استاد، راه بسیار مشکل است. اما هر کس که طلب حقیقی داشته باشد، حتما متحیر نمی ماند. خداوند غیور است و طالب را رها نمیکند. و من اگر

یک نفر طالب توحید رو سراغ داشته باشم هر جای دنیا که باشد به سراغشمی روم. «

و او چه راست گفته بود که طالبان را در هر کجای دنیا که باشد دستگیری می کند. هر جا كه انسانی دلسوخته می یافت به كمك او رهسپار می شد

ایشان مسافرتهای متعددی به شهرهای مختلف ایران و كشورهای همجوار داشتند تا بلكه دست بعضی از نفوس قابل را بگیرند. ایشان در آخر عمر

شریفش سفری به همراهی شاگردش حاج آقا سبزواری به كشور پاكستان داشتند.

» او همیشه ملتهب بود، آرام و آقای احمد انصاری در این باره می گوید: قرار نداشت، خودش سراغ طالبان حقیقی می رفت. سفرهایی داشتند که ما علت آن را نمی فهمیم، سفری به پاکستان داشتند چند تن از رفقا را هم

با خود برده بودند و گویا در آن سفر خیلی هم متحمل مشکالت شده بودند و به کار من آن جا رفقا نمی دانستند که ایشان چه کاری دارند و می فرمودند:

کار نداشته باشید. ولی گویا به دستگیری عاشق دلسوخته ای متحمل اینمرارت ها شده بودند. «

جناب دكتر علی انصاری نقل می كردند كه: از والد محترم سبب این مسافرت را پرسیدم ایشان فرمود: » عاشق سوخته دلی به نام اتمیش در

80

آنجا بود و ما از جانب خدای تعالی وظیفه پیدا كردیم كه به یاری ایشانبشتابیم. «

و مرحوم والدم بارها می فرمود كه: » خدای تعالی بخل ندارد و اگر كسی شرائط تقوی را در خودش ایجاد كند خداوند استاد كامل را به او می رساند

ولو اینكه از آن طرف عالم باشد. « عاشق كه شد كه یار به حالش نظر نكرد

ای خواجه درد نیست و گرنه طبیب هست

اگر اضطرار آمد، استاد هم به دنبالش می آید جناب حاج احمد انصاری فرزند ارشد آیت الله انصاری نقل می فرمودند

هجری شمسی یكی از روحانیون محترم همدان به1371در حدود سال  كه: منزل ما در تهران آمدند ایشان فقط در آن چند روز آخر عمر والدم با ایشان

آشنا گردیده بود و موفق به استفاده از مكتب عرفانی ایشان نشده بودند.این روحانی محترم نقل می فرمود كه:

من بعد از فوت پدرت )آیت الله انصاری( حدود سی سال در جهت تزكیه و تهذیب نفس قدم برداشتم ولی بعد از سی سال هیچ چیزی نصیبم نشد و

ظهور عبادات را نمی دیدم بسیار ناراحت شدم و مضطر گردیدم، یک شب دلم شكست و با اخالص توسل به ساحت معصومین)علیهم السالم( كردم كه شاید گوشه چشمی به ما كنند و راهی جلوی ما قرار دهند. آن شب در عالم

آنچه كه تو دنبال آن هستی در مشهد است. عرض رؤیا به من گفته شد: كردم كجای مشهد؟ فرمودند در فالن جا و شغل ایشان جگر فروشی است.

این عالم محترم فرمودند: به مشهد رفتم سراغ دكان جگر فروشی آن شخص را گرفتم وقتی آن را پیدا كردم از دور دیدم مشغول كار است به محض اینكه به درب مغازه اش رسیدم و سالم كردم، خندید، بعد از جواب

سالم فرمود: آقای محترم سی سال است كه اشتباه می روی، تمام این عبادات كه تا به حال انجام می دادی برای حظوظ نفس بوده است ولی من

برای اینكه خودت را بشناسی دستوری می دهم كه باید آن را چهل روز انجام بدهی. این آقای معمم می فرمود: بعد از چهل روز درست از این رو به آن رو

شدم. » اگر اضطرار آمد جناب حاج احمد انصاری اضافه فرمودند: پدرم می فرمود:

استاد هم به دنبالش می آید. «

نتایج عمل نکردن به توصیه های استاد شاگردان می دانستند که با تأدب در برابر ایشان بهره ها می برند، و حرف

گوش نکردن هایشان هم هزینه دارد. آقای اسالمیه خاطره ای تعریف می کنند: » یک بار که در خدمت آقای

انصاری بودیم آقا با وجود اینکه خودشان ساعت داشتند از آقای فاطمی سئوال کردند ساعت چند است؟ و ایشان ساعتش رو از جیبش بیرون آورد و

دو دستی تقدیم کرد. آقا لبخندی زندند و گفتند:ساعتت رو بگذار تو جیبت .81

آقای فاطمی می گفت: از آن به بعد یک سری مشکالتی که در راهم داشتمحل شد، چون من با جان و دل ساعتم رو تقدیم آقا کرده بودم.

یک بار هم که آقای دستغیب می خواستند از همدان برگردند شیراز، آقای انصاری خیلی اصرار می کنند به ایشان که بمونند و ایشون اسرار داشتند که

برگردند و نماز جماعتشان ترک نشود. صبح روزی که قرار بود برگردند به حمام می روند و زمین می خورند و دستشان می شکند و بعد حدود یک ماه

همان جا می مانند. « یکی از مالزمان خدمت آقای انصاری می رسد و می گوید می خواهم به

عتبات بروم، آقای انصاری می گوید نرو، خطراتی برایت دارد، مگر آن که اهل توحید باشی. ایشون هم پیش خودش فکر می کنه که اهل توحیدم! و به

سفر می ره. در آن جا یک کشف و شهوداتی برایش رخ می دهد و وقتی برمی گردد مدعی شده و ادعاهایی می کنه. سپس چند سال آقای انصاری را ترک می کنه و دنبال مسائلی مثل طی االرض و کسب قدرت های دیگر می

ره. اما سرش به سنگ می خوره، متنبه می شه. بر می گرده و اصرار و التماس و ابراز اعتذار می کنه، اما آقای انصاری به او می گوید: » ما

دوستت داریم و با تو مشکلی نداریم. «

 ماجرای مرشد احمد کوهکش در رابطه با دستگیری آقای انصاری از اهل طلب، آقای علی انصاری برایمان

» یک دوستی داشتیم ما به نام مرشد احمد جریانی را نقل می کنند: کوهکش که قصه جالبی دارد. می گفت: در تهران به خدمت فرد بزرگی

رسیدم و ایشان به من دستور چله دادند که باید چهل روز فقط یک غذاهای خاصی مانند نان، جو و آب استفاده کنی و پیاده به عتبات مشرف شوی می گفت: من یک عبا داشتم و یک کشکول و این ها را برداشتم و توکل به خدا راه افتادم و در عرض چهل روز فقط آب می خوردم و مختصر نان جو. تا

این که آن جا یک شب برای من کشف حجاب شد و به من گفتند: باید خدمتفرد بزرگی برسی در همدان. من از مال دنیا یک دینار هم نداشتم.

تا این که یک روز در صحن امیر المؤمنین علی علیه السالم شروع کردم به خواندن اشعاری بلند و جمعیتی دور من جمع شدند و مورد سوء ظن شرطه

های عراقی قرار گرفتم و زندانیم کردند. یک مدت در زندان بودم و بعد رهایم کردند بعد از اینکه آمدم بیرون انگار یک نفر با من همراه بود و قدم به

قدم به من می گفت کجا باید بروم و من به همدان وارد شدم و رفتم به مسجد جامع شهر، همین طور کنار دیوار مسجد جامع داشتم راز و نیاز می کردم: خدایا! تو یک نفر را نداری که بیاد سراغ من و احوالی از من بپرسه؟

یک نفر نیست؟! در همین حال یک نفر دست گذاشت رو شانه من و دیدم شیخ روحانی و بلند

» مرشد باالیی است و گفت: چرا هست. من را به اسم صدا کرد و گفت: احمد این پول رو فعال داشته باش، و شب بیا در فالن شبستان برای نماز. « من تعجب کردم از این که مرا به اسم صدا کرد و بعد شب به آن شبستان

82

رفتم و دیدم خودشان نماز می خوانند، روحانیت عجیبی داشت. و وقتی نمازم را خواندم دیدم این نماز با تمام نمازهای عمرم فرق می کند. بعد از

مسجد آمدیم بیرون آقا به من اشاره ای کردند و مرا به منزل خودشان بردند.

من به خاطر این که پاها و وضعیت ظاهری ام کثیف بود نمی خواستم داخل من رفتم نشستم شوم ولی بعد آقا اشاره کردند که بیا پیش خود من بشین!

و آن شب در وضعیت عجیبی قرار گرفتم فهمیدم که گمشده ام را پیدا کردم. وحشت داشتم از عالم جوانی ام، زورخانه ها و پهلوانی ها... بعد

ایشان شروع کردند مطالبی راجع به سیر وسلوک گفتند و من تمام وحشتم تبدیل به شوق شد. و بعد هم یک اتاق کوچک در منزلشان به من دادند و یک

ایشون تا وقتی ابوی زنده بود در منزل ما مقدار پول دادند که با آن کار کنم. زندگی می کردند و چند ماه بعد از فوت ابوی از دنیا رفت...«

اثر لقمه حرام آقای انصاری از سهم امام برای ارتزاق خود و خانواده شان به هیچ وجه

ایشان اگر جایی نمی کرد و معیشت شان از این وجوهات نبود. استفاده میرفت که از مال صاحب آن اطمینان نداشت، یا چیزی نمی خورد و یا پول

آن را کنار می گذاشتند. چون به اثرات لقمه حرام یا شبهه ناک، در روح سالک بسیار معتقد بوده، و به آن اهمیت زیادی می دادند.

آقای علی انصاری می گوید: » آقای حکمت نقل می کردند که یک بار آقای انصاری با مالآقاجان زنجانی که مدتی مالزم آقای انصاری بودند به یک باغ

انگور می روند. مرحوم مالآقاجان می گوید: این باغ مال یکی از دوستان ما است، از انگورهای آن میل کنید. ولی آقای انصاری استنکاف کرده و نمی

خورند. بعد آقای حکمت می گوید: من تعجب کردم که چرا آقای انصاری به انگورها لب نزد؟! و از ایشان در این رابطه سؤال کردم. آقای انصاری می گوید: » حاج مال آقاجان اشتباه می کند. و بعدا که تحقیق کردیم، دیدیم باغ

 مال کس دیگری بوده. « او حتی در رفت و آمد خیلی دقیق بود و از رفت و آمد با کسانی که مالشان

 مورد تأییدشان نبود، سخت احتراز می کردند. » یک بار ایشان در اثر محذوریت فامیلی و آقای علی انصاری می گوید:

اصرار یکی از نزدیکان که شغلش در دادگستری بود، برای این که کدورتی پیش نیاید، دعوتش را قبول کردند، ولی بعد رد مظالم غذایی را که مصرف

 کرده بودند کنار گذاشتند، و باز خیلی مکدر و ناراحت بودند. «

شریعت و نفی صوفی گری آقای انصاری به دلیل آن احواالت عاشقانه و عارفانه ای که داشت و همچنین

به دلیل انزوایی که از مجالس معصیت و بعضی افراد اختیار می کرد از طرف بعضی از کوته نظران به صوفی گری و درویشی گری متهم می

 شدند.83

اما طریقه ایشان آشکار و مبرهن بود؛ حرکت در همان مسیر شریعت. و سیر و سلوکشان هم کامال در همان مشرب و مجرا بود.

البته خود آقای انصاری ریاضت های دوران جوانیش را تایید نمی کرد و می » راه خیلی ساده تر از آن بود که من رفتم. « فرمود:

» آقای انصاری آن قدر به قیودات آقای سید مهدی دستغیب می گوید: شرعی معتقد بود که در جلسات حتی از اصطالحاتی که دراویش بکار می

بردند استفاده نکرده و کلماتی را که استعمال می کردند همه در حیطه شرع و مد نظر فقها و مجتهدین بود.

یک بار یکی از دراویش خدمت ایشان می رسد، درویش خوش قیافه ای بود و کاله درویشی داشت و کشکول همراهش بود. بعد که رفت گفتم: آدم

خوبی بود. خندیدند و گفتند: از کجاش فهمیدی؟ گفتم: حاال از ظاهرش و این حرفها. آقا فرمودند: » راه خدا این بند و بیدها رو نداره. «

البته یک نکته مهم هم این جا مطرح است، و آن این است که گاهی تعاریف، خلط می شوند و خدا و علی علیه السالم آن قدر مظلوم می شوند که اگر کسی علی علی بگوید و حق حق کند، نام درویش و صوفی بر او می نهند.

در حالیکه مرزها در این ها نیست. آیا برای این کلمات و احواالت اهل آیت الله سید معرفت، در معارف دینی شیعه کم حدیث و روایت داریم؟ «

محسن حکیم یکی از مراجع بود. این بزرگوار بر عروه الوثقی توضیحاتی » آن هایی که اهل معرفت هستند و ادعای درک دارد. در آن جا می فرماید:

و شهود می کنند، داخلشان اشخاصی هستند که ما می شناسیم، بزرگوارند، که نمی توانیم بگوییم اینها در اشتباهند. و شاید ما درک نمی کنیم. «

» یک آسید کرامتی بود، گاهی می آقای سید مهدی دستغیب ادامه می دهند: آمد خدمت آقای انصاری، یک بار تعریف می کرد از یک مرشدی در تهران،

خوب چرا می گویی مرشد و درویش؟ گفت: مرحوم آقای انصاری فرمودند: خوب اون یا علی، یا علی می گه. فرمودند: اگر اینه که ما هم یا علی می

 گیم. «شبروان مست والی تو علی

جان عالم به فدای تو علی یعنی این ها مالک صوفی بودن نیست. بلکه روشهای آنان که در خارج طریق

 شرع است مورد قبول آقای انصاری نیست. آقای اسالمیه می گوید:» یک بار در درشکه ای با آقای انصاری نشسته

بودیم، و صحبت می کردیم. آقای انصاری فرمودند: من مدتی در جوانی دنبال علوم غریبه و تسخیر جن و این مسائل بودم، اما این ها همه اش

تاریکی است و تاریکی می آورد، و من چون دنبال چیز باال تری بودم خداوندمرا راهنمائی کرد و راه درست را پیش پایم گذاشت. «

و نیز ایشان می گوید:» آقا غالبا یک حدیث می خواندند، می فرمودند:حضرت امام صادق علیه السالم داشتند عبور می کردند، دیدند

جمعیتی جمع شده اند. فرمودند چه خبره؟ گفتند یکی از دهریون آمده اینجا و داره پیشگویی هایی می کنه. آن شخص را آوردند پیش امام. حضرت

84

فرمودند: این چیه در دست من. دهری گفت تخم کبوتری است در فالن نقطه دنیا. امام می پرسند که از کجا به این نقطه رسیدی؟ عرض می کند: از مخالفت نفس. امام صادق علیه السالم می فرمایند: به خدا ایمان بیاور. دهری میگه ایمان نمی آورم. امام می فرمایند: بر همان منطقی که گفتی

 مخالفت با نفس کن. دهری در برابر منطق امام نمی تواند جوابی بدهد و ایمان می آورد.

بعد حضرت می فرمایند: این چیه در دست من؟ و او پاسخ می دهد: نمیدانم!

مرحوم آقا به این حدیث اشاره می کردند و می فرمودند: اگر از مسیرشرعی و خدایی حرکت کردی و به جایی رسیدی ارزش داره. «

آقای احمد انصاری در این راستا که طریقه مرحوم انصاری کامال در راستای » در مورد مرحوم آقای بروجردی و شریعت بود برای ما صحبت می کنند:

ارتباط ایشان با ابوی یک قضیه ای دارم که شنیدنی است. من آن زمان در همدان بودم و شغلم معلمی بود. یک روز ساعت هشت، نه صبح بود که در

زدند و من دیدم دو نفر روحانی آمدند. پرسیدند: آقا منزل است؟ گفتم: بله. و آمدند داخل. بعد به پدرم اطالع دادم که مهمان دارند، فرمودند: کی

هستند؟ گفتم: نمیدانم، غریبه اند. خالصه ایشان آماده شدند و آمدند پایین، ولی همین که چشمشان به این دو نفر افتاد خیلی درهم شدند. من از

برخورد ابوی تعجب کردم ولی چیزی نگفتم، و مشغول تعارف و پذیرایی شدم. بعد آنها گفتند: ما آمدیم از شما خواهش کنیم، تا دستوری به ما عنایت

کنید. ابوی جوابی ندادند، دفعه دوم و سوم هم اصرار کردند. اما ایشان یک دفعه رو کردند به آن ها و گفتند: » خدمت آقای بروجردی سالم برسانید و از

قول من بگویید راه ما همان راه شرع است، ما نیازی به امتحان نداریم. این را گفتند و رفتند باال. آن دو نفر رنگ و رویشان سفید شد و با ناراحتی «

و شرمندگی رفتند. بعد از چندی از آقای بروجردی نامه ای به ابوی رسید که نوشته بودند: اگر اسائه ادب شده عذر می خواهیم، ما شما را نمی

و بعد ایشان را به قم دعوت می کنند. بعد از مدتی پدر با بعضی از شناختیم. آشنایان می روند قم خدمتشان. و بعدها ایشان به آقای انصاری اجازه نامه

به ما اجتهاد می دهند و باز از آن قضیه معذرت خواهی می کنند و می گویند: این طور تفهیم کرده بودند، ما گناهی نداشتیم! «

نظر آقای انصاری درباره مشرب های گوناگون که بر آن نام عرفان می گذارند این است که اگر منطبق بر شرع نباشد، موصل الی المطلوب نیست و بسیاری از آنها عارف نیستند بلکه درویش و صوفی اند و در مورد حاالت و

» این ها در اثر کوشش و زحمت، تصرفات و خرق عادات آن ها می فرماید: یک چیزهایی بدست می آورند. حتی تصرف در وجود افراد می کنند. ولی زود گذر است و تا لب گور بیشتر مهمانشان نیست. گول این حرف ها را نخورید

 و شیفته این ها نشوید. « تهذیب و مصفا کردن و سیروسلوک تا آنجا که در حریم سیره نبوی)ص(

است مقصدی اعالء و شیوه عارفان است و بقیه را راه به آن غایه المراد85

 نیست. آقای احمد انصاری می گوید: » آقای انصاری با بعضی از افراد فرقه گنابادی

جلساتی داشتند و زیاد با آنها صحبت می کرده و آن ها را به رعایت حریم شرع ملزم می نمودند و عده ای از آن ها نیز در اثر صحبت های ایشان بر

 گشتند. « و خالصه آن که مال حسینقلی ها، غروی ها، قاضی ها و انصاری ها، عارفانی

و اگر اگر دم از طریقت می زنند، همان بطن شریعت شان است هستند که: دم از حقیقت می زنند، همان درک شریعت شان است.پیشنهاد طی االرض به فرزند آیت الله انصاری

فرزند آیت االله انصاری حاج احمد آقا نقل می کردند که در حدود سال هجری شمسی در همدان با مرد وارسته ای به نام سید علی1325 یا 1324

كاشف آشنا شدم ایشان درویش نبود ولی برای اینكه شناخته نشود در كسوت درویشی درآمده بود ایشان اصلیتش از سبزوار ولی بزرگ شده

هندوستان بود، یک روز آن درویش آمد سراغ بنده و شروع کرد از مکنونات و وضعیت من صحبت کردن، که تو فرزند کی هستی! و خودت این طور هستی

و آن طور. من هر چه فکر می کردم، اون فکر مرا می خواند و بیان می کرد، ما همدیگر را در همدان مالقات كردیم و مالقاتهای ما بدینگونه بود كه

وقتی من اراده مالقات او را می كردم در دلم الهام می شد كه ایشان در كجا هستند و به دیدار او می رفتم و هر وقت ایشان می خواست مرا دیدار كند به

ذهنم می رسید كه ایشان می خواهد در فالن نقطه مرا دیدار كند، یك بار اگر پدرت اجازه دهد من شما را با طی االرض به مكه و ایشان به من فرمود:

مسجد مدینه ببرم. حاج احمد اضافه كردند من آرزو داشتم هم مكه بروم و هم از نزدیك طی االرض را ببینم ولی وقتی به خدمت پدرم عرض كردم،

ایشان شدیدا مخالفت كردند و فرمودند: درست نیست و اضافه كردند اگر از طریق شرع بروی بهترش نصیب شما می شود.

بعدها آیت الله انصاری به شاگردانش می فرمود: نخواستم احمد از كسی كه در كسوت درویشی است چنین چیزی ببیند چون توجهش به آنان جلب

می شد ولی اگر آن شخص در این كسوت نبود اجازه می دادم. این خاطره را عموم شاگردان آیت الله انصاری نقل می كردند. جناب حاج

این سید علی مرحوم پدرم یكبار فرمود كه: احمد آقا اضافه فرمودند كه:كاشف را نزد من بیاور.

ولی من هر چه به این سید پیشنهاد می كردم قبول نمی كرد و پدرت خیلی قوی است خواهد گفت اینها امور بچه گانه است و همه می گفت:

را از دست من خواهد گرفت ولی من به این امور دلم خوش است و نمی توانم از آنها دل بكنم.

 ایشان از قبل با پدرم یک مکاتباتی داشت و ابوی هم جواب می داد. بعدها پدرم می فرمود:کسانی هستند که در اثر کوشش و زحمت و ذکرهای

طوالنی یک چیزهایی بهشان می دهند، حتی ممکنه بتوانند تصرف در اشخاص بکنند، اما اینها موقته، گول این حرفها رو نخور، اینها زود گذره و تا لب گور

86

هم بیشتر باها شون نیست، شیفته اینها نشوید. « » دراویش با ریاضت، نفس خود را آیت الله انصاری مكرر می فرموده اند كه:

قوی می كنند و این غلط است بلكه باید نفس را تزكیه كرد » قد أفلح من «.9زكها: به تحقیق رستگار شد کسی که خودش را تزکیه کرد. شمس/

آیت الله انصاری به سه شخصیت مهم احترام فوق العاده ای قائل بودند، و سوم به یكی به مرحوم سیدعلی ابن طاووس و دوم به مرحوم حافظ

 مرحوم آخوند مال حسینقلی همدانی.

زندگی و معنویت و روش عرفانی او در تربیت شاگردان مبتنی بر تزهد و دنیا گریزی نبود بلکه شاگردان را توصیه می کرد که در اجتماع باشید، ازدواج کنید و شغل مناسب

داشته باشید. آقای احمد انصاری می گوید: » روی این گونه مسائل شاگردان، خیلی دقیق بود و به آنها تکلیف می کرد و اگر وضع مالی خوبی نداشتند به دیگر دوستان

می گفت که به این ها کمک کنند تا بتوانند تشکیل زندگی دهند. «

توصیه به ازدواج و کارهای اجتماعی آقای اسالمیه در این باره می گویند: » یک بار من و آقای سبزواری کنار هم زیر کرسی نشسته بودیم و آقای سبزواری داشت یواش یواش مرا تشویق می کرد برای ازدواج. من هم زیر بار نمی رفتم و می گفتم این ها از امور

دنیوی است و من نمی خوام. همان موقع آقا فرمودند: شماها چی دارید به هم می گید؟

و آقای سبزواری گفت چنین و چنان. مرحوم انصاری نگاهی به من انداختند و » قضیه آن شخص را نشنیدی که به او گفتند فالن شخص در هوا فرمودند:

می پره گفت: کبوتر هم در هوا می پره! گفتند: فالن شخص روی آب راه می ره! گفت زغن هم روی آب راه می ره... و بعد فرمودند: اگر مردی، زن

بگیر و توی اجتماع باش. "کن فی الناس والتکن معهم" این هنر است. خانم انصاری میگوید: » گاهی بعضی رفقا که می آمدند منزلشان و می

ماندند مورد خطاب آقا قرار می گرفتند که: بروید به خانه و زندگی هایتانبرسید. مگه زن و بچه ندارید؟!«

توصیه به شغل داشتن و سربار نبودن روی مسئله شغل تأکید داشتند و همه رفقا اهل کار بودند، آقای سبزواری تاجر چای بود، آقای بیات خودش مغازه داشت، آقای همایون معلم بود و

بعضی هم طلبه بودند، یا بعضی از آن ها کار کشاورزی داشتند، هیچ کدام بیکار نبودند.

ایشان هیچ وقت كسی را كه كار نمی كرد و سربار جامعه بود به سلك شاگردان خود راه نمی داد چون می فرمود: در روایت چنین شخصی لعن شده

 است.87

زندگی عادی سر جای خودش بود و تهذیب و مجاهده سر جای خودش و هدف بر این بود که بدن با خلق باشد و قلب با خدا، این روال ایشان بود و

هیچ وقت صحبت از عزلت و گوشه نشینی نبود. آقای غالمحسین سبزواری که یکی از مالزمان و خصیصین ایشان بود چند بار

» خدماتت در می خواست از تجارت کنار بکشد اما آقا اجازه نداد و فرمود:این جا ممدوح است. «

یعنی شاگردان ایشان کسانی بودند که هم زندگیشان را داشتند و هم سیر و سلوک معنوی. و این نشان دهنده جامعیت فکری مرحوم انصاری است. او

در همه جا سیره ائمه)ع( را دنبال می کند، نه به افراط می کشد و نه تفریط می کند. نه دنیا گریزی و انزوا را تبلیغ می کند و نه دنیا خواهی و افزون

طلبی را. مسیر او روشن است: زندگی کردن و متنعم شدن از لذت های آن در معیت

خدا، با هدف خدا و در کسب رضایت او و این یعنی جمع کردن درک لذتهای معنوی در کنار حظ نعمت های مادی.

دکتر علی انصاری می گوید: » می فرمودند اگر کسی بتواند در این اجتماع پر هیاهو که عوامل سستی آن زیاد است وارد شود و بتواند خود را حفظ

کند، مرتکب خطا نشود و تکالیفش را درست انجام بدهد، زودتر به نتیجه می رسد تا کسی که بخواهد انزوا اختیار کند و گوشه نشینی و درویشی پیش

بگیرد. « از مسائل شغل و کاری دوستان اطالع داشتند و حتی روی آن شغل و

درآمدش نظر می دادند و گاهی می گفتند فالن شغل، برایت مناسب نیست یا درآمدی ندارد و یا از مشکالت کار می گفتند، می فرمودند: » هیچ وقتانگل دیگری نباشید، اگر حمالی شد بروید انجام دهید اما سربار نباشید. « توصیه به یک شغل ثابت نداشتند و هر کسی را مطابق با ذوق و فن اش

تشویق می کردند اما یک مقدار دگرگونی در کیفیت کار ایجاد می کردند و می فرمودند نیتتان را هم باید اصالح کنید و تأکید داشتند بر این که در

شغلتان رعایت مسائل شرعی و حالل و حرام ها را بکنید. و در آن زمانبخاطر مخالفت با حکومت پهلوی با مشاغل دولتی مخالف بودند.

فرزند ایشان می گوید: » یکی از اقوام که در دادگستری بود خدمت ایشان می رسد و در مورد کارش با آقا مشورت می کند. آقا می فرمایند: به

شرطی من تأیید می کنم که پرونده هایت را بیاوری تا من با اصول شرع برایت استنباط کنم و حکم بدم. گفت آقا نمی شه باید مطابق با قانون باشه.

و ایشان گفتند: نه! من در این کار مشروعیت نمی بینم. و او با پایه یک دادگستری در حالی که پنج، شش سال به بازنشستگیش مانده بود استعفا

داد. «

دستورات خاص افراد راستی! ای جوینده راه، گاهی فکر می کنی برای رسیدن به آن مقاصد اعال باید به فکر اعمال آن چنانی بود، اما وقتی به سیره ائمه)ع( و بزرگان دقیق

88

می شوی، می بینی آنها با رعایت همین کارهای کوچک به آن مقاصد بزرگرسیده اند.

ایشان مشکالت خاص هر فرد را در قالب حکایات و ایماء و اشاره بیان می کرد و هر کس خودش متوجه نقص ها و مشکالتش می شد. اگر طرف

متوجه نمی شد به صورت خصوصی تذکر می داد. او افراد را متناسب با روحیه و رویه خودشان سیر می داد و برای هر کسی نسخه خاص خودش را می پیچید و افراد مختلف با افق های متفاوتی را یک

جا جمع کرده بود و این طور نبود که دستورالعمل هایش یکسان باشد، به بعضی از افراد که مراحلی را پشت سر گذاشته بودند، برنامه های خاص

خودشان را می داد. مثال به بعضی برنامه ذکری می دادند، به بعضی دستورهایی برای مجاهده، و به بعضی تفکر یا اعمال عبادی خاص خودشان،

اما آن چه که عمومیت داشت و بیشتر مبتالبه افراد بود و تذکر می دادرعایت واجبات و حالل و حرام و اخالقیات بود. «

آقای اسالمیه خاطره ای تعریف می کنند: » خدا رحمت کنه، فردی بود که خودش نور داشت و مثال جایی می خواست بره آدرس نمی گرفت و با نوری

که داشت آنرا پیدا می کرد. یکبار خدمت آقای انصاری رسید و خیلی گریه برو جلوی می کرد، می گفت من چکار کنم مثل شما آدم بشم؟ فرمودند:

زبونت را بگیر. « و یک حکایت دیگر: » یک بار شخصی به نام عاشق زین العابدین خدمت آقای

انصاری می رسد و دستور می خواهد، آقا می فرمایند: برو روزه بگیر، آدم خیلی ساده ای هم بود. گفت نمی تونم آخه گشنه ام می شه. یعنی سلوکش در همین نخوردن بود، چون خیلی به خوراک حریص بود و برای

همین نتوانست دستورالعمل آقا رو انجام بده. « حاج احمد انصاری می گوید: » یک بار یکی از آشنایان از تهران خدمت آقای

انصاری رسید و برای دستورالعمل گرفتن اصرار کرد. ایشان فرمود: تو باخانمت بد رفتاری می کنی، برو اخالقت را درست کن! حجاب تو این است. اون شخص می گفت: وقتی برگشتم همسرم خیلی با ناراحتی به من گفت: باز رفتی مسافرت ؟! خم شدم دستش را بوسیدم، تعجب کرد و پرسید این کار رو کی به تو یاد داده؟ گفتم همان آقایی که می گویی چرا رفتی پیشش.

ایشان هم به آقای انصاری عالقه مند می شوند و در سفر بعدی با هم بههمدان می آیند به خدمت آقا می رسند و ... «

» یک روز یک بازاری خدمتشان آمد و گفت: یک تیرگی در من ایجاد شده و برای این است که در فالن نمی توانم نمازم را با توجه بخوانم. می فرمایند:

معامله ای که کردی دروغ گفتی! برو استغفار کن و آنرا جبران کن. « بعضی افراد خدمتشان می رسیدند که ما نتوانستیم از عهده خودمان بربیاییم

آن وقت برنامه های خاص تری می دادند مثال قرآنت را بیشتر کن، سجدهطوالنی داشته باش و ... خودشان دقیق برنامه ها را کنترل می کردند.

