Alkitab

Bahasa Sangir

Edisi 2003

Perjanjian Baru

MATIUS

1 1 Ini e kai rolě u manga i upung gaghurangu MawuYesus Kristus, hěnton Daud, hěntong Abraham. Bọ'i

Abraham sarang i Daud, manga areng i upungu MawuYesus kai kere ini: 2Abraham, Ishak, Yakub, Yehudaringangu manga anạ u sěmbaụe, i Peres dingang i Zerah (ininang i sire isěsěba si Tamar), Hezron, Ram, Aminadab,Nahason, Salmon, Boas (i ninange i Rahab), Obed (ininange i Rutě), Isai, dingangu Ratu i Daud. 3 (1:2) 4 (1:2)5 (1:2) 6 Bọu i Daud sarang tempone tau Israel niwembangsarang Babel, mạbawohe manga areng ini: Salomo (ininange kai walung Uria), Rehabeam, Abia, Asa, Yosafat,Yoram, Uzia, Yotam, Ahas, Hizkia, Manasye, Amon,Yosia, Yekhonya dingangu manga anạ u sěngkataune.7 (1:6) 8 (1:6) 9 (1:6) 10 (1:6) 11 (1:6) 12 Bọu tempon tauIsrael niwembang su Babel sarạeng kawawantel'u MawuYesus mạbawohe manga areng ini: Yekhonya, Seal el,Zerubabel, Abihud, Elyakim, Azur, Zadok, Akhim, Eliud,Eleazar, Matan, Yakub, Yusup kawing i Maria. Kụ bọu iMaria ene nawantel'e Mawu Yesus kụ isěsěbạ si Kristus.13 (1:12) 14 (1:12) 15 (1:12) 16 (1:12) 17 Kụ bọu i Abrahamsarang i Daud kalawọe mapulo -- epạ su hawenge. Bọu iDaud sarang tau Israel niwembang su Babel ute malaingmapulo -- epạ su hawenge. Bọu tempon tau Israelniwembang su Babel sarang kalaiwantel'u Mawu YesusKristus malaing mapulo -- epạ su hawenge. 18 Kere iniwěkeng kalaiwantel'u Mawu Yesus Kristus. I ninange iMaria e měkěkakaghiang dingang i Yusup. Arawe i rěduareng tawe někěkawing, kuteu nạung i Maria kai sengpiạ kapapia. I Yusup bědaweng běga u kapapia ene kai

MATIUS 1.19–2.3 2

ualingu kawasang Rohkě u Ruata. 19 I Yusup kaghiangeene kai sěngkatau masa a tutuhụ tang agama. Kuteu isie měkěkaraki maměsụ pěkakaghiange su kapapěnisě,tadeạu i Maria tawe mamea su těngong lawọ. 20 Tangupiạ e i Yusup mělěhingidě halě ene, i sie nipi. Su ralunguipine ene, i sie nakasilo sěngkatau malạekat'u Mawukụ něberạe si sie, "Yusup, hěnton Daud, abe katakụměkawing i Maria; batụ u anạ kụ su ralungu gandongangekai piněpohiama ualingu kawasang Rohkě u Ruata. 21 IMaria sarung maiwantel'u sěngkatau ahusě ese. Dariọene mambeng sěbạu arenge i Yesus, u kai i Sie sarungmangambang umat'E wọu rosan sire." 22 Pa kụ enenariadi kerene, tadeạu misěhụ apan nihengetangu Mawulimiu nabin'E, angkuěng, 23 "Sěngkatau mahuala sahịsarung piạ kapapia ringangu maiwantel'u sěngkatauahusě ese. Ahusě ene sarung isěba Imanuel." (Imanuel suwerang Ibrani mangalene ute, "Mawu Ruata e ene ringangi kite".) 24 Sarạeng i Yusup napukọe, i sie někoạe kěbịapan niwerang malạekat'u Mawu e si sie. I sie někawingdingang'i Maria. 25 Kụ karěngụewen i Maria reng tawenạmantel'u ahusě ene, i rědua e reng tawe nětětatambanakoạ gěsi sěmbaụ. Kụ sarạeng ahusě ene nawantelě. I Sienisěbạ i Yusup si Yesus.

2 1Mawu Yesus kinawantelě su soam Betlehem suwanuang Yudea su tempon pěpaparentan Datu i

Herodes. Su orasě ene kai piạ mapapandeng bituing pirangkatau wọu sěmběkan daki nahunděnta su Yerusalem.2 I sire němpěkibalo su apan tampạ, "Kai su apa Rariọbuhu nawantelě kụ sarung makoạ datun tau Yahudi e?U i kami e kai nakasilo wituing ta alane, siměbang bọusěmběkan daki, kụ i kami e riměnta mědeạu měsuba siSie." 3 Ene sarang Datu i Herodes nakaringihě habarě ukai piạ datu waline nawantelě makoạ datun tau Yahudi

MATIUS 2.4–13 3

e, ute i sie himěkosě tạ sihinge, dingangu lai kalawọutaumata su Yerusalem. 4 Tangu i sie nakireạeng kěbịtěmbonangu imang dingangu manga mananěn rongagama tau Yahudi apětětampung. Mase i sie nakiwalosi sire, "Kai suapa sarung kawantelangu Ratun nikědomMawu Ruata e?" 5 I sire simimbang, angkuěng, "Susoam Betlehem, su wanuang Yudea. U kai kere ininiwohe u sěngkatau nabi e, 6 'Ei Betlehem, su wanuangYehuda, i kau mambeng balinewe kakạdọdokangu soawọu taloaran kěbị soa su Yehuda. Ualingu kai wọu ikau e sarung duměnta sěngkatau pangahạe kụ sarungměngahạ kawanuaku Israel.' " 7 Sarạeng nakakasingkạkerene i Herodes kimuịe mapapandeng bituinge bọusěmběkan daki mapěni-pěnisě. Mase i sie nakiwalo sisire, kai nạung dokeng kạnge wituing ene kinasilo. 8 Bọuene i sie rimoloh'i sire sarang Betlehem kụ manata,"Dakọe kụ sěsuieko Rariọ ene pakapia-pia. Kụ kereuRariọ ene kahombangeng i kamene, ute habareko iạ e,tadeạu iạ e malaing tamai makapěsuba si Sie." 9Maseněmpědalengke i sire. I sire saụewe nakasilo wituingnạung seng bọu kinasilon sire kangere su sěmběkan daki.Kụ měngkate malua-luasě i sire mạmanda wituing ene!Bituing ene mạngalimona si sire, bọu ene maing sulanteh'u tampạ u Rariọ ene. 10 (2:9) 11 I sire nahunsuě suralungu wale ene kụ nakasilo Rariọ ene ringang i Maria, ininang'E. I sire němpětěngkasanạe ringangu němpěsubạeRariọ ene, kụ němpangukahě tampạ u arětạ i sire, maseněmpangonggọu sasěmba wulaeng, kamania, ringangumur. 12 Tangu Mawu Ruata e něgěllịu ingate si sire suralungu ipi tadeạu abe pěbalị sarang anung Herodes.Kụ i sire něngkapule e něbatụ daleng baline. 13 Su apanmanga mapapandem bituing něbuạe, tangu malạekat'uMawu nětěngkasilom batangenge si Yusup su ralungu

MATIUS 2.14–23 4

ipi. Malaekatě e něbera, "I Herodes e měkěkaraki umědeạ Dariọ ene pateěng. Ualingu ene, pěbangungke,ku lingkạko Rariọ ene děduan ninang'E sarang Misirě.Kěngkatanạe sene sarang Iạ měkui kapia si kau." 14 IYusup něbangungke, kụ su hěbi ene apidě nịbawawaneRariọ ene dingang i ninang'E niingkạ sarang Misirě. 15 Isire nětanạ sene sarang i Herodes nate. Tangu nariadịekere nihengetang'u Mawu, limiu nabin'E, kere ini, "Iạměkěkui Ahusěku wọu Misirě." 16 Sarạeng i Herodesnakaěnnạe u mapapandem bituing bọu sěmběkandaki ene němpangakalě si sie, tangu i sie měngkatewelimangehě marasai. Mase i sie něparenta pěměmatekalawọewen manga rariọ ese apang umure rua taungtanae su Betlehem ringangu apan soa mạngělikụ e. Enenipětatahinong habarě kụ kinaěbakeng bọu mapapandembituing ene mạanun orase wituing ene kinasilo. 17 Tangunisěhụe kere nạung nitěbal'u Nabi Yeremia u; 18 "Su Ramakinaringihě ngihu ralungkang, kakuhau ore lai sasangị. IRahel lụlungkangu manga anạe; i sie mạdiri hiborang batụu i sire kai seng natạdise." 19 Sarạeng i Herodes nate, sutempong i Yusup bědang su Misirě, piạ malạekat'u Mawue nětěngkalaheu watangenge kapia si Yusup su ralungu ipi.20Malạekatě e něberạe, "I sire apan mapulu měmpamateRariọ e seng něngkate. Ualingu ene pěbangungke, alạkoRariọ ene děduang ninang'E kụ pěsule e sarang Israelě e."21 I Yusup něbangungke, bọu e něbawa Rariọ ene děduamMaria něsule sarang Israel. 22 Kuteu samurine i Yusup enakaringihě u i Arkelaus, anạ i Herodes seng nakarolosě siamange naratu su wanuang Yudea. Tangu i Yusup matakụmakoạ sarang ene. Sarạeng i sie nakaěbạe tatuladangMawu nangělembo su ralungu ipi, i sie něngingkạe sarangbanuang Galilea. 23 Sene i sie nětanạ su soa isěsěbạ

MATIUS 3.1–11 5

Nazaret. Kụ mang nisěhụ kere nạung niweran manga nabie mạanung Dariọ ene: "I Sie sarung isěbạ Tau Nazaret."

3 1 Su tempo ene riměntạe i Yohanes Mananahanisu wanua linggi su Yudea kụ nanětạe naněn ro.

2 "Pěmpětobate wọu kalawọu rosanu," angkuěnge, "batụu Mawu Ruata e seng tạ karěngụe sarung měparenta keresěngkatau Ratu!" 3 I Yohanes ini e ilěhabar'u Nabi Yesayasu ralungu manga wawerane kere ini, "Piạ tau mạmohangsu wanua linggi, 'Diahiko raleng baugu Mawu e; tenekoraralengang baug'i Sie.' " 4 I Yohanes měpěpakeangupakeang bọu rukụ u onta. Papehe e wọu pisim binatang,arawe kaěnge kalimbotong ringangu ghulang ka upang.5 Lawọ taumatang Yerusalem bọu pa kụ banuang Yudearingangu wọu manga wanua mạngělikụ Salụ u Yordannahunděnta su anung Yohanes. 6 I sire mạngakun kalawọurosan sire, kụ i Yohanes něnahani si sire su Salụ u Yordan.7 Lawọ lai tau Farisi ringangu Saduki němpěděnta su anungYohanes mědeạu makisahani. Kai sarạeng i sie nakasilo sisire riměnta, i sie něberạe si sire, "I kamene taumata ralaị!I sai tangu něbera u i kamene maliwirě bọu hukumanguMawu Ruata kụ sarung humombang? 8 Todeko ringangukakanoạ i kamene u i kamene seng nětobatě bọu kalawọurosang kamene. 9Abe pěmpangěnnau i kamene maliwirěbọu hukumang ualingu měbera'u i Abraham kai i upungu.Kasingkạ, bọu manga watu tamai Mawu Ruata e makakoạbue palahite waug'i Abraham! 10 Baliung seng mạsasadiatadeạu ipanuwang kalu sarang manga hamụ e. Apangkalu ta měbawuam buane mapapia e sarung tuwangeng,kụ iwahung su putung. 11 I kamene takụ sahaniangu aketadeạu kasingkatengu i kamene seng němpětobatě bọurosang kamene; arawe sarung duměnta samuring iạ e,ute sarung manahani si kamene dingangu Rohkě u Ruataringangu putung. I Sie limembọeweng kasěllahe wọu iạ

MATIUS 3.12–4.6 6

e. Kalingung měbawa sapatune lai iạ tawe hinone. 12 Sulimane piạ nihung pětaěkangu kěbị ěmmene sarangmawurěsi. Ěmme e sarung ikomolě su ralungu wasung,arawe walěkane ute tutungang su putung ta masasěbu."13 Su orasě ene i Yesus něbuạ bọu Galilea sarang Salụu Yordan. Su tampạ ene i Sie himaung si Yohanes kụmědědorong makisahani. 14Arawe i Yohanes něnalukạnametọ dorong'E ene. I Yohanes něberạe, "Kai iạ e hinonsahaniang i Tuang. Kụ orasě ini e kawe i Tuang diměntasu anuku." 15 Kai Mawu Yesus simimbah'u, "Měngkatekowalạe pěněntalang su orasě ini. Batụ u kai kere ini ikite měkoạ kěbị ikěkapulung Duata." Tangu i Yohanesněnahanị e Mawu Yesus. 16 Bọuten nisahani, Mawu Yesusměngkatewe siměpụ bọu ake u salụ e. Arakuteu langịenatope e kụ Mawu Yesus nakasilo Rohkě u Ruata ěnnaelimintụ kere manụ paluma kụ dimorọ si Sie. 17Masenakaringihe ngih'u Mawu Ruata něhengetang, "Ini e kaiAhusě-Ku ikěkěndagě. I Sie makạluasě naung-Ku."

4 1 Bọu e Mawu Yesus niahạ u Rohkě u Ruata sarangbanua linggi tadeạu pakisalukate su setang. 2 Ěpạ

u pulo su ěllone ringangu ěpạ u pulo su hěbine MawuYesus tawe kimaěng. Nạdehọ i Sie nakapěndangkenahutung. 3 Setang himaungke bọu e něbera, "O kai i KauAhus'u Mawu Ruata e ěng? Ho, pangorọe manga watutamai e apakakoạ borotě." 4Mawu Yesus simimbangke,"Su ralungu Winohe Susi mạbawohe: Taumata tawemakapěbiahě kětạeng bọu borotě samatang, kaisomalaing bọu pa kụ hengetang, kụ nipěhengetanguMawu Ruata." 5 Kuteu setange namaringangken MawuYesus sarang Yerusalem, soa susi, kụ napararisị i Siesene su wowom pusig'u Walem Mawu. 6Mase setangeněberạe si Sie, "I Kau kai Ahus'u Ruata arau? Magengkerene ute pětěngkanawọe; u su ralungu Winohe Susi

MATIUS 4.7–20 7

kai mạbawohe kere ini, 7Mawu Yesus simimbang,"Kai su ralungu Winohe Susi malaing kạbawohe,'Kumbahang i kau měnalukạ Mawu Ruatanu.' " 8 Bọuene setang namaringang Mawu Yesus sarang buludemarange-dange kụ napatode u kalawọu kararatuangudunia e ringangkeweng kěbị kakakalạe si Sie. 9Masesetange něbera su Mawu Yesus, "Kěbị ini e sarung takụionggọ si Kau, kereu i Kau mětumpěkuhě měsuba si siạ."10Mawu Yesus simimbangke, "Pamehọe i kau setang!Su ralungu Winohe Susi mạbawohe: I kau pangadatěkoMawu Ruatanu, dingangu pětahamawu si Sie sidutu!"11Nạdehọ setange naněntangkeng Yesus, kụ mangamalạekatě malaing nahunděnta němpětangkiang si Sie.12 Suapan nakaringihě'u i Yohanes kai nitahungkụ, MawuYesus nělingkạ sarang Galilea. 13Mawu Yesus naněntanguNazaret, mase natanạ su Kapernaum su wiwih'u RanongGalilea su wanuan Zebulon dingang i Na ali. 14UalinguMawu Yesus někoạ kerene, ute nisěhụe apan nitěbalu NabiYesaya, bawalone: 15 "Ěntanang Zebulon děduan Na alisu raleng solong dano, su sěmběkang Salụ u Yordan,Galilea e nakoạ ěntanang taumata waline Yahudi! 16 Bansakụ měběbiahě su ralungu kararěndung seng nakasilotualagě mahamagě! Apan mětětanạ su kararěndungupapate e nịsasarangengu sěnnangu tualagě!" 17Nanětạorasě ene Mawu Yesus něhabar'u, "Pěmpětobate wọukalawọu rosang kamene, batụ u semben tạ kararěngụeMawu Ruata e sarung měparenta kere sěngkatau Ratu!"18 Ene Mawu Yesus rụdalengke su apengu Ranong Galileae, i Sie nakasilo měnanoma ruang katau, i Simon (kụ laiisěsěbạ si Petrus) dingangu tuarine i Andreas. I rěduakạpěněnomane su rano. 19Mawu Yesus něhengetang sirědua, "Mahịe tole Siạ kụ Iạ deng maněn ro si kameneměnoma taumata." 20 I rědua měngkatewe naněntangu

MATIUS 4.21–5.7 8

soma mase němpětole su Mawu Yesus. 21Mawu Yesusrimalengke, mase nakasilo lai si rědua tahatuari waline, kụkai i Yakobus rěduang Yohanes, anạ i Zebedeus. I rěduasěngkapěnaming soma ringang i amang i rědua su ralungusakaeng. Mawu Yesus malaing někui si rědua, 22 kụ i rěduaměngkatewe němpaněntangu sakaeng dingang i amangi rědua e, mase mole Mawu Yesus. 23 Su Galilea, MawuYesus naměpidě kạguwạu wanua ene ringangu naněn rosu manga waleng pěkakaliomanengang. I Sie mělěhabar'uInjilě, u Mawu Ruata e sarung měparenta. Dingangu iSie malaing napakapian masasakị, dingangu apạewenpiạ kurangu wadange. 24Habarě mạanun Mawu Yesus emeleng su kạguwạu wanuan Siria, hakịu lawọ taumata

nahunděnta su anun'E. I sire němpangěntudě kalawọutaumata masasakị dingangu lụlahunsusa. Taumata apanniwaliuang u rohkě dalaị, apan piạ sakị u wawi ringangupeosě, kěbịe niapakapiang Yesus. 25Měngkate apalawọ taumata nahuntole Mawu Yesus su tempo ene.Piạben diměnta wọu Galilea, piạben bọu Soa Mapulo,wọu Yerusalem, wọu Yudea, dingangu lai wọu soa susěmběkang Yordan.

5 1 Su apan Mawu Yesus nakasilọe taumata lawọ, i Siesimakạ e su wuludě. Bọuten i Sie naiangke, manga

murit'E nahunděntạe su anun'E, 2mase i Sie nanětạenaněn ro si sire: 3 "Kariangkamang i sai makạpěndangtawe kuate ringangu kětạewen mětě mbalong su Mawusěsane; i sire kai kawanuan Duata! 4 Kariangkamang isaing lụlahunsusa; Mawu Ruata e sarung měhiborě sisire! 5 Kariangkamang i sai masanạ naunge; Mawu Ruatae sarung mapakasěhụ u kědon'E si sire! 6 Kariangkamangi saing lụlahimpuluangu munara ikěkapulun Duata;Mawu Ruata e sarung mapakawatụ u kapulun sire!7 Kariangkamang i saing kụkěndagu sěndinganenge, Mawu

MATIUS 5.8–19 9

Ruata e sarung kuměndag'i sire lai! 8 Kariangkamangi sain naunge wurěsi; i sire sarung makakirala Ruata.9 Kariangkamang i sai měběbawa pědarame su taloaransěndinganenge; Mawu Ruata e sarung mangakun siree makoạ anạ'E! 10 Kariangkamang i sai makahombangtatumbiagě ualingu pěkakoạ kapulun Duata; i sirekai kawanuan Duata! 11 Kariangkamang i kamene,kereu i kamene lěheghesang, tětumbiageng, dingangulěhinakaneng ualingu Iạ. 12Manga nabi apan němpěbiahěkalamonan kamene ute seng bọu nitumbiageng kerene.Pěmpahuluasě dingangu pěmpahuliagě, batụ u masariawawalise su sorga nisadian Mawu waug'i kamene." 13 "Ikamene kai asingu dunia. Kereu asing kai malele, ute kaisaụ pěhadeng kerea? Semben tawe gunane lai, kateweirěmme arau tatahidaěngu taumata. 14 I kamene kaitualag'u dunia. Soa kụ su wowom bulude tawe ikawuni.15 Tawe taumata wọu měndikọ solo mase solo enelingkuwangu wěnsadě. I sie mambeng maměllọ u soloene su tetere, tadeạu makatualagěbe pa kụ dalohombale. 16 Kerene lai tualag'u harusě apasěnnang su těngontaumata, tadeạu i sire makasilo kalawọu kakanoạumapapia, mase mědalo si Amangu su Sorga." 17 "Abepěmpěngěnnau Iạ e ruměnta měndědasě torat'i Musaringangu těn ron manga nabi. Iạ e riměnta walineweměndědasě e, kaiso kai maněbọu mangalene kahěngang.18 Tahěndunge! Karěngụ u langị dingangu dunia e wědangene, hurupě sěmbaụ arau gě kakạdọdokange suralungu toratě e tawe sarung dědaseng, kereu kěbịeremben tawe nạdiadi! 19Ualingu ene, i saing lumampasěmbaụ bọu manga ta ene, manilaing kakạdịdikangemase maněn ro taumata waline apěkoạ lai kerene,sarung mariadi kakạdịdikange su taloarang kawanuanDuata. Arawe su sěmběkane, isaịewen měděndalengu

MATIUS 5.20–29 10

manga parenta ene dingangu mạněn ro taumata walineapěkěkoạ lai kerene, sarung iapakasaria su taloarangkawanuan Duata. 20 Tangu, tahěndungeko: I kamene tawehinon makoạ kawanuan Duata, kereu tawe mamaliumanga mananěn rong agama dingangu manga taumatanFarisi su halě'u měkoạ kapulun Duata!" 21 "I kamenemasingkạu su manga i upung i kite e kěkaěbakeng těn rokere ini: Kumbahang mamate; i sai mamate hinongihukung. 22 Kai orasě ini Iạ měbera si kamene, i saiměpědu su taumata waline, sarung ihukung su těngonPěnggaghutaěng u Agama. Ringangu i sai měbera sutaumata waline, 'Apa pěmparalu,' ute hinong irěmmesu ralungu putungu naraka. 23Ualingu ene kereu piạ usěngkatau wọu taloarang kamene kạpěngěntude sasěmbasu Ruata mase nakatahěndung u kai piạ u natědụ naungesi sie, 24 ute kěnangko i sie paněntangu sasěmbane enekalamona su těngon pananěmbaěngmase tamaịe pědameringangu tau ene. Bọu ene wuhụe i sie makapěbalịkụ manarakangu sasěmbane su Ruata. 25 Kereu piạ umanarakang i kamene su mělahukunge ute pědame eringange karěngụeng bědang piạ tempone ta nạhumpạsu mělahukung. Kamageng tala ute, tau ene sarungmanarakang i kamene su mělahukung, mase manarakangsu polisi. Kụ polisi e manuě i kamene su ralungu tahungkụ.26 Kụ pětahěndungke: Mambeng těngadě i kamene tawemakasěbang bọu tahungkụe, těntalang kalawọu unewědang ta nạsueng baehe kěbị." 27 "I kamene masingkạ upiạ těn ro kere ini: Kumbahang mawuang. 28Arawe ini eIạ měbera si kamene: i sai mạmanda tau wawine ringangupiạ sahige ute tau ene seng nawuang dingangu wawineene su ralungu naunge. 29 Kereu matanu koanengemakạdiading kau e měbaradosa, ute lěsạ e kụ děmmee mata ene! Mapiaěngbe kailangengu laes'u wadangu

MATIUS 5.30–42 11

sěmbaụ e sulungu kěbị badangu irěmme su ralungunaraka. 30 Kereu limanu koanenge kai makakoạ dosasi kau e, ute potọ e kụ děmme e lima ene! Ěndobenkailangengu limanu sěmběka sulungu kěbị badangumasuě su naraka." 31 "Piạ lai těn ro kere ini: i sai-saimanindo kawinge, hinom mangonggọu surat'u sindo sisie. 32 Kai ini e Iạ měbera si kamene: i sai manindo kawingesěmbaliau wawine ene tawe nawuang, ute makawodaịbawine ene mawuang, kereu kawinge ene měkawingkapia. Kụ i sai měkawing u wawine nisasindoěng ene, utemalaing nawuang." 33 "I kamene masingkạu su manga iupung i kite e piạ těn ro kere ini: kumbahang mělandakire. Apan seng niriandinu kụ piněsalu su těngon Duatae hinon kěkoạ u. 34Arawe ini e Iạ měbera si kamene:kumbahang-kumbahang i kau měsalu, baebe su arengulangị e batụ u langị e kai kalaianeng u Mawu Ruata,35 kerene lai su arengu ěntana, u ěntana e kai laěmpahělaede; arau su areng i Yerusalem, u ene kai soan Datumasěllahě. 36 Kumbahangbe lai měsalun těmbọu batụu i kau sěsanu tawe makakoạ utạ u iapakawira arauiapakaitung maning kětạu sěmbua. 37 Pěberạe, 'Ore' arau'Tala' -- nangělembo wọu ene ute rarěntane kai wọuanun setang." 38 "I kamene masingkạu piạ lai těn ro kereini: mata awenge mata, isi awenge isi. 39Arawe ini Iạ eměbera si kamene e: kumbahang měmalisě une si saiapan měkěkoạ dalakị si kamene. Su sěmběkane kereupiạ u mameru pipị u koaneng, ute walạe lai i sie pamerupipị u kaihi. 40 Ringangu kereu piạ u měngaduhang ikamene su mělahukung kụ manuntụ lakụ u, ute ghěllịlai kakingkaengu. 41 Kereu sěngkatau mangangawasa emanihasa si kamene pěmasaěng bawawaěnge karaunesěngkilometerě, kụ pamasaěngke ghěnnangu ruang kilometerě karaune. 42 Kereu piạ u měgěgausě sạbarang bo'i

MATIUS 5.43–6.4 12

kamene, ute onggote wue i sie. Dingangu abe lai tatalikurei sai mapulu mangědang sạbarang bọi kamene." 43 "Ikamene masingkạu piạ lai těn ro kere ini: kěndagu mangahapịu kụ pěmpěbinsị u manga sědụ u. 44Arawe ini Iạ eměbera si kamene: kěndagěkong manga sědụ u, ringangupěmpěkaliomaneng u apan měmpěngane si kamene,45 tadeạu i kamene makoạbe manga anạ i Amangu suSorga. Batụ u Mawu Ruata e mapasěbangu matangěllonewaug'u taumata mapia e ringangu waug'u taumata raralaịlai. I Sie mapạdasehě baug'u taumata měkěkoạ mapiaringangu taumata měkěkoạ dalaị. 46 Batụ u kereu i kamenekětạeng kụkěndag'u apang kụkěndag'i kamene, ute kaiwaug'u apạe ngae Mawu Ruata hinon mamalisě kakanoạue? Balinewe maghaghělle bea lai měkěkoạ kerene tangu?47 Kụ kamageng i kamene kětạeng mětětabeạ su mangahapị i kamene e ute apa wue lembone? I sire apan tamakakirala Mawu Ruata e malaing měkěkoạ kerene! 48 IAmangu su Sorga kụkěndag'u kěbị taumata ringangumasukụ. I kamene pěmpěkoakọ lai kerene."

6 1 "Pětahěndungko, kumbahang i kamene mapatodeu tatuhụ agama su těngon taumata lawọ, tadeạu

ikasilon sire. Kamageng i kamene e měmpěkoạ kerene,ute i kamene tawe kaonggọtangu wawalise kahiangAmangu su Sorga. 2 Kụ kereu i kamene měngonggọutatongka su tau kasiang, ute kumbahang měngkaweměmombengu halě ene kere kěkoateng u taumataměmělle. I sire puluang měmpěkoạ kerene su walempěkakaliomanengang dingangu su manga raleng gaghuwạ,tadeạu makiralo. U pakatahěndung bue, i sire seng těbenakatarimạ bawalise. 3Arawe i kamene kamagengbeměmpěngonggọu tatongka e pěmpěnonggolěbe sukapapěnisě tadeạu taweu makakasingkạ. 4 Balạe kakanoạue tawe kasingkateng i sai-sai, tabeạu katewe i Amang su

MATIUS 6.5–15 13

Sorga. I Sie makạsilo kakanoạu apan mạbawunie kụ sarungmangonggọu wawalise si kamene." 5 "Kamageng i kameneměmpěkaliomaneng, ariebe kere taumata papuluangměmpěmělle. I sire měmpěkaliomaneng dụdarisị suwalem pěkakaliomanengang dingangu su pěsěmakenguraleng mědeạu ikasilon taumata. Tahěndunge, u mangseng kinatarimạ i sire wawalise. 6 Kai kereu i kameneměmpěkaliomaneng ute pahunsuěko su kamarě dinganguhěpingko tukadě mase pěkaliomaneng si Amang tawekasasilo. Tangu i Amangu e makasilo kakanoạu apangkạbawunie kụ sarung měngonggọu wawalise si kamene.7 Kamageng i kamene měmpěkaliomaneng, kumbahangbeipěkakalikụ kere su manga taumata běgang Mawu. I siremạngiralingu rorong i sire sarung daringihang, batụ ukakaliomaneng i sire manandụe. 8 Kumbahangbe kerei sire. I Amangu sembeng masingkạu apang gěgausangi kamene, těntalang i kamene reng tawe nědědorong.9 Kụ pěmpěkaliomaneng kere ini, 'I Amang i kami suSorga: Seng i Kau e Ruata man sěmbaụ. Malowọko i Kau esěmbaěng dingangu adateng. 10 Kararatuangu karěntako.Kapulunu apakasěhụko su wowon dunia kereewe susorga. 11 Pangonggọko si kami su sahěllo ini laidop'i kamiměllo-měllo. 12Dingangu pangampungko pěsasalag'ikami, kereewe i kami měgěgěllịu ampung su taumataapan měmpěsasalagě si kami. 13Dingangu abe pěngahại kami sarang dalengu sasalukạ, kaiso pělliu si kami wọ'iralaki. [Ukai si Kau kararatuang dingangu kawasa dingangukawawantugě e sarang kakalě. Aming.]' 14 Kamageng ikamene měmpangampung taumata apang měsěsala sikamene ute i Amang su Sorga e sarung mangampungpěsasalang kamene. 15 Kai kereu i kamene tawemangampung pěsasalan taumata waline, ute i Amang suSorga e malaing tawe mangampung pěsasalang kamene."

MATIUS 6.16–26 1416 "Kamageng i kamene měpuasa ute, kumbahangbega ng kamene měmpěkahěndusě kere taumata puluangměmpěmělle. I sire mạmalu ga n sire tadeạu taumatakěbị masingkạu i sire kai měpěpuhědang. Tahěndungeko,u kai ene wawaehe kụ seng kinatarimạ i sire. 17 Kai kereui kamene měpuhědang, ute pěmpěnděmusěbe ga ngkamene ringangu pěmpěnaụ bue utạ i kamene, 18 tadeạutaweu masingkạu i kamene kai kapěpěpuhědange,sulikudu i Amang ta ikasasilo e. I Sie nakasilo kakanoại kamene apam mạbawuni ringangu sarung měgěllịuwawaehe si kamene." 19 "Ariebe měngkai mědeạ arětạ'udunia baug'u watangengue, suapan uane ringangutaing uase makạhupadě e ringangu tahatako e ruměntamětako. 20 Su sěmběkane ute, pědeạko arětạ'u sorgawaug'u watangenge suapan uane ringangu taing uase etawe makahupadě, dingangu tahatako e tawe makatako.21 Batụ u suapan piạ arětạu e, ute sene lai naungue!" 22 "Mata e kai solo waug'u wadang. Kereu matanuma lang, kaguwạu wadangu e matuala-tualagě. 23 Kaikereu matanu marěndung, ute kạguwạu wadangu emarěndung-děndung. Kụ kereu solo su ralungu wadangue marěndung, ute kai apạe maěllị kararěndung ene!"24 "Taweu sarang sěngkatau makapamunara mạengumawune ruang katau. U i sie kai sarung limembongkapiane su sěngkatau wọu waline. Arau i sie limembonsa a su sěngkatau wọu su waline. Kerene lai i kamene;tawe mariadi mětahamawu Mawu Ruata, ringangumětahamawuko lai arětạ. 25Ualingu ene kasingkạko;kumbahangbe ghuměnggang u pěbawiahu, mangaleneapan kụ sarung kanengang arau inungang, arau apakụ sarung iluheng kamene. Pěbawiahě marohkě e kailimembong kaarěgane wọu kakaěng dingangu wadangelimembong kaarěgane wọu pakeang? 26 Tingangko

MATIUS 6.27–7.2 15

manụ u winalangeng. I sire tawe mělahěnsinuang,tawe měmaměnsạ, dingangu tawe lai měngangomolěěmme su pěndaresoěnge. Kai i Amang su Sorga e mangmělěhiking si sire! I kamene kai limembo maarěga wọumanga manụ u winalangeng. 27 I sai wue wọ'i kamenesu kaghaghěngganenge makatamba umure maningkětạeng kadodọ? 28Unụe i kamene ghuměnggangu taměpakeang? Tingangko manga ghaloghong mạhuntuwosu manga wimbaenge. Bungang tamai ene taweměmpělahalě e dingangu tawe měkakahiwuang; 29 SengDatu i Salomo kereng kakalạe lai, kai tawe nakaluhempakeang kerene kahole e kere su manga bungang ene!30Děmpugě su wimbaenge muwo sahěllo ini masesěngkariọěllone nasue měngkahěngisě. Kai Mawu Ruata emang mělělěnggihě ene iapakahole. Něngalembọe wuei kamene! Katewe i kamene kadodọ pangangimange!31 Kumbahangbe ghuměnggang dingangu měbera u, 'Kaiapạe sarung kanengang i kite', arau 'kai apạe sarunginungangi kite', arau 'kai apạe sarung iluheng kite'?32 Kěbị ene mang sěsahusuangu taumata kụ apan tawemakakirala Mawu Ruata. Sěmbaliau i Amang su Sorgae těbe masingkạu i kamene měgěgausě pa kụ ene.33 Pěmpědeạko kalamona kararatuangu Mawu Ruata e kụpěmpěkoạko apang kapulun'E su pěbawiah'u. Tangu kěbịe sarung ionggọu Ruata si kamene. 34Ualingu ene ute,kuhạe ghuměnggangu apan mariadi rịěllo. Batụ u rịělloepiạbe ghěnggange sěsane. Sigěsạ kụ sahěllo ini e sengpiane kụ tawe wahaluas'u tambaěng."

7 1 "Kumbahang měmpěhukung taumata waline, tadeạui kamene tawe ihukung u Ruata e. 2U kereewe i

kamene měmpěhukung taumata waline, kerene lai MawuRuata e sarung měhukung i kamene. U sasukạ ipanukạ ikamene su taumata waline e sarung lai ipanukạu Mawu

MATIUS 7.3–15 16

Ruata si kamene. 3Unụe i kamene makạsilo wue tahuwusu mata'm manga anạ u sěmbaụ u arawe salawaku suralungu matanue tawe ikasilong kamene? 4 I kamenemakạbera su anạ u sěmbaụ u, 'Mahịe iạ měngalạ pulingene bọu matanu e,' daliune kawe piạ salawaku su ralungumatanu? 5 Ei tau mělle! Alako kalamona salawaku sumatanu ho, buhụe i kau makasilo mapia kụ makaalạpulingu matang anạ u sěmbaụ u e. 6Abe onggọ apansusi su asu, u asu e kai měmalị maněmbo si kamene.Kerene lai mu ara e abe onggọ su wawi, u mu arae kai sarung dalindaěngu wawi e." 7 "Pěmpědorong,tangu i kamene onggolang. Pěmpědeạ, tangu i kamenemakahombang. Pěmpěnengkelě, tangu i kamene sarungpěnopeěng tukadě. 8Ualingu i sai mědědorong i siesarung onggotang; i sai mědědeạ sarung makahombang;dingangu i sai měněnengkelě sarung pěnopeěng tukadě.9 I Amangbe sude ngae měgěllịu watu kereu anạemědorong kaěng? 10Arau kawe mangonggọu těmpu kereuanạe mědorong kinạ? 11Maningbe i kamene matalipupụ,kai i kamene masingkạbe lai mangonggọu apan mapiasu manga anạ i kamene. Něngalembọewe i Amang suSorga e! I Sie limembong kapiane, kụ sarung mangonggọuapan dědorongang si Sie. 12 Pěmpěkoạko su taumatawaline kereewe ikěkapulung kamene, wọu i sire. U kaiene monan toratě nionggọ i Musa ringangu těn rommanga nabi." 13 "Pěmpěsuě bọu tukadě mahepọ, utukadě dingangu raleng mětě mona naraka kai ghěguwạdingangu maloahě, kụ malawọ taumata mạhunsuěbọu ene. 14 Kai mahepọ dingangu masěse tukadě arauraleng makạhumpạ u pěbawiahě e. Kụ kětạeng mahalitaumata makahumpạ u ene." 15 "Pakatateghang sumanga mahang nabi e. I sire rụděnta anung kamenemakị kạ domba, sěmbaliau tumuhụ hinone i sire kai

MATIUS 7.16–28 17

ralugě bahani. 16 I kamene makakirala si sire wọu apangkěkoateng i sire. Sumpinịe tawe kapanipoěng buanganggorě dingangu wọu ěnggahanạe tawe kapědeakengbuang ara. 17 Bọu kakaluang matatendange kěkaěbakengbuane mapapia ringangu wọu kakaluang daralakịekěkaěbakeng buane ralaị. 18 Kakaluang matatendangetawe měbawuam buane ralaị, dingangu kakaluangdaralakịe tawe měbawuam buane mapapia. 19Apangkalu tawe měbawuam buane mapapia e ute tuwangengdingangu tutungang. 20 Kerene lai manga mahang nabie. I kamene sarung makakirala si sire wọu lěnnạ'umunarane." 21 "Balinewe kěbị taumata apan měsěsěbạuIạ, 'Mawu, Mawu,' sarung makoạ kawanuan Duata, kaisokawe kětạeng i sai-sai měkěkoạ kapulung Amang-Ku suSorga. 22 Tangu su ěllo kasamuriange sarung malawọtaumata měmpěbera su těngo-Ku, 'Mawu, Mawu, ukarạ kai ringangu arengu Mawu e i kami mělěhabar'uhengetangu Mawu Ruata? Dingangu karạ kai ringanguarengu Mawu e lai i kami měněnokol'u manga rohkědaralaị mase makakoạ manga halě makạdalinaụ lawọ?'23Arawe Iạ e sarung sumimbah'u, 'Iạ e mambeng běgangkamene! Kụ pěmpamehọe wọu ini, i kamene tahapěkoạdalaị!' " 24 "Tangu, i sai makạdingihě bawera-Ku ini e, kụtutuhụe, ute měsulungu tau matahuěnna někoạ balenesu wowom batu. 25 Su tempon tahi nangěndụ dingangulěbae rimalengke mase wale nitanggaěngkolaing angingmaihạ, kai wale ene mang tawe nahaka u kawe nirarisịsu wowom batu. 26 Kụ i sai makạdingihě bawera-Ku ini ekụ tawe tumatuhụ, ute i sie měsulungu taumata longongi sie namětị balene su ěnne. 27 Su tempon nirasehangdingangu nělěbạe kụ anging maihạ manggạe, tangu walenahakạe. Kụ měngkate apa naghagholang!" 28 Ene sarạengMawu Yesus nasueen těn rone, tangu taumata apan ene

MATIUS 7.29–8.10 18

sene mangkewen něngkaherang nakaringihě těn ron'E e.29Ualingu i Sie mạněn ro piạ pěhěngkinge, walinewe keremanga mananěn rong agama.

8 1 Ene Mawu Yesus narěsungke wọu wulude e, i Sienitoleěngken gapaěngu taumata lawọ. 2Arakuteu

riměntạe tau piạ sakịe su pisị makatatakụ. I sie něsuba sutěngom Mawu Yesus, kụ něbera, "Tuang, kereu wotonge,apakauleko iạ." 3 Tangu Mawu Yesus nanenggehenglimane si sie apid'u kạpěberane, "Iạ mapulu. Kapiạe!"Kụ orasě ene lai sakịe nailang. 4Mase angkuěnguMawu Yesus si sie, "Pakatahěndung! Abe pěběke sisai-sai. Kaiso pětěngkatodeko su imang kụ gause isie pěnahutěngaděkong kau u, kawe seng naule. Bọuene pangěntuděbe sasěmba ilěoron Musa e, makoạtatahutěngadě su těngon sire u i kau e mamben těngaděseng naule wọu sakị!" 5 Sarạeng Mawu Yesus nasuě esu Kapernaum, piạ e těmbonangu sordadong Roma eriměnta měsombang i Sie, kụ kimahiorọe. 6 "Tuang,"angkuěngu těmbonang ene, "ěllangku e masakị suwale. I sie nipeose, rụdaloka kụ mambeng matědụ."7Angkuěngu Mawu Yesus, "Iạ e tamai mapakapian sie."8 "Seng tawahaluasě i Tuang," angkuěngu těmbonangene, "Iạ e tawe hinone manarimạ i Tuang su waleku.I Tuang pěhengetangke ěllangku e seng mule. 9Uiạ e malaing harusě sumasuměllung su parentangtěmbonangku e. Kụ su alungkue piạ lai manga měsaseke,kụ malaing su alungu kawasaku e. Kereu iạ měndoloh'usěngkatau sordado, 'Dakọko!' ute i sie malaing tamai.Iạ měberạe wue su waline u, 'Damahiko!' i sie malaingdamahi; kụ kereu iạ měparenta ěllangku e, 'Koạkoini!' ute i sie mang měkoạ." 10 Suapan Mawu Yesusnakaringihě apan niweran těmbonang u sordado ene,i Sie rimalinaụe tạ sihinge. Mase i Sie něhengetang

MATIUS 8.11–20 19

su taumata apan mạhuntole si Sie, "Taumatawe laiwotonge ini! Maninglai bọu taloaran taumatan Israele, Iạ e mambeng ta nakahombang pangangimang kereini kasěllahe! 11Mambeng kahěngang! Lawọ taumatasarung duměnta wọu sěmběkan daki ringangu wahekụ měmpahuluasě dingang i Abraham, Ishak ringang iYakub su ralungu Runian Duata Wuhu. 12Arawe i sire kụmạngakum batangenge hinong makoạ kawanuan Duata esarung iwahung su ralungu kararěndung su likude. Senesarung piạ palahunsangị dingangu kasasigěsạ." 13MaseMawu Yesus něhengetang su těmbonang u sordado ene,"Kapule e, ualingu pangangimangue apang ikěkahiorọu e sarungbe mariadi." Kụ orasě ene lai ěllange napiạe.14Mawu Yesus e nakoạ sarang balem Petrus. Sene i Sienakasilọe si ninang i Petrus kinara ngang, kạlěhabesuralokaěng. 15 Tangu Mawu Yesus nanenggehě limane,kuteu lěhabe nailangke. I sie něbangung kụ nanětạenětangkiang Mawu Yesus. 16 Sarạeng kạkabawěllonetaumata e němpangěntuden sire lawọ apan niwaliuang urohkě dalaị e su anumMawu Yesus. Kụ kětạewen dinganguwawera pěsěngkamohong, Mawu Yesus mạnokolu mangarohkě dalaị e dingangu mạpakapian kěbị apan taumatamasakị. 17Mawu Yesus měkěkoạ kěbị ene, kụ ualinguene ute nisěhụe apan nịbaweran Nabi Yesaya, u, "I Siemanaludě tědụ i kite dingangu mapakapian sakị i kitee." 18Měngkate malawọ-lawọ taumata mělěliwungMawu Yesus e. Sarạeng Mawu Yesus nakasilọe si sireene kěbịe, i Sie nangorọe su manga tumatolene apạliurano e. 19Mase sěngkatau mananěn rong agama ehimaung si Sie kụ něberạe, "Tuang Guru, iạ mapulutumole si Tuang balạewe měnsang sarang a!" 20MawuYesus simimbangu, "Ralugě e piạbe liange, ringangumanụ u winalangenge piạbe salehe, arawe Ahus'u

MATIUS 8.21–32 20

Taumata e taweu pangulelengange." 21Mase sěngkatautumatolen'E waline něberạe, "Tuang, kereu wotongeiạ deng mapule kalimona měngubul'i amangku e."22Arawe Mawu Yesus e kawe simimbah'u, "Tole e Siạ,kụ balạe taumata nate e apělěbingken taumatan natensire hala." 23Mawu Yesus simake e su sakaeng kụ mangamurit'E nahunsake e ringang. 24 Sěngkělěndị u piạ angingmaihạ-ihạ mangga su rano e hakịu sakaenge tětakalengu wělladě e. Su tempo ene Mawu Yesus e kạpěhědange.25 Ene manga murit'E himaungke kụ namukọe si Sie."Tuang! Ambangeko! I kite kai miwonohě!" angkuěng isire. 26 "Kawe unụe i kamene něngkatakụ?" angkuěnguMawu Yesus. "Kai kadodọ pangangimang i kamene siSiạ e!" Bọu e i Sie rimarisị e kụ namalěndihě angingdingangu rano e. Tangu měngkatewe nalene-lenehě.27Manga murit'u Mawu Yesus něngkaherang. Angkuěngi sire, "Kai taumata kereapa ěndaịe, kalingung angingdingangu rano e kawe mạhimang si Sie!" 28Mawu Yesusnahumpạe su sěmběkan dano su soang Gadara. Paịsene i Sie nihaungangken taumata niwaliuangu rohkědalaị duang katau. I rědua e kai taumata makạtatakụtạ sihinge, hakịu tạ u sarang sěngkatau nakalawes'uraleng ene. 29 I sire nahunsěbang bọu manga ralunguwangkang kubulě kạpěmansage, "Ahus'u Ruata, sarungpěkapuraneng'U i kami e? Kai seng mapulu manịgěsạ sikami maningbe wědang baline tempone?" 30 Ene tawekaraune wọu ene, piạko ghapaěngu wawi malawọ-lawọkạpědědeạe kaěnge. 31 Tangu manga rohkě dalaị eněmpěkaliomanengke si Sie angkuěng, "Kereu i kami eitokol'u, ute rolohěko i kami pasuě su ralungu manga wawitamai e." 32 "Dakọe!" angkuěngu Mawu Yesus. Mangarohkě dalaị e nahunsěbangke wọ'i rědua e, kụ nahunsuě esu manga wawi ene. Kuteu manga wawi e nahuntalangke

MATIUS 8.33–9.10 21

apid'u nahuntumpa wọ'u wiwihu tagialu sarang dano e,mase něngkalěmisě. 33Měndalukadě bawi e nahuntalangsolong soa, kụ němpěběkem pa kụ apan nariadi suwawi ringangu su ruang katau niwaliuangu rohkě dalaịe. 34 Tangu sěngkasoange měngkatewe nahunsěbangnaněnsomahě Mawu Yesus. Su tempong i sire nakasilọeMawu Yesus, i sire němpědorongke sěngapam botongetadeạu i Sie maněntang bọu wanuan sire.

9 1Mawu Yesus simake e su sakaeng, kụ liměbạe rano, kụněsule su soan'E. 2 Paị sene taumata e němpanondạen

tau nipeose su anun'E, rụdaloka su těpihě. Tangu MawuYesus nakasilọe kasarian pangangimang i sire e, kụ i Sieněhengetangke su tau peosě ene angkuěng, "Pakatarimạenaung u amang! Kalawọu rosanu e seng niampungang."3Manga mananě rong agama němpěběbera su ralungunaung i sire angkuěng, "Tau ěndaịe kai mělěhodatě MawuRuata e!" 4Mawu Yesus e masingkạu něnnan sire, kụi Sie něhengetang, "Kai unụe i kamene měmpětě něnnaralakị? 5 Sude něngalembon nětatarang: měberau,'Dosanu e seng niampungang' arau, 'Pěbangungke, kụdaleng'? 6Arawe Iạ kai mapakasingkạ si kamene u sudunia ini e Ahus'u Taumata kai kawasa mangampungdosa." Tangu Mawu Yesus něhengetang su tau peosě e,"Pěbangungke, sapuạe ralokaěngu kụ kapule e!" 7 Taupeosě e něbangung dingangu napule sarang balene.8 Tangu taumata lawọ nakasilọe halě ene, něngkatakụekụ němpědalọe Mawu Ruata watụ u seng nangonggọukawasa kerene kasariane su taumata. 9 Ene wọu e MawuYesus naněntangken soa ene. Kạpahundalenge i Yesusnakasilọe maghaghělle bea sěngkatau mạiang su walempěmamaehang bea e arenge i Ma us, kụ něhengetangsi sie, "Toleko Siạ!" Tangu i Ma us něbuạe kụ mole eMawu Yesus. 10 Piạ e Mawu Yesus kạkaěnge su waleng

MATIUS 9.11–18 22

Ma us, narěntạe lai i sire maghaghělle bea riọ na mu,ringangu apang lěěnnaěngu taumata lawọe kai taumatararalaị, kụ nahungkaěng sěngkakaěng dingangu MawuYesus dingangkewelain manga murit'E. 11 Piạ i sire tauFarisi nakasilo halě ene, nakiwalọe su manga murit'uMawu Yesus, "Kawe unụe mananěn rong kamene kawekụkaěng dingangu maghaghělle bea ringangu taumatawarạdosa?" 12Mawu Yesus nakaringihě kakiwalonsire mase simimbang angkuěng, "Malahuwekae tawewahaluas'u piạ mangangundang e, piane e apan masasakị.13 Sěsuieko měnsang apa mangaleng ayet'u Winohe Susiini: 'Iạ e kai měgěgausě, tatalěntụ, balinewe sasěmbabinatang'. Batụ u Iạ diměnta walinewe kumui apammalaadilě kaiso kawe apang barạdosa e." 14 Bọu e mangatumatole si Yohanes Mananahani e němpěděnta suanum Mawu Yesus, kụ nakiwalou, "Kawe unụe i kamiringangu tau Farisi e měpěpuasa wue, arawe mangamurit'i Tuang kawe tala?" 15Mawu Yesus simimbang,"Kereapa ngae su něnnan kamene? Botonge sake susaliwangu pěkakawinge lumahunsusa kereu kaghiangese e wědang ene sutaloaran sire? Tantu tala wue! Kaihědowen su tempong kaghiang ese e alakeng bọu anunsire. Kụ su tempo ene wuhụe i sire měmpětělling. 16 Tawetaumata měnděpel'u ririsě buhu su lakụ těbe. Batụ uririsě ene kai měngahimběsọ dingangu makaghehe lakụene hakịu makakatapeng gehe e limembong kasariane.17 Kerene lai taweu makapěndalingu anggorě buhue suralungu wakuhě pisị seng těbe. Batụ u wakuhě ene e kaimạběse ringangu magholang, mase anggorě e mạboso.Anggorě buhue harusě itaho su ralungu wakuhě laiwuhu tadeạu i rědua ene mapiawe kěbị." 18 Piạ e MawuYesus kạpěhengetange su manga tumatole si YohanesMěnanahani e, ute riměntạe sěngkatau těmbonang

MATIUS 9.19–29 23

u walem pěkakaliomanengang. I sie nětumpěkuhěsu těngom Mawu Yesus dingangu něbera, "Anạkuwawine wuhu-wuhu nate. Kai karimạko i Tuang dengduměnta mědeạu makapěnělid'u liman'U e tadeạu i sieměbiahě kapia." 19 Ene Mawu Yesus dingangu mangamurit'E měngkatewe něbuạ kụ mole si sie. 20 Enekạpahundalenge kai piạ tau wawine kụ seng mapulodua su taunge karěngụe masakị dědalengangu raha,himaung si Yesus wọu likude. I sie mětě něnna u,"Manịeng kětạeng manenggehě kakingkaeng'E, iạ emang sarung mapia." Mase i sie nanenggehe humbungkakingkaengu Mawu Yesus. 21 (9:20) 22 Su orasě enelai Mawu Yesus něbihụe kụ nakasilo si sie, kụ něberau, "Pakatarimạ bue inang! Ualingu pangangimangu enakapia si kau!" Ene tau wawine e nule e wọu orasě ene.23 Bọu e Mawu Yesus narangengke su walen těmbonangu walem pěkakaliomanengange. Sarạeng i Sie nakasiloměmamusikě u pěhampugang dingangu taumata lawọměmpěgěganohạe, 24 i Sie něhengetang si sire, "Sěbangkokěbị i kamene! Dariọ ini e tawe nate; i sie kětạengmětě kị." I sire kěbị němpěheghesě Mawu Yesus. 25 Kụsarạeng taumata lawọe nahunsěbang, tangu i Sie simuě esu ralungu kamar'u rariọ e, mase nangumpaedě limane.Tangu rariọ e něbangungke. 26Habarě ene e nasěsahe sukaguwạu wanua ene. 27 Kuteu, sarạeng i Yesus dimalengbọu ene, i Sie kai niwatukangu tau wuta ruang kataukapěkuine angkuěng, "Talěntụkong kandua e Ahus'iDaud!" 28 Sarạeng i Yesus simuě su wale, tau wuta raruae himaungke si Sie. Ene i Yesus nakiwalọe si rědua, "Irua mangimang u Iạ makakaulewen dua wọu sakịe?""Mangimang Tuang!" angkuěng i rědua. 29Mase MawuYesus nanenggehe matan dědua apid'u něhengetang,"Ualingu i rua mangimang, ute kariadịe kere lěharapeng

MATIUS 9.30–10.3 24

i rua." 30 Tangu i rědua e někěllạe. Ene Mawu Yesuskai něsěding masěga-sěgadě u kumbahang měhabar'uhalě ene si sai-sai. 31 Kaiso i rědua e mang nahundalengnědalahabar'u Mawu Yesus su kạguwạu wanua ene. 32 Piại rědua kạpahulintụe, tangu piạko i anu mou nisawelangurohkě dalakị niěntudě su anung Yesus. 33Mawu Yesusnanokoleng rohkě dalakị e, kụ i anu mou e nakawerạe.Taumata lawọe něngkaherangke ringangu němpěbera u,"Kakakoạ kere ini e tawe kinasilo sarang sěnsule su Israele!" 34 Kai tau Farisi e němpěbera u, "kai těmbonang u rohkědalakị e nangonggọu kawasa si Sie mědeạu manokolěmanga rohkě dalakị e." 35 Kerene raralengu Mawu Yesusbọu soa sěmbaụ sarang soa waline, wọu kampongsěmbaụ sarang kampong baline. I Sie mạněn ro su mangawalem pěkakaliomanengang, dingangu mělěhabar'uInjilě mạanun kararatuang u Mawu. I Sie mapakạpiantaumata wọu kalawọu haghin sakị dingangu kuranguwadang. 36 Ene Mawu Yesus tụtalěntụ i sire, watụ u i sireměngkatewe nionganenge ringangu tawe makapěkapura,měsulungkewen domba tạ měndalukade. 37 Kụ i Yesusněhengetang su manga murit'E, "Paměnsakenge malawọbue, arawe měmaměnsạe kawe mahali. 38 Tangupědorongke su taghuangu waelě e tadeạu měndoloh'umamaměnsạ ipaměnsạ."

10 1Mawu Yesus kimui si sire murit'E mapulo duasu kataune piněkomolě, kụ něgěllị u kawasa si

sire apěnokol'u manga rohkě dalaị dingangu mapạkapiankalawọu haghin sakị dingangu tědụ u wadang. 2 I sire eneute kai: humotong, i Simon (isěsěbạ lai si Petrus) dingangutuarine i Andreas, mase i Yakobus dingangu tuarine iYohanes, manga anạ i Zebedeus. 3 Bọu e i Filipus dingang iBartolomeus, i Tomas dingang i Ma us maghaghělle bearingangkewen Yakobus anạ i Alfeus, dingang i Tadeus;

MATIUS 10.4–16 254mase pěngěnsueěnge i Simon, i Anu Wahani ringang iYudas Iskariot, i anu nětulạen Mawu Yesus. 5 I sire mapulodua ene niroloh'i Yesus ringangu nitumbalungang u,"Kumbahang měmpahundaleng makahumpạ u wanuambaline tau Yahudi. Dingangu abe lai kakoạ sarang soantau Samaria. 6 Kaiso kahumotongange kakoạko saranganun tau Israel apan něngkailang. 7 Pěhabarěko si sireu Ruata e sarung malighạ měparenta kere sěngkatauRatu. 8 Pakapiangkon masasakị; Pamiahěko apan nate;pakaulekong apang piạ sakịe su pisị makạtatakụ, dingangupěnokolěkon manga rohkě daralaị. I kamene sengněnarimạu kěbị ene tawe bawaehe, kụ pěmpěgěllịko laitawe bawaehe. 9Abe pěmpěbawa roitě bulaeng, roitěsalaka arau lai roitě tambaga. 10Abeko lai pěmpěbawakawih'u roitě arau lahaweng u rarua waug'u raralengu,arau sapatu, arau těking. U i sai měkěkaradiahange utehinone wue makahombang laidope. 11 Kereu i kamenemakahumpạen soa arau kampong sude, ute pěmpědeạbesi sai mapulu manarimạ i kamene. Kěngkatanạbe ringangesarạeweng i kamene měmpahundaleng kạpia wọu ene.12 Kereu i kamene kạdangenge su wale ute, pěberako,'Karimạko Mawu e měngalamatě si kamene.' 13 Kamagengtaumata su wale ene manarimạ u ene, ute pěngangadat'ue remben marěpang si sire. Kai kereu i sire tawe manarimại kamene ute kaule e kapia pangangadat'u e. 14 Kereupiạ bale arau soa tawe manarimạ i kamene arau taweurumaringihě si kamene, ute pahuntěntangkeng kamenetampạ ene ringangu tontongke awulě bọu paled'ulaedu. 15 Tahěndungeko u, su Ěllong Kiamatě, Duata emạhaěngangbe mangonggọu ampung su taumatan soanSodom dingangu Gomora e sulungken taumatan soa ene!"16 "Pědaringihěko: Iạ e měndoloh'i kamene kere dombasu taloaran dalugě marangěngisě. Kụ pakapapentesěko

MATIUS 10.17–26 26

i kamene kere těmpu ringangu pakatatulidě naung, ikamene kere paluma. 17 Pakaralěndị bue, batụ u i kamenesarung samekang kụ ipětěngo manga mělahukung. U ikamene sarung ipakasịgěsạ su kanisan sire. 18 I kamenesarung isarakang su těngom mangangawasa ringangumanga ratu ualingu i kamene kawe tumatole Siạ. Kụ sengtempone si kamene waụg'u měmpěsahiding Iạ si sireringangu su taumata apạewem běgan Duata. 19Arawekamagengu i kamene kawe i sarakang su mělahukungute, abe ghěnggangu apa hinong i werang kamene, araukereapa i kamene hinong měbisara. U apa hinong i werangkamene ene, sarung ihabarě si kamene su tempone.20U měběbisara su tempo ene e walinewe i kamene,kaiso kawe Rohkě i Amang su Sorga e su ralung i kamene.21 Sarung mariadi u taumata e sarung manarakanguanạ u sěmbaụe sěsane mědeạu ipakapate. Dinganguene lai sarung mariadi sutaloarang amange ringanguanạe. Manga anạ sarung dumokạ si ninange ringangusi amange ku manarakang i sire mědeạu pakipate.22 I kamene sarung ipěbinsị u kěbị ualingu i kamenekawe tumatole-Ku. Arawe i sai makakědang sarangpangěnsueěnge, sarung masalamatě. 23 Kereu i kamenesěsahusuang su soa sěmbaụ, ute pahuntalang solongsoa sěmbaụ. Iạ maulị si kamene: U mambeng kahěngangtěntalang i kamene reng ta nakạsuen pěpide kalawọusoang Israelě e, Ahus'u Taumata e seng diměnta. 24Muritěe walinewe limembong gěguwạ bọu mananěn rone,ringangu ěllange walinewe limembong kasěllahě wọumawune. 25 Seng kapapiane kereu sěngkatau muritěmariadi kere mananěn rone, ringangu sěngkatau ěllangekere mawune. Kereu ma mad'u wale seng nisěbạ siBeelzebul ute, rumakeleng kawe ralohom balene. I siresarung kaghělirangu areng limembong karalakise!" 26 "Abe

MATIUS 10.27–40 27

kěngkatakụ u taumata. U taweu kạlahěmbung kụ taweikasilo, dingangu taweu kạbawuni kụ tawe kasingkateng.27Apạeweng takụ nipaulị si kamene su marěndung, ulịkosu matualagě. Dingangu apạeweng nịsasiang su tulingkamene ute wohangko pakalikụ! 28Abe kěngkatakụ i sireapam měmpamate wadang, kai tawe kawasa měmpamatehimukudě e. Kai kěngkatakụben Mawu Ruata kụ kaimakạbinasa himukudě ringangkewelaing badange sunaraka. 29Hěnggeng duambaụ botonge kawěliangu roitěsěngkalěpa kakạdodokange. Maning kerene kai taweusarang sěmbaụ manawo su ěntana su likud'u kasingkại Amang i kamene. 30 Kakěpalu utạ su těmbọ u sengnirekenang kěbị. 31 Batụ u ene, abe kěngkatakụ! I kamenelimembowe maarěga wọu manga hěnggeng!" 32 "Tangu isaịewen mangakung Iạ su těngon taumata e, sarulaingtakụ iaku su těngong Amang-Ku su Sorga e. 33Arawe isaing kawe měsunialě su těngong lawọe, Iạ e lai sarungměsunial'i sie su těngong Amang-Ku su Sorga." 34 "Abepěmpangiralingu Iạ e kawe ruměntam pědarame sudunia ini. Iạ e walinewe riměntam pědarame, kaisokai pědarokạ. 35 Iạ e riměnta mapědaralaị anạu eseděduang amange, anạ bawine rěduan ninange, ringanguanạ mirara ng bawine e rěduan ninange kinara ngang.36Ore, kụ sarung mariadi sědụ kạguwakenge, ute kairalohong balene sěsane. 37 I saing kụkěndag'i amangearau i ninange limembo wọu Iạ e, tawe hinone makoạmuritě-Ku. Kerene lai isaing kụkěndagu anạe ese arauanạe wawine limembo wọu Iạ e. 38Dingangu i sain tawemapulu mamasaěng kuruisě e ringangu tumole si Siạ, utetawe hinone makoạ muritě-Ku. 39 I sai mětětatahangupěbawiahě sarung kailangeng pěbawiahe, arawe i saimětětatahangu pěbawiahě e ualingu sa ane si Siạ,e ute, sarungbe makahombang pěbawiahě." 40 "I sai

MATIUS 10.41–11.8 28

manarimạ i kamene ute, manarimạu Iạ. Dingangu i saimanarimạu Iạ e ute manarimạ i Sie něndoloh'u Iạ e. 41 Isaim manarimạu nabi, ualingu i sie kai nabi ute, sarungmanarimạ bawalise waug'u sěngkatau nabi. Dingangu isai manarimạu sěngkatau mapia ualingu i sie mapia ute,sarung manarimạ bawalise waug'u sěngkatau mapia. 42 Isai mapěnginungu sěngkatau wọu taloaran sire kasiangini e manịeng tumbạ u ake lěnding ualingu i sie kawemuritě-Ku ute, pěmpangimangke u i sie mambeng těngaděsarung manarimạ bawalise!"

11 1 Sarạeng i Yesus bọuten nangonggọu mangatěn ron'E kerene su murit'E mapulo dua e, i Sie

naněntangken tampạ ene. I Sie tamai maněn ro ringangumangeken hengetang'u Ruata su manga soa mararanine.2 I Yohanes Mananahani nạung kạtatahungkụe kainakaringihě kakakoạu munarang Kristus. Bọu e i sieněndoloh'u tumatolene pirang katau apakạkoạ saranganung Yesus pakịbalo, angkuěng, 3 "I Tuang ngae sarungduměnta kere su kědom Mawu Ruata, arau i kami kaimangampalě taumata waline?" 4Mawu Yesus simimbang,"Pěmpěbalịe kụ paulị si Yohanes apang kinaringihědingangu kinasilong kamene: 5 Tau wuta nakasilo, taupeosě nakaraleng, taumata piạ sakịe su pisị makạtatakụenule; tau wengelě nakaringihě, taumata nate e něbiahěkapia, ringangu Injilě e nihabarě bue su taumata kasiang.6 Kariangkamang kụ i sain tawe banggilu měbinsị u Iạe!" 7 Samurin manga rarolohang i Yohanes ene naraleng,tangu Mawu Yesus nanětạe něhengetang su taumata lawọmạanung Yohanes, angkuěng'E, "I kamene něngkakoạsolong banua linggi e kai někakěllạe apa? Děmpugětě ukangu anging? 8 Kai a tamai nịkakěllaěng i kamene?Arau kai sěngkatau měpěpakeang malěnggihě ngae?Taumata apam měpěpakeang kerene ute kai mětětanạ

MATIUS 11.9–20 29

su walem mararatu. 9Unụe wue i kamene makoạsolong banua linggi? Měmanda sěngkatau nabi tangu?Kahěngang bue, luhud'u něngalembo lai wọu sěngkataunabi. 10 Batụ u kai i Yohanes ene ilěhabar'u Winohe Susiini, 'Ini e kai rarolohangku, angkuěngu Mawu Ruata, Iạdimoloh'i sie pěngalimona wọ'i kamene tadeạu i siemamuka raleng baug'i kamene.' 11 Pětahěndung! Su duniaini tawe taumata limembo wọ'i Yohanes Mananahani.Maning kerene, i saing kakạdodokange su taloarangkawanuan Duata e limembowen gěguwạ wọ'i Yohanes.12Dokeng bọ'i Yohanes mạngekeng habarě sarangkengorasě ini e, kawanuan Duata e rědokatengu taumata apamměngkai mạngalạ kawasa e ringangu wuntalě. 13 Sarangdarěntang Yohanes, kalawọu tan Musa ringangu těn ronmanga nabi e měněněbal'u apang hinom mariadi. 14 Kụkereu i kamene měmpangimang bue ute, i Yohanes enekai i Elia, kụ darěntane seng nitěbalě. 15 I sain piạ tulineute pědaringihě! 16 Takụ isihing suapa tangu taumatangorasě ini e? I sire kai kere manga rariọ mạhungkaiangsu pasarě. Sěnggalipoho e měmpěkěkui si sire waline,17 'I kami měkantarị u kakantarị makaluasě si kamene,kaiso i kamene mang taweu měmpěsalai! I kami eměkantarịeweng kantarị u pěhampugang kaiso i kamenemang taweu mahunsangị!' 18 I Yohanes e riměnta --i sie něpuasa ringangu tawe nanginung anggorě; kụtaumata e němpěbera, 'I sie kai nikasetangeng!' 19 ĚndaịAhus'u Taumata e riměnta -- i Sie kimaěng dinganguněnginung; mase taumata e němpěbera, 'Kakělla tauěndaị! Kombangeng, tahawukaneng, hapịu maghaghěllebea ringangu taumata warạdosa.' Maning kerene,kai katatahuěnnan Duata e limětạ bue wọu kalawọuualine." 20 Bọu e Mawu Yesus nanětạe naněngkulěkalawọu soa, suapang i Sie kasauange měkoạ tanda

MATIUS 11.21–30 30

makalaherang. Batụ u taumata suapan soa ene tawemapulu mětobatě bọu rosan sire. 21 "Kạěngkěhang ikamene Korazim! Dingangu kaěngkěhang lai i kamene,Betsaida! U kamagengu kalawọu tanda makạlaherangnikoạe seng nariadi sutaloarang kamene su Tirusdingangu Sidon, ute angkeěnge taumata apan senesembem marěngụ němpětobatě bọu kalawọu rosansire ringangu němpělutu mase němpanawuh'u awusu těmbọ i sire. 22 Pětahěndung, u su Ěllong Kiamatě,taumatan Tirus dingangu Sidon e limembowen kalowọeampungang u Ruata wọu i kamene! 23 Ringangu i kameneKapernaum! I hengke sarang sorga ngae i kamene? Talawue! Buạ i kamene ute sarung iwahung su naraka! Ukawe mangạewe kalawọu tanda makạlaherange nikoạsutaloarang kamene e seng nikoạ lai su Sodom, ute Sodome wědangbe lai ene orasě ini! 24 Pětahěndung! U su ĚllongKiamatě e tau Sodom sarungbe limembong kalowọeampungang u Ruata e wọu i kamene!" 25 Su tempoene Mawu Yesus někaliomaneng, "O i Amang, Mawuměngěngawasa langị ringangu dunia! Iạ makitarimakasesi Kau, u kěbị ini e kinalirungu wọu mapapande ringangumatatahuěnna e, kụ nilaheu su taumata rararodọ. 26 Kụkai ene nạung mětětatahino si Amang." 27Mase MawuYesus něhengetang, "Pa kụ sạbarange seng nisarakangi Amange si Siạ. Taweu makakirala Ahusě, suliungAmang. Taweu lai makakirala si Amang, suliung Ahusě,dingangu si sai-saịewe pělahekang i Amang kahiạewengAhusě e. 28Děntako su anu-Ku i kamene kěbị apanněngkasaghedě dingangu něngkawěhạ u wawawaěnge; Iạe sarung mapangiruleng kamene. 29 Pěmpětoleko ta-Kue dingangu pěmpangěndungko si Siạ e i kamene. U Iạ inie kai masikome ringangu masanạ naung-Ku, kụ i kamenesarung makapěndang malunsemahě. 30U kalawọu ta-Ku

MATIUS 12.1–11 31

e makạluasě, dingangu wawawaěng Takụ pakipasaěng sikamene e mahaěng!"

12 1 Piạ sěnsule su ěllon Sabatě, piạ e Mawu Yesussimahe wael'u gandung, manga murit'E e nanětạe

němpaměnsạ gandung, kụ nahungkaěng batụ u kai sengkinalunusang. 2 Sarangke kinasilon tau Farisi e ute i sireněmpěberạe si Sie, "Kěllạe! Manga murit'U e limawangtorat'i kite dingangu němpěkoạbe apan isěsěding suěllon Sabatě." 3Mawu Yesus simimbang, "I kamene kaita nakạbasa apa kinoạ i Daud piạ i sie ringangu mangataumatane kinalunusang? 4 I sie kawe simuě su ralunguWalem Mawu Ruata; mase kimaěng borotě nạung sengnakoạ sasěmba su Mawu. Sěmbaliau tumuhụ torat'i kitee, i sire sěndinganenge kawe pělli mahungkaěng borotěene kaiso mantịewen manga imange wotonge. 5Araukai wědang ta nakạbasa i kamene su ralungu torat'iMusa u apang ěllon Sabatě e manga imang měmunarasu Walem Mawu, kụ lụlampa atorang'u ěllon Sabatě, kaitawe nipěsala? 6 Ta ngangko apa takụ niwera ini: ěndaịkai piạ limembong kasěllahe wọ'u Walem Mawu e. 7 Suralungu Winohe Susi e mạbawohe: I kěkapuluku e kaipěkakakěndagě e, walinewe sasěmba binatang. Kereu ikamene kahěnga-hěngang nakaěnna waweraku e, utemambeng tawe sarung mapěsalang apan tawe salane.8 Baugu Ahus'u Taumata e kai kawasa su ěllon Sabatěe." 9Mawu Yesus naněntangken tampạ ene kụ simuě suwalem pěkakaliomanengang. 10Akuteu sene kai piạ taulimane sěmběka nipatene. Pirang katau mědědeạ aị umapěsěsala Mawu Yesus kụ měmpạkibalo si Sie, "Botongemapakapian masasakị su ěllon Sabatě?" 11Mawu Yesussimimbang, "Mangawe piạ u sěngkatau wọu taloarangkamene piạ dombane, kụ su ěllon Sabatě domba enenataho su wangka maralung; kụ kereapa wue taghuang'u

MATIUS 12.12–25 32

domba e tawe měněngalě kụ mamatung domba e wọulohange? 12 Kuteu taumata e kawe limembom mạarěgawọu domba e! Kụ mạeng kerene, botonge wue mětulungutaumata su ěllon Sabatě." 13 Bọu e i Yesus něbera sutau limane nipatene sěmběka e, "Uluhěko limanu." Tauene něnguluhě limane, kụ lima ene napia kere limanesěmběka. 14Arawe taumata'm Farisi e nahunsěbangkewọu walen pěkakaliomanengange, mase němpěkakiree mědeạu mamate. 15Mawu Yesus nakahěngangke utau Farisi e piạ diale rumokạ si Sie. I Sie rimalengke wọuene kuteu kai nitoleěngu taumata lawọ-lawọ, kụ i Sienapakapian kalawọu masasakị. 16 Kụ i Sie něsědingkensire měmpěbawěken Sie su taumata waline. 17Ualinguene ute nisěhụe apang piněhengetang'u Mawu Ruatakere těbalu Nabi Yesaya, 18 "Kai ini e rarolohang-Ku Takụpinile, i Sie ikěkěndagě-Ku ringangu mětětatalahino sunaung-Ku e. Rohkě-Ku e Takụ isarakang si Sie, kalaadilě-Kue sarung ipakasingkạ su pa kụ bansa. 19 I Sie tawe sarungmanitori arau měmansagě, arau mětahawerang su mangaraleng gaghuwạ. 20Hiung napěkuhě e tawe pědiang'Eringangu solo mědědusě e tawe ukang'E. I Sie sarungmětatětolě sarang makawunạ u kạadilě; 21 pa kụ bansae samatang mělěharapě si Sie." 22 Ene niěntude su anunYesus sěngkatau wuta ringangu ta kawawera ualingupiněkawasaěngu rohkě dalakị e. Mawu Yesus napakaulentau ene hakịu i sie nakawera ringangu nakasilo. 23 Kalawọutaumata e něngkaherang kụ němpěbera u, "Walinewe iSie ini ngae Ahus'i Daud kere nạung su kědo e?" 24Arawetau Farisi nạung makạdingihě ene, i sire němpěsimbah'u,"Tau ěndaịe kětạeng makạpanokolě rohkě dalaị eualingu i Beelzebul, těmbonangu manga rohkě dalaịe, seng nangonggọu kawasa si Sie." 25Mawu Yesusmasingkạu něnnan tau Farisi e, kụ i Sie něhengetang

MATIUS 12.26–34 33

si sire, "Kamageng kararatuang sěmbaụ mapahiạ pirangkamonaěng, mase sěmbaụ dingangu waline mědaralaị,ute kararatuang ene tawe tumei, kaiso mang maromba.Dingangu soa sěmbaụ arau wọu taloarang anạ u sěngkataue měkaliaesě kụ měmpěsědụ sěmbaụ su waline ute mangmaghoghahě. 26 Kerene lai su ralungu kararatuang'usetang; kereu kamonaěng sěmbaụ měndalaị kamonaěngbaline ute, kararatuang'u setange seng napahiạ-pahiạkụ mang sarung magholang. 27 I kamene měběbera uIạ mạnokolě rohkě dalaị ualingu kawasam Beelzebul.Kamageng kerene ute, kai ualingu kawasan sai tumatole sikamene e měmpanokolě rohkě dalaị? I sire apan tumatolesi kamene hala e mapěsěsalan kamene! 28Arawe Iạe kawe mạnokolě rohkě dalaị ualingu kawasan Rohkěu Ruata. Kụ ene mangalene ute, Mawu Ruata e sengmanětạ měparenta su taloarang kamene! 29 Kereapatangu makakasuě su walen sěngkatau taumata matoghasěkụ mamulaho rarotonge, kereu i sie tawe mangikị taumatoghasě e kalimona? Mase wọu ene i sie wuhụemakapulaho rarotonge. 30 I sain tawe manumběka wọuIạ e ute nalaheu i sie rumokạ si Siạ. Dingangu i sai taweměsumbala Siạ e ute, mambeng těngadě makagholanghalě-Ku! 31Ualingu ene ute, kěngkasingkạko, kereu i saiměkěkoạ dosa ringangu měběberang lahinakang, i siewotonge i kaampung. Kai kamageng i sie měhinakangRohkě u Ruata e i sie tawe ikaampung! 32Arawe kereu isie kawe měběberang bawera ipěndokạ Ahus'u Taumata,i sie wotonge kaampung, arawe kamagengu i sie kaweměhinakang Rohkě u Ruata ute, i sie tawe kaampungang,bae orasě ini kerene lai su aheratě e!" 33 "Mědeạumakahombangbewuang kalumapia e ute kalune harusěbelai mapia. Kereu kalune ralakị, ute wuane malaing dalakị.U kai wọu wuane kapěkiralaěng kalune. 34 I kamene

MATIUS 12.35–43 34

taumata ralaị, i kamene kai makapěberawen mapiakereapa, kereu i kamene kawe ralaị? Apang iwěbera'mmohong, ute ene kai tụtompe bọu ralungu naung!35 Taumata mapia e kai měběbera manga halě mapapia ebatụ u i sie kai napene u kapia. Arawe taumata ralaị kaweměběbera manga halě daralaị e batụ u i sie kai napeneu karalaị. 36 Kụ pětahěndungko: u su Ěllong Kiamatě,sěngkatau-sěngkatau e měnalud'u apam bawerane kụtawe mětatalahino. 37U kai wọu manga waweranu halae kụ sarung ipake ipěnilakehu i kau měnsang něsalaarau nihino." 38 Bọu e pirang katau mananěn ro agamaringangu manga tau Farisi e němpěbera, "Tuang Guru,i kami kai mapulu reng makasilo si Tuang měkoạ tandamakạlaherang." 39 "Apạe karalaị dingangu kạduruhakanemanga taumata tempo ini!" angkuěng u Mawu Yesus. "Ikamene mědědorong si Siạ pěkoạ tanda makạlaherang? Ikamene tawe ghělirang u tanda makalaherange maninglaitumbạu sěmbaụ, tabeạu katewe tanda makalaherang iNabi Yunus. 40 I Yunus e nạung těllu ěllo těllu hěbi suralungu angu kinạ gěguwạ. Kerene lai Ahus'u Taumata emalaing těllu ěllo těllu hěbi su ralungu unid'u dunia. 41 SuĚllong Kiamatě tumanạ u Niniwe sarung měmpěbangungdingangu taumatang orasě ini kụ měmpěhukung i sire. Utaumatan Niniwe e kai seng němpětobatě bọu kalawọurosan sire, piạ i Yunus e seng měněnasě si sire. Kaiso orasěini e ěndaị piạkong lai nangělembong kasěllahe wọ'i Yunuse! 42 Su Ěllong Kiamatě e, datu wawine wọu wanuansěmběkang muhě e sarung měbangung dingangutaumata orasě ini e kụměhukung i sire. U i sie riměnta wọupondol'u dunia e mědeạu makaringihě kapanden Salomo.Kuteu ěndaịe kawe piạ nangělembong kasěllahe wọ'iSalomo!" 43 "Kamageng rohkě dalaị e měmpěsěbang bọupěsěngkatau, ute rohkě ene měpěpaiwuhị banua mamara

MATIUS 12.44–13.5 35

mědeạu pěngiruleěng, kaiso tawe makalahombang.44Ualingu ene i sie něberau, 'Iạ sarung měbalị kạpia suwale kụ seng takụ nitěntang.' Ene i sie nasongọe sene,kuteu wale e kawe tạ taune, wurěsi ringangu mahundugě.45Mase i sie rimaleng kụ němaringang si sire pitu rohkěbaline kụ limembong karalaịe wọ'i sie. Bọu e i sire simuěsu tau ene, kụ nětumanạ sene. Kụ pangěnsueěngekakakoạu tau ene napaliung karalakịe wọu kalamona.Kụ kerene lai sarung mariadi su taumata raralaị orasěini." 46 Ene Mawu Yesus bědang kạpěhengetange sutaumata lawọ-lawọe, tangu narěntạe i ninang'E ringanguanạ u sěmbaụ'E. I sire mạhundarisị su likude mědeạuměbisaran Sie. 47 Sěngkatau wọu taloaran taumata lawọeněberạe si Yesus, "Tuang, i ninang dingangu manga anạ usěngkataun Tuang e ene wawa su likudě. I sire mapuluměbisaran Tuang." 48Mase Mawu Yesus simimbang, "Isai i ninang-Ku? I sai manga anạ u sěngkatau-Ku?" 49 Bọue i Sie naněbọ su manga murit'E ringangu něbera u,"Kakěllạe, kai ini e i ninang-Ku ringangu manga anạ usěngkatau-Ku. 50 Taumata apam měmpěkěkoạ kapulungAmang-Ku su Sorga, ute i sie anạ u sěngkatauku ese, anạ usěngkatauku wawine ringangu i ninangku."

13 1 Su ěllo lai ene Mawu Yesus siměbangke wọuwale ene, mase nakoạ sarang biwih'u rano

e kụ kimaiang sene. 2Malawọ kahěngang taumataněmpětampung němpěliwung Mawu Yesus, hakịu enei Sie simake e su sakaeng kụ naiang, arawe taumatalawọe mạhundarisịete su apeng e. 3Mase Mawu Yesusnaněn rọeng halě lawọ něpake u papinintu kerei. "Tangukai piạ sěngkatau měnanawuhě, dimaleng nanawuhěbine," kerene Mawu Yesus nanětạu wěkene. 4 "Arakapěnawuhe, piạ e wine nasawuhě su raleng. Kụ manụ uwinalangeng e riměnta kụ bine e nasueng temọe. 5 Piạ

MATIUS 13.6–15 36

lai nasawuhě su tampạ mawatu, kụ ěntanane mahali.Manga wine ene měngkate muwo ualingu ěntananemanipị. 6Ara matangěllo e nasahengke e, tangu mangahětịe nanětạe něngkalolang bọu e nahěgu ringangu natewaug'u hamụe tawe tumanịu maralung. 7 Piạ lai winenasawuhě su taloaran manga sumpinị. Manga sumpinịenahuntuwo ringangu němpangěpisě manga hětịe ene,sarangkewen nate. 8 Kai piạbe lai wine nasawuhě suěntana mapia, mase němpěbuạ e; piạ u mahasụ, piạu ěnnungu pulo, dingangu piạbe lai něhaweng sarangtěllum pulo su sulene." 9Nasueeng běkene papinintuene Mawu Yesus něhengetang u, "I sain piạ tulinepědaringihě!" 10 Ene manga murit'i Yesus němpěhaungkedingangu němpěkiwalọe si Sie, "Kawe unụe i Tuangměpěpapinintu kereu měbisaran taumata lawọe?"11Mawu Yesus simimbang u, "Batụ u i kamene sembennionggotangu alamatě mědeạu makakasingkạu rahasiangkereapa Ruata e měparenta, arawe i sire ute tala wue.12U si sai'm piạ sarung onggotang limembong kalawọe,ringangu si sie ute sarung ipědalembo. Arawe si sain talaute, apạewen pěkadodọ si sie ute sarung panguleěng.13 Kai ene hakịu Iạ měpěpapinintu kereu měbisarantaumata lawọ, ualingu i sire měmpěměmanda wue, kaiměsulungu tawe makasasilo, i sire měmpědědaringihěbue kai měsulungu tawe makararingihě dingangu tawemakalaěnna. 14Ualingu ene ute natuhụe kere nitěbaluNabi i Yesaya, 'Ruata něhengetang: I sire sarung tatapěměmpědědaringihě kai tawe makaěnna; i sire sarungtatapě měmpěkěkakělla kai wěga wue apan seng nariadi.15U naungu sěngkawanuang ini e sen něngkalumu, tulinsire sen něbengelě, dingangu matan sire sen nipakawuta.Ini e niapakariadi tadeạu matan sire kumbahangměmanda, tulin sire kumbahang dumaringihě, naung i

MATIUS 13.16–25 37

sire kumbahang makahěngang mase kumbahang měsulesu anuku, kụ Iạ e mapakaulen sire.' " 16 "Kai ene ekapiane i kamene," angkuěngu Mawu Yesus su mangamurit'E, "u i kamene kahěnga-hěngang makạsilo ringangumakạdingihě. 17 Pětahěndungko, kai lawọ nabi ringangutaumata masa a su Ruata měměnningu kumakělla apangkěkakěllaěng i kamene orasě ini, kai i sire tawe makasilo. Isire mapulu měmpědaringihě apang kinaringih'i kameneorasě ini, kai i sire tawe makaringihě." 18 "Pědaringihěkoapa mangalem papinintu mạanun mananawuhě e.19 Bine apan nasawuhě su ralenge tabidạu taumataapan nakaringihě habar'u mạanun kereapa Ruata eměparenta, kai tawe makalaěnna. I ralakịe riměntaringangu nangaho apan seng nisawuhě su ralungunaung i sire. 20 Bine kụ nisawuhě su tampạ mawatu,tabidạu taumata kụ makạdingihě injilě ene, apid'uněnarimạ u naung maluasě. 21 Kaiso habarě ene taweněhamụ su ralungu naung'i sire, hakịu tawe mararěpang.Lěpase i sire kinahombangengu susa arau tatumbiagěkahian injilě e apid'u něsunialě. 22 Bine kụ nasawuhěsu taloaran sumpinị e tabidạu taumata makạdingihěinjil'u Ruata, kaiso kai ghụgěnggangu pěbawiah'i sireringangu mapulum pěbawiahě marange. Ualingu ene,injilě e nahepesě su ralungu naung i sire hakịewen tawebuane. 23Arawe wine kụ nasawuhě su ěntana mapiae tabidạu taumata apam makạdingihě injilě e apid'unakahěngang. I sire měmpěbua malawọ, piạ u mahasụ,piạ u ěnnungu pulo, ringangu piạ u lai těllum pulo susulene kalawọe." 24Mawu Yesus něběke papinintu laiwaline su taumata lawọe angkuěng'E, "Kereu Mawu Ruatae měparenta ute kakakoạe kai měsulungu papinintu kerei:Piạ sěngkatau mělahěnsinuang nangasị u wine mapia suwaele. 25 Su sěhěbi piạ i sire kạpahun kịe kěbị, sědụe

MATIUS 13.26–36 38

riměnta nanawuhu wineng ěhe su taloarang gandungene, mase něnggeang. 26 Sarạeng manga gandung enemuwọe ringangu manga wurạe němpěsongkangke,

kuteu manga ěhe kinasilọe lai. 27 Kuteu manga ěllangeněmpěsongọe su anun taghuang u waelě e ringanguněmpěbera, 'I tuang balinewe měsěsuangu wine mapia suwael'i Tuang? Kụ kai kereapa tangu sarang kawe piạ ěhemuwo sene?' 28 Taghuangu waelě e simimbang u, 'Ene

e kai nịkakoạ u sědụ.' Mase manga ěllange němpěberạekapia, 'I tuang mapulu kereu manga ěhe ene tamaiěbukang i kami?' 29 'Balạe,' angkuěng'E, 'U kamagenguěhe e kawe ěbukang ute měntěhang gandung kawe laimaěbụ dingang. 30 Balạe apatuwo sěngkakatuwo sarangpamaměnsạe. Iạ e hědowen měbera su taumata apanměmaměnsạu: Komolěko kalamona manga ěhe e, ikị kụtutung. Masene pěmpangomolě gandung kụ desọ suralungu wasung.' " 31Mawu Yesus něběkeng lai papinintusěmbaụ su taumata lawọ, angkuěng'E, "Kawasan Duatae, kakakoạe kai kere papinintu: Bakị u sasawi sěmbaụnialạu sěngkatau, kụ nisuange su waele. 32 Bakị u sasawiene kai kakạdọdokangu kěbị bine. Kai kamageng sengtumuwo e ute i sie makoạ kasariaěngu pa kụ sasuang. Isie makoạ kakaluang gaghuwạ hakịewen pěběbaesangumanụ u kinoaěng su manga lelange." 33Mawu Yesusněběken lai papinintu waline sěmbaụ su taumata lawọu,"Kawasang Mawu e kai kere kakakoạu lahaesě nialạ usěngkatau wawine, kụ nikaugě nipědalaụ u tapoěng ěpạpulo su literě sarang nasue muwo!" 34 Kěbịe nitěn ro'mMawu Yesus su taumata lawọe ringangu papinintu.35Ualingu ene nasěhụe apang kụ nitěbalu nabi u, "Iạe sarung měpapinintu kereu mahumbisaran sire; Iạ esarung mělaheu kalawọu apam mạpapěnnisě dokeng bọukarariadin dunia ini." 36 Bọu e Mawu Yesus něnggeangken

MATIUS 13.37–47 39

taumata lawọe, mase rimangeng su wale. Manga muritě ehimaungke kụ němpěberau, "Kěnangko i Tuang pěnualagěsi kami mangalem papinintun ěhe su taloarang gandunge." 37Mawu Yesus simimbang, "Měnanawuhě bine kụmapia e ute kai Ahus'u Taumata. 38 Baelě ene ute kairunia ini. Bine e mapia ene kai taumata apan seng nariadikawanuan Duata e. Manga ěhe e ute kai apan taumatakụ manumběka setang. 39 Sědụ kụ měsěsuangu mangaěhe ene ute kai setang. Tempom pěmaměnsạe ute kaiĚllong Kiamatě, dingangu taumata apan mạměnsạe utekai manga malạekatě. 40 Kereewe ěhe e nịkakomolědingangu nịtatutung su putung, kerene lai sarung suĚllong Kiamatě e. 41Ahus'u Taumata e sarung dumolohumanga malạekatě měmpangomolu apam makawodaịtaumata měbarạdosa, ringangu kalawọu taumata apamměmpěkěkoạ dalakịe wọu taloaran umat'E. 42 I sirekěbịe sarung iwahung su ralungu sunggilě piạ putungerụděllị; kụ sene i sire sarung piạ parahulungkang dingangumětatahangu sigěsạ. 43 Kụ i sai měmpěkěkoạ kapulunMawu e sarung sụsěnnang kere matangěllo su WanuanDuata Wuhu e, Ruatạe i Amang i sire. Kụ kereu piạtuli ute pědaringihěko!" 44 "Kamagengu Mawu Ruataměparenta kakakoạe kai kere papinintu ini: kai piạ arětạkụ mạlaambung su ralungu ěntana kụ nikaěbakengusěngkataue, mase nilěbing kapia su ralungu ěntana. Tangukahiạen daluase tau ene něbalụen pa kụ darotonge, masesaụ něsule kụ namělli ěntana ene." 45 "Kamagengu MawuRuata měparenta kakakoạe kai kere papinintu ini: U kai piạsěngkatau tahapědagang mědědeạ mu ara maralěgadě.46 Kuteu sarạeng i sie nakahombangke mu ara sěmbaụ kụtawe sihinge kalěnggihe, tangu i sie ringangu tamai něbalụu kěbị darotonge, bọu e namělli mu ara sěmbaụ ene."47 "Kamagengu Mawu Ruata měparenta kakakoạe kai

MATIUS 13.48–58 40

nisihing su soma nipěllọ su rano, kụ nakaliwung kalawọuhaghing kinạ. 48 Sarạeng soma e napeneeng kinạ, uteniwoleng sarang dulunge kahian měnanoma. Bọu e isire nahungkaiang němpamile kinạ. Apang mapapia enitaho su manga luweng kinạ, arawe apan daralakisěe ute nirěmme i sire. 49 Kerene lai su Ěllong Kiamatě,manga malạekatě e sarung mapědalahaen taumata apandalai bọu taumata apam měkěkoạ kapulun Duata. 50 Bọuene taumata apan dalaịe sarung iwahung su putungu rapuhang. Sene tangu i sire sarung mahulungkangdingangu masigěsạ." 51 "Kụ i kamene nakaěnnawe kěbịtamai ene?" kakiwalong Yesus. "Nakaěnna Tuang!"sasimbang i sire. 52Mase Mawu Yesus něhengetang, "Kaiene hakịu apam měmpạněn ro agama kụ seng nakoạkawanuan Duata e, kai měsulungu sěngkatau taghuanguwale kụ nangukahě apaliwụ buhu ringangu těbe wọupěndaresoěnge." 53 Ene, sarạeng nasueeng běkene siYesus kalawọu papinintu tamai ene, i Sie něnggeangkewọu ene, 54 bọu e něsule solong banuane. Paịse tangu iSie simuě e naněn ro su kanisa, ringangu su taumata apandụdaringihě si Sie sene měngkai rụdalinaụ. Ungkuěngi sire u, "Kai wọu apa i Sie ini nakahombang kapandekerene? Dingangu kai wọu apa wue i Sie nakahombangkawasa makapěkoạ halě makạdalinaụe? 55 Karạ kai anạu basě u kalu i Sie? Karạ kai i ninange i Maria; ringangumanga anạ u sěngkataune i Yakobus, i Yusup, i Simon,dingang i Yudas? 56Dingangu karạ kawe mětětanạ sini laimanga wawinene? Kai wọu apa i Sie nakahombang kěbịene?" 57 Tangu i sire tawe měnarimạ i Yesus. Bọu ene iYesus něhengetang si sire u, "Sěngkatau nabi e lěadatengbalạewe su tampạ sude, tabeạu katewe su wanuane halaarau su walene hala e." 58 Tangu Mawu Yesus e tawe

MATIUS 14.1–12 41

někoạ halě makạdalinaụ na mu sene, watụ u i sire taweměmpangimang.

14 1 Su tempo ene i Herodes datung Galilea enakaringihě teleng u mạanun Mawu Yesus. 2 Kụ

i Herodes e něberạe su manga ěllange, "Nalahe u inimang i Yohanes Mananahani e něbangung bọu taloarantaumata nate! Kụ kai ene hakịu i Sie makapěkoạ halěmakạdalinaụ." 3 Batụ u kalamonang ene i Herodes kaiseng bọu nakisame i Yohanes mase nipakihapusě bọue nipakitahungkụ. I Herodes někoạ kerene kai ualingukakakoạ i Herodias, kawingu tuarine sěsane i Filipus. 4Unạung i Yohanes kai wọu něbera kere ini si Herodes,"Kumbahang i kau měkawing dingang i Herodias!" 5 Kuteunạung kapulung Herodes e kai měmate si Yohanes, kaisoi sie mạtakụ u taumata lawọe, baug'u taumata lawọemạngiralingu i Yohanes e kai nabi. 6 Su tempọeng i Herodesměsěsaliwangkeng ěllong kinariadiange, anạ i Herodiasmahuala e něsalai su těngong lawọ. Pěsasalaine měngkatemakạluasě naung i Herodes, 7 hakịu i Herodes někědo sisie ringangu kạsalune balạewe apan dorongange, sarungonggotang si sie. 8Ualingu niwurungangken ninange utemahuala ene něbera, "Iạ mědorong těmbọ i YohanesMananahani e onggọ si siạ orasě ini e lai kụ taho subaki!" 9Nakaringihě dorong ene, i Herodes e měngkatenasusa-susa naunge. Kai ualingu i sie seng něsalu sutěngong kalawọu sakene, i sie něparenta tadeạu rorongumahuala ene pakịtuhuke. 10 I sie rimoloh'u taumataapakakoạ sarang tahungkụe mědeạu iapamotọ těmbọ iYohanes. 11 Bọu e těmbọ i Yohanes e nisuě mạtatalendengsu wowom baki kụ nionggọ su mahuala ene. Masemahuala ene naněpase lai sarang anun ninange. 12 Bọuene manga murit'i Yohanes e nahunděntạe němpěngalạbạdang i Yohanes kụ nịdalěbing. Bọu e i sire nahunděntạe

MATIUS 14.13–24 42

němpěhabar'u ene si Yesus. 13 Piạ i Yesus nakaringihěhabarě e, i Sie simake sakaeng sěsane kụ nangaling bọuene nětěngkahae. Kuteu halě ene kinaringihen taumataute, i sire němpaněntangkeng manga soan sire kụ molesi Yesus, nahulěngang. 14 Ene Mawu Yesus natumpạe wọusakaeng kụ nakasilo taumata lawọe, i Sie malěntụensire. Mase i Sie napakapiạen taumata masasakịe sutaloaran sire. 15 Sěngkawawěllone, manga murit'i Yesus ehimaungke kụ němpěbera si Sie, "Ěndaung seng bawěllokuteu tampạ ini e maghea. Mapiawe i Tuang pěndolohensire ini aparaleng, tadeạu makapamělliwe kaěng su mangaapang kampong." 16 "Ta wahaluasu i sire tamai," ungkuěngi Yesus, "i kamene e pakaěng i sire." 17 "I kami e kětạewenmạnaghuang borotě limambaụ dingangu kinạ duambua!"Ungkuěngu manga murit'i Yesus e. 18 "Ěntude ramahi,"ungkuěng i Yesus. 19 Bọu ene i Sie napakaiangu taumatalawọe su rěmpugě. Bọu e i Sie nangalạe borotě limam baụdingangu kinạ duambua, mase rimalingara solong langị,dingangu nakitarimakase su Mawu Ruata. Bọu ene i Sienangangompeng borotě e ringangu limane kụ něgěllịe sumanga murit'E pakịbalawuhě su taumata lawọe. 20 I sirekěbịe nahungkaěngke sarang něngkalaedě. Bọu e mangamurit'E němpangomolě lěmbeng kaěnge, mapulo duasu luwene napene. 21Apan němpěkaěng su tempo eneute mangawe lima hiwu su kataune, ta narekeng mangawawine ringangu manga rariọ. 22 Bọu e Mawu Yesusdimoloh'u manga murit'E nipěsakaeng kụ piněngalamonasi Sie rumakị sarang sěmběkan dano, těntalang i Sie rengměděndoloh'u taumata lawọ iapakạpule e. 23 Sarạengtaumata lawọe napule, Mawu Yesus simakạe su wulude,i Sie sěsane někaliomaneng. Ene nahěbịe, kai MawuYesus e mang bědang sene. 24 Kuteu sakaeng nisakeěngumanga murit'i Yesus e, seng su loang u rano. Sakaenge

MATIUS 14.25–15.2 43

mangkewen ipědědarereh'u wělladě e, u anginge kaiipěsěsomah'u sakaeng. 25 Su wěllạ u pukulě tatělluringangu pukulě ěnnung malukadě, Mawu Yesus himaungsi sire, rụdalengke su wowong ake e. 26 Sarạeng mangamuritě nakasilo si Sie rụdaleng su wowong ake tangu isire měngkate apa himěkosě. "Himukudě!" kakiạ i sireněngkatakụ. 27Arawe Mawu Yesus e měngkatewe lighạsimimbahě si sire u, "Pakalenehěko! Iạ e kai i Yesus, abekatakụ!" 28Mase i Petrus e něberạe, "Kereu Mawu e kawei Yesus, ute aparalengko iạ e solong anun'U su wowongake." 29 "Děntạe," ungkuěng i Yesus. Kụ i Petrus mumpạewọu sakaeng, kạdalenge su wowong ake e kụ makoạsolong anung Yesus. 30 Kuteu piạ e i Petrus nakasilou kawekaihạe anging su rano e, tangu natakụe i sie ringangunanětạe kakạbuluse. "Mawu ambangeko!" kakiạe.31 Ene i Yesus měngkatewe lighạ nanguluh'u liman'E kụněhěgo si sie, ringangu něhengetang, "Petrus, Petrus,i kau e měngkai wědang gụgoěu Iạ?" 32Mase i rědua esimake e su sakaenge, kụ anginge lai nalědạe. 33 Tangumanga murit'i Yesus apan su sakaenge nasịhaungke kụněmpěsuba si Sie. I sire němpěberau, "Mamben těngaděu. Mawu e kai Ahus'u Ruata!" 34 Ene piạ e i sire narakịe susěmběkan dano, i sire mumpạe su Genesaret. 35 Kuteusarạeng taumata sene nakasilo u kai i Yesus diměntae,tangu i sire měngkatewe napěkakekeng habarě ene sukaguwạu wanua mạngělikụ soa ene. Mase kakěpalewemmasasakị e niěntuden sire su anung Yesus. 36 Kụ i sireněmpědorong si Sie tadeạu wotongke manenggehě lakụe,manịeng kětạeng humbun'E. Kụ kěbị apan nanenggehě enapiạe.

15 1 Tau Farisi sěngkomolang dingangu mananěn roagama pira-pira wọu Yerusalem nahunděnta solong

anung Yesus. I sire němpěkiwalo si Sie, 2 "Unụe manga

MATIUS 15.3–15 44

murit'U kawe lụlampa tundung i upung gaghurang i kite?Mageng mahungkaěng, i sire kawe tawe měmpanguhasěliman sire kalamona kere su atorange!" 3Mawu Yesus utesimimbangke si sire ungkuěng, "Kụ kawe unụe i kamenemalaing lụlampa parentang Duata ualingu pamamewetundung i upung gaghurang i kamene? 4UMawu Ruata kainěhengetang, 'Pangadatě si amangu ringangu si ninangu,kụ i sai měngane si amang dingangu si ninange ute hinongpateěng.' 5Arawe ungkuěng i kamene ute, mạeng u piạu měbera su gaghurange, 'Apạe angkeěng takụ ighěllị siamangku ringangu si ninangku, seng takụ nịsasěmba suRuata,' 6 tangu tau ene seng tawe wahaluas'u měngadatěgaghurange. Kụ, ualingken tundung i upung gaghurang ikamene, ute i kamene kawe měměmalang hengetang'uMawu Ruata. 7 I kamene kai tau mělle! Nihino-hino apannitěbalu Nabi Yesaya mạanung kamene, u, 8 'Kai kereini ungkuěngu Mawu: Umatě ini e kai měmpạngadat'uwiwih'i sire si Siạ, arawe naung i sire ute maraung Iạ.9 Tawe gunane i sire měmpangadatě Siạ, batụ u i sirekai mạněn rong atorangu taumata isěsihing i sire suatorangku.' " 10 Tangu Mawu Yesus kimuịe taumata lawọekụ něhengetang si sire, "Pěmpědaringihěko mědeạumakaěnna! 11Apan seng nawoko su mohonge tawemakakalamuhụ taumata; tumbạeng apang mạlua wọumohonge, ute kai ene makạkalamuhụ si sie." 12Masemanga murit'i Yesus nahunděnta kụ němpěbera si Sie,"Masingkạ bue i Tuang u i sire tau Farisi e kawe niměnggạunakaringihě hengetang i Tuang kawe kerene?" 13MawuYesus simimbang, "Apạewen sasuang kụ baline nisuang iAmang-Ku su Sorga e, kai ěbukang. 14Manịeng aị sěmpikei sire tau Farisi ene. I sire kai měngangahạ buta; kụ kereukawe wuta měngahạ buta ute i rědua měngkawunsalěsěngkawunsalě su ralungu songe." 15 Ene i Petrus něberạe

MATIUS 15.16–29 45

si Sie, "Tulungko i Tuang pělaheu papinintu ene si kami."16 Kuteu Mawu Yesus simimbang si sire, "Kai ta nakaěnnai kamene? 17 Kai wěga i kamene, u apam masuě sumohonge kawe sumuě su ang, kụ bọu e suměbangkapia? 18Arawe apan sụsěbang bọu mohong, ute kaiměběbuạ bọu naung; kụ kai ene makạdiadi taumatamalamuhụ. 19U kai wọu ralungu naunge pěběbuakenguněnna raralakịe, makạuali taumata měmate, mawuang,

měsundalě, mětako, měsahiding kon , ringanguměhodatě. 20 Kakakoạ tamai ene makạuali taumatamalamuhụ, kai walinebe kumaěng u lima ta nịuhasě."21 Bọu e Mawu Yesus dimalengke naněntangu tampạene solong banua maraning soan Tirus dingangu Sidon.22 Ene piạ e sěngkatau wawineng Kanaan bọu wanua ene,lụhaung si Yesus kapěkěkuine, "Ahus'i Daud, talěntụkongiạ! Anạku wawine e kai niwaliuangu rohkě dalakị kụ tangukakakoạe marasai." 23Mawu Yesus e měngkate tawekěndịe. Tangu manga murit'E němpěhaungke si Sie kụněmpědorong, "Tuang, dolohěko apěngensọ bawineěndaịe pakarau. I sie měngkate kětạeng měgěgahe sulikud'i kite!" 24Mawu Yesus simimbang, "Iạ e nirolohěsamatang baug'u kawanuang Israel e, tumange si sireapan něngkapalidě." 25 Tau wawine ene himaungkekụ něsuba si Yesus kạpěberane, "Tulungko iạ, Mawu!"26 Kai i Yesus simimbang, "Tawe hinone měngalạ kaěngu palahanạ kụ iteledě su manga asu." 27 "Kerene wue,Mawu," ungkuěngu wawine ene, "arawe asu e malaingkụkaěng manga popahě apan měngkạhondosě bọumedan mawune." 28Mase Mawu Yesus něhengetangkesi sie, "Ei wawine, mambeng masaria pěngangimangue! Kariadịe apan dědorongangu e!" Tangu wọuten orasěene anạe napiạe. 29 Ene Mawu Yesus naněntangkentampạ ene, kụ siměle e wiwih'u Ranong Galilea e. Bọu

MATIUS 15.30–39 46

e i Sie simaka su wěn he kụ naiang sene. 30Malawọtaumata nahunděnta su anun'E němpangěntud'u taukempalě, buta, peosě, mou ringangkewelain masasakịbaline. I sire němpanondang masasakị ene su těngongYesus, kụ i Sie napakapian sire ene. 31 Taumata lawọapan ene sene měngkate apa měngkạherang, makạsilọe apang mou makawera, kempalě něngkapia, peosěmakạdaleng, dingangu wuta makạsilo. Kụ i sire měngkateměmpědědalo Mawu Ruatang Israel. 32 Ene MawuYesus kimuịe manga murit'E mase něhengetang, "Iạ etụtalěntụ u taumata lawọ ini. Seng těllu ěllo karěngụe isire měngkai ringangku kuteu i sire seng tạ u kanengang.Iạ mạdiri wue i sire měngkapule dingangu ang tạ lohone,kibasị'u i sire mapinsang su raleng." 33Mase mangamurit'i Yesus nakiwalọe si Sie, "Kai makaěbạ kaěngbọu apa i kite su wanua maghea ini waug'u taumatakalawọe ini?" 34 "Pirambaụ borotě si kamene? MawuYesus nakiwalo si sire." "Pitumbaụ dingangu kinạ darodọpirambua." 35 Tangu Mawu Yesus nangorọe taumatalawọe niapahungkaiang su ěntana. 36Mase i Sie nangalạeborotě pitumbaụ dingangu kinạe kụ bọu e nakitarimakasesu Mawu. Bọu ene piněkakakempangete borotě dingangukinạe ringangu liman'E, mase něgone e su mangamurit'E. Kụ i sire němpamahiạe su taumata lawọ ene.37 Kụ i sire nahungkaěng kěbị sarang něngkalaedě. Bọuene i sire němpěngomole manga lěmbeng kaěnge. Kěbịkalawọe pitung kěmbuahě napene. 38 Kalawọu mangaese apan nahungkaěng su orasě ene tangu nạung ěpạ uhiwu su kataune, tawe nạdekeng manga wawine ringangumanga rariọ e. 39 Bọu e Mawu Yesus něndoloh'u taumatalawọe pinakapule. I Sie simake e su sakaenge, kụ nawunạuwanuang Magadan.

MATIUS 16.1–11 47

16 1 Piạko tau Farisi ringangu Saduki pirang kataunahunděnta su anung Yesus měhěbagě si Sie. I sire

němpědorong u i Sie apěkěkoạko tanda makạlaherangpạnahuntěngad'u rarěntan'E kai wọu anun Duata.2Mawu Yesus simimbang, ["Kamagengu matangěllo ekạsědạe, i kamene mạulị u, 'Wanua e mapia, u langịekawe mahamụ.' 3Dingangu malukade wue ute, i kameneněbera u, 'Sahěllo ini e rumasehě, u langịe kawe mahamụdingangu malělubě.' Ho, i kamene masingkạbe měpatehěbanua ringangu makasilowe kakoạu langịe, arawe ta alantempo e kawe tawe ika ghad'i kamene!"] 4 "Kai apạekaralaị dingangu kawawalětohě taumatang orasě ini. Ikamene měgěgaus'u Iạ e apěkěkoạ tanda makạlaherang.I kamene tawe panọdekangu tanda makạlaherangesarang sěmbaụ tabeạu katewe tanda makạlaherangbọu Nabi Yunus." Sarạeng bọu něhengetang kerene, iYesus e naněntangken sire, mase rimaleng. 5 Piạ e mangamurit'i Yesus nahumpạen sěmběkan dano e, wuhụekinasingkateng i sire u i sire kawe niwule něbawa borotě.6 I Yesus něhengetangke si sire, "Pakatateghang bue suragin tau Farisi ringangu tau Yahudi e." 7Nakaringihemanga wawera'm Mawu Yesus e, manga murit'E nanětạeněmpahumbisara sěmbaụ su waline. "I Sie něbera kerenee kai puhinengu i kite tawe němpěbawa borotě e."8Mawu Yesus e masingkạ u apang ipạhumbisaran sire. Kụi Sie něhengetang, "Unụe i kamene měmpạhumbisarantawe borotě niwawang kamene? I kamene kadodọpangangimang e! 9 Kai wědang ta nakaěnna i kamenengae? Kai ta nakatahěndung i kamene borotě limam baụtakụ piněpapahiạ baugu lima hiwu su kataune? Pirangluwe lěmbeng kaěng nịkakomol'i kamene? 10 Kụ kereapawue borotě pitu ene waugu ěpạ u hiwu su kataune?Piran luwe lěmbeng kaěng nịkakomol'i kamene. 11 Kawe

MATIUS 16.12–22 48

nakoạ kereapa ho i kamene mang ta makalaěnna, u Iạ,tawe malaanum borotě si kamene? Pakatateghang buesu wawitaugu tau Farisi ringangu Saduki!" 12 Kasueěngemanga murit'i Yesus e nakaěnnạe u Mawu Yesus mạulịupakatateghang e walinewe apětě họ u ragi kakaugěborotě e, kaiso kawe apětětěghangu manga těn rongtau Farisi ringangu Saduki. 13Mawu Yesus nakoạe sarangbanua maraning soang Kaisarea Filipi. Sene i Sie kainakiwalo su manga murit'E, "Ungkuěng u taumata e, kaii sai Ahus'u Taumata e uade?" 14Manga murit'E naulịu, "Angkuěngu sěnggạ i Yohanes Mananahani, sěnggạewue mạulị u i Elia. I sireewe lai waline ute mạulị u iYeremia, arau sěngkatau wọu taloaran manga nabi."15 "Arawe su něnnan kamene hala, i sai wue tangu Iạ e?"angkuěng i Yesus si sire. 16 Ene i Petrus simimbangu, "ITuang kai Ratu Mananalamatě, Ahus'u Ruata Kụ Biahě."17 "Kariangkamang i kau, Simon anạ i Yona!" ungkuěng iYesus, "U walinewe taumata nělaheu ene si kamene, kaisokai i Amang-Ku su Sorga. 18Ualingu ene tangu kasingkạko,i kau e kai i Petrus, batu hanibě, kụ su wowom batusasukunang ini e takụ pamě kang u gaheda-Ku; kụ taweikawatạ maning lai papate! 19 Iạ e sarung měgěllị u kakunsịu Runian Duata Wuhu e si kau. Kụ apạewen isěsědingu sudunia e malaing isěsědingu su sorga. Dingangu apạewennětatalahino angkuěngu su dunia e, ute nětatalahinolai su sorga." 20 Bọu e Mawu Yesus měsěsědingu mangamurit'E tadeạu i sire kumbahang maulị si sai-sai u i Siekawe Ratu Mananalamatě. 21Nanětạ bọu tempo eneMawu Yesus naulị malahe su manga murit'E, u i Sie hinongsolong Yerusalem kụ mětatahangu sunsara lawọ bọumanga těmbonange, manga imang těmbonange dingangumanga mananěn rong agama. I Sie sarung pateěng, kaisosu katěllu ěllone i Sie sarung iapěbangung kapia. 22 Kuteu i

MATIUS 16.23–17.4 49

Petrus kai namoleng si Yesus solong sěndihange ringanguněbera si Sie, ungkuěnge, "Karimạko Mawu Ruata emapakaraung ene Mawu! Kumbahang bue halě enehumombang si Kau Mawu!" 23 Ene Mawu Yesus něbihụemase něbera si Petrus, "Pamehọ e i kau wọu ini setang!I kau e kai mạnahaghe si Siạ. Tiněnnanue kai něnnantaumata; balinewe něnnan Duata!" 24 Bọu e MawuYesus něhengetangke su manga murit'E, "I sai mapulutumole si Siạ, ute harusě mě mbuleng batangengesěsane, kụ pamasaěng kuruise kụ měngkatewe tole siSiạ e. 25U i sai mapulu mětahuntěndạ u pěbawiahe, utesarung kailangengu pěbawiahe. Arawe i sai manarakangupěbawiahe waug'u Iạ e, ute sarung makahombang ene.26 Kai apạe untune su pěsěngkatau, kereu kạguwạudunia ini makoạ tataghuanenge arawe i sie kailangengupěbawiahě e? Botonge pěbawiahě e kasaliuangu apa-apa?27 Selain tawe karěngụe Ahus'u Taumata mahundingangumanga malạekatě e sarung duměnta ringangu kawasangAmange. Su tempo ene i Sie sarung mamalisě susěngkatau-sěngkatau tuhụewe kakanoạe. 28 Kasingkạko!U wọu taloarang kamene ěndaịe piạ u ta nakasilo Ahus'uTaumata ruměnta kere sěngkatau Ratu."

17 1 Ěnnungu ěllo samurim Mawu Yesus namaringangsi Petrus děduang Yakobus dingangu tuarine i

Yohanes, němpěněntani solong bulude marange sěmbaụ.2 Su kěllaěng i sire, Mawu Yesus kai něbalui ghahịe: Ga n'Esụsěnnang kere matangěllo ringangu pakeange kụkerongmawira. 3Mase i sire těllu manga murit'E nakasilo si Musarěduan Elia mạhumbisara ringangu Mawu Yesus. 4Masei Petrus něbera su Mawu Yesus, "Mawu, kai kapaelěpěndange i kite su tampạ ini. Kereu Mawu maluasěute iạ e reng mamětị selo tatěllu sini, sěmbaụ bauguMawu, sěmbaụ baug'i Musa, ringangu sěmbaụewe lai

MATIUS 17.5–17 50

e waug'i Elia." 5 Kuteu i Petrus deng kapěběberane,tangu winawa matuala-tualagě e na mbuhungke sisire kụ bọu ralungu winawa ene kinaringihe ngihěměběbera, "Ini e kai Ahusě-Ku ikěkěndagě. I Sie kaimakạlahimpulu naungku e. Daringihe i Sie!" 6 Lěpasemanga murit'i Yesus himaung nakaringihe ngihě ene, isire měngkatewe apa něngkatakụ hakịu něngkasumagě suěntana. 7Arawe Mawu Yesus himaung kụ nanenggehěsi sire, "Pěbangungke," angkuěng'E, "abe kěngkatakụ!"8 Sarạeng i sire němpamandạe, i sire tawe nakasilo sisai-sai tumbạben Mawu Yesus sěsane. 9 Piạ e i sirekạpahunděsunge wọu wulude ene, Mawu Yesus kaiměgěgěllịu ingate si sire, "Abe pěmpěhabarě si sai-saiapang kinasilong kamene buhu-wuhu, těntalang Ahus'uTaumata e reng tawe niapěbangung bọu papatene."10Manga murit'i Yesus nakiwalọe si Sie, "Kawe unụemananěn rong agama e němpěbera u i Elia kai harusěduměnta kalamona?" 11Mawu Yesus simimbang,"Mambeng kahěngang i Elia riměnta kụ i sie sarungměngulị kěbị. 12 Kai Iạ e maulị si kamene, i Elia sengdiměnta, arawe taumata e tawe nakakirala si sie, kaiso isire němpěkoạ si sie walạewe kapulun sire. Kụ kerene lai isire sarung měmpěkoạ Ahus'u Taumata." 13Mase mangamurit'E nakaěnnạe u i Yesusměběbisaramạanung YohanesMananahani. 14 Piạ i Yesus dingang'i sire těllu murit'Eněbalị solong anun taumata lawọ ene, piạ sěngkatau esehimaung, kụ nětumpěkuhě su těngong Yesus, 15 ringanguněbera, "Tuang, talěntụkong anạku. I sie kai nitanggaěngusakị u wawi. Tatanggang sakị u wawi e měngkate apamakasunsara, hakịu i sie seng tawe pale e mawunsalěsu putung arau su ake. 16 Iạ seng bọu nangěntud'isie su manga murit'i Tuang, kai i sire tawe nakapia sisie." 17Mawu Yesus simimbang, "Balinewe malongkọ

MATIUS 17.18–26 51

i kamene ini! I kamene mangkewen taumata lụlawangdingangu tawe měmpangangimang. Delaing kạděngụeIạ mětanạ dingang'i kamene ringangu mě ngkědangualing'i kamene? Mahịe tonda rariọ ene!" 18Mase MawuYesus e namalěndihě rohkě dalakị su ralungu rariọ eneniapasěbang. Tangu rohkě dalakị e siměbangke, kụ dariọene nule e lai orasě ene. 19 Bọu e manga murit'i Yesusněmpěhaungke si Sie pěsěngkatau kụ makịbalo si Sie,"Tuang! unụe i kami tawe makatokolě rohkě dalakịene?" 20Mawu Yesus simimbang, "Suwụ u i kamenekadodọ pangangimang e. Tahěndungeko! Kamagengi kamene piạbe pangangimang i kamene kadiongengkere kạguwạu wakị u sawi, ute i kamene makapěbera suwulude ini, u, 'Pangalingko sarang pai!' mambeng těngaděbulude ini sarung maaling. Taweu ta ikakoạ i kamene!21 [Kai rohkě dalakị kere ini e kětạeng botonge ikatokolukakaliomaneng dingangu pětatatělling samatang.]"22 Piạ e manga murit'i Yesus měmpětětampung suGalilea, Mawu Yesus něhengetang si sire, "Selaing tawekarěngụe, Ahus'u Taumata e sarung isarakang su kawasantaumata. 23 I Sie sarung pateěng, kaiso su katěllu ěllonei Sie sarungbe iapěbangung." Tangu manga murit'Eměngkate něngkasusa tawe sihinge. 24 Sarạeng MawuYesus dingangu manga murit'E narěntạe su Kapernaum,maghaghělle pajak u Walem Mawu e nahunděnta anumPetrus dingangu nakiwalo, "Mananěn ronu e mạmaehěbepajak u walem Mawu arau tala?" 25 I Petrus simimbang,"Mạmaehě!" Sarạeng i Petrus e napule, Mawu Yesusnakiwalo si sie kalamona, "Simon, kerea su něnnanu e?I sai harusě mamaehě bea arau pajakě su těmbonang udunia ini e? Kawanua arau taumata raghị?" 26 "Tau raghị,"angkuěng i Petrus. "Kamageng kerene," angkuěngu MawuYesus, "pamanuane sembeng tawe wahaluas'u mamaehě

MATIUS 17.27–18.10 52

ho. 27 Kai kumbahangbe i kite makaněnggạ pěndang i sireene. Kụ dakọe solong dano pěngeke. Alạko kinạ nikaalạuhumotonge. Su ralungu mohonge ene tangu, sarungmakahombang doitě kụ seng botonge makawaehě pajak'ikadua. Alạko roitě ene kụ baehěko pajak'i kadua bauguWalem Mawu si sire."

18 1 Su tempo ene manga murit'i Yesus himaungke siSie kụ nakiwalo, "I sai ngae lěěnnaěng kasěllaheng

e su taloarang kawanuan Duata?" 2Mawu Yesus kimuịesěngkatau rariọ kadodọ, kụ niapararisị su těngon sire.3Mase Mawu Yesus něhengetang, "Pangimangke! Ukětạeng kereu i kamene měmpěbalui kụ měngkakoạ keremanga rariọ e ute, i kamene makoạ kawanuan Duata. 4 Isai mětěngkasanạu watangenge kụ mětěngkakoạ kererariọ ini, ute i sie kai kasěllaheng e su taloarang kawanuanDuata. 5Dingangu i sai kụ manarimạ u rariọ kere ini eualingu Iạ e, mangalene manarimạ u Iạ." 6 "I sai makạbodaịsěngkatau wọu taumata kakạdọdokange ini e kụ sengtawe saụ mangimang si Siạ e, ute mạpiangbe i sie ikitanguwatung gilimang su lehe e bọu e iwontolě su lauděmaralung. 7 Kai kạěngkěhang bue dunia ini ualingkengapan makạbodaị taumata měmpědosa. Kahěngang buekěbị-kěbị e mang těbe ene, kaiso kạěngkěhang bue isaing makạkoạ ene! 8 Kereu limanu arau laed'u kawemakạbaradosa si kau e, ute potọe kụ děmme. Mapiangbei kau měběbiahě dingangu Ruata tawe limanu sěmběkaarau laedu sěmběka, kai sulungu i kau irěmme su ralunguputung u naraka ringangu limanu arau laedu ruam běka.9 Kụ kereu matanue kawe makạdiading kau warạdosa,ute lěsạe kụ hipe. Mạpiangbe i kau měběbiahě dinganguRuata kụ tawe matanu sěmběka, sulungu irěmme sunaraka ringangu matanu ruam běka." 10 "Pakapia wue!Kumbahang měhinakang su sarang sěngkatau wọu

MATIUS 18.11–20 53

taumata kakạdọdokange ini. U pětahěndung, batụ umanga malạekat'i sire sidutu mang ene su těngongAmang-Ku su Sorga. 11 [U Ahus'u Taumata e kai riměntawaug'u měngambang apan nailang!] 12 Kereapa sungirangu? Kereu piạ u sěngkatau piạ dombane mahasụ,

kuteu sěmbaụe kawe nailang, kai a koateng e? Nalaheui sie reng maněntangu dombane siom pulo sio e suwawulurange mase tamai mědeạ sěmbaụ kụ nailang e.13 Kụ kamagengu sembeng kareakeng domba ene, ute --pangimangke Siạ -- u i sie kai sarung nangělembo lumuasěsu sěmbaụe wọu siom pulo sio waline kụ tawe nailang.14 Kerene lai i Amangu su Sorga e mạdiri piạ u sěngkatauwọu taumata apan buhụewe mangimang si Siạ e miwuhị."15 "Kereu anạ u sěngkataunue nědosa su těngonu ute,kakoạko solong anune kụ pělahekon pěsasalane. Kụ koạkoene pakapěnisě kụ piane e i rua hala e masingkạ. Kereu isie tumuhụ manga waweranue ute, něbarauntu i kau enakawoleng kapia anạ u sěngkataunue. 16 Kai kereu tala eute, saụko lai pamaringang sěngkatau arau ruang katau. Usu ralungu Winohe Susi mạbawohe, 'Mětěngkahali raruaarau těllungkatau sahidi ipěnahuntěngadě sěngkataukaěnsilangu pěsasala.' 17 Kereu i sie tawe manarimạ usasasan sire ene ute pěhabarěkong halě ene su jamaatě.Kụ samurine, kereu i sie tawe manarimạ u sasasangjamaatě ute koạe i sie alingkai maghaghělle pajakědingangu alingkai sěngkatau wěgam Mawu Ruata."18 "Kasingkạko: Apang isěsěding i kamene su dunia e ute,malaing isěsěding su sorga. Dingangu apan ipahuntěngad'ikamene su dunia e, ute malaing ipahuntěngadě su sorga.19Dingangu kasingkạko lai: Kamageng su taloarangkamene ini kụ piạ duang katau kụ měsěngkanaungu apa-apa ringangu měkaliomanengu ene ute, kakaliomanengene sarung daringihang i Amang-Ku su Sorga. 20U suapan

MATIUS 18.21–33 54

piạ darua arau těllungkatau mětětampung ualingu Iạ, uteIạ ene su taloaran sire." 21 Bọu e i Petrus himaung si Yesuskụ nakiwalo, "Mawu, kereu anạ u sěmbaụku němpědosasu těngoku ute, kai sarang kapiran sulene ia harusěmapěngampung i sie? Sarang pitun sule ngae?" 22MawuYesus simimbang, "Tala, balinewe sarang pitun sule, kaisopitum pulo pitung kapitun sulene! 23U kamagengu Ruatae měparenta, kakakoạe kai kere su ralungu papinintuini: Piạko sěngkatau ratu mapulu mědarekengu utangumanga ěllang e. 24 Piạ i sie nanětạe nědarekeng ute,piạko sěngkatau ěllang něngutang yutane kụ nipětěngonsie, 25 kụ seng tawe nakawaehě. Kụ datu e něparentatadeạu ěllang ene pakiwalụ sěngkawalụ dingangu anạeringangu kawinge, ringangkewen pa kụ darotongetadeạu ipěmaehě utang e. 26 Ěllang ene nětumpěkuhě sutěngon datu e, kụ kapědědoronge, 'Tuang, pakanandụkowue naungu su ěllangu e. Ěllang hědowen měmaehěutang pakasueng baehe.' 27 Tangu ratu e měngkateweněkakalěkad'u tatalěntụe hakịu i sie niliwirě bọukalawọu utange. 28Arakuteu ěllang ene nasěbangke, isie něsombangkeng hapịe, malaing sěngkatau ěllang,kụ piạ utange manga pira hiwu. I sie měngkateweněhěgo hapịe ene, nikěllọe kapěběberane, 'Baeheko kěbịutangu e!' 29Mase hapịe ene nětumpěkuhě su těngonekapědědoronge, 'Pakasabarěko wue hapị, kěbịe sarungbetakụ baehang!' 30Arawe ěllang ene kai tawe nahimang.Kụ ěllange měngkatewe tamai nanuě i sie su ralungutahungkụ sarạeweng i sie namaehě utang e. 31 Enemanga ěllang baline e nakasilọe apang seng nariadi, i sireněngkasusa kụ něhabarě halě ene su anun datu. 32 Tanguratu e kimui ěllang dalaị ene kụ nipěberaěng, 'E ěllangdalaị! Kalawọu utangu e seng takụ nirědasě, sěmatangualingu i kau e nakitulung si siạ. 33 Kụ i kau e walinewe lai

MATIUS 18.34–19.10 55

hinong kuměndag'u hapịu e kereewe iạ e seng kiměndag'ikau?' 34Datu e limangehě matědụ. Kụ ěllang dalaị enenịsasuě e su ralungu tahungkụ sarang i sie nakawaehěkěbị utang e." 35Mawu Yesus nangěnsue wěkene ringanguwawerane kere ini, "Kerene lai i Amang-Ku su Sorga esarung mapěkoạ i kamene sěngkatau-sěngkatau, kereu ikamene tawe karaluase měgěllị u ampung su manga anạ usěngkataunue."

19 1 Ene Mawu Yesus nasueen hengetange kěbịe, iSie naněntangkeng Galilea e mase nakoạ solong

banuang Yudea, su sěmběkan Salụ u Yordan. 2 Lawọtaumata něbatụ si Sie, kụ i Sie napakapian sire sene.3Mase tau Farisi e nahunděnta mědeạu mětěgạ si Sie. Isire nakiwalo, "Tumuhụ torat'u agamang kite e, botongengae taumata manindo kawinge walạewe měnsangualingu a?" 4Mawu Yesus simimbang, "Kai ta nakạbasa ikamene su ralungu Winohe Susi u Měndariadi taumata enạung bọu tětạe něndiadi si rědua ese dingangu wawine?5 Kụ bọu ene i Sie něhengetang, 'Kai ene, hakịewengese e kawe maněntang i ninang dingangu i amange kụmětěngkatakidě dingangu kawinge kụ i rědua nasěmbaụ.'6 Kuteu i rědua e sembem balinewe rarua, kaiso kawesěmbaụ. Kụ kai ene, hakịu apang kụ seng nikauh'u Ruataabe pětan taumata." 7Mase tau Farisi němpěkiwalo si Sie,"Kamageng kerene, unụe wue i Musa mạngoro taumataapěgěgěllịu surat'u sindo su kawinge kụ seng nisindoěnge?" 8Mawu Yesus simimbang, "I Musa napakawalangkamene manindo kawing'i kamene ualingu i kamenetumanịu makětị těn roěng. Kai tuhụ hinone ute kaiwalinewe kerene rokeng bọu tětạe. 9 Kụ pědaringihěkoini: I sai manindo kawinge -- sěmbaliau wawine ene tawenawuang -- bọu e saụ někawing u wawine waline ute, tauene nawuang." 10 Tangu manga murit'i Yesus němpěberạe

MATIUS 19.11–21 56

si Sie, "Kamageng kakakoạu sěngkawingang kai kereneute, mạpiangbe ta měkawing." 11Mawu Yesus simimbangu, "Balinewe kěbị taumata makatarimạu manga waweraene, kai kětạeng taumata apan seng ni lakeh'u Ruata.12Ualingu kai piạ taumata tawe někawing, ualingu isire semben kerene rokeng bọu kaluwaeng i ninange.Piạbe lai tawe nakapěkawing ualingu pěkakoạu taumatawaline. Dingangu piạbe lai nětatude tawe někawing,mědeạu makapětangkiang Mawu Ruata. I sai makaumalěmanarimạ u těn ro ini ute, walạe kere i sie apěnarimạ."13 Piạko taumata němpěngěntudě manga rariọ su anungYesus pakịtěllideng liman'E su těmbọ i sire ringangumakikaliomaneng i sire. Kuteu manga murit'i Yesus kaweněmpěpědu si sire. 14 Tangu Mawu Yesus němpěbera sumanga murit'E, "Balạe manga rariọ e ruměnta su anuku!Abe sahaghei i sire, u kai manga rariọ kere ini e sarungmakoạ kawanuan Duata." 15Mase Mawu Yesus naněllid'uliman'E su těmbọ u manga rariọ ene kụ něngalamatě sisire. Mase i Sie nangensọ bọu tampạ ene. 16 Su sahěllo piạtau ese sěngkatau riměnta su anung Yesus. "Tuang Guru",angkuěng e, "kakanoạ sude mapia hinon takụ koatengtadeạumakatarimạ pěbawiahě tutune ringangu kakalě e?"17Mawu Yesus simimbang, "Unụe i kau makịbalong halěmapapia e si Siạ? Kětạeng piạ sěmbaụ mapia. Kereu i kaumapulu měbiahě ute, i kau e harusěbe pakatuhụ su ta'mMawu Ruata." 18 "Tita we sude tangu ene?" angkuěngutau ene. Mawu Yesus simimbang, "Kumbahang mamate,kumbahang mawuang, kumbahang mětako, kumbahangměsahiding kon , 19 pangadatě si amang dingangu sininangu ringangu kěndag'u kasanggidangu měsulungui kau kuměndag'u watangengu e hala." 20 "Pa kụ tae seng takụ nisěmpikang," angkuěngu tau umbasengene, "Delaing apa wědang?" 21Mawu Yesus něberạe si

MATIUS 19.22–20.1 57

sie, "Kereu i kau mapulu masukụ ute, rakọe pěbalụ upa kụ darotong u, onggọko roite su taumata kasiang,kụ i kau sarung makahombang arětạ su sorga. Bọu ene,ramahị e tole e si Siạ!" 22 Sarang nakaringihe wawera ene,umbaseng ene napule dingangu naunge masusa watụ ui sie kawe taumata rarotonge lawọ. 23Mase Mawu Yesusněhengetangke su manga murit'E, "Iạ měbera si kamene,apawe mawěhạ kahěngang tau kalạ makoạ kawanuanDuata. 24 Kạpia Iạ maulị si kamene; mạlowokangbe ontasumuě lohangu tuling darahung, sulungu tau kalạ sumuěsu Runian Duata Wuhu e." 25 Sarạeng manga murit'i Yesusnakaringihě baweran Mawu Yesus e, i sire měngkai aparimalinaụ. "Kamageng kerene," angkuěng i sire, "i saiwue masalamatě e ho?" 26Mawu Yesus němandạe sisire mase něberạe, "Su taumata e, ene tawe nasowa suakalě! Arawe su Ruata e, kěbị měngkai mariadi." 27Masei Petrus něberạe, "Kakěllako, i kami seng naněntang upa kụ sạbarang baug'u tumole si Tuang. Kụ apa wuesarung ikatarimạ i kami?" 28Mawu Yesus něberạe si sire,"Pěmpangimangke: Su Dunia Wuhu e, Ahus'u Taumata esarung maiang su wowong kaderang kawawantugě. Sutempo ene i kamene manga muritě-Ku e sarung maiang sukaderang kawawantugě mapulo dua kụ měmpěhukung uhěntong Israel mapulo dua! 29 Kụ isaịewen naněntang uwale arau anạ u sěngkataune ese arau wawine, arau inangi amang arau manga anạ, arau winalaenge waug'u Iạ e,tau ene sarung manarimạ kapia mahasụ su sulene. Kụ i siesarung lai manarimạ pěbawiahě tutune ringangu kakalě.30 Kai lawọ taumata orasě ini apang kahumotongangesarung měngkakoạ kasamuriange, ringangu apankasamuriange sarung měngkakoạ kahumotongange."

20 1 "Kamageng u Ruata e měparenta ute kakakoạekai měsulungu papinintu ini: Sěngkatau taghuangu

MATIUS 20.2–12 58

wael'u anggorě e siměbang dokeng malukadě mědědeạtaumata waug'u pěmunara su wael'u anggorě e. 2 Sarạengi sie kimire e měmaeh'u roitě salaka sěngkalěpa sahěllosi sire, i sie rimolohen sire pěměmunara su wawaelanguanggorě e. 3 Pukulě sio malukadě, taghuangu waelě erimaleng kạpia, kụ nakasilọe pirang katau lụliongahětawe halě e su pasarě. 4 Tangu něbera i sie si sire, 'Dakọei kamene pěmunara su wael'u anggorěku. Iạ sarungbemamaehě si kamene ringangu wawaehe mětatalahino.'5 Tangu i sire němpětamaịe. Pukulě mapulo dua ěllomalětu ringangu pukulě tatěllu wawěllo, taghuangu waelěene saụewe rimaleng, kụ někoạ halě měsulung. 6 Kụmangạe pukulě lima wawěllo, i sie saụewe siměbang kụnakasilo lai piạ taumata lụliongahě tawe halě e. Mase i sienakiwalo si sire, 'Unụe i kamene měngkai mạhundarisịsahěllo watu ěndaị sini kụ tawe němpěkoạ apa-apa?'7 I sire němpěsimbang, 'Tawe taumata mapěhalě ikami.' Angkuěngu taghuangu waelě e, 'Mạeng kereneute, rakọko i kamene pěmunara su wael'u anggorěku.'8Nawawěllọe, taghuangu wael'u anggorě e něberạe susawohịe, 'Kuịe manga měmamunara ene kụ baehe esewan sire sěngkatau-sěngkatau, něnětạ bọu i sain simuěpěngěnsueěnge sarang i sain simuě kahumotongange.'9Mase nahunděntạe měmpělahalě apan nanětạ bọupukulě lima wawěllo. I sire němpanarimạ u roitě salakanahun ạ u pěsěngkalěpa. 10 Bọu ene nahunděntạelai měmamunara apang běbaehang nanětạ dokengmalukadě. I sire měmpạngěnnau reng makatarimạnangělembo. Sěmbaliau i sire kětạeng nighělikangu lairoitě salaka pěsěngkalěpa. 11 Piạ e měněnarimạ doitěene, i sire měmpěsěsimbulung su taghuangu waelěe: 12 'Manga apan měmpamunara apang kụ diměntasamuri ene kětạeng nempěhalě sěngkaorasě. Arawe i

MATIUS 20.13–23 59

kami kawe měmunara ghěnangu pěsahěllo, su tětị upědisě, kaiso i Tuang kawe namaehě si sire měsulungusi kami!' 13 Taghuangu wael'u anggorě e simimbahě susěngkatau wọ'i sire, 'E hapị, iạ e tawe něsala si kau.Balinewe i kau napulu waehang pěsěngkalěpa waug'upěmamunaranu sěhěllo? 14 Kụ, alạ e bawaehe dingangukapule e. Iạ e mang mapulu měgěllị bawaehe su tausimuě samuri měsulung dingangu takụ nighěllikangsi kau. 15 Kai tawe wotonge iạ měbatụ kapuluku surarotongku e? Arau kai sumingking i kau, puhinengu iạkawe matalěntụe?' " 16Mase Mawu Yesus něberạe lai,"Malaing kerene taumata apang kasamuriange sarungmakoạ kalahumotongange, ringangu taumata apangkalahumotongange sarung makoạ kasamuriange." 17 Piạ ei Yesus makoạ sarang Yerusalem, ene su taloaran daleng iSie kai namaringang murit'E mapulo dua někomolě i sirehala. Bọu e i Sie něhengetang si sire, 18 "Pědaringihěko! Ikite ini mětě mona Yerusalem. Pai sene Ahus'u Taumata esarung isarakang su manga imang těmbonange ringangumanga mananěn rong agama. Mase i Sie sarung ihukungpateěng, 19 bọu e isarakang su waline taumatang Yahudi.I sire sarung měmpětaghunalang i Sie, manigěsạ si Sie,dingangu měnguruis'i Sie. Kai su katěllu ěllone, i Sie sarungiapěbangung kapia." 20 Bọu e kawing i Zebedeus diměntaringangu manga anạe su anung Yesus. Su těngom MawuYesus i sie něsuba waụgu piạ dědorongange. 21 "I ninangkai mapulung a?" angkuěngu Mawu Yesus. I ninang enesimimbang, "Iạ kai mapulu tadeạu anạku rarua ini pakaiangsu kaihi ringangu su koaneng i Tuang kereu i Tuangmakoạ Datu." 22 "I kamene wěgaweng apa rědorongang ikamene," angkuěng i Yesus si sire. "I kamene makainungbue wọu panganginumangu kasasigěsạ-Ku kụ hinon takụinungang?" "Botonge," angkuěng i sire. 23Mawu Yesus

MATIUS 20.24–34 60

něhengetang, "Těngadě i kamene sarungbe manginunglai wọu panganginumang-Ku. Arawe mạanun i sai sarungkumaiang su kaihi'U ringangu su koaneng-Ku, enewalinewe Iạ mananilakehe. Manga tampạ ene kai waug'utaumata apan seng ni lakeh'i Amang-Ku." 24 Tangu sarangi sire manga muritě mapulongkatau waline nakaringihěhalě ene, i sire kai limangehě si rědua tahatuari ene.25 Batụ u ene ute Mawu Yesus kimuịe si sire kěbị kụněhengetang, "I kamene masingkạu manga těmbonang ubansa kụ tawe makakirala Ruata e, manigěsạ kawanuane.Dingangu kasasěllaheng i sire měmpanědạ si sire. 26Arawei kamene e tawe wotonge kerene. Su sěmběkane, i saingkụ mapulu mětěngkasěllahě su taloarang kamene, hinongmakoạ mětatangkiang si kamene. 27Dingangu i sai mapulumakoạ kahumotongange su taloarang kamene, hinommakoạ ěllang i kamene. 28 Kereewe lai Ahus'u Taumatae; i Sie riměnta walinewe waug'u makitangkiang, kaisokawe mědeạu mětangkiang, dingangu mangonggọuniawane mědeạu ipěliwirě taumata lawọ." 29 Tangu piạ isire nahunsěbangke wọu Yerikho, lawọ taumata mole siYesus. 30 Kuteu kai piạ tau wuta ruang kataumạhungkaiangsu wiwih'u raleng. Sarang i sire nakaringihě u i Yesus kaisụsahe ute i rědua němpěkuịe, "Ahus'i Daud, talěntụkongkami!" 31 Taumata lawọ apang ene sene němpěhěkaděsi rědua e kụ měsěsěding i rědua e apakạděmmasě.Kaiso i rědua e nakapiang pěmamansage něngalembongkaihạe lai, "Tuang, Ahus'i Daud, talěntụkong kami!"32Mase Mawu Yesus e maingke kụ kimui si rědua."I rua e mapulu takụ kapuraneng?" kakiwalong Yesus.33 I rědua e němpěsimbang, "Tuang, i kami e mapulumakasilo!" 34Mawu Yesus e malěntụen dědua e, kụbọu nanenggehě matan dědua. Kụ su orasě ene lai i sirenakasilo. Bọu e i rědua e němpětole si Yesus.

MATIUS 21.1–13 61

21 1 Kakạsandigeng Yerusalem tangu, i sire nahumpạuBe age su Wukid'u Zaitun. Sene Mawu Yesus

dimolohe murit'E ruang katau piněngalimona. 2 "Dakọkosolong kampong su těngone pai," tatanatan Mawu Yesussi rědua. "I kamene apid'u makasilo kalide sěmbaụmạlaikị ringangkeweng anạe. Lukako kalide ene kụ ahạdamahi. 3 Kereu piạ taumata makiwalong sạbarang ute,pěbera su tau ene, 'Kai Mawu měgěgausě e,' tangutau e měngkatewe lighạ napakawalang kalide enepakiwawa." 4 Kerene katataingu halě ene tadeạu misěhụkere piněberan nabi, u, 5 "Pěhabarěko su Sion, Datunuseng kạděntane su anunu. I Sie měngkate masanạ naungekụ i Sie simake su kalide, kụ kai sěmbaụ anạ u kalide,kụ deng bědang kawuhuang." 6 Bọu e murit'E rarua eněmpětamaịe kụ němpěkoạe kereewe nioron Mawu esi rědua. 7 I rědua němpěbawa kalide e ringangu anạe.Mase palukang kalide e niěmpahengu kakingkaeng i rěduae. Kụ Mawu Yesus simake e. 8 Taumata sěmbuntuangsene e němpamilạe manga kakingkaeng i sire suraleng, arawe sěnggạ ute měmpaněntọe manga lelangu kalu e kụ niantehe su taloaran daleng. 9 Taumataměgěgapaěng kạdalenge su těngo ringangu su likud'iYesus e kạpěběbansage u, "Biahě Ahus'i Daud! Alamatěe mahundingang i Sie kụ dụděnta su ralungu arenguMawu! Pědaloko Mawu Ruata Su Marange!" 10 Ene,sarạeng Mawu Yesus sụsuě e su Yerusalem, sěngkasoaěnge měngkatewe měgěgahě, "Kai i sai ini?" angkuěngutaumata su soa ene. 11 "I Sie kai Nabi i Yesus, bọu Nazaretsu Galilea," angkuěngu taumata lawọ měmpạhuntakingsi Yesus. 12 Bọu e Mawu Yesus simuě e su Walem Mawu,kụ nanokolě pa kụ taumata apang měmpěběbawěllisene. I Sie namalintuị manga meda'm mananaliu roitědingangu kakaianeng u měbawalụ paluma. 13Mase i

MATIUS 21.14–22 62

Sie něhengetang si sire u, "Su ralungu Winohe Susi ekạbawohe u Mawu Ruata e kai něhengetang, 'Bale-Ku esarung isěbạ bale pěkakaliomanengang.' Kuteu kahiangkamene kawe nịkakoạ baes'u tahapěhampasě!" 14 Enepiạ e manga tau wuta ringangu peosě nahunděnta suanung Yesus su Walem Mawu, kụ i Sie napakapiansire. 15Arawe manga imang těmbonange ringangumananěn rong agama němpěpědu nakasilo manga halěmakạdalinaụ kěkoateng i Yesus. Naung i sire naralakị laiualingu nakaringihě manga rariọ měmpěgěgio su WalemMawu, "Kaumburě Ahus'i Daud!" 16 I sire němpěberạe siYesus, "I Kau e makạdingihě apa iwěberan sire?" "Ore, Iạmakạdingihě," ungkuěng i Yesus. "Kai wědang ta nakạbasai kamene Winohe Susi ini: 'Manga rariọ dingangu anạdeng sụsusu seng takụ nitěn roěng kereapa měberangdaralo mapia?' " 17 Bọu e Mawu Yesus naněntang i sire,kụ siměbang bọu soa ene solong Betania, kụ něhědangsene. 18 Sěngkariọěllone maluka-lukadě kạpahundalengeměsule solong soa, Mawu Yesus kai nahutung. 19 I Sienakasilo ara sěngkalu su wiwih'u raleng. I Sie himaungkekalu ene, kuteu kai tawe nakahombang buane sarangmanga kadiongeng sěmbaụ, tumbạewen daukalunesěsane. Mase Mawu Yesus něberạe su kalu ene, "I kaue kumbahang delaing měbua!" Apid'u nahěguete kaluene. 20 Tangu, sarạeng manga murit'i Yesus nakasilohalě ene, i sire měngkatewe apa něngkaherang, "Kawekereapa hakịu kalu ene apid'u nahěgu kěbị?" i sirenakiwalo. 21 "Těngadě," angkuěng i Yesus, "kereu i kamenemangimang kụ tawe goě e ute, i kamene makakoạ apanseng takụ nikoạ su kalu ara ini. Dingangu walinewe tumbạene lai, kaiso i kamene malaing makapěbera su wuludě ini,'Kasapuạko kụ kateledě su laudě'; tangu halě ene sarungmariadi. 22 Kụ apạewen dědorongang i kamene su ralungu

MATIUS 21.23–31 63

kaliomaneng i kamene e, sarungbe ikatarimạ i kamene,asalu i kamene měmpangimang." 23 Bọu e Mawu Yesusněsule solong Walem Mawu, mase simuě e kụ naněn rosene. Ene i Sie kạpaněn rone, manga imang těmbonangeringangu mata mad'u tau Yahudi e kai himaung siSie ringangu nakiwalo, "Kai wọu kawasang apa i Kaumakapěkěkoạ pa kụ ini e? I sai tangu něgěllịu kawasa enesi Kau?" 24Mawu Yesus simimbang, "Iạ e malaing mapulumakiwalo si kamene. Kụ kereu i kamene sumimbang bueute, Iạ sarung měbera si kamene u kai ringangu kawasansai Iạ makakoạ manga halě ini. 25 I Yohanes něnahanie kai ualingu kawasan sai tangu? Mawu Ruata arautaumata?" Mase manga imang těmbonange ringangumata mad'u tau Yahudi ene nanětạe němpěsasinggata sutaloaran lawọ i sire, "Kereu i kite sumimbah'u, 'Ringangukawasan Duata,' i Sie sarung měbera, 'Mạeng kereneunụe i kamene tawe mangimang si Sie?' 26 Kai kereu ikite měbera, 'Dingangu kawasan taumata,' ute i kite ekai matakụben taumata lawọe, u su naung i sire kěbịe iYohanes e kai nabi." 27 Tangu i sire simimbangke si Yesus u,"I kami e wěga wue." Mase Mawu Yesus něhengetangkesi sire, "Mạeng kerene Iạ e tawe lai měhabarě si kameneu kai ringangu kawasan sai Iạ makapěkěkoạ kěbị inie." 28 "Kụ kerea su pěndangeng i kamene su halě ini?"angkuěng i Yesus tuhụe. "Piạko ma madě ese piạ anạeese duang katau. I sie himaungke su anạe kaiakanengekụ něbera, 'Amang, dakọko pamunara su wael'u anggorěe sahěllo ini.' 29 'Mạdiri iạ,' angkuěngu rariọ ene. Kaiwọu e i sie něsasaule něnnane kụ nakoạ solong bael'uanggorě e. 30 Bọu e ma madě ese e himaung su anạekaruane, kụ malaing něbera kerene. 'Kerene e gaghurang,'angkuěngu anạ karuane e. Kaiso i sie tawe rimaleng.31 Kụ bọu taloarang anạ darua ene, sude e měkěkoạ

MATIUS 21.32–38 64

kapulung amange?" "Kaiakanenge," angkuěngu mangaimang těmbonange ringangu mata mad'u tau Yahudi e.Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Pangimangke:Manga maghaghělle pajakě dingangu manga wawinetahapěsundalě kai sarung makalimona makoạ kawanuanDuata e wọu i kamene. 32Ualingu i Yohanes Měnanahanie riměnta kụ mělahe si kamene u kai kereapa měbiahěkere ikěkapulu'm Mawu, kaiso i kamene tawe mangimangtěn rone arawe manga maghaghělle bea ringangu mangawawine tahapěsundalě e měmpangimang bue si sie.Kai manịeng i kamene sembeng makạsilo kěbị ene, kai ikamene mang ta něsasaule ringangu tawe němpangimangsu Mawu." 33 "Pěmpědaringihěko lai papinintu sěmbaụini," angkuěng i Yesus. "Nạung kai piạ sěngkatautaghuang ěntana něsuangkeng anggorě su waelě. Baelenitěndakenge pinakalikụ, mase němangka lohange waug'upěmaměhaěng u anggorě, mase napararisịu měnarapěndariagateng. Bọu ene i sie nakitamangu sasuangeanggorě e su manga měmamunarane, mase namundalěsolong banua waline. 34 Sarạeng seng masandig'u temponpananipo wuang anggorě e, taghuang ěntana e rimolohenmanga ěllange solong anum měmamunara sasuangemědeạu iapanarimạ buane wahageange. 35 Kuteu mangaměmamunara'n sasuange kai němpěname manga ěllangutaghuang baelě e: Kụ sěngkataue nilimadě, sěnggạpinate, arawe sěnggạe wue ute niěntungangu watu.36 Taghuangu waelě saụewe rimoloh'u manga ěllangewaline, něngalembong kalawọe wọu humotong. Kuteui sire malaing nikakoạ kerene. 37Nadehọ taghuanguwaelě e rimoloheng ahusě ese e niapakakoạ solonganun sire. 'Nalaheu anạku e sarungbe adateng i sire,'angkuěngu naunge. 38 Kai sarang měmamunara nakasilọeahus'u taghuang baelě e, i sire němpěberạe sěmbaụ su

MATIUS 21.39–22.4 65

waline, 'Enekụ ěndaị taghuange. Mahịe pateěngkeng kitei sie, tadeạu i kite makapěnaghuang pusakạe!' 39 Tangurariọ e nihěgọen sire, niwahung sulikude, mase pinate."40Mawu Yesus nakiwalọe, "Ho, kereu taghuang bael'uanggorě e ruměnta kạpia ute, kai pěkapuraěng e ngaemanga měmamunara ene?" 41 I sire němpěsimbang,"Nalaheu i sie sarung měmate taumata raralakị enemase makitamangu wael'u anggorě e su taumata walineapang měmpạngonggọbem buane si sie su tempone."42 Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Kai wědangta nakạbasa ngae i kamene mạbawohe su ralunguWinohe Susi e? 'Batu niwalan tukang e seng nakoạ batukahumotongang e. Ini e kai munara'm Mawu; kụ eneewemakạnaniang kalěnggihe!' " 43 "Kụ pěmpětahěndung,"angkuěng i Yesus, "pa kụ apan tětaghuanengu kawanuanDuata e sarung alakeng bọ'i kamene kụ ionggọ suumatě měděndaleng u kapulun Duata. 44 [I saing kụmaěnsạ su watu ene, sarung maralumadě; kụ i saingkaěnsakengu watu ene, sarung mararule kere awulě.]"45 Ene, sarạeng manga imang těmbonange ringangu tauFarisi e nakaringihě papinintun Mawu Yesus ene, i sirenakaěnnạe u i Yesus kai měběbisara mạanun sire. 46 Kụ isire němpědeạbe měhěgo si Sie. Kaiso i sire kai mạtakụu taumata lawọe, watụ u taumata lawọ měngěngěnnauMawu Yesus kai sěngkatau nabi.

22 1 Kuteu Mawu Yesus saụewe něhengetang sutaumata lawọ dingangu papinintu, 2 angkuěnge,

"Pěpaparenta Mawu Ruata e, kakakoạe kai měsulungupapinintu: Sěngkatau ratu namangung saliwang upěkakawing baug'u ahuse ese. 3Datu ene rimolohenmanga ěllange tamai pạněnsomahě taumata apannihabareng su saliwang ene. Kuteu apạewen nihabarengekai něngkadiri riměnta. 4Něsaụ kapia ratu e rimoloh'u

MATIUS 22.5–15 66

manga ěllange waline. Tatanatane si sire: 'Pěmpěhabarěkosi sai-saing kewe ninotě e: Kaěngu saliwange seng nasadia.Sapi, ringangu manga anạ u sapi ku karalěnggihange sengpinotọ. Kěbịe seng nauadipě. Salamate mahunděnta susaliwang u kawing!' 5 Kuteu kalawọu sake apan ninotěe tawe němpěsěmpị. I sire nasịdalengu ralenge solongpěmamunaraěnge -- sěngkatau solong baelě, sěnggạe wueute nědeạ pěbawalukange; 6 arawe sěnggạete wue kaweněmpěhěgo manga ěllang u ratu e, mase němpěndariharingangu němpamate si sire. 7 Sarạeng datu e nakaringihěhalě ene, i sie měngkatewe limangehě. I sie rimolohengbuntuangu měsaseke e mědeạu pěmate manga tahapateene, ringangu niapanutung soan sire. 8 Bọu e i siekimui manga ěllange mase něhengetang, 'Salimbang ukawinge semben sadia, kai apan ninotě e tawe hinonenạung. 9Dakọko luhu e apan daleng gaghaghuwạekụ notěko kalawọewen taumata solong saliwang ukawing ini.' 10 Tangu manga ěllange nahundalengke. Isire nahundaleng suapạewen daleng gaghaghuwạe kụněmpěnampungu kěbị taumata apạewen kinaěbakengi sire sene bae mapapia, bae raralaị. Tangu napene etampạu pěsasalimbangenge kahian sake. 11 Bọu e ratuene simuě kimakělla manga sake. I sie nakasilo kai piạsěngkatau su salimbang ene tawe něluhen pakeangusalimbang. 12 Bọu ene i sie nakiwalo su tau ene, 'Hapị,kawe nakakasuě kereapa i kau sarang ini kụ kawe taweněluhen pakeangu salimbang e?' Tau e tawe nakawerangapa-apa. 13 Tangu ratu e něhengetangke su manga ěllange,'Hapusěko laede ringangu limane, kụ bahungko i sie solonglikude su tampạ marěndung. Sene sarung piạ sasangịdingangu kasasigěsạ.' " 14Mase Mawu Yesus nangěnsuenpapinintu e kere ini, "Lawọ bue kinakuiange, kai tangukawe mahali kinapile." 15 Tangu manga tau Farisi e

MATIUS 22.16–26 67

němpěsohọe kụ němpědalahintau měnsang kereapa i siremakapěngalạ bera si Yesus e ringangu manga kakiwalo.16 Tangu i sire rimoloheng manga murit'i sire solonganung Yesus, ringangkewen pirang katau taumatangHerodes. I sire němpěberạe si Yesus, "Tuang Guru, i kamimasingkạu i Tuang kai matulidě. I Tuang mạněn rowesu katěngadě mạanun kapulun Duata waug'u taumata,tawe měsasasěmpịbe něnnan sai-sai. U i Tuang e taweměmamile gha n taumata. 17Ualingu ene ute, kěnang iTuang pěbera si kami: Kereu tumuhụ atorangu agamangkite, botonge měmaehě pajakě su Kaisarě arau tawewotonge?" 18Mawu Yesus masingkạ něnnan sire ralakịene, kụ i Sie něhengetang, "E, i kamene taumata měmělle!Unụe i kamene měmpanalukạ Siạ? 19 Todeko si Siạ gahịuroitě ipěpake i kamene mědeạu pěmaehě pajakě!"Mase i sire nangonggọu roitě salaka sěngkalěpa si Sie.20 Kuteu Mawu Yesus nakiwalọe si sire, "Kai ghahị i sairingangu areng i sai ini e?" 21 "Kaisarě," angkuěng i sire.Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Kamagengkerene ute, onggọe su Kaisarě apan tětaghuaneng'uKaisarě dingangu su Ruata apan tětaghuaneng'u Ruata."22 Sarạeng i sire nakaringihě pěndalahe ene, i sirenaralingu. Kụ i sire němpaněntang i Yesus. 23 Su ěllo enelai, piạ e tau Saduki pirang katau nahunděnta su anungYesus. I sire kai taumata nạung měmpěběbera u taumatanate e seng tawe sarung měbangung kapia. 24 "TuangGuru," angkuěng i sire, "I Musa e naněn ro kere ini: Kereusěngkatau ese e mate, kụ tạ anạe ute anạ u sěngkatauneharusě pěkawing dingangu walune tadeạu mapalětonhite waug'u tau ěndaị seng nate e. 25Nạung piạ i sire pitutamahuari kụ němpětanạ sini. Ene kaiakanenge někawingkụ bọu ene nate tawe anạe. Tangu walune nitěntangbaug'u anạ u sěngkataune. 26 Bọu e tuarine malaing nate

MATIUS 22.27–41 68

tawe anạe. Halě kerene malaing himombang su tuarinekatěllune nakahakịewen lai kapitune. 27 Kasamuriangeute wawine ene hala e malaing nate. 28 Kụ su tempontaumata nate e ipěbangung kapia e ute, kawingkensai tau wawine e? U nạung i sire pitu e seng bọupiněkawingange." 29Mawu Yesus ute simimbangke, "Ikamene mambeng něsala, u i kamene tawe nakaěnnaWinohe Susi, kerene lai kawasan Duata. 30 Batụ ukamạgeng taumata nate e sarung měbangung kapia ute isire semben tawe měkawing kaiso i sire sarung měbiahěkere malạekatě su sorga e. 31 Kai wědang ta nakạbasa ikamene apa hengetangu Mawu Ruata mạanun taumatanate nipěbangung kapia? Mawu Ruata e něhengetang,32 'Iạ e kai Ruatang Abraham, Duatang Ishak dinganguRuatang Yakub.' Mawu Ruata e tangu walinewe Ruatantaumata nate. I Sie kai Ruatan taumata wiahě!" 33 Sarạengtaumata lawọ ene nakaringihě tatualag'i Yesus, i sireměngkatewe němpědalinaụ u těn ron'E. 34 Ene sarạengtau Farisi e nakaringihě u i Yesus kai seng nakapěkěmmingmohongu tau Saduki e, kụ i sire kai němpětampung.35 Sěngkatau wọ'i sire, kai sěngkatau mananěn roagama, kai měnangkạ si Yesus kụ mangalạ bera ringangukakiwalo sěmbua. 36 "Tuang Guru," angkuěnge, "kaita sude kahumotongange su ralungu atorang u

agama?" 37Mawu Yesus simimbang, "Kěndag'u MawuRuatanu ringangu kạguwạu naungu, ringangu kaguwạuhimukud'u, ringangu kạguwạu laěnnanu. 38 Kai ene takahumotongange ringangu kạguwakenge! 39 Tita karuaneute měsulung dingangu humotonge ute kai: Kěndag'usěndinganengu kereewe i kau kuměndagu watangengu.40 Pa kụ ta kụ nionggọ i Musa ringangkewen těn romanga nabi e niapakaiang su ta rarua ene." 41 Kuteutau Farisi e nạung deng mạtatampung sene, Mawu

MATIUS 22.42–23.9 69

Yesus nakiwalọe si sire, 42 "Kerea su něnnang kamenemạanun Datu Mananalamatě? Kai hěnton sai tangu iSie?" "Hěnton Daud," sasimbah'i sire. 43 "Mạeng kerene,"angkuěng i Yesus, "kawe unụe tangu hakịu Rohkě uRuata e měkěkaradiahang si Daud kụ měsěsěbạu RatuMananalamatě e 'Mawu'? U i Daud něbera, 44 'Mawu eněhengetang su Mawuku: kaiangko su koaneng-Ku, sarangIạ měkoạ manga rumarokạu e sumasuměllung si Kau.'45 Kuteu kereu i Daud měsěbạu Ratu Mananalamatě e kai'Mawu', ute kereapa wue i Sie hěnton Daud?" 46 Taweusarang sěngkatau nakakasimbahě si Yesus. Kụ nanětạ bọuěllo ene taweu wahani makiwalo manga apa lai si Sie.

23 1Mase Mawu Yesus něhengetang su taumata lawọdingangu su manga murit'E angkuěng, 2 "Manga

mananěn rong agama ringangu tau Farisi e nakahombangkawasa waụg'u mělahe u ta'm Musa. 3 Batụ u ene utepěmpěsěmpị bue ringangu pěmpětuhụ bue waug'upa kụ apang ipěparentan sire. Kai kumbahangbeměmpětěno kakanoạ i sire, u i sire tawe měkakoạ apangitětěn ron sire. 4 I sire měmpạnuntụewe manga halěmawawěhạ dingangu měmpangonggọu atorě mawawěhạ,kai mang ta kadiongeng mětulungu taumata tadeạuměmpěděndalengu ene. 5 Pa kụ apang kěkoateng isire kětạeweng mědeạu pakịpandai su taumata. I siremětětatude měpěpake u wawěkise mawawěnahě kereuměmpěkaliomaneng dingangu mapakanandụ u humbunglakụ i sire. 6 I sire papuluang su tampạ kahoroěngesu manga saliwang dingangu su manga kalaianeng sutěngone su ralungu manga walen pěkakalioamanengang.7 I sire puluang makịadatě su manga pasarě, dingangumaluasě kuiang 'Tuang Guru'. 8Arawe i kamene, abekapulu kuiang 'i Tuang Guru', u gurunu e mang sěmbaụ kụi kamene kěbịe kai anạ u sěmbaụ. 9Dingangu kumbahang

MATIUS 23.10–17 70

i kamene kumui su sěngkatau su dunia ini 'Amang', u iAmang i kamene e mang sěmbaụ kụ kai i Amang su Sorga.10Dingangu abe kapulu i kamene kuiang 'Měngangahạ',batụ u měngangahạ i kamene mang sěmbaụ kụ kai RatuMananalamatě seng nikědon Duata. 11 I saing kasěllahengesu taloarang kamene, hinong kakoạ mětatangkiang sikamene. 12 I sai mětěngkarangeu watangenge sarungiapakasanạ; arawe i saịewe mětěngkasanạ, sarungiapakarange." 13 "Kaěngkěhang i kamene mangamananěn ro agama ringangu tau Farisi! I kamenetaumata měmělle. I kamene mạnahaghe taumata mědeạumakoạ dalohong jamạat'u Mawu. I kamene hala mạdirimakoạ dalohong jamạat'u Mawu, arawe waline apammapulu e, kahian kamene sahagheěng. 14 [Kaěngkěhang ikamene manga mananěn ro agama ringangu tau Farisi:I kamene kai měmpěmělle. I kamene měngěngakalěmanga wawine walu ringangu měmpělěhampasě balensire kụ mědeạu ipangambung kararalaịe tangu i kameneměkěkaliomaneng manandu-nandu. Suwụ u ene utehukumang i kamene e sarung limembong kawěhạe!]15 Kaěngkěhang i kamene manga mananěn rongagama ringangu tau Farisi! I kamene kai tahapěmělle!I kamene rụdaleng mararau mạmotọ laudě, dinganguměmpạměpidě banua mědeạu reng makasahiongesěngkatau makakasuě agamanu. Kụ sarạeng tau e simuěagamanu e ute i sie koateng i kamene ralohon naraka ruansule limembong karalakịe wọu'i kamene! 16 Kạěngkěhangi kamene manga měngangahạ buta! I kameneměmpạněn rong ini, 'Kereu i sai měsalu su Walem Mawue ute, saluwe tawe mangalene; kai kereu i sie měsalu suwulaeng su ralungu Walem Mawu e ute i sie kạkakaịusalune ene.' 17 I kamene taumata e wodokě o kawe laiwuta! Sude limembong kapiane: bulaenge arau Walem

MATIUS 23.18–26 71

Mawu e makasusi wulaenge? 18 I kamene mạněn rongini lai, 'Kereu sěngkatau měsalu ualingu pananěmbaěng,taumata ene tawe naikị su salune; arawe kereu i sieměsalu ualingu sasěmba su wowom pananěmbaěnge,i sie naikị kahian sasalune ene.' 19 Kai wuta kaěllị ikamene! Sude limembong kapiange? Sasěmbane araupananěmbaěng kụ makakoạ sasěmba ene masusi?20 Batụ u ene, kereu piạ u měsalu su pananěmbaěng, enemangalene i sie něsalu ualingu kai su pananěmbaěng,měběbawa kěbị apạewen mạpapěllọ su wowone. 21 Kụkereu piạ u měsalu su Walem Mawu, ene mangalene isie měsěsalu kurai su Walem Mawu e, kurai su Ruatamětětumanạ sene. 22Dingangu kereu piạ u sěngkatauměsalu ualingu sorga, ene mangalene i sie měsěsaluualingu kararatuang u Mawu, dingangu ualingu Ruata kụmạiang su kalaianeng'E. 23 Kạěngkěhang i kamene mangamananěn ro agama ringangu tau Farisi! I kamene kaitahapěmělle. I kamene měmpạngonggọu katahạpulongkapahiakengu salasi, pingkilě, dingangu pempasě e suMawu. Arawe manga halě kaghaghuwakenge su ralunguatorang u agama, kere manga: Kạadilě, pěkakakěndagě,katatuhụe tawe sasěmpikang i kamene. Sěmbaliau kaiene harusě koateng i kamene kalamona, su sěmběkangene tamai lai mapakawalan halě baline. 24 I kamenee kawe mangangahạu wuta lai! Lango su inumangsahikang i kamene, arawe onta e kawe ělukangbengkamene! 25 Kạěngkěhang i kamene mananěn ro agamaringangu tau Farisi! I kamene e tahapěmělle! Mangalainumang dingangumanga lamạ i kamene lěuhasengbengkamene likude pakawurěsi, arawe ralunge měngkateapa malamuhụ kahiạewen halě kěkaěbakeng i kameneualingu pěmamulaho ringangu pěbawawusa. 26 I kamenetau Farisi wuta! Uhasěko kalamona pakawurěsi ralungu

MATIUS 23.27–35 72

manga lainumang dingangu manga lamạ, tadeạu likudemalaing burěsi! 27 Kạěngkěhang i kamene mananěn roagama ringangu tau Farisi! I kamene e tahapěmělle! Ikamene kere e manga kubulě nilaburě pinakawira, sulikude ikěkasilo malěnggihě, arawe su ralunge napeneuruhi ringangu kěbịewe apam mawawuhụ. 28 Kerene laii kamene. Wọu likude i kamene kakěllaěng mapia sutaumata; arawe su ralunge ute i kamene kawe napeneu kon ringangu kararalakị." 29 "Kaěngkěhang i kamenemananěn ro agama ringangu tau Farisi! I kamenee tahapěmělle! I kamene němpangěndụ u watungkubulě maralěnggihě baugu manga nabi e, ringangulělěgahengu palě ta alạen taumata kakanoạe mapia.30 Kụ i kamene němpěbera u, 'Mangawe i kami něbiahěsu tempong manga i upung i kami e nạung ute, i kamie tawe muhụ dingang i sire němpamate manga nabi!31 Kụ i kamene němpangaku hala u i kamene e kai hitentaumata němpamate manga nabi.' 32Mạeng kereneute, pěmpanurusě e ringangu měngkate pakasue ekalawọu rosa kụ seng niwahětang i upung i kamene e! 33 Ikamene e kai raralaị dingangu kawe hiten taumata raralaị!Kereapa ngae i kamene mapakasalamat'u watangengbọu hukumangu naraka? 34Daringihěko pakapia-pia: Iạ esarung měndoloh'u manga nabi, taumata matatahuěnna,ringangu manga mananěn ro; kụ sěnggạ bọ'i sire sarungpateěng i kamene, ringangu sěnggạewe lai walinesarung kuruisang i kamene. Piạbe lai sarung pahangengi kamene su ralungu waleng pěkakaliomanengang, masesaghegheěng i kamene bọu soa sěmbaụ sarang soa waline.35 Batụ u ene i kamene sarung ihukung ualingu pěmamatekụ nịkakoạ su kalawọu taumata tawe salane -- nanětạ bọupěmamate si Habel kụ tawe salane sarang pěmamate siZakharia anạ i Berekhya, kụ pinateng kamene su taloaram

MATIUS 23.36–24.7 73

Walem Mawu ringangu pananěmbaěng. 36 Pangimangke:pa kụ ene sarung tumuhung su taumata orasě ini!"37 "Yerusalem, Yerusalem! Manga nabi e kawe nịpapatenu.Manga rarolohang u Ruata e niěntungangu watu sarangnate. Seng kapirang sule e Iạ mapulu mangomol'u pa kụmětatumanạu, tabidạeng iněngen manụ mạngokọ mangaanạe sualung u panide, kuteu i kau e kawe mạdiri!38Ualingu ene Mawu Ruata e tawe lai mahundingang ikamene. 39 Kasingkạko: Manětạ bọu orasě ini e i kau sengtawe makasilo Siạ saụ sarang i kau měbera, 'Alamatě emahundingang si Sie kụ diměnta su arengu Mawu.' "

24 1 Sarạeng Mawu Yesus dimalengke naněntanguWalem Mawu e, tangu manga murit'E himaung si

Sie kụ němpaněbọeng saheng kakakoạ u Walem Mawu esi Sie. 2 Kuteu i Yesus něhengetang si sire, "Nakasilo wuepa kụ ene i kamene? Kasingkạko, mambeng těngaděu, taweu watu sarang sěmbaụ bọu manga wale tamaiini e bědang mawala mạdalěnsung sěmbaụ su waline,su ěnnạe. Kěbịe sarung těnnehang." 3 Bọu e MawuYesus simaka solong Bukid'u Zaitun, tangu piạ e i Siemạiang, manga murit'E himaungke mědeạu mahumbisararingang'E mětěngo. "Pěhabarěko si kami kụ kai angeretempone pa kụ ene sarung mariadi," angkuěng i sire siSie. "Kai mangạe ta ala apa ngae pělahekangu rarěntanTuang dingangkewe lai kasueěngu runia?" 4Mawu Yesussimimbang, "Pakapapia wue, kumbahangbe sarungi kamene kaakaleng. 5 Batụ u taumata lawọe sarungměmpěděnta ringangu areng-Ku kụ měmpěbera, 'Kai Iạ eRatu Mananalamatě!' I sire kai sarung měngakalě taumatalawọ. 6 I kamene sarung makaringihě ngihu pěsaseke edingangu habar'u pěsasaseke e, kaiso abe kěngkatakụ.U kěbị ene mang harusě mariadi, kai ene walinewetempone seng měkiamatě. 7 Bansa sěmbaụ sarung

MATIUS 24.8–22 74

měseke dumokạ bansa waline, dingangu kararatuangsěmbaụ sarung měngalo kararatuang baline. Kụ suapantampạ sarung piạ karalunusě dingangu mělinuhě. 8 Kụpa kụ ene wuhụewe panětakenge, kere tědụ u sěngkatauwawine su tempon měhěnding. 9 Bọu e i kamene sarungsamekang kụ isarakang mědeạu pahangeng dingangupateěng. Pa kụ dunia e sarung měmpěbinsị i kameneualingu i kamene kai muritě-Ku. 10 Su tempo ene sarungmalawọ taumata měmpěsohọ dingangu mědaralaị ore laiměmpěbinsị sěmbaụ dingangu waline. 11 Lawọ mahangnabi sarung měmpělěto, kụ makaakalě taumata lawọ.12 Karalakịe mangken mạhun nambang katoghase hakịutaumata lawọe selaing tawe makakoạ měkakěndagě.13Arawe i saịewen mạtatanạ sa a sarang pangěnsueěngeute sarung iapakasalamatě. 14 Kụ Injilě e mạanungkereapa Mawu Ruata měparenta ute sarung ihabarě sukaguwạu dunia, tadeạu pa kụ umatě e makaringihě.Mase wuhụewe ruměnta kiamatě." 15 "I kamene sarungmakasilo, 'Karalakisě kụ makawihua', kere ilěhabar'iNabi Daniel, dụdarisị su tampạ susi. (Kaketạ suapamměbawasane: Ěnnaiko kaia mangalene!) 16 Su tempo ene isaing ene su Yudea harusě tumalang solong bawuludange.17 I sain su wowong atụ u wale abe lintụ měngalạ apa-apawọu ralungu wale. 18 I sain su waelě abe pěsule měngalạlakụe. 19 Kạěngkěhang ěllo ene su manga wawine piạkapapia, ringangu su manga wawine kạpanusune rariọ!20 Pěmpěkaliomanengko tadeạu kumbahang sarang ikamene harusě tumalang su tempong pědasehang arausu ěllon Sabatě! 21 Su ěllo makạgaghěnggang ene sarungpiạ kasasusa masaria kereewe wědang ta nạdiadi rokengbọu tětạu dunia sarangkewen orasě ini, ringangu selaingtawe měsaụ. 22 Kai manga Mawu Ruata e tawe mangěsọtempone ute; tawe u sarang sěngkatau masalamatě. Kai

MATIUS 24.23–32 75

ualingu umat'E, ute Mawu Ruata e nangěsọ u tempoene. 23 Kụ su tempo ene kereu piạ sěngkatau měbera sikamene, 'Kakělla, Ratu Mananalamatě e ěndaung sini!'arau 'i Sie paị sene!' -- ute abe pěmpangimang su tauene. 24U kai sarung luměto mahang kristus e ringangumahang nabi. I sire sarung měmpěkoạ manga halěmakadalinaụ dingangu makạlaherang mědeạu makaakalě,sěngapam botonge sarang su kawanuan Duata ewe lai.25 Kụ, pětahěndungko! U Iạ e seng něhabarě si kamenekalamona těntalang halě ene ta nạdiadi. 26 Kereu piạu měbera si kamene, 'Kakělla, i Sie ene pai su wanualinggi!' -- kumbahang i kamene tamai. Arau kereu i sireměmpěbera, 'Kakělla, i Sie měkěkěmbuni su ralungukamarě ěndaị sini e!' -- ute abe pangimang. 27U rarěntangAhus'u Taumata e kai měsulungu sěnnang u kilạ bọusěmběkan daki, kụ mạtuahě solong sěmběkam bahe.28 Suapan piạ kasuang ute sene piạ manụ tahapanemọkasuang." 29 "Tangu lěpasewen napalusě kasasusan tempoene ute, matangěllo e sarung marěndung, dinganguwulang e seng tawe suměnnang. Manga wituing esarung měngkahondosě bọu langị, dingangu kalawọumangangawasa kinoaěng e sarung měkalemboghang.30 Bọu e ta alang Ahus'u Taumata e sarung ikasilo sulangị. Su tempo ene pa kụ umatě su dunia e sarungmahulungkang. I sire sarung makasilo Ahus'u Taumatakạděntane su wowom binawa ringangu kawasa ringangukawawantugě masěllahě. 31Napiri gaghuwạe sarungukang, kụ Ahus'u Taumata sarung měndoloh'u manga

malạekatě ipangomolě kawanuan'E wọu kěbị bukun duniaěpạ e, dingangu wọu pungu langị sěmbaụ sarang pungulangị baline." 32 "Pěngalạko těn ro wọu kalung ara, kereumanga hakondane kawe melong dingangu masasikome,ringangu manětạe humětị, i kamene masingkạu tempom

MATIUS 24.33–45 76

pědisě e seng marani. 33 Kerene lai kereu i kamenemakasilo halě tamai ene mariadi, i kamene masingkạutempone seng masandi-sandigě. 34 Kasingkạko! Halětamai ene sarung mariadi těntalang taumata apanměběbiahě orasě ini e, měngkairị kěbị. 35 Langị dingangudunia e sarung mapaghohě, arawe wawera-Ku e tatapěsarang marěngụ-děngụ." 36 "Taweu masingkạ měnsangangere ěllone ringangu orase, manga malaekatě su sorgae wěga, Ahus'u Taumata e malaing běga, samatang iAmang tumbạ masingkạe. 37 Kamageng Ahus'u Taumatae ruměnta ute, kakakoạe kai měsulungu su tempong Nuhnạung. 38 Su pira ěllo těntalang ta nědědarulung gěguwạe,taumata e mạhungkaěng měmpạnginung dinganguměmpěkěkawing. Kerene sěn niạ sarạeweng nịda ng uěllon Nuh nasake su ralungu kapalě. 39 Sarạeng darulungenangelọe si sire kěbị buhụe i sire nakahěngangu kaiaseng nariadi. Kerene lai kakakoạe sarung kereu Ahus'uTaumata e ruměnta. 40 Su tempo ene piạko ruang katausu waelě kạpamunarane: Sěngkataue sarung paringaneng,arawe sěngkataụe wue itěntang. 41Manga wawine ruangkatau e kạpěnggilinge gandung: Sěngkatau paringaneng,sěngkataụewue itěntang. 42 Tangu pakalahěkosě bue, ui kamene wěga wue měnsang angere Mawunu sarungduměnta. 43 Pětahěndungko ini! Kereu manga taghuanguwale e masingkạu kai pukulě pira su hěbi kụ piạ tahatakoe sarung duměnta, ute i sie tawe mě kị, tadeạu tahatakoe tawe sumuě solong dalungu walene. 44Ualingu ene, ikamene malaing pakarariahi. Batụ u Ahus'u Taumata esarung duměnta su orasewe i kamene tạ pěngangan be."45Angkuěngu Mawu Yesus kapia, "Kamageng kerene,kai ěllang sude masa a ringangu matahuěnna? Seng isie niruị u mawune nakoạ těmbonang u manga ěllangbaline; tadeạu i sie mangonggọu kaěng si sire su tempone.

MATIUS 24.46–25.10 7746 Kariangkamang su ěllang ene kamageng kawalikangumawune, kụ i sie kahombangengbe kapěkoạe munarane.47 Pangimangke, u mawune sarung manarakangu kalawọurarotonge su ěllang ene. 48 Kai kereu ěllang ene kaweralakị ute, i sie sarung měbera su ralungu naunge,49 'Mawuku bědaweng marěngụ měbalị,' kụ i sie nanětạenamalọ manga ěllang baline, mase kimaěng nanginungdingangu tahapětěngkiwukang. 50 Bọu e mawune sarungměbali su ěllo ringangu orase ta laan wange. 51 Tanguěllang ene sarung běbawěbahengu mawune, kụ iwahungsolong tampạu taumata mělle. I sire sarung mahunsangịdingangu mětatahangu sigěsạ paịse."

25 1 "Kereu Ahus'u Taumata e ruměnta waug'u iSie kawe Mawu ute, kakakoạe kai měsulungu

papinintu ini: Mahuala mapulo nasịalạ solone, masetamai němpaněnsomahě kaghiang ese. 2 Ene limangkatauwọ'i sire e kai longong, arawe limangkatau waline ekai matatahuěnna. 3 Limangkatau mahuala longonge němpěbawawe solon sire, kaiso tawe němpěbawalana rariahine. 4 Limangkatau mahuala matatahuěnna enasịbawa solone ringangkewen lana rariahine. 5 Kaghiangese e riměnta riọ malongge, kụ manga mahuala e nanětạeněngiolabě kụ nikahun kilangke. 6Ara kěkaloaranete,wuhụe kinaringihě piạ kakui u, 'Kaghiang ese e narěnta!Ěndaịe pěmpaněnsomahě si sie!' 7 Ene mahuala mapuloeněmpěbangungke kụ němpěndikọ solon sire. 8Mangamahuala apan longong e němpěberạe su matatahuěnna,'Pahiakengkon lanang kamene e, i kami, u solong kamie seng mědědusě.' 9 'Tawe makaonggọ!' angkuěng i siremahuala matatahuěnnae, 'batụ u měntěhang kai i kitekěbị lanane ta na mu. Dakọe pěmpamělli su toko!' 10 Ene,manga mahuala longong e tamai e němpěmělli lana.Sarạeng i sire nalikudě, narěntạe kaghiang ese. I sire

MATIUS 25.11–22 78

mahuala kụ seng nariahie nahunsuě e ringangkewengkaghiang ese su saliwange mase tukadě e nikunsị! 11 Bọue i sire mahuala waline e něngkarěntạe. I sire mạhungkui,'Mawu, Mawu, topeiko tukadě e i kami.' 12 Kai kaghiangese e simimbang, 'Iạ běgaweng kamene!' " 13 Tangu MawuYesus nangunsịe papinintune e kere ini, "Ualingu enepakaralukadě bue, batụ u i kamene běgaweng ěllone laiorase." 14 "Kamageng Ahus'u Taumata ruměnta su ralungukararatun'E, kakakoạe ute malaing kere su papinintuini. Sěngkatau ese měněnaung měbuạ solong tampạmarau. I sie kimui manga ěllange, piněnarakanengurarotonge si sire. 15 Suapang ěllange ene i sie nangonggọpinětatalahinọewen peleesang sěmbaụ-sěmbaụ. Susěngkatau i sie nangonggọu roitě bulaeng lima hiwu.Su waline lai i sie nangonggọu roitě bulaeng dua hiwu.Kụ su sěngkatauewe lai i sie nangonggọu roitě bulaengsěhiwu. Mase i sie rimaleng. 16 Tangu ěllang kụ něnarimạuroitě bulaeng lima hiwu ene apid'u rimaleng nahumbalụ,mase nakaěbạ untunge lai roitě bulaeng lima hiwu.17 Kerene lai ěllang kụ nanarimạu roitě bulaeng dua hiwue malaing nakaěbạ untunge rua hiwu. 18Arawe ěllangkụ něnarimạu roitě bulaeng sěhiwue kawe rimaleng kụněmangka lohange su ěntana, kụ němuni roit'u mawunesene. 19Marěngụ kahěngang bọu ene mawu mangaěllang ene napule, kụ nanětạe němpědarekeng dingangi sire. 20 Ěllang kụ nakatarimạu roitě bulaeng lima hiwuene himaung kụ něnarakangu mapulo hiwu. 'Tuang,'angkuěnge, 'i Tuang něnarakangu roitě bulaeng limahiwu si siạ. Kakěllako, iạ nakaěbạ lai untunge lima hiwu.'21 'Mapia,' angkuěngu tuange ene, 'i kau ěllangbe mapiaringangu sa a. Ualingu i kau kawe kapěngumbalaěngumahali, iạ tangu sarung manarakangu lawọ si kau. Suě e kụpěmpahuluasě dingangku!' 22Mase ěllang kụ něnarimạu

MATIUS 25.23–33 79

roitě bulaeng dua hiwu ene himaung, kụ něberạe, 'Tuang,i Tuang seng něnarakang u roitě bulaeng dua hiwu si siạ.Kakěllako, iạ dembeng nakaěbạ untunge rua hiwu lai.'23 'Mapia,' angkuěngu tuange ene, 'i kau ěllang mapiaringangu masa a. Ualingu i kau kapěngumbalaěng sumahali ute iạ sarung manarakangu lawọ si kau. Suě e kụpahuluase ringangku!' 24 Bọu e ěllang kụ nanarimạ doitěbulaeng sěhiwu himaung kụ něberạe, 'Tuang, iạ masingkại Tuang e kai sěngkatau mahasa. I tuang měněnipo wuangkalu su tampạ i Tuang tawe něsuang, dingangu mạměnsạsu tampạ i Tuang tawe nangasị. 25 Iạ kai natakụ, kụ iạe rimaleng němuning doit'i Tuang su ralungu ěntana.Ěndaung doit'i Tuang e.' 26 'I kau ěllang dalakị dingangumalaseng!' ungkuěng i tuang e. 'Karạ kawe i kau e sengmasingkạu iạ e kai manipo wuang kalu su tampạ iạ taweněsuang dingangu mạměnsạ su tampạ iạ tawe něngasị?27 Kamageng kerene, hinone i kau e kai měndesọu roitěkue su bank, tadeạu su kawawalịku e, iạ e makatarimạ kạpiaroitěku e ringangu rentene. 28Ualingu ene, alạko roitě bo'isie, mase ghěllị su taumata apang piạ doite mapulo hiwudoitě bulaenge. 29 Batụ u taumata kụ seng piạ, sarunggělikang limembong kalawọe, kụ i sie sarung mạhěmpaliu.Arawe taumata kụ tawe apa, kadodọ kụ bědang si sie, saụalakeng. 30 Kụ ěllang kụ tạ gunane e, hipe e su ralungukararěndung su likude. Sene i sie sarung sumangị dingangumasigěsạ!' " 31 "Kamageng Ahus'u Taumata e ruměntakere sěngkatau ratu, tětakinangu kalawọu malạekatě e, iSie sarung maiang su wowong kawawantug'E mahamagě.32 Pa kụ umatě su dunia ini sarung ipětampung sutěngon'E. Bọu e i Sie sarung mapědalahaen sire makoạduang kamonaěng kere měndalukadě napědalahaengdomba wọu kambing. 33 Taumata apang měkěkoạ kapulunDuata e sarung ikomolě su sěmběkane koaneng, arawe

MATIUS 25.34–44 80

apang taweměkakoạ kapulun Duata e su sěmběkane kaihi.34Mase ratu e sarung měhengetang si sire su sěmběkanekoaneng, 'Pěmpědamahịe i kamene apang nialamateng iAmang-Ku. Pěmpěsuě e su ralungu kararatuang kụ sengnịdariahi si kamene rokeng su pěmamahěta dunia e.35U su tempong Iạ nahutung, i kamene niapakaěngu Iạdingangu su tempong Iạ narou, i kamene niapanginunguIạ. Iạ e kai tau raghị, i kamene něnarimạu Iạ su walengkamene. 36 Piạ Iạ těntole, nipakeaneng i kamene. Iạmasakị niundangeng i kamene. Piạ Iạ nitahungkụ, ikamene němpědalinge si Siạ.' 37Mase i sire němpěbera,'Mawu, angere e i kami nakasilo Mawu e lunusě kụ ikami e napakaěng arau narou kụ i kami e napěnginung?38O angere bue i kami nakasilo Mawu e kere tau raghị,kụ i kami e naněnsomahě Mawu e kụ napěnumpangsu waleng kami? Angere, bue Mawu e kinasilo těntolemase i kami napěluhen pakeang su Mawu e? 39Angere ikami nakasilo Mawu masakị arau mạtatahungkụ, masei kami e nětulung?' 40 Tangu Ratu e simimbang si sireangkuěng, 'Kasingkạko: apang nạung nịkakoạ i kamene,manịeng su sěngkatau wọu manga anạ u sěngkataukumasasusa e, ute měsulungu kinoạ i kamene Siạ!' 41MaseRatu e něhengetangke lai si sire su kaihin'E, 'Pamehọewọu ini, i kamene taumata niapakakutu! Pěmpěsuě e suralungu putung ta masasěbu, kụ seng nịdariahi waugusetang dingangu manga malạekatě! 42U su tempong Iạlunusě, i kamene tawe napakaěngu Iạ; su tempong Iạnarou i kamene tawe napěnginungu Iạ. 43 Iạ e tau raghị,i kamene tawe nanarimạu Iạ e su waleng kamene. Iạtěntole, i kamene tawe napěluheng Iạ pakeang. Iạ masakịdingangu mạtatahungkụ, i kamene tawe nětangkiang siSiạ.' 44Mase i sire malaing němpěsimbang si Sie, 'Mawu,angere bue i kami e nakasilo Mawu e lunusě arau narou,

MATIUS 25.45–26.11 81

arau měsulungu taumata raghị, arau těntole, arau masakị,arau mạtatahungkụ, kụ i kami e tawe nětulungu Mawue?' 45 Tangu ratu e sumimbang, 'Kasingkạko: su tempongi kamene tawe mapulu mětulungu sěngkatau wọ'i sirekasiang ini e ute, mangalene i kamene tawe nětulungu Iạ.'46 Tangu i sire ene sarung ihukung u hukumang kakalě,arawe i sire apang měmpěkěkoạ kapulung Duata e, sarungmakahombang pěbawiahě tutune ringangu kakalě."