توصیه به اذکار و اوراد89

حضرت آیت الله انصاری به طور كلی به جز در موارد محدودی رویه اش ذكر دادن نبود بلكه ایشان از درون افراد را تحت تأثیر قرار می داد و آنها را

 حركت می داد. به هر صورت، عمده اذكار و دستوراتی كه آقا به دوستانش سفارش

می كردند از متن قرآن و روایات و ادعیه ای بود كه به وسیله أئمه هدی)ع( به دست ما رسیده است. یكی از شاگردانش می فرمود كه: در اوائل كار، آقا به

من دستور دادند كه هر روز با توجه تام و حضور قلب این آیه شریفه را صد و ده مرتبه تكرار كنم

  «163» و إلهكم إله واحد ال إله إال هو الرحمن الرحیم. بقره/ به یكی دیگر از شاگردانش طبق وضعیت حالش دستور می دهند كه: شما

فقط ذكرت تعقیبات مختصه نماز صبح باشد، و ایشان می فرمودند تا زمانی كه اینها را می خواندم وضعیتم روشن و خوب بود.

یكی از شاگردانش فرمودند: به ایشان نامه ای نوشتم و دستورالعملیخواستم، آقا در جواب فقط مرقوم فرمودند:

 نماز شب بخوان و تقوا داشته باش امرت إن شاء الله درست می شود. یكی دیگر از شاگردانش فرمودند كه: به آیت الله انصاری عرض كردم در خدمت شما حال ما دگرگون می شود بفرمایید برای دوام حال چكار كنم؟

 فرمودند: ذكر » یا حی یا قیوم « را مرتب تكرار كن عرض كردم چه تعداد؟فرمودند: » اندازه نمی خواهد، هر چه می توانید بیشتر بگویید. «

روزی حضرت آیت الله انصاری به یكی از شاگردان ایشان نقل می كردند كه: من فرمود: این ذكر را زیاد بگو و تعداد هم نمی خواهد » یا خیر حبیب و

محبوب «. بعد از مدتی به من فرمود كه: آیا در مورد »من« فكر كرده ای؟ و بنده هم به حجره ای در مدرسه آخوند رفتم و برو و در این باره فكر كن

مشغول فكر در این باره شدم كه ناگهان متوجه شدم حالت تجرد برای من حاصل شده و خودم را در آسمانها دیدم و از مشاهده آثار عظمت و جالل و

جمال خداوند لذتی بزرگ می بردم، همین طور كه در آسمانها گردش می كردم به محض اینكه به گوشه حجره نگاه كردم و جسم خود را دیدم

روحم در جسدم جای گرفت و فهمیدم انسان اگر ذره ای به »من« خودش توجه كند سقوط می كند.

همچنین این شاگرد نقل می كردند كه: روزی با آقا به بیابان رفتیم آقا مشغول تهیه غذا شدند و من هم به كنار تپه ای رفتم و به سجده افتادم و با

تمام وجود ذكر یونسیه را تالوت می كردم: » ال إله اال أنت سبحانك إنی كنت « ناگهان دیدم كه پرده ها از جلوی چشمم برداشته87من الظالمین. انبیاء/

شد و در آنجا چشم با گوش یكی شده بود و می دیدم و می شنیدم كه تمام موجودات آسمان و زمین با همدیگر این ذكر شریف را تكرار می كردند: » ال

 إله اال أنت سبحانك إنی كنت من الظالمین «.

دستورات یا اخبار از واقع

90

شاگردان آیت الله انصاری اظهار می داشتند چون دستورات آقا اخبار از واقع بود ما چاره ای نداشته ایم جز عمل كردن به آنها و شرایط طوری ایجاد

می شد كه مجبور بودیم طبق آنها عمل كنیم. روزی آیت الله نجابت به همراه آیت الله شهید دستغیب در یك زمستان سرد

و برفی به همدان می روند، چهار پنج روزی در خدمت مرحوم آقای انصاری می مانند آقای نجابت می فرمود كه: آیت الله انصاری فرمودند: شما یك ماه دیگر در همدان باشید. من پذیرفتم و گفتم می مانم ولی مرحوم شهید عذر

آوردند كه شیراز كار دارم و باید برگردم، علی رغم اصرار آقای انصاری، مرحوم شهید دستغیب)ره( بر بازگشت اصرار ورزیدند تا اینكه آقای انصاری

رخصت دادند و مرحوم شهید از خدمتشان مرخص شد، مرحوم نجابت فرمود: » بعد از ظهر همان روز دیدیم كه شهید دستغیب در حالیكه دستشان

شكسته بود بازگشتند، چشم مرحوم آیت الله انصاری تا به مرحوم شهیدافتاد تبسمی فرمودند و خطاب به وی گفتند:

 ای كه از كوچه معشوقه ما می گذاری بر حذر باش كه سر می شكند دیوارش

تا این شعر را مرحوم آیت الله انصاری خواندند، مرحوم نجابت می فرمود: مرحوم شهید متوجه شد كه این حادثه تذكری از جانب خداوند منان می باشد سپس تبسمی نمود و جریان را مفصل تعریف كردند كه می خواستم قبل از سوار شدن به ماشین به حمام بروم، در حمام در اثر لغزش افتادم و دستم

شكست، و عجب آنكه به همان مقدار كه آیت الله انصاری ابتدا توصیه فرموده بودند

 مرحوم شهید دستغیب جهت بهبودی دستشان مجبور به ماندن شدند. حضرت آیت الله حاج صدرالدین حائری شیرازی نقل می كردند كه یكسالی

من خدمت آیت الله انصاری رفته بودم، بیست روز به ایام نوروز مانده بود، و افرادی مثل شهید دستغیب هم آنجا بودند، من قصد داشتم از آنجا به

مشهد و سپس به قم و بعد به شیراز برگردم ولی آیت الله دستغیب)ره( نظرش این بود كه مستقیما به شیراز برگردد، در اطاق نشسته بودیم كه

» شما باید به مشهد آیت الله انصاری وارد شدند، به آقای دستغیب فرمودند: بروید و اما شما آقای حائری، باید سریعا به شیراز برگردی و وظیفه دیگران

را هم مشخص كردند، و من همان روز به دستور استاد به شیراز برگشتم، به محض اینكه به خانه رسیدم، صحنه ای ایجاد شد كه بودن من خیلی ضروری بود و اگر نبودم باعث مشكالتی می شد و مادرم وقتی شنید من برگشته ام، برایش غیر منتظره بود و مسئله چنان بود كه فقط حضور من می توانست

آن را حل كند، و وقتی به مادرم گفتم به دستور آیت الله انصاری برگشته ام،مادرم عالقه خاصی به او پیدا كردند. «

توصیه به توسل به ساحت مقدس ائمه)ع( ایشان توصیه زیاد به توسل به ساحت مقدس معصومین)ع( در زیر آسمان

داشتند و خود از این راه به مقاصد بزرگش رسیده بودند. ایشان در نامه ها و91

دستورالعمل هایی كه به دوستان و طالبان معرفت داشتند توسل به ساحت مقدس اباعبدالله الحسین)ع( را برای رسیدن به مقامات روحانی بسیار

توصیه می نمودند.

توصیه به نماز اول وقت، نماز شب و نوافل روی نماز اول وقت خیلی تأکید داشت. در سفر و حضر نماز را مقید بودند

كه اول وقت بخوانند . و آقا در توصیه به شاگردانشان نیز بر نماز شب و انجام فرایض و نوافل

» اگر تأکید بسیار زیادی داشتند، و به بعضی از شاگردانشان می فرمودند:نوافلتان ترک شد، قضای آن را بجا آورید. «

خود ایشان نماز را با جمیع مستحباتش به جا می آورد. تأكید داشتند اگر نوافل یومیه و شبانه ترك شد حتما قضای آن بجای آورده

شود.

تمركز فكر در نماز جناب استاد كریم محمود حقیقی نقل می كردند كه:

روزی از آیت الله انصاری سئوال كردم، برای تمركز فكر در نماز دستوری به من بفرمایید. ایشان فرمودند: » نوافل را ترك مكن و غذاهای حیوانی كم

 بخور «

توصیه به زیارت اهل قبور مرحوم آیت الله انصاری خود در این مورد می فرمایند:

» من در گذشته به زیارت قبر غیر معصوم و امام نمی رفتم، چون تصور می كردم كه فقط از قبور ائمه)ع( كه به مقام طهارت مطلقه رسیده اند

بسط و گشایش حاصل می شود ولی از قبور غیر آنها اثری مترتب نیست، تا در سفر اولی كه به عتبات عالیات با جمعی از شاگردان روحانی خود برای زیارت، مشرف شدیم، یك روز در ایام اقامت در كاظمین)ع( برای تماشای

بنای مدائن و ایوان شكسته كسری كه حقا موجب عبرت بود از بغداد به طرف مدائن رهسپار شدیم و پس از تماشای مدائن و به جای آوردن دو

ركعت نماز در آن ایوان كه مستحب است، به سمت قبر سلمان فارسی)ره( و حذیفه)ره( كه در قرب آن ایوان قرار دارد به راه افتادیم و ما در كنار قبر

سلمان فارسی)ره( نه به جهت زیارت بلكه برای رفع خستگی و استراحت با جمیع احباب و دوستان نشسته بودیم كه ناگهان سلمان از ما پذیرایی نمود و

خود را به صورت واقعیه خود نشان داد و به حقیقت خود تجلی نمود، چنان روح او لطیف و صاف و بدون ذره ای از كدورت و چنان واسع و زالل بود كه ما را در یك عالم از لطف و محبت و سعه و صفا فرو برد و چنان در فضای

وسیع و لطیف و بدون گره از عالم معنی ما را داخل كرد كه حقا مانند فضای بهشت پر لطف و صفا و چون ضمیر منیر عارف بالله، مانند آب

 صافی زالل و مانند هوا لطیف بود.92

من از اینكه برای زیارت در كنار قبر او نیامده بودم شرمنده شدم و سپس به زیارت پرداختم، و از آن پس نیز به زیارت قبور غیر ائمه طاهرین)ع( هم، از علما بالله و مقربان و اولیاء خدا می روم و مدد می گیرم و به زیارت قبور

مؤمنین در قبرستان می روم و به شاگردان خود توصیه نموده ام كه از این فیض الهی محروم نمانند.

آیت الله انصاری می فرمود: بعد از قبر سلمان فارسی قبری را به نورانیت محمد بهاری در بهار همدان ندیده ام و خود مكررا با پای پیاده از همدان به

زیارت قبر مطهرش می رفت. آقای اسالمیه نقل می كردند كه: وقتی به همراه جناب عارف بزرگ سید هاشم حداد برای زیارت قبر آیت الله بهاری به بهار رفتیم ایشان تنها این جمله را گفت كه: آقای انصاری حق داشته است كه مكررا اینجا می آمده

چون قبر مرحوم بهاری بسیار پر نور است.«

 دستور به خواندن دعای رضیت بالله استاد کریم محمود حقیقی می گوید: » یک بار یک سفری در خدمت ایشان بودیم، لحظات آخری که داشتیم خداحافظی می کردیم تا برگردیم، شروع

کردند به صحبت و ما هم نگران بودیم که اتوبوس راه بیفتد و اتفاقا ماشین راه نیفتاد تا ما رسیدیم.

» اگر هم این راه را ول کردید باشه! عیب نداره اما اون روز به ما گفتند: هیچوقت پشت سر عرفا بد نگویید و اگر کردید در دره ای می افتید که از آن

خالصی نیست. « تأثیر سخن ایشان طوری بود که هر کدام وحشت داشتیم که راجع به

خودمان است. بعد من با چشمان گریان خدمتشان رسیدم و گفتم: این موضوع راجع به من نبود؟ فرمود: نه، و چون نگران بودم فرمودند: برای

دوام ایمانت دعای » امنت بالله.. « را بخوان. و این یکی از توصیه های ایشان بود.

بعد از چندی مشخص شد جهت صحبت آقا با كه بود، آقای ... از خط خارج شدند و برای خود دكان و دستكی باز كرد و شروع كرد در جلسات علیه آیت

الله انصاری سخن گفتن، جناب آقای حقیقی می گوید كه: یك شب در جلسه ای با او بحث می كردم ولی او سماجت می كرد. آخراألمر كتاب حافظ

را به دست من داد و گفت: از حافظ، فال بگیر تا بدانیم من از آقای انصاریباالترم و من وقتی كتاب حافظ را باز كردم این بیت آمد:

 از سر كوی تو هر كاو و مالمت برودنرود كارش و آخر به خجالت برود

گفتم حافظ هم تو را سرزنش می كند، ولی چه می شود كرد اینها همان احمقانی هستند كه حضرت عیسی)ع( از شر آنها به كوه پناه می برد و

می فرماید: دعاهایی را كه بر مرده می خوانم و زنده می شوند اگر صد بار به قلب احمق بخوانم آدم نمی شوند و ...، این آقا باالخره تا دره سقوط پیش

رفت و ... ) بدانكه شیخ طوسی از محمد بن سلیمان دیلمی روایت كرده كه93

به خدمت حضرت صادق)ع( عرض كردم كه شیعیان تو می گویند كه ایمان بر دو قسمت است یكی مستقر و ثابت و دیگر آنكه به امانت سپرده شده است و زائل می گردد پس به من بیاموز دعایی را كه هرگاه بخوانم ایمان من كامل

گردد و زائل نشود. فرمودند كه: بعد از هر نماز واجب این دعا را بخوان: » رضیت بالله ربا و بمحمد صلی الله علیه و آله نبیا و باالسالم دینا و بالقرآن

كتابا و بالكعبة قبلة و بعلی ولیا و اماما و بالحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و الحجة بن

الحسن صلوات الله علیهم أئمة اللهم إنی رضیت بهم أئمة فارضنی لهم إنك«(157علی كل شییء قدیر. مفاتیح ص

 مکاشفات و خطرات آن

 تجلیات نفسانی شاگردانش را از اینكه توجه به مشاهدات و مكاشفات كنند و به آنها اكتفا

كنند شدیدا نهی می فرمود و دل بستن به این امور را از دامهای ابلیس لعین می دانست و می فرمود: مكاشفات و خوابهای صادق برای سالك حاالت هستند و باید از ریاضت و مراقبت دست برندارد تا این حاالت تبدیل به

مقامات شود، در این باره تشبیه جالبی می فرمودند و مثل به حوضی می زدند كه خاك و گلش ته نشین شود، درست است كه آب صاف شده ولی به

مجرد پاگذاشتن در آن دوباره گل آلود می شود. حاالت را مانند آبی می دانستند كه گل آن، ته نشین شده و از بین نرفته است و شیطان ممكن

است با پای گذاشتن به حریم قلب آدمی آن را آلوده كند پس بر سالك است كه با جهد و تالش تمام آثار آلودگی را از قلب پاك كند و مغرور به مكاشفات

نشود. و هنگامی كه به مقامات رسید آن وقت است كه جزء مخلصین می گردد كه از دست برد شیطان در امان می ماند: » إال عبادك منهم

«.43المخلصین. سوره حجر/ » آقای دکتر علی انصاری نیز توصیه های پدر را به خاطر دارد که فرمود:

مکاشفات دلیل بر مقامات نیست و بسیاری از مکاشفاتی که برای انسانهست، دل را مشغول می کند و یا برای آدمی ایجاد غرور می کند.

مرحوم پدر اصال به مکاشفات اعتنایی نداشتند و اولین کاری که برای بعضی از شاگردهایی که مکاشفه زیاد داشتند می کردند این بود که از طرف،

مکاشفه را می گرفتند مگر در مواردی که با واقعیات تطبیق می کرد و می گفتند ضرر ندارد. چون برخی مکاشفات با تجلیات نفسانی همراه است و

چون پدر آن تجلیات نفسانی را می گرفتند، بسیاری از مکاشفات از بین می رفت.

البته این جاست که نقش استاد معلوم می شود که بسیار مهم و ضروری است. انسان هر چقدر در عالم نفس غوطه ور باشد، تجلیات نفسانی بیشتر در مکاشفات دخالت دارد، تا آن وقت که انسان به مشاهدات ربوبی برسد و

94

تجلیات نفسانی کم و کمتر شود تا به آن مقامات باالی مشاهدات ربوبیبرسد. و در مورد یکی از دوستان می فرمودند:

مکاشفاتش زیاد است اما بیشتر مکاشفاتش اشتباه است و نظرشان این بود که بعد منفی مکاشفات بیشتر از بعد مثبت آن است، و بعد از اینکه

مکاشفات را می گرفتند آنها را در مسیری که لغزششان کمتر است، قرارمی دادند.

یک موقع کسی از آمریکا برای آقای دستغیب نامه نوشته و شرح مکاشفاتش را گفته بود، آقای دستغیب خوشش آمده بود و از او پرسیده بود از کجا به

این ها رسیدی؟ اما آقای نجابت چون مطلع شده بودند گفتند: بگو چند وقتی با ما بیاید جبهه همه تخیالت از سرش بپره! «

و آقای انصاری در طی این مقصد باشکوه، چه خالصانه چون زر ناب از کورهامتحان بیرون آمد و آن افق اعال را با هیچ بهایی معاوضه نکرد.

راستی سیر در اسرار ربوبی کجا و کشف پرده های عالم مادی کجا، غرق سبحات جمال و جالل شدن کجا و مبهوت نعیم بهشت شدن کجا؟ جلوات

 وجه الهی کجا و جمال مه رویان کجا! انصاری که خود حجب نور را دریده و به معدن عظمت وصل شده، شاگردان

» آن قدر از خود را نیز آن گونه تربیت می کند که آقای افراسیابی می گوید: کشف و کرامات نهی شده بودیم که اگر یکی از شاگردان کشفی برایش

پیش می آمد، خیلی ناراحت می شد و فکر می کرد که من چه کار کردم که این ها برایم پیش آمده! منفعل و ناراحت بودند، اصال اینها را برای خودشان

قصوری می دیدند، چون هیچ کس که از نفس رد نشده بود، نفس عوالم مختلفی دارد که باید از آن عبور کرد و فکر می کردند اینها برای گول زدنه.

ما وقتی خدمت آقای نجابت می رفتیم با ترس و لرز و استغفار این ها را برایشان می گفتیم که برای ما چنین شده، می گفتیم حتما خالفی سر زده و

 این نفسمان می خواهد سوء استفاده کند. « آن ها مواظب بودند شاگردانشان به این عوالم دلبسته نشوند و این ها باعث

 کم شدن توجه شان به ساحت ربوبی نشود. » راه خداشناسی اخص از این چیزهاست. « آقای نجابت می گفتند:

» کسی که به آن مقام عالی رسید آیت الله سید مهدی دستغیب می گوید: غرق در آن جاست و معلوم است که شاگردانش هم پیرو رویه ایشان می

 شوند. « » ما در مورد آقای نجابت و دستغیب هم داریم که شخصی خدمتشان رفته و

گفته بود من فردا می خواهم بمیرم و علم جفرم را می خواهم به شما منتقل کنم و این دو بزرگ فرموده بودند: ما نیازی به این ها نداریم. بعد آقای

نجابت می فرمودند: ما آن چنان از توحید محفوظ و پر بودیم که ابدا به اینامور اعتنایی نداشتیم. «

 خدا، یا نفس؟

95

آقای اسالمیه نیز در این باره صحبت می کنند و می گویند: » نفس انسان خودستاست و دنبال این می گردد که بخواهد خودش را تعریف کند و

مکاشفه این خطرات را به وجود می آورد. یکی از دوستان می گفت: چند شبی برای نماز شب بلند شدم، دیدم نوری

دور چراغ هست، فکر کردم صاحب نورانیت شدم، بعد دیدم چشمم ناراحته و مشکل چشمی داشتم.

می گفتند: » مکاشفه برای سالک از دو جهت خطر داره یکی تشخیص خدایی بودن یا شیطانی بودن، چون نفس قوه خالقه داره و تشخیص این دو

مشکل است. و دیگر این که سالک را متوقف می کند و شخص به همینجزئیات مشغول می شود. «

» من توی راه زیاد جد و جهد آقای فاطمی، مرد شیرینی بود، می گفت: کردم. یکبار که در اتاقی نشسته بودم و داشتم ذکر می گفتم دیدم شیطان لشکرش را جمع کرده، دارند کف می زنند و می رقصند، می گویند این هم

می خواهد آدم شود، من هم گفتم: به کوری چشم شما آره! بعد آنها کف زدنشان قطع شد و رفتند. این مکاشفه واقعی بود. اما به هر حال سالک

وقتی حرکت می کنه، یک زرق و برق هایی در راه پیش می آید که نمی داند خداست یا نفس! «

ادعا آیت الله سید علی محمد دستغیب نیز در این رابطه برای ما صحبت می کنند

» از خطرات مکاشفه پدید آمدن ادعا و خود باوری است. آقای و می گویند: ماه در خدمت آقای انصاری2-3نجابت در یکی از سفرهایش به همدان

ماندند. در این مدت یکی دو تا از شاگردان ایشان در شیراز که سن کمی هم داشتند ولی قدرتی را پیدا کرده بودند که فکر و خیال دیگران را می خواندند،

و این ها مدعی ارشاد و دستگیری شدند آن زمان آقای انصاری به آقای » زود برگرد و برس به اوضاع شیراز که شلوغ شده! نجابت می فرمایند:زدن به کاهدون. «

بعد آقای نجابت با وجود این که روش برخوردشان مالیم بود و این دو نفر پیش ایشان خیلی محبوب بودند، ولی شروع کردند به تندی که شاید اون

چیزهایی که توی کله شان رفته بیرون بریزه. ولی متأسفانه آن ها جلوی آقا ایستادند و با پیدا کردن همون دو تا قدرت کوچک مدعی شده و از حلقه

خارج شدند. «

 مقام قرب غیر از این هاست! آقای اسالمیه ادامه می دهد:

» بله! ما روزهای جمعه در فصل بهار و تابستان می رفتیم یک باغی، و رفقا آن جا جمع می شدیم، زمینی بود، درختی و سبزه زار و رودخانه، و هر بار

یکی از رفقا غذا را آماده می کرد و اثاث می آورد و غالبا هم آبگوشت درست می کردیم.

96

یک بار که نوبت ما بود مادرمان غذا را آماده کرد و با یک خرک باید وسائل را می بردیم آن جا. خرکدار هم آمد و ما وسائل را گذاشتیم و پشت سر راه

افتادیم. بعد ما آن آقا را گم کردیم و مسیرمان خیلی عوض شد. من مضطرب شدم که االن آقا می رسند و وسائل هنوز نرسیده و ما شرمنده می شویم. همون جا متوسل شدم، خدا می دونه، راهی رفته بودم که باید

یک و نیم، دو ساعت بر می گشتم اما سه، چهار دقیقه بعد دیدم که رسیدم و آن آقا با وسائل هم همان جا بودند. اما این ها مسائلی نیست که آدم رو

 مشغول کنه. عبارتشان خیلی زیبا بود: » مقام قرب غیر از این هاست. « ایشان به شاگردان خود نیز این مطلب را آموخته و یاد آوری می کرده است

که مقام قرب غیر از مکاشفات و بروز کرامات است. » مرحوم پدرم به کرامات و این مسائل آقای احمد انصاری می گوید:

اعتنائی نداشت و البته به شاگردان نیز توصیه می کردند که اگر انسان به آن ها دلبستگی پیدا کند، به قرب الهی نمی رسد و در راه می ماند، می

فرمودند انسان در اثر مجاهدت شرعی به جایی می رسد که آینه تمام نمای و می صفات الهی می شود و این لذتش نه چشیدنی است و نه گفتنی.

 خواندند: با پیر سخن همی سخن گفتم دوش

 که ز راز جهان بر من دلخسته مپوش نرم نرمک مرا همی گفت به گوش

 دانستنی است، گفتنی نیست خموش «

97

انصاری همدانی )ره( سیر و سلوک آیت الله

 برنامه های عبادی  آیت الله انصاری برای رسیدن به مقامات باالی سیر و سلوك زحمات طاقت

فرسایی كشیدند، سالهای متوالی زیادی تمام ایام سال را به جز روزهای حرام و مكروه روزه می گرفتند و نحوه شب زنده داری ایشان بدینگونه بود كه ابتدای شب می خوابیدند و بعد از دو ساعت استراحت بر می خاستند و

وضو می ساختند و به نافله مشغول می شدند بعد از خواندن چند ركعت نافله و قرائت قرآن سپس می خوابیدند و مجددا بعد از مقدار كمی استراحت

برمی خاستند و پس از وضو به نافله و قرائت قرآن می پرداختند، آنگاه دوباره به استراحت می پرداختند و قریب یك ساعت به اذان صبح بیدار می شدند و تا

صبح به نوافل، قرائت قرآن، ذكر، مناجات، توسل، تفكر و سجده های طوالنی می پرداختند.

بیابانهای اطراف مسجد جمكران بسیار پر آیت الله انصاری می فرمودند كه: این مرد الهی، بركت است و خود استفاده های شایانی از این بیابانها برده ام.

اعتكافهای زیادی در مسجد جمكران داشتند و بهره های خود را از این مسجد می گرفتند.

در همان اوائل سیر وسلوك بود كه آیت الله انصاری نقل فرمودند كه: مرحوم پدرم را در خواب دیدم كه دو تا تسبیح به من دادند و تسبیحها منقش بودند، بعد كه بیدار شدم از قرآن استخاره باز كردم تا تعبیر خوابم را بدانم،

» یسبحون الیل و النهار ال یفترون: همه به شب و روز این آیه شریفه آمد: «. از این آیه20بی آنکه هیچ سستی کنند به تسبیح او مشغولند. انبیاء/

شریفه فهمیدم كه بدون سستی باید شب و روز به سوی مقصد در حركت باشم.

حضرت آیت الله صدرالدین حائری شیرازی می فرمودند: من خیلی جستجو كردم كه بدانم استاد كامل ایشان در این راه چه كسی بوده وقتی از خود آقا

سؤال كردم فرمودند:» این انتباه الهی بود كه شامل حالم شد. «

نماز و معراج دکتر علی انصاری بیان می کند: » آقای انصاری در شبستان حاج محمد

طاهر، در مسجد جامع همدان نماز می خواند و افرادی که با ایشان نماز می خواندند همان افراد خاصی بودند که نسبت به آقا شناخت داشتند. و بعد از

نماز مغرب و عشاء ایشان همراه چند تن از شاگردانشان به منزل می آمدند و من هم همراه پدرم بودم. این ها بعد از نماز طوری حالشان منقلب می شد که هیچ کدام یارای صحبت کردن نداشتند و کامال در سکوت و خلوت

خودشان فرو رفته بودند. یک بار که از مسجد بر می گشتیم یکی از دوستان آن چنان انقالب روحی

شدیدی پیدا کرده بود که به نفس نفس افتاده بود و بالانقطاع اشک می ریخت.

98

هوا هم سرد و زمستانی بود. به منزل که رسیدیم، همه رفتند زیر کرسی نشستند، ولی ایشان از شدت حرارتی که داشت بیرون کرسی افتاده بود و

آن قدر سینه اش حرارت داشت و نفس نفس می زد که مرحوم ابوی فرمود: » بروید برف بیاورید و روی سینه اش بگذارید. «

برف را که روی سینه ایشان گذاشتند، مثل این بود که برف را روی بخاریگذاشته بودند، جیز ... این طور صدا می کرد. «

آقای اسالمیه از نمازهای او می گوید: » گاهی بعد از نماز همین طور که رو به قبله بودند، شاگردانشان متوجه می شدند که ایشان در حالت عادی نیست

و از خود بی خود است. « گاه که با شاگردانش به صحرا می رفت، از جمع کناره می گرفت و در گوشه ای به ذکر و فکر و عبادت خود می نشست و آن گاه که به منزل

دوستان می رفت می فرمود: » چرا بیکار بنشینیم؟ و بلند می شدند براینماز و عبادت «

دکتر علی انصاری ادامه می دهد: دو وضعیت بود که ایشان کامال از حالت عادی خارج می شد. یکی در زیارات و یکی بعد از نماز. به خصوص بعد از

نماز مغرب و عشاء که یارای حرف زدن نداشت و جلساتی هم که بعد از آن داشتند عموما به سکوت می گذشت و گاهی هم منقلب می شدند، قلبشان

 می گرفت و حالت گریه به ایشان دست می داد.می فرمود: » خداوند تمام اسرار عرفان را در نماز جمع کرده است. «

ایشان اضافه می کند:» چون کارهایشان را من انجام می دادم، گاهی شب به سراغشان می رفتم می دیدم که در حال عبادت بودند. برنامه شان این

طوری بود که شام خیلی مختصری می خوردند و استراحت می کردند و نوافل را می خواندند. بعد مدتی استراحت می کردند و دوباره بلند می شدند

و نماز شفع و وترشان را می خواندند و تا نزدیکی های صبح که هوا روشنمی شد بیدار بودند با این که این اواخر بدنشان خیلی ضعیف بود. «

آقا در توصیه به شاگردانشان بر نماز شب و انجام فرایض و نوافل تأکید » اگر بسیار زیادی داشتند، و به بعضی از شاگردانشان می فرمودند:

نوافلتان ترک شد، قضای آن را بجا آورید. « دکتر انصاری این طور ادامه می دهد: » بعضی شب ها که سایر شاگردان نظیر آقای نجابت، آقای دستغیب، آقای دوالبی و... منزل ما بودند، آقا می

رفتند آن طرف منزل، در اندرونی، و این ها با هم در یک اتاق دیگر مشغول عبادت بودند و من گاهی می رفتم پیش آن ها. انگار فضا، فضای بهشت بود. هر کدام از رفقا یک طرف مشغول عبادت بودند. از این چراغ های فانوسی

در اتاق روشن بود، بعضی سرشان را به دیوار تکیه می دادند و خالصه هرکدام در حال خودشان بودند و ما مشغول تماشای این ها...«

آداب نماز روی نماز اول وقت خیلی تأکید داشت. به نوافل نماز بسیار توصیه می کرد و

خود نماز را با جمیع مستحباتش به جا می آورد.99

آقای اسالمیه می گوید: » غالبا ذکری که در سجده می گفتند: دو تا سبحان ربی االعلی و بحمده بود و سه تا سبحان الله، البته گاهی هم یک حالت

مخصوصی داشتند، با صوت می خواندند و رکوع و سجده ها را طوالنی تر می کردند و صلوات می فرستادند با "و عجل فرجهم و لعن". و در قنوت هم

آن دعای "یا من اظهرالجمیل" را می خواندند. وقتی آن دعا را می خواندندحالشان عجیب بود، عجیب! «

» ... ایشان در قنوت و رکوع و سجده نماز پس از صلوات، والعن اعدائهم می گفتند و اگر کسی میآمد و یا الله می گفت ایشان رکوع را طول می

 دادند و عجل فرجهم واحشرنا معهم و العن اعدائهم اجمعین می گفتند. «

تمام اسرار عرفان در نماز مرحوم آقا را در مكاشفه فرزند ایشان آیت الله انصاری چنین نقل می كردند:

دیدم كه در اتاق بیرون نشسته بودند، فضای روحانی عجیبی بود، حالت بین الطلوعین داشت من با قلب پر سوز و نا آرام خدمت می كردم، آقا گاهی زیر

چشمی، نظر خاصی به من می كردند، تحت الحنك انداخته بودند، ایشان هم با سوز و اضطراب )بطوریكه دستشان می لرزید( گاهی به طور موجز و

كوتاه پاسخ سؤاالت دوستان را می دادند، چندی گذشت و من بعد از فاصله بیخودی متوجه شدم جز من و آقا كس دیگری باقی نمانده و حالت بكاء

عجیبی به من دست داد آخراالمر دیدم جز من و ایشان كه مطالبی رد و بدل می كردیم كسی در آن وضعیت نیست )گفتگو غیر لسانی بود( از ایشان سوال كردم: آیا تاكنون از اسرار معرفت مطلبی هست كه كسی بیان

نكرده؟ گفتند: بلی » خدای تعالی تمام اسرار عرفان را در نماز جمع كرده است « و .....