26 1 Kuteu nasueen těn rone kěbị halě ene su MawuYesus, i Sie něhengetang su manga murit'E,

2 "I kamene masingkạu kate lai rua ěllo seng ĚllongPaskah, kụ Ahus'u Taumata e sarung isarakang tadeạupakipaku su kalu kuruisě!" 3 Su tempo ene manga imangtěmbonange ringangu manga mata mad'u tau Yahudie němpětampung su istanang Imang Mawantugě iKayafas. 4 I sire němpědalahintau mědeạu měname siYesus pakapěnisě dingangu měngakalě měmate si Sie.5 "Kaiso," angkuěng i sire, "kumbahang halě ene koatengsu tempon saliwang, mạdiring makapěgonggạ kawanua."6 Piạ i Yesus nạung su Betania, su walen Simon nạungpiạ sakịe su pisị makạtatakụ, 7 ene piạ e tau wawinesěngkatau himaung si Yesus. I sie něbawa wotolě pualamsěmbua lohone lana mawěngi malěgadě. Ene Mawu Yesusmạiang kapěsěsimokole, tau wawine ene naněbohenglana mawěngi ene su těmbọu Mawu Yesus. 8Mangamurit'i Yesus e nakasilọe halě ene kụ naralakị naung i sire."Apawe gunane kěbị ene nipěgagholọ?" angkuěng i sire.9 "Lana mawěngi ene wotonge ikawalụ malěgadě, kụ doiterembeng ikaonggọ su taumata kasiang!" 10Mawu Yesusmasingkạu něnnang sire, kụ i Sie něhengetang, "Kaweunụe i kamene mapakasusan tau wawine ěndaịe? I siekai někoạ munara mapia ringangu mawantugě bauguIạ. 11 Tau kasiang e hanesěbe ene su taloarang kamene,

MATIUS 26.12–24 82

arawe Iạ ute walinewe sěn niạ dingangi kamene. 12Upananěbohu lana mawěngi ene su wadang-Ku e ute, i siekai měděndiahi pělalěbing baug'u Iạ. 13 Pangimangke!Su kaguwạu dunia e suapạeweng Injilě ipěkěkakekeute, kakanoạu tau wawine ene sarung ipěbawěke laimakoạ tatahěndung si sie." 14 Kuteu sěngkatau wọ'i siremapulo dua murit'u Mawu Yesus, kụ arenge i YudasIskariot, natamai něsěmạu manga imang těmbonange.15 I sie něberạe si sire, "Apa sarung ionggọ i kamene sisiạ kereu iạ manarakang i Yesus si kamene?" Tangu i sireněmpěndekengke roitě salaka, těllum pulo su kalěpane kụbọu ene nangonggọeng doitě ene si sire. 16Nanětạ bọuene i Yudas hanesě mědědeạ loahe mapia měnarakang uMawu Yesus. 17 Su ěllo humotong su Saliwangu Borotě TaLahaesang, manga murit'u Mawu Yesus němpěhaungkesi Sie. I sire nakiwalọe, "Kai suapa kapulun'U sadiaěng ikami e kaěng u Paskah e waug'i Tuang?" 18Mawu Yesussimimbang, "Dakọe solong soa pěsěmạ i anu sene kụpěbera si sie, 'Angkuěng i Mananěn ro, tempoku eseng nịda ng; kụ Iạ mapulu měsaliwang u Paskah e suwalenu ringangkeweng manga muritě-Ku.' " 19Mangamurit'i Yesus e němpěkoạ kereewe nioron Mawu Yesus sisire. I sire tamai němpěnadia kaěngu Paskah ene. 20 Enenahěbịe, Mawu Yesus dingang i sire murit'E mapulo duae němpěkaiangke su meda. 21Ara i sire kạpahungkaěnge,Mawu Yesus něhengetang, "Daringihěko: sěngkatau wọutaloarang kamene e sarung měsunial'u Iạ." 22Nakaringihěene, manga muritě e měngkate něngkasusa tạ sihinge.Mase i sire nasịkiwalong kiwalone su Mawu Yesus,"Balinewe iạ su monang Kau Mawu?" 23Mawu Yesussimimbang, "I sain nangunong borotě su ralungu mangkoringangku ute, i sie sarung měsunialě u Iạ e. 24 Kahěngangbue Ahus'u Taumata e sarung mapohong kere mạbawohe

MATIUS 26.25–35 83

su ralungu Winohe Susi. Kaiso kạěngkěhang bue i saiměsunial'u Ahus'u Taumata! Tau ene mạěndokangbelainạung tawe kadiongeng piněhanạ!" 25Mase i Yudas i anụ eněsunialě e něbera, "Kụ balinewe iạ ngae itě monang KauMawu?" I Yesus simimbangke, "Kereewe nịbaweranu!"26 Ene i sire mạhungkaěngke, Mawu Yesus nangalạeborotě, mase něberang kakaliomaneng tatarimakase. Bọue i Sie něngangempangke borotě ene ringangu liman'Ekụ nitěgone su manga murit'E apid'u něhengetang,"Pěmpangalạe, pěmpěkaěngke; ini e kai wadang-Ku."27 Bọu e i Sie nangalạe panganginumangu anggorě e,mase nakitarimakase su Mawu Ruata. Nitěgone sumanga murit'E, kapěberane, "Panginumeen kamenekěbị! 28U ini e kai rahaku ipạnahutěngadě pěkakědonDuata -- dahạ e iapatědọ baugu lawọ ipangampungdosan sire. 29 Pangimangke: Iạ sembeng tawe sarungmanginung anggorě ini lai sarung tempong Iạ manginunganggorě buhu ringangkeweng kamene su Runia WuhungAmang-Ku e." 30 Bọu e i sire němpěkantarịu kakantarịdaralo sěmbua. Kụ mase i sire nakoạ solong Bukid'uZaitun. 31 Ene i Yesus něhengetangke su manga murit'E,"Su hěbi ini e lai i kamene kěbịe raliu měmpětalangmaněntangu Iạ. U su Winohe Susi e mạbawohe: MawuRuata něhengetang, 'Iạ e sarung měmate mělalukadě e,kụ gapaěngu domba e sarung měkaliaesě.' 32 Kai kereuIạ seng niapěbangung kapia, Iạ e sarung měngalimona sikamene solong Galilea." 33 I Petrus simimbang su MawuYesus u, "Manilaing i sire waline e maněntang i Tuang,arawe iạ e mambeng tala!" 34 "Tahěndunge," angkuěnguMawu Yesus si sie, "su hěbi ini e lai těntalang manụ takiměkukụ, i kau e seng těllung sule něsunial'u Iạ." 35 IPetrus simimbang, "Manilaing iạ pateěng sěngkapateringangu Mawu, kai iạ e mang ta měsunial'i Kau Mawu!"

MATIUS 26.36–45 84

Ku kěbị manga muritě baline e malaing němpěberakerene. 36Naliung ene Mawu Yesus natamai ringangumanga murit'E nědeạ tampạ isěsěba Getsemani. Sene iSie něhengetang si sire, "Pahungkaiangko sini těntalang Iạdeng tamai měkaliomaneng." 37Mase i Sie němaringangsi Petrus dingangi rědua anạ i Zebedeus sěngkatamairingang'E. I Sie nanětạe nasusa ringangu ghiměnggang. 38 ISie něhengetang su manga murit'E, "Naungku e nasusa tạsihinge, pěndange měsulungu seng mate e. Kěngkatanạkosini i kamene, kụ pěmpědalukaděko ringang-Ku." 39 Bọu eMawu Yesus diọ nětěngkaghea, kụ i Sie nětěngkasumagěsu ěntana kụ někaliomaneng. "O Amang," angkuěng'E,"kereu wotonge, apakarauko wọu Iạ e kasasigěsạ takụtaludang ini. Kai walinewe kapuluku e mariadi, kaisokawe tumuhụ kapulung Amang-Ku e sěsane." 40 Bọue Mawu Yesus něbalịe su anum manga murit'E i siretěllu, kuteu sěngkakakěllae i sire kawe kạpahun kịe. ISie něhengetangke si Petrus, "Kalingung lai sěngkaorasěkai i kamene těllu e mang tawe nakalukadě dingang-Ku?41 Pakaralukadě bue ringangu pěmpěkaliomanengkomạdiring i kamene kahombangengu sasalukạ. Těngaděbue rohkě e mapulu měkoạ halě mětětahino, kaiso ikamene mang ta makatohạ, batụ u wọu sěmběkangkatataumata e kai lome." 42 Saụ kapia Mawu Yesusnatamai někaliomaneng, angkuěng'E, "O i Amang, kereukasasigěsạ ini kawe hinong takụ taludang, kụ tawe ikahipeute, walạe karariadine kapulung Amang." 43 Bọu e MawuYesus něsule kapia, kụ sěngkakěllane manga murit'Ekawe wědang kạpahun kịe, ualingu kị i sire kai tumanịumawěhạ běhạ. 44 Sěnsuleko lai Mawu Yesus naněntangkensire kụ katěllun sulene někaliomaneng, baweraneměsulung u kalamona. 45 Bọu e i Sie něsule e kapia suanum manga murit'E kụ něhengetang, "Měngkai wědang

MATIUS 26.46–56 85

měmpětě kị dingangu měmpạngirule i kamene? Kakěllạe,seng nida ng tempone Ahus'u Taumata isarakang sukawasang taumata waradosa. 46 Pěmpěbangungke, bọei kite mahundalengke. Tingangke! Taumata měsunial'uIạ e seng ene!" 47 Piạ i Yesus bědang kạpělěhengetangei Yudas, sěngkatau wọ'i sire mapulo dua murit'E enenarěntạe. Ringangi sie ute, nahunděntạe lai taumatalawọ kụ piạ pedane ringangu palo-palon sire. I sireniroloh'u manga imang těmbonange ringangu mangamata mad'u tau Yahudi. 48 I taha pěsunialě e kai sengnạung něhabarě si sire ta ala ini, "I sain takụ děnguangeute ene taumatane. Kụ same e i Sie!" 49 Kerene sarangnahumpạu tampạ ene i Yudas měngkatewe himaung suMawu Yesus kụ něbera, "Tabeạ, Tuang Guru!" mase i sieriměngu Mawu Yesus. 50 I Yesus simimbang, "Anu, kaiwaugu apa i kau nakakarěnta sini?" Ene taumata lawọenětěngkawahanịe kụ něname si Yesus. 51 Sěngkatau wọ'isire murit'E apang ene sene ringangi Yesus, něnawụpedane kụ namilị ěllangu imang mawantugě sarangkewenahěnsị tuline. 52Mawu Yesus něhengetangke su murit'Eene, "Suhịe kapia pedanu e su homane u kěbị apangměmpamateng peda e, sarung lai mateng peda. 53Arausu naungu Iạ e kai ta makarorong tulung si Amang-Kue, kụ i Sie apid'u měndolohu malạekat'E nangělembowọu mapulo dua su ghapaěnge? 54Arawe mạeng kawekerene ute, tawe kasasěhụe kereu apang kụ seng nitěbalěsu ralungu Winohe Susi u mambeng těngadě mariadikere orasě ini e?" 55Mase Mawu Yesus něhengetangsu taumata lawọ ene, "Unụe Iạ e kai tahapate, hakịu ikamene ruměnta měmpěbawa warạ dingangu palo-palomědeạu měname si Siạ? Ěllo-ěllo Iạ e kawe mạněn rosu Walem Mawu e, kai i kamene tawe měname Siạ!56 Kai mang seng harusě kerene tadeạu misěhụ apang

MATIUS 26.57–66 86

kụ niwoheu manga nabi e su ralungu Winohe Susi."Bọu e kěbị murit'E nahuntalang němpaněntangu MawuYesus. 57 Taumata apạen němpěname Mawu Yesusněmpangěntuden Sie solong baleng Imang Mawantugě iKayafas. Sene manga mananěn rong agama e ringangumanga mata mad'u tau Yahudi e seng němpětampung.58 I Petrus tụtole Mawu Yesus bọu maraune sarang dělah'uwaleng imang marange. Mase i Petrus simuě e su ralungurělahe, kụ naiangke ringangu manga měndariagạ. I siemapulu makakasingkạ měnsang kereapa sarung ěnsuene.59Manga imang těmbonange ringangu pa kụewendalohong Sanhedrin e mědědeạ sahidi kon , mědeạumapakanawong hukumangu papate su Mawu Yesus.60 Kai i sire tawe nakareạ sarang sěmbaụ tatahutěngade,sěmbaliau seng lawọ nialạ sahidi kon . Nadehọ piạ eruang katau riměnta. 61 I rědua e němpěberae, "I anuěndaịe něbera, 'Iạ e makaghoghahě bue Walem Mawu, kụsaụbe ikakoạ-Ku su ralungu těllu ěllo.' " 62Mase imangmawantugě e něbuạe, kụ něbera si Sie, "Kawe unụe iKau e mang tawe sasimbangu su laěnsilě ipangěnsilě siKau e?" 63Arawe Mawu Yesus měngkate tawe kěndịe.Něsaụ kapia imang mawantugě e něbera si Sie, "SuTěngon Duata Wiahě e ute paulịko si kami měnsang kaii Kau e Ratu Mananalamatě, Ahus'u Ruata?" 64MawuYesus simimbang, "Kere niweranu. Kai pangimangko:u manětạ bọu orasě ini e, i kamene sarung makasiloAhus'u Taumata mạiang su sěmběkang koanengu MawuRuata Makawasa, kụ duměnta su wowom binawa su langịe!" 65 Tangu imang mawantugě e měngkate naningkasěpakeange, kụ něberạe, "I Sie něhinakang Duata! Sengta wahaluasu piạ lai sahidine. I kamene kěbị e sengnakaringihě hala pělahinakange su Mawu Ruata e. 66 Kụini e kerea su něnnang kamene e?" I sire němpěsimbang

MATIUS 26.67–27.4 87

u, "I Sie něsala kụ hinong pateěng." 67 Ene i sire nangědụegha ng Yesus, kụ němpangoka si Sie. Sěnggạe wue uteněmpameru si Sie, 68 ringangu něbera, "Kěnangko kạdingangu pěhabarěko si kami, ei Ratu Mananalamatě! Isai wue nameru si Kau e?" 69 Ene i Petrus kạkaiange sulikude, su rělahě. Sěngkatau wọu taloarang ěllang bawinehimaung kụ něbera si Petrus, "Balinebe i kau lai ringang iYesus tau Galilea e?" 70 Kai i Petrus něděndilě su těngonsire kěbị. "Iạ e ta nakahěngang měnsang i kau e mạanunga," angkuěng i Petrus, 71 bọu ene i sie siměbangkě wọutukadě e. Sěngkatau ěllang bawine waline nakasilo siPetrus, kụ něbera si sire sene, "Tau ěndaị ini e mangmalaing dingang i Yesus bọu Nazaret e." 72 Kuteu saụewue i Petrus něděndilě, kapěsalune, "Těnga-těngadě iạběgawen tau ene!" angkuěng i Petrus. 73 Ta nararěnnạ wọuene i sire apang dụdarisị sene němpěhaungke si Petrusdingangu něbera, "Malahe bue, i kau e mang dingangi sire. Ene kinakirala wue wọu pěbawisaranu." 74 Ene iPetrus nanětạe měsěsasalu kụ něbera, "Makakutụe, iạe wěgawen tau ene!" Su orasě ene lai manụ kimukụ.75 Kụ i Petrus nakatahěndungke u Mawu Yesus seng bọuněhengetang si sie, "Těntalang manụ deng ta kiměkukụ,i kau e seng těllun sule něsunial'u Iạ." Bọu e i Petrussiměbangke kụ simangịe ringangu pěsasasěsilě.

27 1Deng maluka-lukadě, kalawọu imang těmbonangeringangumata mad'u tau Yahudi něsěngkanaungke

mamate Mawu Yesus. 2 I sire něhapusě si Sie, ringanguněbawa si Sie, wọu e něnarakang i Sie si Pilatus, guběrnurěpaparentaengu Roma. 3 Ene i Yudas tahapěsunialě enenakasilọe u i Yesus seng nihukung, i sie něsasěsilě. Masei sie něnuleeng doitě salaka těllung pulo su kalěpaneene su manga imang těmbonange ringangu mata mad'utau Yahudi. 4 I sie něberạe, "Iạ e mamben nědosa, watụ

MATIUS 27.5–17 88

u něnarakangu tau tạ salane, sarang i Sie nihukungupapate!" Kai i sire němpěsimbang, "Kaia gunane sikami? Ene kai halě u!" 5 I Yudas něhipen doitě ene suWalem Mawu, mase nětěngkawi ngu watangenge.6Manga imang těmbonange němpangemongke roitěene kụ němpěbera, "Doitě ini e kai roit'u raha. Tumuhụtoratě e, doitě ini e kai kumbahang isowa su ralungutampạu sasěmba su Walem Mawu." 7Mase sarạeng i siresěngkanaungke, i sire něngalạ doitě e piněmělli ěntana kụisěsěbạ Ěntanang Měkakoạ Kuring. Ěntana ene nịkakoạpěndalěbingangu taumata raghị. 8Ualingu ene hakịusarang orasě ini e ěntana ene nisěbạ "Ěntanang Daha".9Ualingu ene, nisěhụe kere seng nipaulịu Nabi Yeremia, u,"I sire něnarimạ doitě salaka těllum pulo su kalěpane, u kaiarěga piněkiren tau Israel kere wawaehě baug'i Sie. 10 Kụdoitě ene nịpapake i sire piněmělli Ěntanang MěkakoạKuring e, kereewe seng niorong Mawu e si siạ." 11 Piạ iYesus nětěngom Pilatus, guběrnurě u wanua ene, i Pilatusnakiwalo, "I Kau e ratun tau Yahudi?" "Kere niweranu,"angkuěngu Mawu Yesus. 12Arawe nạung piạ e mangaimang těmbonange ringangu mata mad'u tau Yahudi eměněnokeng kalawọu laěnsilě su Mawu Yesus, kai i Sietawe simimbang sarang sěngkamohong. 13Ualingu ene iPilatus něberạe si Sie, "I Kau kai ta nakaringihě kalawọulaěnsil'i sire si Kau?" 14 Kai Mawu Yesus e tawe simimbangkadiongeng sěngkamohong hakịu guběrnurě e naralingutạ sihinge. 15 Su apan tempong Salimbang u Paskah e,guběrnurě kai piạ tundune mạměllọu sěngkatau wọutaloaran taumata mạtatahungkụe walạewe tuhụ pinilentaumata lawọe. 16 Su tempo ene piạ sěngkatau taumatanghukumang pinětateleng. Arenge i Yesus Barabas. 17 Tangupiạ e taumata lawọe natampungke, i Pilatus nakiwalọesi sire, "Kai i sai tangu su kapulung kamene e takụ

MATIUS 27.18–29 89

ipěllọ? I Yesus Barabas arau i Yesus isěsěbạ si Kristus?"18 I Pilatus něbera kerene u i sie kai masingkạu mangamangangawasa tau Yahudi e němpěnarakang i Yesus si sieualingu i sire němpananoi. 19 Su tempong Pilatus kụkaiangsu waleng mělahukung, kuteu kawinge manatang inisi sie, "Kumbahang i kau mětěngkalaụ pěrkarang tau tạsalane ene, batụ u kai ualingu i Sie, iạ nipi ralaị ěllo ini."20 Kai manga imang těmbonange ringangu mata mad'utau Yahudi e měngkai měmpạnahowong taumata lawọene mědeạu i Barabas pakịpěllọ kụ Mawu Yesus pakịpate.21Mase guběrnurě saụ kapia nakiwalo si sire, "I sai sukapulung kamene takụ pěllokang bọu taloaran děduaěndaịe?" "I Barabas," angkuěng i sire. 22 "Kamagengkerene ute, iạ kai hinongměkoạ a si Yesus isěsěbạ si Kristuse?" angkuěng i Pilatus si sire. "Kuruise i Sie!" angkuěng isire kěbị. 23 "Kawe apa pěsasalan'E tangu?" angkuěng iPilatus. Mase i sire němpamansagě limembong kaihạelai, "Kuruise i Sie!" 24Nạdehọ i Pilatus nakahěngangkeu i sie tawe lai makakoạ apa-apa ringangu i sire kawesarung měmpěganohạ. Ene i sie něngalạe ake, kụ sutěngon taumata lawọ ene i sie nanguhasě limane ringangukạpěberane, "Iạ e tawe makataludě su papaten tau ini!Ene kai kasingkạ i kamene!" 25 Kuteu taumata lawọeněmpěsimbangke, "Ore, walạe si kami ringangu mangaanạ i kami e kahombangengu hukumang su papatene!"26Mase i Pilatus naměllọeng Barabas baug'i sire, kụdimoloh'u taumata pinělimadě Mawu Yesus dingangunanarakang i Sie mědeạu pakịkuruisě. 27 Bọu e mangasordadom Pilatus němpěbawa si Yesus simuě su walenglawọ u guběrnurě, kụ kạguwạu wuntuangu sordadoe někomolě něliwung Mawu Yesus. 28 I sire němpěluạpakeangu Mawu Yesus, kụ piněkakingkaengu kakingkaengkamumụ si Sie. 29 I sire němpělokongu paporong bọu

MATIUS 27.30–42 90

manga lelangu kalu piạ hanggange, kụ nakạ i sire sutěmbọu Mawu Yesus. Bọu e pinakiumpaed'i sire těkingsěmpědi su liman'E koaneng, kụ němpamulangeng sutěngon'E, kụ němpětaghunalangken Sie. "Tabeạ DatunTau Yahudi!" angkuěng i sire. 30 I sire němpěngědụe siSie, kụ nangalạe těking sěmpědi ene, mase nipěměbahěsi Sie su těmbọ'E. 31 Bọuten němpětaghunalang siSie, i sire němpěluạe kakingkaeng kamumụe wọu eniluheěngken pakeange kapia. Bọu e i Sie niwawa solonglikude mědeạu ipakikuruisě. 32 Su taloarạen daleng, i sireněmpěsěmạeng sěngkatau wọu Kirene arenge i Simon.I sire něnihasạen tau ene iapạmasaěng kuruis'i Yesus.33 Bọu ene i sire nahumpạe su tampạ sěmbaụ isěsěbạGolgota, mangalene "Tampạu Raran Těmbọ". 34 Su tampạene i sire napěnginung i Yesus anggorě nilaukangu pědu.Kai sarạeng Mawu Yesus bọu nětemang anggorě e i Sienạdirịe nanginung. 35 Bọu e i sire němpanguruise si Sie, kụněmpěpapahiạen pakeang'E kụ pinědalahurị. 36Mase isire nahungkaiangke němpěhapa si Sie sene. 37 Su lantehutěmbọ'E i sire nětaingu wohe laěnsilě si Sie kerei: "Ini e kaii Yesus, Datun Tau Yahudi". 38Dingangu Mawu Yesus e,piạko lai tahapate ruang katau nikuruis'i sire, sěngkatausu sěmběkane koaneng, sěngkatauewe lai su sěmběkanekaihi. 39 Taumata apan sụsahe sene měmpěpakilingutěmbọ i sire kapělěhinakange Mawu Yesus. 40 I sirekapěberane, "I Kau mapulu měnggoghahěbe WalemMawu, kụ mamětị kapia su ralungu těllu ěllo! Kereu iKau kai Ahus'u Ruata ute ěnnạe e rěllusě bọu kuruisěene, kụ pětěngkasalamateng batangengu." 41 Kerene laimanga imang těmbonange ringangu manga mananě roagama e ringangkewen manga mata mad'u tau Yahudiměmpěběbaheaun Mawu Yesus. I sire němpěbera u, 42 "ISie makạsalamatě taumata waline, arawe watangeng'E

MATIUS 27.43–55 91

sěsane, i Sie seng tawe makasalamatě! Kereu i Sie kairatuwen tau Israel ute mạpiangbe i Sie pětěngkarěllusěbọu kuruisě ene buhụe i kami mangimang si Sie. 43 I Siemạngimang su Mawu Ruata, kụ něberau i Sie kai Ahus'uRuata. Ho, ene i kite deng měmanda měnsang Duata emakasalamatěbe si Sie ini e." 44 I rědua tahapěhampasěnikuruisě dingang'E malaing měmpělěhinakang si Siekerene. 45 Ene, ěllo e malětu, karěngụe těllung kaorasě,kaguwạu wanua ene měngkatewe narěndung. 46 Enemangạe pukulě tatěllu wawěllo, Mawu Yesus někiạdingangu ngih'E maihạ, "Eli, Eli lama sabakhtani?" kụmangalene, "O Ruataku, o Ruataku, unụe i Kau naněntangu Iạ e?" 47 Pirang katau sene nakaringihě kakiạ ene, kụněmpěbera, "I Sie měkěkui si Elia!" 48 Sěngkatau wọ'i sireměngkatewe něbalikěkasě tamai něngalạ bungan saghe kụnilaehe su anggorě mahaesě. Mase kahian sie nịsasusụesu kotọu kalu sěmpědi kụ niwuhane su wiwih'u MawuYesus. 49Arawe angkuěngu waline e, "Pěngampalěko, i kitedeng kumakělla měnsang i Elia sumongo měngambangsi Sie!" 50 Ene Mawu Yesus saụewe někiạ maihạ-ihạ,mase něminsulu singongon'E pěngěnsueěnge. 51Gordenkạsasange su ralungu Walem Mawu e na ngkasě napahiạdarua wọu rasị sarang bawa. Banua e nělinuhě kụ mangawukidě batu e nawawěka. 52Manga lěbing něngkatope,kụ lawọ badang u masasusi nate e, něbangung kapia.53 I sire nahunsěbangke wọu manga lěbinge sarạeng iYesus něbangung bọu papaten'E, kụ i sire nahunsuěsu Yerusalem. Kụ sene lawọ taumata nakasilo si sire.54 Těmbonangu sordado ringangkewen manga sordadoapạen mělěhapa si Yesus mangkewen něngkatakụtạ sihinge sarang nakasilo linuhě, dingangu apạewennariadie. I sire němpěberạe, "Mambeng těngadě, i Sieini kai Ahus'u Ruata!" 55 Sene piạko lai manga wawine

MATIUS 27.56–66 92

lawọ měmpěkěkakělla wọu marau. Kai i sire ene nạungnahuntole si Yesus mětangkiang si Sie rokeng bọu Galilea.56 Su ralunge kai i Maria Magdalena, i Maria i ninang iYakobus děduan Yusup, dingang i ninangu manga anại Zebedeus. 57Hěbi ene riměntạ e sěngkatau kalạ bọuArimatea, kụ arenge i Yusupě. I sie malaing tumatole siYesus. 58 I sie nakoạ solong anung Pilatus kụ nědorongbalunangu Mawu Yesus. Mase i Pilatus něparentạe tadeạuwalunang u Mawu Yesus pakịgěllị si sie. 59 Tangu i Yusupnangalạe walunang'E kụ nipikungu hekạ alusě lenengbuhu. 60Mase i sie něngomolem balunang u Mawu Yesussu lěbing tataghuanenge, nạung seng těbe nipakange suwukidě batu. Bọu e i sie nělungging batu masaria sěmbaụ,kere lahěping tukad'u lěbinge, mase i sie napule. 61 IMaria Magdalena ringangu i Maria waline mạhungkaiangsene tụtatěngo lěbing ene. 62 Tangu su sěngkariọěllonesu ěllon Sabatě, manga imang těmbonange ringangumanga tau Farisi sěngkapahunděnta něsombang i Pilatus,63 kụ něbera, "Mawu, i kami nakatahěndung su tempongi anu kon ang ene wědang biahě, i Sie kai wọu něberau, 'Maliun těllu ěllo Iạ e sarung měbangung.' 64Ualinguene, pěparentako taumata pěhapa lěbing ene pakapia-piasarang katěllu ěllone, mạdiringu manga murit'E makatakowalunang u wadange kụ něbera su taumata u i Sie kaiseng něbangung kapia wọu papatene. Kụ pěmamitaugěpangěnsueěnge ini sarung limembong karalakịe wọuhumotong e." 65 "I kamene piạ be sordadong kameneměndalukadě," angkuěng i Pilatus si sire, "dakọe riagatepakasěgadě lěbinge sěngapam botonge." 66Mase i sirenakoạe solong lěbinge, němpanegelě lahěping tukadě,mase nipělloěngu měndariagạe su těngone tadeạu tawemakapěnggohaeng su lěbing e.

MATIUS 28.1–12 93

28 1 Ene sarạeng ěllon Sabatě e naliu, tangu sukalongeng ěllo Misa e, i Maria Magdalena ringangi

Maria lai waline natamaịe němpědalinge němpamandalěbing ene. 2 Sěngkianu piạ linuhě maihạ. Sěngkataumalaekat'u Mawu e limintụ bọu sorga kụ nělunggingbatu lahěpinge; kụ kimaiangke su wowone. 3Gahịumalạekatě e kere kilạ, pakeange mawira palusě. 4 Sordadoměndalukadě e měmpělěhapa sene měngkateweněngkawintogě sarang i sire nahungkende, kụ tabidạu keretaumata nate. 5Malạekatě e něbera su manga wawineene, "Abe kěngkatakụ! Iạ masingkạ i kamene mědědeạsi Yesus nạung seng nikuruisě ene. 6 I Sie tawedisesini. I Sie kai seng něbangung kereewe seng nihabar'Ekalamona. Mahịe pěmpěkakělla ěnnạ u rědalokaěnge.7 Ene, rakọe lighạ pěhabarě su manga murit'E, 'U i Sie kaiseng něbangung bọu taloaran taumata nate, kụ i Sie kaiseng natamai něngalimona si kamene solong Galilea. Senei kamene sarung makasilo si Sie!' Tahěndungeko apangseng takụ nịbawera si kamene." 8Měngkatewe masahawụmanga wawine ene němpaněntang u lěbing ene. I sirenahuntalang mědeạu měhabaru halě nariadie su mangamurit'u Mawu Yesus, dingangu takụ nědalaụ u raluasě.9 Sěngkianụe Mawu Yesus naněnsomahě manga wawineene, kụ něhengetang, "Tabeạ!" Kụ i sire himaungke siSie mase limahěkụe laede ringangu němpěsuba si Sie.10 "Abe kěngkatakụ," angkuěng i Yesus si sire, "dakọepěmpěhabarě su manga anạ u sěmbaụku e mědeạu isire makoạ solong Galilea kụ sene i sire sarung makasiloSiạ." 11 Piạ e manga wawine ene kạpahundalenge,pirang katau sordado apang měmpělěhapa lěbingeněmpěbalị solong soa, kụ němpěhabar'u pa kụ apannariadie su manga těmbonangu imang. 12Mangaimang těmbonange němpědalahintau ringangu manga

MATIUS 28.13–20 94

mata mad'u tau Yahudi, mase nangonggọen doitě lawọsu sordado měndalukadě e, 13 kụ něbera, "I kameneharusě pěmpaulị u manga murit'u Mawu Yesus e riměntahěbi, kụ němpětako maiet'u Mawu Yesus piạ i kamenekạpahun kịe. 14 Kụ kereu ikaringihu guběrnurě halěene ute, i kami hědowe měloke si sie tadeạu i kamenetawe měsombangu sungkalene apa." 15 Tangu sordadoměndalukadě e rimae doitě ene, kụ někoạewe apan nạungnitanata si sire. Ualingu ene tangu wěke ene wědangbennasěsahě su taloaran tau Yahudi e sarang ěllo ini. 16Murit'Emapulo ěsa e simaka solong bulude su Galilea, kereewenạung pakịděntaing Yesus si sire. 17 Piạ i sire nakasiloMawu Yesus sene, i sire němpěsuba si Sie. Maning kerenekai mang piạ u měděndapatě bọu taloaran sire. 18MawuYesus himaung si sire, apid'u něbera angkuěng, "Pa kụkawasa su sorga ringangu su dunia e seng nisarakang siSiạ. 19Ualingu ene ute, dakọe pěmpahundaleng, kụ pa kụumatě su kasěllah'u dunia e koạko muritě-Ku. Sahaniko isire su areng i Amange ringangu Ahusě dingangu Rohkě uRuata e. 20 Těn roiko i sire měsempị kěbị apan takụ niorosi kamene. Kụ pětahěndungu Iạ e mang maněntanudě sikamene sarạeweng kasueěngu dunia e."

MARKUS

1 1 Ini e kai Injilě mạanun Mawu Yesus Kristus, Ahus'uRuata e. 2 Injilě e nitětạ kereewe nịbawohe u Nabi

Yesaya kere ini, " 'Kai ini e rarolohang-Ku,' angkuěnguMawu Ruata; 'Iạ e něndoloh'i sie niapěngalimona siKau, tadeạu i sie apěděndiahi raralengang'U.' 3 Piạ e taumạmohang su wanua linggi, 'Riahiko raleng baugu Mawu;teneko raralengang apan dalengange.' " 4Měsulungkewenmạbawohe e kerene lai rarěntang Yohanes suwanua linggi.I sie měněnahani taumata ringangu měděndalengkenhabar'u Mawu Ruata e. "I kamene harusě pěmpětobatěbọu kalawọu rosanu ringangu harusě sahaniang, tadeạuMawu Ruata e měgěllịu ampung si kamene," kereneangkuěng i Yohanes. 5 Kěbị taumata wọu wanuang Yudeae ringangu soang Yerusalem nahuntamai němpědaringihěsi Yohanes. I sire němpangakung kalawọu rosan sire, kụi Yohanes něnahani si sire su Salụ u Yordan. 6 I Yohanesměpěpakeangu pakeang bọu rukụ u onta. Papehe e wọupisị, ringangu kinạe kalimbotong dingangu kaěnge ghulanka upang. 7 I sie kai mạulị u habarě ini, "Samurin iạ esarung duměnta sěngkatau nangělembong kasěllahe wọuiạ e. Kalingung kumakurung měluka taling sapatun'E e, iạ etawe wotonge. 8 Iạ měněnahani si kamene e kai ringanguake arawe i Sie kụ sarung měnahani si kamene ringanguRohkě u Ruata." 9 Su tempo ene tangu Mawu Yesusnarěnta wọu Nazaret su wanuang Galilea, kụ i Yohanesněnahani si Sie niurung su Salụ u Yordan. 10 SarạengMawu Yesus e nasěpụ bọu ake ene, i Sie nakasilo langịnatope kụ Rohkě u Ruata e natěntung kere manụ palumakụ dimorọ si Sie. 11 Bọu e kinaringihě ngih'u Mawu

MARKUS 1.12–24 96

Ruata mělěhengetang, "I Kau e kai Ahusě-Ku ikěkěndagě. IKau e mětětalahino su naung-Ku e." 12 Bọu ene Rohkě uRuata apid'u něngahạ Mawu Yesus solong banua linggi.13 Ěpạ u pulo su ěllone i Sie sene nisalukatengu setang.Manga binatang dulu e malaing ene ringangkewen Siesene e, kụ manga malaekatě e měmpětětangkiang si Sie.14 Sarạeng i Yohanes nitahungkụ, Mawu Yesus e nakoạsolong Galilea, kụ něhabar'u Injil'u Mawu Ruata e paịse.15Angkuěng'E, "Kararatun Mawu Ruata e seng masandigě.Kụ pěmpětobate i kamene wọu kalawọu rosang kamene,kụ pangimangke su Injil'u Ruata!" 16 Ene, Mawu Yesuskạdalenge su apengu Ranong Galilea e, i Sie nakasiloměnanoma duang katau, kụ i Simon dingangu tuarine iAndreas. I rědua e kai kapěněnomane su rano. 17MawuYesus něhengetang si rědua, "Pěmpětoleko si Siạ. Iạ esarung maněn ro si kamene měnomạ taumata." 18 Enei rědua měngkatewe naněntangu somạ i rědua e masemole su Mawu Yesus. 19Mawu Yesus mang kạdalenge,

tangu i Sie saụewe nakasilo si rědua tahatuari waline, iYakobus děduang Yohanes, manga anạ i Zebedeus. I rěduakinaěbakeng su ralungu sakaeng, kạpěněnaminge somại rědua. 20Mawu Yesus apid'u kimui si rědua. Ku i rěduae měngkatewe naněntang i amangi rědua e su sakaeng,ringangkewen i sire mělahalě baline e. Bọu e i rěduaněmpětole e Mawu Yesus. 21Mawu Yesus dingangumangamurit'E nahumpạ su soang Kapernaum. Kụ su ěllon Sabatětuhụe, Mawu Yesus nasuě su walem pěkakaliomanengangkụ nanětạe naněn ro. 22 Taumata kụ apan dụdaringihěe mangkewen dụdalinaụ u pananěn ron'E. U i Sienaněn ro e kai piạ pěhěngkinge, walinewe kere mangamananěn ro agama e. 23 Su tempo ene piạ sěngkataukinasuěkangu rohkě dalakị kụ simuě su ralungu walengpěkakaliomanengang, kụ němansagě, 24 "Ei Yesus tau

MARKUS 1.25–35 97

Nazaret, kai pěkapuraěngu i kami e? I Kau e ruměntawaug'u mapakawinasang kami e? Iạ e masingkạ i sai iKau e: I Kau e kai rarolohang masusi wọu anun Duata!"25 "Karěmasěko!" angkuěngu Mawu Yesus něhěkaděrohkě dalakị ene, "Sěbangke wọu tau ini!" 26 Ene rohkědalakị e měngkatewe něnggaghinggọ tau ene maihạ-ihạ,bọu e siměbang bọu ralungu tau ene kạbansage. 27 Kěbịtaumata e měngkatewe něngkaherang hakịu i sireněmpěbera sěmbaụ su waline, "Hu, kai apạe ini? Piạewetěn ro wuhu! Makạlahěngking rěděndinganengu kawasai Sie nanokolě rohkě dalakisě niapasěbang, kụ i sireměngkawe mararingihě si Sie!" 28 Tangu habar'u MawuYesus e měngkatewe masahawụ někakeke su kaguwạuwanuang Galilea. 29Mawu Yesus dingangu manga murit'Enaněntangu walem pěkakaliomanengang ene, kụ nakoạsolong balen Simon děduang Andreas. I Yakobus děduanYohanes malaing natole ringangi sire. 30 I ninangi Simonkinara ngang nilěhabe suralokaěng. Kụ ene piạ e MawuYesus dingangu manga murit'E simuě su wale ene, MawuYesus e nihabareng u halě ene. 31 TanguMawu Yesus tamaihimaung si ninang i Simon kinara ngang, kụ nangumpaedělimane apid'u němangung si sie. Kuteu lěhabe napiạ e, kụi sie nanětạe nakapěsiliwirě si sire. 32 Ene nawawěllọe, kụmatangělloe seng simědạe, i sire tangu němpangěntuděkalawọu taumata apan masakị dingangu nikasuěkangurohkě dalakịe solong anun Mawu Yesus. 33 Kakěpalewenpěmamanuan soa ene e němpětampungke su těngonbale ene. 34Mase Mawu Yesus napakapiạen taumatalawọ apan piạ sakịe mědědalahaghi e, kụ nanokolěko lairohkě daralakịe malawọ. I Sie tawe napakawalang rohkědaralakị e pěběbera, watụ u i sire masingkạu kai i sai iSie. 35 Sěngkariọěllone reng marěndung-děndung, MawuYesus něbangung kụ limintụ naněntangu wale. I Sie nakoạ

MARKUS 1.36–2.2 98

solong tampạ marěmasě su likud'u soa, kụ někaliomanengsene. 36Arawe i Simon dingangu manga hapịe natamainěmpědeạ si Sie. 37 Kụ sarạeng i sire něsombang i Sie, i sireněmpěberạe, angkuěng, "Kěbị taumata e měmpědědeạsi Tuang." 38Mawu Yesus e kai simimbang, "Bọete i kitemaněpasěkon daraleng i kite solong apan soa waline kụmararani e wọu ini. Iạ harusě lai maněn ro tamai sene, ukai ene těgalu rarěntakue." 39 Kai ualingu ene Mawu Yesuse rụdaleng mạměpidě kạguwạu Galilea e, mạněn ro sumanga waleng pěkakaliomanengang apidě měněnokolumanga rohkě dalakị e. 40 Tau nirorokangu sakịe su pisịmakạtatakụe riměnta su anum Mawu Yesus. Tau eneněmulangeng kụ něbera, "Kereu i Tuang tumalěntụ uiạ, ute i Tuang botonge mapakaulen iạ e." 41MawuYesus malěntụen tau ene. Kụ i Sie něnenggehe tau eneapid'u něbera, "Iạ e mapulu kụ kapiạ e!" 42 Su orasě enetangu sakịe nailang kụ i sie napia. 43Mase Mawu Yesusněndoloh'i sie pinakapule apid'u manatang ini, 44 "Eneěng abe pěběke si sai-sai, kaiso tamaiko solong anungimang, kụ pědorong si sie pěsahiding kau u i kau e sengnapia. Mase waug'u pěngangundangu e, pěnondangkonsasěmba kereewe ni tan Musa, kere ta ala su taumatalawọ u i kau e kahěnga-hěngang seng napia." 45 Kaisotaumata ene napule, mang hanesě měběběken karariadinhalě ene suapan tampạ, hakịewen Mawu Yesus e tawenakasuě su soa ene ringangu waharia. I Sie kětạeng nětanạsu likud'u soa su manga tampạ mararěmasě. Kai manilaingkerene taumata e mang tạ pontode mạhunděnta suanun'E bọu apan beọ e.

2 1 Pira ěllo naliung ene Mawu Yesus něsule solongKapernaum. Tangu nakeke e habarě u i Sie kai su wale.

2 Kụ lawọ taumata němpěděnta. I sire němpětampungsene, hakịu seng tawe apa loahe. Kalingung tukadě

MARKUS 2.3–14 99

e malaing nasěse u taumata. Mase Mawu Yesuse něhabareng hengetang u Mawu Ruata e si sire.3 Kạpěhengetang'E i Sie, piạ e i sire ěpạ měběbawentengtau něpeose tadeạu wawaěng sarang anum Mawu Yesus.4 Kai kahian kalawọu taumata, i sire tawe nakakahaungsarang děduh'E. I sire nawị kụ nělekesě atụ su lanteh'uMawu Yesus e. Bọu ene i sire němpanguluh'u tau peosěene ringangu těpihe. 5 Sarạeng Mawu Yesus nakasilokasariang pangangimang i sire, i Sie něhengetangkesu tau peosě e, "Amang, kalawọu rosanue sengniampungang." 6 Ene piạ e mananěn rong agama pirangkatau kạpahungkaiange sene, nanětạe nahěngkiwalo suralungu naung i sire, 7 "Kawahani i anu ěndaịe něberakerene! I Sie kai mělěhinakang Mawu Ruata. I saiwotonge makaampung dosa e suliun Mawu Ruata esěsane?" 8 Su tempo ene lai Mawu Yesus masingkạuněnnang sire. Mase i Sie něhengetangke, "Kawe unụe

i kamene měmpětě něnna kerene su naung i kamene?9 Sude limembong mahaěng: měberang, 'Dosanu sengniampungang', arau měberang 'Pěbangungke, hengkee těpihu kụ dalengke'? 10Arawe ini Iạ sarung mělahesi kamene u su wowon dunia ini e, Ahus'u Taumata ekai kawasa měngampung dosa." Mase Mawu Yesusněhengetang su tau peosě ene, 11 "Pebangungke, hengkee těpihu e kụ kapule e!" 12Něbangungke i sie kụ apid'uněngalạ těpihe mase siměbangke těta nganeng i sirekěbị. I sire e němpědalinaụ, kụ mase němpědalọe MawuRuata. Angkuěng i sire, "Bědaweng tanakạsilo i kitehalě kere ini e!" 13Mawu Yesus něsule kapia solongapeng u Ranong Galilea. Malawọ taumata e himaungsi Sie, mase i Sie naněn ro si sire. 14 Piạ e Mawu Yesuskapědaralenge sene, i Sie nakasilo sěngkatau maghaghěllebea arenge i Lewi, anạ i Alfeus, kụkaiang su kantorě u

MARKUS 2.15–21 100

bea. "Tole e Siạ," ungkuěngu Mawu Yesus si sie. Tangui Lewi e měngkatewe něbuạ kụ mole Mawu Yesus.15 Kuteu Mawu Yesus kapěsěsimokole su waleng Lewi,tangu narěntạ e ghapaěngu maghaghělle bea ringangutaumata apạewen pěpandaěngu taumata lawọ e taumataralakisě kụ nahungkaěng sěngkakaěng dingangu MawuYesus sire manga murit'E. U kai lawọ su taloaran sirenahuntole su Mawu Yesus. 16Mananěn rong agamapirang katau wọu ghapaěng u tau Farisi nakasilo MawuYesus sěngkapahungkaěng dingangu manga maghaghěllebea ringangu taumata lěěnnaěng barạdosa e. Kụ i sireněmpěkibalo su manga murit'u Mawu Yesus, "Kaweunụe mananěn rong kamene e kawe kụkaěng dingangumanga maghaghělle bea ringangu taumata apan dalakisěe?" 17Mawu Yesus e nakaringihě kakiwalon sire ene, kụsimimbang ungkuěng, "Taumata apan malahuweka e taweměgaghausě dokterě, kaiso kawe apangmasasakị e sidutu.Iạ diměnta e walinewe kumui apan kụ měpěpěndangbatangenge seng mapia, kaiso kawe taumata apanbaradosa e." 18 Ene piạ su sěngkatempo manga murit'iYohanes Měnanahani ringangu tau Farisi e kạpěpuasane.Bọu e kai piạ u himaung su Mawu Yesus kụ nakiwaloangkuěng, "Kawe unụe murit'i Yohanes Měnanahaniringangu tumatole tau Farisi e kawe měpěpuasa, arawemanga murit'i Tuang kawe tala wue?" 19Mawu Yesussimimbang, "Makoạ bue su salimbangu kawing, kụmanga sake ipěpuhědang? Kereu kaghiang ese dengbědang dingangi sire, nalaheu i sire mang mahungkaěng.20 Kai sarung su tempone kaghiang ese e alakengbọu i sire. Su tempo ene ute wuhụewe i sire taweměmpahungkaěng. 21 Tawe apa taumata měnděpeluririsě buhu waug'u ghědeu pedesě těbe. Batụu ririsěbuhu ene kai měngahěbụ dingangu makaghěde pedesě

MARKUS 2.22–3.4 101

ene, kụ sauneng makasaria ghehe e. 22 Kerene lai taweumětahong anggorě buhu su kawihě pisị těbe. U anggorěbuhu e sarung makaběse kawihě. Samurine i rědua emagholọ kěbị. Anggorě buhu e kawe hinong itaho sukawihě buhu e lai!" 23 Piạ sěnsule su ěllon Sabatě e, piạe Mawu Yesus simahe wọu rahaming gandung, mangamurit'E, nanětạ e němpanipo gandung. 24 Kuteu tau Farisie němpěberạ e su Mawu Yesus, angkuěng, "Kawe unụemanga murit'U e kawe lụlampa ator'u agamang kite,kụ i sire kawe měmpěkěkoạbe apang ipěpělli su ěllonSabatě e?" 25Mawu Yesus simimbangke u, "Kai wědang tanakạbasa i kamene apang kụ nịkakoạ i Daud, piạ i Abyatarkapěmunarane kere sěngkatau imang mawantugě. Piại Daud dingangu manga taumatane něngkalunusě, kụnikawusangu kaěng, tangu i sie simuě su Walem Mawumase kimaěng borotě sasěmba su Mawu Ruata. Ku borotěene malaing piněgěllikange su taumatane. U sěmbaliausu atorang'u agamang kite e kětạewen manga imangbotonge kumaěng borotě ene." 26 (2:25) 27Mase MawuYesus bědang něbera lai u, "Ěllon Sabatě e nikoạ baugutaumata walinewe taumata waugu ěllon Sabatě; 28 KụAhus'u Taumata e kai kawasa, ore lai su ěllon Sabatě."

3 1Mawu Yesus něsule kapia solong bale'mpěkakaliomanengang. Sene kai piạ tau limane

sěmběka nipatene. 2 Sene kai lai piạ i sire měmpědědeạsalang Mawu Yesus, mědeạu makapangěnsil'i Sie. Tangu isire měngkatewe hanesě měkěkakělla si Sie, měnsang i Siemạpakaulen taumata masakị e su ěllon Sabatě. 3MawuYesus něbera su taumata limane sěmběka nipatene e,"Mahiko rarisị ěndaung sini su těngone." 4Mase i Sienakiwalo si sire sene, "Tuhụ agamang kite e, kai apahinong koateng i kite su ěllon Sabatě e? Měkoạ mapia arauměkoạ dalakị? Měngambang taumata arau měmate?"

MARKUS 3.5–16 102

I sire měngkate něngkarěmmasě. 5Mawu Yesus elimangehě kạpěmandane mạngělikụ si sire, kaiso naung'Emang masusa, ualingu i sire mạhěmpaliung tungkětị e.Mase i Sie něbera su tau ene, "Togorěko limanu." Tauene nanogore limane, kụ sěngkianụe naule. 6 Tangu tauFarisi e němpaněntangken baleng pěkakaliomanengang,mase nědalahintau ringangi sire pirang katau tumatole siHerodes, mědeạu měmate Mawu Yesus. 7Mawu Yesusdingangu manga murit'E simohọ solong Danong Galilea.Tangu malawọ-lawọ taumata wọu Galilea nahuntoleMawu Yesus. Malawọ lai nahunděnta wọu Yudea, 8wọuYerusalem, bọu wanuang Idumea, dingangu wọu wanuasu sěmběkan daking Yordan, dingangu wọu likud'u mangasoa su Tirus dingangu Sidon. I sire kěbị němpěděnta solonganun Mawu Yesus, u i sire seng nakaringihě kalawọu halěkụ seng nikakoạ'E. 9 I sire ene malawọ-lawọ, hakịu MawuYesus něndoloh'u manga murit'E apěděndiahi sakaengbaug'i Sie, u mạdiringu i Sie kasěsekangu taumata lawọ.10 I Sie napakauleen masasakị malawọ, kụ kakěpalewenmasasakị e měngkate měpěpapangansuhě mětěngkaranikạdiongeng deng makapěnenggehě si Sie. 11Dingangui sire apan nikasuěkangu rohkě dalakị e, kasuewenmakạsilo si Sie, apidu měsuba su těngon'E ringanguměmansagě u, "Seng i Kau e Ahus'u Ruata e!" 12 KaiMawu Yesus měsěsěding sěngapan botonge u kumbahangmanga rohkě dalakị e měmombeng i Sie. 13 Bọu e MawuYesus simaka solong buludě, kụ kimui si sire apangikěkapulune. I sire e nahunděnta, 14mase i Sie namilewọu taloaran sire mapulo dua su kataune. Angkuěng'E,"Iạ e namile si kamene, tadeạu i kamene tumaking siSiạ kụ i kamene Takụ irolohě iapangeken Injil'u MawuRuata, 15 ringangu i kamene sarung makatarimạ kawasamědeạu makapěnokol'u manga rohkě daralakisě." 16 Kai

MARKUS 3.17–28 103

ini e areng i sire mapulo dua ene: I Simon (Kụ isěsěbạe lai si Petrus), 17 i Yakobus děduan Yohanes tuarine,manga anạ i Zebedeus (i sire ini nitambaěngu areng iBoanerges mangalene "manga anạ u rěllụ"), 18 i Andreas,Filipus, Bartolomeus, Ma us, Tomas, Yakobus anạ i Alfeus,Tadeus, Simon i Malintoị, 19 dingang'i Yudas Iskariot, kụianụ e netulang Mawu Yesus e. 20 Bọu e Mawu Yesusnapule solong balě. Kai taumata lawọ e saụ nahunděntanětampung, sarạeweng Mawu Yesus dingangu mangamurit'E tawe nakapěsimokolě. 21 Taumata němpěbera, "ISie seng něpulu!" Ene sarạeng manga anạ u sěngkataunenakaringihe halě nariadi e, tangu i sire němpangalạ e si Sie.22Manga mananěn rong agama apang němpěděnta wọuYerusalem němpěbera u, "I Sie nikasuěkang i Beelzebul!Těmbonangu manga rohkě dalakị ene e kụ němpěgěllịukawasa si Sie tadeạu makapěnokolu rohkě dalakị."23 Tangú Mawu Yesus kimuị e taumata lawọ e, ringanguněběken papinintu pirambaụ si sire. "Kai makoạbe kerearohkě dalakị e manokol'u rohkě dalakị?" ungkuěnguMawu Yesus. 24 "Kụ kereu sěmbanuaěnge kawe napahiạsu ralungu piran kamonaěng kụ tawe pědaramene,ute wanua ene tawe mědaragě. 25 Kụ kereu su ralungusěntahanakeng tawe kasasěmbaụe ringangu apạewendalohone kawe měmpěsěsitori sěmbaụ dingangu waline,ute pětatěnganạu sěngkataue sarung magholang. 26 Kereusu ralungu kararatuangu setang kai piạ kaghagholangdingangu pěsasitori, kararatuang ene e tawe mědaragědingangu sarung miwu. 27 Taweu sarang sěngkataumakasuě su walen tau matoghasě kụ měhampasěarětạe kereu i sie tawe měhapusě tau matoghasěene kalimona. Bọu ene wuhụ e i sie makapěhampasědarotonge. 28 Kěngkasingkạko! Kereu taumata měkoạdosa ringangu měhinakang, i sie wědang kaampungang.

MARKUS 3.29–4.7 10429Arawe i sai měhinakang Rohkě u Ruata e i sie tawekaampungang! Batụu pělahinakang ene kai rosa sarangkakalě." (30Mawu Yesus nakapěbera kerene, batụu piạ uněberau Mawu Yesus niwaliuangu rohkě dalakị.) 31 Bọue i ninang'E ringangu manga anạ u sěmbaụe nasongọe.I sire němpěngampalě su likude kụ dimoloh'u taumataniapěkui Mawu Yesus. 32 Su tempo ene malawọ taumatamạiang mělěliwung Mawu Yesus. I sire němpěbera siSie, "Tuang, i ninang dingangu manga anạ u sěmbaụi Tuange ene su likude. I sire měmpědědeạ si Tuang."33Mawu Yesus simimbang, "I sai tangu i ninangkue? I saitangu anạ u sěmbaụkue?" 34 Bọu ene i Sie namanda sisire apan kụkaiang měmpělěliwung e mase něhengetang,"Tamai ini e i ninangku ringangu manga anạ u sěmbaụkue! 35 I sai měkěkoạ kapulu'm Mawu Ruata e, i sie kai anạu sěmbaụku ese dingangu anạ u sěmbaụku wawine,ringangu i ninangku."

4 1Mawu Yesus saụewe naněn ro su apenguRanong Galilea. Taumata měngkate malawọ

měmpělěhěmbung si Sie. Ualingu ene i Sie simakee kụ naiang su ralungu sakaeng sěnggěsa dụdalětosu ake, kụ taumata lawọ e rụdarisị su wiwih'u rano.2Mase Mawu Yesus naněn rong halě malawọ si siresu ralungu papinintu. Kụ i Sie naněn ro kere ini sisire. 3 "Pěmpědaringihěko! Piạ tahawaelě sěngkatautaraị něngasịu wine. 4 Kapěnawuhe, piạ e wine naasịsu wěntang daleng. Bọu e nirěntaěngkeng manụ uwinalangeng kụ bine e nasueen temọe. 5 Piạbeng sěnggạnaasị su ěntana mahuwatu kụ ěntanane mahali. Bine emalighạ nahuntuwo watụ u kai manipị ěntanane, 6 kaisarạeng matangěllo e nasahengke, hětịe nanětạe nalolangkụ su samurine naghihang mase nahěgu, batụu hamụetawe nakasuě maralung. 7 Sěnggạ e wue ute piạ bine

MARKUS 4.8–17 105

nasawuhě su taloaran manga sumpinị. Sumpinị enemuwo kụ naněseewe manga towọe, sarang tawe něbua.

8 Kai piạbe lai wine naasị su ěntana mapia. Bine ene himětịkụ muwo nakoạ gěguwạ mase něbua e, piạbeng těllumpulo, piạbeng ěnnungu pulo, ringangu piạbeng limembomahasụ su sulene kakěpale." 9 Bọuten něběke papinintuene Mawu Yesus něhengetang, "I kamene piạbe tulingkamene, raringihe!" 10Natarangke Mawu Yesus sěsane,taumata apan seng nakaringihě těn ron'E riměntạ esu anun'E sěngkakarěnta ringangu manga murit'E i siremapulo dua. I sire mědědorong tadeạu i Sie pěněnualag'umangalen papinintu ene. 11 Tangu Mawu Yesus něberạesi sire, "I kamene seng nionggolangu alamatě, tadeạumakakasingkạu dahasia mạanun kereapa kararatunMawu Ruata e. Arawe taumatang likude tětěn roěng'upapinintu, 12 tadeạu 'I sire sarung měmpạmandawekahěnga-hěngang kaiso kawe tawe makasilo, i sire sarunghanesě měmpědědaringihě, kaiso tawe makalaěnna,tadeạu kumbahang i sire makasilo ringangu makaěnnaringangu kumbahang mahunděnta su anum MawuRuata kụ Mawu e měngampung dosan sire.' " 13 Bọue Mawu Yesus něhengetang si sire, "Kereu i kamenetawe makaěnna papinintu ene, ute i kamene kawemakaěnna kereapa manga papinintu lai waline tangu?14Měnanawuhě e ute kai taumata apam mělěhabar'uhengetangu Mawu Ruata. 15 Bine ninawo su raleng ute kaiisěsihing si sire apan dụdaringihě injilě mạanung kereapakararatun Mawu Ruata e, kaiso tawe makaěnna. Enenakaringihe, tangu riměntạe setang kụ něngalạe apangkụ seng nisawuhě su ralungu naung i sire. 16 Bine kụapan ninawo su ěntana kụ mawawatu, alingkai taumatamakạdingihě injilě, kụ apidewe něnarimạ dingangumaluasě. 17 Kai injilě ene tawe něhamụ su ralungu

MARKUS 4.18–27 106

naung i sire hakịu tawe kararěpange. Sarangke i sirekinahombangengu sigěsạ arau tatumbiagě ualingu injilěe, ute i sire apid'u nětula. 18Apam bine nasawuhě sutaloaran sumpinị e, alingkai taumata apam makạdingihěinjilě e, 19 kaiso kawe ghụgěnggangu pěbawiah'i sireringangu lụěnning u wiahě mạhěmpaliu. Měnningu haghinsabarange sụsuě su ralungu naungi sire. Ualingu ene injil'uMawu Ruata e kěkaěpisang su ralungu naungi sire, hakịutawe měbawua. 20Dingangu wine kụ nasawuhě su ěntanamatawa e alingkai taumata kụ apam makạdingihě injilě,ute měnarimạu ene, kụ i sire měbua malawọ, piạbengtěllum pulo, piạbeng ěnnungu pulo, ringangu piạbengmahasụ su sulene limembong kalawọe wuane." 21MaseMawu Yesus něhengetangke kapia, "Seng piạ ngaetaumata něndikọ solo kụ bọu e nitakatengu wěnsadě,arau nipěllọe su ralungu raralokaěng? Kawe unụe i sietawe maměllọu solo ene su ralaede? 22 Taweu mạbawunikụ tawe sarung kasilo; ringangu taweu kạpapěnisě ekụ sarung tawe masongkahě. 23Ualingu ene, kereupiạ tuli ute, daringihěko!" 24Mase Mawu Yesus saụ lainěhengetang, "Pěsipirěko apang ikaringih'i kamene ini!Sasukạ kụ ipanukạ i kamene waugu taumata walinesarung lai ipanukạu Mawu Ruata si kamene -- dinganguwědalaing limembong kalawọe. 25U i sain seng piạ,sarung lai onggotang bědang limembong kalawọe; araweapang kụ tạ apa ute, relaing pěngalakengu apam mahalikụ bědang si sie." 26Mawu Yesus delaing naněmpụbisarane, "Kereu Mawu Ruata e měparentạe alingkaisěngkatau Ratu, kakakoạe wotonge ikasihing keresěngkatau měnanawuhě bine su waelě e. 27Hěbi i siemě kị; arawe ěllo i sie měbangung. Kụ manga wine enemang kạtuwone ringangu kakạsariane. Katewe měnsangkereapa kakakoạu tatuwone ringangu nasaria e, tau ene e

MARKUS 4.28–38 107

wěga wue. 28 Ěntana ene sěsane nalahěu mapasěbanguwuane: kahumotongange pulane, bọu ene kawene,mase wuane. 29 Kụ kereu gandung ene seng nasasạe, utetau ene manětạe měharesě e, batụu kai seng tempompamaměnsạ." 30 "Kereu Mawu Ruata e měparenta, ute kaiikasihing i kite e ringangu a?" Kapia Mawu Yesus nakiwalo."Kai papasihing apa ikapake i kite mědeạu ikapanualagěngae? 31 Kereu Mawu Ruata e měparenta kakakoạe ute kaikere papinintu ini: Bakịu sasawi sěmbaụ nialạu sěngkataukụ nisuang su ěntana. Bakịu sasawi e kai kararidikanguwine su dunia. 32 Kai kamagengu seng muwo ute, i siemariadi kasariaěnge wọu taloarang haghin sasuang.Manga lelange měngkate apa masuhampạ hakịu mangamanụ u winalangenge měmpạhunděnta kụ měmpěkěkoạsalehe su naụe." 33 Kerene kakakoạu Mawu Yesusmạněn ro taumata lawọ dingangkewen papinintumata mu měsulungu ene, karaụewen kahěnganeng i sire.34Mawu Yesus měngkate sěn niạ měpěpakeu papinintukereu i Sie maněn ro si sire ene. Kai kamagengu i Siehala ringangu manga murit'E, ute i Sie měněnualag'u kěbịtamai ene si sire. 35 Su sěngkawawěllo ene lai, Mawu Yesusněhengetang su manga murit'E, "Tamaị e i kite měsakaengsolong sěmběkan dano." 36 TanguMawu Yesus simake e susakaeng dingangu manga murit'E, kụ naněntangu taumatalawọ e su wiwihu rano e, kụ simake sěngkasake. Mangasakaengkewe lai waline e malaing ene sene. Mase MawuYesus dingangkewelai manga murit'E tangu nanětạeněsakaenge. 37 Tawe nararěnnạ wọu ene tangu rěllangmaihạe miụe. Mělisange nanětạe nanakalě sakaengekụ kinasakeěnge hakịu sakaeng kawe maraning mapeneuake. 38 Su petong sakaeng ene Mawu Yesus kapěhědangekụ těmbọe kạdalěngkang su kapepe. Manga murit'Eněmpěmukọe si Sie. I Sire němpěbera, "Tuang Guru, kawe

MARKUS 4.39–5.10 108

tawe sěmpikang i Tuang tangu i kite masilakạ?" 39MawuYesus napukọe kụ namalěndihě anginge kụ něberạe surano u, "Kěndị e, kalenehěko!" Kuteu anginge nalědạe, kụdano měngkatewe nalene-lenehě. 40Mase Mawu Yesusněhengetang su manga murit'E, "Kawe unụe i kamenemạtakụ? Kawe unụe i kamene tawe mangimang si Siạ?"41 Tangu i sire něngkatakụe kụ němpěberạe sěmbaụ suwaline, "Kawe i sai tangu i Sie ini, hakịu anging dinganguluạ e kawe mạhimang si Sie."

5 1 Bọu e Mawu Yesus dingangu murit'E nawunạe susěmběkan Danong Galilea, su wanuan Gerasa. 2 Ene

Mawu Yesus natumpạe wọu sakaeng, i Sie nihaungangusěngkatau ese matoghasě siměbang bọu manga liangukubulě. 3 Tau ene seng nipěbanuangu rohkě dalakịkụ i sie seng mětětanạ su manga pěngangubulang. Isie seng tawe ikaikị manilaing ikitangu hante. 4 Sengmasau wěntungang su laede ringangu su limane, kaimanga hante e měngkate wěběsukange, dingangkewenuase su laede pěpapědiange. I sie kerene katoghasehakịewen taweu makatětolě měhěgo si sie. 5 Ěllo hěbi isie měngkatewe lěgah'u manga lěbing dingangu mangawěn he, kạpěmansage kụměděndalese badange ringanguwatu. 6 Ene wọu maraune i sie seng nakasilo Mawu Yesusnarěnta, kụ i sie měngkatewe malang naněnsomahěmase něsuba su těngon Mawu Yesus. 7Dingangu ngihemaihạ i sie mạmansagě, "Yesus Ahus'u Mawu RuataKarangetange! Kai sarung pěkapuranengu iạ ini e? Suarengu Mawu Ruata, iạ mědědorong, abe sigěsake iạ e!"(8 Tau ene něbera kerene batụu Mawu Yesus něhengetangsi sie, "Rohkě dalakị, sěbangke wọu tau ěndaị ini!") 9MaseMawu Yesus nakiwalọe si sie, "I sai areng u?" Tau enesimimbang, "Arengku e i 'Legiun' -- batụu i kami ini ekai malawọ-lawọ!" 10Apan piran sule i sie mědědorong

MARKUS 5.11–22 109

sěngapang botonge tadeạu Mawu Yesus abe pěnokol'umanga rohkě dalaị e wọu weọ e ene. 11Maranin tampạene piạ gapaěngu wawi malawọ měmpědědeạ kaěnge sulengeh'u wulude. 12Manga rohkě dalaịe němpědorong suMawu Yesus, "Rolohe i kami apạhunsuě su ralungu mangawawi e." 13 Kụ Mawu Yesus kimire e. Tangu manga rohkědaralaị e nahunsěbangke wọu tau ene kụ němpěsuě suwawi e. Kalawọu wawi e němpětalang kụ nahuntumpawọu wiwih'u těnggilihange kụ něngkawunsalě su ranomase něngkawulusě -- kalawọe mangawe rua hiwu suwaụ e. 14Manga měndalukadě bawi e nahuntalangkụ němpěběken halě ene su soa ringangu su apangkampong mạngělikụ e. Mase taumata lawọ e siměbangněmpamanda halě seng nariadi e. 15 I sire němpěhaungkeMawu Yesus, kụ nakasilo tau kanini niwaliuangu rohkědalakịe kụ mạiang ěndaịse. I sie seng piạ pakeange,ringangu něnnane seng kere wiasa. Kụ i sire kěbị eněngkatakụ. 16 I sire apạewen nakasilo hala kakakoạutau ene ringangu manga wawi e, měmpěběběken halěseng nariadie. 17Mase apan tumanạu weọ e ene tangumědědorong tadeạu Mawu Yesus maněntangu wanuaene. 18 Ene Mawu Yesus simake e su sakaeng, i anunạung niwaliuangu rohkě dalaịe nědorongke su MawuYesus mědeạu i sie wotonge makatole. 19 Kai MawuYesus e tawe napakawala, angkuěng'E, "Dakọe kapule,kụ paulịe su manga anạ u sěmbaụ u apan seng kinoạuMawu si kau, ringangu kereapa kapian'E i Sie si kau!"20 Tau e apid'u napule, kụ nanětạe něběke su kạguwạuSoa Mapulo apang kụ seng nikoạu Mawu Yesus si sie. Kụkěbị taumata e měngkaherang nakaringihě ene. 21MawuYesus něsule kạpia solong sěmběkan dano. Su wiwih'urano e, taumata lawọ němpědahěmbung Mawu Yesus.22 Ene piạ tau narěnta arenge i Yairus. I sie kai sěngkatau

MARKUS 5.23–35 110

těmbonangu waleng pěkakaliomanengang su soa ene. Piại sie nakasilo Mawu Yesus, i sie něsuba su těngon'E, 23 kụmědědorong sěngapam botonge, "Tuang, anạku wawinekai masakị matědụ. Karimạko i Tuang deng duměnta kụmakapaněllid'u liman'U, kụ i sie maule ringangu tawemate!" 24 Tangu Mawu Yesus e natamai ringang i Yairus.Malawọ taumata němpětole si Sie měmpěsěsasěngkelěbalạewe měnsang bọu tampạ sude. 25 Su taloaran sire epiạ lai sěngkatau wawine kụ seng mapulo dua su taungeměngkai rědalengangu raha wọu wadange pělli. 26 Pa kụdarotonge seng nasuen pake e waugu pinamaehě mangamangangundang, kaiso taweu nakapia, kaiso kawenapahun nambang tědụe. 27 Bawine ene seng malawọdingihe mạanun Mawu Yesus. Tangu su taloarạen taumatalawọ ene, i sie himaungke Mawu Yesus bọu likude, 28 usu něnnane, "Kạdiongeng katewe iạ manenggehělakụe, tangu iạ e seng mapia!" 29 I sie nanenggehě lakụ uMawu Yesus, kụ su tempo ene e lai raralengu rahane enapontodě. I sie nakapěndangu i sie seng nule. 30 Tangusu orasě ene lai Mawu Yesus nakapěndangu piạ kuatěsiměbang bọu watangeng'E. Tangu i Sie něbihu su taumatalawọ ene kụ něhengetang, "I sai wědị nanenggehě lakụ-Kue?" 31Manga muritě e němpěbera, "I Tuang makạsilohala u apạe malawọ taumata kụ měmpěsěsasěse. Kụ iTuang delaing makiwalou, i sai nanenggehě si Tuang?"32Arawe Mawu Yesus měngkate sěn niạ, mạmandakaihi koaneng mědědeạ tau nanenggehě si Sie. 33 Tauwawine ene kụ nasingkạeng apa nariadi su watangenge,kụ kạkendeneeng takụ tangu i sie něsuba su těngonMawu Yesus kụ něngakụen kěbị-kěbị. 34 Tangu MawuYesus něhengetang su wawine ene, "Anạ-Ku, ualingu ikau nangimang si Siạ, ute i kau e naule! Dakọe kapule suralungu pědarame. I kau e seng nule kahěngang!" 35 Ene

MARKUS 5.36–6.2 111

Mawu Yesus bědang kapěhengetange, piạ darolohangpirang katau, nahunděnta wọu waleng Yairus. "Ahus'iTuang bawine e seng naněntang," angkuěng i sire siYairus. "Tawe wahaluasě i Tuang mapakasusa MawuYesus e wědang." 36 Tawe něsěmpị apang iwěberangtaumata lawọ e, Mawu Yesus něhengetang si Yairus,"Abe katakụ, měngkate pangimang!" 37Mase MawuYesus dimaleng turusě, kai i Sie tawe napakawalan sarangsěngkatau niapatole si Sie, kětạewen i Petrus, Yakobusdingangi Yohanes sire tahatuari. 38 Sarạeng i sire nahumpạsu waleng Yairus, Mawu Yesus nakasilou měngkateněmpěgolang, dingangu nakaringihě sasangị dinganguralungkang maihạ. 39 Bọu e Mawu Yesus simuě dinganguněbera si sire, "Kawe unụe měmpěgěganohạ dingangumạhunsangị? Dariọ ene walinewe nate, i sie kětạengmětě kị!" 40 I sire kai nahulěgen Mawu Yesus. Tangui Sie něndolohen sire niapasěbang kěbị. Bọu ene i Sienamaringang si ninang dingangu i amangu rariọ dingangui sire těllungkatau murit'E simuě su ralungu kamar'urariọ ene. 41Mawu Yesus nangumpaedě liman dariọ e,kụ něhengetang si sie, "Talita kum," mangalene, "Momọ,Iạ měbera si kau: pěbangungke!" 42Dariọ mahuala eměngkatewe něbangung, kụ dimaleng. (Umure sengmapulo dua su taunge.) Kěbị apan nakasilo karariadingene e měngkatewe němpědalinaụ! 43 Kai Mawu Yesus eněsěding sěngapam botonge si sire měhabar'u halě enesi sai-sai. Mase ungkuěng'E, "Gělikengkong kaěnge rariọene."

6 1 Bọu tampạ ene, Mawu Yesus napule sěngkakapuledingangu manga murit'E solong soan sire. 2 Kụ

su ěllon Sabatě, i Sie nanětạe naněn ro su walempěkakaliomanengang. Sene kai piạ taumata malawọ. Ene isire nakaringihe těn ron Mawu Yesus, i sire mangkewen

MARKUS 6.3–13 112

němpědalinaụ. I sire němpěbera, "Kai wọu apa tau ěndaịnakaěbạ kěbị tamai ene? Kai kasingkạ kereapa si Sie?Kai kereapa i Sie měkoạ karalinaụ? 3 Karạ i Sie kawebasě u kalu, anạ i Maria, kụ tuhang i Yakobus, i Yoses, iYudas dingangi Simon? Ore, manga wawinene malaingměmpětětanạ sini." Ualingu ene i sire tawe něnarimạ i Sie.4Mase Mawu Yesus něhengetangke si sire, "Sěngkataunabi e lěadateng suapan tampạ tabeạu katewe suwanuane ringangu sutaloarang anạ u sěmbaụ e ringanguwalage." 5 Kụ sene Mawu Yesus tawe nakapěkoạ munaramakạdalinaụ tabeạu katewe napakapian masasakị, pirangkatau ringangu naněllid'u limane si sire. 6 I Sie naralingungsire, kawe tawe mangimang. Bọu e Mawu Yesus limuhumanga kampong mạngěllikụe kạpaněn rone. 7 I Siekimui manga murit'E mapulo dua e, mase rimoloh'i sirepětahạduang katau kụ nionggotangu kawasa tadeạu isire makapěnokolě manga rohkě dalaị e. 8 I Sie něgěllịutěn ro kere ini si sire, "Kumbahang měbawa mangaapa-apa su raralengang i kamene, tabeạu katewe těking.Kumbahang měmpěbawa kaěng arau kawih'u siděka, arauroitě. 9 Pěmpěsasapatu wue, kai manịeng tawe měbawalaahusě duam parě." 10 I Sie malaing něhengetang, "Kereui kamene rumangeng su wale sěmbaụ, ute katanạe senesarang i kamene maněntangu soa ene. 11 Kai kereu ikamene mahumpạe su tampạ sěmbaụ, kụ i sire sene tawemanarimạ dingangu tawe rumaringihě si kamene, utetěntangke wanua ene. Kụ tontongko awulě bọu laed'ikamene makoạ kere sasahidi si sire!" 12 Tangu mangamurit'u Mawu Yesus i sire mapulo dua e nahundalengke.I sire rimaleng němpěkakekeng habarě u taumata eapětětobatě bọu kalawọu rosane. 13Manga murit'uMawu Yesus e němpanokolě kalawọu manga rohkědalaịe, namuhang lanang zaitun su masasakị, dingangu

MARKUS 6.14–22 113

niapakaulen sire. 14Manga habarě mạanung kalawọu apanseng nariadi kinaringih'u Ratu i Herodes, batụu arenguMawu Yesus e seng meleng suapan tampạ. Piạ taumataněbera u, "i Yohanes Mananahani e seng něbiahě kạpia!Kai ene hakịu i Sie piạ kawasane měkoạ karalinaụ tamaiene." 15Arawe i sire waline e měběbera u, "i Sie kai i Elia."Piạ lai měběbera u, i Sie kai nabi, měsulungu sěngkataunabi wọu taloarang tempo kalimona. 16 Piạ e i Herodesnakaringihě ene, i sie něbera u, "Mang kahěngangu inie kai i Yohanes Mananahani kụ kạngere e seng takụpakịbusạ těmbọe. Ini i sie kai seng něbiahě kapia!"17 Batụu kalimonang ene, i Herodes nạung seng nangorotaumata piněname si Yohanes, kụ pinakitahungkụ. IHerodes někoạ kerene ualingu i Herodias kawingu anạu sěmbaụ e hala i Filipus. Batụu i Herodes kai sengněkapapuěng dingangi Herodias, 18 kụ su halě ene tangu iYohanes kai seng piran sule měběbera si Herodes kereini, "Tawe wotonge i kau měkapapuěng kawingu anạ usěmbaụ u ene!" 19 Kai ene sungkalene hakịu i Herodiasnạung nangune si Yohanes kụ mapulu měmate si Yohanes,kai i sie tawe nakakoạ halě ene, batụu sěsahagheěng iHerodes. 20 Batụu i Herodes kai seng něndoloh'u taumatapěděndiagạ pakapia-pia si Yohanes su tahungkụ, ualingui sie kai mạtakụ i Yohanes. I sie masingkạu i Yohanes kaisěngkatau taumata naunge mapia ringangu matuliděkụ nidaroloh'u Mawu Ruata. Kụ kamageng i Yohanesměbisara ute, i Herodes malaing puluang dumaringihě,maning i sie ikěkalipomponge. 21 Pangěnsueěnge iHerodias nakaěbạe loahe su ěllom pětatahěndungangukarariading Herodes. Su tempo ene i Herodes namangungsaliwangu kěbị wěbatone, těmbonangu manga měsasekedingangu manga matatěllangu wanuang Galilea. 22 Susaliwang ene, anạ i Herodias mahuala taraịe simuě

MARKUS 6.23–31 114

něsalai, kụ pěsasalaine měngkai nakalahimpulu naung iHerodes dingangkewelai manga sakene. Tangu i Herodesněberạe su rariọ mahuala ene, "I kau e mětonengua, pěhabare! Iạ e sarung měngonggọu ene si kau!"23Mase i Herodes někědo su rariọ mahuala ene apid'upiạ salune. I Herodes něberau, "Baebe apa roronganguemang sarung takụ ionggọ, ore lai maning sěmběka wọuwanua pěparentaěngku e!" 24 Tangu rariọ mahuala enesiměbangke kụ nakiwalo si ninange, "Inang, apạ e kapiangetakụ dorongang?" I ninange simimbang, "Pědorongketěmbọ i Yohanes Měnanahani." 25Dariọ mahuala eměngkatewe lighạ něsule solong anung Herodes kụněbera, "Iạ mědorong těmbọ i Yohanes Měnanahani kụonggọ si siạ su orasě ini lai ku taho su baki!" 26 Sarangnakaringihě dorong ene, tangu i Herodes měngkateweapa masusa-susa naung e. Kaiso, i sie mang tawe makakoạmangilěmmụ u rorong ene, ualingu i sie kai seng něsalu sutěngon manga sakene. 27 Kụ i sie měngkatewe něhanggosědimoloh'u sěngkatau lukade apěngalạ těmbọ i YohanesMěnanahani e. Tangu lukadě ene simuě e su tahungkụ,mase namusạ těmbọ i Yohanes. 28 Bọu ene i sie něbawatěmbọ ene su baki kụ nitěgone su rariọ bawine ene. Maserariọ bawine ene saụ něnogor'u těmbọ ene si ninang e.29 Bọu e manga murit'i Yohanes nakaringihě halě ene,i sire nahunděntạe němpangalạ maie Yohanes masenilěbing. 30Manga rarolohang kụ niroloh'u Mawu Yesuse němpěsule kapia kụ němpěkomolě dingangu MawuYesus. I sire němpěběke si Sie pa kụewe apan seng nikoạdingangu nitěn ron sire. 31Měngkai apa malawọ taumataměngkasongo ringangu měngkapule, hakịu kalingungkumaěnge Mawu Yesus dingangu manga muritě e taweloahe. Tangu Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Bọete i kite solong tampạ marěmasě mětěngkatěntani i

MARKUS 6.32–42 115

kite hala, tadeạu i kamene reng makapangirolo kadodọtempo." 32 Tangu i sire němpěbuạ e ringangu sakaengsolong tampạ marěmasě. 33 Kuteu kai lawọ taumata sengnakasilo si sire němpaněntangu tampạ ene, kụ masingkạui sai wue i sire. Kụ bọu kěbị soa su wanua ene, i sireměngkatewe mạhuntalang bọu rulunge měmpěngalimonaMawu Yesus dingangu manga murit'E. 34 Ene, Mawu Yesustụtumpạe wọu sakaeng, i Sie nakasilo taumata lawọ.I Sie malěntụ i sire, ualingu i sire kai kere domba tạměralukade. Tangu i Sie nanětạe naněn rong halě lawọsi sire. 35 Ene nawawěllọe, tangu manga murit'u MawuYesus němpěberạe si Sie, "Seng masarạ mahěbi, kuteutampạ ini e kawe maghea. 36Mapiawe i Tuang pěndoloh'isire ini e aparaleng, tadeạu i sire makawelliwe kaěng sumanga weọ e arau manga kampong apan mạngělikụ ini e."37 Kai Mawu Yesus e simimbang, "I kamene e pěgěllị kaěngi sire." "Hu, kai i kami harusě dumaleng mamělli borotěarěgan doitě salaka dua hasụ su kalěpane waug'u kaěngi sire ini e?" kerene angkuěngu manga murit'u MawuYesus e. 38Mase Mawu Yesus nakiwalọ e, "Kai pirang baụborotě si kamene? Kěnangko pěmpěkakělla." Bọuten isire němpěkakělla, ute i sire němpěbera u, "Piạ borotělimambaụ dingangu piạ lai kinạ duambua." 39Mase MawuYesus nangoro si sire kěbị e apạkaiang pěkěkamonaěngsu rěmpugě melong. 40 I sire měngkate nahungkaiangněmpěkamonaěng. Kụ piạ u pětahạ mahasụ, dingangupiạ lai pětahạ limam pulo su kataune pěsěngkamonaěng.41 Bọu ene Mawu Yesus něngalạ e borotě limambaụdingangu kinạ duambua ene, mase rimalingara solonglangị kụ nakitarimakase su Mawu Ruata. Bọu ene, i Sienangangompeng borotě ene ringangu liman'E kụ nionggọe su manga murit'E pakipahiạ su taumata lawọ ene. Kụkinạ duambua ene nipěpapahiạ lai si sire kěbị. 42 Tangu

MARKUS 6.43–55 116

i sire nahungkaěngke sarang něngkalaedě. 43 Bọu enelěmbeng kaěng e nịkakomolu manga murit'u MawuYesus -- kalawọe mapulo dua su luwene napene-pene.44 Kụ kalawọu manga ese apan nahungkaěng borotě enạung piạu manga lima hiwu su kataune. 45 Bọu e MawuYesus měngkatewe rimoloh'u manga murit'E nipěsakaengpiněngalimona si Sie solong Betsaida paị sěmběkan dano,arawe i Sie reng mạpakapule u taumata lawọ e. 46 Sarạengbọu někatạu taumata lawọ e, Mawu Yesus simaka solongbulude tadeạu měkaliomaneng. 47 Ene nahěbi e, sakaengumanga murit'E ene seng su taloaran dano, arawe MawuYesus e wědang su rulunge. 48 I Sie nakasilọete si sireměngkate marasai měděndalung sakaenge watụ usomahě. Ualingu ene, mangạe su wěllạu pukulě tatělluringangu pukulě ěnnung malukadě, i Sie němatụ si sirekụ dimaleng su wowong ake. Kụ i Sie měngkate rimalengměsulungu lumiu si sire. 49 Kai sarạeng i sire nakasilo siSie rụdaleng su wowon ake e, ute i sire mạngiralingu i Siekai himukudě, 50 hakịu i sire němpěkiạ u katatakụ. U kaii sire kěbị e nakasilo si Sie kụ i sire něngkawintogě. KaiMawu Yesus e lighạ namisara si sire, "Pakarěmmasěko!Iạ e kai i Yesus. Abe kěngkatakụ!" 51Mase i Sie simake esu sakaeng i sire, kụ anginge nalědạ e. Manga murit'Emangkewen dimalinaụ tawe sihinge. 52 Karalinaụ su piạborotě limambaụ e, wědang ta nakạpuko pangangimangisire. Mawěhạ baug'i sire makahěngang. 53 Sarạengnarakị su sěmběkan dano e, i sire němalango su apenguGenesaret. 54 Lěpase i sire natumpa wọu sakaenge, i sirenakakirala u narěntae kawe Mawu Yesus. 55Mase i sireměngkatewe nětatalang suapang kạguwạu weọe ene,kụ nanětạe nanondan masasakị su těpihě solong anumMawu Yesus. Kereu i sire makaringihě u Mawu Yesus kaiene su tampạ sěmbaụ, i sire tamai manondang masasakị

MARKUS 6.56–7.9 117

sene. 56 Balạewe Mawu Yesus měnsang -- su weọ e sudesu kampong, su soane arau su wawurasenge -- sene i siremang duměnta maměllọu masasakịe su taluahe. Mase isire měmpědorong tadeạu masasakịe rembeng ipakawalaměmpanenggehě kakingkaenge manịeng tumbạuhumbune. Kěbị apan němpanenggehě e, něngkapia.

7 1 Tau Farisi sěngkamonaěng dingangu pirang kataumananěn rong agama wọu Yerusalem nahunděnta su

anun Mawu Yesus. 2 I sire nakasilo manga murit'u MawuYesus pirang katau mạhungkaěngu liman sire kotorě tuhụagama, mangalene tawe němpanguhasě lima kalimonatuhụ ator'u agama. 3 Tau Farisi, kerene lai pa kụ apantau Yahudi e masa a kahěngang mahuntole tundung iupung gaghurang i sire. I sire tawe mahungkaěng kereutawe nanguhasě liman sire tuhụ tundu seng nihundugěe. 4Apan niwělliang su pasarě e reng tawe kanengang,těntalang deng tawe nilěuhasě kalimona. Dingangu lawọlai atorě baline wọu i upung i sire kụ lěumpaedang i sirematoghasě; kere manguhasě galasě, bekerě dinganguapaliwụ bọu witụ. 5 Batụu ene manga tau Farisi ringangumanga mananěn rong agama e, němpěkiwalo su MawuYesus, "Kai unụe manga murit'U e kawe kụkaěngulima tawe nilěuhasě? Kai unụe i sire tawe tumatoletundu manga i upung gaghurang i kite e?" 6MawuYesus simimbang, "I kamene mamben taumata mělle!Mangkewen nihino apang nitěbal'i Yesaya mạanungkamene, 'U kai kere ini angkuěng u Mawu Ruata, i sire enekětạeng mạngadatě si Siạ su mohong, arawe naung i siree kai marau wọu Iạ e. 7 Tawe kěhase i sire měmpaněmbaSiạ, batụu kai ahan taumata itětěn ron sire, tabidạukai ta-Ku!' 8Manga tan Duata e tawe sasěmpikang ikamene, arawe tundung taumata e lěumpaerangbengkamene masěga-sěgadě." 9Mase Mawu Yesus saụe wue

MARKUS 7.10–21 118

něhengetang, "I kamene e pande kahěngang měsunial'uta'm Mawu Ruata e, tadeạu makapětahutěndạu

těn rong kamene hala. 10 I Musa e seng nangonggọuta kerei, 'Pangadatě si amangu ringangu si ninangu,'

dingangu 'I sai mamulo si amange ringangu si ninange,hinong ihukung pateěng.' 11Arawe i kamene kaweměněněn ro: Kereu piạ u měmulo gaghurange, 'Apangkụ hinong takụ ionggọ si amangku ringangu si ninangku,seng bọu takụ nịsasěmba su Ruata,' 12 tangu i kamenekai něliwirě taumata ene wọu tatangkianenge mětulungi amange ringangu i ninange. 13 Tangu ualingu těn rongkamene kụ nionggọ i kamene su taumata e, i kameneměnděmme u hengetangu Mawu Ruata. Bědalaingmalawọ kakakoạ kere ini kụ kěkoateng i kamene."14Mase Mawu Yesus kimui taumata lawọ e sěnsulekạpia kụ něhengetang si sire, "Pěmpědaringihěko tadeạumakaěnna! 15 Tawe manga apa kụ bọu likude masuě suralungu taumata kụ makalamuhụ si sie. U kawe apansụsěbang bọu sěngkatau ene nakalamuhụ si sie. 16 [Tangukereu piạ tuli, pěmpědaringihě.]" 17 Ene sarạeng MawuYesus naněntangken taumata lawọ e kụ dimangeng suwale, mangamurit'E nakiwalo si Sie měnsang kaia monanpapinintu ene. 18 Tangu Mawu Yesus něhengetang si sire,"Kai ta nakaěnna i kamene? Arau kai tawe makaěnna ikamene u apan masuě su ralungu pěsěngkatau e tawemakalamuhụ si sie? 19U apạewen masuě e tawe sumaheralungu naung, kaiso kawe lụliu ang, kụ susamurinesụsěbang kapia." Bọu manga wawera ene Mawu Yesusmělělahe u kěbị kaěng e mapia. 20Mase Mawu Yesus saụlai něhengetang, "Apan suměbang bọu pěsěngkataue kaiene makạlamuhụ si sie. 21 Batụu wọu ralunge, mangalenewọu ralungu naung, pěběbuakengu něnna raralakị kụmakạbodaị taumata měkěkoạ lamuhụ, mětako, měmate,

MARKUS 7.22–33 11922mạbuang, měngakalě, mělěhinakang dingangu měkěkoạhaghing kakanoạ dalakị, mauagě, tạ adate, měnanoi,maobotě, dingangu mawěhạ pěněn roěnge. 23 Kěbịapan daralakị ene sụsěpụ bọu ralunge, kụ kai ene emakạlamuhụ taumata e." 24 Bọu e Mawu Yesus naněntangu tampạ ene, kụ nakoạ solong beọ e maraning soan Tirus.I Sie simuě su ralungu wale sěmbaụ, kụ tawe mapulupiạu makakasingkạu i Sie kawe ene sene. Kai i Sie tawenakawuning batangenge. 25 Sěngkatau inang, kụ piạanạe wawine kụ niwaliuang u rohkě dalaị, nakaringihěpiạ Mawu Yesus. I Sie riměnta solong anum MawuYesus kụ něsuba su těngon'E, 26 apid'u někaliomanengtadeạu Mawu Yesus e měnokolu rohkě dalaị bọu rariọene. Tau wawine ene walinewe tau Yahudi, nihanạ suwanuan Fenisia su Siria. 27Mawu Yesus něhengetang sisie, "Manga rariọ e hinong gělirang u kaěnge kalimona.Kawe ralakị mangalạ kaěng u manga rariọ e kụ iteleděsu asu." 28 "Tuang," angkuěngu wawine ene, "mangaasu su alungu meda e malaing kụkaěng manga popahěkụ ilěondol'u manga rariọ e!" 29Mase Mawu Yesus eněhengetang si sie, "Ualingu sasimbahu ene, ute kapule e;rohkě dalakịe seng siměbang bọu anạu e!" 30 Inang ene enapule. Su wale, i sie nakahombangke anạ e rụdaloka suraralokaěng, kụ rohkě dalakịe mambeng kahěngang sengsiměbang bọu rariọ e. 31 Bọu e Mawu Yesus naněntangkenSoan Tirus kụ naněpaseng daralenge lumiun Sidon solongDanong Galilea. I Sie niralengu weọ e limiu Soa Mapulo.32 Sene tangu taumata e nangěntud'u sěngkatau moukuteu lai wengelě su anun'E. I sire mědorong su MawuYesus apạněllid'u limane su tau ene. 33Mawu Yesusněbawạe tau ene niapakatěntani wọu taumata lawọ,mase naněllid'u talimědone su tulin tau ene ruamběkae. Mase Mawu Yesus nangědu ringangu nanenggehě

MARKUS 7.34–8.8 120

lilang tau ene. 34 Tuhụ e Mawu Yesus e rimalingara solonglangị, kụ simindạ maralung dingangu něhengetang su tauene, "Efata," mangalene, "Kawuka e!" 35 Tulin tau enenawukạ e, ringangu lilane limontọe saụ, kụ i sie nanětạ enakawera mapia. 36Mase Mawu Yesus něseding i sire kěbịměmpěběken halě ene si sai-sai. Kai mangkeng isědinguMawu Yesus, i sire lai mangkeng měběběkeng ene. 37 Kụkěbị taumata apan nakaringihě e, rimalinaụ tawe sihinge. Isire němpěbera, "Kěbị e seng nikoạ'E ringangu maudupě!O i Sie wědang lai napakateleng u tulin tau wengelědingangu taumata mou e nakawera!"

8 1 Tawe nararěnnạ wọu ene, piạ lai ghapaěngutaumata lawọ diměnta někomolě. Ualingu i sire taweu

kanengang, ute Mawu Yesus měngkatewe kimui mangamurit'E kụ něhengetang, 2 "Iạ e malěntụ u taumata lawọtamai ini e. Seng těllu ěllo karěngụe i sire ringang-Ku,kụ orasě ini i sire taweu kanengang. 3 Kamageng Iạměndoloh'i sire iapakapule lunusě e ute i sire sarungměnsu su taloaran daleng. Kuteu sěnggạ kawe piạ unahunděnta wọu mararau." 4Manga murit'E simimbang,"Su tampạ kụ naghea ini e, kai suapạ e kapědeakengkaěng mapakalaed'u taumata lawọ ini e?" 5 "Kalawọeborotě si kamene?" ungkuěng u Mawu Yesus. "Pitumbaụ,"angkuěng i sire. 6 Tangu Mawu Yesus nangorọe taumatasěnggapaěnge niapakaiang su ěntana, mase i Sie nangalạborotě pitum baụ e kụ nakitarimakase su Ruata. Bọu e iSie něngangangompengke borotě ene ringangu liman'E,mase nitěgone su manga murit'E tadeạu ipěpapahiạ sutaumata lawọ. Tangu manga murit'E němpěkoạ ene.7 Ene si sire piạko lai kinạ daridị manga pirambua. MawuYesus nakitarimakase su Mawu Ruata waug'u manga kinạene, bọu e rimoloh'u manga murit'E piněpapahiạ u kinạene lai. 8 I sire nahungkaěngke sarang něngkalaedě -- kụ

MARKUS 8.9–20 121

piạu manga ěpạ u hiwu su kataune apan nahungkaěng.Bọu ene manga murit'u Mawu Yesus e němpangomolenlěmbeng kaěng -- kụ pitung kěmbuahě nasěgadě. MaseMawu Yesus dimoloh'i sire ene nipakapule, 9 (8:8) 10 kụ iSie ringangu manga murit'E apid'u němpěsake sakaengkụ něngkakoạ solong banuan Dalmanuta. 11 Piạ e tauFarisi pirang katau nahunděnta su anun Mawu Yesus kụnanětạe nědarendehě dingang'E tadeạu měmpanompolěe. I sire mědědorong Mawu Yesus pěkěkoạ karalinaụkere karalaheu i Sie kai wọu anun Duata. 12Mawu Yesusněkurate, bọu e simimbang, "Kawe unụe taumatang ělloini e mědědorong si Siạ pěkěkoạ karalinaụ? Tala! Iạ etawe měgěllịu karalinaụ kerene si sire!" 13Mase MawuYesus naněntang i sire, kụ simake su sakaeng; kụ bọu enerimakị solong sěmběkan dano e. 14Manga murit'u MawuYesus e nạung niwule němpěbawa borotě pinaka mu.Si sire nạung kětạewen piạ borotě sěmbaụ su sakaeng.15 "Pěmpěteghang bue su lahaes'u tau Farisi ringangulahaes'i Herodes," ungkuěng uMawu Yesus si sire. 16 Tangumangamurit'uMawu Yesus e nanětạe němpahumbisaranghalě ene. I sire němpěbera, "I Sie něbera kerene watụu si kite e kawe tawe apa borotě." 17Mawu Yesus emasingkạu apa ipěpahumbisaran sire. Batụu ene i Sienakiwalo si sire, "Kawe unụe ipạhumbisarawen kamenehalě u si kamene tawe apa borotě e? I kamene kaiwěga, arau kai relaing ta nakaěnna? Kai apạe kalumuněnnang kamene e? 18 I kamene piạbe mata, kawe

unụe tanakasilo? I kamene piạbe tuli, kawe unụe tanakaringihě? Kai ta nakatahěndung i kamene, 19 borotělimambaụ Takụ nipěkakakompeng baug'u lima hiwu sukataune? Pirang luwe kalawọe lěmbeng kaěng nịkakomol'ikamene?" "Mapulo dua," angkuěng i sire. 20 "Kuteu piạ eIạ něngangempang borotě pitumbaụ baug'u ěpạ u hiwu

MARKUS 8.21–31 122

su kataune," saụewe kapia Mawu Yesus nakiwalo, "pirangluwe kalawọe lěmbeng kaěng nịkakomol'i kamene?""Pitu," sasimbah'i sire. 21 "Kuteu, měngkai wědang tanakaěnna i kamene?" angkuěngkewen Mawu Yesus e.22 Tangu i sire narěntạe su Betsaida. Sene kai piạ taumatanangěntud'u sěngkatau wuta su anum Mawu Yesus,kụ mědědorong tadeạu i Sie apạnenggehě tau wuta eapakạpia. 23 Tangu Mawu Yesus něngumpaedě liman tauwuta e kụ nitatan'E niapasěbang bọu soa ene. Bọu eMawuYesus něngědu matan tau ene ringangu naněllid'u liman'Esu matan tau ene, kụ nakiwalo si sie, "Piạ e nikasilonuorasě ini e?" 24 Tau ene němandạ e solong těngone, kụněbera u, "Ore. Iạ e nakasilo taumata mědědaraleng;kaiso i sire kakěllaěng kai kere kalu." 25Mawu Yesussaụewe naněllidu liman'E su matan tau ene. Sěnsuleini tau ene tụtaedě sěngapam botonge. Matane nule,kụ i sie nakasilọ e kěbị dingangu malahe-lahe. 26MaseMawu Yesus nehengetang si sie, "Kapule e, kụ abe pěsulesolong soa ene." 27Mawu Yesus dingangu manga murit'Enahundaleng solong manga kampong mạngělikụ KaisareaFilipi. Su taloaran daleng Mawu Yesus nakiwalọe si sire,"Angkuěngu taumata, kai i sai Iạ ini e?" 28 I sire simimbang,"Piạ u němpěberau i Yohanes Měnanahani; piạ u lainěmpěberau, i Elia, ringangu waline ete wue němpěberau;kai sěngkatau wọu manga nabi." 29 "Arawe tumuhụ sikamene hala e, kai i sai Iạ ini e?" ungkuěngu Mawu Yesus.I Petrus simimbang, "I Tuang e kai Ratu Mananalamatě!"30 Bọu e Mawu Yesus něsěding masěga-sěgadě si sire,tadeạu kumbahangbe piạu měhabarě si sai-sai mạanunbatangeng'E. 31 Bọu ene, Mawu Yesus nanětạe naněn romanga murit'E u Ahus'u Taumata e harusě mětatahangusunsara haghi, ringangu sarung dokatengu mangatěmbonange, manga imang těmbonange ringangu

MARKUS 8.32–9.3 123

manga mananěn ro agama. I Sie sarung pateěng, kai sukatěllu ěllone i Sie sarung ipěbangung kapia. 32Dingangumalahe-lahe Mawu Yesus něhabar'u halě ene su mangamurit'E. Tangu i Petrus němolengke Mawu Yesus sarangsěndihange apid'u namokạ si Sie. 33 Kai Mawu Yesus eněbihu kụ němanda manga murit'E, mase něbera maihạsi Petrus, "Pěmehọe wọu ini, setang! Tiněnnanu e kainěnnan taumata; walinewe něnnan Duata!" 34 Bọu

ene Mawu Yesus někuị e taumata lawọ apang ene seneringangu manga murit'E. Mase i Sie něhengetang si sire,"I sai mapulu tumole Siạ harusě mě mbuleng kapulunbatangenge, bọu e pamasaěng kuruisě kụ tole si Siạsěn niạ. 35U i sai mětahutěndạu pěbawiahe, sarungkailangengu pěbawiahe. Arawe i sai kụ manarakangupěbawiahe waugu Iạ dingangu waugu Injil'u Ruata, sarungmapakasalamat'u watangenge. 36Apa wue gunane sutaumata e, kereu kạguwạu dunia e makoạ tataghuanenge,a kuteu i sie kawe kailangengu pěbawiahe? 37Makoạbue ngae pěbawiahě e ipěnaliu apa-apa? 38 Kereupěsěngkataue mamea mangakung Iạ dingangu těn rokusu tempon duruhaka ringangu kararalakisě ini e, uteAhus'u Taumata e malaing mamea mangakun taumataene, su tempong i Sie ruměnta sarung dingangu kawasangAmang'E, tětakinangu manga malạekatě masasusi e."

9 1 "Kasingkạko!" angkuěngu Mawu Yesus. "Bọutaloarang kamene sini e piạ u tawe mate, těntalang

deng ta nakạsilo Mawu Ruata něparenta ringangukawasa!" 2 Ěnnungu ěllo samuring ene Mawu Yesusněmaringangi Petrus dingangi Yakobus děduang Yohanestuarine, nětěngkatěntani solong bulude sěmbaụ marange.Kuteu su pandaěng i sire Mawu Yesus e kai něbaluighahịe. 3 Pakeange nětěngkawira kụkerong. Taweu sarangsěngkatau tahaunsạu dunia ini e kụ makawurěsi kerene

MARKUS 9.4–14 124

kawirane. 4 Bọu e i sire těllu manga murit'E nakasilo MawuYesus mạhumbisara ringangi Elia rěduan Musa. 5 Tangu iPetrus měngkatewe něbera su Mawu Yesus, "Tuang Guru,kai apạe kapia su tampạ ini. Mapiawe i kami měndarisịselo tatěllu: sěmbaụ baug'i Tuang, sěmbaụ baug'i Musa,dingangu sěmbaụ lai e waug'i Elia." 6 Tuhụ hinone i Petruse wěga wue měnsang apa ipěberane, batụu i sie ringanguringange rarua e kai su katatakutang tạ sihinge. 7 Bọu epiạ binawa něhěmbung si sire kụ bọu ralungu winawaene kinaringihe ngihě měběberau, "Ini e kai Ahusě-Kuikěkěndagě. Pěmpědaringihě si Sie!" 8Masahawụ-sahawụi sire měkěkakělla su kaihi arau koaneng i sire, kai mangtaweu sarang sěngkatau kinasilo ringangi sire sene, suliunMawu Yesus sěsane. 9 Tangu piạ e i sire mạhunděsungbọu wuludě, i Sie měgěgěllịu ingate si sire u, "Abepěmpěběke su sarang sěngkatau apang kinasilong kamenetěntalang Ahus'u Taumata e reng tawe nipěbangungbọu papatene." 10 I sire mang mětětahěndung tatanataene, kai su taloaran sire hala e, nanětạ e měkěkakereapaměnsang apa mona'm Mawu Yesus su "mapěbangungkapia wọu papate". 11 Tangu i sire nakiwalo si Sie, "Kaweunụe manga mananěn rong agama e měmpěběberau, i Elia e harusě duměnta kalimona?" 12Mawu Yesussimimbang, "I Elia e mambeng harusě duměnta kalamonae tadeạu mapěnạdiang kalawọu kěbị e. Kai kereapa wuengae Ahus'u Taumata? Kawe unụe su Winohe Susi emạbawohe u i Sie sarung mětatahangu sunsara lawọdingangu hinakanengu taumata e? 13Arawe Iạ maulịsi kamene: i Elia e seng diměnta, kụ i sire němpěkoạsi sie tuhụewe kapulun sire. Ene nětatahino ringangumạbawohe su Winohe Susi mạanun batangenge."14 Piạ e Mawu Yesus dingangi sire těllu murit'E narěntakạpia sutaloaran manga muritě baline e, i sire nakasilo

MARKUS 9.15–24 125

taumata lawọ sene. Mananěn rong agama pirang katauměmpědědarendehě dingangu manga murit'u MawuYesus e. 15 Lěpasewe taumata lawọ e nakasilo MawuYesus, i sire měngkatewe rimalinaụ, mase nahuntalangněmpaněnsomahě si Sie. 16 "Kai apạe ipědědarendeh'ikamene ringangu manga mananěn rong agama e?"angkuěngu Mawu Yesus su manga murit'E. 17 Sěngkatauwọu taloaran taumata lawọ e simimbang, "Tuang Guru,iạ kai mạngěntud'u anạku si Tuang. I sie kai němouualingu niwaliuangu rohkě dalakisě. 18 Kamagengu i siesampokang u rohkě ene ute wadange ipětětěngkawěbahěsu ěntana, mohonge měněněbu, isine měkěkarerong,dingangu kạguwạu wadange mạtětogě. Iạ mědorong sumanga murit'i Tuang pěněnokolu rohkě dalakị ene, kai isire mang tawe nakapěkoa ene." 19 Tangu Mawu Yesusněhengetang si sire, "Balinewe malongkọ i kamene ini e!I kamene e mambeng kahěngang-hěngang taumata taměmpěngangimang. Delaing kạděngụe Iạmětanạ dingangikamene dingangu měkakědang ualingu i kamene? Bawạerariọ ene ramahi!" 20 I sire němpangěntuden dariọ e suanum Mawu Yesus. Lěpasewe rohkě dalakịe nakasilọeMawu Yesus, i sie napakatětog'u wadangu rariọ e, hakịurariọ e nawatang kụ něparalunggi su ěntana. Mohongepiạ sěbune. 21Mase Mawu Yesus nakiwalo si amangurariọ e, "Seng kạděngụe i sie kere ini?" "Dongkeng i siewědang kadodọ!" angkuěng i amange. 22 "Seng masaurohkě dalakịe mědeạu měmate si sie, mangondol'i siesarang dalungu putung arau sarang dalungu ake. Kaikereu i Tuang e wotonge makatulung, ute karimạko iTuang e sadia tumalěntụ i kami ringangu mětulung ikami e!" 23 "Apa ungkuěngu? Kereu i Tuang botonge?"angkuěngu Mawu Yesus, "Pa kụe wotonge, asalewengtaumata e mangimang!" 24 I Amangu rariọ e apidu

MARKUS 9.25–35 126

někiạ, "Mawu, iạ e mạngimang, kaiso pangangimangkuekai lome. Tulungko iạ e tadeạu pangangimangku emahun namba!" 25 Ene Mawu Yesus nakasilou taumatalawọ e nanětạe riměnta němpědahěmbung, ute i Sieněnokolu rohkě dalakị ene nipěberaěng u, "Rohkě bengelědingangu mou, Iạ e měparenta si kau, sěbangke wọurariọ ini kụ kumbahang-bahang sumuě kapia su ralunge!"26 Tangu rohkě dalakị e měngkatewe něpalehe masenipěkahimběsọ u wadangu rariọ e, bọu e siměbangbọu rariọ ene. Dariọ e pandaěng seng měsulungukasuang hakịu kalawokange taumata e němpěberau,"I sie seng nate!" 27 Kai Mawu Yesus měngkateweněngumpaedě limane kụ nětulungi sie němangung. Kụanạe lai něbangung. 28 Ene, sarạeng Mawu Yesus seng suwale, manga murit'E němpěhaungke těntani su anun'E kụnakiwalo, "Kawe unụe i kami ta nakatokolě rohkě dalakịene?" 29Mawu Yesus simimbang, "Rohkě dalakị kerenetawe ikatokolě baebe koateng kereapa tabeạu kateweringangu kaliomaneng." 30Mawu Yesus dingangu mangamurit'E naněntangu tampạ ene kụ naněpas'u raralenglimiu wanuang Galilea. Mawu Yesus mạdiri kasingkatengu taumata měnsang kai suapa i Sie e, 31 u i Sie kaikạpaněn rone manga murit'E. "Ahus'u Taumata e sarungisarakang su kawasan taumata," kerene angkuěngu MawuYesus, "kụ i Sie sarung pateěng, kai su katěllu ěllone i Siesarung měbangung!" 32Manga murit'E tawe nakaěnnaapa itětěn romMawu Yesus, kai i sire matakụ makiwalo siSie. 33 Ene i sire narěntạe su Kapernaum. Kuteu sarangkeseng su wale, Mawu Yesus nakiwalọ e su manga murit'E,"I kamene nạung kai měmpạhumbisarang apạe suraralengang kanini?" 34 I sire tawe němpěsimbang, batụukạpahundalenge i sire kai mědědarendeh'u měnsang i saikasěllahenge. 35Mawu Yesus naiang, kụ bọu e někui si

MARKUS 9.36–47 127

sire mapulo dua murit'E. I Sie něhengetang si sire, "I saikụ mapulu makoạ kahumotongange, i sie harusě makoạkasamuriange kụ harusě makoạ mětatangkuang pa kụtaumata." 36 Bọu e Mawu Yesus něngalạ dariọ kadodọsěngkatau, kụ nipararisị su těngon sire kěbị. Mawu Yesuslimahěkụ dariọ ene kụ něhengetang su manga murit'E,37 "I sai měnarimạ u sěngkatau rariọ kere ini ualingu Iạ e,ute něnarimạ u Iạ. Kụ i sain něnarimạu Iạ, i sie walinewetumbạu něnarimạu Iạ e, kaiso malaing něnarimạ i Siekụ dimoloh'u Iạ e." 38Mase i Yohanes něbera su MawuYesus, "Tuang Guru, i kami nakasilo piạ tau mělěliwuahěsetang su areng i Tuang. Kụ i kami něsěding i sie, batụui sie walinewe wọ'i kite." 39 Kai Mawu Yesus e kaweněhengetang, "Abe pěsěding i sie, u kai taweu sarangsěngkatau měkoạ karalinaụ su ralungu arengku, kụ apid'uměngkai měndalakịu Iạ e. 40U i sai tawe rumokạ si kite eute kai mělělaheu su sěmběkang kite. 41 Pětahěndungke!I sai mạpanginung i kamene ualingu i kamene kawetumatole Ratu Mananalamatě, ute i sie mambeng těngaděmanarimạu wawalise." 42 "I sai makawodaị sěngkatauwọu i sire rarodọ tamai ini e kụ tawe mangimang si Siạ,ěndokangbe watuangengu watung pěmaměhaseng kụ ikịsu lehe e, kụ i sie iwahung su laudě. 43 Kereu limanue kaimakarosa si kau, pentehe limanu ene! Mapiaěngbe i kauměbiahě dingangu Mawu limanu sěmběka sulungu piạlimanu ruamběka kụ masuě su naraka, mangalene putungkakalě. 44 [Sene putunge tawe masasěbu, ringangu ulidě etawe lumaate.] 45Dingangu kereu laed'u e kai makarosasi kau, pentehe laed'u ene. Mạpiaěngbe i kau měbiahědingangu Mawu Ruata e tạ laed'u sěmběka, sulungu piạlaed'u ruamběka kụ i kau iwahung su naraka. 46 [Paị seneputunge tawe masasěbu ringangu ulidě e tawe lumaate.]47 Kereu matanue kai makarosa si kau, loe e mata ene!

MARKUS 9.48–10.11 128

Mapiaěngbe i kau sumuě Dunia Wuhun Duata tạ matasěmběka, sulungu piạ matanu ruamběka kụ i kau iwahungsu naraka. 48 Paị sene putung ta masasěbu ringanguulidě e tawe lumaate. 49 Sěngkatau-sěngkataue sarungsahikangu putung, kereewe sasěmba sěsahikangu asing.50Asinge apạewe mapia, kai kereu kawe malele, botongesaụ asingang ngae? Tangu karimạko i kamene makoạ kereasing. Pěmpěbiahe sěngkapěbiahě su ralungu pědarame."

10 1 Bọu e Mawu Yesus naněntang u tampạ ene,kụ dimaleng solong banuang Yudea ringangu

wanua su sěmběkan Salụ u Yordan e. Taumata lawọnahunděnta saụ němpětampung němpětalipurungsu Mawu Yesus. Kụ kereewe sěn niạ Mawu Yesus emạněn ro si sire. 2 Pira-pirang katau taumatan Farisie malaing diměnta mědeạu měname salang MawuYesus. I sire nakiwalo, "Tumuhụ ator'u agamang kite e,botonge taumata manindo kawinge?" 3Mawu Yesussimimbang, "I Musa e něparenta kereapa si kamene?"4 "I Musa e napakawalan taumata manindo kawinge,kětạeweng apạmohe surat'u sindo kalimona," angkuěngi sire. 5 "I Musa namoheu parenta ene watụ u i kamenetumanịu masigěsạ paněn roěnge," angkuěngu MawuYesus si sire. 6 "Arawe nạung deng su tětạ e Mawu Ruataněndiadi taumata e, kạbawera u 'Ruata e něndiadi sisire ese dingangu wawine. 7 Kai ene hakịu ese e sarungmaněntang i ninange rěduang amange kụ mětěngkatakiděsu kawinge, hakịu i rědua e nakoạ sěmbaụ.' 8 Kụ i sirebalinewe lai ruang katau kaiso kai sěmbaụ. 9Ualinguene, apang nikauh'u Ruata e, tawe wotonge ipětaleintaumata!" 10 Sarạeng i sire simuě e su wale, manga murit'Enakiwalo su Mawu Yesus mạanụeng halě ene. 11MawuYesus něhengetang si sire, "I sai manindo kawinge, maseměkawing dingangu wawine waline, tau ene nawuang su

MARKUS 10.12–22 129

kawinge humotong. 12 Kerene lai wawine kụ manindokawingemaseměkawing dingangu ese baline, i sie malaingnawuang." 13 Tangu piạko i sire němpangěntud'u mangarariọ su anum Mawu Yesus tadeạu i Sie manenggeh'ulimane ringangu měngalamatě si sire. Kaiso manga murit'uMawu Yesus e kai němpělangehě si sire. 14Nakasilọehalě ene, Mawu Yesus limangehě kụ i Sie něhengetangsu manga murit'E, "Walạe manga rariọ e aparěnta suanuku! Abe petoke i sire, u kai taumata kere i sire ini emakoạ kawanua'm Mawu Ruata e. 15 Tahěndungko inie! I sai tawe mětěngon Duata e kere sěngkatau rariọe, tawe makoạ kawanua'm Mawu Ruata e." 16 Sarạengbọu něhengetang kerene, Mawu Yesus limahěkụ mangarariọ e, bọu e i Sie apid'u naněllidu liman'E si siresěngkatau-sěngkatau kụ něngalamatě si sire. 17 Piạ eMawu Yesus saụ maněpasu raraleng'E, piạ e tau tụtalangmětě mona anum Mawu Yesus. Tau ene něsubạe sutěngon Mawu Yesus kụ nakiwalo, "Mananěn ro mapia, iạe kai hinon měkoạ apa mědeạu makahombang pěbawiahětutune ringangu kakalě e?" 18 "Kawe unụe i kau měběberau Iạ mapia?" kakiwalon Mawu Yesus. "Taweu mapia, suliunMawu Ruata sěsane. 19 I kau seng masingkạ u mangata'm Mawu Ruata, 'Kumbahang měmate, kumbahang

mawuang, kumbahang mětako, kumbahang měsahidingkon , kumbahang měngakalě, pěngadatě si amanguringangu si ninangu e.' " 20 "Tuang Guru," angkuěngutau ene, "kalawọu parenta ene seng takụ nituhukangdokeng iạ deng mangudạ." 21Mawu Yesus němanda tauene ringangu tatalěntụe mase něhengetang, "Bědanghalě sěmbaụ hinong gausangu. Dakọe kapule kụ pěbalukalawọu apan tětaghuanengu; doite onggọ su taumatakasiang, kụ i kau sarung makahombang arětạ su sorga.Bọu e ramahịe tole si Siạ." 22Nakaringihe hengetangu

MARKUS 10.23–32 130

Mawu Yesus kerene, tau e kiměndung, bọu e měngkatewenaněntangu tampạ ene ringangu susa naung ualingu isie kai makalạ. 23 Tangu Mawu Yesus němandạe mangamurit'E mase něhengetang si sire, "Mawěhạ kahěngang sutaumata kalạ makoạ kawanuan Duata!" 24Manga murit'Eněmpědalinaụ nakaringihě hengetang u Mawu Yesusene. Kai Mawu Yesus něhengetang kạpia, "Manga anạku,mambeng mawěhạ mětěngkakoạ kawanuan Duata!25Mạlowokangbe onta sumuě su tulin darahung sulungutau kalạ sumuě su Runia'n Duata Wuhu." 26Hengetangu Mawu Yesus tamai ene nakaralinaụ manga murit'E,hakịu i sire někakiwaloe sěmbaụ su waline, "Kamagengkerene, i sai wue sarung masalamatě e?" 27Mawu Yesusmingang si sire kụ simimbang, "Su taumata e halě

kerene ta mariadi, arawe su Mawu Ruata e mang mariadi;pa kụ e makoạ su Mawu Ruata e." 28Mase i Petrusněbera, "Kakěllạe, i kami e seng naněntangu kalawọupa kụ mědeạu tumole si Tuang." 29Angkuěngu MawuYesus, "Pěmpangimangke: I sai kụ seng naněntanguralohom balene arau anạ u sěngkataune ese arau wawinearau i ninange arau i amange arau manga anạe araupělahěnsinuaěnge ualingu Iạ dingangu ualingu Injilěbọu anum Mawu Ruata, 30 i sie sarung makahombanglimembong kalawọe wọu tempo ini. I sie sarungmakahombang mahasụ su sulene limembong kalawọewale, anạ u sěngkatau ese, anạ u sěngkatau wawine,inang, manga rariọ, pělahěnsinuangeng -- dingangusasigěsạ lai. Kụ hědon sarung su tempo ramahi, i sie sarungmanarimạ u pěbawiahě tutune ringangu kakalě e. 31 Kaisokai lawọ taumata su orasě ini apan kakalimonaěngesarung makoạ kasamuriange, dingangu lawọ orasě ini eapang kasamuriange makoạ kakalimonaěnge." 32MawuYesus dingangu manga murit'E kạpahundalenge solong

MARKUS 10.33–40 131

Yerusalem. Mawu Yesus dụdaleng su horone, arawemanga murit'E su kaghaghěngganeng kěbị. Dingangutaumata apang mạhuntole si sire malaing něngkatakụ.Kasamuriange Mawu Yesus saụ lai kimui manga murit'Enatěntani kụ něhabarě si sire apa sarung mariadi suwatangeng'E. 33 "Pěmpědaringihěko," angkuěnge, "Ikite orasě ini kapětě monane Yerusalem. Paise Ahus'uTaumata e sarung isarakang su manga imang těmbonangeringangu manga mananěn ro agama. I Sie sarung ihukungpakipate bọu e isarakang su taumata waline tau Yahudi.34 I sire sarung měbaheau si Sie, měmpěngědu si Sie,měmpělimadě si Sie, ringangu měnguruisě si Sie. Kaiso sukatěllu ěllone i Sie kai sarung měbangung kạpia." 35 Enei Yakobus děduan Yohanes anạ i Zebedeus e, himaungkeMawu Yesus kụ něbera, "Tuang Guru," angkuěng i rědua,"kai piạ halě sěmbaụ, i kami mapulu koateng i Tuang baug'ikandua." 36 "Kai apa ikěkapulun dua Takụ koateng baug'irua?" angkuěng u Mawu Yesus. 37 I rědua e simimbang,"I kandua lụěnningu sěngkatau e reng makakaiang sukoaneng i Tuang dingangu sěngkatau e su kaihing Tuang,kereu i Tuang seng mạiang su kawawantugě." 38 "I ruae kai wěga apa rědorongang irua," angkuěng u MawuYesus si rědua, "Makaumalě bue i rua manginung bọupanganginumangu kasasigěsạ kụ sarung Takụ inungangdingangu sumuě su ralungu walang kasasigěsạ kụ sarungTakụ suěkang?" 39 "Makaumalě," angkuěng i rědua. TanguMawu Yesus saụewe něhengetang si rědua, "Kahěngang irua sarung manginung bọu lainumang u sigěsạ kụ sarungTakụ inungang, dingangu makasuě su walang sigěsạ kụsarung Takụ suěkang e. 40Arawe kụ mětatahinong i saisarung maiang su koaneng dingangu su kaihiku e, enewalinewe Iạ hinom měta lakehě. Kai Mawu Ruata emanilakeh'u i sai-sai sarung kumaiang su manga tampạ

MARKUS 10.41–52 132

ene." 41 Ene i sire manga murit'u Mawu Yesus mapulowaline e nakaringihe halě ene, ute i sire kai limangehě siYakobus děduang Yohanes. 42 Tangu Mawu Yesus kimuị esi sire kěbị, dingangu něhengetang angkuěng, "I kamenemasingkạ u manga těmbonangu kawanua kụ běganDuata e kai mětětahuěllang u kawanuane. Dingangumanga těmbonang i sire e měmpạnědạ si sire. 43Arawei kamene walinewe kerene! Kai nawalị, i sai mapulumětěngkasěllahě sutaloarang kamene e, i sie kai hinommakoạ mětatangkiang si kamene. 44Arau i sai mapulumakoạ kahumotongange su taloarang kamene, ute hinommariadi ěllangu kěbị. 45U Ahus'u Taumata e walineweriměnta mědeạu tangkianeng. I Sie riměnta mědeạumětangkiang dingangu měnarakang u niawane, waug'uměliwir'u taumata lawọ." 46 Ene i sire narěntạe su soangYerikho. Kụ piạ e Mawu Yesus dingangu manga murit'Eringangu lai ghapaěngu taumata lawọ nahunsěbangbọu soa ene, piạko sěngkatau wuta mědědorong doitě,kạkaiange su wiwih'u raleng arenge i Bar meus, anạ iTimeus. 47 Sarạeng i sie nakaringihě u sụsahe ene kaiMawu Yesus tau Nazaret, ute i sie kimuị e, "Yesus, Ahus'iDaud! Talěntukong ia!" 48 I sie nipěpěduangken taumatalawọ kụ iapakạděmmasě. Kaiso sauneng i sie limembongkaihạ e němansag'u, "Ahus'i Daud, talěntukong iạ!"49 Tangu Mawu Yesus maingke mase něhengetang,"Kuieko i sie." Kụ i sire němpěkuị e tau wuta ene. I sireněmpěberạ e si sie, "Pakatatape! I kau e kěkuiangu MawuYesus, pěbuạ e!" 50 Tau wuta e měngkai něnděmmepakeange, mase masahawụ-sahawụ dimarisị kụ tamaisarang anun Mawu Yesus. 51 "Apa kapulunu e, Takụkoateng baug'i kau e?" angkuěng u Mawu Yesus si sie. Tauwuta e simimbang, "Tuang Guru, kapuluku e tadeạu iạmakasilo." 52 "Dakọe," angkuěngu Mawu Yesus, "ualingu i

MARKUS 11.1–12 133

kau mạngimang si Siạ, i kau e nule." Kụ su tempo ene laitau ene nakasilo. Tangu i sie mole Mawu Yesus.

11 1Masanggiden soang Yerusalem, i sire nahumpạe su soam Be age ringangu Betania, su lengeh'u

Wukid'u Zaitun. Sene piạ duang katau wọu murit'Enirolohě kalimona kahian Mawu Yesus. 2 "Dakọko solongsoa su těngone pai e," angkuěngu Mawu Yesus si rědua."Masuě e su soa pai ene, i rua sarung makasilo anạ ukalide mạlaikị, kụ bědang tawe taumata siměsake. Lukạekalide ene kụ bawạ e ramahi. 3 Kụ kereu piạ u makiwalosi rua, kawe unụe i rua něluka ene ute paulịko, 'Mawue měgěgausě e, ringangu saụbe lighạ isule.' " 4Murit'uMawu Yesus darua e natamaịe, kụ nakahombangke anạu kalide mạlaikị su tukad'u wale su wiwih'u raleng. Tangunilukạen dědua kalide e. 5 I sire apam mạhundarisị senenakiwalọ e si rědua, "Oi, kai měkěkapura i rua e? Unụe kaiměluka anạ u kalide ene?" 6 Tangu i rědua e simimbangkereewe nitanatang Mawu Yesus si rědua. Kuteu i sirenapakawalan dědua nempěbawa kalide ene. 7Nasongọesu anumMawu Yesus, talětugu kalide e niěmpaheng u lakụi sire, mase Mawu Yesus e simake e su wowone. 8Malawọtaumata němpamilạ u lakụ i sire su raleng piạ lai sěnggạněmpangěmpah'u hakonda nitěntong sire wọu kěhu. 9 Isire apam mạhundaleng su horone ringangu i sire samuri,kěbị e měmpěgěgio, "Pědalo Mawu Ruata! Kaalamatengkoi Sie kụ diměnta su arengu Mawu. 10Apasombọkokararatun'E sarung -- kararatun Daud i upung i kite!Pědalo Mawu Ruata su Marange!" 11 PangěnsueěngeMawu Yesus narěntạe su Yerusalem, ku simuě su WalemMawu. Nalikụ bue i Sie sene mạmepidě kụkakělla. Kaiualingu seng bawěllo, ute i Sie wọu ene siměbangke nakoạsolong Betania ringangkewen sire mapulo dua murit'E12 Sěngkariọěllone piạ i sire nahunsěbang bọu Betania,

MARKUS 11.13–22 134

Mawu Yesus kai nahutung. 13 Bọu marau i Sie nakasilokalung ara daunge malahěbung. Tangu i Sie himaungkekalu ene tadeạu měmanda měnsang piạ buane. Kaisarạeng nahumpạ su pungene, i Sie tawe nakahombangapa-apa, kětạewen manga raukalune, u su tempo enebalinewe tempone pěbuaěngu ara. 14Mase Mawu Yesusněhengetangke su kalung ara ene, "Manětạ orasě initaweu sarang sěngkatau makateěng buanu e!" Mangamurit'u Mawu Yesus e nakaringihě hengetang ene. 15 Bọue i sire nahumpạ su Yerusalem kụ Mawu Yesus simuěkapia su Walem Mawu e. Sene i Sie nanětạe nanokolukěbị taumata apan mạhumbalụ dingangu měběbawěllisu tampạ ene. I Sie namalintuị manga medan měnanuleroitě dingangu manga kakaianengu měbawalụ paluma.16 Kụ taweu sarang sěngkatau niapakawala měbawamanga apaliwụ kụ iparalengu rěllah'u Walem Mawu e.17 Bọu e Mawu Yesus naněn ro si sireewe apan sene. I Sieněhengetang, "Su ralungu Winohe Susi e mạbawohe kereini: Mawu Ruata něhengetang, 'Bale-Ku e sarung isěbạbale pěkakaliomanengang u pa kụ umatě.' Kai kahiangkamene kawe nikoạ liangu tahapěhampasě!" 18Mangaimang těmbonange ringangu manga mananěn rongagama e nakaringihě bawera ene. Tangu i sire nanětạeněmpědeạ dalengu tadeạu měmate Mawu Yesus. I sirematakụ i Sie, batụu kěbị taumata e mạngaku ringanguměmpědědalon těn ron'E. 19Maranịeng mahěbi MawuYesus dingangu manga murit'E naněntangu soa ene. 20 Enesěngkariọěllone maluka-lukadě piạ i sire simahe wọukalung ara ene, i sire kimakělla kalu ene kai seng nahěgusarang hamụe. 21 Tangu i Petrus nakatahěndungke apanseng nariadi kahěbi e. Tangu i Petrus něberạe su MawuYesus, "Tuang Guru, kěnangko kakělla! Ara kụ nianengTuang e seng nahěgu!" 22Mawu Yesus simimbang,

MARKUS 11.23–32 135

"Pěmpangimangke su Mawu Ruata. 23 Kahěnga-hěngangi kamene makawera su wuludě ěndaị e, 'Kasapuạkokụ kateledě su laudě!' tangu halě ene sarung masěhụbaug'i kamene; asaleweng i kamene tawe ghumoě,dingangu i kamene mangimang u apang iwěberangkamene e těnga-těngadě mariadi. 24Ualingu enepakatahěndungeko ini e: Kereu i kamene měkaliomanengdingangu měgěgausě apa-apa, pěmpangimangke u,Mawu Ruata e seng těbe nangonggọ u apang gěgausangi kamene, tangu i kamene sarung makahombang. 25 Kụkereu i kamene měkaliomaneng, kai naung i kamenekawe piạ une su sěngkatau, ute ampungeko salan tauěndaị e kalimona, tadeạu i Amangu su Sorga e malaingmangampung kalawọu rosanu. 26 [Kereu i kamene kawetawe mangampung taumata waline ute i Amang su Sorgae malaing tawe mangampung kalawọu rosanu e.]" 27 I sireněsule kapia solong Yerusalem. Kuteu piạ e Mawu Yesusmědědaraleng su ralungu Walem Mawu e, manga imangtěmbonange, manga mananěn rong agama ringangumanga pangahạ u Yahudi e himaungke si Sie. 28 I sireněmpěkiwalo, "Kai apa wanggile i Kau nakapěkoạ pa kụ inie? Kai i sai nangoro si Kau e?" 29Mawu Yesus simimbang,"Iạ e malaing mapulu makiwalo si kamene. Simbahěko, kụIạ e sarung maulị si kamene, u kai ualingu kawasan saikụ Iạ e měkěkoạ kěbị-kěbị e. 30 I Yohanes měněnahanie kai munaran sai tangu? Mawu Ruata arau taumata?"31Mase manga imang těmbonange ringangu mangamananěmbonang u Yahudi e nanětạ e němpědalahintaulawọ i sire. I sire němpěbera, "Kamageng i kite e měbera,'Kawe ualing u kawasan Duata,' Sie sarung měberau,'Kawe unụe i kamene tawe měmpangimang si Yohanes?'32 Kaiso mawěhạ lai kụ měbera u, 'Ringangu kawasantaumata.' " Waugu i sire matakụ u taumata lawọ ualingu

MARKUS 11.33–12.7 136

i sire kěbị nangěnna u i Yohanes kai sěngkatau nabi.33 Tangu i sire simimbangke, "I kami wěga wue." MaseMawu Yesus něhengetang si sire, "Kamageng kerene, Iạ etawe maulị si kamene měnsang dingangu kawasan sai Iạ emakapěkoạ kěbị ene."

12 1 Bọu e Mawu Yesus nanětạ e něbisara ringangupapinintu su manga imang těmbonange manga

mananěn ro agama ringangu manga mananěmbonanguYahudi e. Mawu Yesus něhengetang, "Piạ e sěngkatauněsuangu anggorě su wawaelange, mase nipagarengenalikụ. Bọu ene i sie namangka lohang baug'upěmaměhaseng anggorě, mase něndarisịu walenpělahapaěng. Bọu ene i sie nakitamangu sasuang uanggorě ene su měndalukadě pirang katau mase i sieněbuạ solong banua waline. 2 Sarạeng seng temponemanipo wuang anggorě, i sie rimoloh'u ěllange sěngkatausolong anum mělahalě u sasuang ene mědeạu měnarimạbageang e. 3 Kuteu manga mělahalě e měngkateweněname ěllang ene. Bọu ene nipahangeng i sire, kụ nioropinakapule tạ ulene apa-apa. 4Mase taghuangu sasuangesaụewe rimoloh'u sěngkatau ěllange waline. Kuteu mangamělahalě e kawe němpaměbahě těmbọ u ěllang ene,mase nanokolě apid'u kapěparohange. 5 Taghuangusasuange saụewe rimoloh'u sěngkatau ěllange waline.Kai i sire kawe němate ěllang ene. Kụ kerene lai pěkakoại sire su kalawọu ěllang baline, tuhụ e: piạ u niwanggoringangu piạbe lai nịpapate. 6 I sai lai ini e wědang botongeikaroloh'u taghuang sasuang e? Kate nalěmbe sěngkatau,kụ samatang ahuse ikěkěndagě. Kụ samurine i sierimoloh'u ahuse solong anum manga mělahalě e. 'Nalaheu ahusěku e sarungbe ilahunggeě,' su něnnane. 7 Kuteumanga mělahalě ene němpahumbisara sěmbaụ su waline,'Ěndaị měpapusakạ e! Mahịe pateěng i kite i sie, tadeạu

MARKUS 12.8–17 137

makoạ si kite pusakạ e!' 8 Tangu rariọ ene nisame masenipate. Kasuange nirěmme i sire su likud'u waelě ene."9Mase Mawu Yesus nakiwalo, "Apạe ngae sarung koatengu taghuang sasuang e? Nalaheu i sie sarung sumongo kụměmate si sire mělahalě ene, kụ bọu ene měnarakangusasuange su mělahalě baline. 10 I kamene nalaheu sengbọu němpěbasa ayetě ini su ralungu Bukě Susi e, 'Batukụ ta nipake u tukang e, ini e nakoạ batu piněbukuange.11 Ini e munara'm Mawu Kasěllahenge; kụ ene e kaholee!' " 12 Tangu manga mananěmbonangu tau Yahudiapan nakaringihě papinintu ene, mědědeạu měnameMawu Yesus, batụu i sire kai masingkạu papinintu eneipětětahino Mawu Yesus si sire. Kaiso i sire kai matakụ utaumata lawọ. Tangu i sire němpědaleng naněntangkenMawu Yesus. 13 Pirang katau wọu tau Farisi ringangu wọughalipohon Herodes nirolohě pěngěngalạ bera su MawuYesus ringangu kakiwalo. 14 I sire riměnta su anum MawuYesus kụ němpěbera, "Tuang Guru, i kami e masingkạu i Tuang kawe matulidě dingangu lai tawe měsasěmpịkapulun sai-sai. I Tuang mạněn rowe ringangu malahemạanung kapulun Duata su taumata, batụu i Tuang etawe měmamamile gha n taumata. Ho, kěnangko i Tuangpěbera si kami, 'Tuhụ ator'u agamang kite e, botongemamaehě pajakě su Kaisarě arau tala? Harusě i kitemamaehě pajakě arau tala?' " 15Mawu Yesus e masingkạululun sire měmpěměmělle. I Sie simimbang, "Kawe unụei kamene měmpěnalukạ si Siạ? Kěnangko tode Siạ doitěsalaka sěngkalěpa." 16 Tangu i sire němpaněgọen doitěsalaka sěngkalěpa. Mase Mawu Yesus nakiwalo, "Kai ghahịi sai ringangu areng i sai ini e?" "Kaisarě," angkuěng isire. 17 "Ho, kamageng kerene," angkuěng'u Mawu Yesus,"onggọ e su Kaisarě apạewen tataghuanengu Kaisarě,dingangu su Mawu Ruata apạewen tataghuanengu

MARKUS 12.18–28 138

Ruata." I sire mangkewen dimalinaụ nakaringihě si Sie.18 Ene piạ e pirang katau wọu ghalipohon tau Sadukihimaung su Mawu Yesus. (I sire kai wọu komolanguapam mangěnna u taumata nate e tawe měbiahě kapia.)19 "Tuang Guru," angkuěng i sire su Mawu Yesus, "I Musae namohe u ta ini waug'i kite: 'Kereu sěngkatau ese matekụ i sie wědang tawe anạe su kawinge, ute sěngkatauwọu anạ u sěmbaụ e hinong mamillasě su walune tadeạumakahombangke palahite waugu wahakạ e.' 20Nạung piại sire pitu tahatuari. Kaiakanenge někawing, mase natewědang tạ hitene. 21 Tangu tuarine karuane někawinguwalune, kụ i sie malaing nate tawe hitene. Kakakoạ kerenemalaing nariadi su tuarine katěllune, 22 kụ mětětatuhụsarạeweng kapitune. Pangěnsueěnge tangu tau wawineene nate e lai. 23 Su tempo'm pěbawangungu taumatanate kapia e, ute kawingken sai ngae tau wawine ene? Ui sire pitu e seng bọu němpěkawing i sie kěbị!" 24MawuYesus simimbang, "I kamene mambeng něsala kahěngang.Batụu i kamene tawe makalaěnna Winohe Susi kerenelai kawasa'm Mawu Ruata e. 25 Kụ kamageng mangataumata nate měmpěbangung kapia, i sire seng tawe saụměmpěkawing, kaiso i sire saụ měbiahě kere malaekatěsu sorga. 26Arawe taumata nate kụ ipěbangung kapiae, kai wědang ta nakạbasa i kamene su ralungu bukě iMusa piạ běkeng gahundungu sumpinị dimae tangu?Su ralungu manga ayetě ene kạbawohe u Mawu Ruatae něhengetang si Musa, 'Kai Iạ e Ruatang Abraham,Duatang Ishak dingangu Ruatang Yakub.' 27 Ruata enewalinewe Ruatan taumata nate. I Sie kai Ruatan taumatawiahě. I kamene kai tumanịu měsěsala ěnna!" 28 Kuteunarěntạe sěngkatau mananěn rong agama nạungnakaringihě palahumbisaram Mawu Yesus dingangisire wọu komolangu Saduki e. Mananěn rong agama

MARKUS 12.29–37 139

e masingkạ u Mawu Yesus seng simimbahě mapia-piasi sire. Tangu i sie nakiwalọe su Mawu Yesus, "Kaita sude kasěllahengu pa kụ ta e?" 29Mawu Yesus

simimbang, "Kahumotongangu ta ute: 'Daringihěko,i kamene tau Israel! Mawu Ruatang kite e kai Mawumang sěmbaụ. 30 Kěndagěkon Mawu Ruatanu e ringangukạguwạu naungu, ringangu kạguwạu laěnnanu ringangulai kạguwạu ihạu.' 31 Tita karuane ute ini: 'Kěndagěkokasanggidangu e, kereewe i kau kuměndag'u watangengu.'Tawe ta waline limembong kahumotongange wọuta ene." 32Mase mananěn rong agama e něberạe su

Mawu Yesus, "Sembeng nihino, Tuang Guru! Mambengtěngadě apan nipěhengetang i Tuang: Seng i Tuang eMawu Ruata mang sěmbaụ kụ seng tawe apa Ruatawaline. 33Dingangu taumata e harusě kuměndaguMawu Ruata e ringangu kaguwạu naunge, ringangukaguwạu laěnnane, ringangu lai kaguwạu ihạe. Dingangui sie lai harusě kuměndagu kasanggidange kereewekuměndagu watangenge. Ene kai limembong kapiaěngewọu maněmbang sasěmba tětutungang ringangkewelainsasěmba waline su Mawu Kasěllahenge." 34Mawu Yesusnakasilọe u mananen rong agama e seng simimbahěmaudupě kahěngang. Kụ Mawu Yesus něhengetangsi sie, "I kau seng maraning makoạ kawanuan MawuRuata." Bọu ene seng taweu sarang sěngkatau relaingbahani makiwalo su Mawu Yesus. 35 Kạpaněn ronesu Walem Mawu, i Yesus nakiwalo, "Kawe kereapamanga mananěn rong agama e makapěběbera u RatuMananalamatě e kai hěnton Daud? 36 Sěmbaliau i Daudsěsane -- ualingu nipěkaradiahangu Rohkě u Ruata e --něbera, 'Mawu e něhengetang su Mawuku: kaiangke sukoaneng-Ku sarang Iạ e mapakawatạ u kalawọu sědụ'Usu těngo-Nu.' 37 Tangu kamagengu i Daud měsěsěbạ u

MARKUS 12.38–13.2 140

Ratu Mananalamatě e kai 'Mawu', ute mariadi we kereapau i Sie kawe hěnton Daud?" Taumata lawọ apang enesu Walem Mawu maraluasě dụdaringihě Mawu Yesusmạněn ro. 38 I Sie něhengetang si sire, "Pakalaingatěbue su manga mananěn rong agama. I sire papuluangmědaraleng dingangu lakụ mananandụ, dingangupapuluang adateng su manga pasarě. 39 I sire papuluangukalaianeng su horone su ralungu Walem Mawu ringangusu manga saliwang. 40 I sire měmpạngakalě mangawawine walu ringangu měmpěngěngaho walene. Kụtadeạu měmpangambung kararalakis'i sire ute i sireměmpěkaliomaneng mananandụ-nandụ. Hukumang i siresarung mawěhạ!" 41 Ene, mạiangke mětětěngon kasě usasěmba su Walem Mawu e, Mawu Yesus měněnahimatataumata apam měmpětětahon doit'i sire su ralungukasě ene. Lawọ taumata kalạ měmpětětahon doit'i siremaralawọ; 42mase sěngkatau wawine walu kasianghimaungke lai. I Sie nětahon doitě bitụ duang kalěpa kaesěkụ arěgane kasasanakenge. 43 Tangu Mawu Yesus kimuị emanga murit'E mase něhengetangke si sire, "Kakěllakoini: Bawine walu kasiang ěndaị ene kai nětaho su kasě elimembon kalawọe wọu kěbị apan nịtatahon taumatawaline e. 44U i sire kěbị e němpětaho wọu lěmbeng arětạ isire. Arawe tau wawine walu e maning kerene kakasiangekai nangonggọu apam piạ e -- kụ kai apang gěgausangewaug'u ipěbiahe."

13 1 Sarạeng Mawu Yesus naněntangu Walem Mawu,sěngkatau wọu manga murit'E něbera, "Tuang

Guru, ngangko manga wale tamai e. Tingangko mangamesele. Kụ balinewe malongkọ lěnggihe!" 2Mawu Yesussimimbang u, "I kau e nakasilo manga wale gaghaghuwạene eng? Tawe batu sarang sěmbaụ bọu manga waletamai e sarung mạtatanạ mạdalěnsung su ěnnạ e. Kěbị e

MARKUS 13.3–11 141

sarung matatěnehě." 3 Bọu e Mawu Yesus nakoạ solongBukid'u Zaitun, kụ naiang su tampạ tụtatěngo WalemMawu. Tangu i Petrus, i Yakobus, i Yohanes dingangu iAndreas diměnta su anun Sie kụ mahumbisara ringang'Esěsane. 4 "Kěnangko i Tuang pěhabarě si kami," angkuěngi sire si Sie, "su tempo sude pa kụ ene sarung mariadi?Dingangu kai mangạ e apạ e ta alan mapakalahe useng tempone?" 5 "Pakatatahuěnna wue," angkuěnguMawu Yesus, "kumbahangbe sarang i kamene kalingaěng.6Malawọ taumata sarung mahunděnta měmpěbawaarengku kụ měmpěbera, 'Seng iạ e i Sie!' mase mělingataumata lawọ e. 7 Kamageng i kamene makaringihěngih'u pěbawawuno ringangu habar'u pěsasaseke, ute

abe kěngkatakụ. Kěbị-kěbị e harusě mariadi, kaiso enewalinewe seng ta alan tempon měkiamatě. 8 Bansasěmbaụ sarung měseke dumokạ bansa waline. Něgarasěmbaụ sarung mangalo něgara waline. Balạewe su tampạsude sarung mělinuhě dingangu mariadi piạ karalunusě.Pa kụ ene wuhụewe ahạ e, kụ tabidạu sakịu mangawawine su tempong kapětahasenggọ e. 9 I kamene harusěpakalaingatě, batụu i kamene sarung samekang dingangu iwawa sarang anummělahukungu agama. I Kamene sarungdalimadeng su manga walem pěkakaliomanengang. Ikamene sarung itonda apětěngon manga těmbonangeringangu manga ratu watụ u i kamene kai tumatole-Ku.Kụ seng ene loah'i kamene manode u pěsasahiding Iạsu těngon sire. 10 Injilě bọu anum Mawu Ruata e harusěipěkakeke kalamona su pa kụ bansa. 11 Kụ kamagengu ikamene samekang dingangu iwawa su mělahukung, uteabe ghagha u kai měberạeng apa i kamene. Kamagenguseng nida ng tempone waug'u měbisara, ute měngkatepauliu apạewen nihabarě si kamene su tempone. Batụumanga wawera kụ apang piněberang kamene e walinewe

MARKUS 13.12–23 142

wawerang kamene hala, kaiso kawe riměnta wọu anungRohkě u Ruata e. 12 Taumata sarung měsunial'u anạ usěngkataune hala e mědeạu pateěng. Ene malaing sarungmariadi su pěsěntahanakeng. Manga rariọ dumokạ sininange ringangu si amange, dingangu měnarakang i sirepakipate. 13 I kamene sarung ipěbinsị u pa kụ taumataualingu i kamene kawe tumatole-Ku. Kai taumata kụapam měkěkakědang sarang pangěnsueěnge, sarungiapakasalamatě." 14 "I kamene sarung makasilo 'Karalakisěkụ Makawihua' dụdarisị su tampạ ipětěteghang baug'i sie.(Těhusě su měbawasa: Pěmanda wue apa mangalene!)Su tempo ene taumata kụ apang su Yudea harusěmahuntalang solong bawulurange. 15 I sain su wowong atụabe lintụ dingangu abe suě su ralungu wale kụ měngalạapa-apa. 16 I sain su sasuang abe pěsule kụ měngalạ lakụe. 17 Ene e makạlahiasě su tempo ene, su manga wawinepiạ kapapia ringangu su sěngkatau inang kụ bědangmạpasusung anạe. 18Měngkate pěmpěkaliomanengtadeạu manga hombang ene abe katarang su tempontahi . 19 Suapang ěllo makạlahiasě ene e sarung piạkasasusa kụ bědang ta nikěkahombangeng deng dokengMawu Ruata něndiadi dunia sarang orasě ini, dingangusembelaing tawe měsaụ. 20 Kai manga Mawu Ruatatawe mangěsọu ěllo ene ute, taweu sarang sěngkataumasalamatě. Kai ualingu kawanuan'E, ute Mawu Ruatae mang nangěsọ u ěllo ene. 21 Su orasě ene kereu piạuměbera si kamene, 'Kakěllako, Datu Mananalamatě ekai ěndaung sini!' arau 'Kakěllako, i Sie kai paịse!' --ute abe pěmpangimang su tau ene. 22 Batụu mangamananalamatě kon ringangu manga nabi kon e sarungměmpahunděnta. I sire sarung měmpěkoạ halě gaghuwạdingangu manga karalinaụ tadeạu ipěngakalě apan pinilenMawu Ruata sěngapam botonge. 23 Tangu pakatateghang

MARKUS 13.24–35 143

bue! Kěbị ene seng Takụ nihabarě kalimona si kameneipạnalumbaghe." 24 "Su kapapalusen tempong kasasusaene, matangěllo e sarung iapakarěndung, dinganguwulang e selaing tawe suměnnang. 25Manga wituing esarung měngkahondosě bọu langị, dingangu kalawọuměngangawasa kinoaěnge sarung měgolang. 26 Kụ suorasě ene Ahus'u Taumata e sarung ikasilo ruměnta suralungu winawa dingangu kawasan'E masěllahě dingangukawawantugě. 27 I Sie sarung dumoloh'u manga malaekatětadeạu mapětampungu umatě pinilen'E wọu wukungdunia ěpạ, bọu manga pondol'u dunia sarang mangapungu langị." 28 "Pangalạko těn ro wọu kalung ara. Kereumanga hakondane e melong dingangu masasikome kụmanětạe mětumbalě, ute i kamene masingkạu tempompědisě e seng marani. 29 Kerene lai kamagengu i kamenemakasiloe pa kụ halě ene seng nariadi, kụ i kamenemasingkạ u tempone seng marani-rani. 30 Kasingkạko!Kěbị kakakoạ ini e sarung mariadi kalimonang kěbị umatěapang měběbiahě orasě ini e wědang tawe nětate kěbị.31 Langị dingangu dunia e sarung mapaghohě arawewaweraku e tatapě sarang karěngụe." 32 "Manilaingkerene, taweu sarang sěngkatau masingkạu angereěllone arau angere orase. Manga malạekatě su sorga ewěga wue ringangu Ahusě e malaing běga, kětạewen iAmang hala e masingkạ. 33 Kụ i kamene pakaralukadě bueringangu pakalahěkosě, u i kamene wěga wue měnsangangere tempone. 34 Kakakoạe kai tabidạu sěngkataunaněntangu walene mase nakoạ solong banua marau. I sienangoro manga ěllang e apětětangkuang balene ringanguněgaghelar'u munara si sire sěngkatau-sěngkatau. I sienangoro su mělahapa tukadě u pělělukaděbe pakapia.35Ualingu ene i kamene harusě pakaralukadě, u i kamenewěga wue měnsang angere taghuangu wale ene masongo

MARKUS 13.36–14.8 144

-- aramanung bawěllo, arau měnsang kěkaloarane,arau kibasịu kawe kalonge, arau kai manga matangěllokạsěbange. 36 Kamagengu i sie sěngkianu marěnta,ute kumbahangbe sarang i sie makaěbạ si kamenekạpahun kịe. 37Apan Takụ ipěběbera ini si kamenemalaing Takụ ipěběbera su taumata lawọ: u pakaralukaděbue!"

14 1 Ene kate rua ěllo seng Ěllom Paskah ringanguSaliwangu Borotě Tawe Kabọ e. Manga imang

těmbonange ringangu manga mananěn rong agama eměngkate měmpědědeạ dalengu mělikosě e menameMawu Yesus, dingangu tadeạu měmate si Sie. 2 "Kaisokumbahang bue i kite měkoạ ene su tempon salimbange,"angkuěng i sire, "Kibasịu makapěgohaeng." 3 Su tempo'mMawu Yesus narěnta su Betania, su walen Simon kụnạung piạ sakị e kusta makạtatakụ, kụ piạ e tau wawinehimaung si Sie. I Sie něbawa wotolě marmarě lohong lanamawěngi malěgadě, nikoạ bọu hamụ u kalu mawěngi.Ene Mawu Yesus kụkaiangke měsěsimokolě, tau wawineene měngkatewe namose wotolě e, kụ naněboh'u lanamawěngi ene su těmbọ u Mawu Yesus. 4 Ene piạko pirangkatau ěndaị sene němpělangehě, kụ nahumbisara lawọ isire u, "Apawe gunane lana mawěngi ene nipěgagholọ?5 Lana ene ikawalụbe ringangu arěgane nangělembowọu těllu hasụ su kalěpane roitě salaka, kụ doite rengikaonggọ su tau kasiang!" Tangu i sire němpěpědu su tauwawine ene. 6 Kai Mawu Yesus e něhengetang, "Balạekere i sie! Unụe i kamene napakasusan sie? I sie kai někoạmunara mapia ringangu rědaloěng baugu Iạ. 7 Tau kasianghanesěbe ene ringangi kamene. Apan tempo kereu ikamene mapulu, i kamene makaambang si sire. Arawe Iạe tawe hanesě dingangi kamene. 8 Tau wawine ini e sengněkoạ apạewen botonge ikakoạ e. I sie seng namaghe

MARKUS 14.9–19 145

baugu Iạ dingangu lana mawěngi waug'u pěnanampạkukalimonang tempone. 9 Pěmpangimangke! Su kaguwạudunia e suapạewen Injilě bọu Mawu Ruata e ipěkěkakeke,kakakoạu wawine ini e ute sarung iwěke lai makoạ keretatahěndung si sie." 10 Ene i Yudas Iskariot, sěngkatauwọ'i sire mapulo dua murit'u Mawu Yesus, nakoạsolong anum manga imang těmbonange manarakanguMawu Yesus si sire. 11 I sire měngkatewe němpěluasěkahěngang nakaringihe rorong ene, kụ němpěkědosarung mangonggọu roitě si Yudas Iskariot. Tangu i Yudasnanětạe mědědeạ loahe tadeạu manarakangu MawuYesus. 12 Su ěllo kahumotongangu ěllon Saliwangu BorotěTawe Kabọ e -- su tempon taumata mạmotọ domba'mPaskah e, manga murit'u Mawu Yesus němpěkiwalo siSie, "Suapạe mětatalahino pěndiahiang i kami e kaěnguPaskah waug'i Tuang?" 13 Tangu Mawu Yesus něndolohenduang katau wọ'i sire, "Rakọ e solong soa, kụ paịse piạ tauese, měněnuěng běnsadu ake, sarung ipěsombang i rua.Pěmpětole e si sie 14 solong bale suěkange kụ pěbera sutaghuang u wale ene, 'Mananěn ro e makịbalo, kai suapatampạ i Sie ringangu manga murit'E makapěsimokolěkaěngu Paskah.' 15 Tau ene sarung měnulada si ruadalunge maloahě su wowone rasị. Dalunge ene sengnihundugě nauadipě dingangu manga apaliwụe. Kụsadiaịete kěbị sene waug'i kite." 16 Tangu murit'u MawuYesus darua ene nakoạ solong soa. Tangu sene i rěduae nakahombangke kěbị kereewe nipaulịu Mawu Yesus.Tangu i rědua e němpanadiạe kaěngu Paskah e. 17 Sěhěbiene, Mawu Yesus simongo ringangu murit'E mapulo dua.18 Kuteu i sire kụkaiang kạpahungkaěnge, Mawu Yesusněhengetang, "Daringihěko: sěngkatau wọ'i kamene, kụsu orasě ini sěngkakaěng dingangku sarung měsunialuIạ e." 19Nakaringihě ene, manga murit'u Mawu Yesus e

MARKUS 14.20–30 146

mamben něngkasusa, kụ sěngkatau-sěngkatau e nanětạenakiwalo su Mawu Yesus, "Tantu walinewe iạ tě monangi Tuang arau ěng?" 20Mawu Yesus simimbang, "I sie utekai sěngkatau wọu i kamene mapulo dua ini, kụkaěngsu lamạ sěmbaụ dingangku. 21 Kahěngang bue Ahus'uTaumata e sarung mate kereewe mạbawohe su ralunguWinohe Susi. Kaiho! Kaěngkěhang bue i sai manarakanguAhus'u Taumata e! Mapiaěngbe nạung tau ene manịengtawe kạdiongeng pinahanạ!" 22 Ene kạpahungkaěngei sire e, Mawu Yesus něngalạe borotě dinganguněkaliomaneng nakitarimakase su Mawu Kasěllahenge.Bọu e něngangompeng borotě e, mase nịbawalawuhesu manga murit'E apid'u něhengetang, "Daekeko kụkaengko, ini e kai wadangku." 23 Bọu e i Sie nangalạepanganginumangu anggorě e. I Sie někaliomanengtatarimakase su Mawu Kasěllahenge, kụ něgone sumanga murit'E. Tangu i sire kěbị e němpanginungkeanggorě e. 24 Samuring ene ute Mawu Yesus něhengetang,"Ini e kai rahaku, rahạen pěkakakědo'm Mawu Ruata, kụniapatědọ baugu lawọ. 25 Pěmpangimangke: Iạ e sengtawe saụ manginung bọu anggorě ini, sarạeweng sutempong Iạ manginung anggorě buhu su Dunia WuhungAmang-Ku e." 26 Tangu i sire němpěkantarịeng kakantarịdaralo sěmbua. Kụ bọu ene i sire nakoạ solong Bukid'uZaitun. 27 Tangu Mawu Yesus něhengetang si sire, "Ikamene kěbị e sarung měmpahuntalang maněntanguIạ e. Batụu su ralungu Winohe Susi e kai mạbawohe u,'Mawu Kasěllahenge sarung mapakaten mělalukaděe, kụ gapaěngu rumba e sarung měkaliaesě.' 28Arawesamurin pěbawangung-Ku kapia e, Iạ e sarung tamaiměngalimona si kamene solong Galilea." 29 "Tala,"angkuěng i Petrus, "Manilaing i sire kěbị maněntang iTuang, kai iạ e mambeng tala." 30 "Ene eng," angkuěngu

MARKUS 14.31–40 147

Mawu Yesus, "hěbi ini lai, kalimonan manụ kimukụkaruan sulene e, i kau seng těllun sule něsunialu Iạ e."31 I Petrus simimbangke ringangu mahoto, "Manilaing iạiapakapate sěngkakate ringangi Tuang, kai iạ e mambengta makawera u iạ e wěgan Tuang!" Kụ manga murit'Ewaline e malaing němpěbera kerene. 32 I sire nahumpạentampạ sěmpalang kụ arenge Getsemani, mase MawuYesus něhengetang su manga murit'E, "Pahungkaiangkosini, těntalang Iạ deng tamai měkaliomaneng."33Mase Mawu Yesus němaringang i Petrus, i Yakobus,dingangi Yohanes sěngkapahundaleng dingang'E. I Sienanětạe nakapěndang nasusa ringangu kimalinsau.34 "Naung-Ku e nasusa tawe sihinge," angkuěng u MawuYesus si sire, "pěpěndangeng seng sala makapate e.Kěngkatanạko sini kụ pěmpělukaděko!" 35Mawu Yesusnětěngkagheang kadodọ bọu e nětěngkasumagě suěntana kụ někaliomaneng. Su ralungu kaliomanenge i Siemědědorong sěngapam botonge tadeạu i Sie manịengtawe kahombangengu tempon sigěsạ ene. 36 "Amang,o i Amang," angkuěnge, "taweu sarang sěmbaụ kụ kaita makoạ su Ruata. Apakapuạko kasasigěsạ ini e wọuanuku. Kětạeweng balinewe kapuluku e kaiso kawekapulung Amang." 37 Bọu e Mawu Yesus něsule kụsěngkakakěllane manga muritě e kạpahun kịe. I Sieněbera si Petrus, "Simon, mě kị i kau e? Kětạeng bengsěngkaorasě, kụ i kau mang tawe makalukadě?" 38 TanguMawu Yesus něhengetang si sire, "Pakaralukaděko,ringangu pěmpěkaliomanengko tadeạu i kamene tawekasalukateng. Rohkě ete wue mambeng mapulu měkoạapam mětětatalahino, kai arawe i kamene e mambeng tamakatohạ ualingu ghěsi e kai lome." 39 Kạpia Mawu Yesustamai někaliomanengu kereewe wawerane kalimona.40 Bọu e i Sie něsule kapia su anum manga murit'E kụ

MARKUS 14.41–51 148

nikahombangenge i sire mang bědang mětě kị, ualingui sire kai mě kị- kị. Tangu i sire wěga wue měnsangkai měberạeng apa su Mawu Yesus. 41 Kuteu MawuYesus něsule e kapia su anun sire su katěllun sulene,i Sie něhengetang, "Měngkai wědang měmpạhun kịdingangu měmpạngirule i kamene? Piane e! Sengnịda ng tempone, Ahus'u Taumata e isarakang su limantaumata warạdosa. 42 Pěmpěbangungke, bọete i kitemahundaleng. Kakělla! Taumata kụ měndalakị si Siạ e sengdiměnta!" 43 Ene Mawu Yesus bědang kapělěhengetange,narěntạe i Yudas sěngkatau wọu manga murit'E mapulodua e. Sěngkakarěnta ringang'E malawọ lai taumataměmpěběbawa warạ dingangu palo-palo. I sire nirolohumanga imang těmbonange, manga mananěn rong agamaringangu manga těmbonangu tau Yahudi. 44 I něndalaịe seng něgěllịu ta alane si sire u. "Taumata kụ takụděnguange," angkuěnge si sire e, "Ute kai i Sie taumatane.Same e i Sie kụ bawạ e ringangu riagate pakapia."45 Sarạeng i Yudas diměnta, i sie měngkatewe himaungMawu Yesus kụ něbera, "Tuang Guru!" bọu e i sie riměnguMawu Yesus. 46Mase i sire sěngkakarěnta ringangi Yudase měngkatewe něname Mawu Yesus kụ něhapusě si Sie.47Arawe sěngkatau wọ'i sire sene měngkate nanawụbarạ e mase namilị ěllangu imang mawantugě e hakịunasahing tuline. 48 Bọu e Mawu Yesus něhengetang sisire, "Kai taumata ralakị Iạ e, hakịu i kamene ruměntanbarạ dingangu palo-palo kụ měname si Siạ? 49Apangkalaěllo e Iạ mạněn ro su Walem Mawu su těngongkamene, kai i kamene tawe měmpaname si Siạ. Kai mangseng hinong kerene, tadeạu misěhụ apang kạbawohesu ralungu Winohe Susi e." 50 Kěbị muritě e malangněmpanentangu Mawu Yesus. 51Umbaseng sěngkatau, kụkětạeng měkěkakingkaengu hekạ leneng nipěhěmbung

MARKUS 14.52–63 149

awạ e, tụtole Mawu Yesus. I sire mapulu měmpaname sisie, 52 kai i sie měngkatewe naměllọu kakingkaenge, kụmalang těntole. 53Mawu Yesus niěntud'i sire su waleng

imang mawantugě. Paịse, kalawọu imang těmbonangeringangu manga mata maden tau Yahudi ringangumananěn rong agama e mạtatampung. 54 I Petrus moleMawu Yesus wọu marau sarạeweng nasuě su rěllah'uwaleng imang mawantugě. Sene i sie mạiang su rěduhuputung sěngkapěndarang dingangu manga měndariagạe.55Manga imang těmbonange ringangkewen sěnaungSanhedrin měngkatewe měmpědědeạ karalaheu sahidingsire mapěsalan Mawu Yesus tadeạu makapěhukungupapate si Sie. Kai i sire tawe nakahombang sala kadiongengsarang sěmbaụ. 56Malawọ sahidi nikuiang ipěsěsahidingkon waugu Mawu Yesus, kaiso sasahiding sire emědědalewang sěmbaụ su waline. 57 Ene kai piạ pirangkatau rimarisị kụ němpěsahiding kon , kerei mạanunMawu Yesus, 58 "I kami e nakaringihě tau ini něbera, 'Iạsarung měnggoghahě Balem Mawu kinoạu taumata, kụsamurin těllu ěllo, kụ Iạ e sarung mamětịewe lai walinekụ balinewe koạ u taumata.' " 59 Kai sasahidin sire ene emalaing nědalewang sěmbaụ su waline. 60 Tangu imangmawantugě e rimarisị su těngon sire kěbị mase nakiwalosu Mawu Yesus, "Unụe i Kau tawe sumimbahě kalawọulaěnsilě itě mona si Kau e?" 61 Kai Mawu Yesus mangtawe kakěndịe. I Sie tawe kadiongeng simimbahě sarangkadodọ. Mase imang mawantugě e saụ nakiwalo sěnsulesi Sie, "Kahěngang i Kau e Ratu Mananalamatě, Ahus'uRuata Limembon Susi?" 62 "Seng Iạ e i Sie," angkuěnguMawu Yesus, "kụ i kamene kěbị e sarung makasilo Ahus'uTaumata e kụkaiang su sěmběkang koanengu Mawu RuataLembong Kawasa kụ diměnta su ralungu winawa wọulangị!" 63 Tangu imang mawantugě e něningkasě pakeange

MARKUS 14.64–15.1 150

ringangu něberạe u, "Tawe wahaluasu piạ sahidine! 64 Ikamene hala e semben nakaringihě manga waweranemělěhinakang Duata. Kụ orasě ini e kereapa su něnnangkamene?" I sire kěbị němpamutusě u Mawu Yesus něsala,kụ i Sie mambeng hinom pateěng. 65 Tangu sěnggạewue nanětạe němpangědu Mawu Yesus, dingangu i sireněmpanakạ matan'E, kụ němpangoka si Sie kạpěberane,"Kěnang panikạ, i sai nangoka si Kau?" Manga měndariagạe malaing němpameru Mawu Yesus. 66 Těntalang i Petrusbědang su rěllahě, sěngkatau wọu ěllang bawine ěllanguimang mawantugě e riměnta sene. 67 Sarang nakasilosi Petrus měděndarang su putung i sie mingangkemapia-pia gahị i Petrus dingangu něbera, "Walinebe ikau lai ringangu Mawu Yesus tau Nazaret?" 68 Kaiso iPetrus kawe něděndilě, "Iạ e wěga wue ringangu tawenakahěngang měnsang apa wue monanu," angkuěngesu ěllang ene. Mase i Petrus siměbang solong tukad'uwaleng imang mawantugě ene. [Tangu manụ kimukụe.]69 Tangu ěllang bawine ene saụewe nakasilo si Petrus, kụněbera kapia si sire apang sene, angkuěng, "I anu ěndaịemalaing dingangi sire!" 70 Kai i Petrus saụewe něděndilěkapia. Tawe nararěnnạ, i sire apang sene němpěberakapia si Petrus, "Sembelaing tawe ikapěsunialě i kau mangsěngkatau wọ'i sire u i kau e wọu Galilea!" 71Mase iPetrus nanětạ e něsalu ringangu něbera, "Iạ wěgangbengtaumata itě monang kamene ene!" 72 Su orasě enelai tangu manụ kimukụ karuan sulene. Kụ i Petrusnakatahěndung u Mawu Yesus bọuwen něhengetang sisie, "Těntalang manụ tawe kiměkukụ duan sule, i kau eseng těllun sule něsunialu Iạ." Ene i Petrus měngkatewesimangị marehe.

15 1Deng bědang maluka-lukadě sěnaungkewendalohon Sanhedrin sarangkewelain manga

MARKUS 15.2–15 151

imang těmbonange manga těmbonang u tau Yahudiringangu manga mananěn ro agama měngkatewe lighạněmpědalahintau. I sire němpěhapusě Mawu Yesus, maseněmpěbawa si Sie kụ němpěnarakang i Sie si Pilatus.2 I Pilatus nakiwalo su Mawu Yesus, "Kahěngang bue iKau ratun tau Yahudi?" "Kereewe niweranu," angkuěnguMawu Yesus. 3Manga imang těmbonange měngkatemapạsěpụ u laěnsil'i sire lawọ-lawọ su Mawu Yesus.4Mase i Pilatus nakiwalo kạpia su Mawu Yesus, "Kai tasumasimbang i Kau? Kakěllạe tamai kalawọe laěnsil'isire itě mona si Kau!" 5Arawe Mawu Yesus e mambengtawe saụ simimbang, hakịu i Pilatus naherang. 6 SuapanSalimbangu Paskah, lulun Pilatusě e kai mělělěsọusěngkatau wọu taumatang hukumang, tuhụewe kapuluntaumata lawọ e. 7 Su ralungu tahungkụe, sutaloarantahapěnggohaeng kụ němate su tempong gohaenge,piạ sěngkatau arenge i Barabas. 8 Taumata lawọ eněkomolě kụ němpědorong si Pilatus tadeạu i sieapělěsọu sěngkatau wọu taloarang taumatang hukumangkereewe nạung tundune. 9 I Pilatus nakiwalo si sire, "Ikamene mapulu iạ mělěsọu ratun tau Yahudi e waug'ikamene?" 10 Batụu i Pilatus nakaěnna u manga imangtěmbonange něnarakangu Mawu Yesus si sie kai ualingupananoi. 11 Kai manga imang těmbonange měngkainěmpanahowong taumata lawọ tadeạu měmpědorongsi Pilatus apělěsọ i Barabas baug'i sire. 12 Tangu i Pilatusněberạewe kapia su taumata lawọ e, "Kamageng kereneute kawe takụ pěkapuraneng tau isěsěbạ i kamene ratuntau Yahudi e?" 13 I sire němpamansagě, "Kuruise i Sie!"14 "Piạbe kakanoạ dalakị apa tangu i Sie?" angkuěng iPilatus. Tangu i sire němpěbansagě kapia limembọewenkaihạe, "Kuruise i Sie!" 15 I Pilatus mapulu mapakaluasunaungu taumata lawọ, tangu i sie nakilěsọen Barabas si

MARKUS 15.16–29 152

sire, Bọu e i sie rimolohen taumata pinělimadě MawuYesus, mase nisarakange pinakikuruisě. 16Mawu Yesusnịbawawa'm manga sordado solong baleng mělahukungsu istanang guběrnurě. Bọu e kạguwạu wuntuangenikuiang pinětampung. 17Mase i sire němpěluheng lakụkamumụ su Mawu Yesus, bọu e nikoateng makotanewọu manga hakonda piạ hanggange, kụ nipake sutěmbọu Mawu Yesus. 18 Bọu e i sire němpětabeạ siSie, "Tabeạ Datun tau Yahudi!" angkuěng i sire. 19 Isire němpěměbahu těking su těmbọu Mawu Yesus,mase i sire němpangědu si Sie dingangu němpěsuba sutěngon'E. 20 Bọuten němpětaghunalangu Mawu Yesus,i sire němpěluạeng lakụ kamumụe mase niawengangupakeange tutune. Su samurine i Sie niwawa solong likudemědeạu i kuruisě. 21 Su taloaran daleng i sire něnihasasěngkatau niapěmasaěng kuruis'u Mawu Yesus. Tau enenạung buhụ e lai sụsěbang bọu rarukutange kạsuě esolong soa. (Arenge i Simon, -- bọu Kirene -- i amangi Aleksander děduan Rufus). 22Mawu Yesus niěntuděsu tampạ arenge Golgota mangalene "Wanuang DaranTěmbọ". 23 Sene, i sire mapulu mangonggọu anggorě laụ umur si Sie, kai Mawu Yesus tawe nanginung anggorě ene.24 Samurine i sire němpanguruisen Sie, kụ němpěpapahiạpakeang'E pinědalahurị, baug'u pělahekang buạ usěngkatau-sěngkatau. 25 Pěnganguruisě e nariadi pukulěsio malukadě. 26 Su wowong kuruisě e nipapělokanguwohe mạanun laěnsilě si Sie, kere ini: "Datun TauYahudi e". 27Něsion Mawu Yesus e i sire nanguruisě laitahapěhampasě duang katau, sěngkatau su koaneng'E,dingangu sěngkataue su sěmběka kaihi. 28 [Tangu ualinguene nasěhụe apa mạbawohe su ralungu Winohe Susi e:"I Sie kai nirekeng kere nasowa su komolangu taumataralaị."] 29 Sumasahe sene měngkate apa mạhungkiling

MARKUS 15.30–40 153

dingangu měmpělěhodatě Mawu Yesus. I sire němpěbera,"Ei, Kau ěndaị mapulu měnggoghahě Balem Mawu kụirarisịu kạpia su ralungu těllu ěllo. 30 Kěnnangko rěllusěbọu kuruisě e kụ pětěngkalěsọko'm batangengu e!"31 Kerene lai manga imang těmbonange ringangu mangamananěn rong agama e měmpěběbaheaun MawuYesus. I sire mạhumbisara sěmbaụ dingangu waline, "ISie měngambang taumata waline, arawe watangeng'Etawe makaambang! 32 Kereu i Sie ratung Israel, DatuMananalamatě, kapiaěnge i Sie pětěngkarělluse bọukuruisě e, tadeạu i kami makasilo kụ mangimang siSie!" I rědua nikuruisě dingangu Mawu Yesus e malaingněmpěbaheaun Mawu Yesus. 33 Su ěllo malě u e, suralungu těllung kaorasě sěnaung kạguwạu wanua enarěndungke. 34 Kụ pukulě tatěllu wawěllo e Mawu Yesusněkiạ e maihạ, "Eloi, Eloi lama sabakhtani?" mangalene,"Duata-Ku, Ruata-Ku, kawe unụe i Kau naněntangu Iạ e?"35 Pirang katau sene nakaringihě kakiạ'E kụ něbera, "Ewědị, i Sie kụkui si Elia!" 36 Sěngkatau wọu i sire měngkatemasahawụ-sahawụ tamai něngalạ bungan saghe nịlaunosu ralungu anggorě mahaesě. Bọu ene bungang saghe enisusụe su pondolu kalu sěmpědi kụ niogore pinakara nguwiwihu Mawu Yesus, kạpěberane, "Ampaleko, i kite dengkumakělla měnsang i Elia e reng duměnta měnděllus'iSie wọu kuruisě ene." 37Mase Mawu Yesus gimaghahe emaihạ-ihạ naminsulu singongone kụ naněntang. 38Gordenmạbawi ng su ralungu Walem Mawu e na ngkasědarua wọu rasị sarang bawa. 39 Těmbonangu sordado erụdarisị su těngon kuruisě e nakasilo kereapa kakakoạeMawu Yesus napohong. Těmbonangu sordado e něberạe,"Mambeng kahěngang tau ini e Ahus'u Ruata!" 40 Ěndaịsene piạ lai manga wawine pirang katau měmpěměmandapa kụ ene wọu maraune. Su taloaran sire piạ i Salome,

MARKUS 15.41–16.3 154

i Maria Magdalena, ringang i Maria i ninang i Yakobusumbaseng dingangi Yoses. 41 Seng i sire e manga wawinenạung mạhuntole ringangu němpětulung Mawu Yesusnạung piạ i Sie su Galilea. Dingangu lawọ lai mangawawine waline apang sene kụ sěngkakarěnta su YerusalemdinganguMawu Yesus e. 42 Ene ělloe seng kakạhěbine piạ iYusup bọu Arimatea nasongọe. I sie kai ralohon Sanhedrinkụ Lěadateng. I sie malaing mạngampalě tempo Mawukasěllahenge manětạ měparenta kere sěngkatau Ratu.Ěllo ene kai ěllon Pědarariahi (kụ kai ěllo kalamonan ěllonSabatě). Ualingu ene i Yusup měngkatewe nětumbahaninětěngon Pilatus kụ nědorong balunangu Mawu Yesus.43 (15:42) 44 Ene i Pilatus naherangke nakaringihě u MawuYesus kai seng napohong. Kụ i sie nakireạen těmbonangusordado kụ nakiwalọe si sie měnsang Mawu Yesus sengmarěngụ napohong. 45 Sarạeng nakaringihě habarutěmbonangu sordado ene, i Pilatus buhụewe napakawalanYusup měngalạ badang i Yesus. 46Mase i Yusup naměllịehekạ alusě bọu leneng kụ bọuten nělintụ badangu MawuYesus, nipikungken sie ringangu hekạ ene. Bọu e i sienaměllọen balunanguMawu Yesus su kubulě nipakange suwatu hanibě kụ nitaho su ralunge. Bọu ene i sie nělungginbatu ghěguwạ nipěhěping tukad'u kubulě e. 47 Su orasěene i Maria Magdalena rěduang Maria i ninangi Yosesnạung kụkakělla suapa piněnampakengu Mawu Yesus e.

16 1 Sarạeng ěllon Sabatě e seng naliu, i MariaMagdalena, i Maria i ninang Yakobus, dingangu

i Salome rimaleng němpamělli manga wěngi waug'uipělanisě badangu Mawu Yesus. 2Dongkeng maluka-lukadě su sasěbangu matangěllo, su ěllo kahumotongangesu sěngkamisa ene, i sire něngkakoạ solong kubulě.3 Kạdalenge i sire mạhumbisara sěmbaụ su waline, "I saịe ngae makatulung i kite mameho batu lahěping tukadu

MARKUS 16.4–14 155

kubulě e?" Batụu watu e kai masaria-saria. Ene sarạengi sire nahumpạ sene, sěngkakakěllane watu e kai sengnaweho. 4 (16:3) 5 Tangu i sire nahunsuě e su kubulěe. Su ralunge su sěmběka koaneng, i sire nakasilo piạumbaseng pakeangemawiramạiang, kụ i siremengkateweněmpěhěkosě. 6Umbaseng ene něbera, "Abe kěngkatakụ!Iạ e masingkạ i kamene mědědeạ Mawu Yesus tau Nazaretnạung seng nikuruisě e. I Sie tawedise sini. I Sie kai sengněbangung! Kakěllaịe, ěndaị tampạ e pinamělloěng i siresi Sie. 7 Kụ dakọe, kụ bunạko wěke ini su manga murit'E,sarạeweng i Petrus. Pěbera, 'I Sie tamai měngalimona sikamene solong Galilea. Paị sene i kamene sarung makasilosi Sie, kereewe apan seng nịbaweran'E si kamene.' "8 Tangu i sire měngkatewe nahunsěbang bọu kubulěene mase němpětalang ualingu němpěhěkosě dinganguněngkatakụ. I sire tawe něbera apa si saiewe lai, ualingunatakụ. 9 [Sarạeng Mawu Yesus něbangung bọu papatene,su ěllo Misa reng maluka-lukadě, i Sie kahumotongangenětěngkasilo'm batangeng'E si Maria Magdalena. (Bọ'iMaria ene, nạungMawu Yesus něnokolu rohkě pitu ralakị.)10 Tangu i Maria Magdalena e natamaịe něhabaru halěene su manga hapịu Mawu Yesus, kụ bědang měngkạsusaringangu mạhunsangị.] 11 [Kai sarạeng i sire nakaringihěu Mawu Yesus kai něbiahě, dingangu i Maria seng bọunakasilo si Sie, i sire tawe němpangimang. 12 Bọu eMawu Yesus nětěngkasilo'm batangeng'E su murit'Eruang katau su ralungu kakakoạe naněntani. Ene tangunariadi piạ i rědua měmpạhundaleng solong kampongsěmbaụ. 13 Kụ i rědua němpěsule kụ němpěhabaru halěene si sire waline. Kaiso i rědua e taweu němpangimangsi sire. 14 Pangěnsueěnge Mawu Yesus nětěngkasilo'mbatangeng'E si sire manga murit'E mapulo ěsa e, piạ isire kạpahungkaěnge. I Sie naněngkulě si sire puhinengu

MARKUS 16.15–20 156

i sire kai kadodọ pangangimange ringangu tumanịumakakětị těmbo i sire hakịu i sire tawe měmpangimangsu taumata kụ seng bọu nakasilo malahe u Mawu Yesuse wiahě. 15Mase Mawu Yesus něhengetangke si sire,"Dakọe pěmpaměpidě kạguwạu dunia e kụ pěmpěhabaruInjil'u Mawu Ruata e su pa kụ taumata. 16 I sai tawemangimang sarung ihukung. Arawe i sai mangimangkụ makisahani, sarung masalamatě. 17Makoạ ta ala ui sire mạngimang, i sire ene sarung měnguserě rohkědalakị su ralungu areng-Ku; i sire sarung mahumbisarasu ralungu haghin bera, kụ tawe kahěnganeng i sire.18 Kereu i sire makaumbele těmpu arau makainung do ,ute tawe makapěkapura. Kamageng i sire měmpanělliduliman sire su taumata masasakị, ute sarung měngkapia!"19 Sarạeng Mawu Yesus bọuten něhengetang si sire, i Sienasapuạ solong sorga. Dasị sene i Sie sěngkapěparentaringangu Mawu Kasěllahenge. 20 Tangu manga murit'Eněmpahundaleng kụ němpěhabaru injil'u Mawu Ruatasuapan tampạ. Kụ Mawu e malaing měsasumbalane sisire ringangu mapạlaheu haghin tanda makạdalinaụ upěnganginjil'i sire mambeng kahěngang.]

LUKAS

1 1 Teofilus makěndagě, Lawo taumata seng nětawakaliněmohe dingangu mahundugě mạanun halě

pirambaụ kụ seng nariadi sutaloaran kite. 2 I sire němoheměsulungkewen dingangu wěkene si kite kěbị bọ'isire apang kụ seng nakasilo hala manga halě ene bọupanětakenge, kụ masene někakeken habarě. 3 Sarạengiạ bọu naněsui mapia kěbị ene bọu panětakeng e, utesu něnnaku e mapiawe mamohe laporang sěmbaụpakahundugě pakapia baug'i Tuang. 4 Iạ měkoạ ene,tadeạu i Tuang masingkạ u apang kụ seng nitěn rosi Tuang ene mambeng kahěngang. 5 Su tempong iHerodes nakoạ datu su wanuang Yudea, piạ e sěngkatauimang arenge i Zakharia. I sie nasuě su kamonaěng umanga imang i Abia. Kawinge arenge i Elisabet, malaingpalahěntong imang. 6 Pěbawiah'i rědua sěngkawingangene makạluasě naungu Mawu e. I rědua ene matatuhụsu kěbị parenta ore lai Torat'u Mawu ringangu kạguwạunaung i rědua. 7 Tawe anạ i rědua watụ u i Elisabetkawe wantọ dingangu i rědua kěbị seng maghurang.8 Piạ su sahěllo tempong kamonaěng i Abia nakaěbạbageang, i Zakharia měndalengu munarane makoạ imangsu těngon Mawu Ruata e. 9Dingangu lahurị, tuhụewetundung pělěhalě u manga imang, i Zakharia kai kinatěbọtadeạu sumuě solong Balem Mawu kụ měnawungukamania. 10 Ene kạpanutunge kamania e taumata lawọ ekạpěkaliomanenge su likude. 11 Su tempo ene malạekat'uMawu e nětěngkatode u watangenge si Zakharia.Malạekatě ene dụdarisị su sěmběkang koanengu medatampạ pananutungangu kamania. 12 Sarạeng i Zakharia

LUKAS 1.13–22 158

nakasilo malạekatě ene, i sie něbingọ dingangu mạtakụ.13 Kai tangu malạekatě e něbera, "Abe katakụ, Zakharia!Mawu Ruata e seng nakaringihě kakaliomanengu. Kawingui Elisabet e sarung maiwantel'u sěngkatau ahusě ese. I kauharusě měgěllịu arenge isěbạ si Yohanes. 14 I kau sarunglumuasě dingangu lawọ lai taumata sarung mahuluasěkereu rariọ e seng naiwantelě sarung! 15 I sie sarungmariadi taumata masěllahě su těngon Mawu e dingangu isie tawe manginung anggorě arau inumang makạbukang.Dokeng su kawawantele i sie seng su kawasang Rohkě uMawu. 16 Lawọ taumatang Israel sarung tataěnge měsulekapia solong anung Mawu Kasěllahenge Ruatan sire. 17 Isie sarung makoạ darolohang u Mawu kụ matoghasědingangu piạ kawasane měsulung i Elia e. I sie sarungmapědamen manga i amang dingangu manga anạ e,ringangu taumata kụ tawe mangimang sarung tataěngekạpia su ralungu něnna kahěngang. Dingangu kerenei sie managhupia sěngkatau umatě kụ seng sěsadiangbaụgu Mawu e." 18 "Kereapa iạ makakasingkạ u halě enesarung mariadi?" kakiwalong i Zakharia su malạekatěe. "Iạ seng maghurang dingangu kawingku e lai sengmaghurang." 19Malạekatě e simimbang, "Iạ e i Gabriel. Iạmětangkiang Mawu Ruata e ringangu kai i Sie něndoloh'uiạ e ipělěhabar'u habarě mapia ini si kau. 20Apan takụiwera, sarung mariadi su tempone. Kai ualing i kau tamangimang ute, i kau hědowe ta makawera; i kau sarungměmou sarạeweng apang kụ takụ iwera ini mariadi."21 Kạpěbisarane kerene taumata lawo měngkatewekạpěngampale si Zakharia. I sire měngkate rụdalinaụ,kai unụe i sie kereng karěngụe su ralungu WalemMawu e. 22 Kụ su tempong i sie siměbang, i sie tawenakawerang apa si sire. I sie kětạen něgěllịu tanda něnịdanlimane kụ měngkawe wědang mou. Tangu taumata ene

LUKAS 1.23–35 159

masingkạ e u i sie seng nakasilo sěmbaụ papasilo suralungu Walem Mawu. 23 Sarạeng tempong pělahalě esu Walem Mawu seng nasue e, ute i Zakharia e napulesolong balene. 24 Tawe nararěnnạ wọu ene, i Elisabetkawinge piạ e kapapia kụ i sie tawe manga siměbang bọuwale lima wulang karěngụe. 25 I sie něbera, "MahuneuMawu kasěllahenge mětulungu iạ dingangu měndědasěkatatelorěku." 26 Ene mangạ e kaěnnung u wulangei Elisabet měběbawa kapapia, Mawu Kasěllahengerimolohen malạekatě Gabriel nakoạ solong Nazaret,soa sěmbaụ su wanuang Galilea. 27 I Gabriel nirolohěsolong anun sěngkatau mahuala parawang arenge iMaria. Mahuala parawang ene seng měkěkakaghiangdingangu sěngkatau ese arenge i Yusup palahěnton Datui Daud. 28Malạekatě ene riměnta si Maria kụ něbera,"Tabeạko si kau kụ nialamatengu Mawu su kapiane! Mawuruměndingang si kau!" 29Nakaringihě baweran malạekatěe i Maria himěkosě, hakịe měngkate mětě něnna suralungu naunge měnsang apa mangalene pětatabeạ ene.30 Tangu malạekatě e něbera si sie, "Abe katakụ Maria,batụu i kau mětětatahino su naungu Mawu e. 31 I kausarung piạ kapapia ringangu maiwantel'u sěngkataurariọ, kụ i kau harusě pěsěbạ arenge si Yesus. 32 I Siesarung mawantugě dingangu sarung isěbạ Ahus'u RuataKụ Karangetange. Mawu Ruata sarung mapakariadinSie ratu kere Ratu i Daud, i upung'E. 33 Kụ i Sie sarungměparenta kere ratu su hiten Yakub e sarang kakalě.Kararatuang'E tawe pěngěnsueěnge." 34 "Kuteu ia bědangparawang," angkuěng i Maria su malạekatě e, "kai kereapatangu halě ene mariadi?" 35Malạekatě e simimbangu, "Rohkě u Ruata e sarung mětěngkatěntung si kauringangu kawasan Mawu Ruata e sarung mangělung sikau. Kai ene hakịu dariọ kụ ikawantelě e sarung ikasěbạ

LUKAS 1.36–54 160

Susi, Ahus'u Ruata. 36 Pětahěndung: I Elisabet, mangaanạ u sěngkataunu ene, seng piạ kaluwaenge kụ sengkaěnnungu wulange, maningbe i sie seng mahunggurangkụ taumata e měběbera u i sie kawe wantọ. 37U kaisu Mawu Ruata e tawe u ta mariadi." 38 Bọu e i Marianěbera, "Iạ ini e kai ěllangu Mawu; balạe karariadinesi siạ e kere ipěběberanu." Bọu e malaekatě e tamainaněntang i Maria. 39 Ta nararěnnạ wọu ene, i Maria enakoạ solong soa su Yudea su wawulurange. 40 I sie nakoạe solong baleng Zakharia, kụ nasuě e, i sie něgěllịu adatěsi Elisabet. 41 Ene i Elisabet nakaringihe adat'i Maria e,dariọ su ralungu gandongang i Elisabet e někakanoạ e.Tangu Rohkě u Ruata e někaradiahangke si Elisabet, 42 kụnělun ngihě, "Seng i kau e nialamateng bọu pa kụ mangawawine! Kawuạko alamatě su rariọ kụ sarung ipěhěndinguene! 43 Kai i sai iạ e hakịu i ninangu Mawu e ruměnta suanuku? 44 Ene piạ e iạ nakaringihě adat'u e, tangu rariọsu ralungu gandongangku e někakanoạ eng daluasě.45 Kariangkamang i kau, ualingu nangimang apangnipělun ngih'u Mawu si kau e, sarungbe mariadi!" 46 IMaria něbera, "Naungku e mědědalo Mawu, 47 dinganguhimukuděku e lụluasě batụu Ruata e Měnanalamatěku.48 I Sie mětětahěndung si siạ, ěllang'E hina ini! Manětạ bọuorasě ini e pa kụ bansa e měběbera u iạ e masalamatě.49Ualingu Mawu Ruata Makawasa e měkěkoạbe halěmasasěllahě si siạ e. Areng'E mambeng susi. 50 Bọu hěntosarang hěnto, Mawu e kụkěndag'u taumata kụ mạtakụ iSie. 51Dingangu takiah'E makawasa e i Sie něnaliawuh'umalaobotě e, ringangu něngaliaesě něnnan dalungunaung i sire. 52Manga ratu e niaparěluse wọu kararatuangmase napakarange u apang su kasasanạ e. 53 I sainglunusě e ipakạlaed'u pa kụ kapia e, makakalạ e ipakạpuledingangu limane tạ lohone. 54 I Sie mětětulungu Israel

LUKAS 1.55–72 161

ěllang'E, tuhụewe kědon'E ringangu manga i upung i kitee. 55Mawu e tawe miwawuleng kědon'E, i Sie malondosi Abraham dingangu hitene sarang marěngụ-děngụ."56Manga těllu wulang karěngụe i Maria mětětanạ dingangi Elisabet, buhụe i sie napule solong balene. 57Nịda ngkentempone i Elisabetmamantelě. I sie naiwantel'u ahusě ese.58Manga lampung dingangu anạ u sěmbaụ e nakaringihěu Mawu e kai kereng kapiane si Elisabet, dingangu i siremalaing nahuluasě dingange. 59 Ene rariọ e na mụe ualuěllo umure, i sire nahunděntạ e mědeạu manunatě si sie.I sire mapulu měsěbạ arengu rariọ e si Zakharia tuhụarengi amange, 60 kaiso i ninange kai něbera u, "Tala! Isie harusě isěbạ si Yohanes." 61 "Taweu sarang sěngkatauwọu anạ u sěmbaụ e piạ arenge kerene," ungkuěng i siresi sie. 62Mase kạpanịdane, i sire nakiwalọ e si Zakharia kaiisěbạ si sai tangu rariọ e. 63 I Zakharia nědorongke pěpalěpěmamohekang sěngkalěpa kụ němohe u, "Arenge iYohanes." I sire kěbị e nasue e rimalinaụ. 64 Su tempo enelai i Zakharia nakawera kụ nědalo Mawu Kasěllahenge.65 Tangu apạeweng sělampungange nasue něngkatakụ,kụ habarě ene nakeke su kaguwạu wawulurangu Yudea.66 Kěbị taumata apang nakaringihě e makịbalo su ralungunaung i sire, "Kai makoạ e apa ngae rariọ ěndaị e?" UMawu e mạněntanudě si sie. 67 I Zakharia, i amangurariọ e, nitumanakengu Rohkě u Ruata e hakịu i sieněhabar'u tatanatang Mawu. I sie něbera, 68 "I kitemědaloko Mawu, Ruatang Israel! I Sie seng diměntanětulungu umat'E ringangu něliwir'i sire. 69 I Sie něgěllịuměnanalamatě matoghasě si kite, hěnton Daud, ěllang'E.70Nạung kạngere lumiun manga nabi pinilen'E, Mawu eseng nangonggọu kědon'E, 71waug'u mapakasalamat'ikite e wọu rokạ i kite, dingangu wọu kawasang taumataapang měběbinsị i kite. 72Mědeạu manode u tatalěntụ'E

LUKAS 1.73–2.7 162

su manga i upung i kite e, pěkakědon'E susi e sarungipakasěhụ'E. 73 I Sie něsalu si amang i kite i Abraham,dingangu někědo měngambang i kite e wọu rokạ i kite,tadeạu i kite tạ katatakụ e mětangkiang si Sie 74 (1:73)75 sěn niạ měmunara waug'i Sie ringangu makaluasěnaung'E karěngụ u i kite e reng biahě. 76 Ei kau amang,anạku sarung isěbạ nabing Mawu Karangetange. I kautakụ irolohě pěngalimona Mawu pěnaloahě daleng baug'iSie, 77 apěngekeng habarě su manga umat'E u i siresarung ipakasalamatě, kereu Ruata e seng nangampungkalawọu rosang sire. 78Mawung kite e malondo ringangumatalěntụ; kụ ualingu mapakasalamat'i kite e hakịu i Sieriměnta. Měsulungu matangěllo simarang malukadě,79 kerene i Sie nangonggọu tualag'E waugu pa kụ taumatae kụ měběbiahě su ralungu kararěndung dingangukatatakụ. I Sie měngěngahạ i kite suraleng mětě monapědarame." 80Anạ i Zakharia e nahun nambang kasěllaheringangu natoghasě su rohkě e. I sie nětanạ su wanualinggi, sarang nịda ng tempone i sie nětěngkatode uwatangenge su tau Israel.

2 1 Kuteu su tempo ene, Kaisar Agustus něparentatadeạu kěbị kawanua Paparentang u Roma e

makiwohe u areng su manga měndarolě. 2 Pěndarolěhumotong ini e nariadi piạ i Kirenius nakoạ guběrnurě suwanuang Siria. 3 Kěbị taumata su tempo ene nahundalengmakirolě su soan sěmbaụ-sěmbaụ. 4 I Yusup e malaingněbuạ bọu Nazaret su Galilea, solong Betlehem su Yudeatampạ kinawantelangu Ratu i Daud; batụu i Yusup kaihiten Daud. 5 I Yusup nakiwohe arenge ringangi Mariakaghiange, kụ kạpěběbawane kapapia. 6 Kuteu piạ i rěduasu Betlehem, tempone na mụe i Maria mamantelě.7 I sie naiwanteleng ahusě ese, ahusě iakang. Anạ enenịpapikungu laěmping mase nipapěllọe su ralungu

LUKAS 2.8–20 163

kakanengangu binatang lohon dahami; batụu i sire tawenakaěbạ loahe su wale kawawunakenge. 8 Su hěbi ene,piạ manga mělalukadě měmpělěhapạewe ghapaěng udombane su wimbaengu rěmpugě kụ su wanua ene.9 Sěngkělěndịu kai piạ malạekat'u Mawu mětětěngkatodesi sire, kụ tualag'u Mawu e měngkatewe simarangměněnualagě si sire, kụ i sire něngkawintogě. 10Arawemalạekatě e něbera, "Abe kěngkatakụ! U iạ kawe ruměntaměbawa raluasě masaria si kamene -- raliagě e makoạ buạu sěngkawanuang. 11 Su sahěllo ini su soan Daud sengnawantelě Datu Mananalamatě kụ kai i Kristus, Mawue. 12 Kụ ini e ta alane: I kamene sarung makahombangdariọ kadodọ mạpapikung u laěmping, dingangu rụdalokasu kakanengang u binatang." 13Arakuteu sěngkianupiạ malaekatě dingangu ghapaěngu malạekatě balineměmpědědalo Mawu Ruata e. I sire němpěbera, 14 "Dalosu Ruatang langị su marange! Dingangu pědarame sudunia, malunsemahě taumata apan makạluasě naung uMawu!" 15 Sarạeng malạekatě seng naněntang i sire kụněngkapule solong sorga e, tangu manga mělalukadě eněmpěberạe sěngkatau su waline, "Bọete i kite solongBetlehem kụ kumakěllako halě nariadi ene, niapakasingkạu Mawu si kite." 16 I sire měngkatewe němpěsasahawụnahundaleng mase nakaěbạe si Maria rěduang Yusupdingangu rariọ kadodọ dụdaloka su kakanengangubinatang e. 17 Ene, sarạeng i sire mělalukadě e nakasilorariọ e, i sire němpěběkeeng apang nihabar'u mangamalạekatě mạanun dariọ ene. 18 Kụ kěbị taumatamạherang nakaringihě běken sire mělalukadě e. 19Arawei Maria ute něndesọ u kalawọu ene su ralungu naungeringangu sěsipirange. 20Manga mělalukadě e němpěsulee solong wimbaengu rěmpugě kạpědalone ringangukạpěpudine Mawu Ruata e, ualingu kěbị apạewen

LUKAS 2.21–33 164

kinaringihě dingangu kinasilon sire, měsulungkewe apannipaulị u malạekatě. 21 Sarạeng na mụe umure ualu ěllo,mase rariọ e nisunate. Kụ i sire němpěsěbạ e si Yesus,arengkewe nạung siněbạ u malạekatě dokeng i Sie rengta nipěpěpohiama. 22 Sarạeng ěllone na mụe i Yusupdingangi Maria měděndalengu tundung kawawurěsituhụewe torat'i Musa. Kụ i sire němpěbawa Anạ enesolong Yerusalem mědeạu ionggọ su Mawu Kasěllahenge.23 Kai su ralungu Torat'u Mawu e mạbawohe kere ini,"Apạewen anạ ese iakang, hinon isarakang su Mawu." 24 Isire lai měngěnna u mangěntudě sasěmba, kere manụtěkukurě sěhongkateng arau anạ u paluma kawuhuangdarua tuhụewe wawera su ralungu Torat'u Mawu.25 Kuteu su tempo ene su Yerusalem piạ e sěngkatauarenge i Simeon. I sie tau mapia, mạtakụ u MawuKasěllahenge, dingangu měngěngampalě oras'u MawuRuata e mapakasalamat'u Israel. Rohkě u Ruata mạtanạ sisie, 26 dingangu lai Rohkě u Ruata e seng mělěhabarě si sieu i sie tawe sarung mate kereu reng tawe makasilo RatuMananalamatě nạung nikědon Mawu. 27 Kuteu Rohkěu Ruata něngahạ si Simeon nasuě su Walem Mawu. Sutempo ene i Yusup dingang i Maria něbawa si Yesus, nạungdeng kadodọe mědeạu koateng halě u pěsasarakang tuhụtundun toratě. 28 Tangu i Simeon měngkatewe nangalạdariọ ene mase nisarulun'E, kụ i sie nědalọ e Mawu Ruata,29 "Ini e Mawu, ute i Kau seng ta nělanda kire. Karimạkoěllang'U e mairị be su ralungu pědarame. 30 Batụuringangu mataku hala e iạ seng nakasilo Mananalamatěbọu anun'U. 31Měnanalamatě ene e seng niriahin'U baugupa kụ umatě: 32 tabidạu tualagě měněnualagě daralengumanga umatě baline mědeạu ruměnta su anun'U, kụkai tualagě makakarěntang kalaadatě su kawanuan'UIsrael." 33 Ene i amange rěduang ninangu Rariọ ene

LUKAS 2.34–44 165

měngkatewe mạhundalinaụ nakaringihě apan niweranSimeon mạanung Anạ i sire. 34 I Simeon něngalamatě sisire ringangu něbera si Maria, i ninangu Rariọ e, "Dariọene seng kinapilen Mawu Ruata mědeạu mapakawinasaringangu mapakasalamat'u kalawọu tau Israel. I Sie sarungmariadi ta ala wọu Ruata e, kụ sarung dokatengu taumatalawọ, 35 kụ ualingu kai kerene ute naukahe kěbị dalungunaung i sire. Kasasusa e sarung měnusụ dalungu naungi kamene kere aghidě mahoro." 36 Ene piạko lai nạungsěngkatau nabi wawine seng maghurang kahěngang.Arenge i Hana, anạ i Fanuel, bọu hěntong Asyer. Piạ eseng kapitu taunge nědalahikingu kawinge karěngụe, 37 iHana nawalue kụ sarạeweng umure ualum pulo ěpạ sutaunge. Mang tawe naněntangu Walem Mawu. Ěllo hěbii sie mětětahamawu Ruata měkěkaliomaneng dinganguměpěpuasa. 38 Tangu su orasewe lai ene, i sie himaung,mase nědalo Mawu Ruata e ringangu měběbisara mạanunanạ ene su kěbị apanměmpěngěngampalě tempone Ruatamapakaliun Yerusalem e. 39 Sarạeng i Yusup děduangMaria měkěkoạ kalawọu apạewen hinong koatengtuhụ Torat'u Mawu, ute i rědua e němpěsule e solongNazaret su Galilea. 40Dariọ e ute limembọeng kaguwạeringangu natoghasě. I Sie měngkatewe matahuěnnaringangu Mawu Ruata e mang makěndagě si Sie. 41Apantaun-taung gaghurang i Yesus makoạ solong Yerusalemmědeạu měsalimbang u Ěllon Salimbangu Paskah. 42 Kụpiạ e i Yesus umure na mụe mapulo dua su taunge, i siretamai něsalimbang tuhụewe tundune. 43 Sarangke nasuee salimbang ene i sire němpěsule e, dariọ ene wědangmạtanạ su Yerusalem, kụ i amang dingangu i ninangenikawěgaěnge. 44 I rědua měngěngěnna i Sie kai natoleringangu ghapaěngu taumata. Sarạeng bọu nahundalengsahěllo e karěngụe, buhụe i rědua mědědeạ si Sie

LUKAS 2.45–3.3 166

sutaloarang anạ u sěmbaụ dingangu manga kanarang irědua e. 45 Kuteu i rědua kai tawe něsombang'E, kụ i siresaụewe něsule kapia solong Yerusalem kạpědeạ e si Sie.46 Kuteu naliun těllu ěllo mědědeạ, i rědua kai nakaěbạ siSie su ralungu Walem Mawu. I Sie mạiang dụdaringihěmanga mananěn ro agama ringangu mạkibalo. 47 Kụ kěbịapan makạdingihě si Sie měngkatewe mạdalingun mangasasimbang'E matahuěnna. 48 Ene gaghurang'E malaingmạdalingu nakasilo si Sie. I ninang'E něberạe si Sie,"Amang, kawe unụe i Kau někoạ kerene si kami? Ěndaung,i kanduang amangu e měngkatewe su kaghaghěngganengmědědeạ si Kau!" 49 I Yesus simimbangke, "Kawe unụe iamang dingangi ninang mědědeạ si Siạ e? Apa i amangdingangi ninang kawe wěga, u Iạ e kawe hinong ene suwaleng Amang-Ku e?" 50 Ene, i rědua tawe nakaěnnasasimbang i Yesus e. 51 Bọu e i Yesus napule e ringangirědua solong Nazaret, kụ dimaringihě si rědua. Kụ pa kụene kạdaresọ si ninange su ralungu naunge. 52 I Yesuse mang kakạsěllahe ringangu kakạtahuěnnane ringangumakạlahimpulu Ruata ringangu ikěkapulun taumata.

3 1 Su taung kapulo limane pěpaparentang KaisarTiberius, i Pon us Pilatus nahengke nakoạ Guběrnur

su Yudea kụ i Herodes něparenta su Galilea. I Filipus anạ usěmbaụ i Herodes něparenta su wanuang Iturea dinganguTrakhoni s. Arawe kawe i Lisanias ute něparenta suAbilene. 2 Kuteu nakoạ manga imang mawantugě ute kaii Hanas děduang Kayafas. Su taung ene ute Mawu Ruataněhengetang si Yohanes anạ i Zakharia su wanua linggi.3 Tangu i Yohanes rimaleng su apan tampạ su kaguwạuwimbaengu Salụ u Yordan e kụ mělěhabar'u hengetanguRuata e. I Yohanes něhabarě si sire u, "Pěmpětobatei kamene wọu kalawọu rosanu, kụ i kamene harusěpakisahani, tadeạu Mawu Ruata mangampung i kamene."

LUKAS 3.4–15 1674 Ene, kereewe mạbawohe su ralungu bukě u Nabi Yesaya:"Piạ e ngih'u tau mạmohang su wanua linggi, 'Diahikoraralengangu Mawu e, pakatateneko daralengang iSie. 5Apang pingkạ e ambunge, apam bulude ringanguwongkone e sapo. Apang daleng kalelọ e tulide, ringanguapang daleng matatahigagulě e harusěbe tene. 6 Pa kụtaumata su dunia e sarung makasilo salamat'u MawuRuata e!' " 7Malawọ taumata e mạhunděnta solong anungYohanes e mědeạu makisahani. I Yohanes něbera si sire,"E i kamene taumata raralaị! I sai tangu něbera u i kamenemakatalang bọu hukumang u Mawu Kasěllaheng e ramahikạděntane? 8 Toděko su kakanoạ i kamene u i kamenekai seng němpětobatě bọu kalawọu rosang kamene! Kụkumbahang měnětạ měbera u i Abraham e kai i upung ikamene. Pětahěndung: Bọu manga watu tamai ini e MawuKasěllaheng e malaing makakoạ palahiteng Abraham!9 Baliung e seng kạdariahi waugu i panuwang kalu sarangmanga hamụ e. Tangu apạeweng kalu ta měbawuambuane mapia e, sarung tuwangeng kụ iwahung su ralunguputung." 10 "Kụ kai apạ e tangu hinong koateng i kami e?"Kerene kakiwalong taumata lawọ e si Yohanes. 11 I Yohanessimimbang, "I sain piạ lakụ e rarua, gěllịko sěmbaụ e sisain tala; dingangu i sain piạ kaěnge, hinom pěmahiạ lai."12Maghaghělle manga bea e malaing diměnta su anungYohanes mědeạumakisahani. I sire nakiwalo, "Tuang Guru,kai iapěkapura tangu i kami e?" 13 I Yohanes simimbang,"Kumbahang maghělle kụ něngalembo wọu apan sengnipoěng." 14 Piạ lai sordado nakiwalo, "Kereapa wue ikami e? Apạ e hinong koateng i kami tangu?" I Yohanessimimbang, "Kumbahang měmpěngakalě si sai-saidingangu kumbahang měmpěhampasě doitě ualingupěngangangěnsilě tạ katěngade. Kaiso pěmpěkadareweněbạ i kamene e!" 15 Su tempo ene tangu taumata e

LUKAS 3.16–28 168

nanětạ e měkěkakiwalo, měnsang i Yohanes ute kai RatuMěnanalamatě lěan wang i sire ngae. 16 Kai ualingu enehakịu i Yohanes něbera si sire kěbị, "Iạ e měněnahani sikamene e ringangu ake, kai hědowen sarung duměntaTaumata něngalembong kasěllahe wọu iạ e. Kalingungměluka taling sapatune e, iạ e malaing tawe wotonge.I Sie sarung měnahani si kamene ringangu Rohkě uRuata e dingangu putung. 17 Su liman'E seng piạ nihungmědeạu pětaěkang kěbị gandung e sarangkewe mawurěsi.Gandung sarung ikomolě su ralungu pěndaresokange,arawe kěbị apam balěkane sarung tutungang'E su ralunguputung tawe masasěbu!" 18 Kerene i Yohanes mạnalěn họsi sire ringangu haghing kakakoạ e, su tempọen siemělěhabaru Injilě. 19Arawe i Herodes datun Galilea enisěngkulang i Yohanes halě u pěkakawinge ringang iHerodias, kinawing u tuhang e, dingangkewelain su halě ukěbị kararalaị baline e kụ seng kinoạ e. 20 Kaiso i Herodeskai sauneng něnambang kararalakise kụ dingangu nanuě iYohanes su ralungu tahungkụ. 21 Tangu sarangke taumatakěbị e seng nisahani, i Yesus nisahani lai. Kụ piạ e i Siekapěkěkaliomanenge, tangu langị e nahěnge, 22 kụ Rohkěu Ruata e nětěngkatěntung si Sie kere manụ palumasu pusige. Bọu ene kinaringihe ngih'u Mawu Ruata eněhengetang, "I Kau e kai Ahusě-Ku ikěkěndagě e. I Kaue makạluasě naung-Ku e." 23 Su tempon Mawu Yesusnanětạ u munaran'E, umur'E seng piạ u manga těllumpulo su taunge. Angkuěngkewen taumata, uade i Sie kaianạ i Yusup, anạ i Eli, 24 anạ i Matat, anạ i Lewi, anạ iMalkhi, anạ i Yanai, anạ i Yusup, 25 anạ i Ma ca, anạ iAmos, anạ i Nahum, anạ i Hesli, anạ i Nagai, 26 anạ i Maat,anạ i Ma ca, anạ i Simei, anạ i Yosekh, anạ i Yoda, 27 anại Yohanan, anạ i Resa, anạ i Zerubabel, anạ i Seal el,anạ i Neri, 28 anạ i Malkhi, anạ i Adi, anạ i Kosam, anạ

LUKAS 3.29–4.8 169

i Elmadam, anạ i Er, 29 anạ i Yesua, anạ i Eliezer, anạ iYorim, anạ i Matat, anạ i Lewi, 30 anạ i Simeon, anạ iYehuda, anạ i Yusup, anạ i Yonam, anạ i Elyakim, 31 anạ iMelea, anạ i Mina, anạ i Matata, anạ i Natan, anạ i Daud,32 anạ i Isai, anạ i Obed, anạ i Boas, anạ i Salmon, anạ iNahason, 33 anạ i Aminadab, anạ i Admin, anạ i Arni, anại Hezron, anạ i Peres, anạ i Yehuda, 34 anạ i Yakub, anạ iIshak, anạ i Abraham, anạ i Terah, anạ i Nahor, 35 anạ iSerug, anạ i Rehu, anạ i Peleg, anạ i Eber, anạ i Salmon,36 anạ i Kenan, anạ i Arpakhsad, anạ i Sem, anạ i Nuh, anại Lamekh, 37 anạ i Metusalah, anạ i Henokh, anạ i Yared,anạ i Mahalaleel, anạ i Kenan, 38 anạ i Enos, anạ i Set, anạ iAdam, anạ u Ruata.

4 1Mawu Yesus napene u Rohkě u Ruata e su tempongi Sie naněntangu salụ u Yordan e. Rohkě u Ruata

e nangahạ si Sie solong banua linggi. 2 Sene i Sienisalukateng u setang ěpạ u pulo su ěllone karěngụe.Karěngụewen ěllo ene, i Sie tawe kimaěng manga apa-apakụ pěngěnsueěnge i Sie nakapěndang nahutung. 3 Setangněberạe si Sie, "I Kau Ahusěben Duata arauěng? Utepěngoroko watu ěndaị apakakoạ borotě." 4 Tangu MawuYesus simimbang, "Su ralungu Winohe Susi kạbawohe,'Taumata e tawe makapěbiahě sěmatang bọu borotě.'" 5Mase setange něngahạe si Yesus solong sěmpalangmarange, kụ su ralungu sěngkakondạ tangu setangenanodeen pa kụ kararatuangu dunia ini e si Sie. 6 "Pa kụkawasa ringangu kakakalạ ěndaị e sarung takụ onggotangsi Kau e," angkuěngu setang si Yesus e, "ualingu pa kụene seng nighěllị si siạ, ute walạewe iạ mapulu měnsangtakụ ionggọ si sai-sai. 7 Tangu pa kụ ene sarung makoạbạgeang'U, kereu i Kau měsuba su těngoku." 8 I Yesussimimbang, "Su ralungu Winohe Susi e mạbawohe,'Pěsubạe su Mawu Kasěllahenge kụ pětahamawụ e si Sie

LUKAS 4.9–21 170

sěsane.' " 9Mase setange nangahạewen Yesus solongYerusalem kụ naměllọ i Sie su wowong atụ uWalemMawue, kụ něberạe si Sie, "I Kau Ahusěben Mawu Ruata arauěng? Ute tumpạ e wọu ini. 10 Batụu su ralungu WinoheSusi e mạbawohe, 'Mawu Ruata e sarung měparentamanga malạekatě ipěnanudě pakapia-pia si Kau.' 11 Kuteulai, 'Manga malạekatě sarung měmpanalendeng si Kauringangu limang sire, tadeạu laed'U e lai tawe matanggasu watu.' " 12 I Yesus simimbang, "Su ralungu Winohe Susimạbawohe, 'Kumbahang manalukạ Mawu KasěllahengeRuatanu.' " 13 Tangu sarạeng setange nangědọe nanalukạsi Yesus dingangu haghin sasalukạ, tangu i sie namehọewọu anun Yesus kụ něngampalě tempone mapia. 14 Bọu e iYesus něsule e solong Galilea; kụ i Sie nilohoěngken Rohkěu Ruata e. Kụ telengu mạanun Sie měngkatewe nasěsahěsu pa kụ banua ene. 15 I Sie mạněn ro su manga walempěkakaliomanengang ringangu kěbị taumata mědědalosi Sie. 16 Ene i Yesus natamai lai solong Nazaret tampạenạung kinasariaěnge. Su ěllon Sabatě e tuhụewe tundunei Sie simuě su walem pěkakaliomanengang. I Sie něbuạdimarisị měbasa Winohe Susi e, 17 kụ nighěllikangkembukě u Nabi Yesaya. I Sie namingkahě bukě ene, masenakahombang ayetě ini, 18 "Rohkě u Mawu ene si Siạ,batụu i Sie seng nělanisě si Siạ tadeạu ipělěhabar'u habarěmakạdaluasě e su makakasiang. I Sie rimoloh'u Iạ mědeạupěměmohangu karalěsọ u mạtatahungkụ dingangukawawekesu matan tau wuta; iapělěliu tau tětumbiagheng19 ringangu iapělěhabar'u oras'u rarěntang Mawu e,makasalamatě umat'E pinilene." 20Mase i Yesus wọetenněndulung bukě ene kapia kụ naněgong ene su mělahalě,bọu ene i Sie kimaiang. Matang kalawọu taumata suralungu walem pěkakaliomanengang e měngkatewematatandạ si Sie. 21 Tangu i Yesus nanětạe něhengetang

LUKAS 4.22–33 171

si sire kere ini, "Manga ayet'u Winohe Susi su sahěllo inie pinakasěhụ su oras'u i kamene nakaringihě." 22Mangawawera niweran'E měngkatewe maralěnggihě, hakịui sire němpědalinaụ dingangu mạbohang si Sie. I sireněmpěbera, "Kai walinewe anạ i Yusup i Sie Ho?" 23 Tangu iYesus něhengetang si sire, "Ěndịu i kamenemangměpakeusasailing bawera ini e si Siạ, 'Dokterě pangundangkowatangengue. Apan nakalaherang kinaringih'i kami e nikoạu su Kapernaum, koạko lai su soan gaghurangu e.' " 24 IYesus saụewe něnamba, "Pětahěndungke, tawe apa nabikụ lěadateng su soane sěsane. 25Ualingu ene daringihěko:su tempong Elia, piạ e arěgan těllu taung ěnnungu wulangkarěngụe tawe rimasehě, hakịu piạ e karalunusě masariasu kạguwạu wanua. Su tempo ene lawọ manga wawinewalu su Israel. 26Maning seng kerene, Mawu Ruata etawe něndoloh'i Elia tamai solong sěngkatau wọu mangawalu e, kaiso kětạewen solong anun sěngkatau wawinewalu su Sarfat su wanuang Sidon. 27 Kerene lai su temponNabi Elisa malawọ taumata su Israel piạ sakịe kustamakatatakụ, kaiso taweu sarang sěngkatau lai wo'i sirenipakaule, tumbạewen i Naaman tau Siria e." 28 Kěbịtaumata su walem pěkakaliomanengang e měngkatewenisawelangu pědu sarạeng nakaringihě tamai ene. 29 Kụi sire měngkatewe němpěbua mase nanokol'i Yesusnipasěbang bọu soa, ringangu niwawan sire saranglengehu wulude, piněkoateng soan sire. I sire měněnaungu měnuhud'i Sie su těnggilihange. 30Arawe i Yesusdimaleng bọu taloaran taumata lawọ e apidu natamai.31 Bọu e i Yesus tamai solong soan Kapernaum su Galilea.Su tampạ ene i Sie mạněn ro taumata lawọ su ěllonSabatě e. 32 Kụ i sire mangkewen měmpědalinaụ nakasilokakakoạ'E maněn ro, u i Sie měběbera ringangu kawasa.33 Ene su walem pěkakaliomanengang piạ e sěngkatau

LUKAS 4.34–43 172

nisakeěngu rohkě dalakị. Tau ene měngkatewe namansagěmaihạ-ihạ, 34 "Ei Yesus, tau Nazaret, i Kau mapuluměkoạ apa si kami? I Kau riměnta maminasa si kamie? Iạ masingkạ i sai Kau! I Kau kai rarolohangu Ruata!"35 "Pakarěmmasěko!" Palěndih'i Yesus su rohkě dalakị e."Pěmpěsěbangke wọu tau ěndaị e!" Mase rohkě dalakị ewọuten napakawěbahu tau e su těngon sire kěbị, bọu esiměbang wọu tau ene, kụ tawe kạdiongeng nakapěkapurasi sie. 36 Kěbị taumata naralingu kụ němpěbera sěngkatausu waline, "Balinewe malongkọ manga waweran'E. Piạpěhěngking'E ringangu kawasan'E, i Sie něparenta mangarohkě daralaị pasěbang, kụ i sire nahunsěbangke wue!"37 Kuteu telengu mạanun Yesus měngkatewe něsasěsahěsu apam beọ u wanua nalikụ. 38 I Yesus siměbang bọuwalem pěkakaliomanengang e, mase rimangeng su walengSimon. Kuteu i empong Simon bawine e kai lụlěhabě, kụ isire nakitulungke si Yesus e. 39 Tangu i Yesus himaung suralokangu tau wawine ene, kụ napakailangu lěhabě ene.Kụ lěhabě e naintalě dingangu i empong Simon bawine eměngkatewe něbangung dingangu nětangkiang si sire.40 Ene sarạeng matangěllo simědạ e ute kěbị taumataněmpangěntudě solong anung Yesus apạewen anạ usěngkataun sire balạewe měnsang sakị apa. I Yesus eněnělid'u liman'E su pěsěngkatau kụ napakapian sire.41Manga rohkě daralaị e malaing nahunsěbang bọutaumata lawọ e, apidu kạpěmansage maihạ, "I Kau Ahus'uRuata e!" Kuteu i Yesus kai němalěndihě si sire kụ tawenapakawalan sire niapěbera, watụ u i sire kawe masingkạu i Sie kai Ratu Mananalamatě. 42 Sarạeng matangěllo enanětạe siměnnang i Yesus naněntangu soa ene masenakoạ solong tampạ tạ taune. Kuteu taumata lawọ enanětạ e mědědeạ si Sie kụ piạ e i sire nakaěbạ si Sie, i sireměngkai mạmaedě si Sie u abe apěněntang i sire. 43 Kaiso

LUKAS 4.44–5.9 173

i Yesus něhengetang, "Injilě mạanun kereapa Mawu Ruatae měparenta ute hinon Takụ habareng lai su manga soawaline batụu kai ene Mawu Kasěllahenge rimoloh'u Iạsolong dunia e." 44Ualingu ene Mawu Yesus měngkaweměněnasě su manga kanisa su pa kụ soan Yudea e.

5 1 Sěnsule tempo i Yesus rụdarisị su apeng uRanong Genesaret. Lawọ taumata měngkate

měngkạsěngkilě měgěgausě dumaringihě hengetang uMawu Kasěllahenge. 2 Kụ i Yesus nakasilo sakaeng duanggěsa mạsasiladě su apeng ene. Manga měpapakisaghe eute nạung nahuntumpa wọu sakaeng e kụ měmpạněbangsomạ i sire. 3 I Yesus měngkatewe simake su sěnggěsasu sakaeng i Simon, mase něngoro si Simon apěnondosakaeng e riọ pakaghea wọu apeng. Yesus naiang suralungu sakaeng e kụ naněn ro taumata lawọ bọu ralungusakaeng e. 4 Sarạeng i Sie nangědọe něhengetang e tangui Sie něberạe si Simon, "Pundalěko sasae solong tampạmaralung e kụ paněntangkon somạ i kamene su sasịmědeạu paname kinạ." 5 "Tuang Guru," nisimbangi Simon,"kanandun hěbi e i kami nạung mětětěngkasaghedě,kai i kami e tawe nakaalạ apa-apa! Kai ualingken iTuang nangoro e, ute kerene e; iạ deng saụ maněntangu somạ." 6 Bọuten i sire němpěkoạ kerene, i sirenakaliwungke ghapaěngu kinạ lawọ-lawọ hakịu somangsire nanětạe naghehe. 7Ualingu ene i sire němpangalapee mědědorong tulung su manga ringang i sire su sakaengbaline e, apěsěsumbala si sire. Manga ringangi sireramahịe mase i sire nětataliwung nělurangken kinạ e susakaeng duang gěsa e pinakapene hakịu manga sakaenge masarạ mawulusě. 8 Sarangke i Simon nakasilo ene,ute i sie měngkatewe nětumpěkuhě su těngon Yesus e,mase něberạe, "Těntangke iạ, Mawu! U iạ kai taumatawarạdosa!" 9 I Simon dingangu kěbị taumata ringangi

LUKAS 5.10–18 174

sie mangkewen dimalinaụ nakasilo kinạ kerene kalawọenikasame i sire. 10 Kerene lai manga hapị i Simon, u iYakobus děduan Yohanes, manga anạ i Zebedeus. Enei Yesus něhengetangke si Simon, "Abe katakụ! Manětạbọu ini e i kau kai makoạ mananomạ taumata." 11 I Simonringangkewelain manga ringange němpamuạ sakaengene solong apeng, bọu e naněntangu kěbị ene, masenahuntole si Yesus. 12 Piạ sahěllo i Yesus nạung su soasěmbaụ. Paị sene lai piạ sěngkatau ese kụ badangenatukusu sakị u pisị makạtatakụ. Kuteu sarang i sienakasilo si Yesus e, i sie nětěngkasumagě su těngone apidumědědorong, "Tuang, kereu i Tuang mapulu, ute i Tuangdeng mapakapian iạ e!" 13 Tangu i Yesus měngkateweněngumpaedě tau ene apidu něhengetang, "Iạ e mapulukụ kapiạ e!" Orasě ene lai sakị e měngkatewe naněntang.14Mase i Yesus něsědingken tau ene měběkeng halě enesu pa kụ taumata angkuěng'E, "Dakọe pětěngkatodesu imang kụ pědorong si sie pěnahiring kau e kụ sengnaule e. Bọu e tamai pěbawa sasěmba kere nitanMusa e ipanahuntěngadě su manga taumata u i kaumamben těnga-těngadě seng naule." 15Arawe telengu iYesus kai sauneng napěpidě su apan tampạ kụ měngkailawọ taumata němpěděnta měgěgausě dumaringihě siSie ringangu makikapian sakị i sire. 16 Bọu ene i Yesusnangingkạ někaliomaneng su tampạ tạ taune. 17 Su sěnsuletempo piạ e i Yesus kạpaněn rone piạ pirang katau tauFarisi ringangu manga mananěn ro agama mạhungkaiangsene. I sire nạung nahunděnta wọu Yerusalem dinganguwọu manga soa su Galilea ringangu Yudea e. Kụ kawasangMawu Kasěllahenge ene mětětumanạ si Yesus mědeạumapakapiam manga masasakị. 18 Kuteu su tempo enesěngkianu piạ pirang katau nahunděnta němpěbawasěngkatau peosě pětě mbangeng suralokange. I sire

LUKAS 5.19–29 175

měngkai mětětawakali manuě tau ene solong dalunguwale mědeạu ipěllọ su těngong Yesus e. 19 Kai ualingkentaumata tumanịu lawọ sene ute i sire tate nakasuě.Tangu i sire nělěngkangken sie su wowong atụ u wale.Mase i sire nělekese atụ e ringangu nanguluh'i sieringangkewen dalokaěnge su těngong Yesus su taloarantaumata lawọ ene. 20 Ene sarạeng i Yesus nakasilo kerenekaguwạe pangangimang i sire, i Sie něhengetang sutau ene, "Anạ u sěmbaụku ikěkěndagě, dosanu e sengniampungang." 21Manga mananěn ro agama ringangumanga tau Farisi nanětạe němpěbera sěngkatau suwaline, "Kai i sai tau ěndaị e wahani něhinakang MawuRuata e? I sai wue makaampung dosa, sulikud'u Mawusěsane?" 22 I Yesus masingkạ u kakiwalon sire, kụ i Sieněhengetang, "Kawe unụe i kamene měkěkiwalo kerenesu ralungu naungu? 23Malowọkangbe sude ngae, měberau, 'Kalawọu rosanu e seng niampungang', arau měberau, 'Pěbangungke, mase ralengke!'? 24Arawe orasě inie Iạ sarung manahuntěngadě si kamene u su wowongdunia ini e Ahus'u Taumata e kawasa mangampungdosa e." Mase i Yesus něhengetang su tau nipeosě ene,"Pěbangungke, panapuạe raralokaěngu kụ kapule e!"25 Ene i sie měngkatewe něbangung su těngon sire kěbị,mase nanapuạ dalokaěnge kụ napule kạpědalone MawuRuata e. 26 Tangu i sire kěbị mangkewen němpědalinaụkụ němpědalo Mawu Ruata e. Kụ dingangu pěndangukatatakụ i sire němpěbera, "Apa makadalinaụ kahěngangkinasilon kite su sahěllo ini!" 27 Bọu ene i Yesus siměbangkụ nakasilo sěngkatau maghaghělle bea, arenge i Lewi,kụkaiang su kantorě e. I Yesus něhengetang si sie, "ToleeSiạ." 28 Ene i Lewi měngkatewe něbuạ kụ naněntangu kěbị,mase mole si Yesus e. 29 Tangu bọu ene i Lewi někoạkosaliwang baug'i Yesus su walene. Lawọ maghaghělle

LUKAS 5.30–39 176

bea ringangu taumatạewe waline nahungkaěng dingangi sire. 30 Kuteu pirang katau tau Farisi ringangu mangamananěn ro agama nakapěndang naunge tạ kaloahenge,tangu němpěbera su manga murit'i Yesus, "Unụe i kamenekěbị mạhungkaěng dingangu měmpạnginung dingangumaghaghělle bea ringangu manga taumata raralakị?" 31 IYesus simimbang, "Tau malahuweka e tawe hinom piạmangangundange; kaiso kawe masasakị e. 32 Iạ diměntawalinewe měkěkui taumata makapěndang batangengemapia, kaiso taumata marosa tadeạu i sire měmpětobatěbọu kalawọu rosan sire." 33 Ene i sire němpěbera siYesus, "Murit'i Yohanes ringangu murit'u tau Farisi emasau měmpěpuasa ringangu měmpěkaliomaneng.Arawe manga murit'U ute měngkawe mạhungkaěngdingangu měmpạnginung." 34 Kuteu i Yesus simimbang,"Apa i kamene makakoạ mangoro manga sake ipěpuasasu saliwangu kawinge, těntalang kaghiang ese e rengdingangi sire? Tantu tala! 35 Kai sarung mịda ng temponekaghiang ese ene alakeng bọu anun sire. Kụ su tempoene i sire wuhụewe měmpěpuasa." 36Mase i Yesusněběken papinintu ini si sire, "Taweu sarang sěngkatauměnděpellě lakụ těbe dingangu ririsu lakụ buhu. Batụu isie kai makaghehe lakụ buhu ene. Mase lai hekạ darěpelěbuhu e tawe někětạ su lakụ těbe. 37 Kerene lai tawetaumata mětětahong anggorě buhu e su kawihě pisị těbe,u anggorě buhu e kai sarung makariading kawihě enemawědesě. Kuteu anggorě e nawosọ e ringangu kawihěe magholọ. 38Anggorě buhu e hinong itaho su ralungukawihě buhu lai. 39 Kerene lai tawe taumata mapulumanginung anggorě buhu kereu seng bọu nanginunganggorě těbe. 'Anggorě těbe uade kai katemangenge,'angkuěnge."

LUKAS 6.1–11 177

6 1 Ene sěnsule su ěllon Sabatě, piạ e i Yesus simahentaloaram baelu gandung, manga murit'E němpamoso

gandung. I sire mělělising gandung ene ringangu limansire, mase kěkanengang i sire. 2 Kuteu pirang katau tauFarisi němpěbera, "Kawe unụe i kamene mělělampamanga ator'u agamang kite dingangu měmpěkěkoạ apanpělli koateng su ěllon Sabatě?" 3 I Yesus simimbang, "Kaireng tanakạ basa i kamene apan nikoạ i Daud tangu,piạ i sie ringangu manga taumatane něngkalunusě? 4 Isie simuě su ralungu Walem Mawu kụ nangalạ e borotěnạung nakoạ sasěmba su Mawu Kasěllahenge, masenịkakaěnge. Bọu ene malaing piněgělirange borotě ene sumanga taumatane. Sěmbaliau kere su atorangu agamangkite, kětạemmanga imang botonge kumaěng borotě ene."5Mase i Yesus něhengetang, "Ahus'u Taumata e kawasa suěllon Sabatě e!" 6 Tangu su ěllon Sabatě lai waline, i Yesussimuě su walem pěkakaliomanengang. Ene sene kai piạtau limane nipatene sěmběka. 7 Pirang katau mananěn roagama ringangu tau Farisi měngkate mạnitị pěsasalanYesus mědeạu ikapangaduhang i Sie. Kụ i sire měngkatewemạnitị měnsang i Sie sarung mapakapian taumata suěllon Sabatě. 8 Kuteu i Yesus těbe masingkạ u něnnansire. Tangu i Sie něberạe su tau limane nate sěmběka e,"Endaịko pěbuạ darisị sini su těngone!" Tangu tau eneněbuạ e, kụ dimarisịewe sene. 9 Kuteu i Yesus nakiwalo sisire apang ene sene, "Tumuhụ agamang kite e měnsangbotonge měkoạ apa su ěllon Sabatě? Měkoạ mapia arauměkoạ dalakị? Mangambang taumata arau manilakạ?"10 I Yesus měmanda kěbị si sire, mase něhengetang sutau ene, "Uluhěko limanu e." Tau e něnguluhě limanekụ limane e nule e. 11Arawe manga mananěn ro agamaringangu tau Farisi e měngkatewe nisawelangu pědukụ nanětạ e nahumbisara měnsang kapuraneng i sire

LUKAS 6.12–23 178

Mawu Yesus e. 12 Tangu su tempo ene i Yesus rimalengkụ simaka wulude, kụ měkaliomaneng. Ene sene i Siemang měkěkaliomaneng su Mawu Ruata sěhěbi watu.13 Ene sarạeng ěllo seng natuahě, i Sie kimuị e mangamurit'E, mase pinilene mapulo dua su kataune wọ'i sirerasul. I Sie něsěbạ i sire mapulọ dua ene kai mangararolohang. I sire ene ute kai: 14 I Simon (kụ isěsěbạ'Elai si Petrus), dingangi Andreas tuaring Simon; Yakobusděduan Yohanes, Filipus dingangi Bartolomeus, 15 i Ma usdingangi Tomas, Yakobus anạ i Alfeus, dingangi Simon(isěsěbạ si Patriot), 16 i Yudas anạ i Yakobus dingangi YudasIskariot kụ samurine nakoạ mětatula. 17 Bọu ene i Yesusdiměsungke wọu wulude ene ringangkewelain mangarasulě e, mase maing kụ dimarisị su sěmpalang tampạmatene. Sene piạ ko lai kamonaěng manga murit'E walineringangu taumata lawọ nahunděnta wọu apan tampạsu kaguwạu Yudea, Yerusalem, dingangu manga soanTirus dingangu Sidon su sěbu luạ. 18 I sire nahunděntamědeạu rumaringihě si Yesus e, dingangu tadeạu maulewọu kalawọu sakị i sire. I sire apạewen kěkasuěkangurohkě dalaị e malaing nahunděnta kụ něngkapia. 19 Kụpa kụ taumata mědědeạu makapanenggehě si Yesuse, watụ u kai piạ kawasa sụsěbang bọu watangeng'E kụmakạpia si sire kěbị. 20 I Yesus namanda manga murit'Emase něhengetang, "Kariangkamang i kamene taumatamakakasiang e, u i kamene kai ralohong kararatuanguMawu Ruata e! 21 Kariangkamang i kamene apanněngkahutung orasě ini; u i kamene hědong iapakalaedě!Kariangkamang i kamene apang sụsangị orasě ini; ikamene sarung mahulěge! 22 Kariangkamang i kamenekereu ipěbinsị, ikawěnsing, lěhinakaneng, dinganguipěsěsampuhě ualingu Ahus'u Taumata e! 23Manganabi su tempon nạung kěkoateng kerene lai. Kamageng

LUKAS 6.24–34 179

halě ene mariadi ute karimạko i kamene měngkaiměmpạhuluasě dingangu měmpěsalain daliagě, u kawemasaria wawalise kạsasadia si kamene su sorga e. 24 Kụkạěngkěhang bue i kamene apang makakalạ e orasě ini;watụ u i kamene seng kinawuakengu katatemangenge!25 Kạěngkěhang i kamene apan nikalaedang orasě ini;u i kamene sarung kalunusang! Kạěngkěhang i kameneapan mạhulěge orasě ini; u i kamene sarung lumahunsusaringangu mahunsangị! 26 Kạěngkěhang i kamene, kereupa kụ taumata e měngkai měmpědědalo si kamene;u malaing kerene manga i upung i sire měmpědědalomanga mahang nabi kalimonane." 27 "Arawe si kameneapan dụdaringihě e si Siạ orasě ini, Iạ tumanatạ engini: pěmpěkěndagěben manga sědụ i kamene ringangupěmpěkoạbe mapia su taumata apan měmpěběbinsị ikamene. 28 Pěmpangalamatě taumata apan měmpạnganesi kamene, ringangu pěmpěkaliomanengu taumataapan mapakạsusang kamene. 29 Kereu i sai mamerupipịu sěmběka ute walạewe i sie pameru pipịu sěmběkalai. Kereu lakụ u nipulaho ute ghělịe lai lahawengu e.30 Kereu sěngkatau měgěgausě apa-apa si kau ute ghěllịesi sie, ringangu kereu rarotongu e pulahong, ute walạemanịeng tawe ulenang. 31 Pakapiako miěbạu taumatawaline kereewe su kapulung kamene i sire miěbạ ikamene e. 32 Kereu i kamene sěmatang kụ kěndagu apangkụ kěndag'i kamene ute apa wue wawalise? Taumatawarạdosa e malaing kụkěndagu i sai-saing kụkěndag'isire. 33Dingangu kereu i kamene sěmatang měmpěkěkoạmapia su manga taumata apan měmpěkěkoạ mapia sikamene, ute apa wue wawalise? Taumata warạdosa emalaing měmpěkěkoạ kerene! 34Dingangu kereu i kamenesěmatang mangonggọu roitě pakịědang si sai-saiewenmakawaehě ute apa wue wawalise? Taumata warạdosa

LUKAS 6.35–42 180

e malaing mangonggọu roitě pakịědang su taumatawarạdosa e, wọu ene paghělenang kapia! 35 Tuhụ hinoneabe kere! I kamene kawe harusě kuměndag'u sědụ ikamene ringangu měmpěkoạ mapia si sire. I kameneharusě pěmpangonggọ su ědang dingangu abe pělěharapěmakaěba sasulene. Kamageng kerene ute wawalise sarungmasěllahě dingangu i kamene mariadi manga anạ u MawuKarangetange. U Mawu Ruata e kai malondo su taumataapan wěgang makitarimakase dingangu su apan daralakị elai. 36 Pakatatalěntụko i kamene měsulungkewen i Amangi kamene e kawe matalěntụ." 37 "Kumbahang mapěsalantaumata waline mědeạu i kamene hala tawe lai ipěsalamMawu Ruata e. Kumbahang měhukung u taumata walinemědeạu i kamene e lai tawe ihukung u Mawu Ruata e.Pěngampungko taumata waline, mědeạu Mawu Ruata laimangampung i kamene. 38 Pěmpangonggọ su taumatawaline, mědeạu Mawu Ruata lai mangonggọ si kamene.I kamene sarung makatarimạ laonggọ mědědalembo kụseng niapakasikilě mapia-pia si kamene. U kai sasupaipanupang kamene baug'u taumata waline sarungipanupan Duata si kamene." 39Mase i Yesus něběke sisire papinintu kere ini, "Kamageng tau wuta mangahạtau wuta waline, ute nalahe i rědua sarung manawosu ralungu wangka. 40 Tawe apa muritě limebo wọumananěn rone. Arawe muritě nasuen sikolane, sarungměsulungu mananěn rone. 41 Kawe unụe i kamenemakạsilowe puling su matang anạ u sěmbaụ u, arawesalawaku su matang kamene hala e tawe kinasilongkamene? 42 Kereapa wue i kamene makapěbera su anạ usěmbaụ u, 'E anu, mahịe iạ mangoe puling bọu matanu,'arakuteu su ralungu matanu sěsanu kawe piạ salawakukụ tawe kinasilong kamene? Ei kau tau mělle! Alạkokalimona salawaku su matanu e. Mase wuhụe i kamene

LUKAS 6.43–7.3 181

makasilo malahe dingangu makakoe puling bọu matanganạ u sěmbaụ u e." 43 "Kalu matuwo e tawe mapěbuangbuane ralaị. Kerene lai kalu ralaị tumuwo e tawe měbuangbuane mapia. 44Apạeweng kalu e kai ikěkakirala suwuane. Sumpinị tawe kapananipoěng buang ara, ringanguwanehě tawe kapědareakeng buan anggorě. 45 Taumatamapia e mạngukahu halě mapapia watụ u naunge kaikalaěmungangu kapapia. Taumata ralakị e mangukahuhalě daralakịe watụ u naunge mạpene u karalakị. U apaniwěberang mohonge ene e kai wọu tompe u naunge."46 "Unụe i kamene měkěkui si Siạ, 'Mawu, Mawu,' kaisotawe měkakoạ apan Takụ ipělěhengetang si kamene?47Dingangi saị e wue i kite měnulung taumata apandiměnta su anu-Ku, dingangu rụdaringihě hengetang-Ku,měndalengu ene? -- Mapiangbe Iạ deng maněn ro sikamene --. 48 I sie měsulungu taumata piạ němangung baleněngali niapakaralung-dalung pundasine niapakaiangesu watu hanibě. Tangu sarạeng piạ lěba ringangu akeu salụ manggạ e wale, ute bale ene tawe kạdiongekimolong, batụu seng niwangung pondasi koạe mapia.49Arawe i sain nạungbe rụdaringihě hengetang-Ku kụtawe tumatuhụ, ute kai měsulungu taumata němangungbalene tạ pondasine. Kereu lěba manggạ e, ute wale enemangkewen apidu nopehě; kụ kaghaghoghahe mambengmasaria!"

7 1 Tangu sarạeng nasue e kalawọu hengetange sutaumata lawọ, i Yesus simuě e su Kapernaum.

2 Sene piạ těmbonangu sordadong Roma e piạ ěllangeikěkěndage. Kuteu ěllang ene kai masakị marasai, kụseng marani mate. 3 Su tempon těmbonangu sordadonakaringihě u kai piạ i Yesus e, i sie rimoloh'u pirangkatau manga těmbonangu tau Yahudi iapěsombang iSie tadeạu pěgěgausě si Sie apạděnta kụ apạkapiang

LUKAS 7.4–13 182

ěllange. 4 Ene, sarạeng i sire narěntạe su anung Yesus, isire měngkatewe mědědorong tadeạu i Sie měngambangtěmbonangu sordado e, "Těmbonangu sordado enehinong ambangeng i Tuang," angkuěng i sire si Yesus. 5 "Ui sie kai kụkěndag'u wansang kite e kụ seng němangungwalem pěkakaliomanengang waug'i kami e." 6 Tangui Yesus měngkatewe rimaleng sěngkahindọ dingangisire. Kuteu i Yesus seng mạdaniem bale e těmbonangusordado ene rimolohen manga hapịe su anun'E mědeạuiapěbera, "I Tuang manịeng tawe mětěngkasaghedě,solong baleku. Iạ ta hinone manarimạ i Tuang su waleku e.7Hakịu ene iạ sěsaku tawe wahani humaung si Tuang. Kụbotongke pěhengetang sěngkamohong tadeạu ěllangkue seng mule. 8U iạ e malaing mạsasěllung su parentangmangangawasa ringangu su alungu iạ piạ lai mangasordado malaing harusě sumasuměllung su parentaku.Kereu iạ měbera su sěngkatau sordado, 'Rakọko!' utei sie rumaleng; dingangu kereu iạ měbera su waline,'Mahiko!' ute i sie mitụ. Dingangu kereu iạ měparentaěllangku, 'Pěkoạko ini!' ute i sie měkoạ." 9 I Yesus naralingunakaringihě ene. I Sie něbihu kụ něhengetang su taumatalawọ mạhuntole si Sie, "Nanihing bue tau ěndaị e. Sutaloaran taumatang Israel e Iạ mang ta nakạhombangpangangimang kasěllahe kere ini!" 10 Tangu sarạengtaumata nirolohě e něngkawalị su waleng těmbonangusordado ene tangu ěllang ene napiạ e. 11 Tawe karěngụesamuring ene, i Yesus nakoạ solong soan Nain. Mangamurit'E ringangu taumata lawọ e mạhundingang i Sie.12 Ene sarạeng i Yesus lụhaung pasěllangeng u soa e utemanga taumata ěnsae měmpětěta mbang taumata nateene sarang likudu soa ute kai anạ ese, anạ u tau wawinewalu mang sěmbaụ. Lawọ taumatan soa e němpětaleingtau wawine ene. 13 Ene sarạeng Mawu Yesus nakasilo

LUKAS 7.14–24 183

tau wawine ene, i Sie malěntụ e mase něhengetang,"Kuhạe sumangị, bawine!" 14 Bọu e i Yesus himaungringangu nanenggehě. Tangu mamamenteng e nangědungkụ i Yesus něhengetang, "Ei umbaseng Iạ měbera si kaupěbangungke!" 15Umbaseng nate ene něpětịe kimaiangdingangu nanětạe něbera. Tangu i Yesus e něnarakangkesi ninange. 16 I sire kěbị e něngkatakụ e kụ nanětạeněmpědalo Mawu Ruata. I sire němpěbera, "Sěngkataunabi masěllahě e seng liměto su taloarang kite e! MawuRuata e seng diměnta tadeạumakasalamatě kawanuan'E!"17 Tangu habarě mạanun halě i Yesus e niměne su pa kụbanuan Yudea ringangu ghalipohone. 18Manga murit'iYohanes e tangu němpaulịe si Yohanes kalawọu sạbarangene. Ene i Yohanes kimuịe murite ruang katau. 19Maseněndolohen sire solong anun Mawu Yesus e kụ nakiwalo,"Seng i Tuang tangu sarung duměnta kere su riandinMawuRuata e arau měnsang i kami reng iapạngampalě taumatawaline?" 20 I rědua murit'i Yohanes e natamai solong anunYesus kụ něbera, "I Yohanes Mananahani něngoro si kamipakịbalo si Tuang, měnsang i Tuang kai taumata kụ sarungmarěnta tumuhụ diandin Duata e arau i kami měngampalětaumata waline?" 21Orasě ene, i Yesus napakapiantaumata lawọ dingangu něnguserě kalawọu rohkě daralakịapidu napěkěllan taumata wuta malawọe. 22 Tangu iYesus simimbang, "Pěmpěsule e solong anung Yohaneskụ pěmpěhabarě apang kinaringihě dingangu kinasilongkamene: tau wuta někělla, tau peosě nakaraleng, tau piạsakịe pisị makạtatakụ naule e, tau wengelě nakaringihě,tau nate něbiahě saụ, dingangu Injil'u Mawu Ruata enilahabarě su taumata kasiang. 23 Kariangkamang, i saintạ kadiongeng dalengu měsunialu Iạ." 24 Su palusengmanga rarolohang i Yohanes e, tangu i Yesus nanětạeněhengetang su taumata lawọ mạanun Yohanes,

LUKAS 7.25–34 184

angkuěng'E, "I kamene nahunsěbang solong banualinggi e kai měmpěkakělla apa? Hiung ipěgěgaghinggenganging? 25 I kamene nahunsěbang mingang apatangu? Sěngkatau měpěpakeang malěnggihě? Taumataapang měpěpakeang kerene ringangu měběbiahěmasasědapě e kai mětětanạ su waleng mararatu! 26 Kụi kamene kai siměbang němpě ngang apa tangu?Němpě ngang nabi ngae? Ore! Limembolain sěngkataunabi! 27 Kai i Yohanes nạung ipěběbalon ayet'u WinoheSusi ini, 'Ini e kai rarolohang-Ku,' angkuěngu Ruata e.'Iạ e sarung měndoloh'i sie iapangalimona wọ'i Kau,tadeạu i sie iapěndiahi raralengangu e su těngon'U!' "28 "Pětahěndungko," angkuěng i Yesus lai, "su dunia inie taweu sarang sěngkatau limembong kasěllahe wọ'iYohanes Mananahani. Arawe taumata kakạdọdokang esutaloarang kawanuan Duata e, limembong kasarianewọ'i Yohanes Mananahani." 29 Kěbị taumata -- nasowa laimaghaghělle bea e -- rụdaringihě si Yesus něhengetang uhalě ene; i sire ete taumata apan tụtuhụ manga atoranguMawu Ruata ringangu napulu nakisahani si Yohanes e.30Arawe tau Farisi ringangu manga mananěn ro agama etawe manarimạ u ngirang u Ruata e si sire. I sire madirimakisahani si Yohanes. 31Mase i Yesus něhengetang kapiaangkuěng, "Kai Takụ isihing suapa taumata tempo ini? Kaiměsulungu a i sire? 32 I sire kai měsulungu manga rariọmạhungkaiang su pasarě; sěngkamonaěng měmpěkěkui sisire waline, 'I kami měsěsulingu lagun daluasě si kamene,kai i kamene mang tạ kadiongeng měsalai! I kameneměkěkantarịu kakantarị makạsusa kaiso i kamene mangtạ kadiongeng sumangị!' 33 I Yohanes Mananahani eriměnta -- i sie měpěpuasa ringangu tawe manginunganggorě -- kụ i kamene němpěberau, 'I sie kinasuěkangusetang!' 34Ahusewen Taumata e riměnta -- i Sie kụkaěng

LUKAS 7.35–44 185

dingangu mạnginung -- mase i kamene němpěberau,'Kěllạe taumata ěndaị! Kombangeng, tahawukaneng, hapịu maghaghělle bea ringangu hapịu taumata warạdosa.'35Maningbeng kerene, katatahuěnnan Mawu Ruata enitahutěngadeng bọu kalawọu taumata apan mạnarimạ isie." 36 Ene sěngkatau tau Farisi, arenge i Simon, něnotě siYesus kumaěng. Tangu i Yesus rimangeng su walene e kụnaiang su meda e. 37 Kuteu su soa ene piạ lai sěngkatauwawine waradosa. Piạ e i sie nakaringihě u i Yesus kụkaěngsu walen tau Farisi e, i sie riměnta ringangu něbawawotolě pualam lohong lana mawěngi. 38 Kụ i sie rimarisịsu likud'i Yesus maraning laed'E kụ kạsangịe, kụ ěllongmatane mědọ něnantạ laed'i Yesus e. Bọu e laed'i Yesusmanantạ ene niěmmụeweng utạ e mase nirěnguangeringangu nilanisangu lana mawěngi. 39 Tangu sarạeng tauFarisi něnotě si Yesus nakasilọe halě ene, i Sie něberạ e suralungu naunge, "Kereu tau ěndaị e nabi, ute angkeěngi Sie masingkạ bue i sai tangu wawine nanenggehě siSie ringangu kawe wawine waradosa!" 40 Kuteu i Yesusněhengetang si Simon, "Simon, kai piạ apa Takụ ipaulịsi kau." "Kerene e Tuang," angkuěngkewen Simon e,"měngkate pěhengetang." 41 I Yesus něhengetang, "Piạduang katau němpangutang su tau piněngědangengdoitě. Kụ sěngkatau něngutang lima hasụ doitě salaka,mase sěngkatau lai limam pulo sukalěpane roitě salaka.42 I rědua kěbị tawe nakawaehě utang ene, tangu i rěduasemben tawe niapamaehě. Kụ i sai wọu taloaran děduae limembong kakěndage su tau pinangědangeng doitěene?" 43 "Su pěndangku e ute i anu kakěpalenge utangeta niapamaehě e!" angkuěng i Simon. "Tiněnnanu enihino," angkuěng i Yesus. 44 Bọu e i Yesus němanda sutau wawine ene ringangu něhengetang si Simon, "I kaunakasilo wawine ini? Iạ dimangeng su walenu, kụ i kau

LUKAS 7.45–8.5 186

tawe něnadiang ake lauhasě laedě-Ku; arawe wawineěndaị e ute seng němurěsi laedě-Ku e ringangu ěllommatane mase niěmmụe ringangu utạ e. 45 I kau tawenaněnsomahě Siạ dingangu laimbu, arawe wawine ěndaịe ute tawe nangědo nangimbu laedě-Ku rokeeweng Iạnarangeng sini e. 46 I kau tawe naměmbingu lana piněluwitěmbọ-Ku, arawe wawine ěndaị e ute seng nanědọ ulana mawěngi su laedě-Ku e. 47 Kahěngang: kakěndagemasaria ene e mạnodeu rosane lawọ e seng nasueniampungang! Kereu i saing kadodọ pangangampunge, utei sie malaing sarung kadodọ kakěndage." 48Mase i Yesusněhengetang su tau wawine ene, "Kalawọu rosanu e sengniampungang." 49Manga taumata waline mạhungkaiangkụkaěng dingangi Yesus nanětạ e němpěbera sěngkatau suwaline, "I saị e tau ěndaị e kawe lai mangampung dosa e?"50 Kuteu i Yesus něhengetang su tau wawine e, "Ualingu ikau mạngimang si Siạ, i kau masalamatě. Dakọe kapule supědarame!"

8 1 Tawe Karěngụe wọu ene tangu i Yesus limuhukalawọu soa ringangu manga kampong tadeạu

měhabar'u Injilě u Mawu Ruata seng nanětạ měparentamakoạ Datu. I sire mapulo dua su kataune murit'E uteringang'E. 2 Kerene lai pirang katau manga wawine apanseng naule wọu rohkě dalakị dingangu sakịe. I sire ene iMaria, isěsěba si Magdalena (rohkě dalakị pitu e nạungseng nisěbang bọu i sie); 3 i Yohana lai, kawingi Khuza,mělěhalě su waleng Datu i Herodes; i Susana ringangulawọ lai manga wawine waline. Ringangu wawaeh'i sirehala ute i sire měmpětětangkiang si Yesus dingangu laimanga murit'E. 4 Taumata měngkatewe mạhunděntasolong anung Yesus wọu kalawọu soa. Ringangu su temponseng lawọ taumata natampung, i Yesus měběběkenpapinintu kere ini: 5 "Piạ e sěngkatau měnanawuhě bine.

LUKAS 8.6–15 187

Kuteu kạpanawuhete, piạ bine nanawo su raleng. Sěnggạute nitahidang u taumata ringangu sěnggạ nikaěng umanụu winalangeng e. 6 Piạko lai nanawo su tampạ mawatukụ su tempon himětị, apidu nahěgu, watụ u ěntananemamara. 7 Piạko lai wine nanawo su taloaran sumpinị.Tangu sumpinị e muwo sěngkatuwo ringangu wine e, kụnakaěpisě hakịu nate. 8 Kuteu piạko lai wine nanawo suěntanane matawa, mase muwo ringangu něbua mahasụsu kawene." Sarạeng bọu něběkem papinintu ene, i Yesusněhengetang, "Kamageng piạ tuli, daringihě!" 9Mangamurit'i Yesus nakiwalo si Sie mangalen papinintu ene.10 I Yesus simimbang, "I kamene seng nionggotang utahuěnna tadeạu makaěnna piněnnisu mạanun měnsangkereapa Mawu Kasěllahenge něparenta nakoạ Datu e.Arawe i sire waline ute tětěn rong dingangu papinintu,mědeạu i sire kumakělla, kaiso wěga wue apa nariadi;ringangu i sire makạdingihě, kaiso tawemakaěnna." 11 "Kaiini mangalem papinintu ěndaị e: Bine ene kai hengetanguRuata. 12 Bine nasawuhě suraleng měsulungu taumataapan nakaringihě hengetang ene. Arawe setang riměntakụ něhampasě hengetang ene wọu naungi sire, mědeạui sire tawe měmpangimang kụ měngkasalamatě. 13 Binenasawuhě su tampạ mawatu měsulungu i sire nạung sutempon nakaringihě hengetang ene, něnarimạbe ringangunaung maraluasě. Kaiso hengetang ene tawe hamụe suralungu naung i sire. I sire němpangimang sěngkakondạ,kụ su tempon sasalukạ himombang, i sire němpěděndilě.14 Bine nanawo su sumpinị měsulungu i sire apannakaringihě hengetang e, kaiso ghụgěnggang u pěbawiah'isire ringangu mapulu měbiahě su kakakalạ dingangukaralunsemahě su ralungu dunia ini. Kěbị ene mạngěpisěsi sire hakịu tawe měmpěbuam buane masasạ. 15 Binenanawo su ěntanane matawa e měsulungu taumata

LUKAS 8.16–25 188

nakaringihě hengetang e, mase něndesọ maěmpigěsu naunge ringangu katulide. I sire měmpạngampalěsarang piạ buane." 16 "Tawe taumata měndikọ solo maselingkubang u wěnsadě arau isěllung sualung u ralokang.I sie sarung maměllọ u solo e tadeạu taumata apansimuě e makasilo tualagě. 17 Tawe apa mạbawuni kụ taweikasilo; ringangu tawe apa mạdalirung kụ tawe sarunglumahe dingangu kasingkateng. 18Ualingu ene kakěllakopakapia-pia apan seng kinaringh'i kamene. U i sain piạdelaing onggotang pakalawọe; arawe i sain tala, utelěmbene kadodọ e relaing sarung pěngalakeng." 19 Enei ninang'E ringangu manga tuhang i Yesus nahunděntasolong anun'E, arawe i sire tawe nakahaung si Sie kahiantaumata tumanịu lawọ. 20 Tangu piạ sěngkatau něbera siYesus e, "Tuang, i ninang dingangu manga mahuanen'Uene su likude. I sire mapulu měsombang i Tuang." 21 Kai iYesus něhengetang, si sire, "I sire apạewen dụdaringihěhengetangu Mawu Ruata e ringangu měkěkoạ ene, ute kaii sire i ninang-Ku ringangu anạ u sěngkatau-Ku e." 22 Enesu ěllo sěmbaụ i Yesus dingangkewen murit'E simakesakaeng. "Mahịe i kite dumakị solong sěmběkang dano e,"angkuěng i Yesus si sire. Tangu i sire němpěbuạ e. 23 Sutempong i sire kạpěsakaenge, i Yesus kinahun kilang.Sěngkělěndịe piạ děllang miụ su rano e. Ake nanětạenakasuě sarang dalungu sakaeng, hakịu nakatatakụ sisire kěbị. 24Manga murit'i Yesus himaungke si Sie kụněmpamuko si Sie. I sire němpěbera, "Tuang Guru,Tuang Guru, i kite masilakạ!" I Yesus napuko maseněmalěndihě anging dingangu luạ kạpěgěgalumbange.Anging dingangu luạ e nalědạe kụ dano e měngkatewenalene-lenehě. 25Mase i Yesus něhengetang su mangamurit'E, "Kawe unụe i kamene tawe měmpangimangsi Siạ?" I sire něngkaralingu ringangu něngkatakụ. Kụ

LUKAS 8.26–33 189

němpahumbisarạ e i sire sěngkatau su waline, "I saitangu tau ěndaị e hakịu něparenta anging dinganguluạ, kụ i Sie rědaringihang!" 26Mawu Yesus dingangumanga murit'E naněpasen pěsasakaengi sire solongnahumpạ u wanuang Gerasa su sěmběkang DanongGalilea. 27 Kuteu sarangke i Yesus natumpa surulunge, i Sienihaungangu sěngkatau ese nikasuěkang u rohkě dalakị.Tau ene wọu soa. Seng marěngụ ta mělaluhen pakeangeringangu mạdiri matanạ su wale. I sie měngkawe mapulumạtanạ su ralungu manga liang tampạ u pěndalěbingang.28 Sarangke nakasilo si Yesus e, i sie němansagě masenětěngkaěnsạ su těngong Yesus kụ něbera, "Yesus,Ahus'u Mawu Ruata Karangetange! Sarung koateng'Ukereapa iạ e? Iạ měkaliomanengu abe paněnsara siạ e!"29 Tau ene nakapěbera kerene ualingu i Yesus něparentarohkě dalakị e niapasěbang bọ'i sie. Měngkatewe sengmasau i sie sěsawelangu rohkě dalakị e hakịu maninglima ringangu laede seng mạlaikị dingangu hante kụ i sielělukadeng, kai i sie wědang lai makaběsụ hante ene masewěbawaěngu rohkě dalakị solong banua linggi. 30MawuYesus nakiwalo su tau ene, "I sai arengu?" "Arengku e'Legiun'," angkuěngu tau ene -- ualing kai lawọ rohkědalakị seng simuě e su ralungu watangenge. 31Mangarohkě daralakị e měngkatewe němpědorong sěngapambotonge tadeạu i Yesus kumbahangbe měnokoli sire suTěndihe Makạpate. 32 Kuteu maraning tampạ ene piạgapaěngu wawi kapědeạ e kaěng su lengeh'u wulude.Manga rohkě daralakị e němpědorongke si Yesus tadeạuapạmalan sire sěngapam botonge mahunsuě su mangawawi ene. Tangu i Yesus kimire e. 33 Ene manga rohkědaralakị e nahunsěbangke wọu tau e kụ nahunsuě su wawie. Kuteu wawi sěnggapaěnge měngkatewe nahuntalangdingangu nahuntumpa wọu wiwihu galụ solong dano,

LUKAS 8.34–43 190

bọu ene něngkalěmmisě. 34Manga měndalukad'uwawi e tangu seng nakasilo halě nariadie. Tangu i sirenahuntalangke kụ němpěběkeng habarě ene su soaringangu su kampong nalikụe. 35Mase manga taumatae nahunsěbangke němpěkakělla halě nariadie. I sirenahunděnta solong anung Yesus e, kụ sene i sire nakaěbạtaumata wuhu nisěbangengu manga rohkě daralakisěkạkaiange maraning laed'i Yesus e. I sie seng piạ pakeangeringangu naunge seng ma lang. I sire měngkateweněngkatakụ. 36 Ene i sire apạewen nakasilo kakakoạ eněmpěběke e su manga taumata lawọ e kereapa tauene niapakapia. 37 Kuteu kalawọewen dalohom banuangGerasa e měngkatewe němpědorong tadeạu i Yesusmaněntangu tampạ ene, u i sire mangkewen mạtakụ.Kụ i Yesus e tangu simake e su sakaeng e mase něsule.38 Kuteu tau nisěbangeng u rohkě daralakị e kai nědorongsi Yesus mědeạu i sie makakatole. Arawe i Yesus kairimoloh'i sie angkuěng, 39 "Kapule e ringangu pěběkengapa seng kinoạ u Mawu Ruata e si kau." Tangu tau e tamainamombeng su kạguwạu soa e, apa seng kinoạ i Yesussi sie. 40 Su kawawalịen Yesus su sěmběkan dano e, i Sieniampangeng dingangu kararaluasen sire watụ u i sire eměngkai měkěka si Sie. 41 Kuteu riměntạ e sěngkatautěmbonang u jamaatě su tampạ ene. Arenge i Yairus. I siemětětěngkasanạ su těngong Yesus kụ měkěkaliomanengsěngapam botonge tadeạu i Yesus apạdangeng su walene,42 ualingu mang sěmbaụ ene anạ e wawine kụ umburemangawe mapulo dua su taunge, seng lụhědụ. Piạ e iYesus kạhaunge waleng Yairus, taumata lawọ e měngkaweměsěsasěngkilě walạe wọu tampạ sude. 43Wọu taloaransire piạko lai sěngkatau wawine seng kapulo duane sutaunge masakị rědalengangu raha. I sie seng nakasuekěbị darotonge pěsěsalimae su dokterě, kaiso mang

LUKAS 8.44–55 191

taweu nakapia sarang sěngkatau. 44 Bawine ene himaungsi Yesus wọu likudě, kụ nanenggehě biwih'u lakụ'E.Orasě ene raraleng u rahane ringangkewen napotọ. 45 IYesus nakiwalo, "I sai nanenggehě Siạ e?" Tangu kěbịtaumata němpěděndilě. Kuteu i Petrus něbera, "Tuang,kai měngkate lawọ taumata mělěliwung si Tuang; i sireměngkate mạněse si Tuang!" 46 I Yesus něhengetang,"Kai piạ tau nanenggehě Siạ. Iạ nakapěndang batụu piạkuatě siměbang bọu Iạ." 47 Bawine ene nakahěngangkeu kakakoạ e seng kinasingkateng. Kuteu i sie himaungkạkendene mase něsuba su těngong Yesus. Tangu isie něběke su taumata lawọ e unụe i sie nanenggehěsi Yesus mase sakịe naule su orasě ene lai. 48 I Yesusněhengetang si sie, "Anạ-Ku, ualing i kau nangimang si Siạute i kau seng napia. Dalengke su pědarame." 49 Kuteui Yesus bědang mělěhengetang, sěngkatau rarolohangeriměnta wọu waleng Yairus e. I sie něbera si Yairus,"Ahus'i Tuang bawine e seng nate. I Tuang maningketawe saụ mapakasigesạ i Tuang Guru." 50 Sarang i Yesusnakaringihě ene, i Sie něhengetang si Yairus, "Abe katakụ,měngkate pangimang, kụ anạu mule wue." 51 Sarạengnarěnta su waleng Yairus ute, i Yesus tawe nipakawalasarang sěngkatau niaparangeng dingang'E kětạu i Petrus,Yohanes, Yakobus dingangkewen i ninang i amangurariọ. 52 Ene kěbị měngkatewe mạhunsangị dingangumạhulungkang batụu kapapateng anạ e. Arawe i Yesusněhengetang, "Abe pěmpěsangị. Dariọ ene balinewe nate,kaiso kětạeng mětě kị!" 53 Ene i sire kai nahulěgen Yesus,watụ u i sire masingkạ u, i sie mambeng nate. 54 Bọu ei Yesus něngumpaedě limang anạ ene kụ nělun ngihě,"Pěbangungke, inang!" 55 Tangu rohkě u rariọ e něsule suanung dariọ e kụ orasě ene lai i sie něbangung. Bọu e iYesus nangoro si sire pakionggoteng kaěnge rariọ ene.

LUKAS 8.56–9.11 19256 Ene manga gaghurangu rariọ e mangkewen dimalinaụ tạsihinge. Kai i Yesus něsěding i sire u kumbahang měhabarěapan nariadị e sarang su sěngkatau.

9 1Mawu Yesus kimui si sire mapulo dua murit'E, masenangonggọen kawasa mědeạu manguserě rohkě

dalakị dingangumapakapian sakị e. 2 Bọu e i Sie něndoloh'isire iapakapian taumata masasakị dingangu apělěhabar'uhabaru mạanung kereapa Mawu Kasěllahenge měparentamakoạ Datu. 3 "Abe pěmpěbawa manga apa suraralengangu," angkuěng i Yesus si sire. "Abe pěmpěbawatěking, arau petang sasěmba, arau kaěng, arau roitě,arau lai manga pakeang tahạ duambaụ. 4 Kụ suapạewen ikamene nipakawala němpětanạ ute pětanạe sene sarang ikamene maněntangu soa ene. 5 Kụ suapạewen i kamenetawe iapakawala, ute su oras'u i kamene maněntangu soaene ute tontongko awulě bọu laed'i kamene, ipěsahidi sisire." 6Manga murit'i Yesus nahundaleng mase mạngělikụkalawọu soa kụ mělěhabar'u Injilě e ringangu mạpakapiantaumata masasakị su apan tampạ. 7 Sarạeng i Herodesměpěparenta su Galilea nakaringihě kalawọu halě mạdiadie, i sie něbimbong. Watụ u piạ u něbera u i YohanesMananahani e seng něbiahě kapia. 8 Piạko lai sěnggạněbera, u i Elia saụ nětěngkasilo. Sěnggạ lai něbera, upiạ sěngkatau nabi wọu manga nabi kalamonane saụněbangung kapia. 9 I Herodes e ute něbera, "Iạ sengněndoloh'u taumata nakiwusạ u těmbọ i Yohanes e.Arawe tau ěndaị e, i sai tangu i Sie? Seng lawọ takụkinaringihě mạanun Sie." Kụ i Herodes měngkai mědědeạmakasilo si Yesus e. 10 Ene manga rasulě e něngkawalịe, kụ němpěběke si Yesus kalawọu apang kinoạ i sire.Tangu i Yesus měngkatewe němaringang si sire, masetamai ringangkewen sire nětěngkaghea solong soanBetsaida. 11 Kuteu sarangke taumata lawọ nakasingkạ u

LUKAS 9.12–19 193

kerene e, i sire němpětuhụ si Yesus. I Sie nanarimạ i siremase něbisaran sire mạanung kereapa Mawu Ruata eněparenta makoạ Datu. Kụ i Sie lai napakaulen masasakịe sutaloaran sire. 12 Sarạeng matangěllo nanětạe napihe,i sire mapulo dua murit'i Yesus němpěhaungke si Siekụ němpěbera, "Tuang, tampạ ini kai naghea. Mapiawei Tuang něndoloh'u taumata lawọ iapěkaesě mědeạui sire nakapědeạ kaěng dingangu kawawunakeng sumanga weọ e ringangu su manga kamponge tamai sinimạngělikụe." 13 Kuteu i Yesus simimbang, "I kamenee apakaěng i sire e." Manga murit'i Yesus němpěbera,"Si kami ěndaung sěngapạen kate borotě limambaụdingangu kinạ duambua. Kụ apa i kami měnsang harusětamai mamělli kaěng baug'u taumata ini kěbị?" 14 (Kainạung mangawe lima hiwu su kataune ese sene.) MawuYesus něhengetang su manga murit'E, "Apakaiangko i sireěndaị e apěkamonaěng pětahạ limang pulo su kataunesěngkamonaěng." 15Manga murit'i Yesus e němpěkoạewe apan nipěhengetang i Yesus si sire. 16 Ene i Yesusnangalạe borotě limambaụ dingangu kinạ duambua emase rụdalingarạ e solong langị e kụ nakitarimakase suMawu Ruata e. Bọu e i Sie někakakempangke borotědingangu kinạ e ringangkewen liman'E mase něgone sumanga murit'E tadeạu ipěpapahiạ su taumata lawọ e.17 Tangu i sire nahungkaěngke kěbị sarang něngkalaedě.Kụ manga murit'i Yesus němpangomoleng lěmbem bọunikaěng i sire kakěpale mapulo dua su luwene. 18 Suěllo sěmbaụ e, piạ i Yesus měkěkaliomaneng sěsane, kụmanga murit'E riměnta su anun'E. I Yesus kai nakiwalosi sire, "Angkuěngkewen taumata, kai i sai Iạ e tangu?"19 I sire simimbang, "Piạ u měběbera u kai i YohanesMananahani. Piạko lai měběberau kai i Elia, sěnggạetewue ute měběberau kai sěngkatau wọu taloaran manga

LUKAS 9.20–30 194

nabing kalimonane kụ saụ něbangung kapia." 20 "Kuteuangkuěngbeng kamene ute i sai wue tangu Iạ ini?"angkuěng i Yesus. I Petrus simimbang, "I Tuang kai RatuMananalamatě seng nirianding Mawu Kasěllahenge."21 Kuteu i Yesus něhengetang su manga murit'E,"Měngkatewe kumbahang měhabarě halě ene su sarangsěngkatau." 22 I Yesus něhengetang lai, "Ahus'u Taumatae malaing hinong makědang mětatahang u sunsaraikạdirin manga matatebone ringangu manga imangtěmbonange ringangkewelain manga mananěn rongagama. I Sie sarung pateěng, arawe su katěllu ěllonesarung iapěbangung kapia." 23 Bọu e i Yesus něhengetangsu kěbị taumata apang ene sene, "I sai mapulu tumole Siạute harusě mě mbuleng kapulum batangenge manapuạkuruise apang kalaěllo kụ měngkatewe tole Siạ. 24U i saimapulu mětatahangu pěbawiahe ute sarung kailangeng upěbawiahe. Arawe i sai manarakang u pěbawiahe waug'uIạ e, ute sarung ipakasalamatě. 25Apa wue gunane susěngkatau managhuang kạguwạu dunia ini, kuteu i siemakagholang dingangu kailangengu pěbawiahe? 26 Kereui sai mạmea mangakung Iạ dingangu těn ro-Ku ute Ahus'uTaumata sarung lai mamea mangakun sie su tempong iSie sarung duměnta ringangu kawasan'E, kụ dingangukawasang i Amang dingangkewelain kawasan mangamalạekatě masusi e! 27 Kěngkasingkạko: u wọu taloarangkamene tamai ini e piạ u tawe makatemang papate etěntalang i sie reng tawe nakạsiloMawu Ruata něparenta."28Mangawe sěngkamisa, Yesus naněn ron manga halě e,i Sie namaringang i Petrus, i Yohanes dingangi Yakobussimaka wulude, kụ někaliomaneng. 29 Kuteu piạ e iYesus měkěkaliomaneng sene, gha n'E něbalui ringangupakeang'E kụkerong nětěngkawira. 30 Ene sěngkalěndị epiạ taumata ruang katau i Musa rěduan Elia nětěngkasilo

LUKAS 9.31–41 195

su ralungu tualagě bọu sorga. I sire mạhumbisaran Yesusmạanung kapapohong'E seng tawe karěngụe lai sarungdalengang'E su Yerusalem. 31 (9:30) 32 Su tempo enei Petrus dingangu manga hapị e mětě kị, sěngkianuněngkapuko ringangu nakasilo si Yesus siměnnangdingangu ruang katau mạhundarisi dingang i Sie. 33 Ene piạe i rědua e mětětaleịen Yesus tangu i Petrus e kai něbera siYesus, "Tuang Guru, napiang koạ e i kite sini. Mapiangbei kami měndarisị sello tatěllu: sěmbaụ si Tuang, sěmbaụsi Musa ringangu sěmbaụ lai si Elia." (I Petrus něberakerene wěga wue kai apa iwěberane.) 34 Kuteu i Petruskạpěberane, piạ e winawa kụ nangěllung si sire, hakịu isire něngkatakụ. 35 Kuteu wọu winawa ene kinaringihěngihě měběbera, "Ini e Ahusě-Ku pinile-Ku. Pědaringihě

si Sie!" 36 Sarạeng ngihě ene nangědung, i sire nakasilọesi Yesus sěsane sene. Manga murit'i Yesus měngkateweněnděmmasu kěbị ene, dingangu tawe němpěběke sisai-sai apang kụ seng kinasilon sire. 37 Sěngkariọěllonei Yesus dingang i sire těllu murit'E kạpahunděsunge wọuwulude ene, kụ gapaěng u taumata lawo mạněnsomahěsi Yesus. 38 Sěngkatau ese bọu taloaran taumata lawọe něpalehe, "Tuang Guru, tulungko kakěllai anạku --kai mang sěmbaụ ene anạku e! 39 Kamageng rohkědalakị sumake si sie, i sie měngkatewe pěsěngkianuměpěpalehe ringangu wadang e iapěkěkahimběsọ ehakịu měněněbu mohonge. Rohkě ene měngkatewemạpakạbaụ i sie ringangu tawe suměbang bọu anune! 40 Iạseng bọu nědorong su manga murit'i Tuang, apạnokol'urohkě ene, kaiso i sire mang ta makakoạ." 41 I Yesussimimbang, "Balinewe malongkọ i kamene ini! I kamenemang těngadě taumata makakalubengkọ dingangu tawemangimang! Delaing kạděngụe Iạ harusě mětanạ dingangikamene ringangu mě ngkědang i kamene? Ramahịe

LUKAS 9.42–52 196

wawa anạu ene!" 42 Kuteu rariọ buhụe lụhaung si Yesus,rohkě dalakị e mapědědalahintụ i sie hakịu wadangemapěkakahimběsọe. Kụ i Yesus nangoro rohkě dalakị enepasěbang kụ dariọ e napiạe. Mase rariọ ene nịsasule siamange. 43 Kěbị taumata e mangkewen němpědalinaụnakasilo kawasan Duata e kawe kereng kawantuge. Sutempong i sire měngkatewe wědang měngkạherangunakasilo apang kěbị kěkoateng'E, ute i Yesus něhengetangsu manga murit'E, 44 "Pěkakěllako pakapia-pia kụ ariebekiwulei manga hengetang-Ku ini: Ahus'u Taumata e sarungisarakang su kawasan taumata e." 45Arawe manga murit'iYesus e tawe nakaěnna waweran'E e. Kụ halě ene měngkaimạdalirung si sire, madiringu i sire makaěnna. Kuteu i sireghụgoě makiwalong halě ene si Sie. 46 Su taloaran mangamurit'i Yesus měmpědědarendeh'u mạanung měnsang isaị e wọi sire kạguwakenge. 47 I Yesus masingkạu něnnansire, hakịu ene i Sie nangalạ sěngkatau rariọ kạdodọkụ niapararisịe su rěduh'E. 48Mase i Sie něhengetangsu manga murit'E, "I sai manarimạ u rariọ ini ualing uIạ e mangalene ute měnarimạ u Iạ. Kụ i sai měnarimạu Iạ e, ute měnarimạ i Sie kụ něndoloh'u Iạ e. Batụu isaing kakạdọdokang e su taloarang kamene e, i sie kaikạguwakenge!" 49 I Yohanes něberau, "Tuang, i kaminakasilo piạ tau mạnokolu setang su ralungu arengi Tuang,kụ i kami něsěding i sie, watụ u i sie walinewe wọ'i kite."50 "Abe pěsěding i sie," angkuěng i Yesus si Yohanesdingangu manga murit'i Yesus waline, "u i sai tawe rumokạsi kamene, ute su sěmběkang kamene." 51 Ene sarạengmaraning tempone i Yesus mahengke solong sorga, i Sienamutusě tadeạu makoạ solong Yerusalem. 52 Tangu i Sierimolohen tau niapangalimona si Sie. I sire apan nirolohěene nahundalengke, mase nahunsuě e su kampongsěmbaụ su Samaria mědeạu měndiahing kěbị ene si

LUKAS 9.53–10.3 197

Yesus. 53 Kaiso i sire su kampong ene tawe manarimạ iYesus, batụu mamben malahe-lahe u i Sie kawe kạdalengesolong Yerusalem. 54 Tangu, su tempong manga murit'iYesus kụ i Yakobus děduan Yohanes nasingkạeng halěene, i sire němpěberạ e, "Mawu, kawe Mawu mapulu,i kami měgahagho tadeạu piạ putung ěnae katěntungbọu langị kụ panutung si sire ini e?" 55 I Yesus něbiling,mase namalěndihě si rědua e. 56 Bọu e i sire něngkakoạ esolong kampong baline. 57 Kuteu i Yesus dingangu mangamurit'E kạpahundalenge, piạ tau něbera si Yesus, "Tuang,iạ mapulu tumole si Tuang suapạewen dalengangu e!" 58 IYesus simimbang, "Dalugě e piạ liange ringangu manụ ukinoaěng e piạ pangangěllungange, arawe Ahus'u Taumataute tawe u pangirulumang u těmbọ e." 59Mase i Yesusněhengetang su sěngkatau waline, "Tole e si Siạ." Arawetau e něbera, "Tuang balako iạ mapule kalimona mělěbingi amangku e." 60 Yesus simimbang, "Balạe taumata natee apělěbing u taumatane nate sěsane. Arawe i kau, rakọe kụ pangekeng habar'u Mawu Ruata seng nanětạ eněparenta." 61 Piạ lai sěngkatau waline něbera, "Tuang, iạmapulu tumole si Tuang, kụ balako iạ mapule kalimonamědeạu měkatạ." 62 Yesus něhengetang su tau ene, "Kụseng nanětạ němungkalang ěntana e, mase měbihusolong likude, ute tawe hinone makoạ komolangu umat'uMawu Ruata."

10 1 Bọu ene Mawu e naněbọ lai pitum pulo murit'Ewaline, mase něndoloh'i sire tahạ duang katau

niapangalamona si Sie su apan soa ringangu tampạsarung karěntaěng'E. 2 "Buane kụ sarung i pěnsạ emalawọ," angkuěng'E si sire, "arawe mamaměnsạekětạeng mahali. Batụu ene pěmpědorongke su Taghuangetadeạu i Sie měndoloh'u mělahalě e mědeạu manipowuane. 3Ho! dakọe pěmpahundalengke! kụ ene ěng! Iạ

LUKAS 10.4–13 198

měndoloh'i kamene tabidạu rumba sutaloaran dalugě.4Abe pěmpěbawa kawihu roitě, arau ponde arau sapatu.Abe pěngědung sutaloaran daleng kụ měmpětabeạ susarang sěngkatau. 5 Kamageng i kamene rumangeng suwale, pěmpěbera kalimona, 'Karimạko piạ pědaramesu wale ini.' 6 Kụ kereu sene piạ taumata mapulungpědarame, ute tạbeạu pědaramenu e měngkai matanạ sisie. Kereu tala ute, saụewe walị kapia tạbeạu pědaramenuene. 7 Kụ kěngkatanạ su wale sěmbaụ ene. Pěmpanarimạapang kụ nisiliwirě sene si kau, batụu i sai měměmunara ehinone wue makahombang bawaehe. Abe pěmpangalingbọu wale sěmbaụ solong bale waline. 8 Kereu i kameneruměnta su soa sěmbaụ kụ sene i kamene nitarimạdingangu mapia ute, kaěngke apang nisadia sene sikamene. 9Apakauleko taumata apang masasakị susoa ene kụ pěmpěhabarěko su taumata sene, 'MawuRuata e seng masanggidu tempone měparenta makoạDatu su taloarang kamene.' 10Arawe kamagengu ikamene ruměnta su soa sěmbaụ kụ sene tawe nitarimạute, pahunsěbang solong daleng kụ pěmpěbera,11 'Saralaing awulu soang kamene riměkạ su laed'i kamie, tontongangbeng kami e makoạ ta ala si kamene. Kụkěngkasingkạko u kai seng maranin tempone MawuKasěllahenge manětạ měparenta makoạ Datu su taloarangkamene!' 12 Pětahěndungko, su Ěllong Kiamatě, tau Sodomsarungbe limembong kalowokange ampungang u MawuRuata sulungu taumatan soa ene!" 13 "Kaěngkěhangi kamene, Korazim! Dingangu kaěngkěhang i kameneBetsaida! Kereu manga apa makạlaherang kụ seng nikakoạsu taloarang dua e seng nịkakoạ su soan Tirus dinganguSidon ěngkudeng manga taumata pai sene seng marěngụněmpětobatě bọu kalawọu rosan sire, kụ němpěluhengpakeangu lutu ringangu němpěnawuh'u awulě su wowon

LUKAS 10.14–23 199

těmbo i sire. 14Maěndokangbe tau Tirus dingangu Sidonampungang u Mawu Ruata sulungu i kamene, su ĚllongKiamatě. 15Dingangu i kamene Kapernaum! I kamenemạngiralingu i kamene kai sarung masapuạ solong sorga?Tala! I kamene sarung irěmme sarang naraka!" 16MaseMawu Yesus něhengetang su manga murit'E, "I saindụdaringihě si kamene, rudaringihě Siạ. I sai mạnuhud'ikamene, kai manuhudu Iạ, kụ lai mạnuhud'i Sie rimolohuIạ e." 17 I sire pitum pulo muritě e něngkawalịbe ringangunaungi sire maraluasě kahěngang. "Mawu," angkuěng isire, "kalingung manga rohkě daralakị e sụsasuměllung sikami kahiang pěmamarentang kami e si sire su areng uMawu!" 18Mawu Yesus simimbang, "Iạ e nakasilo setangěnnae nanawo wọu langị kere kilạ. 19 Kěngkasingkạko! Ikamene seng Takụ nionggotangu kawasa tadeạu i kamenemakatahịda těmpu ringangu i ninangu lipang dingangkewemamědi kạguwạu wuntuangu rokạ, kụ mambeng tamakapěkapura si kamene. 20Maning seng kerene, abepahuluasě ualingu manga rohkě daralakị e sụsasuměllungsi kamene. Ěndokang i kamene pěmpahuluasu u arengi kamene mạbawohe su sorga." 21 Su orasě ene laii Yesus limuasu Rohkě u Ruata e někaradiahang siSie. I Yesus něhengetang, "Amang, Mawu kawasanglangị dingangu dunia! Iạ makịtarimakase si Kau watụu kěbị ini ipakạpěnis'u taumata mapapande ringangumatatahuěnna, kaiso kareạu mang nilahe u su kalawọutaumata reng ta nạsikola. Ene e makaluasě naung iAmang. 22 Pa kụ sạbarang seng nisarakang i Amang si Siạ.Taweu sarang sěngkatau masingkạ u Ahusě kětạewen iAmang'E. Taweu lai masingkạ i Amang mantịewen Ahusěe dingangu i saịewen i kapulung Ahusě e pělahekangu iAmang'E." 23Mase i Yesus něbihu su manga murit'E, bọuene něhengetang si sire hala, "Kariangkamang i kamene

LUKAS 10.24–34 200

watụ u seng nakasilo apan nikasilong kamene orasě ini.24 Kai pětahěndung bue: Lawọ nabi ringangu ratu mapulumakasilo apang kinasilong kamene orasě ini, kaiso taweikasilon sire. I sire mapulu rumaringihě apang kinaringih'ikamene orasě ini, kaiso tawe ikaringih'i sire." 25 Bọu epiạ sěngkatau mananěn ro agama něbuạ měnangkạsi Yesus. I sie nakiwalo, "Tuang Guru, kai měkapurạeiạ e tadeạu makahombang pěbawiahě patutuneringangu kakalě e?" 26 I Yesus simimbang, "Apa tangumạbawohe su ralungu Winohe Susi? Kerea něnnanusu halě ene?" 27 Tau ene simimbang, "KěndagěkonMawu Ruatanu ringangu kạguwạu naungu, ringangukạguwạu kuat'u kụ dingangu kaguwạu laěnnanu kụkěndagěkong kasanggidangu měsulungu i kau kuměndaguwatangengu." 28 "Sasimbangu e nihino," angkuěng iYesus. "Pěkoạko kerene kụ i kau sarung měbiahě."29 Kai mananěn ro agama ene mapulu mětěngkahinombatangenge. I sie nakiwalo, "I sai wue kasanggidangkue?" 30 Yesus simimbang, "Piạ sěngkatau ese diměsungbọu Yerusalem solong Yerikho. Su taloaran daleng i sienihombangengu taha pěngaho, nihampasě kalawọurarotonge, nịbawawěbahě sarang masarạ mate, maseniwala ralimbatange su raleng dingangu lese e ghěguwạ.31Něsarětạ u lai sěngkatau imang narěsungu raleng ene.Kuteu i sie nakasilọe tau ene, i sie měngkatewe limihipai wọu sěmběkane kụ měngkai rimaleng. 32 Kerenelai ringangu sěngkatau hiten tau Lewi e ruděsungsene, suapạewen nikasilone tau ene, nihaungangekapěpěpatehe si sie. Kaiso i sie nětěngkaghea sarangsěmběkan daleng, mase měngkate rimaleng. 33Arawewọu ene piạko lai sěngkatau wọu Samaria nasahesuraleng ene. Sarạeng kinasilone tau ene, ute naungeměngkatewe někakalěkaden tatalěntụ. 34 Kụ měngkatewe

LUKAS 10.35–11.2 201

tamai himaung tau e mase namurěsi manga lese eniuhasu anggorě kụ niundangengu lana, bọu e naměkisěmanga lese ene. Mase i sie něnduịu tau ene su wowongkalidene sěsane, kụ niěntudě su wale kawawunakengdingangu nipạduliange. 35 Sěngkariọěllone i sie něngukahědoitě salaka ruang kalěpa kụ nitěgone su taghuanguwale e apidu něbera, 'Padulie wue i sie kụ apạewengmanga wawaehě baline ute, sarung takụ baehang kereuiạ mawalị kapia sini.' " 36 Bọu e i Yesus něngěnsueengběkene ringangu kakiwalo ini, "Bọu i sire těllu ene i saịe su ěnnanu nakoạ kere tau kasanggidange wọu taunihampasě e?" 37Mananěn ro agama e nikiwalonguene simimbang, "Tau kụ seng malěntụ u tau ene!" "Ho,dakọe kụ pěkoạ e kerene lai!" angkuěng i Yesus. 38 Bọue i Yesus dingangu manga murit'E něsaụewe rimalengkụ narěntạ e su kampong sěmbaụ. Sene piạ sěngkatauwawine arenge i Marta, nighausang i Sie solong balene.39 I Marta piạ tuarine arenge i Maria. I Maria e kimaiangkemaraning Mawu Yesus dụdaringihě manga těn ron'E.40Arawe i Marta e měngkatewe matasibung halě u wale.I sie himaung si Yesus kụ něbera, "Mawu, apa Mawu taměsasěmpị si Maria naněntangu halě pinakihalě si siạsěsaku? Dolohěko i sie pětulungu iạ!" 41 "Marta, Marta!"angkuěngu Mawu. "I kau měngkatewe ghụgěnggangdingangu tasibu mětě něnnan halě lawọ; 42 sěmbaliauhalě kahumotongange mang sěmbaụ. Kụ i Maria sengnamile apang kapiaěnge, kụ tawe sarung ikaalạ wọ'i sie."

11 1 Su sěnsule tempo i Yesus měkěkaliomaneng sutampạ sěmpalang. Sarạeng nasueng kaliomanenge

tangu, sěngkatau wọu taloarang manga murit'E něbera,"Mawu kěnang těn roi i kami měkaliomaneng kereewe iYohanes naněn ro manga murite měmpěkaliomaneng."2 Tangu i Yesus něhengetang si sire, "Kereu i kamene

LUKAS 11.3–13 202

měmpěkalioameng ute, pěmpěbera kere ini, 'Amang, iKau e Ruata mang Sěmbaụ. Karimạko i Kau sěsěmbaěngdingangu lěadateng. 3Gělirengkon biah'i kami měllo-měllokereewe ghěgausang i kami. 4Ampungeko kalawọurosang kami, batụu i kami lai měngěngampung sutaumata apan měmpěsěsala si kami. Dingangu abewala i kami kailangengu pangangimang su tempong ikami sěsalukateng.' " 5 Yesus něhengetang su mangamurit'E, "Kereu piạ sěngkatau wọu taloarang kamenekụ makoạ solong balen hapịe kěkaloarane kụ měberau,'Hapị, měngědangko borotě u těllum baụ, 6 u piạkohapịku kạlěngange wuhu-wuhu rarangeng su wale kụ iạe tawe u ipěsake si sie!' 7 Kụ kereu hapị u nirěntaěnguene sumimbang kere ini, wọu ralungu walene, 'Abepětaghali si siạ! Tukadě seng nịpapale kụ i kami tahanạkai seng mě kị. Iạ tawe makawangung dingangu tawemakaghěllịu apa-apa si kau.' " 8 "Mase kerea?" angkuěngi Yesus tuhụe. "Iạ maulị! Maningbe lai i kau hapịe, kaimang tawe mapulu i sie měbangung dingangu měgěllịuapa-apa si kau. Kai ualingu i kau měngkate hanesěmědědorong dingangu wěgawen mamea e ute maralemang měbangung kụ mangonggọu apang gausangu. 9 Kụ,Iạ měbera si kamene: Pěmpědorongke, tangu i kamenesarung onggolang; pěmpědeạ, kụ i kamene sarungmakareạ; pěmpanengkohě kụ tukadě e sarung topeěng.10Ualingu i sai měgausě e sarung makatarimạ; i sai mědeạsarung makahombang, dingangu i sai manengkelě esarung topeěng. 11 Sutaloarang kamene, apa piạ i amangkụ měgěllị u těmpu su anạ e, kereu i sie mědorongkinạ? 12Arau měgěllịu wakunang kereu i sie mědorongtělluhě? 13Maningbe i kamene ralakị, i kamene masingkạlai měgěllị u apang mapia su anạu. Dumakelengbe lai iAmang su Sorga! I Sie sarung mangonggọ u Rohkě'E si

LUKAS 11.14–23 203

sire apan měgěgausě si Sie!" 14 Piạ su sahěllo, i Yesusmạnokolu rohkě dalakị bọu sěngkatau mou. Sarạengrohkě dalakị ene siměbang, tau e nanětạe nakawera.Lawọ taumata mangkewen měngkạherang, 15 kaisopiạ u němpěbera, "I Sie makạpěnokolu rohkě dalakị eualingu kawasang Beelzebul těmbonangu rohkě dalakịe." 16 Piạ lai i sire waline kụ mapulu měmpěnangkạsi Yesus, kụ i sire mědědorong tadeạu i Sie apěkěkoạsěmbaụ tanda makạlaherang kere makoạ ta alang kai iSie riměnta wọu anun Duata. 17 Kai i Yesus masingkạuněnnan sire. Tangu i Sie něhengetang si sire, "Kereu

piạ kararatuang sěmbaụ kụ napahiạ su ralungu pirangkamonaěng kụ mědědaralai sěmbaụ su waline utekararatuang ene tawe tumei. Dingangu anạ u sěmbaụkụ napahiạ-pahiạ ringangu lai mědědaralai sěmbaụsu waline sarung magholang. 18 Kerene lai su ralungukararatuangu setang; kereu piạ sěngkamonaěng měndokạlai kamonaěnge waline, ute kararatuang ene mambemmahaka. I kamene němpěbera u Iạ manokolu rohkědalakị ualingu kawasan Beelzebul. 19 Kamageng kerenekai ringangu kawasang sai wue manga murit'u manokolěrohkě daralakị e? Manga murit'u e sěsane napakalaheu i kamene kawe něsala! 20Arawe Iạ e nanokolu rohkědalakị dingangu kawasang Duata kụ ene mangalem MawuRuata e seng kạpěnětạe měparenta sutaloarang kamene.21 Kereu sěngkatau matoghasě dingangu mangkewenněpapanganghidě na mu mělěhapa walene sěsane tangukalawọu rarotonge tawe měkapura. 22 Kai kereu piạ usěngkatau limembong katoghase měndokạ dingangumamatạ si sie, tangu tau limembong matoghasě enemangalạ pa kụ aghidě nạung pạngumbalaěngu taghuangbale e, mase měpapahiạu kalawọu sạbarang ene. 23 Isain baline ringang-Ku, mamben těngadě dumokạ

LUKAS 11.24–32 204

Siạ, kụ i sain tawe měsumbala si Siạ ute mambengmakagholang halě-Ku!" 24 "Kamagengu rohkě dalakị emaněntang u pěsěngkatau, rohkě ene mětětěllạmaengsu wanua mamara mang kạpědeạ e tampạ pangiruleng,kaiso i sie mang makahombang. Ualingu ene i sieněberau, 'Iạ měsule e su waleku takụ nilintukang!' 25 Sutempo i sie masongọe sene, sěngkahombange walee nawurěsi ringangu maatorě. 26Mase i sie rimalengkụ němaringang i sire pitu rohkě baline kụ limembongkaralaị e wọ'i sie. Bọu e i sire nahunsuě e su ralungu tauene kụ něngkatanạ sene. Dingangu samurine kakakoạu tau ene měngkate limembong dalaị bọu kalamona."27 Sarạeng i Yesus něhengetang kerene sěngkatauwawine wọu taloaran taumata lawọ ene něbera si Yesus,"Kariangkamang bawine kụ nipěpohiama ringangunisusuang'U!" 28Arawe i Yesus simimbang, "Měngkailimembong makariangkamang i saing kụ mararingihěsu hengetangu Mawu ringangu měkěkoạ ene!" 29 Enepiạ e ghapaěngu taumata lawọ e kapětětalipurunge siYesus, i Sie naněpaseng hengetang'E angkuěng, "Kaiapa karalakị umatě orasě ini. I sire měgěgausě tandamakạlaherang tadeạu i sire měmpangimang si Siạ,kaiso i sire tawe onggotang sarang kạdiongeng sěmbaụ,kětạewen tandang kalaherangu Nabi Yunus. 30 KereeweNabi Yunus nạung nakoạ kalaherang su taumatan soanNiniwe, kerene lai Ahus'u Taumata sarung makoạ sěmbaụtandang kalaherang baugu taumata su tempo ini. 31 SuĚllong Kiamatě Datum banuan sěmběkan Timuhě sarungměbangung dingangkewengmanga taumatang orasě ini kụmangěnsilě si sire. Kai mědeạu makakaringihě kapandenSalomo e, Datu ene hinong dumaleng marau kahěngangbọu pondol'u dunia. Arawe ěndaung orasě ini piạ lailimembong kasariane wọ'i Salomo. 32 Su Ěllong Kiamatě

LUKAS 11.33–42 205

taumatan Niniwe sarung měbangung sěngkakawangungdingangkewen taumatan orasě ini kụ měngěnsilě si sire,batụu tau Niniwe e němpětobatě bọu manga rosan sirepiạ i Yunus e něnasa si sire. Kuteu ěndaung sini e kai nạungpiạ u limembong kasariane wọ'i Yunus." 33 "Tawe apataumata měndikọ solo mase takateng arau nilingkuwanguwěnsadě. I sie hinong maměllọu solo ene su pěnanoloěngmědeạu apam mahunsuě makasilowe tualagě. 34Mata ekai solom badang. Kereu matanu e mapia, ute kạguwạuwadangu e měngkawe matualagě. Arawe kereu matanu emarěndung ute kaguwạu wadangu e malaing marěndung.35Ualingu ene pakapia wue, mạdiring tualagě si kaue makoạ kararěndung. 36 Kereu kạguwạu wadangu ematualagě kụ taweu sarang sěmpalang marěndung, uteměngkatewe ma watu sěngkakatualagě měsulungkewenkereu i kau kasaramengu tualag'u solo e." 37 Sarạeng iYesus nasueen hengetang'E, kuteu sěngkatau Farisi něnotěi Sie kumaěng su walene. Tangu i Yesus rimangeng kụkimaěng sene. 38 Tau Farisi měngkate rimalinaụ nakasilo siYesus tawe manga nanguhasě liman'E kalimona, tụtuhụahan agama. 39Ualingu ene Mawu e něhengetang si

sie, "I kamene mang kahěngang tau Farisi nanarangmanguhasě lainumang dingangu talětugu lamạ, arawe suralung i kamene kawe napeneu pěngangahěbụ dingangukararalaị. 40 I kamene kai wodo! Kụ kai walinewe MawuRuata ho někoạ likude ene malaing dalunge? 41 Kụapan su ralungu lainumang dingangu kakěntulang enee kai harusě ionggọ i kamene su manga tau kasiang.Dingangu kakakoạ ene kěbị sarung makawurěsi sikamene. 42 Kaěngkěhang i kamene tau Farisi! I kamenemạngonggọu katahạpulong kapahiakeng bọu sasuang ikamene kere manga salasi ringangu walakama arau laimanga rampa waline su Mawu Ruata e, arawe kaadilě

LUKAS 11.43–52 206

dingangu kakěndagě su Mawu Ruata e lělihiang i kamene.Sěmbaliau kai ene hinone sěmpikang i kamene ringanguabe pamalan lai waline. 43 Kaěngkěhang i kamene tauFarisi! I kamene puluang kumaiang su tampạ kapiangesu waleng pěkakaliomanengang dingangu puluangtabeakeng su manga pasarě. 44 Kaěngkěhang i kamene! Ikamene měsulungu lěbing tạu pěkiralaěnge kụ lělindangutaumata ualingu ta kinahěnganeng." 45 Piạ e sěngkataumananěn rong agama něbera si Yesus, "Tuang Guru,ualingu waweranu ene, i Tuang e malaing nakasamedě sikami!" 46Mawu Yesus simimbang, "Kaěngkěhang i kamenelai, manga mananěn rong agama! I kamene měněnuntụmanga halě masasěgadě dingangu mělělěngkangu atorangmawawěhạ, arawe i kamene hala mang tawe makatulungsarang manga kạdodọ-dodọ su apan tumatuhụe.47 Kaěngkěhang i kamene! I kamene měmpěkěkoạ ěndụu watung manga nabi, u mahuneu mang nipateng mangai upung i kamene. 48 Kụ i kamene hala nangaku u ikamene lělahimpuluangu apan seng nikoạ u manga iupung i kamene; mambeng i sire němpamate manganabi e kụ mang i kamene měmpěkoạ ěndụ u watune.49 Kai ene hakịu Kapelesan Mawu Ruata e něbera, 'Iạsarung měndolohě si sire manga nabi ringangu mangararolohang-Ku; sěnggạ e sarung pateěng dingangu sěnggạewue sarung tumbiagheng!' 50Mawu Ruata e někoạ kerenee mědeạu taumata orasě ini e ihukung ualingu pěmamateseng nikoạ su pa kụ nabi rokeng pamamahětang dunia,51 nanětạ bọu pěmamate si Habel sarạeweng pěmamatesi Zakharia, kụ nariadi su wěllạ u pananěmbaěngeringangu Walem Mawu Ruata. Pěmpangimangko:Taumatang orasě ini mambeng ihukung ualingu kěbịene. 52 Kaěngkěhang i kamene manga mananěn rongagama! Kakunsịu mamuka tukad'u kasingkạ e mạdaresọ

LUKAS 11.53–12.8 207

si kamene, arawe i kamene hala mạdiri měmpahunsuě suralunge mědeạu makaěbạ kasingkạ ene. Su sěmběkane ikamene měngkate měnahaghe taumata apạewen mapulusumuě!" 53 Ene, sarạeng i Yesus naněntangu tampạ ene,manga mananěn rong agama ringangu manga tau Farisie němpěbuheang maihạ si Yesus. Kụ i sire nanětạ eměngěngalạ bera si Sie tadeạu i Sie měbisarang kalawọusạbarang. 54 Kụ su tempo ene i sire kapěpěpatehe si Siemapia-pia waugu pěnamekangu sala su apan mangawawera-Ne.

12 1Měngkatewe ringangu hiwune kalawọutaumata měmpěsěsasěngkilě hakịu seng piạ

u kěkatahidaěng laede. Těntalang manga taumatareng měmpědědahěmung, i Yesus něhengetang sumanga murit'E, "Pěmpěteghang bue su lahaes'u tauFarisi, mangalene i sire kai měmpạmělle. 2 Tawe apamạlahěmbung kụ tawe lekesang dingangu tawe apamạdalirung kụ tawe kasingkateng. 3Apan niwerangkamene su tempong hěbi sarung karingihě su tempongěllo; kụ apạewen nisiang i kamene su ralungu kamarěmakakunsị sarung iwohang pakapěpidě." 4 "Mangahapị pěmpětahěndung bue! Abe katakụ si sire apanměmpạmate wadange, kaiso kawe tawe makapěkapuramapaliung ene. 5Mapiangbe Iạ maněn ro si kamene isai hinong ikěkatakụ i kamene. Kěngkatakụ su MawuRuata! Watụ u wọuten namate, i Sie kawasa lai měhipesu ralungu naraka! Pěmpangimangke u kai i Sie hinongikatakụ i kamene. 6Hěnggeng limambaụ iwěbalụ su roitěkararodokange ruang kalěpa. Maningbe kerene taweusarang sěmbaụ kawuleěngu Mawu Ruata. 7 Saralaing utạsu těmbọ mang kạdarekeng kěbị, ualingu ene abe katakụ;i kamene limembowen maarěga wọu manga hěnggeng!"8 "Pěmpětahěndungko pakapia-pia: I sai mangakum

LUKAS 12.9–18 208

batangenge su těngong lawọ u i sie kai muritě-Ku ute, isie sarulaing iakung Ahus'u Taumata e su těngon mangamalạekat'u Mawu Ruata e. 9Arawe i sai měsunial'u Iạe su těngon taumata e u i sie kai muritě-Ku e tangu i siesarulaing ipěsunialě su těngon manga malạekat'u MawuRuata e. 10 Kamageng i sai měberang sěngkamohongipěndokạ Ahus'u Taumata e, i sie rembeng ampungang;arawe kereu i sie kai měhinakang Rohkě u Ruata e, i sietawe kaampungang. 11 Kereu i kamene iěntudě sarangmanga waleng pěkakaliomanengang kụ ipakihukungsu těngon těmbonangu kawanua arau měngangawasaute, abe ghěnggang u měnsang kereapa wue i kamenemětahutěndạu watangeng arau kai hinong sumimbangkereapa. 12U wawera hinong ipěberang kamene esarungbe těn roěngu Rohkě u Ruata si kamene sutempone." 13 Sěngkatau wọu taloaran taumata lawọ eněbera si Yesus, "Tuang Guru, kěnnangko i Tuang pěberasu tuhangku, iạ gěllirengkon sěmbạgeang bọu arětạtatěntang i amang i kami." 14Mawu Yesus simimbang, "Isai wue něnduị Siạ makoạ mělahukung arau měmamahiạpusakạ sutaloaran dua?" 15Mase su kěbị taumata apanene sene i Yesus něhengetang, "Pěmpěteghang dingangupakarariagạ bue, i kamene kumbahangbe maanggang.U pěbawiah'u taumata e walinewe kahiang kakakalạe, maningbe lai rarotonge mạhěmpaliu." 16Mase iYesus něběkem papinintu ini, "Piạ e sěngkatau kalạ. Isie piạ ěntanane kụ měgěgěsi malawọ. 17 Tau kalạ eneměsěsipirě su ralungu naunge, 'Seng tawe apa tampạ laipěngomolangu ghěsing ěntanaku. Kụ kai měkapurạe iạe?' 18 Bọu e i sie měngkate saụ mạngěnna kụ něbera e suralungu naunge, 'Ah! Iạ piạbe akalěku; manga gudangkue sarung takụ golangeng mase takụ koateng limembongkaguwạe. Su tampạ ene takụ pěngomolang kalawọu

LUKAS 12.19–29 209

gandung dingangu pa kụ darotongku waline. 19 Tanguiạ sarung měbera su watangengku: I kau nakauntung!Kalawọu apang mapia seng tětaghuanengu ringangutawe sarung kasueěnge karěngụewen taung mědědaliuntaung. Pangiroloko! Kaěngko ringangu panginungko kụtemangeko wiahu!' 20Arawe Mawu Ruata e něhengetangsi sie, 'Ei tungkọ! Sěhěbi ini e lai i kau sarung mate, masei sai wue sarung makaěbạ kěbị kakakalạ u seng niriahinue?' 21 Kerene kakakoạ u apan taumata mědědeạu makalạbaụgu watangenge hala, kaiso tawe mětěngkakalạ sumatan Duata." 22Mase i Yesus něhengetang su mangamurit'E, "Ualingu ene hakịu Iạ e něhengetang, 'Abeghěnggangu pěbawiahu, měnsang i kamene kai kumaěnga ringangu měpakeangu a.' 23 Pěbawiahě e limembowenbọu laidopě dingangu wadange limembowen bọupakeang. 24 Ta ngangko manga manụ gaga! I sire tawemangangasị, dingangu tawe mananipo, tawe lai mangagudange arau pěndaresokangu ěmme. AraweMawu Ruatamang mělěhiking si sire! I kamene limembong maarěgawọu manga manụ u kinoaěng. 25 I sai wue wọu taloarangkamene kahiang ghěnggange makạkasěmpụ umurěmaning kětạeng kadodọ? 26 Kereu halě kakạdodokangemang tawe ikakoạ i kamene, unụe ghuměnggangu mangahalě baline? 27 Ta ngangko! Kereapa manga ghaloghongemuwo něbungang, kuteu manga bungang ene e tawe

mělahalě, dingangu tawe měkakahiwuang. Arawe laiRatu i Salomo e kereeng kakalạ e tawe měpapakeangkere manga bungang ene kahole e. 28Děmpugě suralonemuwo su sahěllo ini e kụ sěngkariọěllone nịtatutung.

Arawe Mawu Ruata e mělělěnggihě děmpugě ene kerengkahole e. Dumakelengbe i kamene! Kuteu i kamene kailome pangangimange! 29 Kụ abe ghěnggang dinganguměbingo měnsang i kamene kumaěng a ringangu

LUKAS 12.30–41 210

manginung a! 30Manga halě tamai ene rědareakenguapan taumata wěgam Mawu Ruata. Sumbaliau i Amangue masingkạ u i kamene mambeng měsěsalimae pa kụene. 31 Kaiso i kamene hinong měsěsěmpị tadeạu MawuRuata měkawasa su pěbawiahu, kụ apạewen balineute, malaing ionggọ u Mawu Ruata si kamene." 32 "Ikamene maningbe rekenange mahali, kai abe katakụ!U i Amang i kamene e maluasě mangonggọu alamat'Ewọu Kararatuang'E. 33 Balụ e rarotong i kamene kụonggọko manga roite su tau kasiang. Pěkoạko kawihě tamalahene baugu watangengu e, mangalene arětạ maresọsu sorga. Arětạ ene tawe mailang ualingu tahatako etawe makapěngalạ dingangu uane tawe makapěnggolọ.34U suapan piạ arětạ u e, naungu e malaing sene!"35 "Pakarariahi wue tumatěngo pa kụ sạbarang. I kameneměngkai hinong měmpěpakeang dingangu solonu hanesědụděllị, 36měsulungu manga ěllang kụ měmpạngampalěmawune měbalị bọu saliwangu pěkakawing. Kereumawune měbalị kụ manengkelě tukadě e, tangu i siresarung manope tukadě. 37Apạe mauntu manga ěllangkụ kěkaěbakeng měmpělělukadě su tempon mawunesumongo. Pěmpangimangko: Mawu ene sarung mědariahikụ měngorọ e manga ěllange apạkaiang, kụ bọu enei sie měsiliwirě. 38Apạ e mauntu manga ěllang enekereu mawun sire ene kụ nakaěbạ si sire kạpěngampalemaningbe lai i sie simongo kěkaloarane, arau maraningkalonge! 39 Pětahěndungko ini! Kereu manga taghuanguwale masingkạ u orasě děntaěngu tahatako e, i siesarung měndiagạ takadeạu tahatako e tawe makasuěsu ralungu walene. 40Hakịu ene i kamene malaingpakarariahi, u Ahus'u Taumata e sarung duměnta sutempo ta laan wang i kamene." 41 "Mawu, apa wuetěn ro ene monane si kami arau su kěbị taumata?"

LUKAS 12.42–53 211

angkuěng i Petrus. 42Mawu simimbang, "I sai ěllangmasa a ringangu matahuěnna hakịu niruị u mawuneiapạněmbonang manga ěllange waline iapạngonggọ ukaěng si sire su tempone? 43 Kariangkamang ěllang enekereu mawune měsule kụ kěkaěbakeng i sie kạpěkoạemunarane! 44 Pěmpangimangko: Mawu ene sarungměnduị i sie manahimata pa kụ darotonge. 45 Kaiso kereuěllang ene kụ kai měbera su ralungu naunge, 'Mawuku ewědang diọ mararěnna ruměnta,' mase i sie měngkateměměmahang kalawọu manga ěllange kụ kumaěngdingangu měnginung sarang miwukang, 46 tangu mawunesarung duměnta su ěllo ringangu orasě ta kinahěnganeng.Kụ ěllang ene sarung těn roěngu papahang bọu mawune,ringangu koateng kere někoạ taumata tawe sa ane suRuata. 47 Ěllang kụ masingkạ u kapulun mawune kaisotawe nědariahi ringangu tawe lai někoạ muhụewekapulun mawune, sarung pahangengu raliwara maněnggạ.48Arawe ěllang nạung běgang kapulung mawune, bọuene měkěkoạ halě tawe mělahino hakịu hinong liwaranguraliwara riọ mahaěng. U i sain seng nionggolang lawọsarulaing paghěleěng lawọ. Kụ i sain piněnarakanengulawọ saunengke wue panětulang limembong kakěpale."49 "Iạ duměnta mapakahěngisu dunia ini. Apa kapia kereuputunge seng dụděllị! 50 Bědang piạ kasasusa masariahinon Takụ dalengang. Ene naung-Ku e měngkate apamaghěnggang těntalang ene wědang ta nakoạ. 51 Su naungi kamene Iạ duměnta e kai měbawa pědarame su dunia e?Tala, balinewe pědarame kaiso kawe pědaralaị. 52Manětạbọu ini e, dalohom bale limangkatau e sarung mědarokạ,těllungkatau sarung dumokạ duang katau arau ruang kataurumokạ těllungkatau. 53 I amang sarung dumokạ anạe esedingangu anạ e ese dumokạ si amange. I ninange sarungdumokạ anạ e wawine kụ anạe wawine rumokạ si ninange.

LUKAS 12.54–13.4 212

I ninange kinara ngang sarung dumokạ anạ e mirara ng,kụ anạ e mirara ng dumokạ si ninange kinara ngang."54Mawu Yesus něhengetang lai su taumata lawọ, "Kereu ikamene makạsilo winawa masapuạ su puěngu wahe ute,i kamene apid'u měmpěbera u, 'Sarung dumasehě.' Kụmang kahěngang-hěngang mětahi . 55 Kereu i kamenemakapěndang u anging tumiụ bọu muhě ute, i kameneměmpěberau, 'Sarung měpědisě.' Kụ mang makoạ kerene.56 I kamene kai puluang měmělle! I kamene makaka kạbue kakakoạ u wanua mạeng měmpěpatehě kakakoạu langị dingangu dunia. Kawe unụe manga ta alantempo ini tawe ika kạ i kamene?" 57 "Kawe unụe taweikaputusi kamene hala e halě u katulidě e? 58 Kereupiạ taumata mangaduhang i kamene su mělahukung,ute pěkakereapa wue sěngapang botonge pěngěnsuepa kụ halě ene těntalang i kamene deng bědang sutaloaran dalenge. Kamageng tala ute, kiwuạu i sie kaimamoleng i kamene solong těngon mělahukung kụ sarungměnarakang i kamene su polisi, kụ měnowang kamene suralungu tahungkụ. 59 Pěmpangimangko! I kamene tawemakasěbang bọu tahungkụ těntalang une su ralungunaung bědang ta nasue."

13 1 Su orasě ene taumata e němpěběke si Yesusmạulịu pirang katau tau Galilea nịpapaten Pilatusě

e, piạ e i sire němpěbawa sasěmba su Mawu Ruatae. 2 Kapě něnnaneng běke ene i Yesus simimbangke,"Batụu tau Galilea e nịpapate kerene ute su naungi kamene i sire kai limembong kawarạdosane wọupa kụ tau Galilea waline? 3Mambeng baline wue! Kaisopětahěndungko: kereu i kamene tawe měmpětobatěbọu kalawọu rosang kamene ute, i kamene kěbị sarungmate lai měsulung i sire. 4 Kụ kereapa ngae habar'i siremapulo ualu su kataune nate su Siloam, su tempon candi

LUKAS 13.5–15 213

e naěnsạ si sire? Su naung i kamene ene kai nanodeu i sirelimembo waradosa wọu pa kụ taumata waline mạtanạsu Yerusalem? 5Mambeng tala wue! Sěnsuleko lai Iạmělun ngihě: Kereu i kamene tawe měmpětobatě bọukalawọu rosanu, i kamene kěbị malaing mate kerene."6 Bọu ene i Yesus něběken lai papinintu ini, "Kai nạungpiạ sěngkatau kụ piạ arane sěngkalu su wawaelanguanggorě e. Sěnsule tempo riměntạ e i sie mědědeạe wuane, kuteu tawe nakahombang sarang sěmbaụ.7 Kuteu, i sie něberạ e su mandorě u sasuange, 'Kěllạe,seng těllu taung iạ dụděnta mědědeạ buang ara ěndaị e,kuteu mang ta makalaěbạ maning sěmbaụ. Tuwangke kalue! I sie kětạeng mạngěnsue tawang ěntana e!' 8Arawemandorě u sasuang ene simimbang, 'Walạe i sie patuwosěntaung ini lai, Mawu. Iạ deng měmacolě ěntana pakalikụmase pětahoěngu pupukě. 9Měnsang i sie reng měbuasu taung mahi e. Kereu mang tala, ute buhụe Mawuměngoro pakituwang.' " 10 Su ěllon Sabatě sěmbaụ, iYesus naněn ro su walem pěkakaliomanengang. 11 Senepiạ sěngkatau wawine kụ seng mapulo ualu su taungemasakị, watụ u piạ rohkě dalakị su ralungu watangenge.Bawine ene wětụ kụ mambeng tawe makararisị matei.12 Ene i Yesus nakasilọe, měngkatewe kimui, "E wawine,i kau seng naliu wọu sakịu!" 13Mase i Yesus naněllidenliman'E su wawine ene kụ su tempo ene lai i sie nakararisịmatei-tei, kụ nědalo Mawu Ruata e. 14 Těmbonangu kanisaene limangehě batụu i Yesus napakapian tau ene su ěllonSabatě, ualingu ene i sie něhengetang si sire, "Ěnnunguěllo wue ipěkaradiahang; kụ děntako su apan ěllo enemakisalimae u wadang, abe kawe su ěllon Sabatě!"15Mawu e simimbang, "I kamene ini e tahapěmělle! Suěllon Sabatě kěbị taumata měngkai masịlukan sapine araukalidene wọu kandange mase lěahakeng iapạnginung.

LUKAS 13.16–27 21416 Kụ ěndaị sini e kai piạ sěngkatau wawine hěntongAbraham, kụ seng mapulo ualu su taunge karěngụemạlahapusě su setang. Unụe i sie tawe hinon lukaěng bọulahapusě e su ěllon Sabatě e?" 17 Sasimbangi Yesus enekai nakamea si sire apan dụdokạ si Yesus; arawe taumatalawọ baline lụluasě makạsilo pa kụ munara mawantugěkěkoateng i Yesus. 18 I Yesus nakiwalo, "Kereu Mawu Ruatae měparenta kai kereapa kakakoạ e? Kai Takụ isihing suapa ngae? 19 Kakakoạ e měsulungu papinintu ini. Bakịusasawi sěmbaụ nisawuh'u sěngkatau su waelě. Bakị ehimětị mase nariadi kalu, kụ manga manụ u winalangenge někoạ saleh'i sire su manga lelange." 20 Sěnsuleko lai iYesus nakiwalo, "KereuMawu Ruata e měparenta, kai Takụisihing su apa ngae kakakoạ e? 21 Kakakoạ e měsulungulahaesě nialạ u tau wawine mase nilaụ e su tapoěng ěpạu pulo su litere, sarangkewe muwo kěbị." 22 Suraralengi Yesus nakoạ solong Yerusalem, i Yesus dimalengsimahe manga soa ringangu manga kampong mangkạpěněn rone. 23Mase piạ tau nakiwalo si Sie, "Tuang,mang mahali ngae taumata masalamatě e ěng?" MawuYesus simimbang, 24 "Pěmpětatětehě sěngapam botongesumuě u sasuěkang mahepọ e. Watụ u, pětahěndung!Lawọ taumata sarung měmpědeạ u mahunsuě kuteu tawemakapahunsuě. 25 Su tempon taghuangu wale seng něbuạkụ namale tukadě e, i kamene mahundarisị ete su likudekụ manětạe měmpanengkohě apid'u kạpěberane, 'Mawu,topeiko tukadě i kami!' Mawu e sarung sumimbang, 'Iạběgaweng kamene měnsang bọu a!' 26 I kamene sarungsumimbang, 'I kami e nạung bọu kimaěng dinganguněnginung dingangu e Mawu, kụ Mawu e seng naněn rolai su manga raleng su soang kami!' 27Arawe Mawuene sarung měbera lai, 'Iạ běga wue měnsang i kamenewọu apa. Pěmpamehọe wọu ini e i kamene tahapěkoạ

LUKAS 13.28–14.1 215

dalaị!' 28 Su tempong i kamene makasilo e si Abraham,Ishak dingang i Yakub dingangkewen kalawọu nabiměmpahuluasě su ralungu Wanuan Duata Wuhu, ikamene sarung mahunsangị dingangu mětatahangusigěsạ batụu i kamene hala nipasěbang su likudě.29 I sire apam bọu sarameng dingangu sědapeng bọusawěnahě dingangu wọu muhě kụ mahuluasě suDuniang Duata kụ Buhụe. 30Mambeng těngadě, piạ ukasasamuriange měngkakoạ kahumotongange ringangupiạ u kahumotongange měngkakoạ kasamuriange." 31 Suorasě ene lai piạ pirang katau Farisi němpěděnta su anungYesus dingangu němpěbera, "Abe katanạ sini! Sěbangkesolong tampạ baline u i Herodes kai měkěkaraki mamatesi Kau." 32Mawu Yesus simimbang, "Dakọko paulị su tautawe gunane ene, 'Ěllo ini ringangu riọěllo, Iạ kai manokolurohkě daralakị dingangu mapakapian taumata masakị,arawe su ěllo katěllune, Iạ sarung mělěpasě halě-Ku.'33Maningbe kerene Iạ kai hinon dumaleng měněpasuraralengangku ěllo ini, riọěllo ringangu karumahing,batụu ta hinone nabi e pateěng su likud'u Yerusalem.34 Yerusalem! Yerusalem! Tahapamate manga nabi! Mangararolohangu Mawu Ruata e nasueng ěntunge kahiangkamene ringangu watu sarang nate! Seng apa piran sule Iạnạung mapulu manampung pa kụ taumatanu měsulungui ninangu manụ měndědiagạ manga anạe su alungupapanide, kuteu i kamene mang měngkadiri! 35Ualinguene tangu, Mawu Ruata e seng tawe ruměndingangsi kamene. Kěngkasingkạko, manětạ bọu orasě ini ikau semben tawe makasilo Siạ, sarang i kau měberau,'Alamatě i Sie rụděnta su areng u Mawu Kasěllahenge.' "

14 1 Su ěllon Sabatě sěmbaụ i Yesus dimangengkimaěng su walen sěngkatau těmbonangu tau

Farisi. Sene tangu taumata e měngkatewe měpěpatehě

LUKAS 14.2–12 216

mapia-pia si Yesus. 2 Tangu riměntạe su anun Yesussěngkatau piạ sakịe solọ kụ laede ringangu limanesimahěnụ. 3Mase Yesus nakiwalo su manga mananěn roagama ringangu manga tau Farisi apang ene sene, "Tuhụtěn rong agamang kite, botonge ngae i kite mapakapiantaumata masakị su ěllon Sabatě arau tala?" 4Mangamananěn ro agama ringangu manga tau Farisi e tawekěndịe, mase i Yesus kimui tau e kụ napakapian sie,mase napakapule i sie. 5 Bọu e i Yesus něhengetangsi sire, "Kereu piạ sěngkatau wọ'i kamene piạ anạ earau sapine manawo su pahighi su ěllon Sabatě apa isie tawe lighạ měmatung dariọ arau sapi su ěllo enelai?" 6 Kaiso taweu sarang sěngkatau nakasimbahěsi Yesus mạanung halě ene. 7Mawu Yesus mạmandasi sire manga sake měngkai měmpạmile kakaianengkapaelange. Ualingu ene i Sie naněn ro si sire kěbị.8 "Kereu i kamene ninotě su salimbangu pěkakawingute, abe kaiang su kadera kapiange. Madiring kibasịu kai piạu lai lěadateng limembong kau e ninotě, 9 kụtaghuangu wale seng něnotě si rua kawe humaung si kauringangu měbera, 'Mědorong ampungu kakaianeng iniseng nisadia waug'u sake ramahi.' Tangu apạewe ghěguwạmeane hakịu i kau ringangu nasihasa katewe maiangsulikude. 10 Batụu ene, kamagengu i kamene ikanotě,ute pěmpamile kakaianeng su likude, tadeạu taghuanguwale sarung humaung kụ měbera si kau, 'Hapị ěndaịkokaiang su kakaianeng seng nisadia.' Mageng kereneute, i kamene adateng su těngong kalawọu sake waline.11U i sai mětěngkarange sarung iapakasanạ; isaịewenmětěngkasanạ, sarung iapakarange." 12Mase angkuěngi Yesus su taghuangu wale, "Kamageng i kau měnotětaumata měsalimbang ěllo malětu arau hěbi ute, abepěkui manga hapị u arau tuhangu arau anạ u sěmbaụ,

LUKAS 14.13–23 217

lampungu makakalạ e. Kịbasịu i sie sarung měnotě i kau laikụ mageng kerene ute i kau kawalisangu halě ene. 13 Ene,kamagengu i kau mạmangung saliwang ute, pěnotě utaumata kasiang, ponggọ, peosě, buta. 14 I kau e sarungalamateng, batụu i sire ene taweu sarung ipamalisěkapianu. Kapianu e sarung balisangu Mawu Ruata sutempong manga taumata apan mapapia e, ipěbangungkapia wọu papatene." 15 Su tempọen sěngkatau wọutengkimaěng sěngkakaěng dingang'E sene nakaringihěkowaweran Yesus, měběberau, "Kariangkamang i saingkụkaěng sěngkakaěng dingangu Mawu Ruata, mạengui Sie ruměnta kere sěngkatau Ratu!" 16 Kuteu i Yesusněhengetang su tau ene, "Su sěnsule tempo piạ sěngkataunamangung saliwang masaria kụ něnotě taumata lawọ.17 Sarạeng seng tempone manětạ e saliwang, tau erimoloh'u ěllange nipaulị su taumata apan ninotě e kụněbera, 'Salamate mahunděnta u kěbị seng nasadia!'18Arawe i sire kěbị, sěngkatau-sěngkatau e nanětạ enědorong ampung. Humotonge něbera su ěllange, 'Iạ kaiwuhụe němělli ěntana, kụ mambeng harusě dumalengměkakělla. Ampunge wue iạ.' 19 Sěngkatau ute walineněbera, 'Iạ kai wuhụe němělli sapi limam parě, kụ kai rengsalukateng manga sapi ene. Iạ mědorongke ampung.'20 Sěngkatau ewe waline malaing něbera, 'Iạ wuhụepěkakawing, kụ tawe makarěnta.' 21 Ěllange ene napulee kụ naulịeng halě ene su mawune. Ene, ma maduwale měngkate limangehě kụ něbera su ěllange, 'Dakọepakasahawụ solong manga raleng dingangu loronge susoa. Měngkate wawa tau kasiang, ponggọ, buta, ringangutau peosě.' 22 Bọu e ěllange něbera, 'Mawu, parentangMawu seng nịkakoạ, arawe tampạ bedang piạ loahe.'23 Tangu mawune něbera, 'Dakọe solong manga ralenggaghuwạ dingangu manga loronge su likud'u soa, kụ

LUKAS 14.24–35 218

mang pakaparingang apạhunsuě, mědeạu waleku emapene. 24 Pětahěndungko! Taweu sarang sěngkatau wọutaloarang manga sake apan seng ninotě e makateěngsaliwangku ini!' " 25 Ene měngkate lawọ-lawọ taumatamạhundaleng dingangkewen Yesus. I Yesus něbilingke kụněhengetang si sire, 26 "Kereu i sain duměnta su anu-Ku,kuteu kai limembong kakěndage si ninange, si amange, sukawinge, su manga anạ u sěmbaụ e ore lai batangenge,ute i sie tawe makoạ muritě-Ku. 27 I sain tawe mamasaěngkuruisě kụ tumole Siạ tawe mariadi muritě-Ku. 28 Kereusěngkatau wọ'i kamene mapulu mělanging candi, ute isie reng maiang měndekeng kalamona ongkose mědeạui sie masingkạ měnsang doite makara ng bue sarangmaghanapě arau tala. 29 Kai kereu nalahe i sie ta makasuemunarane, sěmbaliau wawukune seng nịpapěllọ, kụ kěbịapang makạsilo munara ene sarung měmpěbaheaun sie.30 I sire sarung měmpěbera, 'Ai, i anu ěndaị e nělangingcandi, kuteu i sie tawe makasue!' 31 Kereu sěngkatauratu piạ sordadone mapulo hiwu su kataune, mapuluměmpěseke u ratu waline sordadone duam pulo hiwu sukataune, nalahe u ratu ene sarung kumaiang měsipirěměnsang makarokạ bue pěsěseketang ene. 32 Kereu isie masingkạ u i sie tawe makaumalě ute, palịbe rokạe reng marau, i sie sarung dumolohěben darolohangeapakiwalon kaianengu pědarame." 33 Pěngěnsueěngei Yesus něhengetang, "Kerene lai ringangi kamene.Taweu sarang sěngkatau wọu taloarang kamene makoạmuritě-Ku e kereu i sie tawe manarakangu pa kụ apantětaghuanengu e." 34 "Asinge apạewe mapia, kai kereuasinge malele, botonge ngae saụ mapěhadě? 35 Sembengtawe gunane lai, walạewe su ěntana arau ipělaụ pupukěkụ katewe irěmme. I sain piạ tuline, pědaringihě!"

LUKAS 15.1–12 219

15 1 Su ěllo sěmbaụ lawọ maghaghělle bea ringangutaumata ilěěnsilě dalaị kahian sěngkawanuang,

nahunděnta rumaringihě si Yesus. 2 Tau Farisi ringangumanga mananě ro agama e měngkate sụsimbulung.I sire měmpěbera, "Sih, tau ěndaị e manarimạ si siretaumata apan daralaị dingangu kụkaěng sěngkakaěngdingangi sire!" 3Ualingu ene i Yesus něběkem papinintuini si sire. 4 "Kereu piạ sěngkatau wọu taloarang kamenepiạ dombane mahasụ, mase kailangengu sěmbaụ -- kaiapạe koatenge? Semben těngadě i sie sarung maněntangu domba siom pulo sio e su wimbaengu rěmpugě kụdumaleng mědeạ sěmbaụ nailang e sarangkewe ikareạ.5 Kụ kereu ikareạ kapia domba ene ute, i sie kerengkaluase hakịu nilěngkange domba ene su wěmbange,6mase nịbawawane napule. Bọu e i sie kimui mangahapịe ringangu manga lampunge kụ něbera, 'Mahịe ikite mahuluasě! Dombaku nailang e seng takụ kinareạkapia!' 7 Tangu, kerene lai su sorga piạ daluasě masariakahian sěngkatau taumata warạdosa nětobatě, limembowọu siom pulo sio taumata seng mapia kụ tawahaluas'uměmpětobatě." 8 "Arau kereu piạ sěngkatau wawinepiạ doite salaka mapulong kalěpa kuteu nikailangengusěngkalěpa -- apạe koatenge? I sie sarung měndikọsolo kụ manapu walene mase mědeạ suapan tampạsarạeweng ikareạ doite ene. 9 Su tempong i sie nakareạdoitě ene, i sie kimui manga hapịe ringangu mangalampunge, mase něbera, 'Iạ e maluasě kahěngang batụuseng kinareạ doitěku e nailang. Mahịe i kite mahuluasě!'10 Kerene lai malạekat'u Mawu Ruata lụliageng kereusěngkatau taumata waradosa mětobatě bọu kalawọurosane. Pěmpangimangko!" 11Mawu Yesus něhengetanglai, "Piạ sěngkatau ma madě piạ anạe ese duang katau.12 Sembaụ tuari něbera si sie, 'Amang onggọe siạ darotong

LUKAS 15.13–25 220

bageangku su orasě ini wọu kakakalạ i kite.' Tangu iamange něpapahiạeng kakalạe su anạ e rarua. 13Mangạe pira ěllo tuhụ e tangu anạ e tuari e něbalụ pusakạbahạgeange, mase i sie nakoạ solong banua marau. Sene isie něbatụe kapulune něgagholọ u roitě su pěbawiahěmělělambaihang tạ kěhase. 14 Sarạeng doite seng nasuee kěbị, nariadi su wanua ene kalahutung marasai, hakịui sie nanětạ e nikakawusange. 15 Ene i sie rimalengkeněhalě e su sěngkatau měmamamunarane sene, kụnirolohe i sie solong baelě, niapělukadě manga wawi.16 I sie měngkatewe lunu-lunusě hakịu mapulu mělohoange ringangu kaěngu wawi e. Maning seng kereen

kalunuse, kaiso mang tạ u sarang sěngkatau nakaonggọukaěng si sie. 17 Pěngěnsueěnge i sie někakaliu naunge kụněbera, 'Taumata apang mělěhalě su anung amangku e kaikěkalemboěngu kaěnge kụ iạ e ěndaung mateen lunusě.18 Iạ e měbuạko kụ měsuleko solong anung amangku,ringangu měbera: Amang, iạ nědosa su Mawu ringangusi Amang. 19 Iạ sembeng ta hinone isěbạ anạu. Iạ koạ ekere sěngkatau taumatan sewa si Amang.' 20 Tangu i sieměngkatewe něbuạ solong anung amange. Kuteu wědangmarau wọu wale i sie seng nikasilong amange. Kụ naungeměngkatewe někakalěkaden tatalěntụ, i sie malangnělahěkụ dingangu riměngu. 21 'Amang,' angkuěng u anạe, 'iạ e seng nědosa suMawu ringangu si Amang. Sembengta hinone iạ isěbạ anạ i Amang.' 22Arawe i amange kimuimanga ěllange dingangu něhengetang, 'Lighạko! Alạlakụ kalěnggihange kụ luheko si sie. Luhein sinsing sutalimědone ringangu sapatu su laede. 23 Bọu e alạko anạu sapi riọ matawa kụ potọko! I kite deng mahungkaěngdingangu mahuliagě. 24U anạku ini e nạung nate, kuteuněbiahě kapia; i sie nạung nailang kuteu kinareạ saụ.'Mase i sire nanětạe něsaliwang. 25 Kạpěsěsaliwange, anạ

LUKAS 15.26–16.3 221

iakang kai su waelě. Sarangke i sie sụsongo kụ naranịengbale, i sie nakaringihě ngihu musikě dingangu salai.26 I sie kimuị e sěngkatau wọu manga ěllange, masenakiwalo, 'Měnsang kawe piạ apa e ini su wale?' 27 Ěllangesimimbang, 'Tuarin Tuang kai nasongo! Kụ i amang i Tuangseng nakipotọ u anạ u sapi matawa, batụu anạ e saụbekinareạ su ralungu kapapian badang!' 28Anạ e iakangměngkatewe limangehě kụ mạdiri taraị dumangeng suwale. Kụ katewe i amange tanae limintụ nanahionge sisie. 29Arawe i sie kai simimbang, 'Seng pira-pira e sutaunge karěngụe iạ mělěhalě baug'i Amang kai tawesarang sěnsule iạ limawang parentang Amang. Kụ kaiapạ e nikaonggọ i Amang si siạ? Kadiongeng deng mangakambing sěmbaụ? Kai i Amang tawe nangonggọ tadeạuiạ demben makapěsaliwang dingangu manga hapịku!30Anạ i Amang ene seng něngěnsue kakakalạ i Amangdingangu wawine tahasundalě, kai sarạeng i sie nawalị e iAmang nakipotọ u anạ u sapi matawa si sie!' 31 'Anạku!'angkuěng i amange, 'i kau e sěn niạ měngkatewe suanuku. Kụ apạewen si siạ e, měngkai si kau lai. 32Arawe ikite mambeng hinone mědaluasě dingangu mahuliagě e,watụ u tuarinu e nạung nate kuteu ěndaị saụ něbiahě; isie nạung nawuhị kuteu ěndaị saụbe kinareạ kapia.' "

16 1Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Piạ nạung sěngkatau kalạ. I sie piạ sawohị

e měngangurusě kakakalạe. Tau kalạ ene nakaěbạeaduhangu sawohịe kai měgěgagholọu roite. 2 Kuteui sie nakireạeng sawohịe kụ něbera, 'Kai apạe ngaeikěkaringihěku mạanun kau? Orasě ini, pěhabarěkopakaunsu-unsui halěu pananahimatanu su rarotongku. U ikau seng tawe wotonge makoạ sawohị u měngangurusědoitěku.' 3 Tangu sawohị ene měsěsipirě, 'Kai měkapurạe tangu iạ e? Mawuku e kai mělělohosu iạ. Mamacolě

LUKAS 16.4–13 222

iạ tawe makakoạ; mětaharorong iạ e kai mamea. 4 Iạnakahěngangke; kereu iạ nalohosete, iạ harusě lawọhapịku manarimạ u iạ su walen sire!' 5 Kuteu sawohịene kimuị e si sire apan piạ utange su mawune. Suhumotonge, i sie něbera, 'Pirạ e utangu su mawukue?' 6 Tau ene simimbang, 'Mahasụ su wěnsad'u lanangzaitun.' Sawohị e něbera si sie, 'Alạko surat'u utangu.Kaiangke kụ lighạ pěmohe: liman pulo.' 7 Bọu e i sieněbera su tau karuane, 'Kụ si kau pirạ e utangu e?' Taue simimbang, 'Sěhiwu su karong'u gandung.' Sawohịe něbera si sie, 'Ini alạko surat'u utangu. Bohe e: ualuhasụ.' 8 Tangu mawun sawohị u roitě kụ tawe katulide enědalo si sie ualingu kakanoạ e matahuěnna; u mangataumatan dunia e limembo matahuěnna mạngatorěurusang i sire wọumanga taumata měběbiahě su tualagě."9Mase i Yesus saụewe něhengetang kapia, angkuěnge,"Pěmpědaringihěko! Pakeko arětạ u dunia ini waugumakareạ hapị, tadeạu kereu arětạ u dunia ini seng tạarěgane, i kamene sarung ikatarimạ su ěllong kakalě e. 10 Isaing kěkapangimangeng su ralungu manga halě dararodọkěkapangimangeng lai su manga halě gaghaghuwạ.Arawe i sain ta ikapangimangeng su ralungu manga halědararodọ, malaing ta ikapangimangeng su manga halěgaghaghuwạ. 11 Kerene, kamageng su halěu arětạ u duniae i kamene seng ta ikapangangimangeng, i sai tangumapulu mangumbalang kamene su halěu arětạ marohkě?12Dingangu kereu su rarotongu waline i kamene lěnnạuta ikapangimangeng, ute i sai wue mapulu mangonggọapan makoạ tataghuaneng i kamene? 13 Taweu sarangsěngkatau makapětahamawu su mawune rarua; watụ ui sie kuměndagewen sěmbaụ něngalembo wọu waline,arau i sie masa a su mawune sěmbaụ wọu waline. Kerenelai i kamene. I kamene tawe makapětahamawu su Mawu

LUKAS 16.14–24 223

Ruata ringangu lai su arětạ." 14 Tau Farisi nakaringihě kěbịapan nipěhengetang i Yesus, mase i sire němpahulěgeněbaheaun Sie, watụ u i sire papuluang su roitě. 15Arawei Yesus něhengetang si sire, "I kamene kai taumataikěkasilo adilě su těngong taumata waline, kai MawuRuata e masingkạ u ralungu naung i kamene. U apanlěěnnaěng marange su taumata, kai kěkakěllaěng masanạsu Mawu Ruata e. 16 Toratě kụ nigaghěllị i Musa e ringangutěn rong manga nabi e, wodang mạpake sarang temponYohanes Mananahani. Dokeng tempo ene Injilě mạanungkereapa Mawu Ruata měparenta kere sěngkatau Ratuměngkate hanesě ipědědalahabarě. Kụ taumata eměngkaiměpěpapulaho makoạ umat'u Mawu Ruata. 17 Kai ěndọukatewe langị dingangu dunia e mapaghohě, sulungu piạhurupě sěmbaụ bọu torat'u Mawu e mailang. 18 I saimanindo kawinge mase měkawing dingangu wawinewaline, tau ene e nawuang. Dingangu i sai měkawingdingangu wawine kụ nisindoěnge malaing nawuang."19 "Ene nạung piạ tau kalạ. Pakeange měngkai malalěgadě,kụ měngkatewe měsěsaliwang ěllo-ěllo e. 20 Kụ piạko taukasiang mạpapěllọ su pasěllangengu walene arenge iLazarus. Awạe napěpidu hempang. 21 I sie mapulu mělohoange dingangu popahu kaěng mạhondosě bọu medang

tau kalạ ene. Asu rụděntakolai měmpělělewa hempange.22 Tau kasiange wọu e nate, kụ niěntud'u malạekatěsarang tampạ kawantugange su sěndihang i Abraham susorga. Tau kalạ e nate e lai kụ nilěbing. 23 Su katanakengu taumata nate i sie měngkate apa masigěsa. Kụ sutempong i sie rimalingara ute, i sie nakasilọe si Abrahamdasị marange dingangu i Lazarus susěndihang i Abraham.24 'Tuang Abraham!' kakuịen tau kalạ. 'Talěntukon iạ.Oroiko i Lazarus apangunon talimědone su ake, kụapěnantạ lilaku. Iạ mangkewen nasunsara su ralungu rěllịu

LUKAS 16.25–17.4 224

putung ini!' 25 Kuteu i Abraham simimbang, 'Pětahěndungbue anạku: kanandụen pěbawiah'u i kau seng nakatarimạapan mapapia, arawe i Lazarus e nakahombang dalakịe. Kụ ini i sie malunsemahě arawe i kau e masunsara.26 Tapengu lai, su taloarang kau ringangu i kami eseng piạ tagialụe maloang tadeạu i sain bọu ini tawemakatamai ringangu i sain bọu pai e tawe makaramahi!'27 'Kamageng kerene, Tuang,' angkuěng u tau kalạ e, 'iạmědědorong sěngapang botonge si Tuang pěndoloh'iLazarus sarang baleng amangku e. 28 Piạ limangkatau anạu sěngkatauku sene. Dolohěko i Lazarus apěnasako sisire, madiring i sire lai manawo su tampạ masunsara ini.'29 I Abraham simimbahě, 'Si sire seng piạ manga bukě iMusa ringangu bukě u manga nabi! Balạ e i sire raringihěapam mạbawohe su ralungu manga bukě ene!' 30Arawetau kalạ e simimbang, 'Ene kai tawe makahě bě, TuangAbraham. Kai kereu piạ taumata nate měbangung kapiakụ duměnta sarang anun sire, ute i sire měmpětobatě bọukalawọu rosan sire.' 31 Kuteu i Abraham něbera, 'Kereu isire tawe rumaringihě parentang Musa ringangu manganabi ute, nalaheu i sire tawe měmpangimang manilaingpiạ taumata nate měbangung kapia.' "

17 1Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Manga haghin sạbarang makoạ katatanggaěngu

taumata měmpědosa těngadě sarung luměto. Arawekaěngkěhang i sai makakoạ katatanggaěng! 2Mạpiangbekereu watung gilimang nịlaikị su lehe e, mase i sieniwontolě su laudě, sulungu i sie makakariadin sěngkatauwọu manga rariọ tamai měmpědosa. 3Ualingu enepakapia wue! Kereu anạ u sěmbaụ u měsala, ute pěberai.Kụ kereu i sie měsasěsilě ute, ampunge wue i sie. 4 Kereui sie něsala si kau pitun sule sahěllo kụ apan su suleneruměnta su anunu kụ měbera u, 'Iạ mědorong ampung,'

LUKAS 17.5–18 225

ute ampunge wue i sie." 5Manga rasulě němpěberạ e suMawu Yesus, "Mawu, toghaseko pangangimang i kami e."6Mawu simimbang, "Kereu i kamene piạ pangangimangkere kaguwạu wakị u sasawi ute, i kamene makapěbera sukalu murbei ěndaị, 'Kaěbụko i kau kụ kasuangko su sasị,'těngadě kalu ene sarung tumuhụ si kamene." 7 "Kereusěngkatau wọ'i kamene piạ ěllange mạmungkalangěntana arau mělalukadě domba. Kamageng ěllangemasongo kụ i sie makawera wue ngae si sie, 'Mahịelighạ e kaěng'? 8Mamben tala! Kasuenge i sie sarungměbera si sie, 'Pěllọko kaěngku, Pěluhengkon pakeangburěsi ringangu hapaiko iạ, těntalang deng kạkaěngeringangu kạpěnginunge; bọu e i kau e wuhude kaěng.'9 Ěllang ene tawahaluas'u raloěng ualingu seng muhụparentang mawune wěgang? 10 Kerene lai i kamene. Kereui kamene seng němpěkoạ kalawọu apạewen ipakịkoạ sikamene e ute, pěmpěberạe u, 'I kami ěllangbe wiasa; ikami kětạeweng měkoạ apang hinong koateng i kami.' "11 Suraralengang sarang Yerusalem, i Yesus kai rimalengbọu wěllạ u Samaria ringangu Galilea. 12 Piạ e simuě sukampong sěmbaụ, i Sie nirěntaěngu mapulongkatau piạsakịe su pisị, makạtatakụ. I sire rụdarisị bọu maraune, 13 kụměmpěkěkui malaihạ, "Mawu Yesus! Talěntukong kami e!"14 Sarang i Yesus nakasilo si sire, i Sie něhengetang, "Dakọepěmpětěngkatode su manga imang, pědorong si sirepamarikěsa wadang i kamene." Kạpahundalengete i sireněngkaule e wọu sakị i sire. 15 Kuteu sěngkatau wọi sirenakapěndangu i sie seng napia ute, měngkatewe něsulekapědaloneng ngihě maihạ su Mawu Ruata e. 16Mase sutěngon Yesus, i sie nětěngkasumagě kụ makịtarimakasee i Sie. Tau ene tangu kai tau Samaria. 17 Bọu e i Yesusněhengetang, "Karạ kawe mapulongkatau arau napia?Kụ kawe suapa ho i sire siong katau lai? 18Unụe kětạen

LUKAS 17.19–31 226

tau raghị ěndai e něsule kapia nakitarimakase su MawuRuata?" 19Mase i Yesus něhengetang su tau e, "Pěbuạe kụ kapule e. Ualingu i kau mangimang si Siạ ute i kaunaule." 20 Piạ tau Farisi pira-pirang katau nakiwalo siYesus měnsang angere Mawu Ruata ruměnta měparenta.I Yesus simimbang, "Kararatuangu Mawu Ruata e tawetětakengu ta ala ikěkasilon taumata, 21 hakịu taumatamakapěbera, 'Mahịe kakělla, ěndaị i sie!' arau, 'Paị sene isie!' U Mawu Ruata seng manětạ měparenta si kamene."22 Bọu ene Mawu Yesus něhengetang su manga murit'E,"Sarung duměnta tempone i kamene mapulu rengmakasilo ěllo sěmbaụ bọu pa kụ ěllong Ahus'u Taumata,kaiso i kamene mang ta makasilo. 23 Sarung piạ taumataměbera si kamene, 'Kakělla, pai sene!' arau, 'Kakělla,ěndaung sini!' Kai kumbahang i kamene suměbang mědeạsi sie. 24 Kereewe kakerongu kilạ su langị kụ mạtuahěbọu pondole sarang pondole, kerene lai sarung kakakoạu Ahus'u Taumata e su ěllon'E. 25 Kai kakalimonaěnge iSie mang deng harusě masunsara kụ ikạdirin taumataorasě ini. 26 Su ěllong Ahus'u Taumata sarung ilělahekakakoạ e měsulungkewen nạung su tempong Noakěkalimona e. 27 I sire nạung nahungkaěng dinganguněmpanginung dingangu němpěkawing; kụ kereneměngkate sarang i Noakě e simuě su ralungu kapalě kụnirěntaěngken dalulung kụ nakawinasạ e kěbị taumata.28Měsulungkewelain su tempon Lotě. I sire mạhungkaěngměmpạnginung měběbawělli, mạhěnsinuang dinganguměmpělělanging bale. 29Arawe sarạeng i Lotě siměbangbọu Sodom, su ěllo ene putung dingangu malelang ěnnaeněboang bọu langị kụ nakawinasạ e si sire kěbị. 30Malaingkerene sarung su ěllon pětěngkalahekangu Ahus'uTaumata e. 31 Su ěllo ene i sai su wowong atụ u walene,abe lintụ mangalạ manga apaliwụ e su ralungu wale.

LUKAS 17.32–18.7 227

Malaing kerene i sain su waelě, abe pěsule sarang balene.32 Pěmpětahěndung apan seng nariadi su kawing i Lotě.33 I sai mětěngkasalamat'u pěbawiahe sarung kailangengupěbawiahe. Arawe i saing kailangengu pěbawiahe sarungmakauntung. 34 Pangimangke: Su hěbi ene, duang katausu pěta kilang sěmbaụ, sěngkatau paringaneng dingangusěngkatau itěntang. 35Duang katau wawine kapělutạ egandung sěngkatau paringaneng, dingangu sěngkatauitěntang. 36 [Duang katau mạmunara su lantang sěngkatauparinganeng, kụ sěngkatau e wue itěntang.]" 37Mangamurit'i Yesus němpěkiwalọe, "Suapa wue ene sarungmariadi Mawu?" Yesus simimbang, "Suapan piạ bangkeute, sene piạ manụ mananodọ bangke ene."

18 1 Bọu ene i Yesus měběběken sěmbaụ papinintuwaugu ipaněn ro manga murit'E tadeạu i sire

hanesě měmpědoa ringangu tawe ikawěsụ u ěnna.2Mawu Yesus něhengetang, "Su soa sěmbaụ kai piạmělahukung kụ tamatatakụ u Mawu Ruata e, dingangutawe měndarekeng i sai-sai. 3 Su soa ene piạ lai sěngkatauwawine walu kụ seng pira-pirang sule mětětěngongmělahukung ene mědědorong perkarane pakịontolě,'Tulungko iạ mětěngon dokạku,' angkuěngu wawine waluene. 4 Ene sěngapang děngụe mělahukunge tawe mapulumětulungu wawine walu ene. Kai samurine mělahukungene kai ně něnna, 'Maningbeng iạ tamatakụ u MawuRuata ringangu tawe měndarekeng i sai-sai, 5 kai ualinguwawine walu ini měngkai hanesě duděnta manahaghe siạ,mapiangbe iạ mětulungu perkarane. Kai kereu tala, i sieměntěhang měngkai hanesě duděnta kụ makasigěsạ sisiạ.' " 6 Bọu e Mawu něhengetang, "Pě něnna apang kụniwerang mělahukung tạ katulide ene! 7Ho! SěnaunguMawu Ruata kai ta makakoạ tumatawang pěrkarangumat'E sěsane kụ měmpěkěkaliomaneng si Sie ěllo-hěbi?

LUKAS 18.8–16 228

Su naungu i Sie měněnohọ u tempo mědeạu mětulungi sire? 8 Pangimangke: I Sie měngkate masahawụtumatawang pěrkarang sire! Kaiso kamageng Ahus'uTaumata ruměnta, apa wědawengmakahombang taumatamạngimang si Sie su dunia ini?" 9Mawu Yesus malaingněběkeng papinintu ini kụ pině monan'E su taumatamapakasanạ u taumata waline, kaiso mangiaking ubatangeng i sire mapia. 10Angkuěng i Yesus, "Piạ tau ruangkatau kụ nakoạ sarang baleng Mawu měmpěkaliomaneng.Sěngkatau tau Farisi, kụ sěngkatau e waline lai emaghaghělle bea. 11 Tau Farisi ene rimarisị nětěngkahaesěsane kụ někaliomaneng, 'Oh Ruata, iạ makitarimakase siKau, u iạ baline kere taumata sěnggạ, kụ tahapěhampasě,tạ katulide, arau tahawuang. Iạ makitarimakase ualingu iạbalinewe měsulungu maghaghělle bea ěndaị ene. 12 Iạměpuasa duan sule sěngkamisa dingangu iạ mangonggọu sasěmbaku si Kau katahạpulong bahageange bọu kěbịěbạku.' 13Arawe maghaghělle bea ene dụdarisi bọumaraune dingangu sala matakụ kadalingarane saranglangị. Apid'u kạpěngapune sěbạ e i sie kapěberane,'O Mawu Ruata, talěntụkon iạ taumata waradosa ini!'" 14 "Pangimangke," angkuěng i Yesus, "su tempongnapule solong bale, maghaghělle bea ene kụ nitarimạ uMawu Ruata balinewe tau Farisi ene. U apan taumata kụmětěngkarange u watangenge kai iapakasanạ; dingangu isaing kụ mětěngkasanạ u watangenge kai iapakarange."15 Piạ manga taumata němpěbawa manga rariọ darodọsolong anun Mawu Yesus tadeạu i Sie manenggehědingangu mangalamatě si sire. Sarạeng manga murit'iYesus nakasilo ene, i sire kai limangehě su taumata lawọene. 16 Kai i Yesus někui manga rariọ e mase něhengetangsu manga tumatolen'E, "Balạ e manga rariọ aparěntasu anu-Ku! Abe sahaghei i sire, batụ kai taumata kere

LUKAS 18.17–30 229

ěndaị ini makoạ anạ u Mawu Ruata. 17 Tahěndungeko! Isain tawe mětěngon Duata e kere manga rariọ ini, tawemakoạ manga anạ u Mawu Ruata." 18 Sěngkatau pangahạu tau Yahudi e nakiwalo su Mawu Yesus, "Tuang Gurulěadateng, iạ harusě měkapura ho, tadeạu makaěbạpěbawiahě kakalě?" 19 "Kawe unụe i kau měsěsěbạ u Iạmapia?" kakiwalon Mawu si sie. "Taweu sarang sěngkataumapia, sulikud'u Mawu Ruata sěsane. 20 I kau sengmasingkạ manga parentang Mawu Ruata: 'Kumbahangmawuang, kumbahang mamate, kumbahang mětako,kumbahang měsahiding kon , ringangu pangadatě siamangu ringangu si ninangu.' " 21 "Kěbị parenta ene sengtakụ nituhukang, dokeng iạ bědang kadodọ," sasimbangutau ene. 22Nakaringihě ene, i Yesus něhengetang,"Bědang piạ sěmbaụ hinong koatengu: Balụko kěbịarětạ u kụ onggọko roite su tau kasiang, kụ i kau sarungmakahombang arětạ u su sorga. Bọu ene mahịe tole Siạ."23 Sarangke tau ene nakaringihě ene, i sie měngkatewemasusa naunge, ualingu i sie kai kalạ kahěngang. 24 I Yesusmasingkạ u tau ene masusa naunge ualingu ene MawuYesus něhengetang, "Masigěsạ kahěngang tau kalạ makoạkawanuang Mawu Ruata! 25Malowokangbe onta sumuěsu tulin darahung, sulungu tau kalạ sumuě su kararatuangu Mawu Ruata." 26 Kěbị taumata apan nakaringihě si Yesusněhengetang kerene nakiwalo, "Kamageng kerene, i saitangu hinong masalamatě?" 27 Yesus simimbang, "Apantawe mariadi su taumata e, mariadi wue su Mawu Ruata!"28Mase i Petrus něbera, "Kakělla! I kami seng naněntangusěmbaleěng baugu tumole si Tuang." 29 "Pangimangke!"angkuěng i Yesus. "I sain seng naněntangu walene, araukawinge arau mahuanene arau inang-iamange araumanga anạ e ualingu mětangkiang Mawu Ruata, 30 isie sarung balisang limembong kalawọe pira haweng

LUKAS 18.31–43 230

su tempo ini, dingangu su tempo sarung duměnta, isie sarung gělikangu pětatumbiahě tutune ringangukakalě." 31Mawu Yesus nangomoli sire murit'E mapulodua nihaene mase něhengetang, "Daringihěko! I kite inimětě mona Yerusalem. Pai sene, kěbị apan niwohe umanga nabi mạanun Ahus'u Taumata sarung mariadi. 32 ISie sarung isarakang su apan taumata waline Yahudi, kụsarung mětaghunalang, měhinakang dingangu mangědusi Sie. 33 I sire sarung manịgěsạ dingangu mamate siSie, arawe su katěllu ěllone i Sie sarung měbangung."34 Pa kụ ene tawe nikaěnnaěngu manga murit'E sarangkadodọ-dodọ. Mangalen bawerang Yesus ene nibawuninsire. I sire běgan Sie měnsang měběbisarang apa. 35 Sutempon Yesus marani mahumpạ u Yerikho, sěngkatauwuta mạiang mětaharorong su wiwih'u raleng. 36 Piại sie nakaringihě taumata lawọ sụsahe i sie nakiwalo,"Kai piạ apa?" 37 "Yesus tau Nazaret ene sụsahe,"angkuěng i sire si sie. 38 Tangu tau wuta e někiạe, "Yesus,Ahus'i Daud! Talěntụkong iạ!" 39 I sire apan su těngone,němpěpědu ringangu něngoron sie apakạděmasě. Kai isie saunengkewe někuịewen ngihe limembong kaihạ e,"Ahus'i Daud! Talěntukong iạ!" 40Mawu Yesus nědungdingangu nangoro taumata apěběbawa tau wuta enesarang anun'E. Sarạeng i sie nahumpạ, Yesus nakiwalo,41 "Kai apa kapulunu Takụ koateng si kau?" "Tuang,"sasimbahu tau wuta ene, "iạ mapulu makasilo." 42MaseMawu Yesus něhengetang, "Kamageng kerene ute,pěkěllạe! Ualingu i kau mangimang si Siạ ute, i kau emule." 43 Su tempo ene lai, i sie ringangu nakasilo, mase isie mole si Yesus apidu nakitarimakase, su Mawu Ruata.Sarạeng taumata lawọ e nakasilọ e halě ene ute, i sire kěbịněmpědalo Mawu Ruata.

LUKAS 19.1–13 231

19 1 Sarạeng i Yesus nahumpạ su Yerikho, i Sieměngkatewe rimalengu soa ene. 2 Su soa ene piạ

sěngkatau těmbonangu maghaghělle bea kalạ, Arengei Zakheus. 3 I sie mapulu makasilo kai i sai Mawu Yesusene, kụ ualingken taumata tumanịu lawọ dingangu i siesěsane kai masanạ, ute i sie tawe nakasilo si Yesus. 4 Kuteui sie malang nangalamona taumata lawọ, bọu e naawịsu kalu, tadeạu makasilo si Yesus kụ tạ kaděngụe sarungsumahe sene. 5 Sarạeng i Yesus nahumpạ su kalu ene,i Sie rimalingara mase něbera, "Zakheus lighạko ěnaedělusě! U Iạ e kai mapulu mawunạ su walenu sahěllo ini."6 I Zakheus měngkatewe masahawụ-sahawụ dimělusědingangu nanarimạ si Yesus napene u raluasě. 7 Kěbịtaumata nakasilo halě ene nanětạe němpěgahutụ. I sireněbera, "Sih! I Sie tamai makisake su walen taumataralaị!" 8 Bọu e su walene, i Zakheus dimarisị dinganguněberạ e si Yesus, "Mawu, sěmbahạgeang bọu arětạku,takụ ionggọ su taumata kasiang; dingangu balạe i saiwọu takụ kinaakaleng, sarung takụ baehang kapia sisie ěpạ u sule!" 9Mase angkuěng i Yesus, "Su sahělloini i kau ringangu kalawọu ralohon balenu masalamatědingangu ghěllikangu pěbawiahě buhu, batụu mang i kaulai hiten Abraham. 10Ahus'u Taumata ruměnta mědeạdingangu mapakasalamatu apang něngkapalidě." 11 Piạe i sire wědang kạpědědaringihe si Yesus měběbisara,i Sie něběken papinintu sěmbaụ. Batụu su orasě ene iSie maraning Yerusalem, dingangu taumata mạngiralinguMawu Ruata seng lighạ měparenta kere sěngkatau Ratu sudunia. 12Mawu Yesus něhengetang, "Piạ sěngkatau tuhasěkụ nakoạ solong banua marau mědeạu mahengke makoạdatu, mase měsule kapia. 13 Bědang ta něběbuạ, i sie někuimapulongkatau ěllange, mase nangonggọu roitě bulaengpěsěngkalěpa si sire pěsěngkatau. 'Pěmpědagangken

LUKAS 19.14–26 232

doitě ini karěngụewen iạ suraralengang,' angkuěnge sisire. 14Arawe ralohon soa ene měběbinsị i sie. Kuteu,sarạeng i sie seng napaghohě i sire něndolohu rarolohangtadeạu apạulịu, 'I kami madiring tau ini ipakakoạ datungkami.' 15 Kaiso tuhasě ene nahengke naratu bọu eněsule su wanuane. Měngkate apa masahawụ i siekimui manga ěllange apětětěngo, tadeạu makakasingkạukalawọu untunge nikatarimạ i sire. 16 Ěllang humotongeriměnta ringangu něbera, 'Mawu, doitě bulaeng kụnionggọ u Mawu e, seng takụ kinakoạ mapulongkalěpa.' 17 'Mapaelě,' angkuěngu mawune, 'i kau ěllangmapia! Ualingu su manga halě dararodọ, i kau wotongekapěngumbalaěng ute, iạ sarung měkoạ si kau mangawasasoa mapulo.' 18 Ěllang karuane riměnta ringangu něberau, 'Tuang, doitě bulaeng sěngkalěpa nionggọ i Tuange,seng takụ nikakoạ lima.' 19 Su ěllang ene, datu e něbera,'I kau sarung mangawasa soa lima.' 20 Ěllang kewelaiwaline riměnta, kụ něbera, 'Tuang, ini roit'u; takụ niresọsu ralungu lenso. 21 Iạ kai mạtakụ si Tuang batụu i Tuangkai taumata mahěgisě. I Tuang kawe mạngalạ apambaline tataghuaneng i Tuang, dingangu i Tuang mạměnsạsu tampạ tawe niasị i Tuang.' 22Datu ene něbera si sie,'I kau ěllang dalaị! Mětakaewen baweranu sěsanu iạsarung měhukung i kau. I kau masingkạ u iạ taumatamahěgisě: iạ měngalạ apang kụ baline tataghuanengku,dingangu mạměnsạ su tampạ tawe takụ piněngasikang.23Mạeng kerene unụe i kau tawe nanowa roitě ene subank tadeạu su tempon iạ mawalị, iạ nakapanarimạbue roitě dingangu untune?' 24Mase ratu ene něbera sisire apan mạhundarisị sene, 'Alạ e roitě ene wọ'i sie kụgělịko su ěllang kụ mạnaghuang doitě bulaeng mapuloene.' 25Arawe i sire ene němpěbera, 'Mawu, i sie sengněnaghuang mapulo.' 26Datu e simimbang, 'Tahěndunge:

LUKAS 19.27–39 233

i sain seng piạ si sie, sarung tambaěng iapakalawọ. Arawei sain tawe apa ute, apan ene si sie sarung pěngalakenglai wo'i sie. 27 Kụ orasě ini ute wawạe ramahi apandumarokạ si siạ e, ringangu tawe mapulu iạ makoạ datunsire. Pate e i sire kěbị su těngoku!' " 28 Sarạeng i Yesusněhengetang u kěbị ene, i Sie rimaleng su těngon sireně mona Yerusalem. 29 Sarạeng seng maraning Be ageringangu Betania su Wukid'u Zaitun, i Sie rimoloh'umurit'E ruang katau niapangalimona. 30 "Dakọko sarangkampong pai tětatěngoěng," angkuěng i Yesus si rědua,"kereu i rua masuě sene i rua měntěhang makasiloanạ u kalide sěmbaụ mạlaikị. Kalide ene wědang tawenisěsakeěngu taumata. Lukạe kalide ene ringangu wawạe ramahi. 31 Kereu taumata makiwalo si rua, 'Unụe i ruaněluka kalide e?' pěberako, 'Mawu e měgěgausě.' " 32 Irědua murit'i Yesus e natamai ringangu kinaěbakeng kěbịe kahěngang kereewe niweran Yesus. 33 Kuteu i rěduakapělukane anạ u kalide e, taghuange něbera si rědua,"Unụe i rua měluka kalide ene?" 34 I rědua simimbahě,"Mawu měgěgausě." 35 Bọu e i rědua něbawa anạ u kalidee sarang anung Yesus. Mase i rědua němilạu pakeang irědua su talětugu kalide e kụ niapaawị i Yesus su wowongkalide ene. 36 Kuteu i Sie simahe apid'u kạsakene kalide etaumata lawọe němpamilạem pakeang i sire su raleng.37 Su tempong i Yesus maranịeng mahumpạ u Yerusalemsuraleng kụ duměsungu Wukid'u Zaitun, kěbị mangamurit'E makěpalě ene nanětạ e měmpědalon ngihěmaihạ mědědalo Mawu Ruata ringangu makịtarimakasesi Sie ualingu kalawọu munara makạlaherang kụ sengkinasilon sire e. 38 I sire němpěbera maihạ, "Alamatěkawuạko su Ratu kụ kạděntane su ralungu areng u Mawu!Pědarame su sorga dingangu apakaraloko Mawu Ruata!"39 Pirang katau tau Farisi wọu taloaran taumata lawọ

LUKAS 19.40–20.2 234

e němpěbera si Yesus, "Tuang Guru, pěberaiko mangamurit'i Tuang apakarěmasě." 40Mawu Yesus simimbang,"Pangimangke! Kereu i sire marěmasě ute manga watuini sarung měmpěgio." 41 Sarạeng i Yesus lụhaungkengYerusalem kụ nakasilọ e soa ene, i Sie simangịen soa ene.42Angkuěng'E, "Pirua, kereeng kapiane, kereu sahěllo ini ikau masingkạu apan makarěntan pědarame! Kaiso orasěini e i kau tawemakasilo ene. 43 I kau sarungmakapěndangsu sěnsule tempo suapan seke u e měkoạ sasahagheipělikụ si kau; i sire sarung měmpěliwung si kau ringanguměmpaněse si kau wọu kěbị tampạ. 44 I sire sarungmapakasilakạ i kau ringangkewen taumata ralohonu e; kụtawe manga watu sarang sěmbaụ iwalan sire mạdalěnsungsu tampạ e, batụu i kau tawe měněnaungu tempon MawuRuata ruměnta mapakasalamat'i kau!" 45Mawu Yesussimuě su Walem Mawu kụ nanětạ nanokolu malahumbalụsu tampạ ene. 46 "Su ralungu Winohe Susi," angkuěng'Esi sire, "mạbawohe kere ini: Mawu Ruata e něhengetang,'Bale-Ku kai sarung makoạ baleng pěkakaliomanengang.'Kuteu kahiang kamene nikakoạ liangu taha pěhampasě!"47 Ěllo-ěllo i Yesus mạněn ro su ralungu Walem Mawu.Manga imang těmbonange ringangu manga mananěn roagama, ringangkewen manga pangahạu tau Yahudi emapulu mamate si Sie, 48 kuteu tawe nakareạ dalengeměnsang kereapa měkoạ halě ene, ualingu kěbị taumataměngkate rụdaringihě si Sie ringangu rudaringihě mangahengetang'E.

20 1 Piạ e su sahěllo, i Yesus kạpaněn roneringangu mělěhabaren Injilě bọu Mawu Ruata su

taumata lawọ su ralungu Walem Mawu. Manga imangtěmbonange, manga mananěn ro agama ringangkewenměngangahạ tau Yahudi riměnta, 2 kụ němpěbera siYesus, "Kěnang habarě si kami kai apa wanggilu monanu

LUKAS 20.3–14 235

hakịu i Kau někoạ kěbị ini? Kai i sai tangu něgěllịukawasa ene si Kau?" 3 Yesus simimbang, "Iạ mapulumakiwalo. Kěnangko pěhabarě si Siạ, 4 I Yohanes kainěnahani ringangu kawasang sai tangu? Mawu Ruataarau taumata?" 5 Tangu i sire nanětạ e nahumbisara,"Kereu i kite měhabarě, 'U kai ringangu kawasan MawuRuata,' ute i Sie sarung měbera, 'Mạeng kerene, kaweunụe i kamene tawe mangimang si Sie?' 6Arawe mạengi kite měbera, 'Kai ringangu kawasang taumata,' utesěngkawanuange měntěhang mangěntungu watu si kite,batụu i sire mạngimangu i Yohanes kai sěngkatau nabi."7 Kuteu i sire simimbangu, "I kami wěga wue." 8 Tangu iYesus něhengetang si sire, "Kamageng kerene Iạ e tawelai maulị si kamene, měnsang dingangu kawasang sai Iạměkěkoạ kěbị ene." 9Mawu Yesus měběběke su taumatalawọ e, papinintu kere ini, "Piạko nạung sěngkatau někoạsasuange anggorě. I sie nakitamang sasuange su pirangkatau mělěhalě sasuang mase nakoạ sarang banua walinekụ nětanạ diọ marěngụ sene. 10 Su tempone e manipowuang anggorě, taghuangu sasuange něndoloh'u ěllangesarang anun mělahalě ene tadeạu manarimạ bageange.Kuteu manga mělahalě ene nělimadě ěllang ene kụ i sienirolohě niapakapule dingangu limane tạ lohone. 11 Tangutaghuangu sasuange saụewe lai rimoloh'u ěllange laiwaline; kuteu ěllange ene malaing nilimad'i sire ringangunipakameang manga mělahalě, mase niapakapule tạ uleapa. 12 Bọu e taghuangu sasuange rimoloh'u ěllangekatěllune. Arawe ěllang ene malaing nilimad'u mangamělahalě ene kụ niteled'i sire sulikudu sasuang ene.13 Pěngěnsueěnge taghuang sasuang ene něberạ e, 'Iạ ekai měkapurạe ngae? Iạ e sarung měndolohen ahusěkuikěkěndagě. Sembeng nalaheu i sie sarung adateng isire!' 14Akuteu sarang manga mělahalě nakasilo anạ

LUKAS 20.15–22 236

u taghuangu sasuang ene, i sire němpahumbisarạ esěngkatau su waline, 'Kai ěndaị i sie ini e taghuange.Mahịe i kite měmate si sie, mědeạu i kite managhuangpusakạ e.' 15 Tangu i sire něhipen sie sarang likud'usasuang mase pinate." Mase Mawu Yesus nakiwalọ e,"Ene ěng, kamageng taghuangu sasuang ene měbalị, i siesarung měkapurạe su manga mělahalě ene? 16Mambengtěngadě, i sie sarung duměnta kụ mamate mangamělahalě ene, kụ manarakangu sasuange su mělahalě ewaline." Nakaringihě ene, němpěberạ e taumata lawọsi Yesus, "Mambeng aị kariadi kerene!" 17Mawu Yesuskai namanda si sire mase nakiwalo, "Kamageng kerene,apa mangalen bawalom Binohe Susi ini? 'Batu niwalanměkakoạ bale e kai seng nakoạ batu kahumotongange.'18 Kěbị taumata apan naěnsạ su watu ene sarungmaralutạ; dingangu i saịewen kaěnsakengu watu enesarung mararule makoạ awulě." 19Manga mananěn roagama ringangu manga imang těmbonange masingkạ upapinintu ene ipětětalahinon Yesus si sire. Ualingu ene isire mědědeạ maname si Sie su orasě ene lai, kai i sirematakụ u kawanua e. 20 Kuteu i sire měngkai mědědeạloahe mapia. I sire rimoloh'u taumata sarang anung Yesusmakoạ měpapahimang makị kạu taumatawe matulidětadeạu i sire měngalạ bera si Yesus dingangu kakiwalomědeạu i sire makapěnarakang i Sie su mananěmbonangeringangu kawasang guběrnurě. 21 Tangu i sire apannionggotangu roitě e němpěbera si Yesus, "Tuang Guru,i kami masingkạ u kěbị apan niwera ringangu nitěn ronTuange něhino wue. I kami masingkạ lai u i Tuangdingangu mahatedě maněn rong kapulun Mawu Ruatasu taumata, batụu i Tuang tawe měmamile taumata.22Ualingu ene kěnang i Tuang pěbera si kami, tuhụewe sutěn rong agamang kite botonge wue mamaehě balasteng

LUKAS 20.23–37 237

su Kaisarě arau tala?" 23 Kai Mawu Yesus masingkạutondolikụ i sire hakịu ene i Sie něhengetang, 24 "Kěnangkotode si Siạ doitě salaka sěngkalěpa. Tulada ringanguarengi sai ini e?" "Kaisarě!" nisimbah'i sire. 25 "Mạengkerene," angkuěng i Yesus si sire ute, "ghělịbe su Kaisarěapạewen darotongu Kaisarě dingangu su Mawu Ruataapạewen darotongu Mawu Ruata e." 26 Kawe těngadě sutěngon taumata lawọ e i sire tawe nakasame sala maningkětạu sěmbaụ si Yesus. I sire měngkatewe marěmasědingangu mạdalingụen sasimbang'E. 27 Pirang katau wọughalipohong Saduki nahunděnta sarang anum MawuYesus. (I sire ghalipohon taumata kụ piạ kasingkạ u taweapa pěbawangungu taumata nate.) I sire nakiwalo siYesus, 28 "Tuang Guru, i Musa kawe namohe u ta ini sikite: Kereu piạ u sěngkatau ese mairị kụ i sie kawe wantọ,tangu tuarine (tuhange) harusě pěkawing dinganguwalune mědeạu mapalětowen hite su tau seng nairị.29 Piạ nạung i sire pitu tamahuari. Ene iakange někawingdingangu walune, kuteu i sie lai nate wantọ. 30Masekaruane někawing dingangu walune, kuteu i sie lai natewantọ. 31Halě lai měsulung naraiadi su anạ u sěmbaụkatěllune ringangu sarang lai kapitune. 32Nạdehọ tauwawine ene nate e lai. 33 Su ěllon pěbawangungu taumatanate ute, kai kawingken sai tau wawine ene? Batụu isire pitu e seng bọu němpěkawing i sie kěbị." 34MawuYesus simimbang, "Manga taumata měběbiahě orasě iniměmpěkěkawing, 35 kai i sai-saing hinong ipěbangungkapia wọu papatene, kụ měbiahě su tempo ramahi e i sireseng tawe měkawing. 36 Kakakoạ i sire kai kere malạekatětawe lumaate. I sire kai manga anạ u Mawu Ruata, watụu i sire seng niapěbangung kapia wọu papate. 37 I Musasěsane nělahe u taumata nate sarung iapěbangungkapia. Su ralungu winohe e mạanun gahundungu sumpinị

LUKAS 20.38–21.4 238

kụ dụděllị ene i sie nakasěbạu Mawu kere 'RuatangAbraham, Duatang Ishak, Duatang Yakub'. 38 Kụ Duata enebalinewe Ruatan taumata nate! I Sie kai Ruatan taumatawiahě! Batụu su Ruata e kěbị taumata e wiahě." 39 Pirangkatau mananěn ro agama němpěbera, "SasimbangiTuang Guru e mapaelě kahěngang." 40Ualingu ene isire sembeng tawe lai wahani makiwalon manga apa siYesus. 41Mawu Yesus nakiwalo si sire, "Kere apa ralengemědeạu Ratu Mananalamatě e ikawerawe hěnton Daud?42 Sumbaliau i Daud sěsane něbera su ralungu bukě uMazmur, 'Mawu kasěllahenge něhengetang su Mawuku:Kaiangko su koaneng-Ku, 43 sarang Iạ měkoạ manga rokạ'Ue měsuba si Kau.' 44 Kuteu kamageng i Daud měsěsěbạuRatu Mananalamatě e, 'Mawu', kụ kereapa wue i Siekawe hěnton Daud?" 45 Ene taumata e kapědaringihesi Yesus mělěhengetang, i Sie něbera su manga murit'E,46 "Pakatateghang bue su manga mananěn ro agama. Isire puluang mědaraleng dingangu lakụ mananandu, kụpapuluang makịadatě su manga pasarě. I sire papuluangkumaiang su kakaianeng su horone su pěmamisaěngdingangu su manga salimbang. 47 I sire měmpạngakalěmanga wawine walu ringangu mělěhampasě balene.Kụ mědeạu karalai i sire tawe kasingkateng ute, i sireměmpěkěkaliomaneng manandu-nandu. Hukumang i siresarung limembong kawěhạe."