نور قرآن آقای احمد انصاری درباره انس ایشان با قرآن می گوید: » با قرآن بسیار مأنوس بود و به آن اهتمام داشت. بین الطلوعین بیدار بود و تالوت قرآن داشت و مابین نماز ظهر و عصر یک ساعت، یک ساعت و نیم قرآن می

خواند و به عبارتی در قرآن محو می شد. در زمان آقای بروجردی، کربالیی کاظم ساروقی که قرآن به او افاضه شده

بود منزل ما آمد، عده ای از روحانیون از جمله آخوند مالعلی معصومی آمده بودند و می خواستند امتحانش کنند، ایشان بی سواد بود ولی هم قرآن را از حفظ می خواند و هم برعکس می خواند و مهم تر این که حروف را هم به

 عکس می توانست بخواند مثل این که دارد می بیند. با این که بی سواد بود. ولی پدرم گفت: احتیاج به امتحان ندارد. قرآن به او افاضه شده، شما زحمت نکشید. گفتند شما از کجا می دانید؟ فرمود: در صورت ایشان نوری است که

 در دیگران نیست. « آقای انصاری می فرمود: » دو چیز برای انسان نور می آورد، ببینید این

روضه خوان ها چقدر نورانی اند، علتش مطالعه اخبار و احادیث محمد و آل100

محمد)ع( است، هم این ها نور می آورد و هم قرآن و آیات کالم الله مجید، منتهی نور این دو با هم فرق می کند.

 حاالت روحانی و مقامات معنوی بعد از فوت آیت الله انصاری وقتی از شاگرد مبرز مكتب عرفانی ایشان

حضرت آیت الله نجابت در مورد استادش سؤال می شود، كه آیت الله » إن كان انصاری را چگونه یافتی؟ بعد از آه سردی كه می كشد می گوید:

عالما فنعم العالم و إن كان عارفا فنعم العارف و إن كان طبیبا فنعم الطبیب.» 

آیت الله انصاری حقا به مقام حق الیقین و آخرین درجات كمال كه همانانسان كامل بودن است رسیده بود.

1354در یكی از آثار خطی ایشان كه تحت عنوان أسرارالصلوه در سال » هجری قمری نوشته شده است در نیمه های آن كتاب چنین آمده است:

برخورد كردم به سید بزرگواری به نام سید محمد و از بعضی مسائل سؤال كردم و او خودداری كرد از جواب، بعد اصرار كردم، قول گرفت كه من برای

او دعا كنم و من قول دادم كه برای او دعا كنم، از او سؤال كردم از حالتفنا، ایشان جواب داد چهارده سال دیگر، گفتم آیا تقلیل خواهد كرد؟

آن بزرگوار فرمود: بین چهار تا پنج سال با تضرع و زاری ختم می شود و ...« ) رفقای ایشان می فرمودند: در همان چهار و پنج سال ایشان به مقام » فنا« رسید (. بعد می فرماید: »... سؤال كردم از بقیه عمرم؟ فرمود: بیست و پنج

هجری قمری درست بعد از1379سال دیگر «، ) و ایشان در دوم ذیقعده  بیست و پنج سال فوت كردند (.

» و بعد سؤال كردم از فرزندم احمد، ایشان فرمودند: ... و از مسائلی دیگر سؤال كردم و همه را جواب فرمودند «.

صداقت و خلوص در اوایل سیروسلوک از ایشان پیش شیخ عبدالکریم حائری، سعایت و

بدگوئی می کنند حاالتش را به تمسخر می گیرند و نسبت درویشی اش می دهند و آخراالمر آقای حائری او را صدا می کنند و می فرمایند: » حاالتت را

کتمان کن! « و چون بی غل و غش، عاشقی کرد و به پای آن، به راحتی از اعتبار و

موقعیت و علم و ظاهر و جاه و مقام و ... گذشت، عاشق راستین اش نامیدند و تا آن مقصد بی انتها دستگیری اش کردند، و او براستی دوست خدا

بود.ا لله تعالی و اصدقهم قوال: دوست خدا خالص اس سر » والمحب اخلص الن ترین مردمانست به خدا در سر و ضمیرش و صادق ترین است در قولش.

. «237، ص 2مصباح الشریعه، ج بعدها افرادی به خدمتشان می رسیدند و از ایشان به خاطر توهین و

» برای چه تحقیرهای آن زمان عذرخواهی می کردند و ایشان می فرمودند:101

عذرخواهی می کنید من چیزی به خاطر ندارم. « حاج آقا حسین قمی که در آن زمان تا حدودی با ایشان همراه و مؤانس بود، بعدها که آقای انصاری خدمتشان می رسد ایشان را مخاطب قرار می دهد و می فرماید: الحمدلله می بینم سر و وضعی پیدا کرده اید. ) کنایه از این که

سر و وضع و ظاهر متعارف به خود گرفته اید (، و آقای انصاری می فرمایند: » آن زمان خدا به ما یک حالی داده بود که متوجه این ها نبودیم و حاال

خودش حال و وضع ما را عوض کرده. «

عاشق خدا و سوزش معنوی شاگردان ایشان درباره شراره های عشق الهی که از وجودش و از

چشمانش زبانه می کشید و او را بی تاب می کرد، چنین می گویند: » وقتی در جلسات، غزل خوانده می شد بدون این که صورتشان تغییر کند

اشکهایشان روی گونه اش جاری می شد، یک چیز عجیبی بود، سرخ و زیبا می شد، خودش هم قشنگ بود، چشمهای قشنگی داشت، وقت هایی که تو

حال می رفت دیگر آدم نمی توانست نگاهش کند از شدت زیبایی ... «می گفتند:» در چشمشان نمی شد نگاه کرد، محبت شعله می کشید از آن «

» خیلی قشنگ می خندید و وقتی آقای سید علی محمد دستغیب می فرمود: می خندید انگار تمام بهشت در خنده اش بود تمام هم وغم ها را می برد،

آدم از شوق دیوانه می شد. « و نیز ایشان نقل می کردند: » با حافظ مأنوس بود، وقتی حافظ خوانده می شد چهره اش سرخ و زیبا می شد و گاهی آرام و بی صدا اشک می ریخت. وقتی تو حال خودش می رفت حال عجیبی داشت و دیگر نمی توانستیم به

 چشمانش نگاه کنیم. « فرزند ارشد ایشان می گوید: » او یک پارچه سوزش معنوی بود و چون شمع

می سوخت و طرب می افروخت. در مجالس، سخن از کلمات غامض و اصطالحات عرفانی نبود. می فرمود: اگر افراد قدرت فهم مطالب توحیدی

را نداشته باشند، برایشان اسباب زحمت می شود و اگر در این مسائل سؤال می شد، جواب هایی سنگین نمی دادند و یک طوری مطالب را تنزل

 می دادند. « آقای اسالمیه می گوید: گاهی پیرامون آیات قرآن صحبت می کردند و می

» قرآن نور دارد و کدورت ها را بر طرف می کند. « یا جوشن فرمودند: کبیر خوانده می شد و یا به رفقا می گفتند: » از حافظ یا بابا طاهر بخوانید.

»  مرحوم دوالبی می گوید: » بعضی اوقات با هم می رفتیم بیرون و قدم می

زدیم. من می رفتم و تماشایش می کردم، قد و باالیش همه نور بود، از همه وجودش نور را درک می کردم. می رفت توی اون کوه های همدان و چقدر

راه می رفت و قدم می زد، آسمان را نگاه می کرد، سیارات آن را نگاه می کرد، درخت ها، بیابان ها، و ... وقتی می رفت و بر می گشت دیدنی بود.

چشم ها بر افروخته، صورت زیبا، ابرو کشیده و عشق بازیش طلوع102

هیچ وقت گریه علنی نداشت، آرام و بی صدا اشک می ریخت. کرده ... دستمالش تو دستاش بود و اشک هاش رو پاک می کرد. و من فقط

 تماشاچی اون حاالت نورانی و ملکوتی اش بودم ... عجیب بود ... عجیب. «

حاالت پنهانی تا آن جا که می توانست حاالتش را پنهان می کرد و نمی گذاشت کسی در

حریمش وارد شود. آقای اسالمیه می فرمود: » یک شب من تنها خدمتشان بودم، نزدیک غروب

بود، افق قرمز بود. نگاه ایشان به افق بود و با حالت عجیبی گفتند: اونکجاست؟ بعد فوری به خودشان آمدند و آن حالت رو پنهان کردند. «

خانم فاطمه انصاری از قول ایشان می گوید: » دلم می خواهد صورتم را بتراشم تا کسی سراغم نیاید و ولم کنند. « از این رو دوست دارد ظاهرش

را عوض کند تا دیگران سراغش نیایند. او سال ها در خلوت خود و عوالمش تک و تنها بود و هیچ غریبه ای مزاحمش نبود. اما خدا خواست که او همیشه

در پس ابر پنهان نماند و خورشید وجودش بر دل های مستعد و سینه هایملتهب بدرخشد.

مقام رضا و تسلیم به رضای حق تعالی ایشان از ابتدای سلوکش مقام رضا و تسلیم را که مقام اولیاء خدا پس از

یک عمر مجاهده است، تمرین می کند و راضی به رضای حق تعالی و تسلیم او آموخته که از خود هیچ تدبیری نداشته باشد و تسلیم و به قضای او است،

رضا را بسیار تجربه کرده است. از همان زمان جوانی، صاعقه های سلوک، ذم و آزار دیگران، تنهایی و تحمل بار عشق، و فوت پسرش که وقتی از آن

خبردار شد خم به ابرو نیاورد. او می گوید: » از خدا خواسته ام کسی مرا نشناسد و من هم کسی را

نشناسم و فقط توجهم به مبدأ باشد. « اما خواست محبوب برخواست او مقدم است و آقای نجابت به توصیه آقای

قاضی )ره( خدمت ایشان می رسد. و ماجرا از این قرار بود: » آقای نجابت از مرحوم قاضی سؤال می کنند: بعد

 از شما به چه کسی مراجعه کنیم؟ می فرمایند به آقای انصاری که توحید را مستقیما از خدا گرفته. آیت الله نجابت به ایشان مراجعه می کنند و اصرار می نمایند. اما ایشان استنکاف می کنند تا این که بعد از چند روز اصرار آقای نجابت، می فرمایند: ما می

خواستیم کسی از احواالت ما خبردار نشود اما اینک خواست خدا چنیناست. «

و این بار هم او تسلیم تقدیر الهی می گردد، هر چند که گمنامی را بیشتردوست داشت!

می فرمود: » این اواخر که یک مقدار شناخت حاصل شده و رفت و آمد مازیاد شده کار ما به مشکل برخورده. «103

چشم دل و بصیرت باطنی احاطه و بصیرت ایشان به گونه ای بود که بدون دیدن افراد از نزدیک، یا با

 دیدن عکس افراد، حالشان را متوجه می شدند. استاد کریم حقیقی می گوید: » یک بار آقا مهمان ما بودند، سفره که

انداختیم، همین طور با حالت عجیبی به برنج نگاه می کردند پرسیدم: آقا میل ندارید؟ فرمودند: من متعجبم از حال کسی که این پلو را پخته. حال

عجیبی داشته. کی درست کرده؟ گفتم: مادرم. بعد رفتم از مادرم پرسیدم که غذا را چطور پختی؟ گفت: از اولش تو یک حالی که همین طور گریه می

کردم تا آخر که کارم تموم شد. « استاد کریم محمود حقیقی ادامه می دهد: » یک بار با ایشان رفتیم جایی. وارد که شدند فرمودند: این جا منزل کیست؟ مثل مسجد می ماند، مثل

ساله است90و من گفتم: منزل پیرزنی  خانه کعبه می ماند از حال عبادت.که دائم مشغول عبادت است. «

آقای نجابت که از اخص شاگردان ایشان بودند و خودشان در حوزه شیراز شاگردانی داشتند گاهی برای این که در مورد مراجعین و قابلیت هایشان

آگاه شوند، و نیز برای احترام و کسب اجازه برای پذیرش شاگردان، عکس شان را خدمت آقای انصاری می فرستادند و آقا با دیدن عکس نظر می

دادند. نور وضو

آقای علی محمود حقیقی میگوید: » یک بار یکی از آقایان که مدتی نیز محضر یکی از بزرگان را درک کرده بود خدمت آقای انصاری می رسد و می

 گوید: آقا من واصل شدم و نور خدا را همراه خود می بینم. خصوصیات آن نور را بگو و او توضیح می دهد. بعد آقا می می فرمایند:

فرمایند: اگر چه این ها همه انوار خدا هستند ولی این نور خدا نیست بلکه نور وضوی توست که در ابتدای راه برای آدم پیدا می شود. «

» برای ایشان باطن خیلی آشکار بود. می فرمودند: همه چیز نور داره اگر نورش در آن شخص باشه حقیقت داره و گرنه مدعی است، علم، مرجعیت،

 عبادت و... همه نور خاص خودشان را دارند. « » یک بار یک نفر آمد پیش ایشان خیلی متجدد و تیپ اروپایی و با ماشین

آخرین سیستم، یک دفعه همه خودشان را عقب کشیدند و رویشان را » محبت برگرداندند. آقا آمدند جلو، بغلشان کردند و بوسیدند و بعد فرمودند:

امیرالمؤمنین علیه السالم در دلش بود. « و گاهی هم یک آدم به ظاهر خیلی مقدسی پیششان می آمد و آقا محل نمی

گذاشتند یا از اتاق در می رفتند. بعد یکی پرسید که: چرا شما بعضی ها را » بعضی تحویل می گیرید و بعضی تا وارد نشده تندی می کنید؟ فرمود:

هنوز وارد نشده از دور داره سنگ پرتاب می کنه ما هم یک چیزی می گیم که سنگ پرتاب نکنه! «

آن بزرگوار نسبت به خیلی از حوادث و پیشامدها بصیرت داشتند و متوجه104

قضایا می شدند. » مرحوم ابوی گاهی آقای دکتر علی انصاری در این رابطه می فرمایند:

کارهایی انجام می دادند که درکش برای ما سنگین بود و نمی توانستیم بفهمیم، ولی وقتی واقعیت قضیه را می فهمیدیم علت رفتارشان را متوجه

 می شدیم و گاهی هم تا آخر اصال درک نمی کردیم. یک بار یکی از روحانیون با چند نفر از همراهانشان خدمت آقا رسیدند و آقا

به ایشون زیاد توجهی نکردند و حتی آن چند نفر همراه از این رفتار آقا خوششان نیامد و موقع خداحافظی هم مرحوم ابوی تا نصف اتاق آمدند و

جلوی در نرفتند. چند روز بعد شخصی آمد به خدمتشان که ظاهر و موقعیت اجتماعی او وجهه مذهبی نداشت اما آقا ایشان را بوسیدند و خیلی محبت

کردند و برای مشایعتشان تا جلوی در رفتند و ما واقعا علت این دو نوع برخورد را متوجه نشدیم تا بعد از مدتی آن فرد فوت کرد و با وجود آن که آن زمان روابط ایران و عراق خیلی تیره بود، اما قضایا طوری درست شد

نفری جنازه ایشان را مشایعت کردند و بردند به عتبات50که یک هیأت عالیات برای تدفین. و بالعکس خبردار شدیم آن شخص روحانی با وضع

 ناجوری از دنیا رفت. «

خدا به احمد رحم كرد آقای افراسیابی داماد و شاگرد ایشان برای ما تعریف می کنند که: یك روز

عصر به همراه مرحوم آقا به سمت منزل آقای سبزواری می رفتیم از آقا سوال كردم وضعیت سلوكی آقای... و آیت الله نجابت چگونه است، آقا

 فرمودند: فالنی از نفسش گذشته و به مقصد رسیده است ولی آیت الله نجابت

دریاست، هر چه معارف الهی در او ریخته شود سیر نمی گردد. بعد دیدم ناگهان حال آقا دگرگون شد، بعد از چند لحظه كه حالش عادی شد شكر الهی به جای آورد و چند مرتبه تكرار كرد، » خدا به احمد رحم كرد «،

شب كه به منزل برگشتیم دیدم حاج احمد فرزند ایشان برگشته و معلوم شد كه در همان وقت كه حال آقا دگرگون شده بود حاج احمد )پسرشان( كه از

اراك به سمت همدان می آمده در راه با ماشین تصادف كرده كه به خیرگذشته است.

فرشتگان روز و شب آقای راحمی كه از اهل علم همدان و پدر شهیدی بزرگوار است می گوید:

 آقای انصاری تابستانها روی پشت بام مسجد جامع اقامه جماعت می فرمود. یكی از محترمین همدان كه از مأمومین آقای انصاری بود برایم نقل كرد كه:

روزی هنگام غروب كه حاضران منتظر اذان مغرب و بر پایی نماز جماعت بودند آقای انصاری به مؤذن فرمودند: اذان مغرب را بگو. مؤذن عرض كرد:

مگر رفتن فرشتگان روز و آمدن آقا هنوز مغرب نشده. آقا فرمودند:فرشتگان شب را ندیدی؟

105

إقتداء مالئكه به نماز مؤمن مرحوم آیت الله حاج شیخ جواد انصاری همدانی می فرمودند: روزی وارد

مسجدی شدم، دیدم پیرمردی عامی مشغول خواندن نماز است و دو صف از مالئكه در پشت سر او صف بسته و به او إقتداء نموده اند و این پیر مرد خود ابدا از این صفوف فرشتگان اطالعتی نداشت، من دانستم این پیرمرد برای

نماز خود أذان و اقامه گفته است، چون در روایت داریم: كسی كه در نمازهای واجب یومیه اذان و اقامه، هر دو را بگوید، دو صف از مالئكه و اگر یكی از آنها را بگوید، یك صف از مالئكه به او اقتداء می كنند كه درازی آن به

اندازه ما بین مشرق و مغرب باشد. و در ثواب االعمال است که حضرت صادق)ع( فرمودند: كسی كه نماز كند با

اذان و اقامه، دو صف از مالئكه پشت سرش نماز كنند و كسی كه نماز كند با اقامه بدون اذان، پشت سرش یك صف از مالئكه نماز كنند. راوی سوال

می كند كه مقدار هر صفی چقدر است؟ فرمود: اقلش ما بین مشرق و / حدیث54مغرب و اكثرش ما بین زمین و آسمان است. ثواب االعمال /ص

2» .

راهنمایی آقای رحمانی جناب حجت االسالم والمسلمین وحیدی نقل نمودند كه: من و آشیخ غالمرضا رحمانی ) كه بعدها مدتی تا زمان وفاتشان مدیر حوزه علمیه همدان بودند( در یكی از مدارس همدان درس می خواندیم از آنجا كه بین آقای رحمانی و

مسئول مدرسه اختالفی پیش آمد مسئول مدرسه ایشان را به نظام وظیفه معرفی نمود و آقای رحمانی برای گریز از این مخمصه و ادامه تحصیل

چاره ای جز رفتن به نجف اشرف ندید اما می ترسید كه در بین راه او را بگیرند، برای چاره جویی به خدمت آقای انصاری رفت و مشكل خود را در

میان گذاشت آقای انصاری فرمود: فالن روز بیا تا جوابت را بدهم، آقای رحمانی می گفت: در روز موعود به خدمت آقای انصاری رسیدم ایشان

فرمود: اگر فالن روز حركت كنی هیچگونه خطری متوجه شما نمی شود. مننیز چنین كردم و بدون هیچ مشكلی به نجف اشرف وارد شدم.

 علت حوادث تلخ آقای دکتر علی انصاری نقل می کند: » من سنم کم بود، ولی یادم هست در

منزلی که زندگی می کردیم چند حادثه تلخ برایمان پیش آمد. یکی آن که برادرم از پشت بام افتاد و از دنیا رفت و بعد از مدتی هم مادرم مرحوم شد

و بعد از آن چند حادثه خیلی عجیب دیگر اتفاق افتاد. مادر بزرگمان می گفت: یک روز بعد ازظهر، آقا هراسان از حالتی بین خواب

و بیداری پرید و رفت نزدیک چاه آبریزگاه و فوری دستور داد که آنجا را بکنند. بعد یک لوح سنگی را از زمین در می آورند که شش گوشه بود و

اطراف آن نوشته بود: » الاله اال الله، محمد رسول الله، علی ولی الله. «106

بعد فرمود: این حوادثی که این جا اتفاق افتاد مال این بود، این سنگ را بد جایی دفن کرده بودند و بعد آن سنگ را به شازده حسین همدان می برند و منزل را

تغییر می دهند. «

مخارج محضر همچنین آقای راحمی از حاج شیخ محمد جابری نقل می كند كه: روزی همراه پدرم برای ثبت و محضری نمودن ازدواجمان به شهر آمدیم، پس از مراجعه

به محضر، محضردار گفت: مخارج محضر بیست و پنج تومان می شود، از آنجا كه چنین پولی نداشتیم از محضر بیرون آمدیم و تصمیم گرفتیم شب را در مدرسه زنگنه بگذرانیم و فردا صبح به روستا برگردیم پس از اینكه شب

را در آن مدرسه به روز آوردیم صبح مشغول خوردن صبحانه بودیم كه كسی در حجره را كوبید در را باز نمودم مرحوم آیت الله انصاری را دیدم ایشان پس از احوال پرسی پنجاه تومان به من داد و فرمود: این را خرج ازدواج

كن. در حالی كه آقای جابری می گفتند: از این جریان به جز من كسی مطلعنبود.

می شد زنت را نزنی! سید عباس ... كه در حال حاضر در قم ساكن هستند نقل می كردند كه: در

ایامی كه در همدان بودم، یك روز با همسرم مشاجره لفظی پیدا كردم و من چون عصبانی شدم یك سیلی محكم به صورت او زدم، ولی بالفاصله پشیمان

و ناراحت شدم، پیش خود گفتم برای اینكه دلم آرام بگیرد بروم در مدرسه علمیه آخوند، چون طرف عصر بود و طلبه ها دور هم جمع می شدند و در

كنار آنها بنشینم تا از صفای آنها، دلم آرام بگیرد، در مسیر راه كه می رفتم گذرم از كنار خانه آیت الله انصاری افتاد، پیش خود گفتم: اول بهتر است نزد

آیت الله انصاری جهت عرض سالم بروم، وقتی اجازه خواستم و خدمت آقا » سیدعباس رسیدم و سالم كردم آقا پس از جواب سالم بالفاصله فرمودند:

می شد كه زنت را نزنی و دگر نیاز نبود دنبال جایی بگردی كه دلت آرامگیرد، «

سیدعباس گوید: وقتی آقا این حرف را فرمود من از خجالت خیس عرق شدم، و االن هم بعد از حدود چهل سال وقتی یاد آن مجلس می افتم از

خجالت عرق می كنم.

مأموریت عقرب یكی از دوستان آیت الله انصاری در جلسه ای در منزل مرحوم حاج آقا معین

شیرازی در تهران در مجلس روضه نقل می كردند كه: مرحوم انصاری یك روز با عده ای از دوستان به یك مسافرخانه می روند در گوشه حیاط

مسافرخانه جوانی دراز كشیده بود و یك عقرب هم به سوی جوان در حركت » بود، آقایان بلند شدند كه خطر را دفع كنند ولیكن حضرت آقا فرمودند:

107

نمی توانید، این عقرب مأمور است این جوان را بزند « و سپس عقرب جلو رفت در این حال عقرب دیگری به سرعت آمده و عقرب اولی به روی او

رفت و نوك انگشت شصت پای جوان را نیش زد.

من بگویم چه شد یا تو؟ فرزند آیت الله انصاری نقل می كردند : زمانی كه جوان بودم، پدرم به من

امر فرمود جهت كاری به شیراز بروم و اصرار كرد كه به قم بروم و از آنجا با جناب آقای صدرالدین حائری شیرازی به شیراز عزیمت كنم. ولی من ناراحت شدم و به پدرم گفتم من كه بچه نیستم كه راه را گم كنم، پدرم

گفت : من چیزی می دانم كه شما نمی دانید، اطاعت امر كردم و در قم به مدرسه حجتیه رفتم و جریان را به آقای حائری شیرازی گفتم، ایشان هم

اظهار داشتند كه تازه از شیراز آمده است ولكن چون آقا فرموده حتما صالح است، بدین ترتیب با آقای حائری حركت كردیم تا اینكه به اصفهان رسیدیم،

بعد از اصفهان سوار یك اتوبوس شدیم و به سمت شیراز حركت كردیم نماز صبح را در بین راه می بایست می خواندیم وقتی كه به راننده گفتیم برای نماز

نگهدار عالوه بر اینكه نگه نداشت ما را هم مسخره كرد و ما هم تصمیم گرفتیم نماز را در داخل ماشین بخوانیم، ولی به بركت نماز ماشین در جا توقف كرد و خراب شد، همه مسافرین ناراحت كنار جاده بودند كه ناگهان یك ماشین مدل باال كنار زد، ایشان از دوستان آقای حائری بود و ما را با

احترام به شیراز رسانید خالصه در این سفر بركات و جریانات زیادی برایم رخ داد كه قصد داشتم برای پدرم نقل كنم، اما وقتی به همدان برگشتم و خدمت پدرم رسیدم، آقا فرمود: من بگویم چه شد یا تو؟ شرمنده شدم،

سپس آقا رو به من كرد و فرمود: من این چنین مفت و مجانی در اختیار توهستم، استفاده كن.

آوای ساعت » امام جناب آیت الله فهری زنجانی در کتاب پرواز ملکوت نقل می فرماید:

خمینی)قدس سره( می فرمود: از عارف كامل و شیخ بزرگوار ما مرحوم » یكی از دوستان به حاج شیخ جواد انصاری همدانی شنیدم كه می فرمود:

همدان آمد و در مدرسه آخوند در حجره ای سكنی كرد. زمستان بود و هوا سرد و او تهیدست و نیازمند، من به حكم وظیفه الهی و وجدانی كه احساس كردم از دوستان وجهی جمع آوری نموده و یك دست لحاف و رختخواب برای او تهیه و به مدرسه بردم. نمی دانم به چه علتی او از قبول اثاثیه ای كه برای

او تهیه شده بود امتناع ورزید. من بسی افسرده خاطر شدم كه اثاث تهیه شده را چه بكنم؟ و او چرا این خدمت مرا قبول نكرد؟ این سؤال همچنان در

ذهن من بود و كمتر از آن غفلت می كردم حتی شب كه به خواب رفتم و سحرگاه بوسیله ساعتی كه بر بالینم بود برای تهجد از خواب برخاستم به

محض اینكه از خواب چشم گشودم همان خاطره به دلم راه یافت، شنیدم به طور واضح و آشكار، ساعتی كه بر بالینم بود، چندین بار گفت: » نكرده

108

نكرده نكرده« ) بدان معنی كه خاطر بدان مشغول مدار و بكار خود پرداز(.»

چله نشینی و ورود به عالم مثال جناب حجت االسالم والمسلمین انصاری از دوستان آیت الله انصاری نقل

می كردند كه: حضرت آیت الله حاج شیخ هادی تألهی جوالنی همدانی از زهاد » نماز خواندن پشت معروف كه آیت الله انصاری در مورد ایشان می فرمود:

سر ایشان لیاقت می خواهد. « برایم نقل می كردند كه آیت الله انصاری را » آقای تألهی، از قم یك سوغات در بین روز مالقات كردم و به من فرمودند: آقای تألهی می گوید به آقا گفتم: با ارزش آورده ام بیا منزل و آن را ببین. «

اگر بگویم من می آیم، ممكن است به شما زحمت دهم و اگر بگویم شما بیایید می ترسم از روی تكبر باشد، هر چه كه شما امر بفرمایید. آقا فرمودند:

شما تشریف بیاورید من فكر كردم سوغات از قبیل خوراكیهای متعارف است، وقتی شب خدمتشان رسیدم، بلند شدند و از تاقچه كتاب كوچكی

آوردند كه رساله لقاءالله مرحوم آیت الله میرزا جواد ملكی تبریزی )رحمه الله( بود و فرمود: این سوغاتی است كه از قم آورده ام، و او گاهی ازآن می خواند و من گریه می كردم و گاهی من می خواندم و او گریه می كرد.

جناب آیت الله تألهی می فرمود: من و آقای انصاری یك روح بودیم در دو بدن.آیت الله ممدوحی كه یكی از مدرسان حوزه علمیه قم می باشد نقل

از یكی از شاگردان آیت الله انصاری شنیدم كه آقای انصاری با می كردند كه: خواندن و عمل به كتاب » رساله لقاء الله « در ظرف چهل روز وارد عالم

مثال شدند.

مشاهده روح مثالی » من در یكی از خیابانهای آیت الله انصاری همدانی نقل می فرمود كه:

همدان عبور می كردم، دیدم جنازه ای را به دوش گرفته به سمت قبرستان می برند و جمعی او را تشییع می نمودند. ولی از جنبه ملكوتی او را به سمت

یك تاریكی مبهم و عمیق می بردند و روح مثالی این مرد متوفی در باالی جنازه می رفت و پیوسته می خواست فریاد كند، ای خدا مرا نجات بده، مرا

اینجا نبرند ولی زبانش به نام خدا جاری نمی شد آن وقت رو می كرد به مردم و می گفت ای مردم مرا نجات دهید نگذارید ببرند ولی صدایش به گوش

كسی نمی رسید. آن مرحوم می فرمود: » من صاحب جنازه را می شناختم اهل همدان بود و او حاكم ستمگری بود.

»

مقام بندگی و رسیدن به توحید ناب و این کوه عظیم توحید، و ابر مرد عرفان، آیت الله قاضی طباطبائی است که می تواند آن موحد ناب را توصیف کند: » آقای انصاری تنها کسی است

که توحید را مستقیما از مبدأ فیاض الهی گرفته است و بدون استاد و تعلیم و109

تربیت این عوالم را درک کرده است. « ایشان مقداری از زندگی و احواالت خود را در حاشیه کتاب اسرارالصلوه نوشته بود که ذره ای از آن بدین گونه فاش می شود: » برخورد کردم به

سید بزرگواری به نام سید محمد و از بعضی مسائل سئوال کردم و او خودداری کرد از جواب، بعد اصرار کردم. قول گرفت که من برای او دعا

کنم و من قول دادم. از او سئوال کردم از حالت فنا، ایشان جواب داد: چهارده سال دیگر. گفتم آیا تقلیل خواهد کرد؟ آن بزرگوار فرمود: بین چهار

و پنج سال با توسل و ریاضت ختم می شود. «

 بندگی و عبودیت » والعبودیة بذل الکلیة وعبودیت بذل است «

بذل تمام وجود در راه حق تا آن جا که از این وجود موهوم و اعتباری اثری بر جای نماند و تنها او بماند و کسی که از خود هستی ندارد، اراده ای نیز ندارد که بخواهد دخلی و تصرفی در عالم کند و کرامتی از وی سر بزند.

» أرید أن نخواستن کرامت، نخواستن مکاشفه، نخواستن مقامات و خالصه: و انصاری دنبال کرامت و مکاشفات و مقامات نرفت و محو خدا ال أرید! «

کرامت او همان انسان سازی اوست. به قول آقای فاطمی نیا اگر بنا شد، باشد همه به مار و عقرب زده برسند پس عالم ربانی را چه کسی باید

 پرورش دهد. کرامت او مهربانی و لطافت اخالق خانوادگی اوست.

 کرامت او تعریف و تمجید از مخالفانش است. و کرامت او نفی هر گونه اثر و آثاری از منیت زشت و زیباست.