21 1 Su Walem Mawu e, i Yesus něhengke u matanenakasilo makakalạe němpaměllọ u roitě su ralungu

pe ng sasěmba. 2 I Sie nakasilo lai sěngkatau wawinewalu kasiang nětahong duang kalěpa roitě tambaga.3Mase i Yesus něhengetang, "Daringihě: tau walu ěndaie nětahon sasěmba limembong kalawọe wọu kěbịewe laiwaline. 4 Batụu i sire kěbị e měngkai měmpěgěgěllị bọutompe u arětạ i sire. Arawe wawine walu ěndaị e, manịeng

LUKAS 21.5–14 239

tumanịu kasiang, kaiso i sie nangonggọu kěbị apantětaghuanenge kụ gěgausang hala waụgu pěbawiahě."5 Piạ i sire mạhumbisara mạanung kereapa kapaele BalemMawu nilěgahu watu maralěnggihě dingangu mangasạbarang sasěmba su Ruata. Tangu i Yesus něhengetangsi sire. 6 "Kai sarung piạ tempone kěbị apang kinasilongkamene sarung matěnehě kụ taweu sarang batu sěmbaụěndaị sini mạdalěnsung su tampạ e." 7 I sire nakiwalo siYesus, "Tuang Guru, angere ngae tamai ene mariadi? Kụkai apạ e ta alane, watụ u kai sen tempone halě enesarung mariadi?" 8 I Yesus něhengetang, "Pakapapia wuekumbahangbe i kamene kaakaleng. Lawọ taumata sarungmahunděnta ringangu areng-Ku, kapěberane seng, 'Iạe i Sie!' ringangu 'Seng tempone.' Kaiso kumbahangbei kamene tumole si sire. 9Abe lai kěngkatakụ kereui kamene makaringihě habar'u pěsaseke dingangupěgaghuhaeng. Tamai ene harusě mariadi kalimona. Kaisoene walinewe mangalen seng tempone měkiamatě."10 Bọu e i Yesus naněpaseng hengetang'E, angkuěng'E,"Umatě sěmbaụ sarung měseke dumokạ umatě balineringangu kararatuang sěmbaụ sarung dumokạ kararatuangbaline. 11 Su apang tampạ sarung piạ linuhě malaihạdingangu karalunusě dingangu sahindạ suapan tampạ.Mase sarung mariadi manga apa makạlahiasě dingangumakạtatakụ su langị. 12 Kai kalimonan pa kụ ene nariadi, ikamene ute sarung isame dingangu ngkaitang. I kamenesarung ihukung su manga walem pěkakaliomanengang kụitahungkụ. Dingangu i kamene sarung ipětěngom mangaratu ringangu manga měngangawasa ualingu i kamenekawe manga muritě-Ku. 13 Kụ ene kai seng tempone sikamene tadeạu makapěhabar'u Injil'u Ruata. 14Měngkatepakapaku su naung i kamene u i kamene tawe sarungghuměnggangu apang isimbah'i kamene mětahutěndạu

LUKAS 21.15–26 240

watangeng. 15 Iạ sěsaku sarung piạ u takụ ipěbera ringangusasalěn họ tadeạu taweu manga sarang sěngkatau wọumanga rokạku makakarokạ arau měděndilu apan niwerangkamene. 16 I kamene sarung ipěbinsị u ghaghurang,manga anạ u sěngkatau arau kahian manga ěge araumanga hapị i kamene. Sěmbahageang bo'i kamene sarungpateěng i sire. 17 I kamene sarung ipěbinsị u kěbị taumataualingu i kamene kawe muritě-Ku. 18 Kaiso sarang utạsěmbua wọu těmbọ i kamene e tawe sarung mailang.19 Kereu i kamene makakědang dingangu makasabarěute i kamene sarung masalamatě." 20 "Kereu i kamenemakasilọe Yerusalem mạdaliwungu wuntuangu měsasekeute i kamene sarung masingkạ u soa ene tawe karěngụelai sarung pakawinasa. 21 Su tempo ene apang ene suYudea e harusěbe pahuntalang solong bulude. I sireapan su ralungu soa harusěbe paněntangu soa, kụ i sireapan sulikud'u soa e abe suě su ralungu soa. 22 Batụuěllo-ěllo ene e kai 'Ěllo-ěllon Tilakehangu Papahang',mědeạu ualingu kakakoạ kerene ute mariadi wue kereseng nawohe su ralungu Winohe Susi. 23 Kụ apạewekereng katědụe su manga ěllo ene mihino su mangawawine piạ kapapia, ringangu mapạsusun dariọe! Banuaini e sarung kahombangengu sigěsạ masaria, dinganguMawu e sarung měhukungu kawanua ini. 24 Piạ sarungpateěngu peda, piạben lai sarung tawengang sarangbanuan tau liwụ; ringangu i sain běgan Mawu e sarungměndalinda Yerusalem sarang masue tempone nitantunMawu e si sire." 25 "Hědowe su matangěllo, wulangdingangu su manga wituing sarung ikasilo manga ta ala.Su dunia e, manga umatě e sarung měngkatakụ dinganguměmpěbingọ u ghalědụ dingangu wělladu sasị. 26 Taumatae sarung matakụ tạ sihinge tumatěngo apa sarung mariadisu kasěllah'u dunia ini, watụ u manga mangawasa langị

LUKAS 21.27–22.2 241

e sarung guminuě. 27 Su tempo ene Ahus'u Taumata esarung duměnta su ralungu winawa, piạ e kawasan'E,ringangu kawawantug'E masěllahě. 28 Kamagengu kěbịene manětạ e mariadi ute pěmpěpětịko mase ralingara, uměntěhang ini e i kamene sarung ipakasalamatě." 29Masei Yesus něběken papinintu kere ini si sire, angkuěng'E,"Kakěllako kalun ara ringangu kalawọu kakaluang baline.30 Kereu manga towọe seng manětạ humětị ute i kamenemasingkạu musungu pědisě e seng masandigě. 31 Kerenelai kereu i kamene makasilo manga halě ene mạdiadi,i kamene sarung masingkạ u Mawu Ruata seng tạkarěngụe měparenta kere sěngkatau Ratu. 32 Kasingkạko!Manga halě ene sarung mariadi kalimonan taumataměběbiahě orasě ini e, kěbịe reng ta něngkapule asalě.33 Langị dingangu dunia e sarung mapaghohě arawehengetang-Ku e ute tatapě sarang marěngụ-děngụ."34 "Pěndiagạ batangengu, kumbahang sarang i kameneměngkate mětětasibung saliwang kụ měmpanginunginumang makạbukang arau měngkate měsěsipir'uhalě u pěbawiahě hakịu i kamene tawe nasạdia sutempong ěllo ene sěngkianu ruměnta makạlahěkosě.35U Ěllo ene sarung duměnta kere rarěntang tahatakosu pa kụ taumata su wowon dunia ini. 36 Pakarariagạdingangu pěmpěkěkaliomaneng sidutu mědeạu i kamenemạtoghasě mětatětolu pa kụ halě mariadi kụ i kamenemakararisị su těngong Ahus'u Taumata." 37 I Yesusnaněn ro su Walem Mawu su tempong ěllo ringanguhěbine i Sie tamai sarang Bukid'u Zaitun kụ nětanạ sene.38Apan malukadě kěbị taumata e mạhunděnta su WalemMawu mědeạu rumaringihewe si Yesus maněn ro.

22 1 Saliwang u Borotě Tawe Kabọ e, isěsěbạ Paskahe seng masandigě. 2Manga imang těmbonange

ringangu mananěn ro agama mang kapědědeạ e ralengu

LUKAS 22.3–16 242

mamate si Yesus dingangu marěma-rěmasě, batụu isire mạtakụ u taumata lawọ. 3 Bọu e setang simuě esi Yudas kụ isěsěbạ lai si Iskariot, sěngkatau wọu i siremapulo dua murit'i Yesus. 4Ualingu ene i Yudas tamai kụněmpahumbisara ringangu manga imang těmbonangeringangkewen manga těmbonangu lukad'u Walem Mawuměnsang kereapa i sie makapěnarakang i Yesus si sire.5 I sire měngkate maraluasě kụ někědo měmpěgěllịuroitě si sie. 6 I Yudas malaing kimire kụ nanětạ e nědeạloahe pakapia mědeạu manarakang i Yesus si sire, tawekasingkateng i sai-sai. 7Nida ngken tempone ěllonSaliwang u Borotě Tawe Kabọ e, tangu domba waugukaěngu Paskah e nipotọ e. 8 Tangu i Yesus rimolohiPetrus rěduan Yohanes, "Dakọko pěmpěnạdia kaěnguPaskah waug'i kite." 9 "Suapa i Tuang mapulu sadiangi kami e?" kakiwalon dědua. 10 Yesus simimbang, "Sutempon i rua kạpahunsuě e su soa, piạ sěngkatau esemạmasaěng běnsad'u ake sarung ipěsombang i rua.Toleiko i sie sarang bale suěkange, 11mase pěmpěberasu taghuang'u wale e: I Tuang něbera, 'Suapa tampạ Iạringangu manga muritě-Ku kumaěng kaěngu Paskah?'12 Taghuangu wale ene sarung manulada si rua kamarěgěguwạ su loteng nasukụ u apaliwụe. Sadiako kěbị enesene." 13 Tangu nahundalengke i Petrus děduan Yohaneskụ nakahombangke kěbị ene kere nipaulị i Yesus. I rěduaněmpanạdia simokol'u Paskah e. 14 Sarạeng seng oras'uměpake simokolu Paskah e, i Yesus naiangke ringangkewenmanga murit'E su medang perjamuang. 15Mase i Sieněhengetang si sire, "Iạ nạung měngkai měkěkarimangtạ sihinge kumaěng kaěngu Paskah e ringang i kamenekalimonan Iạ e masunsara! 16U pangimang bue: Iạ esembeng ta kumaěng ini e lai sarạeweng mangalenpěpapěrjamuang ini e ipakalahe su Wanuan Duata Wuhu

LUKAS 22.17–29 243

e." 17 Bọu e i Yesus rimae kụ nihengke e panganginumanguanggorě, bọu ene nakitarimakase su Ruata, maseněhengetang, "Alạko ini kụ pěpapahiạeng kamene;18 kụ kěngkasingkạko: manětạ orasě ini Iạ mang sengta manginung ake u anggorě ini lai sarạeweng MawuRuata e ruměnta kapia měkawasa pa kụ." 19 Bọu e MawuYesus něngalạ e borotě. Kụ bọuten nakitarimakase,nikakakompenge borotě ene ringangu liman'E maseněgone si sire kụ něhengetang, "Ini e kai wadang-Ku

[ilěonggọ baug'i kamene. Koạko ini e tatahěndung siSiạ." 20 Kerene lai samuring kạkaěnge, i Sie nangonggọenpanganginumangu anggorě e si sire mase něhengetang,"Panganginumang ini e kai pědariandin Mawu Ruatawuhu nisarakang su ralungu raha-Ku -- rahạ e niapaelehěbaug'i kamene]." 21 "Kaiho, kěllạe! Tau manarakangu Iạe ene lai sini ringang-Ku! 22Ahus'u Taumata e sarungmapohong kereewe nịtatantung'u Mawu Ruata; arawekaěngkěhang taumata kụ manarakang i Sie!" 23 Ene i sirenanětạ e někiwalo, sěngkatau su waline, měnsang i saiwọu taloaran sire sarung měkoạ kerene. 24 Sutaloaranmanga murit'i Yesus nakoạ pěsasitori měnsang i saị e wọisire hinong ika kạ kasěllahenge. 25 Yesus něhengetangsi sire, "Datung kalawọu umatě běgan Mawu Ruatamanigěsạ kawanuane, ringangu měngangawasa si sire eisěsěbạ 'Měndalukad'u Kawanua'. 26Arawe i kamene abekerene. Kaiso i saing makoạ kasěllahenge su taloarangkamene hinong makoạ kere kakạdodokange, ringangupangahạ e hinone makoạ kere mětatangkiang. 27 Kụkawe i sai limembong kasěllahenge: taumata mạiangkụkaěng su meda, arau kawe i sai mětětangkiang si sie?Tantu i saing kụkaiang ene. Arawe Iạ ene su taloarangkamene kere mětatangkiang. 28 Su pa kụ sigěsạ-Ku ikamene měngkate sěn niạ dingang-Ku. 29 Kereewe i

LUKAS 22.30–40 244

Amang seng něgěllịu kawasa si Siạ měparenta, kerenelai Iạ e sarung mengonggọu kawasa ene si kamene.30Ualingu ene i kamene wotonge makapahuluasědingang-Ku su tempon Iạ makoạ Datu. Kụ i kamene sarungkumaiang su wowong kadera mapulo dua mědeạu kawasamakaparenta umat'u Israel mapulo dua su hěntone."31 "Simon, Simon daringihěko! Setange seng niapakawalaipanalukạ si kamene; tabidạu gandung nihae wọu pisinehakịewen mapia e nihae wọu ralakisě. 32Arawe Iạ e sengněkaliomaneng baug'i kau, Simon, tadeạu pangangimangue tawe měnsu. Kụ kereu i kau měsasěsilě bọu pěsasalaute i kau harusě panoghasě manga anạ u sěmbaụ u."33 I Petrus simimbangu, "Mawu, iạ manilaing sumuěsu tahungkụ, saralaing mate asalě dingang'U Mawu!"34 "Pangimangke, Petrus," angkuěng i Yesus, "těntalangmanụ deng ta kiměkukụ sahěllo ini, u i kau e seng těllunsule něděndilu Iạ e." 35 Bọu ene i Yesus něhengetang sisire, "Kangere piạ Iạ dimoloh'i kamene ringangu tawemapakawalang kamene měmpěbawa dompetě, kawihěarau sapatu, i kamene nikakawusangu manga apa?""Tala!" angkuěng i sire. 36 "Arawe ini," angkuěng i Yesus,"i sai piạ dompete arau kawihe harusě pěmpěbawa;ringangu i sain tawe pedane harusě pěbalụ u lakụe kụpěmělli peda. 37U, pangimangke ayet'u Winohe Susi ebawalone kere ini, 'I Sie kai nirekeng kere sěngkatau ralakị,'hinong mariadi su watangeng-Ku. U apan mạbawohesu ralungu Winohe Susi e mětětatahinong Iạ e selaingmạdiadi orasě ini." 38 "Mawu," angkuěngu manga murit'iYesus, "kakělla, ěndaung sini piạ peda rarua." "Kuhạe!"angkuěng i Yesus. 39Mawu Yesus naněntangken soa e,kụ dimaleng sarang Bukid'u Zaitun kereewe tundune kụmanga murit'E nahuntole lai si Sie. 40 Sarạeng nahumpạsene, i Sie něhengetang si sire, "Pěmpěkaliomaneng

LUKAS 22.41–52 245

mědeạu i kamene tawe mědosa kereewe i kamenekasalukateng." 41Mase i Sie nětěngkaghea kadodọ bọ'isire, mangawe pamahungangben batu karaune, bọu eneněmulangeng dingangu někaliomaneng, 42 "Amang,"angkuěng'E, "kereu wotonge apakarauko wọu kasasigěsạkụ humombang si Siạ ini. Kai walinewe tuhụ kapulu-Ku,kaiso tuhụbe su kapulung Amang sěsane." 43 [Malạekatěsěngkatau riměnta si Sie kụ nanoghasě. 44 I Yesusměngkatewe mạsusa naunge hakịu i Sie měngkatemakuatě měkaliomaneng. Liaghan'E měngkate kere rahatụtědọ su ěntana.] 45 Bọuten někaliomaneng, i Yesustangu něsule kapia su anum manga murit'E. I Sie nakaěbạe si sire kạpahun kị e kahian susa naung. 46 Kuteu i Sieněhengetang si sire, "Kawe unụe i kamene měmpětě kị?Pěmpěbangungke kụ pěmpěkaliomaneng, mạdiring ikamene kahinoěngu sasalukạ." 47Mawu Yesus těntalangdeng kạpělěhengetange riměntạ e taumata sěnggapaeng.I sire lěahakeng i Yudas, sěngkatau wọu manga murit'iYesus. Bọu ene i Yudas nakoạ sarang anung Yesus maseriměngu si Sie. 48 Kuteu i Yesus něhengetang si sie,"Yudas ualingu rarěngunu e i kau manarakangu Ahus'uTaumata?" 49 Sarạeng manga murit'i Yesus apang ene senenakasilọe apa sarung mariadi, i sire němpěbera, "Mawu,pilikangkeng kami ringangu peda!" 50Mase sěngkatau wo'isire namilị e ěllangu manga imang mawantugě dingangupeda hakịu nasahing tuline koaneng. 51 Kuteu i Yesusněhengetang, "Balạete!" Mase i Sie nanenggehě tulintau e kụ niapakapiane. 52 Bọu e i Yesus něhengetang sumanga imang těmbonange dingangu manga těmbonangulukad'u Walem Mawu, ringangkewen mata mad'u Yahudiněmpěděnta sarang ene mědeạu maname si Sie. "UnụeIạ kai taumata ralakisě tangu, sarang kate i kameneruměntang peda ringangu palo-palo měname si Siạ?

LUKAS 22.53–66 24653Apan kalaěllo Iạ e ene ringangi kamene su WalemMawu, i kamene taweměname Siạ. Kai ini e seng temponei kamene kumanoạ, su piạ kawasang kararěndunge nakoạpanekehe." 54 I sire něname si Yesus kụ niěntudě su walenimangmawantugě. I Petrus ute něbatụ bọumaraune. 55 Sutaloaran dělahě ene putunge seng niaparěllị kụ i Petrustamai kimaiang sěngkakaiang dingangi sire mạhungkaiangmělělikụ putung. 56 Sěngkatau wọu ěllange wawinenakasilọe si Petrus kụkaiang su wiwih'u putung kạděllịe;mase ěllang bawine ene namanda si Petrus, bọu e něbera,"Tau ěndaị kanini e malaing dingang i Yesus!" 57Arawei Petrus něděndilě. I sie něbera, "Iạ mang běga-wěgantau ěndaị ene!" 58 Ta nararěnnạ, piạko sěngkatau walinenakasilo si Petrus kụ něbera, "I kau malaing sěngkatauwọ'i sire!" Kai i Petrus simimbang, "Tala, balinewe iạ!"59Mangawe sěngkaorasě bọu ene, sěngkatauko lai walinemalaing něbera maihạ, "Kahěngang tau ěndaị e murit'iYesus, batụu i sie malaing tau Galilea!" 60 Kuteu i Petrussimimbang, "Kai a su něnnanu, iạ běga wue!" Orasěene lai, piạ i Petrus bědang kạpěberane, ute manụkimukụ. 61 Yesus lai něbihu kụ mingang si Petrus. Mase iPetrus nakatahěndungke Mawu seng něhengetang si sie,"Těntalang manụ deng ta kiměkukụ sahěllo ini, i kau sengtěllun sule něsunial'u Iạ." 62 Tangu siměbangke i Petruswọu ene kụ měngkatewe apa simangị marasai. 63Mangataumata kapělěhapane si Yesus e měmpětětaghunalangdingangu nělimadě si Sie. 64 I sire němpanakạ matan'Eringangu nakiwalo si Sie, "Kěnang kạ, i sai nělimaděsi Kau e?" 65 Lawọ lai manga wawera lahinakang kụnịbaweran sire si Sie. 66 Sěngkamalukade, mangamata mad'u tau Yahudi, manga imang těmbonangeringangu manga mananěn ro agama němpěkomolě bọuene i Yesus niěntudě su těngon Měnggaghuta agaman

LUKAS 22.67–23.8 247

sire. 67 "Habareko i kami e," angkuěng i sire si Sie,"kai i Kau ini Ratu Mananalamatě?" Yesus simimbang,"Kereu Iạ měhabarě si kamene, kai i kamene mangtawe mangimang. 68 Kai maning Iạ makiwalo si kamenekai i kamene tawe sumasimbang. 69 Kai manětạ bọuorasě ini, Ahus'u Taumata sarung maiang su sěmběkangkoanengu Mawu Kasěllahenge." 70 I sire kěbị němpěbera,"Kamageng kerene, i Kau ini kai Ahus'u Ruata?" Yesussimimbang, "Kere niwerang kamene." 71 Tangu i sireněmpěberạ e, "Tawahaluas'u měgausě sasahidine! I kiteseng nakaringihě bọu mohong'E sěsane."

23 1 Kalawọ měsasidang ene nahundarisị bọu eneněbawa si Yesus pětěngon Pilatus. 2 Sene i sire

nanětạ e němpěngaduhang i Sie. I sire němpěbera,"I kami nakahombang tau ini mạmalidě kawanua. ISie měsěsědingu taumata mědeạu abe pěměmaehěbalasteng su Kaisarě, batụu angkuěng'E i Sie kai i Kristus,sěngkatau ratu." 3 Bọu ene i Pilatus nakiwalo si Yesus,"Kahěngang bue i Kau ratun tau Yahudi e?" Yesussimimbahě, "Mang kere niweranu e." 4 Tangu i Pilatuse něberạ e su manga imang těmbonange ringangu sutaumata lawọ ene. "Iạ e tawe nakahombang sěmbaụsala su tau ini kụ makapěhukung i Sie." 5Arawe i siresaunengkewe lai, "Měmpěněnahosọu ualingu těn ron'E iSie mapěgěganohạ u taumata su kaguwạu Yudea; nitětạ ewọu Galilea kụ tempo ini seng nahumpạ lai sini." 6 Sarạengi Pilatus nakaringihě ene, i sie nakiwalo, "Apa tau ini, tauGalilea? 7 Sarạeng nipaulikang u Yesus kai wọu tampạsu alungu kawasang Herodes, i Pilatus něndoloh'i Yesussarang anung Herodes, kụ tempo ene malaing ene suYerusalem. 8 I Herodes měngkatewe maluasě tạ sihingesarạeng nakasilo si Yesus, ualingu seng marěngụ i siemakạdingihě kakakoạ i Yesus kụ měngkate měměnningu

LUKAS 23.9–22 248

makasilo si Yesus. I sie mělěharapě u reng makasilosi Yesus makapěkoạ tanda makạlaherang. 9Ualinguene i Herodes nangantagu kakiwalo lawọ si Sie, kaiso iYesus tawe simimbahě sarang sěngkamohong. 10Mangaimang těmbonange ringangu manga mananěn ro agamamalaing matěngo sene kụ měngkate měmpạngěnsil'iYesus marasai. 11 I Herodes dingangu manga sordadonee měmpětětaghunalang dingangu měmpělěhinakang siYesus, mase mạpěluhen Sie pakeangu kawawantugě bọue rumoloh'i Sie pěbali sarang anum Pilatus. 12 Su sahělloene lai i Herodes dingangi Pilatus, nạung kawe sědụ uteini e sembeng saụ nědalahapị." 13 I Pilatus něngomolenmanga imang těmbonange, manga pangahạ, dingangukawanua, 14mase něbera si sire, "I kamene něbawa tau inisarang anuku kụ měběbera u i Sie makạpalidě taumata.Kụ ini su těngong kamene iạ e seng namarikěsa si Siekai iạ tawe nakạěbạ kakanoạ e ralakị sarang sěmbaụkere ilěěnsil'i kamene si Sie. 15 Kerene lai ěbạ i Herodes,batụu i sie lai seng něndoloh'i Yesus e ipěsěsule su anungkami. Tau ini tawe někoạ manga apa sarang sěnsule kụhinong hukunangu papate. 16Ualingu ene iạ měnggeserěsi Sie bọu ene takụ ipělọ." 17 [Apan tempong salimbanguPaskah, i Pilatus harusě maměllọ u sěngkatau wọutaumatan tahungkụ baugu kawanua.] 18 Kěbị taumata kụmạkakomolě sene sěngkapěbansagě, "Pate e i Sie! Pěllọ ei Barabas baug'i kami!" (19 I Barabas nitahungkụ ualinguněnggohaeng sutaloaran soa ringangu ualingu namate.)20 I Pilatus mapulu měměllọ i Yesus ualingu ene i sie saụměbisara kapia sutaloaran taumata lawọ e. 21 Kai i sireněmpěbansagě u, "Kuruise i Sie! Kuruise i Sie!" 22 Bọuene saụ katěllun sulene i Pilatus něbera si sire, "Kai apapěsasalan'E? Iạ tawe nakaěbạ sala sarang sěmbaụ si Sie kụhinong ihukungu hukumang papate! Iạ e měnggeserě si

LUKAS 23.23–34 249

Sie mase takụ ipěllọ." 23 Kai i sire měngkate měběbansagěsěngapang ihạ i sire u i Yesus kai hinon pakikuruisě. Kụsamurine pěbawansag'i sire mětalě. 24 Tangu i Pilatusněnawong hukumangu papate si Yesus kereewe sukapulun taumata lawọ ene, 25 dingangu nělěsọ u taumatakụ dědorongang i sire, mangalene tau kụ nitahungkụualingu pěnggaghohaeng dingangu pamamate. Bọu e iYesus nisarakangke si sire balạewe koateng tuhụ kapulunsire. 26 Ene i Yesus niwawạelain sire. Su taloaran daleng,i sire něsombangu tau sěngkatau kụ arenge i Simon kụasale wọu Kirene kụ seng kạsuě e su soa. I sire nanamesi sie, mase nisihasang sěngapan botonge pamasaěngkalung kuruisě niapatole si Yesus. 27 Lawọ taumatanahuntole si Yesus -- piạko lai kạdalaụ manga wawinepirang katau. Manga wawine ene mạhunsangị dingangumạhunggungguin Mawu Yesus. 28Arawe i Yesus něbihusi sire ringangu něbera, "Manga wawinen Yerusalem!Abe pahunsangị u Iạ. Pahunsangịen batangeng dingangumanga anạ i kamene. 29U kai sarung duměnta temponetaumata e měmpěbera, 'Kariangkamang manga wawinewantọ e ringangu tawe němpěhanạ, dingangu taweniapasusun manga rariọ!' 30 Su tempo ene taumata esarung měmpěbera su manga wulude, 'Kaensạko si kami!'Dingangu su manga wongkone, 'Pangambungko si kami!'31 Kai kereu su kalu wědang biahě, taumata seng měkěkoạkere ini ute, kereapa wue sarung pěkakoạ i sire su kalumạhěgu!" 32 Piạ lai ruang katau waline -- irědua taha pěkoạdalaị -- kụ niwawan sire waugu pakikuruisě dingang i Yesus.33 Sarạeng nahumpạ su tampạ kụ isěsěbạ "Daran Těmbọ",i sire nanguruis'i Yesus dingang i rědua tahapěgue ene --sěngkatau su sěmběka koaneng dingangu sěngkatau lai susěmběkane kaihing Yesus. 34Mase i Yesus někaliomaneng,"Amang ampunge wue i sire! U i sire wěga wue apa

LUKAS 23.35–48 250

kěkoateng i sire." Pakeang i Yesus piněpapahiạen siresene ringangu lahurị. 35 Taumata lawọ mạhundarisị seneměmpěběbiala manga pangahạ u tau Yahudi něbaheaunYesus apid'u něbera u, "I Sie makasalamatěbe taumatawaline; kěnangko ini i Sie pělěsọkon batangeng'E, kereui Sie kahěngang-hěngang Datung Salamatě kụ nipilenMawu Ruata!" 36Manga sordado lai něbaheaun Sie. I sireněmpěhaung dingangu němpaněgon anggorě mahaesěsi Sie, 37 apidu něbera, "Kereu i Kau ratun tau Yahudi,pělěsọkon batangeng'U!" 38 Su wowong kalung kuruis'uMawu Yesus, mạbawohe bawera ini: "Ini e Ratun TauYahudi." 39 Sěngkatau wọu tau tahapěgue mạgaghantongsene něhinakang Mawu Yesus. I sie něbera, "I Kau RatunSalamatě běgang? Ute pělěsọkon batangeng'U ringangui kandua lai!" 40Arawe tahapěgue sěngkatau e wueněbera su hapịe angkuěnge, "Apa i kau tamatatakụ uMawu Ruata e? I kau seng sěngkakahukungu papate kerei Sie. 41 Kětạeng hukumang si kaduạ ute, někětạewengkakanoạ i kaduạ. Kai i Sie mang tawe salane!" 42Mase isie něbera, "Mawu Yesus, tahěndunge wue iạ kereu i Kauseng duměnta kere sěngkatau Ratu!" 43 "Pangimangke,"angkuěng i Yesus si sie, "sahěllo ini i kau sarung dingang-Kusu Firdaus." 44Mangạe pukulě mapulo dua ěllo rangematangěllo tawe siměnnang dingangu kạguwạu wanuaene měngkate marěndung-děndung sarang pukulě tatělluwawěllo. 45Gordeng mạgaghantong su ralungu WalemMawu e na ngkasě napahiạ darua. 46Mase Mawu Yesusnělun ngihu ngih'E maihạ, "Amang! Su ralungu liman'UIạ manarakangu watangeng-Ku!" Bọuten něhengetangkerene, i Sie napohong. 47 Sarạeng těmbonangu sordadoe nakasilọe apan seng nariadi, i sie mědědalo MawuRuata mase i sie něbera, "Kahěngang i Sie Taumata tạsalane!" 48 Taumata lawọ kụ narěnta sene kụ měmpěbiala,

LUKAS 23.49–24.5 251

nakasilọe apa nariadi. I sire napule dingangu naungnapene u pěsasasěsilě. 49Dingangu kěbị kanarang i Yesuslaụ e manga wawine kụ nahuntole si Sie wọu Galilea,mạhundarisị bọu maraune kụ nakasilo kěbị ene. 50 Piạsěngkatau arenge i Yusup kụ asale wọu soang Arimateasu wanuan Yudea. I sie sěngkatau mapia kụ lěadatengutaumata kụ malaing kạpangampale tempone Mawu Ruatamanětạ měparenta kere sěngkatau Ratu. Maning i siekai anggotang Měnggaghuta, i sie tawe sěngkanaungsu putusang dingangu kakanoạ i sire ene. 51 (23:50) 52 IYusup e tamai nětěngon Pilatus kụ měgěgausě tadeạuwadangu Mawu Yesus e pakigěllị si sie. 53 Bọu ene i sienangalạ badangu Mawu Yesus bọu kalu kuruisě, masenipikungu hekạ sapụ bọu hekạ alusě. Kuteu nipěllọetesu ralungu kubulě kụ nikakoạ su ralungu watu hanibě-- kubulě ene bědaweng ta nịpapake. 54 Ěllo ene ěllonsambaiang; dingangu seng maraning pěnanětạu ěllonSabatě. 55Manga wawine kụ němpětole si Yesus bọuGalilea e mole lai si Yusup kụ nakasilọe kubulě ene. Isire nakasilo lai kereapa wadangu Mawu Yesus nipěllọsu ralungu kubulě. 56 Bọu ene i sire něngkapule maseněmpanạdia manga rampa ringangu lana mawěngi baugumělanisě badang i Yesus. Su ěllon Sabatě, i sire taweněhalě baugu tụtuhụ ta su ralungu pangangagama.

24 1 Su ěllon Misa, maluka-lukadě, manga wawineene nakoạ sarang kubulě něbawa manga rampa

kụ seng nisạdiang sire. 2Nikaěbakengi sire watu lahěpingkubulě seng limunggi. 3Mase i sire nahunsuě su ralungukubulě ene, kai i sire tawe nakaěbạ badangu Mawu Yesussene. 4 Kapạhundarisị e sene i sire ringangu němpěbingọmạngěnna halě ene, sěngkělěndịu piạ duang katauringangu pakeange kụkuhenabě dụdarisị děduh'i sire.5 I sire něngkatakụ kahěngang, kụ nětumpěkuhě sarang

LUKAS 24.6–17 252

ěntana, apid'u i rědua ene něbera si sire, "Unụe i kamenemědědeạ taumata wiahě sutaloarang taumata nate?6 I Sie tawe dịe sini, i Sie seng něbangung! Tahěndungee apang kụ seng niweran'E si kamene su tempong iSie wědang su Galilea, 7 u 'Ahus'u Taumata e harusěisarakang su limang tau warạdosa, mase ikuruisě dingangusu katěllu ěllone i Sie sarung měbangung.' " 8 Tangumanga wawine ene nakatahěndungke apan niwerangMawu Yesus. 9 Sarạeng něngkawalị bọu kubulě, i sireněmpěběkeng kěbị apan nariadi ene si sire murit'E mapuloěsa ringangu apan tumatolene lai waline. 10Mangawawine kụ němpěběkeng kěbị ene su manga murit'iYesus ute kai: I Maria Magdalena, Yohana ringangu iMaria i ninang i Yakobus, dingangkewelain manga wawinewaline kụ nạung dingangkewen sire. 11 Kuteu nạungmanga rarolohang ene mạngiraling u manga wawineene kětạeng měběběkeng apan tạ gunane. I sire taweměmpangimangu wěkeng manga wawine ene. 12Arawei Petrus něbangung dingangu malang sarang kubulě.Apid'u kakạkowọe i sie kạdalingene sarang dalunge kụkinasilone kětạeng hekạ sasapụ sene. I Petrusměngkatewenaherang kụ napule dingangu naunge mạdalingung kěbịapan seng nariadi. 13 Su ěllo ene lai, piạ duang katautumatole si Yesus kạpahundalenge sarang soa sěmbaụ,kụ arenge Emaus, mangawe mapulo ěsa su kilo meterekaraune wọu Yerusalem. 14 I rědua kạpahundalengemahumbisaran mạanung kěbị halě kụ seng nariadi ene.15 Ene kạpahumbisarane i rědua ringangu kapěbawukaneěnna, i Yesus sěsane riměnta kụ dimaleng sěngkaralengdingang i sire. 16 I sire nakasilo si Yesus, kai piạko apanakatuě hakịu i sire ta nakakirala si Sie. 17Mase MawuYesus něhengetang, "Kai apạe ipạhumbisaran dua sutaloaran daleng ini e?" I rědua maing dingangu gha

LUKAS 24.18–29 253

malěhubě. 18Mase sěngkatau wọ'i sire, arenge i Kleopas,nakiwalo si Yesus, "I Tuang sěsane tau raghị su Yerusalemkụ běgang halě nariadi paị sene samurine ini?" 19 "Halěu apa ngae?" angkuěng i Yesus, "Halě nariadi su MawuYesus tau Nazaret e," sasimbahi rědua, "I Sie kai nabi.Manga waweran'E ringangu manga kakanoạ'E makawasakahěngang bae tumuhụ ngirangu Ruata ore lai tumuhụngirangu kěbị taumata. 20Manga imang těmbonange

ringangu manga pangahạ u wanuang kite seng nanarakangi Sie mědeạu pinakihukungu papate, ringangu i sire sengnanguruisě si Sie. 21 Sěmbaliau i kami mělěharapě ukai i Sie sarung měliwir'u tau Israel! Dingangu sahělloini kai seng katěllu ěllone wọu karariadin halě ene.22 Ringangu lai pirang katau wawine wọu taloarang kamiseng napakahěkosě si kami. Maluka-lukadě kahěngang isire seng sarang kubulě, 23 kai tawe nakaěbạ badange paịsene. Mase i sire něngkawalị dingangu němpěbera u i sirenakasilo malạekatě kụ manga malạekatě e němpěberau i Yesus kai wiahě. 24 Pirang katau wọ'i kami e makoạsarang kubulě kụ nakaěbạ u apạewen nịbawerang mangawawine ene mang kahěngang kerene, kětạeng i sireta nakasilo si Yesus." 25Mase i Yesus něhengetang sisire, "I kamene mambeng longong! Měngkate tumanịumalongge mahimangu kěbị apan niwerang manga nabi.26 Balinewe Ratun Salamatě e kai hinong mětatahangusunsara kalimona wuhụe makaěba kawawantug'E?"27 Samurine i Yesus nanualagě si rědua apan mạbawohesu ralungu Winohe Susi mạanum batangeng'E manětạbọu manga bukě i Musa ringangu bukě u manga nabi.28 Kạpahumbisarane tangu i sire kakạdanineng soatě monaěng i sire. I Yesus kai kere makịěnna u alingkaimaněpasu raralenge, 29 kuteu i rědua e kawe mạmaedě siSie. "Katanạe ringangi kandua," angkuěng i rědua si Sie, "u

LUKAS 24.30–41 254

ini e seng kakạbawěllone kụ seng manětạ mạděndung lai."Tangu i Yesus simuě e mědeạu mětanạ dingangi rědua.30 Su tempon mạiang kạpahungkaěnge ringangi rědua, iYesus nangalạ e borotě, nakitarimakase su Mawu Ruata,mase nịkakakěmpange mase nionggọe si rědua. 31 Enenakakiralạe i rědua u ene kawe nạung i Yesus. Kuteu iSie kawe naghěngging bọu matan dědua. 32Angkuěng irědua, sěngkatau su waline, "Balinewe pěndangu naung ikaduạ e měsulungu lụhune su tempon i Sie měběbisararingangi kadua sutaloaran daleng dingangu manualag'uralohon Winohe Susi e si kadua e?" 33Orasě ene lai irědua měngkatewe němpěbuạ mase němpěsule sarangYerusalem. Paị sene i rědua nakahombang si sire mapuloěsa murit'i Yesus němpěkomolě dingangu manga ringangisire waline. 34 I sire e němpěbera, "Mambeng kahěngangMawu e seng něbiahě kapia. I Sie seng nětěngkatode uwatangeng'E si Simon!" 35 I rědua murit'i Yesus kụ buhurarěnta ene ute němpěběkeen ěbạ i rědua sutaloarandaralengang, dingangu kereapa i rědua nakakirala Mawusu tempon i Sie mạngompeng borotě. 36 I sire wědangkạpahumbisarane, sěngkělěndịu i Yesus sěsane rimarisịsutaloaran sire dingangu něbera, "Pědarame si kamene!"37 I sire himěkosě dingangu něngkatakụ u mạngiraling isire kai nakasilo himukudě. 38 Kai i Yesus něhengetang,"Unụe i kamene něngkatakụ? Unụe piạ pěbawimbongsu ralungu naung i kamene? 39 Kakělla lima-Ku ringanguta ngangko laedě-Ku. Kěngkasingkạko u mambeng Iạsěsaku. Pěnaghipọe ringangu tahěndungeko, watụ uhimukudě e tawe gěsine arau ruhine kere kinasilongkamene si Siạ." 40Mawu Yesus něhengetang kereneapidu nanode u liman'E ringangu laed'E si sire. 41 Kụ piại sire měngkai wědang tawe měmpangimang ualingkenmạhěmpaliun daluase ringangu kalaherange, tangu i Yesus

LUKAS 24.42–53 255

nakiwalọe si sire, "Kụ bědangben piạ kaěng i kamenesini e?" 42 Kụ ene i sire němpangonggọen kinạ gorengsěmpotọ si Sie. 43Mawu Yesus dimae kinạ ene, masenikinạe su těngon sire. 44 Bọu ene i Sie něhengetang sisire, "Halě tamaị ini e sembeng Takụ nihabarě si kamenepiạ Iạ deng dingangi kamene u kěbị apang kụ mạbawohemạanun Iạ e su ralungu manga bukě i Musa, manganabi ringangu Mazmur harusě mariadi." 45Mase i Yesusnamukạ e něnnan sire mědeạu i sire makaěnna monanBinohe Susi e. 46Mase i Yesus něhengetang si sire, "Suralungu Winohe Susi e mạbawohe u Ratun Salamatě eharusě mětatahangu sunsara ringangu harusě měbangungkapia wọu papate su ěllo katěllune. 47 Kerene lai suralungu arengu Ratun Salamatě e hinong ihabarě su pa kụumatě u taumata harusě pěmpětobatě batụu MawuRuata e mangampung kalawọu rosa. Ringangu habarě ehinon ipědalahabarě manětạ bọu Yerusalem. 48 I kamenee sahidine wọu kěbị ene. 49Dingangu Iạ e sěsaku sarungměndolohě sarang anung kamene apạeweng nikědonAmang. Kai i kamene pakatatapě bue měmpangampalěsu soa ini sarang i kamene kawuakengu kawasa wọuanun Mawu Ruata." 50 Bọu ene i Yesus něbawa si sireniapasěbang bọu soa sarang Betania. Sene i Sie něhengkeu liman'E, mase něngalamatě si sire. 51 I Sie kapěkoạekerene, apidu i Sie nasapuạ solong sorga, mase nagheawọ'i sire. 52 I sire nětěngkasumagě němpěsuba si Sie, bọuene němpěsule sarang Yerusalem dingangu raluasě tawesihinge, 53 dingangu měngkatewe měmpědědalo MawuRuata su Walem Mawu e.

YOHANES

1 1 Su tětạ-tětạ e kalimonan dunia e niriadi, Hengetange seng ene. Hengetang e kai ringangu Ruata, kụ

Hengetang e měsulung dingangu Ruata. 2Dokeng su tětạei Sie ringangu Ruata. 3 Kěbị e niriadi wọ'i Sie, ringanguwọu kěbị apang seng ene, taweu sarang sěmbaụ niriaditạ i Sie. 4Hengetang e kai simbulu pěbawiahě, dingangupěbawiahě e měgěgěllịu tualagě su taumata. 5 Tualagě esụsarang su kararěndung, dingangu kararěndung e tawemakawatạ e. 6Narěntạe sěngkatau rarolohangu Ruata,arenge i Yohanes. 7 I sie riměnta měhabar'u tualagě ene,tadeạu kěbị taumata emangimang. 8 I sie sěsane walinewetualagě ene, kai i sie kětạbeng mělahabare. 9 Tualagětutune makạtualagě kěbị taumata e, riměnta su dunia.10Hengetang ene su dunia, dunia e niriadi wọ'i Sie, kaisodunia e tawe makakirala. 11 I Sie riměnta su soan'E sěsane,kaiso taumatan'E tawe něnarimạ i Sie. 12 Kaiso piạbe laitaumata kụ němpěnarimạ i Sie ringangu nangimang siSie; i sire nionggotang'E hakě makoạ anạ u Ruata, 13 kụniwantelě balinewe wọu taumata, u pěbawiahě buhu ekai wọu anum Mawu e rarěntane. 14Hengetang e sengnariadi taumata, kụ nětanạ sutaloarang kite, dingangu ikite seng nakasahidi kawawantug'E. Kawawantugě eneseng nitarimạ'E tabidạu Ahus'i Amang mang sěmbaụ.Wọ'i Sie i kite makasilo Ruata ringangu kakěndag'Esi kite. 15 I Yohanes diměnta kere sahidin'E, kụ i siemělěhabaru: "Seng i Sie ini e nạung takụ ipěpaulị:I Sie sarung duměnta samurin iạ e, kai limembongkasěllahe wọu iạ, u kalamonan iạ ene, i Sie seng těbeene." 16 I Sie napeneu kakěndagě; kụ tawe ědone, i Sie

YOHANES 1.17–31 257

měngalamatě si kite. 17 Torat'u Mawu e kai nitarimạ ikite bọu i Musa. Arawe kakěndagě dingangu kasasa anDuata e nilahe si Yesus Kristus. 18 Taweu nakasilo MawuRuata, suliun Ahusě mang sěmbaụ, kụ měsulung iAmang kụ kạsasěmbaụ dingang'E. Kai i Sie nělaheuRuata i Amang si kite e. 19Mangangawasang Yahudi suYerusalem něndolohu manga imang dingangu taumatanLewi apạkakoạ solong anung Yohanes kụ iapakịbalo sisie, "Kai i sai i kau?" 20 I Yohanes něngaku malahe, "Uiạ e walinewe Ratu Měnanalamatě." 21 "Mạeng kerene,i kau kai i sai?" angkuěng i sire, "I Elia ngae?" "Baline,"angkuěng i Yohanes. "Nabi i kau e?" kakiwalon sirekapia. "Baline," angkuěnge. 22 "Mạeng kerene, pěberạesi kami měnsang i sai i kau, tadeạu i kami makawawawesasimbange baug'i sire kụ dimoloh'i kami. Apạ e ipaulị umạanun batangengu e?" 23 I Yohanes něberạe u, "Sengiạ e ipěpaulị u Nabi i Yesaya: 'Tau mạmohang su wanualinggi: Teneko daralengangu Mawu.' " 24 Kalawọu taumataapan niroloh'u tau Farisi e 25 nakiwalo, "Kereu i kauwalinewe Ratu Mananalamatě, arau walinewe i Elia,arau walinewe lai nabi, kawe unụe i kau měnahani?" 26 IYohanes simimbang, "Iạ e měnahani ringangu ake. Arawesu taloarang kamene ute kai piạ tau ta nikahěnganeng ikamene. 27 I Sie ruměnta samurin iạ e, kalingung mělukataling sapatun'E e, iạ e tawe wotonge." 28 Kěbị ini e nariadisu Betania, su sěmběkan daki wọu Salụ u Yordan tampạpěněnahaniang i Yohanes. 29 Su sěngkariọěllone, i Yohanesnakasilọe Mawu Yesus dụděnta su anune. Tangu i Yohanesněbera, "Kakělla ěndaị, Ahus'u Domban Duata nangěmmụdosan dunia e. 30 Kai i Sie nạung takụ ipěpaulịu sarungduměnta samurin iạ, kaiso kawe limembong kasěllahewọu iạ, batụu těntalang iạ deng tawe nipěhanạe, i Sie sengtěbe ene. 31 Kalimonan ene, iạ e wěgan Sie e. Sěmbaliau

YOHANES 1.32–43 258

iạ diměnta měnahani ringangu ake tadeạu tau Israel emasingkạben Sie." 32 I Yohanes malaing něsahidi u, "Iạnakasilo Rohkě u Ruata natěntung kere manụ paluma ěnaebọu langị kụ dimorọ su pusig'E. 33 Tempo ene iạ bědawenběga i sai i Sie. Kaiso Ruata něndoloh'u iạ e apěněnahaningake e, kai seng něbera si siạ, 'Mạeng i kau makasilo Rohkěu Ruata e rumorọ, kụ mětumanạ su sěngkatau, ute kai iSie sarung měnahani ringangu Rohkě u Ruata.' 34 Iạ e sengnakasilọ'E sěsaku," angkuěng i Yohanes, "kụ iạ e něsahidi useng i Sie e Ahus'u Ruata e." 35 Sěngkariọěllone i Yohanesene kạpia su tampạ ene e ringangu murite ruang katau.36 Piạ e i sie nakasilo Mawu Yesus simahe, i sie něbera,"Kakěllạ e! Pai Ahus'u Domban Duata." 37 I rědua nạungmurit'i Yohanes e nakaringihe manga wawera ene, tamaimole e Mawu Yesus. 38Mawu Yesus něbihu sarang likude

kụ nakasilo si sire kạpahuntolene si Sie. I Sie nakiwalo,"I kamene kai mědědeạ apa?" Angkuěng i sire, "Guru, iTuang kai mạtanạ suapa?" (Guru arau 'Rabi' mangalenemananěn ro.) 39 "Mahịe pěmandạe hala," angkuěnguMawu Yesus. I rědua nahuntole si Sie, kụ nakasilọekatatanakeng'E. Orasě ene seng pukulě ěpạ bawěllo. Ělloene i rědua e něngkatanạ dingang'E. 40 Sěngkatau wọ'irědua kụ seng nakaringihě bawerang Yohanes kụ masemole Mawu Yesus, ute kai i Andreas, anạ u sěmbaụ i

Simon Petrus. 41 I Andreas e měngkatewe lighạ nědeạsi Simon, anạ u sěmbaụ e, mase něbera si sie, "I kami eseng bọu něsombangu Mesias!" (Mesias ute měsulungui Kristus kụ kai: Ratu Mananalamatě.) 42 I Andreas enangěntud'i Simon solong anun Mawu Yesus. MawuYesus e maedě si Simon, mase něhengetang, "I kau e iSimon anạ i Yona. I kau sarungbe isěbạ si Kefas." (Kefasměsulung dingangu Petrus, mangalene: i wukidě batu.)43 Sěngkariọěllone Mawu Yesus kai napulu makoạ solong

YOHANES 1.44–2.5 259

Galilea. I Sie kai něsombang i Filipus kụ něhengetangsi sie, "Mahịe tole Siạ!" 44 I Filipusě e kai tau Betsaida,pětatanakeng i Andreas děduang Petrus. 45 Filipusě eněsombang i Natanael kụ něbera si sie, "I kami e sengbọu něsombangu tau ipěpaulị i Musa su ralungu bukě uTorat'u Mawu, dingangu lai seng nihabaru manga nabi.I Sie kai i Yesus tau Nazaret, anạ i Yusup." 46Arawe iNatanael simimbang, "Mariadi wue ngae halě mapapiasuměpụ bọu Nazaret?" "Pěmandạe sěsanu," nisimbang iFilipus. 47Mawu Yesus mạmanda si Natanael kạděntane,kụ měběbisaran kakakoạ i sie, "Tingangke, ene sěbạ e tauIsrael patutune. Tawe apa halě mělle si sie." 48 "Kereapawue i Tuang nakakirala si siạ?" kerene kakiwalon Natanaelsu Mawu Yesus. Mawu Yesus simimbang, "I Filipus deng taněkěkui si kau e, Iạ seng těbe mạmanda si kau su alungukalun ara e." 49 "Tuang Guru," angkuěng i Natanael, "ITuang e kai Ahus'u Ruata! I Tuang e kai Ratun tau Israel!"50Mawu Yesus něhengetang, "I kau mangimangu kětabenualingu Iạ něbera u Iạ seng nakasilo si kau su alungukalun ara e? Pa kụ halě kụ nangělembong kasěllahe wọuene e sarungbe ikasilonu!" 51Mawu Yesus něhengetangkapia, "Mambeng kahěngang, pangimangke, i kau sarungmakasilo langị e matope, ringangu manga malaekat'uMawu malintụ marangeng su lantehu Ahus'u Taumata e."

2 1Dua ěllo tuhụ e piạko saliwangu pěkakawingsu soang Kana su ěntanang Galilea, kụ i ninangu

Mawu Yesus malaing ene sene. 2Mawu Yesus dingangumanga murit'E nighausang lai su saliwang ene. 3 Sarạenganggorě e nasue e, i ninang'E něberạe su Mawu Yesus,"I sire nikasueěngu anggorě." 4Mawu Yesus simimbang,"Inang, abe pěngoro si Siạ e. Deng baline tempone Iạmělahe u watangeng-Ku." 5 Kaiso i ninangu Mawu Yesusněbera su manga kokị, "Měngkate koạ apan nioron'E

YOHANES 2.6–15 260

si kamene." 6 Ene kai nạung piạ běnsadu ake ěnnunguwaụ mạpapěllọ sene, baugu panganguhaseng tuhụewetundung tau Yahudi. Běnsadě ene pěsěmbaụ mangawelohong mahasụ su litere. 7Mawu Yesus něhengetang sumanga kokị ene, "Lohoingkong ake běnsadě ene kěbị."Tangu i sire nělohọe niapakapene. 8 Bọu ene Mawu Yesusněhengetang si sire, "Pěnggaingko kadodọ ake ene kụbawako su anung těmbonangu saliwang." I sire něbawạeake ene sarang anung těmbonangu saliwang e, 9 ringangui sie nětemangke ake kụ seng něbalụ nakoạ anggorě.(I sie wěga wue měnsang bọu apa asale anggorě ene,u tumbạeweng kokị apang němpěndalingu ake ene emasingkạ.) Tangu těmbonangu saliwang ene himaungkesu kaghiang ese, 10mase něbera si sie, "Tuhụ tundune,taumata e měsiliwirě u anggorě mapapia kalimona,dingangu mạengbeng sake semben naundang doune,buhụewe anggorě baline. Arawe i kau e kawe něndesọu anggorě kapiaěnge sarang orasě ini!" 11 Kai ene halěnakaralinaụ kahumotongange kinoạu Mawu Yesus. ISie někoạ halě ene su soang Kana su Galilea. Su halěene e i Sie nělaheu kasasěllah'E. Tangu manga murit'Eněmpangimang si Sie. 12 Bọu ene Mawu Yesus riměsungsolong Kapernaum i siren ninang'E, manga anạ u sěmbaụ'Eringangu manga murit'E. I sire němpětanạ sene mangawepira ěllo karěngụe. 13 Sarạeng Ěllon Paskang tau Yahudiseng masandigě, Mawu Yesus nakoạ e solong Yerusalem.14 Su Walem Mawu su Yerusalem i Sie nakaěbạemalahumbalụ u sapi, domba, ringangu manụ paluma;ringangu manga měnanaliu roitě mạhungkaiang sene.15Mawu Yesus někoạ gagheserě bọu tali kụ něliwuahěkalawọu manga binatange bạe domba arau sapi, wọuralungu Walem Mawu. Manga medang měnanaliu roitě eniwalintụi'E hakịu roitě e měngkatewe něsaliawuhě tamai

YOHANES 2.16–3.3 261

ramahi. 16 Bọu e i Sie něhengetang su manga měbawalụ umanụ paluma, "Pakasue e hengke bọu ini apa tamai ene.Baleng Amang-Ku abe koạ tampạ u palahumbalukang!"17 Tangu manga murit'E nakatahěndungke ayet'u WinoheSusi ini, "Kakěndagě-Ku baug'u Walen'U, o Ruata-Ku,makạtutung naung-Ku." 18Manga těmbonangu tau Yahudie kai rimokạ Mawu Yesus, angkuěng i sire, "Kěnangpěnodeu halě makạdalinaụ su těngong kami e tadeạu ikami makahěngangu su tampạ e wue i Kau měkoạ kereini." 19Mawu Yesus simimbang, "Goghahe Bale ini, kụsu ralungu těllu ěllo Takụ pě kang kạpia." 20 Bọu e i sireněmpěbera, "Epạ u pulo ěnnung su taunge karěngụenipamě kang ini. Bọu e i Kaumamětị kạpia su ralungu tělluěllo?" 21Arawe Balem Mawu su monan Mawu Yesus utekai watangeng'E sěsane. 22 Kụ tangu susamurine, sarạengMawu Yesus niapěbangung kapia wọu kapapohong,nakatahěndungke manga murit'E u halě ene kai seng bọunipěhengetang'E. Tangu němpangimangke i sire su apanmạbawohe su ralungu Winohe Susi e ringangu su apaniwěberang Yesus. 23 Těntalang Mawu Yesus deng ene suYerusalem su tempon pěmamantugu Ěllon Paskah, lawọtaumata mạngimang si Sie ualingu halě kěkoateng'E.24 Kaiso Mawu Yesus sěsane tawe nahimang si sire, watụ ui Sie masingkạben sire kěbị. 25 Tawe wahaluasě taumatamanualag'u kakanoạ i sai-sai si Sie, batụu i Sie sěsane sengmasingkạu ralungu naungu taumata.

3 1 Piạ sěngkatau těmbonangu agama wọu ghalipohongtau Farisi kụ arenge i Nikodemus. 2 Piạ sěhěbi i

sie riměnta su anum Mawu Yesus dingangu něbera,"Tuang Guru, i kami masingkạu i Tuang kai niroloh'uRuata. Batụu kai taweu sarang sěngkatau makakoạ halěmakạdalinaụ kere kěkoateng i Tuang, kereu Mawu Ruatatawe ruměndingang i sie." 3Mawu Yesus simimbang,

YOHANES 3.4–16 262

"Pangimangke, taweu sarang sěngkatau makoạ kawanuanDuata kereu i sie tawe ipěhanạ kapia." 4 "Makoạbekereapa taumata seng matěllang kụ saụ ipěhanạ kạpia?"angkuěng i Nikodemus su Mawu Yesus. "Lahạu i sie saụbemakasuě su ralungu gandongang i ninange mase ipěhanạkaruan sulene?" 5Mawu Yesus simimbang, "Mambengtěngadě bawera-Ku ini: Kereu taumata tawe ipěhanạbọu ake dingangu wọu Rohkě u Ruata e, taumata enetawe masowa su kararatuangu Mawu. 6 Taumata tuhụgěsi ute nipěhanạ u ma madě, arawe tuhụ marohkěe ute kai nipěhanạ u Rohkě u Ruata. 7Abe ralinaụ uIạ něbera u: i kamene harusě ipěhanạ kapia. 8Angingtumiụ suapạeweng kapulune, i kite e makaringihěsalinduhunge: kai i kau wěga wue měnsang diměntawewọu a ringangu měnsang makoạbe solong a i sie. Kerenelai apan taumata kụ piněhanạ bọu Rohkě u Ruatae." 9 "Kereapa ene mariadi?" angkuěng i Nikodemus.10Mawu Yesus simimbang, "I kau e mananěn ro suIsrael; unụe i kau wěga wue? 11 Pangimangke: i kamimạulịu apang kasingkạ i kami, dingangu i kami e kětạbengměsěsahiding apang seng kinasilong kami; kai i kamenetawe mapulu mangimang sasahiding kami. 12 I kamenetawe mangimang kereu Iạ e měběkeng kakakoạ udunia ini; kereapa i kamene mangimang, kereu Iạměběkeng kakakoạ u sorga e si kamene? 13 Taweu sarangsěngkatau nakạdangeng su sorga e samatang i Sie kụseng nětěngkatěntung su dunia, kụ kai Ahus'u Taumatae. 14 Kereewe i Musa napakarange u těmpu witụ su kalusěmbua su wanua linggi e, kerene lai Ahus'u Taumata ehinong iapakarange, 15 tadeạu kěbị taumata e mangimangsi Sie, makahombang pěbawiahě tutune ringangukakalě." 16Ualingu Mawu Ruata kereneeng kakěndage suralohon dunia e, hakịu i Sie něnarakangu Ahus'E mang

YOHANES 3.17–29 263

sěmbaụ tadeạu apan taumata kụ mangimang si Sie tawemawinasa, kaiso kawe makahombang pěbawiahě kakalě.17 Batụu Mawu Ruata e něndoloh'u Ahus'E walineweměhukungu dunia e kaiso kawe měngambang dunia e.18 Taumata kụ mangimang si Sie tawe ihukung. Arawetaumata kụ tawe mangimang ute seng nihukungu Mawu,puhinengu i sie tawe mangimang su Ahus'u Ruata e mangsěmbaụ. 19 I sie tětuntukang ualingu halě ini: Tualagěe seng diměnta su dunia, kai taumata e ěndọu kawemapulung marěndunge sulungu tualagě, u kakanoạ isire kai raralakị. 20 I sai-saiewen měkěkoạ daralakị, kaiměběbinsịu tualagě; kụ tawe mapulu humaung su tualagěe, mạdiring kakanoạ i sire raralakisě e ikasilo. 21Arawei saing kawe tutuhụ kapulun Duata e ute lụhaung sutualagě e mědeạu malahe apan seng nikakoạe muhụkapulun Duata. 22 Samurin ene Mawu Yesus dingangumanga murit'E něngkakoạ solong banuang Yudea. I Siereng nětanạ kadodọ tempo ringangi sire kụ něnahani.23 Su tempo ene i Yohanes deng tawe nạtahungkụ. Isie něnahani su Ainon, masandigu Salim, batụu senekai piạ malawọ ake. Taumata e měmpạhunděnta suanune, mase i sie měněnahani si sire. 24 (3:23) 25Mangatumatole si Yohanes nanětạe němpědarendehě dingangutau Yahudi su halě u pamamurěsi e. 26 I sire nakoạsolong anun Yohanes kụ něbera, "Guru, i Tuang bědangmakạtahěndung tau ringangi Tuang su sěmběkan Salụu Yordan ene, kụ itětěbọu si kami kạngere? Orasě inii Sie malaing měněnahani kụ kěbị taumata e rụděntasu anun'E!" 27 I Yohanes simimbang, "Taumata e tawepusakạe kereu tawe ghělirangu Mawu si sie. 28 I kamenehala seng nakaringihě si siạ něbera, 'Iạ balinewe RatuMěnanalamatě. Iạ kai nirolohě ipạngalimona si Sie.'29 Kaghiang bawine e kai tětaghuanengu kaghiang ese.

YOHANES 3.30–4.7 264

Arawe hapịu kaghiang ese e kětạben měnananggelědingangu kapědědaringihe, kụ maluasě naunge kereumakaringihě ngih'u kaghiang ese. Iạ malaing kerene.Kụ orasě ini e raluasěku e nasukụ kahěngang. 30 Kai iSie hinon kạkasěllahe, arawe iạ e kai hinong kạkạdodọe." 31 I saing kụ bọu rasịe kai su wowong kěbị e. I saingkụ bọu dunia e kai nasowa taumatan dunia ringangumạhumbisarang halě u mạdunia. I Sie e kụ darěntane wọurasị e kai su wowong kěbị. 32 I Sie měběbisaran apang kụseng kinasilon'E ringangu kinaringih'E, kaiso mang taweusarang sěngkatau mangimang su apan sasahidin'E. 33 I saimạngimang su sasahidin'E ene ute, měngaku wue u Ruataemambeng těngadě. 34 Batụu taumata rarolohanguMawumělěhabarě manga baweran Duata, ualingu Rohkě u Ruataseng nipaloho si Sie masukụ. 35 I Amange makěndagěsu Ahus'E, kụ seng něnarakangu kěbị kawasa si Sie. 36 Isaing kụ mangimang su Ahusě ene sarung makahombangpěbawiahě tutune ringangu kakalě. Arawe i saing kụ tawesa ane su Ahusě ene e tawe makahombang pěbawiahě. Isie ihukungu Mawu sarang karěngụe.

4 1 Tau Farisi e nakaringihě u Mawu Yesus nakareạdingangu něnahani limembong kalawọe tumatolene

wọu i Yohanes. (2 Tuhụ hinone Mawu Yesus sěsane taweměnahani, kaiso kětạben manga murit'E.) 3 Sarạeng MawuYesus nakakasingkạ u tau Farisi seng nakaringihě halě ene,ute i Sie naněntangu Yudea e kụ nakoạ solong Galilea.4 Kuteu raraleng'E ene kai harusě lumiu Samaria. 5 TanguMawu Yesus nahumpạen soa sěmbaụ su Samaria e arengeSikhar tawe kạdaune wọu ěntana nạung nionggọ i Yakubsu anạ e i Yusup. 6 Sene kinahombangenge pahighinYakub. Mawu Yesus mamben nasaghedu raraleng, kụ i Sienaiang su wiwihu pahighi. Tempo ene piạ u manga pukulěmapulo dua ěllo range. 7Dingangu manga tumatole

YOHANES 4.8–19 265

Mawu Yesus seng něngkakoạ solong soa němpaměllikaěng. Bọu ene sěngkatau wawinen Samaria e riměntaněnimbạ ake. Mawu Yesus něberạe si sie, "Inang, botongeIạ mědorong měnginung?" 8 (4:7) 9 Tau Samaria wawinee simimbang, "I Tuang tau Yahudi, iạ tau Samaria; unụe iTuang mědorong inumang si siạ?" (U tau Yahudi e tawepědalahěmpukange ringangu tau Samaria.) 10Mawu Yesussimimbang, "Kereu i kau masingkạu kakěndagu Ruataringangu i sai mědědorong inumang si kau, ute nasahebue kai i kau e mědorong měnginung si Sie, kụ i Sie sarungmangonggọu ake biahě si kau." 11Angkuěngu wawine ene,"I Tuang tawe ta mbạ, mase pahighi ini e kai maralungkahěngang. Kai wọu apa i Tuang makahombang ake biahěngae? 12 I Yakub, gaghurang i kami e naněntangu pahighiini si kami. I sie sěsane mangalạ ake inumange wọu ini;kerene lai manga anạ e ringangu binatange lěhikinange.Apa i Tuang mạngiraling kai nangělembong kasěllahewọ'i Yakub?" 13 "I saing kụ manginung ake ini e mangsaụ marou," angkuěngu Mawu Yesus, 14 "arawe i saingkụ manginung ake sarung Takụ ionggọ e, ute sembentawe marou sarang marěngụ-děngụ. U ake sarung Takụionggọ e kai makoạ simbulě su ralungu watangengekụ sụsaliwěbudě solong likude mase měgěgěllị si siepěbawiahě tutune ringangu kakalě." 15Angkuěnguwawine ene, "Tuang, onggoleko iạ ake ene, tadeạuiạ semben tawe marou; dingangu seng tawahaluasuruměnta sini měngalạ ake." 16 "Dakọe kuịe kawingu, masepěsuleko sini," ungkuěngu Mawu Yesus. 17 "Iạ e tawekawingku," ungkuěngu wawine ene. "Kahěngang bue sikau," ungkuěngu Mawu Yesus. 18 "Batụu i kau seng bọuněkawing liman sule, mase tau ese ipědědalahikinguorasě ini e walinewe kawingu." 19 "Orasě ini iạ nasingkạeu i Tuang kai sěngkatau nabi," ungkuěngu wawine ene.

YOHANES 4.20–31 26620 "I upung i kami e mạněmba Ruata su wulude ini, arawekawanuan Tuang e měběbera u kětạeng su Yerusalemtampạu taumata mạněmba Ruata e." 21 "Pangimangke,"ungkuěngu Mawu Yesus si sie, "sěnsule tempo taumatae maněmba si Amang, seng balinewe su wulude ini,ringangu walinewe lai su Yerusalem. 22 I kamene tauSamaria mạněmba Ruata wěgang kamene, arawe i kamitau Yahudi e kawe mạněmba si Sie kụ seng kinasingkatengi kami, watụ u kasasalamatě e kai riměnta wọu tau Yahudi.23 Kai tempone sarung duměnta, kụ seng narěnta, kụdingangu kawasang Rohkě u Ruata taumata e sarungmaněmba si Amang kụ nakoạ Ruata kahěngang ikěkapulunDuata. 24U Ruata e kai Rohkě, dingangu samatang ualingukawasang Rohkě u Ruata e apan taumata makapaněmbasi Amang kereewe i Sie ene." 25 Bawine ene něbera suMawu Yesus, "Iạ masingkạ, u Ratu Mananalamatě (kụisěsěbạ si Kristus e) sarung duměnta. Kereu i Sie marěnta,i Sie sarung měhabaru pa kụ sạbarang si kite." 26 "Kaiseng Iạ e i Sie," angkuěngu Mawu Yesus, "Iạ e kụ sengkapěběbisarane ringangu e." 27 Su tempo ene mangamurit'u Mawu Yesus e něngkawalị. I sire naherang nakasiloMawu Yesus měběbisara ringangu tau wawine. Kai taweusarang sěngkatau wọu i sire nakiwalo su tau wawine ene,"I ninang kai měgěgausě apa tangu?" arau makiwalo suMawu Yesus, "Kawe unụe i Tuang měběbisara ringangutau wawine ene?" 28 Tangu tau wawine ene naněntanguwěnsade ěndaị sene wọu e malang solong soa kụněbera suapan taumata sene. 29 "Mahiko pěmpěmandataumata kụ mělěhabaru kěbị apan seng bọu takụ nikakoạ,ilěulị e si siạ. I Sie ene walinewe Ratu Mananalamatě engae?" 30 Tangu i sire ene malaing němpaněntangu soae kụ nakoạ solong anung Mawu Yesus. 31 Su orasě enemanga murit'E němpěmaringang si Yesus měsimokolě.

YOHANES 4.32–44 267

"Tuang Guru," angkuěng i sire, "salamate měsimokolě."32 Kai Mawu Yesus e kawe simimbang, "Piạ be kaěng siSiạ e, katewe su kawěgang kamene." 33 Tangu mangamurit'E nanětạ e nahěngkiwalo u, "Kai piạ u něbawakaěng baug'i Sie?" 34Mase Mawu Yesus něhengetang,"Kaěngku e ute kai měkoạ kapulun Sie kụ něndoloh'u Iạ,dingangu měngganapě munara kụ seng nisarakang'E siSiạ. 35 I kamene měmpěběbera u, 'Kate ěpạ u wulangseng oras'u maměnsạ.' Arawe Iạ tangu kai měbera sikamene: Kakěllako manga waelě seng něngkararirihě, kụseng hinong pěnsakeng! 36Mamaměnsạe seng manětạmanarimạ u sasewane ringangu seng makapěngomolěbuane waug'u pěbawiahě tutune ringangu kakalě. Tadeạubạe měngangasịe arau měmaměnsạe mahuluasěbesěngkapahuluasě. 37 Papasihing ini e malaing nihino, 'Kụsěmbaụ e měngasị, arawe waline wue ute maměnsạ.' 38 Iạměndoloh'i kamene paměnsạ su waelě baline niwahětangkamene; u ene seng bọu nihalě u taumata waline, kụi kamene makatarimạ u untunge wọu munaran sire."39Malawọ tau Samaria tumanạ u soa ene němpangimangsu Mawu Yesus, ualingu waweran tau wawine ene, "ISie kawe mạulịu kěbị apan seng takụ nikoạ." 40 Tangusarạeng manga taumatan Samaria ene němpěsombanguMawu Yesus, i sire mědorong sěngapang botonge tadeạui Sie mětana dingangi sire. Tangu Mawu Yesus natanạsene dua ěllo karěngụe. 41 Bọu ene sauneng kakạlawọetaumata nangimang su Mawu Yesus ualingu kěbị apannitatěn ron'E si sire. 42 I sire němpěbera su tau wawineene, "I kami nangimang orasě ini e, walinewe lai ualinguwaweranu si kami, kaiso kawe i kami hala seng nakaringihěsi Sie, ringangu nasingkạ u i Sie mambeng těngaděMananalamatě dunia." 43Naliun dua ěllo nětanạ su Sikhar,Mawu Yesus nakoạ solong Galilea. 44Mawu Yesus sěsane

YOHANES 4.45–5.2 268

seng něhengetang, "Sěngkatau nabi e tawe laadatengsu soane sěsane." 45Arawe su tempon i Sie nahumpạuGalilea, i sire pai sene němpaněnsomahě dingangukaraluasu naung, batụu i sire kai ene su Yerusalem suĚllon Pěmamantugě Paskah, kụ seng bọu nakasilo kěbịapang kinoạ u Mawu Yesus. 46 Bọu ene Mawu Yesusněsule solong Kana su Galilea, su piạ i Sie němalui akeniapakariadi anggorě. Su soa ene piạ sěngkatau mělahalěu mananěmbonangu kawanua e kụ anạe nạung kai masakịsu Kapernaum. 47 Sarạeng i sie nakaringihě u Mawu Yesuskai seng nědeạ Galilea wọu Yudea, kụ i sie nakoạ solonganum Mawu Yesus kụ měgěgausě tadeạu Mawu Yesus erembeng masongo su Kapernaum kụ deng mapakapiananạ e, kụ kai seng marasai. 48Mawu Yesus e něhengetangsu mělahalě u mananěmbonange ene, "Kereu i kamenetawe makasilo manga halě makạdalinaụ e, ute i kamenetawe měmpangimang." 49 "Tuang," angkuěngu mělahalěene, "tulungko lighạ děsunge palị anạku e reng bědangta nairị." 50Mawu Yesus e něhengetangke si sie, "Dakọe,anạu e seng nule." Tau e nangimang su hengetanguMawu Yesus e, kụ mase i sie napule e. 51 Kuteu i siewědang kạděsunge, su raralengange piněsombangkemanga ěllange kụ němpěběke u, "Ahus'i Tuang seng nule."52Mase i sie nakiwalo si sire, měnsang pukulě pira rariọe nanětạ nule. I sire simimbahě u, "Kahěbi manga pukulěsěmbaụ ěllo range lěhabe nailang." 53 Bọu e i amangurariọ e nakatahěndung u su tempo ene Mawu Yesus eněhengetang si sie, "Anạu e napia." Tangu i sie ringangukalawọu manga anạ u sěmbaụ e nangimang su MawuYesus. 54 Kai ene e halě makạdalinaụ karuane kinoạuMawu Yesus su Galilea sarạeng i Sie narěnta wọu Yudea.

5 1 Bọu ene piạko salimbangu tau Yahudi, tangu MawuYesus e natamaị e solong Yerusalem. 2 Su Yerusalem

YOHANES 5.3–14 269

marěduhu "Tukad'u Domba" piạko liwuạ e sěmbaụ, kụsuweran Ibrani isěsěbạ Betesda. Sene piạ panonggenelima kalawọe. 3 Suapan panonggene tangu měngkatemalawọ masasakị e mạhundaloka; piạ u wuta, piạ ukempalě, dingangu lai peosě. [I sire kěbị e měngampalěpěgagholangu ake e. 4 Batụu malạekat'u Mawu e kaikạdingạ lụlintụ su ralungu talagạ e mapěgěgolangu ake e.Kụ masasakị kahumotongange matumpa su pěgagholanguake e, i sie mapia wọu sakị, balạewe měnsang sakị apatětaludange.] 5 Su tampạ ene kai piạ tau ese kụ seng těllumpulo ualu su taunge karěngụe masakị. 6Mawu Yesusnakasilo si sie rụdaloka sene ringangumasingkạ u i sie sengmarěngụ-děngụ masakị; tangu Mawu Yesus nakiwalọe sisie, "Mapulu i kau e mapia?" 7 Tau masakịe simimbang,"Tuang, sini taweu makasowang iạ su ralungu talagạ supěgagholangu ake e. Kụ těntalang iạ buhụ e kạtamainesolong talagạ e, seng piạ taumata waline měngalimonasumuě e." 8 Tangu Mawu Yesus něhengetangke si sie,"Pěbangungke, hengke e těpihu mase ralengke." 9 Tangusu tempo ene lai tau e napia. I sie něhengke e těpihekụ bọu e rimaleng. Halě ene nariadi su ěllon Sabatě.10Ualingu ene manga těmbonangu tau Yahudi němpěberạe su tau wuhu kapapia wọu sakị e, "Sahěllo ini e kai ěllonSabatě. I kau tawe wotonge měhengke těpihu." 11Arawetau ene simimbangu, "Tau napakapian iạ kanini e, něngorosi siạ apělěhengke těpihěku ringangu apạdalenge." 12 "Kụkai i sai tangu nangoro si kau e apělěhengke těpihu maseapạdaleng?" ungkuěng i sire. 13 Kai tau ěndaị buhu napiae wěga wue měnsang i sai taumatane, u Mawu Yesuse seng nětěngkaghěngging sutaloaran taumata lawọ e.14 Su samurine Mawu Yesus e něsombangu tau ene suralungu Walem Mawu ringangu něhengetang si sie, "Ini ikau e seng napia. Kụ kuhạe saụ mědosa, tadeạu tawe saụ

YOHANES 5.15–24 270

hombangengu limembon karalakise." 15Mase natamaịe tau ene něhabarě su manga těmbonangu kawanuangYahudi u kai Mawu Yesus nakakapia. 16 Kụ ualingu enei sire nanětạe mapakasusan Mawu Yesus, batụu i Siemạpakapian masasakị su ěllon Sabatě. 17Arawe MawuYesus e něhengetang si sire, "I Amang-Ku e mang kạhalěe sarang orasě ini, dingangu Iạ e malaing mělěhalě."18Manga wawera ene makadiadi naungu mangatěmbonangu tau Yahudi e sauneng mědeạu měmate si Sie.I sire měmpěkěkoạ kerene walinewe kětạu ualingu i Sielụlampa atorangu agama mạanun ěllon Sabatě, kaiso kailai ualingu i Sie něbera u Ruata kai i Amang'E; mangalenei Sie mětětěngkasulungu watangeng'E ringangu Ruata.19Mawu Yesus simimbang si sire ene kerei, "PangimangkeAhusě e tawe makakoạ apa-apa ringangu kawasan'Esěsane. I Sie kětạeng měkěkoạ apang ikěkasilon'Ekěkoateng i Amang'E. U apang kěkoateng i Amang e enelai kěkoateng u Ahusě e. 20 Batụu i Amang kụkěndaguAhusě dingangu mělělahe u kěbị apang kěkoateng'Ehala. Sude wue i Amang sarung lai mělahe u munaralimembong kasěllahe hakịewen i kamene měmpědalinaụ.21 I Amange mapěběbangung u taumata nate ringanguměgěllịu pěbawiahě tutune ringangu kakalě; kerene laiAhusě e měgěllịu pěbawiahě kakalě su taumata kụ mapulughělikang'E pěbawiahě! 22 I Amange tawe měhukung sisai-sai. Kěbị kawasa waug'u měhukung e seng nisarakang'Esu Ahus'E. 23 I Amang někoạ ene tadeạu kalawọu taumataměngadatě Ahusě e kereewe lai i sire měngadatě siAmang. Taumata kụ ta měngangadatě Ahusě e malaing taměngangadatě si Amang něndolohu Ahusě e. 24Mambengtěngadě manga wawera-Ku ini e: I sain dụdaringihěhengetang-Ku ringangu mạngimang si Sie něndoloh'uIạ e, mạnaghuang pěbawiahě kakalě. I sie tawe sarung

YOHANES 5.25–37 271

ihukung; batụu i sie kai seng naliwirě bọu papate ringangumakahombang pěbawiahě. 25 Pangimangke: Sarungduměnta tempone -- arau sembeng tempone -- taumatanate sarung makaringihě ngih'u Ahus'u Ruata. Kụ isain nakaringihě e sarung měbiahě. 26 Kereewe i Amangkawe puěngu pěbawiahě, i Sie napakariadin Ahus'E laipuěngu pěbawiahě. 27 I Sie seng nangonggọ su Ahus'Ekawasa waugu měhukung, u i Sie kai Ahus'u Taumata. 28 Ikamene abe ralinaụ makaringihě halě ini e, batụu sarungduměnta tempone u pa kụ taumata nate makaringihěngih'E. 29Mase suměbang bọu kubulě. Taumata kụ

nạung měkěkoạ mapia e sarung měbangung kụ měbiahě.Arawe taumata kụ nạung měkěkoạ dalakị e sarungměbangung tadeạu ihukung." 30 "Iạ e tawe makakoạ apatuhụ kapulu-Ku hala. Iạ kětạeng mělěhukung tuhụeweilěorong Duata. Kụ putusang-Ku e adilě, u Iạ e taweměkakoạ kapulu-Ku sěsaku, kaiso kai kapulung Amang kụněndoloh'u Iạ. 31 Kereu Iạ e kai měsěsahidim batangeng-Kuhala, sasahidi-Ku e tawe hinong pangimangeng. 32 Kaipiạbe taumata waline měsěsahidim batangeng-Ku, kụ Iạmasingkạ u sasahidine e mambeng těngadě. 33 I kameneseng něndolohu rarolohang solong anung Yohanes kụ i sieseng něsahidi kahěngang mạulịu watangeng-Ku. 34Halěini e Takụ ihabarě, balinewe tadeạu Iạ e piạ u měsahidi,kaiso kawe mědeạu i kamene iapakasalamatě. 35 I Yohanese kai tabidạu solo rụděllị kụ mapạsěnnangu tualagě. Kụkětạeng kadodọ tempo e i kamene maluasě manarimạtualagě ene. 36Arawe sasahidi-Ku e kai limembongkasěllahe wọu sasahiding Yohanes. Apang kěkoateng-Kuorasě ini e, ute kai munara ni lakeh'i Amang si Siạ,mělělahe i Amange seng něndoloh'u Iạ. 37Dingangu iAmang kụ seng něndolohu Iạ e malaing apěsěsahidin Iạe. I kamene mambeng bědang ta nakạdingihě ngih'E

YOHANES 5.38–6.5 272

arau nakasilo ghahị'E. 38Manga hengetang'E tawe naresọsu naung i kamene batụu i kamene tawe nangimang siSiạ e kụ seng nịdaroloh'E. 39 I kamene měmpạngěndungBinohe Susi batụu i kamene měngiralingu ringangukakakoạ kerene i kamene mạnaghuang pěbawiahě tutuneringangu kakalě. Kụ Binohe Susi e sěsane měsěsahidin Iạe. 40Arawe i kamene tawe mapulu ruměnta su anu-Kutadeạu makahombang pěbawiahě kakalě. 41 Iạ e tawemědareạ daralo wọu taumata. 42 Iạ e makạkirala sikamene. Iạ masingkạ i kamene tawe kumakěndagu Ruatasu ralungu naung i kamene. 43 Iạ e riměnta ringangukawasang Amang-Ku, kaiso i kamene tawe něnarimạuIạ. Arawe kereu taumata waline duměnta ringangukawasane hala, ute i kamene měnarimạben sie. 44 Kereapai kamene makapangimang kamagengu i kamene kawemědeạu makiralo su sěndinganengu, kụ tawe mapuluměgausě daralo asale wọu Ruata mang Sěmbaụ? 45Abepěngěnnau Iạ sarung mapěsalang kamene su těngonAmang. U mapěsalang kamene e kai i Musa, i sie ěndaịpělěharapeng i kamene. 46 Kereu i kamene mangimangsi Musa, ute i kamene sarung mangimang si Siạ, u apannịbawohe e ute mạanun Iạ. 47Arawe kamageng i kamenetawe mangimang su apang kụ běbohekang i Musa e, utekereapa wue i kamene mangimang apang Takụ ipěběberasi kamene?"

6 1Nararěnnạ samurin ene Mawu Yesus dimakị solongpaị sěmběkan Danong Galilea, kụ isěsěbạ lai Danon

Tiberias. 2Narěntạe sene, tangu kai piạ gapaěngu taumatamalawọ mole si Sie, u i sire nạung seng bọu makạsilohalě makạdalinaụ kěkoateng'E makạpia masasakị.3Mawu Yesus simakạe solong bulude, mase naiangkeringangu manga murit'E. 4 Su tempo ene kai maraningĚllon Salimbangu Paskang Yahudi e. 5 Piạ e Mawu Yesus

YOHANES 6.6–17 273

mạmanda kaihi-koaneng mạngělikụe, i Sie nakasilọ e sisire měgěgapaěng nahunděnta su anun'E. Ene i Sie něberạe si Filipus, "Suapa ngae i kite makapamělli kaěng, tadeạui sire kěbị e makakaěng?" (6Mawu Yesus seng masingkạapa sarung koateng'E, kai i Sie něhengetang kerene,ute kai manalukạ si Filipus.) 7 I Filipusě e simimbang,"Borotě arěgang dua hasụ su kalěpane roitě salaka etawe makakaěng baug'i sire ini, manilaing i sire kětạengmahiạu pěkadodọ." 8 Sěngkatau wọu taloaran murit'uMawu Yesus waline kụ arenge i Andreas, anạ u sěmbaụ iSimon Petrus něbera, 9 "Ěndaung piạ dariọ ese sěngkatau,sinasạe borotě limambaụ dingangu kinạ duambua. Kaiapa wue něnggạe waugu taumata kakěpale kere ini?"10 "Apakaiangko i sire," ungkuěngu Mawu Yesus. Su tampạene piạ děmpugě masuwenehě, kụ i sire naiangke surěmpugě ene -- kalawọe piạ u manga lima hiwu su katauneese. 11 Bọu ene Mawu Yesus něngalạe borotě ene masenakitarimakase su Mawu Ruata. Bọu e i Sie něpapahiạenborotě ene su taumata lawọ. Mase i Sie něpapahiạenkinạ ene, kụ i sire nahungkaěngke něbatụ lehe i sire.12 Sarạeng seng něngkalaedě, Mawu Yesus něhengetangsu manga murit'E, "Komolěko manga lěmbeng kaěng ene;kumbahangbe piạ u magholọ." 13Mase i sire něngomolěmapulo dua su patangane napene kalawọe lěmbengkaěng bọu borotě limambaụ kụ nịkakaěngu taumatalawọ e. 14 Sarạeng i sire nakasilo halě makạdalinaụnikoạ u Mawu Yesus, i sire něbera, "Těngadě, ini e kainabi lěharapeng duměnta su dunia!" 15Mawu Yesus emasingkạ u i sire riměnta tadeạu manihasan Sie makoạdatun sire. Batụu ene natamaị e i Sie něnggeang solongtampạ bawulurange. 16 Sarạeng seng kakạhěbine, mangamurit'u Mawu Yesus e němpěděsungke solong dano e.17Mase i sire němpěsake sakaeng kụ němpělěbạ dano

YOHANES 6.18–27 274

ene, ně mona Kapernaum. Ěllo e seng marěndung kaiMawu Yesus wědang tawe nạděnta su anung sire. 18 Kuteurano e nanětạ e někalitota kahiạen kaihạ u anging.19 Sarạeng něsakaeng mangạe lima arau ěnnungu kilometerě kalaude, i sire nakasilọ e Mawu Yesus kạdalengesu wowong ake, lụhaung sakaeng i sire. I sire něngkatakụe.20Arawe Mawu Yesus e kawe něhengetang si sire, "Abekěngkatakụ, kai Iạ ěndaunge!" 21Mase ringangben naungmaluasě i sire něnarimạ i Sie simake su sakaeng, kụ sutempo ene lai sakaeng i sire nahumpạ u tě monaěng.22 Sěngkariọěllone taumata lawọ kụ bědang ene susěmběkang dano e, nakahěngangu wuhu-wuhu e kětạengsěnggěsa sakaeng sene. I sire masingkạ u manga murit'uMawu Yesus e seng něbuạ su sakaeng ene, arawe MawuYesus e tawe natole. 23 Samuring ene piạ e sakaengpirang gěsa wọu Tiberias natuli kụ němalango marěduhutampạ kụ piạ taumata lawọ e mạhungkaěng borotě bọunịalamateng u Mawu. 24 Piạ e taumata lawọ nakasilọe u Mawu Yesus dingangu manga murit'E tawe disesene, tangu i sire němpěsake e manga sakaeng ene kụněngkakoạ solong Kapernaum němpědeạ Mawu Yesus.25 Piạ e manga taumata ene něsombangu Mawu Yesus susěmběkang dano e, i sire nakiwalo si Sie, "Tuang Guru,kạnge i Tuang nahumpạ sini?" 26Mawu Yesus simimbang,"Mambeng kahěngang i kamene mědědeạ si Siạ balineweualingu i kamene seng nakaěnna monan manga halěmakạdalinaụ Takụ nikoạ, kaiso ualingu i kamene sengbọu němpěkaěng borotě sarang něngkalaedě. 27Abepěmpamunara waụgu makaěbạ kaěng kụ mạsue ringangumạbuhụ. Pěmpamunarako waụgu makahombang kaěngta mawawuhụ dingangu makarěntang pěbawiahě tutuneringangu kakalě. Kaěng ene e sarungbe ionggọ u Ahus'uTaumata si kamene, batụu i Sie seng niakun Duata

YOHANES 6.28–40 275

Amang." 28Mase i sire nakiwalo si Sie, "Kai apa harusěkoateng i kami tadeạu mětatahino su kapulun Duatae?" 29Mawu Yesus e simimbang, "Kai ini e ikěkapulunDuata wọu i kamene: pangimangke si Sie kụ sengniroloh'u Ruata." 30 "Kamageng kerene," ungkuěng isire, "apa wue ta alane ikaonggọ i Tuang tadeạu i kamimakasilo ringangu mangimang si Tuang? Apa wue kụsarung koateng i Tuang? 31Manga i upung i kami eněmpěkaěng manna su wanua tạ taune, kere mạbawohesu ralungu Winohe Susi, 'I Sie napakaěng i sire borotěbọu sorga.' " 32Mase Mawu Yesus e něhengetang sisire, "Pěmpangimangke: Balinewe i Musa, kaiso kawe iAmang-Ku e nangonggọu borotě tutune wọu sorga sikamene. 33 Batụu borotě kụ nionggọ u Ruata e ute kai i Siekụ seng limintụ bọu sorga kụ mangonggọ u pěbawiahěbaụgu taumata su dunia." 34 "Tuang," ungkuěng i sire,"onggoleko i kami borotě ene sěn niạ." 35 "Kai Iạ e borotěmakarěntang pěbawiahě," ungkuěng u Mawu Yesus sisire. "I sain duměnta su anu-Ku mang seng ta mahutungsarang karěngụe. Dingangu i sai kụ mangimang si Siạe semben tawe marou sarang marěngụ-děngụ. 36 Kaikereewe seng Takụ nipěbera si kamene, maningbe ikamene seng bọu nakasilo si Siạ, kai i kamene mang tawemangimang. 37 Kalawọu taumata seng nionggọ i Amangsi Siạ sarung mahunděnta su anu-Ku. Iạ e tawe měbinsịi sai-sai ruměnta su anu-Ku. 38 Batụu Iạ e limintụ bọusorga e, walinewe waụgu měkoạ kapulu-Ku sěsaku, kaisokawe kapulun Sie něndoloh'u Iạ. 39 Kụ kai ini kapulunSie něndoloh'u Iạ e: Tadeạu wọu kěbị taumata kụ sengnisarakang si Siạ, taweu sarang sěngkatau mailang; kaisokawe tadeạu Iạ mapěbangung i sire su Ěllong Kiamatě.40 Kụ ini e mambeng kapulun Amangku kahěngang: Tadeạukěbị apan seng nakasilo Ahusě kụ mangimang si Sie,

YOHANES 6.41–53 276

mạnaghuang pěbawiahě tutune ringangu kakalě, kụ Takụipěbiahě kapia su Ěllong Kiamatě." 41Apạewen tau Yahudinanětạ e němpěgalundung su Mawu Yesus, batụu i Sieněbera u: "Kai Iạ e borotě natěntung bọu sorga." 42 I sireněmpěbera, "Karạ i Yesus ini e kawe anạ i Yusup? I kamimasingkạu inang-iamang'E! Kereapa wue i Sie wahaniněbera u i Sie natěntung bọu sorga?" 43Mase Mawu Yesusněhengetang si sire, "Abe pěmpěgalundung. 44 Taweusarang sěngkatau makakarěnta su anu-Ku, kereu i Amangněndoloh'u Iạ e tawe měbawa si sie su anu-Ku, dingangu isain duměnta, sarung takụ ipěbangung su Ěllong Kiamatě.45 Su ralungu bukě u manga nabi kạbawohe kere ini:'Kěbị taumata e sarung těn roěngu Mawu Ruata.' Kụkěbị taumata apang dụdaringihě si Amang dingangumạngěndung bọ'i Sie, ruměnta su anu-Ku. 46 Kụ enewalinewe mạulịu mangalene seng piạu wọu nakasilo siAmang. Kětạeng i Sie riměnta wọu anun Duata e sengnakasilo si Amang. 47 Kěngkasingkạko: Taumata maimangekai mạnaghuang pěbawiahě tutune ringangu kakalě. 48 KaiIạ e borotě makạděntang pěbawiahě. 49 I upung i kamenekimaěng manna su wanua linggi, kai i sire malaing nate.50 Kai waline kerene su borotě kụ natěntung bọu sorga; isaing kumaěng borotě ene semben tawe mate. 51 Kai Iạ eborotě natěntung bọu sorga -- borotě kụ makạděntangpěbawiahě. I saing kumaěng borotě ini sarung měbiahěsarang karěngụe. Borotě kụ sarung Takụ ionggọ baụgupěbawiah'u taumata su dunia e ute kai ghěsi-Ku."52 Sarang nakaringihě ene tau Yahudi němpědarendehělawọ i sire, "Kereapa wue tau ini mangonggọu ghěsin'Esi kite ipakikinạ?" angkuěng i sire. 53Mase Mawu Yesusněhengetang si sire, "Pangimangke: Kereu i kamene tawekuminạ gěsin Ahus'u Taumata e ringangu tawe manginungdahan'E, i kamene mambeng kahěnga-hěngang tawe

YOHANES 6.54–65 277

makaěbạ pěbawiahě. 54 I saing kuminạ gěsi-Ku ringangumanginung daha-Ku e managhuang pěbawiahě tutuneringangu kakalě, dingangu Takụ ipěbangung su ĚllongKiamatě. 55U ghěsi-Ku e mamben kaěng kahěngang,dingangu raha-Ku e mambeng inumang kahěngang.56 I saing kụkinạ gěsi-Ku ringangu mạnginung daha-Ku,mang tatapě masěmbaụ dingang-Ku, kụ Iạ e masěmbaudingange. 57 I Amang kụ biahě ene, něndoloh'u Iạdingangu Iạ malaing něbiahě bọ'i Amang. Kerene laii saing kuminạ gěsi-Ku sarung měbiahě bọu Iạ. 58 Kaiini e borotě natěntung bọu sorga: balinewe borotěkere nikaěng i upung i kamene. Kai sarạeng kimaěngborotě ene, i sire e malaing nate. Arawe i saing kimaěngborotě ini sarung měbiahě sarang karěngụ e." 59 Kěbịene piněhengetang u Mawu Yesus piạ i Sie mạněn ro suwalem pěkakaliomanengang su Kapernaum. 60 Sarạengbọu nakaringihě apang hengetangu Mawu Yesus e, lawọbọu taloarang manga murit'E němpěbera u, "Těn ro initumanịu mawěhạ. I sai wue makatarimạ!" 61Mawu Yesussěsane masingkạ u manga murit'E měmpěsěsinguhutanguhalě ene. Tangu i Sie něberạ e, "Apa i kamene kaweniměnggạ u manga wawera ene? 62 Kai makoạ kereapamạeng i kamene makasilo Ahus'u Taumata e mahengkekapia solong tampạ e nạung kalamona? 63 Kụ makạbiahětaumata kai Rohkě u Ruata. Katatoghas'u taumata emambeng tawe gunane. Manga wawera kụ Takụ piněberasi kamene kanini ute kai manga wawerang Rohkě u Ruatakụ kai manga wawera makạděntang pěbawiahě. 64 Kaisomalaing piạ sutaloarang kamene kụ tawe mangimang."(Mawu Yesus e seng masingkạ dokeng bọu tětạe kaii sai-sai tawe mapulu mangimang, dingangu i sai kụsarung měsunial'i Sie.) 65Mase Mawu Yesus něhengetangkapia, "Kai ualingu ene hakịu Iạ mělěhabarě si kamene u

YOHANES 6.66–7.7 278

taweu sarang sěngkatau makakarěnta su anu-Ku, kereui Amang e tawe mapakawala." 66Nanětạ bọu orasěene malawọ bọu manga murit'E němpaněntang i Sie,kụ seng tawe lai mapulu tumole si Sie. 67Mase MawuYesus e nakiwalọe su manga murit'E si sire mapulo duae, "Apa i kamene malaing mapulu měmpaněntangu Iạe?" 68 "Mawu," ungkuěng i Simon Petrus si Sie, "kụ kaisolong anung i sai tangu i kami e? Hengetangu Mawu ekai makạděntang pěbawiahě tutune ringangu kakalě. 69 Ikami e seng nangimang dingangu nangiaking u kai i KauMawu e rarolohang susi wọu anun Duata." 70Mawu Yesussimimbang, "Karạ kawe Iạ namile si kamene mapulo duaini e? Sěmbaliau sěngkatau wọu taloarang kamene kaisetang!" 71 Kụ itě monang Mawu Yesus e ute kai i Yudasanạ i Simon Iskariot. Batụu manilaing i Yudas sěngkatauwọ'i sire mapulo dua murit'u Mawu Yesus e, i sie sarungměsunial'u Mawu Yesus.

7 1 Bọu ene Mawu Yesus nědaraleng su apan tampạsu Galilea. I Sie tawe mapulu solong banuan Yudea

batụu manga měngangawasan Yahudi e sene měkěkarakiměmate si Sie. 2 Su tempo ene ute seng masandigě ĚllonSalimbangu Selo Raukalu. 3 Tangu manga anạ u sěmbaụu Mawu Yesus němpěberạ e si Sie, "Těntangke tampạini e kụ kakoạko solong Yudea, tadeạu manga murit'Ue malaing makasilo munaran'U. 4 Tawe apa taumata kụsarung měmuning apang kinoạ e, kereu i sie kai mapulutumeleng mapia. Kereu i Kau e měkoạ bue kěbị tamaiene, ute kasěllahu dunia e harusě masingkạ." (5 Batụumanga anạ u sěmbaụ e sěsane malaing tawe mangimangsi Sie.) 6 "Bědangbe waline tempone si Siạ," ungkuěnguMawu Yesus si sire, "arawe waụgu i kamene, sěn niạmang botonge. 7Dunia ini e tawe mariadi měbinsị ikamene. Arawe Iạ e mang ipěběbinsịu dunia, ualingu

YOHANES 7.8–21 279

Iạ měngkate hanesě měběbera su dunia e u kakakoạe kai ralakisě. 8Dakọ e i kamene hala kakoạ solongsalimbang ene. Iạ e tawe tamai u reng baline tempo-Ku."9 Kerene piněhengetang u Mawu Yesus su manga anạ usěmbaụ e, kụ i Sie natanạ su Galilea. 10 Sarạeng mangaanạ u sěmbaụ e němpětamai solong salimbang ene, utemarěma-rěmasě Mawu Yesus e něbuạ sěsane tawe sukasingkạ u lawọ. 11 Karěngụewen salimbang ene e, mangaměngangawasa su Yahudi e měmpědědeạ si Sie ringangumạhěngkiwalo, "Kai suapa i Sie?" 12 Taumata lawọ enanětạ e měmpěsěsasiang mạanun Sie. Piạben měběberau: "I Sie taumata mapia," Piạ ewe lai měběberau: "Tala!I Sie makạpalidě taumata lawọ." 13 Kai taweu sarangsěngkatau wahani měbisara su těngo mạanun Sie, u isire mạtakụ u měngangawasan Yahudi. 14Měloarạenparahuluasě, Mawu Yesus simuě su ralungu WalemMawu, kụ nanětạ e naněn ro. 15Manga měngangawasanYahudi něngkaherang kụ němpěbera u, "Kereapa wuetau ini nakakasingkạ u kereng kalawọ e, sěmbaliau i Sietawe něsěsikola?" 16Mawu Yesus simimbang, "Takụitětěn ro ini e walinewe těn ro-Ku, kaiso kai těn ronSie něndoloh'u Iạ e. 17 I sai mapulu tumuhụ kapulunDuata ute sarungbe makakasingkạ měnsang těn ro Takụitětěn ro e asale wọu Ruata arau wọu Iạ sěsaku. 18 I saiměgěgěllịu těn rone sěsane kai mědeạu mapakasěllahenbatangenge sěsane. Arawe i sai mědeạu mapakasěllahenSie kụ něndolohě e, ute i sie matulidě, kụ tawe apapěkakakon su watangenge. 19 Karạ kawe i Musa sengněgěllịu manga tan Duata e si kamene? Kai sutaloarangkamene taweu muhụ manga ta tamai ene. Kawe unụei kamene měngan bě měmate Siạ?" 20 Taumata lawọe němpěsimbang, "Pulu i Kau! Kai i sai tangu mapuluměmate si Kau e?" 21Mawu Yesus simimbang, "Kětạben

YOHANES 7.22–32 280

halě sěmbaụ koateng-Ku su ěllon Sabatě, kụ i kameneněngkaherang. 22 I Musa e nangonggọu ahan sunatě sikamene -- manilaing tuhụ hinone sunatě e baline wọ'iMusa, kaiso kawe wọu manga i upung kalimonan Musa.Ualingu ene su ěllon Sabatě e i kamene malaing mapuluměnunatě taumata. 23 Kereu i kamene kawe měmpěkoạene u mědeạu kumbahangbe lumampa atorangu sunatěbo'i Musa, unụewe i kamene limangehě si Siạ, ualinguIạ napakaulen sakị u taumata pa kụ e su ěllon Sabatě?24 Kumbahangbe mapěsalan taumata tuhụewe silonmata e, kaiso tuhụbe su katulidě." 25 Samuring ene piạe pirang katau tau Yerusalem němpěbera u, "Balineweini taumatane kụ pěpareakeng tadeạu pateěng e?26 Pěmandạ e i Sie měběbisarawe tạ konsange su těngonlawọ, mase taweu němpěberang apa-apa si Sie! Mangaměngangawasang kite e kai seng makạhěngang ngae ui Sie ini e kai Ratu Mananalamatě e? 27 Kai kereu RatuMananalamatě e ruměnta, ute taweu sarang sěngkataumasingkạ u wọu apa asal'E! Sěmbaliau i kite masingkạ buewọu apa asale tau ini e." 28 Su samurine, piạ Mawu Yesuskạpaněn rone su Walem Mawu, i Sie něhengetangkenngihe maihạ, "Kụ i kamene masingkạ u kai i sai Iạ ini,

ringangu wọu a? Iạ e tawe riměnta ualingu kapulukusěsaku. Iạ e kai niroloh'i Sie kụ kawasa něndoloh'u Iạ e,mase i Sie kai kapěngimangeng. Arawe i kamene tawenakakirala si Sie. 29 Iạ e masingkạ i Sie, u Iạ e kai wọu i Sieasale, kụ kai i Sie něndoloh'u Iạ e." 30 Su tempo ene i siremapulu měname Mawu Yesus, kai taweu wahani měhěgosi Sie, u kai wědang tanịda ngu tempone. 31 Lawọ bọutaloaran sire ene nanětạe němpangimang si Sie ringanguněmpěbera u, "Kereu Ratu Mananalamatě e marěnta,měnsang i Sie makakoạbe halě makạdalinaụ limembongkalawọe wọu tau ini ngae?" 32 Tau Farisi e nakaringihě u

YOHANES 7.33–41 281

kereapa taumata lawọ e měmpěsěsasiang mạanun MawuYesus. Ualingu ene, i sire ringangkewen manga imangtěmbonange, i sire němpěndoloh'u pirang katau wọumanga měndariagạ Walem Mawu e apěněname MawuYesus. 33Mawu Yesus něhengetangke su těngon taumatasu Walem Mawu e, "Kate kadodọ tempo Iạ e ringangikamene. Bọu ene Iạ e sarung měbalị solong anun Siekụ něndoloh'u Iạ e. 34 I kamene e sarung měmpědeạ siSiạ e, kai tawe měsombangu Iạ e; batụu i kamene tawemakarěnta su tampạ su apan Iạ ene." 35Mase mangaměngangawasa Yahudi e nahumbisarạ e sěmbaụ suwaline, "Tau ini e kai měnaung makoạ solong a, hakịu i kitee kawe tawe makareạ si Sie? Apa i Sie makoạ solong anuntau Yahudi nasaliawuhě su soan tau liwụ sutaloaran tauYunani e, kụmaněn ro tau Yunani ngae? 36 Kụ kai apa ngaemonane měbera u i kite sarung mědeạ si Sie kai tawe

makareạ dingangu i kite e tawe makakarěnta su tampạ ekụ su apan i Sie ene sene?" 37 Su ěllo kasamuriange wọusalimbang ene, ěllọ e kawantugange, Mawu Yesus dimarisịe su ralungu Walem Mawu mase něhengetang, "I sainnarou e rěntạ e su anuku tadeạu panginung. 38Arawei sai mạngimang si Siạ e, mạbawohe su ralungu BukěSusi e: 'Bọu ralungu naunge lụelehě manga elehanguake kụ makạděntang pěbawiahě e.' " (39Mawu Yesus eměběbisarang halěu Rohkě u Ruata e kụ sarung itarimạu apan taumata měmpạngimang si Sie. Batụu su orasěene Rohkě u Ruata e bědawen ta nilěonggọ; batụu MawuYesus bědawen tawe niapakawantugu kapapohong'E.)40Malawọ taumata nakaringihě apan nipěhengetang uMawu Yesus, kụ sutaloaran sire piạ němpěbera u, "Tau ini,nasahe e u mang nabi e!" 41Angkuěng u sěnggạ, "Ini e kaiRatu Mananalamatě!" Kuteu piạko lai nempěbera u, "Ah,unụe Ratu Mananalamatě e kawe ruměnta wọu Galilea?

YOHANES 7.42–8.4 28242 Su ralungu Bukě Susi e kạbawohe u Ratu Mananalamatěe kai hěnton Daud, dingangu sarung suměpụ bọuBetlehem, kụ kai wọu soan Daud." 43 Pěngěnsueěngetaumata e nanětạ e němpědarendehě mạanun MawuYesus. 44 Piạ u mapulu měname si Sie, kai taweu sarangsěngkatau nanenggehu limane si Sie. 45 Piạ e měndariagạBalem Mawu nirolohě niapěname Mawu Yesus kěkapulee, manga imang těmbonange ringangu tau Farisi eněmpěkiwalọ e si sire, "Kawe unụe i Sie tawe niwawangkamene ramahi?" 46Manga lukadě e němpěsimbang, "Uh,bědang tạ apa taumata kapiane měbisara kere i Sie!"47 "Apa i kamene seng napalidě kareạ'E?" ungkuěngu tauFarisi ene. 48 "Piạ ngae wọu taloaran manga těmbonang ikite e arau tau Farisi kụ piạ u mangimang si Sie? 49Arawetaumata lawọ ini, i sire wěga wue atorang i Musa, masewaebe kereapa i sire kai seng niane." 50 Sěngkatau wọutaloaran tau Farisi ene ute i Nikodemus, i anụ e nạung bọusimongo su anun Mawu Yesus. I Nikodemus něbera sutau Farisi waline e, 51 "Tumuhụ atorange, taumata e tawewotonge ihukung, těntalang katataingu pěsasalane dengdědaringihang dingangu kakanoạ e deng sěsěsuiang."52 "Apa i kau e malaing bọu Galilea?" ungkuěng i sire,"Měngkate paněsui su Bukě Susi! I kau sarungbe makasilou tawe apa nabi kụ asale wọu Galilea!" 53 [Samurin ene,kěbị taumata něngkapule e solong bale.

8 1Arawe Mawu Yesus e nataraị solong Bukid'u Zaitun.2 Sěngkariọěllone maluka-lukadě i Sie simuě su Walem

Mawu, kụ malawọ taumata riměnta solong anun Sie.Mawu Yesus tangu naiangke, mase nanětạe naněn ro sisire. 3 Kạpaněn rone e, manga mananěn rong agamaringangu manga tau Farisi e něbawako tau wawinenikatangkạ nawuang. I sire nangoro tau wawine eneniapararisị sutaloarane, 4mase něbera su Mawu Yesus,

YOHANES 8.5–16 283

"Tuang Guru, bawine ini nikaěbakeng kapěbaradosane.5 Su ralungu tam Musa e kai piạ atorang u kamagengmanga wawine kakakoạe kere ini ute harusě bahunganguwatu sarang pakapate. Kụ su tempo ini e kereapa suněnnang Tuang?" 6 I sire makịbalo kerene mědeạu i

sire měnangkạ si Sie. Tadeạu i sire makatokeng sala siSie. Arawe Mawu Yesus e mang kụkakurung mạmoheu talimědone su ěntana. 7 Sarạeng i sire měngkateměněnahonsang, i Sie něpětịe kụ něbera si sire u,"Kereu sutaloarang kamene piạ u tawe dosane ute, isie kakalimonaěnge pamereng u watu su tau wawineěndaị e." 8 Bọu ene Mawu Yesus kimakurung kapia kụsaụewe namohe su ěntana. 9 Sarạeng i sire nakaringihěMawu Yesus něhengetang kerene, namehọe i sireněmpaněntangu tampạ ene sěngkatau-sěngkatau nanětạbọu kaghurangenge. Narale kate Mawu Yesus sěsanenatěntang sene ringangu tau wawine e, kụ bědang ene surarisikang e. 10MaseMawu Yesus něpětịe kụ něbera su tauwawine ene, "Suapạe i sire kěbị e? Taweu něhukung si kaue?" 11 "Tala, Tuang," nisimbange. "Kerene e," angkuěngu Mawu Yesus, "Iạ e malaing tawe měhukung i kau, kụkuhạe mědosa kapia."] 12Mawu Yesus saụ e něhengetangsu taumata lawọ, ungkuěng'E, "Kai Iạ e tualag'u dunia.I sain tumole si Siạ e tawe rumaleng su kararěndung,kaiso i sie kai managhuang tualag'u pěbawiahě." 13 "Ini ei Kau něsahiding batangengu e", ungkuěng u tau Farisisi Sie, "sasahidin'U e tawe katěngade." 14Mawu Yesussimimbang, "Manilaing Iạ měsahidin batangeng-Ku e kaihalě ini e mambeng kahěngang; u Iạ e masingkạ bọu apararěnta-Ku, ringangu solong apa mona-Ku. I kamenewěga wue měnsang Iạ e wọu a ringangu solong a. 15 Ikamene mělěhukung taumata tuhụ tabiat'u taumata;arawe Iạ e tawe mělahukung i sai-sai. 16 Kereu Iạ e

YOHANES 8.17–26 284

měhukung taumata ute, putusangku ene e matulidě,batụu Iạ e walinewe sěsaku; I Amang kụ něndoloh'u Iạ erụděndingang Siạ. 17 Su ralungu torat'i Musa e mạbawohekere ini: Sasahidi kahěngang ute kai sasahidi wọu ruangkatau. 18 Kụ měgěgěllịu sasahidi waugu watangeng-Kue ute kai rarua -- Iạ dingangu i Amang kụ něndoloh'u Iạe." 19 "I Amang'U ene kai suapa?" ungkuěng i sire. MawuYesus simimbang, "I kamene tawe makakirala si Siạ,kerene lai si Amang-Ku. Mangạewe i kamene makakiralasi Siạ, ute i kamene malaing makakirala si Amang-Kue." 20 Kěbị ene seng nipěhengetang u Mawu Yesus sutempong i Sie mạněn ro su Walem Mawu su rěduhumanga kasě tampạ u papěllọ. Kai taweu sarang sěngkatauněname si Sie, batụu bědaweng baline tempone. 21 TanguMawu Yesus saụewe něhengetang si sire, ungkuěnge, "Iạe sarung dumaleng, kụ i kamene sarung mědeạ si Siạ,kaiso i kamene sarung mate su ralungu rosang kamene.Su tampạ tamaiang-Ku e, i kamene tawe makakarěnta."22 Tangu manga měngangawasan tau Yahudi němpěberạeu, "Aramanung i Sie kai mapulu mětumpate, u i Sie kainěbera u, 'Su tampạ tamaiang-Ku e, i kamene tawemakakarěnta.' " 23Mase Mawu Yesus e něhengetang sisire, "I kamene e kai riměnta wọu wawa; arawe Iạ e kawewọu rasị. I kamene kai wọu dunia, arawe Iạ e walinewewọu dunia. 24Hakịu ene Iạ něbera si kamene u i kamenesarung mate su ralungu rosang kamene. Kụ mambentěngadě i kamene sarung mate su ralungu rosang kamene,mạengu i kamene kawe tawe mangimang u kai 'Iạ e iSie kụ isěsěbạ IẠ ENE'." 25 "Kụ kai i sai tangu i Kau e?"ungkuěng i sire. Mawu Yesus simimbang, "Unụ e laiwědang měbisarang kamene! 26Malawọ lai Takụ ipaulịmạanun kamene ringangu pěsasalang kamene. Arawe i Siekụ dimoloh'u Iạ e kapangimangeng. Kụ Iạ e měhabarě su

YOHANES 8.27–39 285

dunia e apang kụ seng Takụ kinaringihě bọ'i Sie." 27 I siretawe nakaěnna u i Sie kai kapěbisarane si sire mạanungi Amang. 28Ualingu ene Mawu Yesus něhengetang sisire, "Hědo kereu i kamene seng napakarange u Ahus'uTaumata e, i kamene sarung makasingkạu kai 'Iạ e i Sie kụisěsěbạ IẠ ENE', dingangu i kamene sarung makasingkạ utaweu sarang sěmbaụ kěkoateng-Ku kụ bọu batangeng-Kusěsaku. Iạ e kětạeng maulị u apang kụ itětěn rongAmang si Siạ. 29 Kụ i Sie rimoloh'u Iạ e rụděndingangSiạ e. I Sie tawe manga naněntangu Iạ sěsaku, batụuIạ hanesěbe měkěkoạ apang makạlahimpulu si Sie."30 Bọuten Mawu Yesus e něhengetangu kěbị ene, utemalawọ taumata e němpangimang si Sie. 31 Bọu eMawu Yesus něhengetangke su manga tau Yahudi apanseng němpangimang si Sie, "Kereu i kamene měbiahětumuhụ těn roku, ute i kamene mambeng kahěngangtumatole Siạ, 32 tangu i kamene sarung makakirala Ruatakahěngang, kụ ualingu ene tangu i kamene ipakaliwirě."33 "I kami e kai hěnton Abraham," angkuěng i sire. "I kamie tawe u němpětětahamawu si sai-sai! Kụ kai a monanbaweran'U, 'I kamene sarung iapakaliwirě'?" 34 "Mambentěngadě bawera-Ku ini," angkuěngu Mawu Yesus sisire. "I sai-sai měmpěkěkoạ dosa e kai ěllangu rosa.35 Kụ sěngkatau ěllange tawe tampạ natantu su ralungusěntahanakeng, sěmbaliau anạ ute kawe piạbe tampạ esarang marěngụ-děngụ. 36Ualingu ene e, tangu kereu anạe mapakaliwir'i kamene ute i kamene mambeng maliwirě.37 Těngadě e Iạ masingkạ i kamene ini e kawe palahěntonAbraham. Kaiso i kamene kawe mapulu měmate si Siạ,ualingu i kamene tawe rumae těn ro-Ku. 38Apang kụkinasilo-Ku si Amang-Ku e, ute ene Takụ ipaulị. Arawe ikamene ute kawe měkěkoạ apan itětěn rong amang ikamene si kamene." 39 I sire simimbang, "I Amang i kami

YOHANES 8.40–49 286

e kai i Abraham." "Kụ kereu i kamene kahěnga-hěnganganạben Abraham," ungkuěng uMawu Yesus e, "ute nalahebue u i kamene měmpěkoạbe apang kinoạ i Abraham. 40 Iạe mạulịu katěngadě, dingihěku wọu Ruata, arawe i kamenekawe mapulu měmate si Siạ. I Abraham e tawe někěkoạkerene! 41 I kamene měkěkoạ apang kinoạ i amang ikamene." Ungkuěng i sire, "I kami e manga anạben Mawue kahěngang. I amang i kami e mang sěmbaụ, kụ kětạbenDuata samatang." 42Mase Mawu Yesus něhengetang sisire, "Kereu Mawu Ruata e kawe i Amang i kamene ute ikamene kụkěndagěben Iạ, u rarěnta-Ku e kai wọu anunDuata. Iạ balinewe riměnta ualingu kapulu-Ku hala e, kaisokawe i Sie něndoloh'u Iạ. 43 Kawe unụe i kamene tawemakalaěnna apang Takụ ipělěhengetang? U i kamenetawe makararagě dumaringihě těn ro-Ku. 44 Setange kai i amang i kamene, kụ i kamene mapulu tumolekapulung amang i kamene. Dokeng su tětạe setangekai taha pěmate. I sie tawe běke kụ kai manumběkawọu katěngadě batụu kai tawe katěngadě si sie. Kereui sie měkon , ute ene mambeng kakakoạ e, u sengkerene lulune. I sie makon ringangu asale kai pa kụkakon ang. 45Arawe Iạ e kawe měběberang katěngadě,kụ ualingu ene i kamene tawe mangimang si Siạ. 46 I saiwue wọ'i kamene mapakalaheu kai piạ dosa e si Siạ?Kereu Iạ maulịben katěngadě e, unụe wue i kamene tawemangimang si Siạ? 47 I saing asale wọu anun Duata e, isie rụdaringihě hengetangu Ruata. Arawe i kamene kawewalinewe wọu anun Duata e, hakịu i kamene kawe tawemapulu rumaringihě." 48 Tau Yahudi e němpěsimbahěsu Mawu Yesus, "Balinewe nihino wawerang kami u iKau e kai tau Samaria kụ niwaliuangu setang?" 49MawuYesus simimbang, "Iạ e tawe niwaliuangu setang. Iạ eměngěngadatě si Amang-Ku, kai arawe i kamene kawe

YOHANES 8.50–59 287

mělěhinakang si Siạ. 50 Iạ e tawe mědareạ kawawantug'uwatangeng-Ku. Kai piạ sěngkatau kụ mědědeạ dalengsarang mapakawantug'u Iạ, kụ kai i Sie e mětata lakehě.51Mambeng kahěngang bawera-Ku ini e, i sain tụtuhụHengetang-Ku e ute tawe mate sarang karěngụe." 52Masetau Yahudi e něberạ e su Mawu Yesus, "Ini e i kaminakaěnna u i Kau e mambeng kahěngang nisawelangusetang! I Abraham sěsane seng nate, kụ kerene laikalawọu manga nabi. Arawe ungkuěngu kawe, 'I saintụtuhụ bawera-Ku, tawe mate sarang karěngụe.' 53 Kereui Abraham sěsane seng nate ringangu kalawọu manganabi e seng nate, kụ i Kau ini e ute i sai? Tawe nasowasuakalě i Kau ini e kụ limembong kasěllahe wọ'i amang ikami i Abraham!" 54Mawu Yesus simimbang, "MangaweIạ mědědeạ kawawantugě baụgu batangeng-Ku hala, utekawawantugě ene tawe mangalene. Mapakawantug'uIạ e kai i Amang-Ku kụ ěndaị su ěnnang kamene kaiRuatang kamene, 55 sěmbaliau i kamene tawe nakakiralasi Sie. Arawe Iạ masingkạ i Sie. Mangawe Iạ e něberau Iạ tawe nakakirala si Sie, ute tangu Iạ e sěngkataukon ang, měsulung i kamene. Iạ e masingkạ i Sie ringangurụdaringihěbe hengetang'E. 56 I amangu i Abrahamměngkate maluasě u i sie sarung makasilo ěllo-Ku. I sieseng nakasilo kụ i sie maluasě!" 57Mase tau Yahudi eněmpěbera su Mawu Yesus, "Umur'U e wědang tawena mu limam pulo su taunge, kụ i Kau e seng nakasilosi Abraham?" 58Mawu Yesus simimbang, "Mambengtěngadě Iạ měhabarě si kamene: u kalamonan i Abrahamnipěhanạ, Iạ e seng těbe ene." 59Mase tau Yahudi eněmpangalạ e watu kụ mangěntung Mawu Yesus; araweMawu Yesus kai někěmbuni mase naněntangu WalemMawu e.

YOHANES 9.1–13 288

9 1 Ene, Mawu Yesus kạdalenge, i Sie nakasiloko tauwuta rokeewen i sie piněhana. 2 Kuteu manga murit'u

Mawu Yesus e nakiwalo si Sie, "Tuang Guru, kawe unụetau ini e piněhanạ buta? Apa ualingu i sie nědosa, araukawe ualingu rosan inang dingangu i amange?" 3MawuYesus simimbang, "I sie nawuta walinewe ualingu rosanearau walinewe lai ualingu rosan inang dingangu i amange,kaiso kawe tadeạu taumata makasilo kawasan Duataměkěkaradiahang su ralungu watangenge. 4 Těntalangbědang piạ ěllone, i kite e harusě měkoạ munaran Sierimoloh'u Iạ e. Hěbi e sarung duměnta, kụ sembentakapěhalěkangu sarang sěngkatau. 5 KarěngụewenIạ e su dunia ini, Iạ e kai tualag'u dunia." 6 Bọutenněhengetang kerene, Mawu Yesus e nangědu su ěntana,kụ ědu e nikongke ringangu ěntana. Mase niwuhan'Esu matan tau ene, 7mase kapěberane si sie, "Dakọepěnděmusě su liwuạ u Siloam." (Siloam mangalene'Nirolohě'.) Tangu tau ene tamai nanguhasě ga ne. Sutempon pěbawalị e, i sie seng někělla. 8Manga lampungeringangu apan taumata kụ seng nạung makạsilo si siemětětaharorong, i sire němpěbera, "Balinewe i sie ngaesěn niạ kụkaiang mětětaharorong?" 9 Piạ u němpěbera,"A kụ mang i sie." Kai piạ lai měběberau, "Waline, i siekětạu měpěpapangawe tau ene." Kai tau ene sěsaneněbera u, "Kai iạ e." 10 "Kai kereapa katatainge sarang ikau e nakasilo?" ungkuěng i sire si sie. 11 I sie simimbang,"Tau arenge i Yesus e něngongke lěbo kadodọ, niwuhanesu mataku kapěberane u, 'Dakọ e rěmusě ga nu suliwuạu Siloam.' Mase iạ e natamai. Kụ su tempon iạměděnděmusě ga ku e iạ e někělla." 12 "Kai suapa tauene?" ungkuěng i sire. I sie simimbang, "Běga wue iạ."13 Sahěllo ene kai ěllon Sabatě natarangke Mawu Yesusněngongke ěntana ringangu ědun'E mědeạu tau wuta

YOHANES 9.14–25 289

e makasilo. Tangu tau nạung bọu nawuta ene niwawasolong anun tau Farisi. 14 (9:13) 15 I sire malaing nakiwalosu tau ene kereapa katatainge sarang i sie někělla. Isie simimbang, "I Sie nangunon lěbo su mataku bọu etakụ niuhasě e mase iạ e někělla." 16 Pirang katau wọutaloaran manga tau Farisi e němpěbera u, "Tau ene tawemariadi kụ měkoạ halě bọu anun Duata batụu i Sie kaitawe měndarekengu ěllon Sabatě." Angkuěngben balineu, "Kereapa wue kụ tau warạdosa e makakoạ karalinaụkerene?" Ene nariadịe pěrararendehě su taloaran sire.17 Tangu tau Farisi e nakiwalọe su tau ene kạpia, "Kereapawue su naungu mạanụen tau nakapia si kau?" "I Sie kainabi," angkuěngu tau ene. 18 Kai arawe mangangawasangYahudi e tawe mangimangu tau ene kawe wuta rengdokeng kalamona, kụ ini e seng makạsilo. Ualingu ene utei sie kimui ghaghurang e, 19 kụ nakiwalo, "Kahěngang anạuini e nipěhanạ buta? Kụ kai kerea i sie sarang někělla orasěini?" 20 I ninang dingangu i amangu rariọ e simimbang,"Mambeng kahěngang ini e anạ i kami; dingangu i siemambeng kahěngang buta rokeng nipěhanạ. 21Arawekereapa sarang i sie nakasilo e, i kami e wěgawue.Dingangu i sai nakapěkělla si sie ute, i kami e malaing běgawue. Pakiwalọewe si sie, u i sie seng matěllang, kụ sengmakasimbang hala." 22 I ninang dingangu i amang e něberakerene e watụ u i sire mạtakụ u manga těmbonangu tauYahudi; u i sire kai sěngkanaung u i sai měngakun Yesus ekai Ratu Měnanalamatě, sembeng tawe ipakawala sumuěsu walen pěkakaliomanengang. 23Ualingu ene hakịu ininang dingangu i amangu tau ene němpěbera u, "I sieseng matěllang kụ pakiwalọe si sie." 24Mase i sire saụeweněkui tau lěnnạu wuta e kụ něbera si sie, "Pěsalụe u i kaumambeng měhabaru katulidě. I kami e masingkạ u tauene mambeng tau warạdosa e." 25 "Apa i Sie marosa arau

YOHANES 9.26–38 290

tala," ungkuěngu tau ene, "iạ e wěga wue. Kai kětạengpiạ halě sěmbaụ su singkạku; kạngere iạ e wuta, araweini e iạ seng někělla." 26Mase i sire saụewe něbera si sie,"Piněkapuraneng i kau e kahian Sie? Někoạ kereapa iSie si kau, sarang někělla?" 27 Tau ene simimbang, "Sengbọu takụ niwěke si kamene, kai i kamene tawe mapulurumaringihě. Unụe i kamene mapulu mědaringihě kapia?Aramanung i kamene kai mapulu mariadi tumatolen'Eringang?" 28Mase i sire němpědohang si sie ringanguněbera, "O kai i kau murit'E; i kami e waline. I kami ekai murit'i Musa. 29 I kami e masingkạ u Mawu Ruataseng něhengetang si Musa. Arawe mạanun tau ene e, ikami e wěga wue měnsang bọu apa asal'E." 30 Tau enesimimbang, "Nakalaherang bue mạeng i kamene wěgangasal'E, sěmbaliau i Sie seng napěkěllan iạ e. 31 I kitemasingkạ u Mawu Ruata e tawe rumaringihě taumatawarạdosa e, kaiso kawe su taumata měngadatě Mawuringangu měkěkoạ kapulun'E. 32Dokeng su tětạ u duniatawe běke reng nakaringihě u piạ taumata makawekesěmatan taumata wuta wọu karariadine. 33 Kereu tau enewaline wọu anun Duata, i Sie tawe makakoạ mangaapa." 34Ungkuěng i sire, "Apa i kau napene u rosareng dokeng piněhanạ, maněn ro lai si kami e?" Tangunanětạ bọu orasě ene i sie nisěding sumuě su walempěkakaliomanengang. 35Mawu Yesus nakaringihě ui sire seng měsěsěding u tau ene sumuě su walenpěkakaliomanengang. I Sie nědeạ tau ene kụ něhengetangsi sie, "I kau e mangimang su Ahus'u Taumata?" 36 Taue simimbangke, "Kai i sai i Sie Tuang? Tulungko paulịtadeạu iạ mangimang si Sie." 37 "I kau e seng nakasilosi Sie," ungkuěng u Mawu Yesus. "I Sie kụ orasě inikapěběbisarane ringangu." 38 "Iạ mangimang, Mawu!"ungkuěngu tau ene, bọu e nětumpěkuhě su těngom

YOHANES 9.39–10.10 291

Mawu Yesus. 39Mawu Yesus něhengetang, "Iạ diměnta sudunia ini e kai mědeạu měta lakehě tadeạu tau wuta emakasilo, ringangu taumata makạsilo e mawuta." 40 TauFarisi pirang katau apan sene nakaringihě Mawu Yesusněhengetang kerene, mase i sire němpěkibalo si Sie, "Suněnnanu i kami e wuta lai?" 41Mawu Yesus simimbang,

"Manga i kamene wuta, ute i kamene tawe dosane. Kaiualingu i kamene měmpěběbera u, 'I kami e makạsilo,'ene mělělaheu i kamene wědang mararosa."

10 1 "Mambeng těngadě hengetang-Ku ini: I sainsumuě su těndạ u domba kụ lumempangu pagarě

kụ balinewe wọu tukadě, kaiso kawe měbawị bọu ralengewaline e ute kai tahatako ringangu tahapěhampasě.2Arawe i sain sụsuě bọu tukadě e, ute kai i sieměndalukadě domba e. 3Měndalukadě domba e mạnopetukadě baug'i sie, mase domba e rụdaringihě ngihe sutempon i sie měkěkui si sire su arenge sěmbaụ-sěmbaụdingangu měngěngahạ i sire apạsěbang solong likude.4 Sarạeng manga domba e seng nasěbang měngangahạ erumaleng su horone kụ manga domba e mạhuntole si siebatụu i sire makạkirala ngihe. 5 I sire tawemapulu tumoletaumata waline, tabeạu katewe mahuntalang bọu anuntau ene batụu tawe makakirala ngihe." 6Mawu Yesusněběken papinintu ene, kai i sire tawe makaěnna apawue tě monaěng'E. 7 Tangu Mawu Yesus něhengetangsaụ sěnsule, "Mamben těngadě hengetang-Ku ini:Kai Iạ e tukadě baugu domba. 8 Kěbị apan duměntaměngalimona Siạ e kai tahatako ringangu tahapěhampasě,kai manga domba e tawe měmpědaringihě ngih'isire. 9 Iạ e kai tukadě. I sain sumuě bọu anu-Ku emasalamatě; i sie masuě masěbang dingangu makaěbạpěbawiahe. 10 Tahatako e kětạeng duměnta mětako,měmate ringangu měnggolang. Arawe Iạ e riměnta

YOHANES 10.11–22 292

mědeạu taumata makahombang pěbawiahě -- kụpěbawiahe e mědědalembo. 11 Iạ e měndalukadě mapia.Měndalukadě mapia e kai mạnarakangu watangengewaugu manga dombane. 12 Taumata nisewaěnge kụbalinewe měndalukadě dingangu walinewe taghuangumanga domba ene, sarung mahuntalang kụ měněntangumanga domba e kereu i sie makasilo piạ dalugě diměnta.Tangu manga domba e sarung těmboěng dingangusaliawuhangu ralugě. 13 Taumatan sewa e kai tumalang,u i sie něhalě e kai ualingu nisewaěng. I sie tawe agiseměpandung manga domba e. 14 Iạ e měndalukaděmapia. Kereewe i Amang kawe masingkạu Iạ, dinganguIạ masingkạ i Amang, kerene lai Iạ masingkạ u mangadomba-Ku, ringangu i sire malaing masingkạ u Iạ. Iạněnarakangu niawa-Ku waug'i sire. 15 (10:14) 16 Piạbelai manga domba waline malaing tataghuaneng-Ku,kai tawe nasowa su ghapaěngu domba ini. I sire laihinong Takụ ahakeng kụ i sire sarung dumaringihěngihě-Ku. I sire kěbị sarung mariadi ghapaěng sěmbaụ

kụ měndalukade sěngkatau. 17 I Amang kụkěndagu Iạ u Iạněnarakangu niawa-Ku e mědeạu saụbe takụ ikatarimạkapia. 18 Taweu sarang sěngkatau makapěngalạ bọu Iạ.Iạ e něnarakang kai ualingu kapulu-Ku hala. Iạ e kawasaměnarakang, dingangu kawasa lai mangule kapia. Kaiene halě-Ku nitarimạ bọ'i Amang-Ku." 19Ualingu MawuYesus něhengetang kerene, tangu taumatan Yahudi enanětạe němpědarendehě. 20 Lawọ bọ'i sire němpěberau, "I Sie kai nisawelangu rohkě dalakị! I Sie kai pulu!Baugu apa i kamene rimaringihě si Sie?" 21 Kai piạbe lainěmpěbera u, "Taumata kụ nisawelangu rohkě dalakịsěe tawe měbisara kerene. Botonge setange mapěkěllantaumata wuta?" 22 Ene su Yerusalem taumata e kaikapěsalimbange, Ěllon Pananusi Walem Mawu. Su

YOHANES 10.23–35 293

tempo ene kai tempong banua maralěnding. 23 KuteuMawu Yesus mědědaralengke su Gandariang Salomo suralungu Walem Mawu, 24 piạ e tau Yahudi e němpěděntanětalipurung su rěduh'u Mawu Yesus. I sire němpěberasi Sie, "Kạděngụe i kami e měngkate ipěběbimbong?Paulịkọ pakalahe, mạengbe i Kau kahěnga-hěngang DatuMananalamatě." 25Mawu Yesus simimbang, "Seng bọuTakụ nipěhengetang si kamene, kaiso i kamene mang tawemangimang. Kalawọu munara Takụ kěkoateng su areng'iAmang-Ku e měněnode u karalahe e mạanun Iạ. 26 Ikamene tawe mangimang batụu i kamene tawe nasowasu ghapaěng u manga domba-Ku. 27Manga domba-Ku erụdaringihě ngihě-Ku. Iạ masingkạben sire, ringangu i siremạhuntole si Siạ. 28 Iạ e mangonggọu pěbawiahě kakalě sisire kụ sarang karěngụe i sire tawe mawinasa. Kụ taweusarang sěngkatau makapěhampasě si sire wọu lima-Ku. 29 IAmang-Ku e seng nanarakang i sire si Siạ, limembon pa kụe. Dingangu tawe u sarang sěngkatau makapěmulahosi sire wọu limang Amang. 30 Iạ dingangu i Amang kaisěmbaụ." 31Mase tau Yahudi e něsaụewe němpangalạbatu e ipěngěntung Mawu Yesus. 32 Kai Mawu Yesus eněhengetang si sire, "I kamene seng nakasilo si Siạ někoạkalawọu halě mapapia parentang Amang-Ku e si Siạ.Bọu kěbị halě tamai ene tangu kai sude e nakawodaịsi kamene mapulu mangěntung si Siạ?" 33 TaumatangYahudi e němpěsimbang, "Balinewe ualingu munaran'Umapapia e i kami nakapěngěntungu watu si Kau, kaisoualingu i Kau kawe něhinakang Duata. I Kau e sěngkatautaumata kụ mapulu mětěngkakoạ batangeng'U Duata."34Mase Mawu Yesus simimbang, "Karạ kai mạbawohe subukě u torat'i kamene: Duata e něhengetang, 'I kamenekai mahang duata'? 35 I kite masingkạ u apan mạbawohesu Winohe Susi e mạpake sarang karěngụe. Kụ kereu

YOHANES 10.36–11.6 294

Mawu Ruata něsěbạ u mahang 'duata' su taumataapan němpěnarimạ u hengetang'E, 36 unụe i kameneměberawe si Siạ u Iạ kawe něhinakang Duata ualinguněbera u Iạ Ahus'u Ruata? Sěmbaliau Iạ kawe pinilenAmang kụ nirolohě sarang dunia. 37 Kereu Iạ tawe měkoạmunara kụ seng niator'i Amang e, ute kumbahangbeměmpangimang si Siạ. 38 Kai tangu ualingu Iạ měkěkoạene, ute kěngkahimang bue suapan Takụ kěkoatenge,maningbe i kamene tawe mapulu měmpangimang si Siạ.Ualingu ene ute i kamene masingkạ dingangu makaěnnau i Amang e sěn niạ mạsasěmbaụ dingang-Ku, kerenelai Iạ e sěn niạ mạsasěmbaụ dingangi Amang." 39 I siremědědeạ lai ralengu měmpěname Mawu Yesus, kuteui Sie nạung nakalěsọ bọu i sire. 40Mawu Yesus tanguněsule e solong sěmběkang Salụ u Yordan, su tampạ iYohanes nạung něnahani, mase nětanạ sene. 41Malawọtaumata mạhunděnta su anun Sie. I sire měmpěběbera u,"I Yohanes tawe měkakoạ manga halě makạdalinaụ, kaikěbị apan ipěpaulị e mạanun tau ini e mang kahěngang."42Mase malawọ taumata sene němpangimang su MawuYesus.

11 1 Tau arenge i Lazarus mạtanạ su Betania dingangumanga wawinene i Maria rěduan Marta. 2 I Maria

e kai tau wawine naněbohu lana mawěngi su laeduMawu, mase niěmmụ u utạ e. Piạ su sěnsule i Lazarusnasakị. 3 Bawinene rarua e něhabarě su Mawu Yesus,"Mawu, mahuaneng kandua kěkapiaěngu e nasakị."4 Sarạeng Mawu Yesus nakaringihě habarě ene, i Sieněhengetang, "Sakị ini e tawe makapate. Ini e nariadimědeạu Mawu Ruata e bantughang, dingangu ualinguene tangu Ahus'u Ruata e malaing bantughang." 5MawuYesus e kụkěndagi Marta, i Maria, ringangi Lazarus. 6 Kaipiạ e Mawu Yesus nakahombangke habarě u i Lazarus

YOHANES 11.7–21 295

masakị, i Sie nětatude natanạ sene rua ěllo wědang! 7 Bọuene wuhụ e i Sie něhengetang su manga murit'E, "Bọete ikite měsule solong Yudea." 8 I sire němpěsimbang, "TuangGuru, bědang ta nạdarěna tau Yahudi e mạngěntunguwatu si Tuang, bọu e ini i Tuang e seng saụ měbalịtamai?" 9 "Karạ kawe mapulo dua su kaorasě sahěllo?"angkuěngu Mawu Yesus. "I sain dụdaleng su tempongěllo e tawe masangkong, batụu i sie makạsilowe tualagudunia ini. 10Arawe i sain dụdaleng hěbi e mạsangkong;batụu tawe apa tualagě si sie." 11 Kerene ungkuěnguMawu Yesus. Bọu ene i Sie saụewe lai něbera, "Hapị ikite i Lazarus e seng ně kị kai Iạ e reng tamai měmukosi sie." 12Manga murit'u Mawu Yesus e němpěbera,"Mawu, mạeng i Lazarus kawe mětě kị, ute i sie sarungbemapia." 13 Timonan Mawu Yesus ute kai i Lazarus sengnate. Arawe su ěnnan sire ute Mawu Yesus kai maulịu i Lazarus měngkate mětě kị matagě. 14Ualingu eneMawu Yesus e naulị mahatedě si sire u, "I Lazarus eseng nate. 15 Kaiso Iạ maluasě lai Iạ e tadịe paịse, batụukai limembong kapiane si kamene, tadeạu i kamenemakapangimang. Bọete i kite tamai sarang anun Lazarus."16 I Tomas isěsěbạ, "si Hindua" něbera su manga hapị emanga murit'u Mawu Yesus, "Mahịe i kite tumole, balạ esěngkakate i kite dingang'E!" 17 Piạ e Mawu Yesus narěntạe su tampạ ene, i Lazarus seng ěpạ u ěllo karěngụesu kubulě. 18 Soan Betania e maraning Yerusalem, kụmangawe těllung kilo meterě karaune. 19Malawọ tauYahudi seng nahunděnta ně wo si Marta rěduan Maria eměmpěhiborě si rědua ualingu kinapateěngu mahuanengdědua. 20 Sarạeng i Marta nakaringihě u Mawu Yesus enarěnta, i sie siměbang kụ naněnsomahě Mawu Yesus,arawe i Maria e natanạ su wale. 21Angkuěng i Martasu Mawu Yesus, "Mawu, kai mangạewe Mawu ene sini

YOHANES 11.22–34 296

su tempo ene, ute nalahe u mahuaneku e wiahě bue.22Manilaing kerene, iạ e masingkạ u orasě ini e Ruatamalaing sarung měgěllịu pa kụ apan dědorongang i KauMawu e si Sie." 23 "Mahuanenu e sarungbe saụ měbiahě,"ungkuěngu Mawu Yesus si Marta. 24 I Marta e simimbang,"Iạ e masingkạu i Lazarus sarungbe saụ měbiahě sutempon taumata nate e apěbangung kapia su ĚllongKiamatě e." 25 "Kai Iạ e mangonggọu pěbawiahě dingangumapěbangung u taumata nate," angkuěngu MawuYesus si Marta. "I saing kụ mangimang si Siạ e sarungměbiahě, maninglai i sie seng nate. 26Dingangu taumatawiahě apang mạngimang si Siạ e sarang karěngụe tawemate. Mangimang bue i kau su halě ini e?" 27 "Mawu,"ungkuěng i Marta, "iạ mangimang su Mawu Ahus'uRuata, Datu Mananalamatě e kụ sarung duměnta sudunia ini e." 28 Sarạeng i Marta něbera kerene, i sie tamainěkui si Maria tuarine, kụ simiang si sie, "Tuang Guruene sini; i Sie e makịbalong kau." 29Nakaringihě kereneute, i Maria měngkatewe masahawụ něbangung, kụnaněnsomahě Mawu Yesus. 30 Su tempo ene, Mawu Yesusbědangben tawe nạsuě u soane. I Sie wědang su tampạnipěsombangeng i Marta. 31 Tau Yahudi apan kapělěhiboresi Maria su wale, nakasilo si Maria něbangung, dingangumasahawụ siměbang; kụ i sire tamai mole si sie, uka họ i sire, i sie kai sarang lěbing sumangị. 32 Piạ e iMaria nahumpạ su tampạ u Mawu Yesus kụ nakasilosi Sie, i Maria měngkatewe nětumpěkuhě su těngon'Eringangu něbera, "Mawu, kai manga Mawu e ene sini sutempo ene, ute mahuaneku e tawe nate." 33 Piạ e MawuYesus nakasilo si Maria sụsangị, dingangu tau Yahudiapan mạhunděnta ringangi Maria e malaing mạhunsangị,naung'E měngkate masusa, kụ i Sie kakěllaěng e měngkateapa lụlahunsusa. 34 Tangu i Sie nakiwalọe si sire, "Kai

YOHANES 11.35–47 297

suapa i sie nilěbing i kamene?" "Mahịe pěmanda, Tuang!"ungkuěng i sire. 35Mase Mawu Yesus simangịe. 36 Tangutau Yahudi e němpěberạe, "Kakěllạe, walinewe malongkọkakěndag'E si Lazarus!" 37 Kai piạ bọu taloaran sire kụněmpěbera u, "I Sie makapěkěllawen taumata wuta e, kaiunụe wue i Sie tawe makatahuntěndạ i Lazarus tadeạukumbahang mate?" 38Mawu Yesus saụewe nasusa-susanaunge, kụ i Sie natamai solong pěndalěbingang.Pěndalěbingang ene e nạung kai liang sěmbaụ piạlahěpinge watu gěguwạ. 39 "Alingko watu ěndaị e,"ungkuěngu Mawu Yesus. I Marta, wawineng tau nate enesimimbang, "Mawu, i sie kai seng ěpạ u ěllo su kubulě,kụ kai seng dimaruru!" 40Mawu Yesus něhengetang siMarta, "Karạ kawe seng Takụ niwera si kau; kereu i kaumangimang, i kau sarung makasilo kasěllahu kawasangDuata e!" 41 Tangu i sire němpělunggịen batu ene. Bọuene Mawu Yesus dimalingara solong langị kụ něbera u,"Tarimakase Amang, u i Kau e seng dimaringihě si Siạ. 42 Iạmasingkạ u i Kau měngkate hanesě dụdaringihě si Siạ,arawe Iạ měběbera kere ini e, baugu taumata apan enesini, tadeạu i sire mangimang u kai i Kau něndoloh'u Iạ e."43 Bọeten něbera kerene, Mawu Yesus něbansagě ngihemaihạ, "Lazarus sěbangke!" 44 Tangu siměbangke taumatanạung seng nate ene. Limane ringangu laede wědangkạpapikungu hekạ kakěngkaing dingangu gha ne wědangmạtatakạ u hekạ tatukus'ě ga . "Olohěko kakěngkainge,tadeạu i sie tawe masahaghe rumaleng," ungkuěngu Mawu Yesus su taumata lawọ apan sene. 45 Lawọbọu taumatan Yahudi e němpěděnta ně wo si Maria,němpangimang su Mawu Yesus piạ i sire nakasilo halěnariadi ene. 46Arawe pirang katau wọ'i sire něngkakoạsolong anun tau Farisi kụ němpaulị u apang kinoạ u MawuYesus. 47Ualingu ene tau Farisi ringangu manga imang

YOHANES 11.48–57 298

těmbonange nětampung němpěkakereapa ringangumanga kasasěllahengu Ratě u Agama. Ungkuěng i sire, "Ikite e kai hinon měkapu? Tau ini kai seng někoạ karalinaụmalawọ! 48Mạeng i kite měngkate mapakawalan Sie kereini ute kěbị taumata masue měmpangimang si Sie. Kụpěngěnsueěnge mangangawasa Roma e katewe ruměntaměnggoghahě Balem Mawu, dingangu kěbị kawanuangkite e!" 49 Sěngkatau wọi sire isěsěbạ si Kayafas,imang mawantugě su taung ene něbera, "I kamenewěgawen apa-apa. 50 Kai tanakạěnna i kamene u waugukasasalamat'u anạ u kawanua e, ěndokangbe sěngkataumate sulungu kawe kěbị kawanua e mawinasa?" 51 Tuhụhinone i Kayafas nělahe u ene, balinewe wọu něnnanesěsane. Kaiso kawe kere sěngkatau imang mawantugě sutaung ene, naněbalě u Mawu Yesus e sarung mapohongbaugu tau Yahudi. 52 Kụ balinewe kětạu waugu tauYahudi sěmatang, kaiso malaing baugu měngomolědingangu mapakasěmbaụ u manga anạ u Ruata kụseng němpěkaliaesě e. 53Nanětạ bọu sahěllo ene i siretěmbonangu Yahudi e sěngkanaung měmate Mawu Yesus.54Ualingu ene Mawu Yesus e seng tawe nětěngkatodesu těngon lawọ sutaloaran tau Yahudi. I Sie naněntanguYudea wọu ene nakoạ solong soa arenge Efraim maraningbanua linggi. Kụ sene i Sie sěngkapětana dingangu mangamurit'E. 55 Su tempo ene Salimbangu Paskang Yahudie seng masandigě. Lawọ taumatan soa rarodọ e sengněmpěsaka solong Yerusalem měmpěndalengu tundunpěmamurěsi watangenge měngan bě pěmamantugu ělloene. 56 I sire měmpědědeạ Mawu Yesus, kụ su tempọenmạtatampung su Walem Mawu e ute i sire němpěberạesěmbaụ su waline, "Kereapạe su něnnang kamene?Aramanung i Sie tawe sumongo susalimbang ini." 57 I sireněmpěberang ene u manga imang gaghere dingangu tau

YOHANES 12.1–12 299

Farisi e seng naněbangu parenta u i sai masingkạ měnsangsuapa Mawu Yesus e, harusě měhabaru ene, tadeạu i Sieikasame.

12 1 Ěnnungu ěllo kalamonan Salimbangu Paskah,Mawu Yesus e nakoạ solong Betania. Su soa

ene pětětanakeng i Lazarus tau e niapěbangung'E wọupapate. 2 Sene Mawu Yesus e nipěsaken sire, kụ i Martae nakoạ měsasiliwirě e. I Lazarus dingangu manga sakee naiang sěngkapěngidopě dingangu Mawu Yesus. 3 Enei Maria e nasongọe ringangu lana mawěngi narwastumalěga-lěgadě e mangawe maloara su litere. I sienaměmbingu lana ene su laed'u Mawu Yesus, bọu eneniěmmụ u utạ e. Kụ kaguwạu wale ene měngkatewerimalurung běngin lana e. 4Arawe i Yudas Iskariot,sěngkatau wọu murit'u Mawu Yesus -- kụ samurine kaweněsunial'i Sie -- kawe něbera, 5 "Unụ e lana mawěngiene tawe nịbawalụ e ringangu roitě salaka arěgane tělluhasụ su dinare kụ doite nipěgaghěllịko su taumata apangkasiang?" 6 I Yudas něbera kerene walinewe ualingu i siekawe měněnitị taumata kasiang, kaiso kawe ualingu i sietahatako. I sie masau mangalạ doitě bọu tatahoěngu roit'ulawo kạdaresọ si sie. 7Mawu Yesus něhengetang, "Balạ ekere sěsane wawine ěndaị e! I sie někoạ kerene kai ěllonpěndalěbing Siạ e. 8 Tau kasiange mambeng hanesěberingang i kamene, arawe Iạ e tala wue." 9Malawọ tauYahudi nakaringihě u Mawu Yesus kai ene su Betania, kụ isire něngkakoạ solong tampạ ene. I sire natamai walinewetumbạu ualingu piạ i Yesus, kaiso malaing ualingu isire mapulu měmanda si Lazarus kụ sen niapěbangungwọu papatene kahian Sie. 10Hakịu ene manga imangtěmbonange malaing mapulu měmate si Lazarus;11 ualingu i sie nakawodaị tau Yahudi malawọ naněntang isire kụ němpangimang su Mawu Yesus. 12 Sěngkariọěllone

YOHANES 12.13–24 300

taumata lawọ kụ seng narěnta waugu měmantugě ěllonPaskah nakaringihě u Mawu Yesus e seng kạdalengemě mona Yerusalem. 13 Tangu i sire němpangalạ emanga raungu korma mase nahunsěbang naněnsomahěsi Sie, kạpěmpěgione, "Hosana! Kaalamatengko i Sieriměnta su arengu Mawu. Kaalamatengko Ratun Israel!"14Mawu Yesus nakahombangke kalide kawuhuangsěmbaụ kụ nisakeěnge. Tangu natuhụ e kereewemạbawohe su Winohe Susi: 15 "Abe katakụ, sangianguSion! Kakěllạ e mahi Ratunu e, mạiangke su wowon kalidekawuhuang!" 16 Su tempo ene manga murit'u MawuYesus bědang ta nakaěnna kěbị ene. Kuteu sarạeng MawuYesus niwantughangken kapapohong'E, buhụ e i sirenakatahěndung apang kinoạ u taumata si Sie kai sengkạbawohe su ralungu Winohe Susi e mạanun Sie. 17Apantaumata kụ ene su tempon Mawu Yesus někui si Lazarusapạsěbang bọu lěbing dingangu niapěbangung i sie wọupapatene, mang měmpěsěsahiding halě ene. 18Hakịu enetaumata lawọ e něngkakoạ solong anun Mawu Yesus u isire nakaringihě u kai i Sie někoạ kalaherang ene. 19 Tangumanga tau Farisi e němpahumbisara sěmbaụ su waline, "Ikite e tawe makakoạ manga apa! Kakěllạ e, sěnaung duniae němpětole si Sie!" 20 Bọu taloaran taumata něngkakoạsolong Yerusalem měmpěkalịomaneng sutempọenpědaraluasě e kai piạ tau Yunani pirang katau. 21 I sirehimaung si Filipus kụ něbera, "Anu, kereu wotonge, ikami kai mapulu měsombang u Mawu Yesus." (I Filipuse asale kai wọu Betsaida su Galilea.) 22 Tangu i Filipustamai měhabaru ene si Andreas, kụ bọu ene irěduaněhabarě su Mawu Yesus. 23Mawu Yesus něhengetangsi sire, "Seng tempone Ahus'u Taumata ipakawantugě.24Mambeng těngadě bawera-Ku ini: Kereu wakịu gandungsěmbaụ tawe suangeng su ěntana e kụ mate, ute i sie

YOHANES 12.25–35 301

mang kạtatanạ sěmbaụ. Arawe kamageng u wakị ugandung ene mate, ute i sie wuhụe měbua malawọ. 25 Isai mětětěnděkạ su pěbawiahe, sarung kailangengu ene.Arawe i sai měběbinsịu pětatumbiahe su dunia ini e,sarung makatanudě baugu pěbawiahe tutune ringangukakalě. 26 I sai mapulu mětangkiang si Siạ e harusě tumoleSiạ; tadeạu mětatangkiang-Ku e makataking bue si Siạ esuapạewen Iạ ene sene. I sai mětangkiang Siạ e sarungadateng i Amang-Ku." 27 "Naung-Ku e tụtaghiawahě; apạ eTakụ ipěbera su orasě ini e? Arau Iạ měberạeng, 'Amang,liuko Iạ bọu orasě ini e tangu'? Kaiso paghudu mambengkahombangeng u tempon sigěsạ ini e nakakarěnta si Siạ e.28Amang, apakawantugěko areng'U!" Tangu nakaringihengihě bọu langị maulị u, "Iạ seng bọu namantugě,

dingangu sarung lai mamantugě kapia." 29 Taumata lawọkụ ene sene nakaringihě bue ngihě ene. Ungkuěng isire u, "Ene kai rěllụ!" Kai piạko lai něbera u, "Baline!Kai malạekatě měměmisara si Sie!" 30Mase Mawu Yesusněhengetang si sire, "Tingihě kinaringihě e, walinewewaugu kapian batangeng-Ku, kaiso kai waugu kapiangkamene. 31 Ini e seng tempone dunia ihukung; kai orasěini e mangangawasang dunia e nipakawatang. 32AraweIạ e, kereu Iạ e seng iapakarange bọu dunia e, ute kěbịtaumata e Takụ sarung pakasue wolengang solonganu-Ku." 33 I Sie něhengetang kerene ute kai mělělaheusaheng kapapohong'E sarung. 34 Taumata lawọ e něberasi Sie, "Tumuhụ toratě e, Datu Měnanalamatě e sarungměbiahě sarang karěngụ e. Kụ kereapa i Kau makapěberau Ahus'u Taumata e harusě iapakarange su wowondunia e? I sai tangu Ahus'u Taumata e?" 35Mawu Yesussimimbang, "Tumbạeng baugu kadodọ tempo tualagěe ene sutaloarang kamene. Kụ pěmpahundalengketěntalang tualagě e wědang ene, tadeạu i kamene

YOHANES 12.36–47 302

kumbahang karěndungang. I sain dụdaleng su ralungukararěndung e běgawen monane měnsang solonga. 36 Pěmpangimangke su tualagě e, u karěngụewentualagě e wědang ene ringang i kamene, tadeạu i kamenemariadiwe manga anạ u tualagě." Bọuten Mawu Yesusněhengetang kerene, i Sie něngalingke wọu ene kụ tawemapulu mětěngkatode u watangeng'E si sire. 37Manilaingseng malawọ halě makạdalinaụ kinoạ u Mawu Yesus esu těngon sire, kai i sire mang tawe mangimang si Sie.38 Tangu naghanape těbalu Nabi i Yesaya, "Mawu, i sai wuemangimangu habar'i kami? Kai si sai kawasan Mawu eipakalahe?" 39 Kai ualingu ene i sire tawe měmpangimang,u i Yesaya seng bọu lai naněbalě u, "Mawu něhengetang,40 'Iạ mapakawutan matang sire, ringangu mapakarapalunaung i sire; tadeạu i sire tawe makasilo, ringangumạdiring i sire makaěnna. Tadeạu i sire kumbahang měbalịsu anu-Ku, kụ mapakaulen sire.' " 41 I Yesaya nělun ngihěkerene, u i sie seng nakasahidi kasěllahu Mawu Yesus,ringangu měběbisara mạanun Sie. 42Manilaing kerene,lawọ taumata ore lai sutaloarang měngangawasangYahudi nangimang su Mawu Yesus. Kai i sire tawe wahaniměngakung ene ipakalahe, batụu i sire matakụ kiwuạutau Farisi e tawe mapakawalan sire sumuě su walempěkakaliomanengang. 43 I sire ěndokang u mapulumakahombang daralon taumata sulungu mětatalahino sutěngom Mawu Ruata. 44Mase Mawu Yesus něhengetang,"I sai mangimang si Siạ e, walinewe si Siạ i sie mangimange, kaiso kawe si Sie kụ něndoloh'u Iạ e. 45Dingangu isain nakasilo Siạ, ute nakasilo si Sie něndoloh'u Iạ e. 46 Iạriměnta su dunia ini e kai kere tualagě, tadeạu kalawọutaumata kụ mangimang Siạ e tawe u matanạ su ralungukararěndung. 47 I sai dụdaringihě těn ro-Ku, kụ kawetawe tumatuhụ ene -- balinewe Iạ měhukung i sie. Batụu

YOHANES 12.48–13.8 303

Iạ e riměnta walinewe měhukung dunia e, kaiso kawemangambang dunia. 48 I sai mạnuhud'u Iạ e ringangutawe rumaringihě bawera-Ku e, seng piạ mělahukunge.Hengetang kụ Takụ iwěbunạ e, ute ene sarung měhukungi sie su Ěllong Kiamatě e. 49 Batụu Iạ e tawe měbawisarawọu kapulu-Ku sěsaku; i Amang kụ něndoloh'u Iạ, ute i Sieměpěparenta si Siạ apa kụ hinon Takụ iwera ringangu Takụiwunạ. 50Dingangu Iạ masingkạ u tan'E ene makạualipěbawiahě tutune ringangu kakalě. Tangu Iạ mạanụewenkere apan nitěn ron Amang si Siạ."

13 1 Sahěllo kalimonan Ěllon Pěmamantugě Paskahe, Mawu Yesus masingkạ u semben tempone i

Sie maněntangu dunia ini kụ měsule su anung Amang'E.I Sie kụkěndag'u taumata apan tětaghuaneng'E sudunia ringangu mang těbe kụkěndagi sire sarangpangěnsueěnge. 2Mawu Yesus dingangu manga murit'Epiạ e i sire měmpěsěsimokolě hěbi e. Setang e sengnamitaugě dalungu naung i Yudas anạ i Simon Iskariotměbalụ u Mawu Yesus. 3Mawu Yesus masingkạ u Ruatai Amang seng bọu něnarakangu kasěllahu kawasan'E siSie. I Sie malaing masingkạ u i Sie kai riměnta wọu anunDuata i Amang kụ sarung měsule kapia su anun Duata.4U watụ u ene tangu i Sie rimarisị kụ něluạ lahaweng'E,ringangu naměgong u handukě su kaluwaeng'E. 5 Bọuene i Sie něndalingu ake su waskom sěmbaụ, kụ nanětạe nanguhasě laedu manga murit'E kụ niěmmụenghandukě papěgong kaluwaeng'E. 6 Ene i Sie nahumpạenSimon Petrus, kụ něbera u, "Mawu kawe unụe Mawu enanguhasěbe laeděku?" 7Mawu Yesus simimbang, "Sinii kau e mambeng tawe makaěnna apang kụ Takụ nikoạini e kai i kau e sarungbe makaěnna." 8 "Kumbahang,Mawu," ungkuěng i Petrus su Mawu Yesus, "Měngkatewekumbahang i Tuang manguhasě laeděku!" Kai Mawu

YOHANES 13.9–19 304

Yesus simimbang, "Kereu Iạ tawe makapěnguhasě si kaue ute i kau tawe kalahěmpụ e ringang-Ku." 9 I SimonPetrus něberạe u, "Kamageng kerene, Mawu, abe kětạenglaeděku uhaseng, kaiso kawe lima ringangu těmbọkulai!" 10 "Taumata wọu něndenọe sembeng nawurěsikěbị badange," ungkuěng u Mawu Yesus si Petrus. "I sieseng tawahaluasu wurěsiang kapia; kětạbeng laede. Ikamene sembeng burěsi, kaiso balinewe kěbị." (11MawuYesus seng nakakasingkạ i sai sarung měsuniali Sie. Ukai ene hakịu i Sie něhengetang, "I kamene ini sembengburěsi, kaiso walinewe kěbị.") 12Mawu Yesus bọutennanguhasě laed'i sire, tangu i Sie saụ e něluhen pakeang'Ekụ naiangke kapia. Mase i Sie něhengetangke si sire, "Ikamene nakaěnnawe kěbị halě kụ buhụ e Takụ nikoạsi kamene? 13 I kamene měkěkui si Siạ Mananěn roringangu Mawu. Kụ mang hinong kerene. 14 Kamageng Iạe kai Mawu ringangu Mananěn ronu kụ kawe manguhasělaedu, ute i kamene malaing hinong měpapanguhasělaed'i kamene sěmbaụ su waline. 15 Iạ něnulada měkěkoạkere ini si kamene, tadeạu i kamene malaing mětěnoměkoạ apan seng bọu Takụ nikoạ si kamene. 16Mambengkahěnga-hěngang bawera-Ku ini: Sěngkatau ěllange tawelimembo wọu mawune, ringangu sěngkatau rarolohangetawe limembong kasariane wọu měndarolohe. 17 Kereu ikamene seng masingkạ u kěbị ene, ute kariangkamang ikamene kereu i kamene makakoạ kerene. 18Apan sengTakụ niwera ini e walinewe mạanung kamene kěbị. Iạmasingkạ i sai-sai seng Takụ nịpapile. Arawe apang kụ sengkạbawohe su Winohe Susi e mang mariadi, mangalene'Taumata kụ sěngkakaěng dingang-Ku e, sarung dumokạsi Siạ.' 19Halě ini e Takụ ilěhabarě si kamene orasě inie, těntalang tawe nạdiadi, tadeạu kamageng u halě eneseng mariadi, tangu mangimang bue u kai Iạ e i Sie kụ

YOHANES 13.20–32 305

isěsěbạ IẠ ENE. 20U mambeng těngadě bawera-Ku ini:I saing kụ manarimạ u taumata Takụ nirolohě e ute isie malaing manarimạ u Iạ e. Kụ i sai manarimạ u Iạ emanarimạ i Sie kụ seng dimoloh'u Iạ." 21 Sarạeng MawuYesus něhengetang kerene, naung'E mambeng kiměndungtạ sihinge. Bọu e i Sie něhengetang, "Těnga-těngaděbawera-Ku ini: Sěngkatau wọ'i kamene sarung měbalụu Iạ e." 22Manga murit'E němpěpapandạ e sěmbaụ suwaline měngkạherang ualingu wěga wue měnsang kai isai su monan'E. 23Muritě ikěkěndag'u Mawu Yesus emạiang su koaneng u Mawu Yesus. 24 Ene i Simon Petrus eněnidạ e si sie apakịbalo su Mawu Yesus měnsang kai i saitě monaěng'E. 25 Tangu muritě ene nětěngkasěngkelě suMawu Yesus kụ nakiwalo, "Kai i sai ene, Mawu?" 26MawuYesus simimbang, "I sain Takụ pěgěllikangu borotě bọuniuno su ralungu mangko, ute i sie taumatane." TanguMawu Yesus něngalạ e borotě sěmpědi, niunone suralungu mangko; mase nionggọ e si Yudas anạ i SimonIskariot. 27 Lěpasewe i Yudas bọu rimae borotě ene, setange někaradiahangke su ralungu naunge. Mase Mawu Yesusněhengetangke si sie, "Lighạ e koạ apang sarung koatengue." 28 Tạ u sarang sěngkatau wọu i sire mạhungkaěng senenakahěngangu kawe unụe Mawu Yesus něhengetangkerene si Yudas. 29 Piạ u mạngěnna u Mawu Yesusdimoloh'i Yudas apạmělli apan hinong gausang baugusalimbang ene, arau měgěllịu roitě pěkadodọ su taumatakasiang -- batụu i Yudas kai měngangumpaedě doit'ulawọ e. 30 Bọuten i Yudas něnarimạ u borotě enetangu i sie měngkatewe ringangu siměbang. Kụ ěllo enahěbi e. 31 Sarạeng i Yudas nalintụ, ene Mawu Yesusněhengetangke, "Orasě ini Ahus'u Taumata e sengniapakawantugě, kụ Duata e niapakawantugě ualingui Sie. 32 Kereu Mawu Ruata e niapakawantugě ualingu

YOHANES 13.33–14.5 306

i Sie, ute i Sie malaing sarung iapakawantugu Ruatalumiun batangeng'E sěsane. Dingangu Mawu Ruata eměngkatewe seng lighạ mapakawantug'i Sie. 33Mangaanạ-Ku, Iạ e sembeng tawe karěngụe sini ringangi kamene.I kamene sarung mědeạ Siạ, kai kereewe seng bọu Takụnipaulị su manga měngangawasan tau Yahudi, kerene laiTakụ ipaulị si kamene kěbị; su tampạ Takụ tamaiang, ikamene tawe makakarěnta. 34 Tita wuhu Takụ onggotangsi kamene: Pěkakakěndagěko i kamene sěmbaụ su waline.Kereewe Iạ seng kiměndag'i kamene, kerene lai i kamenehinon měmpěkakěndagě. 35 Kereu i kamene lawọbeměmpěkěkakěndagě e ute kalawọu taumata e sarungbemakakasingkạ u i kamene kawe muritě-Ku." 36 "Mawu,Mawu kai makoạ solong a?" kakiwalon Simon Petrussu Mawu Yesus. Ungkuěng Mawu Yesus, "Suapan Takụdalengang, i kau tawe makatole Siạ. Hědowen mahi ikau sarung makatole Siạ e." 37 "Mawu, kawe unụe iạtawe makatole su Mawu orasě ini?" ungkuěngkewenPetrus. "Iạ e sadia mate waug'u Mawu!" 38Mawu Yesussimimbang, "Kahěngang ngae i kau sadia mate waugu Iạ?Kasingkạko, manụ deng tawe kiměkukụ e i kau seng těllunsule něsunialu Iạ e."

14 1 "Naung i kamene abe taghiawahě," ungkuěngu Mawu Yesus si sire. "Pangimangko su Mawu

Ruata, ringangu pangimangbe lai si Siạ. 2 Su walengAmang-Ku e lawọ katatanakeng. Iạ e kai rumalengměndiahing tampạ baug'i kamene. Iạ e tawe měberakerene si kamene, andene walinebe kerene. 3 SamurinIạ tamai měnạdian tampạ baug'i kamene, Iạ e sarungměbalị kụ maněnsomahě si kamene, tadeạu suapan Iạene, i kamene malaing sene. 4 Su tampạ Takụ dalengange ikamene masingkạben dalenge." 5Mase i Tomasě něberạe su Mawu Yesus, "Mawu, i kami e wěgawen dalengangu

YOHANES 14.6–16 307

e, kụ makakasingkạben dalenge kereapa i kami?" 6MawuYesus simimbang, "Iạ e kai raleng mědeạu makakiralaMawu Ruata ringangu makahombang pěbawiahě. Taweusarang sěngkatau makarěnta su anung Amang-Ku, kereuwalinewe wọu Anu-Ku. 7 Kereu i kamene masingkạ uIạ, ute i kamene malaing masingkạ i Amang-Ku. Ini e ikamene seng masingkạ i Sie, dingangu seng nakasilo siSie." 8 Tangu i Filipusě e něbera su Mawu Yesus, "Mawu,todeko i Amang si kami, tadeạu i kami mawulugě."9Arawe Mawu Yesus simimbang, "Seng kereeng karěngụeIạ dingang i kamene, kụ i kau e mang běgang Iạ e Filipusě?I saing kụ seng nakasilo si Siạ e, ute malaing bọu nakasilosi Amang. Kụ kereapa wue i kau nakawera u, 'Todeko iAmang si kami'? 10 Filipus! I kau kai ta mangimang, u Iạe kai nasěmbaụ dingang i Amang ringangu i Amang enasěmbaụ dingang-Ku? Apang kụ Takụ niwera si kau e,tawe Takụ niwera wọu watangeng-Ku hala. I Amang kụtěbe nasěmbaụ dingang-Ku e, kai i Sie někaradiahangupa kụ ene. 11 Pangimangke si Siạ, u Iạ e kai nasěmbaụdingangi Amang kapia, ringangu i Amang e nasěmbaụdingang-Ku. Arau mạeng tawe kerene pěmpangimangkewọu apang kụ seng Takụ kinoạ. 12Mambeng kahěngangbawera-Ku ini: I sai mangimang si Siạ, sarung měkoạ apanseng Takụ kěkoateng, -- ore lai i sie sarung měkoạ kụlimembon kasěllahe wědang -- batụu Iạ e kai reng makoạsolong anung Amang. 13 Kụ balạewe apan dorongang ikamene su ralungu areng-Ku e, ene Takụ koateng baugikamene, tadeạu i Amang e iapakawantugě e ualinguAhusě e. 14 Kụ balạewe apa rorongang i kamene su ralunguareng-Ku e, ute sarung Takụ koateng," 15 "Kereu i kamenekụkěndagu Iạ e ute i kamene sarungbe měděndalengumanga parenta-Ku. 16 Iạ e sarung měgausě si Amang, kụi Sie sarung mangonggọ u Mětatulung baline kụ sarung

YOHANES 14.17–27 308

mětumanạ dingangi kamene sarang marěngụ-děngụ. 17 ISie ute kai Rohkě u Ruata kụ sarung mělahe u kaadil'uMawu Ruata. Dunia e tawe makatarimạ i Sie, ualingu tamakasilo arau ta nakakirala. Arawe i kamene masingkạbenSie, u i Sie kai mạtanạ dingangi kamene dingangu i Siesarung masěmbaụ dingangi kamene. 18 I kamene taweTakụ itěntang hala kere kasisi ěndusě. Iạ e sarung měbalisu anung kamene. 19 Kate kạdodọ tempo dunia e sengtawe saụ makasilo si Siạ. Arawe i kamene ute sarungbemakasilo si Siạ. Kụ ualingu Iạ biahě, i kamene e malaingbiahě sarung. 20 Kereu seng su ěllone ene, ute i kamenesarung makakasingkạ u Iạ e kawe nasěmbaụ dingangiAmang, i kamene nasěmbaụ dingang-Ku, mase Iạ e kawelai nasěmbaụ dingangi kamene. 21 I sain dụdae mangata-Ku e ringangu měsěsěmpị ene, ute i sie kụkěndag'u

Iạ e. I Amang-Ku e sarung kuměndagi saing kụkěndag'uIạ. Iạ e lai sarung kuměndagi sie ringangu měnode uwatangeng-Ku e si sie." 22 I Yudas (baline i Yudas Iskariot)nakiwalo su Mawu Yesus, "Mawu, unụe Mawu e mapulumanodeu watangengu si kami kụ balinewe waụgu dunia?"23Mawu Yesus simimbang, "I saing kụkěndagu Iạ e,ute sarung tumuhụ těn ro-Ku. I kanduang Amang-Ku esarung duměnta su anune matanạ dingange. 24 I sain tawekuměndagu Iạ e tawe tumatuhụ těn ro-Ku. Těn ro kụ sengkinaringih'i kamene walinewe wọu anu-Ku, kaiso kawewọu i Amang kụ dimoloh'u Iạ e. 25 Kěbị ene Takụ ipěpaulị sikamene karěngụewen Iạ deng dingangi kamene. 26AraweRohkě u Ruata e, mětatulung sarung irolohi Amang suralungu areng-Ku, kụ kai i Sie sarung maněn ron pa kụ esi kamene ringangu mapětahěndung i kamene kapia sukěbị apan seng Takụ nipaulị si kamene. 27 KaralunsemahěTakụ itěntang baug'i kamene. Karalunsemahě Takụ ionggọsi kamene. Takụ nilaonggọ e walinewe kere nilaonggọ u

YOHANES 14.28–15.7 309

dunia e si kamene. Abe pěmpětaghiawahě dingangu abekěngkatakụ. 28 I kamene seng nakaringihě Siạ něhabarě u,'Iạ e sarung dumaleng, kai Iạ e saụbe měsule su anungkamene.' Kereu i kamene kụkěndagu Iạ e, i kamenesarung lumuas'u Iạ makoạ solong anung Amang-Ku e,batụu i Amang-Ku e kai limembong kasěllahe wọu Iạe. 29 Iạ e maulịu ene si kamene su orasě ini, těntalangkěbị e ta nạdiadi, tadeạu mạeng seng sukarariadine, utei kamene sarungbe měmpangimang. 30 Iạ e seng taweměbisara malawọ dingangi kamene, u kai seng temponeměngangawasa dunia e ruměnta. Kai i sie tawe kawasanesu watangeng-Ku e. 31 Kai kěbị mang harusě mariaditadeạu dunia e makahěngang u Iạ e kụkěndagi Amange mase Iạ e měděndalengben pa kụ apan niparentangAmang-Ku e si Siạ. Kụ mahịe i kite měbuạ bọu ini."

15 1Angkuěng u Mawu Yesus kapia, "Iạ e puěnguanggorě tutune, kụ i Amang-Ku e měsasuange.

2Apan lelange si Siạ ta měbawua, těntoěng'E, ringanguapan lelange měběbua e, tětaluaheng'E tadeạu saunengmahun namba wuane. 3 I kamene sembeng burěsiualingu těn ro seng nitěn ro-Ku si kamene. 4 Kụ hanesěbekạsasěmbaụ dingang-Ku e kụ Iạ e hanesě masěmbaụdingangi kamene. Lelange sěsane tawe měbua kereutawe mạdarěkạ su kalune. Kerene lai i kamene tumbạengměbua kereu tatapěbe dingang-Ku. 5 Kai Iạ e kalun anggorěe, kụ i kamene e manga lelange. I sain kạtatanạ sěmbaụdingang-Ku e, kụ Iạ dingangi sie, ute měbua malawọ; kereutawe Iạ e ute i kamene tawe makakoạ manga apa. 6 I saintawe matanạ mạsasěmbaụ dingang-Ku, sarung irěmmekere lelange, kụ i sie mahěgu. Apan lelange kerene utetampungang i ěndụ su putung mase tutungang. 7 Kereu ikamene kạtatanạ sěmbaụ dingang-Ku, mase wawera-Kue mạtatanạbe su ralungu naung i kamene, pěgause si

YOHANES 15.8–19 310

Amang walạewe apa ghausang i kamene mang gělirang.8 Kereu i kamene měmpěbua malawọ, i Amang-Kue iapakawantugě, dingangu ualingu ene i kamenemambeng kahěngang makoạ muritě-Ku. 9 Kereewei Amang kụkěndagu Iạ ute kerene lai Iạ kuměndagikamene. Kěngkatanạko i kamene sěn niạ měmpěběbiahěkere taumata Takụ ikěkěndagě. 10 Kereu i kameneměděndalengben kalawọu manga ta-Ku e, ute i kamenetatapěbe sa a su kakěndagě-Ku, kereewe Iạ tatapě sa asu kakěndagi Amang batụu měděndalengben kalawọutan'E. 11 Kěbị ini e Takụ ilěhabarě si kamene, tadeạu

raluasě-Ku e ene su ralungu naung i kamene, ringanguraluasu e ma nalung. 12 Kai ini ta-Ku e: Pěkakakěndagěkosěmbaụ su waline, kereewe Iạ kụkěndagi kamene. 13 I sainněngalembon kakěndage su manga hapịe ute kai taumatakụ manarakangu pěbawiahe waug'i sire. 14 I kamenekai manga hapị-Ku, kereu i kamene měmpěkoạ apanTakụ ilěoro si kamene. 15 I kamene sembeng tawe Takụkuiang ěllang, batụu ěllang e wěga wue apang kěkoatengu mawune e. I kamene Takụ kěkuiang hapị, batụu kěbịapang kěkaringihě-Ku bọu i Amang, seng Takụ nipauli sikamene. 16 Balinewe i kamene namile si Siạ. Kai Iạ e namilesi kamene, ringangu něndoloh'i kamene apědědaralengkụ apěběbua malawọ kụ buạen ta mawawinasa. Tangui Amang e sarung mangonggọu kěbị apan dorongang ikamene si Sie su ralungu areng-Ku. 17 Kụ kai ini ta-Ku sikamene: Pěmpěkakěndagě sěmbaụ su waline." 18 "Kereudunia e měbinsị i kamene, pětahěndungke u Iạ sengkalimona nipěbinsị u dunia e. 19 Kereu i kamene kawetataghuaneng u dunia e ute i kamene ikěkěndagěbendunia e kere tataghuanenge, Kai Iạ e seng namile sikamene wọu dunia ini, kụ i kamene e walinewe laitataghuanengu dunia. Kai ene hakịu dunia e měběbinsị

YOHANES 15.20–16.4 311

i kamene. 20 Pětahěndungke apan seng Takụ niwera sikamene. 'Ěllang e tawe limembo wọu mawune.' Kereui sire seng nanigěsạ si Siạ, i sire sarung lai manigěsa sikamene. Kereu i sire tụtuhụ těn ro-Ku, ute i sire tumuhụlai těn rong kamene. 21 Pa kụ ene sarung koateng i sire sikamene, ualingu i kamene kai muritě-Ku, u i sire wěgawenSie rimoloh'u Iạ e. 22Mangawe Iạ e tawe riměnta ringangutawe něhengetangu kěbị ene si sire, ute i sire tawe dosane.Kai ini e si sire seng tawe apa tatupị e lai waugu rosan sire.23 I sai měbinsịu Iạ e, měběbinsị i Amang-Ku. 24 Kai mangasutaloaran sire Iạ e tawe měkakoạ pa kụ munara kụ tawetau waline někěkoạ e, ute i sire tawe dosane. Arawe ini e isire seng nakasilo apan Takụ nikoạ, kụ i sire němpěbinsị uIạ ore lai něbinsị i Amang-Ku. 25 Kai tangu semben harusěkerene, tadeạu mariadi wue apan mạbawohe su bukě uTorat'i sire u: 'I sire měbinsị u Iạ e taweu nikaianenge.'26 Iạ e sarung měndolohu Mětatulung kụ asale wọu anunAmang-Ku e si kamene. I Sie kai Rohkě kụ sarung mělahe ukatulidě mạanun Duata. Kereu i Sie ruměnta, i Sie sarungměsahidin Iạ. 27Dingangu i kamene lai harusě měsahidinIạ, batụu i kamene e seng mědědingang u Iạ dokeng bọutětạ e.

16 1 Kěbị e seng Takụ ipěpaulị si kamene tadeạu ikamene tawe měsunialě. 2 I kamene e sarung

iapasěbang bọu ralungu walem pěkakaliomanengang.Dingangu sarung duměnta tempone u i sai měmatesi kamene e kai měmpạngěnna u i sie kai měkěkoạpalahamawu su Ruata. 3 I sire měmpěkěkoạ kerene sikamene, ualingu i sire bědaweng běgan Duata ringanguwěgawe lain Iạ. 4Arawe ini Iạ e měběberang ene sikamene, tadeạu kamageng ene mang mariadi, i kamenepěmpětahěndung bue u Iạ e seng bọu naulị si kamene.""Halě ini e tawe Takụ nipaulị si kamene kěbị dokeng bọu

YOHANES 16.5–17 312

tětạe, u Iạ deng bědang dingangi kamene. 5Arawe iniIạ e reng mapule solong anun Sie kụ dimoloh'u Iạ; kụtaweu sarang sěngkatau wọ'i kamene makiwalo kai solongapa Iạ e. 6 Kai ini e malahe naung i kamene něngkasusa,ualingu Iạ naulị u halě ene si kamene. 7 Kai Iạ e maulịukatěngadě si kamene: Něngalembong kapiane e waugikamene, kereu Iạ mapule; batụu kereu Iạ e tawe mapule,Mětatulung e tawe ruměnta su anung kamene. Arawekamageng Iạ e seng mapule ute Iạ e sarung měndoloh'iSie solong anung kamene. 8 Kereu i Sie ruměnta, ute iSie sarung mapakalahe su dunia u tumuhụ hinone kaiapa mangalen dosa e, wọu apang katěngadě, dinganguwọu hukumangu Ruata. 9 I Sie sarung mělahe, u tawemangimang si Siạ ute kai rosa; 10 u Iạ e kai matulidě, kụualingu Iạ e kai makoạ solong anun Amang, kụ i kamenesarung lai tawe makasilo si Siạ; 11 dingangu kai Ruata eseng nanětạ něhukung, batụu měngangawasa dunia ini eseng nịlahukung. 12 Lawọ lai hinong Takụ iwera si kamene,kai orasě ini i kamene reng tawe makaumalě měnarimạ uene. 13 Kai kereu Rohkě e seng diměnta, mangalene i Siekụ mělělaheu katulidě mạanun Duata, i kamene sarungahakenge tadeạu makakasingkạ u pa kụ katulidě e. I Sietawe měbisara wọu watangeng'E hala kaiso kawe mạulịuapan seng kinaringih'E, dingangu i Sie sarung maulịu apansarung mariadi si kamene suěllo samuri. 14 I Sie sarungmapakawantugu Iạ e, u kěbị apan i habare si kamenee kai nitarimạ e wọu Iạ. 15 Pa kụ apạewen si Amang eute kai tataghuanengku. Hakịu ene Iạ makapěbera uapan nihabar'u Rohkě si kamene, kai nitarimạ e wọu Iạ."16 "Kate kadodọ tempo i kamene seng tawe makasilosi Siạ, dingangu kate kadodọ tempo i kamene sarungmakasilo si Siạ." 17 Pirang katau wọu manga murit'u MawuYesus e nanětạe někakiwalo sěmbaụ su waline, "Apa

YOHANES 16.18–25 313

wue monane i Sie něbera si kite: 'Kate kadodọ tempo ikamene seng tawe lai makasilo si Siạ, dingangu malaingkate kadodọ tempo i kamene sarung makasilo si Siạ?' Apalai monam bawera: 'Iạ e makoạ solong anung Amang e'?"18 I sire měngkate makịbalo, "Apa mangalene, 'kadodọtempo'? I kite tawe nakahěngang měnsang i Sie mạanungapa!" 19Mawu Yesus masingkạ u i sire mapulu makiwalo siSie. Tangu i Sie něhengetang, "Kanini Takụ niwera, 'Katekadodọ tempo, i kamene sarung tawe makasilo si Siạ,dingangu lai kate kadodọ tempo i kamene sarung makasilosi Siạ.' Kai ene ipěkěkakiwalo sutaloarang kamene?20 Pěmpangimangke, i kamene sarung sumangị dingangulumungkang, arawe dunia e kai sarung lumuasě. Naungi kamene sarung měngkasusa, kai susa naung i kamenesarungbe měbalui mariadi raluasě. 21 Kereu sěngkatauwawine maraning měhěnding, masusa naunge, batụuseng tempone i sie mě ngkědang u sigěsạ. Kai lěpaseweanạ e seng sulikude i ninange miwulem pa kụ kasasigěsạe ualingu raluase watụ u rariọ e seng simongo su dunia.22 Kerene lai si kamene; Tempo ini naung i kamenemạsusa,kai Iạ e sarung měsombang kạpia ringangi kamene, kụ ikamene sarung mahuluasě; kụ taweu sarang sěngkataumakaaho raluasě ene wọu naung i kamene. 23 Su sahělloene, i kamene seng taweu lai makiwalong apa-apa si Siạe. Pěmpangimangke: Balạewe měnsang apa rorongangi kamene si Amang su ralungu areng-Ku, ene sarungionggọ i Amang si kamene. 24 Sarang orasě ini i kamenewědang tawe nědědorong apa-apa su ralungu areng-Ku.Pěmpědorongke, kụ i kamene sarung měmpěnarimạ,tadeạu raluas'i kamene mauadipě." 25 "Kěbị ini e Takụpiněhengetang si kamene su ralungu papinintu. Kaisarungbe piạ tempone kụ Iạ e seng tawe měpapinintu,kaiso kawe seng měbisara malahe si kamene mạanung

YOHANES 16.26–17.3 314

Amang. 26 Su tempo ene i kamene sarung měmpědorongsi Amang su ralungu areng-Ku; kěngkasingkạko, Iạ e tawemědorong bọ'i Amang baug'i kamene, 27 ualingu i Amangsěsane kai kụkěndag'i kamene. I Sie kụkěndag'i kameneualingu i kamene kụkěndagu Iạ, dingangu mạngimangu Iạ e kai wọu Ruata asale. 28Mambeng asalě-Ku ebọu i Amang, kụ seng diměnta su ralungu dunia. Kaiorasě ini e Iạ mạněntang u dunia tadeạu měsule solonganun Amang." 29Mase manga murit'u Mawu Yesus eněmpěbera si Sie, "Su tempo ini Mawu e mělěhengetangmalahe kụ tawe měpapapinintu, 30 dingangu i kami emasingkạ u Mawu e masingkạ u pa kụ e. Tawe wahaluasěpiạ u sěngkatau makiwalong apa-apa su Mawu e. Batụui kami mạngimang u Mawu e rarěntane kai wọu anunDuata." 31Mawu Yesus e simimbang si sire, "Kụ i kamenenangimang su orasě ini? 32 Pětahěndung! Tempone sarungduměnta, ore seng narěnta, i kamene sarung ipěkaliaesě. Ikamene sarung mapule sarang balen sěngkatau-sěngkataukụ měmpaněntangu Iạ sěsaku. Kaiso Iạ e balinewe sěsakubatụu i Amang kawe ringang-Ku e. 33 Pa kụ ini e Takụiwěbera tadeạu i kamene makahombang karalunsemahěbatụu nětěngkasěmbaụ dingang-Ku. Su dunia e i kamenesarung mětatahangu sigěsạ. Kaiso pakatulende wue naungi kamene! Iạ e kai seng nakawatạ dunia!"

17 1 Sarạeng bọu něhengetang kerene, Mawu Yesusrimalingarạe solong langị kụ něhengetang,

"Amang, ini e seng naghanapě tempone. PakawantugengAhus'U, tadeạu Ahus'U malaing mapakawantug'i Amang.2 I Amang seng nangonggọu kawasa waụgu umate pa kụ,su Ahuse, tadeạu i Sie měngonggọu pěbawiahě tutuneringangu kakalě su kěbị taumata apan nisarakang i Amangsi Sie. 3 Kai ini e pěbawiahě tutune ringangu kakalě,tadeạu i sai masingkạ i Amang mang sěmbaụ kụ Duata

YOHANES 17.4–13 315

kahěngang, dingangu makạkirala su Mawu Yesus Kristuskụ niroloh'i Amang. 4 Iạ seng napakawantug'i Amangsu wowon dunia ini su pěkakoạ munara kụ ipakikoạ iAmang si Siạ. 5Amang! Papakawantugeng Iạ e su anun'U,apakawantugu kawantugě-Ku ringang i Amang dokengdunia e reng tawe nịdiadi. 6 Iạ e seng napakalahe i Amangsu taumata ralohon dunia ini kụ seng nionggọ i Amang siSiạ. I sire kai tataghuaneng i Amang, dingangu i Amangseng něnarakang i sire si Siạ. I sire seng muhụ hengetangi Amang. 7 Ini e i sire masingkạ u pa kụ apan nisarakangi Amang si Siạ e asale kai wọu i Amang. 8 Seng bọu Takụnihabarě si sire hengetang i Amang kụ seng nionggọSiạ, kuteu sembeng kinatarimạ i sire. I sire masingkạu Iạ e mamben těngadě diměnta wọu anun Amang,dingangu i sire mạngimang u kawe i Amang e něndoloh'uIạ. 9 Iạ měkaliomaneng baugu i sire. Iạ e walineweměkaliomaneng baugu dunia kaiso kai waugu taumata kụseng nionggọ i Amang si Siạ, batụu i sire kai tataghuaneng iAmang. 10 Kěbị tětaghuaneng-Ku e malaing tětaghuanengi Amang; mase pa kụ tětaghuaneng i Amang-Ku emalaing tětaghuaneng-Ku. Iạ wěbantugang sutaloaransire. 11 Ini e Iạ duměnta su anun Amang. Iạ e seng balinemạtanạ su dunia; Arawe i sire ute kawe su dunia. Amangmasusi! Sirungengkong kawasang areng i Amang si sire,arengke nạung seng nionggọ i Amang si Siạ, tadeạu isire mariadi sěmbaụ, kereewe i Amang dingangu Iạ e kaisěmbaụ. 12 Piạ Iạ e nạung bědang dingang i sire, Iạ e sengnaněntanudě si sire ringangu kawasang areng i Amang,areng kụ nạung nionggọ i Amang si Siạ. Iạ e seng nělukaděsi sire kụ taweu sarang sěngkatau wọu i sire kụ nailangtabeạu katewe ualingu i sie mambeng hinong mailang;tadeạu ualingu ene ute naghanape apang mạbawohesu ralungu Winohe Susi. 13 Ini e Iạ kawe seng solong

YOHANES 17.14–24 316

anun Amang. Pa kụ ini e Takụ ipěpaulị e těntalang Iạ ereng bědang su dunia; tadeạu i sire makapanaghuangberaluasě-Ku e masukụ. 14 Iạ e seng něhabaru hengetang iAmang si sire, kai dunia e němpěbinsị i sire, batụu i sirewalinewe tataghuanengu dunia, kereewe lai Iạ balinewetataghuanengu dunia. 15 Iạ e tawe měgausě tadeạui Amang měngalạ si sire wọu dunia ini e, kaiso kaweměgěgausě tadeạu i Amang e paněntanudě si sire wọui Ralakisě. 16 Kereewe lai Iạ e walinewe tataghuanengudunia, i sire lai walinewe tataghuanengu dunia. 17 Kakoạkoi sire kětạeng tataghuaneng i Amang lumiu katěngadě;hengetang i Amang e kai katěngadě. 18Měsulungkeweni Amang seng dimolohu Iạ su dunia e, kerene lai Iạdimoloh'i sire solong dunia. 19 Iạ e měnarakanguwatangengku kere tataghuaneng i Amang natěntani e,tadeạu i sire malaing makoạ tataghuaneng i Amangtani e limiun katulidě e, baugu kapian sire. 20 Balinewesamatang tumbạu waugi sire ini e, Iạ měkěkaliomaneng.Iạ malaing měkěkaliomaneng baugu taumata apanměmpạngimang si Siạ e ualingu pěsasahiding sire ini e.21 Iạ e měkěkaliomaneng, Amang, malowọko i sire kěbị emasěmbaụ, kereewe i Amang e nasěmbaụ dingang-Ku,kerene lai Iạ dingang i Amang. Malowọko i sire masěmbaụdingang i Kite, tadeạu dunia e mangimang u i Amang ekai rimoloh'u Iạ. 22 Iạ e seng bọu napakawantug'i sireringangu kawawantugu Ruata kụ seng nionggọ Siạ e,tadeạu i sire masěmbaụ, kereewe i kite malaing sěmbaụ;23 Iạ dingangi sire, mase i Amang dingangu Iạ; tadeạu i siremamben těngadě sěmbaụ. Tangu dunia e makakasingkạ ukawe i Amang dimolohu Iạ e, dingangu i Amang kụkěndag'isire kere i Amang kụkěndagu Iạ. 24Amang, Iạ kai mapulutadeạu i sire kụ nisarakang i Amang si Siạ e, ene ringang-Kusuapan Iạ ene, tadeạu i sire makasilo kawawantugě-Ku

YOHANES 17.25–18.9 317

e; kụ ene kai kawawantugi Amang nionggọ e Siạ, batụu iAmang e kụkěndagu Iạ e, rokeng dunia e ta nịdiadi. 25 IAmang kụ adilě e! Dunia e wěgawen Amang, arawe Iạ emasingkạben Amang; dingangu i sire ini e mạsingkạ u iAmang e rimolohu Iạ e. 26 Iạ e seng bọu nělaheu areng iAmang si sire; ringangu Iạ e sarung tawe umpade měkoạkerene, tadeạu kakěndagu i Amang si Siạ e tatapě buesu ralungu naung i sire, dingangu Iạ nasěmbaụ dingang isire."

18 1 Sarạeng Mawu Yesus bọu někaliomanengkerene, i Sie ringangu manga murit'E nakoạ solong

sěmběkang Salụ u Kidron. Sene piạ bawaelang sěmbaụ, kuMawu Yesus dingangu manga murit'E simuě su wawaelangene. 2 I Yudas tau e měběbalụ e masingkạ u tampạ ene;batụu Mawu Yesus e masau měkomolě dingangu mangamurit'E sene. 3 Tangu i Yudas tamaị e solong tampạ enekụ něbawa wuntuang u sordadong Romawi ringangumanga měndariagạ Balem Mawu pirang katau apannirolohu manga imang těmbonange ringangu i sire tauFarisi. I sire němpěbawa aghidě, lěntera, ringangu oborě.4Mawu Yesus masingkạ u pa kụ apan sarung mariadisu watangeng'E. Tangu i Sie rimani si sire kụ nakiwalo,"I kamene kai mědědeạ si sai?" 5 "Yesus, tau Nazaret,"ungkuěng i sire. "Seng Iạ e i Sie," ungkuěng u MawuYesus. I Yudas tahapěsunialě e rụdarisị sene ringang isire. 6 Piạ e Mawu Yesus něhengetang si sire u, "Seng Iạe i Sie," ute kěbị e němpěsohọ kụ apidu něngkawatangsu ěntana. 7 Saụ kạpia Mawu Yesus nakiwalo si sire, "Ikamene kai mědědeạ si sai?" "Mědědeạ si Yesus tauNazaret," angkuěng i sire. 8 "Seng Takụ niwera u, seng Iạe i Sie," ungkuěngu Mawu Yesus. "Kụ kereu mambengIạ e rědeakeng i kamene, ute walạekere i sire waline inie aparaleng." (9Dingangu něhengetang kerene, nariadị

YOHANES 18.10–19 318

e apa kụ seng nipěhengetang u Mawu Yesus nạung:"Amang, bọu i sire apan nisarakang i Amang si Siạ e, taweusarang sěngkatau nailang.") 10 I Simon Petrus měngkatewenanawụ peda niwawane kụ namilị darolohangu imanggaghere hakịu nahěnsị tuline koaneng. Arengu ěllangene ute kai i Malkus. 11 Tangu Mawu Yesus něhengetangsi Petrus, "Suhị e saụ pedanu e su homane! Unụe i kaumạngěnnau Iạ e tawe sarung měnginung bọu lainumangukasasigěsạ e kụ seng nionggọ i Amang si Siạ e?" 12Masemanga sordadong Roma ringangu manga těmbonangeringangu manga měndariagạ Yahudi e naname e ringanguněhapusě Mawu Yesus. 13Humotong i sire nangěntud'uMawu Yesus niapětěngon Hanas, i amang i Kayafaskinara ngang. I Kayafas e kai imang mawantugě sutaung ene. 14 Kụ kai i sie nạung seng naněgu mangaměngangawasang Yahudi e ěndokangbe sěngkataumate ipěngaluang sěngkawanuaěnge. 15 I Simon Petrusdingangu muritě lai sěngkatau mole Mawu Yesus.Manga muritě baline ini e kai sěngkanarangu imangmawantugě, hakịewen i sie simuě sěngkakasuě dinganguMawu Yesus solong děllahu waleng imang mawantugěe, 16 arawe i Petrus e mạngampalě sulikude, sutukadě.Susamurine manga muritě baline e siměbang ku něbisararingangu mětatangkiang bawine měndariagạ tukadě,mase něbawa si Petrus simuě solong dalunge. 17 Tauwawine mětatangkiang mělahapa tukadě ene e něberasi Petrus, "Ei, balinewe i kau lai sěmbaụ bọu moletau rasị e?" "Baline," ungkuěng i Petrus. 18 Su tempoene mawalěnguhě, kụ manga mětatangkiang dingangumanga měndariagạ e seng němpěhunụ u putung suwoheng kụ němpěndarangke sene. I Petrus himaungketamai kụ dimarisị něndarang dingangi sire. 19 Imangmawantugě e mạnaněsui su Mawu Yesus e mạanun

YOHANES 18.20–30 319

manga murit'E ringangu kakakoạ u těn ron'E. 20MawuYesus simimbang, "Iạ e měngkate hanesě měběbisaramatulidě su těngon lawọ. Iạ e hanesě mạněn ro su mangawaleng pěkakaliomanengang dingangu su ralungu WalemMawu, tampạeng pěkakomolangu tau Yahudi e. Iạ e tawesarang sěnsule piạ apa niwisara pěkěkalirung. 21 Kụ kaweunụe i Tuang mananěsui si Siạ? Pakiwalọe si sire apan sengnakaringihě si Siạ mạněn ro. Nalahe u i sire masingkạu apan Takụ niwera." 22 Piạ i Yesus kạpělehengetangekerene, sěngkatau wọu měndariagạ sene nameru si Sieringangu něbera, "Kai kawahani i Kau měbisara kerene sutěngon imang mawantugě!" 23Mawu Yesus simimbang,"Kereu Iạ maulị u apang kụ něsala, ute paulikọ kaia salane!Kai kereu wawera-Ku e kawe nihino, kawe unụe i kaunameru si Siạ?" 24 Su samurine i Hanas nangorọ e taumataniapangěntudě Mawu Yesus mạlahante solong anunImang Mawantugě i Kayafas. 25 I Simon Petrus bědangbelain dụdarisị měděndarang sene. I sire němpěberạ e si sie,"Balinewe i kau lai tụtole tau ene?" Arawe i Petrus e mangněsunialě u, "Waline!" 26 Sěngkatau rarolohangu imangmawantugě, anạ u sěmbaụ i anu tuline nisahing i Petruse něbera, "Balinebe iạ nakasilo si kau su wawaelang enemědědingang i Sie?" 27Mase i Petrus něsunial'i Sie kạpia,"Tala," -- kụ někětạ u orasě ene manụ kimukụ e. 28 Ělloe seng měběmbanaho i sire nangěntud'u Mawu Yesusbọu waleng Kayafas solong istanang guběrnurě. I sire tauYahudi e tawe nahunsuě solong dalungu istana, mạdiringmakasalamạ si sire tuhụ dalengu agama, batụu i siremapulu lai měmpangidopu simokolu Paskah. 29Ualinguene i Pilatus siměbang nakoạ solong anun sire kụ nakiwalo,"Kai apa pěsasalan tau ěndaị e iwěbawang kamene?" 30 Isire němpěsimbang u, "Mangawe i Sie tawe salane, ute ikami e tawe manondan Sie su anun Tuang Guběrnurě."

YOHANES 18.31–40 32031 I Pilatus něbera si sire, "Alạe i Sie kụ hukungke tuhụewetorat'i kamene hala!" Kai tau Yahudi e simimbang u, "Ikami e tawe wotonge měnawong hukumangu papatesu taumata." (32 Ini nariadị e tadeạu naghanapě kereseng nipěhengetang u Mawu Yesus mạanung kakakoạu i Sie sarung mapohong.) 33 I Pilatus simuě kạpia suistana kụ někui Mawu Yesus, kụ nakiwalo u, "I Kau eratung tau Yahudi e?" 34Mawu Yesus simimbang, "Apakakiwalo ini e wọu watangeng hala arau kai piạ u walinekụ seng něhabaru Iạ e si Tuang?" 35 I Pilatus simimbang,"Iạ kawe tau Yahudi tangu? Taumata kụ něnarakang iKau si siạ e kai kawanuan'U hala ringangu manga imangtěmbonange. Kụ apạe seng nikakoạ u e?" 36UngkuěnguMawu Yesus, "Kararatuang-Ku e walinewe wọu dunia ini.Kai manga kararatuang-Ku e wọu dunia ini, ute angkeěngapan taumata-Ku e sarung mětahutěndạ u Iạ e, tadeạutawe isarakang su manga měngangawasan Yahudi. Kaisomambeng kahěngang u kararatuang-Ku e asale walinewewọu dunia ini!" 37 Tangu i Pilatus nakiwalo si Sie, "Mạengkerene Datu i Kau tangu?" Mawu Yesus simimbang, "I kauněbera u Iạ kai ratu. Iạ e nawantelě dingangu riměntasu dunia e kětạeng baugu mona sěmbaụ, tadeạu kaiměsahiding katěngadě. I saing kụ asale wọu katěngadě e,mambeng dụdaringihě si Siạ." 38 I Pilatus nakiwalo si Sie,"Kai a mangalene katěngadě e?" Mase i Pilatus siměbangkạpia wọu istana kụ něbera su tau Yahudi, "Iạ e tawenakareạ pěsasala sarang sěmbaụ si Sie. 39 Kai tumuhụtundung kamene, iạ e sěn niạ makapěliwir'u sěngkatauwọu taumatan hukumang su Ěllon Salimbangu Paskahe. I kamene mapulu iạ mapakaliwir'u ratun tau Yahudi ewaug'i kamene?" 40 I sire simimbang němpamansagě u,"Tala, kumbahang i Sie, paměllọen Barabas!" (I Barabasěute kai sěngkatau tahapěhampasě sahiun tahapěmate.)

YOHANES 19.1–11 321

19 1 Su samurine i Pilatus simuě e kụ nangoro sisire nakilimad'u Mawu Yesus. 2Manga sordado e

němpěkoạ e makota wọu manga hakonda piạ larange,mase nipake su těmbọ u Mawu Yesus. Bọu ene i sireněmpěluheen lakụ manandụ awạe kamumụ, 3masetaghalě měkěkakuwalị mạhunděnta su anun'E kụměmpěběbera u, "Karaluhě datun tau Yahudi!" Bọu e isire němpameru si Sie. 4 Bọu ene i Pilatus saụ siměbangsěnsule kụ něbera su taumata lawọ e, "Kakěllako! Iạmanondan Sie sulikude anung kamene, tadeạu i kamenemasingkạ u iạ tawe nakareạ pěsasala sarang kadidị-didị siSie." 5 Tangu Mawu Yesus siměbang kụ něpake u paporongmakota piạ larange ringangu kakingkaenge kamumụ.Tangu i Pilatus něberạ e si sire, "Kakěllako tau ěndaị." 6 Enesarangke manga imang těmbonange ringangu měndariagạe nakasilọe Mawu Yesus, i sire němpamansagě u, "Kuruisei Sie! Kuruise i Sie!" I Pilatus něbera si sire, "Alạ e i Sie,kụ kuruiseng kamene hala, u iạ e tawe nakaěbạ pěsasalasarang sěmbaụ si Sie." 7 Tau Yahudi e němpěsimbangu,"Tumuhụ torat'i kami e, i Sie harusě kahinoěngu hukumangpapate, batụu i Sie mạngakun batangeng e Ahus'u Ruata."8 Ene i Pilatus nakaringihe si sire němpěbera kerene, utei sie saunengke lai natakụ. 9 Tangu i sie simuě e kạpiasolong dalungu istana kụ sarạeng Mawu Yesus niapasuě,tangu i Pilatusě e nakiwalọ si Sie, "I Kau e asale kai wọua?" Mawu Yesus e tawe simimbang. 10 Tangu i Pilatusněbera kapia, "Kai madiri i Kau měbisara ringangku?Kasingkạko iạ kai kawasa měliwir'i Kau ringangu kawasaměnguruis'i Kau." 11Mawu Yesus simimbang, "KereuRuata e tawe mangonggọ u kawasa ene si kau, utemamben těngadě i kau e tawe makapěngawasa sarangkadodọ su watangeng-Ku e. Ualingu ene taumata kụněnarakang u Iạ si kau e, limembong kasěllahe rosane

YOHANES 19.12–23 322

wọu rosanu." 12 Sarangke i Pilatus nakaringihě ene, i siemědědeạ dalengu měliwiru Mawu Yesus. Kai taumatanYahudi e měmpěběbuheang u, "Kereu i Tuang měliwir'iSie, ute i Tuang balinewe ringangu Kaisarě! Taumata kụmangakun batangenge ratu, kai rụdokạ Kaisarě!" 13 Enei Pilatus nakaringihě manga wawera ene, i sie něbawạe Mawu Yesus sarang likude mase naiangke su kaderanpěgaghutaěng e su tampạ isěsěba Ěmpahě Batu. (Suwerang Ibrani isěsěbạ Gabata.) 14 Tempo ene maraningpukulě mapulo dua ěllo range, su ěllo kalamonang ĚllonSalimbangu Paskah. I Pilatusě e něbera si sire ene, "Ini eratung kamene!" 15 I sire měmpěběbuheang u, "Pate e iSie! Pate e i Sie! Kuruise i Sie!" I Pilatus nakiwalo, "Mihinowue iạ manguruisě datung kamene?" Manga imangtěmbonange simimbang u, "Kětạeng Kaisarě e samatangdatung kami e!" 16 Tangu i Pilatus e nanarakangken MawuYesus si sire, mědeạu ipakikuruisě. I sire němpěngalạeMawu Yesus e, kụ niwawạen sire. 17Mawu Yesussiměbangke kạpěmasaěnge kalung kuruisě sěsane solongtampạ isěsěba "Tampạ u Raran Těmbọ". (Su werang Ibraniisěsěba Golgota.) 18 Su tampạ ene i Sie nikuruisě. Piạkolai ruang katau waline nikuruisě; sěngkatau su sěmběkakaihi, sěngkatau e lai su sěmběka koaneng arawe MawuYesus e sutaloarane. 19 Su kalung kuruis'u Mawu Yesustangu i Pilatus nangorongkon pětataingu wohe kerei:"Yesus bọu Nazaret, Datun Tau Yahudi". 20 Lawọ taumatanYahudi e němpěbasa wohe ene, batụu tampạ u MawuYesus e nikuruisě tawe karaune wọu soa e. Bohe ene suralungu werang Ibrani, La n, dingangu Yunani. 21Mangaimang těmbonange němpěbera si Pilatus, "Abe pamoheu 'Ratun tau Yahudi', kaiso woheko, 'Tau ini e něbera, Iạe Ratun tau Yahudi.' " 22Arawe i Pilatusě e simimbang u,"Apan seng takụ niwohe e, tatapě kạbawohe." 23 Bọuten

YOHANES 19.24–31 323

manga sordado e němpěnguruisě Mawu Yesus e, i sireněmpangalạ e pakeang'E. Pakeang ene nipahiạ i sire ěpạ:kụ sěngkatau-sěngkatau e nakaěbạ e pěsěmbahageang. Isire němpěngalạ lai kakingkaeng'E. Kakingkaeng ene tawegepe e, nikahiwu nalung bọu rasị sarang bawa. 24Mangasordado ene němpěbisarạe sěmbaụ su waline, "Abepapotọ i kite e kakingkaeng ini. Mahịe i kite měkoạ lahurịtadeạu měnsang i sai wue kahombangeng." Halě enenariadi tadeạu misěhụe apan seng mạbawohe su ralunguWinohe Susi, u: "I sire e němpěpapahiạu pakeang-Ku,dingangu němpědalahurị baugu kakingkaeng-Ku." Kụ i siresordado e mang němpěkoạ kerene. 25Marěduhu kuruis'uMawu Yesus e mạhundarisị i ninangu Mawu Yesus,tuaring i ninang'E, Maria kawingi Kleopas, dingangi MariaMagdalena. 26 Ene Mawu Yesus nakasilọ e si ninang'Eringangu murit'E kěkapiaěnge rụdarisị sene, i Sie něbera sininang'E, "Inang, ěndaị anạ i Ninang." 27 Bọu ene MawuYesus něhengetang su murit'E ene, "Ěndaị i ninangu."Nanětạ bọu ene muritě ene, něnarimạ i ninangu MawuYesus nětanạ su walene. 28Mawu Yesus masingkạ u pa kụe seng nasueng koạ e, mědeạu apan seng kạbawohe suralungu Winohe Susi e mariadi, i Sie něhengetangke, "Iạe kai narou." 29 Su tampạ ene piạko lainumang napeneu anggorě mahaesě. Tangu wungang saghe e nilaehěsu anggorě e, kụ nituhe u pondolu kalun hisop, bọu eniogorě su wiwihu Mawu Yesus. 30Mawu Yesus e naněsụe ake u anggorě e, kụ něhengetangu, "Seng naghanapě!"Mase i Sie nětěngkalein těmbọe kụ napohong. 31 Kalawọuměngangawasang Yahudi e tawe mapulu walunangutaumata apan nighantonge měngkai tatapě kạgaghantongsu kalu piněkěhusě e su ěllon Sabatě, limemboete laiSabatě sěnsule ini e kai Ěllo Mawantugě naněntani. Batụuěllon Mawu Yesus nighantonge nihino sahěllo nakalimona

YOHANES 19.32–41 324

wọu Sabatě ene, tau Yahudi e mědědorong si Pilatusměnsang botonge i sire mamědi laedu taumata apanseng nighantong, dingangu mělintụ u manga maietě ewọu kalu kuruisě. 32 Tangu manga sordado e nahunděntakụ němpamamědi laed'i rědua mạgaghantong dinganguMawu Yesus. 33 Piạ i sire nahumpạ u anun Mawu Yesus e,tangu i sire nakasahidị e u i Sie seng napohong. Hatedei sire tawe nisěhụ namědi laed'E. 34Arawe sěndihanguMawu Yesus e nisusụ u wěngko kahian sěngkatau wọumanga sordado ene; kụ něboangke raha laụ u ake.35 Taumata kụ nakasilo hala su kararariadin halě ene, utekai i sie měsahidin halě ene, tadeạu i kamene malaingmangimang. Tangu sasahidine e mambeng kahěngang,dingangu i sie masingkạu ene kahěngang. 36Halě enenariadị e tadeạu maghanapě apang mạbawohe su ralunguWinohe Susi, u "Tawe u manga sarang kạdiongeng sěmbuawọu ruhin'E sarung papědiang". 37 Su ralunguWinohe Susie malaing kạbawohe: "I sire tangu sarung měmpěmanda siSie kụ seng někạ i sire". 38 Bọu ene i Yusup bọu Arimateamědědorong si Pilatus tadeạu i sie iapakawala měngalạbalunangu wadang u Mawu Yesus. (I Yusup ute kaimurit'u Mawu Yesus ipěběbawuni, batụu mạtakụ u mangaměngangawasang Yahudi.) I Pilatus napakawalan sie, kụtamaị e i sie něngalạ balunangu wadang u Mawu Yesus.39 I Nikodemus kụ nạung kalimona wọu riměnta su anunMawu Yesus su tempong hěbi, kụ dimaleng sěngkaralengdingangi Yusup. I Nikodemus kai měběbawa mur laụ ugaharu -- piạ u manga těllum pulo sukilone kawěhạ e.40 I rědua e němpangalạ e walunang u Mawu Yesus e kụmase nipikunge ringangu hekạ papikunge sěngkawěkisědingangu manga wěngi e muhụ e tundung pělalěbingutau Yahudi e. 41 Su sěmpalangke piněnggantongangu Mawu Yesus piạko winalaeng sěmbaụ. Su ralungu

YOHANES 19.42–20.13 325

winalaeng ene piạko kubulě buhu sěmbaụ tawe nipěpakebaugu pěnampakeng taumata. 42Ualingu kawe masandigěkubulě ene ringangu kawe seng maraning pěnanětạ uěllon Sabatě e ute Mawu Yesus e nitampạen dědua sene.

20 1 Su kaloěngen Misa, kụ deng bědang marěndung,i Maria Magdalena e nakoạ solong kubulě. Ene

i sie nakasilọ e watu lahěpinge kai seng naensọ bọulohangu kubulě e. 2 Tangu i sie malangke nědeạ si SimonPetrus dingangu muritě kěkapiangu Mawu Yesus, kụněbera si sire, "Mawu e seng nialạ i sire wọu kubulě,kụ iạ e wěga měnsang i Sie nipěllọ suapa." 3 Bọu ei Petrus dingangu muritě baline e natamaị e solongkubulě. 4 I rědua e nahuntalang, kai muritě sěngkataue kai limembon kahawese wọu i Petrusě, hakịewen i sienahumpạ kakalimonaěnge su kubulě. 5 I sie naralinge e suralungu kubulě e ringangu nakasilọ e hekạ kakěngkaingekạpapěllọ sene, kai i sie tawe kadionge simuě. 6 I SimonPetrusě e nakatole e wọu likude, apidewe nasuě solongdalungu kubulě e. I sie nakasilo hekạ kakěngkaingemạpapěllọ sene, 7Arawe hekạ bawěkisě těmbọ uMawu Yesus e tawedise surěduhe, batụu kai kạdarulungnatěntani. 8 Bọu e muritě kụ nakalimona nahumpạ ukubulě e malaing nasuě dingang. I sie nakasilo ringangunangimang. (9 Sarang tempo ene i sire reng bědang tanakaěnna apan mạbawohe su ralungu Winohe Susi u iSie harusě měbangung bọu papate.) 10 Bọu ene mangatumatole si Yesus ene něngkapule. 11 I Maria Magdalenae rụdarisị su těngon kubulě e kạsangị e. Piạ i sie sụsangịe, i sie rimalingeko solong dalungu kubulě, 12mase i sienakasilo malạekatě duang katau pakeange mawira. I rěduamạhungkaiang su piạ ěnnạu tampạ u walunangu MawuYesus, sěngkatau su piạ těmbọe, arawe sěngkatau lai utesu piạ laede. 13Manga malạekatě e nakiwalọ e, "Inang,

YOHANES 20.14–22 326

kawe sụsangị unụe i kau e?" I Maria simimbang, "Kai piạ uněmpěngalạ Mawuku e, dingangu iạ běga měnsang i Siekai nipěllọ suapa." 14 Bọuten něbera kerene, i sie něbihụesolong likude kuteu kawe nakasilo Mawu Yesus rụdarisịsene. Kai i sie wěga wue u ene kai nạung Mawu Yesus.15Mawu Yesus nakiwalo si sie, "Inang, kawe sụsangị unụei kau e? Kai i sai rědeakengu e?" I Maria e mạngiralingu tau ene kai mělahěnsinuang kụ i sie něberạ e si Sie,"Opọ, kamageng u kai i Opọ něngaling i Sie wọu ini e, utetulungko paulị si siạ, kai nipěllọ i Opọ suapa i Sie tadeạu iạmakaalạ bue." 16Mawu Yesus něhengetang si sie, "Maria!"I Maria něbihu solong anun Mawu Yesus kụ něbera suwerang Ibrani, "Rabuni!" (Mangalene "Mananěn ro".)17 "Abe pěnenggehě si Siạ," ungkuěngu Mawu Yesus si sie,"ualingu Iạ e kai wědaweng tawe nạtaraị solong anungAmang. Kaiso rakọe kakoạ solong anun manga anạ usěmbaụ-Ku, kụ pěhabarěko si sire u Iạ kai reng mataraịsolong anung Amang-Ku dingangu i Amang i kamene,Duata-Ku ringangu Duatang kamene." 18 Tangu i Mariae rimalengke něhabarě su manga murit'u Mawu Yesusu i sie kai seng nakasilo Mawu ringangu Mawu e sengněhengetang u kěbị ene si sie. 19 Su ěllon Misa lai ene, kụnahěbịe, ute manga murit'u Mawu Yesus němpěkomolě suwale sěmbaụ kụ manga tukade kạpapale, batụu i sire kaimatakụ u manga mangangawasang Yahudi. SěngkalěndịuMawu Yesus narěntạe kụ dimarisị su taloaran sire apiduněhengetang, "Karalunsemahě si kamene." 20 Bọutenněhengetang kerene, i Sie nanodeen liman'E ringangusěndihang'E. Su tempọen i sire nakasilo Mawu e měngkateapa maraluasě. 21MaseMawu Yesus saụewe něhengetangsěnsule, "Karalunsěmahě si kamene. Kereewe i Amangdimoloh'u Iạ, ute kerene lai Iạ e dumoloh'i kamene."22 Bọu ene i Sie něniụ u singongon'E si sire ringangu

YOHANES 20.23–31 327

něhengetang, "Pěmpěnarimạe Rohkě u Ruata. 23 Kereu ikamene měmpangampungbe rosan pěsěngkatau e, MawuRuata e malaing měgěllịu ampunge. Kereu i kamenetawe měgěllịu ampungu rosa'n pěsěngkatau e ute Ruatae malaing tawe měgěllịu ampunge." 24 I Tomas (nisěbạsi "Hindua"), sěngkatau wọu i sire mapulo dua murit'uMawu Yesus, tawe dise sutaloaran murit'E waline sutempon Mawu Yesus diměnta. 25 Tangu manga murit'uMawu Yesus baline e němpěbera si Tomasě e, "I kamie seng nakasilo Mawu!" Arawe i Tomasě e simimbang,"Kereu iạ e wědang tawe nakạsilo ěnnạu paku su liman'E,ringangu tawe nakạpěnuhing talimědoku su ěnnạ u leseu paku e ringangu tawe nakạpěnenggehu limaku susěndihang'E, ute iạ mang bědang tawe mangimang."26 Sěngkamisa tuhụ e manga murit'u Mawu Yesusnatampung kạpia su tampạ ene, dingangu i Tomasě emalaing ene. Kalawọu tukadě e mạpapale. Kai MawuYesus e natěntung kụ dimarisị sutaloarang sire, maseněhengetang, "Karalunsemahě si kamene." 27 Bọu eMawu Yesus něhengetang si Tomasě, "Kakěllạ e lima-Ku,kụ suhị e talimědonu e sini. Ogore limanu kụ pěnaghiposěndihang-Ku. Kuhạe měndapatě, kai pangimangke!"28 I Tomasě e něbera su Mawu Yesus, "Mawuku, oreRuataku!" 29 Tangu Mawu Yesus něhengetang si sie, "Ikau e nangimang batụu seng nakasilo si Siạ, arau ěng?Kariangkamang taumata kụ mangimang manilaing tawenakạsilo si Siạ e!" 30 Lawọ lai wědang tanda makạlaherangbaline e kinoạ u Mawu Yesus su těngon manga murit'E, kaitawe niwěbohe su ralungu bukě ini. 31 Kaiso pa kụ ini eniwohe, tadeạu i kamene mangimang u Mawu Yesus e kaiRatuMěnanalamatě, Ahus'u Ruata, kụ ualingumạngimangsi Sie, ute i kamene makahombang pěbawiahě.

YOHANES 21.1–11 328

21 1 Bọu ene Mawu Yesus napasilon batangeng'Ekạpia su Ranong Tiberias su těngon manga

murit'E. Kere ini katatainge: 2 Su sahěllo, i Simon Petrus, iTomas nisěbạ si Hindua, i Natanael bọu Kana su Galilea,manga anạ i Zebedeus, dingangu murit'E rarua walinekapětětampunge. 3Ungkuěng i Simon Petrus su mangaringange, "Iạ e kai mapulu sasae měpakisaghe." "I kamie tumole," ungkuěng i sire si sie. Tangu sasae e i sireněmpěsake sakaeng. Kuteu kanandụewen hěbi ene isire tawe nakasomạ apa-apa. 4 Ene sarạeng matangělloe kạsěbange, Mawu Yesus e rimarisị su apeng, kaiso isire wěgawue u ene kawe Mawu Yesus e. 5Mawu Yesusněhengetang si sire, "E, manga anạ, piạbe kinạ i kamene?""Tala," ungkuěng i sire. 6Mawu Yesus něhengetang sisire, "Těntangko somang kamene su koaneng u sakaeng,kụ i kamene sarungbe makaěbạ kinạ." Tangu somạ enitěntangken sire, kai tawe nakaumalě saụ němolengualingu kalawọu kinạ su ralunge. 7Muritě ikěkěndaguMawu Yesus e něbera si Petrus, "E pai Mawu!" Piạ e iSimon Petrus nakaringihě u pai ene kai Mawu, ute isie něluheen pakeange (batụu i sie kai těntole) masemumpạ e su ake. 8Muritě baline e němpětole sarang

dulunge ringangu sakaeng kạpěmolenge soma napene ukinạ. I sire tawe tumanịu marau wọu rulunge lěěnnaěngmangawe kětạu mahasụ su metere karaune. 9 Ene i sirenatumpạe wọu sakaeng, tangu i sire nakasilọe tětuhuputung kụ piạ kinạ mạdalěngkang su wowone ringanguborotě. 10Mawu Yesus něhengetang, si sire, "Kěnangkoramahi pěbawa manga pirambua kinạ buhu nisame ikamene." 11 I Simon Petrus tangu simake e su sakaeng, kụněmolengke soma sarang dulunge. Soma e měngkatewenapene u kinạ gaghaghuwạ; kěbị e mahasụ limam pulotěllu su wuane. Kụ maning kinạ malawọ kerene, kai

YOHANES 21.12–19 329

somạ e tawe naghěde. 12Mawu Yesus e něhengetangsi sire, "Mahịe i kite měsimokolě." Kai mang tawe usěngkatau wọu i sire manga murit'E wahani makiwalou, "I Tuang kai i sai?" Batụu i sire masingkạ u i Sie kaiMawu. 13 Tangu Mawu Yesus himaungke si sire kụ něngalạe borotě ene, bọu e něngonggọ si sire. Kụ i Sie malaingněkoạ kerene su kinạ ene. 14 Ini e kai katěllun suleneMawu Yesus napatode u watangeng'E su manga murit'Esamurin i Sie niapěbangung bọu papate. 15 Bọuten isire nahungkaěng, tangu Mawu Yesus něhengetang siSimon Petrus, "Simon, anạ i Yona, i kau kụkěndagěben Iạlimembo wọu i sire ěndaị e?" "Těngadě Mawu," ungkuěngi Petrus, "Mawu e masingkạ u iạ kụkěndagěben Mawue." Mawu Yesus něhengetang si sie, "Tangkianeko mangadomba-Ku." 16 Su karuan sulene Mawu Yesus nakiwalosi sie, "Simon anạ i Yona, i kau kụkěndagěben Iạ e?""Těngadě, Mawu," ungkuěng i Petrus, "Mawu e masingkạu iạ kụkěndagěben Mawu e." Mawu Yesus něhengetangsi sie, "Tangkianeko manga domba-Ku." 17 Katěllun suleneMawu Yesus nakiwalo si sie, "Simon anạ i Yona, i kaukụkěndagěben Iạ e?" I Petrus měngkate masusa naunge uMawu Yesus kawe nakiwalo si sie sarang katěllun sulene.Tangu i Petrus něsaụewe simimbang, "Mawu, Mawue masingkạ u kalawọu kěbị. Mawu e masingkạben iạ ekụkěndag'u Mawu e!" Bọu e Mawu Yesus něhengetangsi sie, "Tangkianeko manga domba-Ku. 18 Těnga-těngaděbawera-Ku ini: Su tempon i kau reng umbaseng, i kausěsanu měngkate mạměgong kaluwaengu, kụ měngkawemědědaraleng balạewe solong tampạ sude tuhụewekapulunu. Arawe kamageng i kau seng maghurang ute, ikau měngogoru limanu kụ taumata waline maměgong ikau ringangu měbawa si kau solong tampạ ikěkadirinu."19 (Dingangu manga wawera ene Mawu Yesus mělělaheu

YOHANES 21.20–25 330

kereapa i Petrus sarungmate ualingu pěmamantugě Duatae.) Bọu ene Mawu Yesus něhengetang si Petrus, "Tolee si Siạ!" 20 Su tempong i Petrus něbihu solong likude,i sie nakasilo muritě ikěkěndag'u Mawu Yesus. (Seng isie kụkaiang su rěduh'u Mawu Yesus kapěsěsimokole kụnakiwalo si Sie, "Mawu, kai i sai sarung měbalụ u Mawue?") 21Nakasilo si sie, i Petrus nakiwalo su Mawu Yesus,"Mawu, kai kereapa wue i sie ini e?" 22Mawu Yesus esimimbang, "Andene Iạ mapulu tadeạu i sie kạtatanạbiahě sarang Iạ marěnta, ene e walinewe halě u. Kai i kaue, tole e si Siạ!" 23 Tangu nakeke e habarě su taloaranmanga murit'u Mawu Yesus, u muritě ene e tawe mate.Sěmbaliau Mawu Yesus e tawe něbera u muritě ene tawemate, kaiso kai: "Andene Iạ mapulu i sie kạtatanạ biahěsarang Iạ marěnta e, ene walinewe halě u." 24Muritě enee měsěsahidi mạanung kěbị halě ini e. Malaing i sie sengnamohe u ene. Dingangu i kite kěbị masingkạ u apan sengnipahumbisarane ene mambeng těngadě. 25 Bědangbelawọ lai halě baline kinoạ u Mawu Yesus. Andene kěbị emang bohekang e sěmbaụ-sěmbaụ, ute takụ lěěnnaěngu maningbelain dunia sěmbaụ e kai tawe kapěkionangukalawọu bukě kụ sarung bohekang e.

RAROLOHANG

1 1 I Teofilus makěndagě, Su ralungu bukěku humotongseng takụ nitualagě kěbị apang kinoạ dingangu

nitěn rong Yesus dokeng i Sie nanětạ u munaran'E,2 sarang ěllo ini i Sie nasapuạ solong sorga e. Kalamonani Sie nasapuạ solong sorga e, dingangu kawasangRohkě u Ruata e, i Sie něgěllịu manga sasalěn họ sumanga rarolohange apang kinapile. 3 Sarangke i Sienapohong, karěngụeweng ěpạ u pulo su ěllone i Sie masauměngonggọu ralenge malahe su manga rarolohange u iSie mamben těngadě biahě. I sire nakasilo si Sie dingangui Sie něbisarang sire mạanụeng kereapa Mawu Ruata eměpěparenta kere sěngkatau Ratu. 4 Kụ su tempo ene i Sieněkomolě dingang i sire, kụ i Sie něparenta kere ini si sire,"Abe pěměnsọ bọu Yerusalem. Pěngampalě sene sarangi Amang měngonggọu kěbị apan seng niriandin'E, apanseng Takụ nihabarě si kamene su tempo tamai. 5 Batụu i Yohanes e něnahani ringangu ake, arawe pira ěllo lairamahi e, i kamene sarung sahaniang u Rohkě u Ruata e."6 Piạ e manga rarolohange mạkakomolě dingang i Yesus, isire e nakiwalọ e si Sie, "Mawu, tempo ini e Mawu mapulungae měndarisị kapia Kararatuang u tau Israel?" 7MawuYesus simimbang, "I Amang-Ku sěsane e němoěngu ělloneringangu tempone. Tawahaluasu i kamene masingkạu halě ene, u ene kai hakě i Amang. 8Arawe i kamenesarung makahombang kawasa, kamagengu Rohkě u Ruatae seng diměnta si kamene. Dingangu i kamene sarungmakoạ manga sahidiku su Yerusalem, su kaguwạu Yudea,su Samaria, ringangu sarang pondolu dunia." 9 BọutenMawu Yesus něhengetang kerene, i Sie nětěngkasapuạ

RAROLOHANG 1.10–18 332

solong sorga e ikěkasilon sire, kụ piạ e winawa namikungsi Sie, hakịu seng ta nikasilong sire. 10 Piạ i sire rengkạdalingarane langị, su tempong i Yesus nětěngkasapuạ,sěngkělěndịu piạ duang katau pakeange mawira dụdarisịsu sěmběkan sire. 11 "E i kamene tau Galilea," angkuěngi rědua ene, "unụe i kamene měngkate mạhundarisịsene rudalingara langị e? Mawu Yesus kụ nikasilongkamene nasapuạ solong sorga e kụ kinasilo su těngongkamene e, sarungbe měsule kapia ringangu kakakoạ ekerene, kereewe wuhu kinasilong kamene." 12 Bọu emanga rarolohang e něsule kapia solong Yerusalem bọuWukid'u Zaitun. Bukide ene, piạ u manga sěngkilo karaunewọu Yerusalem. 13 Su Yerusalem tangu i sire nakoạsolong bale tampạ pạnumpangeng i sire, kụ dimangengsolong kamarě su wowone. Manga rarolohange, i Petrusdingang i Yohanes, i Yakobus dingang i Andreas, Filipusdingang i Tomas, Bartolomeus dingang'i Ma us, Yakobusanạ i Alfeus, Simon mětatahutěndạ u wanua, dingangiYudas anạ i Yakobus; 14 kěbị e mang sěngkanaungmětampung měkaliomaneng. I sire měkaliomanengsěngkapěkaliomaneng dingangu manga wawine pirangkatau ringang'i Maria i ninang i Yesus dingangu mangaanạ u sěmbaụ i Yesus. 15 Piạ su sahěllo, su tempong isire kạtatampung -- piạ u manga mahasụ duam pulo sukataune nasongo e -- i Petrus dimarisị mědeạu měbisara.Ene i sie něberạe, 16 "Manga anạ u sěmbaụ! Apang kụmạbawohe su Bukě Susi e mambeng mariadi. Nạung sutempo kalamona wọu i Daud, Rohkě u Ruata e seng bọunaněbalu kakakoạ i Yudas, těmbonang u taumata apanněmpěname si Yesus ene. 17 I Yudasě e kai sěngkatauwọu i kite, kụ i sie seng nipile malaing baugu měmunararingang i kite." (18 I Yudasě ini e seng nakaěbạ ěntanapěndalěbingange wọu roit'u karakine ralakisě. I sie

RAROLOHANG 1.19–2.3 333

nanawo kụ nate ringangu ange naběse kụ sarang nainenasue nasěbang. 19 Kalawọu taumata apang měmpětětanạsu Yerusalem e masingkạ u halě ene. Kụ kai ene hakịu suwerang sire ěntana ene isěsěbạ Akeldama, mangalene'Ěntanan Daha'.) 20 "Batụ u su ralungu bukě u Mazmurěe piạ mạbawohe kere ini, 'Balạe kere pětatanakengekạtatanạ marěmasě; kumbahang sarang piạu sěngkataumatanạ su ralunge.' Piạ lai mạbawohe kere ini, 'Balạetepangkate pakirolose su waline.' 21Ualingu ene, harusěpiạ sěngkatau tumole si kite makoạ sahiding MawuYesus kụ seng něbangung kapia wọu papate. Tau eneharusěbe sěngkatau wọu taloarang taumata hanesědingangi kite e su tempong i kite tụtole si Yesus Kristus ewalạewe solong apa, dokeng i Yohanes nanětạ něnahanisarang tempong Mawu Yesus nasapuạ solong sorga wọutaloarang kite." 22 (1:21) 23 Tangu i sai-sain diměnta senenaněgu ruang katau, si Yusup nisunggahị lai si Barsabas(i sie isěsěbạ lai si Yustus), rěduan Ma as. 24Mase i sireněkaliomaneng. Angkuěng i sire, "Mawu, i Kau masingkạu naungu kěbị taumata. I Yudasě e kai nalohosě bọupangkate sěngkatau rarolohang, kuteu selaing nate.Kụ laheko si kami, i sai wọu i rědua ini nipilen Mawuipěgěllirangu munara e ipěngaweng si Yudas." 25 (1:24)26 Bọu e areng i rědua pinědalahurị e, mase lahurịe kainihino si Ma as. Tangu i sie nihengke nakoạ darolohangtadeạu i sie sěngkapěmunara ringangu manga rarolohangi sire mapulo ěsa.

2 1 Sarạeng nịda ng u ěllon Pentakosta e, kalawọutaumata mạngimang e nětampung su sěmpalang.

2 Sěngkělěndịu piạ ngihě kinaringihě bọu langị kereta ụ u anging maihạ. Bale pinětampungang i sirenahungkaiang e měngkatewe napene u ngihě ene.3Mase i sire nakasilọ e manga lila měngěngawe putung

RAROLOHANG 2.4–14 334

nědarae su apan tampạ mase rimorọ su pusig'i siresěngkatau-sěngkatau. 4 I sire kěbị e nipěkaradiahangenguRohkě u Ruata, kụ nanětạ e němpěbisara su ralunguhaghing bera waline. I sire němpěbisara muhụewekaradiahangu Rohkě e apa hinong iweran sire. 5 Su tempoene lawọ taumatan Yahudi, wọu kalawọu haghing banuasu kaguwạu dunia e němpětanạ su Yerusalem. I sire kaitaumata masasa a su Mawu Ruata. 6 Ene kinaringihengihě ene, malawọ kahěngang taumata natampung. I

sire kěbị e himěkosě nakaringihě manga rarolohang eněmpahumbisara su werang sire sěngkatau-sěngkatau.7Mạherang dingangu rụdalinaụ, i sire kapěbisarane, "Isire měběbisara ini e kěbị tau Galilea arau ěng? 8 Kereapangae karariadine hakịu i sire nakawisara su haghingberang banuang kite sěngkatau-sěngkatau e? 9 I kiteasale kawe wọu Par a, Media, Elam; bọu Mesopotamia,Yudea, ringangu Kapadokia, wọu Pontus dingangu Asia,10 bọu Prigia ringangu Pampilia, bọu Misirě dinganguwahageangu ěntanan Libia rěduhu Kirene; piạbe laii kite bọu Roma, 11 piạ tau Yahudi ringangu piạ laitaumatang kawanua waline kụ seng nasowa agamangYahudi; piạ lai riměnta wọu Kreta ringangu Arabě. I kitekěbị e nakaringihě si sire mạhumbisara su werang kitesěngkatau-sěngkatau e, mạanun manga halě makadalinaụkěkoateng u Mawu Ruata!" 12Měngkaherang dingangurụdalinaụ i sire kěbị e kapěkakiwalone sěmbaụ dinganguwaline, "Kai a mangalene ini e?" 13 Kai piạ lai taumatakụ měmpělěheghesě. I sire něbera, "Ah, i sire enetumbạewen niwukang!" 14Mase i Petrus dimarisị dingangi sire manga rarolohang baline, i sire mapulo ěsa sukataune, bọu e něbera su taumata lawọ ene. Dingangungihe maihạ i sie něbera, "Manga anạ u sěmbaụ,

taumatan Yahudi ringangu pa kụewen měmpětětanạ su

RAROLOHANG 2.15–24 335

Yerusalem! Daringihěko pakapia, u halě ini e hinong takụtualageng si kamene. 15 I sire ini e walinewe wukang,kere su něnnang kamene; batụu ini wuhụ e pukulě siomalukadě. 16 Kai ini e seng bọu nipaulị u Mawu Ruata suNabi i Yo"el: 17Duata e něhengetang, 'Su Ěllong Kiamatěe, Iạ sarung maměmbing u Rohkě-Ku waugu pa kụtaumata. Manga anạ i kamene; manga ese dinganguwawine e sarung měhabarě si kamene apạeweng Takụihabarě si sire. Apang manga rariọ mangangudạ e sarungmakasilo apan Takụ pakịpandai si sire. Manga ghaghurangi kamene e sarung miping ipi sarung Takụ ipaipi si sire.18 Su manga ěllang-Ku -- lai baebe ese arau wawine e--, sarung Takụ paměmbingangu Rohkě-Ku suapạewengěllọ e. Ia sire sarung měhabaru apang Takụ ihabarěsi sire. 19 Iạ e sarung měkoạ apang makạdalinaụ dasịsu langị e, ringangkewelain manga halě makạdalinaụtawe sihinge bawa su winangunang; sarung piạ daharingangu putung, singangu, ringangu pu. 20Matangěllo esarung marěndung, bulang sarung mětěngkahamụ kereraha kalamonan Ěllon Mawu, ěllo masěllahě dingangumawantugě ene e ruměnta. 21 Su tempo ene, i saing kụměkěkui Mawu e sarung ipakasalamatě.' 22Manga anạu sěmbaụ taumatang Israel! Pědaringihěko apang takụiwera ini: Mawu Yesus tau Nazaret ene seng nighěllirangu munarane kahian Duata e baug'i kamene manga anạu sěmbaụ. Ene malahe kahěngang su manga apạ emakạlaherang dingangu manga halě makạdalinaụ tawesihinge kěkoateng u Mawu Ruata e su taloarang kamene enilahe si Yesus e. Kěbị ene i kamene hala seng masingkạ.23Natuhụewe su karakin'E hala, Duata e němutusuměnarakang i Yesus si kamene. Kụ piạ e i Sie nisarakang,i kamene kawe němate si Sie, bọu ene napakawalangtaumata ralakisě e něnguruisě si Sie. 24 Kaiso Mawu Ruata

RAROLOHANG 2.25–33 336

e napěbiah'i Sie kapia wọu taloaran taumata nate. I Sieniselohu papate, arawe Ruata e něliwir'i Sie, u taweipakawala i Sie měngkate hanesě su kawasang papate.25 I Daud bọu měběbera mạulịu i Yesus, 'Iạ e makạsiloMawu kụ měngkai hanesě su těngoku; i Sie rụděndingangsi siạ, tadeạu iạ tawe ghuminuě u apa-apa. 26Hakịu eneiạ e rụluasě, dingangu mohongku e měgěgiọen daralo,ringangu ghěsiku e tạ konsange sarung měngěngampalěsu ralungu lěbing. 27 Batụ u i Kau e tawe mapakawalanhimukuděku e su ralungu runiang taumata nate. I Kaue tawe mapakawalan ěllang'U sa a e masilakạ dingangu mawinasa. 28 I Kau e seng naněbọu raleng si siạ emakakawunạ u pěbawiahě tutune. Daluasěku e mambengmạhěmpaliu ualingu i Kau e mang ene ringangku e.'29Manga anạ u sěmbaụ, gělirengkon loahe iạ tadeạu rengměběke pakalahe mạanụeng Daud, i upung gaghurangi kite e. I sie seng nate kụ selaing nilěbing; kụ lěbinge wědangbe lai ene sutaloarang kite sarang orasě inie. 30Mawu Ruata e seng někědo si Daud piạ salune, usěngkatau wọu hěntone sarung ihengke u Mawu Ruatamakoạ datu. Ualingu i Daud e masingkạ u kědo eneringangu i sie lai sěngkatau nabi, 31 i sie malaing masingkạu apang kěkoateng u Ruata. Kụ i sie seng bọu naněbaluRatu Měnanalamatě kụ seng nikědon Duata e, sarungměbiahě kapia wọu kapapohonge. I Daud něbera, 'I Sietawe niwala kạtatanạ su ralungu tampạ u taumata nate;badang'E tawe mahene dingangu tawe masue.' 32 I Yesusini e niapěbiahě kapia wọu kapapohonge ualingu Ruata.I kami kěbị seng nakasahidi hala ene. 33 I Sie niapakaiangsu kakaianenge marange dingangu nionggotangu Ruatakawasa měnarimạ u Rohkě u Ruata kụ seng niriandingAmang. Dingangu orasě ini e rědaringihang dingangupěpandaěng i kamene e ute kai Rohkě ene kụ niwěmbing

RAROLOHANG 2.34–43 337

si kami. 34 I Daud sěsane tawe nahengke solong sorga, kai iDaud e něbera u, 'Mawu e něbera su Mawuku: 35 Kaiangkosu koaneng-Ku, sarang Iạ mapakariadin seke i Kamene eměmpěsuba si Kamene!' 36 Kai ualingu ene hakịu pa kụtaumatan Israelě e hinong masingkạ kahěnga-hěngangu kai i Yesus nikuruis'i kamene, Mawu Yesus ene emalaing seng nirianding Duata makoạ Mawu ringanguRatu Mananalamatě!" 37 Ene apan taumata nakaringihěhalě ene, naung i sire e měngkate ghụgěnggang. Masei sire němpěkiwalo si Petrus dingangkewelain mangararolohang baline, "Manga anạ u sěmbaụ, kai měkapurạe tangu i kami?" 38 I Petrus simimbang, "Pěmpětobatewọu manga rosang kamene. Kụ sěngkatau-sěngkataue pakisahaniko su areng i Yesus Kristus, tadeạu rosangkamene e ampungang. Kụ i kamene e sarung makatarimạu laonggọ u Rohkě u Ruata e wọu anun Duata. 39U apannikědon Duata e kai waug'i kamene ringangu waugupalahiteng kamene orelai waugu apan taumata kụ sutampạ mararau -- kụ kěbịewe apang nikuiangu MawuRuatang kite e mědeạu mahunděnta su anun'E." 40 Kerenelai i Petrus něnualagě si sire. Tangu ringangkewe lawọlai wawerane waline, i sie mạngansang si sire, tadeạu isire mětěngkapěllọu watangeng i sire bọu limang umatěmakalubengkọ ini e kụ sarung ihukung u Mawu Ruata.41Malawọ taumata nangimang ualingu apan niwerangPetrus, kụ i sire nisahani. Tangu kakěpalu taumatamạngimang e su ěllo ene saụewe lai natamba těllu hiwusu katuane. 42Dingangu mạngiaking kahěngang i sireměngkai mạngěndung bọu manga rarolohang e ringanguměngkai hanesě mětětampung-sěngkapětampung. I siremạhungkaěng-sěngkakaěng dingangu měkaliomaneng-sěngkapěkaliomaneng. 43Malawọ kahěngang kalaherangkinoạ u manga rarolohang e hakịu pa kụ taumata e

RAROLOHANG 2.44–3.8 338

rụdalinaụ dingangu mạtakụ. 44 Taumata mạngimange kěbị-kěbị hanesě mětětěngkasěmbaụ kụ apạewengtětaghuaneng i sire e pěpaketang sěngkapěpake. 45 I sireměběbalụ, manga apaliwụ dingangu manga rarotongi sire, mase roitě ipahiạ tuhụewe su pandungang usěmbaụ-sěmbaụ. 46Apang kalaěllo i sire měngkate hanesěmětětampung su Walem Mawu, ringangu kụkaěngsěngkakaěng dingangu maraluasě orelai kasasanạu naungsu manga walen sire. 47 I sire hanesě měmpědědaloMawu Ruata ringangu makạluasě naungu pa kụ taumata.Apang kalaěllo e kalawọu taumata mạngimang e hanesěmạhun namba ualingu Mawu e seng něnarakang utaumata apang makạhombang kasasalamatě e si sire.

3 1 Piạ su sahěllo i Petrus děduan Yohanes nakoạsolong Balem Mawu pukulě tatěllu wawěllo, su

tempọen pědaroa. 2 Ene sene su tukadě gěgere isěsěbạ,"Tukadě Malěnggihě", piạ tau ese sěngkatau sakị e peosědeng bọu kararariadine. Ěllo-ěllo i sie tětondaěng senemakịtatalěntụ si sai-sain sumuě solong Balem Mawu. 3 Piạe tau ene nakasilo si Petrus děduan Yohanes kạpahunsuěe solong BalemMawu, i sie mědědorong apa-apa si rědua.4 Tangu i rědua měngkate měměmanda mataedě si sie,kụ bọu e i Petrus něbera, "Kakěllako si kandua!" 5Masetau ene měngkate kạpandane si rědua kạpěngěngan beměnsangbe sarung makaěbạ manga apa wọu i rědua.6Arawe i Petrus něbera si sie, "Iạ e tawe doitěku sarangkadodọ. Kai apạeweng piạku e, ute takụ ionggọ si kau: Suralungu kawasang Yesus Kristus tau Nazaret e, dalengke!"7Mase i Petrus e něngumbele e lima koaneng u tau peosěe ringangu napěbangung i sie. Tangu laedě dingangukalentọ u tau ene natoghase. 8 Kụ i sie měngkateweliminsọ dimarisị, kụ nanětạ e rimaleng tamai ramahi.Bọu ene i sie simuě e solong dalungu Walem Mawu,

RAROLOHANG 3.9–17 339

sěngkasuě dingangi Petrus děduan Yohanes, kạdalengeapidu kạlinsọ e, kapědědalone Ruata. 9 Pa kụ taumata enakasilo si sie kạdalenge ringangu kapědědalone Ruata.10Mase i sire nakaěnnạ e u i sie kai nạung mědarorongasa kụkaiang su, "Tukadě Mahole" su Walem Mawu.

I sire měngkate apa něngkạherang dingangu rimalinaụnakasilo apa nariadi si sie. 11 Tau ene měngkate mole siPetrus děduan Yohanes. Kụ piạ e i sire těllu nahumpạenggandaria isěsěba, "Gandariang Salomo", kěbị taumata enarěntạ e němpěkomolě su anun sire ualingu měngkairụdalinaụ. 12 Sarạeng i Petrus nakasilo si sire, angkuěngesi sire: "Ei tau Israel, unụe i kamene něngkaherang u halěini? Unụe wue i kamene měngkate hanesě měměmanda sikami? Apa su ěnnang kamene tau ini e nakaraleng ualingupiạ kawasa si kami arau kawe ualingu i kami matuhụ suMawu Ruata? 13Duatan Abraham, Ishak, Yakub, Duatangi upung i kite, Duata ene seng napakawantugu ěllang'Ei Yesus. Kụ seng i Yesus ene e nisarakang i kamene suměngangawasane, bọu ene nirokateng i kamene sutěngon Pilatus su piạ i Pilatus mapulu měměllọ i Sie.14 I Sie e kai susi ringangu mapia, arawe i kamene kawerumokạ si Sie, ringangu měnahowong tadeạu i Pilatusapěměměllọu sěngkatau tahapate waug'i kamene. 15 Ikamene němpamate si Sie, sumbaliau mang i Sie nạungsimbulu pěbawiahě baugu pa kụ taumata. Kụ Ruata eseng napěbiah'i Sie kapia wọu papate. I kami e sengněsahiding halě ene. 16Manga anạ u sěmbaụ sengnakasilo ringangu nakasahidi apa nariadi su tau peosě ini.I sie seng natoghasě dingangu nahuweka kapia ualingu isie mạngimang Mawu Yesus dingangu kawasan'E. Ualingunangimang su Mawu Yesus e tangu tau ini e seng saụnaule kapia su těngon manga anạ u sěmbaụ pa kụ.17Manga anạ u sěmbaụ! Kai ini e iạ masingkạ u apang

RAROLOHANG 3.18–26 340

nikoạ i kamene ringangu manga těmbonang i kamenesu Mawu Yesus, ene nikoạ i kamene e ualingu i kamenewěga wue měnsang apa kěkoateng i kamene. 18 Kụ ualinguene ute nariadị e lai apan seng nihabaru Ruata su temponaliu limiun pa kụ nabin'E, u Ratu Mananalamatě kụ sengnikědọ e harusě mětatahang u sunsara. 19Ualingu ene,manga anạ u sěmbaụ, pěmpětobate wọu pa kụ dosangkamene kụ pěmpěbalị e solong anun Mawu Ruata, tadeạui Sie měndědasě kalawọu rosanu. 20Mawu e sarungduměnta su anunu kụ i kamene sarung makahombangkatatalěmbuhung pěbawiahu marohkě e. Kụ Mawu esarung dumoloh'i Yesus duměnta su anung kamene batụui Sie kai seng ni lakeh'u Ruata makoạ Datu Mananalamatěsi kamene. 21 I Sie harusě matanạ su sorga sarang Duata emapakariadin pa kụ e wuhu kereewe seng nipěhengetangu Mawu Ruata su manga nabi su tempo naliu. 22 I Musae nạung bọu něbera, 'Mawu Ruatang kamene e sarungměndolohu sěngkatau nabi wọu taloarang kawanuanuhala e, kereewe i Sie rimoloh'u iạ. I kamene harusědumaringihě pa kụ apan niwerang nabi e si kamene.23 I sain tawe měndaresọ bawerang nabi e, i sie sarungipakaghaě bọu kawanuan Duata e kụ ipakawinasa.'24Manga nabi nạung bọu něhabaru hengetang u Mawue nanětạ bọu Nabi i Samuel dingangu manga nabi walinekụ diměnta samuri e, kěbị e mělěhabaru tempo orasěini. 25Manga rianding Duata kụ manga nabi e kai waugumanga anạ u sěmbaụ. Su ralungu pědariandi kụ nikoạu Ruata ringangu manga i upung i kamene e, Duataněhengetang si Abraham kere ini, 'Bọu hitenu e Iạ sarungměngalamatě kěbị bansa su dunia.' Pědariandi enemalaing baug'i kamene. 26Hakịu ene Mawu Ruata eněmile Ěllang'E, bọu ene rimoloh'i Sie apạděnta solonganun kamene kalimona, tadeạu i Sie měngalamatě si

RAROLOHANG 4.1–9 341

kamene. Kakakoạ u i Sie měngalamatě e ute tadeạui kamene kai mětobatě bọu kararalakị u pěbawiah'ikamene."

4 1 Kuteu i Petrus děduan Yohanes bědang měběbisararingangu manga taumata ene, manga imang

těmbonang e dingangu pangatasengu měndariagạ BalemMawu ringangkewe manga tau Saduki nahunděnta suanun Petrus děduan Yohanes. 2 I sire limangehě batụu iPetrus dingangi Yohanes něbera su apan taumata u i Yesusseng něbiahě kapia wọu papaten'E. Kụ ene mělělaheu taumata nate e sarung měbiahě kapia. 3 Tangu i sireněname darolohang darua ene kụ niapasuě su ralungutahungkụ. Kụ ualingu kai seng hěbi, tangu i Petrus děduanYohanes nitahangeng sene sarang sěngkariọěllone.4Arawe i sai sain seng nakaringihě těn ron mangararolohang ene, lawọ němpangimang. Tangu kakěpalutaumata mạngimang e mang kạtambane sarangmạngalạ manga lima hiwu su kataune. 5 Sěngkariọěllonemasasingkạ u Měnggaghuta Agama, kalawọu těmbonangu tau Yahudi ringangu manga mananěn rong agama eněmpěkomolě su Yerusalem. 6 I sire němpěsombang uImang Mawantugě i Hanas, dingangu i Kayafas, i Yohanes,i Aleksander, dingangu kěbị apan narekeng galipohongmanga imang mawantugě. 7 I Petrus děduan Yohanesniapětěngon sire, mase nipakiwaloěng i sire, "Kai kereaparalenge hakịu i kamene nakaule peos'u tau ene? Kaiualingu katoghasu apa arau kawasan sai? Kụ i kamene eněkoạ ene?" 8 I Petrus, kụ nipěkawasaěng'u Rohkě u Ruatae, simimbang, "Manga mawu těmbonangu kawanuaringangu manga mawu měmamunarang pěnggaghutaěng!9 I kami e ghěgutaěng su ěllo ini e ualingu někoạ mapia,nětulungu sěngkatau peosě dingangu manga mawue mědědeạ u mapulu masingkạ u měnsang kai kerea

RAROLOHANG 4.10–19 342

kakakoạ u tau ene sarang i sie napia. 10Ho, manga mawusěngapang kakěpale harusěbe masingkạ, mase lai kěbị tauIsrael malaing harusě masingkạ u tau ini e rụdarisị orasěini, wadange seng mahuweka su těngon manga mawuualingu katatoghasě dingangu kawasa wọu i Yesus Kristustau Nazaret ene. Manga mawu e seng něnguruis'i Yesus e,kai arawe Mawu Ruata e seng napěbiah'i Sie kapia. 11 SengMawu Yesus ini e tě monang u ayetě su ralungu WinoheSusi, 'Batu kụ tawe nipake i kamene manga měkakoạbale, kai nạung nakoạ batu piněbukuang.' 12 Kětạbengsu ralung i Yesus sěmatang, taumata e ipakasalamatěe. Batụ u su kaguwạu dunia su taloarang taumata etaweu sarang sěngkatau waline makahombang kawasangDuata mapakasalamat'i kite." 13Manga měnggaghuta erụdalinaụ u makasilo si Petrus děduan Yohanes e tawe goěe, kuteu kawe lai i sire masingkạ u i rědua e kai taumatatawe sikolane. Tangu i sire nakaěnnạ e u rarolohangdarua ene ute kai nạung dingangu Mawu Yesus. 14Arawei sire tawe makawerang apa-apa, batụu tau seng napia eseng ene rụdarisị su těngon sire ringangi Petrus děduanYohanes. 15 Tangu i sire nangoro manga rarolohang daruae niapasěbang bọu huangu pěnggaghutaěng e, kụ i sireněmpěkakereapa. 16 I sire něbera u, "Kai pěkapuraneng ikite, i sire ini e? Pa kụ taumata apang měmpětětanạ suYerusalem sembeng masingkạ u karalinaụ tạ sihinge ini ekai nịkakoạ i rědua. I kite e tawemakapěděndilu ene. 17 Kaitadeạu halě ini e kumbahangbe sauneng mawombengsu taumata lawọ e, ute i kite mạpiangbe měsěding piạkindore e si rědua, u kumbahang i rědua měkoạ bisarasi sai-sai su arengi Yesus." 18 Tangu i sire saụ někui sirědua nipasuě nipaulikang u kumbahang-kumbahang irědua makakasěbạ areng i Yesus, arau maněn ro ringanguareng i Yesus. 19 Kai i Petrus děduang Yohanes simimbang,

RAROLOHANG 4.20–28 343

"Lěěnnaiko hala apang kụ kahěngang su těngon Duata:tumuhụ parentang manga mawu arau tumuhụ parentanDuata. 20U i kami e tawe wotonge měngirule měbisarangapa seng nikasilo ringangu nikaringih'i kami hala e."21Manga měnggaghuta e tawe makareạ dalengumakapěmahang si Petrus děduan Yohanes. Ene i siresaunengke němpangindore si rědua, mase irědua e nipěllọsěngkapěllọ batụu kěbị taumata e mang měmpědědaloMawu ualingu halě nariadi ene. 22 Kuteu tau nạung napiakụ nakaralinaụ e kai seng piạ kalimang pulone su taungeumure. 23 Sarạeng i Petrus děduan Yohanes nipěllọ, uteněmpěsule e solong anun manga ringang i rědua e kụněběkeng kěbị apang nịbawerang manga imang gaghere,dingangu manga těmbonang u tau Yahudi ene si sire.24 Sarạeng manga ringang i rědua e nakaringihě halěene, ute i sire někaliomanengke sěngkapěkaliomanengsu Mawu Ruata. Ungkuěng i sire, "Mawu, seng i Kau eněndiadi langị dingangu dunia e ringangu laudě ore laikěbị dalohone. 25 Kụ dingangu Rohkě u Ruata e, i Kauwọu mělěhengetang, něpake u mohong i upung i kami,i Daud ěllang e; ungkuěngu, 'Kawe unụe taumata wewěgang Mawu e němpěbawaluang; kawe unụe kalawọuwansa mědědalahingid'u karaki tawe gunane? 26Mangaratun dunia e měmpědědariahi měseke, dingangu mangatěmbonang e sěngkanaung dumokạ Mawu ringanguRatu Měnanalamatě e.' 27 Batụ u mambeng těngadě iHerodes děduan Pon us Pilatus seng bọu němpětampungdingangu manga tau kapirě e ringangu kalawọu tauIsrael apan su soa ini. I sire měmpěkěkomolě mědeạurumokạ si Yesus ěllang'U susi ene, kụ seng nilanisangunakoạ Datu Měnanalamatě. 28 I sire mětětěngkasěmbaụmědeạu měkoạ pa kụ e, apạeweng seng nantunu ekalimona, u ene e kai sarung mariadi. Dingangu i Kau

RAROLOHANG 4.29–5.2 344

něnantu ene su kawasa ringangu kapulun'U hala e.29 Tangu ini Mawu! Kakěllaiko kereapa i sire mạngindoresi kami. Kụ onggotengkon kawawahani si kami mangaěllang'U ini e, tadeạu makapěhabaru hengetangu etawe goě e. 30 Tulungko, tadeạu apạeweng masakị erembeng ipakaule dingangkeweng apang makạdalinaụtạ sihinge e deng mariadi ualingu kawasa ringangukatatoghasě bọu areng i Yesus, Ěllang'U susi ene." 31 Enei sire nasueeng kaliomanenge, tampạ pinětampungangene e kimiọe. Ene kěbị e nikanoakeng u Rohkě u Ruata; kụnanětạ e nawahani nahumbisarang hengetangu Mawu.32 Pa kụ taumata mạngimang e měběbiahě sěngkanaungdingangu sěndalengu něnna. Taweu sarang sěngkatauwọ'i sire mạngiralingu apang tětaghuanenge, ute enekawe rarotonge hala. Kai pa kụ sabarang kụ apang piạ sisire e, ute ene kai pake i sire pětambaěng. 33Dingangukawasa masěllahě, manga rarolohang e měsěsahidiMawu Yesus seng něbiahě kapia. Tangu Mawu Ruata eměngkai mapědalembong alamate si sire. 34 Kụ taweusarang sěngkatau wọ'i sire e kakawusang u apa. Batụ u isire apạeweng piạ ěntanane arau walene e, měběbalụ uěntana arau walen sire e, bọu ene roite wawaěng i sire,35 kụ isarakang i sire su manga rarolohang e. Kụ bọu eneroite iwěbalawuhewe su sěngkatau-sěngkatau tuhụewepandungangu wiahe. 36 Kerene lai i Yusup, i sie malaingměběbalụ u ěntanane mase roite wawaěng e kụ ighěllịesu manga rarolohang. I Yusup e kai sěngkatau hiten Lewikụ piněhanạ su tahanusang Siprus; manga rarolohange kaimạnunggahị i sie lai si Barnabas (itungkang mangalene, iMakạhiborě). 37 (4:36)

5 1 Tangu piạ sěngkatau ese arenge i Ananias. I sieringangu kawinge arenge i Safira, něbalụ u winalaeng

sěngkamonaěng bọu rarotong i rědua. 2Doitu wọu

RAROLOHANG 5.3–12 345

nahumbalụ e sěnggạ e nitaghuaneng i rědua, arawesěnggạete wue nịtatonda su anun manga rarolohang.I sie někoạ kerene ualingu piněgaghighilang i rěduasěngkawingang. 3 Tangu i Petrus e něberạ e si sie,"Ananias, unụe i kau napakawalan setang někawasaralungu naungu napěkon ng kau su Rohkě u Ruata ekụ němuni arěgang binalaeng e sěnggạ? 4 Ěntana enetangu i kau taghuange mangawe tawe niwalụ. Kuteusarang ěntana ene seng nawalụ kai roite wědang ikau mananaghuange. Kai unụe piạ kapulunu někoạkerene? Kai walinewe taumata kěkon angu e, kaisokawe Mawu!" 5 Sarang i Ananias nakaringihě baweraene tangu i sie měngkatewe nawatang apidu naminsulusingongone. Kụ kěbị apạewen nakaringihě kakakoạ emangkewen něngkatakụ. 6 Tangu manga laumbasengnahunděnta kụ němpamikung badang i Ananias masenịsasěbang kụ lěbingang i sire. 7Mangawe těllung kaorasěnaliung ene, kawinge nasuě. I sie wěga wue apa wuhunariadi. 8 I Petrus e něbera si sie, "Kěnangko pauli si siạ:binalaeng niwalụ i rua sěngkawingang e, kere ini kalawọuarěgane?" "Kahěngang, ene arěgane," angkuěngu kawingi Ananias. 9Mase i Petrus něbera si sie, "Unụe i ruasěngkawingange němpěgaghighilě manalukạ Rohkě uMawu e? Daringihěko! I sire apang bọu němpělěbingukawingu e seng něngkawalị. I sire malaing sarungměhengke i kau sarang likude." 10Orasě ene lai kawingiAnaniasě e naěnsạ dingangu nate su těngon Petrus. Kụ piạe manga laumbaseng e nasuě, ute i sire e nakahombangkesi sie seng nate. Kụ bọu ene i sire nělintụeng balunanguwadang e sarang likude kụ nilěbing su sěndihangukawinge. 11 Tangu kěbị apan taumata mạngimang edingangu lai taumata waline e apan nakaringihě hombangene, něngkatakụ. 12 Kahian pětatangkiangu manga

RAROLOHANG 5.13–21 346

rarolohang e měngkai lawọ tanda makạlaherang dingangumangạ e halě makạdalinaụ tạ sihinge mạdiadi sutaloarangtaumata lawọ e. Kụ i sire kěbị taumata mạngimang eměngkai sěngkanaung němpětampung su Gandaria'nSalomo su ralungu Walem Mawu. 13Dingangu taumatanlikude taweu wahani ruměnta mětampung dingangisire. Kai taumata mạngimang e měngkai lěadateng ukawanua. 14 Kụ kakạděngụe kapạhun nambane kalawọutaumata mạngimang su Mawu e -- baewe ese araubaewe lai wawine. 15Něngalembọ e kakakoạ e sengkerene, hakịu masasakị e ipěpěllọ su manga ralokaěngarau těpihě, su wěntan daleng, tadeạu i sire manịengkětạeng kěngkaung Petrus, kai rembeng kahinoěnge kereui Petrus sumahe sene. 16 Taumata e měngkate měgěgiumamạhunděnta wọu kalawọu soa mạngělikụ Yerusalem.I sire měmpěběbawa apang masasakị dingangu apangběban angu rohkě dalakisě e kụ i sire mạsue měngkạule.17 Pěngěnsueěnge imang mawantugě e ringangu kěbịmanga wihinge wọu komolangu tau Saduki e nanětạe někakanoạ, ualingu sasingking. 18Manga rarolohange nisame kụ bọu e nitahungkụ su waleng tahungkụ uwanua. 19Arawe nahěbi e, piạ sěngkatau malaekatěe nanope manga tukadu tahungkụ, kụ napasěbangumanga rarolohang ene e solong likude. Malạekatě eněbera su manga rarolohang e, 20 "Dakọe pahundarisịsu Walem Mawu ringangu pěhabarě su apan taumatahalěu pěbawiahě buhu ini e." 21 Tangu manga rarolohange malaing muhụ tatanatang malạekatě e. Dengmaluka-lukadě i sire něngkakoạ solong Balem Mawu e, kụnanětạ e naněn ro sene. Ene nạung imang mawantugěe ringangu manga murite narěntạ e, kụ něndalengkenghalě u pěgaghuta e ringangu manga těmbonangu tauYahudi. Bọu ene i sire něndolohu taumata apạněbang u

RAROLOHANG 5.22–29 347

manga rarolohang bọu ralungu tahungkụ apětětěngonsire. 22 Kai piạ i sire nirolohě ene e nahumpạ e sutahungkụ, i sire tawe nakaěbạ manga rarolohang enee sene. Kụ i sire němpěbalị, bọu e nělaporu halě enesu měnggaghuta e. 23 "Su tempong i kami nasongosu tahungkụ e," ungkuěng i sire su měnggaghuta e,"kinaěbakeng i kami e sěngkakakěllane tukad'u tahungkụe mạpapale mapia-pia, dingangu apạ eweng měndariagạe, měmpělělukadě su tukadě. Ene tukadě e nitopeengkami e, i kami tawe nakasilo taumata sarang kạdiongengsěngkatau su ralunge." 24 Su tempọeng těmbonangulukaduWalemMawu ringangumanga imang těmbonange,nakaringihe habarě ene tangu, i sire měngkatewe něbingọu manga rarolohang ene ringangu něngkatakụ u měnsangkai apạ e mariadi. 25 Bọu ene narěntạ e sěngkatauese nakawawa habarě ini, "Daringihěko! I sire apangnitahungkụ i kamene apang manga mawu e orasě ini eseng kapěněn rone taumata lawọ su ralungu WalemMawu!" 26 Tangu, těmbonangu měndalukadě BalemMawu e ringangu mangạewe lukade tamai něngalạ sisire manga rarolohange kapia. Kai i sire tawe něngalạu wuntalě, batụu i sire kai mạtakụ u taumata lawọ;mạdiring taumata lawọ e měmpěngěntung u watu si sire.27 Ene manga rarolohange niapasuě nětěngong mangaměnggaghaghuta e. Bọu e imang mawantugě e něnaněsuisi sire. 28 I sie něbera, "I kami e seng něsěding i kamenekereng kasěgade, tadeạu kumbahang bue maněn roměběkeng tau ene. Kaiso kakěllạ e apa nikoạ i kamene!I kamene něnawuhu těn rong kamene e napěpidě sukaguwạu Yerusalem, kuteu i kamene saunengke lainanoke u kai i kami nakakoạ aị u Tau ene nate." 29 I Petrusdingangu manga rarolohange waline e simimbang, "Ikami e hinong tumuhụ Duata walinewe kawe tumuhụ

RAROLOHANG 5.30–39 348

taumata. 30Mawu Yesus kụ nighantong i kamene e sengniapěbiahě kapia wọu kapapohonge kahian Duatang iupung i kite e. 31Dingangu Mawu Ruata e sen něngonggọsi Sie kalaianeng dingangu kawasa marange kere Pangahạeringangu Měnanalamatě e, tadeạu tau Israel gěllirang'uloahe mědeạu mětobatě bọu kalawọu rosan'e ringangumakahombang kalaampung. 32 I kami e kai měsasahidinpa kụ ene e -- kereewe i kami e ringangu lai Rohkě u Ruatae kụ seng nionggọ su taumata apan tụtuhụ parentan'E."33 Ene manga Měnggaghuta Agama nakaringihe ene,i sire měngkate apa limangehě, kụ i sire sěngkanaungměmate manga rarolohang ene. 34 Kaiso wọu taloarangměnggaghuta ene piạ sěngkatau Farisi isěsěba si Gamaliel.I sie mananěn ro agama limembon lěadateng u kěbịtaumata. Ene i sie rimarisị e kụ nangorọ e taumatanakisěbang u manga rarolohang e kadodọ tempo. 35 Bọu ei sie něberạ e su manga Měnggaghuta Agama e, "Mangaanạ u sěmbaụ tau Israel! Pěmpě něnnako pakapia-piawaugu apang sarung koateng i kamene si sire ini. 36 Batụ unạung piạ u wọu liměto i Teudas, mạnodeu uade i sie kaitaumata masěllahě hakịu kai manga ěpạ u hasụ su kataunetaumata e tụtole si sie. Kuteu i sie kai nipate ringangupa kụ bihinge němpěsaliawuhě, kụ seng tawe kakanoạe. 37 Tuhụe su tempong pědararolě ene, siměpụ ko lai iYudas tau Galilea e. Ualingu wawitauge, malaing lawọtaumata němpětole si sie. Kaiso i sie malaing kinapate,ringangu kěbịewe apan tumatolene nasue nasaliawuhě.38 Kụ ini e wue ute ualingu hombang ini, těguku tangu:abe kapurai i sire ini, balạe kere i sire. U kereu těn roringangu kakanoạ i sire ini e kawe wọu taumata, tangutěn ro ringangu kakanoạ ene e sarungbe mapaghohě.39 Kai kereu ene rarěntane kai wọu anun Duata e, tangui kamene tawe makawatạ si sire. Katewe aramanung

RAROLOHANG 5.40–6.5 349

sarung malahe u i kamene rumokạ Mawu Ruata e."Sasalěn họ i Gamaliel ene e nitarimạ u měnggaghuta e.40 Tangu manga rarolohang e nikuiang, bọu e nigheserěmasene nisěding u kumbahang měsaụ maněn ronghabar'u Mawu Yesus. Bọu ene wuhụewe i sire pinakipěllọ.41Manga rarolohang e němpěněntangu PěnggaghutaěnguAgama e kạpahuluase su Mawu Ruata e seng něngěnnaui sire e hinone wue makahombang lahinakang ualingu iYesus. 42 Kụ apang kalaěllo e su Walem MAWU arau suapang baleng taumata e, i sire mang těbe kạpaněn roneringang'u mělěhabar'u Injilě mạanun Yesus u kai seng i Siee Ratu Měnanalamatě e kụ seng nikědọ e.

6 1Manga murit'u Mawu Yesus e kakạděngụe mangkạpahun nambane. Su tempo ene tau Yahudi

měběberang Yunani, ghụgalumị u tau Yahudi tutune.Apangmạng'i Yunani e měběbera, "Manga wawineng kamiapạeweng seng balu e tawe kapapahiakeng u tatongkawawělli wiahě měllo-měllo pěpahiakeng su apan taumatae." 2Ualingu ene, manga rarolohang i sire mapulo dua eměngkatewe napěkomolu pa kụ muritě e bọu e něberasi sire u, "Apạ e ralaị kereu i kami měngirule měhabaruhengetangu Mawu e, ualingu měngkai mětětasibunghalě u kakaěng. 3 Kụ mapiawe i kamene pěmpěmile wọutaloarang kamene pitung katau kụ arenge mawěngi wueringangu kěkanoakengben Rohkě u Ruata e ore lai pelesa,kụ kapěngumbalaěng i kami iruị makoạ měsasěmpị halětamai ini; 4 batụu i kami e kai mapulu kětạeng mangindunụhalě u pěkakaliomaneng dingangu pělahabaru hengetanguMawu samatang." 5 Pa kụ taumata e nanarimạbengnaung maloahě su těgung manga rarolohang e. Bọu e isire němile si Stefanus, sěngkatau mạngimang matoghasěsu Mawu Yesus dingangu nikanoakeng u Rohkě u Ruatae. Malaing nikapile: I Filipus, i Prokhorus, i Nikanor, i

RAROLOHANG 6.6–14 350

Timon, i Parmenas dingangu i Nikolaus bọu An okia; isie walinewe tau Yahudi, kaiso seng simowa agamangYahudi. 6 I sire pitung katau ene e pinakiwaloěng su mangararolohang mědeạu itarimạ, kụ bọu e manga rarolohang eněmpěkaliomaneng dingangu. 7 Kerene hengetang u Ruatae mangkeng kạkasawuhe, hakịu manga murit'u MawuYesus su Yerusalem malaing kạpahun nambane kalawọe.Dingangu malawọ lai manga imang kụ němpangimangsu Mawu Yesus. 8 I Stefanus nasukụ u alamat'u Ruata e,hakịu i sie makạkoạ tanda makạlaherang na mu ringangumakạdalinaụ tạ sihinge sutaloarang kawanua. 9 Kuteukai piạ taumata rụdokạ si sie, kụ i sire e kai ralohongbaleng pěkakaliomanengang isěsěbạ Kanisang TaumatangKaraliwirě. Dalohong baleng pěkakaliomanengang ene ekai tau Yahudi wọu Kirene ringangkewe lai tau Yahudi wọuKilikia ringangu Asia e mědědarendeh'i Stefanus. 10Arawei sire e tawe makakarendehě apang iwěberan Stefanus,ualingu Rohkě u Ruata e seng něgěllịu kapeleesa waugumahumbisara. 11Ualingu ene tangu i sire němpamurungkepirang katau mědeạu apěběbera, "I kami e nakaringihětau ene, mělěhinakang si Musa ringangu Mawu Ruata!"12 Kerene kakakoạ i sire měmpěnahowong taumata,ringangu manga těmbonangu tau Yahudi ringangu laimanga mananěn ro agama. Bọu ene tangu i sire tamaịe němpěname si Stefanus, kụ něbawa si sie nětěngonmanga Měnggaghuta Agama. 13 Kụ i sire napararisịen laimanga sahidi maulị u sasahidin sire tạ katěngade mạanunStefanus. I sire sahidi e němpěberau, "Tau ini e měngkatemasau měhinakang Balem Mawu susi e ringangumělěhinakang manga hengetang u Mawu ilěhabar'i Musa.14 I kami e seng nakaringihě i sie něbera u, i Yesus bọuNazaret e sarung měnggoghahě Balem Mawu ini, maseměmalui kěbị adatě seng nipalohong Musa si kite e!"

RAROLOHANG 6.15–7.8 35115 Kěbị taumata apang diměnta su pěnggaghaghutaěngeměmpěměmanda si Stefanus. Kụ su tempo ene gahị iStefanus e kakěllaěng kere ghahịu malạekatě.

7 1 Imang mawantugě nakiwalo si Stefanus, "Lěěnnaěng,kěbị apan niweran tau ene e kahěngang bue?" 2 I

Stefanus simimbang, "Manga anạ u sěmbaụ dingangumanga mawu lěadateng! Kěnangko pěmpědaringihě sisiạ! Kalamonan i upung i kite i Abraham něngaling banuasolong Haran, su tempo ene i sie wědang mạtanạ suMesopotamia, Duata mawantugě e riměnta su anun sie,3 ringangu něbera, 'Těntangke wanuanu ringangu mangaanạ u sěmbaụ u. Kakoạko solong soa kụ sarung Takụitěbọ si kau.' 4 Tangu i Abraham e naněntangken soanKasdim, kụ bọu ene něngaling solong Haran. Samuringamang i Abraham nairị, Mawu Ruata e napakariadinAbraham niapěngaling solong banua ini pětětanakeng ikamene manga anạ u sěmbaụ dingangu manga mawupa kụ su tempo ini. 5 Su tempo ene tawe kadiongengmanga sěngkempang bọu wanua ini e nionggọ u MawuRuata e si Abraham makoạ pusakạ e, kadiongkate mangasěntakạ u paledu laedě kasariane. Kai Mawu Ruata eněkědo wue u i Sie sarung měngonggọ u ene si Abrahammakoạ pusakạ i Abraham sarang manga hitene. Kuteu sutempo ene i Abraham kai tawe apa anạ e. 6 Kaiso sengini e ilěhabar'u Mawu e si sie, 'Hitenu e sarung matanạkere taumata raghị su tampạ baline. Taumata su soa enesarung mětahuěllang si sire ringangu ma ngkaị měkoạ sisire karěngụ u ěpạ u hasụ su taunge. 7Arawe Iạ e sarungměhukungu wansa kụ mětahuěllang i sire ungkuěnguMawu Ruata, kụ i sire sarung suměbang bọu wanua ene kụsarungbe měmpětahamawu si Siạ su tampạ ini.' 8 Bọutenněbera kerene ute, pěkakakědo ene nitahutěngadengkenDuata su halě u pěsasasunatě. Tangu bọu e i Ishakě e, anạ

RAROLOHANG 7.9–17 352

i Abraham nipěhěndingke i Abraham něnunaten sie sutempon i sie umure ualu ěllo. Bọu e i Ishakě e malaingnanunatě anạ e i Yakub. Kụ i Yakub e malaing nanunatěmanga anạ e i sire mapulo dua su kataune nakoạ i upungu tau Yahudi. 9Manga i upung i kite e němpananoi siYusup, hakịu i sire němpěbalụ i sie nakoạ ěllangu tauMisirě. Kai Mawu Ruata e mang mạněntanudě si sie,10 kụ mang něliun sie wọu kalawọu haghin susane. MawuRuata e mang něngonggọ u naung matahuěnna ringangukapeleesa su tempọeng i sie mětěngon Pirong datunMisirě, hakịu i Pirong něhengke i sie nakoạ guběrnurě suwanuan Misirě dingangu měngangawasa su wanalangPirong. 11 Bọu ene piạko karalunusě masaria nariadi sukạguwạu Misirě dingangu Kanaan kụ taumata e měngkateapa masigěsạ-sigěsạ. I upung i kite e tate makaěbạ kaěngi sire. 12 Tangu piạ e i Yakub nakaringihě kai piạ gandungsu Misirě i sie něndolohen manga anạ e tangu i upungi kite e něngkakoạ e solong ene su kahumotongange.13 Kụ piạ i sire tamai su karuan sulene, i Yusup kai naulị sumanga anạ u sěngkataune u i sie kai i Yusup. Buhụe sutempo ene datung Misirě e nakakasingkạ u manga anạ usěmbaụ i Yusup. 14 Bọu ene i Yusup něndingọen habarě siamang e i Yakub, mědeạu i sie ringangu kalawọu mangaanạ -- pulunge iapěngěngaling banua solong Misirě e-- kụ kěbị tangu pitum pulo lima su kataune. 15 Tangu iYakub e riměsungke solong Misirě e, hakịeweng senetangu i sie ringangu i upung i kite e něngkapule asalě.16Maiet'i sire e wọu e niwalị kapia solong Sikem kụnilěbing su pěndalěbingang seng niwaehang u kalawọuroit'i Abraham bọu manga palahěnton Hemorě e suSikem. 17 Ene seng maraning tempone Mawu Ruata emapakasěhụeng kědon'E si Abraham, kuteu kawanuangkite su Misirě e kai seng nahun nambang kalawọ e.

RAROLOHANG 7.18–30 35318 Kasueěnge ute, piạ sěngkatau ratu waline e kụ isie wěgawen Yusup, kụ něparenta su Misirě. 19Datuene tangu mapětětaghunalang u kawanuang kite e,kuteu lai ma ngkaị měkoạ manga i upung i kite e. I sieměněnahowong si sire tadeạu i sire apěděnděmme mangarariọ darodọ deng buhu lahanạ e tadeạu mawan kụmate. 20 Kụ su tempo ene tangu i Musa e piněhěndingkụ i sie ene e kahole e. Těllu wulang karěngụ e i sietětangkianeng su walen amang e, 21 kụ sarạeng i sienirěmme, ute i sie kai nialạ u sangiang ahus'i Pirongněngalạ si sie, mase nịlahiking e kere anạ e sěsane. 22 Kěbịapang kasingkạ u tau Misirě e nasueen těn rone si sie,hakịu i sie nakoạ taumata makawasa su wawera ringangusu kakanoạ e. 23 Piạ i Musa umure ěpạ u pulo su taunge,karakine ute, kai mapulu měmanda kakakoạ u kawanuanetau Israel. 24Mase i sie nakasilọ e sěngkatau wọu i siretě ngkaitang u tau Misirě. Tangu i sie matawangke sianu tě ngkaitang kụ němate tau Misirě ene. 25 I Musamělěharapě u kawanuane sarung makaěnna u MawuRuata e seng něpake i sie pělěliun sire. Kuteu nalahe u isire kai tawe nakaěnna. 26 Sěngkariọěllone i sie nakasilokolai tau Israel duang katau měkěkakoka, kụ i sie mědědeạdalengu mapědameng dědua. Něberạete i sie u, 'I ruae kai tamahuari. Unụe i rua e kai měkěkakoka?' 27 Kai ianu něngoka hapị e ene e něnuhud'i Musa sarang biwiheapidu něbera, 'Kai i sai něnduị i kau nakoạ těmbonangdingangu mělahukung i kami e? 28Apa i kau malaingmapulu měmate si siạ kereewe lai i kau němate tau Misirěe kahěbi?' 29 Ene sarạeng i Musa e nakaringihě apang kụniwerang tau ěndaị e, i Musa malang bọu Misirě kụ bọuene nětanạ su soan Midian. Kụ sene i sie nakahombangkeanạ e rarua. 30 Ěpạ u pulo su taunge samuring ene piạ esěngkatau malạekatě diměnta solong anun Musa su kěhu

RAROLOHANG 7.31–39 354

linggi maraning Bulud'u Sinai. Malạekatě ene riměntasu ralungu putung su piạ gahundunge apidu kạděllịe.31 I Musa e naherangke nakasilo halě ene, hakịu i sienětěngkaranị e mědeạu makakasingkạ u kai apa ene. Bọue i sie nakaringihě ngih'u Mawu něhengetang, 32 'Iạ e kaiRuatang i upung i kamene; Iạ e kai Ruatan Abraham, Ishak,dingangi Yakub.' I Musa e kimendeen takụ e kụ seng tawewahani lai měmanda solong gahundunge ene. 33 Bọu eneMawu něhengetang kapia, 'Luạko sandalě kạdaluhe ene e,u ěntana rědarisikangu ene e kai ěntana susi. 34 Iạ e sengnakasilo ringangu nakaěnna kereapa likibu kasasigěsạ ukawanua-Ku e su Misirě e. Iạ seng nakaringihě laoghọi sire hakịu Iạ e nětěngkatěntung baugu měngambangsi sire. Iạ e sarung měndolohi kau pěsule kapia solongMisirě.' 35 I Musa ini e kai i Musa tawe niakung tauIsrael dingangu tawe nitarimạ u wawera ini, 'Kai i sainěnduị i kau nakoạ těmbonang e ringangu mělahukungi kami e?' Kuteu mang i sie niroloh'u Mawu Ruata enakoạ těmbonang e ringangu měngangambang, ualinguontolu malạekatě e kụ diměnta si sie su ghahundunge kụdụděllị ene. 36 I Musa ene e kai těmbonang u kawanuanIsrael siměbang bọu Misirě kapěkěkoạ e manga tandamakạdalinaụ, dingangu apạeweng makạlaherang tạsihinge su Misirě, su Laudě Mahamụ e, ringangu suwanua linggi karěngụ u ěpạ u pulo su taunge. 37 Sengi sie lai i Musa kụ něbera su tau Israel, 'Mawu Ruata esarung měngonggọ u sěngkatau nabi si kamene kụ nipilewọu taloarang kamene hala e, kereewe i Sie němile sisiạ.' 38 Seng i Musa e wọu taloarang kawanuan Israelsu kěhu linggi, nakoạ mananaloara waugu malạekatě ekụ měběbisaran sie su Wulud'u Sinai ringangu manga iupung i kite e. Seng i sie něnarimạ u hengetang kụ biahě ewọu anun Duata mědeạu itěpasě si kite. 39Maningbe lai

RAROLOHANG 7.40–48 355

kerene i upung i kite e tawe mapulu tumuhụ si sie. I siree kawe mạdirin sie ringangu mapulu měsule kapia solongMisirě. 40 I sire něbera si Harun, 'Pěkoạko mahan duata ewaug'i kami, tadeạu manga mahan duata ene e měngahại kami. Batụ u i kami e sembelaing běga wue apang kụmariadi si Musa e kụ něngahạ i kami e napasěbang bọuMisirě!' 41Mase su tempo ene i sire někoạ e tuladang anạu sapi e sěmbaụ, bọu e i sire mạnarakangkeng sasěmbasu tulada ene, ringangu němpěkoạ saliwangu měmantugěawe kinoạ i sire hala e. 42 Tangu Mawu Ruata e naněntangi sire ringangu napakawalang sire niapěsulěgihě mangawituing su langị e. Ene e natuhụ kere mạbawohe suralungu bukě u manga nabi. Kere ini, 'Ei kamene tau Israel!Kai walinewe waugu Iạ i kamene nạung měmpạmotọdingangu měmpạngěntudu sasěmba binatang gěnnang uěpạ u pulo su taunge karěngụ e su kěhu linggi e. 43 Kaweselong pakaluang'i Molokhě e wěbawaěng i kameneitětakidewe lai ringangu tulada'ng bituing pakaluang'u, kụkai i Refan; kụ kai ene e tulada nạung kinoạ i kamene emědeạu sěmbaěng. Ualingu ene Iạ e sarung měnděme ikamene pakarau solong pai sěmběka su wanuang Babelě.'44 Selo tampạ u Mawu Ruata e ruměnta su anun taumatakěkaěbakeng i upung i kite su wanua linggi. Selo enenipětị baugu laoron Duata e si Musa ringangu tụtuhụeweumbaghane nitode u Mawu Ruata e si Musa. 45 Bọu eselo ene tangú nawawa turusě kahian i upung i kite e sutempong i sire ringangi Yosua kụ tamai němulaho soangkite ini e bọu kawasang haghing bansa kụ nitokolu Ruatasu těngon sire. Selo ene měngkai těbe ene sene sarangtempon Daud. 46 I Daud e nakaluasě naung u Ruata kụnědorong si Sie, tadeạu i sie ipakawala měmětị balewaugu Ruata kụ tětahamawuang i Yakub ene. 47 Kai iSalomo e něndarisịu wanala waug'u Ruata. 48 Sěmbaliau

RAROLOHANG 7.49–59 356

Mawu Kasěllahenge tawemětanạ su wale nikoạ u taumatau su ralungu bukě u manga nabi e kạbawohe kere ini,49 'Langị e kai kalaintolangeng-Ku, dingangu wanua e kailaěmpahě laedě-Ku. Kai waleng apa koateng i kamenewaugu Iạ e? Kai mangirule suapa tangu Iạ e? 50 Kaiwalinewe Iạ sěsaku ngae něndiadi pa kụ?' ungkuěngu Mawu. 51 Balinewe malongkọ kětị u těmbọ i kameneringangu kai apạ e kasigěsạ i kamene rumaringihě Duata!Kai něbengelě katědụ tangú tuling kamene ipědaringihěhengetangu Mawu! I kamene mambeng měsulung i upungi kamene tawe beonge, měngkate mapulu rumokạ DokěSusi e! 52 I sai wue, manga nabi e ta nịdalakitang i upungi kamene? I sire e kai němpěmate manga rarolohang uMawu nạung kalamona e seng namohang u Ěllangu Mawumaadilě e sarung duměnta. Kụ ini e i kamene něndalaịdingangu němate Ěllangu Mawu ene. 53Manga malạekatěe seng němpěhabaru hengetangu Mawu e si kamene,kai i kamene mang ta tumuhụ si Sie!" 54 Kerene, mangaMěnggaghuta Agama e nakaringihě pa kụ bawerangStefanus, i sire měngkate apa natědụ naung i sireringangu něbawaluang marasai si sie. 55Arawe i Stefanusnikanoakengu Rohkě u Ruata, kụ měngkate rụdalingarasolong langị. I sie nakasilọe kawawantug'u Ruata ringanguMawu Yesus rudarisị su tampạ u makawasa, su koanenguRuata. 56 "Kakělla," ungkuěng i Stefanus, "iạ e nakasilosorga natope ringangu Ahusu Taumata e rụdarisị sukoaneng u Mawu Ruata!" 57Manga měnggaghuta eněmpaněnsingke tulin sire kapěbansage, bọu ene i siresěngkahindọ měmbo si Stefanus. 58 I sire něhiuden siesarang likudu soa mase nipědalaěntungang u watu. Isai-sain němpěsahiding kakakoạ ene němpaněntangu lakụi sire su sěngkatau umbaseng arenge i Saulus. 59 Ene isire kạpěngěntungeng batu si Stefanus, kuteu i Stefanusě

RAROLOHANG 7.60–8.10 357

kapěkaliomanenge, "Mawu Yesus, tarimạko rohkěku e!"60 Bọu e i sie němulangeng kụ nělun ngihě ungkuěng:"Mawu, kumbahangbe rosa ini e pakitaludě si sire!"Bouten nělun ngih'u ene i sie nasue e singongone.

8 1 Kụ i Saulus lụlahimpuluang u pamamate ene. Susahěllo ene lai jamaatě su Yerusalem e nanětạ e

sěsahusuang, hakịu kěbị apang mạngimang e, su likudumanga rarolohang nasue němpěkaliasě su kạguwạuwanuan Yudea ringangu Samaria. 2 I sire apang mạtakụu Ruata e němpělěbing i Stefanus dingangu sụsangị isie ringangu měngkai lụlahunsusa tạ sihinge. 3Arawei Saulus ute měngkate sěn niạ tatapě mědědeạ aị uměnggoghahě jamaatě. I sie měngkatemalintụmarangengbọu wale sarang bale ringangu mělěhiudě apan taumatamạngimang e sarang likude wọu ene pakisuě su ralungutahungkụ. 4Apan taumata mạngimang kụ seng nakekeene mělěhabar'u Injilě bọu anun Mawu e su apan tampạ.5 I Filipus e nakoạ solong soan Samaria kụ něhabarě sisire paị sene mạanun Datu Mananalamatě e kụ sengnikědon Duata. 6 Ene manga taumata e nakaringihě siFilipus měběbisara ringangu i sire nakasilọ e mangatanda-tanda makạdalinaụ kinoạ e, ute malawọ bọu i sireměmpěsěsěmpị u apan niwerang Filipus. 7 Batụ u kalawọuapan taumata kinasakeěngu setang e, seng nempěsěbangapidu kạpahunsikine. Taumata peosě dingangu kempalěe malaing lawọ niapakaule. 8 Tangu apang taumata susoan Samaria e měngkate apa maraluasě tạ sihinge.9 Su soa ene e piạ sěngkatau ese arenge i Simon, kụi sie seng apa riọ nararěnnạ nakakoạ tau Samaria erimalinaụ u wawalikụ mata ikěkoạ e. I sie naulị si sireu i sie kai taumata wotonge. 10 Tangu kěbị taumata susoa ene wọu pa kụ běhị u kawanua e bọu kasanakenge sarang karangetange měngkai měmpěsěsěmpị si sie.

RAROLOHANG 8.11–21 358

"Tau ini e kai katatoghasu Ruata kụ meleng alingkai'Katatoghesě Masěllahe' ene," angkuěng i sire. 11 Sengmarěngụ-děngụ i sie měměmoghe taumata ringanguwawalikụ matane, hakịu i sire měngkai apạe mararingihěsi sie. 12 Kai arawe i Filipus e mělěhabarě si sire Injilěmạanun kereapa Mawu Ruata sarung měparenta keresěngkatau ratu, ringangu, mạanun Yesus Kristus, DatuMěnanalamatě e. Tangu i sire e němpangimangu habarěiwěběken Filipus, kụ i sire nakisahanị e bae ese arau laiwawine. 13 I Simon sěsane malaing nangimang. Kuteusarangke nisahani, i sie měngkatewe mole si Filipus.Kalawọu manga tanda makạdalinaụ kụ apang nariadi e,nakalaherangkewe si Simong e. 14Manga rarolohangsu Yerusalem nakaringihě e kalawọu tau Samaria eseng něnarimạ u hengetang u Mawu. Ualingu eneute, i sire něndolohen Petrus děduan Yohanes solongtampạ ene. 15 Ene i Petrus děduan Yohanes nawunạ e,i sire někaliomanengken tau Samaria ene tadeạu i siremakahombang Rohkě u Ruata e, 16 batụu Rohkě u Ruata ewědang ta riměděnta si sire sarang sěngkatau; i sire wuhụe nisahani su ralungu areng i Yesus Kristus samatang.17Mase i Petrus děduan Yohanes nanělliden liman děduasu tau Samaria e, kụ i sire nakatarimạ e Rohkě u Ruatae. 18 I Simon nakasahidi u kawe ualingu pěnanělliduliman manga rarolohange si sire, hakịu Rohkě u Ruata enatěntung si sire ene. Ualingu ene i Simon nangěntudendoitě si Petrus děduan Yohanes, 19mase něbera, "Onggọ elai kawasa ene, tadeạu kamageng limaku e itělidě si sai-saitangu i sie sarung manarimạ u Rohkě u Ruata." 20Arawei Petrus e simimbang, "Mawinasa i kau sěngkawinasaringangu roitu! Ka hokang u gaghěllị u Mawu Ruata e kaikawaehang u roitě? 21 I kau e tawe buạ u makatole suralungu pěmamunarang kami e, watụ u naungu e tawe

RAROLOHANG 8.22–32 359

katulide su Mawu Ruata. 22 Batụ u ene pamalangkongkapulunu ralakisě e, kụ pěkaliomanengko su Mawu tadeạui Sie mangampungbe něnnanu ralakisě e! 23U iạ kaimasingkạ u i kau e napene u sasasingking dingangu nakoạěllangu kararalakisě e." 24Mase i Simon něberạ e si Petrusděduan Yohanes, "Tulungko kaliomanengen dua su Mawu,tadeạu taweu sarang sěmpědi wọu manga wawerandua e, humombang si siạ." 25 Sarangke i sire wọutenněsahidi ringangu němpěhabaru hengetangu Mawue, tangu i Petrus děduan Yohanes něsule kapia solongYerusalem. Kụ suraralengang tangu i sire mělěhabaruInjilě ene su apan soa su Samaria. 26 Ene kai piạ sěngkataumalạekat'u Mawu e něhengetang si Filipus, "Hotedepěbuạko! Kakoạko solong sěmběkan muhě, pěbatụkorarěsungang bọu Yerusalem solong Gasa." Daleng enekai mahali rumalěngange. 27 Tangu i Filipus měngkatewenědariahi rimaleng. Tempo ene piạko sěngkatau wěbatonistanang E opia kạdalenge mapule solong banuane. Tauene ute kai sěngkatau wěbato marange mananahimatapa kụ darotong u tau wawine i Kandake, ratun E opia.Tau ene seng nakoạ solong Yerusalem měkaliomaneng suMawu Ruata, kụ ini e seng kạkapule e ringangu karetane.Kạkaiange su ralungu sasakeěnge i sie kạbasane Bukě uNabi i Yesaya. 28 (8:27) 29 Rohkě u Ruata e něhengetangsi Filipus, "Dakọko pětěngkaraning kareta ene." 30 Tangui Filipus tamaị e nětěngkaraning kareta e, bọu e i sienakaringihě tau ene měběbasa bukě u Yesaya. I Filipusnakiwalo si sie, "I Tuang makạěnna wue iwěbasang Tuange?" 31 Tau ene simimbang, "Makaěnnawe kereapa iạ ekereu taweu manulada si siạ?" Mase i sie němaringangkesi Filipus simake kareta kụ naiangke sěngkakaiangdingange. 32 Kai ini e manga ayetě běbasaěnge ene, "I siekai měsulungu domba niahạ mědeạu potokang, kere anạ

RAROLOHANG 8.33–9.2 360

u domba kụ tawe lumaěmbe pěnggun ngang dukụ e,kerene i Sie tawe bisarane baewe sarang manga sěmpědie. 33 I Sie lěheghesang dingangu lěakaleng. Singongon'Enisawụ bọu wowon dunia e hakịu taweu sarang sěngkataumakapěběkeng manga hiten'E." 34 Běbaton E opia eneněberạ e si Filipus, "Kěnangko paulị si siạ, kai i sai tanguipěpaulị u nabi ini e? I sie sěsane ngae arau kai taumatawaline?" 35 Tangu i Filipus e malaing nanětạ něbisara; isie měpěpake u manga ayetě ene nikoạ panětakenguměhabaru Injilě měběběkeng Yesus su wěbato marangeene. 36 Kạpahundalenge, i sire nahumpạen tampạ sěmbaụkụ sene kai piạ ake. Běbato ene něberạe, "Ene pai piạ ake!Kụ kai apạ e lai sungkalene měnahani si siạ?" 37 [I Filipusněbera, "Kereu i Tuang mambeng mangimang dingangukaguwạu naung, ute i Tuang botonge sahaniang." "Iạmangimang u i Yesus Kristus e kai Ahus'u Ruata," angkuěngu wěbaton E opia ene.] 38Mase i sie napěngědungkekaretane; kụ i rědua, i Filipus dingangu wěbato ene limintụe nědeạ dalungu ake e kụ i Filipus něnahani si sie. 39 Piạ e irědua nasěpụ bọu ake, tangu Rohkě u Ruata e sěngkianunamuạ i sie napakaghěngging bọu ene. Tangu wěbato wọuE opia semben tawe saụ nakasilo si sie. Dingangu raluasěe wěbato ene naněpaseng daralenge. 40 Běgawen nạungi Filipusě e kai seng ene su Asdod. Kụ i sie naněpasengdaralenge, i sie mělěhabar'u Injilě mạanun Mawu Yesus sukaguwạu soa sarạeweng i sie nahumpạ su Kaisarea.

9 1 Kuteu i Saulus měngkate sěn niạ wěbalěbidangumapulu měmate manga murit'u Mawu Yesus. I sie

nakoạ solong anung imang mawantugě, 2 kụ mědorongsurat'u kawasa makoạ solong anung měngangahạ ujamạat'u tau Yahudi su Damsyik, tadeạu kereu piạ ukaěbakeng e apan mạngimang Mawu Yesus paị sene, isie makapěname si sire bọu e makapěbawa si sire solong

RAROLOHANG 9.3–15 361

Yerusalem. 3 Ene kạdalenge solong Damsyik, kụ sarạengmasandigu soa ene, sěngkianu piạ e tualagě bọu langịsimarang něliwung si Saulus. 4 I sie naěnsạ e su ěntananakaringihě ngihě měběbera si sie, "Saulus, Saulus! Unụei kau mě ngkaị Siạ?" 5 "Kai i sai i Kau, Tuang?" angkuěngi Saulus. Tingihě ene simimbangu, "Seng Iạ e i Yesus,tě ngkaitangu. 6 Kai ini e pěbangungke ringangu suě e susoa. Kụ sene sarung ipaulị si kau apa hinong koatengu."7 Taumata apan mole ringangi Saulus himěkosě hakịuněngkarěmmasě; ualingu i sire nakaringihěbe piạ ngihěene, kai tawe nakasilo taumata sarang sěngkatau. 8Mase iSaulus dimarisị kụ namekesě matane, kaiso matane sengtawe makasasilo apa. Kụ i sire měngkatewe něngumbelelimane kụ něnata si sie sumuě su Damsyik. 9 Těllu ěllokarěngụ e i sie tawe makasasilo, dingangu karěngụ u enei sie tawe kumakaěng dingangu tawe měnganginung.10 Su Damsyik kai piạ sěngkatau murit'u Mawu Yesusarenge i Ananias. Su ralungu papasilo sěnsule, Mawu eněhengetang si sie. Angkuěng e, "Ananias!" I Ananiassimimbang, "Iạ, Mawu." 11 Ene Mawu e něhengetang,"Pěbuạ e pakalighạ. Dakọe kakoạ solong baleng Yudas suRaleng Matulidě. Pakiwaloko sene tau arenge i Saulusbọu soan Tarsus. Tau ene kapěkěkaliomanenge, 12 kụsu ralungu papasilo sěmbaụ tangu i sie nakasilo tauese sěngkatau arenge i Ananias, diměnta su anune, kụnaněllidu limane su wowong pusige tadeạu i sie saụbemakasilo kapia." 13 I Ananias simimbang, "Mawu, iạ sengnakaringihě, malawọ taumata mạhumbisaran tau ini,něngalembọ e su halě u pětata ngkaị kụ seng nịkakoạ esu kawanuan'U su Yerusalem. 14 Kụ orasě ini e i sie sengdiměnta sini niapakawalan manga imang těmbonangeipěněname kěbị apang měmpěkěkaliomaneng si Kau e."15Arawe Mawu e něhengetang si Ananias, "Měngkate

RAROLOHANG 9.16–25 362

tamai! Batụ u Iạ e seng němile si sie mědeạu mětangkiangsi Siạ, tadeạu i sie měhabar'u Iạ su manga kawanuawaline kụ ta nasowa su agamang Yahudi ringangu sumanga mararatu ringangkewen su manga kawanuanIsrael. 16Dingangu Iạ sěsaku sarung mapakasilo si siekalawọu sunsara kụ hinong ipětatahange suwụ u areng-Kue." 17 Tangu i Ananias e měngkatewe natamai solongbale ene kụ naněllidu limane su pusig'i Saulus. "Saulus,"angkuěng i Ananias, "Mawu Yesus kụ nikasilonu su wěntandaleng kụ piạ i kau kạdamahine, kụ kai i Sie něngoro sisiạ apạděnta tadeạu i kau saụbe lai makasilo ringangukalohoěngu Rohkě u Ruata e." 18 Su tempo ene lai piạkoapa kere onạ u kinạ natontong bọu matan Saulus kụ isie nakasilo kapia. Tangu i sie něbangungke, kụ bọu enenakisahani. 19 Kụ bọuten kimaěnge, i sie natoghasě kapia.I Saulus nětanạ su Damsyik dingangu manga murit'uMawu Yesus diọ manga pira ěllo. 20 I sie seng dingangutamai nakoạ solong manga waleng pěkakaliomanengangkụ nanětạe mělěhabar'i Yesus e kai Ahus'u Ruata. 21 Kěbịtaumata e němpědalinaụ nakaringihě si Saulus. I sireněmpěbera, "Balinewe i sie nạung su Yerusalem sengněmate kěbị taumata mạngimang su Mawu Yesus? I sieriměnta sini mahuneu kawe nạung měname dinganguměbawa si sire solong anun manga imang těmbonange!"22 Kai i Saulus e kakạděngụ e sauneng kakạtoghasetěn rone e. Manga apạ e nakoạ sasahidi ilěhabaremạanun Yesus mambeng mạnoghasě u i Yesus kai RatuMěnanalamatě, hakịeweng tau Yahudi su Damsyikě eseng tawe u rumarendehě. 23Naliụ e manga pira ěllokarěngụ e, tau Yahudi e sěngkanaung měmate si Saulus.24 Kaiso karaking sire kai kinasingkatenge. Ěllo hěbi isire měngěngampalě su pasěllangeng u soa mětě nggạměmate si sie. 25Arawe su sěhěbi e manga murit'i Saulus

RAROLOHANG 9.26–36 363

němpangalạ si sie, kụ něnguluh'i sie su ralungu hiangniapaliu wọu wowom bakudu soa. 26 I Saulus nakoạsolong Yerusalem, kụ paị sene i sie nětěngkatakidědingangu manga murit'i Yesus. Kaiso i sire kai mạtakụ isie, batụu i sire tawe mangimang si sie, i sie měnsangbekahěnga-hěngang nakoạ murit'u Mawu Yesus. 27 Bọuene i Barnabas diměnta su anune, kụ nagěntud'i siesolong anun manga rarolohang. I Barnabas něběke sisire kakakoạ i Saulus nakasilo Mawu e su raralengangdingangu kereapa kakakoạ u Mawu e něbisaran sie. IBarnabas malaing měběběkeng kawahaning naung'iSaulus mạněn ro su Damsyik su ralungu areng'i Yesus.28Ualingu ene tangu i Saulus nětanạ dingangi sire, kụměněnasě dingangu tawe takụ e su kaguwạu Yerusalemdingangu arengu Mawu. 29 I sie měběbisara ringangumědědarendehě lai ringangu tau Yahudi měběberanYunani, kaiso i sire mělěhingidu měmate si sie. 30 Piạ etaumata mangimang baline e masingkạ u halě ene, i sirenanondang Saulus solong Kaisarea, buhue něndoloh'i siesolong Tarsus. 31 Tangu jamaatě su kaguwạu Yudea, Galilearingangu Samaria něngkalenehě. Ualingken tulumanguRohkě u Ruata, dingangu katatakụ su Mawu e, mangajamaatě e nahun nambang katoghase ringangu kalawọe.32 I Petrus e lụluhu mětě wo apan jamạatě. Piạ sahělloi sie ně wo ralohon jamạatě apang měmpětětanạ suLida. 33 Sene i sie něsombangken sěngkatau ese arenge iEneas, badange nipatene kụ seng tamakawangung bọuta kilange su ralungu ualu taung karěngụ e. 34 I Petrusněbera si Eneas, "Eneas, i Yesus Kristus mapakapiangkau. Pěbangungke kụ komole raralokaěngu." Su tempoene lai i Eneas něbangung. 35 Pa kụ tumanạ u Lidaringangu Saron nakasilo si Eneas, kụ bọu ene i sire kěbị enangimang su Mawu. 36 Su Yope nạung kai piạ sěngkatau

RAROLOHANG 9.37–10.2 364

wawine arenge i Tabita. I sie mạngimang si Yesus. (Arengesu weran Yunani e kai i Dorkas, mangalene rusa.) I siemakěhagě měkoạ mapia ringangu mětulungu taumatamasusa. 37 Su tempo ene i sie kai masakị kụ bọu ene nate.Sarạeng maiete nịdarenọ e, masene nipěllọ su huangesu wowone. 38 Yope tawe tumanịu marau wọu Lida. Kụsu tempon manga murit'i Yesus su Yope e nakaringihě u iPetrus e kai ene su Lida, ute i sire něndolohu ruang katauu nakoạ solong anun Petrus pělěhabaru tatanata kere ini,"Lighạko ramahi kụ aị dararěna." 39 I Petrus měngkateweněbawalikěkasě něbangung kụ mole si sire. Nasongọ esene, i sire niwawa solong kamarě su wowone. Kěbị apangbalu sene němpěliwungke si Petrus kạpahungkiạ e apidunapasilon manga pakeang dingangu lahaweng nighepe iDorkasě baug'i sire su tempon i sie reng biahě. 40 I Petrusněngoro si sire nipasěbang kěbị, kụ i sie němulangengbọu e někaliomaneng. Bọu ene i sie matěngọe maieDorkas kụ něbera, "Tabita, pěbangungke!" Tangu iDorkas němekese matane, kuteu nakasilọ e si Petrus i siekimaiangke. 41 Bọu e i Petrus něngumpaede limane kụnětulung i sie niapararisị. Mase i Petrus někuị e taumatamạngimang sene e sěngkakui ringangu manga wawinewalu e, kụ nanarakang i Dorkas kụ seng něbiahě e si siree. 42Habarě ini e kinasingkateng napěpidě su kaguwạusoan Yope, hakịu malawọ taumata mạngimang su MawuYesus Datu Mananalamat'i sire. 43 I Petrus nětanạ lai senemanga pira ěllo su Yope su anun Simon, i anu tahasamepising binatang.

10 1 Su Kaisarea tangu piạ sěngkatau ese arengei Kornelius. I sie kai sěngkatau kapiteng'u

"Wuntuang'u Italia". 2 I sie mạtakụ u Mawu Ruata,ringangu kěbị anạ u sěngkataune e malaagama ringangumasa a su Mawu Ruata. I sie masau mětulung'u

RAROLOHANG 10.3–15 365

tau Yahudi masasusa e, ringangu i sie makěhagěměkaliomaneng su Ruata. 3 Piạ sahěllo, mangạ e pukulětatěllu ěllo i sie nakasilo malahe su ralung'u sěmbaụpapasilo, sěngkatau malạekat'u Mawu Ruata e riměntaměkěkui si sie, "Kornelius!" 4 I Kornelius němandạ emataedě su malạekatě e ringangu mangkewen natakụtakụ kụ něbera, "Kai piạ apa Tuang?" Malạekatě esimimbang, "Kakaliomanengu ringangu kapian naunguseng nitarimạ u Mawu Ruata e ringangu Mawu Ruata emětahěndung si kau. 5 Kụ pěndolohen taumata solongYope pěkui si Simong isěsěba mahatedě si SimonPetrus. 6 I sie kai makịkawale su waleng sěngkatauměnaname pising kalu arenge i Simon kụ mětětanạ suwiwihu apeng." 7 Kụ sarangke malạekatě měběbisarangKornelius e napalusě, i Kornelius e někuị e ruang kataumětatangkiang bale ene ringangu sěngkatau sordadowọu manga lukade tau maagimatě. 8 I Kornelius něběke sisire apang kụ seng nariadi wọu e něndoloh'i sire solongYope. 9 Sěngkariọěllone, těntalang i sire kạpahundalengekụ masandigen Yope, i Petrus e kai rimangeng su waleměkaliomaneng. 10Mase i sie nikalunusang marasai kụmapulụ e kumaěng. Ene těntalangke i sire kapěměllọengkaěng, i sie nakahombangke papasilo. 11 I sie nakasilolangị natope ringangu piạ apa měsulungu hekạ mawěnahěnauluhě solong dunia mạbawi ng su wukune ěpạ.12 Su ralunge piạ lohone haghing binatang laede ěpạ,haghing binatang lụhomang dingangu manụ u kinoaěngmaghaghaěng. 13Mase piạ e ngihě něbera si sie,"Petrus, pěbangungko! Pěmotọe ringangu wọu enekinạ!" 14 I Petrus simimbang, "Tala wue, Mawu! Iạe wědang tawe kiměkaěng manga apa kụ pělli araukotorě." 15 Kaiso ngihě ene něberạete kapia si sie,"Apang kụ seng nilahe u Mawu e wotonge rotongang,

RAROLOHANG 10.16–26 366

ute abe pangiraling u ene kawe pělli." 16 Papasilo eneseng někakuwalị sarang katěllun sulene, bọu ene hekạene nawatungke solong sorga. 17 I Petrus niwimbongeměngěngěnna kaia mangalene papasilo ene. Těntalang iPetrus kạpangěnnane, taumata apang niroloh'i Korneliusapědědeạ balen Simon, kuteu i sire seng ene sutěngontukadě. 18Mase i sire němpěkuị e taumata ringangunakiwalo, "Apa sini e piạ sake mětětanạ, kụ arenge i SimonPetrus?" 19 Kuteu i Petrus manga wědang mětě něnnamakakasingkạ u mangalene papasilo ene, tangu Rohkěu Ruata e něhengetang si sie, "Ei Petrus, kai piạ těllungkatau kapědědeạ e si kau. 20Hotede lighạko tanae lintụsolong bawa ringangu kumbahang gumoě tumole si sire,u kai Iạ dimoloh'i sire." 21 Tangu i Petrus limintụ e kụněbera si sire, "Seng iạ ini e rědeakeng i kamene. I kamenekai ruměnta měkapura?" 22 I sire simimbang, "KapitengKornelius e rimoloh'i kami e niaparamahi. I sie kaitaumata mapia, ringangu mạtakụ u Mawu Ruata, ringangulěadatengu pa kụ tau Yahudi. MalạekatuMawu sěngkatauněndoloh'i sie, měměmatuhung i Tuang apạděnta suwalene, watụ u makoạ kere sasimbahě kakaliomanenge, i sie apạdaringihě apang kụ sarung i werang Tuangsi sie." 23 Tangu i Petrus něhaěngke si sire niapasuěmědeạu pětanạ sene. Sěngkariọěllone i Petrus něbangungkụ dimaleng sěngkaraleng dingang i sire. Pirang kataumanga anạ u sěmbaụ mạngimang bọu Yope e malaingmole ringange. 24 Su sěngkariọěllone i sire e nahumpạen

Kaisarea. Sene i sire seng lěampaleng i Kornelius dingangumanga anạ u sěngkataune ringangu lai manga hapị ekapapiaěng e apangkeweng nighausange. 25 Piạ i Petrusnahumpạ e, tangu i Kornelius tamaị e naněnsomahě si siekụ nětumpěkuhě su těngone. 26Arawe i Petrus e nětulungi sie niapararisị, kụ bọu ene něbera, "Pěbangungke!

RAROLOHANG 10.27–36 367

Iạ sěsaku e malaing taumata." 27 Ene kapěběbisaraneringang i Kornelius, i Petrus simuě solong dalunguwale. Sene i sie nakasilọe taumata lawọ kạtatampung.28 Bọu ene i sie něberạe si sire, "I kamene hala e sengmasingkạ u tau Yahudi isěsěding u agamane mě woringangu mědalahapị u taumata wọu kawanua waline.Kai Ruata e seng bọu nělahe si siạ u iạ tawe wotongemanoke si sai-sai u i sie kai ralakisě arau ipětětělling.29 Kai ualingu ene hakịu piạ i Tuang měgěgausě tadeạuiạ duměnta, iạ e tawe kụdirine ruměnta. Kụ ini e iạ kaimapulu masingkạ u kawe unụe i Tuang měgěgausěbe sisiạ duměnta." 30 I Kornelius simimbang, "Těllu ěllo naliu,mangawe orasě kere ini, iạ e kapěkěkaliomanenge suwale pukulě tatěllu wawěllo e. Sěngkianụ e piạ sěngkatauese dụdarisị su těngoku. 31 Pakeangu tau ene měngkateapa kụkerong. I sie něbera, 'Kornelius! Mawu e sengdimaringihě kakaliomanengu ringangu mětětahěndungkapian naungu. 32 Kụ pěndolohěkon tau Yope pěkuitau arenge i Simon Petrus. I sie kai mětětanạ su anunsěngkatau tahapěname pising binatang arenge i Simon;balene su wiwihu apeng.' 33 Kai ualingu ene hakịu iạ lighạněndolohu taumata e tamai pěkui si Tuang. Tangu i Tuange mang maloahě naunge mědeạu makaramahi. Kụ ini ei kami kěbị mětampung sini su těngon Duata mědeạumědaringihě parentan Mawu e ipakịulị i Tuang si kami e."34Mase i Petrus něbera, "Ini e mang kahěnga-hěngangnakaěnna u Mawu Ruata e mang tawe měmamamileghahịu taumata e. 35 I saing kụ matakụ u Ruata e ringanguměkěkoạbe katulidě e, taumata ene itarimạ u Mawu, taweměmamanda u i sie kai tau apa. 36Manga anạ u sěmbaụsengmasingkạ u lohong hengetang ipěpaulị u Mawu Ruatasu tau Israel. Habarě ene ute kai mạulị u Injilě mạanunpědarame wọu i Yesus Kristus e Mawun pa kụ umatě

RAROLOHANG 10.37–47 368

e. 37 I kamene e masingkạ u apa nariadi su kạguwạ uYudea, nanětạ bọu Galilea samurin pěsasahani iwěbohangi Yohanes. 38 I kamene seng masingkạ u Mawu Ruata eseng němile si Yesus tau Nazaret dingangu něngonggọuRohkě u Ruata e ringangu kawasa. I kamene malaingmasingkạ u i Yesus e mạměpidě banua měkěkoạ mapia;i Sie mạpakapian pa kụ taumata apang pěkěkawasaěngu setang, u Ruata e kawe mạněntanudě si Sie. 39 Seng ikami ini e taumata nakasilo hala pa kụ apang kěkoatengsu wanuan tau Yahudi ringangu su Yerusalem. Kai maningkerene, mang i sire e něnguruisě dingangu němate si Sie.40Arawe su ěllo katěllune Ruata e napěbiah'i Sie kapia wọupapaten'E ringangu něnode i Sie su taumata; 41 balinewesu kěbị taumata, kai kětạbeng si kami kụ seng nipilenDuata kalimona nakoạ měsasahidine: I kami e kụkaěngdingangu mạnginung dingang'E sarangkeng i Sie nipěbiahěkapia wọu papate. 42 Kụ i Sie něngoro si kami pělěhabaruInjilě e su taumata ringangu pěngěngonggọu sasahidi ui Sie ilěhengke u Mawu Ruata e makoạ měnggaghutawaugu taumata wiahě dingangu nate. 43 Pa kụ nabi eměsěsahidi mạanun Sie. I sire měběbera u pa kụ taumataapang mạngimang su Mawu Yesus, sarung ampungangdosane kahiang kawasa wọu i Yesus." 44 Těntalang iPetrus deng kapěběbisarane, Rohkě u Ruata e natěntungkụ někaradiahang su pa kụ taumata apan nakaringihěhabarě ene. 45 Taumatan Yahudi apang mạngimang siYesus dingangu tụtole si Petrus bọu Yope, kěbị e rụdalinaụu makạsilo Mawu Ruata e malaing napakatěntungu Rohkě'E si sire waline tau Yahudi e. 46 Batụ u i siremakạdingihewe si sire měmpěběberang haghing beraringangu měmpědědalọ e kasěllah'u Ruata. Mase i Petrusněbera, 47 "Kakěllạ e, i sire ini e seng nakahombang Rohkěu Ruata e měsulungu i kite. Kụ delaing piạ u makasahaghe

RAROLOHANG 10.48–11.12 369

si sire sahaniang u ake e?" 48 Tangu i Petrus nangoro sisire pakịsahani su areng i Yesus Kristus. Bọu ene i sireměgěgausě tadeạu i Petrus pětětanạ dingang i sire mangapira ěllo karěngụe.

11 1Manga rarolohang dingangu taumata mạngimangsu kaguwạu Yudea e nakaringihě u taumata

apan baline su agamang Yahudi e malaing makạtarimạu hengetangu Mawu e. 2 Ene piạ i Petrus nakoạ solongYerusalem, tau Yahudi apang mạngimang e nanongkeangsi Petrus. 3 I sire něbera, "Kawe unụe i kau nakoạbesolong baleng sire ta nịsasunatě? O kawe lai kimaěngsěngkakaěng dingang i sire!" 4Ualingu ene i Petrusněnualagě si sire, kěbịewe apan seng nariadi si sire,nanětạ bọu panětakenge. I Petrus něbera, 5 "Iạ e kaikapěkěkaliomanenge su soan Yope, kuteu iạ e nakasilokosěmbaụ papasilo. Iạ e nakasilo piạ apa kere hekạmawěnahě nae nauluhě bọu langị, mạbawi ng suwukune ěpạ, bọu e naědung su sěmběkaku. 6 Piạ iạ ekạpěkakěllane solong dalunge iạ nakasilo manga binatanglaede ěpạ, manga binatang dulu, manga binatang tụtondo,dingangu manga manụ u kinoaěng maghaghaěng. 7Maseiạ nakaringihě piạ ngihě něbera si siạ, 'PěbangungkoPetrus! Pěmotọ e kụ kinạ e!' 8 Kai iạ e simimbang, 'TalaMawu! Haeng badangku iạ e tawe měndarotong biahě kụipěpěpělli e ringangu malamuhụ e.' 9Arawe ngihě enesaụewe nělun ngihě bọu langị, 'Apang kụ seng niwerangMawu Ruata e tawe ipětatělling ute, kumbahang bueiwerang kamene u pělli.' 10 Iạ mambeng nakasilo halě enesarang katěllun sulene, kụ pěngěnsueěnge tangu kěbị enasapuạ kapia solong sorga. 11Něsarětạ u su tempo enelai i sire těllu wọu Kaisarea, kụ nirolohě solong anuku,nasongọ e su wale pětětanakengku. 12Mase Rohkě uRuata e něndoloh'u iạ apạdaleng dingang i sire ringangu

RAROLOHANG 11.13–20 370

tawe goě e. I sire ěnnung anạ u sěngkatau ini e malaingmole ringangku solong Kaisarea, kụ i kami kěbị e nasuě su

ralungu waleng Kornelius. 13 Bọu e i Korneliusě e něběke sikami kereapa i sie nakasilo malạekatě sěngkatau rụdarisịsu walene ringangu něbera, 'Pěndolohěkon taumatasolong Yope pěkuiko sěngkatau ese arenge i SimonPetrus. 14 I sie sarung maulị si kau hengetang kụ sarungmakasalamatě si kau ringangu kěbị dalohon balenu.' 15 Kụsu tempong iạ nanětạ něbera kerene," angkuěng i Petruskapěněpaseng běkene, "Rohkě u Ruata e natěntung si sirekereewe nạung nariadi si kite su tětạ e kalamona. 16Maseiạ e nakatahěndung, Mawu e nạung bọu něhengetang, 'iYohanesě e nạung něnahani ringangu ake, arawe i kamenesarung sahaniang dingangu Rohkě u Ruata e.' 17 Kụ nalaheu Mawu Ruata e malaing měgěgěllị lai su taumata walinesu agamang Yahudi e, gaghěllị měsulungu ighěgěllị e sikite su tempong i kite nangimang su Mawu Yesus Kristus.Ualingu ene, tawe masowa su akalě iạ kawe měsědingMawu Ruata e!" 18 Sarạeng nakaringihě ene tangu i siresembeng tawe lai rimendehě. Kụ bọu ene, i sire nědalọe Mawu Ruata. I sire něbera, "Kamageng kerene, i sirewaline taumatan Yahudi e malaing nighěllirangu loahekahian Duata e tadeạu pětobatě bọu kalawọu rosanekụ makateěng pěbawiahě tutune." 19 Sarạeng i Stefanusnịpapate, taumata mạngimang su Mawu Yesus e nanětạe sěsahusuang, hakịu i sire nasawuhě su apan tampạ.Piạ u nahuntalang solong Fenisia, piạko lai nahumpạu Siprus dingangu An okia. I sire měmpělěhabaruhengetangu Mawu tumbạeng su taumatan Yahudisamatang. 20 Kụ bọu taloarang taumata mangimang enewọu Siprus dingangu Kirene, piạbe lai taumata apangněngkakoạ solong An okia kụ měmpělěhabaru Injilěmạanun Yesus e su apan taumata kụ baline su agamang

RAROLOHANG 11.21–30 371

Yahudi e lai. 21 Kawasang Mawu e, ene si sire hakịu kaimalawọ taumata němpangimang dingangu měnarakanguwatangeng i sire su Mawu. 22Manga wěke mạanun halětamai ini e kinaringihě lai su jamaatě su Yerusalem. Tangui sire něndolohen Barnabas solong An okia. 23 Kụ sarạengi Barnabas nahumpạ sene, ringangu nakasilo kereapaMawu Ruata e něngalamatě si sire ene, i sie měngkateapa nikahaluaseng. Bọu ene i sie nědorong tadeạu i sirekahěnga-hěngang masa a ringangu kạguwạ u naung suMawu. 24 I Barnabas ini e kai taumata naunge mapiaringangu piněkawasaěng u Rohkě u Ruata tapengu laimạngimang masěgadě su Mawu hakịu malawọ taumatatụtole Mawu. 25 Bọu ene i Barnabas nakoạ solong Tarsusmědědeạ si Saulus. 26 Sarạeng něsombang i Saulus,i sie němaringang i Saulus nakoạ solong An okia kụsěntaung nalung i sire měmpětětampung dingangujamaatě sene apidu kạpaněn rone taumata lawọ. Sengsu An okia ene taumata apang mạngimang su MawuYesus e kakalimonaěng e nisěbạ taumatan Sahani. 27 Sutempo ene piạ manga nabi pirang katau diměnta wọuYerusalem solong An okia. 28Wọu taloaran sire ute piạsěngkatau arenge i Agabus. Ualingu kakanoạ u Rohkě uRuata e i sie měněněbalě u su kaguwạu dunia e sarungkahombangengu tempong karalunusě masaria. (Kụ halěene mambeng lai mariadi su tempong pěpaparentangKaisar Klaudius.) 29 Tangu kěbị apan tumatole si Yesuse sěngkanaung měndingọ u tatongka su manga anạ usěmbaụ kụ mětětanạ su Yudea; sěngkatau-sěngkataue něndingọ tuhụewe kaumalenge. 30 Pěkakakire enemalaing kinoạ, kụ bọu ene i Barnabas děduan Saulusnirolohě pinanonda tatongka (roitě) ene su mangatěmbonangu jamaatě.

RAROLOHANG 12.1–10 372

12 1Mangawe tempo ene lai Ratu i Herodesnanětạ mạnumbiagě dalohon jamaatě. 2Ualingu

parentane, tangu i Yakobus tuhang i Yohanes pinakipatengpeda. 3 Ene i Herodes nakasilọ e lulune kai nětatahinosu naungu tau Yahudi, tangu i sie malaing někoạ laiměsulungu ene; i sie něndolohu taumata piněnamelai si Petrus. Halě ene nariadi su tempong Hari Basarěu Borotě Tawe Kabọ e, 4 sarạeng bọu pinakisame, iPetrus nitaho su ralungu tahungkụ. Sordado ěpạ ukamonaěng pětahạ ěpạ u katau niapěndiagạ si Petrussene. Naliụeng ěllon Paskah e, buhụ e i Herodes něhukungi Petrus su těngon lawọ. 5 Kụ i Petrus tangú kạtatahangsu tahungkụ, kai arawe ralohon jamaatě e měngkateměkěkaliomaneng dingangu kạguwạu naung i sire suMawu e waug'i Petrus. 6 Su sěhěbi kalamonan Herodessarung mapětěngon Petrus su taumata lawọ e, i Petrusmětě kị kạpapěgong u wawěntung darua mạtataloara susordado měndariagạ e ruang katau. Su tukadu tahungkụ,manga měndalukadě baline e malaing kạpělělukade sutahungkụ. 7 Ene malạekatě e sěngkianụ e rimarisị sene,kụ piạ e tualagě siměnnang su ralungu tahungkụ e.Malạekatě e měngkatewe něngangiọ si Petrus sarangkewei sie něbangung. Bọu ene malạekatě e něberạe, "Ei lighạkopěbangung!" Su tempo ene lai sěngkianụ e nanawo hanteuase wọu liman Petrus. 8 Bọu e malạekatě e něbera,"Luheko pakeangu ringangu ikịko taling sapatunu." Tangui Petrus e měngkatewe něluheng pakeange ringanguněngikị taling sapatune. Bọu ene malạekatě e saụeweněbera, "Pěkakingkaengken kakingkaengu kụ tole si siạ."9 Tangu i Petrus mole malạekatě e kụ siměbang bọutahungkụ. Kaiso i Petrus e tawe nakapěndang u apạeweniapakạdiadin malạekatě e kawe kahěngang. Su naung iPetrus e ka họ e ene kai kětạeng sěmbaụ papasilo. 10 Su

RAROLOHANG 12.11–19 373

tempong i sire limiu tampạ u lukadě humotong dingangukaruane, i sire nahumpạen tukadě uase, sasěbangengsolong soa. Tukadě ene kai natope sěsane, kụ siměbangkei sire mase rimaleng bọu raleng manintạ. Sěngkělěndịumalạekatě ene naghěngging naněntang i Petrus. 11 Bọuene wuhụewe i Petrus nakahěngang u kai apa nariadi sisie, kụ něbera, "Orasě ini iạ masingkạ u Mawu e mambengkahěnga-hěngang seng něndolohu malạekat'E pělěliwiruiạ bọu kawasang Herodes dingangu wọu kěbị haghingkakanoạ u tau Yahudi e si siạ." 12 Sarạeng nakaěnnạe halěene ute, i Petrus nakoạ solong baleng Maria, i ninangi Yohanes isěsěbạ lai si Markus. Sene piạko taumatalawọ mạtatampung dingangu kapěkěkaliomanenge. 13 IPetrus měněnengkelě tukadu likude, tangu sěngkataumětatangkiang bawine arenge i Rode, himaungke nanopetukadě. 14Apidu i sie nakakirala ngih'i Petrus. Ualinguraluase, i sie měngkate ringangu masahawụ simuěkapia, tawe manga nanope tukadě e, bọu ene něhabarěsuapan taumata sene u i Petrus kai ene sulikude. 15 "Ikau kai pulu!" angkuěng i sire. Kai i Rode mang mạulị ukatěngade u mambeng kahěnga-hěngang i Petrus. Kụi sire němpěbera, "Ene kai malạekatě!" 16 Ene i Petrusmang kạpanengkele tukadě. Tangu piạ e i sire nanopetukadě, kụ nakasilọ e si Petrus, tangu i sire měngkaterimalinaụ tạ sihinge. 17 I Petrus něnidang limane tadeạui sire pakạděmmasě, mase i sie něběke e si sire sahenpěndalěsọ uMawu si sire siměbang bọu ralungu tahungkụ.Bọu e i sie něbera, "Habarěko ini si Yakobus, dingangusu manga anạ u sěmbaụ lai waline." Bọu ene i Petruskai naněntangu tampạ ene kụ nědeạ tampạ baline.18 Sěngkariọěllone malukadě e nariadịe pětatanggarạsutaloarang manga sordado mělalukadě e. I sire měngkateniwingọ u apa nariadi si Petrus e. 19Mase i Herodes

RAROLOHANG 12.20–13.3 374

něndolohu taumata apědědeạ si Petrus, kuteu i sire kaitawe nakareạ. Ene i Herodes něparenta tadeạu mangaměndariagạ ene pakịsěsui e, mase pakịpate. Bọu ene iHerodes něngaling bọu Yudea kụ nětanạ manga pira ěllosu Kaisarea. 20 I Herodes měngkate limangehě marasai sutau Tirus dingangu Sidon. Ualingu ene tangu i sire riměntasěngkapahunděnta nětěngon sie. Kahumotongange isire něnahionge si Blastus, těmbonangu měnanahimatawalen Datu i Herodes, hakịu i sie mạnumběka wọu isire. Mase i sire nětěngon Herodes, mědědorong tadeạumědame, batụu i sire katewe makạhombang kaěngbọu wanuan Herodes. 21 Piạ sahěllo kụ seng nipoěng,i Herodes něluheem pakeang'u kawawantug'e bọu enaiang su kaderang kararatuang kụ nanětạ e něpidato sutěngong kawanua. 22 Kawanuạ e kụ kapědědaringihe, uteněmpěmansage, "Ini e kai ngihu ruata, walinewe ngihutaumata!" 23 Su tempo ene lai malạekatu Mawu e namerusi Herodes, batụu i sie tawe měngangadatě Mawu Ruata.I Herodesě e nipakikinạ su ulidě bọu ene nate. 24 Tanguhengetang u Mawu e mangkeng kakạsawuhe ringangukakạtoghase. 25 Sarạeng i Barnabas děduan Saulus enanguadipě halě irědua e, irědua něsule wọu Yerusalemkụ němaringang i Yohanes, Markus, kụ němpědingang.

13 1 Su ralungu jamaatě su An okia piạ manganabi ringangu manga mananěn ro ute lěnnạu:

i Barnabas, i Simeon isěsunggahị Si Maitung, i Lukiusbọu Kirene, i Měnahem kụ niapakasaria ringangu Ratu iHerodes, děduan Saulus. 2 Piạ i sire kapěkěkaliomanengesu Mawu ringangu měmpěpěpuasa, Rohkě u Ruata eněhengetang si sire, "Iạ e ghělirengkong Barnabas děduanSaulus, baugu Iạ sěsa-Ku, tadeạu i sire apěkoạ munarakụ seng Takụ ni lakehě si rědua." 3 Bọuten něpuasaringangu někaliomaneng, i sire nanělliden lima si Barnabas

RAROLOHANG 13.4–13 375

děduan Saulus, bọu e i rědua e nirolohě. 4Ualingu kaweniroloh'u Rohkě u Ruata e, tangu i Barnabas děduanSaulus něbuạ e solong Seleukia. Bọu ene i sire něbuạsolong tahanusang Siprus. 5 Sarạeng nahumpạ su Salamis,i sire němpěhabaren hengetangu Mawu Ruata e su apankanisan tau Yahudi. I YohanesMarkus emětětulung i rěduae su raralengang. 6 Kaguwạu tahanusa ene e napěpidě sisire sarang Pafos. Pai sene i sire něsombangken tau Yahudisěngkatau arenge i Bar Yesus. I sie kai tau tahatariangmakị kạ u i sie kai nabi. 7 I Sergius Paulus, guběrnurěu tahanusa ene, kai hapị mapia ringangu tahatariangene. Guběrnurě ene kai tau pande ringangu peleesa. Isie kimui si Barnabas děduan Saulus, batụu i sie mapulurumaringihě hengetang u Mawu Ruata. 8 Kai i Barnabasděduan Saulus rědokateng i Elimas tau tahatariang ene,ualingu i Elimas (u kai ene e arenge su werang Yunani)kụ mětětawakali tadeạu kumbahang sarang guběrnurěene mangimang su Mawu Yesus. 9 Kuteu i Saulus --isěsěbạ lai si Paulus -- něpapinunụen Rohkě u Ruata e kụněmandạ e mataedě su tahatariang ene, 10mase něbera,"Ei taha pěngakalě, anạ kawontogang! I kau e rokạ upa kụ munara mapapia e. Unụe i kau tawe mangědoměnggoghahě karakin Duata e mědeạu mapakasalamat'utaumata? 11 Kụ ene kakěllạe, watụ u Mawu e mangměhukung i kau e! I kau sarung mawuta, sarang tawemakasilo tualagu matangěllo e arěgan sěngkatempo." Suorasě ene lai i Elimas nakapěndang u kai piạ hiwụ maitungněnakạ matane, hakịu i sie rimaleng e měsěsasaghipomědědeạ taumata mědeạu pěnata si sie. 12 Su temponguběrnurě ene nakasilọe apa nariadi e, i sie nangimang suMawu Yesus, batụu i sie kai rimalinaụ tạ sihinge su těn romạanun Mawu e. 13 Bọu Pafos, i Paulus dingangkewelainmanga hapị e němpěmundalě solong Perga su Pampilia.

RAROLOHANG 13.14–23 376

Sene i Yohanes Markus naněntang i sire, bọu ene něsulesolong Yerusalem. 14 Bọu Perga, i sire naněpasu raraleng isire solong An okia su Pisidia, bọu ene su ěllon Sabatě isire simuě nahungkaiang su ralungu kanisa. 15 SarạengBukě i Musa ringangu Bukě u Manga Nabi e nibawasa,manga těmbonangu kanisa e něndolohu taumata pakịbalosi Paulus dingangu manga hapị e, "Manga anạ u sěmbaụ,kereu i kamene piạ manga sasasa pěsěmbaụ baug'i sire inie, ute salamatěbe měmpěhengetangu ene." 16 I Paulusměngkatewe rimarisị, kụ bọu ene něnida ringangu limane,mase něbera, "Manga anạ u sěmbaụ tau Israel ringangui kamene waline, kěbị apang sini kụ dudaringihěbe suMawu Ruata! Pěmpědaringihěko si siạ: 17Duatan Israelěe seng němile manga i upung i kite e, kụ napakasěllahuumatě ini piạ i sire nakoạ tau raghị su wanuan Misirě. Bọuene kinahiang kawasan Duata masěllahě e naněbang i sirewọu Misirě. 18 I Sie ně ngkědang u pěkakakoạ i sire sukěhu linggi e ghěnnangu ěpạ u pulo su taunge karěngụe.19Umatě pitung kawanuaěng su Kanaan nịpapukin'Emědeạu pěpapahiakengu wanua ene su tau Israel makoạtataghuaneng i sire. 20 Kěbị ene mariadi ěpạ u hasụ limampulo su taunge karěngụ e. Samurin něpapahiạ u wanuanKanaan ene, tangu Mawu Ruata něngonggọu mangamělahukung si sire. Kasamuriange kěbị mělahukungene ute kai Nabi i Samuel. 21 Bọu ene i sire nědorongsěngkatau ratu. Kụ Mawu Ruata e něngonggọ i Saul anạ iKish bọu hěnton Benyamin, mědeạu makoạ datun sirekarěngụ u ěpạ u pulo su taunge. 22 Bọuten Mawu Ruatanělohos'i sie, Duata e něhengke i Daud niapakakoạ datunsire. Kụ seng ini e nipěhengetang u Mawu Ruata e mạanunDaud, 'Iạ e seng nakahombang si Daud anạ i Isai e kaisěngkatau taumata mětětatahino su naung-Ku. Seng isie taumata sarung makawatụ kapulu-Ku.' 23 Bọu hěnton

RAROLOHANG 13.24–32 377

Daud ene tangu Mawu Ruata e napasěpụ u sěngkatauRatuMěnanalamatě kereewe sembeng nikědon'E. Kụ sengi Yesus ene e Ratu Měnanalamatě e. 24 Kalamonan i Yesusnanětạ u munaran'E, i Yohanes seng bọu němohang sutaumatan Israel tadeạu i sire měmpětobatě bọu kalawọurosan sire ringangu isahani. 25 Kụ maraning mạnguadipěmunarane, i Yohanes něbera su taumata, angkuěng:'Kai i sai tangu iạ ini e tumuhụ kasingkạ i kamene? Iạ ewalinewe Taumata lěampaleng i kamene e. PětahěndungTau ene sarung duměnta samuring iạ; kalingung mělukasapatun'E e, iạ e malaing tawe wotonge.' 26Manga anạu sěmbaụ palahěnton Abraham, dingangu kěbị taumatawaline apang sini kụ matuhụ su Mawu Ruata! Duatae seng něndohong habaru kasasalamatě ene si kite;27 batụu taumata apang mětětanạ su Yerusalem dingangumanga těmbonang i sire e tawe nakaěnna u kai sengi Sie ene e mananalamatě e. I sire tawe nakahěngangtěn ron manga nabi e kụ seng běbasaěng apang ěllongSabatě, hakịu i sire něhukung i Yesus. Kaiso ualingkewenpěkakoạ kerene tangu nakawodaịewe kaghaghanapu apanseng nitěbalu manga nabi e. 28Maningbeng i sire tawemakahombang pěsasala apạ e si Sie kụ makakahukunguhukumang papate e, kaiso i sire kawe mědědorong siPilatus tadeạu i Sie pakịpate. 29 Kụ sarạeng i sire nasueněmpěkoạ kěbị apang kạbawohe su ralungu Winohe Susi,i sire napalintụem balunangu wadang'E wọu kalu kuruisě,bọu ene nipěllọ su ralungu lěbing. 30 Kai Mawu Ruata enapěbiah'i Sie kapia wọu papate. 31 Bọu ene ghěnnangupětaha pira ěllo e i Sie měngkate rụděnta měnode uwatangeng'E su taumata apan seng bọu riměnta ringang'Ewọu Galilea solong Yerusalem. Seng i sire ene kụ orasěini e nakoạ měsasahidin Sie su manga umat'u Israel.32 Kụ orasě ini e i kami mělěhabaru Injilě ene si kamene:

RAROLOHANG 13.33–42 378

Apang kụ seng nikědo su manga i upung i kite e, 33 enetangu seng nikoạ e si kite dingangu napěbiah'i Yesus kapiawọu papate. Batụ u su ralungu bukě u Mazmur karuanepiạ kạbawohe, 'Seng i Kau e Ahusě-Ku, kụ su ěllo initangu Iạ seng makoạ i Amang'U.' 34Mawu Ruata e sengnapěbiah'i Sie kapia wọu papate. Kụ orasě ini e i Sie sengtawe lai sarung makahombang papate su ralungu kubulě.Kụ baugu halě ene, Mawu Ruata e něhengetang, 'Iạsarung měngonggọu pěkakědo susi kụ sarung ipakasěhụ,kereewe seng Takụ piněkědo si Daud.' 35 Kerene lai suralungu ayetě waline niwera u, 'I Kau e sarung tawemapakawalan Ěllang'U sa a ene mawuhụ su ralungulěbing.' 36 I Daud seng nate, kụ nilěbing sěngkalěbingdingang i upunge, samurin sie někoạ apang pakịkoạ uMawu Ruata e si sie. Maiet'i Daud malaing seng nasuenahene kěbị. 37Arawe i Yesus, kụ seng niapěbiah'u Ruatakạpia wọu papate e, kai i Yesus e tawe nasue nahene.38Ualingu ene, manga anạ u sěmbaụ, i kamene hinongmasingkạ u kai wọu anun Yesus ini e habaru kalaampungurosa e ipakịhabarě si kamene; i kamene hinong masingkạu apan taumata kụ mạngimang si Sie e, ipakaliwirě bọukalawọu rosa kụ tawe ikarědasě ualingu wọu mangatan Duata kụ ilěhabar'i Musa. 39 (13:38) 40Ualingu ene

i kamene hinong pakapapia tadeạu, kumbahang sarangmariadi si kamene apang niwerang manga nabi ini e,41 'Ta ngangko pakapia-pia, ei kamene taumata apampuluang měhinakang! I kamene e sarung měngkaherang,mase mate! U su tempo ini Iạ e kapěkěkoạ e munarakụ i kamene hala e sarung tawe měmpangimang u ene,maningbe piạ u měnualagě si kamene.' " 42 Ene piạ iPaulus děduan Barnabas naněntangu kanisa ene, i sire sukanisa e mědědorong tadeạu i sire saụ měsule kapia suěllon Sabatě tuhụ e, saụ měnualagu manga halě ene e

RAROLOHANG 13.43–51 379

pakaunsui. 43 Samurin sasěbangu taumata wọu kanisa e, iPaulus děduan Barnabas e nitoleěngu tau Yahudi malawọdingangu taumata wọu umatě baline kụ seng nasowaagamang Yahudi. Tangu manga rarolohang ene něnasa sisire e tadeạu i sire e hanesě měngumbala su kakěndag'uMawu Ruata. 44 Su ěllon Sabatě tuhụ e, marani kěbịdalohon soa e riměnta mědaringihě hengetangu Mawu.45 Kai sarạeng tau Yahudi e nakasilo taumata lawọ e, isire kai něngkapene u sasasingking. I sire mạnungkeangsi Paulus dingangu rụdendehě pa kụ apang iwěberane.46 Kai něngalembo laing kawahanine i Paulus děduanBarnabas měngkatewe měběbera mahatedě. Ungkuěngi sire, "Hengetang u Mawu e mambeng hinong ihabarěsi kamene kalimona. Kaiso ualingu i kamene kawe tawemapulu měnarimạ u ene, i kamene seng něnantu halau i kamene ta hinone měnarimạ u pěbawiahě tutuneringangu kakalě. Kụ ini e i kandua něněntang i kamenekụ měbihu bansa waline. 47U kai ini e laorong Mawue si kami; Mawu e něhengetang, 'Iạ e seng něnilakeh'ikamene e makoạ sěmbaụ tualagě baug'u kalawọutaumata wansa waline kụ baline Yahudi, tadeạu i kamenemakakarěntambeng kasasalamatě baugu pa kụ dunia.' "48 Piạ e umatě baline tau Yahudi nakaringihě ene, i sireměngkate malua-luasě, bọu e mědědalo e hengetanguMawu e. Mase taumata apan seng nịtataning Duatamědeạu makahombang pěbawiahě tutune ringangukakalě, i sire ene e nangimang. 49Hengetang u Mawu emalaing nasawuhě su pa kụ tampạ su kạguwạu wanuaene. 50Arawe manga adimalạ u soa ene ringangu mangawawine matatuhasě měngkatakụ u Mawu e tangu,sěsahowongang u taumatan Yahudi e. I sire mapạlětonpěsasitori waug'i Paulus děduan Barnabas, kụ měnokol'irědua wọu wanua ene. 51 Tangu manga rarolohang e

RAROLOHANG 13.52–14.9 380

němpanontong u awulě su laed'i rědua e su těngon siree nakoạ kere tatahěndung, bọu e nakoạ solong Ikonium.52Manga muritě su An okia e měngkate malua-luasědingangu něngkapene u Rohkě u Ruata e.

14 1 I Paulus děduan Barnabas malaingkinahombangeng u halě měsulung su Ikonium.

I rědua malaing nahunsuě su kanisan Yahudi kụněmpěbisara sěngapang botonge sene hakịu malawọ tauYahudi ringangu waline tau Yahudi němpangimang suMawu Yesus. 2Arawe tau Yahudi apan ta mangangimange měmpạnahowong suapang baline tau Yahudi, hakịumakạkaralakị naung i sire kụ mạběnsing u apanmạngimang su Mawu Yesus. 3Ualingu ene i Paulusděduan Barnabas němpětanạ marěngụ sene. Kụ měngkaikakạbahanine i sire mạhumbisarang halě u Mawu. TanguMawu e malaing mapakalahe u palahumbisaran siremạanun tatalěntụ'E tangu mambeng kahěngang; i Siemạngonggọu kawasa si sire waụgu měkoạ haghin tandaringangu haghing halě makạdalinaụ tạ sihinge. 4 Kaisoralohon soa ene měgěgulewasě sěmbaụ dingangu waline;piạbeng mạnumběka wọu tau Yahudi ringangu piạbengmạnumběka wọu manga rarolohang ene. 5 Bọu e tauYahudi ringangu těmbonang e sěnsunduang dingangutaumata waline tau Yahudi kụ manigěsạ dinganguměmpěngěntungu watu su manga rarolohang ene. 6 Kaisomanga rarolohang ene nakaěnna kakakoạ e, kụ nělingkạsolong Listra ringangu Derbe mangạ e soa su Likaoniaringangkewen banua mạngělikụ soa ene. 7 Kụ sene i rěduae malaing měmpělěhabar'u Injilě e. 8 Kuteu su Listra ekai piạ tau ese laede ruamběka e nipeose reng dokengbọu gandongang, hakịu reng ta nakạdaleng, batụu laedekawe tumanịu lome. 9 Tau ene mạiang sene rụdaringihěsi Paulus měběbisara. I Paulus nakasahidi u tau ene

RAROLOHANG 14.10–18 381

mạngimang, kụ ualingu ene tangu i sie wotonge maulewọu sakị e. Kụ i Paulus e němandạ e si sie, 10 kụ dingangungihe maihạ, i Paulus něbera, "Endai e rarisị pakatei!"

Tau ene měngkatewe rimarisị piạ linsọ e kụ bọu enerimaleng. 11 Ene Piạ e taumata lawọ e nakasilo apang kụnikoạ i Paulus, i sire měngkatewe sěngkapělun ngihě suwerang Likaonia, "Manga ruata e seng němpělintụ solongdunia e němpěbawadang u wadangu taumata." 12 Bọu enei Barnabas nisěbạ i sire si Zeus, dingangu i Paulus nisěbạ isire si Hermes, batụu kai i sie měbawerane. 13Ampuang iZeus, pangkunange su těngon soa, diměnta nangěntudumanga sapi ese dingangu manga bungang dalěgahupasěllangengu soa. I sie mapulu tumole ringangu taumatalawọ e měmpěnarakang u sasěmba su manga rarolohangene. 14 Piạ i Barnabas děduan Paulus nakaringihe kapulunsire koatengu taumata lawọ ene i rědua měngkateweněmpananingkasě pakeang i rědua e apidu kạtalangesolong anun taumata lawọ e bọu e němpěbuheang, 15 "E,kawe unụe i kamene někoạ kere ini? I kami e malaingtaumata měsulung i kamene! I kandua ene tamai sini ekai waugu měhabaru Injilě si kamene tadeạu i kameneměmpaněntangu kalawọu sabarang tawe humpạ e inie kụ duměnta solong anun Duata kụ biahě, něndiadilangị dingangu dunia ringangu laudě dingangu kěbịapan su ralunge. 16 Su tempo tamai naliu Mawu Ruata enapakawalan kalawọu taumata apang měmpěběbiahětụtole kapulun sire sěngkatau-sěngkatau. 17Arawe i Sietawe niwule nangonggọ u manga ta alan batangeng'Ekụ ualingu pěkakoạ mapia. I Sie něngonggọ u tahi wọulangị dingangu pěbawawua su musunge si kamene. ISie mạpakaěng i kamene ringangu mạpakaluasě naung ikamene." 18 Kaiso ringangkewen manga wawera tamaiene malaing bědang mawěhạ baug'i rědua e měsědingu

RAROLOHANG 14.19–27 382

taumata lawọ e měmpanarakang u sasěmba si rěduae. 19Manga pirang katau wọu taumatan Yahudi e apandiměnta su Listra wọu An okia su Pisidia ringangu wọuIkonium mamọdaị taumata lawọ e hakịu taumata lawọe měmpạnumběka wọ'i sire. I sire němpangěntunguwatu si Paulus, mase něhiudě solong likud'u soa. I siremạngiraling u i sie kai seng nate, 20 kaiso sarạeng i siepinětataliwungang u apan taumata mạngimang sene,tangu něbangungke i sie ringangu simuě kapia solongsoa. Sěngkarịěllone i sie něbuạ solon Derbe sěngkapěbuạdingang i Barnabas. 21 Su Derbe, i Paulus děduan Barnabasněhabaru Injilě e kụ malawọ taumata němpangimang suMawu Yesus. Bọu ene i sire něsule solong Listra, tuhụe solong Ikonium, mase solong An okia su Pisidia. 22 Suapan soa ene, i sire mạnoghasě naungu manga murit'iYesus dinganguměmpěněnasa si sire tadeạu pakatatanạbesu pangangimang su Mawu Yesus. "I kite e harusě masaumětatahangu sigěsạ kalimona, buhụ e i kite makapěndangkaralunsemahu Runian Duata Wuhu e," kerene kakakoạ emanga rarolohang ene měmpạněn ro su manga murit'iYesus su apan soa ene. 23Dingangu su apan jemaatě e, iPaulus děduan Barnabas něhengke měngangahạ jamaatěe. Bọu ene kahian pěkakaliomaneng dingangu pěpapuasa,i rědua e měmpanarakangken měngangahạ jamaatě e suMawu pạngimangeng i sire e. 24 Bọu ene i Paulus děduanBarnabas naněpaseng daraleng i sire lumiu wanuanPisidia dingangu sarang Pampilia. 25 Kụ bọuten i rěduaněhabaru hengetang u Mawu Ruata su Perga, i sire nakoạsolong Atalia. 26 Bọu ene i sire měsaụ měsakaeng solongAn okia. Ene e kai soa tampạ i sire kalimona nisarakangsu tatalěntụ u Mawu Ruata e, tadeạu i sire měmpěkoạmunara kụ seng lěěnsueěng i sire. 27 Sarạeng nahumpạ uAn okia, i sire něngomoleng taumata wọu jamaatě e, bọu

RAROLOHANG 14.28–15.7 383

ene něběkeeng pa kụ apang nikoạ u Ruata limiun siree. I sire malaing němpěběkeng kereapa kakakoạ u Ruataseng němuka raleng tadeạu i sire apang baline tau Yahudie mangimang si Yesus. 28 Su soa ene i Paulus děduanBarnabas e nětanạ marěngụ dingangu apan taumatamạngimang e.

15 1 Pirang katau taumata wọu Yudea narěnta suAn okia kụ němpaněn ro taumata mạngimang

su An okia ene, u kamagengu i sire tawe sunatengtumuhụ torat'i Musa, i sire tawe masalamatě. 2 I Paulusděduan Barnabas dụdokạ kahěngang su monan sireene. Pěngěnsueěnge tangu mapakasahe u tadeạui Paulus děduan Barnabas dingangu pirang kataulai waline wọu An okia, apạtaraị solong Yerusalemmědeạu mědalahintaung halě ene ringangu mangararolohang ore lai apang měngangahạ e sene. 3 Jamaatěsu An okia něnondan sire sarang likudu soa, bọu ei sire nakoạ solong Fenisia ringangu Samaria. Sene isire němpěběkeeng kakakoạ u taumata waline tauYahudi kụ seng němpěnarakang u watangeng i siresu Mawu Ruata. Habarě ene mangkewen nakaluasěnaungu taumata mạngimang su tampạ ene. 4 Piạ e i sirenarěntạ e su Yerusalem, i sire nisěnsomaheng mapiakahian jamaatě e, ringangu kahian manga rarolohangore lai manga pangahạ e. Bọu e i rědua něběkeengkěbị apang seng nikoạ u Mawu Ruata si rědua e, sisire. 5Arawe pirang katau wọu komolangu tau Farisikụ seng mạngimang, dimarisị kụ něbera, "I sire wọukawanua waline kụ seng němpangimang e hinong isunatě dingangu mambeng harusě tumole torat'i Musa."6Mase manga rarolohang dingangu manga pangahạ eněkomolě baugu mědalahintaung halě ene. 7Marěngụkahěngang i sire měgěgaghěllị u ěnna. Pangěnsueěnge

RAROLOHANG 15.8–16 384

i Petrus dimarisị kụ něbera angkuěng, "Manga anạ usěmbaụ! I kamene hala e masingkạ u seng nạung bědangtempo naliu, Mawu Ruata e němile si siạ bọu taloarangkamene tadeạu měhabaru Injilě su waline tau Yahudi e,tadeạu i sire malaing dumaringihě dingangu mangimang.8 Kụ Mawu Ruata e kụ masingkạ u ralungu naungutaumata e seng něnode u i Sie něnarimạ i sire; i Sienapakalahe u ene kụ něngonggọ u Rohkě u Ruata e si sireměsulungkewelai seng nionggọ e si kite. 9Duata e tawemapědalahaeng kite e ringang i sire. I Sie napakasusinnaung'i sire, ualingu i sire němpangimang. 10 Kụ, kaweunụe i kamene mapulu rumokạ Duata su tempo ini kụměngonggọ u wawawaěng mawěhạ su manga murite ini,sěmbaliau manga i upung i kite dingangkewelain i kitehala e malaing tawe makaumalě měndalengu kěbị e?11 Raliune wue, i kite e kawe mạngimang dingangu i kite eiapakasalamatě ualingu kakěndag'u Mawu Yesus; kerenelai i sire." 12 Tangu něngkarěmmase kěbị taumata apạewenněmpěkomolě sene. Bọu ene i sire e rimaringihewesi Barnabas děduan Paulus saụ měběběken kalawọutanda makalaherang dingangu apạeweng makạdalinaụ tạsihinge kụ seng nikoạ u Mawu Ruata kụ pinakikoạewe sirědua e sutaloarạeweng kawanua waline tau Yahudi e.13Nasueen běkene i rědua e, i Yakobus něbera, "Mangaanạ u sěmbaụ! Kěnnangko raringihě si siạ. 14 I Simonbuhụewe něběken saheng kakakoạ u Mawu Ruata enạung humotong něngukahu pěndangu naung'E si sirewaline tau Yahudi, piạ monane měmile wọu taloarangsire taumata waline e kụ sarung makoạ umat'E. 15 Kụ enenětatalahino kere seng nitěbalu manga nabi e. Batụ ukai piạ kạbawohe kere ini, 16 'Samuring ene Iạ e ruměntakapia,' angkuěngu Mawu, 'Iạ e sarung měmangung kapiawaleng Daud kụ seng nahaka e, ringangu mangulị apang

RAROLOHANG 15.17–25 385

naopehě e, kụ saụ ipakatei; 17 tadeạu kalawọu taumataapan nalěmbe ene, měmpědeạ Mawu, sěngkapědeạdingangi sire kěbị kawanua waline apang baline Yahudi kụseng nikuiang baugu makoạ tataghuaneng-Ku.' Kereneangkuěng u Mawu, 18 kụ seng něhabaru halě ene nạungkalamona." 19 "Ku pěndangengku," angkuěng i Yakobus,"i kite e tawe wotonge manigěsạ si sire waline tau Yahudiene kụ seng něnarakang u watangenge su Mawu Ruata.20Arawe i kite e hinong měmohe u suratě si sire ringanguměnasa si sire tadeạu i sire mětěllingu kumaěng kaěngmalamuhụ kụ seng nakoạ sasěmba su mahang duata,arau kuminạ gěsing binatang nate natěpu arau kuminạ(manginung) daha. Dingangu lai tadeạu i sire měteghangu watangeng i sire wọu pěsasasundalě. 21 Batụ u torat'iMusa e seng nạung dokeng kalamona wěbasaěng apangěllong Sabatě su manga kanisa, ringangu ilěhabarěsu pa kụ soa." 22Manga rarolohang dingangu mangapangahạ e, ringangkewelain kalawọu ralohong jamaatěněmpamutusě u měmile manga pirang katau wọu i sireapan nirolohě solong An okia ringang i Paulus děduanBarnabas. Tangu i sire němile si Silas děduan Yudaskụ isěsěbạ lai si Barsabas. I rědua ini e kai taumatamapapiang jamaatě e wọu taloarang taumata mạngimangsu Yerusalem. 23 Ringangkewelain manga rarolohang ene isire něndoho lai suratě kụ bawerane kere ini, "Su kalawọumanga anạ u sěmbaụ bọu kawanua waline kụ balineYahudi, apang mětětanạ su An okia, Siria, ringangu Kilikia.Tabeạ bọ'i kami manga rarolohang dingangu pangahạ ujamaatě kụ anạ u sěmbaụ i kamene. 24 I kami nakaringihěpiạ pirang katau wọu taloarang kami kụ seng nakoạ solonganung kamene kụ nakapěganohạ dingangu nakapěbingọ sikamene ualingu manga těn ron sire. Sumbaliau i kami etawe měngangoro si sire pěkěkoạ ene. 25Hakịu ene i kami

RAROLOHANG 15.26–35 386

e seng něralahintau, kụ kěbị e seng sěngkanaung mědeạuměmile manga pirang katau kụ měndolohi sire solonganung kamene. I sire sarung sěngkaraleng dinganguikěkěndag'i kite i Barnabas, děduan Paulus. 26 I rědua inie kai seng kahěnga-hěngang něnarakangu watangengirědua e su Mawung kite i Yesus Kristus. 27 Kụ i kami eměndoloh'i Yudas děduan Silas solong anun manga anạu sěmbaụ. Seng i sire e kụ sarung měhabarě si kamenewọu mohong i sire hala habarě kụ malaing kạbawohesu ralungu suratě ini. 28 Rohkě u Ruata e seng kimire-- dingangkewelaing i kami kụkire -- tadeạu i kamenekumbahangbe lěngkanengu wawawaěng limembongkawěhạe wọu manga wawawaěng ini: 29mangalenetangu: pětělling bue kumaěng kaěng kụ seng bọu nakoạsasěmba su mahang duata, kumbahang kuminạ dahangbinatang kụ nate natěpu, ringangu pěmpěteghangbue wọu kakanoạ u pěsasasundalě. Kereu i kamenemětěghangu watangeng i kamene wọu tamai ene, ute ikamene seng bọu někoạ mapia. Kětạengbeng kerene e,kụ salamatě bue!" 30 Bọuten někatạ, i sire apan nirolohěene něbuạ solong An okia. Sene tangu i sire někuị e kěbịdalohong jamaatě e nipětampung kụ piněhabareng usuratě ene. 31 Sarạeng kěbị dalohong jamaatě nakawasạe suratě ene tangu, i sire měngkate nahuluasu ralohonenakapia ihạ i sire e. 32 I Yudas děduan Silas e malaingnabi, selaing marěngụ mạhumbisarang kamene mangaanạ u sěmbaụ apang mạngimang su An okia e mědeạuměgěllị u wawahansang dingangu wawalinsahě si sire.33 Sarangkeng i Yudas děduan Silas nětanạ sěngkatemposene, taumata mạngimang su An okia e napěsulendědua e ringangu něngoro si rědua apạněpasu tabeạsuapạewen taumata rimoloh'i rědua e. 34 [Kai i Silas eněmutusě u mětana sene pakatatapě su An okia.] 35 I

RAROLOHANG 15.36–16.4 387

Paulus děduan Barnabas malaing mětětanạ sěngkatemposu An okia, měmpạněn ro ringangu měmpělěhabaruhengetang u Mawu e ringangkewe lai taumata walinee lawọ. 36 Ta nararěnnạ wọu ene tangu i Paulus něberasi Barnabas, "Bọete i kite kapia mě wo manga anạ usěmbaụ apang mạngimang su Mawu Yesus, su pa kụ soasuapạeweng piněhabareng i kite e hengetang u Mawu;tadeạu i kite e makasilo kereapa kakakoạ i sire." 37 IBarnabas mapulu měmaringang i Yohanes Markus, 38 kaisoi Paulus tawe karaluase měmaringang i Markus, ianu tamapulu sěngkapěhalě dingang mase naněntangkolainsire su Pampilia. 39 Tangu i Paulus děduan Barnabasnědarendehě marasai hakịu pangěnsueěnge i rědua enětalei: I Barnabas němaringang i Markus, kụ něsakaengdingange solong Siprus. 40 I Paulus ute namile si Silasmase něbuạ dingange saraeng manga anạ u sěmbaụ suAn okia e něnarakang i sire su tatalěntụ u Mawu e. 41 Isire malaing limuhu wanuan Siria ringangu Kilikia; kụ senei sire měmpạnoghasě apan jamaatě.

16 1 I Paulus naněpasu raralenge solong Derbe, bọue solong Listra. Sene tangu piạ sěngkatau murit'i

Yesus, arenge i Timo us. I ninange tau Yahudi, kụ sengmạngimang su Mawu Yesus; arawe i amange ute kai tauYunani. 2 Bọu taloarang taumata mạngimang kụ mạtanạsu Listra ringangu Ikonium, i Timo us meleng keresěngkatau mapia. 3 I Paulus mapulu tadeạu i Timo ustumole ringange; ualingu ene i sie něnunatě si Timo us.I sie někoạ ene, batụu taumatan Yahudi su wanua enekěbị e masingkạ u i amang i Timo us e kai sěngkatautaumatang Yunani. 4 Suapạewen soa kụ tě woěng i siree, i sire mělěhabarě suapan taumata mạngimang, apangputusang kụ sen nantung manga rarolohang dingangumanga pangahạ e su Yerusalem. I sire měmpěněnasa

RAROLOHANG 16.5–14 388

manga anạ u sěmbaụ apang mạngimang e mědeạutumuhụ kalawọu atorang ene. 5 Tangu apạeweng jamaatěe mạhun nambang katoghase pangangimange, kụ apangkalaěllo e mang mạhun nambang kakěpale. 6 Rohkě uRuata e tawemapakawalan Paulus děduan Silas měhabaruhengetang u Mawu e su propinsi Asia. Kụ daralengi sire e nipakatěpasě solong banuan Prigia ringanguGala a. 7 Ene nahumpạeng pěsaraěng su Misia, i sireněnalukạ e simuě solong propinsing Bi nia, kaiso Rohkěu Mawu Yesus e němetọ si sire solong ene. 8 Kụ i sireněhěpuse Misia e apidu nakoạ solong Troas. 9 Sěhěbi enesu Troas, i Paulus nakasilo sěmbaụ papasilo. Su papasiloene, i sie nakasilo tau Makedonia sěngkatau rụdarisịsu těngone apidu mědědorong sěngapang botongetadeạu i sie makoạ solong Makedonia mědeạu mětulungi sire. 10 Sarangke i Paulus nakahombang papasilo ene,i kami měngkatewe ringangu nědariahi makoạ solongMakedonia. Batụ u mambeng natahutěngadě su naungi kami němurụ e ghěsine u Mawu Ruata e rimoloh'ikami pělěhabaru Injilě e su pa kụ taumata apang sene.11 I kami e něbuạ e wọu Troas, kụ apidu němundalěsolong Samotrake, ringangu sěngkariọěllone nakoạsolong Neapolis. 12 Bọu ene i kami solong Filipi, soasěmbaụ su distriku Makedonia kahumotongange. Filipie kai su paparentaěngu kararatuangu Roma. Senetangu i kami e nětanạ manga pira ěllo karěngụ e. 13 Suěllọeng Sabatě i kami nakoạ solong biwihu salụ su likudupasěllangengu soa, u su pěndangeng i kami e sene kaipiạ tampạ u pěkakaliomanengang u tau Yahudi. Bọu ei kami naiang dingangu mạhumbisara ringangu mangawawine apang němpěkomolě sene. 14 Sěngkatau wọutaloarang sire kai tahawalụ u hekạ kamumụ, arengei Lidia, tau wọu soan Tia ra. I sie kụkěndag'u Mawu

RAROLOHANG 16.15–21 389

Ruata, kụ Mawu e měngěnganoạ dalungu naungetadeạu i sie měnarimạ bue apang itětěn rong Paulusěe si sie. 15 I Lidia ringangu ralohong balene e nisahani.Bọuten nisahani e i sie něhaěngke si kami e. I sie něbera,"Kereu manga anạ u sěmbaụ makapěndang u iạ ekahěnga-hěngang seng mạngimang su Mawu Yesus, utepahundangengke su waleku." Mase i sie měněnihasạ e sikami mědeạu pakịtuhuke roronge. 16 Su sahěllo i kami ekạpahundalenge solong tampạ u pěkakaliomanengang,i kami e něsombangke ringangu sěngkatau wawine; ekai ěllang. Tau wawine ene kai nipěkawasaěngu rohkědalakisě e kụ makạtěbalu kakakoạ u sarung mariadi.Kahian pěnanighadu paledu limang sěmbaụ-sěmbaụtangu tau wawine ene makạonggọ u untune maralawọsu manga mawune. 17 Tau wawine ene měngkate tatapětụtole si Paulus dingangi kami e kạpěměmansage, "I sireini e kai ěllangu Mawu Kasěllahenge! I sire riměnta tadeạuměhabarě su manga anạ u sěmbaụ kereapa ralengetadeạu i kamene masalamatě!" 18 Kụ gěnnangu mangapira ěllo karěngụe tau wawine ene měngkate hanesěmamansagě kerene. I Paulusě e kai natakehě, hakịu i sieněbihu kụ něbera su rohkě ene, "Su areng'i Yesus Kristuse iạ mangoro si kau sěbangke wọu wawine ini!" Tangu sutempo ene lai e rohkě e naněntang u wawine ěndaị e.19 Ene sarangke manga mawune nakahěngangke u i sireseng tawe lěsabu makaěbạ doitě e, i sire měngkateweněname si Paulus děduan Silas bọu e něhiud'i rěduasolong dělahě niapětěngon manga těmbonange. 20 I sirenapětěngon Paulus děduan Silas, su manga těmbonang ukawanua su Roma e, wọu e něbera, "I sire ini e taumatanYahudi e. I sire kai něnggaghohaeng su soang kite e.21 I sire kai němpěnahowong taumata apěkěkoạ tundukụ tawe sěndalengu atorang i kite taumatan Roma. I

RAROLOHANG 16.22–31 390

kite e tawe makatarimạ arau makakatole tundun sireene!" 22 Taumata lawọ e malaing sěngkapěta bulurimokạ si Paulus děduan Silas; dingangu apạewengmanga mawu těmbonang u kawanua němpěhěngkasewepakeang bọu awạ irědua manga rarolohang ene, bọue nangoro taumata pinělimadě si rědua. 23 Bọuten irědua nilimadě pinakatědụ-tědụ e, mase i rědua nitahosu tahungkụ. Těmbonangu waleng tahungkụ e nioropinělukadě si sire pakapia-pia. 24Ualingu kawe parentae tangu těmbonangu waleng tahungkụ e něngaresěsi rědua e su huangu tahungkụ karalungang e, bọue naměntung laed'i rědua e su balakě. 25Mangạ ekěkaloarane, i Paulus děduan Silas kapěkěkalioamanengeringangu kạpěkěkantarịeng kakantarị daralo su MawuRuata. Taumatang tahungkụewe lai waline e malaingkapědědaringihe si sire měkěkantarị. 26 Sěngkělěndịunělinuhě maihạ-ihạ, hakịu pinamanggilangu tahungkụ emalaing giminuě. Kalawọewen manga tukad'u tahungkụ enasue něngkatope ringangu mangạewe hante piněhapusěkalawọu taumatang tahungkụ e malaing naraluka.27 Těmbonang u tahungkụ ene himěkose kụ napuko.Sarangke i sie nakasilo manga tukadu tahungkụ eněngkatope, tangu i sie měngkatewe něngasa pedane kụněmate e wadange, watụ u i sie mạngiraling u taumatantahungkụ e kai seng nasue němpahuntalang. 28 Kai iPaulus e měngkatewe někiạ maihạ-ihạ, "Abe pětumpate!I kami kěbị e ěndaung bue ene sini!" 29 Těmbonangutahungkụ e nědorongke solo, kụ bọu ene malangsolong dalunge, kụ apidu kạkendene, i sie naěnsạ sutěngon Paulus děduan Silas. 30 Bọu e i sie nangahạendědua niapasěbang kụ něbera, "Manga Mawu, kaiapạ e hinong takụ koateng tadeạu iạ e masalamatě?"31 I Paulus děduan Silas simimbang, "Pangimangke su

RAROLOHANG 16.32–39 391

Mawu Yesus! I kau sarung masalamatě -- i kau ringangukěbị taumata su ralungu walenu!" 32Mase i Paulusděduan Silas něnualagu waweran Mawu su těmbonangu tahungkụ e ringangu su pa kụ taumata apang ene suwalene. 33 Su hěbi ene lai kěkaloarane tangu těmbonangu tahungkụ e něngahạ i sire kụ němpamurěsi mangalese i sire. Tangu i sie ringangkewen pa kụ taumataapang su walene e apidu nisahani. 34 Bọu ene i sieněngahạen Paulus děduan Silas solong balene kụněnadiang kaěng si sire. I sie ringangkewen kěbị dalohongbalene měngkate malua-luasě batụu orasě ini e i sie kaimạngimang su Mawu Ruata. 35 Sěngkariọěllone malukadě,manga mapapangkatě těmbonang u kawanuan Roma eněndoloh'u polisi solong tahungkụ mědeạu pělěhabaruparenta tadeạu i Paulus děduan Silas pakịpěllọ.36 Těmbonang u tahungkụ e něhabaru halě ene si Paulus.I sie něbera, "Manga mawu mapapangkatu těmbonangukawanua e seng něparenta pěměměllọ i Tuang dědua.Kụ ini e tangu i Tuang dědua e seng botonge mapule.Kụ salamatě měmpahundaleng!" 37 Kai i Paulus něberasu manga mawu polisi ene, "I kami e kai kawanuangněgarang Roma. Tawe nipěparikěsaěng, kuteu i kami kaweseng nịdalimadě su těngon lawọ dingangu nitahungkụ. Kụini e i sire měděndoloh'i kandua pakạpule pakapěnnisě?I kandua e madiri! Pěngorọ e manga mapapangkatěapan těmbonang'u kawanua e aparěnta hala solong iniapělěsọ i kandua e." 38Manga aghaghaheng u polisi eněhabaru ene su těmbonang u kawanuan Roma. Piạ e isire mapapangkatu těmbonang u kawanua e nakaringihě ui Paulus děduan Silas kawe tau Roma, ute i sire něngkatakụe. 39Mase i sire nědorongke ampung si Paulus děduanSilas, kụ bọu ene i sire němpanondang dědua siměbangbọu tahungkụ apidu kạdoronge i rědua e pạněntangu soa

RAROLOHANG 16.40–17.6 392

ene. 40 I Paulus děduan Silas naněntangken tahungkụ e kụnakoạ solong baleng Lidia. Bọuten něsombang u jamaatěsene, apidu měgěgěllị u wawahansang si sire e, i Paulusděduang Silas tangu něbuạ e.

17 1 I Paulus děduan Silas naněpaseng daraleng isire nisaheng Ampipolis dingangu Apolonia bọu e

nahumpạ u Tesalonika. Sene kai piạ kanisan Tau Yahudie. 2 Tangu i Paulus malaing nakoạ solong kanisa ene --měsulungkewe tundune kěkoatenge kereu piạ kanisa'n tauYahudi sěmbaụ e -- wọu e měmpědědalahintau ringanguapạeweng sene e mạhumbisarang halě u manga ayetě suWinohe Susi e. I sie někoạ ene e karengụewen těllung kaSabatě mětětatuhụ. 3 Su ralungu ayet'u Winohe Susi e i sieměněnualagě dingangu mělělahe u Ratu Mananalamatěkụ seng nikědon Mawu Ruata e hinong mědararagu sigěsạdingangu měbiahě kapia wọu kapapohong'E. "I Yesustakụ ilěhabarě si kamene e, i Sie kai Ratu Mananalamatěkụ seng nikědo e," angkuěng i Paulus. 4 Pirang katauněmpangimang mase mole si Paulus děduan Silas;kerene lai kalawokange wọu tau Yunani kụ mạtakụ uRuata, dingangu lawọ lai manga wawine lěadateng.5Arawe tau Yahudi e kawe sụsingking. I sire měmpěkěkuitaumata apang lụliongahě su apan daleng kụ někoạkomolang u ghanohạ. Tangu i sire něnggohaengke sukạguwạu soa e, mase němpěngalọ e walen sěngkataumạngimang isěsěbạ si Yason pědědeakeng si Paulusděduan Silas, u i sire kai mapulu makisěbang i Paulusděduan Silas ipětěngon taumata lawọ. 6Ualingu piạ i sirekawe ta nakaěbạ si Paulus děduan Silas ute, něhiude siYason dingangkewelain taumata mạngimang baline emanga pirang katau solong těngon manga mapapangkatěapang piạ kawasane su soa ene. I sire němpěheang u,"I rědua ini e kai měmpěgěnggohaeng suapan tampạ!

RAROLOHANG 17.7–16 393

Orasě ini e soang kite e malaing seng nirěntaěng i rědua,7 kụ i Yason seng něnarimạ i rědua su walene. I sire kěbị etangu lụlampa kalawọu tang kaisar'u Roma, batụu i sirekai měběbera u piạbe lai ratu waline kụ arenge i Yesus."8Dingangu manga wawera ene tangu nakapěgěgahětaumata lawọ e ringangu apạeweng mangangawasa esu soa ene. 9Mase manga mangangawasa e nangoro siYason dingangu taumata mạngimang baline e pěgěgěllịuwawaehe. Bọu ene wuhụewe i rědua e pakipěllọ. 10 Suhěbi ene taumata mạngimang su soa ene něndoloh'iPaulus děduan Silas apakạkoạ solong Berea. Nahumpạe sene, i Paulus děduan Silas nakoạ solong kanisang tauYahudi. 11 Taumata su Berea e něngalembong mạbawukanaunge wọu i sire apang su Tesalonika. Měngkate apamaluasě naung i sire nakaringihě běkeng habaru MawuYesus, kụ bọu e ěllo-ěllo i sire měmpạnaněsui Winohe Susimědeạumakạkasingkạ uměnsang kahěngang bue těn ronPaulus. 12 Lawọ bọu taloaran sire mạngimang su MawuYesus, ringangu walinewe lai mahali tau Yunani mapapiae němpangimang; bae bawine ringangu waebe lai ese e.13 Piạ e tau Yahudi su Tesalonika nakaringihě u i Paulusselaing mělěhabaru hengetangu Mawu su Berea, tangu isire malaing nahunděnta su Berea kụ měmpěněnahowongdingangu mapěběbimbong u apang taumata sene.14Dingangu masahawụ-sahawụ manga anạ u sěmbaụ suBerea e něnonda si Paulus solong apeng, arawe i Silasděduan Timo us měngkate těbe měmpětětanạ su soaene. 15 Bọuten nanonda si Paulus solong Atena, manga anạu sěmbaụ ene e něsule solong Berea něhabaru tatanatangPaulus tadeạu i Silas děduan Timo us apětětuhụ si siesěngapang kalighạ e. 16 Ene i Paulus kạpěngěngampalesi Silas děduan Timo us su Atena, naunge měngkateapa kiměndụ u nakasilọ e soa e měngkatewe napene

RAROLOHANG 17.17–23 394

u pakaluang. 17Ualingu ene tangu i Paulus měngkatemědědalahintau ringangu tau Yahudi ringangkewentaumata waline apang mạněmba Mawu su tampạene, su kanisa e. Kerene lai su manga pasarě, ěllo-ělloi sie měngkate měkěkakereapa ringangu apạewengtaumata sene. 18Manga mananěn ro wọu ghalipohonEpikuros dingangu ghalipohon Stoa měmpědědarendehělai ringange. Pirang katau wọ'i sire něbera, "Tau ini emasingkạ u a? Kasingkạ e kětạbeng kadodọ, kai arawemohonge matanantadě!" Sěnggạ ete wue ute něberau, "Luhude i sie kai mělěhabaru mahang duata wọuwansa waline." I sire němpěbera kerene, ualingu i Paulusmělěhabaru kakakoạ u Mawu Yesus ringangu mạanunpěbawangung'E kapia wọu kapapohong'E. 19Mase i sireněmaringang i Paulus solong pěsasasombang su Wulud'uAreopagus. Kụ sene i sire němpěberạ e si sie, "I kami emapulu masingkạ u těn ro wuhu ilěhabaru ene. 20 Batụ ui kau kai mělěhabaru halě buhu ikěkaringihu tuling kamie. Kụ ualingu ene tangu i kami e reng mapulu masingkạu měnsang kai apa mangalene." (21 Batụ u tau Atenakěbị-kěbị e ringangu taumata raghị apang měmpětětanạsene e měngkai papuluang měngěnsueewe tempon sire suloahe ipědědaringihě dingangu měmpahumbisarang halěbuhu ikěkaringihě e.) 22 Su tempong i Paulus dụdarisị sutěngon taumata apang měmpětětampung su Areopagus e,i Paulus něbera, "E i kamene tau Atena! Iạ makạsahidi u suralungu pa kụ munara e i kamene manga anạ u sěmbaụměngkate malaagama. 23 Batụ u piạ iạ kapědaralengemạngělikụ soang kamene e ringangu tụta ngangke mangatampạ u pěkakaliomanengang i kamene, ute iạ nakasilolai tampạ u pěmaměllokang sasěmba sěmbaụ, kụ senepiạ kạbawohe, 'Su Ruata kụ ta nikěkahěnganeng.' Kụkai su Ruata sěsěmbaěng i kamene, katewe i kamene

RAROLOHANG 17.24–32 395

wěga wue, u kai seng i Sie takụ ilěhabarě si kamene.24Duata e něndiadi dunia ini ringangu pa kụ dalohone,ute kai Mawun langị dingangu dunia e. I Sie malaingtawe mětatanạ su ralungu walen mahang duata koạ uliman taumata. 25 I Sie malaing tawe měgaghausě mangaapa wọu taumata, u kai i Sie mạngonggọu pěbawiahědingangu singongo ringangkewelain pa kụ sạbarangsu taumata e. 26 Bọuten sěngkatau taumata e, i Sienapakariading pa kụ bansa ringangu nangoro si sireipělěloho kạguwạu dunia e. I Sie lai něnilakehě dengdokeng bọu tětạ e měnsang su tempo sude arau su tampạsude i sire wotonge makapěbiahě. 27Mawu Ruata eněkoạ ene tadeạu i sire mědeạ si Sie. Malowọko i sireměsombang dingang'E su tempong i sire kapědědeạe. Kai tumuhụ hinone Ruata e tawe kararaune wọuanung kite sěngkatau-sěngkatau e. 28 Kereewe ipěpaulịu taumata e, 'I kite e ipěběbiahě dingangu kụkanoạdingangu měběbiahě su dunia ini e kai ualingu kawasan'E.'Měsulungu lai ilěhabaru tahaanang berang kamene. 'I sireněmpěbera u, i kite kěbị e kai manga anạ'E.' 29Ho, ualingui kite e kawe manga palahanạ u Mawu e, ute i kite tawewotonge mangěnnau Ruata e kawe tabidạu měsulungutulada wọu wulaeng arau salaka arau watu nikoạ tuhụkapandeng taumata. 30 Tempong kawawodoki kite e sengnipakawěgan Duata, arawe orasě ini e i Sie něndolohupa kụ taumata su kạguwạu dunia e pětětobatě bọumanga rosan sire e. 31 Batụ u i Sie kai seng namoěnguěllo sahěllo waugu mapěgutang kasěllahu dunia e tuhụkạadile. Halě ene sarung koateng u sěngkatau pinilenDuata e samatang baugu halě ene. Ringangu lai tadeạupa kụ taumata e maiaking u halě ene, u Ruata e sengnapěbiahě kapia tau ene wọu kapapohong'E!" 32 Sarạengi sire nakaringihě u nakasasěbạeng pěbawiahě kapia

RAROLOHANG 17.33–18.7 396

wọu papate, tangu piạ u wọu i sire nahulěgeeng Paulus.Piạ u lai něbera, "I kami e mapulu mědaringihě si kau eměbisarang halě ini." 33Mase i Paulus naněntangkengkomolang ene. 34 Kuteu piạ u sutaloaran sire mạnumběkawọ'i Paulus dingangu mạngimang su Mawu Yesus, kere i:Dionisius sěngkatau wọu ralohon majelisě u Areopagus,ringangu sěngkatau wawine arenge i Damaris, dingangulai manga pirang katau.