آقای علی محمود حقیقی از قول آیت الله نجابت تعریف می کنند که: » آقای انصاری شاگردی داشت که سال ها برایش زحمت کشیده بود، روحانی هم بود ولی حسابی آقا را تکفیر کرد. از این شهر به اون شهر علیه آقا سخن

می گفت، بعد پشیمان می شد می آمد معذرت خواهی می کرد و دوباره می رفت همون کار را می کرد، تا هفده بار آقا را تکفیر کرد. هر بار که تکفیر

می کرد، آقا می گفت: تقصیر من است، من نتوانستم کاری کنم که او مبتال آری و کرامت نشه و حتی آخرین بار نیز ایشان گفتند تقصیر من است. «

 انصاری همین رستن از هستی خود است. » آقای انصاری فرموده بود بعد از علی محمود حقیقی ادامه می دهد:

هفدهمین بار که من این تقصیر را به خودم نسبت داده بودم، از جانب خداوند یک نعمتی به من داده شد که بعضی از اسرار ربوبی را که فکر نمی

کردم بتوانم وارد شوم، برایم کشف شد و آقای نجابت این جا فرمودند: » می دانید. در آن هفده بار که او این کار را کرد، هفده روز از خودش غافلبود. از خودش غافل بود می دانی یعنی چه؟ یعنی همه چیز می فهمید؟! «

سیره توحیدی

110

سیره توحیدی ایشان، همان سیره توحیدی ائمه اطهار)ع( است. توحیدی که برترین مخلوقات زمین را پس از آخرین سیر در مراحل توحیدی به نهایت بندگی رسانده است و امام چهارم را سیدالساجدین و زین العابدین لقب

داده است و آن امام همام در مناجات الذاکرین این گونه با خدا مناجات می کند که: » واستغفرک من کل لذة بغیر ذکرک و من کل راحة بغیر انسک و

من کل سرور بغیر قربک و من کل شغل بغیر طاعتک ، تنها لذت من ذکر تو و راحت من انس با تو و شادی من نزدیکی به تو م مشغولیت من طاعت

توست و اگر غیر از اینها در نظرم باشد و طمعی داشته باشم استغفار میکنم و از تو غذر می خواهم. مفاتیح الجنان «

اما احواالت توحیدی ایشان بروز و ظهور خاصی نداشت و خیلی کتوم بودند. گاهی کسانی که با جزر و مد چنین اقیانوسی آشناتر بودند از ایشان سؤال

هایی می کردند و بعد که متوجه بعضی از احواالت ایشان می شدند، میگفتند: آقای انصاری دریاست... دریا...

» یک بار در جلسه ای که صحبت از نور بود آسید عبدالله فاطمی پرسید: آقا! ماوراء نور هم مقامی داریم؟ فرمودند: بله. گفتند: چه مقاماتی

باید بری ببینی. و بعد که ایشان بلند شدند، سری تکان دادند فرمودند: است؟ و فرمودند: ایشان مناجات شعبانیه را نخوانده اند که: » الهی هب لی کمال االنقطاع الیک و انر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک حتی تخرق ابصار القلوب

حجب النور.... « در جلسات ایشان از مباحث غامض عرفانی و اصطالحات آن چنانی خبری

انسان ها را نبود. او، خود، غرق خدا بود. و ویژگی جلساتشان هم این بود: متحول می کرد، و این تحول از آن جا بود که انسان را متوجه حقیقت خدا

می کرد، خدایی که همواره همراه آدمی است و خود می گوید:» نحن اقرب «16الیه من حبل الورید، ما از رگ گردن به او نزدیکتریم. سوره ق/

او برای عالم و عابد هیچ چیز را وسیله رسیدن به توحید ناب نمی دانست اال تزکیه، راه، تزکیه نفس است. این اعتقاد ایشان بود و می فرمود: » اگر علم مقدمه باشد برای تزکیه، و آن مقدمه ای باشد برای رسیدن به توحید، آن گاه

ارزش دارد و غیر از این اگر باشد، علم حجاب راه است. « آقای نجابت از قول آقای انصاری نقل می کردند که می فرمودند:» کاش

توحید خیالی نصیب مردم نشود. « هم چنان که امام العارفین علی ابن ابی طالب)ع( می فرمایند: » التوحید اال

تتوهمه، توحید آن است که خدا را به وهم در نیاوری! نهج البالغه، حکمت470»

آقای نجابت می فرمود: » در خدمت آقای قاضی بودیم، بعضی بودند که در توحید کتاب داشتند و می خواستند بیایند خدمت ایشان و در این باره صحبت

کنند. اما آقای قاضی می فرمودند: ظاهرش درسته ولی خیالیه، و خداوند برتر از آن چیزی است که فکر می کنی و می گویی. این توحید برای آقایون

مانع است. « آقای نجابت از شاگردان آقای انصاری که چند سال محضر آیت الله سیدعلی

111

قاضی طباطبائی را درک کرده بود، می فرمود: » در یکی از سفرهایی که آقای انصاری به عتبات عالیات برای زیارت مشرف شدند، قرار مالقاتی با آقای قاضی می گذارند که یکدیگر را برای اولین بار زیارت کنند. بعد آقای

من نشسته و منتظر آن بزرگوار بودم که متوجه شدم قاضی می فرمودند: کسی همراه ایشان است و گفتم: برگرد. آن ها هم برگشتند. زیرا او اهل توحید بود، اگر به این جا می آمدند، ما غیر از بحث و حرف های توحیدی

حرف دیگری نداشتیم و آن همراه، مانع صحبت های ما می شد. من دیگرنخواستم وقت آن بزرگوار گرفته شود. «

بعد از رحلت آقای قاضی، آقای نجابت از مرحوم انصاری سؤال می کنند که باالخره شما با آقای قاضی مالقات کردید؟ ایشان می فرمایند: » وقتی در

نجف بودم یک بار قرار مالقات با آقای قاضی گذاشتیم و من با یکی از آشنایان راهی منزل ایشان بودیم. وقتی نزدیک منزلشان رسیدیم، صدایی در قلبم احساس کردم که می گوید: برگرد... برگرد... و من هم فورا برگشتم.

»و آقای انصاری آن روز متوجه می شوند که علت آن چه بوده.

پیامبر اسالم )ص( می فرمایند: » الدنیا حرام علی اهل االخرة و االخرة حرام علی اهل الدنیا و هما حرامان علی اهل الله، و دنیا برای اهل آخرت و

آخرت برای اهل دنیا و هر دو برای آنان که اهل خدایند حرام است. «

علم توحید و بی اعتنایی به مکاشفات نتیجه توحید وی چیزی جز بندگی تام و کامل نبوده است و او پیرو مولی

العارفین حضرت علی )ع( است که می فرماید: » کفی بی عزا ان اکون لکعبدا و کفی بی فخرا ان تکون لی ربا. مناجات منظوم حضرت امیر)ع( «

او عزت و افتخارش در بندگی است، فخرش در این که خداوند، ربش باشد وبه جای او تدبیر کند و بیاندیشد.

انصاری لذتی را که در سر به سجده گذاشتن و با خاک برابر شدن در مقابل خدای جل و علی یافته، در کشف و کرامات نیافته است. آن بندگی و آن

نهایت اخالص، او را به جایی رسانده که آن چنان غرق حق باشد که از غیر وی غافل بماند و تمام دنیا و آخرت و بهشت و کشف و کرامت و مقامات و

منازل را به یک سو بگذارد، و تنها به رضای او بیاندیشد و رضای خود رامقدم بر رضای خدا ندارد.

همین نوع نگرش ایشان است که باعث می شود وقتی سیدی از اقطاب دراویش نزد او می آید و می خواهد علم کیمیا و طی االرض را که تا آن

زمان به کسی یاد نداده بوده به وی یاد بدهد، ایشان می گویند: » ما نیاز بهاین چیزها نداریم، ما باالتر از آن را داریم. «

و در مقابل شگفتی و پرسش آن درویش که: » مگر باالتر از این ها هم هست؟ می فرمایند: » بله ما علم توحید را داریم. « تو دلت را به طی

االرض و خرق عادت خوش کردی، آن برای تو؛ ولی من دلم را به خدا خوش دارم و او را با چیز دیگری عوض نمی کنم. و براستی مگر خدا با چیزی قابل

112

معاوضه است؟ او بارها و بارها، هر چه را که می توانست حجاب و مانع مشاهده جمال یار شود، پشت سر انداخت؛ همان حاالت و مقاماتی که برای

ما شگفت انگیز است، همان کشف و کرامت و طی االرض که دهان ما را آب می اندازد، در نظر وی گرد و غباری بود که مانع از رسیدن به محبوب

بود و او هرگز به تماشای آنها ننشست، چه رسد به این که دل به آن ها ببازد که حقیقت توحید اسقاط اضافات است، و هر چه غیر او باطل و اضافه

است.نشانی داده اند اهل خراباتکه التوحید اسقاط االضافات

که اگر هدف و مقصد انسان، رسیدن به این مقامات میان راه گردد و اگر به کشف و کرامات نظر داشته باشد. دیگر به خدا نیاندیشیده، به خدا نمی رسد، چرا که دنبال خدا نبوده! و اگر هدف رسیدن به آن ها باشد، دیگر

خدایی در میان نخواهد بود و این البته تجارتی است به ظاهر سودمندانه اماخجالت آور!

آیت الله سید علی محمد دستغیب از قول ایشان نقل می کند که : » اعمال و عبادات دینی برای آدم شدن و رسیدن به مقام توحید است، نه برای کسب

این قدرت ها. « سید عبدالله فاطمی نقل می کند: » روزی با ایشان از مسجد پیامبر داشتیم

بیرون می آمدیم. از ذهنم خطور کرد که ما این مدت دو سال با ایشان بودیم، از ایشان چیز خاصی ندیدیم. همین که این خطور از ذهنم گذشت،

ناگهان دیدم برای چند دقیقه پرده ها کنار رفت و من درختان و گیاهان را در حال سجده و تسبیح دیدم. در همان حال لذت می بردم که آقا فرمود: بستان

شد؟ به محض آن که این را فرمودند، حال من عادی شد. « آیت الله سید علی محمد دستغیب نیز در این باره می گوید: » یک روز

شخصی که سرطان داشت، آمد خدمت ایشان و خیلی اصرار کرد تا شفا پیدا کند و باالخره شفا گرفت و رفت. اما یکی دو هفته بعد مردم دم در حسینیه جمع شده بودند که بله این جا آقایی است که شفا می دهد، اما ایشان همه

را پراکنده کرده، فرمود: از این جا بروید. اینطور نیست. و نوعا خودشان هماز این کارها نمی کردند. «

آقای احمد انصاری می گوید: » آقا می فرمودند که به کرامات و مکاشفات مطلقا اعتنا نکنید، مگر در جایی دستور داشته باشید.

این را خود من از ایشان شنیدم که انسان ممکن است شق القمر هم بکند، اما ولی خدا نباشد. خود حضرت ایشان هم به آن احواالت و مجاهدات دوران سلوکشان اعتنایی نداشتند و می فرمودند: در آن ایام، روزی ناگهان احساس کردم که دارای علم و قدرت بی نهایت شده ام و دیدم که همه چیز در اختیار

من است فورا استغفار کردم و گفتم: خدایا من این ها را نمی خواهم، اینها سد راه من است و من فقط تو را می خواهم. این را گفتم ناگهان دیدم که

فورا آن قضایا از من برگشت. « او به شاگردان خود نیز این مطلب را آموخته و یاد آوری کرده است که مقام

113

قرب غیر از مکاشفات و بروز کرامات است. آقای اسالمیه می گوید: » ایشان اغلب افراد را از مکاشفات منع می کردند،

مرحوم آقا موت اختیاری، طی االرض و همه این ها را حجاب راه می دانستند و می فرمودند مقام قرب غیر از این هاست، مقام لقاء پروردگار با

این بچه بازی ها بدست نمی آید، حاال باطن افراد و یا منظره ای را همدیدید، که چی؟! «

در حدیث قدسی آمده است که :» یا داوود! ذکری للذاکرین و جنتی ای داوود! هر کسی یاد و للمطیعین و حبی للمشتاقین و انا خاصة للمحبین،

ذکر مرا می خواهد، ارزانیش می کنم و من نیز به یاد اویم و هر که بهشتم را می خواهد، عطایش می کنم و هر که به محبتم مشتاق است، از آن دریغ

«154نمی کنم اما خود من تنها خاص محبینم. کلیات حدیث قدسی، ص و راستی انصاری همدانی از محبت خدا چه چشیده است که خود می گوید:

» نعمت ها و لذت ها و بهجت ها که خدا نصیب بندگان خاص خود در این دنیامی کند، نصیب افراد عادی در بهشت و عالم آخرت نمی شود. «

آقای اسالمیه می گوید: » ایشان غیر از این که می فرمودند تشخیص مکاشفه صحیح و واقعی مشکل است، می گفتند: این ها توقف در راه و

مشغولیت به جزئیات و عدم حرکت به سوی مقصد عالی است و فرد را به اشتباه می اندازد، ولی در بین دوستان می گفتند حاج هادی ابهری کمتر در مکاشفات اشتباه می کند، چون ایشان با نور اهل بیت)ع( حرکت می کند،

روزی که من به کربال می رفتم با این که پول داشتم، ایشان صد تومان آوردند و به من دادند و گفتند: این حواله امام حسین)ع( است. و اتفاقا من

آن جا پولم تمام شد و به همان صد تومان احتیاج پیدا کردم. این ازمکاشفات حاج هادی ابهری بود.

آقای انصاری وقتی که من مکاشفه داشتم به من فرمودند: مکاشفه نکن و فقط خواب خوب ببین و از آن به بعد من مکاشفه نداشتم. می گفتند خیلی

از مکاشفات اشتباه است، البته کرامت باالتر از مکاشفه است. و زمانی که من مریض بودم و والده من اجازه عمل در بیمارستان را نمی

داد، ایشان به آیت الله سید عبدالله فاطمی گفتند: دستت را روی موضع درد بگذار و دعا بخوان و ایشان اطاعت کردند و من خوب شدم. به من گفتند:

اگر استخاره خوب بیاید دعایی یاد تو می دهم که بر سر هر مریضی بخوانی خوب شود. ولی هیچ وقت آن دعا را یاد من ندادند و آخر هم گفتند استخاره

خوب نیامد! « او بندگی می کرد و به شاگردان بندگی می آموخت و برای همین به آنها شفا

دادن مریض و خرق عادت ها را یاد نداد. استاد کریم محمود حقیقی می گویند: » اگر هم کسی بچه اش مریض بود و خیلی اصرار و التماس می کرد، ایشان می گفتند: برو فالن کار را بکن، من

قول می دهم حضرت عباس)ع( نجاتش دهد. « و خالصه او توحید را که آموخت، خود را به فراموشی سپرد.

114

فنا و کمال آیت الله انصاری می فرمودند: » اگر کسی به فنا رسید و خدای تعالی اراده

فرمود که او را برای دیگران راهنما قرار بدهد، او را از آن مقام تنزل می دهد. عالم فنا عالمی است که انسان دیگر خودش نیست، بلکه در ملکوت

سیر دارد. ولی وقتی برای هدایت و دستگیری تنزل پیدا می کند، قلبش متوجه عالم باالست، توجه به اوامر و نواهی دارد ولی می تواند با مردم مأنوس شود. انبیاء و اولیاء تنزل در ارض پیدا کردند که توانستند با خلق

سازگار شوند و افراد بشر را هدایت کنند. « دیگران مقام » فنا« و » كمال« را یكی دانسته اند ولی آیت الله انصاری

» بین فنا و كمال اینگونه فرق است كه اگر كسی به مقام فنا می فرمودند: برسد اگر قرار باشد اشخاص سالك از وجود شخص فانی استفاده كنند خدای تعالی او را عمری عنایت خواهد كرد كه بعد از مقام فنا به كمال

برسد، به خلیفه اللهی برسد و آن فرد است كه می تواند افراد را راهنمایی كند. افراد فانی توجهی به امور جزئی ندارند، از خود بیخود هستند و فرد

كمال یافته كسی است كه خداوند او را به میان مردم برگردانده تا آنان راهدایت كند. «

هجری قمری حدودا حالت فنای ایشان بود و بعد1359 تا 1354از سال مراحل كمال را می پیمودند. آیت الله نجابت در مورد مقام توحیدی ایشان

می فرمودند كه آیت الله انصاری بسیار قوی بود و استادم عارف بزرگ آیت الله میرزا علی قاضی طباطبایی می فرمودند: » كه آیت الله انصاری

مستقیما توحید را از خداوند گرفته اند. «

مقام لقاء و قرب الهی جناب حجة االسالم و المسلمین آقا سیدصادق طهرانی بیان می كرد كه

مرحوم والدم عالمه سیدمحمدحسین حسینی طهرانی به طور مكرر می فرمود كه: آیت الله انصاری در سالهای آخر عمرش به تمام مراحل سیر

و سلوك رسیده بودند و هیچ حجاب ظلمانی و نورانی بین ایشان و خداوندوجود نداشت و حقا به مقام لقاء الله كه آرزوی عارفان است رسیده بود.

یكی از شاگردان آیت الله انصاری نقل می كند : در سفر اول كه التهابی فراوان داشتم و جوان هم بودم به روی پای حضرت آیت الله انصاری افتادم

و گریه زیادی كردم و تمنا كردم كه آقا دستوری بفرمایید كه من هم آدم شوم، ایشان بعد از آنكه دست روی قلبم گذاشت و دعایی خواندند كه با دعای ایشان آرامش نسبی یافتم، فرمودند: دقت كن باالترین مقامی كه

برای انسان در قرآن ذكر شده مقام لقاءالله است و خداوند شرط وصول » فمن كان یرجو بدین مقام را دو شرط می داند، در این بخش از آیه بنگر:

لقاء ربه فلیعمل عمال صالحا و ال یشرك بعباده ربه أحدا. سوره کهف آیه آخر «. یك شرط، عمل صالح و شرط دیگر پاك گرداندن قلب از شرك است.

سپس افزودند كه من در هنگامی كه در نجف بودم در بین طالب شناگر قابلی بودم، یك روز با طالب شرط بستیم كه بتوانیم علیه جریان رودخانه

115

شنا كنیم لباسها را كندیم و خود را به آب زدیم، دوستانم را چند كیلومتر آب با خود برد و اما بنده كه مدتی با امواج آب ستیز داشتم و تصور می كردم چندین كیلومتر علیه جریان آب شنا كرده ام وقتی از فرط خستگی بیرون

آمدم دیدم همانجا هستم كه لباسم را كنده ام بعد از ذكر این مطلب فرمودند: شما اگر بتوانید در این عصر ) منظور عصر پهلوی ستمگر می باشد ( همین حالی كه دارید نگهدارید و خراب نشوید خدای تعالی درها را به سوی

شما باز می كند. بعدها بنده فهمیدم كه دستور ایشان هم چندان آسان نیست، انجام عمل

صالح كاری آسان ولی بیرون آمدن از شرك كاری بس دشوار است. أال یا أیها الساقی أدر كأسا و ناولها

كه عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشكلها به بوی نافه ای كآخر صبا زآن طره بگشاید

زتاب جعد مشكینش چه خون افتاده در دلها » استاد الهی آیت الله انصاری جناب حاج حسن شركت می فرمودند كه:

تمام مقصد خود را در سیروسلوك، رسیدن به مقام قرب الهی می دانست و از غیر خدا در هر دو جهان چشم پوشید تا اینكه به باالترین مقامات ممكن رسید. مكرر در جلسات می فرمود كه: برنامه خداپرستی برای آدم كردن

است نه اینكه بخواهند چیزی نشان بدهند و خواب صادق و مكاشفه و طی األرض و كارهای خارق العاده و اخبار از ضمائر را مالك پیشرفت

» اگر كسی صاحب طی األرض شد حتی اگر نمی دانستند و می فرمودند: دارای موت اختیاری هم شد دلیل قرب نیست بلكه میزان را درك توحید و در

قرب الهی خالصه می كرد. «

 والیت، ظهور توحید » و امام جایگاه و محل شناخت خداست و خالص در توحید او و آن که

بخواهد به خدا برسد باید از امام شروع کند، و هر که بخواهد به محبت و عشق خدا دست پیدا کند، امام واسطه است » واسطه فیض بین آسمان و زمین « و آخرین پرده بین خدا و انسان. و اگر ریسمان والیت محکم نباشد،

رفتن به آسمان محال و شناخت خدا نیز غیر ممکن است. « ، این عقیدهایشان بود .

» او معتقد بود که آیت الله سید علی محمد دستغیب در این باره می گوید: ظهور توحید، والیت است و بلکه والیت مندک در توحید است و این دو از هم

جدایی ندارند. می گفت آن که وارد اسرار الهی شود ولی خدا و متصل به خدا و هادی راه خداست و نمی شود ولی خدا موحد باشد اما والیت نداشته

باشد. وارد اسرار الهی شده باشد، اما سر تسلیم در مقابل پیامبر)ص( و ائمه اطهار)ع( که مظهر اتم اسماء و صفات الهی اند، فرود نیاورده باشد و

 برای همین انصاری همدانی در مقابل ائمه)ع( مثل یک بنده و غالم بود. « » اصال از آثار والیت است که ابواب توحید دکتر علی انصاری نقل می کند:

بر انسان باز می شود و اگر شخص والیت صحیح داشته باشد باید به توحید116

برسد، وگرنه این والیت نتوانسته در وی آن چنان که باید اثر خودش را بگذارد. «

» آن توحید که از والیت آقای حاج احمد انصاری نیز در این مورد می گوید: جدا باشد و یا والیتی که از توحید جدا باشد، اصال ارتباطی به عرفان واقعی

اسالمی ندارد. و روی این مطلب خیلی اصرارداشت که اگر کسی موحد باشد حتما این توحیدش باید توأم با والیت محمد و آل محمد)ص( باشد و به خاطر همین ما هفتگی منزلمان روضه خوانی داشتیم و ایشان از افرادی که واقعا خودشان اطمینان خاطر داشتند که مخلصند دعوت می کرد و مجلس

می گذاشت، دوستان و رفقایشان می آمدند و روضه خوانی برقرارمی شد.» 

امام)ع(، واسطه فیض بین آسمان و زمین و آسمان و زمین خلق نشد مگر به خاطر آن ها.

و امام اسم جامع و مظهر اتم اسماءالله شد و خلیفه او، و امام مثل اعالی خداست، کتاب مبین و واسطه فیض است.

» ایشان در مورد ائمه)ع( می گفتند ائمه وجود دکتر علی انصاری می گوید: ممتازی هستند که خداوند آن ها را سر حلقه کائنات خلق کرده و این علت

غائی و هدف نهایی آفرینش است. هدف نهائی آفرینش این بوده که خداوند به طفیلی وجود این ها دیگران را خلق کرده است و ایشان تا این حد به

محمد و آل محمد)ص( احترام می گذاشتند. البته نه به این معنا که من خودم را مثال فدای امام حسین علیه السالم می کنم و فدای امام علی علیه السالم میکنم و قضیه تمام می شود؛ نه! اگر انسان به ائمه اطهار)ع( اظهار محبت

کند و بعد هر کاری دلش خواست بکند و هزاران خالف مرتکب شود، این اصال با والیت سازگاری ندارد.

» والیت واقعی و دوستی ائمه اطهار)ع( آنجایی مرحوم پدر می فرمودند: مؤثر است که انسان را سریع و بدون درگیری به معرفت و حقیقت برساند.

انسان در سایه آن بزرگواران زودتر به نتیجه می رسد و این اثر والیت حقیقی است. در حالی که خود من می بینم تا آخر عمر یک عده ای به خیال خودشان مجالس بر پا کرده و روضه خوانی می کنند و به سر و صورتشان

می زنند، ولی وقتی انسان وارد جزئیات زندگیشان می شود می بیند این ها در باب معرفتی آن چنان که باید نیستند. «

ایشان می گفتند والیتی که انسان را به معرفت نرساند و چشم های باطنی انسان را روشن نکند و نتواند آسان حقایق را درک کند، والیتی خود بافته

 است و تصویری بیش نیست. « » بله از جمله در این مورد آیت الله سید مهدی دستغیب نیز می گوید:

محاالت یکیش اینه که بدون والیت ائمه اطهار)ع( کسی برسه به معرفتخدای تعالی! «

ابن فارض یک مرد عرفانی بزرگه اگر دیوانش را دیده باشید، آن جا اشعار عجیبی دارد از جمله شعری که ترجمه اش این می شود:

117

» شکر خدا در این راه اگر هنوز چیزی گیرم نیامد دوستی خاندان رسالت گیرم آمد. «

و بعد از آن دیگه عروج می کنه به باالتر، یعنی می گوید بدون این واسطه ها محال است.

» و بنور وجهک الذی أضاء له در دعای کمیل عبارتی هست که می خوانیم:کل شی: وجه خدای تعالی امام زمانه دیگه! «

» ایشان به پیروی از سیره اهل بیت)ع( تأکید آقای اسالمیه می گویند: داشتند و داستانی راجع به یک نفر هندی می گفتند که ایشان سر امام حسین

را در خواب می بیند و به همان وسیله به خدا می رسد و هدایت می شود.» 

 » و ائمه کشتی نجاتند و لکن سفینه الحسین اسرع است. «

 تولی و تبری باالخره آن که والیت ائمه)ع( با گوشت و پوستش آمیخته شده و محبت

امام)ع( در رگ هایش جاری است و قلبش به عشق او می تپد و برای مهدی اش)ع( دلتنگ می شود؛ به خاطر معشوق خود، وابستگان او را نیز دوست

دارد و محبت آن ها را در دل دارد، و به همین خاطر مسلمانان در هر جا که باشند، همه جزء یک خانواده محسوب می شوند و هیچ کس با دیگری بیگانه

نیست و سر جنگ ندارد و این ثمره همین توحید و والیت واقعی است که آقای انصاری همدانی داشته است.

دکتر علی انصاری می گوید: » اصال راه توحید و معرفت یکی از شرایطش این است که انسان نسبت به دوستان اهل طریق و دوستان اهل معرفت » کوچکترین غل و غشی نباید در دلش باشد، و بلکه آقا کرارا می فرمودند: یکی از امتحانات بزرگ سالک همینه به علمای ظاهر و اهل شریعت بدبین

شود قبل از این که به آن مرحله تکاملی برسد چرا که آن هایی که به مرحله تکاملی می رسند تمام این مسائل را به ادق معانی رعایت خواهند کرد. «

و آن که والیت امام و محبت وی را دارد به همان میزان نیز برائت از دشمنانشان را در دل دارد وگرنه والیت او کامل نیست. چرا که او دوست

دارد هر چه را معشوق دوست دارد و بیزار است از آن چه وی بیزار است و این دو بدون هم ناقصند.

» می فرمودند همان مقدار که دوستی اهل بیت)ع( می تواند موصل الی المحبوب باشد، همان مقدار هم می تواند برائت از دشمنانشان انسان را به

 خدا برساند و انسان باید هر دو را داشته باشد. و این بود که در صلواتشان همیشه می گفتند: اللهم صل علی محمد و آل

 محمد و عجل فرجهم والعن اعدائهم. و لعنت یعنی همان برائت. « دکتر علی انصاری می گوید: » حالت تولی و تبری در زندگی شان کامال

مشهود بود و امکان نداشت خدای نکرده با کسی که زندگی منحرفی داشته باشد و یا سیرش غیر الهی باشد، انس داشته باشد. و ما می دیدیم کسانی

که در اطراف زندگی ما این طور بودند، مرحوم آقا با این ها قطع ارتباط118

کرده و یا در حد خیلی نادر بود که عده ای منزل ما می آمدند و ایشان مجبور می شدند ارتباطی با آنها داشته باشد یا آن ها را بپذیرند.

ما یکی از بستگانمان که فوت کرد، در دادگستری بود و آقا نظر مثبتی به ایشان نداشت و هر وقت منزلش دعوت می کرد، آقا نمی رفتند و نمی

خواستند تکدری هم ایجاد شود تا باالخره یک شب مجبور شدند و رفتند، بعد که آمدند خیلی ناراحت بودند و حتی به خاطر غذایی که خورده بودند رد

 مظالم پرداخت کردند.« تبری که آیت الله سید علی محمد دستغیب می گفتند: » ایشان معتقد بودند

از مراحل است که باید طی شود و در تبری خیلی عجیب بودند و اگر یکی کسی عملی منافی تولی انجام می داد یا احتمال می دادند که تمایلی پیدا

بکند به اهل کفر، فسق و فجور خیلی ناراحت می شدند و رنگشان بر افروخته و حالشان منقلب می شد. «

یعنی دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان و ایمان یعنی حب و بغض یعنی دوستی با دوستان ائمه و دشمنی با دشمنانشان. خدا

» نسبت به تولی که وضعشان معلوم بود، اصال حرکتشان از این طریق در مورد تبری زیاد این حدیث امام صادق علیه السالم را می خواندند بود، ایمان جز حب و » هل الدین إال الحب و البغض « و توضیح می دادند که: که

بغض نیست و سالی چند مرتبه این حدیث و حدیث مشابه دیگری را خوانده و اشاره می کردند که رفقا بدانند. راه ایمان منحصر به حب و بغض است، یعنی تولی و تبری؛ اگر تولی نباشد حرکت نیست و اگر تبری نباشد سکون

 ایجاد می شود. « و تبری یعنی: آرزوی و تولی یعنی: دعا برای ظهور و همراهی با حضرت

 سربازی و شهادت ... » ... ایشان در قنوت و رکوع و سجده پس از آقای اسالمیه می گویند:

صلوات، والعن اعدائهم می گفتند و اگر کسی میآمد و یا الله می گفت ایشان رکوع را طول می دادند و عجل فرجهم واحشرنا معهم و العن

 اعدائهم اجمعین می گفتند. «

زیارت ائمه)ع( » ایشان وقتی در آیت الله سید مهدی دستغیب در این مورد بیان می کنند:

نجف وارد حرم امیرالمؤمنین علیه السالم می شدند عتبه را می بوسیدند. « » ایشان در دو وقت حالشان منقلب دکتر علی انصاری در این باره می گوید:

بود، یکی بعد از نماز و یکی هم در حالت های زیارت. وقتی که ایشان زیارت می کردند به خصوص منقلب می شدند و حالت گریه بهشون دست می داد، گاهی اوقات به طوری بود که قلبشان هم می گرفت و ناراحت می شدند و

 مدتی حالت غیر عادی داشتند. « او به حرم که می رسد و سالم که می دهد، می داند که امام می شنود و

می بیند و جواب می دهد، او در مقابل عین الله و یدالله قرارگرفته در مقابل اسم اعظم الهی و همین او را منقلب می کند و به خضوع و خشوع می دهد

119

و او را می گریاند. در مورد زیارت و آداب زیارت ایشان و ادب حضورشان که می پرسیم، می گویند: » البته ایشان زیارت را از حفظ می خواندند،

یعنی طوری نبود که مثال بخوانند و ما متوجه شویم. ولی بیشتر آن حاالتی را که من در کربال و یا حرم حضرت معصومه)س( دیدم یعنی آن حالتی که قابل

دیدن بود، این بود که ایشان وقتی به ضریح مبارک صورتشان را می چسباندند به اصطالح حالت انقالب بهشون دست می داد و دیگه تقریبا هیچ

 ظهور و بروزی نداشتند. « و او تنها با امام انس می گیرد و دل کندن از حرم ائمه، از مشهدالرضا، از

نجف، از کربالی حسین علیه السالم برایش مشکل است و او آن جا به خدا نزدیک تر است، و برای همین وقتی می رود، یکی دو ماه می ماند و نمی

خواهد لذت این زیارت، این حضور، این کنار» جنب الله « بودن را از دست دهد و به صورت ناشناس به حرم می رود!