18 1 Bọu ene i Paulus naněntang u Atena kụ nakoạsolong Korintus. 2 Sene i sie něsombangken

sěngkatau Yahudi arenge i Akwila, tau wọu soan Pontus.I Akwila buhụ e lai simongo wọu Italia ringangu kawingei Priskila. I sire riměnta solong Korintus batụu i KaisarKlaudius seng něndolohu kěbị taumatan Yahudi eapạsěbang bọu Roma. I Paulus tamai ně wo si rědua,3mase nětanạ sene ringang'i sire, kụ něhalě sěngkapěhalěbatụu hambaki sire e kai měsulungu hambaki Paulus, kụkai měkěkoạ těndạ. 4Arawe su ěllon Sabatě e i Paulustamai naněn ro su kanisa mědeạu makakariading tauYahudi ringangu lai tau Yunani e mangimang si Yesus.5 Ene sarạeng i Silas děduan Timo us narěntạ e wọuMakedonia, i Paulus měngkatewe mangěnsueen temponewaugu měhabaru injilě bọu anun Duata e su tau Yahudiu i Yesus e kai Ratu Mananalamatě e nikědon Duata.6 Kai ualingken taumata e měngkate hanesě dụdokạdingangu mělěhinakang si sie, ute i Paulus měngkateweněnontongu awulě bọu pakeange, kere sěmbaụ ta alanpětatahěndungangu pěsasalang sire. I sie něbera u, "Kereui kamene masilakạ, ute ene sembeng salang kamenehala! Iạ e wěga wue! Kụ manětạ bọu orasě ini tangu iạsarung makoạ solong anun sire waline tau Yahudi e."7 Bọu e i Paulus naněntangken sire kụ nětanạ e su walesu sěmběkang kanisa e. Bale ene kai waleng sěngkatau

RAROLOHANG 18.8–18 397

waline tau Yahudi e, kaiso i sie kawe měněněmba Ruata.Arengu tau ene ute kai i Ti us Yustus. 8Arawe i Krispustěmbonangu kanisa e ringangkewe kalawọu ralohongbalene e mạngimang su Mawu Yesus. Dingangu malawọlai taumatang Korintus baline e rụdaringihě těn rongPaulus, mase i sire mạngimang su Mawu Yesus kụ bọu enesahaniang. 9 Su sěhěbi tangu suralungken sěmbaụ papasiloe, Mawu e něhengetang si Paulus, "Abe katakụ! Měngkatepěněn ro kụ abe karěmmasě. 10U Iạ e ruměndingang sikau. Taweu sarang sěngkatau makapěkoạ dalakị si kau, ukai lawọ taumata su soa ini e kai taumata-Ku." 11Ualinguene i Paulus nětanạ su Korintus sěntaung dinganguěnnung u wulang karěngụ e kụ měněněn rong hengetangu Mawu e si sire. 12 Piạ e i Galio nakoạ guběrnurě uAkaya, tau Yahudi e měngkatewe sěnsunduang dumokạsi Paulus, mase manuě i sie su pěnggaghutaěng. 13 I sirenaulịeng kabaratang ini, "Tau ini e mạmirahi taumatalawọ e tadeạu pěněněmba Ruata kụ tawe nětatalahinoringangu torat'i Musa!" 14 Kuteu piạ i Paulus mapulusumimbahě, Galio seng něbera su tau Yahudi, "E tauYahudi! Kereu ipěpangaduhang ini e kai sěmbaụ dalawangarau sěmbaụ kakanoạ dalakị, tangu hinone iạ mangměsabaru pangaduhang i kamene ini. 15 Kaiso ini e kawepědararendehu wawera ringangu manga areng ore laimanga torat'i kamene hala e! Kụ mang i kamene hinongmapakaliung kěbị ene. Iạ e reng mạdiri měhukung umanga halě kere ini!" 16 Bọu ene i Galio něnokoli sireniapasěbang sarang likude. 17 Tangu i sire něname siSostenes těmbonang'u kanisa e, kụ naměbahě si sie sutěngon medang pěnggaghutaěng e. Arawe i Galio mang takadionge měsěmpị u halě ene. 18 Bọu ene i Paulus bědangmětětanạ marěngụ su Korintus. Bọu ene i sie něberạengsalamatěbe matěntang su kěbị taumata mạngimang su

RAROLOHANG 18.19–27 398

tampạ ene, bọu ene němundale, ringang i Priskila rěduangAkwila solong Siria. Su Kengkrea i Paulus nakilungguhuutạ e nạung seng nịbawalane niapakanandu ualingukědone su Mawu. 19 Ene narěntạe su Efesus, i Paulusnaněntangken Priskila rěduang Akwila bọu e simuě solongdalungu kanisa kụ měkěkakereapa ringangu tau Yahudisene. 20 I sire měgěgausě u tadeạu i sie reng apakạdarěnnamětanạ dingangi sire, kaiso i sie tawemapulu. 21Maningbekerene, kai su tempong i sie sarung měbuạ e, i sie něberau, "Kereu Mawu Ruata e mapakawala, ute iạ saụbe měsulekạpia su tampạ ini." Bọuten něbera kerene i sie něbuạe wọu Efesus. 22 Ene nalintụ e su Kaisarea, i sie nakoạsolong Yerusalem něgěllịeng adatě su ralohong jamaatěsene, bọu ene natěpasu An okia. 23Wọuten nětanạ senesěngkatempo e, i sie saụete wue namundalě, něniatạěntanang Gala a ringangu Prigia mědeạu měmpanoghasěpangangimangu ralohon jamaatě. 24 Tangu piạko tauYahudi sěngkatau wọu Aleksandria arenge i Apolos,narěnta su Efesus. I sie kai pande mahumbisara ringangumasingkạ-singkạ u ralohong Binohe Susi e, 25 kuteu sengnitěn roěngu měkirala těn ro mạanun Yesus. Tangu isie měngkai mạněn ro ringangu kakakěhagě dinganguměngkai maudu-udupě maněn ro mạulị u i Yesus,maning buhụ e halě u pěnanahaning Yohanesě e singkạ e.26Dingangu tawe goě e i Apolos nanětạ e měběbisara suralungu kanisa piạ e i Priskila rěduang Akwila rụdaringihětěn rone, i sire němpěmaringangken sie solong bale.Sene i sire měněnualagě si sire něngalembo lai katumangemạanun daralengu munarang Mawu baugu kasasalamat'utaumata wọu i Yesus Kristus. 27 Bọu ene e i Apolos kaipiạ kapulune makoạ solong Akaya. Tangu taumata apangmạngimang su Mawu Yesus su Efesus němohe u suratěsu manga anạ u sěmbaụ apang mạngimang su Akaya e

RAROLOHANG 18.28–19.8 399

tadeạu i sire mapulu měnarimạ i Apolos. Kụ piạ e i Apolosnarěnta e su Akaya, pětatulunge mambeng nalahe u piạgunane masaria su apan taumata kụ ualingu kakěndaguMawu Ruata e seng nangimang su Mawu Yesus. 28 Batụ uapạ e makạlahěngking, kụ i Apolos nakawatạ tau Yahudie su halě u pědararendehě su těngong lawọ. Kụ i siemělělahe u wawerang Binohe Susi u kai i Yesus DatuMananalamatě nikědo e.

19 1 Ene piạ e i Apolos su Korintus, i Paulus kaikạluhune ulung banua e kụ nahumpạeng Efesus.

Paị sene i sie něsombangken pirang katau apang sengmạngimang su Mawu Yesus. 2 I sie nakiwalo si sire,"I kamene nakatarimạ u Rohkě u Ruata piạ i kameneněmpangimang su Mawu Yesus?" I sire simimbang, "Ikami e kalingung nakaringihě u piạ Rohkě u Ruata e,kai mang tala." 3 "Kamageng kerene, kai nisahaningsasahani sude tangu i kamene e?" angkuěng i Paulus."Dingangu sasahaning Yohanes," angkuěngkeweng sire.4Mase i Paulus něbera, "I Yohanes něnahani taumata emědeạu pělahekang u i sire ene seng němpětobatě bọukalawọu rosan sire. Kai i Yohanes malaing kapělěhabaresu tau Israel u i sire hinong mangimang su taumata kụsarung duměnta e samurin sie, kụ kai i Yesus." 5 Ene isire nakaringihe ene, tangu i sire nisahanị e su arenguMawu Yesus. 6 Kụ su tempong i Paulus naněllidu limanesi sire, Rohkě u Ruata e někawasa si sire, kụ bọu e i sirenanětạ e měmpěběbera su ralungu haghing baweramakạdalinaụ dingangu mạněpaseng habaru injilě.7 Kakěpali sire e tangu mangawe mapulo dua su kataune.8Gěnnangu těllu wulang karěngụe i Paulus měngkateweměběbisara ringangu tạ goě e su taumata e su ralungukanisa, měpěpapangalạ dingang i sire baugu měngiakingi sire měnsang kereapa Mawu Ruata e měparenta kere

RAROLOHANG 19.9–17 400

sěngkatau Ratu. 9 Kai pira-pirang katau e wọu i sire enekai měmpětětungkětị u těmbọ i sire kụ tawe mapulumangimang. Su těngon pa kụ taumata mạtatampungsene i sire měngkate mělěhinakang těn ro mạanungMawu Ruata waugu měngambang taumata e ualinguYesus. Ualingu ene i Paulus naněntang i sire kụ natamainěmpěpaparingang dingangu manga murit'u Mawu Yesussimuě solong dalungu pěsasikolaěng i Tiranus. Sene i sieapang kalaěllo e měmpěkěkakiwalo ringangkewen mangataumata e. 10 I sie měngkatewe tatapě měkěkoạ halě enesu ralungu sěntaung karěngụ e sarang kěbị taumata apangměmpětětanạ su propinsing Asia e, bae tau Yahudi araukawanua lai waline, kěbị-kěbị e rimaringihě hengetanguMawu e. 11Duata e měkěkoạ halě makạdalinaụ tạ sihingesu ralung'i Paulus. 12 Kereu lenso arau papehe kụ sengbọu pěpaketang i Paulus kụ bawaěnge solong anunmasasakị, tangu sakị i sire e mailang dingangu rohkě usetang e malaing mahunsěbang bọu anun sire. 13 Piạkotau Yahudi pirang katau tahapěnokolu setang lụluhuapang tampạ měngěnguserě rohkě dalakisě e wọu apantaumata. Piạko lai wahighan sire měpěpake u arenguMawu Yesus ipěněnokolě kalawọu rohkě u setang e.I sire němpěbera su manga rohkě u setang ene, "Suarengu Mawu Yesus ilěhabar'i Paulus ene, iạ měnokolikamene!" 14 Piạ manga rariọ ese pitung katau anạ usěngkatau pangkate imang mawantugě arenge i Skewa,měkěkoạ halě kerene. 15Arawe rohkě u setange něberasi sire, "Iạ masingkạ i Yesus dingangu iạ masingkạlainPaulusě e, arawe i kamene ini e kai i sai?" 16Mase taukinasuěkangu setang e liminsọ e kụ měngkatewe měmboringangu kawahanine, hakịu i sire nahuntalang bọu waleene piạ lese e ringangu těntole, batụu pakeang i sire enipěgaghaghehe bọu wadang i sire e. 17 Kalawọu tau

RAROLOHANG 19.18–26 401

Yahudi e ringangkewelaing kawanua waline e mạtanạ suEfesus e nakaringihe apa nariadị e, tangu i sire něngkatakụe. Kụ areng u Mawu Yesus mang sauneng dědaloěng.18Malawọ taumata e něngkakoạ taumata mạngimang suMawu Yesus, dụděnta měmpạngakung pěsasalan sire sutěngon lawọ, nạung su tempo naliu e. 19 Kụ i sire asa enạung kawe mědědalahopa e, němpěnampungu mangabukě i sire kụ nasuen tutunge su těngon taumata lawọ.Mangawe ipětatamba kalawọu arěgang bukě i sire emangawe limang pulo su hiwune roitě salaka. 20 Kerenesahen tatuwong hengetangu Mawu e ně mbangkewelainkawasane, kụ mangkeng kakạsawuhe ringangu mangkengkakạtoghase wawodaị e. 21 Samuring karariadin tamaiene, i Paulus namutusě u makoạ solong Makedoniaringangu Akaya bọu ene matěpasu Yerusalem. "Kụ mạengseng bọu pai ene," angkuěng i Paulus, "iạ malaing harusěmakara ngu Roma." 22 Tangu i sie něndolohu ruang katauwọu tuma mbange kụ kai nạung i Timo us děduanErastus mědeạu makoạ solong Makedonia, těntalangbe isie mětětanạ sěngkatěmpo su propinsing Asia. 23 Luhudusu tempo ene kai piạ ganohạ masaria nariadi su Efesus,ualingu pěnaněn ro měběběkeng kakakoạu MawuYesus. 24 Batụ u su soa ene kai piạ sěngkatau tukangusalaka arenge i Demetrius kụ měkěkoạ tulada salakararodọ, tuladang pangkunangu mahan duata wawinei Artemis. Hambaku tau ene kai makạonggọ u asěkinemasaria su manga mělahalě e. 25Ualingu ene tangu i sieněnampungke manga mělahalě e ringangkewelain mangamělahalě u tukangu salaka waline, kụ bọu ene něbera,"Manga anạ u sěmbaụ! I kamene masingkạ u i kite e kaimakạhombang asěkine wọu munara ini e. 26 Kụ ini e ikamene seng nakasilọ e ringangu nakaringihě hala apangkụ nikoạ i Paulusě e. I sie něbera u manga mahan duata

RAROLOHANG 19.27–34 402

kụ nạung seng nikoạ u taumata e mambeng balineweruata. Dingangu i sie seng nakakariadin taumata lawọ emạngimang u těn rone balinewe kětạeng sini su Efesus,kaiso kawe maraning mapěpidu kasěllahu wanuang Asiae lai. 27Makạgěnggang ute kai madiringu munarang kiteini e kawe makahombang areng mawuhụ. Dinganguwalinewe kětạu ene, kaiso pangkunangu ruata wawine iArtemis malaing sarung koateng tạ mangalene, ringangukawawantuge sarung ralindaěng; sumbaliau i sie kai ruatawawine kụ dědaloěng u pa kụ taumata su Asia, ringangusu kasěllahu dunia!" 28 Kerene sarangke kalawọu taumatae nakaringihě ene naung i sire e něngkatětị, kụ bọu ei sire němpamansagě u, "Biahě i Artemis, ruatan tauEfesus!" 29 Tangu ghanohạ ene měngkatewe naměpiděsěngkasoang. Bọu ene ghapaěngu měgaghohaeng eměngkatewe němpaname si Gayus děduan Aristarkhus,tau Makedonia e dumararingang si Paulus su raralengange, bọu ene něhiud'i sire solong stadiongu soa e. 30 I Paulusmapulu sumuě mětěngkalau dingang i sire, kaiso apangměmpạngimang su Mawu Yesus sene e němpěsědingi sie. 31 Pirang katau mapapangkatu propinsing Asiae apang měmpědědalahapị i Paulus, nangoro lai sutaumata pělěhabarě si Paulus tadeạu i sie kumbahanglai mětěngkatode u watangenge su stadion ene. 32 Eneapạeweng taumata měmpěkěkomolě su stadion enekawe seng nạung němpěkalimbuhung. Piạ e sengměmpěměmansagě kere ini, piạbe lain měmpěběbansagěkerene, u kalawokang e wọu i sire e wěga wue měnsangkawe unụe i sire němpětampung sene. 33 Sěnggạ bọu isire ene měněnikạ u kai i Aleksander nakoạ puěngu sitori,batụu kai i sie nisuhudu tau Yahudi solong těngone. Tangui Aleksander něnidạeng limane makịonggọ u loahe rengmaulị u hinone su těngon taumata lawọ e. 34 Kai kerene

RAROLOHANG 19.35–20.2 403

i sire nakasilọ e u i sie kai tau Yahudi, tangu sěngkahindọe němpamansagě maihạ-ihạ angkuěng: "Biahě i Artemis,ruatan tau Efesus!" 35Nadehọ katewe durutulisu soa enakakalěda naungu taumata lawọ e. I sie něbera, "E ikamene tau Efesus! Pa kụ taumata e masingkạ u kai soanEfesus nakoạ soa pěpapaduliangu pangkunang u ruatai Artemis dingangu watu susi kụ mạtěntung bọu langị e.36 Taweu sarang sěngkatau makakarendehu halě ene.Ualingu ene tangu pakalenehě bue, ringangu kumbahangměkoạ apa kụ tawe sunạ e. 37 I sire ini e niwawang kamenesolong ini e walinewe ualingu i sire kai seng něhampasěpangkunang u mahang duata arau kai ualingu i sire sengněhinakang duatang kite. 38 Kereu i Demetrius dingangumanga mělahalě e piạ pangaduhang e su pěsěngkataue, ute walạ e kere i sire apěbawa perekarang sire supěgaghaghutaěnge. Pěgaghaghutaěng e kạbawuka wuewaugu ene ringangu manga mapapangkatu těmbonangukawanua e sěn niạ mang ene. 39 Kai kamageng ubědang lai piạ apa-apa waline kụ ilěěnning i kamene,ute ene e harusě pakasuewe pahumbisarang kamene supědararudatong lawọ e tuhụewe ralenge. 40 Batụ u apangkụ nariadi su sahěllo ini e kiwuạ u kai makasilakạ si kite.I kite botonge itoke měkěkoạ pěgaghohaeng, ualingu ikite e tawe apa sarang manga pungene kadidị-didị baugumapakasěgadu hinong pěgaghaghohaeng ini e." 41 Bọutennamokạ u kěbị ene durutulisu soa e rimolohu taumatalawọ e pinakapule.

20 1 Sarangke pěgaghaghonggạ su Efesus e nalědạe kapia, i Paulus e něnampungken jamạatě e kụ

deng něgěllị u sasasa si sire. Bọu ene i sie někatạeng sirekụ něberan salamatěbe matěntang, mase naněpasengdaraleng e sarang Makedonia. 2 I sie naměpidě kạguwạuwanuan Makedonia kụ seng němaliansang u sasasa lawọ

RAROLOHANG 20.3–11 404

su taumata apang mạngimang su Mawu Yesus su tampạene. Bọu ene i sie nakoạ solong Yunani. 3 Těllu wulangkarěngụe i sie nětanạ sene. Tangu piạ i sie kapěsasadianeměmundalě solong Siria e, piạko habarě u tau Yahudie sěngkahaung měmate si sie. Ualingu ene tangu i sieněmutusu mědeạu měsule kụ ilěngangu Makedonia. 4 ISopater anạ i Pirus bọu Berea nědingang i sie; kerene laii Aristarkhus děduan Sekundus tau Tesalonika, ringangui Gayus tau Derbe. Kerene lai i Timo us, i Tikhikusdingang i Trofimus, tau wọu propinsing Asia. 5 I sireněngalimona si kami kụ bọu ene něngampalě si kami suTroas. 6Napaluseng Pěmamantugu Ěllon Borotě TaweKabọ e, i kami němundalě kụ naněntangken soan Filipi.Lima ěllo tuhụ e i kami nětampung kapia ringang i siresu Troas. Sene i kami e nětanạ sěngkamisa karěngụe. 7 Su hěbing ěllo misa e i kami nětampung mědeạukumaěng sěngkakaěng kereewe kakaěngu anạ u sěmbaụe. I Paulus kai mědědarudato ringangu taumata, watụu sěngkariọěllone i sie kai piạ karakine měbuạ. Sarangkěkaloarane i Paulus měngkate měběbisara. 8 Su ralungukamarě su wowone rasị tampạeng kami mětampung e,měngkai na mu solone. 9 Ene kai piạ sěngkatau umbasengarenge i Eu khus mạiangke su tobangeng. Ualingu iPaulus tawe ědunge měbisara tangu, i anu umbaseng enekinahun kilangke marasai hakịu i sie kinalěnabengke sutobangeng ene, bọu e wěgaweng kinanawoěnge rasị bọukatěllu hawenge. Tangu piạ e i sire něhengke si sie, kuteusěngkakakěllane i sie kai seng nate. 10Arawe i Paulus etanae e limintụ, kụ dimarěmmạ su tau umbaseng enee, kụ nilahěkutang e. I Paulus něbera angkuěng, "Abeghěnggang u i sie wědaweng biahě!" 11 Bọu ene i Paulussaụewe naawị solong bowone, bọu ene němahiạengborotě dingangu kimaěng sěngkakaěng. Sarạeng seng

RAROLOHANG 20.12–21 405

marěngụ mạhumbisara ringangu taumata ene sarangmalukadě tangu, i Paulus e něbuạ e. 12 Taumata eměngkatewe němaringang napule su tau umbasengene solong balene. I sire měngkatewe nakapěndang umaluasě dingangu mahiborě. 13 I kami e nakoạ e solongkapalě kụ něbuạ e něngalimona solong Asos, mědeạuměněnsomahě si Paulus kụ mapasakeng sie su kapalě esene. I sie seng něngatorě kerene ualingu i sie kai makoạsolong tampạ ene mědeạ dalengu luměngang. 14 Sarạengněsombang su Asos, i Paulus měngkatewe lighạ simakekapalě kụ bọu ene i kami něbuạ solong Me lene. 15 Bọupai ene, i kami e něbua kapia kụ sěngkariọěllone nahumpạu tampạ kụ mětětěngong Khios. Sěngkakarumahing e ikami e nahumpạeng Samos kụ naliụen sěhěllo e tangunahumpạen Miletus. 16 I Paulus kai němutusě u tawemotong su Efesus, tadeạu kumbahangbe měgagholọ utempo e su wanuan Asia. Kụ i sie kai měsěsasahawụsěngapang botonge makoạ solong Yerusalem su ěllonpěmamantug'u Pentakosta. 17 Bọu Miletus i Paulusněndingọ u habarě solong Efesus měgěgausě apangpangahạ u jamaatě sene e pěněnsomahě si sie. 18 Enepiạ e i sire nasongọ e i Paulus e něberạ e si sire, "Mangaanạ u sěmbaụ masingkạ u kereapa iạ měběbiahě tempoini sutaloarang kamene nanětạ bọu ěllo humotongeiạ nasongo su Asia. 19Dingangu kasasanạ u naung,ore lai ringangu tatědọ u ěllon mata malawọ e iạměmunara waugu Mawu su ralungu pětatohạ u sasalukạkěkahombangengku e ualingu kai piạ kapulu ralakị bọutau Yahudi. 20 I kamene masingkạ u iạ e sembeng taweměndalěmping sarang kadidị-didị maulị si kamene apangpiạ gunane si kamene. Iạ maněn ro si kamene walạewesu komolangu taumata lawọ dingangu su apang bale.21 Baewe su taumatan Yahudi arau lai su wansa waline iạ

RAROLOHANG 20.22–30 406

měngkate sěn niạ mạngarěkilě si sire tadeạu apětětobatěbọu kalawọu rosan sire kụ apạkakoạ solong anun MawuRuata, ringangu apạngimang su Mawu Yesus. 22 Kụ tangumědeạu makatuhụbe laorong Rohkě u Ruata e, ute iạ emakoạko solong Yerusalem. Kụ iạ e wěga wue měnsangapạ e sarung mariadi si siạ paị sene. 23 Iạ e kětạengbengmasingkạ u su apan soa e, Rohkě e mạnahuntěngadě sisiạ, u iạ e sarung sumuě su tahungkụ dingangu sarungmasigěsạ. 24Arawe iạ e taweměndarekeng u pěbawiahěkuini e, sěmbali kate iạ e makauadipěbe munaraku e nạungseng nilěngkang u Mawu Yesus si siạ e ringangu sěmbalikate iạ e masa a sarang pěngěnsueěngu pěbawiahěkue waugu měhabaru Injilě e mạanun kakěndagu MawuRuata. 25 Iạ seng bọu ně wo si kamene anạ u sěmbaụdingangu selaing bọu něhabaru mạanun kereapa MawuRuata e měparenta kere sěngkatau Ratu. Kụ ini tanguiạ měpěpěndang u selaing tawe saụ makapěsombangi kamene manga anạ u sěmbaụ. 26Ualingu ene hatedeiạ e měbera si kamene u kamageng u piạ u sutaloarangkamene kụ sarung mawihua e, ene walinewe salaku.27 Iạ e tawe mětalang bọu halěku e manualagu pa kụkarakin Duata e si kamene. 28 Kụ i kamene pěndiagạbengbatangeng i kamene hala e ringangu lukarewe kěbịdalohon jamaatě e kụ seng pinaměllokang u Rohkě uRuata e si kamene mědeạu pakịlukade; u i kamene kaiseng bọu niruị nakoạ měnanahimata jamaatě e. Kụ ikamene e pěmpělukaděbe jamạat'u Ruata e měsulungusěngkatau lukadě mělělukadě dombane, batụu Mawu ekai seng napakariadin jamaatě e tataghuaneng'E tutuneualingu kapapohongu Ahus'E tutune. 29 Su palusěku enalahe u sarung děntaěng u manga ralugě bawahanisutaloarang kamene. Kụ i sire apan dědiagateng i kamenee sarung makoạ kinaěngu manga ralugě ene. 30 Saralaing

RAROLOHANG 20.31–21.1 407

bọu taloarang kamene hala e sarung piạ u masalinsawụměhabaru habarě tawe katěngade. I sire měkěkoạ kerenetadeạu apan taumata kụ seng mạngimang su Mawu Yesuse mipalidě kụ bọu e tumole si sire. 31Ualingu ene tangupakaralukadě bue! Pětahěndung u kai těllu taung karěngụe, ringangu kạsangị e hanesě, ěllo hěbi e tawe ědone iạmaněn ro su sěngkatau-sěngkatau e wọu i kamene. 32 Kụini e iạ měnarakang i kamene su Mawu Ruata tadeạui Sie měhiking si kamene ringangu tadeạu i kameneměngumpaedě bue su habaru kakěndagu Mawu Ruata.Mawu Ruata e kai kawasa waugu manoghasě si kameneringangu měngonggọ u kalawọu alamatě si kamene kụseng nịdariahin'E waugu pa kụ umat'E. 33 Iạ e tawelumaěnning u roitě arau pakeang su sarang sěngkatau. 34 Ikamene hala e masingkạ u kai ualingu liaghang ga ku iạměsěsalimae měnukụewe pandungangku ringangkewenmanga hapịku apan němpětole ringangku. 35 Su ralungupa kụ munara e iạ seng něngonggọ u sansahě si kameneu kahian pětatěngkasaghedě kere ini e i kite e hinongmětulung u apan seng bọu nipěhengetang u MawuYesus, 'Limembong makariangkamang e měngonggọ,sulungu měnarimạ e.' " 36 Ene sarạeng i Paulus nasueenbisarane tangu i sie němulangengke ringang i sire kěbịe kụ někaliomaneng. 37 Tangu i sire kěbị e měngkatewenahunsangị kạlahěkụ e si Paulus dingangu kạpěběberanesalamatěbe rumaleng. 38Něngalembọewe makạsusa sisire e ualingu i Paulus něbera u i sire e sembeng ta saụmakasilo si sie. Bọu e i sire němpangěntuden sie solongkapalě.

21 1 I kami e někatạ u pangahạ u jamaatě bọu Efesuse, bọu ene naněntang i sire. Bọu e i kami něbuạ e

natěpasu toadu Kos; kụ sěngkariọěllone i kami nahumpạe su tahanusang Rodos. Bọu tampạ ene tangu i kami e

RAROLOHANG 21.2–11 408

němundale solong pěmamalangoěngu Patara. 2 Su Patarae i kami něsombangkeng kapalě mětě mona Fenisia.Tangu i kami simake e kapalě ene, mase něbuạ e, 3 kụněsakaeng sarang i kami e nakasilọ e tahanusang Siprussu kaihing kami; kai arawe i kami e mang kapěsěsakaengemětě mona Siria. I kami e němalango su Tirus, batụukapalě e kai pěngaungang lurange. 4 Su tampạ ene ikami tamai limuhu ně wo apang měmpạngimang suMawu Yesus, mase mětětanạ dingang i sire ghěnnangusěngkamisa karěngụ e. Kinahiạen ahạ u Rohkě u Ruatae i sire měněněgu si Paulus tadeạu kumbahangbe tamaisolong Yerusalem. 5 Kai sarangke nahěpusě temponewaug'i kami e mětanạ sene, i kami e naněntang i sirekụ naněpasu raraleng i kami. I sire kěbị e ringangkewenmanga anạ dingangu kawing i sire něnonda si kami saranglikudu soa. Paị sene, su wiwihu apeng tangu i kami kěbịněmulangeng kụ někaliomaneng. 6 Bọu ene i kami eněkatạ e sěmbaụ dingangu waline wọu ene simake sukapalě, kụ i sire němpěsule e solong bale. 7 I kami eměngkate němundalě bọu Tirus solong Ptolemais. Senei kami e ně wo manga anạ u sěmbaụ apang mạngimange, kụ měběbawạ e adatě si sire bọu e reng nětanạsěhěllo ringang i sire. 8 Sěngkariọěllone i kami e něbuạe kapia, kụ nahumpạeng Kaisarea. Sene tangu i kami ereng něsombang u mělahabaru Injilě arenge i Filipus, kụnětanạ dingange su walene. I sie tangu kai sěngkatau wọutaloarang sire pitu kinapile su Yerusalem. 9Anạ e mahualai sire ěpạ seng nialamateng u kakěndagu Mawu Ruatamědeạu měhabaru injil'u Ruata. 10 Sarạeng nararěnnạ ei kami e sene, narěntạ e sěngkatau nabi arenge i Agabusbọu Yudea. 11 I sie riměnta anung kami kụ něngalạpapehe i Paulus. Dingangu papehe ene i sie něngikị laederingangu limane hala, mase něbera, "Kai ini e nipaulị

RAROLOHANG 21.12–21 409

u Rohkě u Ruata e: Taghuang u papehe ini e sarunghapusang kere ini su Yerusalem kahian tau Yahudi e, kụisarakang su waline tau Yahudi." 12 Sarang nakaringihěene, i kami ringangkewelaing kěbị manga anạ u sěmbaụmạtanạ su Kaisarea e mědědorong sěngapang botonge siPaulus tadeạu i sie kumbahang tamai solong Yerusalem.13Arawe i sie kai simimbang, "Apa wue gunane i kamenemahunsangị kere ini hakịu mapakakondọ u naungku e?Iạ e seng těbe sadia, walinewe kětạu makihapusě paịsene, kaiso saralaing mate ualingu Mawu Yesus." 14 IPaulus tawe mapulu rumaringihě si kami, tangu i kamie něngědo něsěding i sie. "Balạewe kapulun Mawue kariadi," angkuěng i kami. 15 Sarangke wọu nětanạsěngapang děngụ e sene, i kami e měngkate něndiahingapaliwụ i kami kụ něbuạ solong Yerusalem. 16 Kụ pirangkatau manga anạ u sěmbaụ bọu Kaisarea nahundingang ikami mědeạu měnondang kami solong baleng Manason,batụu i kami e kai měnguntang su walene. (I Manason ekai tau Siprus kụ kai seng marěngụ nakoạ murit'u MawuYesus.) 17 Ene piạ i kami narěntạ e su Yerusalem, mangaanạ u sěmbaụ sene naněnsomahe si kami kụ měngkatemaralahimumu. 18 Sěngkariọěllone i Paulus dimalengsěngkaraleng dingang i kami ně wo si Yakobus; kụkěbịewe apan těmbonang u jamaatě e malaing ene sene.19 Bọuten něgěllị u adatě si sire, i Paulus něběke si sirepa kụ apang kinoạ u Mawu Ruata e si sie sutaloaran sirewaline tau Yahudi e. 20 Bọuten nakaringihě běken Paulusěe, i sire kěbị měngkatewe němpědalo Mawu. Bọu ene isire němpěbera si Paulus, "Paulus! I kau hinong masingkạu seng apa hiwune taumatan Yahudi e němpangimang suMawu Yesus. I sire kěbị e kai masa a su torat'i Musa e.21 Kụ orasě ini e i sire nakaringihě u i kau kai mạněn ropa kụ tau Yahudi kụ mạtanạ kạlaunidě sutaloarang bansa

RAROLOHANG 21.22–28 410

waline, tadeạu i sire apěměměllọ u torat'i Musa. I kau eněnasa si sire tadeạu i sire tawe makisunatu manga anạ isire arau měmpěsěmpị u ahan tau Yahudi e. 22 Kụ ini ei sire tau Yahudi apan seng mạngimang ene seng nalaheu sarung dumaringihě u i kau e seng ene sini. Kụ kereapạe tangu? 23Mapiawe tuhụ těgung kami. Kai piạ ěpạ ukatau sini kụ seng bọu někědo su Mawu. 24 Kụ i kau epěmaringangke si sire panusi watangengu e ringang i sirekụ talungko wawaeh'i sire mědeạu makikulụ u utạ i sire.Mạeng kerene sarung lumětạ su kěbị taumata u apangkinaringih'i sire mạanun kau e, walinewe hinone, ualingui kau sěsanu malaing měsěsěmpị u torat'i Musa e. 25 Kaiarawe i sire apang baline tau Yahudi e kụ seng nangimangsu Mawu Yesus, seng bọu nisurateng i kami mạanunputusang i kami u i sire apětětěghang u kumaěng kaěng kụnạung seng bọu nisěmba su mahang duata, apětětělling ukuminạ binatang piạ dahane arau kuminạ gěsing binatangkụ nate nikěllọ; dingangu apětětěghang u kakanoạ upěsasundalě." 26 Tangu i Paulus dimalengke ringang i sireěpạ u katau ene, kụ bọu ene i sire němpětěngkasusịenbatangeng i sire sěngkahindọ su sěngkariọěllone. Bọuene i sire nahunsuě su Walem Mawu mědeạu měhabarukate lai pira ěllo halě u pananusi e maghanapě e ringangusasěmban sire sěngkatau-sěngkatau e isarakang. 27 Enepiạ e poěngu pitu ěllo e seng marani e mapaghohě, tangupiạ manga pirang katau taumatan Yahudi wọu Asia enakasilo si Paulus su ralungu Walem Mawu. Bọu ene i sireněnahowongke taumata lawọ e, bọu ene němpěhěgo siPaulus. 28 Kapěměmansage, "E tau Israel, tulungko! Sengini e taumatane kụ dudaleng suapan tampạ kạpaněn ronesu pa kụ taumata e, mạněn ron haghing dalawangsu tau Israel, rụdokạ torat'i Musa e ringangu rụdokạWalem Mawu ini e. Kuteu relaingko měměmaringang

RAROLOHANG 21.29–36 411

i sire waline tau Yahudi e apạsuě su ralungu WalemMawu e kụ mapakạdalakị u tampạ susi ini e!" (29 I sireněmpěbera kerene watụ u i sire seng nakasilo si Trofimustau Efesus ene e su soa ringang i Paulus; kụ i sire něngěnnau kai i Paulus napasuě u tau ene su ralungu WalemMawu.) 30 Ene kasěllahu soa sěmbaụ e měngkateweněganohạ kụ kěbị taumata e němpěkaliwo-woěngkemědeạu mětampung. I sire němpěname si Paulusdingangu něhiud'i sie solong likudu Walem Mawu e. Kụsu tempo ene lai tukadu Walem Mawu nihěping. 31 Piại sire manga měnggaghohaeng e mědeạ u měmate siPaulus, taumata e něhabarěko su koměndang u měsasekebọu Roma u kaguwạu Yerusalem e kapěgěganohạ e.32 Tangu koměndang ene měngkatewe němaringangmanga pěrwira e ringangu sordado manga pirang kataukụ masahawụ-sahawụ nahuntalang dingang i sire solongtampạ u ghanohạ ene. Su tempon taumata lawọ e nakasilokoměndang ene ringangu manga sordadone, tangu isire němpangědọ e naměbahě si Paulus. 33 Koměndangene měngkatewe himaung si Paulus, kụ nisame e,ringangu nangoro taumata piněhapusě si sie. Bọu enekoměndang ene nakiwalo měnsang kai i sai i Paulusěe ringangu kai apạ e nikakoạ e. 34 Sěmbahageang bọutaumata lawọ e simimbang u kere ini kụ sěmbahageangkewe lai simimbangu kerene. Kakakoạ kerene ute kaikalemboghang hakịu koměndaěng e tawe makakasingkạu kai apạ e nạung seng nariadi e. Ualingu ene tangui sie něngoro tadeạu i Paulus pakịsuě su ralungumarkasě. 35 Piạ i sire něngahạ i sie solong tumbalatunge, manga měnggaghanohạ e tangu měngkateweněmpěnggaghohaeng tawe sihinge hakịeweng i Paulusěe katewe piněta mbangengu manga prajuritě e. 36 Isire e tětoleěngu wuntuangu měnggaghohaeng e kụ

RAROLOHANG 21.37–22.5 412

měmpěměmansagě u, "Pate e i sie!" 37 Kerene sumuě esu ralungu markasě e, i Paulus něbera su koměndang ene,"Botonge iạ deng makapědudaton Tuang kadodọ tempo?""I kau makạberangbeng Yunani tangu?" angkuěng ukoměndang ene. 38 "Kamageng kerene, i kau walinewetau Misirě nạung kangere někoạ gohaeng kụ bọu enenapatalang u ěpạ u hiwu su kataune měnggaghohaeng piạaghide simuě solong banua linggi?" 39 I Paulus simimbang,"Iạ e kai tau Yahudi, tumanạu soan Tarsus, soa melengsu Kilikia. Tulungko ghělire loahe iạ měbisara ringang."40 Tangu sarạeng i Paulus nighělirang u loahe něbisara, iPaulus dimarisị e su tukadě, kụ něnida ringangu limane.Kěbị taumata e něngkarěmmasě. Bọu ene i Paulusněbisara si sire su werang Ibrani. I Paulus něbera,

22 1 "Manga ghaghurang ese dingangu manga anạ usěmbaụku ikěkěndagě e pa kụ! Iạ e maulị u hinoku

e si kamene. Kěnangko raringihě!" 2 Piạ i sire nakaringihěsi Paulus měběbera su werang Ibrani e, saunengke lainětěngkarěmmasě i sire. Tangu i Paulus naněpasengtatualage. 3 "Iạ e kai tau Yahudi," angkuěng i Paulus, "iạe kai piněhěnding su Tarsus su wanuan Kilikia, kaiso iạe niapakasaria sini su Yerusalem, kụ kai nitěn roěngpinakiuwuhě kahian mananěn ro gěguwạ i Gamaliel suhalě u tumuhụ torat'i Musa e su manga i upung i kite e.Měsulungkewelai manga anạ u sěmbaụ pa kụ e sini susahěllo ini, iạ e malaing makěhagě baugu Mawu e. 4 Iạe měngkai mětě ngkaị pa kụ apan tụtole těn ro wuhuene. I sire kěbị e bae ese arau waebe lai wawine e takụsěsamekang mase takụ sěsuěkang su ralungu tahungkụ.5 Imang mawantugě hala e, ringangu kěbịewe apangMěnggaghuta Agama e makạsahidi u iạ e tawe měkakon .Batụ u kai seng i sire ene wọu něngonggọ u suratě siạbaug'i sire tau Yahudi su Damsyik. Ualingu suratě ene

RAROLOHANG 22.6–16 413

tangu iạ niapakawala měname apan taumata mạngimangsu těn ro ene e su tampạ ene ringangu měbawạewe laisi sire solong Yerusalem mědeạu pahangeng." 6 "Piạ e iạkạdalenge kụ maranịeng Damsyik, natarangke ěllo malětue, sěngkianụ e piạ tualagě masaria natuahě bọu langịněliwung si siạ. 7 Ene iạ měngkatewe nawatang su ěntana,bọu e iạ nakaringihě piạ ngihě něbera si siạ, 'Saulus,Saulus! Kawe unụe i kau mạnumbiagě si siạ?' 8Mase iạe nakiwalo, 'Kai i sai i Kau e Tuang?' 'Iạ e kai i Yesus tauNazaret tětumbiagengu,' angkuěnge. 9 Taumata apạewengene sene ringangku e nakasilo tualagě ene, kaiso i siretawe nakaringihě ngihě měběbisarang iạ e. 10Mase iạnakiwalo kạpia, 'Iạ e kai hinong makoạ e apa Mawu?'Mawu e simimbang, 'Pěbangungke kụ suěko su Damsyik.Kụ sene i kau e sarung paulikangu kapulun Duata e pakikoạsi kau.' 11 Iạ e kai nawuta ualingu tualagě nakalangị ene.Tangu manga hapịku e něngahạ u iạ e simuě su Damsyik.12 Tangu sene kai piạ sěngkatau arenge i Ananias. I sie kaisěngkatau taumata maagama ringangu matuhụ-tuhụ sumanga torat'i Musa. Kěbị tau Yahudi apang měmpětětanạsu Damsyikě e měngkate maadatě kahěngang si sie. 13 I siekai riměnta rimalinge si siạ, kụ dimarisị su sěndihangkuapidu něbera, 'Saulus, anạ u sěmbaụku, saụko pěmandapakapia!' Su tempo ene lai iạ něhengke u gha ku, wọuene němanda si sie. 14 Bọu ene i sie něbera si siạ, 'Duatanạung pạhamawuang i upung i kite e seng němile si kautadeạu i kau makakasingkạ u kapulun'E, ringangu makasilosi Yesus, Ěllangu Ruata kụ měkěkoạ kapulun Duata e maserụdaringihěbe ngihu Mawu Yesus sěsane. 15 I kau esarung makoạ sahidi waugu měhabaru pa kụ apan sengkinasilonu ringangu kinaringihu su pa kụ taumata e. 16 Kụtawahaluasu lai mahědo marěngụ-děngụ. Pěbangungke,kụ pakisahaningkong batangengu. Pěkuiko arengu Mawu

RAROLOHANG 22.17–27 414

e tadeạu i kau e maliwirě bọu rosanu e.' " 17 "Iạ e něsulesolong Yerusalem, kụ piạ iạ kapěkěkaliomanenge suWalem Mawu, iạ e kai nikanoakeng u Rohkě u Ruata.18 Iạ nakasilo Mawu; kụ i Sie něhengetang si siạ, 'Lighạkopakasahawụ pěněntangu Yerusalem, batụu i sire sini etawe karaluase měmpěnarimạ u sasahidinu e mạanunIạ.' 19 Iạ kai něbera, 'Mawu, i sire masingkạ-singkạ u iạseng bọu simuě su manga waleng pěkakaliomanengangmědeạu měname dingangu měměbahě si sire apangměmpạngimang si Kau e. 20 Kerene lai su tempon sahidinui Stefanus nipate, iạ sěsaku e malaing ene sene, ringangukapuluku kerene. Hakịu kawe iạ e mělěhapa pakeangi sai-saing němate si sie.' 21 Kaiso Mawu e malaingněbera si siạ, 'Dakọ e, watụ u Iạ kai sarung měndoloh'ikau kakoạ solong tampạ marau anun sire apang balinetau Yahudi e.' " 22 Taumata e mang deng dụdaringihěsi Paulus mahumbisara e, katewe su pěngěnsueěnguwawerane e, i sire kawe němpěheang sěngapangbotonge kaihạ e, "Měngkate pate taumata kerene.I sie tawe hinone ipěbiahě!" 23Apidu kapělěheangemaiha-ihạ, i sire němpěngalipe e kakingkaeng i sire,ringangu mapakạtontongu awulě su winangaeng. 24 Tangukoměndaěngu wuntuang u Roma e nangorọ e tadeạui Paulus pakịsuě e su waloarị mědeạu i sie sěsuiangdingangu kạgesere mědeạu makakasingkạ u kawe unụetau Yahudi e kawe měmpěběbuheang kerene si sie. 25 Kaisu tempong i Paulus bọuten nilaikị baugu pakilimadě e,i Paulus kai něbera su pěrwira kụ nạung dụdarisị sene,"Botonge ngae měndalimadě sěngkatau kawanuan Romae kụ bědang tawe nisěsěsuiang?" 26Nakaringihě ene,tangu pěrwira ene, nakoạ solong anun koměndanguwuntuange kụ něbera, "Kụ seng ini e sarung koatengi Tuang? Tau ini e kai kawanuan Roma!" 27 Tangu

RAROLOHANG 22.28–23.5 415

koměndang ene nakoạ e solong anun Paulus dingangunakiwalo, "Kěnangko paulị, měnsangbe kawanuan Roma ikau e!" "Ore" angkuěng i Paulus, "iạ e kawanuan Roma."28 Koměndang ene saụewe něbera, "Iạ e nakoạ kawanuanRoma, ualingu měměmaehěbe pajakě tawe sihingekalawọe!" I Paulus simimbang, "Arawe iạ e piněhanạbekere anạ u wanuang Roma e." 29 Tangu orasě ene laimanga sordado apangkewe mapulu měnaněsui si Paulusěe němpěsohọ dingangu koměndang ene malaing natakụbatụu i sie kawe seng něhapus'i Paulusě e, sěmbaliaui Paulus kawe anạ u wanuan Roma. 30 Koměndanguwuntuang bọu Roma e mapulu-pulu makakasingkạ uměnsang kawe unụe hakịu tau Yahudi e měngěnsilu salasi Paulus. Ualingu ene tangu sěngkariọěllone i sie někuimanga imang těmbonang e ringangu mangaMěnggaghutaAgama e niapěkomolě. Bọu ene i Paulus e nilukane wọuwěntunge, mase pinakiwawane niapararisị su těngon sirekěbị.

23 1 Ene i Paulus němandạ e si sire měnggaghaghutae kụ něbera, "Manga anạ u sěmbaụ kụ! Sarang

sahěllo ini e iạ tawe nakapěndangu mamben tawesalaku su těngon Duata su ralungu naungku mạanunpěbawiahěku." 2 Piạ i Paulus něbera kerene, ImangMawantugě i Ananias něndolohu taumata kụ dụdarisị susěmběkang Paulus piněmeru mohong i Paulus. 3 Tangu iPaulus něberạ e su imang mawantugě ene, "Mawu Ruatae sarung měmeru si kau, taumata kon ang kụ měměměllesusi! I kau kụkaiang sene mělěhukung u iạ tụtuhụtorat'i Musa, kuteu kawe i kau sěsanu lụlampa toratěe, kụ měngěngoro taumata tadeạu apěměmeru si siạ!"4 Taumata apang su sěmběkang Paulusě e něbera si Paulus,"I kau měngkai kạsamede imang u Ruata Mawantugě!" 5 IPaulus simimbang, "O, iạ e wěga, manga anạ u sěmbaụ, u

RAROLOHANG 23.6–13 416

i sie kawe imang mawantugě. Kahěngang bue su ralunguBukě Susi e piạ kạbawohe, 'Kumbahang i kau měngkaimanamedě těmbonang u wansanu e.' " 6 I Paulus nakasilou sěmbahageang bọu manga měnggaghaghuta e kai wọui sire tau Saduki ringangu sěmbahageangkewe lai walineute kai i sire wọu taumatang Farisi. Ualingu ene i sieněbera su měnggaghuta e, "Manga anạ u sěmbaụ! Iạ ekai tau Farisi, hěnton Farisi. Iạ e nilahukung sini ualinguiạ mangimang u taumata apan seng nate e sarungbeměbiahě kapia." 7 Sarang i sie něbera kerene, tau Farisiringangu tau Saduki e nanětạ e nědarendehě, hakịukomolang ene napahiạ duang kamonaěng. (8 Batụ uungkuěng u tau Yahudi e, taumata nate e seng tawesaụ měbiahě kapia, dingangu tawe apa malạekatě e,ringangkewe lai manga rohkě e tawe apa; arawe tau Farisie mạngimang u sarungbe piạ kěbị tamai ene.) 9 Tanguněganohạ e marehe. Pirang katau taumatang Farisi enakoạ mananěn ro agama e němpědarisị kụ dudokạkahěnga-hěngang. Angkuěng i sire: "Tumuhụ kasingkại kami e, tau ěndaị e tawe salane sarang kadidị-didị!Aramanung mamben těngadě piạbe rohkě arau malạekatěe kụ měběbisaran sie!" 10 Pědararendehě ene nakoạe keren kasěllahe hakịu koměndang e natakụ kibasineu i Paulus kai sarung pětataliwungang i sire pateěng.Kụ i sie něndolohu wuntuangu sordado e piněngalạ siPaulus wọu taloaran sire e ringangu piněbawa si siesolong markasě. 11 Su hěbi tuhụ e Mawu Yesus dimarisị susěndihang i Paulus kụ něbera u, "Pakatarimạ bue naungue! I kau e seng něsahidin Iạ e su Yerusalem. I kau e hědonsarung měsahidin ene lai su Roma." 12 Sěngkariọěllonemaluka-lukadě tau Yahudi e nanětạ e němpěngindore. Isire němpěsalu tawe kumaěng dingangu tawe manginung,kereu i sire tanakạpate si Paulus. 13 Piạ kalimam pulone su

RAROLOHANG 23.14–21 417

kataune taumata e němpěngindore. 14 I sire něngkakoạsolong anung manga imang těmbonange ringangu mangatěmbonang u tau Yahudi apidu něbera, "I kami e sengněsalu sěngkapěsalu u tawe kumaěng dingangu tawemanginung apa-apa kereu tawe nakạpate si Paulus.15Ho, ini e manga anạ u sěmbaụ dingangkewen mangaměnggaghuta e mapiawe němpěndingọ u suratě suapang koměndangu wuntuang bọu Roma e kụ pědorongsi sie pěbawa si Paulus kapia pětěngong kamene,tabidạu i kamene mapulu saụ mananěsui perkaranepakaunsu-unsui. Kụ i kami e seng sadia waugu měmate sisie těntalang ta nạhumpạ u ini." 16Arawe anạ u wawinengPaulusě e nakaringihě niusu kindore ene. Tangu i sie nakoạe solong markasě e kụ něhabaru halě ene si Paulus. 17 IPaulus mase někuị e sěngkatau pěrwira kụ něbera si sie,"Paringangko umbaseng ini e solong anung koměndang;batụu i sie kai mapulu piạ u ipaulị e si sie." 18 Pěrwiraene němaringangke rariọ umbaseng ene solong anungkoměndang kụ něbera angkuěng, "Paulus, taumatanghukumang ene, někui si siạ, kụ nědorong si siạ tadeạupěměmaringang rariọ umbaseng ini e solong anun Tuang;u kai piạ u hinong takụ ihabarě." 19 Koměndang eneněngumbele e limang dariọ umbaseng ene kụ nipakagheasolong sěndihang e kụ pinakiwaloěng, "Kai maulị u apasi siạ i kau e?" 20Dariọ umbaseng e simimbang u, "TauYahudi e seng sěngkapěgaghighilě u mědorong takadeạui Tuang pěbawa si Paulus apětěngon MěnggaghaghutaAgama e rịěllo, měsulungu i sire mapulu saụ měněsuiperkarane pakaunsu-unsui. 21 Kai kumbahangbe i Tuangmahimang dorong i sire, batụu kai piạ kalimam pulonesu kataune taumata kapěkěkěmbunine mědeạu měhěgạsi sie suraleng. I sire kěbị e seng němpěsalu tawekumaěng dingangu tawe manginung kereu i sire tawe

RAROLOHANG 23.22–32 418

nakạpate si Paulus. Kụ ini e i sire sembeng sadia; kụkate měngěngampalě sasimbang i Tuang samatang."22 Koměndang ene něbera, "Kumbahang měhabarě sisai-sai, u i kau kawe seng naulị u ini e si siạ." Bọu ene isire něndolohu rariọ umbaseng ene pinakapule. 23 Bọue koměndang ene někuị e pěrwira ruang katau, mase isie něbera si sire, "Diahiko sordado rua hasụ su katauneringangu těntara sụsake kawalo e pitum pulo su kataune,dingangu těntara piạ daleange rua hasụ su kataune kụapěbua lai solong Kaisarea měntěhang hěbi pukulě sio.24Diahieko lai kawalone i Paulus pakisakei, kụ tondakoi sie sarang mahumpạu anun Guběrnurě i Feliks kụtawebe kurange apa." 25Mase koměndang ene němohe usuratě bawerane kere ini, 26 "Su mawu Guběrnurě i Felikslěadateng, tabeạ bọ'i Klaudius Lisias! 27 Tau ini e sengnịsasame u tau Yahudi kụ seng masarạ pateěng i sire kaimanga iạ tawe riměnta ringangu wuntuang u těntarakue kụ něngambang si sie; batụu iạ kai nakaringihě u i siekai anạ u kawanuang Roma. 28Ualingu iạ kai mapulumasingkạ u kai apa ngae salane kụ ilěěnsil'i sire si sie,mědeạu takụ iwawa solong Pěnggaghutaěngu Agamangsire. 29 Kuteu i sie nạung tawe někoạbe apa-apa kụ i siehinong sigěsakengu papate arau itahungkụ. Laěnsil'i siresi sie kětạbeng ualingu piạ kalahěmpukange ringangutoratu agamang sire hala e. 30 Bọu ene iạ nipaulikangu kaipiạ karaki ralakisě bọu tau Yahudi e si sie. Hakịu saunengtakụ pinakiěntudě i sie su anun Tuang Guběrnurě. Kụ iạe seng dimolohu apan němpěngěnsil'i sie apěběbawapangaduhang i sire e mạanuewen sie si Tuang." 31 Tangumanga těntara e němpěkaradiahangke munarang sire.I sire e němpěngalạ e si Paulus kụ němpěbawa si siehěbi ene lai solong An patris. 32 Sěngkariọěllone i sirenapakawalan buntuangu sumasake kawalo něněpasu

RAROLOHANG 23.33–24.7 419

raraleng dingang i Paulus, kụ i sire hala e něbalị kapiasolong markasě. 33 Ene wuntuangu těntara sumasakekawalo e nahumpạ e su Kaisarea, i sire něhabaren suratěene su guběrnurě, kụ bọu ene něnarakang i Paulus sisie. 34 Sarạeng guběrnurě e nasueen basane suratě e, isie nakiwalo si Paulus, měnsang kai wọu apa asale. Ene isie nasingkạ e u i Paulusě e kai wọu Kilikia asale, 35 ute isie něberạ u, "Kerene e! Iạ hědon mananěsui pěrkaranu,kụ kamageng u i sire apan němpěpangaduhang i kau eseng marěnta sini." Bọu ene i sie něngoro tadeạu i Pauluspakịaresě su ralungu walen Datu i Herodes.

24 1 Lima ěllo tuhụ e, Imang Mawantugě i Ananiasringangu manga těmbonang u tau Yahudi e nakoạ

solong Kaisarea nědingangu sěngkatau pěngacara arengei Tertulus. I sire nětěngon Guběrnurě i Feliks dinganguněhabaru pangaduhang i sire mạanun Paulus. 2 Piạ e iTertulus nikuiang solong těngone, i sie něngěnsil'i Pauluskere ini, "I Tuang Guběrnurě Lěadateng! Su liman tuang,banuang kami e rembeng měběbiahě su pědarame.Dingangu ualingken katatahuěnnang tuang, ute selaingmalawọ halě mapapia e kěkoateng i pạnaghupiakawanuang kami. 3 Kěbị e mang tětarimakeng i kamiringangu tatarimakase dingangu pěngangarěga sěngapangkarange e su pa kụewe tampạ. 4 Kai tadeạu kumbahangbeměgagholọ u tempo lawọ si tuang, ute iạ mělěharapěmalowọko i tuang dembeng mědaringihě pangaduhang ikami e kadodọ ini. 5 I kami e nakaěbạ tau ini e nạung kaiměnggaghohaeng makạsilakạ. Su apan tampạ i sie kaimakakạděntang ganohạ sutaloaran tau Yahudi ringangui sie nakoạ pangahạ e suapang kakanoạu tau Nazaret. 6 Isie seng hakịu wọu lai něnalukạ napakalamuhụ u WalemMawu e, hakịu nisame i kami e i sie. (I kami e kai mapuluměhukung i sie tuhụewe toratu agamang kami e. 7 Kaiso

RAROLOHANG 24.8–17 420

koměndang i Lisias e nangahon sie wọu limang kami,8 ringangu nangoro tadeạu apang měmpangạduhang epětětěngon tuang.) Kereu i tuang měnaněsui tau ini e,i tuang sěsane sarung makaringihě bọ'i sie katulidě ewọu pa kụ laěnsilě ipạngěnsil'i kami e si sie." 9 TaumatanYahudi apan sene malaing měmpangěnsilě dingang siPaulusě e, ringangu mạnahuntěngadě pa kụ apangniweran Tertulus. 10Mase guběrnurě e něnida si Paulusmědeạu apěběbera. Tangu i Paulus simimbang ungkuěng,"Iạ mạsingkạ u i tuang kai seng nakoạ mělahukungsu wanua ini e ringangu taunge karěngụ e. Hakịu eneiạ nakapěndang maluasě maulịu sasimbangku e supahes'i tuang. 11 I tuang seng nakasěsui hala u taweněngalembo wọu mapulo dua su ěllone naliu iạ e nakoạsolong Yerusalem kụ někaliomaneng. 12Dingangu tawenikěkaěbakeng u tau Yahudi e iạ mědědarendehi sai-saiarau napěkomolu taumata waugu pěgěnggohaeng suWalem Mawu, arau su manga kanisa arau su tampạewesude su ralungu soa. 13 I sire malaing tawe u makalaheu manga laěnsili sire ilěhabarě si tuang mạanun iạ e.14Mambeng těngadě iạ harusěbe měngaku su těngontuang u iạ kawe měněněmba Ruatang i upung i kami etụtuhụewe těn rong Mawu Yesus kụ angkuěng i sirekawe něsala. Arawe iạ e wědang mạngimang u pa kụapang mạbawohe su ralungu Bukě i Musa e ringanguBukě u manga nabi e. 15Měsulungu i sire, iạ malaingpiạ pělaharapěku ilěunsandehě su Mawu Ruata u kěbịtaumata e sarung měbiahě kapia wọu papatene --taumata mapapia arau taumata ewe lai raralaị! 16Hakịuene iạ měkěkulěte sěngapang botonge tadeạu ralungunaungku e wurěsi su těngon Mawu e ringangu wurěsisu těngọewe lain taumata e. 17 Sarạeng nạung tawedise su Yerusalem mangạe pira taung, iạ něbalị sene

RAROLOHANG 24.18–26 421

nangěntudu roitě kakěndagě su kawanuaku ringanguwaugu měnarakangu sasěmba su Mawu Ruata. 18 Sutempong iạ kapěkěkoạ e ene, i sire nakaěbạ e si siạ suWalem Mawu, bọuten nanusi watangeng. Tawe apataumata lawọ e ringangku, ringangu tawe apa lai ganohạsene su tempo ene. 19 Kětạembeng piạ tau Yahudi pirangkatau sene wọu propinsing Asia. Kawe i sire hinong enesini e waugu měbawa pangaduhang i sire si tuang, kereu isire piạ pangaduhang ualingu laěnsil'i sire si siạ e. 20Arauměngkate walạ i sire ini hala maulịu karalakịku apạewengkinasilon sire, su tempon iạ e mapětěngon MěnggaghutaAgama e. 21 Kinaěbakeng i sire kětạbeng bawera sěmpědiini, kụ piněbera su těngon sire u: Iạ e nịdaratě sahělloini e, kai ualingu iạ mạngimang u taumata nate e saụbeiapěbiahě kapia." 22Mase i Feliks kụ seng nakakasingkạlawọ halě u těn rong Mawu Yesus, něngondọeng pěrkaraene, "Iạ e sarung mamutusu pěrkara ini," ungkuěnge,"kereu koměndang i Lisias seng marěnta." 23Mase i sieněndolohen pěrwira kụ masasingkạ i Paulus tadeạupakịpaere apidewe lai pěgěgěllị u loahe pěkadodọ sisie ringangu kumbahangbe měsědingu manga hapị eměmpěgěllị u apang gěgausange. 24 Ene naliụen piraěllo i Feliks diměnta, niringanengkeng kawinge isěsěbạsi Drusila; i sie sěngkatau tau Yahudi. Tangu i Feliksněngoro taumata piněngalạ si Paulus, bọu ene i Feliksdimaringihě si Paulus měběbisara mạanun pangangimangsi Kristus Yesus. 25 Kuteu piạ i Paulus naněpasu wisaranemạanung katulidu naung dingangu pěta ngkědangdingangu mạanun hukumang su Ěllong Kiamatě, i Feliksnatakụ e kụ bọu ene něbera, "I kau e wotonge mapuleini e. Iạ hědo saụ měkui si kau mạeng piạ loahe." 26 Enei Feliks nạung kai mạngan bě sarung makaěbạ doitě ebọ'i Paulus. Ualingu ene hakịu i sie měngkate seng masau

RAROLOHANG 24.27–25.9 422

měndolohu taumata apěngěngalạ si Paulus mědeạuměbisara ringange. 27Naliụen dua taung i Perkius Festusněngaweng si Feliks nakoạ guběrnurě. Kụ ualingu i Feliksmapulu měngalạ naung u tau Yahudi e, i sie měngkatewenapakawalan Paulus mạlaaresě su ralungu tahungkụ.

25 1 Těllu ěllo samurin Festus natumpa su wanua ene,i sie nataraị solong Yerusalem bọu Kaisarea. 2 Sene

manga imang těmbonange ringangu manga těmbonangu tau Yahudi e měběbawạ e pangaduhang i sire mạanunPaulus. I sire měngkate měmpělěloke si Festus, 3 tadeạuualingu kapian naunge si sire, i sie mapulu měndolohutaumata apěbawa si Paulus solong Yerusalem; batụu isire kai seng sěngkapědalahingidu mětěgạ měmate sisie suraralengang. 4 Kai i Festus simimbangu, "Pauluskai reng mạlaaresě su Kaisarea; kuteu iạ sěsaku emalaing tawe kararěngụ e sarung měsule kạpia sene.5 Kụ balạete apạewen těmbonange sutaloarang kameneaparěsungke ringangku e solong Kaisarea kụ mapědaratěi sie sene, kereu mambeng kahěngang i sie seng bọuněkoạ sěmbaụ pěsasala." 6 Bọuten nětanạ su Yerusalemmangạ e reng bědang ualu arau mapulo ěllo, i Festusměsule solong Kaisarea. Sěngkariọěllone i sie naiangkesu kalaianengu měnggaghuta e kụ něngoro tadeạu iPaulus e pakịpětětěngon sie. 7 Ene piạ i Paulus e nasongọe, tau Yahudi kụ apan seng narěnta wọu Yerusalemněmpědarisị něliwung siạ, kụ nanětạ e něpangaduhangumanga laěnsilě mawawěhạ si sie. Kaiso i sire tawemakatahutěngadě pangaduhang tamai ene. 8 Su ralungupětatahutěndạ e, i Paulus něbera, "Iạ e tawe někěkoạpěsasala sarang sěmbaụ mạanun Torat'i Musa arausu Walem Mawu arau lai su kaisaru Roma e." 9 Kaiso iFestus e mapulu mangalạ naungu tau Yahudi. Tangu i sienakiwalọ e si Paulus, "I kau mapulu solong Yerusalem

RAROLOHANG 25.10–18 423

mědeạu pakighuta sene su těngoku mạanun mangapangaduhang ene?" 10 I Paulus simimbang, "Iạ e orasěini rụdarisị mětětěngon měndaratě u kaisaru Roma; kụkai sene hinone iạ e ghutaěng u pěrkaraku e. I tuangsěsane masingkạ u iạ tawe salaku su těngon tau Yahudi.11 Kereu iạ e seng limawang ta e ringangu piạ kakanoạkukụ hinong pahangengu papate, ute iạ e sembeng taweměkurate pateěng. Kai kereu manga laaduhang i sire kawetawe katěngade, ute tawe u sarang sěngkatau wotongeměnarakangu iạ e si sire. Iạ e mědorong makighutasu pěnggaghutaěngu kaisarě!" 12 Bọuten nědalahintauringangu manga měnaněgune, i Festus něbera, "I kau emědědorong makighuta su pěnggaghutaěngu kaisarě,kụ i kau hinong mětěngong kaisarě." 13 Ta nararěnnạwọu ene Datu i Agripa rěduan Bernike nahunděnta suKaisarea mědeạu měberan salamatě si Festus. 14 Sarạengi sire seng mangạe pira ěllo sene i Festus něnualagupěrkarang Paulus su ratu i Agripa. Ungkuěng i Festus,"Sini kai piạ sěngkatau něntang i Feliks, taumatantahungkụ. 15 Piạ iạ nạung ene su Yerusalem, manga imangtěmbonange ringangu manga těmbonangu tau Yahudie němpěbawa pangaduhang i sire su tau ene ringangumědědorong tadeạu iạ měměllọ u ponesě si sie. 16 Kaiiạ e simimbang u tau Roma e tawe wotonge měngkateměnarakang kerene sěngkatau lěěnsilang e pakihukung,kereu i sie bědaweng tawe nětětěngon měngangalakěi sie ringangu onggotangu loahe maulị u hinone. 17 Kụpiạ e i sire ramahi němpěděnta e, iạ e tawe něngampalěmarěngụ. Sěngkariọěllone iạ měngkatewe apidu naiangsu kaderan pěnggaghaghutaěng kụ nangoro tadeạu tauene pakịbawa pětěngo. 18 Ene manga měngangalakěrimarisị e něhabaru pangaduhang i sire, kai i sire taweněmpěngalakě u kakanoạ dalakị sarang kadiongeng

RAROLOHANG 25.19–26 424

sembaụ, kereewe iạ mạngiraling u sarung i kalakě i sire.19 I sire kětạbeng něgulewasu něnna ringange su halě uagamang sire hala ringangu mạanun sěngkatau arenge iYesus. Tau ene seng napohong, kaiso i Paulusě e mangmatoghasě mělěhabaru tau ene wiahě. 20Ualingu iạ etawe nakareạ hěngangku měnsang iạ e makahombangbetatualagu halě ene, kụ iạ e nakiwalo si Paulus měnsang isie mapulu solong Yerusalem kụ pakighuta sene halě upěrkara ene. 21Arawe i Paulusě kawe nědorong něngapelětadeạu i sie těbe mạtanạ su tahungkụ sarang pěrkaranei putusu Kaisarě. Ualingu ene iạ něparenta tadeạu i sieměngkateko kalaarese turusě, sarang iạ makareạ loaheměndolohi sie solong anung kaisarě." 22Mase i Agripaněbera si Festus, "Iạ sěsaku e malaing mapulu rumaringihětau ene." "Diọěllo i tuang makaringihě si sie," ungkuěng iFestus. 23 Tangu sěngkariọěllone i Agripa rěduan Bernikeriměnta ringangu kawantugě masaria. I sire nahunsuěsu ralungu huangu pěgaghaghutaěnge sěngkapahunsuědingangkewen manga těmbonangu wuntuangu měsasekedingangkewen manga matatebonen soa ene. Ualinguparentang Festus, tangu i Paulusě e pakịsuě. 24Mase iFestus něbera, "Tuangku Agripa, ringangkewen apangnakomolě kěbị e! Tau ini e seng bọu nikalakě siạ kahiangkalawọu tau Yahudi bae su Yerusalem arau lai sini. I sireměmpạmansagě měpěpatodiangu i sie tawe wotongepakawala wiahě. 25 Kaiso iạ e tawe nakasilo měnsang piạapa nikoạ e kụ makakahukung i sie ringangu hukumangupapate. Dingangu ualingu i sie sěsane nědorong tadeạupěrkarane pakighuta su pěnggaghutaěngu kaisarě, kụ iạe seng němutusu mědeạu měndoloh'i sie solong anunkaisarě. 26Arawe iạ e wědang ta nakạumpaedě kasasaheu i sie takụ surateng solong anung kaisarě. Kai ualinguene hakịu iạ nakiwawan sie nipětěngong kamene manga

RAROLOHANG 25.27–26.9 425

mawu e, něngalembo kate si Tuan Datu Agripa lěadateng!Timonaku e ute tadeạu samurin pananěsui ini e piạbeikasuratě si sie. 27 Batụ u tumuhụ pěndangku e, balinewesu tampạ e měndingọ u sěngkatau taumatan tahungkụ etawe nalahe měnsang kai apạ e salane."

26 1 I Agripa e něbera si Paulus, "I kau e seng botongeměbisara manondan tulidu watangeng." Tangu i

Paulus něhengkeen limane kụ něhabaru tulide kere ini,2 "I Tuan Datu Agripa lěadateng! Iạ e su pěndangengkumambeng něbarauntu nakapanondan tuliděku kụ sutěngonMawu Ratu, mạanụeng kěbị pangaduhang ilěěnsilutau Yahudi e si siạ; 3 kahumotong-motongange ualinguMawu Ratu e masingkạ-singkạ u adatě dingangu kakakoạu tau Yahudi e. Ualingu ene, iạ mědědorong malowọkoi Tuang deng dumaringihě tatualagěku e pakapia-pia.4 Pa kụ taumatan Yahudi e masingkạ u pěbawiahěku ereng dokeng mangudạ. I sire masingkạ u rokeng iạ dengmangudạ e, iạ seng něbiahě sutaloarang kawanuaku esu Yerusalem. 5 Seng marěngụ i sire masingkạ u iạ. Kụkereu i sire mapulu, ute i sire wotonge makapangonggọ usasahidi u rokeng kalimona iạ seng něbiahě měsulungu tauFarisi kụ tutuhụ pa kụ atorang kalahě wange su ralunguagamang kami. 6 Kụ ini e iạ dụdarisị sini mědeạu pakighutaualingu iạ mạngimang u pěkakakědo nikoạ u Ruata e sumanga i upung i kami. 7 Pěkakakědo ene lai lěan wangu hěnton sire mapulo dua wọu kawanuang Israel hakịui sire měngkate měmpětětahamawu Ruata e ěllo hěbi.Kụ ualingkewe lai seng nětatapengu iạ e mangimang upěkakakědo ene, mawu ratu, iạ e pạnokeěng u pěsasalakahian tau Yahudi e. 8Unụe wue manga anạ u sěmbaụtaumatan Yahudi e tawe makapangimang u Mawu Ruatae mapěbiahu taumata nate? 9Nạung iạ sěsaku malaingmạngěnna u iạ harusě měkoạ pa kụ kakanoạ ipěndokạ si

RAROLOHANG 26.10–18 426

Yesus tau Nazaret ene. 10 Kụ kai seng ěndaị ene takụ nikoạsu Yerusalem. Tangu piạ e suratu kawasa wọu mangaimang těmbonange, iạ e seng něnahungkụ u taumata lawọapan masa a su Mawu Ruata. Iạ e malaing sěnsunduangu i sire ihukung pateěng. 11 Kasauange iạ manigěsạ sisire su manga kanisa, tadeạu měnihasa si sire měsunialuapang lěimangeng i sire. Karạu katětịu naungku e si sire,hakịeweng měděda ngu manga soa waline e iạ tamaiměnahusu si sire tamai sene." 12 "Ualingken mona enelai tangu iạ e něbawa suratu kawasa wọu manga imangtěmbonange kụ nakoạ solong Damsyik. 13 Kụ su tempongiạ kạdalenge ěllo range, Tuang Mawantugě e, iạ nakasilokotualagě bọu langị namaliu tualagu matangěllo. Tualagěene simarang nělikụ si siạ dingangu manga ringangku.14 I kami kěbị e nasue něngkawatang su ěntana. Maseiạ e nakaringihě ngihě někui si siạ su werang Ibrani,'Saulus, Saulus! Kawe unụe i kau měngkate sěn niạměděndariha si Siạ? I kau sěsanu sarungbe makapěndangmasakị, kereu i kau e měngkate hanesě dụdokạ těn ronMawunu e.' 15 Tangu iạ nakiwalọ e, 'Kai i sai i Kau eMawu?' Kuteu Mawu e simimbahě, 'Iạ e kai i Yesuskụ nạung dědarihangu. 16 Pěbangungke kụ darisị! Iạ emětěngkatode u watangengku si kau mědeạu měhengke ikau makoạ mětatangkiang si Siạ. I kau harusěbe pěhabarěsu taumata waline apang kinasilonu sahěllo ini mạanungIạ dingangu apang sarung Takụ ilahe si kau su temporamahi kạděntane. 17 Iạ e sarung měnggeang i kauwọu kawanuang Israel dingangu wọu manga kawanuawaline kụ balinewe tau Yahudi. Iạ e sarung měndoloh'ikau kakoạ solong anun sire kụ pěmekesě matang sire,18 tadeạu i sire měmpěsěbang bọu kararěndung kụsumuě su ralungu tualagě; tadeạu i sire makapěllọ bọukawasang setang, kụ bọu ene pěkawasaěnguMawu Ruata.

RAROLOHANG 26.19–26 427

Tangu ualingken pangangimang si Siạ e, kalawọu rosansire sarung i kaampung dingangu i sire sarung makoạkawanuan Duata nikapile.' " 19 "Ualingu ene i Tuan DatuAgripa, iạ e mambeng su papasilo kụ seng takụ kinatarimạbọu Mawu Ruata ene. 20Hatede iạ e mělěhabaru inisu taumata e, tadeạu i sire němpětobatě bọu kalawọurosan sire kụ manarakangu watangeng i sire su MawuRuata ringangkewen mapatode su ralungu pěbawiah'isire u i sire seng němpětobatě bọu kalawọu rosan sire.Iạ e mělěhabaru ene, kahumotongange su Damsyik, bọuene su Yerusalem dingangu su kạguwạu Yudea, ringangusutaloaran sire waline tau Yahudi. 21 Tangu ualingu ene tauYahudi e měname si siạ suWalemMawu ringangu mědeạuměmate si siạ. 22 Kai sarang orasě ini e iạ tětěntanudang uRuata, hakịu iạ nakararisị sini měsěsahidi su těngon pa kụtaumata baebe ghaghuwạ arau lai rarodọ. Apan takụniwera ini e tạ u waline wọu apan seng nitěbalu manganabi ringang i Musa e; 23 kụ kai Ratu Mananalamatě kụnạung seng nikědon Duata e kai harusě mětatahang usunsara, ringangu makoạ taumata kahumotongangeměbangung kapia wọu kapapohong'E; tadeạu ualingu enei Sie makapěhabaru tualagě, mạanung kasasalamatě baesu taumatan Yahudi arau waebe lai su waline tau Yahudie." 24 Ene i Paulusě e kạpanondane tulide ene, i Festus enamansage, "Paulus, i kau kai seng něpulu! Kasingkạ umalawọ ene ute kai seng nakapěpulu si kau!" 25Arawe iPaulus simimbangu, "Iạ e walinewe pulu, Tuang. Mangawaweraku takụ piněbera e mambeng těngadě, dingangusiměbangbe wọu něnna mapia. 26 I Tuangku Agripasěsane e masingkạ-singkạ u halě ene. Kụ kai ualingu enehakịu iạ e wahani makapěbera mahatedě su těngon Tuangsu tualage. Su pěndangengku taweu sarang sěmbaụ bọupa kụ ene kụ tawe su kasingkạ i Tuang, batụu kěbị ene

RAROLOHANG 26.27–27.4 428

walinewe nariadi su manga wělle e kụ mạbawuni. 27 ITuan Datu Agripa lěadateng; i Tuang mangimang u apangkụ sarung ihabaru manga nabi? Su pěndangengku e iTuang mangimang!" 28Mase i Agripa e něhengetang siPaulus, "Su ěnnanu e gampang tangú mapakariading iạe Sahani su ralung'u tempo kadodọ ini e?" 29 "Malighạarau marěngụ," angkuěng i Paulus, "iạ e měkaliomanengsu Mawu Ruata, tadeạu i Tuang dingangu manga mawupa kụ e kụ apang dimaringihě si siạ sahěllo ini e makoạbekere iạ -- kamageng baline, měnsang katewe lahapusěini e tantu!" 30 Pěngěnsueěnge i tuang datu, guběrnurědingang i Bernike, ringangkewelain kěbị apang balineněmpědarisị. 31 Sarạeng seng sulikude, i sire nahumbisarasěmbaụ dingangu waline, "Tau ini e tawe někoạ mangaapa sạbarang kụ hinong makahombang hukumang papatearau itahungkụ." 32Mase i Agripa něbera si Festus, "Tauini e seng botonge i pěllọ, kereu i sie tawe měnuntụměngapelě su pěnggaghutaěngu kaisarě."

27 1 Lěpasewen naputusě u i kami e měbuạ solongItalia, i Paulus dingangu pirang katau taumatan

tahungkụewe lai waline e nisarakang si Yulius, těmbonangu sordadong Roma kụ isěsěbạ, "Resimeng u kaisarě".2 I kami e simake kapalě kụ narěnta wọu Adrami um,bọu ene něbuạ dingangu kapalě ene kụ hatede sengkate měbuạ solong kewe manga pěmamalangoěngsu raruruhang u propinsing Asia. I Aristarkhus, tauMakedonia e riměnta wọu Tesalonika, něbuạ lairingang i kami e. 3 Sěngkariọěllone i kami e nahumpạenSidon. I Paulus měngkatewe kěkapiaěng i Yulius. Isie niapakawala ně wo manga hapị e tadeạu i siremakaonggọbeng apang kụ gěgausang e. 4 Bọu ene ikami e naněpaseng pěmamamundal'i kami e. Ualinguanging kawe piněsomahě ute i kami e rimuruheng apeng

RAROLOHANG 27.5–12 429

u tahanusang Siprus kụ diọ malěmpị bọu anging. 5 Bọuene i kami e namihětong taghaloang su lanteh'u Kilikiaringangu Pampilia e, kụ nawunạ u Mira su Likia. 6 Senetangu pěrwira ene nakareạ e kapalě bọu Aleksandriamětě mona solong Italia. Tangu i sie napěngaling i kami sukapalě ene. 7Gěnnang u manga pira ěllo karěngụ e kapal'ikami e měngkate tụtondo malongge-longge kụ kateweringangu tětehě i kami e nakara ngu soang Knidus. Bọuene ualingu anging kawe wědang tawe nangindunụ,tangu i kami e tawe nakapaněpasu raraleng i kami esolong pěta monaěng i kami e kalamona. Ene i kami eněsenggọ e ně mona sěmběkang muhě bọu tahanusangKreta simahe tonggeng Salmone kụ tadeạu sene i kami emalěmpị bọu anging. 8 Kụ kate lai sarang tětehě i kaminakapěsenggọ dimuruhě apeng'u tahanusa ene, kụpěngěnsueěnge nasahampị e su tampạ sěmbaụ isěsěbạBelengange Mahole, mahampingu soan Lasea. 9 Su tempoene, Ěllong Kawawantugu Pědaramen tau Yahudi eseng napalusě. I kami e seng nikailangengu tempo lawọhakịu sembelaing balinewe tempone makapěsenggọmatulende. Kai ualingu ene hakịu i Paulusě e něngonggọu těgu ini e si sire, 10 "Manga anạ u sěmbaụ, supěndangengku e kai apạ e masaria hombange kereu i kitee měsenggọ turusě. I kite e kai sarung marugi ghěguwạ,balinewe kětạeng su lurang i kite dingangu kapal'ikite, kaiso kawe lai niawang kite e mailang." 11Arawepěrwira ene ěndọben nahimang su pilotọ dingangu sunangkodang kapalě sulungu su manga wawerang Paulus.12 Pěmamalangoěng sene e mambeng dalakị su musungudunia matěho. Ualingu ene hakịu sasakeng kapalě ekalawokange němpaněgu mapiawe měsenggọ kapiamaněntangu pěmamalangoěng ene ualingu i sire mapuluměnsang deng makara ngu Feniks, kụ matanạ sene

RAROLOHANG 27.13–21 430

karěngụewen musungu matěho. Feniks ute kai sawangepěmamalangoěng su Kreta kụ tụtatěngo tahangengdingangu poloěng. 13 Su tempo ene angingu muhě ekai tụ ụ masikome. Tangu manga sasakeng kapalě emạngiralingu i sire e seng botonge saụ makapěsenggọkapia. Tangu i sire němpamatungke walango e kụ bọu eneněsenggọ dimuruhe apengu tananusang Kreta. 14 Kaisotawe nararěnnạ wọu ene miụ e anging maihạ-ihạ isěsěbạanging u laesuikị kụ měngkate apa někalulu wọu rulunge,15 kụ němukulewe kapal'i kami e. Ualịeweng kapalě e sengtawe makasomahě tangu měngkate seng nịbawalangkami e kapalě e walạewe kalaonode iwawang anging.16 I kami e reng diọ nalindung kadodọ, piạ i kami nasahewọu sěmběkang muhě bọu tahanusang Kauda kadodọene. Sene tangu i kami e měngkatewe ringangu sigěsạnakaalạ bolotung kapali kami e. 17 Sarangke bolotu enenawatungke su kapalě, tangu kapalě ene měngkatewenipahěkutangu tali papahěkụ pinělikụ balunangu kapalěe. Ualingkewelain mạtakụ u masiladě kụ iěndụe sunapong Sir s mawawo ene, tangu senggọ e nirulungke,kụ kapalě e měngkate niwala kararerehe su anging.18 Tangu anginge mangkeng mětětěngkaihạ, hakịeweng susěngkariọěllone lurangu kapalě e nanětạ e irěděmme sulaudě. 19 Sěngkakarumahinge manga masanaeng kapalě esaụewe němpěhipe manga apaliwụ u kapalě e, ringanguliman sire hala e. 20 Ene, sarang manga karěngụ u piraěllo e i kami tawe makasasilo matangěllo arau wituing,dingangu anginge měngkate tatapě mětětungkihạ. Tangunadehọ nikasueěngken harapě u i kami masalamatě.21Měngkai apa pira ěllo karěngụ e taumata e tawekumakaěng. Tangu i Paulusě e měngkai rimarisị sutaloaransire kụ něbera, "Manga anạ u sěmbaụ! Kereu i kameneseng muhụ těguku e kụ tawe něsakaeng bọu Kreta, ute

RAROLOHANG 27.22–32 431

angkeěng i kite e tawe kinahombangengu kěbị silakạdingangu kararugi ini e. 22 Kai ini e tangu iạ malaingmědědorong sěngapang botonge tadeạu naung i kamenee pakaraloahě bue. Taweu sarang sěngkatau wọu i kamenekụ sarung mate; kai i kite e kětạengbeng kailangengukapalě ini e samatang. 23 Batụ u měkěllaenge kai piạmalạekatě bọu anun Mawu Ruata e takụ tětahamawuang,kụ kai Ruata mạnaghuang si siạ, kụ diměnta su anuku.24Malạekatě ene něbera si siạ angkuěng, 'Abe katakụ,Paulus! U i kau e sarung mětěngong kaisar. Kụ ualingukapian naungu Ruata e si kamene, kěbị taumata kụ apangsu kapalě sěnggěsa e ringangu e sarung masalamatěualingu i kau.' 25Ualingu ene, manga anạ u sěmbaụ, naungi kamene e pakaraloahě bue! Batụ u iạ e mangimangsu Mawu Ruata u, kěbị e sarung mariadi kere sengnipěhengetang'E si siạ. 26 Kai i kite e sarung masampelěsu apeng u tahanusane sěmbaụ." 27 Ene su kapulo ěpạ uhěbine, i kami e mang dụdalěto su Laud'u Adria. Mangạ ekěkaloarane masanaeng kapalě e měpěpěndang u kai salạe kakạdaninen dulunge. 28 Tangu i sire něnguluhen tali kụnịlaikitangu watu sasukạ dalungu sasị. Sěngkakasukạ eute kai maraning ěpạ u pulo su metere karalunge. Tawekararěngụ e wọu ene saụewe nisukạ ute kinareakengdalunge tangu maraning těllun pulo su metere. 29 I sire kaighụgěnggang u kapalě e mạdiring masiladě su himang,kụ i sire němpaměntulu walango ěpạ u waụ bọu petone,kapěkěkahumange malowọko lighạ maěllo. 30 Kuteumanga masanaeng kapalě e kai měmpělikosě tumalangbọu kapalě. Kụ i sire něnguluheng bolotu su sasị mělleweměměntulu walango wọu monang kapalě. 31 Kai i Paulusěe něberạ e su pěrwira ringangu manga sordado su kapalě,ungkuěng, "Kereu masanaeng kapalě ini e tawe matanạ sukapalě e ute i kamene kěbị e tawe maambang." 32Ualingu

RAROLOHANG 27.33–42 432

ene manga sordado ene němpěhěsạ e taling laikị bolotue, kụ bolotu ene nionode. 33Deng bědang masalěnibě iPaulusě e mạngansang si sire kěbị u pěmpěkaěng bue. IPaulus něbera u, "Seng kapulo ěpạ e su ěllone i kameneměngkate měmpěngěngampalě su kaghaghěngganengdingangu měmpětě ngkědang tawe kumaěng sarangmanga apạ e. 34 Iạ e maněgu si kamene pěmpěngětọbue maning kadodọ. Ene kai mapia waug'i kamenetadeạu i kamene saụbe měngkatoghasě. Kụ i kamenekěbị e sarungbe maambang dingangu tawe kurange apa."35 Bọuten něberang ene, i Paulus měngkatewe něngalạborotě kụ bọu ene napatarimakase su Mawu e su těngonsire kěbị. Bọu ene i sie něngangempangke borotě pinahiạ sisire kụ nahungkaěng. 36 Tangu i sire kěbị e nawahansangkekapia ringangu nahungkaěng. 37 Kakěpalu taumata sukapalě e kai rua hasụ pitum pulo ěnnung su kataune.38 Sarạeng kěbị seng něngkalaedě, i sire něhipeen lurang isire manga gandung e su sasị tadeạu kapalě e mahaěng.39 Ene sarangke naěllo e, masanaeng kapalě e nakasilọ ekatanaěng, kai i sire wěgawue měnsang kai tahanusangapa. I sire nakasilọ e wěngạ e sěmbaụ dingangu apenge.Tangu i sire kai mapulu měnonsolu kapal'i sire sene kereuwotonge. 40 Tangu manga taling balango e nasueen hěsạ esi sire pinakiwulusě su sasị. Manga talịewe lahose ulingemalaing nịkakoạ kerene. Bọu ene i sire němpěmeweensenggọ kilewerě e tadeạu kereu anging tumiụ tangu kapalěe seng tumondo mě monạewe apeng. 41Arawe kapalěkawe nasiladě su towọe, monane tangu měngkatewemạtatětelě kụ tawe kadiongeng kumanoạ, arawe kawepetone ute měngkatewe naghagholangu kawawěseng luạgaghaghuwạ e. 42Manga sordado su kapalě e piạ olangeměmpěmate kěbị apang taumatan tahungkụ e, ualingu isire matakụ kibasị u piạ u kumalang mědeạ dulunge kụ

RAROLOHANG 27.43–28.7 433

mahuntalang. 43 Kai arawe pěrwira e nametọ u olangi sire batụu i sie kai mapulu mangambang si Paulus. Isie něngoro apan tahakalange niapatumpa kalimona kụniapakalang solong apeng; 44 kụ i sire waline ute hědoweapatole kụ apěhumbang u pěpalě arau manga wěkangkapalě e. Kětạengbeng kerene ralenge tadeạu i kami kěbịe maambang solong dulunge.

28 1 Ene sarang i kami naambangke kụ seng surulunge,ute wuhụewe i kami e nasingkạ u tahanusa

ene kai nạung isěsěbạ Malta. 2 Taumatan tahanusaene měngkate maralahimumu si kami e. I sire kěbị eměngkate němpěnarimạ i kami e ringangu naung maluasě,němpěhunụe putung baug'i kami e, batụu kai seng nanětạdimasehě dingangu wanua e měngkate hanesě matěho.3 I Paulus nangomole manga kalu, ringangu naměllọenmanga kalu e su putung ene. Ene i sie kapěkěkoạ e kerenee, sěngkianụe piạ těmpu sěmbua siměbang ualingutětịu putung ene, kụ něngiki limane. 4 Ene taumatantahanusa e nakasilọ e těmpu ene mětě mbalong su limanPaulus, i sire e nahumbisarạ e sěmbaụ dingangu walineangkuěng, "Tau ini e kai tahapate, batụu manimbe i sieseng naambang bọu hombang su laudě e, kaiso mahangduatan Katulidě e mang tamapakawalan sie kạtatanạbiahě." 5Arawe i Paulusě e měngkatewe nědalahipentěmpu ene kụ pinakatontonge su ralungu putung kụ tạkadiongeng tědụ e sarang kadidị-didị. 6 I sire měngěnnauta mararěnna liman Paulusě e sarung sumahěnnụ arausěngkělěndịu katewe mawatang kụ mate. Kaiso sarangkenangampalě marěngụ e i sire nakasilọ e u mang tawe suwụe ralaị nariadi si sie, kụ něnnan sire něbalui wọu ene i sirekatewe něbera u i Paulusě e kai ruata. 7 Tawe karaune wọutampạ ene piạ ěntana tataghuaneng i Publius, těmbonangu tahanusa ene. I sie měngkate maluasě naunge něnarimạ

RAROLOHANG 28.8–17 434

i kami e nakoạ sakene karěngụeweng těllu ěllo. 8 Sutempo ene i amang i Publiusě e kai su kasasakitang,batụu nitanggaěngu lěhabě dingangu sụsea mahamụ. IPaulusě e tangu rimalingeko ma madě ese masakị ene kụněkaliomaneng dingangu naněllidu limane si sie hakịu i sienule. 9Ualingu piạ ene nariadi, ute kěbị apan masasakịsu tahanusa ene nahunděntạ e su anun Paulusě e, kụ isire niapakaule. 10 I sire němpěgěllị e manga kakěndag'isire, ringangu su tempọeng i kami e měbuạ, i sire nasueněmpangěntudě kěbịewe apaliwụ hinong mawawa sikami e su raralengang i kami e. 11Naliun těllu wulangsene, i kami e něbuạ e wọu tahanusa ene simake kapalěe bọu Aleksandria e karěngụewen musungu matěho e ikami němalango su tahanusa ene. Kapalě e kai něpakeu tuladang, "Duata hindua i Kastor děduan Poluks". 12 Ikami e němalango su soan Sirakusa kụ nětanạ sene tělluěllo karěngụ e. 13 Bọu ene i kami e saụ něbuạ dimuruhěsarangke nawunạ u soan Regium. Sěngkariọěllone angingenanětạ e miụ bọu sěmběkan muhě, kụ na mụ e ruaěllo tangu i kami e nahumpạeng soan Pu oli. 14 Senetangu i kami e nakapěsombangken taumata mạngimangsu Mawu Yesus pira-pirang katau, ringangu ualingughaghaus'i sire, i kami e něbua solong Roma. 15Mangaanạ u sěmbaụ su Roma apang kụ mạngimang su MawuYesus e nakaringihě habaru kakakoạ i kami e, hakịu i sireněmpahunděnta sarang nida ngu pasaru Apius dinganguwale kawawunakeng Tatěllu mědeạu maněnsomahě sikami e. Ene i Paulus něsombangke ringang i sire, i sienakitarimakase su Mawu Ruata e, kụ saụewe natoghasěnaunge. 16 Ene sarang i kami e narěntạ e su Roma e,i Paulus e niwala niapakatanạ su wale těntanine kụlěhapaěngu sordado sěngkatau. 17Naliụeng těllu ěllo, iPaulus nakireạenmatatebonen tau Yahudi e apangkewe su

RAROLOHANG 28.18–24 435

tampạ. Kụ bọuten němpěkomolě i sire, i sie něbera si sireangkuěng, "Manga anạ u sěmbaụ! Iạ e tawe salaku apa suwansang kite e arau rụdokạ tundu kụ nạung ikěkatarimạbọu i upung i kite e. Kai maningbe kerene iạ e mangnịsasame su Yerusalem, kụ nisarakang mạlahapusě e, sutau Roma. 18 Sarạeng pěrkaraku e wọuten nịsasěsuiange, ute i sire mapulu maměllọ u iạ e, watụ u iạ e taweněkoạbe pěsasala apa kụ hinong makapěhukungu papate.19 Kai ualingken tau Yahudi e rụdendehě, ute iạ e nasihasahinong měngapelě u pěrkaraku e su pěgaghaghutaěngukaisaru Roma e. Iạ někoạ kerene walinewe iạ piạpangaduhangku su bansaku hala e. 20 Kụ hakịu ene iạ kaimapulu měsombang i kamenemědeạu rengmakapěbisararingang'i kamene e; watụ u iạ kai nitahungkụ, ualinguMěnanalamatě ku lěan wang u tau Israelě e." 21Mase isire něbera si sie, "I kami e wědangbeng tawe nakatarimạsuratě kạdiongeng sěmbaụ, bọu Yudea mạanun mangaanạ u sěmbaụ. Dingangu tawe u kadiongeng wọu i kamenepai wọu ene kụ deng nakawawa habaru měběběkengkau e arau měběbisarang karalakịu e. 22 Kaiso i kami emalaing mapulu rumaringihě měnsang kereapa kakakoạupěngangimangu e, u i kami kěbị e seng nakaringihěu taumata e mạnungkeang těn ro lěumpaerangu e."23 Tangu i sire namoěngken ěllo sahěllo ringangi Paulusmědeạu měsombang. Su ěllo nipoěng ene malawọtaumata nahunděnta solong tampạ katatanakeng i Paulus.Bọu malukadě sarang bawěllo e i Paulus měněnualagědingangu měběběkeng kakakoạ u Ruata e měparentakere Ratu. Ualingken pěndaralěkeng manga ayet'uBukě i Musa e ringangu Bukě u manga Nabi e, i Paulusnětawakalị e sěngapang botonge mapěngimang i sire suMawu Yesus. 24 Piạ beng mạngimangu apang iwěberangPaulus, kaiso piạbe lai apang tawe měmpangimang.

RAROLOHANG 28.25–31 43625 Batụ u i sire měngkate tawe pěsasunduange, ute isire e němpěněntangken tampạ ene, sarangke i Paulusbọuten něberang bawera kere ini si sire e, "Mambengnětatalahino suapạeweng niwerang Rohkě u Ruata e wọuNabi Yesaya su manga i upung i kamene! 26Mawu Ruatae něhengetang, 'Dakọ e kakoạ solong bansa ini: I kamenesarungbe sěn niạ dụdaringihě kaiso tawe nakahěngang,i kamene měngkate sěn niạ tụ ngang, kaiso wěga wueměnsang apawue nariadi. 27 Batụ u něnnan bansa ini eseng něngkalumu, tuling sire kai seng něděhing dingangumatan sire kai seng piněbutane. Ini e nariadi, tadeạumatan sire kumbahang makasilo, ringangu tuling sirekumbahang makaringihě ěndumangi sire kumbahangmakaěnna, ringangu kumbahangbe měsule su anuku, Kụbọu ene kawe sarung makakaulen sire wọu sakị i sire.' "28 Kasueěnge i Paulusě e něbera, "Manga anạ u sěmbaụ,harusě masingkạ u habaru kasasalamatě kụ bọu anunDuata e orasě ini e seng nipědalahabarě suapạewengbansa waline sulikudu bansang Yahudi e. I sire e sarungdumaringihě!" 29 [Bọuten i Paulus něbera kerene, tauYahudi e němpaněntangken tampạ ene kapědědarendehesěmbaụ dingangu waline.] 30Dua taung karěngụ e iPaulus nětanạ su Roma, su wale kụ sěsewaěnge hala.Maluasě i sie měnarimạ u kěbị taumata kụ mạhunděntaměmpětě wo si sie. 31 Kụ tawe goě e i sie mělěhabarěsi sire mạanung kereapa kakakoạ u Mawu Yesus Kristus.I Paulusě e měkěkoạ ene ringangbeng karaloahě, tawekadiongeng apa makasahaghe.

ROMA

1 1 Pa kụ manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagu Mawu Ruatasu Roma, dingangu apan seng nikuiangu Mawu Ruata

mědeạumakoạ umat'E. Mawu Ruata seng namile ringanguněhengke u iạ těntani mědeạu měhabar'u Injilě bọuMawu Ruata. 2 Injilě ene seng niriandin Duata su tempongkalamona wọu manga nabin'E ringangu seng mạbawohesu ralungu Winohe Susi. 3 Injilě ene mělěhabar'u AhusuRuata, Mawung kite i Yesus Kristus. Tuhụ mạtaumata, i Sieute kai hěnton Daud, 4 arawe kereu mạduata e ute i Siekai Ahusu Ruata. Ene ute nilahe u munarang kawasa tạsihinge lumium pěbawangung'E wọu papatene. 5 LumiunSie lai Mawu Ruata něgěllịu alamatě si siạ mědeạu makoạdarolohang, tadeạu iạ -- mangadatě si Kristus -- manataapan taumata wọu pa kụ banua tadeạu mangimangdingangu tumuhụ. 6 Kụ monang bawera wọu pa kụbanua e ute i kamene lai apang su Roma e seng nikuiangmědeạu mariadi umat'i Yesus Kristus. 7Ualingu ene iạnamohe u suratě ini su manga anạ u sěmbaụ. KarimạkoMawu Ruata i Amang i kite e ringangu Mawu Yesus Kristusmangonggọu alamatě dingangu karalunsemahě su mangaanạ u sěmbaụ. 8 Kahumotongange su ralungu areng iYesus Kristus iạ makitarimakase su Mawu Ruata ualingui kamene kěbị manga anạ u sěmbaụ; batụu pa kụ duniaseng nakaringihě u manga anạ u sěmbaụ e nangimangkahěngang si Kristus. 9 Iạ hanesě mětětahěndungsu manga anạ u sěmbaụ kereu iạ měkaliomaneng.Mawu Ruata e nakoạ sahidine u apan takụ niwera enemang kahěngang. Seng i Sie e Mawu Ruata kụ takụtětangkianeng u kaguwạu naung dingangu mamombengu

ROMA 1.10–19 438

Injilě mạanun Ahus'E. 10 Iạ mědědorong sěngapambotonge su Mawu Ruata, malowọko i Sie mapakawalangiạ orasě ini e mě wo si kamene. 11U iạ mambengmapulu měsombang i kamene tadeạu iạ makapěmahiạ ualamatě bọu Rohkě u Ruata e makapěnoghasě si kamene.12 Timonaku e kai ualingu i kite kai seng sěngkapěngimangsu Mawu Yesus Kristus, ute i kite e makapanoghasěsěngkatau su waline. 13Manga anạ u sěmbaụ! Iạ lụěnningutadeạu i kamene masingkạ u seng masau susulene iạměkěkaraki mě wo si kamene, kai měngkai hanesě tạkasěhukange. Iạ lụěnningu tadeạu sutaloarang kamenee munaraku reng piạ lětạe kereewe lai nạung munarakusutaloaram baline taumatan Yahudi su tampạ baline e.14U iạ kai hinong mapědaruma ngu injilě su pa kụ bansa,suapam makạěnna ringangu tamakalaěnna, suapam piạsikolane ringangu apan tawe něsěsikola. 15Ualingu eneiạ měngkatewe lụěnning u mamombeng u Injilě ene sikamene manga anạ u sěmbaụ kụ mạtanạ su Roma e lai.16 Iạ měngkai mạngimang kahěngang su Injilě e ualinguinjilě e kai kawasan Duata makasalamatě kěbị taumatamangimang; kahumotongange su tau Yahudi, ringanguwansa waline'ewe lai. 17U kai ualingu Injilě ene, MawuRuata e nanode u kereapa ralenge tadeạu pěkakauhutaumata ringangu Mawu Ruata e maulị kapia; dalengeute kětạeng ualingu mangimang su Mawu Ruata, wọupanětakenge sarang pěngěnsueěnge. Ene měsulungukere mạbawohe su ralungu Winohe Susi, "Taumata kụmangimang su Mawu Ruata sarang pěkakauhe ringanguMawu Ruata e měngkai saụbe makoạ mapia e, taumataene sarung měbiahě!" 18 Bọu sorga e Mawu Ruatananodeu ralangehe su pa kụ dosa ringangu karalakisutaumata, batụu karalakisě e kai makạsahaghe taumatata měkirala těn ron Mawu Ruata kahěngang. 19Apang

ROMA 1.20–27 439

kinasingkateng u taumata mạanun Mawu Ruata e sengnalahe su ralungu naung u taumata, u Ruata hala e sengnělahe u ene su taumata. 20U ren dokeng Mawu Ruataněndiadi dunia, manga kakakoạu Mawu Ruata kụ taweikasasilo e ute kai kararuatan'E ringangu kawasan'E sengnikahěnganeng u taumata wọu pa kụ apang kinoạ e.Hakịu taumata e seng tawe banggilu ikapangěmping supěsasalan sire. 21 Taumata e masingkạu Mawu Ruatakatewe taumata e taweměngangadat'i Sie kawe sěngkatauRuata ringangu tawe makitatarimakase si Sie. Raliunetaumata e měmpạngěnnawe apan tạ kěhase; u sipirangi sire seng něngkarěndung. 22 I sire měpěpěndanguwatangeng i sire e seng tạ u wěgane, kuteu i sire kawelongong. 23 Balinewe Ruata kakalě sěsěmbaěng i sire,kaiso kawe manga patong mạngawe diadikang mětate,kụ kai taumata, manga manụ u winalangeng, mangabinatang laede ěpạ, dingangu binatang tụtondo. 24Ualinguene Mawu Ruata e napakawalan sire nipakahimatụu kapulun naung i sire mědeạu měkoạ halě daralaị,hakịu i sire měngkate měmpěkěkoạ haghin lamuhụlawọ i sire. 25Mawu Ruata tutune e, niawengang i sireringangu sěmbaụ kon . Balinewe Měndariadi e, kaisokawe riadikang ene e mundangu sěsěmbaěng dingangutětangkianeng i sire. Sěmbaliau kawe Měndariadiene e hinon daloěng sarang marěngụ-děngụ! Aming.26Ualingu taumata němpěkoạ kerene, ute Mawu Ruatae němalan sire napěbatụ u abulin sire raralaị. Mangawawinen sire selain tawe mawawulu'n manga esekere'ewe tundune su taumata, kaiso kawe mạbulun lawọmanga wawine. 27Manga ese e malaing kerene; i sireněmpamalan tundun ese su wawine tuhụ kakakoạ etutune, kuteu kawe kěkasahigang'u lawọ ese. Manga esee měmpěkěkoạbe apa makạsamedě su lawọ ese, hakịu i

ROMA 1.28–2.4 440

sire makahombangke wawalise tuhụewe kakanoạ i sire e.28Ualingu taumata e makạpěndang u seng tawahaluasumasingkạ u Ruata, tangu Ruata e měngkatewe namalanněnnan sire hala nipakaghoghahě, hakịu i sire měngkawe

měmpěkěkoạ apan tawe wotonge koateng. 29Naungi sire napeneu kěbị kararalakisě, tạ katulide, napeneuanggang, karalamuhụ, panananoi, kapulu mamate,mědalia, měngakalě, dingangu měndesọ'u une. I sirepapuluang měsampuhu taumata waline, 30měndalaịarengu waline; maobotě dingangu tawe atorange,mạběnsingu Ruata ringangu matataghunalang u mohong.Pelesa měkoạ dalakisě. I sire rụdokạ mata madě; i sire31mạdiri katěguang; tawe sa ane, ringangu wěgawemětatalěntụ u lawọ taumata. 32 I sire masingkạ u tumuhụtan Mawu Ruata, i sain měkěkoạ pa kụ ene e hinom

pateěng. Maning kerene i sire malaing měmpěkěkoạ laimanga halě ene dingangu lělahimpuluang kereu piạ uwaline měmpěkoạ kerene.

2 1Ualingu ene, manga anạ u sěmbaụ kai isai tangu ikau e hakịu i kau mapěsalan taumata waline? I kau

tawe apang hinong ikapětahutěndạ baugu watangengu!U kamagengu i kau kawe mapěsalan taumata waline,kuteu i kau sěsanu měkěkoạbelai kere kěkoateng isire, ute i kau mělěhukung u watangengu hala. 2 I kitemasingkạ kereu Mawu Ruata mapakanawong hukumange si sai-saịewen kakanoạ e kerene ute, putusang uMawu Ruata e kahěngang. 3Arawe i kamene, mangaanạ u sěmbaụ malaing měmpěkěkoạ kalawọu apanipạngěnsil'i kamene si sire waline! Dingangu i kamenemětě něnna u i kamene makatalang bọu hukumang uMawu Ruata e? 4Arau i kamene kai tawe měngarěgangkakěndag'u Ruata, ringangu kakalạu ralungu naung orelai kasěllahu pěsasabar'E? Těngadě i kamene masingkạu

ROMA 2.5–15 441

Mawu Ruata e mělaheu kapian naung'E ualingu iSie mapulu tadeạu i kamene mětobatě bọu kalawọurosang kamene. 5 Kuteu těmbọ i kamene kawe makakětịdingangu mạdiri měmalui. Ualingu ene i kamene halanakatambang kawěhạe hukumang su Ěllong Kiamatěkereu Mawu Ruata e mapakarěntan dalangeh'E ringangumapakanawong hukumang maadilě. 6U Mawu Ruata esarung mamalisě suapan taumata ituhụ su kakanoạe.7Mawu Ruata mangonggọ'u pěbawiahě tutune ringangukakalě si sire apang makạkědang měmpěkoạ halě mapiatadeạu makaěbạ kawawantugě, adatě, dingangu kakoạkakalě. 8Arawe i sai-saing kětạeng kụkěndagu watangengeringangu madiri tumuhụ Mawu Ruata, kaiso kawe tụtolekaralakisě e, ute i sire ene e sarung makalangehě MawuRuata marasai. 9Apan taumata měkěkoạ dalakịe sarungmasunsara ringangu masigěsạ, kahumotongange su tauYahudi, kerene lai su manga wansa waline. 10 Kai kěbịtaumata apang měkěkoạ mapia e sarung kapusakateng ukawawantugě dingangu adatě dingangkewen katatulendewọu Mawu Ruata kahumotongange su tau Yahudi kerenelai si sire wansa waline. 11 Batụu Mawu Ruata e měkoạkěbị taumata e měsulung. 12 Taumatam banua waline eněmpědosa kụ běgawen torat'u Yahudi. Kụ i sire ihukungsuliung toratě. Arawe taumatan Yahudi němpědosasamurin nakakasingkạ u toratě e; ualingu ene i siresarung lai tuntukang u toratě e. 13 Batụu taumata kụsaụ mětěngkapia ringangu Ruata, balinewe ualingu tauene seng masingkạ u toratu agaman Yahudi kaiso kaweualingu měkěkoạ apang kụ mạbawohe su ralungu toratě e.14 Taumatam bansa waline e wěgawen torat'u Yahudi. Kaikereu i sire su kapulun sire hala e měmpěkěkoạbe apangilěatoru toratě ute naung i sire hala e někoạbe aha'nsire, maningbe i sire wěgan torat'u Yahudi. 15 Kakanoạ

ROMA 2.16–25 442

i sire e měmpěnodeu apan ilěator'u toratě mạbawohesu naung i sire. Kasingkạ u naung i sire e malaingměmpěsěsahidin halě ene, u i sire hala kạdingạ ipěsěsalaringangu kạdingạ lai nětatahino ualingu něnnan sire.16 Kerene sarung mariadi su ěllone kụ seng nitantu ene.Su ěllo ene -- tuhụewe Injilě takụ nịbawombeng -- MawuRuata suralungken Yesus Kristus, sarung měhukungkalawọu rahasian dalungu naung dingangu sipirangu kěbị taumata. 17 Kai orasě ini e kereapạe i kamenemanga anạ u sěmbaụ? I kamene něngakuwen batangengi kamene tau Yahudi. I kamene mạngumbalang torat'uYahudi ringangu i kamene lụluasu pěkakauh'i kameneringangu Mawu Ruata. 18 I kau nakaěbạ manga těn rowọu ta ene, hakịu i kau mạsingkạ u kapulun MawuRuata e ringangu i kau masingkạ mě lakehu sude mapia.19 I kau e mạngiaking u i kau kai měngangahạ tau wutaringangu tualagě baugi sire sumarěndung; 20 i kau emananěn ro taumata longong dingangu mananěn rotaumata wodo. I kau mangiaking u su ralungu torat'uYahudi e, i kau mạnaghuang pa kụ kasingkạ dingangutěn ro kahěngang. 21 I kau mạněn ro taumata waline; kụunụe i kau tawe mananěn ro watangeng u hala? I kauměsěsěding taumata mědeạu kumbahang mětako, kụunụe i kau sěsanu mětětako! 22 I kau mạněn ro taumatakumbahang mawuang, raliune i kau sěsanu nawuang! Ikau e měběbinsịu mahang duata e, sumbaliau kawe i kausěsanu měngěngalạ manga apaliwụ bọu waleng mahanduata. 23 I kau lụlesạ u i kau mạnaghuangbe tora Musa,raliune kawe i kau něhinakang Duata mase tawe muhụhengetang'E. 24 Su ralungu Winohe Susi e mạbawohekere ini: "Ualingu i kamene taumatan Yahudi, ute arengu Mawu Ruata sěsamedang sutaloaran manga wansawaline." 25 Kamageng i kau matuhụ su torat'u Yahudi ute

ROMA 2.26–3.5 443

sunat'u e malaing piạ gunane. Kai kereu i kau měngkatelai lụlampa toratě ene, ute sunat'u e semben tawe ualine.26 Kereu sěngkatau waline Yahudi e kụ tawe nisěsunatě, kaiměsěsěmpị torat'u Yahudi, kụ balinewe irekeng u MawuRuata e kere sěngkatau wọu nisunatě ngae? 27 Kụ i sireapan ta nịsasunatě e sarung mapěsalang kau sěngkatautau Yahudi u i kau kai mạnaghuang torat'u Yahudi ringangui kau kawe nisunatě, kuteu i kau kawe limampa toratěene. I sire tawe nisunatě, kuteu i sire měgěngganapěbetorat'u Yahudi. 28 Batụu tau Yahudi patutune e, balinewekětạeng arenge tau Yahudi e dingangu taumata kụkahěnga-hěngang nisunatě e balinewe taumata kụnisunatě tuhụ mạbadang samatang. 29 Raliune tau Yahuditutune e, i sie kai piạ naungu Yahudi, ringangu sunatětutune ute kai sunat'u ralungu naung nipěkaradiahang uRohkě u Ruata, walinewe kětạeng kạbawohe su ralungubukě. Taumata kerene tangu makatarimạ daralo wọuMawu Ruata, walinewe wọu taumata.

3 1Mạeng kerene, kai apa untune makoạ tau Yahudi?Dingangu apa ualine tumole atorang'u sunatě? 2 Kai

lawọ bue gunane! Kahumotong-motongange kai ualingusu tau Yahudi e Mawu Ruata nangumbalang kalawọuhengetange. 3 Kai kereapa wue kereu sěnggạ tau Yahudie kawe tạ sa ane? Kụ apa ualingu ene Mawu Ruata emariadi tạ sa ane? 4 Tantu tala! Batụu nalaheu MawuRuata e napene u katěngadě, maniweng apan taumata ekakon ang. Su ralungu Winohe Susi mạbawohe, "Tadeạu ikau matodebe adilě su ralungu pa kụ baweranu, ringangumakauntung kereu i kau ghěgutaěng." 5 Kai kereu kạadil'uMawu Ruata e mangkeng kakạlahe e, watụ u i kiteměkěkoạ apan tạ katulide, kụ i kite e kai měberạeng apangae? U Mawu Ruata e tawe adile kereu i Sie měhukung ikite? (Těngadě kakiwalo ini su tampạ e ituhụ mạtaumata.)

ROMA 3.6–20 4446Mambeng tala! Batụu kereu Mawu Ruata e tawekatulide, ute kereapa wue i Sie makapěhukung u dunia ini?7 Kai kereu ualingu kakanoạ kụ tawe katulide, ute apangkụ matulidě e mạanun Mawu Ruata, mangkeng mạlětạhakịeweng i Sie rědaloěng, unụe taumata kụ měkěkoạdalaị e wědang iapěsěsala kere taumata warạdosa?8Dingangu unụe i kite tawe wotonge měbera, "Mạpiangbei kite měkoạ dalaị tadeạu luměto apam mapia?" Těngaděpiạ manga taumata kụ mělěhinakang siạ měběbera uiạ e kai wọu něbera kerene. Apan taumata kụ kerene sutampạ e ihukung u Mawu Ruata. 9Ho! Kereapạ e ngae ikite tau Yahudi e limembong kapiane wọu bansa waline?Mamben tala! Sen takụ niwera u bae tau Yahudi kerenelai taumatan bansa waline, kěbị mang mạsasěllung surosa. 10 Kere mạbawohe su ralungu Winohe Susi, "Taweusarang sěngkatau maadilě, 11 taweu sarang sěngkatau elai matahuěnna ringangu taweu sarang sěngkatau rengměsuba Mawu Ruata. 12 Kěbị taumata seng nětěngkarauwọu Mawu Ruata; kěbị e seng nailang. Taweu sarangsěngkatau měkěkoạ mapia mang tạ u sarang sěngkatau.13 Tinggolang i sire měsulungu lěbing mạtatope; akali sirelụelehě bọu lilan sire, dingangu wiwih'i sire sụsaliwěbud'ulahinakang, měsulungu wisan těmpu. 14Mohong isire měngkatewe mạpene u laane ringangu sěngkulě.15 Lempang i sire mahawesě kereu tamai manigěsạdingangu měmate taumata. 16 Kawawinasa ringangukasasusa e sěsawuhang i sire suapan tampạ. 17 I siretawe makasasilo raleng u pědarame, 18 ringangu taweměngangadatě Mawu Ruata." 19 Ini e i kite masingkạ u kěbịapan mạbawohe su ralungu torat'u Yahudi e, tumange kaisi sire apan mạsasěllung su toratě e. Kụ ualingu ene utetaweu sarang sěngkatau lai makakoạ manga apa ringangupa kụ dunia e kapěnuntukangu Mawu Ruata e. 20 Batụu

ROMA 3.21–28 445

taweu sarang sěngkatau makạkoạ mapia ringangu MawuRuata ualingu tau ene měkěkoạbe apang kụ kěkaěbakengsu ralungu toratě. Kaiso toratě ene kětạeng mělělahesu taumata u taumata e kai warạdosa. 21Arawe iniMawu Ruata seng naněbọu raleng kereapa taumataměsěngkapian Sie kụ daleng ene e tawe kalahěmpukangeringangu torat'u Yahudi. Manga bukě i Musa ringangu bukěu manga nabi e mělělahe u halě ene, 22 u Mawu Ruata emělěloahu taumata e měsěngkapian Sie, kětạeng kereutaumata měmpạngimang si Yesus Kristus. Mawu Ruatae měkěkoạ ini waụgu kěbị taumata apam mạngimang siYesus Kristus; u kawe tawe pinětatěntangenge: 23 Kěbịtaumata e seng nědosa ringangu maraun Mawu Ruatakụ makasalamatě si sire. 24 Kětạeng ualingu tatalěntụ uMawu Ruata sěsane kụ nilaonggọ matagě, pěkakauhutaumata ringangu Mawu Ruata e saụ makoạ mapia;kakakoạ e ute: taumata e niapakaliwir'i Yesus Kristus.25Duata e nanarakang i Kristus Yesus tadeạu ualingkenpapaten'E ute taumata e nipakaliwirě bọu pěsasala kereui sire mangimang si Sie. Mawu Ruata e měkěkoạ kerenetadeạu mapatodeu kaadil'E. Watụ u tempo naliu, MawuRuata seng nětěngkasabarě su kalawọu manga rosantaumata, hakịu i Sie tawe něhukung i sire. 26Araweorasě ini i Sie kimanoạ e něteghangu rosa pělahekangukạadil'E. Kakanoạ kerene mạnodeu watangeng'E adilě;kụ apan taumata mạngimang si Yesus nilahe'E keretaumata kụ saụ něsěngkapian Mawu Ruata. 27Ualinguene ute semben tawe dalenge si kite baugu lumesạ.Unụe kerene? Apa nikaianenge ualingu i kite měkěkoạbeapang kạbawohe su torat'u agaman Yahudi? Baline. Kaisoualingu i kite e mạngimang. 28 Batụu nimbụe kai kere ini:I sain nilahe saụ měsěngkapia ringangu Ruata, balineweualingu i sie měkěkoạ apang mạbawohe su ralung'u toratu

ROMA 3.29–4.7 446

agaman Yahudi, kaiso ualingu i sie mạngimang si YesusKristus. 29Arau Mawu Ruata ene Mawun tau Yahudisamatang? Walinewe i Sie Ruatan bansa lai waline? Ore,těngadě i Sie malain Duatam bansa waline. 30U Ruatae mang sěmbaụ. I Sie kai napakariadin tau Yahudi saụněsěngkapian Mawu Ruata ualingu i sire mạngimang.Dingangu i Sie lai napakariadin manga taumatam bansawaline saụ něsěngkapian Duata; ene malaing ualingui sire mạngimang. 31 Kai ini e mangalene ualingu i kitemangimang si Kristus, i kite měnděmme torat'u Yahudi?mamben tala wue! Sala anune ualingu pangangimang ikite ene, i kite měngarěgan toratě ene.

4 1Mageng kerene, apạe ikawerang kite mạanungAbraham, i upung u wanuang kite e? Kereapạ e

apang kinahombange? 2 Kereu manga halě apang kinoạee makariadiwe sarang Mawu Ruata měnarimạ i sie kụmakaluasě naungu Ruata, tangu piạbe piněbuakenge sisie waugu lumesạ. Kaiso i sie tawe makalesạ su těngonDuata. 3 Su ralungu Winohe Susi mạbawohe, "I Abrahamnangimang su Ruata, dingangu ualingu pangangimangeini, i sie nitarimạ u Ruata nakoạ taumata makạluasěnaung u Ruata." 4 I sain mělěhalě, makạtarimạ gadine;kụ gadine walinewe irědekeng kere sěmbaụ gaghěllị,batụu ene kawe hakě e. 5 Kuteu piạbe taumata taweměngangumbala sutawakaline hala e, kaiso mạnarakanguwatangenge su Ruata kụ seng něliwirě taumata warạdosawọu pěsasalane. Suralungken pangangimange ene eMawu Ruata manarimạ i sie makoạ sěngkatau makaluasěnaungu Ruata. 6 Kerene lai su sipirang i Daud; hakịu isie nakapěberang kariangkamang su taumata kụ kahianDuata e seng nitarimạ kere taumata makạluasě naung'E,maningbe Mawu Ruata e tawe kumakělla manga kakanoạu taumata ene. I Daud něbera kere ini, 7 "Kariangkamang

ROMA 4.8–14 447

taumata apam pěsasalane niampungang dingangukalawọu manga rosane niampungang u Mawu Ruata!8 Kariangkamang taumata apan dosan sire tawetatuntukang u Mawu!" 9Apa pěkakariangkamang ěndaịtumange kětạeng su manga taumata kụ tutuhụ atorangusunatě samatang? Arau kai lai tumange su taumata kụtawe tumatuhụ atorangu sunatě ngae? Seng nisěbạ i kamikalimona, u i Abraham nitarimạ u Ruata kere sěngkataumakạluasě naung'E, ualingu i Abraham mạngimang suRuata. 10 Kụ ange wue Mawu Ruata e mělahe u halěene? Kalimona arau samurin Abraham nipakisunatě?Těngadě, těntalang i sie ren tawe nịsunatě balinewe sengbọu. 11 I sie nisunatě samuri, kụ sunatě ene kětạeng kereta ala u Mawu Ruata seng nanarimạ i sie kere taumatamakạluasě naung u Ruata, ualingu mạngimang su MawuRuata. I sie nitarimạ u Ruata su tempon i sie wědang tatumatuhụ atorangu sunatě e. Kụ i Abraham nakoạ amangtuhụ marohkě baugu kěbị apan mạngimang su Ruata,dingangu ualingu ene ute seng nitarimạ u Mawu Ruatakere taumata makạluasě naung'E maningbe i sire tawetumatuhụ atorang u sunatě. 12 I Abraham malaing nakoạ iamang marohkě baugu taumata tutuhụ ahan sunatě. Isie i amang marohkě baug'i sire waline kětạeng ualingu isire tutuhụ sunatě, kaiso kawe lai ualingu i sire měběbiahědingangu pangangimang su Ruata měsulung i Abrahamsu tempong i sie wědang ta tumatuhụ atorangu sunatě.13Mawu Ruata někědo si Abraham dingangu palahitene udunia ini e sarung mariadi pusakạ i Abraham. Mawu Ruatae někědo kerene balinewe ualingu i Abraham matuhụ sutorat'u Yahudi, kaiso kawe ualingu i sie mạngimang suRuata hakịu i sie nitarimạ u Ruata kere taumata makạluasěnaung'E. 14 Kai kereu kětạeng ualingu apan tụtuhụ torat'uYahudi samatang makatarimạu apan seng nikědon

ROMA 4.15–22 448

Duata, nalaheu mangimang su Mawu Ruata e mambentawe kěhase marihutu ringangu pěkakakědon Duata emalaing tawe lohone. 15 Torat'u Yahudi e makakạděntanghukumang u Mawu Ruata. Arawe kamageng beng tawetoratě ute tawe apa ralawang. 16 Kụ kědon Duata e něbuạbọu pangangimang u taumata su Ruata. Ene mariadisěmbaụ papaiang su pa kụ hěnton Abraham u kědo enenionggọ si sire kere sěmbaụ gaghěllị matagě kahian Duata,balinewe kětạeng si sire apan matuhụ su torat'u Yahudikaiso malaing baugi sire apan měmpangimang su MawuRuata měsulung i Abraham mạngimang si Sie. Batụu iAbraham kai i amang i kite kěbị tuhụ marohkě. 17 BatụuMawu Ruata e něhengetang kere ini si Abraham, "Iạ sengnapakariading kau i amang u kalawọu umatě." KereneMawu Ruata e něngonggọ kědo ene si Abraham. Kụ iAbraham nangimang si Sie. I Sie kai Ruata kụ mạmiahětaumata nate; i Sie kai malaing Duata kụ kětạeng ualinguměhengetang seng makariadi apan nạung tala makoạ piạ.18 I Abraham měngkatewe nalung mělěharapě dingangumạngimang maning seng lai sala tạ harape. Ualingu ene isie nariadi i Amang u pa kụ umatě. Keree mạbawohe suralungu Winohe Susi: "Hitenu e sarung mahun nambangkalawọe." 19 I Abraham su tempo ene masingkạ u i sieseng tawe měhite, watụ u seng tumanịu maghurangdingangu umure seng masandigě mahasụ su taunge;kuteu lai i Sara kawinge kawe wantọ. Kaiso pangangimangi Abraham tawe manga nělome. 20 I sie mang tatapěmạngimang dingangu tawe něbimbong u kědon Duata.Kaiso pangangimang sahuneng nahun nambangkatoghase, hakịu i sie měngkate mědědalo Ruata. 21 I siemangkewen mangimang u Ruata mapakasěhụ'u apanseng nikědon'E. 22Hakịewen ene i Abraham nitarimạu Ruata nakoạ taumata kụ makạluasě naung u Ruata.

ROMA 4.23–5.8 44923 Bawera, "nitarimạ kere taumata makạluasě naung uRuata" mạbawohe baline kětạeng baugi Abraham sěsane,24 kaiso malaing baugi kite. I kite malaing sarung itarimạmakoạ taumata kụ seng makạluasě naung u Ruata, ualingui kite mạngimang su Ruata kụ napěbangung i Yesus,Mawung kite bọu papate. 25 I Yesus e seng nisarakangtadeạu pateěng ualingu kalawọu rosang kite; mase iSie niapěbangung kapia kahian Duata mědeạu i kite eměsěngkapia saụ dingangu Ruata.

5 1 Ini i kite seng saụ něsěngkapian Duata, ualingu ikite nangimang. Kụ ualingu ene ute i kite něbiahě su

ralungu pědarame ringangu Ruata wọu Mawung kite iYesus Kristus. 2Ualingu i kite mạngimang su Mawu Yesusute i Sie makạdiading kite e makạpěndang kakěndaguMawu Ruata, kụ kai ualingu kakěndagě ene e i kite biahětempo ini. Ualingu ene i kite mạhuluasě ualingu i kite piạbepělaharapě u i kite e sarung makatemang karaluensangkụ nighěllị u Mawu! 3Dingangu nangělembo wọu ene ikite e kai lumiagě u su ralungu kasasigěsạ, batụu i kitemasingkạ u kasasigěsạ e makạdiadi taumata maasagě,4 dingangu kalaasagě e makạdiadi taumata makạkědang;ini e kai makạděntang pělěharapě. 5 Pělaharapě kereini e tawe mapakakěllohi kite, batụu naung i kite sengnilohoěng u Mawu Ruata ringangu kakěndag'E. MawuRuata něnganoạ ene ringangu karadiahangu Rohkě'E,kụ seng nighěllị si kite. 6 Su tempọeng i kite su ralungukaralome, i Kristus e nate waugi kite kụ su temponemapia nantun Mawu Ruata; sěmbaliau i kite taumata ekai marau wọu anun Mawu Ruata. 7 Baugu pěsěngkatautaumata adilě e mamben masigěsạ taumata mapulu mate.Aramanung baugu sěngkatau mapia, piạ lai taumatawahani mětumpate. 8Arawe Mawu Ruata nělaheukakěndag'E si kite su tempong i Kristus napohong baugi

ROMA 5.9–16 450

kite su tempong i kite bědang taumata marosa. 9 Ini e i kiteseng něsěngkapian Duata ualingu kapapohong i Kristus;ualingu ene těngadě i kite e sarung iapakasalamatě laiwọu ralangehu Mawu Ruata kahiang Kristus. 10 Kereusu tempong i kite měsěsědụ u Mawu Ruata; i kite eiapědamen Sie ualingkeng kapapohong u Ahus'E, apalai ini sarạeng pěkakauhi kite dingangu Mawu Ruata enaulị kapia, tantu i kite sarung iapakasalamatě lai ualingupěbawiahi Kristus. 11 Kụ limembo wọu ene tangu i kitemahuluasě lai su kapian Duata ualingu Mawung kitei Yesus Kristus. U kai ualingu i Yesus Kristus, orasě inii kite makạtemang pěkakauhi kite mapia e ringanguMawu Ruata. 12Dosa simuě su ralungu dunia ualingusěngkatau, kụ bọu rosa ene siměpụe papate. Něnggạe,papate měpasě su pa kụ taumata, batụu kěbị taumataseng nanawo su ralungu rosa. 13Dokeng torat'u Yahudi ereng tawe nịgaghěllị, dosa e seng ene su ralungu dunia.Kai tangu rosa e tawe tatuntukang, ualingu tawe apatoratě kụ botonge lampaěng. 14Maning kerene, wọutempong Adam sarạewen tempom Musa e, papatenangawasa pa kụ taumata. Sarangkatewe taumata kụtawe limawang kere kinoạ i Adam taumata kerene malaingnipěkawasaěngu papate. I Adam malaing tuladangapang bọ'i Sie kụ sarung duměnta samurine. 15 Kai irědua ene e tawe něsulung; batụu laonggọ u Ruata enangělembong kasěllahe kereu isihing dingangu ralawangkụ kinoạ i Adam. Dalawang u sěngkatau nakawodaịtaumata lawọ nihombangengu papate. Nangělembongkasěllahe lai něnggạ u tatalěntụ u Ruata ringangu laonggọkasasalamatě kụ nịgaghěllị su taumata kereng kakěpale,ualingu kapian naungu sěngkatau mangalene i YesusKristus. 16 Laonggọ u Ruata malaing nangělembongkasěllahe marau wọu rosan sěngkatau ene. Batụu samurin

ROMA 5.17–6.2 451

sěngkatau někoạ dalawang ute siměbangke ponesě,"Něsala". Kai sarạeng taumata lawọ e němpědosa,narěntạe laonggọ bọu Ruata kụ mělělahe, "Tawe něsala".17Ualingu ralawang u sěngkatau, ute papate nědarakị suapan tampạ ualingu sěngkatau ene. Kai nangělembongkasěllahe lai něnggạe wọu apan nịkakoạ u sěngkatauwaline, mangalene i Yesus Kristus. Ualingu i Sie, MawuRuata měngkai napědalembon tatalěntụ'E su kakěpalutaumata, kụ dingangu tạ bawaehe nakariadi si sire saụnipěsěngkapian Duata; i sire sarung měkawasa su duniaini ualingu i Kristus. 18 Kụ kereapạewen dalawang usěngkatau e něnggạe su kěbị taumata nihukung, kerenelai kakanoạ u sěngkatau kụ tụtole kapulun Mawu Ruata,něnggạe ute kěbị taumata maliwirě bọu pěsasala ringangukaonggotangu pěbawiahě. 19 Kụ kereapạewen taumatalawọ e nariadi taumata marosa ualingu sěngkatau tatumatuhụ, ute kerene lai lawọ taumata wotonge saụměsěngkapian Mawu Ruata ualingu sěngkatau matuhụsu Ruata. 20Něgěllịu torat'u Yahudi e kai Mawu Ruatasěsane. Kaiso mangkewelain kạpahun namban tatuhụesu toratě e kaiso i sire mangkewelain kạpahun nambandalawang e ringangu němpědosa su těngon Duata. Kaisomangkeng kạpahun nambane taumata němpědosa,Ruata e mangkewelain limembong kakěndage, si sire.21Ho! i kite e harusě mate ualingu i kite e němpědosa. KaiMawu Ruata e kụkěndagi kite dingangu něgěllị u raleng sikite tadeạu saụ měsěngkapian Sie. Kụ ualingu pěkakauh'ikite dingangu Mawu Ruata e seng saụ mapia, tangu i Siemalaing mangonggọu pěbawiahě tutune ringangu kakalěsi kite su ralung i Yesus Kristus, Mawung kite.

6 1Mạeng kerene, apạe ipěberang kite e? Apa i kiteměngkate měkěkoạ dosa tadeạuMawu Ruata měngkai

kuměndag'i kite? 2 Tantu tala! Dosa e semben tawe lai

ROMA 6.3–13 452

měkawasa si kite, kụ unụe wue i kite měngkai hanesěměběbiahě dingangu kapěkěkoạe rosa? 3Masingkạbue i kamene u su tempong i kite nisahani e i kiteniapakasěmbaụ dingang i Kristus Yesus? Ini e mangalenei kite niapakasěmbaụ dingangu papaten'E. 4Dingangupananahani ene, i kite e nilěbing dingang i Kristusdingangu sěngkakapate ringange, tadeạu kereapạewen iKristus nipěbangung bọu papate ualingu kawasang Amangkụ mawantugě, kerene lai i kite makaraleng su pěbawiahěbuhu e. 5 Kereu i kite seng nasěmbaụ dingang i Kristusbatụu i kite sěngkakapate ringang i Sie, i kite sarungmasěmbaụ dingang i Sie lai ualingu i kite niapěbangungkapia měsulungkewen Sie. 6 I kite masingkạ u kakakoạ i kitetěbe e seng niapakapate sěngkakapate ringang i Kristussu kalu kuruisě tadeạu kawasang kakakoạ i kite marosa eseng nipakaghoghahě; kụ ualingu ene ute i kite sembentawe ipětahuěllangu rosa. 7 Kereu sěngkatau e kawe nate,ute taumata ene iapakaliwirě bọu kawasan dosa. 8 Kereui kite seng nate ringang i Kristus, i kite mangimang u ikite lai sarung měbiahě dingang'E. 9U i kite masingkạ ui Kristus seng něbangung bọu papatene, dingangu i Siesembeng lai tawe mate; papate e seng tawe kawasanesu watangeng'E. 10 Papate kinahombangeng i Kristus ekai papate ualingu rosa. Ene samatang mariadi sěnsulewaugu sarang marěngụ-děngụ. Dingangu pěbawiahěniralengang'E ini kai pěbawiahě baugu Ruata. 11 I kameneharusě lai mangěnna watangeng i kamene nate ualingurosa, kaiso pěbawiahě su ralungu pěkakauhě matoghasědingangu Mawu Ruata e kai su ralung i Kristus Yesus.12Abe lai mapakawalan dosa měngawasa pěbawiahuapan mětate tadeạu i kamene abe kawe tumuhụ ěnning ikamene raralaị. 13 Kumbahang lai i kamene měnarakang'ulaesu wadang i kamene su kawasan dosa baugu ipake su

ROMA 6.14–21 453

manga mona kụ daralaị. Kaiso sarakangke watangengi kamene su Mawu Ruata kere taumata kụ seng nialingbọu papate sarang pěbawiahě. Sarakangke kạguwạuwatangeng i kamene su Mawu Ruata tadeạu ipake bauguměkoạ kapulun Duata. 14Dosa tawe wotonge měngawasasi kamene, ualingu i kamene tawe saụ něbiahě su alungutorat'u Yahudi e kaiso kai su ralungu kakěndagu MawuRuata. 15Orasě ini apạ e ghěsine? Botonge i kite měkoạdalakị, batụu i kite seng baline su alungu kawasan torat'uYahudi e kaiso kawe su alungu kawasan tatalěntụ uMawu Ruata? Mamben tala! 16Masingkạ bue i kameneu kereu i kamene měmpanarakang u watangeng susěngkatau baugu kapulune ute i kamene kai ěllangu tau kụtětuhukang i kamene ene -- běgạ e měnsang ěllangu rosakụ měběbawa si kamene sarang papate, arau kawe ěllangtutuhụ su Mawu Ruata kụ ualingu ene saụ měsěngkapianDuata. 17 Kai tarimakase su Mawu Ruata! Batụu nạungkalamona i kamene nakoạ ěllangu rosa, kai ini e i kameneringangu kạguwạu naung tụtuhụ těn rong katěngadě kụseng nighěllị si kamene. 18 I kamene seng niliwirě bọu rosakụ tempo ini nakoạ ěllang baugu kapulun Duata. 19Ualingupěngangěnnang kamene wědang lome ute iạ měpakeusasihing u pětatahuěllang tadeạu nangělembo malighạ ikamene makaěnna. Kalamona i kamene němpěnarakangukạguwạu watangeng i kamene kere ěllang su manga halěmaralamuhụ dingangu ralaị baugu karaki raralaị. Kerenelai orasě ini, malowọko i kamene měmpanarakangukạguwạu watangeng i kamene kere ěllang baugu kapulunDuata mětatalahinon manga monan Duata těntani. 20 Sutempong i kamene nipětahuěllangu rosa, i kamene tawenipěkawasaěngu karakin Duata. 21 Su tempo ene kai apauntune nitarimạ i kamene wọu manga halě kụ orasě iniikěkameang kamene měmpěkoạ? Manga kakanoạ ene

ROMA 6.22–7.6 454

kětạeng makawawa sarang papate! 22Arawe orasě ini ikamene seng niliwirě bọu rosa kụ nariadi ěllang u Ruata.Kalauntungu e ute i kau makapěbiahě susi waugu Ruata kụhalě ene makauali wiahě tutune ringangu kakalě. 23 Batụupapate e kai wawaehě dosa; arawe pěbawiahě tutuneringangu kakalě dingangkewen Kristus Yesus Mawung kitee kai laonggọ kụ nionggọ u Mawu Ruata wawaehe.

7 1Manga anạ u sěmbaụku! I kamene kěbị sengmakakirala toratě. Kụ, i kamene masingkạ u kawasan

toratě su pěsěngkatau, mariadi kětạeng karěngụ utaumata ene wědang biahě. 2 Kere sěngkatau wawinekụ piạ kawinge ute mạlaikị u toratě su kawinge kětạengkarěngụu kawinge wědam biahě. Kereu tau ese kawingeseng nairị ute wawine ene maliwirě bọu toratě kụ mạngikịi sie su kawinge. 3 Kereu wawine ene měběbiahě dinganguese baline su tempong kawinge wědang biahě, ute wawineene ikawerạe nawuang. Kai kereu kawinge seng nairị utetumuhụ toratě ute wawine seng naliu. Kụ kereu i sie saụměkawingu ese baline ute i sie tawe nawuang. 4 Kerenelai kakakoạ e si kamene, manga anạ u sěmbaụku. Tumuhụtorat'u Yahudi e i kamene seng nate, ualingu i kameneseng niapakasěmbaụ dingangu wadang i Kristus kụ nakoạtataghuaneng i Sie kụ seng niapěbiahě kapia wọu papate. ISie nipěbiahě bọu papate tadeạu i kite mariadi piạ gunanewaugu Mawu Ruata su ralungu pěbawiah'i kite. 5 Batụukalamona i kite měběbiahě tụtuhụ kakakoạ u taumata.Su tempo ene manga ěnning u rosa e mạsongkahěualingu piạ toratě měkěkaradiahang su watangeng i kite.Kai ualingu ene hakịu i kite e měkěkoạ manga apa-apamakạkạdiadim papate. 6Arawe tempo ini i kite tawelai naikị su torat'u Yahudi. I kite seng nate su ralungutoratě kụ nạung kalamona mạngawasa si kite. I kite sengtawe mětatahamawu kere kakakoạ u nạung, tuhụ toratě

ROMA 7.7–18 455

kụ mạbawohe. Tempo ini i kite e mětětahamawu tuhụkakakoạ e wuhu ilěahạ u Rohkě u Ruata e si kite. 7Mạengkerene, kai apạe ipěberang kite? U torat'u Yahudi e ralaị?Tantu tala! Kai toratě ene e mạněn ro si siạ mạanun dosa.Iạ e wěgawue měnsang anggange kai a, kereu tawe toratěměběbera, "Kumbahang měngkai maanggang." 8Ualingutoratě e dosa makạěbạ loahe waụgu mapasěpụ u kěbịhaghing ěnning kụ su ralungu naungku; batụu kereu taweapa toratě ute rosa e malaing mate. 9 Iạ nạung kalimonaměběbiahě tawe toratě. Kai sarạeng piạ toratě, dosa enanětạ e něbiahě 10 dingangu iạ e nate. Tangu toratě enetětạe ipětě mona waugu makaonggọu pěbawiahě, kuteukawe nakarěntang papate si siạ. 11Ualingu toratě ene,dosa e nakaěbạ loahe něngakalě dingangu němate siạ.12 Toratě asale kai wọu Mawu Ruata kụ apạewen parentasu ralungu toratě ene e rarěntane wọu Mawu Ruata,kụ kai adilě dingangu mapia. 13Ho, kiwuạu měnsangini e piạ mangalene, u mapia e makạděntam papatesi siạ? Tantu tala! Dosa e kai makạděntan papate ene.Dingangu měpake'u mapia e dosa makạděntan papate sisiạ, tadeạu kakakoạ u rosa e ikasilo malahe. Su ralungumanga parentang Mawu Ruata, nalahe kai apạ e karalaịdosa e nạung! 14 I kite masingkạ u torat'u Yahudi kaiasale wọu Rohkě u Ruata; arawe iạ e kai taumata lome.Iạ seng niwalụ nakoạ ěllangu rosa. 15U iạ sěsaku tawemakaěnna kakanoạku. Apang ilěěningku koateng, enetawe takụ koateng; arawe apang ipěběbinsịkue, katewemundangu ene kěkoatengkue. 16Ho, kereu iạ kawe měkoạmanga halě kere lụlawang dingangu kapuluku e uteene mangalene iạ e mạngakung torat'u Yahudi e mapia.17 Kụ, balinewe lai iạ tuhụ dalenge měkěkoạ ene, kaisokawe rosa něngawasa watangengku. 18 Iạ masingkạ utawe manga apạe kụ mapia su ralungu watangengku,

ROMA 7.19–8.4 456

mangalene su ralungu kakakoạku mạtaumata. U si siạ kaipiạ ěnningu měkoạ mapia, kuteu iạ kawe tawe makaumalěměndaleng u ene. 19 Iạ tawe měkakoạ mapia apang kụtakụ i lěěnning koateng; kaiso kawe mạbalị měkěkoạ apandalaị kụ balinewe kapuluku e měkoạ. 20 Kereu iạ měkoạbeapam baline su kapuluku mangalene ute walinewe iạměkěkoạ ene e kaiso kawe rosa někawasa watangengku.21 Ene, iạ něngalạe ghěsine ini; u kamạgeng iạ mapulụeměkoạ mapia ute iralaị e sembengkewe tụ mbulě si siạ.22Dalungu naungku e měngkai lělahimpuluangu torat'uRuata e, 23 kaiso, iạ e masingkạ u su ralungu watangengkue piạ lai toratě baline kụ nakoạ tumanggihe -- ute kaitoratě měděndokạ toratě ilěakung laěnnaku e. Kai enehakịu iạ e kạlaikị su torat'u rosa lụlambagě batangengku e.24Ho, kai kere ini e kakakoạku: iạ e tụtuhụ torat'u MawuRuata e ringangu laěnnaku, arawe kakakoạku mạtaumatae ute iạ kai mạsěllung su rosa. O kasiang silakạ bue iạ ini! Isai wue tangu mapulu mangambang siạ bọu wadang ini kụměbawa siạ sarang papate? Tarimakase su Mawu Ruata!I Sie mapulu mangambang si siạ ualingu i Yesus Kristus.25 (7:24)

8 1Orasě ini selaing tawe apa pělahukung si sire kụměběbiahě mạsěmbaụ dingang i Kristus Yesus. 2U

torat'u Rohkě u Ruata nakariading kite měběbiahěmasěmbaụ dingang i Kristus Yesus, seng něliwirě si siạ bọutoratě kụ nakakoạ dosa ringangu papate. 3Apang kụ taweikakoạ u toratě ualingu i kite kawe taumata lome ute eneseng kinoạ u Mawu Ruata. Mawu Ruata namatạ kawasandosa su ralungu lulun taumata rimolohu Ahuse sěsane, kụdiměnta su ralungu kakakoạ měsulungu taumata marosa,mědeạu měndědasě kalawọu rosa. 4Mawu Ruata e někoạene tadeạu kapulun'E ilahe su ralungu torat'u agamanYahudi ene wotonge ikakoạ su ralungu watangeng i kite

ROMA 8.5–13 457

kụ měběbiahě tuhụ Rohkě u Ruata kụ balinewe tụtuhụlulun taumata. 5Apan taumata kụ měběbiahě tuhụ luluntaumata e měngkai měmpěsěsipiru apang ilěěnning ululun taumata. Kai arawe taumata kụ měběbiahě tuhụRohkě u Ruata, měngkai měmpětě něnnang apangkụ ilěěnningu Rohkě u Ruata. 6 Kereu něnnanu enipěkawasaěngu lulun taumata, něnggạe ute papate.Arawe kamageng něnnanue nipěkawasaěngu Rohkě uRuata, pulise ute pěbawiahě, ore lai pědarame ringanguRuata. 7 I saing kụ sipirange pěkěkawasaěngu luluntaumata, tangú taumata ene kai rụdokạ Duata; ualingutau ene tawe mětatěngkasěllung su torat'u Ruata; kụi sie mamben tawe makakasěllung su torat'u Ruata.8 Taumata kụ apan měběbiahě tuhụ lulun taumata etawe makaraluasě nangu Ruata. 9 Kaiso i kamene taweněbiahě tuhụ lulun taumata. I kamene něbiahě tuhụRohkě u Ruata -- kahěnga-hěngang nakoạ tumanggihe suralungu watangengu. Taumata kụ tawe Rohkě i Kristus,tau ene walinewe tataghuaneng i Kristus. 10 Kai kereui Kristus biahě su ralung'u watangengu, ute maningbewadangu sarung mate ualingu rosa, kaiso Rohkě u Ruataměngonggọu pěbawiahě si kamene, watụ u pěkakauh'uringangu Ruata e seng mapia. 11 Kereu Rohkě u Ruata, kụněmiahě si Kristus bọu papate e, wiahě bue su ralunguwatangengu e, ute i Sie kụ němiah'i Kristus bọu papateene, sarung měmiahě lai wadangu kụ mětate ene. ISie měkěkoạ ene ringangu Rohkě'E kụ biahě su ralungi kamene. 12Hakịu ene, manga anạ u sěmbaụ, i kitee kai piạ sasimbang i kite, kai walinewe waugu luluntaumata, batụu tawe hinone i kite měbiahě tumolekapulune. 13 Kai kamagengu i kamene měběbiahětụtuhụ lulun taumata, ute i kamene sarung mate; arawekamagengbe ringangu kawasan Rohkě u Ruata e, i kamene

ROMA 8.14–23 458

měngkai měmpạmatewe manga kakanoạ i kamenemarosa, kụ i kamene sarungbe měbiahě. 14 Taumatakụ apạewen lěahakeng u Rohkě u Ruata e ute mangaanạben Duata. 15U Rohkě, kụ nionggọu Ruata si kamenee walinewe mědeạu i kamene makoạ ěllang hakịu ikamene měběbiahě su ralungu katatakutang. Kaiso Rohkěu Ruata e kawe mapakạdiading kamene makoạ mangaanạ u Ruata. Kụ dingangu kawasan Rohkě u Ruata ene ikite měkěkui Mawu Ruata ene, "Amang, o i Amangku!"16 Rohkě u Ruata e mạhundingangkewen rohkě i kitee měsěsahidi u i kite e kai manga anạ u Ruata. 17Ho!kereu i kite e kawe manga anạ u Ruata, ute i kite malaingtaghuang'E kụ sarung manarimạ u manga alamatě kụnisadian Duata su manga anạe. I kite sarung manarimạdingangkewen Kristus apạeweng kụ seng nisadian Duata siSie; u kereu i kite sěngkapětatahang dingang i Kristus, i kitee sarung iapakawantugě lai ringang'E. 18 Kalawọu sigěsạkinahombangeng i kite tempo ini, tuhụewe su ěnnakuute mang tawe ikapěsasihing dingangu kawawantugěkụ sarung ilahe si kite. 19 Pa kụ alang e měngkateměmpěkěka tempone manga anạ u Ruata e ilahe. 20Ualang e seng niwala nipakahupadě e, walinewe ualingukapulune sěsane, kaiso kawe ualingu Ruata e napakawalakerene. Maning kerene tangu kai piạ lai ini lěharapeng:21U su tempo sěnsule alange sarung ipakaliwirě bọukawasa kụ měnggoghahě e ringangu sarung ipakaliwirědingang mase ipakawantugě-sěngkakawantugě dingangumanga anạ u Ruata. 22 I kite masingkạ u sarang orasěini pa kụ diadikange měngkai rụdalumpasiang keresěngkatau ma madě bawine masunsara su tempommělěhěnding. 23Dinganguwaline kětạeng pa kụ diadikangrụdalumpasiang; kaiso i kiteewe lai rụdalumpasiang suralungu naung i kite. I kite seng něnarimạ Rohkě u Ruata

ROMA 8.24–33 459

nakoạ laonggọu Ruata kahumotongange, kaiso i kitebědang lai mạngampalě Duata mapakaliwir'u watangengi kite kěbị dingangu mapakariading kite manga anạ'E.24Ualingu pělaharapě, ute i kite iapakasalamatě. Kai kereuapang kụ lěharapeng i kite ene seng kinasilong kite, uteene sembelain baline harapě. U kai i sai tangu wědangmělěharapě sabarang kụ seng nikasilone? 25 Kụ kereu ikite e kai mělěharapě sabarang kụ tawe nikạsilong kite,ute i kite e měmpangampalě be ringangu pěsasabarě.26 Kerene lai Rohkě u Ruata e rụděnta lụontolě si kitee kereu i kite lome. Batụu i kite e kai wěga měnsangkereapa hinone i kite e měkaliomaneng. Rohkě ene sěsanemětěngon Duata ghụgahiorọ u kạguwạu ralungu naungbaụg'i kite sarangkatewe taikawera. 27 Tangu Ruata ekai masingkạ u ralungu naung u taumata, makạěnnamonan Rohkě e, batụu Rohkě e měkěkaliomaneng su

Ruata waugu umat'E kụ matuhụ su kapulun Duata. 28 I kitemasingkạ u Ruata e mạngatorě kalawọu halě, hakịu piạtětale mapia su taumata kụkěndag'i Sie ringangu kinuiangmuhụ karakin'E. 29 I sire apan kinapilen Mawu Ruata

malaing nantune rokeng tětạe tadeạu makoạ měsulungdingangu Ahus'E, mangalene i Yesus Kristus. Ualingu eneute Ahus'E ene mariadi kahumotongange sutaloaranglawọ anạ u sěmbaụ. 30 Kerene Mawu Ruata e někui sisire apan seng ni lakeh'E kalimona, kụ i sire kinuiang'Eene niapakakoạ saụ nipěsěngkapia ringang'E. Kụ i sireapang saụ nipěsěngkapian Duata e něngalạe wạgeange suralungu pěbawiah'u Ruata e sěsane. 31Apạe ikawerangkite orasě ini mạanung kěbị ene? Kereu Mawu Ruata esusěmběkang kite ute i sai wue makarokạ si kite? 32Ahus'Esěsane tawe nitalěntukang'E kaiso nisarakang'E waụgupandungang i kite kěbị; lahạu i Sie tawe mangonggọupa kụ sabarang baline si kite? 33 I sai wue makapěneheng

ROMA 8.34–9.4 460

si kite umatě seng pinilen Duata, kereu Ruata sěsanenapakalaheu i kite e tawe pěsasala? 34 Piạ ngae taumatamapulu mapěsalang kite e? I Kristus Yesus hědowentumatawang si kite e. I Sie kụ seng napohong, o kawe iSie lai niapěbangung kapia wọu papate, kụ ene ringanguRuata su tampạ makawasa. 35 I sai wue makasahaghesi Kristus kuměndagi kite? Kụ kasasusa e makasahaghetangu, arau kasasěse arau tatumbiagě, arau karalunusěarau kakasiang arau hombang arau papate? 36 Su ralunguWinohe Susi e kạbawohe kere ini, "Kanandung ěllọ e i kamie měběbiahě su ralungu hombang u papate ualing'i Kau.I kami e nịkakoạ kere rumba nantu potokang." 37 Tala!Katewe su ralungu pa kụ ene tangu i kite makahombangkalauntung masukụ baugu i Sie kụ kiměndag'i kite!38 Batụu iạ mạngimang kahěngang u su pa kụ dunia, baepapate arau walạewe pěbawiahě, bae malaikatě arauwalạewe mangangawasa, bae manga hombang kạdalengearau walạewe mangạe hombang su tempo ramahi arauwalạewe lai hombang baline; 39 baebe kakakoạ apa sulangị arau walạewe kakakoạu manga apa su ralunguěntana arau apa lai waline, kěbị ene tawe makasahagheMawu Ruata kuměndag'i kite, kere kụ seng nilahe'E suralung i Kristus Yesus, Mawung kite.

9 1Apan takụ iwera ini e mamben těngadě ualingu iạ ekai tataghuaneng i Kristus. Iạ e tawe měkon . Dalungu

naungku e kụ lěahakengu Rohkě u Ruata e mạnoghasě siạlai u waweraku ini e kahěngang. 2 Iạ e mambeng mạsusanaungkue matědụ, 3 ualingu manga anạ u sěmbaụkuapang sěnggalipoho ringangku. Batụu waug'i sire, iạsěsaku e něnaludě laanen Duata ringangu nipakaghěangbọu anung Kristus. 4 I sire kai umatě pinile ringangu MawuRuata e napakariadin sire nakoạ manga anạ'E sěsane,dingangkewen nělahe u kawasan'E si sire. I Sie někoạ

ROMA 9.5–16 461

pěkakakědo ringang i sire kụ nangonggọ u toratě si sire.Mawu Ruata e něhabarě si sire kereapa i sire harusěmětahamawu ringangu i sire seng lai nakatarimạu mangakědon'E. 5 I sire kai palahiten i upung i kite. I Kristus nuhụtaumata e asale kai wọu bansang sire. I Sie limembommarange bọu kěbị. Dalo su Ruata sarang kakalě! Aming.6 Iạ e tawe dialu měbera u kědon Duata seng nasawehě;kai walinewe kěbị tau Israel kai umatě pinilen Duata.7 Balinewe kěbị hěnton Abraham kai manga anạ u Ruata.Batụu Mawu Ruata něhengetang si Abraham, "Kětạenghěnton Ishak sěsane sarung isěbạ hitenu." 8Mangaleneute hěntong Abraham apan kụ něngkakoạ manga anạu Ruata, kai kětạeng hěntone apam piněhanạ ualingukědon Duata; kụ balinewe kěbị hitene. 9 Batụu kědonDuata e kai kere ini, "Su tempo seng nịpapoěng, Iạ esarung měbalị, kụ i Sara sarung piạ anạ e ese sěngkatau."10Dingangu ini lai: i Ribka něhěnding u anạ ese duangkatau wọ'i amange sěmbaụ kụ kai Ishak i upung i kitee. 11 Kalimonan anạ darua ene piněhanạ, Mawu Ruatae seng nanilakehu pilen'E waụgu katěpasenge. PinilenMawu Ruata e walinewe měngumbala suapan ikakoạutaumata kaiso mangumbala su kakuin Duata sěsane.Batụu su tempon anạ i Ribka i rědua ese ene e wědang tanakakoạ halě mapia arau halě dalaị, 12Mawu Ruata e sengněhengetang si Ribka, "Kụ iakange sarung mětangkiangtuari." 13 Su ralunguWinohe Susi kạbawohe uMawu Ruataněhengetang kere ini, "I Yakub e Takụ kěndageng arawei Esau e Takụ ipěbinsị." 14Apạe ikapulis'i kite orasě ini?U Ruata ene tạ kalaadile ngae? Semben nalahe u Ruatae mambeng adilě! 15 Batụu Mawu Ruata něhengetangsi Musa, "Iạ sarung mapakalaheu alamatě si sain Takụpělahekangu alamatě dingangu Iạ sarung mapakalaheutatalěntụ si saịewen Takụ pělahekang u tatalěntụ." 16 Kụ

ROMA 9.17–25 462

putusang u Ruata ene walinewe iumbala su kapuluntaumata arau wọu saghedu taumata, kaiso su kapiannaungu Ruata sěsane su těngon taumata pinilen'E ene.17 Batụu su ralungu Winohe Susi e mạbawohe, "MawuRuata e něhengetang su ratun Misirě, 'Iạ e mapakariadingkau ratu tumbạu waugu mona sěmbaụ ini, mědeạuringang i kau, Iạ manodeu kawasa-Ku mase mapakariadingareng-Ku ipědalahabarě su kaguwạu dunia e.' " 18 Kụ,Mawu Ruata e tụtalěntụ bue su pěsěngkatau, kereuMawu Ruata e mapulu kerene. Dingangu Mawu Ruata emakạkoạbe pěsěngkatau mětětungkětị u těmbọe kereuRuata e mapuluwe lai kerene. 19Ho! I kau sarung měberasi siạ, "Mạeng kerene unụe Mawu Ruata e wědangmapulu mapěsěsalan taumata? Balinewe tawe u sarangsěngkatau makakapetọ u kapulun Duata?" 20Arawe i kau!I kau e kětạeng taumata. Dingangu i kau tawe wotongewahani sumimbang su Ruata! Botonge ngae potě ubungang makiwalo su měkakoạe, "Unụe i kau někoạ siạkere ini?" 21Měkakoạ potě u bungang e walinewe piạkawasane mamunara ěntana masurěkạ ene su kapulunnaung e? Bọu ěntana sěngkompeng ene tau e makakoạbepotě u bungang haghine rarua: Sěmbaụ malěnggihěarawe waline e tawe tumanịe malěnggihě. 22 Kerene laiapang kinoạu Ruata. I Sie měkěkaraki mědeạu manodeuralangeh'E ringangu mělaheu kawasan'E. Kaiso i Siemang měsěsabar'i sire apang hinong ihukung ualingunakakariadin Sie limangehě. 23Mawu Ruata e malaingměkěkaraki mědeạu makapělaheu raluasě mědědalembonionggọ si kite apan nitalěntukang'E. I kite e sengnisạdiang'E mědeạu manarimạ u raluasě ene. 24 I kite eseng nikuiang'E, balinewe kětạeng bọu tau Yahudi, kaisomalaing bọu manga wansa waline. 25 Batụu su ralungubukě u Nabi Hosea, Mawu Ruata něhengetang, "I sai-sain

ROMA 9.26–10.2 463

baline umatě-Ku, sarun Takụ isěbạ, 'Umatě-Ku'. Bansa kụbaline Takụ ikěndagě, sarun Takụ isěbạ, 'Ikěkěndagě-Ku'.26Dingangu su tampạ suapam pinebera su taumata, 'Ikamene waline kawanua-Ku,' sene i sire e sarung isěbạmanga anạ u Mawu Ruata kụ biahě." 27Nabi Yesayaněbera masěgadě mạanun tau Israel u, "Manilaing tauIsraelě e kakěpale kere ěnne su apeng, kaiso tumbạengmahali sarung masalamatě; 28 batụu Mawu e sarungmalighạ měnawong hukumang baụgu ralohon dunia." 29 IYesaya malaing něbera kere ini, "Mangawe andene RuataMakawasa e tawe něněntangu hitene si kite e, ute nalaheui kite kěbị e seng nariadi kere Sodom dingangu Gomora."30 Kụ, nimbụe ute kai ini: Manga kawanuam bansa walinekụ balinewe tau Yahudi e tawe němpětatuměgalě, tadeạupěkakauh'i sire ringangu Ruata e saụbe makoạ mapia. Kaiualingu i sire mạngimang, tangu Mawu Ruata saụewenangulị pěralahěmpukang i sire ringang'E nipakapia.31 Kasueěnge tau Yahudi e měngkate měběbangkailangutatuhụ toratě tadeạu pěkakauhi sire ringangu Ruata e saụmaulị kapia. Kaiso i sire mang tawe ualine apa. 32Unụe isire tawe nakara ngu ene? Batụu i sire němpěkoạ enee walinewe ualingu mạngimang su Mawu Ruata, kaisoualingu munaran sire hala. Hakịu ene i sire kai mạtanggasu, "Watu katatanggaěng". 33Mạanun batu ene e tangu suralungu Winohe Susi e mạbawohe kere ini: "Ta ngangkoini: Su Sion seng Takụ nipěllokangu watu kụ sarungmakakasangkong taumata kụ i sie kai watu ghěguwạsěmbaụ kụ sarung makakariadi taumata manawo. Arawetaumata apan mạngimang si Sie tawe sarung mamea."

10 1Manga anạ u sěmbaụ! Kahumangku e mědeạubansaku e masalamatě. Kụ iạ e ringangu kạguwạu

naung měkěkaliomaneng su Ruata e waug'i sire. 2 Iạbahani měbera u i sire měngkate makěhagě mětahamawu

ROMA 10.3–13 464

su Ruata. Arawe pětatěngkaghising i sire e walineweniwěnta su kasingkạ bọu Ruata. 3 I sire wěgaweng kakakoạu Mawu Ruata e měngulị kapia pěkakauhu taumata eringang'E. Kụ ualingu i sire mapulu tumole kakakoạ isire hala, ute i sire tawe sumasuměllung su kakakoạu nilahe u Ruata. 4 Toratě seng nighanap'i Kristus. Kụapan taumata mạngimang si Kristus pěkakauhe ringanguRuata e seng naulị kapia. 5 I Musa e němohe, u taumataapan měsěngkapian Duata ualingu toratě, ute taumataene sarung měbiahě ualingu tụtuhụ toratě ene. 6Arawesu halě u kakakoạu taumata měsěngkapian Duata eualingu pangangimang su Ruata e, Binohe Susi e něberakere ini: "Kumbahang i kau měbera su ralungu naungu,'Kụ kai i sai tangu masapuạ sarang sorga?' (mangaleneměbawa si Kristus parěllusě), 7 arau 'I sai kai sarungduměllusě su wanuan taumata nate?' (mangaleneměhengke si Kristus wọu papate)." 8 Timonane kai kereini, "Habarě bọu Mawu Ruata ene kai marědu-rěduhikau; su mohongu ringangu su ralungu naungu." Ene ehabarě kụ ilěhabari kami; habar'u taumata kụ harusěmangimang. 9 Batụu kereu i kau mangakum mohongu, u "IYesus kai Mawu", kụ i kau mangimang su ralungu naunguu Mawu Ruata e seng napěbangung i Yesus wọu papate,kụ i kau sarung masalamatě. 10Ualingu naung e, taumatamangimang hakịu Mawu Ruata manarimạ i sie makoạtaumata měsěngkapian Duata. Taumata ene mangakungmohonge, hakịu i sie ipakasalamatě. 11 Su ralungu WinoheSusi e mạbawohe, "Taumata mangimang tawe sarungkuměllohě." 12 Ene e nariadi su pa kụ taumata, batụutawe pinětatěntangenge sutaloaran tau Yahudi ringanguwansa waline. Duata mang sěmbaụ ene e kai Mawumpa kụ taumata. I Sie mạngonggọu alamate ipědědalembosu kěbị taumata apan mědědorong tulung si Sie. 13 Su

ROMA 10.14–21 465

ralungu Winohe Susi e mạbawohe, "Pa kụ apan měkěkuiMawu, sarung masalamatě." 14 Kaiso kereapa taumatamakapěkui Mawu kereu i sire wědang ta nangimang?Dingangu kereapạe i sire makapangimang su Mawu Ruatakereu i sire wědang ta nakạdingihě habarě mạanun Sie?Dingangu kai makaringihě habaru Mawu kereapa i sirekereu tawe u mělahabare? 15 Kai makahabaru apa i sirekereu i sire tawe nirolohě? Su ralungu Winohe Susi emạbawohe kere ini, "Kawe kapiane rarěntan taumataapam měmpěběbawa habaru Injilě bọu anun Duata!"16 Kaiso walinewe kěbị taumata měněnarimạ u Injilě e.Batụu i Yesaya něbera, "Mawu, i sai wue nangimang suhabar'i kami?" 17 Kai watụ u ene nakapangimang taumataualingu i sire makạdingihě habarě, dingangu habarěe ikěkaringihě, ualingu piạ taumata měmpělěhabar'iKristus. 18Arawe iạ makiwalo: Těngadě bue i sire tawenakạdingihě habarě ene ěng? Nalaheu wọu wue! Batụusu ralungu Winohe Susi e mạbawohe kere ini, "Tingih'isire seng meleng su kaguwạu dunia, manga waweransire seng natěpasu pondolu dunia." 19 Iạ makiwalokapia: Apa tau Israel ta nakaěnna ngae? Balako kakiwaloene kahumotongange pakisimbahe si Musa. I Musaněbera, "Kere ini hengetang u Ruata, Iạ mapakariadingkamene piạ sasasingking su wansa sěmbaụ kụ balinekawanua ringangu Iạ sarung mapalangeh'i kamene suwansa sěmbaụ kụ bodoe." 20 I Yesaya e limembo laingkawahanine. I sie něbera, "Kere ini e hengetang u Ruata,'Taumata apan tawe němpědeạ si Siạ e seng něsombanguIạ. Dingangu Iạ e manodeu watangeng-Ku si sire apantawe makakiwalong Iạ.' " 21Arawe waugu Israelě e iYesaya něbera u, "Kere ini hengetangu Mawu, 'KanandungIạ e mang mạnogor'u lima-Ku e su wansa sěmbaụ kụ tamalahimang dingangu mararendehě.' "

ROMA 11.1–11 466

11 1 Iạ makiwalo: Apa Ruata seng něnděmmeukawanuan'E sěsane? Tantu tala! Iạ sěsaku e tau

Israel hěnton Abraham, dingangu wọu asali Benyamin.2 Tala! Mawu Ruata tawe měnděmme u kawanuan'E kụseng nipilen'E rokeng bọu tětạe. Manga anạ u sěmbaụmasingkạ apa mạbawohe su ralungu Winohe Susi emạanun Elia, piạ i sie nangaduhang u tau Israel su MawuRuata. I Elia něbera, 3 "Mawu, taumata e seng němpamatemanga nabin'U ringangu němpěnggoghahě manga tampạpananěmbaěng si Kau. Kate iạ sěsaku ringangu i siremapulu měmpamate si siạ." 4Apạe sasimbahu Ruatasi Elia? Ruata simimbangu, "Iạ seng naněntangu pituhiwu su kataune waugu watangeng-Ku sěsaku. I sirewědang tawe naněmba awe u Baal." 5 Kerene lai tempoini: Piạ manga pirang katau apan nipilen Duata ualingutatalěntụ'E. 6 I Sie němile si sire nuhụewe tatalěntụ'E kụbaline muhụ kakanoạ i sire. U kamageng u pinilen Duatae kai kahian kakanoạu taumata e ute tatalěntụ u Ruata ewalinewe tatalěntụ patutune. 7 Kụ kai kereapạe tangu?Kawanuan Israel tawe nakaěbạ apang kụ dědeakengi sire. Kụ nakaěbạe kětạeweng i sire mahali apạewenpinilen Duata. Apam baline e kalawokang e nětungkětịutěmbọ i sire su kakuin Mawu Ruata. 8 Batụu su ralunguWinohe Susi e mạbawohe kere ini, "Mawu Ruata enapětungkětịu naung dingangu něnnan sire; kụ sarangorasě ini matan sire tawe makasasilo ringangu tulinsire tawe makararingihě." 9 I Daud malaing něberau,"Balạe manga saliwang i sire nakoạbe sede baug'i sirehala, ringangu nakoạbe wangka, kawawunsaleng i sireringangu mawinasa! 10Milumbạu matan sire marěndungtadeạu i sire tawe makasilo; ringangu milumbạko i sireměmpěbětụ sarang karěngụe." 11 Iạ makiwalo lai: Piạ tauYahudi nanawo, apa ene nariadi tadeạu i sire mawinasa?

ROMA 11.12–19 467

Mambeng tala wue! Kaiso ualingu i sire němpědosa ute,ěndọbe wansa waline nipakasalamatě, hakịu tau Yahudie měmpěsěsingking su wansa waline. 12Ualingu tauYahudi e němpěsala kụ tawe tumatuhụ kapulun MawuRuata, ute manga wansa waline nialamateng u Ruata.Něngalembo kate pěkakauhu taumatan Yahudi ringanguMawu e saụbe nakoạ mapia, nalaheu alamat'u Mawue sarung ipědalembo. 13 Kụ ini e mapiawe měbisara sumanga anạ u sěmbaụ kụ baline Yahudi! Karěngụe ini, keresěngkatau rarolohang baugu manga bansa waline Yahudi,iạ e sěngapang botonge mang měmeweu pangkatěku. 14 Iạmělěharapěu měnsang iạ deng makasingking su wansakue hala, mědeạu ringangu raleng ene iạ e makasalamatěbesěmbahageang bọ'i sire. 15Ualingu i sire kai nirěmmeu Ruata, ute pěkakauhu dunia ringangu Ruata e saụbenakoạ mapia; kerene lai kamagengu i sire itarimạ uRuata! Nalaheu ene měsulungu kere tau nate něbangungkapia! 16 Kereu kempang u borotě kahumotongange sengnịgaghěllị su Ruata ene mangalene kasěllahu borotě kěbịe malaing nighěllị su Mawu Ruata e lai. Kụ kereu hamụ ukalu e kai tataghuaneng u Ruata, ene mangalene mangalelang e malaing tataghuaneng'E. 17 Sěmbahageang bọumanga lelang u kalun zaitun e -- kụ kai kalawọu tau Yahudie -- seng nitěnto. Kụ su ěnnạ u piněněntoěng ene sinuanglelang u mahang zaitun, kụ kai manga anạ u sěmbaụapan baline Yahudi. I kau nisuang sene mědeạu i kaumakatemang pa kụ apan mapia wọu pěbawiahě marohkěbọu apan tau Yahudi. 18Ualingu ene kumbahangbe ikamene měmpamalan sire apan seng nịsasape kerelelange ene. I kamene harusě pětahěndung u i kamenekětạeng lelange lai. Kụ balinewe lelange kụ mangonggọukaěng su hamụe, kaiso kawe hamụe mangonggọu kaěngsu lelang e. 19 Kuteu i kau sarung měbera u, "Ore, kai

ROMA 11.20–26 468

manga lelange ene nịpapotọ mědeạu iạ masuang sukalune!" 20 Ene kahěngang bue. Kai i sire nirěmme ualingui sire kai tawe nangimang, arawe i kau e nitarimạ, ualingui kau nangimang. Kụ kumbahangbe měngobotě, ualinguene; kaiso ěndokangbe i kau katakụ. 21 Kai kereu Ruatae tawe tumalěntụ měnděmmeu tau Yahudi měsulungumanga lelang e tutune ene ute abe panikạu i Sie sarungmakapěndang tumalěntụ kụ měnděmme i kau! 22 Kụ sinie i kite makasilo kai kereapa kapiane Ruata ringangu kainạung lai kerene kahěgise lai i Sie. I Sie mahěgisě si sireapan němpědosa, kaiso i Sie mapia naunge si kau -- asalu ikau tatapě měběbiahě ualingu kapian'E. Mạeng tala, utei kau malaing sarung irěmme. 23 Kụ mạanun manga tauYahudi ene, kereu i sire měmpěngědo měmpětumanạtawe měmpangimang, ute i sire sarung itarimạ saụ; batụuRuata e kawasa měnarimạ i sire kapia. 24 I kamene kụ apanasale waline wọu Yahudi, ute kai kere lelang u kalun zaitundulu. Kụ kereu i kamene kawe tawe něsěndalengu kakakoại kamene kerene ute wotonge isuang su zaitun kahěngangrumakeleng kate tau Yahudi kụ isěsihing su lelang uzaitun kahěngang ene. Limembo laing kalawọe su Ruatamapěsulen sire su kalun zaitun kahěngang. 25Manga anạ usěmbaụ! Iạ mělěharapě i kamene kumbahang měpěndangseng masingkạu kěbị-kěbị. Batụu piạ halě sěmbaụ kụikěkapulun Duata, kụ deng tawe nikěkasingkateng utaumata. Kụ kapuluku e tangu mědeạu i kamene masingkạu ini: Sěnggạ bọu taumatan Yahudi e mětětungkětịutěmbọ i sire, kaiso kakakoạ i sire kerene e kětạeng sarangkalawọu taumata apam baline Yahudi masue mahunděntasolong anun Duata. 26Ualingu kawe kerene ute kěbịtaumatan Yahudi e sarung masalamatě. Batụu su ralunguWinohe Susi e mạbawohe kere ini, "Datu Mananalamatě esarung duměnta wọu Sion; i Sie sarung mangěmmụ pa kụ

ROMA 11.27–12.1 469

karalaị bọu hiten Yakub. 27 Iạ sarung mangikị pěkakědoene ringang i sire, su tempong Iạ mangampung mangarosan sire." 28Ualingu tau Yahudi mạdiri manarimạ uInjilě bọu Ruata tangu i sire nakoạ sědụ u Ruata; kụ enekai mariadi kalauntung su manga anạ u sěmbaụ apanbaline Yahudi. Kaiso ualingu pinilen Duata, ute mangatau Yahudi ene mang ikěkěndagu Mawu Ruata baugui upung i sire. 29 Batụu kereu Ruata e namile taumataringangu nangalamatě tau ene, Ruata e tawe manguleapang kụ seng nịkakoạ'E. 30Nạung kangere i kamenetawe tumatuhụ Duata. Arawe ini e Ruata seng nělahe u ikamene seng naliwirě bọu pěsasala, u tau Yahudi tawetumatuhụ. 31 Kerene lai kalawọu tau Yahudi ene. Orasěini e i sire tawe tumatuhụ su Ruata, mědeạu i kamenemalahe bue maliwirě bọu pěsasala. Kai i sire sarung laiiapakalahe batụu naliwirě bọu pěsasala. 32 Batụu Ruataseng namalan pa kụ taumata nipěkawasaěng u ralawang,mědeạu i Sie makapělahe kakěndag'E si sire kěbị. 33 Kaiapạ e kawantugě kakakalạ u Ruata! Mambeng masěllahěkatatahuěnna ringangu kasingkạ'E! I sai wue makasěsuimanga putusang'E! I sai wue makaěnna manga kakakoạu munaran'E? 34 Su ralungu Winohe Susi e mạbawohekere ini, "I sai wue nakaěnna ngirang u Mawu? I sai wuemakatěgu si Sie? 35 I sai wue wọu nangonggọu u apa-apasu Mawu hakịu makapanuntụ bawalis'E?" 36 Kai Ruata eněndiadi pa kụ sabarang. Pa kụ ene asale kai wọu anunDuata kụ kai waugu Ruata. Dalo su Ruata sarang kakalě!Aming.

12 1Manga anạ u sěmbaụ! Mawu Ruata e měngkaimapia si kite. Kai ene hakịu iạ mědědorong

sěngapam botonge tadeạu i kamene měmpaněmbanbatangeng i kamene makoạ sěmbaụ sasěmba wiahě kụnatěntani waugu Ruata ringangu makạluasě naung'E.

ROMA 12.2–8 470

Palahamawung kamene su Ruata e hinone kerene.2 Kumbahang měngkai tụtole kapulun dunia. Balạe Ruatamapěbaluing kamene makoạ taumata wuhu, tadeạu ikamene měbalui. Kụ ualingu i kamene makạkasingkạukapulun Duata apang kụ mapia ringangu makạluasěnaung'E ringangu masukụ. 3Mawu Ruata e sengnangonggọu alamate si siạ. Kai ene hakịu iạ manasasi kamene kěbị: Kumbahangbe watangeng mangěnnalimembong karange e wọu asa lěěnaěng. Pěmpěpěndangbatangenge ringangu kasanạu naung; pasịpěndangbatangeng e tuhụ kuate nionggọu Ruata si sie kahiạenpangangimange si Yesus. 4 Badang i kite e lawọ laese, apanlaese piạ munarane sěngkatau-sěngkatau. 5 Kerene lai ikite. Maning i kite kěbị e malawọ, kaiso i kite e mạngawebadan sěmbaụ ualingu i kite e nasěmbaụ kụ dingangiKristus. Dingangu i kite e sěngkatau-sěngkatau piạpěralahěmpukange sěmbaụ suwaline kere manga laesewọu wadan sěmbaụ. 6 I kite pěsěngkatau-pěsěngkatau enahiạ u manga alamat'u pětatangkiang kụ mětětatěntang.Manga alamatě ene nionggọ u Ruata si kite nuhụewetatalěntụ'E. Batụu ene i kite harusě měpakeu mangaalamatě ene. I saing kụ piạ alamat'u měhabarě'u Injilě bọuRuata harusě maněpas'u habarě ene nuhụewe ikaumal'uwatangeng e. 7 I saing kụ piạ alamat'u mětangkuangtaumata waline, harusě sěngapam botonge mětangkuangtaumata waline. I saing kụ piạ alamat'u maněn ro,harusě sěngapam botonge maněn ro. 8 I saing kụ piạalamat'u manasa taumata waline, harusě sěngapambotonge manasa taumata waline. I saim piạ alamat'umangonggọ apa-apa tětaghuaneng e su taumata walinee, harusě měmpěkoạ ene ringangu kasěllahu ralung unaung kere hinone. I saing kụ piạ alamat'u mangahạ,harusě sěngapam botonge mangahạ. I saing kụ piạ

ROMA 12.9–20 471

alamat'u tumalěntụ u taumata waline ute hinong měkoạene ringangu karaluas'u naung. 9 Pěkakakěndagěko tuhụkapian naungu. Kěngkawěnsing u apan dalakị, dingangupěmpangumpaedě su apang kụ mapia. 10Mapiangbemanga anạ u sěmbaụ pěkěkakěndagě sěmbaụ su walinepakapapia kereewe pěkakakěndagu pěsěntamahuariangsu wale sěmbaụ, dingangu pěmpěkakalimonaměmpěpapangadatě. 11 Pakararading měmpěhalě.Abe pěmpěmalasě. Pěmpamunara waugu Mawuringangu kuat'u Rohkě u Ruata. 12Mapiangbe i kamenepěharapě su Mawu ringangu raluasě, pakasasabarě suralungu susa ringangu pakakakědang měkaliomaneng.13 Pěpapangontolě su pandungang u manga taumatanSahani waline, ringangu pěmpanarimạ manga anạ usěmbaụ tamba pangangimang kụ tawe nikakiralangkamene, ringangu naung maluasě su ralungu walenu.14 Pěmpěgause su Mawu Ruata tadeạu i Sie měngalamatětaumata apan měmpětě ngkaị si kamene. Ore, pědorongtadeạu Mawu mangalamatě si sire, abe pěmpěngane.15 Pahuluasě dingangu taumata apan mạhuluasě,kụ pěmpahunsangị dingang i sire apan mạhunsangị.16 Pěmpěbiahě pěsěngkanaung sěmbaụ su waline. Abekawe měmpanodeu naung marange, kaiso pětarangkombatangeng u ringangu taumata masasanạ pangkate. Abesasahingkạ bọu apang hinone. 17 Kereu piạu měmpěkoạdalaị si kamene abeko walise ringangu ralaị. Pěmpěkoạapang kụ lěěnnang mapia su kěbị taumata. 18 Bọusěmběkanu, pěhingiděko sěngapam botonge mědeạuměbiahě marame ringangu kěbị taumata. 19Manga anạu sěmbaụku! Kumbahang-bahang mamalisě une, balạeMawu Ruata pěhukung. Batụu su ralungu Winohe Susi emạbawohe, "Kai Iạ e měmalisě. Iạ e sarung mělahukung eangkuěng u Mawu." 20 Katewe kereu sědụ u e nahutung,

ROMA 12.21–13.7 472

onggoteng beng kaěng e i sie; dingangu kereu narou, uteonggotengbeng inumang e i sie. Ualingu pěkakoạ i kamenekerene, ute i kamene mapakamean sie. 21Abe pěmalambatangeng u pakawatạu apan dalaị, kaiso mapiangbe i kaupěmatạko ralaị dingangu kapia.

13 1 Pěsěngkatau hinone matuhụ su těmbonang e,batụu tawe apa těmbonang u kawanua e kụ ta

nakaěbạ kawasane wọu Ruata. Dingangu pěmerenta orasěini e měděndalengu kawasane ualingu parentan Duata.2 Kai ene hakịu taumata kụ lụlawang pěměrenta e iwerạeu měsulungu lụlawang apang kụ seng ilěatoru MawuRuata. Kụ i saing měkěkoạ kerene sarung makahombanghukumang. 3 Batụu i saing kụ měkoạ mapia e tawahaluasumatakụ su pěměrenta. Kětạeng i saing kụ měkoạ dalaị ekawe hinong matakụ. Kereu i kamene mapulu tadeạu ikamene tawe matakụ su pěměrenta ute i kamene pěkoạemapia, kụ i kamene sarung daloěng. 4U pěměrenta ekai ěllang u Ruata kụ měmunara mạpakapiang kamene.Kai kamageng u i kamene měmpěkoạ dalaị, ute hinonei kamene matakụ si sie, u walinewe měngkai sia-siakawasane měhukungu taumata. I sie kai ěllang u Ruata, kụmapakạnawong hukumang u Ruata su manga taumataapang měkěkoạ dalaị. 5 Kai ene hakịu i kamene hinongsumasuměllung su pěměrenta -- walinewe kětạeng ualingui kamene mạdiring ihukung, kaiso kai ualingken pěndanguralungu naung i kamene. 6 Kụ kai ene malaing banggilukawe unụe i kamene mạmaehě pajakě, batụu pěměrentae kai sawohị u Ruata kụ měděndaleng u munara ininatuntụ. 7 Kụ pěmpěmaehě bue apang hinong baehangi kamene e su pěměrenta. Kụ pěmpěmaehěbe pajakě,kereu i kamene hinong i pěmaehě pajakě, dingangupěmpěmaehěbe bea kereu i kamene hinong i pěmaehěbea. Pakahunggeě bue si sire apang ilělahunggeě,

ROMA 13.8–14.2 473

dingangu pěngadatě bue si sire apang hinong lěadateng.8 Kumbahang bue měmpangutang manga apa si sai-sai,sulikudu mětahěndung kakěndagě sěmbaụ su waline. Kụ isaing kuměndagu kasanggidange, seng nakasukụ kalawọutorat'i Musa. 9 Batụu torat'u Yahudi e, kai: Kumbahangmawuang, kumbahang mamate, kumbahang mětako,kumbahang měnning u rarotong u kasanggidangu. Pa kụene seng nasahiangkung dingangu toratě baline sengnakomolě nakoạ sěmbaụ, "Kěndag'u kasanggidangu kerei kau kuměndagu watangengu." 10 I saing kuměndag'utaumata waline e, tawe měkakoạ dalakị su tau ene. Kụ isaing kuměndagu kasanggidange ute kai taumata kụ sengnakasukụ pa kụ tang agama. 11 Sulikudeweng kěbị ene ikamene masingkạ u tempo ini kai orasu i kamene hinongměngkapuko wọu pěta kị. Batụu tempone mědeạu ikite iapakasalamatě e seng limembong kasanggide orasěini wọu tempong i kite buhụe mạngimang. 12Hěbi eseng kạkaliune; kụ seng marani lai mạěllo. Kụ mapiawe ikite měmpangědọ měkoạ manga kakanoạ marěndung.I kite e hinong měmpěpapangaghidu watangeng i kitedingangu aghidu tualagě. 13 I kite hinong měmpěkoạmanga halě mawantugě kere kěkoateng u taumata suěllo malětu; abe kawe mạhěmpaliu měmpěsaliwang,arau měmpětěngkiwukang. Abe pěmpěsahigě arau taweadate. Abe pěmpěkakoka, arau lai abe pěmpědalahirị.14 Balạe Mawu Yesus Kristus pěnantu apa hinong koatengi kamene. Ringangu kumbahang tumuhụ tabiet'u taumatamarosa makạsahowong pěbawatụ kapulung ěnningusahigě.

14 1 Taumata kụ tawe maiaking suapang hinongpangangimange harusěbe tarimạ dingangu

mapia sutaloarang manga anạ u sěmbaụ. Kumbahangmědarendehě dingange ualingu kapulun naunge. 2 Piạbe

ROMA 14.3–11 474

taumata měpěpěndang u i sie wotonge kumaěngbalạewe apa kanengang. Kai piạbe lai taumata walinepangangimange lome; i sie měpěpěndang u i sie kětạengbotonge mědukụ matagě. 3 I saing kụ kaěnge wahariawue ute abe mapakasanạu taumata apang kụ kụkaěngkaěng mạtuntụ e, abekowe lai mapěsalan taumata apangkaěnge waharia e watụ u Mawu Ruata e seng něnarimạ isie. 4 Kụ i sai wue i kau hakịeweng i kau e měhukung uěllang u tau waline? Měnsang ěllang ene mạbatang araurụdarisị bue, ute kai urusangu mawune. Kụ ěllang enemambeng sarung dumarisị matei, ualingu Mawu e kawasamapararisị i sie apakatei. 5 Piạ taumata makạpěndangu piạ sahěllo e limembong kapiane wọu manga ěllowaline, arawe taumata waline e wue měpěndang u kěbịěllo ene mang měsulung. Balạe sěngkatau-sěngkataue pakasahekon pěndangu sěmbaụ-sěmbaụ. 6 I saing kụměsěsěmpị u ěllo nantu e, tau ene měkěkoạ kerene ewaụguměngěngadatě Mawu, ualingu i sie makitarimakasesu Mawu Ruata waugu kaěng ene. Kerene lai i saingkětạeng kụkaěng kaěng mạtuntụ e tau ene malaingměngěngadatě Mawu ringangu makịtarimakase su MawuRuata. 7 Tawe u sarang sěngkatau wọ'i kite kụ měběbiahěbaugu watangenge hala ringangu taweu sarang sěngkatauwọ'i kite kụ mate waugu watangenge hala. 8 Kereu i kitebiahě ute i kite e wiahě baugu Mawu. Dingangu kereui kite e mate, i kite lai mate, waụgu Mawu. Kụ biahěarau mate, i kite e tataghuanengu Mawu. 9 I Kristus sengnate ringangu něbiahě kapia kai ene hakịu i Sie nakoạMawum pa kụ taumata wiahě dingangu waugu pa kụtaumata nate. 10 Kụ manga anạ u sěmbaụ! Baugu apamapěsalang anạ u sěmbaụ kụ tamba pangangimang?Dingangu waugu apa i kau mapakasanạ i sie? I kite kěbị esarung mětěngon Duata e mědeạu ihukung. 11 Su ralungu

ROMA 14.12–20 475

Winohe Susi e mạbawohe, "Katěngadewen," angkuěng uMawu, "sěngkatau-sěngkatau sarung měmpětumpěkuhěsu těngo-Ku, kụ apan taumata sarung mangaku u Iạ ekai Ruata." 12 Kụ i kite sěngkatau-sěngkatau hinong masịsimbang u pa kụ kakanoạ i kite su Ruata. 13Ualingu enekuhạe i kite mětatokeng sala. Ěndokangbe pěmpětatětehětadeạu i kamene tawe měkoạ apa-apa kụ makakoạsasalukạ su anạ u sěmbaụ tamba pangangimang kụmanawo su rosa. 14Ualingu iạ nakauhě dinganguMawu Yesus ute iạ mangimang kahěngang u tawekạdiongeng apa kụ něbuạ bọu lamuhụ, kaiso pěkakoạkerene kawe malamuhụ su pěsěngkatau kereu tau enemạngěnna u kawe malamuhụ. 15 Kai kamageng ualinguapa ipěběbiahu kụ kai makatědụ naungu sěngkatau wọumanga anạ u sěngkataunu tamba pangangimang ute ikau sembeng lai tawe kiměndagě. Kereu i Kristus sengnapohong baugu pěsěngkatau, ute kumbahang i kaumapakawalan tau ene apakasilakạ u apang kěkanengangu.16Hakịu ene kumbahang měmalang apang mapia sikamene itě něnna ralakị su taumata waline. 17 Kaikereu Ruata e měngatorě biahu pěsěngkatau, apangbotonge kanengang dingangu inungange, ene walinewekahumotongange. Kahumotongange ute kai tau enetụtuhụ bue kapulun Mawu Ruata, piạ karalenehu naungdingangu makạtarimạu raluasě ilěonggọu Rohkě u Ruatae. 18 I saing mětětangkiang si Kristus kerene ute tauene makạluasě naung u Ruata ringangu lěadateng utaumata waline. 19 Batụu ene monang kite e měngkaisěn niạ makạkaděntan pěgaghaghighilě dingangumědědalahengkeng. 20 Kumbahangbe, kawe ualingukakaěng, i kau kawe makaghoghahěbe apan seng kinoạuRuata. Kěbị kaěnge tawe apawe pělline waugu kanengang.Kai kereu apang kanengangumakakariadin taumata waline

ROMA 14.21–15.7 476

měbaradosa, ute i kau e mamben něsala. 21Mapiawe abekinạ gěsin binatang arau měmpanginung anggorě arauměmpěkoạ katatanggaěng baugu anạ u sěngkatau tambapangangimang. 22 Balạe apang lěimangengu ene, koạ eene su těngon Duata samatang baugu watangengu. I sainmakạpěndang u tawe sangkonangu pěsasala suapangkụ nihino su naunge ute kariangkamang bue tau ene.23Arawe i saing kụ pěndange měběbimbong baugukumaěng manga apa, kai samurine kimaěng bue kaěngene, ute tau ene ipěsalan Duata; batụu tawe kinoạ e tuhụpangangimange mạanung apa kụ nihino ringangu něsala.Kụ apạewen nịkakoạ su likudu pangangimange ute rosa.