» ایشان زیاد به قم و مشهد می در همین مورد آقای اسالمیه می گوید: رفتند و عمدتا بیشتر مسافرت هایی که ایشان می رفتند، ترجیح می دادند خودشان به تنهایی و یا همراه با دوستانشان بروند و حدود یکی، دو ماه آن جا می ماندند. و وقتی حرم می رفتند لباسشان را طوری می پوشیدند که

مشخص نباشد. خیلی ناآشنا حرم امام رضا علیه السالم می رفتند و ساعت ها آن جا در خدمت حضرت می ماندند به نجف و کربال هم می رفتند. «

و از او که بارها در مقابل ائمه)ع( سالم داده و جواب شنیده، از او که دوست ائمه بوده است و بین آن ها حجابی نبوده است، می پرسیم که اگر ما به زیارت رفتیم نشان قبولی ما در محضر آن بزرگواران چه بوده است؟

» در اذن دخول زیارت امام رضا علیه السالم این فقره وجود می فرمایند: دارد که:أشهد أنک تشهد مقامی و تسمع کالمی و ترد جوابی...: یعنی شهادت

می دهم که تو جایگاه مرا می بینی و سخن مرا می شنوی و سالمم را باز می گردانی...

وقتی اذن دخول می خوانید، اگر برایتان حالت خضوع و خشوع و بکاء پیدا شود و این حالت را داشتید، بدانید ائمه)ع( شما را قبول کرده اند ولی اگر

 این حال را نداشتید، صبر و تحمل کنید تا این حال برایتان پیدا شود. « و اما من و تو اگر محب صادقیم جای آن دارد وقتی شرح احوال ایشان را می شنویم با خود بگوییم: » یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله، ای

حسرت بر آن لحظاتی که کنار امام بودم و قدر نشناختم. « » مرحوم آقا روزهای یک شنبه صبح منزل آقای دکتر علی انصاری می گوید:

سبزواری در جلسه روضه ای که داشتند مطالبی را بیان می فرمود و حتی این اواخر با وجودی که بدنش خیلی ضعیف شده بود من یادم است که وقتی قطرات اشک از چشم ایشان می آمد دیگر حالشان خیلی منقلب می شد به طوری که نمی توانست حرفش را ادامه بدهد. منزل آقای همایونی هم همین طور و منزل مرحوم بیگ زاده هم در ایام محرم ده روز روضه داشتند که بعد

از نماز مغرب و عشاء چند تا مداح و روضه خوان می خواندند و ایشان سه ربع ساعت صحبت می کردند. «

120

حب امام حسین)ع( و فرزندان آن بزرگوار و حسین شهید عشق است و عشق کار انسان را به بی خودی و از خود

بیگانگی می کشاند، محبت حسین)ع( از روز ازل در قلوب مؤمنین مکنون است و هر چه قلب پاک تر، این محبت پررنگ تر. و احواالت آقای انصاری در

 ایام شهادت حضرت اباعبدالله علیه السالم این گونه است: » ایشان سلوکشان طوری بود که اصال مصائب حضرت ابا عبدالله علیه السالم را نمی توانستند بشنوند. یک مراسمی روز یک شنبه منزل آقای

 سبزواری بود که یک نفر مرثیه خواند و حال ایشان بهم خورد. « » یک روز صبح در تهران منزل این را هم خودشان برای من نقل کردند که:

یک نفر به نام میرزای عطار وارد شده بود که آن شخص آخر هفته منزلشون روضه بود، آقای انصاری هم مانده بود چه کار کند، آیا از خانه بیرون برود یا

نه. در این حین صاحب خانه وارد شده و گفته بود ما روضه داریم، اختیار دست شماست اگر می خواهید بیرون بروید، شاید مجلس مناسب شما

نباشد که ایشان بیرون آمد. اصال نمی توانست مصائب حضرت ابی عبدالله را بشنود. چون خودم دیدم بعد از صحبت شون وقتی روضه خوانده شد

حالت عجیبی بهشون دست می داد. مصائب این جوری روی ایشان اثر می گذاشت. عالوه بر دوستی ائمه نهایت بندگی را نسبت به ایشان داشت. «

و حسین مظهر عشق و حب الهی است و معشوق و محبوب انصاری همدانی، زیارت عاشورا و مصائب اهل بیت امام حسین علیه السالم حرقت

و سوزش دلش را بیشتر و اشکش را روان تر می کند. روح انصاری لطیف و قلب او رقیق است. لطیف تر از گل و رقیق تر از آب. امام را می شناسد و

به همین خاطر بزرگی مصیبت را هم درک می کند و در شنیدن مصیبت،طاقت از کف می دهد.

» ایشان به عزاداری امام حسین علیه السالم حاج احمد انصاری می گویند: خیلی مصر بودند. به آقای آیت الله نجابت هم فرموده بودند حتما این برنامه

طلبه هر شب جمعه در70-80را شما در شیراز داشته باشید و ایشان با  آنجا مراسم سوگواری داشت و خیلی به این قضیه اصرار می کردند.

بعضی وقتها خیلی منقلب می شدند، یک مرتبه می دیدم که از حال طبیعی خودشان خارج می شدند، می گفتند این برنامه ها را داشته باشید و حتی در

جلسات دیگری که رفقایشان در همدان در کلیه اعیاد و تولدها برگزار می کردند مصر بودند که شرکت کنند.

و او مؤمن واقعی است؛ که مؤمن به شادی ائمه)ع( شاد و در مصیبت آن ها اندوهگین است.

» روزهای خانم فاطمه انصاری آن روزها را که به یاد می آورد، می گوید: عاشورا که برای ما از دهات شیر می آوردند میگفتند نخورید و همه را رایگان

به مردم بدهید « همچنین آقای اسالمیه می گوید: » ایشان به ایام والدت ائمه)ع( اهمیت می

دادند و اصرار بر خواندن مداحی داشتند. از کتاب مدحی را انتخاب می121

کردند و می دادند به شاگردانشان برای خواندن، و شب میالد امام جواد علیهالسالم اطعام می کردند.

در ایام شهادت هم مرتب جلسه داشتند به خصوص در محرم و صفر و شهادت امیرالمؤمنین و البته خودشان حال مخصوصی داشتند که ظهورش خیلی کم بود، هر چه بود در قلب بود. در مصیبت گاهی منقلب می شدند و بغض گلویشان را می گرفت، به طوری که دیگر نمی توانستند حرف بزنند.

» 

 حب مادر ائمه)ع(، حضرت فاطمه زهرا )س( امامان حجت بر مردمند و حضرت فاطمه)س( حجت بر آن ها و معنا و

مفهوم حجة علی حجج الله در ذهن ما نمی گنجد. » ایشان میفرمودند: احترام حاج احمد انصاری از پدرشان نقل می کند که:

حضرت زهرا)س( را فقط خاندان عصمت و طهارت)ع( می شناسند و دیگران نمی توانند بشناسد. ایشان احترام خاصی به حضرت زهرا)س( می گذاشتند. می فرمودند این نوری است که خداوند توسط حضرت زهرا)س(

به ائمه معصومین)ع( عنایت کرده و این نور از طرف ائمه معصومین به دیگر بندگان خداوند رسیده است. «

» ایشان در ایام فاطمیه و سوگواری مراسمی در منزل برگزار می کردند و آقایان می آمدند و روضه خوانی می کردند و البته خودشان هم اشاراتی داشتند. آن ها که سطح باال بودند و باید درک می کردند خیلی کم بودند.

دیگران اصال نمی فهمیدند که بخواهند اعتراضی کنند. و فکر قاصر ما چهدرک می کند که مدار عصمت عالم خلقت کیست! و چه عظمتی دارد؟! «

 مقام تشرف به محضر ولی الله اعظم)عج( » آقای انصاری همدانی ولی آیت الله سید علی محمد دستغیب می گوید:

خداست و ولی خدا با خدا حجابی ندارد و آن که بین او و خدا حجابی نباشد، دیگر مگر بین او و امام زمان حجابی هست؟! او امام زمان را همیشه حاضر

می بیند. نه این که خیال باشد، نه! حضور واقعی. یعنی دلش متصل به دل امام زمان)عج( است. وگرنه ولی، نمی شود. ایشان سیدها را با نورشان می شناخت. مگر ممکن است او نورانیت آن حضرت را که همه سیدها به برکت

 او نورانی هستند، نبیند و نشناسد؟ این ها دور و نزدیک ندارند. « مگر می شود آن که با نورش، آسمان و مهدی غایب و در پرده نیست، بلکه:

و زمین روشن می شود پنهان باشد؟ باید پرده را از پیش چشم های خود و آقای انصاری مقام تشرف دارد » أینما تولوا فثم وجه الله « کنار بزنیم که:

 و بلکه دلش لحظه ای از یاد حضرت غایب نیست. » ایشان خود را سرباز امام زمان می سید علی محمد دستغیب می گوید:

 دانست و بلکه خاک پای امام زمان. « » وقتی اسم حضرت ولی عصر)عج( می آمد و احمد انصاری می گوید:

او ایشان یک مرتبه رنگش تغییر می کرد و قیافه اش عوض می شد. «122

 طاقت دوری حضرت را ندارد و به عشق موالیش زنده است. » ایشان غیر از این که زیارت عاشورا را زیاد تأکید ایشان ادامه میدهد:

میکردند، بلکه می گفتند زیارت آل یاسین هم زیاد بخوانید و می گفتند توسل به حضرت کنید و بخواهید که مشکالت دنیا و آخرت و سیر وسلوک شما را بر

 طرف کنند، چون حضرت، ولی عصر است و اختیار ما با اوست. « » من یک بار خودم از ایشان آقای اسالمیه در مورد تشرف می گویند:

گفتند: » وقتی حضور پرسیدم چطور می توان خدمت ولی عصر)عج( رسید؟ و غیبتشان برای شما فرق نکند. «

اما در مورد تشرف خودشان هر چقدر اطرافیان اصرار می کردند، می فرمود که سؤال نکنید. البته آن هایی که افراد خاص و رده باال بودند، سؤال

 نمی کردند و آن هایی که سطح پایین بودند سؤال می کردند. « » اوال توجه داشته باشید آقای دکتر علی انصاری در ادامه می فرمایند:

کسانی که خدمت ولی عصر)عج( می رسند اگر واقعا فقیه و عادل و مجتهد کامل باشند، هیچ وقت نمی گویند، خیلی کم پیش می آید. اگر هم بگویند

غالبا این طور است که از طرف تعهد می گیرند یا به افراد خاصی سفارش می کنند، امثال عالمه حلی، ابوالحسن اصفهانی، وقتی این ها را بیان می

کنند، می گویند: به کسی نگویید، و مقدس اردبیلی از شاگردش که همراهشبوده قول می گیرد که تا زنده است به کسی نگوید. این ها این طوریند. «

» ایشان تشرف را با تعهد به و سرانجام سید علی محمد دستغیب می گوید: بازگو نکردن می گفتند و یا احیانا به افراد خاصی می گفتند. می فرمودند اگر

ولی خدا امام زمان را همیشه حاضر نبیند و دلش متصل به حضرت نباشد ولی خدا نمیشود. و من از ایشان پنج، شش دفعه تشرف را شنیدم. «

فرق مشاهده و مکاشفه آقای احمد انصاری از پدرشان در باب فرق تشرف و مکاشفه به حضور

» ایشان می فرمودند بیشتر آن کسانی که خدمت حضرت رسیدن می گوید: حضرت می رسند به صورت مکاشفه است و نه مشاهده. می پرسیدیم آقا فرقش در چیست؟ می فرمودند: اگر آن زمان منقضی شد، و دیدید آن اثر باقی است، مشاهده است. ولی اگر هیچ اثری دستتان نماند، و آن اثر برود

مکاشفه است و وقتی که ما با حسرت می پرسیدیم که چگونه به خدمت حضرت برسیم و چکار کنیم؟! می گفتند: این چه سؤالی است می کنید؟ شما می توانید خدمت خدا برسید خدایی که خالق حضرت است، آن که

 خیلی سخت تر است ولی شدنی است، چرا این را نتوانید؟! « و او نگفت برای ما که خود چگونه به حضور خدا می رسیده که نتیجه آن وصال حضرت بوده است. و آیا ندانست احوال ما را که حضور در محضر خداوند را به فراموشی سپرده ایم چه رسد به حضور در محفل حضرت

 مهدی )عج(؟! » نزدیک است ولی اگر دعا و ایشان در مورد دوران ظهور می فرمودند:

بکنید نزدیک تر می شود چون دعای شما خیلی مؤثر است. می فرمودند: هر123

چه می توانید برای ظهور حضرت دعا کنید. «أللهم عجل لولیک الفرج ....

پیدا کردن استاد اخالق » زمانی كه یكی از شاگردان آیت الله انصاری در این باره چنین نقل می كند:

به قم آمدم آتشی از عشق الهی در درون خود احساس می كردم در كتابی به نام مفتاح الجنان به دعای » ناد علیا مظهر العجائب... « برخورد كردم و

شبانه روز این دعا را بر زبان جاری می كردم و همواره از خدا می خواستم كه دست مرا در دست ولی كامل قرار دهد تا اینكه در حدود سن بیست

سالگی در یك كتاب خطی در مورد ختم سوره مباركه یس به مطلبی برخورد نمودم كه برای برآوردن حوائج مفید است به مدت چهل روز این سوره

مباركه را در وقت خاصی كه ذكر شده بود با حضور قلب و اخالص كامل می خواندم، در روز چهلم از مدرسه فیضیه كه در آنجا حجره داشتم به طرف دارالشفاء نزد حاج میرزا حسن مصطفوی كه در آنجا در حجره ساكن بودند رفتم تا برایم یك مباحثه »كفایه« بگذارد از ایشان درخواست یك بحث كفایه

كردم ایشان شروع به موعظه كردند كه كفایه االن در فصل تابستان كه حوزه تعطیل است به چه دردت می خورد بهتر است در این ایام فراغت به

دنبال كسب مسائل معنوی باشی، من گفتم: اگر كسی را می شناسی كه به من معرفی كنی به سخنت ادامه بده ولی اگر نمی شناسی آتش درون مرا

شعله ورتر نكن، ولی ایشان توجهی نكردند و به سخنان خود ادامه دادند و من ناراحت شدم و سخن ایشان را قطع كردم بعد جناب حاج میرزا حسن

علت اینكه من در این رابطه با شما صحبت كردم این بود كه قبل از فرمود: اینكه شما بیایید من داخل حجره خوابیده بودم و در عالم رؤیا أئمه

معصومین)علیهم السالم( را دیدم كه دور تا دور حجره نشسته و این آیه را 19» یخرج الحی من المیت و یخرج المیت من الحی. روم/  تالوت می كنند:

« كه ناگهان دیدم شما از درب حجره وارد شدید و آن بزرگواران اشاره به » یخرج الحی من المصیب « كه شما در این وقت شما كردند و فرمودند:

درب زدی و من از خواب بیدار شدم دانستم كه شما دنبال گمشده ای هستی، اما آن ولی كاملی كه شما به دنبالش هستی در همدان است به نام

آیت الله انصاری همدانی. « از دوستان همدانی آدرس گرفتم ابتدا می خواستم به مشهد مقدس بروم

ولی استخاره بد آمد، وقتی برای همدان استخاره زدم این آیه شریفه درآمد: » سبحان الذی أسری بعبده لیال من المسجد الحرام إلی المسجد األقصی

« فهمیدم كه بسیار خوب است1الذی باركنا حوله لنریه من آیاتنا ... إسری/ پس با چند نفر از دوستان طلبه از جمله شهید محراب آیت الله مدنی

رهسپار همدان شدیم از آنجا به سمت مسجد پیغمبر كه ایشان نماز ظهر و عصر را در آنجا اقامه می كردند رفتیم و نماز خود را به ایشان اقتدا كردیم.

در نماز متوجه شدم كه ایشان انسان عادی نیست و گویی مشافهتا با خداوند تكلم می كند بعد از نماز با ایشان به منزلشان رهسپار شدیم. ایشان وقتی

124

حركت می كرد گویی مظهر حب الله حركت می كرد و یكپارچه آتش عشق الهی بود.

چند روزی در خدمتش بودیم كه متوجه شدم ایشان دوستی دارد به نام حاج مال آقاجان كه ده روز دیگر قرار است به همدان بیاید دوستان من به قم

مراجعت كردند ولی من كه تازه مقصود خود را یافته بودم منتظر آمدن آن مرد الهی شدم وقتی حاج مال آقاجان آمدند، در منزل آیت الله انصاری برای

چند روزی به منبر رفتند. بعد از چند روز قرار شد آیت الله انصاری به اتفاق حاج مال آقاجان به زنجان بروند من با اصرار زیاد تمنا كردم كه در این سفر مرا همراه خود ببرند، و به

 اتفاق سه نفری به زنجان رفتیم من و آیت الله انصاری كه بیست سال از من بزرگتر و مجتهد مسلم بود یك حجره در یكی از مدارس علمیه زنجان گرفتیم و حاج مال آقاجان به منزلش

رفتند در این مدت من از انفاس گرم آیت الله انصاری بسیار بهره ها بردم در یكی از روزها كه من و آیت الله انصاری و حاج مال آقاجان سه نفری به

سمت یكی از روستاها می رفتیم به باالی یكی از تپه ها كه رسیدیم حاج مال اكنون مأموریت من با شما آقاجان رو به آیت الله انصاری كردند و فرمودند:

تمام شد اكنون ادامه راه با خودت است و سپس اضافه كردند كه اكنون فرزند دو ساله ات محمد در همدان از پشت بام افتاد و در دم جان داد ولی وظیفه تو تسلیم كامل است و اگر از این مسأله ناراحت شوی از مقامت

سقوط می كنی و اكنون میل با خودت است می توانی برگردی و می توانی به سمت روستا با ما همراه باشی. كه بعد از این مسافرت آیت الله انصاری به

همدان برگشتند.

 مالقات ایشان با آیت الله سیدعلی قاضی)ره( آنچه از مالقات آیت الله جناب استاد كریم محمود حقیقی نقل می كردند كه:

نجابت با آیت الله انصاری دست داده بنده از آیت الله نجابت پرسیدم فرمودند: من در خدمت آیت الله قاضی بودم و در ایام طلبگی در نجف، و

زیر نظر ایشان، روزی كه چندان هم به رحلت آن بزرگوار نمانده بود پرسیدمآقا ما بعد از شما به كه مراجعه كنیم؟

فرمودند: تنها كسی را كه می شناسم مردی است در همدان به نام آیت الله شیخ محمد جواد انصاری، سپس فرمودند: او تنها كسی است كه مستقیما

توحید را از خدا گرفته است. سپس فرمودند: وقتی او به نجف آمده بود و می خواست به دیدن من بیاید

من همانطور كه در اطاق نشسته بودم دیدم او قصد منزل ما را كرده است و به راه افتاده است و با او شخصی همراه بود كه من مالقات آن شخص

همراه را در آن روز كراهت داشتم و گفتم: برگرد برگرد، و آنها هم برگشتندو دیگر هم او را ندیدم.

آیت الله نجابت افزودند: وقتی آیت الله قاضی رحلت كردند چند روز بعد من به عزم دیدار آقای انصاری از نجف به همدان آمدم وقتی آن بزرگوار را

125

یافتم، ایشان تا مدتی استنكاف می كرد با اصرار من ایشان پرده را، كنار تا این تاریخ هیچكس مرا نمی شناخت ولی خداوند نخواست زدند و فرمودند:

كه بیش از این پنهان بمانم . آیت الله نجابت فرمودند كه: من داستان آمدن ایشان را به نجف و علت

من چند روزی كه در عدم دیدارشان را با آقای قاضی پرسیدم، فرمودند: نجف بودم روزی با فالنی می خواستم به خدمت ایشان بروم در راه كه

می رفتم از قلبم صدایی شنیدم كه: برگرد برگرد و من هم برگشتم و دیگرهم ایشان را مالقات نكردم

گفتم: این قضیه را آقای قاضی هم به من گفته اند، آقای انصاری آن روزدانستند كه عدم مالقات مربوط به فرد همراه بوده است.

باری آقای نجابت حدود یك ماه آنجا می ماند و اضافه كردند كه آقای انصاری فرمودند: برو و به درسهایت بپرداز و من به نجف برگشتم و عجیب این بود

كه در بین طالب شایعه شده بود كه من به چهله نشینی نشسته بودم.

سیدی كه طی األرض و علم كیمیا داشت جناب حجة االسالم و المسلمین سید شهاب الدین صفوی به نقل از آقای بیات

در خدمت آقا، آیت الله انصاری و جناب دكتر علی انصاری نقل می كردند كه: نشسته بودیم كه یك سید مازندرانی كه یكی از اقطاب سلسله دراویش بود

با دفتری بزرگ خدمت آقا رسیدند این سید دارای محاسن سفید بلند و چهره بسیار نورانی بودند و این نورانیت، در اثر ترك خوردن غذای حیوانی بود حتی

در منزل آقا درخواست كردند كه در غذای ایشان از روغن حیوانی استفاده نكنند بعد به آقا عرض كردند: من زحمت زیادی كشیده ام تا طی األرض را به دست آورده ام و تا االن به هیچكس تعلیم نداده ام ولی امروز به خدمت شما

رسیده ام تا این كمال را به شما یاد بدهم . من نیازی به طی األرض ندارم ، سید اصرار آیت الله انصاری فرمودند:

می كردند و مرحوم انصاری استنكاف. بعد سید فرمود: پس اجازه بدهید علم كیمیا را به شما تعلیم دهم و من طریقه طی األرض و علم كیمیا را در این دفتر نوشته ام، آقا فرمود: ما بهترش را داریم، سید با تعجب پرسید: شما

بله ما توحید را داریم كه ما را از دیگر چیزها بهترش را دارید!؟ آقا فرمود: بی نیاز كرده است و بعد آقا افزود » برنامه دین و انجام عبادات برای آدم

كردن و رسیدن به مقام توحید است نه برای بدست آوردن این امور «. خالف طریقت بود كاولیاتمنا كنند از خدا جز خدا

 گر از دوست چشمت به احسان اوستتو در بند خویشی نه در بند دوست

علم جفر یا معرفت خدا حضرت آیت الله انصاری نه تنها خود چنین بود بلكه شاگردانش نیز به جز علم توحید، نظری به غیرالله نداشتند حضرت آیت الله نجابت می فرمود:

126

چنان از علم توحید محظوظ بودیم كه به علوم مادون علم توحید هیچ رغبت نداشتیم ) چونكه صد آمد نود هم پیش ماست ( می فرمود: روزی در نجف

اشرف در معیت عده ای از رفقا از جمله مرحوم شهید آیت الله دستغیب)ره( پس از زیارت از درب حرم مطهر حضرت امیر)ع( خارج می شدیم كه دیدیم

پیرمردی با محاسن سفید و عمامه و عبا و قبا و نعلین سفید گوشه ای نشسته و با فرد مالیی در حال جر و بحث بر سر مثنوی مولوی می باشد.

پیرمرد از مثنوی حمایت می كرد و آن فرد به آن اهانت می نمود، آمدیم و به كناری نشستیم و یکی از دوستان را فرستادیم كه از وی فرمودند:

دعوت كند در جمع ما حاضر شود پس از چند لحظه آن دوست محترم به همراه پیرمرد بازگشت، به وی احترام كردیم و از احوالش استنطاق نمودیم

گفت: من در جوانی زحمات و ریاضات شرعیه زیادی را متحمل شدم تا اینكه » هر چه روزی حضرت صادق)ع( را در عالم مكاشفه دیدم كه فرمودند:

می خواهی بگو كه تو نزد ما حاجت روا هستی « گفت: عرض كردم آقا دو چیز از شما تقاضا دارم یكی ممری برای معاش و دیگری اینكه عالم به علم جفر شوم. حضرت فرمودند: آنچه خواستی به تو دادیم و سپس گفت حال

پیر شده ام و تقدیرم باال رفته و قرار است فردا بعد از ظهر بمیرم. می خواستم علم جفرم را به فرد صالحی بدهم، به شرط آنكه امورات كفن و

 دفن مرا متقبل شود. مرحوم آیت الله نجابت فرمود: من قبول نكردم متعاقبا پیر مرد همان

صحبت را با مرحوم شهید دستغیب)ره( كرد و آن مرحوم نیز از قبولش اباء نمود به همین منوال به یكی دو نفر از همراهان پیشنهاد نمود ولی كسی

قبول نكرد سپس تأملی بنمود و گفت پس شما فرد الیقی را به من معرفی كنید، مرحوم استاد می فرمود: من و مرحوم شهید دستغیب فرزند یكی از

بزرگان را كه پدرش حق استادی بر هر دوی ما داشت معرفی نمودیم پیرمرد پس از لحظه ای تأمل در حالیكه با انگشتانش شمارشی كرد گفت این فرد،

سید، جوان و بزرگزاده است ولی كمی بداخالق است )خصوصیات او را كامال بیان نمود( و من جفرم را به او نمی دهم اگر ممكن است فرد دیگری را

معرفی كنید. مرحوم نجابت می فرمود باالخره یكی از سادات مجتهد و متقی نجفی كه

دارای سن و سال قابل توجهی بود به او پیشنهاد شد پیرمرد این بار نیز مانند قبل مكثی نمود و گفت این فرد سید است و بزرگ و بزرگزاده می باشد من

حاضرم جفرم را به او بدهم بعد یكی از دوستان او را به خانه سید مورد نظر هدایت كرد و فردا بعد از ظهر كه بعضی از دوستان قضیه را دنبال كرده

بودند معلوم شد آن پیرمرد در خانه همان سید دار فانی را وداع گفته است. » تعجب مرحوم استاد نجابت بعد از نقل این حادثه تأملی فرمودند و گفتند:

از این جاست آن پیرمرد كه دستش به دامن حضرت امام صادق)ع( رسید و آن حضرت به وی فرمودند: هر چه می خواهی بگو چرا از آن حضرت باالتر از

جفر را نخواست و معرفت خداوند تعالی را طلب ننمود! «

127

مقام فنا و شهادت آیت الله دستغیب)ره( جناب حاج آقا محمدرضا گل آرایش پدرمحترم دو شهید، می فرمودند: اینجانب

1335به اتفاق شهید آیت الله دستغیب)ره( و آیت الله نجابت در حدود سال هجری شمسی به همدان خدمت آیت الله انصاری رفتیم در یكی از روزها كه خدمت آن عارف ربانی نشسته بودیم شهید دستغیب)ره( از آیت الله انصاری

درخواست نمود كه او را در رسیدن به مقام فنا یاری كند و در این موضوع هم اصرار فراوان داشت بعد آیت الله دستغیب)ره( جهت كاری از اطاق

» این سید برای بیرون رفتند، آیت الله انصاری به ما رو كرد و فرمود: رسیدن به مقام فنا خیلی اصرار می كند ولی نمی داند كه مقام فنای او باعث

شهادت و كشته شدنش به وسیله دشمنان اسالم می شود. « » شما در جلسه ای دیگر صریحا به خود آیت الله دستغیب)ره( چنین می گوید:

به مقام فنا می رسی ولی بعد از اینكه به دست دشمنان اسالم به شهادتبرسی. «

و خبر شهادت آیت الله دستغیب)ره( از جمله اخباری بود كه قبل از انقالب اسالمی ایران بین همه شاگردانش پخش بود. جناب حاج آقا اسالمیه نقل

می كردند كه من این خبر را از حاج مؤمن شنیدم و وقتی جریان را به آیت آلله نجابت گفتم، ایشان فرمودند:من خودم بودم كه آیت الله انصاری صریحا

خبر از به شهادت رسیدن آیت الله دستغیب)ره( را دادند.

 اهل بیت)ع(، یگانه مجرای رسیدن به معرفت الله حضرت آیت الله حاج صدرالدین حائری شیرازی نقل می كردند كه: من و

شهید دستغیب همراه آیت الله انصاری از مسجد به سمت منزلشان می آمدیم، وقتی به درب خانه رسیدیم، آقای دستغیب به من رو كرد و

فرمود: ما كه زمان أنبیاء و أئمه هدی)ع( را درك نكرده ایم و آنها را ندیده ایم اما وقتی این مرد را آدم می بیند می فهمد كه آنها چقدر باال بوده اند.

بارها شهید آیت الله دستغیب به آیت الله نجابت می فرمودند كه: اگر ما با آیت الله انصاری آشنا نمی شدیم از توحید چیزی درك نمی كردیم

لذایذی كه از سخنان حضرت خاتم األنبیاء حتی آیت الله دستغیب می فرمودند: و حضرات معصومین)ع( به وسیله ایشان نصیب بنده می شود، از دیگر كسی

نصیب نشده و بهره های روحانی و علمی آن مقدار كه از ایشان استفادهنمودم، از دیگری استفاده ننموده ام.

لذا آیت الله دستغیب در اثر مصاحبت ایشان به تمام معنا یگانگی خداوند علی اعلی را یافته و مدارج عالیه ای را در معرفت الله و توحید طی كرده

بود.

بهشت و بی توجهی به نعمتها جناب حاج حسن شركت نقل می كردند كه: مدتها از خدای تعالی خواستم كه مقام آیت الله انصاری را در عالم رؤیا به من نشان دهد تا اینكه یك شب در

 عالم رؤیا ایشان را دیدم كه در حالت قنوت در نماز می باشد.

128

و نیز حاج احمد انصاری می فرمود: دوست داشتم مقام معنوی پدرم را در خواب ببینم یك شب در عالم رؤیا دیدم باغستانی بسیار وسیع كه انواع

درختان انبوه و فراوان دور تا دور آن را فرا گرفته و انواع و اقسام نعمتهای الهی موجود است با آن وصفهایی كه در قرآن شریف است و در وسط آن

باغ دیدم كه پدرم بر روی سجاده ای به نماز مشغول هستند و در حالت قنوتمی باشند از دربان آن باغ پرسیدم این باغ چیست؟ جواب داد:

مگر نمی بینی بهشت است و این از برای پدرت می باشد از زمانی كه آمده مشغول نماز است و ابدا توجهی به این نعمتها ندوخته است.

 گر از دوست چشمت به احسان اوستتو دربند خویشی نه در بند دوست

البته این عجیب نیست، زیرا در حدیث میهمانی اهل بهشت آمده است که: » اهل بهشت بعد از قرآن خواندن استدعای استماع کالم حضرت پروردگار را می نمایند، تفضل می شود و از لذت استماع مدت های مدید بی هوش می شوند و بعد که به هوش می آیند استدعای زیارت جمال خدای تعالی را می

نمایند. نوری تجلی می نماید که از تجلی آن نور بی هوش می شوند، آن مقدار در آن بی هوشی می مانند که حورالعین شکایت می کنند و می گویند: خدایا تو ما را برای اینان خلق کردی و اینان ما را واگذارده اند. خداوند به آن ها رحم می کند و بهشتیان را به هوش می آورد؛ اما بهشتیان بار دیگر از خدا

تقاضای همان تجلیات که لذت آن را چشیده اند، می کنند. «

طواف مالئک از زبان خانم فاطمه انصاری دختر آن بزرگوار نیز خاطره ای بشنویم: » یک

شب پدرم منزل ما مهمان بود. من خوابیده بودم. بعد یک دفعه احساس کردم اتاق شلوغه و همهمه ای بلند شد، نگاه کردم دیدم یک گوشه سقف

اتاق باز شده و آسمان پیداست و یک عالمه ملک که همه سبزپوش و خیلی زیبا بودند، آمدند و رفتند دور رختخواب پدر و یک همهمه ای بود. انگار همه

ذکر می گفتند و در همان حال صدایی شنیدم که می گفت: نباید این را فاشکنی.

خیس عرق شده بودم، می خواستم بلند شوم ولی نتوانستم. انگار به زمین چسبیده بودم و شاید این حالت حدود پنج دقیقه ای طول کشید بعد بلند شدم

و رفتنم دنبال پدر. ایشان دو سه دفعه در شب برای تجدید وضو بلند می شد، پشت سرشان آمدم بیرون و گفتم این چی بود؟ چه خبر بود؟ فرمود: هیس! و من تا مرحوم پدرم زنده بود نتوانستم چیزی بگویم انگار خودشان

تصرف کرده بودند! «

129

انصاری همدانی )ره( گفتگو با شاگردان و فرزندان آیت الله

در این بخش از زبان فرزندان و شاگردان حضرت آیت الله انصاری همدانی، با زوایای مختلف زندگی ایشان بیشتر آشنا می شویم، افراد زیر در این

گفتگوی دوستانه شرکت کرده اند:- فرزندان:1

 - آقای حاج احمد انصاری همدانی - آقای دکترعلی انصاری همدانی

- خانم فاطمه انصاری همدانی- شاگردان:2

 - آیه الله سید مهدی دستغیب - آیه الله علی محمد دستغیب

 - آقای اسالمیه )داماد و شاگرد(

130

- آقای افراسیابی ) داماد و شاگرد( - استاد کریم محمود حقیقی

و آقای علی محمود حقیقی که فقط محضر آقای نجابت)ره( را درک کرده اند.

 زندگینامه اگر ممکن است مقداری برای ما از دوران طفولیت حضرت آقای انصاری، و

 همچنین از پدر و مادر گرامیشان صحبت بفرمایید؟ خانم فاطمه انصاری:

مادر بزرگم که مادر پدرم باشد به ما گفته بود که پدر شما غیر از همه است. من وقتی ایشان را حامله بودم، خواب دیدم من رو بردند به آسمان و گفتند که خداوند یک پسری به تو می ده و تو هیچ جا غذا نخور؛ جاهایی که حالل و

حرام آن مشخص نیست. می گفت اصال از بچگی با همه فرق داشت. از مدرسه هم که می آمد عمامه

سرش می گذاشت، یک عده از بچه ها پشت سرش نماز می خواندند. در سالگی می گفت که یک آقایی بود مسخره بازی در می آورد و16-15

شوخی می کرد و پدر من محل نمی گذاشت، اصال سرش را هم بلند نمی کرد. خیلی حاالت قشنگی داشتند.

حاج مال فتحعلی پدر ایشان سه تا خانم و از هر کدام این خانم ها یک پسر و یک دختر داشتند که نام پسرهایشان جعفر، هدایت و محمد جواد بود.

عمه ما بتول انصاری که قبرشون در همون مقبره علی بن جعفره، ایشان، نود و خورده ای سال عمرکردند، دو سال از پدرم کوچکتر بودند.

عمو جان هدایت هم یک خواهر وبرادر بودند، مادر بزرگ من خانم سوم حاج مال فتحعلی بوده، ایشان را خیلی دوست داشت. به خاطر این که متدین

بوده، حتی عمو جان خودشان تعریف می کردند که ما به محمد جواد حسادت می کردیم.

مرحوم مال فتحعلی مجتهد بود، عربی درس می دادند. یکبار درس را می گفتند، شیخ جواد یاد می گرفت ولی ما ها نه! خیلی حافظه عجیبی داشت.

یک برادر بزرگتر از پدرم به نام آقا جعفر بود که محضر ازدواج و طالق داشت. خانوادگی عالم بودند، به غیر از عمو هدایتمون که عطاری داشت

 ولی لباس اهل علم رو می پوشید. حاج احمد انصاری:

مادر ایشان ماه رخسار السلطنه از بستگان ناصرالدین شاه بود که پدر بزرگمان از تهران مأموریت پیدا می کنه برای برنامه های مذهبی همدان، ناصرالدین شاه یکی از بستگان خودش رو به ایشان می دهند و می آیند

 همدان زندگی می کنند.

ازدواج و معیشت

131

 - آقا در چه سنی ازدواج کردند؟1حاج احمد انصاری:

سالگی. که دو سال28 ازدواج کردند، یعنی 1328عرض کنم در سال بعدش من متولد شدم. حاصل این ازدواج از همسر اولشان سه فرزند ذکور بود و دو فرزند اناث، که یکی از فرزندان ذکورشان در زمان حیات خودشان

به رحمت خدا رفت. سالگی به یه ناراحتی مبتال شد و از دنیا رفت. بعد30همسرشان هم در سن

ایشان عیال دوم اختیار کردند. که از این عیال دومشان هم سه فرزند داشتند. یکی از پسرانشان به نام حسین فوت کرده، مهندس حسین انصاری،

 خدا رحمتش کنه إن شاءالله. - معیشت و درآمد ایشان چه وضعیتی داشته، در صورت امکان توضیحاتی2

 بفرمایید. آقای افراسیابی:

از سهم امام استفاده نمی کردند. یک مقدار گوسفند و ... داشتند، داده بودند دست مال دارها. از همان درآمد جزئی که بدست می آوردند، استفاده می کردند. عرض کنم از لحاظ وضع معیشت جوری نبود که بریز و بپاش داشته

باشند، نسبت به رفقای خود خیلی ندار بودند. در عین حال بچه ها را کامال مواظب بودند که مبادا یه وقت کمبودی احساس

کنند و این براشون عقده بشه. آقای احمد انصاری:

با این که ایشان مجتهد بودند و مقلد هم داشتند ، ولی وجوهات را اصال استفاده نمی کردند. خودشان یه سری معامالت ملکی و خرید و فروش فرش و اثاث و اینها داشت، اقتصادشون را از این طریق ها فراهم می

 کردند. می فرمود که استفاده از وجوهات خیلی مشکله. معامالت ایشان به دست آقای سبزواری بود، مثال ملکی می خرید و می فروخت، ایشان دخالت می

کرد و برای او هم یک پورسانتی در نظر می گرفت. البته ایشان نمی گرفت، خیلی طبع بلندی داشت، خدا رحمتشان کند مرد

-40بسیار بزرگواری بود. یک باغی را آقا آمدند بخرند که آن وقت در حدود تومان بود. باغی با قیمت بسیار عالی، یه مرتبه متوقفش کردند36

فرمودند: مثل اینکه این باغ نصیب ما نمی شه! یه مقداری از کارها انجام شده بود که بعد سکته کردند اون معامله به هم خورد.

تحصیالت و اساتید - در مورد تحصیالت ایشان بفرمایید چطور شروع کردند؟ چه زمانی به1

 اجتهاد رسیدند و از هم دوره ای های ایشان آیا کسی را به خاطر دارید؟ آقای سید علی دستغیب:

حضرت آیت الله محمد جواد انصاری یک مجتهد مسلم و دارای قدرت استنباط احکام از قران و سنت بود. لذا از زمان رضا خان پهلوی که تنها

132

مجتهدین، مجاز به کسوت روحانیت بودند، نتوانستند این لباس را در ایشانممنوع کنند.

به شهربانی تشریف بردند و فرمودند که من مجتهد هستم و اسفار را هم گذرانده ام و آماده برای هر نوع سؤال و جواب و امتحان شما هستم. بر

عروه حاشیه داشتند و من یک دفعه از ایشان تقاضای عروه الوثقی را کردم و ایشان به آینده وعده دادند.

آقای انصاری وقتی برای تحصیل وارد قم شدند، در فکر بودند که خودشان را در ردیف مراجع قرار دهند، و واقعا پشتکار و ذکاوت و فهم عجیبی داشتند.

از شاگردان مرحوم آیت الله عبدالکریم حائری یزدی بودند، هم درس مرحوم امام خمینی )ره( و آیت الله محمد رضا گلپایگانی )ره(. و ظاهرا هم مباحثه

آیت الله گلپایگانی بودند، و به خواست خدا شدند مرجع مراجع. یعنی در حقیقت دیگر بزرگان خودشان را محتاج به ایشان دیدند.

- اساتید ایشان در دوران تحصیل چه کسانی بودند و آیا ایشان قبل از2تحولشان تدریس داشتند؟

حاج احمد انصاری: مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و قبل از آن، مرحوم آقای حاج سید

علی آقا نجفی عرب بود. مشهور بود در همدان که ایشان دوره سطح را به پدرم تدریس می کردند، یک مقداری هم پیش حاج سید علی عرب فلسفه

 خواندند، اول به مقدار سطح می گفتند؛ بعد هم درس خارج.

روابط خانوادگی - مشی ایشان در رفتار خانوادگی چطور بود؟1

آقای افراسیابی: ایشان اخالق به خصوصی داشتند خیلی متواضع و فروتن بودند، با اینکه از

نظر جسمی خیلی ضعف داشتند مع ذالک هیچوقت کارشان را به عهده دیگری نمی گذاشتند. این را بگویم، اهل جمع بودند. عموما ده، پانزده نفر

مهمان داشتند، یا از کربال یا از تهران یا از شیراز و یا قم، از تمام جاهایی که می آمدند، سه چهار پنج روز در هفته و یا یکی دو ماه می ماندند و بر خالف

بعضی آقایان که هم نوکر دارند و هم کلفت، ایشان هیچ یک را نداشت و تمام کارهای خانه بر عهده خود او و خانواده شان بود. حتی اگر کسی از شاگردان

هنگام خرید همراهشان می رفت نمی گذاشتند حمل کند، اجازه نمی دادند مگر اینکه اصرار می کردند.

خیلی با صفا بودند، خیلی عادی، طوری که اگر کسی وارد می شد، حتی اگر دو نفر بودند، تشخیص داده نمی شد ایشان کدام است. اینقدر ایشان به

اصطالح متواضع و فروتن بودند. هیچ وقت اجازه نمیدادند کارشان را شاگردان انجام دهند، همه کارها را

خودشان انجام می دادند. جوری نبود که بیایند کمکشان کنند، تشخص برای خودشان قائل نبودند، خیلی زندگی ساده و بی تجمل و بی تشریفاتی

 داشتند.

133

 - عالقه و محبت ایشان به خانواده و فرزندان چگونه بود؟2 آقای افراسیابی:

تا این اندازه به خانواده و بچه هایشان عالقمند بودند که وقتی دخترشان )همسر بنده( به شیراز آمد، ایشان فرمود: » از موقعی که عذرا رفت

شیراز، مثل این است که یک ور تنم رفته « آن قدر به بچه ها عالقه داشتند... نهایت محبت را به آن ها داشتند.

- نحوه برخورد و رفتار کلی ایشان با توجه به مشغولیت های خاصی در3 منزل با اهل خانه چگونه بود؟

آقای احمد انصاری: خیلی عالی بود مثال مادرشان خیلی از ایشان راضی بودند و همین طور با

همسرشان خیلی با مهر و محبت بودند و نمی گذاشتند ایشان احساس کمبود کنند.

خانم فاطمه انصاری: خیلی به فکر بودند، خدا إن شاء الله روحشان را شاد کند! مثال من دیده ام

کسانی که مادر ندارند چقدر بچه ها در عذابند، ولی خدا می داند همین طور مرتب مواظب بودند که ما چی خوردیم؟ کجا خوابیدیم؟... ما که کوچک

 بودیم دیگه... از خدا خیلی زیاد می ترسید. - از رفتارشان و رابطه شان با والده گرامیشان اگر ممکن است شمه ای4

 ذکر کنید تا چراغ روشنی برای ما و خوانندگان باشد.آقای احمد انصاری:

سال بعد از ایشان مرحوم شد و خیلی از4بسیار عالی بود. مادرشان ایشان راضی بود، خیلی نسبت به مادرشان مهربان بودند و خیلی احترام می

 گذاشتند.خانم فاطمه انصاری:

برای مادرشان خیلی احترام قائل بودند. مادر بزرگمان از ما نگه داری می کرد، می فرمود: ایشان را خدا نگه داشت، پدرم می فرمود ایشون عمرش بیشتر از منه، می مونه تا شما ها رو بزرگ کنه، یک روز به پدر گفت من رو

 اینطوری دفن کن! پدر گفتند که من قبل از شما می میرم... ایشان خیلی به مادرشان احترام می گذاشتند و خیلی دستشان را می

 بوسیدند و می گفتند از ما راضی باشید. می فرستادندشان زیارت ولی خود مادر بزرگم راضی نبود ما را تنها بگذارد و برود. به دلش می افتاد و می گفت: اینها رو من باید بزرگ کنم، این ها برای من زیارتند، اون وقت مرحوم پدر دعایش می کردند. ما می دیدیم که خیلی

 بیشتر از یک پسر بهشون احترام می گذارند. با مادرشان شوخی می کردند، می گفتند: شیرتان را به من حالل کنید، شما یک من شیر به من دادیدها! بیایید دو من شیر ببرید! خیلی راضی بودند، خدا

 رحمتشان کند. - اگر بخواهیم از ایشان در رابطه با همسرشان رفتاری از ایشان داشته5

 باشیم شما به چه نکاتی اشاره می فرمایید؟

134

 آقای احمد انصاری: خیلی با مهر و محبت بود، نمی گذاشت ایشان احساس کمبود کند و معموال

در مجالسی که می رفتند ایشان را هم با خود می بردند. می آمدند و می گفتند اگر چیزی الزم داری بگو تا من تهیه کنم. می فرمودند مبادا یک وقت دلت بخواهد بیرون بروی و به من نگویی. من راضی نیستم، به من نگویید،

 راضی نیستم. هم این ها را می گفتند، هم با مهر و محبت رفتار می کردند. - در اداره خانواده نحوه بر خوردشان چگونه بود؟6

آقای احمد انصاری: خیلی خوب بود، یک مدیریت خیلی خوبی داشتند، بچه هاشون و همسرشون

همه را جمع می کردند و آنها را در مشورتها شرکت می دادند. اگر جایی اشتباه می کردند، می گفتند: من می خواهم شما را رشد بدهم، این جا شما این اشتباه را کردید، ارشاد می کردند بچه ها را... بارها به بنده می فرمودند

 مواظب برنامه های زندگیت باش! - امور منزلشان را چه کسی انجام می داد؟ اصوال در رابطه با کارهای7

 منزل چگونه عمل می کردند؟خانم فاطمه انصاری:

شب ها وضو می گرفتند، تا صبح نماز می خواندند یا این که مرتب ذکر می گفتند، با این حال صبح در کارهای خانه هم کمک می کردند، خیلی خوب.

 دارو و درمان ها را هم خودشان انجام می دادند، خیلی به فکر بودند. آقای اسالمیه:

ایشان غالبا کارهای منزل را خودشان انجام می دادند، آقا زاده بزرگشان که در همدان نبود، بچه ها هم که کوچک بودند. البته علی آقا عصای دستشان

بود و خیلی کمک می کرد. اون همه مهمون، اون همه کارها رو غالبا خودشان انجام می دادند، حتی این اواخر ما با رفقا تصمیم گرفتیم که صبح

بریم خدمت آقا بگیم آقا! پول بده، هر چی می خوای بگو ما بریم بخریم، رفتیم در زدیم و خودشان آمدند دم در، شاید چند ماهی به فوتشان بود، در

رو باز کردند، گفتیم آقا آمدیم برای این کار، رفت و آمدها باالخره... فرمودند: موقعش نشده، موقعش که شد شما رو خبر می کنم. عالوه بر آن

 برای رسیدگی به محله های فقیر نشین هم زیاد می رفتند.

تربیت فرزندان - حضرت آقا در تربیت فرزندانشان چه شیوه ای داشتند؟ ایشان برای1

تربیت اجتماعی فرزندانشان چه کاری انجام می دادند؟ بعد از فوت همسر اولشان رفتارشان با بچه ها چگونه بود؟

 آقای احمد انصاری: خیلی خوب بود، چون همیشه شیرینی داشتند برایمان، رفتارشان پدرانه بود،

مدیریت داشتند، نمی گذاشتند دیگران بر بچه ها تسلط پیدا کنند، خیلی به جزئیات و کلیات امور بچه ها میرسیدند، ولو اینکه همسر دوم داشتند،

مراقب تمام جزئیات و کلیات امور بودند. ایشان خیلی مبادی آداب بودند،135

می فرمودند: هر چه هست اینها را از اطالعات روز بهره مند کنید، و همین طور در زمینه تحصیالت.

خانم فاطمه انصاری: خونمون خیلی شلوغ بود، علماء تشریف می آوردند، همه بودند... هیچ وقت

ما تنها نبودیم، ولی با این حال ایشون وظیفه می دونستند که شبی ده دقیقه برای ما صحبت کنند، منزل ما بیرونی و اندرونی و خانه هم همیشه شلوغ بود، اما پدر باز می آمدند سراغ ما صحبت می کردند، میرفتند. خدا وکیلی

برای این که خودشان خیلی اهل عمل بودند، حرف هایشان همیشه در گوش ما می ماند.

 تحصیل فرزندان - نظر ایشون در مورد تحصیل فرزندانشان چه بود؟ و چه شرایطی را برای1

 آن فراهم می آوردند؟آقای احمد انصاری:

می فرمودند: از اطالعات روز بهره مند شوید و به تحصیالت معمول آن زمان که دیپلم بود توصیه می کردند، در مورد تحصیل تا جایی که امکان

داشت تشویق می کردند. هم در مورد دختران و هم پسران، برای دختران معلم می گرفتند می آمدند منزل درس می دادند، در بیرون نیز همه گونه

 تسهیالت را برای تحصیل بچه ها فراهم می کردند.خانم فاطمه انصاری:

پسرها را می گذاشتند درس بخوانند طوری که بچه ها همه دکتر و مهندس هستند، ولی چون آن زمان محیط بد بود و برایشان خبرهایش را می آوردند

و حتی با این که یک دخترعمو دارم که مدیر مدرسه هدف تهران بود وپدرشان هم عالم بود ولی باز برای ما در منزل معلم می گرفتند.

  تربیت دینی فرزندان

- برای عالقمند کردن فرزندان به احکام دینی آیا روشهای خاصی داشتند؟ و1 یا کال روش تربیتی مذهبی ایشون چگونه بود؟ به ویژه در شرایط سن بلوغ

 چگونه باعث انس قلب و روح نوجوانان با عبادت می شدند؟خانم فاطمه انصاری:

به ما می گفتند: بابا، حالت رضا و تسلیم داشته باشید برای خودتان خیلی خوبه. و من االن دارم نتیجه اش رو می بینم. آخه ما اوالد نداریم. اما ایشون طوری ما رو تربیت کرده بودند که همه چیز حتی دوا درمانی که دیگران می

روند دنبالش برای مریضی، برای خدا باشد. ولی الحمدلله اصال تا به حال ناشکری نبوده، ایشون همه اش به ما می فرمودند: ناشکری نباشد، خدا هر چه برای شما خواسته خیلی خوبه. ما

علمایی در فامیل داریم که آن زمان دخترهایشان یا در شأن خانواده نبودندویا از ترس پدرشان رعایت می کردند.

ولی آن زمان ما از خود خدا می ترسیدیم چون خوب جوری به ما می گفتند،136

مرحوم پدر می نشستند و می گفتند که بابا حرفهایی که به شما می زنم زیاد نمی خواهم اذیتتان کنم و شما هم بد نمی بینید، شما هم باید سرمشق

 دیگران باشید، نه اینکه از دیگران چیزی را یاد بگیرید. و من حاال می بینم که در همه بچه هاشون این حالت رضا و تسلیم دیده می شه، می گفتند: بابا من برای خودت می گویم. البته ما سن هایمان کم بود،

ولی از اول تربیت ایشان طوری بود که ما از خدای خود می ترسیدیم، دیگرانی هم بودند در فامیل که عالم بودند. ولی بچه های دیگر فامیل این

کارها را انجام نمی دادند. مثال می گفتند: دروغ اصال نگوییم، ام الفساده، و بعد می گفتند: ظلم خیلی گناه داره حتما چوب می خورید.

بعد هر وقت در خانه یک گرفتاری پیدا می کردیم و گریه می کردیم، می گفتند: بابا بین چه کار کرده اید؟ توبه کنید. می گفتند: شب ها که می خوابید

فکر کنید ببینید که امروز چقدر معصیت کرده اید و چقدر کار خوب کرده می فرمودند: خدا خیلی خوبه نترسید ولی شدید العقابه! می گفتند که اید؟

 باید ببینید چه کار کرده اید. عمه ای داشتیم که آبادان زندگی می کرد، چند تا بچه داشت که هم سن و سال ما بودند. این ها هر سال از آبادان میآمدند منزل ما، بعد طوری شده بود یک بار وقتی که آمدند غیر از ما بچه ها هیچ کس خانه نبود، قضیه ای برای دختر عمه ام و خودم اتفاق افتاده و حرفم شده بود با اون، اون ها

مهمان ما بودند و من با اون قهر کردم، با همون بچگی ام پیش خودم گفتم این رفته این طوری نشسته گناه داره، من بروم از دلش در بیارم تا خدا راضی باشه، حاال مرحوم پدرو مادربزرگم هیچ کدام نبودند که من باهاش آشتی کردم و دست انداختم گردنش و گفتم که زهرا خانم مرا ببخش، پدر که آمدند من رفتم در رو باز کردم، پدر گفتند:

با هم آشتی کردید؟ من خیلی شرمنده شدم، بچه بودم خجالت کشیدم و هیچی نگفتم، می دونستم پدر می فهمه، بعد رفتم به مادربزرگم گفتم،

 ایشان گفتند: شما باید هر چی آقا می گویند گوش کنید تکرار نشه دیگه. یا مثال کارهایی می شد و ما بعدش توبه می کردیم، آقا می گفتند: دروغ

 نگویید، غیبت نکنید، بعدش می فهمیدند و گاهی هم به روی ما نمی آوردند. یا گاهی اوقات مثال چیزی هدیه می دادند، طال می خریدند، می فرمودند، به واسطه فالن کار خوبی که کردی! تشویقمون می کردند و ما هم همه اش

 منتظر بودیم هر کاری می کنیم ایشان بفهمند. مثال روزه می گرفتیم ماه رجب و شعبان، خدا رحمتشون کنه خودشون پا می شدند برای ما افطاری آماده می کردند. خیلی خوشحال می شدند ما روزه می گرفتیم، ما بچه بودیم، روزه که می گرفتیم، شب تا صبح ما را

 بیدار نگه می داشتند که روز بخوابیم و اذیت نشیم، یک روزی به من گفتند: بابایی تو امروز نه سالت تموم شده، باید نمازت هیچ

ترک نشه، مأمور که نمی خوای، خودت باید نمازت را بخونی، بعد هم که روزه می گرفتیم، میرفتند نون شیرمال می گرفتند، یک ذوقی می کردیم که

حاال افطاری ما را پدرمان درست می کند، به هر طریقی ما را تشویق می137

 کردند به روزه. تازه که تکلیف شده بودیم، خیلی مواظبت می کردند که شب تا صبح را بیدار بمونیم، میوه بخوریم و این ها... چون مادر نداشتیم همه چی را هم تهیه می کردند، میوه را با سبد می گرفتند می گذاشتند وسط حیاط، می گفتند، بچه ها آن قدر بخورید تا سیر شوید، ولی هیچی را اسراف نمی کردند. مثال اگر گالبی را گاز می زدی، می گفتند تا آخر بخورید. خیلی دقیق بودند توی این

 کارها، یا مثال می گفتند خمس و زکات هیچ چیز را آدم نباید دیمی بده. یک روز خیلی میوه از باغ خورده بودیم و دل درد شده بودیم، ماه رمضان هم بود، مادربزرگم هم خیلی مؤمن ومتقی بود خدا بیامرز، از دل درد اینقدر داد

و بیداد کردم که مرحوم پدر فهمید، خب حکیم هم بودند، رفتند نبات جوشونده آوردند، من هم روزه بودم، گذاشتند جلوم. گفتم بخورم؟ گفتند

خودت می دونی، یعنی به من که تازه نه ساله شده بودم نگفتند بخور، میگفتند خودت می دانی.

من خیلی راضیم ازشون. خدا روحشان را شاد کنه، آره می ترسیدند ماها بهمون بد بگذره.

آقای احمد انصاری: ایشان خیلی مقید بودند که فرائض مذهبی را خودشان به بچه ها تعلیم دهند،

حتی بارها به بنده می فرمودند که نماز اول وقتت را از دست نده، گفتم برای چی؟ می فرمودند که: چون نماز اول وقت هم اسقاط تکلیفه و هم

فضیلت داره، گفتم فضیلتش چیه؟ گفتند: البته تو نباید برای فضیلتش بخونی، تو قصدت باید قربت باشه، ولی این هم در ضمن هست که تمام گرفتاری ها انسان را نماز اول وقت بر طرف می کنه، سعی کن نماز اول وقت بخونی،

اگر فرصت می کنی نوافل هم بخون، اگر نمی توان نوافل را به موقع بخوانی همین طور که راه میری بخون، خیلی ایشون روی فرائض تأکید

 داشتند، به همه تعلیم می دادند و مواظب ماها بودند. قرائت ما را می پرسیدند، یکی یکی ما ها را می نشاندند با ما صحبت می

کردند و خودشان مراقبت می کردند اگر جایی اشتباه داشتیم به ما تذکر می دادند.

حتی بعضی از مسائل که در سنین بلوغ الزم می شه انسان بدونه بطور ایما و اشاره بما می گفتند، می فرمودند: بدانید وقتی انسان به سن بلوغ رسید

 به همچین مسائلی برایش پیش می آید، تکلیف شما اینه... اینه...

 توصیه به فرزندانلطفا از نصایحی که به فرزندان خود می نمودند بیان فرمایید؟

آقای احمد انصاری: چه همسرانشون رو و چه بچه هاشون رو ارشاد می کردند، بارها به بنده می

فرمودند مواظب برنامه های زندگیت باش، همه گونه اشخاص هست تو اجتماع، مواظب باش با همه دست دوستی ندهی، خیلی سعی وافری در این

زمینه داشتند.138

ازدواج فرزندان - با توجه به این که جنابعالی در زمان حیات ایشان ازدواج کردید، توصیه1

هایی برای زندگی مشترک و رعایت امور معنوی، شرعی و اخالقی از ایشان به خاطر دارید که به حضرتعالی فرموده باشند؟

حاج احمد انصاری: بله، حضورتان عرض کنم که ایشان می گفتند: در هر حال خدا را فراموش

نکنید. بدانید که پدر و مادر، قوم و خویش و این و اون تا یک حد و یک زمانی وجود دارند ولی اون که هم از نظر زمان و هم از نظر مکان و هم از نظر خواسته های انسان نامحدود است و بر انسان قدرت دارد، خداوند است. سراغ او را بگیرید و هر چه اخالصشان بیشتر باشد او بیشتر گره گشای کارهای شماست. بیشتر توصیه میکردند که اتکا و توکلتان به خدا باشد.

 - نظرشان در مورد ازدواج فرزندانشان چه بود؟2 آقای احمد انصاری:

عرض کنم به حضورتان که در زمان حیات ایشان سه نفر از فرزندانشان ازدواج کردند و مابقی فرزندانشان بعد از فوت ایشان ازدواج کردند چه پسر

چه دختر، اول کسی که در زمان حیات ایشان ازدواج کرد، من بودم که فرزند ارشد بودم، ایشان زیاد اصرار می کرد، بعد یک روز به ایشان گفتم:

آقا چه اصراری دارید؟ فرمود چیزی که من می دانم تو نمی دانی، زودتر ازدواج کن، خیلی اصرار

کردم، فرمودند که من رفتنی هستم، می خواهم در زمان زندگیم ازدواجت را ببینم، خواهرم هم بعد از من ازدواج کرد، خواهری داشتم که در شیراز

ازدواج کرد، یک خواهر دیگری داشتم که در تهران ازدواج کرد، دیگر خواهران و برادرانمان ماندند بعد از فوت ایشان ازدواج کردند.

اما خاطره ای داشتم در مورد ازدواج خودم، خدا رحمت کند إن شاء الله همه اموات را، یکی از دوستان ایشان به نام آقا سید عبدالله فاطمی، خیلی

مرد روشن ضمیری بود، اصال با انسانهای عادی فرق داشت، خدا رحمتش کند، آن زمان من کارمند شرکت نفت در اراک بودم، ایشان آمد خیلی

اصرارکرد. گفت آقا فرموده اند شما باید ازدواج کنید، آیا شما کسی را در نظر دارید؟

گفتم بله من کسی را در نظر گرفتم که باهاش ازدواج کنم. بعد رفت و چند روز دیگر آمد و گفت فالنی، پدرت می گه اگر می خواهی با این شخص

ازدواج کنی بدبخت دنیا و آخرت می شی، حاال برای اینکه اطمینان حاصل کنی از مدیر مدرسه شان سؤال کن، دعوت کن، بعد من رفتم مدیر مدرسه

شان را دعوت کردم، مدیر مدرسه شان می آمد پیش من زبان انگلیسی می خواند.

گفتم با شما کار دارم خارج از وقت درسی، میل دارم یک ساعتی با هم صحبت کنیم. آمدند و نشستیم، گفتم که من می خواهم ازدواج کنم و فالن

دختر را در نظر گرفته ام که پنجم متوسطه در مدرسه شما درس می خواند. می خواهم با شما مشورت کنم و خواهش کنم که حقیقت را به من

139

 بگویی، آیا این به درد من می خورد یا نه؟ دیدم رفت تو فکر، گفتم چرا فکر می کنی؟ گفت فالنی اگر یک چیزی بهت

بگم می شه این را نگهش داری؟ گفتم بله، گفت این تیکه شما نیست و باعث بد بختی دنیا و آخرت شما می شود خیلی مطالب گفت که حاال گفتنی

 نیست، خالصه ما صرف نظر کردیم. توصیه در سلوک به فرزندان

 - چه توصیه های سلوکی به فرزندان خود داشتند؟1آقای احمد انصاری :

برای بنده هم پیش می آید ایشان گاهی دستوراتی به من می دادند، روی جوانی و ... من یک قدری تمرد می کردم، عصبانی می شدند ولی می گفتند

فالنی، از دور و نزدیک می آیند از من می خواهند، بهشان ساده و راحت نمی گم. طول می کشه تا بگم، این طور رایگان در اختیار تو میگذارم، چرا قبول

نمی کنی؟ من یک سری در این ها می بینم که بهت دارم می گم. سیره تربیتی

 - سیره تربیتی ایشان چگونه بود؟1آقای اسالمیه :

روش ایشان، روش محبتی بود. عبادت را با شوق و عالقه توصیه می کردند و تا آن مقدار به شاگردانشان دستور عبادت می دادند که خسته نشوند.

معتقد بودند که ذکر بدون توجه قساوت قلب می آورد و لذا با شاگردان در حدود استعدادشان کار می کردند.

- اگر ممکن است در مورد جلسات و مباحث و محتوای آن برای ما توضیح2 دهید. درآن جلسات چه مطالبی می گذشت که شاگردان را متحول می کرد؟

آقای اسالمیه : گاهی کلمه ای از دعا را مختصر شرح می دادند، پشت سرش باز مثال هایی

می زدند و درد هر کسی را با همان مثال دوا می کردند یا تذکر بهشان می دادند، حالت جذبه را در افراد ایجاد می کردند بدون شرح و بسط، بدون قیل

و قال، همان شوق، محبت. این بزرگوار یک جلسه عمومی داشتند روزهای یکشنبه صبح منزل آقای سبزواری بود، که غالبا درس اخالق بود.