15 1 I kite apan těnga-těngadě maiaking su apanglěimangeng i kite e harusěbe pakasabarě su

apang kabaratangu taumata kụ lome pangangimange.Abe kawe kětạeng mapakạluasu watangeng i kite hala.2 Su sěmběkane i kite sěngkatau-sěngkatau mambengmạpakaluasu naungu lawọ sěndinganeng i kite, tadeạupangangimang e mahun nambang katoghase. 3 Batụu iKristus e tawe tumbạu měngěngěnna tadeạu mapakapiambatangeng'E sěsane. Su ralungu Winohe Susi e mạbawohekere ini: "Kalawọu tatelorě e kụ niapě mona si Kau eseng nanawo si siạ." 4 Kěbị apam mạbawohe su ralunguWinohe Susi e kai tadeạu pạněn ro si kite. Batụu těn ronikatarimạ i kite bọu Winohe Susi e makạkědang dingangumakạtoghasě si kite hakịu i kite makapělěharapě su Ruata.5 Karimạko Mawu Ruata kụ mạngonggọ u pěkakakědangdingangu lahiborě su taumata e mětulung i kamenemědeạu měbiahě sěngkanaung matuhụ su kapulungKristus Yesus. 6Dingangu sěngkanaung i kamene kěbịsěngkapědalo Ruata, i Amangu Mawung kite i YesusKristus. 7 Batụu ene karimạko manga anạ u sěmbaụměnarimạu sěmbaụ su waline ringangu naung maluasě

ROMA 15.8–16 477

kereewe lai i Kristus malaing mạnarimạ i kamene waụgukawawantug'u Mawu Ruata. 8 Kai pětahěndungko, u iKristus seng bọu nětangkiang tau Yahudi pělahekangu Mawu Ruata e sa a su ralungu měngganapě mangakědon'E su manga i upung i kite. 9Mawu Yesus malaingmapakariadin manga wansa waline měmpědalo Ruataualingu kapian naung'E si sire. Su ralungu Winohe Susimạbawohe kere ini, "Hakịu ene iạ sarung měpudi siKau sutaloaran manga wansa e, iạ sarung měkantarịuraralo waụgu areng'U." 10 Piạ mạbawohe lai kere ini,"Pahuluasěko ringangu kawanuan Duata kụ pinilene, eipa kụ bansa." 11Dingangu ini lai, "Pěmpědalo Ruata,ei pa kụ bansa, kụ pa kụ taumata pěmpěpudị si Sie!"12Dingangu ini lai piněberan Yesaya, "Bọu hěnton Isaisarung luměto sěngkatau kụ sarung měparěnta mangawansa; kụ kai si Sie pěharapeng u pa kụ bansa ene."13Mawu Ruata e kai tampạ pělěharapeng i kamene.Karimạko i Sie mamene u naung i kamene ringangukalawọu raluasě dingangu ramenaung, ualingu i kamenemạngimang si Sie, tadeạu ualingu kawasan Rohkě u Ruatai kamene mangkeng mědalembom pělaharape su Ruata.14Manga anạ u sěmbaụku! Iạ maiaking u měngkate apalawọ halě mapapia si kamene. I kamene malaing masingkạu haghim pa kụ e ringangu makạpaněn ro sěmbaụsu waline e lai. 15Arawe su manga halě mạtuntụe, iạmapětětahěndung si kamene pakaamumang su ralungusuratě ini, batụu Ruata e seng nangonggọu tatalěntụ esi siạ munara ene. 16 I Sie seng napakariading iạ nakoạmětatangkiang si Kristus Yesus tadeạu ikarolohě su mangawansa waline Yahudi. Dingangu iạ nakoạ kere imang kụmělěhabaru Injilě bọu Ruata, tadeạu apan taumata kụbaline Yahudi e měngkakoạ sasěmba su Ruata kụ ikatarimại Sie. Karimạko Rohkě u Ruata e makakariading kamene

ROMA 15.17–27 478

makoạ sěmbaụ sasěmba makạlahimpulu si Sie. 17 Kụualingu iạ seng nasěmbaụ dingang i Kristus Yesus, ute iạbotonge lumesạ u munaraku e waug'u Ruata. 18 Iạ bahaniměbisara kerene kětạeng mạanung apan seng nịkakoạ iKristus su ralungu iạ tadeạu apan taumata waline Yahudimatuhụ su Ruata. Iạ e měkěkoạ ene ringangu kalawọuwawera ringangkewelaing, kakanoạ, 19 ipěsěsarětạumanga haghin tanda ringangu manga halě makạdalinaụ,kěbị ene ualingu kawasang Rohkě u Ruata. Injilě mạanungKristus e sen takụ nihabarě kěbị su taumata nanětạ bọuYerusalem sarang Ilirikum. 20 Kapuluku e kai měhabar'uInjilě bọu Mawu suapam piạ u tawe nakạdingihě habar'iKristus e. Batụu iạ madiri mělanging munara su watupiněbukuang nipěllọu taumata waline. 21 Su ralunguWinohe Susi e mạbawohe, "Taumata apam bědangtawe nakạdingihě habaru mạanun Sie, ute sarungbemakasilo; dingangu i sire apam bědang tawe nakạdingihě esarungbe makaěnna." 22 Kai ualingu ene hakịu iạ měngkaimạsahaghe mě wo si kamene. 23Arawe ini e munaraku suapan banua ene seng nauadipě. Pira-pira taung karěngụeiạ měngkate mapulu mě wo si kamene. 24Hědọengkereu iạ sumahe soanu suraralengku sarang Spanyol, kụmalowọko iạ deng makapěsombang i kamene kụ dengmakapědaluasě kạdodọ tempo ringang i kamene. Bọuene iạ mělěharapě i kamene reng makatulung u iạ bauguraralengku sarang Spanyolě e. 25Arawe orasě ini e iạmapulu sarang Yerusalem tadeạu měbawa lahuwụ bauguralohon jamạat'u Mawu sene. 26 Batụu apan jěmaatěsu Makedonia ringangu Akaya seng němpěgaghighilěměgěllịu lahụwụ baug'u manga anạ u sěmbaụ kasiangsu taloaran jamạat'u Mawu su Yerusalem. 27Dingangukaraluasu naung i sire němpěmutus'u mědeạu měkoạene. Mamben těngadě i sire hinom mětulung u manga

ROMA 15.28–16.4 479

anạ u sěmbaụ apang kasiang su Yerusalem ene; batụukai wọu tau Yahudi e, kụ apam baline Yahudi e sennakatarimạ u kalawọu alamatě bọu Ruata. Kụ apam balinetau Yahudi e hinone lai mětulungu apan tau Yahudi eringangu kalawọu alamatě bọu arětạe. 28 Kereu iạ sengměngganapě halěku ini, kụ manarakang u kakěndagě kụseng nakomolě e si sire su Yerusalem, tangu iạ e kai makoạsarang banuan Spanyol isahe wọu soang kamene. 29 Kereuiạ duměnta su anung kamene, ute rụděntang alamatěmědědalembo wọ'i Kristus baug'i kamene. 30UalịemMawung kite Yesus Kristus, ringangu ualịeng kakěndag'uRohkě u Ruata, iạ mědědorong sěngapam botonge sikamene, karimạko i kamene malaing měkaliomanengsěngkapěkaliomaneng masěgadě dingangku su MawuRuata waugu iạ. 31 Pěkaliomaneng mědeạu Ruata eměliung iạ bọu liman tau kapirě apan su Yudea, ringangumědeạu halěku měbawa roitě kakěndagě su Yerusalemikatarimạben dingangu naung maluasě kahian dalohonjamạat'u Mawu sene. 32Ualingu ene, kereu iapakawalanMawu iạ makakarěnta we anung kamene ringangu naungmaluasě. Kụ iạ sarung mahiborě dingang i kamene.33Milumbạko Mawu Ruata e mangonggọu pědarame sutaumata, mahundingang si kamene kěbị. Aming.

16 1 Iạ e kai mapulu mapakasingkạu wawineng kitei Febe. I sie měněnongka mětangkuang jamaatě

su Kengkrea. 2 Tarimạko i sie makoạ sěngkatau ralohonjamạat'u Mawu. Mambeng kerene kakakoạu taumatamạngimang su Mawu e hinong měnarimạu sěmbaụsu waline. Lěontole wue i sie, kereu i sie měgěgausětulumang bọ'i kamene, ualingu i sie sěsane seng nětulunglawọ taumata -- suliung iạ. 3 Pěmpaulịkon tabeạku siPriskila rěduan Akwila, manga hapịku kụ sěngkahalěkangbaug'i Kristus Yesus. 4 I sire maraning mairị ualingu

ROMA 16.5–16 480

mapulu měngambang siạ. Iạ makitarimakase si sire --kụ balinewe kětạeng sěsaku kai kěbị jamaatě maningbaline tau Yahudi e malaing makịtarimakase si sire.5 Pěmpaulikon lai tabeạku su jamaatě apan nakomolě suwalen sire. Tabeạku si Epenetus i kěkěndagěku. Kai i sietau kahumotongange mạngimang si Kristus su wanuangAsia. 6 Tabeạku lai si Maria. I sie seng nětěngkasagheděkahěngang baug'i kamene. 7 Pěmpaulịkon lai tabeạku siAndronikus rěduang Yunias. I sire e kai wansa sěmbaụdingangku mase lai nạung sěngkatahungkụ dingangku.Kalimonang iạ mạngimang si Kristus, i sire e sen těbemạngimang. I sire piạ areng i sire sutaloaram mangarasulě. 8 Tabeạ si Ampliatus kụ i kěkěndagěku ualingu isie ringangkewen iạ e seng nasěmbaụ dingangu Mawu.9 Pěmpaulịkon tabeạku si Urbanus ringang i kite e kụněmunara ringang i kite baug'i Kristus. Dingangu tabeạkusi Atakhis i kěkěndagěku. 10 Tabeạ si Apeles. Kasa ane siKristus seng limětạ. Tabeạ lai su ralohon balen Aristobulus,11 dingangu si Herodion. Iạ e kai wansa sěmbaụ dingange.Tabeạku lai su manga anạ u sěmbaụ tamba pangangimangsuralohon balen Narkisus. 12 Tabeạku si Trifena ringang iTrifosa kụ nětěngkasaghedě nětangkiang Mawu, ringangusi Persis i kěkěndagěku e. I sie lai seng nětěngkasagheděkahěngang baugu Mawu. 13 Tabeạ si Rufus dingang ininange, kụ si siạ e alingkai i ninangku sěsaku. I Rufus kaitau pinilen Mawu kụ dědaloěng. 14 Pěmpaulịkon tabeạkusi Asinkritus, Flegon, Hermes, Patrobas, Hermas dingangukěbị anạ u sěmbaụ tamba pangangimang dingangkewensire. 15 Tabeạku si Filologus rěduan Yulia; si Nereusdingangu wawinene si Olimpas dingangu kalawọu taumatamạngimang kụ dingangkewen sire. 16 Pěmpěpapangadatěpakapapia, sěmbaụ su waline alingkai anạ u sěmbaụSahani. Pa kụ jamaat'i Kristus měmpěděndingọu tatabeạ

ROMA 16.17–25 481

i sire su manga anạ u sěmbaụ. 17Manga anạ u sěmbaụ!Iạ mědědorong sěngapang botonge: Pěmpěteghangben sire apan makakạděntan pěsasitori ringangumakapěgěnggohaeng pangangimang u taumata su Mawu.Halě ene mětětatěntang u apan seng nitěn ro si kamene.Pěmpětalikudě ben taumata kerene. 18 Batụu taumatakụ měkěkoạ kerene walinewe měmunara waug'i KristusMawung kite, kaiso mědeạu makawatụ kapulun naungi sire hala. Ualingken bawodaị dingangkewen mangawawera malěnggihě e i sire měmpạngakalě apan taumatakụ běgawen manga apa-apa. 19 Kěbị taumata sengmasingkạ u i kamene sa a su těn rong Injilě bọu Ruata.Kụ iạ maluasě su halě u kakakoạ i kamene. Iạ mapulutadeạu i kamene mapapeleesa su manga halě mapapia,ringangu longong, su manga halě daralaị. 20Mawu Ruatakụ nangonggọu karalunsemahě su taumata, sarungmalighạ měměllọ u setang su alungu kawasanu ringangumapakawinasa. Milombọko manga anạ u sěmbaụ hanesělěalamateng i Yesus Kristus Mawung kite. 21 I Timo us,hapịku, makịpaulịu tabeạ e si kamene, kerene lai i Lukius,i Yason dingangu i Sosipater, kụ tamba wansaku. 22 Kụnamohe suratě ini e kai iạ i Ter us. Iạ e měhabarentabeạu anạ u sěngkatau si kamene. 23 I Gayus něndohọentabeạ si kamene. Iạ mạnumpang su walene ringangujamaat'i kami lai měmpětětahamawu lai sene. I Erastustěmbonang u urusang u roitu wahageang soa něndohongtabeạ si kamene. Kerene lai anạ u sěmbaụ i kite i Kwartus.24 [Milombọko Mawung kite i Yesus Kristus měngalamatěsi kamene kěbị. Aming.] 25Daralo su Ruata! I Sie kawasamanoghasě pangangimang i kamene mạtuhụ su Injilě bọuMawu Ruata kụ takụ ilěhabarě mạanun Yesus Kristus. Iạmạngekeng habarě ene e mạtuhụ kere ilělaheu Ruata esu halě u karakin Duata kụ seng hakịu ghěnnangu hasụe

ROMA 16.26–27 482

su taunge karěngụe tawe nịkasingkatengu taumata.26Arawe ini, su parentang Duata kakalě, karaki ene sengniapakalahe dingangu niapakasingkạ su pa kụ bansa,su ralungu manga winohe u nabi, tadeạu i sire kěbịmangimang dingangu matuhụ su Ruata. 27Mang i Siesěsane Ruata, i Sie su wowon pa kụ tahuěnna. Milombọkoi Sie iapakawantugě marange sarang marěngụ-děngụ suralung i Yesus Kristus! Aming. Adat'i kami, Paulus, ěllang iKristus Yesus

1 KORINTUS

1 1Manga anạ u sěmbaụ jamạat'u Mawu su Korintus!I kau seng nikuiangu Mawu Ruata e nakoạ umat'E

ualingu i kau e kai tataghuaneng i Kristus Yesus, dingangupa kụ taumata bae su tampạ sude apam měmpạněmbaMawung kite i Yesus Kristus e kai Mawun sire ringanguMawung kite lai. Iạ, i Paulus, dingangu anạ u sěmbaụi kite i Sostenes, mělěharapě karimạko Ruata i Amangi kite dingangu Mawu Yesus Kristus měgěllịu alamatědingangu karalunsemahě si kamene. Iạ němoheu suratěini kere sěngkatau rarolohang i Kristus Yesus, nihengke uRuata sěsane ringangu ualingu lai kapulun'E. 2 (1:1) 3 (1:1)4 Iạ sěn niạ makịtarimakase su Mawu Ruata mạanungkamene, u i kamene seng nakatarimạ tatalěntụ bọu Ruatalimiun Yesus Kristus. 5Ualingu i kamene e seng nakoạtataghuanengi Kristus, kụ pěbawiah'i kamene e kalạ supa kụ sabarang. Kasingkạ i kamene su halě u pa kụ emambem maralung-dalung, masene lai i kamene e mangpelesa maněn rong kasingkạ ene. 6 Ené e mělělaheuInjilě mạanung Kristus e seng liměnạ su ralungu naungi kamene, 7 hakịbeng i kamene tawe kakawusangualamatě saralain manga sěmbaụ, těntalang i kamenereng měmpạngampalě Mawung kite i Yesus Kristusduměnta ringangu ikasilom pa kụ taumata e. 8 I Kristussěsane sarung mapěbiah'i kamene solong pangěnsueěngetadeạu su tempong i Sie ruměnta kạpia e ute i kamenekaěbakengbe tawe apa salane. 9Mawu Ruata epạngimangengbe kahěngang. I Sie kai Ruata kụ seng někuisi kamene makoạ sěmbaụ dingangu Ahuse, i Yesus Kristus,Mawung kite. 10Manga anạ u sěmbaụ! Dingangu arengu

1 KORINTUS 1.11–20 484

Mawung kite i Yesus Kristus, iạ e mědědorong takadeạu ikamene měsěngkanaung kěbị; tadeạu kumbahangbe piạpěsasilontahě sutaloarang kamene. Karimạko i kamenemasěmbaụ, sěngkanaung dingangu sěngkapě něnnạ.11 Batụu manga anạ u sěmbaụ bọu waleng Klo"e měběkesi siạ u piạ pěbawulo sutaloarang kamene. 12Hatede utekai piạu wọi kamene měběbera, "Iạ tumole si Paulus,"piạ lai měběbera, "Iạ tumole si Apolos," i sire walineněbera u, "Iạ tumole si Petrus," arawe walineewe lai uteněberạu, "Iạ tumole si Kristus." 13 Kụ unụewe i Kristusipěkakakempang! I Paulus tawe nate nighantong baug'ikamene! I kamene malaing tawe nisahani waụgu makoạmurit'i Paulus arau ěng? 14 Tarimakase iạ e tawe něnahanisi kamene sarang sěngkatau, su likud'i Krispus děduangGayus. 15 Kumbahangbe piạu sěngkatau makapěberau iạseng bọu něnahani si sie makoạ tumatole si siạ. (16Oretěngadě, i Stefanus dingangu ralohom balene, těngaděkai iạ něnahani si sire. Ore lai su sěmběkang ene e, sutahěndungku tangu semben tawe u waline takụ nisahani.)17 I Kristus něndolohu iạ e walinewe ipěnahani taumata,kaiso kawe ipělěhabar'u Injilě bọu Ruata; kụ ene harusěbekoatengku walinewe ualingu, pande mahumbisaramạtaumata, tadeạu kawasam papateng Kristus su kalupiněnggantongang e tawe makoạ tạ kěhase. 18 Batụu sisai-saim mětě mona kawawinasa e, habaru kapapohongi Kristus su kalu piněnggantongang kai mạkoạ běke tạkěhase. Arawe si kite apang ipakạsalamat'u Mawu e,habarě ene e kawe kere kakakoạ u Mawu měnode ukawasan'E, 19 u su Winohe Susi e, Mawu e něhengetang,"Kapapandem mapapande e sarung Takụ gagholangeng,dingangu katatahuěnnam masasingkạ e sarung Takụ ipakaparung." 20 Kụ apawue gunane taumata pande e?Apawe gunane i sire masasingkạ e tangu? Apawe gunane

1 KORINTUS 1.21–28 485

i sire tahapěnaněsui kasingkạ u dunia e? Mawu Ruata eseng niapakalahe u kapelesan dunia e mamben tạ lohonesěmatang. 21U waebe kereapa kapanden taumata e,i sie tawe makakirala Mawu wọu kapandene sěsane.Kaiso ualingu Mawu Ruata e kai matahuěnna, tangu iSie wotonge měngambang si sai-saing kụ mạngimangsi Sie wọu habar'u Injilě ilěhabar'i kami e kụ kiralingkaitawe kěhase kahian dunia e. 22 Tau Yahudi e měgěgausětanda makạlaherang makoạ alane, ringangu tau Yunanie měgěgausě kapelesan dunia ini. 23Arawe i kite e tangukětạeng sěmatang mělěhabar'i Kristus kụ seng napohongsu kalu kuruisě. Habarě ini e kai niměnggạ nakoạkatatanggaěng su tau Yahudi e, nikoạ kere habarě niusěkahian sire waline tau Yahudi e. Ringangu i sire walinetau Yahudi e mạngiraling ene e kai sěmbaụ katatungkọ.24 Kai arawe si sai-sain seng nikuiangu Mawu Ruata e --baewe tau Yahudi arau waline Yahudi e -- habarě ini e kaikere kakakoạ u Ruata měněnode u kawasan'E ringangukatatahuěnnan'E. 25U kawawodoku Ruata e kai limembompelesa wọu kapelesan taumata e; dingangu karalomenDuata e, kai limembong katoghase wọu katatatoghasutaumata. 26Manga anạ u sěmbaụ! Kěnang pětahěndungkerea kakakoạ i kamene su tempọen Duata e někui sikamene. Kětạbeng kadodọ (mahali) sutaloarang kamene ematatahuěnna e, arau kawasa, arau matatebone tumuhụngirangu taumata e. 27U mamben pinětatude Duata

e němile apang lěěnnaěng bodokě kahian dunia ini,tadeạu ipěnumea mapapande. Ringangu Mawu Ruatae malaing němile apang lěěnnaěng lome kahian duniaini, tadeạu apang matatuhasě malahasa e měngkamea.28Mawu Ruata e němile apang lěěnnaěng masanạ,mahina, ringangu mundangu kěkoateng tawe mangalenekahian dunia ini, tadeạu Ruata e mapakaghoghahu apang

1 KORINTUS 1.29–2.7 486

lěěnnaěng kapiaěng e kahian dunia. 29Ualingu ene utetawe u sěngkatau makapěngobotu watangenge su těngomMawu Ruata e. 30Duata sěsane e seng napakariadimmanga anạ u sěmbaụ e nasěmbaụ dingangi Kristus Yesus.Bọu anung Kristus, i kite e niapakakoạ matahuěnna.Ringangu kai wọi Sie lai Ruata e napakariading kiteněsěngkapiam batangeng i kite e kapia ringangu Mawu,napakariading kite e umate sahị (tutune) ringanguněngambang si kite e. 31 Kụ kai kereewe kạbawohe suralungu Winohe Susi u, "I saing kụ rụlesạ e ute harusěberụlesạ u apang kinoạ u Mawu."

2 1Manga anạ u sěmbaụ! Su tempong iạ duměnta suanunu ringangu něhabaru hingidu Mawu si kamene kụ

bědang ta nikěkasingkatengu dunia e, ute iạ e tawe něpakeu katatahuěnnan dunia e arau měběbisaram bisara kụasalewem měběbisara. 2 Batụu iạ seng měkaraki ringangukạguwạu ralungu naung tadeạu karěngụeweng iạ dingangikamene tangu, iạ e tawe měhabaru apa-apa, sulikudukětạeng mạanung Yesus Kristus; sěmatang mělěhabarui Sie seng napohong su kuruisě. 3 Piạ e iạ ene ringang ikamene, iạ e kai lome ringangu ghimaghan takụ. 4Habarětakụ nipaulị si kamene e tawe takụ nihabaru waweramakạbinsana tuhụ katatahuěnnan taumata. Iạ e naulịuene e mělělaheu Rohkě u Ruata e kai kawasa. 5 Iạ někoạkerene e takadeạu pěngangimangi kamene si Kristus etawe iwěnta su katatahuěnnan taumata e, kaiso kaweiwěnta su kawasan Duata. 6Maningbe kerene, sutaloarantaumata kụ pěbawiahu marohkě e seng na mu, iạ emambem mahumbisarang halě u katatahuěnna. Kaikatatahuěnna ini e walinewe katatahuěnnan dunia e,arau katatahuěnnam mangangawasan dunia tempo ini,kụ kawasane e sarung mapalusě. 7 Katatahuěnna takụipạhumbisara e tawe kasingkatengu dunia e, kai Mawu

1 KORINTUS 2.8–16 487

Ruata e seng něnadiang ene e waụgu karalunsemahěsi kite e kalamonan dunia e niriadi. 8 Taweu sarangsěngkatau wọu taloaram mangangawasa orasě ini emasingkạ u katatahuěnna ene. U, kereu i sire kai sengmasingkạ ute, tantu i sire tawe sarung měnguruisě Mawumawantugě ene. 9 Su sěmběkane ute halě ene kai keremạbawohe su ralungu Winohe Susi, "Apang deng tạkinasilo arau reng tạ kinaringihu taumata e, dingangureng tạ kina něnnan taumata e, ute seng sinadian Duatae waugu taumata apang kụkěndagě e." 10Arawe Ruatae seng napakalahe si kite ualingken Rohkě e. Rohkě uRuata e něnaněsui pa kụ e, sarạeweng apang hingiduRuata su kapapěnisange. 11U masingkạ u ralungu naungupěsěngkatau e ute kai rohkě u tau ene sěsane, arau ěng?Kerene wue halě u Mawu. Masasingkạ u ralungu naunguMawu Ruata e ute kětabeng Rohkě u Ruata sěsane!12Dingangu i kite e tawe nighělirangu rohkě u dunia ini,kaiso kawe Rohkě bọu anun Mawu Ruata, tadeạu i kitemakakasingkạbeng kěbị seng nịlaonggọ u Mawu Ruatae si kite. 13Ualingu ene e, kereu i kite měnualagu pa kụmạanun Duata e si sai-sai mạnaghuang Rohkě u Ruata e,i kami e tawe maraulị tụtuhụ katatahuěnnan taumata,kaiso kawe tụtuhụ těn ron Rohkě u Ruata. 14 Taumata kụta mananaghuang Rohkě u Ruata e tawe makatarimạ uapan nilahe u Rohkě ene. Watụ u su taumata ene kěbị-kěbịene ute kai měsulungu halě u katatungkọ. Tau ene tawemakaěnna, u ene kětạewen nipanda kere kakakoạ umarokě sěmatang. 15 I sai-sain mạnaghuang Rohkě u Ruatae makakoạ měngarěgam pa kụ sabarang, kaiso taweusarang sěngkatau makapangarěgam batangeng'E. 16 SuWinohe Susi e, kạbawohe, "Kai i sai masingkạ u ngiranguMawu? Dingangu kai i sai makapěnasa si Sie? Kai i kite ekinawuakengu ngirange měsulungu si Kristus!"

1 KORINTUS 3.1–10 488

3 1 Tumuhụ hinone iạ e tawe makawisara ringangikamene měsulungu taumata piạ Rohkě u Ruata.

Iạ tumbạeng makapěbisara ringang i kamene kereringangu taumata kụ bědang měběbiahě tụtuhụ ěnningudunia; kere ringangu manga rariọ bědang sụsusu suralungu pěngangimang si Kristus. 2Nạung, iạ kětaengmakạkaghěllị u kaěngu manga rariọ, balinewe kaěngutaumata matatěllang; u i kamene reng ta nạtoghasě bauguene. Kai orasě ini e i kamene delaing ta nạtoghasě, 3 ui kamene kai reng měběbiahě tụtuhụ lulun taumata. Ukamageng i kamene wědang piạ u sụsingking dingangumědědalia sěmbaụ dingangu waline e, ute ene walineweměněnodeu i kamene wědaweng tụtuhụ lulun taumata e,kere taumata wěgan Mawu Ruata? 4 Kereu piạu měberau,"I kami tumole si Paulus," dingangu waline e něberau,"Iạ tumole si Apolos," ute ene walinewe mělělaheu ikamene taumatan dunia tangu? 5 Tumuhụ hinone utekai i sai tangu i Apolos ene? Dingangu kai sai tangú iPaulus? I kami e kětạewem mětatangkiang Mawu e, sengněmihing si kamene tadeạu mangimang si Kristus. I kamie kětạben měděndalengu munara ni lakehu Mawu e sikami sěngkatau-sěngkatau. 6 Iạ e měsasuange ringangui Apolos měnaněbohe, arawe Mawu Ruata sěsane emapạtuwon sasuange. 7 Kụ kakalimonaěnge ute kaiMawu Ruata, batụu kai i Sie napatuwo e. Měsasuangeringangu měnaněbohe ute tawe sěngapa; 8 irěduae kai sěndědagě. Sěngkatau-sěngkatau e sarungbeměnarimạu wuan saghede. 9 I kami e kai taumata lawọměmamunarane waụgu Mawu; ringangu i kamene eute kai kere waelu Mawu. I kamene lai e kai kere walenMawu. 10 Kụ ualingken kapande nionggọ u Ruata, iạe alingkai masasingkạ u bangunang e sen naměllọ upondasi waugu godoěng ene e, ringangu taumata waline

1 KORINTUS 3.11–20 489

e němangung godoěng suwowom pondasi ene. Apantaumata e harusěbe ta ngang pakapia kereapa kakakoạ ei sie němangung suwowom pondasi ene. 11UMawu Ruatasěsane e seng naměllọ i Yesus Kristus samatang batupinamanggilangu ghọdoěng ene; kụ tawe apa pondasiwaline. 12 Piạben němangung su wowom pondasi eneněpakeu wulaeng, piạben něpakeu salaka, piạben něpakeuwatu intang-paramata, piạu lai něpakeu kalu, rěmpugěhěgu arau rahami. 13Munarang sěngkatau-sěngkatau esarungbe lumětạ hědon su tempong i Kristus e ruměntakapia. U su ěllo ene e putunge sarung mapakalaheuhalě u sěngkatau-sěngkatau. Putunge sarung měnahịdingangu měnilakehu lětạ u halě ene. 14 Kereu walenirarisị u taumata su wowom pondasi ene e makědangsu putung ene ute, taumata ene e sarungbe makatarimạu tatendenge. 15 Kai kereu halě e ene kawe matutungute i sie sarung kailangengu tatendenge, kaiso i sie utemaambang, katewehó měsulungu taumata nakalawesěbọu putung. 16 I kamene masingkạ bue watụ u i kamene ekawe Walem Mawu? Mase Rohkě u Ruata e kawe mạtanạsu ralung'i kamene? 17 Kereu piạu měnggoghahě BalemMawu, ute Mawu e sarung měnggoghahě taumata ene. Uwalen Mawu e kai natěntani waugu Mawu sěsane, kụ kai ikamene wale ene. 18 Kụ kumbahang bue piạu měngakalěbatangenge. Kereu piạu wọi kamene makapěndangbatangenge matahuěnna tumuhụ ukurangu dunia e, utetaumata ene e harusě makoạ taumata wodo, tadeạu isie kahěnga-hěngang matahuěnna. 19U isaing itě kạmatahuěnna kahian dunia e ute kai wodo su matan Mawue. Su ralungu Winohe Susi mạbawohe, "Mawu e měnametaumata matahuěnna e su ralungu kapanden sire hala e."20 Piạ lai kạbawohe kere ini, "Mawu e masingkạ u něnnantaumata matatahuěnna e ute kai něnnawe tawe

1 KORINTUS 3.21–4.6 490

gunane." 21Ualingu ene, kumbahangbe piạu sěngkataue rụlesạ u taumata, u pa kụ sạbarange seng nịlaonggọnakoạ tataghuanengu: 22 Paulus, Apolos, Petrus, duniaini, pěbawiahě dingangu papate, tempo ini, arau temporamahi kạděntane, pa kụ sabarange kai tataghuanengu.23Dingangu i kamene e kai tataghuaneng'i Kristus, mase iKristus e kai tataghuanengu Ruata.

4 1 Koạe i kami kere mětatangkiang si Kristus, bahaniringangu maluasě měhabaru manga hingidu Ruata e

kụ bědang ta nikěkasingkatengu dunia. 2 Kahumotong-motongange ghěgausang bọu mětatangkiang kerene eute kai kasasa a su mawune. 3 Si siạ e, tawe makoạbeapa-apa kụ apạewen tě něnnaěng i kamene dingangui sai-sai mětě něnnang iạ. Limembo katewe apan takụlěěnnaěng mạanum batangengku e tawe měkapurawue. 4 Iạ e tawe nakapěndang salaku balạewe měnsangsuhalě sude, kai ene e walinewe mạulịu iạ mamben tạsalaku. Kětạeng Mawu sěsane měnanantune měnsangbeiạ něsala arau tala. 5Ualingu ene, puhinengu wědangbaline tempone, kumbahangbe i kamene měsasahawụměnantu sěngkatau-sěngkatau e piạ salane ringangutala. Pěngampalěko sarang darěntan Mawu e. Kai i Siehědong mělahe u kěbị rahasia e mạbawuni su rěndunge.I Sie e kai sarung mělěke pa kụ ěnning mạdarěpehěsu ralungu naungu taumata. Su tempo ene wuhụewesěngkatau-sěngkatau měnarimạu raralo wọu Mawu etuhụewe hinong ikatarimạ e. 6Manga anạ u sěmbaụ!Baugu pandungang i kamene e, iạ e seng napakatarangupa kụ ene si kanduang Apolos. Timonane e tadeạuwọu ahạ i kandua e ute i kamene makapětěnno apamangalem bawera, "Pěmpěngumbelebe suapang kewepělatorang kụ piạ e." Mạdiringbe piạ u sěngkatau wọikamene e mětětěngkarange u naunge kapělěhinakange

1 KORINTUS 4.7–15 491

waline. 7 I sai wue tangu mapakariading anạ u sěmbaụe limembo wọu waline? Kụ pa kụ sabarange walinewenitarimạu wọu anun Duata tangu? Kụ unụe mapulumětěngkarange u watangeng, kụ apam piạ si kau enealingkai walinewe sěmbaụ gaghěllị tangu? 8 Kahěngangbue i kamene semben tawe lai měgausě apa-apa! U ikamene e seng narotong! I kamene semben naratu!Dingangu i kami e tala wue. Limemboweng kapiaěngekereu i kamene kahěnga-hěngangbe seng nakoạ datu,tadeạu i kami e makapěparentawe ringang i kamene.9 Kai tuhụewe ngirangkue, i kami manga rarolohange,seng kinoạ u Ruata e wawialaěng su těngon taumata eringangu manga malaekatě. I kami e kai tabidạu taumatararalakisě kinanawoěngu hukumang papate su těngonlawọ e ringangu wěbansagheng u dunia. 10Ualing'i Kristuse, ute i kami e kai narekeng taumata wodo, kụ arawei kamene ute kai tau Sahani pande! I kami e kai lome,arawe i kamene e matoghasě! I kami e ipělěheghesě,dingang u i kamene rědaloěng. 11 Sarang orasě ini ikami e nakahombangke karalunusě dingangu kararou;pakeang i kami e kate nalěmbe su wadang; taumata emanịgěsạ si kami, i kami e tawe tampạ i kami e tatapě;12 i kami e mạbaụ u munarang kami ualingu liaghang gae mědědeạ biahě. Kereu i kami ipakawontogě e, i kami emamalisu alamatě, kereu i kami e ngkaitange ute, i kamimětěngkasabarě; 13 kereu taumata e mapakạdalakis'ikami e, i kami e mamalisu wisara alusě. I kami e tawenangělembo wọu onasu dunia ini e, sarạeng tempo ini ei kami e wědang mạdarekeng kere raralindaěng. 14 Iạ enamohe u ini e si kamene balinewe waugu mapakameangkamene, kaiso kawe měnasa si kamene kere manga anạkututune. 15Watụ u iạ e kai makoạ i amang i kamene,maningbe aramanung kere tau Sahani i kamene seng piạ

1 KORINTUS 4.16–5.3 492

mananěn rone mapulo hiwu su kataune. Su pěbawiahukere taumata kụ nasěmbaụ dingangi Kristus, iạ e nakoạ iamang si kamene, batụu kawe iạ e něbawa Injilě mạanungKristus e si kamene. 16 Batụu ene iạ e měgěgausěsěngapam botonge tadeạu i kamene e pěmpětěnokosi siạ e. 17 Baugu ene e iạ e sen něndolohi Timo us sikamene. Mihino tumatole si Kristus, i sie alingkai anạkututune ikěkěndagě. I sie anạ botonge kapěngumbalaěng.I sie hědowe sarung mapětahěndung i kamene e suhalěu kakakoạ u pěbawiahě kụ takụ tětoleěng sarang sennangimang si Kristus, kụ kai kakakoạ u pěbawiahe takụitětěn ro suapan jamaatě walạewe měnsang suapa.18 Pira-pirang katau wo'i kamene e seng něngkaobotě, u isire mạngěnnau iạ e tawe sarung duměnta anung kamene.19 Kai kereu Mawu e mapakawalang iạ e ruměnta kapia tạkạděngụ e solong anung kamene. Hědowen su tempo enee, iạ sarung lai makasilo apang kinoạ u taumata naungemarange e; balinewe kětạu su waweran sire samatang.20U kamageng Mawu Ruata e měparenta su pěbawiahusěngkatau e, halě ene tangu malahe bue supěwiahutaumata ene e, walinewe ualingu wawerane. 21 Kụpěmpěmile e apawue lembong i kěkapulung kamene! Apai kamene mapulu iạ e ruměnta maněn ro mahěgisě araumasikome ringangu kakěndagě?

5 1 Tuhụ hinone iạ seng nakahombang habarě nasěsahěu sutaloarang kamene e kai piạ pěsasundalě

mạhěmpaliu: Piạ u wọi kamene někapapuěng si mamaneuatạ. Taumata apam běgang Mawu e malain taweměkakoạ kerene! 2Maning kerene, kai mang bědangmarange naung i kamene e. Sěmbaliau i kamene kawehinong měngkasusa, ringangu mapasěbang i sire apangměmpěkěkoạ ene e wọu taloarang kamene e. 3U iạe maningbe marau tuhụ badange, kaiso tuhụ dokě

1 KORINTUS 5.4–11 493

e ute ene wue sutaloarang kamene. Kụ ene, iạ e kainěnawong putusang alingkai ene sutaloarang kamene."Su arengu Mawu Yesus Kristus iạ maulịu i saing kụseng někoạ karalamuhụ e ute harusě ihukung!" Kereu ikamene měmpěkomolě e ute měsulungu iạ malaing enesutaloarang kamene ringangu ualingu kawasan Mawungkite i Yesus, 4 (5:3) 5 ute i kamene e hinong měnarakangkentau ene su setang tadeạu mapakawinasam badange,arawe himukude maambang su tempon Mawu e ruměntakapia. 6Dalesạ i kamene e mamben ta nětatahino.Aramanung i kamene masingkạ u wawera, "Haesě kạdodọemakạtuwo kěbị tapoěng nikaugě!" 7Děmmeko kalamonahaesě těbe, arau haesu rosa e, tadeạu i kamenemariadiwekalaukangu tapoěng buhu, wurěsi wọu lahaesu rosa těbekụ iạ e masingkạ batụu i kamene mambeng kerene. Batụu,pěmamantugu ěllong Paska'ng kite e seng nasạdia, watụ ui Kristus seng nakoạ dombang Paska'ng kite e karạ kaweselaing nihata. 8 Kụ mahịe i kite měmantugě saliwang i kitee ringangu borotě ta nilěhaesang, mangalene borotěengkasasusi ringangu pa kụ apan nětatahino su kapulunMawu Ruata. Kumbahang i kite e měmantugě ěllonPaskah e relaing měpake u borotě piạ kabọ e těbe, kụ kailahaesu rosa e ringangu karalamuhụ. 9 Su ralungu suratěkutamai naliu, iạ e něsěding si kamene tadeạu i kameneabe pěmpědalahapị dingangu tahapěsundalě. 10 Kai iạbalinewe mạanung tahapěsundalě arau malaanggangarau tahapěngakalě, arau tahapaněmba mahan duatakụ mamben běgawen Mawu Ruata mạdihutu. Waline!Iạ e walinewe mạulịu i sire; u kamageng i kamene kaweharusě mětěngkaraun sire e, nalahe u i kamene e hinongmahunsěbang bọu dunia ini. 11 Su monaku e ute kai,i kamene kumbahang mědahapị u taumatan Sahani ekụ mạngakum batangenge tau Sahani e, kaiso kawe

1 KORINTUS 5.12–6.7 494

tahapěsundalě, arau maanggang, arau tahapaněmbamahan duata, arau puluange měndalakisě taumatawaline, tahawukang, arau lai tahatako. Kalingungkumaěng sěngkakaěng dingangu taumata ene e mambenkarie! 12 Těngadě bue měhukungu taumata apam balinetau Sahani e walinewe halěku. Kai Ruata sěsane esarung měhukung i sire. Kai arawe mạanun dalohonjamaat'i kamene e, walinewe i kamene hala ngae hinongměhukung i sire? Su ralungu Winohe Susi e kạbawohe,"Tokole taumata ralakisě e wọu anung kamene." 13 (5:13)

6 1Unụe piạu wọu taloarang kamene wahani makoạsolong anum mělahukung kụ tawe měngangimang

su Mawu e mědeạu měngalakě u manga anạ u sěmbaụtamba pangangimang, kereu i sie měsitori ringangukasanggidange e? Unụe wue i sie tawe měgaghausěmasasusi e ipangurusě sidarạ ene? 2 I kamene kai wěga umasasusi e sarungbe měmpěhukungu dunia e? Kụ kereui kamene mambeng sarung iapěhukungu dunia ini, utekai tawe makaumalě ngae měhukungu kalawọu taludiki?3Unụe i kamene kai wěga u i kite e kai sarung měhukungumanga malaekatě? Něngalembọ e wue ute katewe halěu pěbawiahě měllo-měllo e! 4 Tangu kereu suměpụ halěkere tamai ene, ute měnsang i kamene měngalakě u enesu taumata apang kụ tạ kalaianenge su ralungu jamaatě?5Mambeng makạmamea! Tantu sutaloarang kamenemanga anạ u sěmbaụ e piạu pěsěngkatau e limembowematahuěnna makalěmmạ pěsasilontahě sutaloaran lawọdalohon jamạat'u Sahani! 6 Kaiso su sěmběkane piạkosěngkatau Sahani nakoạ solong anun tau waline Sahani ewaugu sěndinganenge Sahani! 7 Balakong měpěrkarangbaline tau Sahanie; kai pěsasilontahě sutaloaran lawọdalohon jamaatě e sembelain nakoạ sěmbaụ kananawongkamene. Mạěndokangbe i kamene i koạ su tạ katulidě,

1 KORINTUS 6.8–15 495

arau kaakaleng! 8 Kai i kamene hala e sala anunemapakariadin taumata waline e tawe katulide. I kamenehala e malaing mapakaruging taumata waline. Kụ tamaiene e mang kěkoateng su manga anạ u sěmbaụ tambapangangimang! 9 I kamene kai wěga u taumata kụ tatumatuhụ kapulun Duata e, sarung tawe makoạ dalohonjamaat'u Mawu? Kumbahang bue i kamene kaakaleng!I sain měmpěsěsundalě, i sain měmpěněněmba mahanduata, nawuang, kụ měkěkoạ kakanoạ makạmea sutěngon sěndinganenge, 10 apan mětětako, maanggang,tahawukaneng, apang měngkai puluang měndalaịtaumata waline, ringangu tahapěngakalě baline e -- pa kụtaumata kerene e tawe kapusakatengu kararatuanguMawu Ruata e. 11 Pira-pirang katau sutaloarang kamenenạung piạ lulune kerene. Arawe orasě ini i kamenenipakalahe u wurěsi wọu rosa. I kamene sen nitani nakoạtataghuaneng u Ruata, ualingu i kamene mạngimang suMawu Yesus Kristus dingangu ualingu kawasang Rohkěbọu Ruatang kite e. 12 Piạ u něbera u, "Iạ e wotongemakakoạ pa kụ sabarang." Kai nihino si siạ e, walinewekěbị e piạ mangalene. Kụ manilaing iạ e makakoạbeapa-apa, kai iạ e tawe mapulu mapakawalam batangengkue walạ e piạ u měkawasa. 13 Piạ u lai něbera u, kaěnge kaiwaugu ang, dingangu ange nisadia gunang kaěng. Kaisokěbị e sarung iapakatadiseng Mawu Ruata e. Badangutaumata e tawe wotonge měngkai paketang baugukapulung pěsasundalě e kaiso piane e waugu pětangkiangMawu. Dingangu Mawu e sarung měpaduli wadang ene.14 Kụ Mawu Ruata e seng napěbiahu Mawu Yesus bọupapate, kerene lai Ruata e sarung mapěbiahi kite ualingukawasan'E. 15Manga anạ u sěmbaụmasingkạ u watangengi kamene kai laesu wadangi Kristus. Kụ botonge ngae iạmakapěngalạ sěmbaụ bọu laesu wadangi Kristus mase

1 KORINTUS 6.16–7.5 496

ipakakakoạ laesu wadangu sěngkatau tahapěsundalě?Mambeng kumbahang! 16Arau aramanung i kamenewědang běga u taumata apan mědalaụ u tahapěsundalěe, ute kai makoạ badang sěmbaụ dingangu tahapěsundalěene! Kai su ralungu Winohe Susi kạbawohe u, "Irědua enakoạ sěmbaụ." 17Arawe taumata kụ mětěngkatakidědingangu Mawu, ute Rohkě u Ruata e ringangu rohkěe nakoạ sěmbaụ. 18 Pětěngkagheako wọu pěsasundalěe. Watụ u pa kụ dosa waline e kinoạ u taumata e,nariadiwe sulikudu wadangu tau ene. Kai arawe isainněkoạ pěsasundalě, ute měsěsalang badange tutune.19 I kamene harusěbe masingkạ u wadangi kamene e kaipětatanakengu Rohkě u Ruata. Rohkě ene e mạtanạ suralungi kamene. Mase Mawu sěsane ene kai něngonggọu Rohkě ene si kamene. Batangeng i kamene e walinewei kamene taghuange, ene kai tataghuangengu MawuRuata. 20 Ruata e seng němělli si kamene kụ seng nasuengbaehe. Ualingu ene ute, koạko wadang i kamene tadeạumapakawantugu Mawu Ruata.

7 1 Iạ e rengmahumbisarang apang nịbawohe su ralungusurat'i kamene. Sěngkatau ese kụ tawe někawinge

mapia wue. 2Mědeạu i sie tawe kawinsanaěngu měkoạapan tawe mětatalahino, sěngkatau ese e mapiawe piạkawinge, ringangu apam bawine e mapiawe piạ kawinge.3 Kawing ese e harusě měndalengu pa kụ munaransěngkatau ese su kawinge, ringangu marehokange harusěměngganapě kalawọu munarang sěngkatau wawine sukawinge ese e; sěngkatau-sěngkatau e měngganapěbemunarane sěmbaụ su waline. 4Marehokang e tawekawasa su wadang e hala; piạ kawasa su wadang e kawekawing e. Kerene lai ese e tawe kawasa su wadange hala; piạ kawasa su wadang e kawe marehokang e.5 Kumbahangbe mětěngkaghea sěngkatau wọu kawinge,

1 KORINTUS 7.6–13 497

tuhụewe tundung pěsěngkawingang. Botonge supěsěngkakuhuange asalu ruamběka e sěngkanaungbue.Kamạgeng kerene ute makapanuntụbe pěkakaliomanengeringangu tawe konsange apa. Arawe wọu ene ute, ikamene e harusě be pěmpěsule pěmpětatamba tuhụtundung pěsěngkawingang. Kereu walinewe kereneute, kạdingạbe i kamene kasalukatengu setang, ualingui kamene tạ pěta ngkědange. 6 Iạ e měběbera kereini e walinewe kere měpěparenta, kaiso kawe tabidạusasalěn họ. 7 Iạ něngalembom puluang kereu kěbịtaumata e makoạ kere iạ. Kaiso sěngkatau-sěngkataue kawe seng nahiạ u laonggọ u tatalěntụ si sie tutunewọu Mawu Ruata. Sěngkatau seng ni lakehu kere ini,waline e lai kerene. 8 Su taumata apan tawe někěkawingdingangu su manga wawine walu e, ute sasalěn họku ekere ini: Mapiawe i kamene kạtatanạ sěsa kere iạ e. 9 Kaikereu i kamene tawe makapě ngkědang ute i kamenepěmpěkawingke. U mapiawe i kamene měmpěkawingsulungu mětatahangu ěnning sụsahoka. 10 Si sire apanbọu němpěkawinge ute, parentaku e kai kere ini: (Tuhụhinone e walinewe iạ něgěllịu parenta ini e, kaiso kaweMawu). Sěngkatau wawine kụ seng bọu někawingeute kumbahangbe maněntangu kawinge. 11 Kereu i siekawe seng naněntang ute, kạtatanạbe tawe kawinge,arau pěpiang kawinge. Dingangu sěngkatau ese e tawewotonge mapětalein kawinge. 12 Si sire lai waline utewaweraku -- ini e kai sasasaku hala walinewe Mawu e --u kereu sěngkatau taumatan Sahani e piạ kawinge tauwawine kụ ta mangangimang si Kristus, kụ kawinge enee mapulu mědalahiking u kawinge Sahani e, ute tau esee abe panindo si sie. 13Mase lai kereu sěngkatau wawineSahani e někawingu taumata kụ ta mangangimang siKristus, kụ kawinge (ese) ene e mapulu mědalahiking

1 KORINTUS 7.14–21 498

dingange, ute tau wawine ene kumbahang manindokawinge ene. 14U tau ese ta mangangimange kawenitarimạ u Ruata e ualingu pěkakawinge ringangu tauwawine kụ seng nakoạ tataghuanengu Ruata. Kerenelai tau wawine ta mangangimange nitarimạ u Ruata eualingu pěkakawinge ringangu tau ese kụ seng nakoạtataghuanengu Ruata. U kereu walinewe kerene ute,manga anạ i sire e tantu kai manga anạ u tau kapirě e,sěmbaliu manga rariọ kawe nakoạ kere ralohon jamaatuMawu. 15 Kai kamageng u taumata ta mangangimangekai maněntangu kawinge (wawine) arau kawinge (ese)Sahani e, ute kumbahang mametọ si sie. U su halě inie ute bae bawine arau lai ese e walawe i sie, u MawuRuata e kawe mapulu tadeạu i kamene e apěbiahěbe supědarame. 16U lahạu i kau sěngkatau wawine -- kụ sengnangimang su Mawu e -- kereapa wue i kau makakasingkạkahěngang u i kau tawe makaambang kawingu e? Kerenelai i kau sěngkatau ese Sahani e kereapa wue i kaumakakasingkạ malahe u i kau tawe makaambang kawingue? 17 Sěngkatau-sěngkatau pěhingide wiahe tumuhụ ahạuMawu kereewe seng ni lakehu Mawu e si sie su temponMawu Ruata e kimui si sie pěmpạngimang si Sie. Kụ enee takụ ilěatorě kerene su pa kụ jamaatě. 18Umpamane,kereu piạu nisunatě su tempon i sie nakatarimạu kakuinMawu e, tangu kumbahangbue tau ene makiulịu ěnạ upěsasasunatě e. Kerene lai kamageng piạu ta nisěsunatěsu tempong i sie kinakuiangu Mawu e ute kumbahangbue i sie makisunatě. 19U watụ u tumuhụ atorangupěsasunatě arau tala e mamben tạ mangalene apa.Kapiaěnge ute tumbạu tụtuhụ kalawọu tam Mawu e.20 Sěngkatau-sěngkatau e mapiawe kạtatanạ měběbiahěkere nạung kakakoạu i sie seng nakatarimạu kakuin Duata.21 Kamageng su tempong i kau nikuiang kawe nạung

1 KORINTUS 7.22–31 499

ěllang, ute abe kasusang ene. Kụ kamageng i kau sembenmakapětěngkaliwirě, ute limemboweng kapiane. 22Usěngkatau ěllang kụ seng nangimang su Mawu, ute kaitaumatang Mawu nipakaliwirě. Dingangu sěngkatau kụseng nipakaliwirě e seng nangimang su Mawu e, ute kaiěllang i Kristus. 23Mawu Ruata e kai seng němaehě sikamene dingangu kai seng nasueng baehe, kụ ualinguene ute, kumbahangbe i kamene mětěngkakoạ ěllangutaumata. 24 Kụ i kamene, manilaing kerea kakakoạ ikamene su tempon nikuiange kai i kamene e měngkatepakatanạ měběbiahě kerene kạdaringang su MawuRuata. 25Mihinọewe su apan ta někěkawing. Su halěini e, iạ e reng ta něnarimạ u laoro apa wọu Mawu e.Kaiso kere sěngkatau kụ ualingken tatalěntụ u Mawu ekụ hinong pangimangeng ute iạ kai mapulu měngonggọusasalěn họku. 26 Kereu měpatehě kalawọu susa ramahikạděntane, ute su pěndangengku e mạpiangbe balạekạtatanạ kere. 27 Kereu i kau e seng někawinge ute abekawe mětěngkapěllọ bọu kawing ene e. Kereu i kau ereng tawe někěkawing ute manịeng tawe měkawing.28 Kai kereu i kau kawe někawinge ute walinewe rosa.Kerene lai kereu sěngkatau mahuala e měkawing, utewalinewe někoạ dalawang. Kětạengbeng i sire apanněmpěkawinge kai měsombangu haghin sigěsạ. Kụ iạe kai mapulu tadeạu i kamene kai maliu wọu kalawọuhaghin sigěsạ ene. 29 Timonaku e kai kere ini, manga anạ usěmbaụ: Tempong kite e kai kadodọ. Těntalang ene ute,manětạ bọu někawinge ute pěbiahěko kere sěngkatau taněkěkawing; 30 i sain sụsangị, ute tạbidạu měběbiahě tạsusan naunge; i sain rulěge ute tạbidạu tạ karaluase; isain seng bọu němpamělli e tạbidạu ta mananaghuangapa-apa; 31 dingangu i sain měngkai kạlausihě su halěu mạdunia e ute pěmpěbiahěko tabidạu tạ tasibung

1 KORINTUS 7.32–39 500

kěbị-kěbị ene. U semben tawe kạděngụe dunia ini e, u suralungu kakakoạ e kere orasě ini e ute sarungbemaparung!32 Kapuluku e tangu kai tadeạu i kamene maliu wọusigěsạ. I saing kụ tạ kawinge ute kai reng makapěsěmpị uněnnane su munaran Mawu e, u i sie mapulu makaluasě

naungu Mawu. 33Arawe i saim piạ kawinge ute sarungbeměngkai mětě něnnan halěu dunia ini, batụu i siemapulu mapakaluasu naungu kawinge; 34 kụ pulise utenaunge kai mạpahiạ. Sěngkatau wawine tạ kawingearau sěngkatau mahuala e, měngkai sarung měsěsěmpịhalě u Mawu e, u i sie měngkai lělahimpuluanguwadange ore lai rohkě e makoạ tataghuanengu Ruata.Kai arawe sěngkatau wawine kụ seng někawinge, utekai mạsasuagě něnnane su halě u dunia ini, u i siemapulu mapakaluasu naung u kawinge. 35 Iạ namohe upa kụ ini e, kai waugu i kamene hala, walinewe mapuluměsědingu ini ringangu měsěding u ene. Ěnningku etumbạben tadeạu i kamene makapanuntụ měkoạ apanmatatulidě e ringangu katěngadě e ringangu tadeạu ikamene maamumang dingangu ma nalung měsěmpị uněnnang kamene su Mawu e. 36 Kereu piạ u sěngkatau

makạpěndangu ta makahino pěkakoạ e su kaghiange,kereu i sie tawe makapě ngkědangu kapulune, mase i sieseng makapěndangu hinong měkawing dingangu wawineene, ute walạe pěkakoạ e apang kinapěndangenge kụmapia. I sie tawe něsala kereu i sire mariadi měkawing.37 Kai kereu pěsěngkatau e seng někoạ putusange suralungu naunge kụ semben tawe měkawing dinganguputusange walinewe nisihasa, tangu apang kụ kinoạ ene emapia, kamageng i sie tawe někawingu kaghiange, asalui sie natahutěngadě bue su naunge. 38Hatede, i sainněkawing, mapiang koạ e, ringangu i sain tawe někawing,limembọeweng kapiane lai kakakoạ e. 39 Sěngkatau

1 KORINTUS 7.40–8.8 501

wawine kụ seng někawinge mạkakauhě dingangu kawingekarěngụeweng kawinge wiahě. Kereu kawinge sengnate ute, wawine ene sembeng makapěkawingu esekěkapulune, asalu pěkakawing ene e kai pěkakawinguSahani. 40 Kai limemboweng kapiane kereu i sie sembentawe saụ měkawing. Ene e pěndangkuwe sěsaku, kai sunaungku ete wue malaing Rohkě u Ruata e měngěngahạ sisiạ.

8 1 Su halěewen manga kaěng kụ ighěgěllị pạněmbamaha'n duata e. Kahěngang bue nạung kere nipěberan

taumata u, "I kite kěbị e seng něngkapande." Kaisokapande nakariadi taumata e naobotě, arawe kaikakěndagě e mạmangung pěsěngkatau. 2 Taumata kụmạulịu i sie lawọ kasingkạe, ute tumuhụ hinone ute kaikasingkạ e tawe kararalunge. 3Arawe kai taumata kụtěnga-těngadě kụ kěndagu Mawu Ruata e, ute i sie sukasingkạben Duata. 4 Su halě u kumaěng kaěng kụ sengnisěmba su mahan duata e, kai mělělahe u barang tala.Dingangu i kite mambeng lai masingkạ u Ruata e mangsěmbaụ; tawe u waline. 5 Těngadě bue malaing lawọisěsěbạ duata ringangu mawu; bae su langị arau su wowondunia. 6 Kai arawe si kite e, Ruata e mang sěmbaụ. I Sie kaii Amang něndiadi pa kụ. Kai waug'i Sie i kite e měběbiahě.Dingangu Mawu e kětạbenlai sěmbaụ, kụ kai Yesus Kristus.Kai wo'i Sie pa kụ sạbarange niriadi, ringangu kai ualing'iSie tangu i kite e nakapěbiahě e. 7Maningbe kerenee, walinewe kěbị makakasingkạ u ene. Piạben nạungkalamona e nanarangbe mạněmba mahan duata. Kụualingu ene ute sarạeweng orasě ini e ute i sire wědawenmakạpěndangu kaěng, kụ seng nisěmba su mahan duatae, kai kaěngu mahan duata. Tangu mạengu i sire kumaěngkaěng ene ute i sire makapěndangu kai limawang; batụupěngangimang i sire e wědang ta nạtoghasě. 8U tumuhụ

1 KORINTUS 8.9–9.2 502

hinone laidopě hala e wědawen tawe makakasěgaděpědalahěmpukang i kite e ringangu Mawu Ruata e. Kereui kite e kumaěng kaěng ene e i kite tawe makahombangbe kalauntung apa-apa. Susěmběkane e kereu i kite etawe kumaěng kaěng ene e i kite mamben tawe marugi.9 Kaiso, pakaingatě bue! Kumbahang bue sarang taumatawaline e manawo surosa -- ualingu pěngangimangewědawen ta nạtoghasě -- u watụ u i kamene e měngkawewalạewe apa koateng. 10 Su monakue kai kere ini: Andenei kamene apan matoghasě supěngangimang e, kuteukawe mạhungkaěng su ralungu walen pananěmbaěng sumahan duata e. Bọu ene pěsengkatau piạu makạsilo sikamene mạiang kụkaěng sene. Kereu pangangimang e tạtoghase, balinewe makawahani taumata ene kumaěngkaěng seng nisěmba su mahan duata ngae? 11 Kụ ualinguene, tangu pěngangimang i kamene e makapanoghasěbesi saing apan pěngangimange lome kụ napalidě. Sumbaliui Kristus e kawe napohong malaing baugu taumata kerene.12Dingangu kereu i kamene měkoạ pěsasala su mangaanạ u sěmbaụ Sahani e -- ute i kamene e kai něnggolangpěngangimang i sire e kụ seng těbe lome -- tangu i kameneute něsala su těngong Kristus. 13 Kai ene hakịu, kamagenglaidopě e kawe makakatanggan anạ u sěmbaụ e, ute iạ esemben tawe kuminạ gěsi e sarang sěnsule. Madiriwengiạ makoạ katatanggaěng su anạ u sěmbaụku.

9 1 Lěěnaěng, iạ e walinewe taumatan karaliwirě ngae?Arau ěnnaěng iạ e kai walinewe rarolohang? Iạ e kai

tawe nakasilo ho tangu! Si Yesus, Mawung kite? Unụe i kamene kai walinewe lěnnạu munaraku e wauguMawu tangu? 2 Kamagengbeng i sire waline e kawe tawemangakung iạ e kai rarolohang, ute mětěngkakadọdọ ikamene mangaku wue ene! U pěbawiah'i kamene tauSahani e ute kai ta alang iạ e kai sěngkatau rarolohang.

1 KORINTUS 9.3–13 5033 Kereu taumata e měmpaněngkulě si siạ, ute iạ kaisumimbang kere ini: 4 Iạ e kai tạ hinone makatarimạ ukakaěng dingangu lainung ualingu munaraku? 5 Iạ e kai tahinone měbawa sěngkatau wawine kawingu taumatanSahani e sěngkaraleng dingangku kere su manga tuarinMawu Yesus dingangu manga rarolohang baline e, kere iPetrus? 6Arau kai i kanduan Barnabas kapapiane e mědeạbiahě hala e tangu? 7 Tawe běke sordado e mangongkosěbatangenge sěsane su ralungu wuntuangu měsaseke e!Tawe apa mělahěnsinuange měsuang anggorě e su waelekụ tamakakaěng buane! Tawe apa mělalukadu domba e,kụ tawe měnganginung susu wọu manga dombane! 8 Iạe maulị u ini e walinewe kětạu itětuhụ tundu ěllo-ěllo,kaiso kawe lai ualingu pěpaulikangu Winohe Susi e.9 Su ralungu bukě i Musa e kạbawohe u, "Kereu sapi ekapědalindane gandung pạnontongang buane wọu wuliheute, kumbahangbe hakutang mohonge." Kai měsěmpịsapi e tangu Mawu Ruata? 10Arau kai ene ngae monanesi kite? Těngadě bue ene e niwohe baụgi kite. U taumataměbawaele ringangu měmamurěsine gandung e sembenghinone měkaradiahang dingangu pělaharapě mědeạumakatarimạu sěngkamonaěng bọu něnggạ u halě e. 11 Ikami e seng něnawuhu wineng marohkě si kamene.Tangu kamageng i kami e makapaměnsạ, bọu rarotong ikamene, ute měnsang i kami e mạnuntụ něngalembongkalawọe wọ'i kamene? 12 Kamageng taumata walinee nakapětambaweng kawasa ini e si kamene, ute kaiwalinewe i kami e něngalembo lai piạ hakě e wọu i siretangu? Kai iạ e wědawen tawe něpakeu kawasa ene. Kaisoiạ e maěndokangbe měnaludě pa kụ e sulungkeng iạ emakakoạ sasahaghe su pělahabaru Injili Kristus e. 13 Ikamene tantumasingkạ bue u isain měmunara su ghahedaněnarimạ u pěbawiah'i sire wọu ghaheda. Dingangu i sain

1 KORINTUS 9.14–21 504

měngangurusě sasěmba e, makareạbe wahageange wọusasěmba nisarakang sene. 14 Kerene lai Mawu e sengněnilakehě u taumata apam měmpělěhabaru hengetange hinong makaěbạ biahe wọu pělahabarě ene. 15 Kaihoiạ mamben tawe něpěpake u tamai ene sarang kadidị.Dingangu iạ e namohe u ini e walinewe lai iạ piạ kapulutadeạu kěbị-kěbị ene e koateng si siạ e. U iạ ěndobemmate, sulungu kailangeng u apan makạlahimpulu si siạ e.16U, kereu měhabaru Injilě e, ute iạ tawe hinone lumesạ uwatangeng batụu Mawu Ruata e seng něngoro pěkěkoạene. Kụ kaěngkěhang iạ e, kereu iạ tawe měhabaru Injilěe! 17Andene kapuluwen naungku e měkoạbe ene ute iạe makaěbạbe tatendenge. Kai iạ něhabaru Injilě e watụ ukai pětatangkiang niumbala si siạ. Iạ e piněnarakanenguMawu Ruata e pěděndalengu ene. 18 Kamageng kereneute, apa wue tangu tatendenge si siạ? Kai ini e tatendenge:U iạ e makapělun ngihu Injilě e tawe makakawěhạ sisai-sai kụ hinong měmaehě si siạ, u iạ e tawe manuntụapa-apa kere sěngkatau mělahabaru Injilě e. 19 Iạ inie walinewe ěllang i sai-sai; watụ u iạ e kai taumataměngkate kere ěllangu kěbị. Iạ e měkěkoạ kere tadeạu iạ emakauntuwe sěngapang kakěpale waug'i Kristus. 20 Baugutau Yahudi e, iạ e mětěngkakoạ kere tau Yahudi e, tadeạuiạ makawitaugě tau Yahudi baug'i Kristus. Baugu taumataměběbiahě tutuhụ torat'i Musa e, iạ e nětěngkasulungi sire alingkai wědang mạsasěllung su toratě maningbesěmbaliau iạ e walinewe mạsasěllung su toratě. Iạměkěkoạ kerene e tadeạu iạ e wotonge makawolengsi sire makoạ tumatuhụ si Kristus. 21 Baug'i sire walineYahudi e, iạ e mětěngkasulung kere sěngkatau walineYahudi e, kụ tạ tora Musa. Iạ měkěkoạ kerene e tadeạuiạ makakawoleng si sire makoạ tumatuhụ si Kristus. Kaisoene e walinewe mạanun iạ e ta tumatuhụ su manga tan

1 KORINTUS 9.22–10.3 505

Duata; kaiso kai ualingu kakanoạ u kawasang hengetangiKristus. 22 Sutaloaran taumata pangangimange lome e, iạe malaing mětětěngkakoạ kere tau lome pěngangimangetadeạu iạ makawoleng si sire makoạ tumatuhụ si YesusKristus. Hatede, iạ e měngkatewe mětětěngkasulungu kěbịe mědeạu kěbị taumata e manimbeng suralenge kereapatadeạu iạ e makapangambangbe sěmbahageange wo'isire. 23 Kěbị ene e takụ kěkoatenge waugu Injilě bọu MawuRuata e, tadeạu iạ e makatarimạ u alamatě. 24 I kamenetantu masingkạ u su ralungu pětatandungu mahuntalangeute kěbị e mạhuntalang bue, kaiso kětạeweng sěngkataumakapanarimạu pěreisě. Ualingu ene ute talangkopakatoghasě sarang i kau makahombangbe pěreisěe. 25 I saing kụ makěhagě měněnaungu tandunge, kụmětě ngkědang su kěbị haghi e. Ute i sie měkěkoạ enee ualingu i sie kai mapulu makisange u bungang'i sainmakauntung, kai kawe bungang malighạ malolang. Arawei kite e kawe měpěpuhědangu pa kụ sạbarange u i kitee kawe mapulu makisange u bungang tamalalolang.26 Kai ene hakịu iạ e tumalangbe piạ monane matuntụ.Měsulungu su tandingu koka, iạ e abe měngkai mạngokawinangaeng. 27 Iạ e měngkai mạnarakangkeng badangku esuahạ e matoghasě sarạeng iạ e makataludě e. Iạ měkěkoạkerene e watụ u iạ e tawe mapulu sarang mariadi usarangke iạ e wọuten němaringang taumata waline eapatole pětandungange, kai iạ sěsaku e kawe suhudang.

10 1Manga anạ u sěmbaụ! Kěnnangko i kamenepětahěndung měnsang apa wue nariadi su manga i

upung-ghaghurang i kite e, su tempọeng i sire tụtuhụ siMusa. I sire kěbị e nitanurangu winawa e kụ nasalamatěliměbạ Laudě Mahamụ. 2Makoạ tumatuhụ si Musa e, isire kěbị e nisahani su ralungu winawa ringangu su ralungulaudě ene. 3 I sire kěbị e sěngkakaěng kaěng marohkě e,

1 KORINTUS 10.4–13 5064 ringangu sěngkapěnginung inumang marohkě e gahịesěmbaụ. I sire kěbị e němpěnginung bọu ake u watuhanibě marohkě e rụděndingang si sire; watu hanibě enee ute kai i Yesus Kristus sěsane. 5Maningbe kerene, MawuRuata e tawe karaluase si sire kalawokange, kụ kai enehakịu manga kasuang sire měngkai lụliwatang su wanualinggi e. 6 Pa kụ ene nariadị e mědeạu makoạ tateghang sikite u kumbahang i kite děntaěngu kapulu su halě dalakisěe kere si sire. 7 Kerene lai kumbahangbe i kite e měsubamahan duata kere kěkoateng u sěngkamonaěng bo'i sire.Su ralungu Winohe Susi e mạbawohe, "U taumata lawọene e nanětạe nahungkaěng dingangu němpěnginung,mase němpěsalaị e mạněmba mahan duata." 8 I kitee abe pěmpěkoạbe pěsasundalě kere kěkoateng usěngkamonaěnge wo'i sire. Watụ u, ruam pulo tělluhiwu su kataune něngkate su ralungu sěhěllo ualingupěkakoạ kerene. 9 I kite e tawe wotonge měmpěnalukạMawu e kereewe seng kěkoatengu sěngkamonaěngbo'i sire nạung kalamona e kụ i sire něngkateng kikingtěmpu maghaghiadě. 10 I kite e wue abe pěmpěkurubụkere kěkoatengu sěngkamonaěng bọ'i sire kalamona e,hakịu i sire nipate kahian Malaekatu Papate. 11 Pa kụene nariadie si sire makoạ tateghang kụ ikakiralangtaumata waline e. Dingangu kěbị ene niwohe lai tadeạumakoạ sasalěn họ si kite e. U i kite ini e kai měběbiahěsu ralungu kasueěngu tempo. 12 I saim měpěpěndangbatangenge rụdarisị matoghasě e, pakapia wue mạdirimmawatang. 13Apam bawitaugě kěkahombangeng ikamene e měngkai seng milěhombang su apan taumatae. Kai arawe Mawu Ruata e mang sa a su kědon'E. ISie ta mapakawalang kamene e salukateng limembowọu kuat'i kamene. Su tempong i kamene kaěbakenguwawitaugě e, i Sie sarungbe mangonggọu ralenge si

1 KORINTUS 10.14–23 507

kamene, tadeạu i kamene matoghasě kụ makakědangmětatahangu sasalukạ e. 14Ualingu ene ute, manga anạu sěmbaụ ikěkěndagě e, i kamene kěnangko pěmpěbinsịu palahamawu mahan duata e. 15 Iạ e měběbisarawengkamene e kere su manga taumata matatahuěnna.Kěnnangko i kamene hala e pěmpě mbang baweraku ini.16 Piạ i kite kạpěnginung e anggorě kụ makịtarimakasesu Mawu Ruata e, ene walinewe mělělahe u i kite enasěmbaụ dingang'i Kristus su ralungu kapapohong'Etangu? Dingangu piạ e i kite kapěpapahiạem boratěmědeạu kanengang sěngkapahungkaěng, ene walinewemělělahe u i kite e nasěmbaụ su ralungu wadang i Kristustangu? 17Ualingu kawe borotě e man sěmbaụ, kụ i kitekěbị e malaing kimaěng bọu borotě ene e, ute i kitemalawọ ini e kai wadang sěmbaụ. 18 Pěkakěllạewe tauYahudi. I sire apang kimaěng kaěng makoạ sasěmbạ e, utekai i sire apang nakoạ tambang pananěmbaěnge. 19Apawue ngae ene? Mahan duata arau lai kaěng sasěmbamahan duata e tawe mangalene apa-apa. 20Apang nikoạsasěmba su panananěmbaěngu mahan duata e taweikasěmba su Mawu Ruata, kaiso kawe i sěsěmban siresu manga setange. Dingangu iạ e mạdiri kụ i kamenemasěmbaụ dingangu rohkě dalakisě. 21 I kamene e tawemakapanginung bọu ralohon lainumangu Mawu e, masekolai manginung bọu ralohon lainumangu manga setang. Ikamene tawe makakaiang mětatamba kumaěng su medanMawu e masekolai mětatamba kumaěng su medangmanga setang. 22Arau kai mapulu apasingkingu Mawutangu? Arau kai limembong katoghase i kite e wọu Mawutangu? 23 Piạu měběbera u, "I kite e měngkai wotongeměkoạ pa kụ apang kapulung kite e." Kahěngang bue!Kaiso walinewe kěbị kapulung kite e piạ gunane. "Ikite e měngkai wotonge měkoạ pa kụ apang kapulung

1 KORINTUS 10.24–33 508

kite e," -- kaiso kawe walinewe kěbị kapulung kite emakapětị pěbawiah'i kite e. 24 Kumbahang bue piạusarang sěngkatau měngkai mědeạ kapiam batangengesěsane. Kai sěngkatau-sěngkatau e kai hinong pasịdeạgunang kasanggidange. 25 I kamene měngkai kěkinạ apangiwěbalụ su pasarě. Manịeng tawe sěsuiang kalimona,kereu piạ ěbạu ralungu naungu. 26 Batụu su ralunguWinohe Susi e mạbawohe, "Dunia ini e ringangu pa kụdalohone kai tataghuanengu Mawu." 27 Kereu i kameneghausang i sire ta mangangimange kumaěng, kụ i kameneměnarimạ gaghausě ene, kụ pempěnarimạ e laidopěapạewen nisadia si kamene. Manịeng tawe kiwaloěngměnsang kai wọu apa laidopě ene tadeạu tawe apawekaralumběhạ su naungu. 28 Kai kereu piạu měbera sikamene u, "Laidopě ini e kai seng nikoạ sasěmba sumahan duata," ute kumbahang kumaěng kaěng ene,watụ u měpanda kakakoạ u taumatane ringangu ralungunaunge. 29 Iạ balinewe mạulị u naungu, kaiso kaweralungu naungu tau ene. Aramanung piạu makiwalo, "Kaiunụe karaloahu naungku e kawe isukạbe su kasingkạ unaungu waline? 30 Kereu iạ měpake u laidopě e ringangutatarimakase su Mawu Ruata, ute unụe taumata eharusěbe mapěsalang iạ e su kakaěng ene e, sěmbaliauiạ kawe seng nakitarimakase u ene su Mawu Ruata?"31Apawue koatengu e i kau kumaěng arau měnginunge-- ute koạ e pa kụ ene e baugu makaralo arengu MawuRuata. 32 Pěbiahěko sěngapam botonge tadeạu i kautawe makoạ katatanggaěng su waline; baebe i siretau Yahudi arau waline Yahudi e kerene lai jamạat'uMawu. 33 Pěmpěbiahěko kere iạ. Iạ e mětětawakalimạpakaluasu naungu pa kụ taumata e su ralungu pa kụsabarang, tawebe monam baugu kapiam batangeng

1 KORINTUS 11.1–11 509

hala e. Timonaku e kětạewen tạdeakengu i sire kěbị eiapakasalamatě.

11 1 Pěmpětěnoko sansahěku, měsulungkewen iạmětětěnno sansahi Kristus e. 2 Iạ e mambeng

mědědalo si kamene u i kamene hanesěbemětětahěndungsi siạ e, ringangu tụtuhụ těn ro takụ ipạněn ro si kamene.3 Kai iạ e mapulu tadeạu i kamene makạkasingkạu lai halěsěmbaụ, kụ kai makoạ těmbonang u manga ese u utekai i Kristus, dingangu makoạ těmbonangu kawinge utekai ese e mase těmbonang i Kristus e kai Mawu Ruata e.4 Kereu sěngkatau ese e su tempon měkaliomaneng arauměhabaru hengetangu Mawu su těngon taumata lawọ ekụ měpakeu tatakạ těmbọ e, ute tau ene makasamedě siKristus. 5Dingangu kereu sěngkatau wawine su tempomměkaliomaneng arau su tempom měhabaru hengetanguMawu e su těngon taumata lawọ, kụ tawe něpake u tatakạtěmbọe, tangu wawine ene e makasamedě kawingemakoạ těmbonangu watangenge. Kerene ute tabidạentěmbọu tau wawine ene ute seng bọu nilungguhě. 6Ukamageng sěngkatau wawine mạdiri měpakeu paporongeute mạpiangbe utạ e pakighun ng. Arawe kamagengbesěngkatau wawine e těmbọe ilungguhě arau utạ eghun ngang, ute ene kai sěmbaụ lahinakang si sie. Kụualingu ene ute mapiawe i sie měnakạ těmbọe. 7Mangaese e maniweng tawe měnakạ těmbọe, u i sie kai awedingangu kawawantugu Mawu Ruata e. Arawe wawine ekai kawawantugu ese e, 8 u ese e tawe niriadi wọu wawine,kaiso kawe wawine e niriadi wọu ese. 9Manga ese e tawelai niriadi waugu kapulun bawine, kaiso kai niriadi waugukapulung manga ese e. 10 Kụ kai ene, tadeạu mapakaluasěnaungu manga malaekatě e, ute wawine harusěbe pěpakeu ta mbuhung su těmbọ makoạ kere ta alan sie kaisu alungu kawasang kawinge. 11Maningbe kerene e su

1 KORINTUS 11.12–22 510

ralungu pěbawiah'i kite tau Sahani e, wawine tawe mahaesěsane wọu ese e, ringangu ese e tawe mahae sěsane wọuwawine. 12U maningbe wawine humotonge kai niriadiwọu ese, kai wọu ene ese e kai piněhanạ bọu wawine;mase kěbị e kai wọu anun Mawu Ruata. 13 Kěnangkomanga anạ u sěmbaụ hala měmpě mbangu halě ini e:Měnsang mapia wue sěngkatau wawine měkaliomanengsu Ruata su těngon lawọ, kụ tawe paporonge? 14Useng lawọ, mạsingkạ u, i kamene seng kinatěn roěngukamageng ese utạ e manandu e ute tawe hinone. 15 Kaiarawe su wawine ute utạ e kai nionggọ pělěhěmbungtěmbọ dingangu utạ manandụ e kawe kawawantugěsi sie. 16Ho, kereu piạu mapulu mědarendehu halěini, iạ kětạeng makawerau waebe i kite arau mangajamạat'u Mawu lai waline, kěbị e mang sěntunduangsu jamaatě; sulikudu ene e mamben tala. 17 Su halěini e, iạ balinewe mědalo si kamene. Pěkakakomolupěkakaliomaneng i kamene walinewe mapia něnggạe,kaiso kawe makạdalakị si kamene. 18Humotong-motongiạ nakaringihě u su ralungu manga komolang kai piạ umědararendehě. Kụ su pěndangku e habarě ini e mambentěngadě. 19U sembeng hinone suměpụ pěsasasěngkulěsutaloarang kamene, tadeạu lumětạ kahěngang měnsang isai wue tau Sahani patutune. 20 Kai arawe su tempongi kamene mạtatampung ute, kěkoateng i kamene ewalinewe perjamuangu Mawu. 21 Batụu su tempongkạpahungkaěnge ute i kamene sěngkatau-sěngkatau eměmpěpapulaho měmpangalạ kaěnge sěsane, sarangbempiạu tawe makaěbạ apa-apa, kụ sěnggạe niwukangke.22Unụe kere? Balinewe piạ baleng kamene tangu? Kụ ikamene makapahungkaěng dingangu makapanginungsene! Arau kawe i kamene mapulu měmpěndalakisějamạat'u Mawu mase mapakamean taumata kasiang? Kụ

1 KORINTUS 11.23–33 511

kai měberạeng apa tangu iạ e si kamene? Arau kai harusěpědalo si kamene iạ e tangu? Tala! Haeng badangku eiạ mang tạ daloku si kamene. 23U takụ ipạněn ro sikamene ute, apạewen takụ tětarimakeng bọu anun Mawue sěsane: batụu su hěbi ene piạ e i Yesus, Mawung kitee niakaleng, i Sie tangu něngalạe borotě, 24 dinganguwọuten i Sie nakitarimakase u borotě ene su Mawu e,ute nịkakakempange, mase něberau, "Ini e kai wadangkukụ nisarakang baugi kamene. Koạko ini e tatahěndungsi Siạ." 25 Kerene lai nasueeng kaěnge, ute něngalạepanganginumangu anggorě e kụ něbera, "Anggorě ini e kaipěkakakědo'n Duata wuhu, su ralungu raha-Ku e. Suapangi kamene manginung ini e, ute koạko ini e ipětahěndung siSiạ." 26 Kụ kasaụeweng i kamene kụkaěng borotě dingangumạnginung anggorě ini e ute i kamene mělěhabarukapapohongu Mawu e sarạeweng i Sie ruměnta e.27Ualingu ene e, isaing kumaěng borotě u Mawu eringangu manginung anggoru Mawu e kụ tawe nihino,ute i sie něsala su těngom Mawu e kụ seng něnarakanguwadange ringangu rahane. 28 Kụ sěngkatau-sěngkatau eharusěbe pamanikạbe watangenge kalamona, buhụewei sie kaěng bọu borotě dingangu panginung anggorě supanganginumange. 29U kereu taumata e kumaěng borotědingangu manginung anggorě kụ ta měta aham badanguMawu e ute i sie makatarimạu papahangu Mawu e wauguwatangenge. 30Hakịu ene malawọ bọu taloarang kameneapam masasakị dingangu lome sarangbelain mate. 31 Kaikereu i kite e měmarikěsa watangeng i kite kalamona,i kite tawe ihukungu Ruata. 32 Kai kereu i kite kaweihukungu Ruata, i Sie sarung měnggeserě si kite, tadeạui kite tawe ihukung sěngkakahukung dingangu dunia ini.33Ualingu ene manga anạ u sěmbaụ kụ kereu i kameneměmpěkomolě kumaěng su perjamuang u Mawu e ute i

1 KORINTUS 11.34–12.10 512

kamene e pěmpěpapahědo wue. 34 Kereu piạu mahutung,ute i sie harusěbe kaěng bọu walene kalamona. Kereu ikamene kawe tawe měngindakangu ini ute komolangupěkakaliomaneng i kamene e kai makarěntan hukumanguMawu e su watangengu e. Arawe suhalěewe lai waline ehědon takụ iatorě mạeng iạ marěnta.

12 1Arawe kalawọu laonggọ mararohkě e. Mangaanạ u sěmbaụ, iạ mapulu tadeạu i kamene

makakasingkạ kahěngang-hěngang. 2 Pětahěndungkewatụ u su tempong i kamenewědawen tanakạkirala Mawue, i kamene kai kěkawọdaitangu tumole mahan duata moue. 3 I kamene harusěbe masingkạ u taumata lěahakenguRohkě u Ruata e, tawe makawera u, "Kai wontogěsu Mawu Yesus!" Kerene lai taweu sarang sěngkataumakawerau, "i Yesus e kai Mawu!" kereu taumata enee tawe ahakengu Rohkě u Ruata. 4 Kai mědědalahaghilaonggọ Marohkě e, kai kěbị e mang laonggọ u Rohkěmang sěmbaụ. 5Dingangu kai mědědalahaghi halěumětangkiang Mawu e, kai Mawu tětangkianeng ene e,kai mang Mawu sěmbaụ ene lai! 6 Kai mědědalahaghikakakoạu měkoạ munaran Mawu e, kai arawe měgaghěllịu katatoghasě baugu ene suapan taumata e ute malaingMawu mang sěmbaụ. 7 Rohkě u Ruata e někaradiahangsu pěsěngkatau tuhụewe kakakoạe. 8 Su sěngkataue Rohkě e mang mangonggọu kapelesane su halě umahumbisara matatahimadě. Su walineete wue Rohkěene e malaing mạngonggọu kapelesa mạanun halěumanualagu Ruata. 9 Rohkě ene e malaing mạngonggọsu pěsěngkatau e kapělěsawe limembo tawe sihinge ewaụgu mangimang su Mawu Yesus Kristus; arawe kawesu waline ute Rohkě e mạngonggọu kawasa mapạkapiantaumata wọu sakịe. 10 Su pěsěngkatau e lěonggotangukawasa měkoạ munara makạdalinaụ dingangu su waline

1 KORINTUS 12.11–20 513

ute kěkawahageaneng u kapelesa měněbalu mangahaghing karaking Mawu Ruata. Su pěsěngkataụ ete walinee Rohkě ene e mạngonggọu kapelesa mapědalahaedusude laonggọ bọu Rohkě u Ruata e ringangu sudewaline wọu Rohkě u Ruata e. Piạbeng kěkaonggotangukapelesa měbisara su haghim bisara, ringangu piạbengnionggotangu kapelesa měnanualagu mangaleng haghimmanga wisara. 11 Kěbị-kěbị e ikěkarạdiahangu Rohkěmalaing sěmbaụ ene; su pěsěngkatau-sěngkatau esemben nipědalahaedewe muhụ kapulun Rohkě esěsane. 12 I Kristus e kai měsulungu wadangu taumata;badang ene sěmbaụ, kaiso kawe lawọ laese. Pa kụ laeseene maningbe malawọ kaiso nakoạ sěmbaụ. 13 Kerene lai ikite kěbị e, baebe tau Yahudi arau lai waline Yahudi, mangaěllang arau waline ěllang; i kite kěbị e seng nisahaningRohkě sěmbaụ ene tadeạu i kite niapakasěmbaụ suwadang i Kristus e. I kite kěbị e malaing nakahombangRohkě sěmbaụ ene nasahiangkung. 14 Batụu wadanghětubě e tawe tumbạeng nariadi wọu laese sěmbaụ, kaisokawe wọu laese malawọ. 15 Kereu laedě e něbera, "Iạ ewalinewe lima, hakịu ene iạ e walinewe wahageanguwadang," kụ ene walinewe maulịu laedě e walinewelaesu wadange. 16 Kụ kereu tuli měbera, "U iạ e walinewemata, hakịu iạ e walinewe laesu wadang," ene walinewelai mạulịu tuli e kai walinewe laesu wadang. 17Mangaweandene kạguwạu wadange tumbạeng mata e ute kereapawue wadangemakaringihě? Arau kereu kạguwạu wadangetumbạeng tuli, ute kereapa wue wadange makaimbu?18 I kite nakasilo u Mawu Ruata e seng napětatalahinongmanga laese ene e su wadang. Sěmbaụ-sěmbaụ pinělọsu pěmamělokange kahian Mawu Ruata e muhụewekapulune. 19 Kereu kěbị e kětạeweng laese sěmbaụ, utekai sude isěsěba badang? 20 Kụ mambeng malawọ laese,

1 KORINTUS 12.21–30 514

kai wadange mang sěmbaụ. 21Ualingu ene ute mata etawe makawera su lima, "Iạ e tawe měgausě si kau!"arau těmbọe měbera su laedě, "Iạ e tawe měgausě sikau!" 22 Su sěmběkane manga laesu wadang kụ lěěnnaěngkaralomeěnge kawe limembong gěgausang i kite e,23 ringangu manga laese lěěnnaěng i kite e riọ malahinae ute kawe ene limemboweng arěgaěng. Manga laesuwadang tạ kalahole e kaiso kawe limembong kakěllaěngi kite e. 24Arawe manga laesu wadang kụ seng kěkasilomalěnggihě e, semben tawe wahaluasu naungang ikite e. Mawu Ruata e seng něhundugě badang i kite ekereng kapiane hakịu manga laesu wadang apan diọ tawelaarěgaěnge kai sauneng mahun nambang lěarěgaěng.25Ualingu ene tangu wadange tawe mapapahiạ; apanlaese tangu mahang pandaěng sěmbaụ dingangu waline.26 Kereu piạ laese sěmbaụ matědu e, tangu kěbị laesewaline e ute malaing matědụ; kereu piạ laese sěmbaụdaloěnge ute, kěbị laese lai waline e ute malaingmahuluasě. 27 I kamene kěbị ute kai lawọ badangi Kristusmase i kamene sěngkatau-sěngkatau e malaing laesuwadang ene. 28 Kerene lai su ralung u jamaatě, MawuRuata e sen něnilakehu tampạ baug'u kalawọu haghintaumata: Kahumotongange manga rarolohang; karuanemanga nabi, katěllune manga mananěn ro, mase isire apam měmpěkěkoạ tanda makạdalinaụ, bọu ene isire apan nionggotang'u alamatě baugu mapakạpiammasasakị, arau waug'u mětulung'u taumata waline,arau waug'u měngangahạ e, arau lai waug'u měbisararingangu kalawọu haghim bawera makạdalinaụ. 29 I sireene walinewe kěbị manga rarolohange, arau nabi arau laimananěn ro. Walinewe kěbị piạ lakehu měkoạ munaramakạdalinaụ, 30 arau waugu mapạkapian masasakị, arauwaugu měbisara ringangu haghim bera makạdalinaụ, arau

1 KORINTUS 12.31–13.8 515

waugu měnungkangu kěbị bera e. 31Ualingu ene ute,kěnangko i kamene pětawakali sěngapam botonge tadeạumakahombang laonggọ u tatalěntụ kasěllahenge. Mase iạmanodeu raleng delaing měmaliun ene si kamene.

13 1Manilaing iạ makạberang kalawọu haghim berantaumata, arau ringangu weram malaekatě e kai

kereu iạ e wěgaweng kuměndagu taumata waline e, utepa kụ baweraku ene e kere ngihu tạgonggong ngihenụneong kaiso tawe mangalene. 2Dingangu manilaingiạ kinawuakengu kapande měhabaru hengetanguMawu, ringangu makaěnna pa kụ kasingkạ mapapěnisě,dingangu masingkạu pa kụ sạbarang dingangumạngimang masěga-sěgadě su Ruata e hakịu iạ makaalingbulude, kaiso kawe tạ kakěndagě su taumata waline uteangkeěng iạ e apawe tạ mangalene! 3Maningbe lai pa kụapan tětaghuanengku e, takụ ipakasuem balawuhe siạsu tau kasiange ringangu wadangku e takụ ipakitutung,kuteu kawe tạ kakěndagě e, ute kěbị-kěbị ene mambengtawe pulise apa. 4 I saing kụkěndagu sěndinganenge isie kai makědang dingangu mapia naunge. I sie tawesumasingking, tawe měbawisara tạ humpạe, taweobote. 5 I sie tawe měmamantugě, tawe bětade, taweměnanihasa taumata waline pạtole kapulune hala,tawe lumainụ, dingangu wěgawue měngindore 6 I saingkụkěndagu sěndinganenge tạ karaluase su kararalakisě, isie tumbạben maluasě su katěngadě e. 7 I sie makědangmětěngom pa kụ sạbarange ringangu makěhagěmangimang u apang kapiaěnge su sěngkatau-sěngkataue; maningbe lai kereapa kakakoạu taumata mạngimangekai tawe kailangengu harapě dingangu kakakědangměnaludě pa kụ. 8 Tawe běke u kai piạ tempong taumatatawe měkakakěndagě e. Orasě ini e piạ masasingkạměhabaru hengetangu Mawu, kụ sěnsule tempo e sarung

1 KORINTUS 13.9–14.2 516

mangirule měhabaru ene. Orasě ini e piạu mapapandemahumbisarang haghim bera, kai sarung měmpangiruleměbisara su ralungu kalawọu haghim bera ene. Orasě inie kai piạu limembong masasingkạu kěbị tamai ene, kaisokěbị apang kasingkạ i sire e sarungbe kawulenang. 9Ukasingkạ i kite dingangu kua kite e kai waugu ipěhabaruhengetangu Mawu e mang ma mporọ dingangu wědangkurange lawọ. 10 Sarung mịda ng tempone Mawu Ruata emapakariadin pa kụ e masukụ dingangu apan ta nasukụe sarung iapakaghěngging. 11 Piạ iạ e nạung dariọ dengtalawuọe, pěbawisaraku e kereewe pěbawisaran dariọden talawuọ e, pěndangku e kereewe pěndangu rariọden talawuọ e, pěngangěnnaku e kereewe pěngangěnnandariọ deng talawuọ. Orasě inie iạ seng matěllang, utekakakoạku nạung iạ deng dariọ e semben nasue takụniwala. 12Apang kinasilong kite orasě ini e ute tabidạengkěngkau kụkěngkunawadě su kasinaěng. Kai sarungbei kite makasilom matang badang i kite hala ringangumalahe. Orasě ini iạ e wědang běgang kěbị e, kaisosarungbe iạ masingkạ u kěbị kereewe Mawu Ruatae masingkạ u pa kụ kakakoạu watangengku e. 13 Kụtempo ini e kai piạ halě tatěllu harusě hinong dalengangi kite e ute kai: pangangimang, pělaharapě, dingangupěkakakěndagě. Kai kasěllahengu tatěllu ene ute kai mangkakěndagě e.

14 1 Pěmpětawakaliko i kamene, kuměndagusěndinganeng i kamene. Dingangu

pěmpětatuměgalěko lai měmpěnarimạu laonggọmararohkě e, limembo kate mědeạu makapěnubuetě sutaumata. 2 Taumata kụ měběbisaram bawera makạdalinaụe, taumata ene walinewe měběbisara ringangu taumata, isie měběbisara ringangu Mawu Ruata. Tawe apa taumatamakaěnna apan niwerane, watuụ Rohkě u Ruata e

1 KORINTUS 14.3–10 517

makạdiadin sie makạberang kalawọu apang kětạengsu kasingkạ u Ruata. 3 Su sěmběkane ute taumata kụmakapěnubuetě su taumata e, makapěnoghasě si sire,waugu mamangung pěndang i sire, ringangu makapěgěllịulahiborě e si sire. 4 I saing měběberang bera makạdalinaụ,tumbạeng mạnoghasě batangenge hala, arawe i saingmělěhabaru hengetang bọu Ruata e makạtulung jamaatěe mạbangung. 5Apạ e mapia kereu i kamene kěbị eměběberang haghim bera makạlaherang. Kai limembongkapiane e ute kereu i kamene makahabaru mangakalawọu hingidu Ruata e. U i sain měhabaru injilě e,limembong kasěllahe wọu i sain měběbisara ringanguhaghim bera makạlaherange watụ u kai makạtualagěapan nịbawerane e, takadeạu su kalawọu jamaatě epiạbe ualine. 6 Kereu andene iạ duměnta su anunu kụiạ e makawera ringangu haghim bera makạlaherange,ute apawu gunane si kamene e? Mamben tala sarangkadidị-didị! Nětatěntangu, kereu iạ e mapalaheupělahabaru Ruata e, arau iạ měnualagu apa-apa, mạanuenDuata e, arau iạ měhabaru hengetangu Mawu arau iạmaněn ro. 7 Pakakasu musikě e tawe himukude sarangkadodọ-dodọ, kere manga suling, dingangu kěcapi, ukereu manga notě e tawe ipěnalang pakalětạ e, kereapawue taumata e makakasingkạ u měnsang kawe lagu sudeipěkěkantarị e? 8 Piạ haghine waline: Kereu slompretě eměngkate asale ma ụ, ute kai i sai wue mapulu měsasadiaměseke? 9 Kerene lai ualingu kasingkạ u makapěberanghaghim bera makạlaherange. Kereu i kamene ringangukasingkạu e měberam bawera tawe kalaěnnaěnge,ute taweu sarang sěngkatau e makahěngang kai apanịbawerane. Kěbị apan niwerang kamene e sarungmailang su kinoaěng. 10 Su runia ini e měngkai makěpalěhaghim bera e, kai taweu sarang sěmbaụ e tạ mangalene.

1 KORINTUS 14.11–19 51811 Kai kamageng iạ e tawe makaěnna wera iwěberangpěsěngkatau e, tangu i saịewen měběberam bera enee kai kere tau raghị su těngoku e; kerene lai iạ e si sie.12 Kerene lai i kamene, iạ masingkạu i kamene e mambempiạ kapulu makaěbạ laonggọ Marohkě e. Kai něngalembowọu pa kụ ene e, i kamene e pěmpětatěgehě buesěngapam botonge, tadeạu měpakeu kapelesa gunangmětulung dingangu měmangung jamaatě iapasombọ.13 Kai ene hakịu taumata apan měmpěbisaram beramakạlaherange ute, harusěbe mědorong su Mawu Ruatae tadeạu onggotangbe lain kapelesa baụgu měnualaguapan niwerane ene. 14U kereu iạ měkaliomaneng su weramakạlaherang, rohkěku e mamben měkěkaliomaneng,kai arawe něnnaku e tawe halě e. 15 Kụ iạ e kai měkoạe apa tangu? Iạ e sarung měkaliomaneng u rohkěku,kai iạ e malaing měkaliomanengu laěnnaku. Iạ e sarungměkantarị u rohkěku, kai iạ malaing mapulu měkantarị ulaěnnaku e. 16 Kereu i kau makitarimakase su Mawu Ruatatumbạben dingangu rohkě u samatang, dingangu piạtaumata waline kụ tawe makaěnna wawera makạdalinaụkụ asale wọu Rohkě u Ruata e, tangu taumata enetawe makawera u, "Iạ e akorě bue" sukakaliomanengtatarimakase u ene; ualingu i sie wěga wue apang kụniweranu. 17Maningbe kakaliomaneng tatarimakaseu su Mawu e mapia kahěngang, kaiso kakaliomanengene e mamben tawe gunane su taumata waline. 18 Iạ emakitarimakase su Mawu Ruata u iạ sěsaku e makạbisarasu haghim bera makạlaherange lembong kapiane wọikamene kěbị. 19 Kaiso su ralungu manga komolangujamaatě e iạ e mapiang be měbisara manga limangkamohong kụ kaěnnaěngu taumata e sulungke ringanguhiwune su kamohong e su wera makạlaherang. Endọbengiạ mapulu kerene mědeạu makapěněn ro taumata.

1 KORINTUS 14.20–26 51920Manga anạ u sěmbaụ! Piawe makoạ kere manga rariọ,su halě u sipirange. Su halě u kararalakisě e ute i kamenekěngkakoạ'e kere manga rariọ deng talawuọ. Kai arawe suhalě u něnna e, i kamene e kěngkakoạko kere taumataseng matěllang. 21 Su ralungu Winohe Susi e kạbawohekere ini, "Mawu něhengetang, 'Ualingu pěbaweram beramakạlaherange Iạ e sarung měhengetang su manga umatěini e. Nangělembo kate ualingu taumata raghị e Iạ e sarungmělun nghě su manga umatě-Ku; kai maningbe kerenee, i sire e tawe mapulu rumaringihě bawera-Ku.' " 22 Kụtahawisarang haghim bera makạlaherange kai ta alantaumatawe tạ pangangimange, balinewe waugu taumatamạngimang. Mase tahapěhabaru hengetangu Mawu esu taumata u kai ta alan taumata mạngimang, balinewewaugu taumata tạ pangangimange. 23Ualingu ene ute,kereu su ralungu komolangu jamaatě e, kalawọu ralohonjamaatě e měbisarang haghim bera makạlaherange, kuteuwọu ene riměntạe pirang katau wọu likude, arau i sirewaline tau Sahani, nalahe u i sire sarung měngiralingu ikamene kai seng pulu kěbị! 24 Kai kamageng i kamenekěbị e měhabaru hengetangu Mawu, wọu ene e ruměntasěngkatau waline tau Sahani e arau taumatan likude,tangu apạewen nihabari kamene kěbị e sarung mělaheukalawọu rosan tau ene ringangu makariadin sie měsasěsilurosane. 25 Pa kụ apan kạbawuni su ralungu naungeipakalahe, hakịu i sie mětěngkasanạu watangenge kụmạněmba Ruata. I sie sarungbe měngaku u Ruata ekahěnga-hěngangbe ene sutaloarang kamene. 26 Kụmanga anạ u sěmbaụ, kai apạ e ngae mangaleng kěbị ene?Kereu i kamene měmpěkomolě maněmba Mawu e, utepiạem měkěkantarị, piạem mạněn ro, piạem mělěhabaruapa-apa wọu Mawu Ruata, piạem mạhumbisara su weramakạlaherang dingangu piạben lai měmpěněnualagu

1 KORINTUS 14.27–37 520

apan nịbawerane. Kaiso pa kụ ene e harusěbe koạ gunanmaněn ro ringangu gunang kapapiang kěbị. 27 Kereupiạu mapulu měbisara su wera makạlaherange, ute kětạupětahadua arau mětěngkalawọ e pětahatěllung katauapědarolosě e. Dingangu harusě piạu měnualagě apannipěbisaran taumata měbawisarane ene. 28 Kereu tạumakatualagě e, tangu taumata apan mạhumbisarambera makạlaherange ene e harusěbe mětěngkarěmmasěsu komolang ene. Balạe i sire pěbawisarane su ralungunaung i sire e su Mawu e. 29Darua arau těllung katauměnanubuetě e harusěbe měhabaru hengetang enee těntalangbe waline měmpě mbangu apan niwerae. 30 Kai kereu hengetangu Mawu e kai riměnta susěngkatau waline naiang su komolang ene, tangu i saingkạpěběbisarane e ute harusě měngirule. 31 Kụ ualingukawe tundune kerene ute, i kamene manga anạ u sěmbaụkěbị e, sěngkatau-sěngkatau e wotonge makapěhabaruhengetangu Mawu e; tadeạu kěbị e makapěnarimạ utěn ro, ringangu sauneng matoghasě su pěngangimang.32 Laonggọ bọu Rohkě e waugu měnubuetě e lěulingangi sain němpěhabaru hengetang ene. 33Duata e kai Ruatapuluang su atore; i Sie tạ karaluase su halěu pěsasilontahě.Keree mạdiadi su ralungu pa kụ jamạat'u Mawu,34manga wawine e harusěbe pěmpětěngkarěmmasě sukomolangu jamaatě. I sire taipakawala měbisara. I siretaipakawala makoạ pangahạ e, kereewe tumuhụ toratě.35 Kereu i sire mapulu měngěndung manga apa, ute isire harusěbe makiwalo su kawingi sire su wale. U kaimakạsamedě kereu sěngkatau wawine e měbisara suralungu komolangu jamaatě. 36Arau kai manga siměbangbọu anung kamene, hengetangu Mawu Ruata e? Araukai kětạu nịda ngu anung kamene ngae hengetang ene?37 Kereu piạu makạpěndangu kai piạ lakehu měnubuetě,

1 KORINTUS 14.38–15.9 521

arau piạ laonggọ baline bọu Rohkě u Ruata e, ute tauene harusěbe makapěndang batangenge u apan sengtakụ niwohe ini e ute kai laoron Mawu e. 38 Kai kereupiạu tamakatarimạu ini e ute kumbahangbe lai i sie itarimạ. 39 Kai ualingu ene ute, manga anạ u sěmbaụku,pěmpětěmpalungkangke tadeạu makapěnubuetě, kaikumbahangbe měsědingu apam mapulu měbisaranghaghim bera makạlaherang. 40 Kai kěbị e harusěbe koạpakapia ringangu pakaatorě.

15 1 Kụ ini e manga anạ u sěmbaụ, iạ mapulu tadeạui kamene saụbe makatahěndung kapia Injilě nạung

takụ ilěhabarě si kamene. I kamene e němpěnarimạ,dingangu nangimang si Kristus ualingu Injilě ene. 2 Kereu ikamene mangumbelebe masěgadě su apan takụ ilěhabarěe ute Injilě e kai makasalamatě si kamene; tabeạukatewe i kamene mangimang ta makalaěnna. 3Apan takụnihabarě su manga anạ u sěmbaụ e ute sembem bọutakụ nitarimạ. Kahumotongange ringangu kasariange utekereewe mạbawohe su ralungu Bukě Susi e, iạ něhabarěsi kamene u i Kristus e kawe napohong ualingu kalawọurosang kite; nilěbing; 4 kai wọu ene něbiahě kapia suěllo katěllune. Ene e malaing kạbawohe su ralungu BukěSusi. 5 Iạ e maulị lai si kamene u i Kristus saụ něbiahěkapia e malaing nanode u watangenge si Petrus, ringangulai su manga rarolohange i sire mapulo dua. 6 Bọu enenětěngkatode u watangenge kapia si sire tumatolene limahasụ su kataune sěngkahindọ. Kalawokange wo'i sire ewědangbe wiahě orasě ini, kětạewen manga pirang katauseng nate. 7 Bọu ene i Kristus nětěngkasilo lai si Yakobusbọu ene su kěbị darolohange. 8 Su pěngěnsueěngekahěngang ute nětumpasilọ e lai si siạ e -- kere esěngkatau rariọ diměnta reng baline tempone! 9 Iạ e kairarolohangu Mawu kasanakenge. Iạ e ta hinone ikasěbạ

1 KORINTUS 15.10–19 522

darolohang, batụu iạ e kawe wọu ně ngkaị jamaatuMawu. 10 Kai ualingken tatalěntụu Ruata e ute iạ nakoạkere kakakoạku e su orasě ini. Ringangu tawe nagholọbue Ruata e něngampung si siạ. Katewe pundangu iạ eněhalě limembong kasěgade wọu pa kụ darolohange laiwaline e. Kaiso ene e tumuhụ hinone e walinewe iạ, kaisokawe tatalěntụu Mawu Ruata e nahundingang u iạ. 11 Kụměnsangbe wọi sai-sai i kamene makatarimạu Injilě ene-- walạewe wọu anuku arau rarolohang baline e -- enee tawe makoạbe sangkuralange. Kai kahumotongangeringangu kasariange ute i kami e makapěhabaru Injilěene e ringangu i kamene mangimang bue. 12 Kereunihabari kami e kawe i Kristus seng saụ něbiahě bọukapapohonge, unụe wọi kamene piạu měbera u tau natee seng tawe saụ měbiahě? 13 Kamagengbe kahěngangtau nate tawe ipěbiahě saụ, ute mangalene i Kristus etawe saụ něbiahě bọu kapapohonge. 14 Kụ kereu andenei Kristus tawe saụ něbiahě bọu kapapohonge, ute tawegunane i kami měhabaru apa-apa ringangu tawe gunanelai i kamene měmpangimang, u pěngangimangu e taweapa pinamanggilange. 15 Limembo wọu ene ute nalaheui kami e kinarapateng kai sahidi kon mạanun MawuRuata e, batụu i kami e něhabaru Mawu Ruata e sengsaụ napěbiahi Yesus Kristus bọu kapapohonge, sěmbaliauRuata e tawe saụ napěbiahi Sie -- kereu kahěngang buetaumata nate e tawe saụ nipěbiahě! 16U kamageng taunate e tawe nipěbiahě saụ ute i Kristus tawe niapěbiahěsaụ bọu kapapohonge. 17Dingangu kamageng i Kristus etawe nipěbiahě saụ ute pěngangimangu e kětạengbengipi samatang; kụ ene mangalene i kamene wědang suralungu kakakoạu rosa e kụ seng tạu pěharapeng sidutu.18 Kụ mangalene lai ute taumatang Sahani apan seng nateute seng taweapa pělaharape. 19 Kereu pělaharap'i kite si

1 KORINTUS 15.20–29 523

Kristus kětabeng nakětạ su pěbawiah'i kite su dunia inie, tangu wọu pa kụ umatě su ralungu dunia ini e, utekai i kite e limembong kạěngkěhang! 20 Kaiso karalahee iKristus seng niapěbiahě kapia wọu kapapohonge. Kai ini ewuạu taumata nate e kụ saụ niapěbiahě kapia. 21 Kai watụu papate e kai suwụu taumata sěngkatau e ute kerenelai měbiahě kapia wọu papate e nionggọ su taumata emalaing suwụu taumata sěngkatau e. 22 Kereewe kalawọutaumata e nate nasowa sěmbaụ dingang'i Adam kerenelai kalawọu taumata sarung ipěbiahě e, ualingu nasowasěmbaụ dingang'i Kristus e. 23 Kai sěngkatau-sěngkataue sarung ipěbiahě tumuhụ bihinge, humotong-motongi Kristus, bọu ene hědowen i Sie saụ duměnta kapia,dumolosewe wihingu taumata apan tataghuanengiKristus. 24 Samuring ene ute nahěpuse dunia e. Su tempoene i Kristus e sarung mamatạ pa kụ parenta, pa kụkawasa ringangu pa kụ kuatě, mase i Sie sarungbeměnarakangu kawasane kere sěngkatau ratu e, su Ruatai Amang i kite. 25 I Kristus hinowen tatapě měpěparentasarangbeng Mawu Ruata e mapakariadin pa kụ dokạ iKristus e měsamale si Kristus. 26Dokạ pangěnsueěngesarung ikawatạ, ute kai papate. 27 Su ralungu Winohe Susie kạbawohe kere ini, "Mawu Ruata e seng napakariadimpa kụ sabarang něsamale si Sie." Nalahe kere supěsasasěbạ u, "pa kụ sabarang" ute Mawu Ruata emadaliuwe su likude, kụ napakariadin pa kụ sạbarangeněsamale si Kristus. 28 Kai sarạeng kěbị-kěbị e sengnisěllunge su alungu parentạeng Kristus, tangú i Sie sěsanekụ Ahusu Ruata e, sarung mětěngkasěllungu watangengesu Ruata kụ seng napakariadin pa kụ-sạbarange něsamalesi Sie. Tangu Ruata e malaing sarung sěsane měparentakěbị e. 29 Kereu taumata nate e tawe iapěbiahě kapia,unụe wue piạ taumata nisahani e waugu taumata nate?

1 KORINTUS 15.30–39 524

Kai apạ e ikapěharapě bọu kalawọu taumata kerene?Kereu mamben těngadě taumata nate e semben taměsaụměbiahě e, kai pěkapura wue tangu taumata isahaniwaugu taumata nate e? 30Dingangu kai waug'u a lai i kamie měngkai tụtatěngo hombang sidutu? 31Manga anạ usěmbaụ! Apang kalaěllo iạ e mang mědědararagu sigěsạe waug'u iạ rụluasu pěbawiah'i kamene manga anạ usěmbaụ batụu i kamene kawe seng nangimang si KristusYesus, Mawung kite. 32 Kamageng ene e kětạengbengkawe ualingu mạtaumata e samatang, apa wue untunesi siạ baug'u mětawakali sěngapam botonge rumokạkalawọu binatang dulu su soa ini, su Efesus? Kereumamben těngadě taumata nate e tawe saụ ipěbiahě kapia,ho, mapiawe i kite tumole bungang'u wawera ini: "Hotedei kite e kumaěngke ringangu měnginungke ringangumědaraluase, watụ u rịěllo i kite kawe sarung mate."33 Piawe kalitoěng! Kereu i kamene měhapịu taumataralakisě e, kai makạdalakisě bahasa mapapia. 34 Kụ kuhạkowue měkoạ dalakị. Kai apa makạmea kereu sutaloarangkamene e kai piạ taumata kụ bědang ta nakạkiralaMawu Ruata. 35Aramanung kai piạu makiwalo, "Kaikereapạ e taumata nate ipěbiahě kapia? Kere apa ngaepěbawadange ionggọ si sire, sarạeng seng něbiahě kapia?"36 Ei tau longong! Kereu i kau e měsuang bine su ralunguěntana, bine ene e ren tawe tumuwo kereu ren tawe natekalamona. 37Dingangu wine nisuangu su ěntana ene e --aramanung kai wineng gandung arau wine waline -- utekai wakị u wine ene samatang, walinewe kěbị sasuangekụ sarung tumuwo. 38Hědowem Mawu Ruata sěsanemangonggọu tatuwone tumuhụ ewe kapulunemětatahinosu sasuange ene. Kụ suapạewen haghim bine seng nahiạu tatuwone muhụ ewe sasuange sěmbaụ-sěmbaụ.39 Badangu riạdikang sụsindạe walinewe kěbị měsulung.

1 KORINTUS 15.40–50 525

Taumata e wadange měsěsulung arawe binatangepiạ gahịu wadange waline; manga manụ e malaingbaline ghahịu wadange. 40 Kerene lai manga ralohonlangị dingangu dunia. Dalohon langị e sěmbaụ-sěmbaụnahiạ u kalěnggihe ringangu ralohon dunia e malaingkerene. 41 Kalěnggihu sěnnangu matangěllo e naněntaniwọu kalěnggihu sěnnangu wulang. Manga wituingemalaing piạ kalěnggihe sěsane. Salạanune apam bituingemětětatěntani lai kalěnggihe. 42 Kerene lai sarung taumatanate e měbiahě kapia. Badange nilěbing ene e kaiwạdang mạhene, arawe kụ bạdange nipěbiahě kapia eute kai wadang tawe malahene. 43 Su tempom badangene nilěbinge ute wadang ene mahene dingangu lome;arawe su tempong iapěbiahě kapia e ute kai wadangemalěnggihě dingangu matoghasě. 44 Su tempon nilěbinge,ute wadang ene e kai wadang bọu dunia, arawe sarạengněbiahě kapia e ute wadang ene e, kai wadang nionggọuRohkě u Ruata. Piạ badang asale wọu dunia, piạbe laiwadang kụ asale wọu Ruata. 45 Su ralungu Winohe Susikạbawohe kere ini, "Taumata humotonge ute kai i Adam,nakoạ diadikang biahě," kai arawe i Adam kasamuriangeute kai Rohkě namiahě. 46Diměnta kakalimonaěngeute kai ghěsi, walinewe kai rohkě. Arawe rohkě ute kairiměnta samuri. 47 I Adam humotonge ute kai nikoạ bọuawulu ěntana, arawe i Adam karuane ute kai asale wọusorga. 48 Taumatan dunia ini ute kai měsulungu i Adamkahumotong-motongange nikoạ bọu awulu ěntana, arawetaumatan sorga e ute kai měsulungu i Sie kụ diměnta wọusorga. 49 Kereewe lai i kite orasě ini e měsulung i Adamnikoạ bọu awulu ěntana e ute i kite e lai sarung mariadikereewe i Sie kụ bọu sorga e. 50 Timonaku e ute mangaanạ u sěmbaụ kai: wadang kụ niriadi wọu ghěsi ringanguraha e, tawe makasuě su Runian Duata Wuhu; ringangu

1 KORINTUS 15.51–16.3 526

wadang kụ mahuta e tawe makoạ kakalě. 51 Kěnangkopatehe rahasia ini: Walinewe kěbị e i kite sarung mate,kai i kite kěbị e sarung měbalui. 52Watụ u halě ene ehědowen mariadi sěngkělěndịu arau sěngkakondạ, piạe slompretě e ipahěte su pangěnsueěnge. Batụu sutempọeng kinaringihě ngihu slompretě e, ute apan natee ipěbiahě kapia ringangu wadange kakalě, kụ i kite kěbịe ipěbalui. 53Wadang i kite lụate e harusěbe měpakeuwadang i kite ta lumaate, ringangu wadangi kite bọudunia e seng něpakeu wadang kụ bọu sorga e. 54 Kereuwadang lụate seng něluheng badang ta lumaate, ringanguwadang kụ bọu dunia e seng něluhen kakakoạu wadangkụ bọu sorga e, ute su tempo ene buhụewe naghanapěkere mạbawohe su ralungu Winohe Susi u, "Papate sengkinawatạ; kalauntung seng nikahombangeng!" 55 "Eipapate, suapạe watạu e? Ei papate, suapạe wisanu?"56 Bisang papate ute kai rosa e, ringangu rosa e mạsěgadutoratě e. 57 Kai tangu, tarimakase su Mawu Ruata e; u i Siekai nangonggọu watạ e su Mawung kite i Yesus Kristus.58Ualingu ene, manga anạ u sěmbaụ kụ ikěkěndagě,pakakakuatě dingangu pakatatoghasě bue i kamene.Pěmpěhalěko turusě baugu Mawu e ringangu kạguwạuralungu naung, u i kamene masingkạ u pa kụ apang kinoại kamene waugu Mawu e tawe makoạ tạ gunane.

16 1Arawe halě u lahuwụ baụgu sěndinganeng tauSahani e iạ kai mạulịu koạko lai kere takụ niatorě su

kalawọu jamaatě su Gala a e. 2 Su ěllo humotong apangkamisae kěnangko i kamene kěbị e pěmpěněle u roitěpěkạdodọ e tuhụ ewe ěbạ e. Komolěko roitě ene sarangiạ duměnta, tadeạu su tempo ene e semben tawahaluasuměmpěngomolě. 3Hědowen iạ e seng marěnta, ute iạ esarung měndolohu taumata kụ seng kinapulung kamene.Iạ e kai mangonggọu suratu pawawa tatonda kakěndag'i

1 KORINTUS 16.4–15 527

kamene e solong Yerusalem. 4 Kụ Kereu patehangdembem mapia ute iạ malaing hinon taraị mahundingangkụ sěngkaraleng dingangi sire. 5 Iạ e kai sarung mě wo sikamene, kereu matěpasu Makedonia, u iạ e měkěkarakisumahe wọu ene. 6 Botonge mariadi iạ e sarung mětanạkạdodọ tempo ringangi kamene, arau aramanungsaralaing pakaliun musungu matěho e. Maliung enei kamene wotonge makapěsumbala si siạ maněpasuraraleng solong tampạ tuhụ e. 7 Iạ e tawe mapulu mě wosi kamene tumbạu mětotong mạtarang sěsaheěng. KereuMawu e mapakawala ute, iạ deng mapulu mětanạ diọmararěnna ringangi kamene. 8 Těntalang ene e iạ dengmatanạ su soa ini, su Efesus, sarang ěllong, "KatatěntunguRohkě u Ruata." 9 Lawọ loahe sini waụgu munara piạkěhase, manịeng lawọ lai rụdokạ. 10 Kereu i Timo use marěnta e, ute sěmpike wue pakapia i sie, tadeạu isie marěpang bue sutaloarang kamene, u i sie kai kereiạ malaing měmunara waụgu Mawu. 11 Kumbahangbesarang piạu tawe měndekeng i sie. Sumbalai wue i sietadeạu i sie makapaněpasu raralenge měsule kapia solonganuku tạ kurange apa, watụ u iạ e mạngampalě darěntaneringangu manga anạ u sěmbaụ baline. 12Arawe anạ usěmbaụ i kite i Apolos, měngkate seng apa piran sulemạulị si sie tadeạu i sie ringangu manga anạ u sěmbaụbaline e měmpě wowe si kamene. Kai i sie wědawen tawenakạpěndang maiaking u i sie kai harusě lighạ tamai ini.Kai tangu kereu hědowe piạ tempone, ute tantu sarungberuměnta. 13 I kamene pakaralukadě bue, ringangupakatatoghasě bue suralengu pěbawiah'i kamenemamewe u tau Sahani. Pakawawahani wue ringanguměngkai pakakakuatě. 14Apạeweng kěkoateng i kamenee, koạbe ringangu pěkakakěndagě. 15 I kamene e masingkạbeng i Stefanus ringangu i sire sěmbaleěng, u kai i sire

1 KORINTUS 16.16–24 528

kakalamonaěngu němpěsowa Sahani su wanuan Akaya.I sire ringangu kaguwạu naung němpětěngkasarakang supětatangkiang jamạat'u Mawu. 16 Iạ e maulị si kameneringangu sěngapam botonge tadeạu i kamene tumolewepěmamihingu taumata kerene, ringang kewe lai i sirewaline sěhalěkang sěngkapětangkiang si sire. 17 Iạ emaluasě su rarěntang Stefanus, Fortunatus dingangui Akhaikus. I sire měsulungkelain gaghan ng kamenewaụgu iạ. 18 I sire e kai seng nakaluasě naungku e, kereewei sire makạluasě naung i kamene. Taumata kerene eharusěbe lěarěgai. 19Manga jamaatě su Asia e něndohomben tạbeạ i sire si kamene. I Akwila rěduan Priskila eringangu jamaatě apan němpětampung su walen siree malaing němpěndohon tabeạ si kamene, ualingkempěkakauhu tau Sahani e. 20 Kěbị manga anạ u sěmbaụ sinie němpěndohon tạbeạ si kamene. Pěmpěpapangadatěbue pakakakěndagě lawọ tau Sahani. 21 Takụ lai takidangsini tabeạku takụ niwohe sěsaku: Tabeạ bọu iạ, i Paulus. 22 Isain ta kumakěndagě Mawu e kapiangbe i sie mawinasa!Maranatha -- Mawung kami e děntạe! 23 KarimạkoMawu Yesus měngalamatě si kamene. 24 Kakěndagěku epahundingang i kamene kěbị nasěmbaụ dingangi KristusYesus e. Adat'i kami, Paulus

2 KORINTUS

1 1Manga anạ u sěmbaụ jamạat'u Mawu su Korintusdingangu kalawọu kawanuan Duata su kaguwạu

Akaya. Iạ e, i Paulus, darolohang i Kristus Yesus, nihengkeualingu kapulum Mawu ringangu anạ u sěmbaụ i kitei Timo us, 2mělěharapě u malowọko Ruata i Amang ikite e ringangu Mawung kite i Yesus Kristus mangonggọualamatě dingangu karalunsemahě si kamene. 3Dalo suMawu Ruata, i Amang u Mawung kite i Yesus Kristus.I Sie kai i Amang naunge mapia kahěngang, dingangu iSie kai Ruata kụ nangonggọu kuatu pangangimang sutaumata. 4 I Sie mạnoghasě naung i kami suapan temponsigěsạ kụ lụhombang si kami, tadeạu ringangu toghasě kụnikahombangeng i kami wọu Ruata e, i kami e malaingmakapěnoghasě naungu kěbị taumata apang su ralungusigěsạ e. 5Haghin sigěsạ kụ lụhombang si Kristus e sengmalawọ lai kinahombangeng i kami. Kụ malaing su ralung iKristus e naung i kami nipakatoghasě. 6 Kamagengu i kamie hombangenge, ute ene kai waugu kalaiakingu, waugukasasalamatu. Kereu kalaiaking i kami e nitoghaseng,tangu i kamene e malaing natoghasě dingang hakịu ikamene makapědědararagě su haghin sigěsạ kereeweseng lụhombang si kami e. 7 I kami e mang mạngiakingdingangu tawe ghiměgoě mihino su manga anạ u sěmbaụ,batụu i kami masingkạu i kamene malaing měngkasigěsạdingang i kami. Kụ ualingu ene tangu i kamene malaingniapakatoghasě dingang i kami. 8Manga anạ u sěmbaụ! Ikami e mapulu tadeạu i kamene e masingkạ u sunsarakinahombangeng i kami e su Asia. Sigěsạ tětaludang ikami e mawěhạ tạ sihinge manědạ si kami, hakịu i kami

2 KORINTUS 1.9–16 530

e seng tawe harapu wědang lai měbiahě; 9 pěndange uteměsulungu seng ninawoěng u ponesě pateěng. Kaisohalě ene nariadi kai tadeạu kumbahangbe i kamenemangumbala su kuatu watangeng hala, kaiso kawe suMawu Ruata kụ mạmiahě taumata nate. 10 Kụ seng i Sieněliwiri kami e wọu ghěnggang masaria makapate e.Kụ malaing i Sie sarung mapakasalamat'i kami e su ěllosamuri, u kai i Sie e pěngumbalerang i kami e. 11 I kami emalaing mạngimang ualingu pěkakaliomaneng i kamenesi kami e tangu Ruata e sarung mangambang i kami ekapia wọu silakạ. Kụ Mawu Ruata e sadia měngalamatěsi kami e kere sasimbang bọu kalawọu kakaliomanengbaug'i kami, kụ ualingu ene sarung malawọ taumatamětahimokoin tatarimakase su Mawu Ruata e. 12 I kamie lụlesạ, batụu ralungu naung i kami e makạpangiaking sikami u pěbawiahi kami e su dunia ini -- kahumotongangeute kai pědalahěmpukang i kami e ringang i kamene eseng kinoạ i kami e ringangu karaki matulidě dingangukawawurěsi e. I kami měkěkoạ ene, balinewe ualingukapelesan taumata e, kaiso kawe ualingu katoghasěnionggọu Mawu Ruata. 13Apang nịbawohe i kami e sikamene ute kai kětạeng mạanung apang ikawasa ringangukaěnnaěng i kamene. Orasě ini e i kamene tawe makaěnnakahěngang, kai iạ e mělěharapě u i kamene sarungbemakaěnna mapia-pia si kami. Ualingu kawe kerene, tangusu tempong Mawu Yesus sarung duměnta ute, i kamenerụliagi kami, kereewe lai i kami e malaing rụliagi kamene.14 (1:13) 15Ualingu pangangiaking ene e tangu su tětạ e iạměkěkaraki mapulu mě wo si kamene tadeạu i kamenemakahombang alamatě duan sule. 16 Iạ e kai měkěkarakiu mě wo si kamene mạeng u iạ solong Makedoniakụ saụ motong mạeng seng měsule tadeạu i kamenemakatonda wue si siạ maněpasu raraleng solong Yudea.

2 KORINTUS 1.17–2.2 53117 Kaiso iạ e kai seng němalui kědoku e; kụ měnsang eneute mělělahe u kapuluku nasalunsuhě e arau? Kụ piạ eiạ kapělěhingide tangu, měnsang pělalahingiděku e kaiualingu kapuluku hala, kụ salạ e měběra u, "Ore", tawenararěnnạ sembengkewe něbera u, "Tala"? 18 BauguMawu Ruata e kụ pangimangeng e, diandiku si kamenetangu walinewe, "Ore", ringangu, "Tala". 19 Batụu i YesusKristus, Ahusu Ruata e kụ seng nihabarě si kamene kahianSilas, Timo us, ringangkeweng iạ sěsaku e walinewetaumata "Ore" ringangu "Tala". Kaiso kawe i Sie nakoạsasimbang u "Ore" wọu anun Duata. 20 Kụ kai limiunSie Ruata e seng něhengetang u, "Ore" su pa kụ apangnikědon'E. Kai wọu ene pinamanggilangu wawerang kite,"Aming" su Mawu Ruata ualingu i Yesus Kristus. I kami eměkěkoạ kerene tadeạu Ruata e iapakawantugě. 21Duatasěsane seng niapakakauhi kite e matoghasě dingang iKristus; kụ seng i Sie lai němile si kite e samatang baug'iSie. 22 Baugu ene tangu, Ruata e seng něnarimạ i kitee nakoạ tataghuanenge ringangu nangonggọu Rohkěe su ralungu naung i kite, nakoạ kere papaiang u i Siemang sarung mangonggọ u kěbị apan nikědon'E si kite e.23Duata e sahidiku -- watụ u i Sie kai masingkạ u ralohonnaungku -- u iạ e tawe nisěhụ solong Korintus, u iạ etawe mapulu mapakasusan naung i kamene. 24 Iạ e tawemanihasa si kamene su halě u apan ilěiaking i kamene,batụu i kamene mambeng mạngimang matoghasě siKristus. Iạ tumbạ u mapulu sěngkapěmunara ringang ikamene tadeạu i kamene mangkeng kakạlunsemahe.

2 1Ualingu ene iạ e sen namutusě u seng tawe saụduměnta su ralungu pěta wo kụ makạkěndung

naung i kamene. 2U kamageng u iạ e kawe mapakasusannaung i kamene, ute i sai wue makakahiborě naungku,kereu walinewe naung i sire kụ naunge seng bọu

2 KORINTUS 2.3–12 532

takụ niapakasusa tangu? 3 Kai ualingu ene hakịu iạnakapěmohe u suratě ene si kamene. Iạ e tawe mapulumě wo si kamene, kụ bọu ene kawe ipakasusang kamene,sěmbaliau kawe i kamene hinong mapakaluasu naungkue. Batụu iạ mạngiakingu kamageng u iạ e maluasě, tangukerene lai i kamene malaing maluasě kěbị. 4 Iạ e něnuratěsi kamene e, naungku e masusa ringangu mawěhạ, maseringangu tatědọ u ěllo mata malawọ. Kapuluku e tanguwalinewe mapakasusan naung i kamene, kaiso kawetadeạu i kamene makahěngangu iạ kawe kụkěndag'ikamene. 5 Kereu piạu napakasusan naung, tangu halěnikoạ e ene tawe nihino su watangengku, kaiso kawenihino su manga anạ u sěmbaụ kěbị arau mětěngkakadodọsu sěmbahageang bọu i kamene. U iạ e tawe mapulutumanị e mahasa su těngone. 6 Baugu taumata kerene,hukumang piněllọu kalawokang e wọ'i kamene e, sengkapapiane. 7Orasě ini e i kamene hinong měgěllịu ampungsi sie ore lai hinong bahansangeng tadeạu i sie tawetumanịe masusa kụ sarang měnsu naunge. 8Ualingu eneiạ e mědědorong, tadeạu i kamene saụko pěmpěnodeu i kamene mamben těnga-těngadě kụkěndag'i sie. 9 Iạe nakapanuratě si kamene mědeạu měměmanikạ sikamene, měnsang i kamene hanesěbe tutuhụ apan takụilěahạ e. 10 Kereu i kamene měgěllịu ampung su taumataapan seng něsala si kamene ute, iạ e malaing měgěllịuampung su taumata ene. U apan seng takụ niampungangkereu mambeng piạu hinong ampungang -- ene seng takụniampungang -- su těngon Kristus baugu kapiang kamene.11 Takụ kěkoateng ene tadeạu setang e kumbahangbemakareạ loahe mědeạu měkawasa si kite; batụu i kitee masingkạbeng kalawọu karakine. 12 Su tempon iạnahumpạ su Troas, mědeạumakapěhabaru Injilě mạanungKristus e, Mawu e seng nanope raleng baugu iạ tadeạu

2 KORINTUS 2.13–3.5 533

makapěmunara sene. 13Arawe iạ e kai taghiawahě batụutawe něsombang u anạ u sěmbaụ i kite i Titus paị sene.Tangu iạ e kai někatạ u manga anạ u sěmbaụ sene masenakoạ solong Makedonia. 14 Tarimakase su Mawu Ruata!I Sie hanesě mạngahạ i kami tadeạu apatole ghapaěngukalauntung i Kristus batụu i kami něbiahě nasěmbaụdingang'E. Duata e něpake i kami tadeạu walon habar'iKristus e makeke kere raluru mawěngi kụ lumiwung sukạguwạu weọ e. 15 Batụu i kami e kai tabidạu ralurungkamania mawěngi, kụ nitutung i Kristus baugu Ruata.Suapan taumata kụ kapětě monane kawawinasa e, i kamie měsulungu ralurung papate kụ mamihua; kai arawewaugu taumata apang mětě mona kasasalamatě e, i kamiini e kai měsulungu raluru mawěngi kụ makạděntangpěbawiahě. Tangu i saị e ngae makaitụ parenta ini e?16 (2:15) 17 I kami e walinewe kere taumata lawọ o kaweměkěkoạ hengetang u Mawu e kere apaliwụ ipạhumbalụ.Timonang kami e kai matulidě, batụu i kami e kai nioronDuata. Kụ Duata sěsane e makạsilo u i kami e mạngekenghabarě ene měsulungu manga ěllang i Kristus e.

3 1 Kụ měnsang ini kěllaěng e saụewe měsulungu ikami e měmpědědalo watangeng i kami e ngae? Arau

kai měgěgausewe suratu makịdarumalo si kamene arauwọ'i kamene kereewe ghěgausangu taumata waline?2 I kamene hala e kai suratě daralo waug'i kami e, kụkạbawohe su ralungu naung i kami kụ kěkasingkatengdingangu ikěkawasang kěbị taumata. 3 I sire hala e sengnakasilo u i kamene alingkai suratě nịbawohe i Kristus,kụ seng niringọ limiung kami. Suratě ene walineweniwohe u nta, kaiso kawe ringangu Rohkě u Ruata kụbiahě; balinewe lai su watulei, kaiso su ralungu naungutaumata. 4 I kami e něbera kerene ualingu kalaiaking ikami e su Mawu Ruata su ralung i Kristus. 5 I kami e taweu

2 KORINTUS 3.6–14 534

pamanggilange sarang kadodọ baugu mapakalaheu ikami e makaumalě měkoạ munara ini, kaiso kai Ruata eněgěllịu katoghasě ene si kami e. 6 Kai i Sie nakauali si kamie wotonge makoạ mětatangkiangu sěmbaụ pědariandiwuhu kụ ilěumbala su Rohkě u Ruata, balinewe su atorangkụ mạbawohe. U apang mạbawohe e kai makạuali papate,arawe Rohkě u Ruata e kai makạuali pěbawiahě. 7 Sutempon pědariandi makạpate e nikoạ dingangu nipakangsu watu, kawantugu Ruata e siměnnang mạtuahě sugha ng Musa. Sěnnang'E měngkate apa kụkerong hakịukawanuang Israelě e tawe makatohạ tumingang ga ngMusa, manilaing sěnnange su gha ne e su orasě eneseng mạnětạ kakạparunge su tempo ene. Tangu kereupětataingu pědariandi kụ makạbunạu papate ene niakuringangu niapakawantugě kereng kasariane, 8 nalahe,u pětataingu pědariandi kụ nionggọu Rohkě u Ruata e,nighuan ng demben lai limembong kawantuge. 9 Kereupědariandi kụ měhukungu taumata ene apạe kụkuhenabě,ute dumakelengke lai něngalembong kawantugepědariandi kụ makạuali taumata e měsěsěngkapian Duatae. 10 Botonge ikawera u apang kụ nạung mawantugě e, utesen tawe kawantuge lai ualingu kawawantugu orasě ini e.11 Kereu mangạ e apa kụ kědang e kětạeng sěngkatempo,seng kerene kawantuge, nalahe u manga apạeweng kakalěe malaing nangělembong kawantuge. 12Ualingu i kami ekawe piạ pangangiaking kerene, tangu i kami e wahanimahumbera kerene. 13 I kami e walinewe kere i Musa kawemělěhěmbung ga ne ringangu ta mbuhung tadeạu tauIsrael tawe makasilo tualagu Mawu e kạkapurạ e ringangumapuạ bọu gha ne. 14Naung i sire e seng na mbuhung.Kuteu sarang orasě ini naung i sire wědang kạta mbuhungsu tempong i sire kapěběbasane manga bukě u PědariandiTěbe e. Ta mbuhung ene hědong malekesě kereu taumata

2 KORINTUS 3.15–4.5 535

e masěmbaụ dingang i Kristus. 15Orasě ini lai, kereu i sireměmpěbasa manga bukě i Musa, tangu ta mbuhungene malaing bědang mělěhěmbung něnnan sire. 16 Kaikereu pěsěngkatau e ruměnta mětěngon Mawu e,ta mbuhung ene malaing lekesang bọu gha n taumataene. 17 Tangu, Mawu kụ iwěbera sini e ute kai Rohkěu Ruata e. Kụ suapang Rohkě u Ruata e ene, ute senemalaing piạ karaliwirě. 18Orasě ini e gha ng kite kěbị etawe ni mbuhungang, hakịu i kite e kai mạpasěnnangukakerong u Mawu Yesus. Kụ ualingu ene i kite e měngkaihanesě tětalimbuhuang pakạkoạ měsulung i Sie; kụkakạděngụe i kite e mangkeng kakạtualage. Kụ katatualagěene tangu kai wọu Rohkě, mase Rohkě ene ute kai Mawue.

4 1 I kami e měkěkoạ munara ini kai ualingu karalondonnaungu Mawu Ruata. Kai ualingu ene hakịu i kami

e tawe ikasasuen něnna. 2 I kami e tawe tumatolekakakoạ u munarang kararěndung kụ makạmamea.I kami e mạdiri měmunara kụ měpakeu kapandeipangakalě arau měmaleleng hengetangu Mawu. I kamie mětangkiang Mawu ringangu naung burěsi kereewekapulun'E. Ualingu ene, i kami mělěharapě u kěbị taumatae měngěngarěgangbeng i kami e mapia su ralungukawawurěsin naunge. 3 Kereu Injilě kụ ilěhabar'i kami ewědang laing ta kinahěnganeng, ute kate i sire apangmětě mona kawawinasa e tawe nakạhěngang. 4Mahangduata měngěngawasa dunia ini e něhěmbung něnnansire apan taweměmpangangimang. Kai i sie měněnahaghesi sire tadeạu i sire tawe makasilo tualagu Injilě e mạanungkasěllah'i Kristus, nakoạ kere awe u Ruata. 5Habarě kụilěhumpạ i kami e walinewe wěke mạanung kami halae. Habarě ene kai mạanung Yesus Kristus; u i Sie kaweMawu; kụ i kami e kai mětatangkiang si kamene ualingu

2 KORINTUS 4.6–15 536

i Sie. 6Mawu Ruata e kawe něhengetang, "Apasarangkotualagě e wọu marěndung e," Duata ene lai napasěpụu tualagě e su ralungu naung i kite e tadeạu něnnangkite e matualagě sarang makahěngang kawawantuguRuata kụ suměnnang su gha ng Kristus. 7 Kaiso arětạmarohkě e kereng kawantuge ene, kai mạdaluhe suwatangeng i kami tạ arěgane ini kụ asale wọu ěntana.Ualingu ene nalahe e u kasěllahu kawasa ene kai suMawu Ruata, walinewe si kami. 8 I kami e lěaloěng bọupa kụ beọ e, kaiso i kami e tawe nasěse. I kami e niwingọe, kaiso tawe kinasueěngu něnna. 9 Lawọ dụdokạsi kami e kai tawe mawawala i kami hala. Dingangumanilaing i kami taghalě pěpahangeng sarang i kamipakaěnsu, kaiso i kami e tawe mate. 10 Sěn niạ i kamimakạpěndang kapapohongu Mawu Yesus su watangengi kami, tadeạu pěbawiah'E malaing mariadi malahe suwatangeng i kami. 11 Karěngụeweng i kami měběbiahě e,i kami měngkate hanesě gụgěnggangu pateěng ualingu iYesus, tadeạu ualingu kawe kerene ute pěbawiah'i Yesusmalaing iapakalahe su watangeng i kami e mětate ini.12 Ini e mělělaheu su watangeng i kami papate e kaikapěkěkaradiahange, kaiso i kami e kai lụluasě batụupěbawiahě e kai kapěkěkaradiahange su watangengi kamene. 13 Su ralungu Winohe Susi e kěkaěbakengbawera kere ini, "Iạ e mạngimang, kụ kai ualingu eneiạ měběbisara." Kụ, malaing ualingu pěngangansangu pangangimang kerene, i kami e měběbisara watụ ui kami e mạngimang. 14 I kami e měngiaking u Ruatakụ seng napěbiahu Mawu Yesus kạpia, malaing sarungmapěbiah'i kami e ringang i Yesus, kụ měbawa si kite esolong těngon'E. 15 Pa kụ ene ute kai waug'i kamene.Batụu kakạlawọe taumata makapěndang kakěndaguRuata, malaing kakạlawọe kaliomanengu tatarimakase

2 KORINTUS 4.16–5.6 537

ilěhumpạ su Ruata; ualingu kerene tangu Mawu Ruata eniapakawantugě. 16 Kai ualingu ene hakịu i kami e tawelumaěnsu. Manilaing tuhụ mạbadang seng kakạsalobare,kai wọu sěmběkang pangangimang, i kami e hanesětětalimbuhuang apang kalaěllo. 17Dingangu kasasusawetawe sěngapa kawěhạ e ini kinahombangeng i kami,kětạengbeng pěkadodọ tempo, kai sarung makaualikaralunsemahě tạ sihinge ringangu kakalě si kami.Karalunsemahě ene limemboweng kasěllahe marau kereuisukạ su kasasusa ene. 18U i kami e tawe měsasasěmpịapang ikěkasilo e, kaiso kai apan ta ikasilo. Apang ikěkasiloe kětạengbeng sěngkatempo e rarage, arawe apan taikasilo e kai kakalě sarang karěngụe.

5 1 Batụu i kami e masingkạu kereu wale -- mangalenewadang -- kụ pěběbaleěng i kite su dunia ini e

ghoghaheng, Duata e sarung měndiahing pěbawaleěngsěmbaụ baug'i kite e su sorga, kinoạ u Mawu Ruata sěsanekụ mědaragě sarang karěngụe. 2 Su ralungu wale orasě initangu, i kite e měkěkurate watụ u i kite e měkěkarimangmapulu mětanạ su ralungu waleng kite e su sorga. 3 Baleene ute kai wadang i kite kụ buhu. 4 Karěngụeweng i kitee mětětanạ su ralungu wale kụ bọu dunia ini e, i kite eměkěkurate ualingu wawawaěng i kite e kai mawěhạ.Balinewe ualingu i kite e mapulu mětěngkapěllọ bọuwadang i kite bọu dunia ini e, kaiso kai ualingu i kitee mapulu měluhem badang i kite bọu sorga e, tadeạuwadang i kite kụ botonge mate ini e ikawatạu pěbawiahěe. 5 Kụ napakasadiang kite baugu ene ute kai MawuRuata sěsane, ringangu i Sie nangonggọu Rohkě'E si kitee kai nakoạ kere papaiang e. 6Ualingu ene tangu naungi kami e měngkate sěn niạ matoghasě. I kami masingkạu karěngụeweng i kami wědang mạtatanạ su ralunguwadang i kami ini e, ute i kami e marau wọu wale kụ

2 KORINTUS 5.7–16 538

sarung pětanakeng i kami e ringangu Mawu. 7 Batụu i kamie kai měbiahě iwala su pangangimang si Kristus walineweiwala su apang ikěkasilo, 8 kụ hakịu ene i kami e makědang.I kami e mạěndokangbe mětěngkapěllọ bọu wadang ikami ini e tadeạu makapětanạ dingangu Mawu. 9Ualinguene i kami měkěkulěte sěngapam botonge mědeạumakaluasě naunge, baewe su piạ i kami wědang supěbawaleěng i kami e sini, arau paị sene. 10 Batụu nalahe ikite kěbị e sarung ipětěngong pěnggaghutaěng i Kristus,kụ i kite sěngkatau-sěngkatau e sarung makahombangbawalise tuhụewe kakanoạ e su dunia ini -- kakanoạ emapia arau lai ralaị. 11 I kami masingkạben mangalenematakụ u Mawu; ualingu ene hakịu i kami e mětětawakalimělělombang taumata mạanung kami, Mawu Ruata emasingkạ-singkạ i kami, kụ lěharapeng i kamene e malaingmasingkạbeng kami e sarang dalungu naung i kamene.12 Kai ini i kami e tawe měgausě tadeạu i kamene mědalosi kami. I kami e kětạembeng mạulị u ralenge mapia sikamene tadeạu rụluasi kami, tadeạu i kamene masingkạu kai kereapa i kamene hinon sumimbahě su taumatakụ kětạeng měměmanda ghahị u taumata kụ balinewelulune. 13 Kereu i kami e kawe kakěllaěng seng longehě,ute kai ualingu waugu Mawu Ruata. Dingangu kereu ikami e kakěllaěngbe piạ naung i kami e ute kai waug'ikamene. 14 Kai kakěndagi Kristus e někaradiahang sikami, ringangu i kami e masingkạ bue u kereu sěngkatauseng nate waugu kěbị taumata, ute ene maulị u kěbịtaumata e seng nate. 15 I Kristus e napohong baugu kěbịtaumata, tadeạu apam biahě e, walinewe samatangměběbiahě baugu watangenge hala, kaiso kawe waug'iKristus e seng napohong dingangu niapěbiahě kapiawaugu pandungang i sire. 16Ualingu ene, i kami e tawemangangarěgan taumata e tuhụ ukurangu taumata. Watụ

2 KORINTUS 5.17–6.3 539

u kahěngang bue i kami e wọu lai měngěngarěgang Kristuse tuhụ mạtaumata, kai orasě ini e semben talawue. 17 Isain seng nasěmbaụ dingang i Kristus e kai seng nakoạtaumata wuhu kahěnga-hěngang. Apan těbe e sengtawedise, watụ u kěbị e seng nariadi wuhu. 18 Kěbị enekai ualingu karadiahang u Mawu Kasěllahenge. LimiungKristus e Mawu Kasěllahenge napakapiang kite kạpiaringang'E, bọu ene napěmunarang kite tadeạu taumatawaline malaing měsěngkapiang Mawu Kasěllahenge. 19 Ikami e mělěhabarě u limiu wọu anung Kristus e, Ruatanapěsěngkapian taumata e kapia ringangu watangeng'EDuata e někoạ ene tawe něnuntụ kalawọu pěsasalanạung nikoạ u taumata waugu watangeng'E. Ringangu ikami e seng niorom Mawu Ruata e waugu pělěhabaruhengetang ene. 20 Kụ i kami e kai rarolohang i Kristus.Wọu anung kami e Mawu Kasěllahenge hala naulị utatanatan'E. Su areng i Kristus, i kami e ghụgahiorọsěngapang botonge, u pěmpanarimạko lauluhu takiahuRuata e mapěsěngkapiang kamene ringang'E. 21 I Kristus etawe dosane, kaiso Mawu Ruata e nědiadin Sie něnaludědosang kite, tadeạu i kite e saụbe měsěngkapian Duata eualingu nakauhě dingang i Kristus.

6 1Ualingu i kami e kai měsěsasumbala su halě uMawu Ruata e, ute i kami mělěharapěbe sěngapam

botonge si kamene, piawe i kamene měgagholọ u kapiannaungu Ruata e. 2 Su ralungu Winohe Susi, Mawu Ruatae kai něhengetang, "Su tempon niapakawala e, Iạ sengnakaringihě si kau, kụ su ěllọeng kasasalamatě e, Iạseng nětulungi kau." Pětahěndungko pakapia, sengini e tempone kụ niapakawala e. Kụ seng ěllo ini eipakasalamatě! 3 I kami e tawe mapulu pětatangkiang ikami e kawe ipěsala. Ualingu ene i kami e mětawakalitawe měgěllịu alasange apa si sai-sai waugu měkoạ

2 KORINTUS 6.4–14 540

ene. 4 Raliune su pa kụ sạbarang, i kami e měněnodeui kami e kai manga ěllangu Mawu Ruata. Batụu Pa kụhaghin sigěsạ e seng kinapěndangeng i kami e ringangupěsasabarě, 5 i kami e lělimareng, tětahungkutang,dingangu pětěta buluang; i kami e mělěhalě masěgadě,pěsěngkakuhuang e mạlotahě dingangu mạlunusě.6 Kaiso měngkate ringangu naung burěsi, pelesa, naungmanandu, ringangu kapian naung, manodeu i kami ekawe manga ěllangu Mawu. I kami e mạngumpaeděbekahěnga-hěngang su tatalěntụ u Rohkě u Ruata, ringangupěkakakěndagě tutune, 7 dingangu su pělahabaruhengetang u Mawu ore lai kawasan Duata e i kami kaimanga ěllangu Mawu Ruata. I kami e mětětumpaeděbesu kapulun Duata nakoạ kere aghid'i kami e bauguipěnagheghe ringangu ipětahutěndạ u watangeng. 8 Ikami e lěadateng, kaiso malaing lěhinakaneng, dědaloěngkaiso malaing tětungkeaneng. Maningbe i kami ematulidě kaiso lěěnsilangu tahapěngakalě. 9 I kami eikěkoạ kere kěkawěgaěng kaiso kawe kěkasingkateng ukěbị taumata, tabidạu mětate kaiso wědangbeng biahě.Maningbe i kami e tě ngkaitang, kaiso tawe mate.10Maningbe naung i kami e iapakạsusa e kaiso měngkawemaraluasě lai. Kakěllaěngbe kasiang, kaiso i kami e kawemakạkalạ taumata lawọ. Kakěllaěng i kami e tawe mangaapa-apa, kaiso tuhụ hinone kawe nạung mạnaghuangpa kụ sabarang. 11Manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě suKorintusě! I kami e mangukahu pěndang pakatualagě sikamene. Pa kụ dalungu naung i kami e seng nasuengukahe. 12 I kami e tawe naung i kami e kạbawuni sikamene, kětạbeng i kamene e mạnuhěse u ralungu naungi kamene e si kami. 13 Tangu iạ měbisarạe kere su mangaanạku e hala. Kụ naung i kamene e apakaloahěko waugikami e. 14 Kumbahangbe měpapuhehghe u taumata

2 KORINTUS 6.15–7.4 541

apan tawe mangangimang su Mawu Yesus; u kai tawehinone. Kereapa wue mapia e mětatambang dalaị!Tawe nariadi tualagě e mědalaụ u kararěndung. 15 Tawemariadi i Kristus měsěngkanaung u setang. Kai apa tangúsulunge wọu taumatan Sahani ringangu waline Sahani?16 Kai apa pěralahěmpukangu Walem Mawu ringanguwalen mahan duata? I kite e kai Walem Mawu, kụ kaiMawu Ruata wiahě. Mawu Ruata sěsane něhengetang,"Iạ e sarung mětanạ sutaloaran sire, dingangu měbiahěsěngkapěbiahě dingang i sire, Iạ e sarung makoạ Duatansire, kụ i sire e sarung makoạ umatě-Ku. 17Ualingu ene,těntangke i sire apam běgang Mawu e, kụ pěnggeangkongbatangengu e wọu i sire. Kụ kumbahang-bahang mědalaụu karalamuhụ, tadeạu Iạ e sarungbe měnarimạ i kamene.18 Iạ e sarung makoạ i Amang i kamene ringangu i kamenesarungbe mariadi manga anạ-Ku, kerene angkuěng uMawu Kasěllahenge."

7 1Manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě! Pa kụ pěkakakědoe kai pětě mona si kite. Kụ i kite e kěnangko mamurěsi

watangeng i kite e wọu pa kụ apang nakalamuhụ rohkědingangu ghěsing kite e. Kěnangko i kite e mạtakụ u MawuRuata, tadeạu i kite e makapěbiahěbe samatang baug'i Sieringangu masukụ. 2 Tarimạ bue i kami e su ralungu naungi kamene. I kami e tawe něsala si sai-sai, ringangu taweusarang sěngkatau niakaleng i kami e. I kami e mambentawe měngangahěbụ si sai-sai pědeakeng untune. 3 Iạ eměběbera kerene walinewe mědědeạ aị u mapěsalangkamene. Batụu, kereewe seng takụ piněbera kalamona,u mambeng masaria kakěndagi kami e si kamene,ringangu i kite e kai hapị balạewe su pěbawiahě ore lai sukakate. 4 Iạ e mạngumbala masaria si kamene, tapengulai lụluas'i kamene kahěnga-hěngang. Maningbe i kamimasau hombangengu susa sigěsạ! Kaiso i kami e měngkai

2 KORINTUS 7.5–11 542

mạhibor'i kamene. Daluasěku e mambeng masaria! 5 Piạ ei kami narěnta su Makedonia ute, i kami e mamben tawenakapangirule. Baebe wọu lěsabe sude, i kami e mangkěkaěbakengu sigěsạ; bọutewelain sěmběkane walinee pědararendehě, dingangu wọu ralungu naung i kamihala e katatakụ. 6 Kaiso tarimakase, batụu Mawu Ruata esěn niạ tạ ědone mapakạsarian naungu taumata kụ apangměngkạpěndụ; i Sie měněnahimbologu rarěntan Tituse su naung i kami. 7Naung i kami e mạhiborě balineweualingu i Titus seng narěntae, kaiso kawe lai ualingu i siemạulịu raluasu naunge ualingu i kamene. I sie něhabarěsi kami u i kamene měkěkarimang u měsombang u iạ;u i kamene kai něsasěsilu kakanoạ i kamene nạungkalamona kụ su orasě ini e i kamene maluasě manumběkawọu iạ e. Halě ene tangu mapědědalembong iạ e suraluasěku. 8Maningbe suratěku nakasusa naung i kamene,kai iạ e tawe něsasěsilu někoạ suratě ene. Mambentěngadě piạ iạ nakasilo u suratěku e kai nakasusa naung ikamene -- u manịeng susan naung i kamene e tumbạengsěngkakuhuang -- kai iạ e malaing piạ sěsilěku. 9 Kai ini esembeng maluasě -- balinewe ualingu naung i kameneniapakasusa, kaiso kawe ualingu kasasusan naung ikamene e kawe makapěmalui kakanoạ i kamene. Ukasasusan naung'i kamene e něsěndalengbeng kapulunDuata. Kụ i kami e tawe měndugi si kamene. 10 Batụukasasusan naung kerene e kai makauali pěmamaluinaung kụ makạkạděntang kasasalamatě. Kụ taumata etawe sarung měsasěsilu ene. Arawe kasasusan naungkụ sěndaleng u kapulun taumata e makạuali papate.11 Kěnang i kamene kakělla měnsang apa ualine si kameneualingu susan naung kụ natuhụ su kapulun Duata! Ualineute i kamene mambeng mětětawakali mapakạ lang ukaralěbuhě! I kamene měngkakoạ měbawawinsị u rosa,

2 KORINTUS 7.12–8.4 543

měngkạtakụ, lělahimpuluang, mạhun nambang kěhage,sadia měhukungu apan němpěsala! Su ralungu pa kụtalimbukune ini i kamene semben nanode u i kamene sengtawe salane. 12 Kụ manịeng iạ seng bọu namohe suratěene, iạ namohe tangu walinewe ualingu taumata kụ něsalaene. Walinewe lai ualingu taumata kụ nasigěsạ u pěsasalaene. Iạ e nakapěmohe u suratě ene tadeạu su těngonDuata e, i kamene semben nakahěngang hala u kai apạekạsariane ralungu naung i kamene miěbạ i kami. 13 Kai enehakịu naung i kami e měngkai mạhiborě. Suliun mạhiborěe, i kami e limembowen lai mạhiborě makạsilo karaluasunaung i Titus; naunge mạhiboreweng kamene kěbị e.14 Iạ e mang seng lụlesạ i kamene si sie. Tarimakase, u ikamene tawe napakamean iạ. Kěbị apang bọu iwěberangkami si kamene e mamben těngadě. Kerene lai apangilělesạ i kami e mạanung kamene si Titus mambelaintěngadě. 15 Tempo ini e i sie mangkeng kạpahun nambangkakěndage si kamene, u i sie makạtahěndung kereapa ikamene kěbị e mapulu tumuhụ měngangahạ e ringangukereapa kakakoạ i kamene manarimạ i sie su adateringangu kasa ane. 16 Iạ e maluasě kahěngang u i kamenepạngimangeng bue su pa kụ sabarang.

8 1Manga anạ u sěmbaụ, i kami e mapulu lai tadeạu ikamene makakasingkạ u kereapa kapiane Mawu Ruata

suapan jamaatě su Makedonia. 2 I sire seng niwanikatengu mětohạ u haghin sigěsạ mawawěhạ. Kaiso sutaloarangkasasigěsạ ene, i sire mang maraluasě dingangu makěhagěměgěllịu laonggọ ipětulung taumata waline, maningbei sire masasusa wiahe. 3 Iạ bahaniwe makapěbera u, isire měmpěgěgěllịbe sěngapang ikaumal'i sire sarangkatewe mạngělembo wọu ene. Taweu měngangoro,4 kai i sire mědědorong sěngapang botonge měnsangmaluasě bue kereu i sire mangonggọu gaghěllị i sire su

2 KORINTUS 8.5–13 544

jamaat'u Mawu e su Yudea. 5 I sire měmpạngonggọbelimembong kalawọe wọu lěharapeng i kami e. I sirekahumotongange měněnarakangu watangeng i sire suMawu e, wọu ene ute si kami e lai, kereewe ikěkapulunDuata. 6Ualingu ene hakịu i kami e měněnahowong siTitus -- kụ seng němahětạeng halě ini e -- tadeạu i sieměněpasu halě mapia ini sutaloarạeweng kamene lai.7 I kamene e maotelě bue su pa kụ sabarang: I kamenee maotelě su pangangimang su měngukahu kasingkạdingangu měgěllịu tahuěnna, su ralungkewen pa kụmunara, dingangu su ralungkeweng kakěndag'i kamene sikami. Ualingu ene, kěnangko lai pakaotelě i kamene sumunara mapia ini e. 8 Iạ e tawe měnanahowong u enekere sěmbaụ parenta. Kaiso ualingkewen mapatode ukaghaghisingu taumata waline mětulungu sěndinganeng,iạ e malaing mapulu makakasingkạ u sarang apạekakěndag'i kamene. 9 Batụu i kamene masingkạ-singkạ u ikite e limembowen tětalěntukang i Yesus Kristus Mawungkite e. I Sie kai kalạ, kaiso nětěngkakasiangu watangeng'Ewaugu kapiang kamene manga anạ u sěmbaụ, tadeạuualingu kakakasiang'E, i kamene něngkakalạ. 10 Tumuhụtěguku su halě ini ute semben su tampạ e i kamenemangěnsue apan seng nitětạ i kamene su taung naliu.Batụu kai i kamene kakalimonaěng e nanětạ u halě ini.11 Kụ ini e tangu, mapiawe i kamene pěngěnsue halěene tuhụewe ikaumal'i kamene. Kụ pakaghaghising bueměnguadipu munara ene, kereewe nạung i kamenemalaing maghising němahětang hingide. 12 Kereu ikamene maluasě měmpangonggọ, tangu Mawu Ruata esarung sadia manarimạu laonggọ ene suapạeweng piại kamene, walinewe su talane. 13 Sạbanari u tawe apamapulu mapakaliun taumata waline e wọu tanggunange, kụ kawe mapakawěhạ i kamene. Kai ualingu i kamene

2 KORINTUS 8.14–23 545

orasě ini e riọbe nipěngalamatenge, ute sembenghinone i kamene maontolu tulumang su nikakawusangi sire. Hědoweng kereu i kamene kakawusange, kụ isire rembeng ipěngalamateng kụ ipědědalembo tangu isire sarungbe mětulung i kamene. Kamagengbe kerenetangu ruamběka e lawọ be nitangkianeng. 14 (8:13)15 Su ralungu Winohe Susi e kạbawohe u, "Si sain lawọe tawe kinalemboěnge, ringangu si saịewen mahali etawe kinakawusange." 16 Tarimakase su Mawu Ruata enapakěhagi Titus měsulung laing kami e su mětulungi kamene! 17 Batụu i Titus e balinewe kětạeng tutuhụdorong i kami e samatang, kaiso i sie lai ene e kakěhagemapulu mětulung i kamene hakịeweng kai i sie sěsaneněmutusě sarang něduma ng i kamene. 18Niapataking isie tangu i kami e něndolohu sěngkatau wọu anạ u sěmbaụkụ měngkai su ralong kěbị jamaatě ualingu munarane kaimạngekeng Injil'u Mawu Ruata. 19 Suliun ene ute, anạ usěmbaụ ene malaing seng nipile ringangu nitěbọu mangajamaatě tadeạu tumaking si kami suraralengang i kami.Batụu i kami e sarung dumaleng manondan tatongka ene,tadeạu Mawu e wantughang dingangu i kamene makasilou i kami e sadia wue mětulung. 20 I kami e měngkatematěmu-těmudě tadeạu kumbahangbe piạu mapěsalangkami e su halěu mangěntudu laonggọ sěngarihang inie. 21 I kami e mapulu měmunara matulidě balinewekětạu su těngon Mawu e, kaiso su těngon taumata e lai.22Něsion Titus dingangu anạ u sěmbaụ ene, i kami emalaing měndolohu anạ u sěmbaụ baline. I kami e sengmasau mamanikạ si sie kai nalaheu i sie hanesě puluangmětulung. Kụ ini e i sie limembọewen mapulu mětulung ikamene watụ u i sie kai piạ pangangumbalane masaria sikamene. 23Arawe i Titus tangu, i sie kai sěngkahalěkangdingangku, kụ mělěhalě dingangku e waugu mětulung

2 KORINTUS 8.24–9.6 546

i kamene. Ringangu su halěewen mạanun děduasěngkaraleng dingange, ute i sire kai rarolohang u kalawọujamaatě e ringangu makoạ daluasě baug'i Kristus. 24 Kụlěharapeng i kamene apakalahekon kakěndagi kamenesi sire, tadeạu pa kụ jamaatě e masingkạ u i kamenekụkěndag'i sire ringangu apạeweng ilělesạ i kami sikamene mamben těngadě.

9 1 Tumuhụ hinone seng tawahaluasu iạ saụ měnuratěsi kamene halě u tatongka kụ seng kạdingọe solong

jamaatě su Yudea. 2 Iạ masingkạ u i kamene mambengmapulu mětulung, dingangu iạ seng lụlesạ i kamene sutau Makedonia. Iạ e něbera si sire u seng dokeng taungtamai naliu manga anạ u sěmbaụ su Akaya e seng sadiamangonggọu tatongka. Dingangu kaghaghising i kameneselaing makạbalinsahě igasu sěmbahageang kasariange wọu i sire. 3 Kụ orasě ini iạ měndolohi Titus dinganguirědua anạ u sěngkatau ene solong anung kamene tadeạuapang ilělesạ i kami mạanung kamene ute walinewerụdato tawe gěsine. Kụ i kamene harusěbe seng sadia,batụu iạ e něbera si sire u i kamene mang seng sadiawaugu ene. 4 Iạ e ghụgěnggang u kamageng piạ i sirewọu Makedonia kụ tumole si siạ kereu iạ solong anungkamene. Kụ kereu i sire makaěbạ u i kamene kai tawenạsadia, ute halěbe makamea si kami sarung, u kawe sengnaulị u i kami seng mạngumbalawe kahěngang si kamene.Dingangu i kamene hala e malaing sarung měngkamea.5 Kai ualingu ene hakịu iạ makạpěndangu hinong dumolohisire ene anung kamene e kalimona waugu ipangurusětatongka nạung seng nikědong kamene. Iạ e někoạ enetadeạu kereu iạ e seng marěnta, tatongkang kamenee seng mạdariahi. Ualingu kawe kerene ute, nalahe enạung laonggọ i kamene nionggọben naung i kamenemaluasě walinewe ualingu nasihasa. 6 Pětahěndungko!

2 KORINTUS 9.7–14 547

I saing makěkidě měnawon bine, malaing mahaliikapěnsạ e. Arawe maralawọ měnawon bine tangumalaing maralawọ ikapěnsạ e. 7 Sěngkatau-sěngkataue hinong měmpěngonggọ dingangu haěngu naunge.Kumbahangbe mangonggọ dingangu ria-ria arau ualingunasihasa, u Mawu Ruata e kụkěndagu taumata kụměmpạngonggọbe ringangu haěngu naung'E. 8MawuRuata e kai kawasa mangonggọu alamatě ipědědalembo,tadeạu i kamene sěn niạ makạhombang bue apanggausang i kamene; kụ i kamene sarungbe mạhěmpaliuměmpěkoạ mapia ringangu měkakěndagě e. 9 Su ralunguWinohe Susi e mạbawohe kere ini mạanun MawuRuata e: "I Sie měněnawuhě baugu taumata kasiang;karalondon naung'E kakalě solong karěngụe." 10Mawue něndiahing bine waugu měnanawuhě dingangkewenněndiahing kaěng baug'i kite. I Sie lai sarung měndiahiringangu mapědalembong apang sěsawuhang i kamene,tadeạu kalondon naungu e malaing mahun namba.11Ualingu kerene ute i kamene sarungbe mědalembo suralungu pa kụ sabarang hakịeweng i kamene hanesěbemakaonggọ dingangu kalaěludě. Dingangu kalawọulaonggọ i kamene seng piněpapahiạ i kami, kụ taumatalawọ e měngkai makịtarimakase su Mawu Ruata e.12 Batụu kakanoạ mapia kinoạ i kamene balinewe tumbạusarung makatongka kakakawusu ralohon jamaatu Mawusamatang, kaiso malaing sarung makauali tatarimakase utaumata lawọ e su Mawu Ruata e. 13 Kụ ualingu tulumangkụ seng node i kamene e, malawọ tau Sahani su Yudeae sarung mědalo Mawu Ruata batụu i sire nakasilokalaiaking i kamene su Injilě mạanung Kristus kụ tětoleěngi kamene e. Dingangu, i sire mědědalo Ruata e, ualingui kamene e malaěludě měmpạmahiạ si sire ringangu sukěbịewe lai waline e apạewen piạ i kamene e. 14 Tangu

2 KORINTUS 9.15–10.8 548

i sire sarung měkaliomaneng i kamene ringangu naungi sire makěndagě si kamene watụ u kapian naunguMawu Kasěllahenge si kamene. 15 Karimạko i kite emaněmbang tarimakase su Ruata bọu pědaralembonpa kụ kakěndag'E!

10 1Orasě ini e iạ, i Paulus e kai piạu takụ ipaulị sikamene. Iạ ini e, angkuěng i sire e, kai masikome

naungku e kereu mětěngong kamene, arawe mạengmararau e wahani. Kụ ualingu kasasikome ringangukapian naung i Kristus, 2 ute iạ mědorong sěngapambotonge kumbahang kawe sarang makasihasang iạ měkoạmatětogě si kamene kamagengu iạ marěnta. Batụuiạ e měkěkaraki mědeạu měkoạ mahasa si sire apangměmpěběbera u pělahalě i kami e kai piạ monanemạdunia. 3 I kami e těngadě bue wědaweng měběbiahěsu dunia e, kaiso i kami e tawe měkakaradiahang kụměngumbala su monang mạdunia. 4Manga aghiděipěkěkaradiahang i kami e walinewe aghidu duniaini, kaiso kai manga aghidu Ruata makawasa. Kụdingangu manga aghidě ene i kami e měgěnggoghahěmanga těndạ; ipěněnighe kalawọu pědararendehě,5 dingangu ipạněnehě kalawọu těndạu kalaobotě nịbawětịbaugu ipěděndokạ kasingkạu mạanun Duata. I kamie měněnaweng něnnan sire e ringangu měměmatạsi sire tadeạu měsamalě si Kristus. 6 Kụ kamageng u ikamene sembeng tụtuhụ dingangu kạguwạu naung ute ikami e seng sadia měhukungu apan tawe tumatuhụ. 7 Ikamene e kai hinong makahěngang mapia-pia kakakoạe tutune. Kereu piạu pěsěngkatau maiaking u i sie kaitataghuaneng i Kristus, ute i sie kai hinong měnalěn họbatangenge ringangu masingkạ u i kami e malaingtataghuaneng i Kristus kereewe i sie. 8 Iạ e tawe mameakamageng iạ hinong limembong kasaune lumesạ u

2 KORINTUS 10.9–17 549

kawasa kụ seng nionggọ u Mawu e si kami, u kawasa enenionggọe kai waugu ipạmětị si kamene, kai walinewetadeạu ipěnggoghahě. 9 Iạ mạdiri wue i kamene kawemạngěnnau suratěku e kawe ipěmatakụ si kamene.10 Taumata e měmpěběbera u, "Apan surat'i Paulus emalahoto, ringangu mananěnggạ, arawe kereu i sie enesutaloarang kite, i sie masikome ringangu wisarane tawemangalene apa!" 11 I sire apang kerene hinong masingkạu kereu i kami e ene sutaloarang kamene, pěkakoạ i kamie sěndaleng dingangu apan nịbawohe i kami su apansurat'i kami e. 12 Sembeng nalahe u i kami e tawe wahanimanulung arau mětěngkahengke u watangeng i kami esěntara ringangu apang kụ měpěpěndang batangengemarange. Kai apạ e kalongong i sire! I sire měkěkoạ sasukạhala kụ mạngukurě batangeng i sire ringangu sasukạ i sire.13 I kami e walinewe kerene. Kereu i kami e mahulesạ, ikami e tawe rumaliu kětakenge. I kami e mạngětạewe sukětakengu munara seng nipoěngu Mawu Ruata waug'ikami e. Kụ i kamene malaing nataho su ralungu pěsaraěngene. 14 Kụ kamagengu i kami mě wong Injil'i Kristussi kamene ute i kami e tawe lumiu wọu pěkětakengupělahalěkang i kami e. 15 I kami e tawe mědalo watangengi kami ualingu saghedu taumata waline kụ sulikudukětakenge tuhụ nipoěngu Mawu Ruata e si kami. Kaisoi kami e kawe mang su ralungu pěkětakenge kereeweseng nipoěngu Mawu Ruata e waug'i kami, ringangumạngiaking u i kamene mangkeng mạngumbala si Kristus,tadeạu i kami e wotonge makakoạ munara limembongkasěllahe sutaloarang kamene. 16Ualingu kerene utei kami e malaing makạpělěhabaru Injilě e su mangasoa waline kụ tawahaluasu harusě lumesạu watangengualingu halě kụ seng nauadipě su pělahalěkang u tau. 17 Suralungu Winohe Susi e kạbawohe, "I saing kụ mapulu piạu

2 KORINTUS 10.18–11.9 550

ilesạ ute kěnangko lělesạu apang seng nikoạ u Mawu e."18U taumata rědaloěnge ute kai taumata kụ dědaloěnguMawu, walinewe taumata kụ mědědalo watangenge.

11 1 Kěnangko wala iạ deng měkinau wodo kadodọ.Botonge arau ěng? 2 Iạ e měkěkahumang i

kamene, kereewe Mawu sěsane měkěkahumang ikamene. I kamene kai kere sěngkatau mahuala parawangkụ bědang tạ turạ e seng takụ nikědoěng u sarungipěkawing u sěngkatau kaghiang ese kụ i Kristus. 3 Kaiiạ e ghụgěnggangu naungu kawe sarung kaiwogang kụsarung tạ sa ane si Kristus e, kereewe i Hawa e kalimonamalaing nikawitaugang u tondoalị u těmpu e. 4 Batụuluhude i kamene měngkate maraluasě měmpanarimạu taumata měmpěděnta su anung kamene masemaněn ro mạanun Yesus baline-balinewe -- i Yesus takụipěpakasingkạ si kamene. Kụ i kamene malaing sadiarimae rohkě dingangu, "Injilě" nětatěntang u Rohkěu Ruata ringangu Injilě seng kinatarimạ i kamene wọikami. 5 Pěndangengku iạ e walinewe nakoạ su alungu"rarolohang" mawawaigě ene! 6Aramanung iạ kailongong mědudato, kai su halě u kasingkạ ute walinewelongong. U ene seng takụ niapasilo si kamene su pa kụmunara. 7 Su tempon iạ e mělěhabaru Injilě si kamene,iạ e tawe měgaghausě si kamene e apěněnewa si siạsarang kadodọ; kụ ualingu ene iạ e mětětěngkasanạ uwatangengku. Iạ někoạ kerene tadeạu mapakarange ikamene. Kụ lěěnnaěng ene kai sěmbaụ pěsasala wọuiạ si kamene ngae? 8 Su tempong iạ mětětangkiang sikamene, iạ e tětangkianeng u manga jamaatě baline.Botonge ikawera u iạ e kai makạdugi manga jamaatě enemědeạu makapětulung si kamene. 9 Kereu su tempo eneiạ e kakawusange, iạ e tawe sarang sěnsule mapakasusangkamene sarang sěngkatau. Kěbị apang takụ gěgausang e

2 KORINTUS 11.10–19 551

seng nitalung u manga anạ u sěmbaụ bọu Makedonia.Iạ e mětěteghang sěngapam botonge tadeạu iạ e tawemakasigěsạ si kamene baebe su ralungu kakakoạ kereapa,dingangu iạ e mang sarung hanesě měteghang tadeạu enemang mạtatanạ kerene. 10Dalesạku ini e mamben taweikarědasě balạewe měnsang su weọ e sude su kaguwạuAkaya, batụu těn rong Kristus kụ kahěngang e kai si siạ.11Unụewe iạ něbera kerene? Kiwuạu kai ualingu iạ etawe kiměndag'i kamene ngae? Mawu Ruata e masingkạu iạ e kụkěndag'i kamene. 12Apan takụ kěkoateng ini emalaing takụ koateng su tempo ramahi tadeạu manga"rarolohang" baline e tawe dalenge waugu mapakasěllahuwatangenge kụ měmpěberau i sire němpěmunaraměsulung i kami. 13 Taumata kerene ute kai mangamahang darolohang. I sire kai mělahalě kụ měměmulinạtaumata ringangu mětětěngkaambing kere mangararolohang i Kristus. 14Abe karalinaụ u i sire měmpěkěkoạkerene, u setang sěsane malaing nakiraluměmpingmạnihing malaekatu tualagě e! 15 Tangu abe lai ralinaụkereu manga mětatangkiangu setang e makiraluměmpingmạnihing manga rarolohang měmpěkěkoạ kapulun Duatae. Susamurine i sire lai sarung měmpanarimạ u wawalisetuhụewe kasarian pa kụ apang kakakoạ i sire. 16 Kạpiaiạ měbera u: Abe piạu mangěnna u iạ kai longong. Kaikereu i kamene kawe měmpạngěnna u kawe kerene, uteapakawalako iạ longong ini e deng lai lumesạ kạdodọ.17 Tangu! Iạ deng měsěbạu ralesạku, kaiso ini e walineweMawu e něngoro si siạ pěběberang ene. Su halě ini iạe kai kahěnga-hěngang měbisara kere sěngkatau wodo.18Mambeng malawọ taumata kụ lụlesạu manga halě umadunia, tangu iạ e mapulu lai lumesạ e. 19 Kụ i kameneměngkate maraluasě makakědang su těngon taumata kụlongong, batụu i kamene měpěpěndang batangeng e ene

2 KORINTUS 11.20–28 552

e kapandene! 20 I kamene měngkate mạpakawala kereupiạu mětahuěllang i kamene, arau manịgěsạ dingangumạngakalě si kamene, arau měpěpěndang batangenge limembong karange e wọ'i kamene ringangu wahaniměmeru si kamene. 21 Iạ e mamea mangaku u i kami etumanịe lome su měkoạ kerene. Kaiso apang kụ bahaniilesạu taumata waline, iạ e wahani lai! (Iạ e měběberakere sěngkatau longong.) 22 Tau Ibrani e i sire? Iạ emalaing tau Ibrani. Tau Israel ngae i sire? Iạ e malaingtau Israel. Hiten Abraham i sire? Iạ lai kerene! 23Mangamětatangkiang si Kristus, tangu i sire? Daringihangeiạ e seng měsulungu kinasueng'u něnna, kaiso iạ emambeng mětangkiang limembong kapiane wọu i sirekěbị e! Iạ e měkěkaradiahang limembong kasěgade, iạ emasau itahungkụ, iạ e limembong kasaune pahangengdingangu masau masarạ mate. 24 Seng liman sule iạnipahangeng u tau Yahudi ringangu raluwagě těllum pulosio su sulene. 25 Těllun sule niwěbahu tau Roma; iạ selaingbọu niwahungang'u watu. Těllun sule iạ nikasiladeng ukapalě su laudě, dingangu sěnsule iạ e měngkate rụdalětosu laudě gěnnangu ruam pulo ěpạ su kaorase. 26Masausu sulene iạ e rụdaleng su raleng makạgaghěnggang;ghụgěnggang u kalěbaěng, piạu mělingu; sombangbọu sěmběkan Yahudi arau lai wọu sěmběkang balineYahudi, silakạ su soane, silakạ sulikudu soa, silakạ sulaudě, ringangu wọu apan taumata kụ mạngakungbatangenge kere anạ u sěmbaụ lawọ taumatan Sahanisěmbaliau waline wue. 27 Iạ e měběbalinsuagě dinganguměkěkaradiahang sěngapam botonge, ilělanggange, tawekumakaěng, tawe manganginung, masau malan ng uang tạ lohone, dědahěndongang ualingu tạ lahěmbung

badang dingangu tạ u pětumanakeng. 28 Su sěmběkangkěbị ene, ěllo-ěllo iạ e malaing ghụgěnggangu kakakoạu

2 KORINTUS 11.29–12.6 553

apan jamaatě. 29Mạeng piạu mělome iạ e malaingmělělome ringang. Kereu piạu mạnawo su ralungu rosa,naungku e malaing mạpěndụ dingang. 30 Tangu, kereu iạ ekai hinong piạ u ilesạ, tangu iạ e lụlesạ u apang mělělahe ukaralomeku e. 31Duata, i Amangu Mawu Yesus masingkạu iạ e tawe měkakon . Karimakọ arenge dědaloěng sarangmarěngụ-děngụ. 32 Piạ e iạ nạung su Damsyik, guběrnurěnạung měpěparenta sene kai su parentan Datu i Aretas,něndolohu manga sordado piněndiagạ tukadu soa ene kụpiněname siạ. 33 Kaiso su ralungu sambeka iạ e niuluhětanae limiu lohange sěmbaụ su meselě e. Kerene koạ esarang iạ naliwirě bọu limang guběrnurě ene.

12 1Mamben tawe untune kereu lumesạ. Kaiso iạ emang mapulu lumesạu apan node u Ruata e si

siạ su ralungu pělalahe arau su ralungu papasilo. 2 Iạ emasingkạu tau Sahani sěngkatau kụ mapulo ěpạ su taungetamai naliu e nihengke solong tampạ karangetange susorga. (Iạ e wěga wueměnsang badange kahěnga-hěngangnasapuạ arau ene samatang sěmbaụ papasilo -- kětạengMawu Ruata masingkạ.) 3 Sěnsuleko lai saụ takụ ipaulị:Iạ masingkạ tau ini e niapakapuạ solong Firdaus. (Iạe wěga měnsang kahěnga-hěngang badange nasapuạarau kai kětạeng sěmbaụ papasilo -- kětạeng MawuRuata masingkạ.) Kụ sene tau ene dụdaringihě apangkụ ta ikaweran taumata ringangu apan tawe iapakawalaipakiwera su taumata. 4 (12:3) 5 Kai waugu taumata enee iạ e mapulu lumesạ, balinewe ualingu watangengku.Baugu watangengku e tumbạeweng kakakoạ kụ mělělaheukaralomeku e, hinon takụ ilesạ. 6Ungkuěng manga iạe mang mapulu lai piạu ilesạ, ute iạ e tawe mapulukětạeng makoạ taharụdato kụ kawe tạ katěngade.Kai iạ e mang mě ngkědang u watangeng, tadeạu tạapa taumata měngiralingu iạ kai limembo wọu apang

2 KORINTUS 12.7–14 554

kinasilone takụ kinoạ, dingangu seng kinaringihe seng takụnibawera e. 7 Kaiso tadeạu iạ e tawe tumanịe mangobotěualingu manga papasilo masasěllahě ene, batangengkunighělirangu sakị su wadang kụ alingkai palakarạ usetang. Sakị ene niapahombang baugu ipěmahang si siạtadeạu iạ e tawe mětěngkarange u naung. 8 Těllun suleiạ měkěkaliomaneng su Mawu tadeạu sakị ene alakengbọu wadangku. 9 Kaiso Mawu e kai simimbang u, "Iạ ekụkěndagi kau ringangu ene e seng kapapiane waug'i kau;u kawasa-Ku e limembọeweng katoghase kereu i kau e suralungu karalome." Kai ualingu ene hakịu iạ e mạpiangbelumesạu karalomeku, u kereu iạ e lome, ute hatede sutempo ene iạ makạpěndang u i Kristus e mạněntanudukatoghase si Siạ e. 10 Tangu iạ e měngkai lụluasu kalawọukaralomeku. Kerene lai iạ e malaing maluasě kereuualingu i Kristus iạ e tětongkeaneng, iạ e lěhombangenguwěhạ, pěsěsasahusuang, dingangu iạ e lěhombangengususa. U kamagengu iạ lome, ute seng su orasě ene e iạmatoghasě. 11Mamben těngadě iạ seng nětěngkakoạkere taumata longong -- kaiso kai i kamene nakawodaị sisiạ nakoạ kerene. Tumuhụ hinone e kai i kamene hinongmědalo si siạ. U manilaing iạ tawe mangalene apa, kaiiạ e tawe nanawo sarang kadodọ, su kalawọu manga"rarolohang" baigě ene! 12 Kalawọu karalinaụ dingangukakakoạ tawe sihinge ore lai manga munara masasěllahěe sen takụ node dingangu kasasabarě si kamene bauguipělělahe u iạ e kai sěngkatau rasulě. 13 Kai su halě sudei kamene nipalandaěng kereu isukạ su manga jamaatěbaline? Mětěngkarange kětạeng su kakakoạ ini: u iạ etawe naměhạ si kamene waugu pěngangongkosě si siạ e.Iạ ampunge e su pěsasalaku ene! 14 Kụ ini e seng katěllunsulene iạ sadia mě wo si kamene. Dingangu iạ e tawemapulu makasigěsạ si kamene, u takụ ilělundang e ute

2 KORINTUS 12.15–21 555

walinewe rarotong i kamene, kaiso kawe watangeng ikamene. U walinewe manga rariọ e hinong mědeạ biahughaghurange, kaiso kawe maghurange hinong mědeạbiahu palahanạ e. 15Ualingu ene tangú maluasě bue iạ emanarakangu pa kụ sabarang e waug'i kamene, saranglai wadangku e takụ isarakang baug'i kamene. Kereu iạe kereng kakěndage si kamene, ute hinone wue ngae ikamene mahalin tatalěntụ e si siạ? 16Ho! I kamene emalaing kimire u iạ e tawe sarang sěnsule nakasigěsạ sikamene. O kawe piạu měběbera u iạ ini e maliewehě;u iạ e makạhombang untunge wọu i kamene ualingutahuakalěku. 17Makoạbe kereapa! Arau iạ e kai mạnawụuntunge wọu i sire takụ irědolohě si kamene tangu? 18 Iạe seng nendoloh'i Titus pině wo si kamene, ringangu iạněndolohu anạ u sěmbaụ Sahani waline ene niapatakingsi sie. Kụ kai mạngalạ untunge i Titus bọu i kamenengae? Kai i kandua e mělěhalěbe monane měsulungmase koạ u pělahalě i kandua e malaing měsulung.19Aramanung su něnnang kamene i kami e kai mědeạumětahutěndạu watangeng i kami su těngong kamene? Ikamene mambeng něsala ěnna! Mawu Ruata e masingkạu kěbị iwěberang kami e ute kai tụtuhụ kapulung Kristus.Dingangu kěbị apan nikoạ i kami e kai waugu ipạmětịpěbawiah'i kamene marohkě. 20 Iạ e ghụgěnggang, u sutempong iạ mě wo si kamene sarung, takụbe kaěbakengi kamene e walinewe kere lěharapeng. Kiwuạu kaisarung piạu měmpěkakoka, měsasingking, naung matětị,malaanggang, měmpěsasamedě, měmpěsěsasahowong,obotě dingangu pěgaghaghohaeng. 21 Iạ kai ghụgěnggangu kamagengu su tempong iạ duměnta ute Mawu Ruatae sarung mapakasanạ'u iạ sutěngong kamene, dinganguiạ e sarung sumangị batụu malawọ sutaloarang kamenee kụ nạung měmpědědosa e tawe něbalui ringangu tawe

2 KORINTUS 13.1–7 556

něngědo wọu kakakoạ i sire lamuhụ, kotorě dingangutawe su hinone.