از آیات قرآن آیه ای را انتخاب می کردند، دو هفته، سه هفته کمتر یا بیشتر در اطراف آن آیه توضیحاتی می دادند. نسبت به ائمه)ع(، به اندازه ای

حالشان عجیب بود، آخر صحبت شروع می کردند به ذکر مصیبت گفتن، بغض گلویشان را می گرفت، دیگر نمی توانستند بیان کنند.

یک مداحی غالبا بعد از ایشان کسی روضه می خواند. بغض گلویش را می گرفت و اشک سرازیر می شد. جلسات عجیبی بود. عالوه بر جلسات

عمومی سه شب هم سیار بود، شبهای دوشنبه، جمعه و چهارشنبه. هر شبی منزل یکی از رفقا بود.

درآن سال هایی که بنده خدمتشان بودم غالبا خواننده شان من بودم. اول قرآن می خواندند، می فرمودند قرآن نور دارد و کدورت ها را بر طرف می

140

 کند.استاد کریم محمود حقیقی:

فکر می کنم شب دوشنبه نوعا منزل آقای سبزواری بود، یک مقداری ایشان سخن می گفتند. گاهی اگر کسی بود که صدای جالبی داشت غزلی از حافظ می خواند و بسا بعضی ابیات را ایشان توضیح می دادند. ولی اصوال قبل از

خواندن حافظ تقریبا نیم ساعت سخنرانی می کردند که متأسفانه سخنانشان هم در دسترس نیست، ولی یکی دو جلسه که بنده ناظر بودم گونه ای بود

که واقعا انسان دگرگون می شد. خاطرم هست که اصال اشک امانم نمی داد، از اول تا آخر جلسه گریه می کردم، یعنی یک همچین نفوذ کالمی ایشان داشتند. ولی کال وقتی مجالس

 خلوتی داشتند، مفصل تر بحث می کردند.آقای سید علی محمد دستغیب:

در مجلس ایشان وقتی سکوت شروع می شد مجلس دیگه تصویب می شد به اصطالح. همه رفقا بودند، هر کس در آن جا بود آنچه را که به اصطالح

الزم داشت و می خواست سؤال می کرد، اگر جهت راهش بود، بهش میفرمودند. بعضی افراد بودند که خطرهایی برای آینده شان بود.

ایشان به همان زبان بی زبانی بهشان می فهماندند که یک همچین خطرهایی داری و راه جلوگیری آن چیست. بعضا در ضمن حکایتهای لطیف، به خصوص اشخاص را نشانه می کردند نه اینکه نگاه بکنند، بلکه خود شخص می فهمید

که منظور از حکایت یا لطیفه اوست و عیب یا مشکلی که داشت را به او می فهماندند.

بعضی از اشخاصی که می خواستند عنایت خاصی به آنها شود، ابیاتی از حافظ یا حدیثی می خواندند و ضمن آن می فرمودند که عنایت خدا به شما

نزدیک است. هم چنان که در یک جلسه اشعاری از حافظ را خواندند و به آقای نجابت فرمودند که به زودی معنای این اشعار را نصیب شما می کنند.

بعضی ها را که راه برایشان زیاد بود مثال می فهماندند که حاال حاالها باید کار کند.

 هر کس را به حدی که باید متوجه شود، متوجهش می کردند. وقتی یک معنای لطیفی را می خواستند به اصطالح از لحاظ معنوی تزریق

بکنند، مطلب توحیدی را بفهمانند، اول سکوت بود، این سکوت هم برای این بود که اوهام از بین برود، خیاالت از بین برود، و بعد هر کس به اندازه

استعداد خودش بهره می گرفت، طوری که وقتی از مجلس فارغ می شد، واقعا همه حس می کردند که راضی هستند.

یک حالت دیگری به افراد دست می داد که دیگر باید خودش آن حاالت را نگه می داشت.

دو جلسه داشتند، یک جلسه عمومی بود که خوشبختانه من آن جلسه را بودم، همه کاسبها می آمدند. خانه به خانه بود. یک دفعه خانه آقای سبزواری

بود، یک دفعه خانه دیگری... که سوره واقعه را تفسیر می کردند، همین. عادی عادی برای همه. ولی جوری ایشان بیان می فرمودند که واقعا هر که

141

بود متوجه خدا بشود. چه سائلش، چه غیر سائلش. من یادم می آید در یکی از جلسات یکی از افراد از وقتی که صحبت شروع شد، شروع کرد به گریه

کردن، نه از این گریه ها، بلند بلند تا آخر جلسه. بله یک جلسه دیگر هم داشتند که برای رفقای خودشان بود آن موقع با شیرازی ها می رفتیم، اصال

یک هیجانی توی همه ایجاد می شد. آقای سبزواری هم خوشحال بودند که اینها که می آیند یک چیزی هم گیر ما میآید، از بس محبت داشتند به رفقای

 شیرازی، علی الخصوص به آیت الله نجابت که خیلی نظر داشتند.دکتر علی انصاری:

سالم بود که مرحوم13من با وجود این که سنم زیاد نبود، چیزی در حدود ابوی فوت کردند. ولی در اکثر جلسات مرحوم آقا من را به عنوان کمک خودشان می بردند و به اصطالح ما همدانی ها، عصای دست مرحوم آقا

بودم. کارهای داخلی شان را بیشتر من انجام می دادم. تقریبا جلسه ای نبود که من حضور نداشته باشم. آنچه که من از جلسات ایشان متوجه شدم و تمام شاگردان آقا و بزرگانی که اهل توحید بودند، استنباط کرده بودند که ایشان در حقیقت، وجود خودشان می سوخت و

وجود دیگران را مشعل می کرد. این خصوصیتی بود که در ایشان بود. ایشان یکپارچه سوزش معنوی بود و هر کس در جلسات ایشان حضور پیدا می کرد از درون مشغول سوختن می شد، واقعا می سوخت در حالی که لب، یارای

صحبت کردن نداشت. به اصطالح دل پر ازگفتگو و لب خاموش بود. یک همچین حالتی داشتند.

اتفاق نیفتاده بود که کسی جلسات ایشان را درک کند و بتواند از این جلسات دل بکند.

- اولین سفارش ایشان در چه موردی بود؟ و برای کسانی که تازه می3 خواستند وارد شوند چه فرمایشاتی داشتند؟

آقای احمد انصاری: به افرادی که در سیر و سلوک و عرفان وارد می شدند اول می فرمود

شرعتان را محکم کنید، مسائل و احکام شرعی تان را محکم کنید. اینست که شاگردان اصلی ایشان از علما و فضال بودند. از افراد بازاری و قشرهای مختلف دیگر خیلی کمتر بودند. می فرمودند: » علما کمتر اشتباه می کنند و

کمتر گول می خورند. اینها را بهتر می شود ارشاد کرد، چون شرع دست این هاست. می فرمودند اول شریعت بعد طریقت بعد حقیقت. اگر شریعت را

خوب انجام دهید تازه اول ورودتان به طریقت است. طریقت هم چکیده ای است از شرع، بعد حقیقت خودش دنبال شما می آید. «

 - ایشان چه خطراتی را در سیر و سلوک تذکر می دادند؟4استاد کرم محمود حقیقی:

عرض کنم یه سفری که در حدود ده نفر بودیم، در لحظات آخری که می خواستیم منزل ایشان را ترک کنیم و ساعت اتوبوس هم معین بود، ایشان

شروع کردند به حرف زدن و ما هم نگران بودیم که اتوبوس حرکت می کند، ولی ایشان به حرف زدن ادامه دادند.

142

از فرمایشات ایشان یکی این بود که اگر کسی این راه را ترک کرد عیبی ندارد، اما پشت سر عرفا بدگویی نکند، اگر بد گفت به دره ای می افتد که هرگز توانایی بیرون آمدن را نخواهد داشت. در این زمینه شروع کردند به صحبت کردن و ما هم فکر می کردیم که حاال اتوبوس هم رفته، در حالیکه

 وقتی رسیدیم دیدیم اتوبوس مشکل پیدا کرده و هنوز راه نیفتاده است. آن روز تأثیر سخن ایشان به گونه ای بود که همه ناراحت بودیم و وحشت

داشتیم و هر کدام فکر می کردیم این داستان راجع به خودمان است. بنده در جاده ای که داشتیم می رفتیم آمدم خدمت ایشان، با چشم گریان عرض

کردم این راجع به من نبود؟ ایشان فرمودند: نه، ولی برای دوام ایمانت دعای » امنت بالله « را که در

40مفاتیح الجنان است بعد از هر نماز بخوان. بنده بعد از گذشتن حدود  سال این دعا را در تعقیبات تمام نمازهای واجبم می خوانم.

بعدا که مراجع کردم در خود مفاتیح حدیثی از قول امام صادق علیه السالم دیدم که می فرمایند ایمان دو گونه است، گونه ای که دوام پیدا می کند و

گونه ای که از بین می رود و اگر کسی تمایل دارد که ایمانش باقی بماند بعد از نمازها این دعا را بخواند. این یکی از توصیه های ایشان بود.

 - آقا با آنهایی که از راه بر می گشتند چه برخوردی داشتند؟5آقای احمد انصاری : هیچی، خیلی عادی.

- در مورد ایشان نقل شده که افراد ناشناس را با عکس تشخیص می6 دادند که این فرد اهل راه است یا نه، ممکن است این قضیه را کمی توضیح

 بدهید؟ آقای احمد انصاری:

بله زیاد اتفاق میافتاد که دوستان عکس میفرستادند و ایشان می فرمود که نه دنبال اینها نروید، یا اینکه یکی را انتخاب می کردند که این فوق العاده

 است دنبالش بروید. - ایشان افراد را ابتدا از درون منقلب می کردند، این منقلب کردن به چه7

صورت بود؟ و تذکراتی که به افراد می دادند مثال راجع به کارشان یا اخالقشان یا وضعیت شخصی شان چگونه بود؟

آقای احمد انصاری: ایشان برخوردشان با همه افراد یکی نبود، به کسانی که می دیدند با خلوص

نیت می آیند، می فرمود که در راهی که می خواهید بروید یک مقدار مشکالتی دارید که باید حتما بر طرف کنید و مشکالت را می گفتند و کامال

کتاب وجود اینها را ورق می زدند و می خواندند آنها که این را می دیدند منقلب می شدند.

- از پندهای ایشان درباره سیر و سلوک و موانع راه، اگر به خاطر دارید8بفرماید؟

آقای دکتر علی انصاری: می فرمودند یکی از شرایط راه توحید و معرفت این است که انسان نسبت

143

به دوستان اهل طریق و دوستان اهل معرفت کوچکترین غل وغش نباید در درونش باشد.

کرارا مرحوم آقا می فرمودند این نکته خیلی قابل تأمل است. می فرمودند یکی از امتحانات بزرگ سالک و خطرات بزرگی که برای سالک پیش می آید،

نه برای همه، برای یک عده ای هست که اینها ممکن است به یک سری علمای ظاهری و کسانی که در شریعت هستند بدبین بشوند. البته این برای

کسانی است که به تکامل نرسیده باشند. انسان هر چقدر بیشتر به کمال نزدیک شود این مسائل را دقیقتر رعایت خواهد کرد.

 - شاگردانشان چطور متوجه قصورشان می شدند؟9آقای اسالمیه:

در جلسات ایشان بعد از سکوت یک میوه ای صرف می شد یا اگر شب ها مناسبتی داشت شامی بود و در البه الی همان میوه و خوردن، ایشان

مثالهایی داشتند که گاهی افراد به خصوصی را در بر می گرفت که حال خودشان را تطبیق می کردند، اگر تقصیری کرده بودند روی آن مثال متوجه

 می شدند. غالبا با شوخی و خنده عنوان می کردند. ولی گاهی اوقات که مشکلی در جلسات ترمیم نمی شد جدی برخورد کرده و می فرمودند باید این کار را ترک کنی و آن موضوع خصوصی را هیچ وقت در موضوع عمومی دخالت نمی دادند. در جلسات عمومی فقط با ایما و اشاره های شیرین افراد را

 متذکر می کردند. اما به بعضی ها تذکرات خصوصی می دادند که مثال تو در اجتماع پشت سر کسی حرفی زدی و تنبیه می کردند. البته افرادی را که شایستگی داشتند. یک مرتبه به من گفتند فالنی، فالن ساعت بیاید حجره ما، من او را بردم و

ایشان به او تذکر دادند و متوجه شدم این بزرگوار خبردار شده که این مؤمن حرف بی جایی زده، چون مؤمن بود تذکر دادند.

- اگر ممکن است درباره شیوه شاگرد پروری آقای انصاری بفرمایید که10 آیا شیوه خاصی داشتند برای شاگردهایی که تازه وارد بودند؟ دستورات

خاصی را می فرمودند؟ درباره کسانی که قدیمی تر بودند شیوه شاگردپروری شان به چه نحوی بود؟

 آقای کریم محمود حقیقی: عرض کنم کال مبنای عرفان حوزه چه بسا بیشتر از زمان مالصدرا، حاج مال

هادی سبزواری، مال حسن فیض کاشانی، سید حیدر عاملی که واقعا عارفانی بودند که در حوزه پرورده شدند، این گونه بود که در آن بیشتر از هر چیز

 تکیه بر تقوا است. مثال آقای قاضی می فرمودند: اگر نمازتان را درست کنید به همه جا می

رسید، در تصوف بسا اذکاری هست، پرهیزهایی هست، اما بنده کمتر تقوا دیدم. اما اصل و اساس چه برای آقای قاضی، چه ایشان، چه آقای دستغیب،

 چه جناب آقای نجابت، بیشتر از اینکه بیا ذکر بگو و ... تکیه شان روی این بود که دامنت به گناه آلوده نشود. واقعا خیلی شرعیات

144

بود که ما قبل از آشنایی با این بزرگواران با آن آشنا نبودیم. ما آشنا نبودیم که مثال مجلس معصیت چقدر مضر است. قبال در مجالس فامیل، این طرف

و آن طرف می رفتیم، اما ایشان آن گونه ما را از گناه پرهیز می دادند که اگر یکی از آشنایان حجابش بد بود ما وارد آن مجلس نمی شدیم، بله تکیه

»ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا و یکفر ایشان بیشتر روی شرعیات بود،عنکم سیئاتکم، من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث ال یحتسب«

خروج از گناه و فرقان ) شناخت حق از باطل ( همه اش از نظر قرآن» اتقو الله یعلمکم الله « مرهون زاد تقواست.

 و این علم جز در سایه تقوا به کسی داده نمی شود. مبنای کارشان این بود.شاگردان

 - از بین شاگردان کدام بیشتر مورد توجه آقا واقع بودند؟1 دکتر علی انصاری:

البته به چند نفر ایشان نظر خاص داشتند، از رفقایشان کسی که من دیده بودم و خیلی بهشان احترام می گذاشتند یکی مرحوم آسید عبدالحسین

دستغیب بود، که خیلی برایشان احترام قائل بودند. یکی مرحوم نجابت)ره( بود،

درباره آقای نجابت می فرمودند ایشان شیخ المشایخ اند. مواقعی که آقای نجابت می آمدند و با مرحوم آقا مشغول صحبت می شدند، میرفتم میدیدم که در گوشی دارند مطالبی را میگویند. خیلی عجیب بود. کأنه مطالب خیلی

 محرمانه بود. - آیا با ایشان مکاتباتی هم داشتید؟2

آیت الله سید مهدی دستغیب: بله، نامه هایشان اثر فوق العاده ای روی من داشت، وقتی که خیلی ناراحت می شدم نامه ایشان را می خواندم، حالم عوض می شد. آثار عجیبی داشت

 خط ایشان. - آیا خاطره ای در ارتباط با آقای انصاری دارید؟3

استاد کریم محمود حقیقی: اولین روزی که ما خدمت ایشان رسیدیم، بنده افتادم روی دست و پای

ایشان که آقا چه طوری می شه ما آدم بشیم؟ ایشان با لبخندی فرمودند که کاری ندارد، هر چی خدا گفته بکن، بکن و هر چه گفته نکن، نکن. می رسی به اون اعلی درجه. پشت سرش این آیه را

» من کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عمال صالحا و ال یشرک بعبادة ربه خواندند:أحدا «

فرمودند دقت کن که باالترین مقام، مقام لقاءالله است و در این آیه خدایتعالی می فرماید دو عمل انجام بده :

- عمل صالح1 - شرک نداشتن.2

آن وقت بنده کامال به این فرمایش دلخوش شدم به این خیال که حاال چند ماه دیگه به جایی می رسیم، ولی وقتی در عمل وارد شدیم دیدیم، عمل

145

 صالح آسونه، ولی شرک نورزیدن بسیار بسیار مشکل. اینکه باالخره انسان بتونه از شرک خفی خارج بشه و وارد توحید واقعی

 پروردگار بشه.آقای افراسیابی:

خاطره ای که از ایشان دارم؛ همان نگاه بخصوصی است که می کردند، تبسمی که می کردند، اصال آدم زیر و رو می شد.

من لیاقت شاگردی ایشان را نداشتم، نمی دونم چطور شد که این موقعیت الهی را خدا نصیب من کرد که دختر ایشان تو خونه من قرار گرفت، این هم لطف خدای تعالی بود که من باورم نمی شد، یعنی هنوز هم باورم نمی شه

که خدای تعالی یک همچین لطفی را به من داشته.مردم چند گروه هستند :

یک گروهشان شم ندارند می گویند ما بوی عطری نمی فهمیم پس عطری وجود ندارد.

گروهی شم دارند ولی زکام هستند می گویند امکان دارد عطری وجود داشته باشد آن ها یک خورده با انصاف هستند.

 و عده ای هستند که خودشان عطار هستند عطر را خودشان می سازند.دسته اول منکر هستند، می گویند همه چیز اوهام و خیاالت است،

دسته دیگر که زکام هستند اگر به شامه شان بوی عطر بخورد، تولید مرض های سخت می کند، مثل محمد علی باب، چون نفس تزکیه پیدا نکرده. نور

به آن می خورد برداشت نفسانی می شود. پس یک عده ای مجاز نیستند که طبابت کنند. اما دسته سوم از آدم هایی

هستند که خدای تعالی خودش آن ها را به مقصد رسانده و می توانند دستگیری کنند و مرض را تشخیص می دهند، ایشان از آنهایی بودند که می

 شناختند. عکس طرف را نگاه می کردند، می گفتند که چه جور آدمیه.- خانم انصاری ممکن است یک مقداری از آقای تناوش برایمان بگویید؟4

خانم انصاری: دستور از غیب برایش می رسید و انجام می داد، البته هیچی نمی گفت. یک

شب من دیدم از شب تا صبح خودش با خودش دعوا می کند و به من هممی گه تو اتاق نیا، من دیدم که پا شد و رفت بیرون.

یک دختری را آورده بودند حرم حضرت معصومه)س( بسته بودند که شفا پیدا کند، بعد به ایشان گفته شده بود که بروند، پا شده بود و رفته بود و

موقع اذان دوباره برگشت. بعد آمد یادداشتی نوشت که به من دستور دادند برو اون جا این دعاها را

 بخوان و دختر شفا پیدا کرده بود. تناوش می گفت که پدرت بزرگه، امام زمان علیه السالم خیلی ایشون رو

 دوست داره و می گفتند حواست باشه که پدرت ازت راضی باشه. - اثر آقای انصاری روی حاج اسماعیل دوالبی چگونه بود؟5

دکتر علی انصاری: حاج اسماعیل دوالبی در علوم ظاهری اینگونه نبود که مثال حوزه ای دیده

146

باشه و یا در مدرسه ای به صورت آکادمیک درس خوانده باشه ولی کسانی که در جلسات ایشان بودند همه می دانند که مطالبی را که می گفت از

 قلبش بیان می کرد و این اثری بود که ایشان روی افراد گذاشته بود. - در بین شاگردانشان از کدام بیشتر تجلیل می کردند؟6

آقای احمد انصاری: آقای انصاری به آقای دوالبی خیلی احترام می گذاشت، می فرمود: » ایشان

 به کماالت خودش رسیده، « خیلی از ایشان تجلیل می کرد.آقای افراسیابی :

همین را می دانم که ایشان فقط یک شاگرد داشتند و آن هم آقای نجابت بود، موقعی که تو مجلس ایشان بود امکان نداشت سر سوزنی خودش را

 اظهار کند، مثل عبد ذلیل دو زانو می نشستند. رفتار اجتماعی

- می دانیم که حضرت آقای انصاری نسبت به شاگردان و رفقا دقت و1 التفات داشتند، آیا برخوردشان با عموم مردم هم به همین کیفیت بود؟ در

رابطه با فامیل نسبی شان چطور؟ خاطره ای اگر در این باب دارید بفرمایید: 

آقای احمد انصاری: ایشان بارها می فرمود که بهترین اعمال عبادی انسان برای رسیدن به مقام

قرب خدا، خدمت به خلق است. می فرمود: آن هم خلقی که مورد توجه خداست، اون افراد برجسته ای که مورد قبول خدا هستند و اگر اینها نشد دیگر افراد خلق. این ها همه نهال هایی هستند که خداوند با دست خودش

 کاشته. و به این ها همه احترام می گذاشت. بله عرض کنم به حضورتان که اشخاص می آمدند، با ایشان مالقات می

کردند. گرفتاری هایی داشتند، می فرمود که شما گرفتاریتان این است که مثال نماز نمی خوانید، بیشتر هم تکیه شان روی نماز بود. می فرمود: اگر

 نماز را درست بخوانید تمام مشکالتتان حل می شود. » ان الصلوة تنهی عن الفحشاء والمنکر « را برای این ها بیان می کرد. یک

روز یک نفر از دوستان آمد اصرار زیادی کرد،گفت: آقا به من دستوری بدهید. ایشان اعتنایی نکرد.

روز دوم آمد و گفت، باز اعتنایی نکرد، چند مرتبه آمد وگفت. یک روز با یه حالت ناراحتی فرمود: چیه هر روز می آیی از من دستور می خواهی؟! برو، فالن کار را باید بکنی ! فالن کار، فالن کار... تمام دستورهایی که در زندگی

مراعات نمی کرد، همه آنها را بهش گفت. گفت اینها را انجام بده بعد بیاسراغ دستور، » چون اول شریعت مقدس و اسالم را باید مراعات کنی. « ایشان نسبت به اشخاص، برخوردهای مختلفی داشت، آنهایی را که می دید

با کمال خلوص نیت می خواهند استفاده کنند آنها را خیلی با مهر و محبت می پذیرفت و کسانی را که می دید هدف های دیگری دارند و در این لباس

 آمده اند، به آنها اقبال نمی کرد. به اقوام و کسان خود خیلی محبت می کرد. حتی می رفت و بررسی می

147

کرد کسانی را که هر مشکلی داشتند، در خور توانش، آن مشکل را رفع می کرد. در این زمینه خیلی دور اندیش بود. دید باز و وسیعی داشتند. بارها شده

بود که سر سفره نشسته بودیم یکی می آمد، می گفت: غذایی ببرید بدهید به خانواده فقیری، آنها می رفتند. در این زمینه ها خیلی دور اندیش بودند.

- رفتار همسایه ها و مردم همدان در اون دوره با آقای انصاری چطور2 بود؟

خانم انصاری: همسایه ها خوب بودند، فقط مادربزرگم شنیده بود که می گفتند: روش آقا

با همه علما فرق داره. بعضی از مردم بهشون می گفتن صوفی، ولی ایشون صوفی نبودند اینها عارف بودند دیگه. مردم همدان هم خیلی

 دوستشون داشتند. - برخورد آقای انصاری با کسانی که مخالفت با ایشان می کردند، چطور3

 بود؟ آیا از بستگان کسانی بودند که با ایشان مشکل داشته باشند؟آقای احمد انصاری:

نه آن جور نبوده، بعضی ها می آمدند و از ایشان چیزهایی را می خواستند که با تصرف و خوارق عادات کارهایی انجام دهد و خوب ایشان ابا و امتناع

 می کرد. آقای اسالمیه:

آقای سبزواری که مرد بسیار پر برکتی بود و از شاگردان ایشان محسوب می شد، خیلی از آقا دفاع می کرد، گاهی افراد را خصوصی می خواست و

به آنها تذکر می داد که تو در اجتماع حرفی پشت سر ایشان زدی؟ البته افرادی را تذکر می داد که شایستگی تذکر داشتند، واال اراجیف زیاد

بود. خیلی از افرادی بودند که با مرحوم آقای انصاری بودند، ولی آقایانصاری آنها را قبول داشت.

می فرمود: آدم های خوبی هستند، عاقل هستند، می شود بهشان نماز خواند. آن ها ممکن بود مخالف باشند ولی ایشان این طور نبودند. یک

»اول خطر سالک این است که با عبارتی ایشان داشتند، می فرمودند: علمای ظاهر، اون هایی که واقعا پاکند و ترویج شریعت می کنند، به اینها

بدبین و بی اعتنا می شوند. و این اول خطر سالکه، چون اینها مروج شریعتند، باید این ها را احترام کرد. اگر چه آنها جفا کنند. حاال آنها که خوب

بودند ایشان تأیید می کرد. « - با توجه به جامعیت آیت الله انصاری، درباره دیدگاه اجتماعی ایشان4

توضیحاتی بفرمائید؟آقای افراسیابی:

اون اواخر وقتی که آرامش پیدا کرده بود، خیلی اجتماعی بود، با همه مردم مراوده داشت، حتی کلیمی، یک یهودی بود که بچه اش مریض بود، همه جا،

تا آمریکا و اسرائیل هم برده بود ولی خوب نشده بود، پیش آقا آوردند. روز جمعه ای بود من هم آنجا بودم، با یک نسخه و معالجه چند ماهه خوب

شد و فکر می کنم آن یهودی مسلمان شد. با مسیحی هم معاشرت داشتند،148

جوری نبود که پرهیز کنند، حتی ایشون می فرمودند اگر یک مسیحی ظرفش را آب بکشد و طاهر کند یک چایی به من بدهد می خورم، این نجاست ها

 ذاتی نیست، ایشان این طور بودند. - یعنی ایشون اهل کتاب را نجس نمی دانستند؟5

آقای افراسیابی: بله، نجس نمی دانستند، مثال ظرفی که از آن مشروب بخوره و ظرفش

اشکال داره و نجس است، اما قائل به نجاست ذاتی نبودند، ولی می فرمودند که اگر ظرف را طاهر کنند، استفاده اشکال ندارد.

- ظاهرا آقای انصاری به ظلم نکردن به دیگران خیلی اهمیت می دادند و6 در مورد حق الناس دقت زیادی داشتند. مطلبی در این رابطه دارید که بیان

 بفرمایید؟آقای افراسیابی:

این که ظلم مانع است والله، یه چیز فطریه، مخصوص ایشان نیست، یه چیز فطریه، وقتی حق الناس گردن آدم باشه همه جا آدم گیره، متوجهید؟ خوب ظلم هم حق الناسه. بنده، خدا نکرده به کسی ظلم کرده باشم، خب چیزی

گردنم هست، تا این دینم را ادا نکنم پیشرفت نمی کنم. وقتی من زیر بار باشم، کی می تونم راه برم؟ راه رفتن وقتیه که بار از

دوش آدم برداشته بشه. حق الناس بزرگترین ظلمه! بزرگترین چیزیه که ادم با خودش حمل می کنه. این فطرت هر کسه، مربوط به ایشون تنها نیست.

آقای اسالمیه: یک برادری داشتند به نام مرحوم هدایت، کارش عطاری بود، توی بازار

همدان. ایشان نقل می کردند که آقا جواد بعد از اینکه به قم رفته بود، دیدم در نامه ای به من نوشته فرستاد که من کاسه ای از فالن کس ماست آورده

ام نمی دانم گرویی اش را داده ام یا نه، ببر ده شاهی بده به این آقا و حاللیت بخواه.از قبیل این نامه ها زیاد بود.

یک دفعه هم به من نامه نوشتند که برو خدمت آخوند و از ایشان برای من حلیت بخواه. چون من در مجلسی بودم که از ایشان غیبت شد و من تا فکر کردم که آیا وظیفه شرعی دارم که دفاع بکنم یا خیر اون مجلس بهم خورد،

 تو برو و از ایشان حاللیت بخواه.خانم فاطمه انصاری:

بله، یک صبح یادم می آید یک گونی پول آوردند دم در و بعد همین طور طلبه های مسجد آخوند همدان می آمدند پول می گرفتند. ما سر سفره بودیم و

داشتیم غذا می خوریم. یک آقایی آمد که جوان بود، شیخی گفت: آقا، گرسنه ایم، امشب غذا نداریم بخوریم. بقیه اون را هم دادند و گونی را تکاندند و

گفتند این هم مأمور آخری بود، این هم حواله بود خدا فرستاد، تموم شد تا غروب.

- آیا حضرت آقای انصاری مسافرت به مشاهد شریفه یا جاهای دیگر7 داشتند؟

آقای احمد انصاری:149

بله سفرهایی داشتند که ما نمی دانستیم برای چه می روند، احتماالدستگیری هایی می کردند و مأموریت هایی داشتند.

 خانم فاطمه انصاری: بار2 بار یا 3 بار با رفقاشون می رفتند. مکه هم زیاد نرفتند 2مشهد سالی

شنیدم رفتند مکه، برادرم می گه یه بار من گفتم: می خوام برم عمره. گفتند: به فقرا کمک کن. اینجوری که مثال پشت سر هم آدم نباید مکه بره

 حاال، هر کی یه عقیده ای داره. - در مورد این که نماز جماعت ایشان چه کیفیتی داشت و کجا بود؟ اگر8

ممکن است توضیحاتی بفرمایید؟خانم فاطمه انصاری:

تا اون جا که یادم می آد؛ روز، مسجد پیغمبر نماز می خواندند. مسجدش هم خیلی قشنگ بود، من یادمه باهاشون می رفتیم، می گفتیم که ما هم می

خواهیم بیاییم مسجد، ماها رو با خودشون می بردند مسجد پیغمبر، اصال آدم روح می گرفت، می گفتن، از اولیاء و انبیاء اونجا خوابیدن. آجری و قدیمی

 بود، ولی روح داشت.دیدگاه توحیدی

آقای قاضی در مورد ایشان فرمودند که آقای انصاری توحید را بی واسطه از خود خدا گرفته است. در مورد نوع نگاه توحیدی ایشان مطلبی بفرمایید؟

آیت الله سید علی محمد دستغیب : بله عرض کنم که در معرفت و توحید خدای تعالی همه طالبند، یعنی خدای

تعالی مایه اصلیش را در درون انسان قرار داده، منتها آدم در مصادیق » نحن أقرب الیه من حبل الورید « هیچ حجابی بین ما و اشتباه می کنه.

خداوند نیست. همین اوهام و خیاالت است که مانع ما می شود. اون وقت چیزی که ما از آیت الله انصاری می دیدیم و آیت الله نجابت بیشتر از ما

درک می کرد، این بود که آقا شخص را متوجه معنا می کرد، تا ایشان یکدفعه یک تحولی ایجاد نکند این اشک ها نمی آید.

این تحول بود دیگه! یعنی بنده را به آن حقیقت که خدا همراه ماست متوجه می کرد، این همان توحیدی هست که آدم دنبالش است، خب آن ها آن را

دارند. من یک وقت صبح از جلسه تنها داشتم می آمدم، یک حال خوبی هم داشتم، به اندازه چند ثانیه یکدفعه متوجه شدم که دیگه غیر از خدا تا به حال

هیچ چیز نبوده و نیست. ایشان به نحوی کار می کردند، به نحوی این توحید زیبای الهی را تواجدا به

این شاگردان القاء می کردند که اینها نیازی به بحث های مکاشفات و کرامات پیدا نمی کردند.

استاد کریم محمود حقیقی : بله هیچ کس جز از خدا نمی گوید، یعنی گاه هست که خدای تعالی با وسیله

می ده گاهی هم بدون وسیله. اوایل جوانی که تازه خدمت آقای نجابت رسیده بودیم، یه شب خواب دیدم که تو قبر خوابیدم و در حدود ده متر شاید

گل روی سرم بود.150

جناب آقای نجابت آمدمد دستشان را گذاشتند روی قبر و این قبر شکافته شد، من از تو قبر آمدم بیرون. حاال واقعا مقایسه می کنم ایمان خودم را قبل از مراجعه به ایشان و بعد از مراجعه، می بینم هر چه دارم از برکت

 ایشان دارم. » من یتق الله یهد قلبه. « خدای تعالی خودش هدایت می کنه قلب ایشان

را. من خیلی از مسائل توحید فلسفی را، که خوب روش مال صدرا و اینهاست، هیچ وقت ندیدم که مثال آقای نجابت از این طریق وارد بشه، چون

ایشان معتقد بودند که اگر تو تقوا را انتخاب کنی و اهل تقوا باشی، خداخودش بهت می فهمونه.

فرمایش امام صادق علیه السالم است در حدیث عنوان بصری : » لیس العلم بالتعلم، انما هو نور یقع فی قلب من یشاء الله تبارک و تعالی ان یهدیه

« این یعنی توحید با زیاد درس خواندن نیست، بلکه آن نوری است که خود خدای تعالی می دهد. طریقه این است. حاال گاهی هم باز خدای تعالی برای

 یک کسی که دنبال مدرک است از اون طریق می برد و می رساندش.دکتر علی انصاری :

من خدمت بسیاری از این بزرگان که رسیدم، چه کسانی که مرحوم آقا را درک کرده بودند و چه کسانی که درک نکرده بودند، همه شان این نکته را

می گفتند که ما با تمام وجود این را درک کرده بودیم که آقای انصاری توحید و معرفت را بالواسطه از مبدأ فیاض الهی گرفته بود و این را خود آقای

نجابت از آقای قاضی بدون واسطه نقل می کردند. مطلب دیگه این که ما از ایشان زیاد دیده بودیم گاهی اوقات که یه نگاه

خاصی به بعضی از افراد می کرد، با اون نگاه کأنه درون افراد را زیر و رو می کرد، و اون نگاه چنان نافذ و عمیق بود که کامال وضعیت افراد را تغییر

می داد، و اکثر کسانی که به این نحوه، مورد توجه خاص ایشان قرار گرفتند، از افراد بزرگی شدند.

حاج احمد انصاری : بله! در روایات در مورد اولیای الهی هست که » المؤمن ینظر بنور الله « یه

بحاراالنوار عالمه مجلسی، که انسان در مقام17حدیث قدسی دیدم در جلد قرب و فنا به جایی می رسد که دیگه چشم برای خودش نیست، خدا با

 چشم انسان می بینه. مکاشفات و کرامات

- در احواالت آقای انصاری آورده اند که درویشی می خواست به ایشان1 طی االرض یاد بدهد، فرمودند» ما باالتر از این را داریم، ما علم توحید داریم « می شود راجع به این مطلب توضیحی بفرمایید، و این که ایشان چه افقی را به شاگردانشان معرفی می کردند که این گونه مسائلی که برای خیلی ها

جذاب است، در نظر اینها جلوه ای نداشت؟آیت الله سید علی محمد دستغیب:

درست است، من این را اضافه کنم که واقعا در نزد آیت الله قاضی، آیت الله انصاری، آیت الله نجابت، اصال مکاشفات و کرامات و اینها مسأله ای

151

نبود. توی شاگردانشان هم همین جور بود و مثال اگر یک کسی خواب می دید،

دیگه شاید رویش نمی شد که به آقا بگوید، هر چند که خواب درستی بود. به عنوان بشارت می گفتند بگویید، یا اگر مکاشفه ای به عنوان بشارت برای

آینده بود، مطرح می کردند ولی نظرشون واقعا کرامات نبود. این بزرگان آدم را متوجه کرامات خدا می کردند، اینها همه اش از کریمی خداست؛ یعنی شخص صاحب کرامت را به خدای تعالی متوجه کند. کشف

یعنی چه؟ یعنی حجاب برداشتن؛ بهش بگو: بابا این کشف و کرامتی که از تو سر زده در حقیقت مال خداست نه تو. آقای نجابت در یکی از سفرهایشان

  ماه در خدمت آقای انصاری ماندند.3-2به همدان در این مدت یکی دو تا از شاگردانشان در شیراز، که سن کمی هم داشتند

اما از برکت آقای نجابت قدرتی پیدا کرده بودند که از خیال اطالع می دادند، مدتی در ارشاد و دستگیری شدند، آقای انصاری به آقای نجابت فرموده

بودند: زود برگرد شیراز که اوضاع شلوغ پلوغ شده، زدند به کاهدون. آقای نجابت وقتی برگشتند، با اینکه روش برخوردشان مالیم بود و آن دو نفر هم پیششان محبوب بودند، شروع کردند به تندی کردن، که دیگه جای مهربونی نیست، باید همینطوری باشه تا موقعی که باالخره چیزهایی که توی کله اش

هست بریزه بیرون. ولی متأ سفانه نتوانستند و ایستادند مقابل آقا، اعتراض کردند که چرا این

 جوری می کنید! چرا به ما فشار می آورید و باالخره رفتند که رفتند. - قضیه آقای ابهری چه بوده که مکاشفات ایشان را استثناء می کردند؟2

آقای ابهری خیلی بزرگوار بود. تمسک ایشان به اهل بیت)ع( بود، حالت بکاء عجیبی داشت، مثال نشسته بودیم تو مجلس یکدفعه می زد زیر گریه می

گفت: آی خانم زینب!... همین طوری می گفت ترکی و ... بالطبع کسی که متمسک به اهل بیت باشه خوب خدا هم حافظ اوست، اون ها هم نگهش می

دارند. رابطه توحید و والیت

- نظر آیت الله انصاری درباره این مقوله که » به توحید نمی توان رسید1 مگر از طریق والیت « چه بود و به طور کلی اگر لطف بفرمایید و در مورد

دیدگاه ایشان نسبت به رابطه توحید و والیت توضیحاتی بدهید ممنون میشویم؟

 حاج احمد انصاری: آن توحید که از والیت جدا باشد یا والیتی که از توحید جدا باشد، اصال

ارتباطی به عرفان واقعی اسالمی ندارد. خیلی اصرار داشتند، می گفتند: اگر کسی موحد باشد حتما این توحیدش باید توأم با والیت محمد )ص( و آل محمد )ص( باشد و به خاطر همین هم ما هفتگی منزلمان روضه خوانی

داشتم و ایشان دعوت می کرد از افرادی که خودش واقعا اطمینان خاطر داشت که اینها مخلصند، مجلسی می گذاشت. دوستان و رفقا می آمدند

 روضه خوانی برقرار می کردند.152

استاد کریم محمود حقیقی: کال والیت یک خط، اما این خط ترسیمش از باال به پایینه. یعنی خدا رو که

شناختم، تماسم با خدای تعالی و احکام جز از طریق شریعت محمدی )ص( امکان پذیر نیست. وقتی که این مسأله را شنیدم ناچارم رجوع کنم به ولی

 عصرم که حضرت صاحب الزمان علیه السالم است. - از حاالت ایشان نسبت به اهل بیت)ع(، ائمه اطهار)علیهم السالم(2

 برایمان بفرمایید. در ایام شهادت و یا والدت ائمه)ع( چطور بودند؟آیت الله سید علی محمد دستغیب:

ظهور توحید، والیت است. یعنی کسی که عالم به اسرار الهی هست بإذن الله، وارد اسرار الهی شده خدای تعالی باید اجازه دهد. بعضی افراد چهل

 سال سلوک دارند، هنوز اجازه ورود ندارند. البته هدایت مال خداست و امام کسی است که متصل به خدای تعالی است. نمی شود کسی سر تسلیم در مقابل پیغمبر)ص( و علی علیه السالم و بقیه

ائمه فرود نیاورد، محال است، محال! نمی شود کسی در اسماء و صفات خدا وارد شده باشد و در برابر ائمه اطهار)ع( خاضع و خاشع نباشد. لذا خدا رحمت کند آیت الله انصاری را، ما می دیدیم که در مقابل ائمه)ع( مثل یک غالم بود، مثل یک بنده ، و بارها این را در آقای نجابت مشاهده می کردیم،

در مقابل ائمه اطهار واقعا مثل یک غالم بود. این که سهل است، در برابر کسی که طالب خدا بود، بزرگ یا کوچک فرق نمی کرد، دست او را به سینه شان می کشیدند، در مقابلش مثل یک عبد

ذلیل بود. یک کسی که کوه معرفت، کوه توحید، کوه فقاهت بود، هیچی ازشمخفی نبود. بله، این ها چیزهایی است که از ایشون مشاهده کردیم.

خانم فاطمه انصاری: من یادمه روزهای عاشورا شیر که برای ما از دهات می آوردند می گفتند رایگان اینها رو بدهید به مردم، خودتون نخورید. به نیت امام حسین علیه

السالم خانه آقای سبزواری هم روزهای یکشنبه در همدان روضه بود. ایشان می رفتند صحبت می کردند یه کمی. شام هم می دادیم، هنوز هم این ده

شب رو برنامه داریم. همینطوری درست می شه، خدا درست می کنه، مرحوم پدر خیلی سفارش می کردند به عاشورا تاسوعا؛ این که آدم حالت

 بکائی داشته باشه، خیلی دوست داشتند ائمه اطهار رو.حاج احمد انصاری:

خیلی هم اصرار داشتند. من یادم هست به آقای نجابت فرمودند حتما این 70-80برنامه روضه را در شیراز در مدرسه تان داشته باشید. آن موقع

طلبه بودند و شب های جمعه در آنجا مراسم تعزیه و سوگواری سید الشهداء)ع( برقرار بود. می فرمودند احترام حضرت زهرا)سالم الله علیها(

را فقط خاندان عصمت و طهارت شناختند، دیگران نمی توانند بشناسند،خیلی احترام می گذاشتند به حضرت زهرا)سالم الله علیها(.

درایام سوگواری مراسمی در منزل برگزار می کردند و آقایان می آمدند و روضه خوانی می کردند، می فرمودند: این نوری است که خداوند توسط

153

حضرت زهرا)سالم الله علیها( به ائمه معصومین عنایت فرمود و این نور را از طرف ائمه معصومین به دیگر بندگان نشر کرده.

- با عرض معذرت لطفا بفرمایید آیا در مورد حضرت ولی عصر علیه3 السالم و یا دوران ظهور مطالبی می فرمودند؟

حاج احمد انصاری: عرض کنم که ایشان وقتی اسم حضرت ولی عصر علیه السالم برده می شد

 یک مرتبه تغییر رنگ می داد، قیافه اش عوض می شد، می فرمودند: ظهور نزدیک است ولی اگر دعا کنید نزدیک تر می شود، چون دعا خیلیمؤثر است. می فرمود: هر چه می توانید برای ظهور حضرت دعا کنید.

ضمن این که زیارت عاشورا را زیاد تأکید می کردند که دوستان بخوانند به صورت مستمر، می فرمودند زیارت آل یس هم حتما بخوانید و از حضرت بخواهید مشکالت دنیا و آخرت و سیر وسلوک شما را بر طرف کند، چون

زیارت آل یس در االن اختیارات با حضرت است، بارها این را می فرمود: آخر مفاتیح الجنان است می فرمود: خیلی استفاده ببرید، توسل پیدا کنید به

حضرت. می فرمودند بیشتر آن کسانی که خدمت حضرت می رسند به صورت

مکاشفه است، مشاهده نیست. می گفتند: آقا فرقش چیه؟ فرمودند: اگر آن زمان منقضی شد و دیدید اثری برایتان باقی مانده مشاهده است و اگر

 چیزی باقی نماند مکاشفه است.آقای سید علی محمد دستغیب:

اوال توجه داشته باشید کسی که خدمت حضرت ولیعصر علیه السالم می رسد، اگر واقعا فقیه عادل و مجتهد کامل باشد، هیچ وقت نمی گوید، خیلی

کم پیش می آید. اگر هم بگویند، غالبا اینطور است که باید حتما از اون طرف تعهد بگیرند، یا احیانا به فرد خاصی سفارش می کنند و ثانیا این ها

ولی خدایند، ولی خدا یعنی کسی که دیگر با خدا حجابی ندارد. کسی که با خدا حجابی ندارد چطور ممکن است با امام زمان علیه السالم

حجاب داشته باشد؟! امام زمان علیه السالم را همیشه حاضر می بینند. مثل ما که نیستند. برای ایشان االن امام زمان علیه السالم حضور واقعی دارد،

 یعنی دلش متصل به دل امام زمان علیه السالم است وگرنه ولی نمی شود. امروز ولی زمان و قطب عالم امکان، امام زمان علیه السالم است. خدای

تعالی هر نعمتی که بخواهد به کسی بدهد، هر عذابی که بخواهد نازل کند به وسیله ولی زمان می فرستد، ولی درعین حال من از آیت الله انصاری چیز به خصوصی نشنیدم ولی همین طوری چیزهایی شنیدم و درصدد هم نبودم

دفعه4-5که از آیت الله نجابت بپرسم، دهان به دهان شنیدم که ظاهرا  ایشان خدمت حضرت رسیده.

- آیا اطرافیان یا شاگردان احیانا از ایشان در مورد اینکه چطور می شود به4 محضر حضرت ولی عصر)عج( راه یافت، سؤاالتی می پرسیدند؟

حاج احمد انصاری: در مورد تشرف خودشان هیچ نمی گفتند، هر چه اصرار می کردند می

154

فرمودند که سؤال نکنید. شاگردانشان که در رده های باال بودند هیچ وقتدرباره تشرف ایشان سؤالی نمی کردند و یک روز من یادم هست گفتند: آقا ما می توانیم خدمت حضرت برسیم؟ گفتند: این چه سؤالی است که شما می کنید؟ شما می توانید خدمت خدا برسید، خدایی که خالق وجود حضرت است، خدمت امام زمان علیه السالم نتوانید برسید، خدمت خدا

 رسیدن که سخت تر است.آقای اسالمیه:

یک موقع من از ایشان سؤال کردم چطور می شود خدمت حضرت ولی عصر)عج( رسید؟ خیلی کوتاه فرمودند:

موقعی که به حالت فرق نکند حضور و غیاب آقا، آن موقع می توانی خدمت خود آقا برسی. خوب این خیلی مطلب است، حاال دیگران ذکر می دهند،

توسل می دهند. آدم باید برود خودش را آماده کند تا حضور و غیاب برایش فرق نکند، آن وقت می تواند.

آقای افراسیابی: اگر واقعا چنین چیزی می خواهید فقط صدق، صدق، صدق، تموم شد و

رفت، در هر راهی که شما دارید می روید، در راه خداشناسی یا رسیدن به خدمت حضرت یا افاضه فیضی از طرف ایشان، جز صدقش هیچ راه دیگری

 ندارید. آقای نجابت می فرمودند که این هایی که می خواهند خدمت امام زمان علیه

السالم برسند، محبت ایشون با چی بدست می آید؟ با شرعیات و محبت و مراقبه.

- مطلب و یا نکته دیگری اگر خاطرتان هست درباره آقای انصاری با ائمه5 اطهار)ع( دریغ نفرمایید.

دکتر علی انصاری: بعضی فکر می کنند والیت همین صورت ظاهر قضایا را درست کردن، من مثال خودم را فدای امام حسین علیه السالم می کنم یا فدای حضرت علی

علیه السالم. اگر انسان واقعیت والیت را درست درک کند و در طیف وجودی آن بزرگواران قراربگیرد، تجلیات توحیدی بر این فرد محقق خواهد

شد. خواهش می کنم دقت بفرمایید، آثار والیت این است. والیت یعنی دوست داشتن، برای اینکه انسان راه حقیقت را طی کند، والیت برای این

است که به آن مدارج توحیدی دست پیدا کند. و والیت صحیح آیا این است که انسان اظهار محبت به ائمه بکند. بعد هر کاری دلش خواست بکند؟ این اصال با والیت سازش ندارد. دو نوع والیت

داریم : والیت با فتح » واو« به معنای دوست داشتن است، با کسر »واو« به معنای حکمرانی کردن است و این ها اسم مشترکشان موال است.

کسی که والیت صحیح داشته باشد باید به توحید برسد وگرنه این والیت نتوانسته آنچنان که باید اثر خودش را بگذارد. والیت آان است که از همان

 مشربی که آنها آب می خورند، این هم آب بخورد. - از احواالت مرحوم انصاری، در ایام عاشورا یا هنگام زیارت اماکن6

155

 مقدسه و حرم ائمه اطهار)ع( چیزی در خاطرتان هست؟دکتر علی انصاری:

دو تا از دوستان ایشان در همدان بودند یکی مرحوم آقای غالمحسین سبزواری و یکی مرحوم حاج غالمحسین همایونی. این ها در ایام عزاداری

حضرت سیدالشهداء علیه السالم مرتبا جلسه داشتند و مرحوم آقا روزهای یکشنبه صبح منزل آقای سبزواری مطالبی می فرمودند و حتی این اواخر با وجودی که بدنشان ضعیف شده بود، چندین بار یادم هست که وقتی قطرات اشک از چشم ایشان می آمد حالشان دیگر خیلی منقلب می شد، به طوری

که دیگر نمی توانستند حرفشان را ادامه دهند، منزل آقای همایونی هم همین طور و منزل آقای بیگ زاده هم ایام ده روز محرم روضه داشتند که ایشان بعد از نماز مغرب و عشاء در حدود سه ربع، یک ساعت صحبت می کردند.

در زیارات هم ایشان خیلی حالت غیر عادی داشتند. دو وضعیت بود که ایشان کامال از حالت عادی خارج بود، یکی بعد از نماز به

خصوص بعد از نماز مغرب و عشاء، حتی گاهی یک ساعت و نیم ایشان یارای حرف زدن نداشتند، کامال جلسات در سکوت بود و یکی هم در حالت

های زیارت، منقلب می شدند و حالت گریه بهشون دست می داد و گریه میکردند،

گاهی اوقات طوری بود که قلبشان می گرفت، ناراحت می شدند. صورتشان را به ضریح حضرت معصومه )س( یا کربال یا نجف می چسباندند.

 دیدگاه ها - لطفا بفرمایید آشنایی ایشان با حضرت امام)ره( چگونه بوده است و در1

 مورد ایشان چه نظری داشتند؟آقای احمد انصاری:

سالگی به مرحله24پدر بنده چون خیلی آدم با استعدادی بودند، در سن اجتهاد رسید. می فرمود من وقتی که به مرتبه اجتهاد رسیدم، دیگر هیچ

نیازی به تقلید نداشتم به مرحله استنباط رسیدم. به اصرار دوستان و رفقا رفتم قم و در درس مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت کردم، و اون زمانی بود که مرحوم خوانساری مرجع تقلید بود

و مرحوم امام در درس ایشان شرکت می کرد و این ها با هم آشنا می شوند که خود حضرت امام هم در نوشته هاشون دارند، در کتاب پرواز در

 ملکوت اسم ایشان را با تجلیل برده اند. مرحوم ابوی می فرمود حاج آقا روح الله مرد بزرگواری است. این رو ما از

ایشون می شنیدیم.آقای افراسیابی:

بود. می گفت: از ایشان اجازه34شخص بود، خدا رحمتشان کند، سنه گرفتم، که آقا اجازه می دهید ما یک ماه قم بمانیم؟ فرمود: بسیار کار خوبی

می کنید، جای خوبیه. گفتم: آقا اجازه می دهید برویم پشت سر فالن آقا نماز بخوانیم؟

گفتند خوب است ولی یک کسی به نام آقا روح الله توی فالن مسجد است،156

برو پشت سر او نماز بخوان. آمدیم قم، پرسیدم: آقا روح الله کیه؟ یهمسجدی بود دیدیم آقای خمینی اون جاست. پشت سر او نماز می خواندیم.

دکتر علی انصاری: ساله بودم7-8امام خمینی و آقای انصاری همدانی با هم ارتباط داشتند، من

 که می گفتند حاج آقا روح الله مرد بزرگیه.آقای اسالمیه:

30 و اینها 39 فوت شدند و آقای انصاری در سال 68امام خمینی در سال ساله بودند و آقای59سال با هم تفاوت دارند. آقای انصاری موقع فوت

سالشون بود پس تقریبا هم سن بودند، و از شاگردان آقای89خمینی حائری بودند.

ولی امام از اول تحت سرپرستی آیت الله حائری بود، پس این ها در زمان طلبگی مالقات زیاد داشتند که ظاهرا مخفیانه هم بود. البته این بزرگوار

خیلی مظلوم بود، آقای سبزواری می گفت ما یک وقتی از آقا پرسیدیم آیا کس دیگری غیر از شما هست؟ می فرمودند: یک حاج شیخ روح الله درقم

 هست. - از دیگر بزرگانی که با ایشان مراوده داشتند اگر چیزی به خاطر دارید2

 بفرمایید؟آقای احمد انصاری:

از جمله کسانی که به ایشان ارادت می ورزیدند و می آمدند خدمت ایشان و از مراجع تقلید بودند، آسید محمد هادی میالنی که از مراجع وقت بودند.

به مرحوم شیخ محمد بهاری و شیخ محمد حسین غروی خیلی احترام می گذاشتند و می فرمودند اینها افرادی هستند که از کملین عرفا هستند و به

مدارج باالیی رسیدند و امتیازشان را در این می دانستند که هم به شرع مسلط بودند هم به عرفان.

 آقای اسالمیه: از سید بن طاووس، مال حسینقلی همدانی، مالصدرا، مرحوم بهاری هم

 تجلیل می کردند.- اگر در مورد مکاتبات با بانو امین مطلبی می دانید بفرمایید؟3

آقای اسالمیه: مرحوم انصاری با بانو امین مکاتبه داشتند. خانم امین نامه می نوشت و از ایشان سؤاالتی می کرد. ایشان هم جواب می دادند. البته خانم امین کتاب

های عرفانی دارد مثل سیر و سلوک و نفحات الرحمن، سطح عرفانی ایشون هم باال بوده.

- اگر ممکن است بفرمایید در بین کتب عرفانی و فلسفی بیشتر چه کتاب4 هایی را مطالعه می کردند؟

آقای علی انصاری: ایشان مرصادالعباد را مطالعه می کردند و نظریات خودشان را در قبال آن

 بیان می کردند. می گفتند خیلی عبارات دارد که شما نمی فهمید.آقای احمد انصاری:

157

کتابهای فلسفی به ویژه اسفار یا شرح منظومه را ایشان قبل از این که در وادی سیروسلوک وارد شوند می خواندند. در علوم معقول خیلی وارد می

 شدند و مطالعه می کردند. اما زمانی که وارد راه عرفان شدند، گفتند این ها یک مقداری سد راه است، می فرمودند که فلسفه تا حدی که به عرفان رهنمون باشد خوب است ولی

از آن به بعد جون انسان بینایی پیدا می کند، می تواند با پدیده های فکری جلو برود.

 - راجع به شعرای نامی مثل مولوی، حافظ و ... چه دیدگاهی داشتند؟5آقای افراسیابی:

ایشون نسبت به موالنا، ارادت داشتند، حافظ رو اهل جذبه می دونستند و می فرمودند که دو سال مجذوب بوده. شاهدش هم اون شعر حافظ بود:

 چهل سال رنج وغصه کشیدیم و عاقبت تدبیر ما به دست شراب دو ساله بود

دو سال مجذوب شد و رسید، اشعار حافظ از یک مخزن عالی است و از یک روح بلند. خب این روح بالطبع در شعرش هم است. ایشان سر قبر حافظ

 هم رفته اند.آقای اسالمیه:

از این نظر که ایشان همه چیز را در ایما و اشاره می گفتند و در پرده، نه صریح، به حافظ شباهت داشتند.

- از بین دیوان اشعار با کدام بیشتر انس داشتند و اشعارش را می6 خواندند؟

آقای احمد انصاری: به تمام شعرایی که در عرفان و سیروسلوک شعر می گفتند احترام می

گذاشتند، مخصوصا به حافظ. به حافظ خیلی احترام می گذاشتند، می فرمودند حافظ را کم اشخاصی

 هستند که بشناسند. حافظ و مولوی را خیلی احترام می کردند ولی حافظ را بیشتر. وقتی من از مثنوی سؤال کردم، فرمودند شما قدرت درک آن را ندارید این در صالح شما

 نیست. از غزلیات حافظ زیاد در جلسات استفاده می کردند و این غزل را زیاد می

 خواندند: بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است

 بیا ر باده که بنیاد عمر بر باد است تو را زکنگره عرش می زنند سفیر

 ندانمت که در این دامگه چه افتاده است غالم همت آنم که زیر چرخ کبود

 ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است - نظر آیت الله انصاری درباره کتب تفسیر چه بود و چه تفاسیری را توصیه7

 می کردند؟

158

می گفتند: تمام مراحل تکاملی وجود انسان و سیروسلوک در قرآن هست. برای همین ایشان دیدگاه خاصی نسبت به تفسیر آیات کالم الله مجید

داشتند، بیشتر به تفسیر صافی یا مجمع البیان مراجعه می کردند. می گفتند در این دو تفسیر خیلی اشاره شده به مراحل توحیدی.

از تفسیر خانم امین هم خیلی تقدیر می کردند، می گفتند تفسیری بسیار قوی است. البته عالمه بعد از رحلت ایشان تفسیر داد بیرون.

خیلی می گفتند آیات قرآن را بخوانید مخصوصا سوره یس. خیلی می توانید از آن بهره ببرید.

 - بیشتر چه دعاهایی می خواندند؟8آقای احمد انصاری:

به کتبی که دعاهای مأثوره دارد، خیلی اصرار داشتند. می فرمودند که آنها را بخوانید. هر کدام نورانیتی خاص دارد و بیشتر به مفاتیح و بحاراالنوار

مجلسی سفارش می فرودند. با صحیفه بسیار مأنوس بودند و دعاهای دیگری هم داشتند که همه اش به موقع بود، یعنی روی آن اصل و اساسش،

 مثال دعای هر روز را سر جای خودش می خواندند. - در فقه و اصول بیشتر به چه کتبی مراجعه می کردند؟9

آقای احمد انصاری: ایشان به تمام کتب فقه و اصولی احترام می گذاشتند، چون خودشان

اجتهادشان مستقیما از کتب جواهرالکالم و مفاتیح الکالم بود بیشتر به این ها استناد می کردند.

آقای اسالمیه: به صاحب جواهر اهمیت می دادند.

 - در مباحث اخالقی ایشان جه کتاب هایی را توصیه می کردند؟10آقای احمد انصاری:

 معراج السعاده زیاد می خواندند و توصیه هم زیاد می کردند.آقای اسالمیه:

ایشان افراد مبتدی را سفارش به معراج السعاده می کردند و همچنین به کتب اخالقی که با روایت بحث را شروع می کردند عالقمند بودند.

 رحلت - در مورد رحلت و روزهای آخر حیاتشان و محل دفنشان اگر مطلبی1

 بخاطر دارید بفرمایید؟خانم فاطمه انصاری:

ما تهران بودیم که ایشون سکته مغزی کردند. می گفتند: من را دکتر نبرید، من یازده، دوازده ماه دیگه بیشتر مهمونتون نیستم و آقای تناوش می گفت

 درست سر همان موقع رحلت کردند. ساعت آخر، خود مرحوم پدر ماها رو خواستند، وقتی رفتیم دیدیم که انگار تو صورت ایشان واکس نور زده اند، مژه ها قشنگ، اصال عجیب زیبا شده بودند و لحظه آخر بوی عطر و گالب می آمد، جوان تر از سن خودشان شده بودند

و خیلی زیبا. من فهمیدم که اینها حالت خدایی است، بوی گالب را همه159

احساس می کردیم. ایشان را به قم بردند و تناوش می گفت: موقع تدفین، ما خود ایشان را دیدیم که حضور داشتند و زیارت نامه می خواندند.

- نقل شده که پس از رحلتشان ایشان را می دیدند. اگر ممکن است در2این باره براینمان توضیح بفرمایید؟

خانم فاطمه انصاری: بله، بعضی از بچه ها می دیدند مثال همین علی برادرم بچه بود، می گفت آقا رو دیدم، می آمدند سر می زدند به خونه. خواهرم هم می دید مثال می گفت که داشتند وضو می گرفتند، یه خاطره دیگری هم دارم، خواهر کوچکم نامزد

بود که پدر به رحمت خدا رفتند، بعد آقای محمدحسن بیات که دوست صمیمی پدرم بود، روز چهارم، پنجم فوت پدر گفتند که آقا را خواب دیدند که

ایستادند فالن جای حیاط خونه مون و دست آقای اسالمیه را گذاشتند توی دست اکرم و گفتند عزا نگه ندارید، این بچه ناراحت می شه بذارید اینها

را بفرستیم خانه بخت. بعد دو ملک آمدند گفتند: آقا برویم رسول خدا)ص(منتظر شماست.

و یکدفعه آقا اوج گرفتند رفتند آسمان. همینطور مرحوم تناوش هم هی می گفت که مثال روح آقا االن اینجاست.

- درکتاب کوی بی نشان ها خوابی را از شما نقل می کنند که مرحوم ابوی3 را در خواب در بهشتی می بینید در حال سجده. اگر ممکن توضیح دهید؟

آقای احمد انصاری: درسته، یک گرفتاری بعد از فوت ایشان به من رسید. آن گرفتاری خیلی مرا رنج می داد، هر شب توسل پیدا می کردم که خدا مرا از این گرفتاری نجات

دهد. یک شب خواب دیدم مرا به باغ بزرگی بردند که نظیر آن باغ را ندیده بودم. درختان تنومندی داشت و تنه این درختها مثل شیشه بود ولی شیشه

نبود، خیلی ظرافت داشت، این شاخ و برگ ها سر کشیده بود باال و از سایه هر کدام از این شاخ و برگ ها ده، دوازده نفر می توانستند استفاده کنند.

پرنده های جور واجور و ... بعد دیدم، ابوی یک گوشه ای نشسته و مشغول نمی دانستم آن جا کجاست گوینده ای به من گفت اینجا بهشت عبادت است.

الهی است. گفتم اون کیه؟ پدرمه؟ گفتند: بله، از آن وقت که آمده اینجا به عبادت مشغوله به من گفتند: بیشتر از این چه می فهمی؟ گفتم: من چیز

دیگر نمی فهمم. گفتند: از آن زمان که آمده اینجا تا به حال تماما در آن عالمی است که با خودش از دنیا آورده، چیه تا یک مقدار مشکل برایت پیدا می شه، متوسل می شوی به خداوند که رفع شود واگذار کن به خدا تا خودش حل و فصل کنه. چون اینها الزمه زندگیه باید باشه تا تو به کماالت خودت برسی، اینها

باید انسان را پخته کنه. نظر آقا هم همین بود.

160

161

162

163

164

165

166

167