13 1 Seng katěllun sulene ini e iạ duměnta mě wosi kamene. Su ralungu Winohe Susi e kạbawohe,

"Walạewe su halě sude, kai hinong tahutěngadeng urarua arau těllung katau sahidine, wuhụewe halě eneiaku." 2 Taumata nạung su tempo tamai e seng bọuněkoạ pěsasala ringangu kěbịewe taumata waline, sengbọu takụ lěhabareng kalimona su tempong iạ ně wo sikamene su karuan sulene. Kụ ini e tangu těntalang iạdeng maraung kamene, iạ maulị kapia u kamageng u iạsaụ duměnta kapia, ute tawe u sarang sěngkatau wọu isire kụ sarung maliwirě bọu hukumang. 3 Tangu i kamenesarungbe makaěbạ kěbị sasahidi apang ikěkapulungkamene u i Kristus e kahěnga-hěngang mělěhengetanglụliu watangengku. Kereu i Kristus e měkaradiahang sikamene ute i Sie walinewe mělělondo, kaiso i Sie kaiměnodeu kawasan'E sutaloarang kamene. 4 Těngadě buesu tempong i Sie nikuruisě, i Sie kai lome, kai arawe orasěini e i Sie kai něbiahě ualingu kawasan Duata. I kamimalaing lome su ralungu pěbawiah'i kami kụ nasěmbaụdingang'i Kristus, kaiso kereu i kami mětěngong kamene, ikami e malaing sěngkakatoghasě dingang i Kristus ualing'ukawasan Duata. 5 Kěnang i kamene pěmpanikạ batangengi kamene hala, měnsang i kamene kahěnga-hěngangbeměmpěběbiahě mạbawanggilě su pangangimang siKristus! Mamben těngadě i kamene masingkạ u i KristusYesus e ene su ralung i kamene! -- nětatěntangbengkereu i kamene kahěnga-hěngang tawe mangimang. 6 Iạmělěharapěu i kamene masingkạ bue u i kami e walinewetaumata tạ darage. 7 I kami e měkěkaliomaneng su MawuRuata malowọko i Sie mětulung i kamene tadeạu taweměkoạ pěsasala. Balinewe waugu mạpasiala u i kami

2 KORINTUS 13.8–14 557

e mambem pelesa měmunara, kai tadeạu i kameneměmpěkoạbe apang ikěkapulun Duata e -- baebe kěllaěngi kami e ta nakawěbalě, kai tawe apa-apa! 8U i kami etawe makakoạbe apa měgulewasu katulidě e; i kami ehinongbe tumuhụ katulidě e. 9Maluasě bue kereu i kami elome, ringangu i kamene e matoghasě. I kami e malaingměkěkaliomaneng tadeạu i kamene e měngkasukụ. 10 Kaiualingu ene hakịu iạ němohe u suratě ini su tempong iạ ewědang tawe dise ringang i kamene. Ualingu ene tangu,kereu iạ e sarung duměnta ute tawahaluasu iạ měhěgisěsi kamene měpake u kawasa nionggọu Mawu e si siạ.Kawasa ene nionggọ e ipạmangung si kamene walineweipěgěnggoghahě. 11 Samurine manga anạ u sěmbaụ,pakaraluasě bue i kamene, ringangu pěmpětawakali wue ikamene měmpětěngkasukụ. Kụ tarimạko sasalěn họku e.Pakasasěngkanaung bue ringangu pakaghaghighilě bue.Mawu Ruata e kai pungu tatalěntụ dingangu pědarame esarung mahundingang i kamene. 12 Pěmpěpapangadatěbue sěmbaụ dingangu waline, su ralungu pěkakakěndagěe kereewe pětatěnganạu sěmbaụ u taumatan Sahani.Pa kụ umat'u Ruata e mạngimang e němpěndohongbetabeạ si kamene. 13Mawu Yesus Kristus měngalamatě sikamene. Mawu Ruata e kụkěndag'i kamene, dinganguRohkě u Ruata e mạněntanudě si kamene sidutu! Adat'ikami, Paulus 14 (13:13)

GALATIA

1 1Manga anạ u sěmbaụ apan jamaatě su kạguwạuGala a; Iạ Paulus dingangu kěbị anạ u sěmbaụ Sahani

apan dingangku, mělěharapě milombọko Mawu Ruatai Amang i kite dingangu Mawu Yesus Kristus mangonggọu alamatě dingangu karalunsemahě si kamene. Iạnakoạ rasulě e balinewe ualingu taumata arau ualingnihengke u taumata, kaiso kai ualingu i Yesus Kristusdingangu Mawu Ruata i Amang i kite kụ seng niapěbiah'iSie kapia wọu kapapohong'E. 2 (1:1) 3 (1:1) 4 Tumolekapulun Duata i Amang i kite, i Kristus e nanarakangu watangenge nakoạ sasaliung kalawọu rosang kite,tadeạu i kite ipakasalamatě bọu tempong karalaị inie. 5Dalo su Ruata sarang marěngụ-děngụ. Aming! 6 Iạdụdalinaụ u manga anạ u sěmbaụ! I kamene nịkakuinDuata ualingu tatalěntụ i Kristus, arawe ini i kamenekawe kalighạe měmpěbilingu Ruata kụ tumole, "injilě"baline, su likudu Injilě bọu anun Duata. 7 Tumuhụ dalengeute, tawe, "injilě baline". Kětạeng piạu mělěhabaru"injilě" mạanun Kristus si kamene ipěkěkakaliu hakịewenmakạkoạ ganohạ si kamene. 8 Taumata kụ mělěhabar'u"injilě" su likudu Injilě ilěhabari kami e, ute walạe kere isie pakihukung u Ruata, maningbe lai tau ene kawe i kamihala arau kawe malaekatě bọu sorga. 9 I kami seng bọuněbera kalimona, kụ ini e tangu sěnsuleko lai iạ měbera:taumata mělěhabaru, "injilě" baline, su likudu Injilě kụseng kinatarimạ i kamene wọi kami e ute taumata enemạpiangbe nịlahukungu Ruata. 10 Kụ kiwụau ualinguene tangú kai iạ mangạ e mělěharapě ilěakun taumata?Mambeng tala! Iạ kětạeng mělěharapě pěngangakun

GALATIA 1.11–22 559

Duata. Apa měnsang iạ kai kạpěngěngalạ e naungutaumata tadeạu makaluasě naungu taumata? Kereu iạbědang měkěkọa kerene ute, walinewe ěllang i Kristus.11Manga anạ u sěmbaụ harusě masingkạ u Injilě takụnihabarě e walinewe wọu taumata. 12 Iạ e tawe manarimạu habarě ene wọu taumata, ringangu tawe u sarangsěngkatau lai kụ naněn ro si siạ. I Yesus Kristus sěsane enělahe u ralohon Injilě ene si siạ. 13 Tantu i kamene sengnakaringihě mạanung pěbawiahěku nạung kalimona keresěngkatau tumatole agaman Yahudi. I kamene masingkạukereapa kahěgise iạ měkoạ jamạat'u Mawu ringangukereapa kasěgade iạ mědeạu makapěminasa. 14 Su halěu měndalengu agaman Yahudi, iạ nangělembo wue wọukalawọu taumatan Yahudi apạewen sěn nuwo ringangku.Iạ e makěhagě bue su halě u manga tundung i upunggaghurang i kami. 15 Kai ualingu kapian naungu MawuRuata, i Sie namile si siạ kalimonan iạ niwantelě dinganguněkui si siạ tadeạu mětangkiang si Sie. 16Mawu Ruatanělahe u Ahus'E si siạ tadeạuWalo Mapia mạanung Ahus'Ebotonge takụ ihabarě su apam baline tau Yahudi. Sutempo ene iạ tawe nakoạ solong anun sarang sěngkataumědeạu makitěgu. 17 Iạ e tawe lai nakoạ sarang anunsai-sai su Yerusalem apan seng kalimona wọu iạ nakoạrasulě. Kai iạ e rimaleng sarang banuang Arabě, masewọu ene něsule kapia solong Damsyik lai. 18 Těllu taungtuhụ e, iạ nakoạ sarang Yerusalem mědeạu měsombangdingangi Petrus. Iạ nětanạ dingange kětạu mapulo limasu ěllone karěngụe. 19 Iạ tawe něsombang dingangumanga rasul baline, kětạewen i Yakobus anạ u sěmbaụu Mawu. 20Apang kụ takụ niwohe ini e kai těngadě.Ruata e masingkạ u iạ tawe měkon ! 21 Bọu ene iạ nakoạsarang manga wanuan Siria ringangu Kilikia. 22 Sarangtempo ene manga jamạat Sahani su Yudea e wědang tawe

GALATIA 1.23–2.8 560

apidu nakakirala. 23 I sire kětạeng makạdingihě taumataněmpěbera, "Taumata kụ nạung kạngere mạnumbiagě sikami, ini e mělěhabaru pangangimang kụ kạngere nạungkapulune kawe winasaěng." 24 Tangu i sire němpědaloRuata ualingu iạ.

2 1Mapulo ěpạ su taunge tuhụ e, iạ něbalị sarangYerusalem dingangi Barnabas, masene něbawa ko lai

si Titus. 2 Iạ nakoạ sarang Yerusalem batụu Mawu Ruatae seng nělahe si siạ u iạ harusě tamai. Kụ suralungkenpěsasombang natuntụ dingangu manga matatebonesene, iạ něnualagu Injilě apan takụ ilěhabarě su taumataapạewen baline Yahudi. Batụu iạ madiri tawakaliku nạungkạngere, dingangu orasě ini e makoạbe tawe mangalene.3 I Titus, dingangku e kai sěngkatau taumatan Yunani,kai tawe nisihasa pạtole ahan sunatě e, 4maning laipiạ taumata měmpěněnihasang halě ene. I sire kaitaumata němpěkěmbuni su ralungu ghalipohon kite kụmakị kạ u kai anạ u sěmbaụ. I sire němpětěngkalaụmapěni-pěnisě mědeạu měmpěpahimang karaliwir'i kiteualingu i kite kawe nakauhě dingangi Kristus Yesus. Isire mapulu mapěbalị i kite nạung kere kalimona kereěllang, 5 kai i kami e tawe napakawala kadiongeng sarangkadodọ si sire, ualingu i kami mapulu měndiagạ tadeạuInjilě e kạtatanạbe wurěsi waugi kamene. 6Maningkerene, tawe apawe manga halě buhu tětuntukang bọuiạ kahian taumata apạewen ikěkapanda matatebone --kai si siạ ete wue měngkate měsulung kereu i sire kawematatebone arau tala watụ u Ruata e tawe měmandagha . 7 Su sěmběkane, taumata kụ ikěkasilo matatěbone emạngaku, u Ruata seng dimolohu iạ mědeạu pělěhabaruInjilě su waline tau Yahudi, měsulungu kere i Sie sengněngoro si Petrus baugu pěhabaru Injilě ene su tauYahudi. 8Watụ u Ruata e nangonggọ u toghasě si Petrus

GALATIA 2.9–16 561

baugu makoạ darolohang baugu tau Yahudi, ringanguměngonggọ u toghasě lai si siạ makoạ darolohang bauguwaline tau Yahudi. 9 I Yakobus, i Petrus dingangi Yohanes,apang kakěllaěng nakoạ manga těmbonangu jamaatěněngaku u Ruata seng něngonggọu munara těntani inie si siạ. Tangu i sire něngumbele lima ringangi Barnabasdingangku nakoạ kere ta alan pědalahapị. Mase i sireringangi kami mapulu měsěngkanaung sarung měmunarasutaloaran manga wansa waline Yahudi ringangi siresutaloaran tau Yahudi. 10 Kakěsạe rorong i sire ute kaimědeạu i kami iapạta ngang tau kasiang kụ iạ mambengmaluasě měkoạ halě ene. 11 Sarạeng i Petrus diměntasu An okia, iạ dimokạ si sie su těngone batụu kakanoạe něsala. 12 Kahumotong-motongange i sie naiangkimaěng-sěngkakaěng dingangu manga anạ u sěmbaụbaline tau Yahudi. Arawe sarạeng taumata rarolohangi Yakobus narěnta, i sie napakaraung batangenge wọumanga anạ u sěmbaụ baline tau Yahudi sembeng laitawe mapulu kumaěng dingangi sire, watụ u mạtakụu i sire kụ mapulu tadeạu kěbị taumata ipakisunatě.13Manga anạ u sěmbaụ Yahudi lai waline malaing molesěngkapěmělle kere i Petrus, hakịu i Barnabas malaingkěkawinsanaěngu pěmaměllen sire. 14 Kerene iạ makasilou kakanoạ i sire tawe sěndalengu katěngadu Injilě ene, iạněbera si Petrus su těngong kakěpalu taumata narěntasene, "Kamagengu i kamene taumatan Yahudi kai sengměběbiahě kere waline tau Yahudi, unụe wue i kameneměnihasawe taumata waline měbiahě kere tau Yahudi?"15 Těngadě tumuhụ asalě, i kami kai tau Yahudi kụbalinewe "taumata waline Yahudi marosa". 16Maning lai ikami masingkạ u taumata e měsěngkapia ringangu Ruatakětaeng ualingu mangimang si Yesus Kristus, kai walineweualingu měndalengu toratě. I kami hala lai mạngimang si

GALATIA 2.17–3.3 562

Yesus Kristus, mědeạu i kami měsěngkapian Mawu Ruata,ualingken pěngangimang i kami ene, kai walinewe ualingui kami měděndalengu toratě. Batụu ualingu měndalengutoratě e, taweu sarang sěngkatau rembeng měsěngkapianDuata kapia. 17 I kami e seng mětětatětehě sěngapambotonge měsěngkapian Duata supěbawiahě masěmbaụdingangi Kristus. Kai kamagengu seng bọu měndalenguene, kuteu i kami e mang těbe "taumata marosa" malaingkere taumata waline tau Yahudi, apa měnsang ini e ualingui Kristus nakawarạdosa si kami ngae? Nalaheu mambengtala! 18 Kereu iạ měmětị saụ ahan toratě kụ seng takụnighoghahě, ute iạ seng nakoạ taha lampa toratě. 19 Kaiiạ e seng nate su toratě -- niapakapate waugu toratěene sěsane -- mědeạu iạ makapěbiahě baugu Ruata. Iạseng nikuruisě dingangkeweng Kristus. 20 Kuteu ini ewaline lai iạ měběbiahě kaiso i Kristus měběbiahě suralungu watangengku. Biahě ini takụ ipěběbiahě ini ekai pěbawiahě ualingu pangangimang su Ahusu Ruatakiměndagu iạ dingangu seng nětěngkasarakang bauguiạ. 21 Iạ tawe měgagholọu tatalěntụ u Ruata e. Kereupěkakauhu taumata ringangu Ruata e mariadi mapia saụualingu měndalengu toratě, ene mangalene kapapohong iKristus tawe gunane!

3 1Manga anạ u sěmbaụ taumatang Gala a! Ikamene mambeng longong! Kụ i kamene měnsang

nikaraghusang i sai? Papateng Kristus su kuruisě e sengtakụ saụ nitualagě dingangu malahe-lahe si kamene!2 Kěnangko pěhabarě si siạ halě sěmbaụ ini: Apa i kameneseng něnarimạu Rohkě u Ruata ualingu měndalengutoratě, arau kai ualingu i kamene nakaringihě Injilěbọu Ruata ringangu mạngimang si Kristus? 3Unụ e ikamene kerene kalongonge! I kamene seng němpanětạu pěbawiahě buhu ringangu Rohkě u Ruata, kawe ini

GALATIA 3.4–12 563

i kamene mapulu mapakasukụ ene ringangu kuatuwatangeng hala? 4 Kụ kai tawe kěhase kěbị apan sengnikaěbạ i kamene tangu? Kawe unụe tawe gunane?5 Ruata e nangonggọ u Rohkě'E si kamene ringanguněkoạ manga tanda makạlaherang sutaloarang kamene.Apa měnsang Duata e někoạ ene ualingu i kameneněndalengu toratě arau ualingu i kamene nakaringihěInjilě e kụ mangimang si Kristus? 6 Ene měsulungu keremạbawohe su ralungu Winohe Susi mạanung Abraham --kere ini, "i Abraham mạngimang su Mawu Ruata, ringanguualingu pangangimange ene i sie nitarimạ u Mawu Ruataalingkai taumata makạluase naungu Mawu Ruata." 7 Kụkěnangko i kamene pakaěnna u taumata kahěnga-hěnganghěntong Abraham ute kai taumata mạngimang suRuata. 8Winohe Susi seng nakasilo rokeng kalimona uRuata e kawasa mapakariadin baline tau Yahudi e saụměsěngkapian Duata, kereu i sire mangimang si Sie. Injilěene nipakasingkạ dokeng kalimona si Abraham su ralungukědo ini, "Su ralung i kau Ruata sarung měngalamatěpa kụ umatě su wowon dunia." 9 I Abraham mạngimanghakịu i sie nialamateng. Kerene lai pa kụ taumata apangmangimang, sarung sěngkaalamatě dingangkewen iAbraham. 10Apan taumata kụ mạngumbala su toratěe kěbị měběbiahě su alungu laane. Batụu su ralunguWinohe Susi mạbawohe u, "I sain tawe sa ane měndalengpa kụ apan mạbawohe su ralungu bukě u toratě e, ianengDuata!" 11 Tawe u sarang sěngkatauměsěngkapia ringanguRuata ualingu měděndalengu toratě. Halě ene seng nilahesu ralungu Winohe Susi, "Kětạeng isain mạngimang suRuata hakịu pěkakauhě dingangu Ruata saụ makoạ mapiakụ sarung měbiahě!" 12 Kai toratě e tawe kinaianengsu pangangimang. Su ralungu Winohe Susi mạbawoheu i sain měndalengu toratě e, sarung měbiahě ualingu

GALATIA 3.13–20 564

toratě ene. 13Arawe i Kristus něliwirě si kite bọu anentoratě. I Sie někoạ ene ringangu napakawalan batangeng'Enianeng, ualingu i kite. Batụu su ralungu Winohe Susimạbawohe, "Kalaane, si sain nate mạgaghantong sukalu." 14 I Kristus někoạ kerene tadeạu alamatě nikědonDuata si Abraham nionggọ lai su apan baline tau Yahudi.Ualingu ene i kite malaing mạngimang su Ruata kụmakatarimạ u Rohkě kụ nikědon Duata ene. 15Mangaanạ u sěmbaụ! Mạpiangbe iạ měpake u kakakěllaěng bọuěbạu pěbawiahě měllo-měllo. Kereu taumata měngikịupěkakakědo kụ kědo ene seng nitahuntěngareng utetaweu sarang sěngkatau makaghoghahě pěkakakědo ene,arau makapěnambang manga apa si sie. 16 Kalawọu kědonDuata e nịkakoạ u Ruata waug'i Abraham dingangu wauguhěnton Abraham. Su ralungu Winohe Susi tawe nawohe"kai waugu taumata hěnton Abraham", kụ mangalenetaumata lawọ. Kuteu mạbawohe sene ute, "dinganguwaugu palahěntonu mangalene sěngkatau tude", kụ kaii Kristus. 17 Kụ takụ sarung ipaulị sini kai ini: pěkakědonDuata seng nikoạ dingangu nitahutěngadeng kalimona.Toratě kụ nionggọ samurin ěpạ u hasụ těllum pulo sutaunge tawe makaghoghahě pěnanahuntěngadě dingangumakarědasěbe kědon Duata ene. 18 Kai kereu laonggọ uRuata isěsange su toratě ute ene walinewe lai laonggọ sukědo. Ualingu Ruata seng někědo si Abraham, ute Ruata enangonggọ u ene si sie. 19 Kamageng kerene, kai wauguapa tangu toratě e nionggọ? Sasimbange ute toratě ene kainitamba tadeạu mělaheu pěndalampang taumata. Toratěene kětạeng mapake sarạeng darěntan sěngkatau hitenAbraham kụ nisěbạ su ralungu kědon Duata si Abraham.Toratě ene nionggọ u manga malạekatě piạ měnaněpasesěngkatau taumata. 20 Kụ hinong piạ duang kamonaěng,buhụewe piạ sěngkatau mananaloarane. Arawe Ruata

GALATIA 3.21–4.1 565

e tawe měgaghausě mananaloarane, watụ u kai i Siesěsane kimanoạ. 21 Kụ apa měnsang ene mangalene utetoratě e mědědokạ dingangu kědon Duata? Mambengtěngadě tala! Kai kereu toratě e nionggọ mědeạumakariadi alamatě su pěbawiahu taumata, tangu taumatae makapěsěngkapiawen Duata su ralungu toratě. 22 Kai suralungu Winohe Susi mạbawohe pa kụ taumata e kai sualungu kawasan dosa. Ualingu ene, laonggọ kụ piněkědokụ niwěnta su pangangimang si Yesus Kristus nionggọsi sire apan měmpạngimang! 23 Těntalang ta nạděntatempone mangimang si Kristus, i kite dědiagatengu toratěmasěga-sěgadě; i kite měsulungu nịkakurung sarangpangangimang ene ilahe. 24Dingangu kerene ute, toratěe nakoạ kere měnanitị si kite sarang i Kristus duměntamědeạu mapakariadin kite saụ měsěngkapian Duataualingu i kite mạngimang si Kristus. 25Orasě ini, ualinguseng tempone taumata mangimang si Kristus ute i kitesemben tawe lai kangu toratě. 26Ualingu i kamenemạngimang si Kristus Yesus, ute i kamene nasěmbaụdingangi Sie; kụ ualingu ene i kamene nakoạ manga anạ uRuata. 27 I kamene kěbị seng nisahani su areng i Kristus, kụi kamene seng něnarimạ u watangeng i kamene apạewenkakakoạ i Kristus sěsane. 28 Su ralungu ene ute sembentawe pědalahaen tau Yahudi ringangu waline Yahudi bọutaloaran ěllang dingangu waline ěllang, bọu taloarang esedingangu wawine. I kamene kěbị e nasěmbaụ ualingu iKristus Yesus. 29 Kereu i kamene tětaghuaneng i Kristus,ute i kamene kai hěnton Abraham. Kụ i kamene sarungmanarimạ u apang kụ nikědon Duata.

4 1 Kai iạ e hinong manahuntěngadě u karěngụ usěngkatau taghuang pusakạ e reng darodọ, ute hinong

piạ taumata měněnahimata si sie ringangu mangurusěhaghin pandungange sarang i sie makakara ngu umure

GALATIA 4.2–13 566

kụ nantung amange. I sie i kěkoạ měsulungu sěngkatauěllang manịeng i sie tuhụ hinone kawe taghuangu pa kụarětạ ene. 2 (4:1) 3 Kerene lai ringangi kite: Karěngụ ui kite deng ta nạtěllang, i kite nịkakoạ ěllangu mangarohkě apan mạngawasa dunia ini. 4Arawe su temponemapia, Ruata e rimoloh'u Ahuse sarang dunia. Ahuseene niwantelu, sěngkatau wawine kụ něbiahě su ralungukawasan toratě. 5Ualingu ene, i Sie napakaliwiru mangataumata měběbiahě su alungu kawasan toratě; tadeạu ikite lai makoạbe manga anạ u Ruata. 6Ualingu i kamenekai manga anạ u Ruata, Mawu Ruata rimolohu Rohkě uAhus'E mapasuě su ralungu naung i kamene ringangunaungku, kụ Rohkě ete měkěkui, "Amang, oh Amangku."7 Kuteu, i kamene semben baline lai ěllang, kaiso kaweanạ. Kụ ualingu i kamene kawe anạ u Ruata ute Ruatae sarung měgěllị u pa kụ sạbarang apan nisadian'Ewaugu manga anạ'E. 8 Kangere i kamene wěgan Duata,ene hakịu i kamene nakoạ ěllangu manga kawasa kụlěěnang kere mahang duata, kai tumuhụ hinone walineweRuata kahěnga-hěngang. 9Arawe orasě ini e i kameneseng masingkạ u Ruata, arau limembo lain kapiangeDuata e masingkạ i kamene. Kụ unụ e i kamene saụbe laiměsule su manga rohkě u dunia ini apan lome ringangukasiang? Unụ e i kamene mapulu saụ ipětahuěllangumanga rohkě ene? 10 I kamene měsěsěmpị be mangaěllo sahị, manga wulang sahị dingangu manga taungsahị. 11 Iạ gụgěnggang, kiwuạ u pětatěngkasagheděkuwaugi kamene tạ pulise apa. 12Manga anạ u sěmbaụ! Iạmědědorong sěngapam botonge tadeạu i kamene makoạkere iạ. Ualingu iạ malaing seng nakoạ kere i kamene. Ikamene tawe němpěkoạbe sala manga apa su těngoku.13 I kamene tantu reng makạtahěndung kai apạ e nakariadisi siạ dokeng tětạe nakapěhabaru Injilě e si kamene.

GALATIA 4.14–23 567

Batụu kai ualingu iạ nasakị. 14 Su tempo ene i kamenetawe narěn ngu iạ, maningbe kakakoạu wadangkuenakoạ sasalukạ masaria si kamene. Kaiso i kameneněmpanarimạbeng iạ tabidạen němpanarimạ u malaekatuMawu arau kere němpanarimạ i Kristus Yesus sěsane. 15 Ikamene měngkawe apa maraluasě kahěngang su tempoene. Arawe ini ute kai suapạ e karaluasě ene? Iạ masingkạu su tempo ene i kamene mambeng mapulu měmpělěsạmatang kamene hala mědeạu onggotang si siạ, kereu enewotonge ikakoạ. 16Apa i kamene ini seng mětě něnnangiạ kere sědụ, ualingu iạ mělělaheu katěngadě si kamene?17Manga taumata waline ene měngkate makěhagěměmpědeạ si kamene, kuteu manga monan sire kaweralaị. I sire kětạeng mapulu maměsụ pěkakauhi kameneringangi kami, tadeạu i kamene tumole si sire ringangukakakěhagě. 18Apạewe mapia, lombangeng su ralungumanga halě mapia, asalě měngkate kerene kụ abe kawekětạu kamageng iạ ene ringangi kamene. 19Manga anạkuikěkěndagě! Iạ orasě ini nakapěndang matědụ ualingu ikamene. Iạ natatědụ kere sěngkatau wawine matědụ sutempon pamamantelu rariọ. Iạ měngkai masunsara, kereukakakoạ i Kristus wědang ta nạsuang su ralungu watangengi kamene! 20 Iạ měngkate měkěkarimangu mapulu enesutaloarang kamene ini, mědeạu iạ makapěbisara sikamene ringangu ngihě baline, ualingu iạ seng běgaměnsang měkoạ apa lai ringangi kamene. 21Manga anạu sěmbaụ apan mapulu měbiahě su alungu kawasantoratě, kěnang pědaringihě si siạ! Iạ sarung měhabarěsi kamene apang hinone mạbawohe su ralungu bukě uTora Musa. 22 Sene mạbawohe u i Abraham piạ anạ eruang katau: I ninang anạ e sěmbaụ kai sěngkatau ěllang,arawe i ninangu anạ baline e taumatawe waline ěllang.23Anạ u wawine nakoạ ěllange piněhěndingbe su kapulun

GALATIA 4.24–5.3 568

taumata. Arawe anạ u wawine waline ěllange, naiwantelěualingu nịkakědon Duata. 24 Ini wotonge ipake makoạpapinintu. Bawine ruang katau ene, kai tabidạu papinintunkědo rarua; sěmbaụ e wọu Wuludu Sinai -- ene e kai iHagar; manga anạ e piněhěnding kere ěllang. 25 Kụ i Hagarene kai Wuludu Sinai su ěntanang Arabě. I sie mělělaheu soang Yerusalem dingangu kalawọu tumanạ e orasěini seng nakoạ ěllang. 26Arawe Yerusalem su sorga enekai Yerusalem naliu kụ i sie kai i ninang i kite. 27 Batụu suralungu Winohe Susi e mạbawohe, "Pahuluasě i kamenemanga wawine kụ tawe něhanạ! Pahuliagě dingangupětahimokoi ei kamene ta makapěndang kaliking bawineměhěnding! U wawine něntangu kawinge makareạ anạlimembong kalawọe wọu wawine měběbiahě dingangukawinge." 28Manga anạ u sěmbaụ! I kamene hala kaimanga anạ u Ruata nipěhanạ ualingu kědon Duata; ikamene měsulung'i Ishak. 29 Su tempo ene anạ piněhanạsu kapulun taumata, mạnumbiagě anạ piněhanạ ualingukapulun Rohkě u Ruata. Kerene lai orasě ini. 30 Kai apawue mạbawohe su ralungu Winohe Susi? Sene mạbawohekere ini: "Tokolěko ěllang bawine ene ringangkewenanạ e, watụ u anạ u tau wawine ěndaịe sarung tawemakapěmusakạ dingangu anạ u tau wawine kụ balineěllange." 31 Kụ manga anạ u sěmbaụ i kite ini e walinewemanga anạ bọu sěngkatau ěllang bawine; i kite e kaimanga anạ bọu wawine naliwirě e.

5 1 I kite ini e seng naliwirě, u i Kristus seng něliwirěsi kite! Kụ ualingu ene ute pěmpětumpaedě su

karaliwiru, kụ abe kawe saụ mapulu makitahuěllang.2 Ene ěng, kereu i kamene mědorong makisunatě,ene mangalene i Kristus tawe gunane si kamene. Kụměběberang ini e kai iạ sěsaku i Paulus. 3 Sěnsuleko laiiạ mangonggọu ingate su taumata apan mědědorong

GALATIA 5.4–13 569

makisunatě, u iạ kai hinong měndalengu kaguwạu toratě!4 Kamageng i kamene mětawakaliwe měsěngkapianDuata su ralungu toratě ute, mangalene pěkakauhuringangi Kristus e seng nạběsụ. Kụ ualingu ene i kameneměběbiahě su likudu tatalěntụ u Ruata. 5Arawe si kami, ikami e mělěharapě u ualingken tulumangu Rohkě u Ruatae ringangu iwěnta su pangangimang i kami si Kristus,Mawu e mapakawalang kami měsěngkapia ringang'E.6 Batụu kereu i kite seng nasěmbaụ dingangi KristusYesus, ute halěu tumuhụ arau tawe tumuhụ atorangusunatě e tawe lai makoạ sungkalene. Kụ kahumotongangekětạewen pangangimang si Kristus, kụ ene malahe suralungu kakěndagi kite su taumata waline. 7 Kạngerei kamene nạungbe měběbangkuadě kerene kapiane!Kụ ini e kawe unụe i kamene seng tawe lai tumuhụkapulun Duata? Kai i sai tangu mạmitaugě si kamene?8Nalaheu i sain někoạ ene walinewe Ruata kụ seng někuisi kamene! 9 "Lahaesě kạdodọ sarung makatuwo kalawọugholopung," angkuěngu taumata. 10Manịeng kereneiạ deng bědang mangimangu i kamene, sarung tawekanaung i kamene waline; batụu i kite seng nasěmbaụdingangi Kristus. Kụ iạ mangimangu isaiewen apanmapěběbingọ u naung i kamene, sarung ihukungu Ruata.11 Iạ e wue manga anạ u sěmbaụ, unụe iạ měngkatehanesě sěsědukang kereu iạ bědang mělěhabaru ahansunatě e ghěgaghaleěng? Kereu iạ mambeng mělěhabarěkerene, ute pělahabarěku su halě u kuruis'i Kristus etawe makakalěton sangkuralange. 12 Limembong kapianemanga taumata apan mapěkěkalemboghang u něnnangkamene ene saunengke sěbang sěnsule bọu jamaatě.13 I kamene seng nikuiang tadeạu makoạ taumatangkaraliwirě. Kai abe kawe měpakeu karaliwirě ene tadeạuměngkate hanesě měkěkoạ balạewe apa kapulung

GALATIA 5.14–24 570

kamene koateng. Su sěmběkane, i kamene harusěměkakakěndagě dingangu mětětatondong tangkiang.14 Pa kụ toratě e seng nasahiangkung su ralungu wawerasěmbaụ ini e, "I kau e kěndagěkong kasanggidangukereewe i kau kuměndagu watangengu hala." 15Arawekereu i kamene kawe měkěkakahụ sěmbaụ dinganguwaline, ute pakapia wue, i kamene sarung mawinasasěngkawinasa. 16 Timonaku e kere ini: Balạe kere Rohkěu Ruata e mamihing si kamene ringangu kumbahangbeměmpěbiahě tumuhụ kapulun taumata. 17 Batụu kapuluntaumata e mědědarokạ dingangu kapulun Rohkě u Ruata,dingangu kapulun Rohkě u Ruata e mědědarokạ dingangukapulun taumata. I rědua ene měngkate lawọ tawemahang pěloěng hakịu i kamene tawe makakoạ apangkụ ikěkapulung kamene. 18 Kai kereu Rohkě u Ruata emangahạ si kamene, ute i kamene tawe pěkawasaěngutoratě. 19 Kapulun tabiatu taumata e malahe su ralungumanga kakanoạ u pěsasundalě, karalamuhụ, dingangutawe mělahino; 20 su ralungu pětatahamawu su mahangduata, pědalahopa, su ralungu pěsasasědu, pěkakakoka,sasingking, malighạ měpědu, měněnaung batangenghala; pědararalaị; pětatawang, 21 dingangkewen pananoi,pětatěngkiwukang, pěsasalimbang, dingangu lai waline.Su těngon pa kụ ene iạ měmaghe maulị si kameneorasě ini kereewe nạung seng takụ nipaulị lai kalimonau apan taumata měmpěkěkoạ kerene ute tawe makoạdalohon jamaatu Mawu. 22 Su sěmběkane, kereu Rohkěu Ruata mangahạ pěbawiah'u pěsěngkatau ute wuanekai: I sire měkěkakěndagě, mědaraluasě, maghaghighilě,makakědang, dingangu mawawudi, maralahimumusěmbaụ su waline, masa a, 23 naung i sire masasanạdingangu měngkai mětětěngkaudupu watangeng. Taweapa toratě měsěsědingu manga halě kerene. 24 Taumata

GALATIA 5.25–6.9 571

apan seng nakoạ tataghuaneng i Kristus Yesus, taumataene seng němate kakakoạ u taumatane ringangu pa kụkapulun gěsi ringangu ěnninge. 25 Rohkě u Ruata sengnangonggọ si kite pěbawiahě buhu; ualingu ene i Siemalaing harusě měngawasa pěbawiahi kite. 26 I kite tawewotonge měngobotě, dingangu mětatatědụ u ralungunaung, ringangu lai měpapangiri sěmbaụ su waline.

6 1Manga anạ u sěmbaụ kereu pěsěngkatau ikěkatangkạměkěkoạ dosa ute kěnangko, i kamene apan

měběbiahě tụtuhụ Rohkě u Ruata, mamihing tau enepěsule su raleng mapia. Kụ i kamene harusě měkoạ eneringangu kasasikome kụ diagate kumbahang sarang ikamene hala malaing kasalukateng. 2 Kěnangko i kameneměmpěsasumbala měmamasaěng bawawaěngu tau,tadeạu ualingu ene ute i kamene tụtuhụbe laorong Kristus.3 Kereu pěsěngkatau mạngěnna u watangenge kawekapiange, sěmbaliau tala wue, ute tau ene mạngakalěbatangenge hala. 4 Sěngkatau-sěngkatau pasịbanikạbatangenge hala měnsang kakanoạ e mapia arau ralaị.Kereu mapia, i sie wotonge makapěndang lumesạ uhalě ene. Kai semben tawahaluasu isihinge su apangkěkoatengu taumata waline. 5 Batụu sěngkatau-sěngkatauhinong masịpasaěng bawawaěnge hala. 6 I saingmanarimạ u těn rong Kristus, kěnang pamahiạ dingangumananěn rone kěbị apan mapia si sie. 7 Kumbahang bekaakaleng. Duata e tawe ikapětataghunalang! Apan niasịe ene lai ikapěnsạ e. 8 Kamageng i sain měngasị tuhụkakanoạ u taumatane, i sie sarung maměnsạ u papatewọu kakanoạ e ene. Arawe kereu i sie měngasị tuhụ laahạu Rohkě u Ruata, i sie sarung maměnsạu pěbawiahětutune wọu Rohkě u Ruata. 9Ualingu ene, kumbahang ikite masahe měkoạ manga halě mapia; u kamagengu i kitetawe měngědo měkoạ manga halě ene, sěnsule tempo

GALATIA 6.10–18 572

i kite sarung maměnsạ buane. 10 Kụ, karěngụewem piạloahe si kite, ute kěnangko i kite měkoạ mapia su kěbịtaumata, napaliụ e su manga anạ u sěmbaụ i kite tambapangangimang. 11 Kakěllako pakapia-pia bageang ini takụniwohe sěsaku ringangu hurupe gaghaghuwạ. 12Mangataumata kụ makịdarumalo ringangu manga halě u ghěsi,i sire e mětětatětehě manihasa si kamene tumuhụ atorupěsasasunatě. Arawe i sire měmpěkěkoạ ene kětaengtadeạu i sire tawe tumbiagengu tau Yahudi ualingu kuruisiKristus. 13 I sire apan tụtuhụ pělatorangu sunatě malaingtawe měndalengu toratě. Kai i sire mapulu i kameneipakisunatě, tadeạu i sire makalesạ u i sire matuhụ supělatorang ene. 14 Kai iạ měngkatewe mạdiri lumesạu apa, tumbạewen Mawung kite Yesus Kristus sengnapohong nikuruisě. U watụ u i Sie kawe seng napohongnikuruisě ute dunia e tawe lai mangalene apa-apa si siạ.Dingangu sutěngon dunia ini, iạ malaing tabidạu sengnate. 15Nisunatě arau tawe nisasunatě ene walinewekahumotongange. Kahumotongange ute kai makoạtaumata wuhu. 16 Su taumata apan měběbiahě dingangusipirange ene, kụ kerene lai waugu pa kụ umat'u Mawu,iạ mělěharapě Duata sarung mangonggọ u pědarameringangu tatalěntụ'E. 17Mase, kumbahang delaing piạ usarang sěngkatau makasusa si siạ, batụu su wadangku piạmanga ta alan iạ kai tumatole si Kristus. 18MilumbạkoMawung kite i Yesus Kristus měngalamatě manga anạ usěmbaụ. Aming. Adat'i kami, Paulus

EFESUS

1 1 Kawanuang Duata su Efesus, apan matuhụ su MawuYesus Kristus! 2 Iạ e kai i Paulus, darolohang i Kristus

Yesus ualingu kapulun Duata, mělěharap'u malowọkoRuata i Amang i kite dingangu Mawung kite i YesusKristus měngonggọu alamatě dingangu karalunsemahěsi kite kěbị. 3Dalo su Ruata, i Amang u Mawung kite iYesus Kristus! I Sie něngalamatě mararohkě apạewen piạsu sorga e si kite, ualingu nasěmbaụ dingang i Kristus.4 Kalamonan dunia ini niriadi, Mawu Ruata e sengněmile si kite bọ'i Kristus ringangu monane tadeạu ikite makoạ tataghuaneng'E ringangu tawe turạe sarungsu těngon'E. Ualingu kakěndagu Ruata, 5 tangu i Sieseng nisahe e reng kalamona u wọ'i Yesus Kristus, i Siesarung měhengke i kite makoạ manga anạ'E sěsane.Ringangu sembeng kerene kapulune kěkoateng'E. 6Dalosu Ruata karangetange, u wọu Ahus'E ikěkěndage e i Siemamben těngadě kụkěndag'i kite. 7 Batụu kapapohongi Kristus, i kite e nịlaambang u Ruata, mangalene i Sieseng něgěllịu ampung si kite, bọu kalawọu rosang kitee. 8 I Sie někoạ kerene ualingu i Sie mamben těngaděkụkěndag'i kite, dingangu kakěndagě ene nipědalembonesi kite něpakeeng kapeleesa ringangu katatahuěnna.9 Tumuhụ kapulun'E sěsane, Duata e kai měhabaruralirung u kapulun'E si kite; batụu i Sie seng němutusě ukapulun'E ene sarungbe ipakaghanape si Yesus Kristus.10 Kapulun'E ene ute tadeạu pa kụ sạbarange bae susorga ringangu waebe lai su dunia, makoạ sěmbaụdingang i Kristus tabidạu těmbonange. Kụ halě ini e tangusarungbe ipakaghanapu Ruata e kereu semben nịda ngu

EFESUS 1.11–19 574

tempone. 11Duata e měkoạ pa kụ sạbarang e tumuhụbesukapulun'E ringangu putusang'E sěsane. Dokeng bọutětạe i Sie seng němile si kite, u i Sie mapulu tadeạui kite mariadiwe umat'E ualingu nasěmbaụ dingang iKristus. 12Malowọko i kite e makoạ kakalimonaěngumělěharapě su Mawu Yesus Kristus, mědalo Ruata ualingukawawantug'E tạ sihinge. 13 I kamene malaing seng nakoạumat'u Mawu su tempong kamene nakaringihě bawerangkatěngadě e, kai Injilě mapakasalamat'i kamene. I kamenemangimang su Mawu Yesus Kristus, ualingu ene Ruata eněngonggọu ta alan tataghuanenge si kamene ute kaiRohkě'E kụ seng nikědon'E. 14 Rohkě ene e kai papaiangtadeạu i kite sarung měnarimạ apan seng kinědon Duatasu manga umat'E. Ini e makatambam pěngangiakingi kite u Ruata e sarung měngambang umat'E. Dalo suRuata ualingu kawawantug'E. 15Ualingu ene, nạungiạ deng nakaringihě u i kamene mạngimang su MawuYesus, dingangu i kamene kụkěndagu pa kụ umatuRuata, 16 iạ e tawe umpade mapatarimakase su MawuRuata mạanung kamene. Iạ e mang hanesě měsěsěbạarengu kereu iạ měkaliomaneng. 17 Iạ měkěkaliomanengtadeạu Ruata Mawung kite i Yesus Kristus, i Amangmawantugě e, měngonggọu Rohkě'E si kamene. Rohkěene e sarung mapakariading kamene pelesa ringangusarung mapakalaheu Ruata si kamene hakịu i kamenemakakirala si Sie. 18 Iạ měkaliomaneng tadeạu Ruata emamuka ralungu naungumapakatualagě; tadeạu i kamenemakaěnna u kai apa hinong kapěharapeng i kamene wọuRuata e kimui si kamene. Tadeạu lai i kamene masingkạukereapa kakěpale alamatě mapapia iapědědalembo sengnisadian Duata e waugu umat'E, 19 dingangu kereapakasěllahu kuate Ruata němunaramạhěmpaliung kawasanesu ralung i kite taumata apammạngimang. Kawasan Duata

EFESUS 1.20–2.7 575

e tabidạeng kawasa tawe sihinge, 20 kụ piněkaradiahang'Esupiạ i Kristus niapěbiahě kapia wọu kapapohongeringangu nangonggọu kalaianeng'E karangetange ringanguRuata e su sorga. 21 Kalaianeng i Kristus e něngalembongkarangetange wọu pa kụ kalaianeng u těmbonangukawanua, pa kụ měngangawasa, pa kụ měnaněllange,pa kụmangamawu ringangu walạewe i saim piạ pangkatemararange; bae i sire apan něbiahě su orasě ini, baewelaiapan něbiahě su tempo ramahi kạděntane. 22Duata enapakawatạu kěbị sạbarang su alungu kawasang Kristus,dingangu něngonggọi Kristus su jamaatě e niapakakoạbọu pa kụ sạbarang. 23 Jamaatě e kai wadang i Kristus,niapakasukụ i Sie kụ něnukụ haghim pa kụ su ralungukěbị.

2 1Nạung kạngere i kamene nate tuhụ marohkěualingu i kamene marosa ringangu lụlawang tan

Duata. 2 Su tempo ene i kamene tụtole manga tundundunia ini; mangalene i kamene tụtuhụ těmbonang ukawasam binangaeng maloahě, kụ kai rohkě ete ini mangbědang měkěkaradiahang su taumata lụlawang Duata.3 Kalamona i kite kěbị e měngkai měsulung i sire; i kitee měběbiahě tụtuhụ kapulung kite taumata, ringanguměběbatụ e pa kụ kapulung gěsi ringangu něnnang kite.Su tempo ene i kite e kai taumata hinong makahombangdalangehu Ruata lai kereewe lai i sire waline. 4 Kaisoapạe kasariane karalondo'n naungu Ruata! I Sie kereengkakěndage si kite, 5 hakịu su tempong i kite nạung bědangkinapateěng u rohkě e kahiạen pěsasalang kite e, ute iSie napěbiah'i kite e kapia ringang i Kristus. Kụ kětabengualingu kapian naungu Ruata e i kamene apakasalamat'iSie. 6Ualingu i kite e nasěmbaụ dingang i Kristus Yesus,Duata e měmiah'i kite kapia ringang'E, tadeạu mapakaiangi kite sěngkakaiang dingang'E su ralungu sorga. 7Duata

EFESUS 2.8–16 576

e měkoạ kerene tadeạu su tempọ e ramahi kạděntanetaumata e makasilo u kereapa kasěllahe kakěndagu Ruata.Kakěndagě ene nilaheu Ruata su kapian naung'E si kitenilahe e si Kristus Yesus. 8Mawu Ruata e kụkěndag'ikamene, hakịu ene i Sie měngambang si kamene, watụ ui kamene mạngimang si Yesus. Kasasalamat'i kamene ewalinewe ualingu ěnạumunaranu sěmatang. Kaiso ualingualamatu Mawu. Kụ taweu sarang sěngkatau makalesạuene. 9 (2:8) 10 I kite e kai riadikang u Mawu, niriadine suralung i Yesus Kristus, Mawu e něluhudě si kite tadeạui kite měkoạbe halě mapapia nisadian'E waug'i kite.11Manga anạ u sěmbaụ baline tau Yahudi! Pětahěndungkokakakoạ i kamene nạung kangere: I kamene nisěbạ,"taumata ta sasunateng", kahian tau Yahudi měngakumbatangeng i sire taumatan sunatě ( monane ute i sainseng piạ ta alane nikoạ u taumata su wadang i sire). 12 Sutempo ene i kamene mamben tawe nasěmbaụ dingang iKristus, i kamene e kai taumata raghị tawe nasowa pinilenDuata. I kamene tawe nasowa su ralungu kalahěmpukangupědariandi kinoạ u Ruata ringangu umat'E. I kameneněbiahě su ralungu dunia ini e tawe harap'i kameneringangu tawe Duatang kamene. 13Arawe ini ute, ualingu ikamene seng nasěmbaụ dingang i Kristus Yesus, i kamenenạungbe marau e seng niapakarani ualingu kapapohongi Kristus. 14U i Kristus sěsane e kai pědarameng kite. ISie napakasěmbaụ u tau Yahudi ringangu waline Yahudinakoạ bansa sěmbaụ. Darěndung nakasara si sire e, kaipěsasitori e seng nitěnehi Kristus su pananarakanguwatangeng'E. 15 Torat'u agamang Yahudi ringangu tanelawọ ringangu manga haghing tundu e seng nirědasiKristus tadeạu bansa rarua e makoạ sěmbaụ bansa'ntaumata wuhu, niapakasěmbaụ dingang'E. Kerene raleng iKristus někoạ pědarame. 16Ualingu kapapohong'E sukalu

EFESUS 2.17–3.6 577

piněkěhusě, i Kristus napakasěmbaụ u bansa rarua eringangu napědamen sire ringanguMawu, hakịu nailangkepěsasědụ e. 17 Kai ene hakịu i Kristus diměnta měhabaruInjilě mạanun pědarame ene si kamene; bae si kamenewaline tau Yahudi kụ nạung kalimona maraun Duata,baewe su tau Yahudi maranin Duata. 18Ualingu i Kristus ei kite kěbị -- bae tau Yahudi baewe lai waline Yahudi e --ualingu Rohkě u Ruata e man sěmbaụ e nakakaranin Duatai Amang. 19 Batụu ene ute i kamene semben balinewe tauraghị arau taumatan likude. I kamene ini e kěbị seng lawọkawanuan Duata. I kamene e kai ralohom balem MawuRuata e. 20 I kamene lai nipararisị su wowon pondasipiněllọu manga rarolohange ringangu manga nabi, kụi Kristus Yesus nakoạ batu piněbukuange. 21U kai i Sienělanging bale ene kụ nakoạ Balen Duata nitani wauguMawu. 22U pěbawiahě e nasěmbaụ dingang i Kristus, ikamene malaing pěpě kang sěngkapětị dingangu waline,makoạ bale sěmbaụ baugu Ruata; kụ sene Ruata ringanguRohkě'E mětumanạ.

3 1 Kai ualingu ene iạ, i Paulus nitahungkụ ualingu iKristus Yesus baugu pandungang i kamene waline

Yahudi. 2Mamben těngadě i kamene semben nakaringihěu Ruata e ualingu kapian naung'E, seng něngonggọumunara ini si siạ baugu pandungang i kamene. 3Duatae napakalaheu ralirung u monane mase nịlahabare sisiạ. (Mạanung halě ene sen takụ niwohe dasị suwowoneringangu manimbụ 4 kụ kereu i kamene měbasa utesarung kapangěnnaěngbeng kamene ralirung mạanungKristus kereewe sen takụ kinaěnnaěng.) 5Nạung kạngeree ralirung ene e tawe nipěpakasingkạ su taumata, araweorasě ini ute Rohkě u Ruata e seng napakalahe su mangararolohange ringangu manga nabin'E. 6 Rahasia ene utekai ini: Bọu Injilě ene, i sire waline tau Yahudi malaing

EFESUS 3.7–17 578

nakapěndang manga alamat'u Mawu kụ nạung kalimonanisadia kětạbeng baugu tau Yahudi. Taumata apam balinetau Yahudi e seng nakoạ laesu wadang sěmbaụ dinganguměněnarimạ sěngkapěnarimạ apan nikědon Duata e siKristus Yesus. 7Mawu Ruata e něngonggọu alamatě si siạkụ kai nakoạ mělahabaru Injilě. Iạ e nakatarimạ alamatěe ualingkeng kawasan Duata piněkaradiahange si siạ.8 Sutaloaran pa kụ umat'u Mawu e iạ kakạdodokange.Kaiso kahian tatalěntụ u Ruata e, iạ e nighěllirang u halěkuměhabar'u Injilě si sire waline tau Yahudi e mạanungkengkakalạ i Kristus e tawe kahěpusange; 9 dingangu laitadeạu ualingu iạ e tangu kěbị taumata e makakasingkạukereapa Mawu Ruata, Něndiadi dunia ini pa kụ e,seng napakariading karakin'E reng kalamona-monailělirung su dunia. 10 Timonan Duata e ute kai tempo ini ebọetewen jamaatě kěbị apan mạngumpaedě kawasa suwowon langị e masingkạben sipirang u Ruata mapapiasu pa kụ haghine. 11Mawu Ruata e měkěkoạ kerenetụtuhụ karakin'E kakalě, kěkoateng e ringangi KristusYesus Mawung kite. 12Dingangu pangangimang si Kristuskụ ualingu nasěmbaụ dingang'E, i kite e nighěliranguloahe mětěngkasandigu Mawu Ruata ringangu kasěllahupangangimang. 13 Batụu ene, iạ e mědědorong si kamene,kumbahangbe i kamene ghuměnggang u tatumbiagěsi siạ ualingu i kamene, batụu pa kụ tamai ene kaiwaugu mapakapiang kamene. 14Ualingu ene ute iạ eněmulangengke su těngon Amang. 15 Kai wọ'i Sie apanbalagě su sorga dingangu lai su dunia nakatarimạ ukakakoạ e nitani. 16 Iạ e měkěkaliomaneng malowọkoRuata limembong makěndagě e mapakatoghasupangangimang i kamene ualingu Rohkě'E. 17Malowọkoualingu i kamene mạngimang si Kristus, ute i Kristusmạtanạ su ralungu naung i kamene, dingangu pěbawiah'i

EFESUS 3.18–4.8 579

kamene matoghasě ualingu kakěndagě e seng něbanua.18 Iạ měkěkaliomaneng malowọko ringangkewengkěbị kawanuan Duata, i kamene makasěsui kai kerenekaralunge ringangu kanandụe ringangu karange eringangu kawěnahe kakěndag'i Kristus, 19 kụ dinganguakalu taumata tawe makasěsui karalunge. Karimạkoi kamene makakirala kakěndag'i Kristus e, takadeạu ikamene masukụ u kapapian Duata. 20Dingangu kawasanDuata měngkai měkěkaradiahang su ralungu watangengi kite, Duata e makakoạ limembong kakěpale wọu apanggěgausang arau tě něnnang i kite. 21 Karimạko Ruata emang běbantughang bọu hěnto sarang hěnto su ralungujamaatě, ualingu i Kristus Yesus. Dalo su Ruata wọu kakalsarang kakalě! Aming.

4 1 Kai ene hakịu iạ -- sěngkatau taumatan tahungkụ e,mạtatahungkụ u pětatangkiang Mawu -- mědědorong

sěngapang botonge si kamene; pěbiahe tuhụ kalaianengukere sěngkatau seng nikuiangu Ruata. 2 Pakasasanạbue naung i kamene ringangu pakasasikome ringangupakananandu naung. Pěnodekong kakěndagu ringangupětatatulung sěmbaụ dingangu waline. 3 Pětatětehěkoringangu kạguwạu naung měbiahě dingangu pědarametadeạu kasasěmbaụ ualingu Rohkě u Ruata e tatapěbemạpapaduli. 4 Kětạeweng badang sěmbaụ dinganguRohkě sěmbaụ. Kerene lai i kamene kěkuiang baugupělaharapě man sěmbaụ e. 5 Kětạeng sěmbaụ Mawu e,mang sěmbaụ pěngangimang mang sěmbaụ sasahani,6 kụ mang sěmbaụ Duata nakoạ i Amang u pa kụtaumata. Kai i Sie Mawun saruluang apan munaranetụtausu kěbị, dingangu kawasa su ralungu pa kụ. 7 I kitesěngkatau-sěngkatau e nakatarimạ u ghaghěllị tuhụewekakěpale nighěllị i Kristus. 8 Su ralungu Winohe Susi ekạbawohe, "Piạ i Sie nětěngkasapuạ solong marange e,

EFESUS 4.9–17 580

i Sie kai nakawawa taumata nitaweng lawọ; dinganguněngonggọu manga laonggọ su taumata." 9Ho, kereunịbawera, "I Sie nětěngkasapuạ" mangalene i Sie kụhumotonge seng limintụ solong tampạ kasanakenge sudunia ini. 10 Kụ i Sie seng limintụ ene ute malaing i Sienětěngkasapuạ limembong karange e wọu pa kụ langịhakịewem pa kụ saruluang e naloho su rarěntane. 11 Kaii Sie "mạngonggọu manga laonggọ su taumata", sěnggạnịlahengke nakoạ manga rarolohang, sěnggạ nakoạmanga nabi; sěnggạ e wue ute nakoạ mělahabaru Injilě,dingangkewelai i sire waline ute nihengke e nakoạ mangamananěn ro dingangu měmamaduli jamaatě. 12 Ini ekinoạ'E tadeạu apang kawanuan Duata e niapakasukụe pinakapia tadeạu makatangkiang Mawu e ringangumakapělanging badang i Kristus e. 13Ualingu ene ute i kitekěbị nariadi sěmbaụ ualingu pěngangimang měsulungdingangu katatahuěnna měsulung mạanung Ahusu Ruata.Kụ i kite e nakoạ matatěllang kakạděngụe kạkasukụesu ralung i Kristus. 14 Tangu i kite e ute walinewewědang kere manga rariọ talawuọ ipědarerehe ringanguipědaruruhu anging tamai ramahi kahian sěllihu haghintěn ro měngakalě. I sire kai makapalidě taumata ualingupěngangakal'i sire. 15 Kumbahang! Kai i kite e harusěbemapakalaheu katulidě dingangu ralungu naung napeneukakěndagě, hakịu ene ute su ralungu pa kụ munara e ikite kakạděngụe mang kakạsukụe kere i Kristus, nakoạtěmbọ i kite e. 16 Kai su ralungu pěngangahạ'E, pa kụlaesu wadang ene e nahundugě mapia, ringangu piạpědalahěmpukang e sěmbaụ dingangu waline ualingulensorange sěmbaụ-sěmbaụ. Kụ kereu apan laesuwadange měmunara tuhụewe hinone ute, pa kụ badangeene sarung tumendang mase matoghasu pěkakakěndagě.17 Batụu ene su arengu Mawu, tangu iạ měbera ringangu

EFESUS 4.18–29 581

mědorong ini sěngapam botonge; kumbahang buesaụ měbiahě kere taumata wěgan Duata měngkatemědědalahaghin něnna tạ kěhase. 18 Sipirang i sire eseng marěndung. I sire seng tawe makakirala pěbawiahěnionggọu Mawu Ruata, u i sire mamben těnga-těngadětawe kasingkạ i sire apa-apa mạanun Mawu. Kakoạ i sirekerene ualingu kai runia těmbọ i sire makakětị. 19 I siresemben tawe pěndange mamea lai, hakịu i sire měngkatetụtuhụ abuli ringangu mạhimatụ mawuang. 20Arawe iKristus Yesus seng kinasingkateng i kamene e walinewekerene! 21 I kamene sengmasingkạ i Sie! Kere tumatolen'E,ute i kamene malaing seng nitěn roěng u kakakoạ u Ruatae tětaghuaneng'E! 22 Batụu ene i kamene e pěmpěluạkontaumata těbe ringangu pěbawiahě těbe seng kakạgolangeualingu haghing kapulu makạpalidě. 23 Karimạko ralungunaung dingangu něnnanu e pakasueko pakatalimbuhu.24 I kamene pěmpěbiahěko tabidạu taumata wuhu niriadituhụ koạ u Ruata; ringangu tabiete suhinone matulidědingangu susi. 25Ualingu ene manga anạ u sěmbaụ epakatatuliděko i kamene sěmbaụ dingangu waline. Abekowe pěmpěkon , batụu i kite e kawe lawọbe laesuwadang i Kristus. 26 Kamageng i kamene sawelang upědu, ute kumbahangbe měmpěsala. Pědung kamenepiawe kasědakeng u ěllo, 27 tadeạu setang tawe makaěbạloahe. 28 Taumata nanarang mětako e harusěbe mangědomětako. Su sěmběkane i sie harusě mětěngkasaghedětadeạu makahombang pěbawiahe ringangu katulidědingangu makaambangbe apang kěkawusange. 29Magengi kamene měmpěbisara ute, kumbahang měngkaikạberane wawera maralamuhụ. Piane e měběberambawera makạbangung dingangu makạonggọu tulumang sutaumatawaline.Wawera kerene e sarungbemakakarěntankalauntung su manga taumata apam makạdingihě e.

EFESUS 4.30–5.6 58230 Kumbahangbe mapakasusan Rohkě u Ruata e. I kameneseng nilaakun Rohkě, nikoạ tataghuanengu Ruata. Rohkěe malaing nakoạ ta ala u ěllong karaliwirě e sarungberuměnta waug'i kamene. 31Hipeko kalawọu kurang unaung, kindore, dingangu pědu. Kumbahangbe měngkaiměmpěmansagě dingangu měngkai mědarohang.Kumbahang měngkai lai piạ pěndangu pěbawinsị araupěndang kewe lai waline sihinge. 32 Su sěmběkane ute,naung i kamene e pakapapiako ringangu pěmpěkakěndagěbue sěmbaụ su waline ringangu pěmpěgaghěllịkongampung kereewe lai Mawu Ruata malaing něngonggọukalaampung si kamene su ralung i Kristus.

5 1 I kamene e kai manga anạ u Mawu Ruataikěkěndag'E, ualingu ene ute i kamene harusěbe

pěmpětawakali tumole kakakoạ u Mawu e. 2 Pěbawiah'ikamene ute malowọko lohoěngu pěkakakěndagě kereewei Kristus malaing kiměndag'i kite. I Sie nětěngkaonggọuwatangeng'E waug'i kite nakoạ kere sěmbaụ sasěmbaralurune mawěngi makạlahimpulu naungu Mawu Ruatae. 3 I kamene kai taumatan Duata. Kụ pěsasundalědingangu kakanoạ tawe mětatahino, arau anggange tawehinong kaěbakeng sutaloarang kamene. Kumbahangbesarang taumata waline piạ alasange měberau i kameneměmpěkěkoạ tamai ene. 4 Tawe lai hinone i kameneměbera manga wawera kotorě, beran pěsasundalěarau bawera tạ mangalene. Kaiso mạpiangbe i kamenemakitarimakase su Mawu Ruata. 5 Kakěllako pakapapia:taumata kụ měngkai měsěsundalě arau měngkai piạkakanoạ e ta hinone, arau maanggang (piạ kakanoạ eměsěsihing e ute měngkate lai měsulung u mạněmba laimahan duata), tangu i sie ene tawe makoạ laesu wadang iKristus dingangu Mawu Ruata e. 6 Kumbahangbe i kamenekaakaleng u manga wawera tawe gěsine. Batụu kěbị-kěbị

EFESUS 5.7–20 583

ene e makakoạ dalangeh'u Mawu Ruata su taumataapan ta tumatuhụ si Sie. 7 Kụ kumbahang měngkaimědalahapị u taumata kerene. 8 I kamene hala těngaděbenạung marěndung. Kai arawe orasě ini i kamene sembennariadi umatu Mawu, kụ i kamene ene su ralungutualagě. Ualingu ene ute i kamene harusěbe pěbiahěsu ralungu tualagě. 9U kai wọu tualagě ene suměpụpa kụ kakanoạ mapapia, adilě dingangu matěngaděsu kasingkạu Ruata. 10 Pětawakaliko měnaněsui apahinong makaluasě dalungu naungu Mawu kasěllahenge.11 Kumbahangbe měkoạ kakanoạ tawe kěhase kěkoatenguapan sukararěndung. Susěmběkane ute, i kamene kěbịe pěmpěluạko apang kakanoạ ene. (12 Batụu kěbị apangkěkoateng i sire supěnise ute ipạhumbisara e malaingmakạmamea.) 13 Kěbị apang kěkahinoěngu tualagě esarung ikasilo malahe. 14 Batụu kěbị apang ikasilo malahee kai tualagě. Hakịu ene kai piạ bawerau, "Kapukọ e, ei kaumětě kị e, ringangu pěbangungke wọu taloaran taumatanate. I Kristus sarungbe suměnnang si kau." 15 Batụu enepakapapia we kahěngang měluhudě pěbawiah'i kamene.Ariebe kere pěbawiahu taumata wodo; kaiso pěbiahěkokere taumata matatahuěnna. 16 Pakeko tempo pakapia-pia suapam piạ loahi kamene, watụ u tempo ini ekai tempo ralakisě. 17Abe pětěngkawodong batangengkaiso pěněněsuiko apang ikěkapulun Mawu. 18 Kụ abepětěngkiwukang u anggorě, batụu ene kai makasilakạsi kamene, kaiso kěngkapenekon Rohkě u Ruata e ikamene. 19 Pěmpěsasahandaekon mazmurě dingangukakantarị daralo ringangu kantari marohkě su ralungupalahumbisarang kamene. Pakaraluasěko i kameneměmpěkantarịu kakantarị daralo su Mawu. 20 Pakasaukoringangu su halěewe lain manga apa-apa ute i kamenemang pakatatarimakase su Ruata i Amang, su areng

EFESUS 5.21–33 584

i Yesus Kristus Mawung kite. 21Mědeạu makaadatěsi Kristus, ute pakasasuměllungko i kamene sěmbaụdingangu waline. 22Manga wawine, pakasuměllungko sukawing i kamene kereewe su Mawu e. 23Watụ u mangaese e kai těmbọu wawine e, kereewe lai i Kristus malaingnakoạ těmbọu jamaatě, kụ i Sie sěsane malaing DatunSalamatě baugu jamaatě kụ nakoạ badange. 24 Kereewelai jamaatěe sụsasuměllung si Kristus kerene lai su pa kụmunara e manga wawine e harusěbe sụsasuměllungsu kawinge. 25 I kamene manga ese e, kěkěndagěbengkawing i kamene e, kerewe lai i Kristus kụkěndagu jamaatědingangu nětěngkaonggọu watangeng'E waugu jamaatě e.26 I Kristus někoạ kerene e tadeạu i Sie makapamurěsingjamaatě e ringangu těn ron'E bọu ake sahani e, tadeạusamurine i Sie makapěnarakangu pa kụ ene su Ruata.27 Ringangu ralenge kerene i Kristus e niapararisị u jamaatěmawantugě dingangu tawe sangkuralange su těngon'E,tawe turạ e arau tawe sungkalene apa-apa. 28 Kerene wuelai manga ese e harusě kuměndagu kawinge kerewe laikuměndagu wadange sěsane. Manga ese kụ kụkěndagukawinge mangalene i sie kụkěndagu watangenge hala e.(29 Taweu sarang sěngkatau taumata měběbinsịu ghěsinesěsane. Kaiso i sie měpěpaduli ringangu měděndiagạkereewe i Kristus malaing měpěpaduli jamaat'E. 30 I kitemasingkạu ene, ualingu i kite e kai laesu wadang i Kristus.)31 Su ralungu Winohe Susi e kạbawohe, "Kai ene hakịuese e kai měněntang i amange ringangu i ninange kụmětěngkatakidě dingangu kawinge kụ irědua e makoạsěmbaụ." 32Ayetě ini e piạ mangalene maralung. Kụpituaku e tangu alingkai mạanung kalahěmpukang iKristus dingangu jamaatě. 33Arawe ayetě ene e malaingpiạ kalahěmpukange ringang i kamene: Kụ i kamenemanga ese sěngkatau-sěngkatau e pasịkěndagu kawinge

EFESUS 6.1–9 585

kereewe lai i sie kuměndagu watangenge sěsane ringangui kamene manga wawine sěngkatau-sěngkatau e kěnangkopětawakali měngadatě kawinge.

6 1Manga rariọ! Makoạ tumatole si Kristus e kaiharusě pakatatuhụ su ghaghurang i kamene u kai

ene harusě koateng i kamene. 2 "Pěngadatě si amanguringangu si ninangu e" kai ta masěllahě bọu MawuRuata ringangu někědo, 3 u: "Tadeạu i kau e malunsemahědingangu maumburě su dunia". 4Manga anạ u sěmbaụnakoạ kere i amang! Kumbahang bue měkoạ mangaanạ i kamene sarang i sire měmpěbawaluang. Kaisopěhikingbe si sire ringangu maatorě dingangu těn roiwentěn ron Mawu. 5Manga anạ u sěmbaụ apan nakoạmětatangkiang! Pakatatuhụko su mawung kamene sudunia e. Tětuhukengben dingangu adate sa a, ore lairingangu kạguwạu ralungu naung alingkai kere kakoạ ikamene si Kristus sěsane. 6 Kumbahangbe kětaeng měkoạkerene su tempong i kamene ikěkasilo e tadeạu kětạumakiralo su taumata. Kaiso i kamene kěngkakoạko keresěngkatau mětatangkiang si Kristus kapěkěkoạe kapulunMawu Ruata e ringangu kạguwạu naung. 7Munarakěkoateng i kamene kere sěngkatau mětatangkiang e,koạkong kamene ringangu karaluasu naung alingkaiMawu e tětangkianeng i kamene walinewe kai kětạengtaumata. 8 Pětahěndungko u sěngkatau-sěngkataue waebe i sie ěllang arau taumata waline ěllang e,sarung makahombang bawalise wọu Mawu e baụgumunara mapapia e kinoạ e. 9Manga anạ u sěmbaụapan nakoạ manga mawu! I kamene kěbị e kěngkakoạkokerene su manga ěllang i kamene. Kumbahang měngkaiměměmatakụ. Pětahěndungko u i kamene ringangumanga ěllang i kamene ene, lawọ mạnaghuang mawunesěmbaụ kụ kai Mawu Kasěllahenge ěnnạe su sorga. I

EFESUS 6.10–19 586

Sie tawe měmamile gha . 10 Samurine ute, i kamene epakatatoghasěko ualingu katatoghasě kahombangengi kamene wọu kawasan Mawu, watụ u i kamene kainasěmbaụ dingang'E. 11 Pakeko pa kụ padualatupěseketang nighěllịu Ruata si kamene, tadeạu i kamenemakararagě dumokạ kalawọu kaliewehu akalu setang.12 Batụu i kite e měsěseke balinewe rụdokạ taumata, kaisokawe rụdokạ pa kụ kuatu setang e kụ měngěngawasatempo ralakisě ini e. I kite e kai rụdokạ kalawọukuatu rohkě dalakisě někawasa huangu winangaeng.13Ualingu ene ute ini e pěmpěpakekom pa kụ apaliwụupěsěketang'u Ruata, tadeạu su ěllo ralakisě e i kamene emakaumalě bueměmatạ kalawọu seke e. Dingangu tadeạusarangke i kamene měkulěte makara ngu pěhěpusangeute, i kamene mamben těbe matoghasě. 14 Pakaralukaděbue i kamene. Pěpapěgongkong kasasa a su Mawu Ruatae i kamene tabidạem papehe, dingangu pěluhengkongkatulidě e kere pakeang i kamene uase. 15 Pakakěhagě buei kamene měhabaru Injilě e makawawa karalunsemahě sikamene makoạ kere sapatung kamene. 16Mase měngkaisěn niạ tempo e pěmpěpakeem pěngangimang su MawuRuata e kere aghidě ipěněnighe; ringangu pěngangimangene e makapěněbu horom papitị piạ putunge wọ'i ralakisěe. 17Daekeko kasasalamatě e koạ kere sakape waja,ringangu hengetangu Mawu e koạ kere aghidě bọu Rohkěu Ruata e. 18 Koạko pa kụ ene e kapěkaliomanengeměgěgausě tulumang bọu Ruata. Tinịa apạewen piạloahe, ute pěmpěkaliomanengko kereewe laahạu Rohkěu Ruata e si kamene. Pakarariagạ bue i kamene ringangupakakakědang bue. Pakasau wue měkaliomaneng baụgupa kụ kawanuan Duata. 19Mase lai pěkaliomanengbewaugu iạ, tadeạu su tempong iạ měbisara ute iạonggotangbem Mawu e wawera mětatalahino. Dingangu

EFESUS 6.20–24 587

tadeạu iạ e wahani makapěhabaru lělirung u Injilě e.20Ualingu Injilě ene e iạ nakoạ sěngkatau rarolohangkụ orasě ini e mạtatahungkụ. Pěkaliomanengko wauguiạ e tadeạu wahani mahumbisaran Injilě e, kereewehinone iạ makapěbisara. 21 I Tikhikus, anạ u sěmbaụ ikite dingangu mětatangkiang sa a su ralungu Mawu e,sarung mapakasingkạu pa kụ kakakoạku e si kamene,tadeạu i kamene makakasingkạu iạ dingangu munaraku.22 Kai ene hakịu iạ něndoloh'i sie si kamene pělěhabarukakakoạ i kami si kamene kěbị, tadeạu mapakasariannaung i kamene. 23Milumbạko Ruata i Amang, dinganguMawu Yesus Kristus mapakasěmbạu u pa kụ jamaatědingangu měkakakěndagě dingangu tatapě mạngimang siKristus. 24Malumbạko Ruata e měngalamatě si kamenekěbị kụkěndagu Mawung kite i Yesus Kristus dingangukakěndagě tawe lumaědusě. Adat'i kami, Paulus

FILIPI

1 1Manga anạ u sěmbaụ dalohon jamaat'u Mawupa kụ mạtanạ su Filipi, kụ seng nasěmbaụ dingangi

Kristus Yesus. Kerene lai manga anạ u sěmbaụ pangahạdingangkewen mětatangkiang jamaatě! Iạ i Paulus,dingangkewen i Timo us, manga ěllang i KristusYesus, 2mělěharapě malowọko Ruata i Amang i kitedingangu Mawu Yesus Kristus mangonggọu alamatědingangu karalunsemahě si kamene. 3 Kasaụewen iạmětětahěndung si kamene, iạ makitarimakase su Ruata.4Dingangu masau su sulene iạ měkěkaliomaneng baug'ikamene kěbị, iạ měkěkaliomaneng dingangu karaluasunaung. 5 Iạ makitarimakase su Ruata ualingu rengdokeng bọu ěllo humotong sarang orasě ini, i kameneseng nětulungu iạ nangekeng Injilě bọu Ruata. 6Duatasěsane nanětạu halě mapia ene si kamene, dingangu iạmangiakingu i Sie sarung maněpasu halě ene sarạewenmasue su Ěllon Kristus Yesus duměnta kapia. 7 I kameneměngkate hanesě ene su naungku. Mang kahěngang sutampạ e wue iạ piạ pěndangku kerene si kamene. Batụui kamene kěbị seng sěngkapěnarimạ dingangku, laonggọu Mawu Ruata kụ seng nionggọ siạ, bae su tempo iniiạ e ěndaung su ralungu tahungkụ baebe su tempon iạsu likude waugu tumatawang dingangu mětahutěndạuInjilě ene. 8Duata e masingkạ, u iạ mambeng dụdareạsi kamene dingangu pěndangu kakěndagu Mawu YesusKristus sěsane. 9 Kai ini e kakaliomanengku waug'ikamene: karimạko i kamene mahun namba kuměndaguRuata ore lai kasandigangu ringangu měngkai mạtambasu ralungu kasingkạ kahěngang dingangu matatahuěnna.

FILIPI 1.10–20 58910Dingangu kerene i kamene masingkạ měmile apangkapiaěnge, takadeạu i kamene sarung mawurěsi wọukaralaị arau haghin laěnsilě, su ěllong Kristus duměntakapia. 11 Pěbawiah'i kamene sarung mědalembongkakanoạ mapapia kahěngang kụ kětạeng niuali wọiYesus Kristus sěsane; tangu Ruata sarung iapakawantugědingangu rědaloěng. 12 Iạ e mapulu i kamene masingkạu apang kụ seng nariadi si siạ, kai nakakalawọtaumata rimaringihě dingangu nangimangu Injilě ene.13 Kasueěnge, kěbị měndariagạ istana ringangu taumatawaline su soa ene masingkạ u iạ nitahungkụ ualingu iạe mětětangkiang si Kristus. 14Dingangu pananahungkụsiạ e kai nakapangělembon pangangiakingu tau Sahanikalawokange su soa ini su Mawu, nakapahun nambanbahanine měhabaru tan Mawu tawe goě e. 15 Těngaděpiạ pirang katau wọu taloaran sire kụ mělěhabar'i Kristusualingu panananoi ringangu mapulu měsitori, arawesěnggạ e wue ute mělěhabarěbeng Kristus su katulide.16 I sire ini měkěkoạ kerene ualingu i sire kụkěndaguRuata ringangu iạ, batụu i sire masingkạ u Ruata sengněngonggọ u halě siạ baugu mělahe u Injilě e kahěngang.17Arawe sěnggạ e wue mělěhabar'i Kristus e piạ monaneralaị; i sire mělěhabarě e waugu pandungang i sire hala.Ualingu ene i sire mělěharapě u makakoạ siạ limembongkasigěsạ e su ralungu tahungkụ. 18 Kaiso tawe měkapura!Batụu maning kereapa, bae ene nikoạ dingangu monanemapia, baewe lai su monane kụ něsala, kaiso i Kristusmang ipědalahabarě lai; kụ iạ e maluasě. Dingangu iạe tatapě měpěpěndang kerene, 19 batụu iạ masingkạ ukahiạeweng kakaliomaneng i kamene ringangkewelainontolu Rohkě u Mawu Yesus Kristus e, iạ e iapakaliwirě.20Něngalembọewe lai takụ ilěěnning dingangulěharapenge kai tadeakengu mambeng kumbahang

FILIPI 1.21–29 590

iạ kawe tạ kěhase su munaraku e. Su sěmběkane iạmělěharapě tadeạu apan tempo e, něngalembọ e su orasěini, iạ mětětumbahani ringangu kaguwạu kuatěku -- bae iạbiahě arau iạ mate -- i Kristus iapakawantugě. 21Ualingusi siạ, monan biahěku kětạeng i Kristus! Kụ papate kaiuntung. 22 Kai kereu ringangu pěbawiahě su dunia ini,iạ makakoạ munara kụ limembon piạ mangalene, ute iạběga wue sude hinon takụ pileěng. 23 Iạ wěbolengangbọu ruam běka. Iạ měměning kahěngang maněntangudunia ini tadeạu tamai mětanạ dingangi Kristus, kaiene e limembong kapiane; 24 kai waugu pandunganguute kai limembom mapia kereu iạ tatapě mạtanạ sudunia. 25 Iạ mangiaking u halě ene. Kai ene hakịu iạmasingkạ u iạ matatapě matanạ dingangi kamene kěbị,tadeạu makapětulung si kamene mariadi něngalembongkakuate ringangu mahun nambang kaluase su ralungupangangimang su Mawu. 26Ualingu ene, kereu iạsarung měsule su anung kamene, ute i kamene apanseng nasěmbaụ dingangi Kristus Yesus e sarung piạbelimembong kalawọ e lai kakakoạku mědeạu lumesạ uwatangengku. 27Ho! Kapiange orasě ini e pěbawiah'ikamene seng sěndalengu kapulun Injilě mạanun YesusKristus ene. Mageng kerene měnsang iạ makapěsombangdingangi kamene arau tala, iạ makaringihě bue u i kamenematoghasě su kasasěmbaụ dingangu sěngkapětawakalisěmatang, baugu mona ringangu ěnning sěmbaụ baugupangangimang mětakạewen dingangu Injilě bọu MawuRuata. 28 Karimạkọ i kamene sěn niạ mang bawahani kụabe kěngkatakụ mětěngong kalawọu rumarokạ si kamene.Ene kai kere ipělělahe u i sire kai sarung ikawatạ, kụ ikamene sarung makauntung, ualingu kai Ruata sěsaneměgěllịu kalauntung ene si kamene. 29 Batụu Ruata e sengnangonggọu tatalěntụe si kamene baline kětạeng baugu

FILIPI 1.30–2.10 591

mangimang si Kristus, kaiso lai waugu mětěngkasunsarawaug'i Kristus. 30 Ini e i kamene lai tumole si siạ su ralungupěsaseke měsulung; mangalene ute kai pěsaseke nạungseng bọu nikasilong kamene takụ ipěsěseke kalimona,ringangu měngkai wědan takụ ipěsěseke sarang orasě ini,kereewe kinaringih'i kamene orasě ini.

2 1 I kamene matoghasě, ualingu i kamene nasěmbaụdingang i Kristus. Dingangu i kamene mạhiborě

ualingu i Kristus kiměndag'i kamene! I kamene niahạuRohkě u Ruata, ringangu i kamene lai měkěkakěndagětapengu mětětatalěntụ sěngkatau su waline. 2Ho!kěnangko i kamene kahěnga-hěngang makaluasěnaungku su manga halě ini: Pěbiahěko sěngkanaungdingangu lawọ měkakěndagě dingangu mona měsulung.3Abe pěmpěkoạ manga apa ualingu sěsahěsekangupandungangu watangeng hala, arau makapangobotuwatangeng. Su sěmběkane karimạkọ i kamenesěngkatau-sěngkatau ringangu kasanạ u naung mangěnnau taumata waline limembom mapia wọu watangeng.4 Kakěllako pandungangu taumata waline; abe kětạengpandungangu watangeng. 5 Karimạko i kamene piạkanaunge kere Mawu Yesus Kristus. 6 Tumuhụ hinone iSie měsulungu Mawu Ruata, kai i Sie tawe nakapěndangukakakoạ e marohkě ene hinong tahutěndakeng'E. 7 Susěmběkane, i Sie maměllọ u kěbị mase makoạ měsulungusěngkatau ěllang. I Sie nakoạ kere taumata kụ kěllaěngbiahě bue měsulungu taumata. 8 I Sie nětěngkasanạ uwatangeng'E kụ měběbiahě sa a su Mawu Ruata sarangnapohong -- su kalu kuruisě. 9 Kai ualingu ene hakịuRuata něhengke i Sie niapakarange-dange, dingangkewenněgěllị u kawasa si Sie limembo wọu pa kụ kawasawaline. 10 Tangu waugu měngadatě Mawu Yesus, kěbịdiadikang su Sorga ringangu su dunia, dingangkewe

FILIPI 2.11–19 592

lai su alungu dunia sarung měsuba si Sie. 11 I sire kěbịsarung měngaku u Yesus Kristus e kai Mawu; kụ kamagengkerene Ruata i Amang niwantugang. 12 Batụu ene, mangaanạ u sěmbaụ kụ ikěkěndagě, kereapạewen i kamenehanesě susasuměllung si siạ su tempon iạ ene sutaloarangkamene, tangu limembọewe orasě ini seng něgagheange,malowọko i kamene měngkai sumasuměllung si siạ. Ikamene seng niapakasalamat'u Ruata, kụ pětawakalikoturusě tadeạu karalunsemahu e masukụ. Koạko eneringangu adatě ore lai tatuhụ su Ruata, 13 ualinguRuata sěsane někaradiahang su ralungu watangeng ikamene mědeạu i kamene mapulu ringangu makaluasěnaungu Ruata. 14Halěkeko kěbị sạbarang dingangu tawekarubụ e arau sitorine. 15 Pěkakoạ i kamene kerene uteměněnode u i kamene kai manga anạ u Ruata kụ taweturạe, kụ měběbiahě dingangu katulidě ore lai katěngaděsutaloaran taumata raralaị dingangu mararosa. Kụ sutempong i kamene měhabarě si sire habarě makaonggọ upěbawiahě, ute malowọko i kamene makoạ kere tualagěsi sire siměnnang nanualagě dunia e. Kamageng i kameneměbiahě kerene ute, hědowe piạ banggile si siạ baugumakạpěndang lumuasi kamene su tempon Mawu YesusKristus duměnta kapia. Ene ahane u munaraku e tawemagholọ kaiso piạbe kěhase. 16 (2:15) 17Aramanung iạsarung pateěng kụ dahaku makoạ sasěmba su wowongapa nipaněmbang kamene su Ruata makoạ ta ala u ikamene mangimang si Sie. Kereu mang harusě kerene, iạe makitarimakase su halě ene ringangu sěngkapahuluasědingangi kamene. 18 Kerene lai, malowọko i kamenemalaing makitarimakase dingangu sěngkapahuluasědingangku. 19 Iạ mangimang u kai ringangu tulumanguMawu Yesus, iạ e lighạ nakapěndoloh'i Timo us solonganung kamene, tadeạu iạ e mahiborě ualingu habarě

FILIPI 2.20–30 593

mạanung kamene. 20 Kětạeng i Timo us e kakěsạ etaumata sěngkanaungu iạ, dingangu těnga-těngaděmětě něnnang kapapiang kamene. 21 Kěbị e lai walinekětạeng měsěsěmpị halě u watangeng hala, walinewewaugu pandungangu Mawu Yesus Kristus. 22 I kameneseng nakasilo alane u i Timo us mamben něbaraguna. Isie seng nětěngkasaghedě dingangku baugu pělahabar'uInjilu Mawu. I kandua eměsulungu anạ dingangu iamange.23 Batụu ene, lěpaseweng iạ nakakasingkạ u kereaparalengu halěku e sarung maghanapě, ute iạ sarungměndoloh'i sie solong anung kamene. 24 Iạ mangimangkai ringangu tulumangu Mawu e, iạ sěsaku e tawekaděngụe lai sarung mě wo si kamene. 25Mihino su anạu sěmbaụ i kite i Epafroditus kụ seng niroloh'i kamenebaugu iapětulung siạ, iạ něpěndangu mambeng hinoneměndoloh'i sie pěbalị anung kamene. I sie seng makingsiạ su ralungu munara ringangu pěkakarạdiahangku e.26 I sie rụdareạ i kamene manga anạ u sěmbaụ kěbịdingangu i sie měngkate su kaghaghěngganeng u i kameneseng nakahombang habarě u i sie masakị. 27Mangkahěngang i sie masakị hakịu marani mate. Kai Ruatae malěntụ i sie; kụ baline kětạ si sie, kaiso si siạ lai,tadeạu kumbahang iạ e tumanịu něngalembo masusalai. 28 Kai ene hakịu mangkeng kakạsariane lai ěnningkumědeạu měndolohi sie pěbalị solong anung kamene,tadeạu i kamene sarung lai mahuluasě kapia kereu ikamene měsombang dingange, kụ naungku e malaingmalenehě. 29 Tangú, pěmpanarimạkon sie ringangukaraluasu naung kere sěngkatau anạ u sěmbaụ tambapangangimang. Pěngarěgawen pa kụ taumata kere i sie.30 Baugu pandungangu munarang Kristus, i sie maraninglai mate; i sie něnarakangu niawane baugu mětulungu iạsu arengi kamene.

FILIPI 3.1–9 594

3 1 Pangěnsueěnge, manga anạ u sěmbaụku, malowọkoi kamene mahuluasě ualingu i kamene seng nasěmbaụ

dingangu Mawu. Iạ tawe nakapěndang mawěhạ baugumělukạu apang kụ seng takụ niwohe si kamene kalamona;baugu halě ene mapia waugu kasasalamat'i kamene.2 Pakatateghang bue su taumata apam měkěkoạ daralakị,taumata kụ hinone isěbạ asu. I sire mạnihasa tadeạutaumata isunatě. 3 Sěmbaliau i kite e taumata sengnanarimạ u sunatě kahěngang, balinewe i sire. I kitemạněmba Ruata e kai ualingu laahạ u Rohkě u Ruatasěsane, dingangu i kite makitarimakase ualingu i kiteměběbiahě nasěmbaụ dingangi Kristus Yesus. I kite tawegumaghalě su manga pěkakakomolě kụ tụtuhụ gěsi.4 Su hinone iạ botonge gumaghalě su manga komolangene. Kai kereu piạ pěsěngkatau makapěndangu i sie piạaị e waugu ghumaghalě su komolang kụ tutuhụ gěsi,ute iạ něngalembọ e lai. 5 Iạ nisunatě tempon umurěkuualu ěllo. Iạ kinawantelě kere sěngkatau tau Israelěbọu hiten Benyamin; iạ e tau Ibrani tutune. Su ralungusumasuměllung su torat'u agaman Yahudi, ute iạ kainasowa sěngkatau ralohong komolangu Farisi e. 6 Salaanune iạ e kai limembong giange hakịu iạ e nanumbiagějamaatě. Kereu nganeng bọu kěhịu torat'u agamanYahudi ute iạ e taumatawe mapia, tawe kasěngkulang.7 Kai ualingu i Kristus, tangu kěbị apang nạung kalamonatakụ lěěnnaěngu kai untung, ini e takụ nirekeng dugi.8 Balinewe kětạu manga halě tamai ene; kaiso pa kụsạbarang kụ takụ lěěnaěnge kětạewen makạdugi. Kụ takụtětaghuaneng tempo ini e kai něngalembong maarěga: utekai makakirala si Yesus Kristus, Mawuku. Ualingu i Kristustangu iạ seng naměllọ u kěbị-kěbị e. Takụ lěěnnaěngkěbị ene kai kětạeng kere onasě tadeạu iạ botongemakahombang si Kristus, 9 dingangu kahěnga-hěngang

FILIPI 3.10–17 595

nasěmbaụ dingangi Sie. Pěkakauhě mapia ringangu Ruatae balinewe ualingu kakanoạku hala su halě u tatuhụ torat'uagama. Orasě ini e iạ kai piạ pěkakauhě ku mapia ringanguRuata, ualingu iạ mạngimang su Mawu Yesus Kristus. Kụpěkakauhě mapia ene rarěntane kai wọu Ruata ringanguwọu pangangimang su Mawu Yesus Kristus. 10 Kakěsạ-kěsạe takụ ilěěnning ute kai tadeạu iạ makakirala si Kristus,dingangu makahombang kawasam pěbawangung'E wọupapaten'E. Iạ měměningu sěngkapětatahang dingang'Ekụ makoạ měsulungu i Sie su ralungu papaten'E. 11 Kụiạ e mělěharapě u iạ sěsaku sarung ipěbiahě kapia wọupapate. 12 Iạ e tawe něbera u iạ seng nakaringkau enearau seng nasukụ. Kaiso iạ mangkewen mětětatětehěsarang makaalạ laonggọ kụ nisadiang Kristus Yesus. Kaiwaugu ene i Sie seng nakaalạ siạ kụ nakoạ tataghuaneng'E.13Nalahe manga anạ u sěmbaụ, iạ tumuhụ hinone tawenakapěndangu iạ kawe seng nakaalạ pěreisě ene. Kaisokai piạ sěmbaụ kụ hinon takụ koateng, mangalene iạmě mbuleng apang su likuděku, ringangu mětětatětehěsěngapam botonge měndingkau apan su těngo. 14 Kaiene hakịu iạ měngkai tụtalang mětě mona monapangěnsueěnge mědeạu makahombang kalauntung,mangalene pěbawiahě su ralungu sorga; kụ baugu ene eRuata kimui si kite limiung Kristus Yesus. 15 I kite kěbị kụseng matěllang tuhụ marohkě, ute hinong piạ pěndangunaung kerene. Kai kereu sutaloarang kamene kawe piạpěndangu naung baline, tangu Ruata e sarung lai mělahesi kamene. 16 Kaiso halě ini karimạko něnaungang: ikite e harusě tatapě měběbiahě tumole atorě kụ sengkinatoleěng i kite sarang orasě ini. 17Manga anạ usěmbaụ kěbị! Pěmpětěnoko si siạ. I kami seng něgěllịupětatěnoěng kahěngang, ualingu ene pěmpěta ngangkopakapia i sai-saing kụ měmpětětěno kakakoạ i kami e.

FILIPI 3.18–4.6 59618 Iạ e seng masau su sulene mạulị si kamene, dinganguini e iạ saụ měndahisě kapia ringangu sasangị, u kailawọ taumata kụ pěbawiahe měgěnggoghahě mangalenpapateng Kristus su kuruisě. 19 Pěbawiahu taumata kerenekasueěnge ute kawawinasa, batụu mahang duatan siree kai kapulung gěsin sire hala. Manga halě makạmeae, sěmatangkewen ilělansị i sire; batụu i sire měngkatetumbạu mětě něnnang kalawọu apam mětětatahinondunia ini. 20Arawe i kite ute kai kawanuan sorga. Kụ kaiwọu ene lai Datu Mananalamatě si kite e, Mawu YesusKristus kụ sarung duměnta. I Sie ete sěn niạ lěan wang.21 Badang i kite e lome ringangu mahene ini e sarungiwalui kahiang Kristus makoạ měsulungu wadange hala kụmawantugě. I Sie makakoạ ene ualingu i Sie mạnaghuangkawasa waugu mapạsasuměllungu pa kụ sạbarang.

4 1 Batụu ene, manga anạ u sěmbaụ ku ikěkěndagě,kụ malowọko pěbawiah'i kamene těnga-těngadě

mạngimang su Mawu. Naungku e rụdareạ i kamene!Kai seng i kamene ilěliagěku ringangu makạluasě si siạ.2 Baugu manga wawine i Euodia ringangu i Sin ke!Iạ mědědorong sěngapam botonge tadeạu i ruasěngkanaung bue kere taumata tamba pangangimang.3 Su manga ringangku apan sa a, iạ mědorong lai tadeạui kamene mětulung i rědua wawine ene. I rědua sengněmpěmunara masěgadě baugu měhabar'u Injilu MawuRuata; měsulung i Klemen dingangu kalawọu taumatawaline apang sěngkapěmunara ringangku. Manga arengi sire ene su ralungu Bukě u Taumata Wiahě. 4 Karimạkoi kamene hanesě mạhuluasě ualingu i kamene sengměběbiahě nasěmbaụ dingangu Mawu. Sěnsuleko lai iạměbera: Pahuluasěko! 5 Karimạko kěbị taumata e makasilokakanoạ i kamene apan naunge mapia. Batụu Mawu etawe kaděngụe lai sarung duměnta. 6Abeko ghěnggangu

FILIPI 4.7–15 597

apa. Su ralungu pa kụ halě, pěmpěkaliomaneng dingangupěhabarěkon dorong i kamene su Ruata. Apang gěgausangi kamene e měngkai pakasaung habare su Mawu Ruataapidu makitarimakase. 7 Tangu karalunsemahě bọu Ruatakụ tawe ika něnnan taumata e sarung maněntanudědalungu naung dingangu něnnang kamene apan sengnasěmbaụ dingangi Kristus Yesus. 8 Kasueěnge, mangaanạ u sěmbaụ něnaungengkong kamene kalawọu halěmalaarěga kụ hinong daloěng, mangalene ute pa kụmunarang katulidě. 9 Koạko apan seng niěndungang ikamene ringangu nikatarimạ bọu iạ; bae bọu mangawawera arau lai wọu manga kakanoạku. Mawu Ruatapuěngu pědarame, sarung mahundingang i kamene.10 Su ralungu pěbawiahěku kụ seng nasěmbaụ dinganguMawu e, iạ e maluasě kahěngang, batụu sarạeng sengkereeng karěngue ini piạ e loahe kapia mětě něnnambatangengku. Timonaku balinewe tadeạu i kameneseng niwuleng iạ; i kamene mambeng měněnaung siạ,kaiso i kamene tawe makaěba loahe waugu manodeu ene. 11 Iạ měběberang ini balinewe ualingu iạ e kaikinakawusange, batụu iạ sěmben nangěndung měngkatemaluasu apang sembeng piạ e. 12 Iạ e sembeng bọunihombangengu kasasusam biahě, dingangkewelainmědědalembo. Iạ seng masingkạ u rahasiane waugutumatěngo kakakoạ e balạewe měnsang kerea; bae sutempom mědědalembo, arau kasiang, bae su tempommạhěmpaliu, kurai kěkawusange. 13Ualingkeng kawasa kụseng nighěllị i Kristus si siạ, ute iạ e matoghasě tumatěngohaghim pa kụ. 14Arawe i kamene seng nětulungu iạ suralungu kasasusaku; kụ apang kěkoateng i kamene emambeng mapia. 15Manga anạ u sěmbaụ tau Filipi! Ikamene hala masingkạ kahěngang u piạ iạ naněntanguMakedonia kalamona, su tempon Injilě ene takụ nihabarě

FILIPI 4.16–23 598

kahumotongange, i kamene kakěsạ-kěsạ e nakatemanguntunge ringangu dugine ringangkewen iạ. 16 Piạ iạ suTesalonika kụ měgěgausě tatalung, seng limembo wọusěnsule i kamene němpěndohong tatalung si siạ e.17 Ene walinewe mangalene iạ kětạu mapulu manarimạlaonggọ. Kapuluku e ute kai tadeạu iạ makasilo mangaualine kụ makakatambawe kalauntung i kamene. 18 Iạseng něnarimạ u kěbị e -- sarang katewe limembo wọukasasukụ e! Kěbị apan laonggọ kụ nirohon kamene sisiạ, seng takụ kinatarimạ bọu i Epafroditus. Ini iạ sengnakaěbạ. Kěbị apạewen takụ gěgausang kalawọu ghaghěllịbọi kamene ene kai kere daluru mawěngi wọu sasěmbakụ nisěmba su Ruata kụ nitarimạ u Ruata ringangu naungmaluasě. 19Mawu Ruata kụ takụ sěsěmbaěng, ute kaimědědalembong kakalạ e su ralungi Kristus Yesus, sarungmanukụ kěbị apang gěgausang i kamene. 20Dalo su Ruatai Amangi kite sarang marěngụ-děngụ. Aming. 21 Bunạkoadatěku su kěbị apang kawanuan Duata kụ nasěmbaụdingangi Kristus Yesus. Dingangu tarimạko lai adatě bọumanga anạ u sěmbaụ kụ ěndaung dingangku sini. 22 Kěbịkawanuan Duata su soa ini, kahumotongange i sire suistanang Kaisarě, něndohong adatě si kamene. 23 KarimạkoMawu Yesus Kristus mangalamatě si kamene kěbị. Adat'ikami, Paulus dingangi Timo us

KOLOSE

1 1Manga anạ u sěmbaụ dalohon jamạat'u Mawusu Kolose kụ sa a su pěkakauhě dingangi Kristus!

Kere sěngkatau rarolohang i Kristus Yesus, -- kahiangkapulun Mawu Ruata e -- iạ nihengke sěngkakahengkedingangu anạ u sěmbaụ i kite i Timo us, mělěharapumalumbạko Ruata i Amang kite e měngonggọu alamatědingangu karalunsemahě si kite kěbị. 2 (1:1) 3 I kami sengnakaringihě u i kamenemạngimang suMawu Yesus Kristusdingangu i kamene kuměndagu pa kụ dalohon jamaatě.Kai ene hakịu su tempong i kami měkěkaliomaneng baụgikamene, i kandua e měngkate hanesě makịtarimakasesu Ruata, i Amang u Mawung kite i Yesus Kristus. 4 (1:3)5 I kamene mangimang dingangu i kamene kụkěndagě,u i kamene mělěharapě apang kụ seng nisadia su sorgakahian Duata e waugi kau. I kamene seng nakaringihěmạanung halě ene, piạ e Walo Mapia kụ kahěngangnihabarě si kau. 6Habaru Mawu Ruata e nasawuhě sukasěllahu dunia e mase pěbawiahu taumata e sěn niạlěalamatengu habarě ene, kereewe lai nạung pěbawiahunialamateng piạ i kamene nakaringihě halě u tatalěntụu Mawu Ruata e kụ kahěnga-hěngang nakaěnna. 7Halěene ipěpaulị si kamene kinahian Epafras, dingang i kamie ikěkěndagě. I sie kai taumatam munarang Kristus sa aměměmunara e waugu pandungang i kite. 8 Kai wọisie asale i kami e makadingihě u kai kawasan Rohkě uRuata e i kamene makakoạ měkakakěndagě. 9 Kai enehakịu i kandua měngkai hanesě měkěkaliomaneng baugikamene nanětạewe rokeng bọu ěllo i kandua nakaringihěhabaru mạulị i kamene. I kandua měkěkaliomaneng su

KOLOSE 1.10–18 600

Mawu Ruata e malowọko Rohkě u Ruata e měngonggọukasingkạ dingangu katatahuěnna masukụ si kamenekai apạ e kapulun Mawu Ruata. 10Ualingu ene ute ikamene makapěbiahě tumuhụ kapulun Duata, ringangusěn niạ makạluasě naung'E, hakịben su pa kụ munarae i kamene kapạmurukangbe pulise mapapia. Dingangukasingkạ i kamene mạanun Duata e malaing limembongkạpahun nambane. 11 Karimạko ualingu kawasangMawu Kasěllahenge, i kamene iapakatoghasě hakịbengi kamene makatahang dingangu makakědang su pa kụsabarang, masasabarě dingangu maraluasě 12 kụdingangu makitarimakase si Amang. Batụu kai i Amangenapakariading kamene wotonge makatarimạ u apannisadian Duata e waugu taumatan'E su kararatuang'Ematualagě. 13 I Sie seng nělliung kite bọu kawasangkararěndung kụ seng napěngaling i kite su ralungukararatuangu Ahuse ikěkěndagě. 14Ualingu Ahus'E enee i kite niapakaliu; mangalene ute kalawọu rosang kitee seng niampungang. 15 I Kristus e kai gambarě malahebọu awe u Ruata kụ tawe i kasasilo; i Kristus e kai Ahusekaiakanenge, něngalembong kapiange wọu pa kụ apanniriadi. 16U kai wọi Sie Mawu Ruata e napakariadinpa kụ su sorga ringangu su dunia, pa kụ sạbarangikěkasilo ringangu tawe ikasasilo, nasowa lai su ralungekereewe pa kụ rohkě makawasa ringangu měpěparenta.Kasěllahu dunia ini e niriadi ualingu i Kristus dinganguwaugi Kristus. 17 Kalamonan pa kụ sabarang nariadi e,i Kristus semben těbe ene. Dingangu ualingu i Sie laihakịu pa kụ sạbarange seng su tampạ e sěmbaụ-sěmbaụ.18 I Sie e těmbọu wadang'E, kụ kai jamaatě, batụu kaii Sie simbulu pa kụ laidopu jamaatě e. I Sie kai anạkaiakanenge, kahumotong-motongange niapěbiahě kapiạwọu kapapohong'E, tadeạu sěmatangbe i Sie sěsane

KOLOSE 1.19–27 601

nakoạ kasěllahengu pa kụ. 19 Kai Mawu Ruata sěsanepiạ kapulune tadeạu pa kụ sạbarang kụ kaěbakeng suMawu Ruata e, kaěbakengbe lai masukụ su Ahus'E. 20 Kụsu ralungu Ahusě ene lai Mawu Ruatae mapakariadinpa kụ sabarang piạ pědalahěmpukange kapia ringang'iSie -- baebe pa kụ apan su dunia, arau lai su sorga. MawuRuata e někoạ kerene ualingu kapapohongu Ahuse su kalukuruisě. 21Nạung kạngere e i kamene marau wọu MawuRuata. I kamene rụdokạ ualingu lulu ringangu něnnangkamene raralakisě. 22Arawe ini ute, ualingu kapapohonguAhus'E, Mawu Ruata e někoạ pěsasěngkapiang kameneringange něsaụ naulị. Ualingu kakakoạ kerene ute ikamene wotonge ipětěngon Duata e su ralungu kasasusi,ma lang dingangu tawe turạe. 23 Semben tantu i kameneharusěbe tatapě sa a su pěngangimang dingangu rumarisịmatoghasě su pěngangimang i kamene. Kumbahangbesarang i kamene měměllọu pělaharapi kamene kụ sengnionggọ si kamene su tempon nakatarimạ Injilu Ruata.Habarě ene e seng pinědalahabarě su apan taumata e sukasěllahu dunia e. Kụ ualingu lai ene watangengku, i Paulushakịu seng nakoạ mětatangkiang. 24Orasě ini e iạ maluasěmětatahangu sigěsạ baụgu pandungang i kamene. Batụuualingu sunsarang badangku e, ute ipạnukụ e apang kụbědang ipědararagi Kristus baụgu jamaat'Ě, mangalenewadang'E. 25Duata e něndolohu iạ nakoạ mětatangkiangjamaat'Ě baụgu mạpakạpiang kamene. Iạ e mambenghinone maněpasu walon habarě bọu Ruata e pa kụ;26mangalene habarě e seng dingangu hasụ e su taungenaliu ilělirungu Ruata e su pa kụ taumata kai orasě ini eseng nilahe su manga umat'E. 27Mawu Ruata e mapulumapakalaheu kereapa kapiane ringangu kawawantugeralirunge waụgu pa kụ taumata. Rahasia ene ute kai: IKristus kai ene su ralungi kamene mangalene i kamene,

KOLOSE 1.28–2.7 602

sarungbe kapusakatengu kawawantugu Ruata. 28 I Kristuse kai sarung ipědalahabari kami su kěbị taumata. I kamie kai měngonggọu ingate ringangu mạněn ro si sire kěbịe ringangu pa kụ katatahuěnna. Timonang kami e utekai tadeạu sěngkatau-sěngkatau e ahakeng solong anunMawu, tabidạen sěngkatau seng natěllang tuhụ marohkě,baụgu seng nasěmbaụ dingangi Kristus. 29 Tadeạumakakahumpạu ene ute iạ e měmunara kahěngang. Iạ emětawakali sěngapam botonge ringangu kạguwạu kuatěkụ seng nionggọi Kristus si siạ dingangu někaradiahang suwatangengku e ringangu kasasukụ u kawasan'E.

2 1 Iạ e mapulu tadeạu i kamene e masingkạ měnsangkereapa katoghase iạ měběbangkuadě baụgi kamene

ringangu waugi sire su Laodikia ringangu pa kụ apangběgang iạ. 2 Kěbị e takụ kinoạ tadeạu naung i siremawalinsahě dingangu i sire měkakakěndagě hakịuene i sire masěmbaụ kahěnga-hěngang. Ualingu ene isire ute těnga-těngadě makaěnna ringangu měngiakingore lai makakasingkạ u rahasian Duata e, kai i Kristussěsane. 3 I Kristus e kai nakawualagu pa kụ sipirangmapia ringangu kasingkạ u Ruata nạung mạbawuni. 4 Iạmaulịu ini e tadeạu i kamene kumbahangbe kaakalengi sai-saim biwihe mararěngang. 5U manịeng badangkue maraung kamene, kai koạ e kere iạ ene sutaloarangkamene. Iạ e měngkai maluasě makạsilọ e si kamenesěngkanaung dingangu matoghasě su pěngangimang siKristus. 6Manga anạ u sěmbaụ kụ sen dimae si KristusYesus Mawu e. Batụu ene i kamene pěmpěbiahěbemạkakauhě dingang'E, 7 ringangu měhamụ su ralungi Sie.I kamene e pěmpamětịkom pěbawiahi kamene ringangiKristus pěmamanggilange. Pakahun nambangkompěngangimang i kamene e si Kristus, tumuhụ apanseng nitěn rone si kamene. Kụ naung i kamene e

KOLOSE 2.8–16 603

pakatatompeko ringangu waweran tatarimakase.8 Pakatateghang bue i kamene, kumbahangbe sarang piạuměmitaugě si kamene, wěmbingang u těn rong mangakapanden taumata tạ mangalene, kětạeng makapalidě.Manga kapanden dunia ene e walinewe wọi Kristus,kaiso kai wọu kapanden taumata samatang, dinganguwọu manga rohkě u kawasan dunia. 9 Batụu pa kụkakakoạ u Ruata e něbanua si Kristus su pěbawadang'E.10 Kụ ualingu měbiahě nasěmbaụ dingangi Kristus, ikamene malaing nighělirangu pěbawiahě masukụ. Batụu iKristus e kai těmbọ u pa kụ rohkě mạngawasa ringanguměpaparenta. 11Ualingu nasěmbaụ dingangi Kristus eute i kamene seng nisunatě, balinewe ualingu sunatěkinoạ u taumata, kaiso kawe ualingu suna Kristus kụ sengněliung kamene wọu kawasang kakanoạ marosa. 12 Batụusu tempong kamene nịsasahani, ute i kamene kai nilěbingdingangi Kristus; kụ malaing dingangu sasahani ene, ikamene nipěbiahě kapia ringangi Kristus ualingu i kamenemangimang kawasan Mawu Ruata seng napěbiahi Kristuswọu papatene. 13 I kamene nạung nate tuhụ marohkěualingu i kamene warạdosa, ringangu i kamene tawenisunatě tuhụ gěsi. Arawe orasě ini Mawu Ruata napěbiahikamene ringangi Kristus. Mawu Ruata seng něngampungkalawọu rosang kite, 14 dingangu něndědasě pěsasalangkite kụ mematakụ i kite dingangu atorange mawawěhạ.Dingangu měnděkạ winohe ene su kalu piněnggantongan,Mawu Ruata e něndědasem pa kụ laěnsilě si kite. 15 Sukalu kuruisě ene e i Kristus namatạ kalawọu haghinrohkě u mananěmbonang dingangu mangangawasa enasue něngkaěnsu. I sire nakoạ bawialaěng u lawọ supiạ i Kristus měngěngahạ i sire tabidạen tau kinatawengmạbawoleng sutaloaran wuntuangu nakauntung. 16 Kụkumbahang mapakawalan taumata e mapěsalang kamene

KOLOSE 2.17–3.4 604

su halě u kakaěng dingangu pěnganginung, arau suhalěewelain manga haribasarě u agama arau raluasuwulang sumendạ arau ěllon Sawadě. 17 Kěbị tamai enee kětạeweng kěngkaung apan sarung duměnta, arawekaralaheu wọu kěbị ene ute kai i Kristus! 18 Kumbahangbei kamene mapakawalam batangeng makịakalě su taumataapang měměllewe mětětěngkasanạu naung dinganguměngadatě manga malaekatě. Taumata kerene ute kaiměngěngobotu manga něnnane mạdunia ringangulụlansịu apan uade kinasilone hala, 19 hakịu semben tawemapulu měngumbala si Kristus nakoạ těmbọe. Su limangkawasang Kristus e, kạguwạu wadange mạpaduli ringangumědědalahěmpụ apan laese, tụtuwọen sasombọ u MawuRuata e. 20 I kamene seng nate ringangi Kristus, ringanguseng niliu wọu manga rohkě u mangangawasa runia ini.Kụ, kawe unụe i kamene měběbiahě kere taumata wědangmakịkawasa su dunia ini? Kawe unụe i kamene měngkaikụkakoho su manga atorang kerene, 21 "Kumbahangmětemang ene", "Kumbahang měnenggehě apa ini"?22 Kěbị atorang ene kai mang mạulịu apang paketang tawegunane. Ene kětạeweng kalawọu atorang dingangu mangatěn ro apan nịkakoạ u taumata. 23 Tamai ene těngaděbeikěkasilo e kai munarang katatahuěnna, piạ e laansangetadeạu taumata e pạněmba malaekatě, mětěngkasanạu naung dingangu pamaman wadang, kaiso kěbị emamben tawe gunane waụgu ipěnaludě ěnningu ghěsi.

3 1 I kamene e seng niapěbangung kapia ringangi Kristus.Ualingu ene i kamene kai harusěbe pěmpěgausě

apan dasị su sorga, su piạ i Kristus měpěparenta ringanguMawu Ruata. 2 Pěmpěněnaungbe apan dasị sene ewalinewe apan su dunia. 3 Batụu i kamene seng nate,kụ pěbawiahi kamene e mạdalirung dingangi Kristus suralungu Mawu Ruata e. 4 Kụ simbulu pěbawiahě tutune

KOLOSE 3.5–13 605

e ute kai i Kristus kụ mạeng i Sie sarung ikasilo e utei kamene e malaing sarung ipakalahe dingangi Sie suralungu kasasěllah'E! 5Ualingu ene, pakasueko patekalawọu kapulun dunia e měněnaghali watangengue;kere pěsasundalě, karalamuhụ, abuli, ěnning dalakisědingangu anggang (batụu anggang e kai měsulungupalahamawu mahan duata). 6Manga halě kerene ekai makạsongkahě dalangehu Ruata su apan taumatata tumatuhụ si Sie. 7Nạung humotong i kamene halae tụtuhụ be lai haghing kapulu kerene, su tempong ikamene su ralungu kawasane. 8Arawe ini e ute i kamenepěmpěnděmme u haghing kararalakisě bọu watangengu:kumbahang měngkai měpědu, arau měndongka, arau piạpěndangu inụ su taumata waline. Kumbahang mědohangarau měberam bawera kotorě. 9 Kumbahang měmpěkonsěmbaụ suwaline, u pěbawiahě těbe e ringangu pa kụkakakoạ e sen nirěmme i kamene. 10 Kụ i kamene inie kai sen taumata nionggotangu pěbawiahě buhutětalěmbuhuang hanesě itětuhụ awe u Měndariadinekụ kai Ruata. Timonane ute tadeạu i kamene makakiralaRuata ringangu kasasukụ e. 11Makoạ kere pulise wọuene ute nasue e něngkailang pědalahaedangu tau Yahudiringangu waline Yahudi; nisunatě dingangu tawe nisunatě;semben tawe apa pědalahaedangu tau raghị dingangutaumata ralakisě; arau ěllang dingangu waline ěllang;batụu i Kristus kai mạnahiangkung pa kụ sạbarangdingangu i Sie nasěmbaụ dingang i sire kěbị e. 12 I kamenee kai taumatan Mawu. Ruata e kiměndagi kamene maseněmile si kamene makoạ tataghuaneng'E tani. Ualinguene i kamene harusě pěmpělaheu pěkakakěndagě,měsěngkapiang anạ u sěmbaụ, kasasanạ u naung,sikome naung, ringangu makědang su sigěsạ. 13 I kameneharusě měsasabarě sěmbaụ dingangu waline, dingangu

KOLOSE 3.14–22 606

měgaghěllị u ampung kereu piạ u měndesọ tunenaungsu waline. Mawu e maluasě měngampung si kamene, kụi kamene malaing hinom měpěpapangampung sěmbaụdingangu waline. 14 Su wowon tamai ene, kěbị e ute:i kamene harusěbe měkakakěndagě u kakěndagě emạpakasěmbaụ i kamene makoạ masukụ. 15 Kariadikoapan sipirangu e měngkai mạtuntụ u pědarame nionggọ iKristus su ralungu naungu. U i kamene kai nikuiangu Ruatae makoạ laesu wadang sěmbaụ, tadeạu i kamene měbiahěsu ralungu pědarame wọu anung Kristus e. Kụ i kameneměngkai pakịtarimakase. 16 Karimạko hengetang i Kristusnapeneu alamatě e měngkai luměnạ su ralungu naungi kamene. Kụ i kamene e pěmpětatěn ro wue sěmbaụdingangu waline ringangu pěmpětatěgu wue sěngapangkaudupe. Pěmpěkantarikon Mazmurě dingangu raraloarau kakantarị mararohkě; pěkantarịko waugu Ruata,ringangu pěndangu tatarimakase su naung i kamene.17Nimbụe, pa kụ apang kinoạ i kamene, arau mạbera e,hinong i koạ dingangu iwera su ralungu arengu MawuYesus. Kụ i kamene e pěmpěkaliomanengko su MawuRuata i Amang bọi Yesus. 18 I kamene manga wawine e!Pakasasuměllung bue su kawingi kamene, u kawe kerenehinone kakakoạ u taumatan Sahani. 19 I kamene mangaese! Kěkěndagěbeng kawingi kamene. Abe ralahětuměkoạ si sire. 20 I kamene manga rariọ e! Kai kereneměkoạ taumatan sahani e, harusěbe pakararingihě siamangu ringangu si ninangu, batụu kai ene makạluasěnaungu Mawu Ruata. 21 I kamene manga i amange!Ariebe mapalangehu anạ i kamene mạdiring kumondọnaung i sire. 22 I kamene mětatangkiang e! Pakatatuhụ sumanga mawung kamene su dunia e su pa kụ sabarang.Abe kawe kětạeng tụtuhụ su tempon i sire makạsilosi kamene, ualingu i kamene kawe kětạeng makiralo.

KOLOSE 3.23–4.8 607

Tuhukeko i sire ringangu naung matulidě, batụu i kamenematakụ u Mawu. 23Halěbe sude nionggọ si kameneute, koạko ringangu kasěllahu naungu tabidạu i kameneměkěkoạ baugu Mawu walinewe tumbạem baugutaumata. 24 Pětahěndung u i kamene sarung makatarimạbawalise wọu Mawu. Apan sen nisadiam Mawu e waụgutaumatan'E, ute kai ene sarung gělirang si kamene. Batụumawu tutune ute kai tětangkianeng i kamene, i Sie kaii Kristus sěsane. 25 Kụ isai-sai wue někoạ pěsasala e,sarungbe manarimạ pa kụ pěsasalane; batụu Mawu etawe měmamile gha .

4 1Manga anạ u sěmbaụ apan nakoạ mawu e!Pakapapiako měmpěkoạ manga mětatangkiang

si kamene tuhụewe katěngadě dingangu kạadilě.Pětahěndung batụu i kamene kai piạ Mawu mansěmbaụ su sorga. 2 Pakakakěhagěko měmpěkaliomaneng,pakasasạdia, apidu kapětarimakase e su Ruata.3 Pěmpěkaliomaneng laing kami e tadeạu Mawu Ruatae mangonggọben loahe mapia si kami makapěngekenghabaru hengetange mạanung lělirungi Kristus. Ualinguhalě ene e tangu iạ e orasě ini kai mạtatahungkụ.4 Pěmpěkaliomanengko tadeạu iạ e makatualagulělirung ene e pakalahe-lahe kereewe hinone. 5 Suralungu kalahěmpụ i kamene ringangu apan taumatata měmpangangimang e ute i kamene pěmpěbiahěbepakatatahuěnna, pěmpědědeạbe loahe pakapapia-pia.6 Karimạko palahumbisarang kamene e hinowen měngkaimakạdaluasě dingangu makạbinsana. I kamene harusěbemasingkạ u kere apa i kamene hinong sumimbangkakiwalon sěngkatau-sěngkatau e. 7 I Tikhikus, hapị i kiteikěkěndagě, sarungbe měhabarě si kamene katataingupěbawiahěku e. I sie sa a měmunara ringangi kamiwaụgu Mawu e. 8 Iạ něndolohi sie solong anung kamene,

KOLOSE 4.9–17 608

tadeạu i kamene makakasingkạ u kakakoạ u pěbawiahikami e ringangu i kamene měngkahiborě. 9 I Onesimussarung dumaleng sěngkaraleng dingangi Tikhikus; i sieanạ u sěmbaụ bọu taloarang kamene. I sie taumata sa a,ringangu i kami kụkěndagi sie. I kanduang Tikhikus e kaisarung měhabarě si kamene pa kụ halě apan nariadi sutampạku ini. 10 I Aristarkhus mạtatahungkụ dingangkue, měndohong tabeạ si kamene. Kerene lai i Markus,anạ u tamahuari ringangi Barnabas. (I kamene sembennakatarimạ u tatanataku e paněnsomahě si sie kereu i sieruměnta su anung kamene.) 11 Tabeạko lai bọi Yesus kụisěsěbạ lai si Yustus. Bọu taloaran tau Yahudi apan sengmạngimang su Mawu Yesus, kětabeng i sire těllu halakụ orasě ini e mělěhalě dingangku mědeạu měndalengmunaram Mawu Ruata. I sire mamben těngadě nětulunguiạ. 12 Tabeạ bọu anung Epafras. I sie malaing taumatangkamene. I sie kai mětatangkiang si Kristus Yesus, kụsịdutu mang měkěkaliomaneng maamumang baugikamene. I sie ghụgahiorọ sěngapam botonge su Ruatatadeạu pěngangimang i kamene matoghasě dingangui kamene e kahěnga-hěngang mahun madě, tadeạui kamene nalungbe masa a su kapulun Duata. 13 Iạe makasahidi sěsaku u i sie seng něhalě masěgaděbaugi kamene ringangu waụgi sire su Laodikia ringanguHierapolis. 14 I Dokter Lukas, ikěkěndagi kite, děduanDemas, něndohon tabeạ si kamene. 15 Pěmpaulịkontabeạ i kami su manga anạ u sěmbaụ Sahani su Laodikia;ringangu su Nimfa, ringangu su ralohon jamaatě apangměmpěkěkaliomaneng su walene. 16 Samurin suratěini e iwasa sutaloarang kamene e, ute wasako lai sujamạat'u Laodikia. Kerene lai i kamene hala harusěměbasa suratě sarung dingotang bọu Laodikia, si kamene.17Dingangu pěmpaulịko si Arkhipus, "Pakasueweng koạe

KOLOSE 4.18 609

munara nionggọ si kamene gunang mětangkiang Mawu."18 Tabeạku, i Paulus. Iạ sěsaku e němohe wahageang ini.Abe kiwulei iạ e wědang mạtatahungkụ! Karimạko Mawue měngalamatě si kamene. Adat'i kami, Paulus

1 TESALONIKA

1 1Manga anạ u sěmbaụ jamạat'u Tesalonika, nakoạumat u Mawu Ruata i Amang, dingangu Mawu Yesus

Kristus: I kami těllu, i Paulus, Silas dingangi Timo usmělěharapě u malowọko Mawu e měngonggọu alamatědingangu karalunsemahě si kamene kěbị. 2 I kami e mangtaghalě makịtarimakase su Mawu Ruata ualingu i kamenekěbị. Suapan pěkakaliomaneng i kami su Ruata ringangui Amang i kite e, ute mang tawe pontode mětahěndungsi kamene. I kami e měngkate hanesě měkěkaliomanengi kamene. I kami mětětahěndung kereapa i kameneměnodeu munaram pangangimang i kamene si Kristus,karadiahangu kakěndag'i kamene su taumata walinekụ mětangkiang si sire, ringangu kereapa katoghasupělaharap'i kamene su Mawung kite Yesus Kristus. 3 (1:2)4 I kami masingkạ, manga anạ u sěmbaụ u Ruata ekụkěndag'i kamene ringangu seng němile si kamene nakoạtataghuanenge těntani. 5 Batụu i kami e mělěhabaru Injilěsi kamene walinewe tumbạu ringangu wawera e, kaisomalaing ualingu kawasa ringangu Rohkě u Ruata. Dingangui kami e maiaking kahěngang su katulid'u injilě e. I kamenehala masingkạu kereapa pěbawiah'i kami e gunangkamene piạ i kamie ene sutaloarang kamene. 6 I kamenetụtolewe laahạ i kami ringangu laahạ u Mawu. Maningbei kamene e tumanịu masigěsạ kai i kamene mambenněnarimạu naung maluasě habarě ipěpaulị i kami e sikamene. Daluasě ene ute kai nịlaonggọ u Rohkě u Ruata.7Ualingu ene ute i kamene kai nakoạ kakakěllaěng'u kěbịtaumatan Sahani su Makedonia ringangu Akaya. 8 Batụunanětạ bo'i kamene, habar'u mạulịu Mawu e seng nakeke

1 TESALONIKA 1.9–2.6 611

solong Makedonia ringangu Akaya. Dingangu walinewekětạu ene samatang; maalạ katewe habaru mạanungkereapa pangangimang i kamene su Mawu Ruata e sengnakeke suapan tampạ, hakịu i kami e sen tawahaluasu laiměberang manga apa. 9 Kěbị taumata ene měběbisarangkereapa pěnanarimạ i kamene piạ i kami e nạung kalimonae riměnta su anung kamene. I sire měběbisarang kereapa ikamene naněntangu kalawọu mahan duata kụ diměnta suanun Mawu wiahě mang sěmbaụ mědeạu mětěngkasa asi Sie. 10 I sire malaing mạhumbisara měnsang kereapa ikamene mělěharap'u rarěntan Ahus'u Ruata wọu sorga, kụi Yesus, seng niapěbiahě kapia wọu kapapohonge. I Yesusene malaing něngambang si kite bọu ralangehu Ruata esarung.

2 1Manga anạ u sěmbaụ! I kamene hala masingkạ upěta wong kami si kamene e tawe makoạbe tawe

gunane. 2 I kamene masingkạ u kalimonang kami eriměnta su anung kamene su Tesalonika, i kami sengnětatahangu ta ngkaị dingangu sasamedě su Filipi. Kaisomaningbe lawọ taumata rụdokạ si kami e, Ruatang kitee seng něgěllịu kawawahani baụgu pělěhabar'u Injilě sikamene wọ'i Sie. 3 Pěmamaringang i kami e si kamenewalinewe ualingu ěnna něsala; kerene lai walineweringangu těgalě dalaị arau manga ipạngakalě. 4 Talawue! I kami e walinewe mạhumbisara sěmatang ipạmianaungu taumata, kaiso kai ipạmia naungu Mawu Ruata,mạmanikạ dalungu naung i kami. U i kami e kai narekengtaumata wotonge mamalawuhu Injilě e. 5 I kamene halamasingkạ u i kami e tawe sarang sěnsule měběberangbawera papalano tuli arau kai manga měkěkalirungukai piạ ambinge maanggang. Mawu Ruata e sahidine!6 I kami e malaing balinewe měgěgaus'u makịdarumalosu taumata -- bae bọ'i kamene arau lai wọu waline. U

1 TESALONIKA 2.7–14 612

hinone kere sěngkatau rarolohang i Kristus, i kami ewotonge wue měnuntụ apa-apa wọ'i kamene. 7 Kai i kamie měngkate mětětěngkasikome su tempọen mạdalaụdingang i kamene, tabidạen sěngkatau ghaghurang bawineměndiagạ anạ e. 8Ualingken kakěndag'i kami, i kami esạdia mangonggọ si kamene walinewe tumbạu Injilě e,kaiso kawe lai pěbawiah'i kami e. Batụu mạhěmpaliu wuekakěndag'i kami e si kamene. 9 Tantu i kamene bědawenmakạtahěndung kereapa katoghase i kami mětawakaliringangu mědědalahingidě. Kaělloěng kahěbiang i kami eměměmunara tadeạu i kami e tawe mapakasigěsạu sarangsěngkatau wọu taloarang kamene su tempong i kami emělěhabar'u Injilě si kamene. 10 I kami e měběbiahě susi,matulidě dingangu tawe sěngkule nihino si kamene kụseng němpangimang si Kristus. I kamene e kai měsasahidisi kami, kerene lai Mawu Ruata e. 11 I kamene masingkạu ikami e němpěkoạbe si kamene sěngkatau-sěngkatau keresěngkatau i amang miěbạ anạ e. 12 I kami e měněnasa sikamene, i kami měgěgěllịu laansang si kamene ringangui kami e měněnahěseu tadeạu i kamene měbiahě besěngapam botonge kerene hakịu makạluasěbe naunguMawu Ruata. Batụu Mawu Ruata e seng někui si kamene,mědeạu makahombangbe wahageang i kamene suralungu kararatuangu Mawu Ruata e, ringangu suralungu kawawantuge. 13 Piạbe halě sěmbaụ lai waline;makạkoạ si kami měngkate masau makitarimakase suMawu Ruata. Kụ piạ e i kami mělěhabar'u hengetanguMawu e si kamene kụ i kamene rimae u hengetangene walinewe kere waweran taumata kaiso kawe kerehengetangu Ruata! Mawu Ruata e kạpěmunarane suralungu watangeng i kamene apan mangimang si Kristus.14Manga anạ u sěmbaụ, apang kinahombangengikamene malaing seng kinahombangengu manga jamạat'u

1 TESALONIKA 2.15–3.2 613

Mawu e su Yudea nakoạ tataghuaneng'i Kristus Yesus.I kamene e nětatahangu tatumbiag'u sěmbalaghengi kamene hala, kereewe semben nikahombangengumanga jamạat'u Mawu su Yudea e wọu sěmběkan siretau Yahudi. 15 Tau Yahudi e seng němate Mawu Yesus,dingangu manga nabi e, apidewe lai měněnumbiagě sikami e. Kěbị taumata e seng nakoạ sědụ i sire, dinganguRuata e měngkatewe tawe karaluase si sire. 16 Kuteu i sireměngkatewe měmpěněnahaghe si kami mạdiring i kamimakapaulị (u hengetangu Mawu Ruata e) su waline tauYahudi habareng makasalamatě pa kụ umatě e. Ualinguene ute taumatan Yahudi e sauneng mạhun nambangkalawọe rosan sire. Kụ ini e pěngěnsueěnge ute i sirekahombangengu hukumangu ralangehě e wọu MawuRuata! 17Arawe i kamene anạ u sěmbaụ, dokeewengi kami e naghea ghěnnangu sěngkatempo wọi kamene-- naghea wọu mata e kaiso walinewe su naung -- kụ ikami e měngkai měkěkulěte mědeạu makasilo gha ngkamene! 18 I kami e měkěkaraki u mě wo si kamene e, kụiạ e seng něnalukạ sěnsule ruan sule kai setange měngkaiměněnahaghe si kami e. 19 Kụ těnga-těngaděbe mang ikamene kapangumbalaěng dingangu makạluasě si kami. Uhědoweng kereu Mawu Yesus diměntạ e dingangu i kitemětěngon Sie e, ute i kamene sarung makoạ daluasi kami!20 Kụ mambeng i kamene makạluasě dingangu makạliagěkami!

3 1 Samurine, pěkakaka ng kami e, semben taweikapetọ baharia. Ualingu ene ute i kami měngěngěnna

u mapiawe těntang i kami hala su Atena, 2 těntalangui kami něndolohu anạ u sěmbaụ i kite i Timo us. I siekai sěngkatau mětatangkiang Duata sěngkapěmunararingangi kami měhabar'u Injil'i Kristus. I kami e něndoloh'iTimo us anung kamene mědeạu i sie makatoghasě si

1 TESALONIKA 3.3–10 614

kamene ringangu měmahansang si kamene limembongkasěgade supangangimang su Mawu Yesus Kristus.3Mageng kerene ute tawe u sarang sěngkatau wọ'ikamene kụ mahunsohọ u manga kalawọu sigěsạ i kitee. I kamene hala masingkạu haghin sigěsạ e kai nasowasu ralungu hingid'u Mawu Kasěllahenge waug'i kite.4 Su tempong i kami e wědangben dingangi kamene,ute i kami e seng bọu něhabarě si kamene kalimonau i kite e kai sarung masigěsạ. Kụ mambeng těngaděene seng nariadi, kụ halě ene e mamben su kasingkại kamene. 5 Kai ene hakịu iạ něndoloh'i Timo us, u iạkai masaria kapuluku e mědeạu makakasingkạu kaikereapa katatalěmbuhung pangangimangu si Kristus. Iạ eghụgěnggangu setange kai makareạ lěsabe makapěnalukạsi kamene hakịu kalawọu saghed'i kami e makoạ tawekěhase. 6 Kụ ini e i Timo us seng nawalị dingangu sengněhabaru raluasě si kami e mạulịen pěngangimang ikamene si Kristus dingangu lawọ měkěkakěndagě. Isie něhabarě si kami u i kamene měngkawe sěn niạmaněntangu wạ e mapapia mạanụeng kami e su naungi kamene. Ringangu i kamene kai mapulu měsombang ikami, kereewe lai i kami e malaing mapulu měsombangi kamene. 7 Kai ualingu ene, hakịu manga anạ u sěmbaụ,su ralungu kalawọu sunsara ringangu sigesạ i kami, i kamie mạhibor'u habar'u mạanung kamene. Pangangimang ikamene si Kristus e makạsaria naung i kami, 8 hakịu orasěini e i kami makạpěndang u mamben těngadě biahě,asalu i kamene těbewe rụdarisị matoghasě, nasěmbaụdingangu Mawu. 9Mamben masaria tumbụ u ralungunaung i kami e makitarimakase su Mawu ualingkenpa kụ daluasě kinahombangeng i kami su těngon Mawue batụu i kamene. 10 Ěllo hěbi e i kami ghụgahiorọ siSie ringangu kaguwạu ralungu naung, tadeạu i kami

1 TESALONIKA 3.11–4.6 615

makapěsombang hala ringangi kamene ipanukụ apanggausang i kamene waugu mangimang si Kristus kerehinone. 11 Karimạko Ruata i Amang i kite e, ringanguMawung kite Yesus e měngahạ i kami suraleng matenetadeạu makapěsombang i kamene. 12 Karimạko Mawue mapědalembong kamene měkakakěndagě sěmbaụdingangu waline ringangu mạhěmpaliu kuměndagupa kụ taumata, sarạewen pěkakakěndag'i kamene emamben sauneng mahun namba, měsulungkewenpěkakakěndagi kami ringangi kamene. 13Hakịu eneMawu e makapanguatě naung i kamene, kụ hinongapakasusi ringangu tawe pěsasalang kamene su těngọenDuata i Amang i kite, su tempon Mawung kite i Yesusriměnta sěngkakarěnta ringangu pa kụ taumata e nakoạtataghuaneng'E.

4 1 Samurine, manga anạ u sěmbaụ, i kamie sengněngonggọu sansahě si kamene kụ měnsang kereapa

hinong měbiahě baugu makaluasě naungu Mawu.Kahěngang, orasě ini i kamene seng měběbiahěbekerene. Kaiso ini e ualingu kawasan Mawu Yesus i kamie měgěgausě sěngapam botonge si kamene ringanguměněnahěse tadeạu i kamene hinong lai limemboměkuleteng halě ene. 2U i kamene semben masingkạukalawọu sasalěn họ kụ seng kinaonggọ i kami e sikamene ringangu kawasan Mawu Yesus. 3 Ini e kai kapulunDuata: Tadeạu i kamene měbiahě susi, mětěngkaraungpa kụ pěsasasundalě. 4Apang manga ese sutaloarangkamene e kěngkasingkạko kai kereapa tadeạu měbiahěsěngkawingang makaluasě naungu Mawu ringangusu taumata. 5 Kumbahang měbiahě měngkai tụtoleěnning u abuli sukawingu, kere kěkoatengu tau kapirěběgang Mawu. 6Ualingu ene ute, kumbahangbe piạusěngkatau makakoạ pěsasala su anạ u sěngkataune,

1 TESALONIKA 4.7–15 616

arau lai makaakalě. U nạungbe i kami seng něhabarěmalahe si kamene u Mawu e sarungbe měhukungutaumata měmpěkoạ manga pěsasala kerene. 7MawuRuata e seng někui si kite, kụ balinewe i kite měbiahě suralungu pěsasasundalě, kaiso kawe tadeạu i kite měbiahědingangu kakanoạ makạluasě naung'E. 8 Taumata kụmạnuhudu těn ro ini ute walinewe mạnuhudu taumata,kaiso kawe měnuhudě Mawu Ruata kụ seng něngonggọu Rohkě e Ruata si kamene. 9 Semben tawahaluasu laii kami měnuratě si kamene maulịu kereapa i kamenehinong měkakěndagě lawọ taumata mangimang.I kamene hala e seng nitěn roěngu Mawu halě uměkakakěndagě. 10 Kụ halě ini e seng nitode i kamenesu kěbị apan měmpạngimang e su kaguwạu Makedonia.Kai arawe manga anạ u sěmbaụ, i kami e měgěgausěbesěngapam botonge, tadeạu pěbawiahi kamene e makoạbelimembong kapiane lai. 11 Pěmpěbiahěko marěmasědingangu tawe rumalaụ urusangu taumata waline.Pěmpěmunarako mědeạ pěbawiah'i kamene hala,kereewe i kami e nạung kalimona seng něngatorě sikamene. 12 Kereu i kamene měběbiahě kerene, i kamenetawe měngumbala si sai-sai, dingangu taumata apantawe měngangimang si Kristus e sarungbe měngadatěsi kamene. 13Manga anạ u sěmbaụ, i kami mapulutadeạu i kamene makakasingkạu kai apa tuhụ hinonetaumata kụ apan seng něngkairị; tadeạu kumbahangbeměngkasusa naung i kamene kere taumata waline tạpělaharape. 14 I kite mangimangu i Yesus seng napohongkuteu kawe něbiahě kapia. Kai ene hakịu i kite e malaingmạngimangu Mawu Kasěllahenge sarung mapěbiahěkapia pa kụ taumata seng něngkairị su ralung'i Yesus,tadeạu i sire měbiahě dingang'E. 15 Su halě ene ute,kai ini těn ron Mawu e ipaulị i kami e si kamene: Su

1 TESALONIKA 4.16–5.7 617

tempong Mawu Yesus duměnta e, i kite apan bědangbiahě e tawe makapěngalimona taumata apan sengněngkairị kalimona. 16Hědọewe těmbonangu malaekatě esarung mělun ngihě maihạ-ihạ, dingangu napirin Duatae ipahěte makoạ ta alam parenta. Bọu e Mawu Yesushala e sarung lumintụ bọu sorga, ringangu apan taumatanSahani e kụ seng něngkairị e sarung ipěbiahě kalimona.17 Bọu ene, i kiteewe apam bědang biahě su tempo enesarung sěngkakapuạ dingangi sire su ralungu winawatadeạu makapěsombangu Mawu e su winangaeng. Bọuene ute i kite makapětanạbe ringangu Mawu e sarangkarěngụ-děngụe. 18Hakịu ene, ute kěnangko i kamenepětatatongka su halě u měmpanoghasě pangangimangkapěpakeen bawera ini.

5 1Manga anạ u sěmbaụ, semben tawahaluasuměnurat'u kasasahe u tempong karariadin tamai

ini. 2U i kamene hala seng masingkạ malahe u ěllondarěntan Mawu e sarung marěnta kere tahatakoruděnta hěbi. 3 Kai kereu piạ taumata měbera: "Pa kụesu karalenehě dingangu tạ konsang apa," tangusěngkalěndị u i sire kinahombangengu kawawinasa, kụtaweu sarang sěngkatau naliwirě. Kụ ene kai nariadisěngkělěndịu, měsulungu tau wawine piạ kapapiasěngkianu hombangengu kaliki. 4 Kai manga anạ usěmbaụ e walinewe taumata měběbiahě su ralungukararěndung, hakịbeng ěllo ene kai makạlahěkosě sikamene kere rarěntan tahatako. 5 I kamene kěbị kaitaumatan tualagě; i kamene nasowa su ěllo matualagě.I kite e walinewe taumata měběbiahě su kararěndungarau nasowa ghalipohong hěbi marěndung. 6Ualingu eneute i kite tawe wotonge kahun kilang kere i sire waline. Ikite e kai hinong maralukadě dingangu něnnang kite ekawe hinong matualagě. 7 Su tempong hěbi e taumata

1 TESALONIKA 5.8–18 618

měmpětě kị, dingangu su tempong hěbi e lai taumatamětětěngkiwukang. 8Arawe i kite ini e kai taumatanasowa su ěllo matualagě; ualingu ene ute něnnang kitee harusěbe matualagě. I kite harusě mangimang su Mawuringangu kuměndagu taumata waline ringangkewengmělěharapě ma nalung u Mawu Ruata e sarungmakasalamatě si kite. Kai ene e aghidě kụ makaěllung sikite su ralungu pěsaseke měseke u kararěndung. 9MawuRuata e němile si kite balinewe tadeạu ihukung, kaisotadeạu i kite makahombang kasasalamatě bọ'u Mawungkite i Yesus Kristus. 10 I Sie napohong baụgi kite, tadeạu sutempong i Sie ruměnta kapia -- měnsangbe i kite bědangbiahě, arau kai seng nate -- kai i kite e makapěbiahěberingang'E. 11Ualingu ene, pěmpědalahiborě dingangupěmpětatoghasě, měsulungkewen i kamene sengměkěkoạ ene orasě ini. 12Manga anạ u sěmbaụ, i kamie mědědorong sěngapam botonge tadeạu i kamenepěmpangadatě su taumata apan měmpěměmunarasutaloarang kamene; mangalene si sire ewe apan nipilenMawu e mědeạu měngahạ dingangu měnasa si kamene.13 Kụ pěmpěngarěgangben sire pakapia-pia ringangukakěndagě u mětahěndungkewelai apa kinoạ i sire.Pěmpěbiahěko pakaghaghighilě sěn niạ i kamene. 14 Ikami e malaing mědědorong, manga anạ u sěmbaụ,uriheko pakasikome i sain mạdiri měmpehalě; toghasekonaung u apang měngkạtakụ; pětulungkon taumatahinong itulung dingangu pakakakědang mětěngongkěbị taumata. 15 Pakapapia wue tadeạu mạdirin piạuměmalis'u ralakị, ipěmalisě dalakị e kaiso sěn niạ měngkaipěmpětatuměgalě měmpěkoạ mapia sěngkatau susěngkatau lawọ i kamene ringangu su kěbị. 16Měngkaipahuluasě sěn niạ, 17 dingangu pěmpěkaliomanengsidutu. 18 Su pa kụ kakakoạ u pěbawiahě e měngkai

1 TESALONIKA 5.19–28 619

pakịtarimakase sidutu su Mawu Ruata e, u kai enekěkapulune wọ'i kamene kere sěngkatau měběbiahěnasěmbaụ su ralungi Kristus Yesus. 19 Kumbahangbeměnguhung Rohkě u Ruata e. 20 Kumbahangbe taweměngarěgang kalawọu habarě ilěonggọ u Rohkě u Ruata e.21 Pa kụ sạbarange měngkai pakạbanikate, ringangu apanmapapia e harusě tětolei. 22 Pětěngkagheangkom pa kụhaghin kararalakisě. 23 Karimạko Mawu Ruata sěsanee měngonggọ si kite e karalunsemahě, mạpakariadintaumata e kahěnga-hěngang měbiahě sěmatang baụguMawu Kasěllahenge. Malowọko Mawu e měngkaimělělukadě si kamene sidutu bae su rohkě, himukuděore lai su wadang i kamene, sarangkewen tawe turạesu tempọen Mawung kite i Yesus Kristus e ruměntakapia. 24Mawu Ruata e, kụ seng někui si kamene, sarungmapakariadin ene e watụ u i Sie kai masa a. 25Doa i wuei kami e manga anạ u sěmbaụ! 26 Pěmpěpapangadatěbekěbị pakasasuměllung lawọ anạ u sěmbaụ tau Sahani.27Ualingu kawasan Mawu e, iạ mědědorong sěngapambotonge tadeạu i kamene mapěbasan suratě ini e supa kụ anạ u sěmbaụ tamba pangangimang. 28MalowọkoMawung kite i Yesus Kristus e, měngalamatě si kamene.Adat'i kami, Paulus

2 TESALONIKA

1 1Manga anạ u sěmbaụ dalohon jamaat'u Tesalonika,nakoạ dalohon jamaatu Mawu Ruata i Amang i kite

e ringangu Mawu Yesus Kristus! I kami těllu, i Paulus,Silas dingangi Timo us, 2 ghụgahiorọu karimạko Ruatai Amang dingangu Mawu Yesus Kristus měngonggọualamatě dingangu karalunsemahě si kamene. 3Manga anạu sěmbaụ, i kami e mang hinong hanesě makitarimakasesu Mawu Kasěllahenge ualingu i kamene. Kụ mambenghinone i kami e měkoạ kerene, u i kamene mangkengkạpahun nambane mangimang si Kristus, ringangu ikamene mangkeng měkakakěndagě sěmbaụ dinganguwaline. 4 Kai ene hakịu kawe unụe i kami e měngkaimạhumbisarang kamene sěn niạ tempo, i kami mě womanga jamaat'u Mawu. Dingangu karaluasě i kamiměběkeng kamene u tatapěbe makuatě mangimangsi Kristus su ralungu ta ngkaị dingangu tatumbiagěkěkahombangeng i kamene. 5 Kụ seng sini e nalaheu apạ e kạadile pělahukung u Ruata: I kamene sengnasunsara ualingu Runian Duata Wuhu, kụ ualingu enei kamene sarung i rekengbe makakasowa su ralunge.6Mawu Ruata e měkaradiahangu kạadilě. I Sie kaisarung měmalisu susa su taumata apan napakasusangkamene. 7Dingangu si kamene kụ apang orasě ini elụlahunsusa -- kerene lai si kami e -- Ruata e kai sarungměngonggọu wawalise iapasindạ su tempon MawuYesus mětěngkatode, lumintụ bọu sorga ringangu mangamalaekate makawasa, 8 ringangu putunge kạpahunděllịe. I Sie lumintụ měhukungu taumata tawe mapulumakakirala Mawu Kasěllahenge ringangu tawe tumuhụ

2 TESALONIKA 1.9–2.3 621

habaru Injilě mạanun Yesus Mawung kite. 9Manga umatěene sarung makatarimạ u hukumangu kawawinasa sarangmarěngụ-děngụ, irěmme solong likude wọu ghalipohomMawu e ringangu wọu kawasan'E kụ mawantugě e;10 pa kụ ene sarung mariadi su ěllo i Sie marěnta kapiamědeạu raloěngu kěbị taumata mangimang. I kamene laisarungbe ene sutaloarang umatu Mawu e, u i kameneseng nangimang hengetang ilěhabari kami e si kamene.11 Kai ualingu ene hakịu i kami e měngkate hanesěměkěkaliomaneng i kamene. I kami e měkěkaliomanengtadeạu Mawu Ruata makakariading kamene e wotongemakapěbiahě tumuhụ kapulun'E; kụ kai waugu ene e iSie někui si kamene. Karimạko Mawu Ruata e, ringangukawasan'E makawatụ kapulun'E waugu měkoạ mapia,ringangu měnukụ kěbị munara kinoạ i kamene ualingumangimang si Kristus. 12Hakịu ene Mawung kite i Yesuswěbantugang ualingu i kamene, dingangu i kamenemalaing běbantugang kahian Yesus něnggạeng kapiannaungu Ruatang kite dingangu Mawung kite i YesusKristus.

2 1 Su halě u rarěntang Mawung kite i Yesus Kristus,dingangu halě u pětatampung i kite mědeạu

sěngkapětanạ dingangu Mawu, ini e rědorongangkue sěngapam botonge wọ'i kamene: 2 Kumbahangbei kamene měngkai lighạ měmpěbingọ dingangurěnděnganengu habaru seng tempone Mawu Yesusduměnta kapia. Aramanung habarě ene kai nariadiwọu nubuetě sembaụ arau wọu těn ro sěmbaụ,arau wotongewe lai mariadi piạu měběberau i kamie wọu němohe kerene su ralungu suratě sěmbaụbọu taloarang surat'i kami. 3Maningbe lai kereapa,kumbahangbe i kamene sarang akalengu taumata. Utěntalangbe tawe nạhumpạu ěllone ene, halě ini e

2 TESALONIKA 2.4–13 622

sembeng mariadi kalimona: Malawọ taumata sarungmaněntangu pangangimange, měsunial'i Kristus ringangutaumata ralakịe kawuakengu naraka e sarung suměpụ.4 Tangu ringangu obote i sie sarung dumokạ dingangumětěngkarange u watangenge su wowon pa kụ apandědaloěngu taumata arau su kěbị apang isěsěba Mawukahian taumata. Sala anune i sie kai sarung maiang suralungu wanalan Duata kụ mamokạ u i Sie kai Mawu.5 Pětahěndungko u iạ kai wọu něhabarě kěbị tamai enesu tempon iạ e wědang dingangi kamene. 6Dingangu ikamene masingkạ u apa orasě inie wědang makapetọ kěbịe. Hědowen su tempone nitantung Mawu Kasěllahenge,taumata ralakịe ene sarung suměpụ. 7 Kakakuatu měkoạdalakisě ene seng nanětạ někaradiahang supěnise, kaiwědawen taghalě kěkědaleng. Hědoweng kamagengu isaing měnganguhunge seng iapakatạdịe, 8 ute wuhụeweikasilo taumata ralakisě ene. Tangu kamagengbe MawuYesus marěnta ute i Sie sarungbe měmate TaumataRalakị ene ringangu singongone wọu mohong'E ringangumapakawinasang kawantugu rarěntan'E. 9 Tau ralakịesarung suměpụ kụ dingangu kuatu setang. I sie laisarung měkoạ haghin tanda makạlaherang dingangumakạdalinaụ napeneu kon ne. 10 I sie sarung měpakeuhaghin bawitaugu kararalaị makạkapalidu taumata kụmakạbinasa. I sire kai sarung mawinasa u i sire tawemapulu měnarimạ dingangu tawe karaluase su habarukatulidě bọu anun Duata e kụ makasalamatě si sire.11 Kai ene hakịu Mawu Ruata e maparěntang kawasamakapalidě si sire, hakịu i sire měmpangimang apambaline su katulide. 12 Bontọge ute kěbị apan taumatapapuluangu pěsasala ringangu tawe měmpangimangkatulidě e ute sarung ihukung. 13Manga anạ u sěmbaụikěkěndag'u Mawu! I kami e mambeng hinong hanesě

2 TESALONIKA 2.14–3.4 623

makitarimakase su Mawu Ruata e waugu i kamene, watụu kai rongkeng bọu tětạ e Mawu Ruata seng němile sikamene tadeạu ipakasalamatě. U ene kai nariadi ualingukaradiahangu Rohkě u Ruata si kamene napakariadingkamene ralohon jamaat'u Mawu e masasusi maseualingken pangangimang i kamene su habaru katulidě ewọu Ruata. 14 Baụgu ene Mawu Ruata e někuing kameneringangu injilě ilěhabar'i kami e si kamene. Mawu Ruatae měkěkui si kamene, u Ruata e mapulu tadeạu i kamenemětěngkalaụ bue su ralungu kawawantug'u Mawungkite i Yesus Kristus. 15Hakịu ene manga anạ u sěmbaụdarisịko pakatoghasě dingangu pěmpangumbeleko turusětěn ro nitěn rong kami si kamene, bae nitěn ro ualingupalahumbisarang kami e ringangu lai ualingu pamamohe.16 Karimạko Mawung kite i Yesus Kristus sěsane, ringanguRuata i Amang i kite e měhiborě dingangu manoghasěnaung'i kamene, tadeạu i kamene makakoạ bueringangu makapěhabarěben munara mapapia. U Ruata ekụkěndag'i kite e, ringangu ualingu kapian naung'E i Siemapạkakědang i kite e ringangu makạpělěharapu apangmapia. 17 (2:16)

3 1 Pangěnsueěnge, manga anạ u sěmbaụ,pěmpěkaliomaneng baụg'i kami. Pěmpěkaliomaneng

tadeạu hengetangu Mawu e lighạbe mạsawuhě dingangumatarimạbe mapia kereewe lai nạung seng nariadisi kamene. 2 Pěmpěkaliomaneng lai tadeạu Mawue měngambang i kami e wọu taumata malahěngịdingangu ralakị. U walinewe kěbị taumata mạngimanghengetangu Mawu e. 3 Kai Mawu e sa a. I Sie kai sarungmapakatoghas'i kamene ringangu maněntanudi kamenewọ'i Ralakị. 4Mase i kami e mangimangbe masěgadě suMawu mạanung kamene, u i kamene e kai kapěkěkoạe ringangu měngkate měkěkoạ apang pakịkoạ i kami

2 TESALONIKA 3.5–16 624

e si kamene. 5 Karimạko Mawu e měngahạ i kamenelimembom makaěnna u Mawu Ruata e kụkěndag'ikamene ringang'i Kristus e mạngonggọu naung makědangsi kamene. 6Manga anạ u sěmbaụ, su ralungu kawasangMawu Yesus Kristus, i kami e měngoro si kamene tadeạupěmpěnggeako i kamene wọ'i sire apan manga anạu sěmbaụ lụleohě dingangu tawe tumatuhụ těn roitěn rong kami e si sire. 7 I kamene hala e masingkạu ikamene harusěbe mětěno kakakoạ i kami e. I kami taweměmamalasě nạung i kami e ene sutaloarang kamene.8 I kami e tawe kumakaěng kaěngu taumata kụ taweměmamaehě. Kai raliune ěllo hěbi i kami e měměmunaraměběbangung suagě tadeạu i kami tawe mapakasusangi sai-sai wọu taloarang kamene. 9 I kami měkěkoạ enewalinewe ualingu i kami e tawe hinone měnuntụ tadeạu ikamene e kai mětulung i kami, kaiso kawe ualingu i kamimapulu makoạ pětatěnoěng si kamene. 10 Su tempong ikami wědang sutaloarang kamene e, i kami e něngonggọu atorang ini, "I sai-sain tawe mapulu měmpěmunaraute tawe wotonge mahungkaěng." 11 I kami měběberakere ini watụ u i kami e makạdingihě u piạ taumatasutaloarang kamene e měpěparaleong. I sire tawe halěi sire tumbạu mětětasibung lụlaụ urusangu taumatawaline. 12 Su ralungu kawasan Mawu Yesus Kristus i kamie mạngoro si sire ringangu mạngonggọu těgu, tadeạui sire měhalěbe matatapě dingangu mědědeạbe wiah'isire hala. 13 Kai i kamene kumbahangbe mawoehě měkoạmapia. 14Aramanung hědowem piạu tawe tumuhụ apangiwěberang kami su ralungu suratě ini. Pakaingatě buesu taumata kerene ringangu abe pěhapị i sie, tadeạu isie mamea wue. 15 Kai kumbahangbe i sie koateng keresědụ; kụ kětạeng panasa si sie kere su anạ u sěngkatau.16Mawu e kai puěngu karalunsemah'i kite. Karimạko

2 TESALONIKA 3.17–18 625

i Sie měngkai hanesě mangonggọ u karalunsemahě sikamene su ralungu pa kụ sabarang. Karimạko Mawu emahundingang i kamene kěbị. 17 Tabeạku, wọ'u iạ i Paulus.Iạ sěsaku namohe u wahageang ini. Kụ ini e kai takụ nipělọta ala su kěbị suratěku. 18Malowọko Mawung kite i YesusKristus měngalamatě si kamene kěbị. Adat'i kami, Paulus

1 TIMOTIUS

1 1 I Timo us, kai anạku tutune su ralunguMawu! Suratěini e kai wọu iạ, i Paulus, darolohang i Kristus Yesus e

kahiạen parentan Duata e Mananalamat'i kite e ringangukahiạen parentang Kristus Yesus, pělaharapeng i kite.Karimạko alamatě, tatalěntụ dingangu karalunsemahěbọu Ruata i Amang dingangu i Yesus Kristus Mawungkite maněntanudě si kamene. 2 (1:1) 3 Iạ e kai mapulutadeạu i kau e tatapěbe mětětanạ su Efesus kereeweseng bọu takụ itětalumbaghe si kau nạung piạ iạ nakoạsolong Makedonia. Batụu su Efesus kai piạ pira-pirangkatau měmpěněnawuh'u těn ro tawe katulide, kụ ikau e harusěbe pěmpěsěding i sire. 4 Paulikeko i sireu kumbahang i sire měngkai měněnaungu apan bioringangu kalawọumanga wěkeng asalě tạ pangěnsueěnge.Kěbị-kěbị ene kětạeweng makạdiadin pěsasitori ringangutawe humpạe waugu mapakateing hingidu Ruata kụkětạeng kinakirala kinahian pangangimang. 5 Timonansasasaku ene ute kai waugu mapạsěbangu kakěndagěsiměpụ bọu ralungu naung burěsi ringangu kasingkạ unaung susi ringangu pangangimang tutune, kụ ualingu enei sire makạkěndag'u sěndinganenge. 6 Piạ taumata sěnggạseng němpělenga wọu raleng ene, dingangu něngkapaliděsu ralungu pědararendehě tạ kěhase. 7 I sire mapulumakoạ mananěn ro agama, sěmbaliau i sire hala tawemakalahěngang apang iwěberan sire ringangu kalawọuapan tětahutěngareng i sire. 8 I kite e masingkạ u atoranguagama e kai mapia, kereu ipěpakebe ipětatalahinongkakakoạ e. 9Nalaheu harusěbe pětahěndung u toratěe kai nikoạ balinewe waugu taumata mapapia e, kaiso

1 TIMOTIUS 1.10–17 627

kai waugu taumata ta měndarekengu toratě, taumatararalaị, taumata wěgan Mawu Ruata, taumata warạdosatawe agamane, taumata kapulune mạdunia, tahapěmatesi amange arau si ninange, arau tahapate kěbị e, 10 sumawawuang, tahapěkoạ katatelorě ese dingangu ese,bawine ringangu wawine, měnanangehě, kakon ang,mase manga sahidi kon , ringangu i sai-saịewen měkěkoạbalạewe apan ta mětatalahinon těn rong katulidě.11 Tatěn ro ene kaěbakeng su Injilě ipakịsawuhě sisiạ e, ute kai Injil'u Mawu Kasěllahenge mawantugědingangu hinon daloěng. 12 Iạ e makitarimakase si KristusYesus Mawung kite seng něgěllịu kuatě si siạ bauguipětangkiang si Sie ringangu piạ u nangěnnau iạ e kaikapangumbalaěng su halě ene, 13 sěmbaliau iạ e nạungkai taumata tahapěhodatě dingangu tahapanumbiagědingangu tahapě ngkaị si Sie. Kaiho iạ e mang nitalěntụu Mawu Kasěllahenge watụ u su tempo ene iạ e wědangta nangimang, kụ iạ bědangben běga měnsang apa takụkoateng. 14 Kai raliune iạ kawe nipědalembon tatalěntụ uMawung kite. I Sie něngonggọu katoghasě si siạ baugumangimang si Sie ringangu kuměndagu sěndinganengtaumata. Katoghasě ene nionggọ si kite kěbị apan sengnasěmbaụ dingangi Kristus Yesus. 15Mamben těngaděbawera ini -- hakịu ene sembeng hinong itarimạ dingangukahěnga-hěngang -- "I Kristus Yesus diměnta su duniaini e měngambang apan taumata warạdosa." Kụ iạ etaumata warạdosa karalakisange. 16 Kaiho kawe wauguene hakịu Ruata e kiměndagu iạ e tadeạu i Kristus Yesusmakapělaheu kasěllahu pěsasabare si siạ, taumatakawaradosaěnge ini. Dingangu ini e nakoạ sěmbaụkakakěllaěng baugu pa kụ taumata kụ sarung mangimangsi Sie ringangu makahombang pěbawiahě tutune ringangukakalě. 17Mawu Ruata Datung pa kụ tempo e hinong

1 TIMOTIUS 1.18–2.7 628

pěsubaěng dingangu raloěng sěn niạ tempo, u kai i Sie kụkakalě dingangu ta ikasilo ringangu man sěmbaụ! Aming.18 Timo us anạku! Halě ini takụ iumbala si kau, kereumětahěndung hengetangu Mawu Ruata piněhengetangumanga nabi e su jamaatě mạanum batangengu. Karimạkohengetang ene makoạ sinasạu su ralungu pětatohạ upěmamunaranu e mapia. 19 Pětohạe kụ pětumpaedesu pangangimang kahěngang dingangu lai kasingkạuralungu naung burěsi. Piạkon sěnggạ e kai tawe agise sukasingkạu naunge wurěsi hakịu pangangimangkewen siree kai něngkahědạ. 20 Bọu taloaran sire e kai i Himeneusdingangu i Aleksander. I rědua e kai seng takụ nisarakangsu setang, tadeạu i sire měnětạ mangěndung měngědoměhodatě Mawu Ruata.

2 1 Kahumotong-motongange, iạ e mědědorongsěngapam botonge tadeạu rorong, kakaliomaneng,

dingangu kakaliomaneng manandu, orelai tatarimakase edaruma ngko su Mawu Ruata e waugu pa kụ taumata,2 baugu manga ratu ringangu kěbị taumata apang kụměmpěngumpaedě kawasa. Pěmpěgause tadeạu i kitemakapěbiahěbe sukaralenehě dingangu marěmasěbaugu Ruata kereewe su adate. 3 Kai ene mapia ringangumakạluasě naungu Mawu Ruata e Mananalamatě si kitee. 4 I Sie mapulu ute tadeạu kěbị taumata iapakasalamatědingangu masingkạu apan matulidě. 5U Ruata e kaisěmbaụ dingangu kětạeng sěmbaụ lai mananaloara wělạuRuata ringangu taumata, kụ kai i Kristus Yesus. 6 I Siesěngkatau taumata kụ seng něnarakangu watangengetadeạu mapakaliwir'u pa kụ taumata e wọu kalawọurosan sire. Ualingu ene ute Mawu Ruata e nělaheutempone mapia, u i Sie mapulu tadeạu kěbị taumatamasalamatě. 7 Kụ kai ene hakịu iạ nirolohe solonganun taumata, walinewe tau Yahudi e ipělěhabarě si

1 TIMOTIUS 2.8–3.4 629

sire habaru mạanun pangangimang tutune. Kụ takụipěpaulị ini e kai mambeng kahěngang, kai iạ e taweměkon . 8 Iạ e mapulu tadeạu walạewe su tampạ sude,manga ese měmpěkaliomaneng dingangu naung burěsi,tawe pědune arau tawe bulone. 9Manga wawine epěmpělěgahu watangenge su sarạe ringangu pěpakeangpakaudupě. Ariebe mědalěgahu utạ měsěsalapidě araumanga ralěgahě bulaeng, arau mu ara, arau pakeangmaralěgadě. 10 Su sěmběkane ute, manga wawine ekawe hinong mělěgahě batangenge ringangu kakanoạmapapia kereewe hinone su wawine měkěkaliomaneng suMawu Ruata. 11 Bawine harusě měngěndung marěmasědingangu makěhagě. 12 Iạ e tawe mapakawalan mangawawine měngkai maněn ro arau mạngawasa manga esee, i sire harusěbe marěmasě. 13 Batụu kai kakalimonaěngeniriạdi ute kai i Adam bọu ene wuhụewe i Hawa. 14 Kụbalinewe i Adam, kaiso kawe wawine e kinaakaleng,hakịu limawang tan Mawu. 15Maningbe kerene,wawine sarung maambangu pěmamantelě anạ, asalu isie ringangu kasasanạ u naung tatapěbe mangimang siKristus, dingangu tatapě kụkěndag'u taumata waline kụměbiahě samatang baugu Mawu Ruata.

3 1 Těngadě bue wawera ini, "I sai mělawị pangkatětěmbonangu jamaatě, ute i sie měměnningu munara

mawantugě." 2 Sěngkatau těmbonangu jamaatě harusěbesěngkatau tawe kasasěngkulang, kawingu wawinesěngkatau, makědang, matahuěnna, ringangu maatorě,mahimumu dangenang u sake su walene, ringangupelesa maněn ro, balinewe tahawukaneng, 3 arautahapěndariha, kaiso tuhụ hinone i sie kai harusě taumatanaunge maalusě dingangu puluang měgaghighilě. Tawewotonge maanggang su roitě. 4 I sie pelesa měngatorědalohon balene, mamihing manga anạ e tadeạu

1 TIMOTIUS 3.5–16 630

matuhụ dingangu maadatě si sie. 5U kamageng tawemakaatorě dalohon balene sěsane, kụ kai kereapa i siemangatorě jamaat'u Mawu e? 6 Těmbonangu jamaatětawe wotonge taumata wuhu nasahani, watụ u mạdiringi sie mětěngkaobotě, mase manawo su hukumangkere setang nạung kalimona. 7 I sie kai harusěbe mapiaarenge su kawanua; kai kamageng balinewe kerene,nalaheu i sie kai tahumeangu taumata, dingangu maikịu sede u setang. 8 Tuma mbangu halě u jamaatě eharusěbe lai sěngkatau mapia ringangu matulidě,balinewe tahainung dingangu maanggang su roitě. 9 Isire harusěbe měngumpaedě masěgadě dingangu naungburěsi su těn rom pěngangimangu tau sahani e kụ sengnilahe u Mawu Ruata. 10 Kai i sire e malaing harusěbewanikateng kalimona, kụ kereu i sire nalaheu mambentawe kasasěngkulang ute, wuhụe i sire makapěkoạmunaratuma mbang u jamaatě e. 11 Kawing i sire malaing harusětaumata mapia, balinewe tahapěsilontahě. I sire harusěbemasingkạ měndiagạ batangeng dingangu matulidě supa kụ sạbarang. 12 Tuma mbangu jamaatě e harusěbekětạeng sěngkatau kawinge. I sie harusěbe masingkạmamihing manga anạe ringangu ralohom balene pakapia.13 I sai-sain mětětangkiang mapia su jamaatě e, sarunglahunggeětang mase měngkate wahani mahumbisaranghalě u pangangimang i sire si Kristus. 14 Iạ e mělěharapěsemben tạ karěngụe lai iạ sarung makapě wo si kamene.Kai maningbe kerene, iạ delaing manurat'u ini si kamene,15 tadeạu kamageng iạ e nalongge ute, i kau e sembengmasingkạ u kereapa i kite harusě měbiahě kere anạu sěmbaụ su ralungu Mawu Ruata, kụ kai jamạat'uMawu Ruata e wiahě. Kụ kai jamaatě ini e dihi měpuděkinaianengu katěngadu Mawu Ruata. 16 Taweu sarangsěngkatau makapěsunialu kai apa kasaria lělirungu

1 TIMOTIUS 4.1–8 631

agamang kite e: I Sie nělaheu watangenge su ralungughěsin taumata, ringangu mapakalětạu katěngadě suRohkě u Ruata ringangu kinasilon manga malaekatě.Habare nipělun ngihe sutaloaran bansa, kụ i Siepinangimangeng su pa kụ dunia ringangu nihengke susorga.

4 1 Rohkě u Ruata mạulị masahe, u su tempomahi kaděntane, sarung piạ u měmpěsohọ bọu

pangangimang si Kristus. I sire sarung měmpětěngkatakiděsu rohkě makapalidě dingangu tụtole manga těn ronsetang, 2 ilěhabaru taumata tahapěkon mělle. Dalungunaung i sire e seng marěndung. 3 I sire mạněn rotaumata kumbahang měkawing dingangu kumbahangkumaěng kaěng piněpělli. Sěmbaliau kaěng ene kaweniriadin Duata e ipakipěpěpake piạ tatarimakase e sisire apan seng němpangimang dingangu něngkasingkạu katěngadě e kahěngang. 4 Pa kụ apan niriadin Duatae ene kai mapia, kụ tawe u sarang sěmbaụ kụ hinongikadiri kamagengben seng nitarimạu ringangkewentatarimakase su Mawu Ruata. 5 Batụu kai alamat'u Ruatae ringangu kakaliomanenge makạdiading kaěng eneipakạsusi. 6 Kereu i kau maněn ro kěbị ene su mangaanạ u sěmbaụ mạngimang ute i kau sarung makoạmětatangkiang si Kristus Yesus kụ měměmunara mapia.Dingangu i kau sarung mapakatawang pěndangu naungukahiạen hengetangu Mawu Ruata e ipạngimangengi kite e ringangkewe lai manga těn rong katěngaděseng tětoleěngu sěngapan děngụe. 7 Pěteghangkongkalawọu wěken tahayulě tawe kěhase. Pětěngkawihingkowatangengu su pěbawiahu pangangagama. 8Watụ upěmamiasang badange apawe kadidị gunane; arawepěmamiasangmarohkě e ute kawemambengměbaragunasu kěbị halě, batụu kai kạlaunidě pěkakakědon pěbawiahu

1 TIMOTIUS 4.9–5.2 632

orasě ini e ringangu tempo ramahi sarung. 9 Kaihalě ini těngadě dingangu hinong itarimạ dingangupangimangengu kạguwạu naung. 10Hakịu ene i kitee měběbangkuadě dingangu mětětěngkasaghedě,batụu i kite e mělěharapěbe ringangu kạguwạu naungsu Mawu Ruata wiahě, i Sie kai Měngěngambangpa kụ taumata, nangělembo katewe su taumata apanměmpạngimang. 11 Těn roko kěbị ene ringangu orokotaumata pahuntole. 12 Kumbahangbe piạ u ta měndekeng ikau watụ u i kau kawe wědang umbaseng. Su sěmběkane,kakoạko pětatatěnoěng baugu taumata mangimang suralungu waweranu ringangu kakanoạu, su kakakoạ i kaukuměndagu sěndinganengu ringangu mangimang suMawu Yesus Kristus, ringangu kasasusin pěbawiahu e.13 Těntalang ene, sarangbe iạ marěnta ute, i kau harusěbepěnggisingko měbasa Winohe Susi ipakiraringihě sutaumata, pěmahansang dingangu pěněn ro si sire.14 Kumbahangbe i kau měbulen tatalěntụ u Rohkě uRuata kụ seng nionggọ si kau su tempon mata madujamaatě e němpanělidu liman sire su těmbọu e, ringangumanga nabi němpělun ngihu hengetangu Mawu Ruatae mạanun batangengu. 15 Kěkoạ bue kěbị tamai eneringangu kaguwạu naung tadeạu sasombọu malahe supa kụ taumata. 16 Pakalukare wue watangengu e ringangutětahimataiwe lai tatěn ronu. Kěnangko pakasa a ikau měkoạ kěbị tamai ene watụ u ene ute i kau sarungmakaambang kurai watangengu, kurai lai manga taumataapan dụdaringihě si kau e.

5 1Abe lěhěkare taumata limembon naiakang bo'ikau kaiso ahạko i sie pararingihě manga waweranu

kere i sie i amangu. Kakoạko manga laumbaseng kereanạ u sěmbaụ, 2 dingangu manga wawine mata maděe tabidạewen měkěkoạ si ninangu. Manga wawine

1 TIMOTIUS 5.3–12 633

malahuala e wue ute koạko kere tuarinu, kụ mangkewenpakaamumang. 3 Pakaadatě su manga wawine walutạ mělahikinge. 4 Kai kereu manga wawine walu piạbemanga anạe arau pulunge, ute i sire ene kai kakalimona-monaěnge harusěbe onggotangu katatahuěnna u i sirehinong kumakělla ralohon balen sire tutune, ringanguměmalisě kapian ma madě dingangu manga i upung isire. U kai ene makạluasě dalungu naungu Mawu Ruata e.5 Bawine walu kụ kahěnga-hěngang sěsane, ringangu tawei sai-saimakapaduli si sie, kụ kětạbenmělěharapě suMawuKasělahenge. Ěllo hěbi i sie měngkai měkěkaliomanengsu Ruata mědědorong tulumange. 6Arawe wawine walukụ kětạben mapulu mětěngkasěnaěngu watangengeute měsulungu seng nate manimbe i sie wědang biahě.7Habarěko manga těn ro ini e si sire, tadeạu i sireměbiahěbe ta kasasěngkulang. 8 Kai kereu piạ u taweměpapaduli anạ u sěngkataune, nangělembo kate ralohonbalene sěsane ute i sie něsunialu pangangimange; i sielimembong karalakise wọu taumata tạ pangangimange.9 Kětạben balu makatuhụ manga kalawọu atorang ini ewotonge masowa su rolě u manga wawine walu; umureharusě mětěngkasanạ ěnnungu pulo su taunge, nạungkětạben sěnsule měkawing, 10 ikěka wạ u kere sěngkatauwawine seng někoạ apan mapia e, kere andene; sengněpaduli napakasarian manga anạe pakapia, maraluasěmapanumpangu taumata mětana su walene, mětangkiangtaumata apan mạngimang, dingangu lụontolě apanmasasusa nimbụe seng někoạ dingangu kạguwạu naungpa kụ haghin munara mapapia. 11Arịebe sowa su ralungurolě u wawine walu mangangudạ. Batụu kamagengděděntaěngken ěnning u mangudạ, ute i sire mapuluměkawing kapia, kụ měmpětalikud'i Kristus. 12 Tangu isire kai něsala watụ u nělandang kire nionggọ si sire.

1 TIMOTIUS 5.13–22 63413 Limembo kate lai i sire měgěgagholọu tempo ringangumasuě masěbangu wale. Dingangu limembọewen karalakịe ute kai i sire měsěsampuhu tau waline dingangu lụlaụurusangu tau ringangu mạhumbisarang halě hinong tawewotonge ipahumbisara. 14Hakịu ene iạ mapulu tangutadeạu manga walu mangangudạ e pěmpěkawing kapia,makahombang anạ dingangu mangurusě dalohom balene,madirin makawodaị dokạ makareạ lěsạbe makapěnameděarengi kite e. 15U kai piạ manga wawine walu sengněngkapalidě mole rohkě dalaị. 16 Kai kereu sěngkatauwawine tau sahani e kụ piạ manga anạ u sěmbaụ ewawine walu, ute i sie harusěbe mětulungu mangawawine walu ene; arịebe makawěhạ jamaatě e. Tadeạujamaatě e makaontolě bue manga wawine walu sěsane kụtawe manga anạ u sěngkataune. 17Měngangahạ jamaatěe, kụ měměmunarawe mapapia kere sěngkatau pangahạe ute hinong adatengu laadatě dua haweng, nangalembọe si sire apan maghaghising měhabaru hengetangeringangu měmpaněn ro. 18Watụ u su ralungu WinoheSusi, kạbawohe, "Sapi kapělělindane gandung mapakạhondosu wakị u gandung bọu wulihe, kumbahangbehakutang mohonge." Kerene lai, "I sain masaghedě e, i siehinong měnarimạ tatendenge." 19Abe pěnarimạ laěnsilěsu měngangahạ jamaatě, tabeạu katewe piạ sahidinerarua arau těllung katau. 20 I sain němpěsala e, pěberai sutěngong kalawọu jamaatě, tadeạu i sire waline e malaingmatakụ. 21 Su těngon Duata, i Kristus Yesus, dingangumanga malaekatě pinile e, iạ mědědorong sěngapambotonge tadeạu i kau tumole kěbị těn ro ini tawepěngangantang si sai-sai, ringangu tawe měsasěmběka.22Abe lai kasasahawụ měnělidu lima su sěngkatau waụguihengke makoạ mětatangkiang Mawu Kasěllahenge.Kere u waline něsala, ute kumbahangbe mětěngkalaụ

1 TIMOTIUS 5.23–6.7 635

su pěsasala ene. Pakatanure watangengu e, tadeạupěbawiahu e katatanạbe susi. 23Abe kětạung měnginungake matagě, kaiso pěpakekon anggorě pěkadodọmědeạu makaontolěbe pělahene kaěng su ang, batụupěsěngkakuhuang i kau e kai mạsakị. 24 Pěsasalantaumata sěnggạe, kalamonan tawe nikěkiwaloěng supěnggaghutaěnge ute seng nawualagě. Arawe pěsasalantaumata waline ute hědo kěkasingkateng samuri.25 Kerene lai apang kakanoạ mapapia e ute apidu lụlětạ.Dingangu apạewen katataingu waline kerene ute tawe laiměngkai kạbawuni.

6 1 Kalawọu tau Sahani kụ nakoạ ěllange, harusěmasingkạu mawun sire adateng, tadeạu taumata

e tawe mapakasamedu arengu Mawu Ruata e arautěn rong kite e. 2Manga ěllang kụ mawune tau Sahanie tawe wotonge ta měndekeng mawune ualingu i sirekawe lawọ tau Sahani. Salạ anune i sire kai harusěmětangkiang mawun sire lai limembong kapiane, umawun sire tětangkianeng limembong kapiane enekai lawọ taumata mạngimang ikěkěndagě. Kai harusěkerene i kau maněn rong kěbị ini ringangu měnasa. 3 Isaịewen maněn ro waline wọu ene e kụ tawe sěndalengdingangu těn ron katulidě e wọu Mawung kite i YesusKristus, kụ dingangu těn rong agamang kite, 4 kaitaumata malaobotě dingangu tawe kasingkạ e apa!Sakị e ute kai papuluang měmpěsasimbahě dinganguměmpědarendehu manga wawera hakịu makakoạpananoi, pěbawulo, pěsasamedě, antang dalaị, 5 dingangupěsasasědụ tawe potọe. Daralengu něnnan sire uteseng nahěpusě kụ seng tawe hinone. I sire mětě monanmakalạ baugu pangangagamane. 6 Kerene wue u agamae makạonggọben kalauntung masěllahě, kereu taumatae seng maluasu apan tětaghuanenge. 7U tawe apa-apa

1 TIMOTIUS 6.8–16 636

niwawang kite e su dunia ini, dingangu tawe apa-apa laiisěsěbang i kite bọu dunia ini! 8 Kụ kereu piạbe kaěngdingangu pakeang ute ene e seng kapapiane. 9Arawetaumata kụmapulu makalạ e, kai kěkasalukateng dingangumạlawungu haghing kapulu wodo ringangu makạsilakạ.Kalawọu kapulu ene e kai makạbonohu taumata e sukaghagholọ dingangu kawawinasa. 10U kalaanggangsu roitě, kai makakạděntang haghing kararalakisě. Piạtaumata sěnggạ e mang měmpạnahusu roitě hakịuseng tawe tumatuhụ těn ron tau Sahani e, kụ i sirekěkahombangengken kalawọu haghin sigěsạ makasunsaranaung i sire marasai. 11Arawe i kau e kai taumatatětaghuanengu Ruata, kụ i kau e harusěbe měteghangukěbị ene. Pětawakaliko makoạ taumata maadilě su silonDuata, měmunara waugu Mawu Ruata, pangimang siKristus, kụkěndagu sěndinganeng taumata, kakakědangsu susa, dingangu kasasikome naung. 12 Pěbangkuaděkoringangu kạguwạu naung baugu měbiahě kere sěngkatauSahani e tadeạu i kau makaghalawe tatendengepěbawiahě tutune ringangu kakalě. Kai waugu ene Ruata eněkui si kau su tempong i kau něngaku su těngon taumatalawọ u i kau mangimang si Kristus. 13 Kụ orasě ini e, sutěngon Duata kụ puěngu pa kụ pěbawiahě e, ringangusu těngon Kristus Yesus kụ seng něngonggọu sahidingkatěngadě su těngon Pon us Pilatus, iạ e mědědorong iniwọ'i kau: 14 Sěmpike wue kěbị parenta ene paka nalungdingangu tawe turạe sarangkewe ěllon Mawung kite iYesus Kristus ruměnta kapia. 15Darěntane e ute sarungbeitantu su tempone mapia-pia kahian Mawu Ruata sěsane.U kai mangangawasa mang sěmbaụ; i Sie Mawantugě.Datum pa kụ Datu, ringangu Mawung kalawọu Mawu.16 I Sie sěsane tawe ikawatạ u papate, tangu i Sie kaiwiahě měběbanua su tualagě ta kalahaungang i sai-sai.

1 TIMOTIUS 6.17–21 637

Taweu sarang sěngkatau taumata reng bọu nakasilo,arau makạsilo. U kai si Sie adatě dingangu kawasa sarangkakalě e! Aming. 17 Baugu taumata apang kalạ su duniaini e, oroi tadeạu i sire abe pěmpěngobotě dingangu abepěmpangumbala su kakalạ. I sire harusěbe apangumbalasu Mawu Ruata kụ seng něngonggọu pa kụ e si kiteipědědalembo e tadeạu i kite makatemang bue. 18 Sasaikoi sire apěkěkoạ mapia, apakakalạ su munara mapapia,malaělludě, dingangu apakạdaluasě mangonggọ.19Dingangu ene ute apạngěmungke arěta itětamang isire makoạ sasadian tempo ramahi. Tangu waugu enei sire e sarung makahombang pěbawiahě kakalě e kụkai pěbawiahě tutune. 20 Kụ apạewen seng niumbala sikamene, riagatewe pakapia, Timo us! Pěteghangbenpěbawawisarang apa tạ kěhase ringangu pědararendeh'uapa makạtalubambing kai isěsěba, "Kasingkạ". 21Ukai piạ taumata měmpěbera u i sire piạ kasingkạ ene,hakịu měmpělělenga wọu pangangimangu tau sahanikụ pangimangeng i sire kalamona. Karimakọ Mawu eměngalamatě si kamene manga anạ u sěmbaụ. Adat'ikami, Paulus

2 TIMOTIUS

1 1 Timo us, anạku ikěkěndagě! Iạ, i Paulus němohe usuratě ini e si kau, ringangu kụkạkindoạ u karimạko

Ruata i Amang dingangu Mawung kite i Yesus Kristusměngonggọu alamatě, tatalěntụ dingangu karalunsemahěsi kau. Ualịeng kapulun Duata ute, iạ e nihengkenakoạ darolohang i Kristus Yesus dingangu nirolohěpělěhabar'u pěbawiahě kinědon Duata. Pěbawiahě enekai kinatarimạ i kite ualingu kasasěmbaụ i kite e ringangiKristus Yesus. 2 (1:1) 3 Iạ makitarimakase su Mawu Ruatatakụ nitangkianengu naung burěsi kere nạung sengnawahěta kalamona wọ'i i upung. Iạ e měngkai hanesěmakitarimakase su Mawu Ruata apạeweng kasaune iạmakatahěndung si kau su ralungu kaliomaneng, baeěllo arau waebe hěbi. 4 Iạ e makạtahěndung kasasusandalungu naungu. Kai ene hakịu mangměkěkahumangu saụměsombang i kau tadeạu naungku e měngkai maluasě.5 Iạ e nakatahěndungke pěngangimangu masěga-sěgaděsi Kristus, kereewelai nạung pangangimangi nene u iLois děduan ninangu i Eunike. Kụ iạ e mạngiralingui kau e malaing mangimang kerene. 6Hakịu ene iạ emapětahěndung si kau tadeạu mapěbiah'u tatalěntụlaonggọ u Mawu Ruata e si kau su tempong iạ e naněllịdulimaku e su pusigu. 7U Rohkě u Ruata niapakawuạ uMawu Ruata si kite e, walinewe, Rohkě kụ makạkatalosi kite. Kaiso kawe Rohkě napeneu kakěndagě dingangupěta ngkědang. 8Ualingu ene tangu abe kameaměsahiding Mawung kite e ringangu abe lai kameang iạe natahungkụ ualingu i Sie. Kaiso, kawe i kau ringangukuat'u Mawu Ruata, měngkai pědararag'u sunsara

2 TIMOTIUS 1.9–18 639

waug'u Injilě. 9Duata e měngambang si kite dinganguměkui si kite e tadeạu makoạ taumatane sěsane. I Sieměkěkoạ kerene walinewe ualingu apan seng kinoại kite e, kaiso kawe ualingu ngirange hala ringangutatalěntụ'E nilahe'E wọ'i Kristus Yesus kalamonan dunia ereng tawe nịdiadi. 10 Kụ orasě ini e, Ruata e seng nělaheutatalěntụ'E si kite naparěntan Datu Mananalamat'ikite i Kristus Yesus. I Yesus e namatạ kawasan papateringangu napakalaheu pěbawiahě tutune e su ralunguInjilě ene. 11 Kai waugu měhabaru Injilě e Ruata něnduịu iạ e nakoạ darolohang dingangu mananěn ro. 12 Kaiene hakịu iạ nětatahangu kěbị ini, kaiso iạ e těbewemạngiaking, u iạ e masingkạ-singkạbeng i sain takụpěngimangeng. Iạ e mangimang bue u apạeweng sengniumbalane si siạ e, i Sie mang makariagạ u ene sarangĚllong Kiamatě. 13 Tuhukeweng kasěllahu naung těn rongkatěngadě kụ seng takụ nionggọ si kau. Kụ i kau měngkaipạngumpaeděbe pangangimang dingangu kakěndagěkụ seng nakoạ tataghuaneng i kite ualingu nasěmbaụdingangi Yesus Kristus. 14Dingangu tulumangu Rohkěu Ruata e kụ seng biahě su ralungi kite e, ute měngkaipakalukare pakapia pa kụ munara malaarěga kụ sengniumbala si kau. 15 I kau masingkạ u pa kụ taumatasu kaguwạu Asia e seng malikudě si siạ, su ralungei Figelius dingangi Hermogenes. 16 Kai arawe ralohonbalen Onesiforus seng masau mapakahaěngu naungkue. Malowọko Mawu e mělaheu kakěndag'E si sire.Manịeng iạ e su ralungu tahungkụ kai i Onesiforus tawemamameang kakakoạku. 17 Ene iạ narěntạe su Roma e,i sie měngkatewe nědeạ dalengu makapěsombangu iạ.18Dingangu i kau masingkạ u su Efesus, i sie měngkatewemětětulung siạ. Karimạko Mawu e mělaheu kakěndag'E si

2 TIMOTIUS 2.1–13 640

sie su ěllon Mawu e mapa ralang kaadile su pa kụ umatěe.

2 1Anạku i Timo us! Pětěngkakuatěkon tatalěntụnionggọ si kite e, ualingkeng kasasěmbaụ i kite

dingang'i Kristus Yesus. 2 Těn rọ e nạung seng kinaringih'uwọu iạ su těngọen lawọ e, sarakangko su taumatakapěngumbalaěng dingangu pelesa maněn ro taumatawaline. 3 I kau e pětatahangko lain sigěsạ dingang,kere e sordadong Kristus Yesus masa a. 4 Sěngkatausordado kapělěhalě e, apawe tawe mětatasibung halě uwiahě e, u i sie měngkai mědědeạ u makapětatahinongnaungu těmbonangu měsaseke. 5 Sěngkatau mětatandingtaweu kapiange su ralungu tanding, kereu i sie tawetumuhụ manga atorange. 6 Tahapěngěntana kụ sengněhalě masěgadě e, seng i sie kahumotong-motongangemakauali wuane. 7 Sipireko apan takụ nibawera ene,batụu Mawu e sarung mangonggọ si kau katatahuěnnangkěbị ene. 8 Tahěndungeko ini: Injilě takụ ilěhabarě enekai habarě mạanun Yesus Kristus, hěnton Daud, kai iSie i Kristus kụ seng něbiahě kapia wọu kapapohonge.9Ualingu mělěhabarě Injilě e, iạ tangu nakapětatahangusigěsạ sarang lai nihapusě kere taumata ralaị. Kaiarawe hengetangu Mawu e tawe ikahapusě. 10 Kaiene hakịu iạ e makědang měnaludě kěbị ene baugupa kụ taumata kụ seng pinilen Duata, tadeạu i siremalaing makahombang kasasalamatě nionggọ su ralungi Kristus Yesus, rěděndinganengu kawawantugě kakalě.11Mamben těngadě bawera ini, "Kereu i kite e sengnate ringange, ute i kite sarung měbiahě lai ringang'E.12 Kereu i kite e makědang, i kite e malaing sarungměparenta ringang'E. Kereu i kite e měsunial'i Sie, iSie lai sarung měsunial'i kite. 13 Kereu i kite e tawemětěngkasa a, i Sie tatapě sa a, u tawe mariadi kụ i Sie

2 TIMOTIUS 2.14–22 641

mědarokạ dingangu watangeng'E sěsane." 14 Kěnangkoi kau e pěgěllịu ingate su apan taumata mạanunpa kụ ini. Su těngon Duata e, sasaiko i sire tadeạu abepěmpěbulon halě u manga wisara. Ene tawe gunane,salạanune kai makạkalemboghang si sai-sain dumaringihě.15 Kěnangko i kau pěhaghu sěngapan botonge, makoạtaumata kahěnga-hěngang pangumbalaěngu Ruata e.Pěbangkuaděko tadeạu i kau e tawe mamean halě u ekaiso kawe maněn ro pakatumang mangạ e těn rongkatulidě e wọu anun Duata. 16 Pěteghangkon mangawisara tạ gunane ringangu makahina Ruata. Kalawọuwisara tamai ene tumbạeng makạkoạ taumata mangkengkapạhun namban kararalakise. 17 Těn rong mangataumata ene nědarěke kere sakị kangker nětondaisě. Bọutaloaran sire piạko i Himeneus rěduan Filetus. 18 I sireseng němpělenga wọu těn rong katěngadě dingangunakapěgolang pěngangimangu sěnggạ. Ungkuěng i sireu pěbawangungu taumata nate e seng bọu nariadi.19 Kai laěmpahě matoghasě niěmpahu Ruata e taweikaghoghahě baharia. Su wowone e kạbawohe kere ini,"Mawu e makạkirala tataghuanenge", dingangu "Taumataměbera u i sie kai tataghuanengu Mawu, taumataene harusěbe mangědo wọu pěkakakoạ pěsasala".20 Su ralungu wale masasaria e kěkaěbakeng mangaapaliwụ mědědalahaghi. Piạben nikoạ bọu salaka arauwulaeng, kaiso piạbe lai wọu kalu arau ěntana. Piạbenipěpake baugu pandungangu wěbantugang, dingangupiạbe lai waụgu pandungang sen asane. 21 Taumata kụmětětěngkawurěsim batangenge wọu pa kụ kararalakisěe, i sie sarungbe paketang baugu apam munara mapapia. Isie nakoạbe tataghuaneng těntani ringangu měbaragunasu mawune. I sie měngkai rědiahiang baugu apam munaramapapia e. 22 Pěteghangkon haghing ěnning u apan

2 TIMOTIUS 2.23–3.6 642

mangangudạ e. Pěhaghuko pěbawiahě tụtuhụ kapulunDuata, sa a su apan těn rone ringangu kụkěndagusěndinganeng taumata ringangu mạnaghuang lenehědingangu ramenaung. Pěbiahe kerene ringangi sire apangkụkui makịtulung su Mawu e ringangu naunge wurěsi.23Abe tětole su ralungu pědararendehu apang longongběgaweng apa-apa. I kau masingkạu kěbị ene tumbạengmakapěběbulo. 24 I saim měmunara waugu Mawu etawe hinone měbulo; i sie harusěbe mahimumu su kěbịtaumata, ringangu pelesa maněn ro ringangu masabarě.25 I sie harusěbe ringangu masikome naunge maněn roapam puluang dumokạ; malowọko Mawu e mangonggọu loahe si sire ene mědeạu měmpětobatě bọu kalawọurosan sire ringangu makakirala těn ro kahěngang. 26 Kụkerene i sire němpěsasěsilě kapia, ringangu nětěngkapěllọbọu sasaungu setang kụ měnaweng si sire ringanguměnihasa si sire apạtole kapulune.

3 1 Tahěndungko ini: Sumangạ e ěllo pangěnsueěnge utekai sarung makahombang kasasusa lawọ. 2 Taumata e

sarung kětạeng měněnuntụ pandungangu watangengehala, mapulu měngkakalạ, měngkạobotě dingangupapuluangměnalangumohong. I sire puluangměhinakangtaumata, dumokạ maghurang, běgaweng makitarimakase,dingangu měběbinsị u munaram mararohkě. 3 I sire ewěgaweng pěkakakěndagě susěndinganeng tawe mapuluměgaghaghěllị u ampung, puluang měndalakisě arenguwaline mawawětadě, malahasa, ringangu tawe ěnningesu mapia. 4 I sire papuluang měhinakang, malaobotědingangu naungemanimbu. I sire limembom papuluang sukakakoạ u dunia sulungu tụtuhụ Mawu Ruata. 5Maningbeluhude měngěngagama kaiso kawe měmpěsěsunialumonan pěngangạgama e. Pětěngkagheako wọu anun

taumata kerene. 6 Piạu wọu taloaran sire e seng něnggalisị

2 TIMOTIUS 3.7–15 643

nahunsuě su apam bale, kụ měmpěmitaugě apammanga wawine něngkanawo su rosa kụ wěbawolenganguhaghing ěnning. 7Manga wawine ene měngkate apamasau makịtěn ro, kai mang tawe u sěnsule makakiralatěn ro kahěngang e wọu anun Duata. 8 Kereewe lai iYanes děduan Yambres rimokạ si Musa e nạung, kerenelai i sire rụdokạ těn ron Duata. Tiněnnan sire e sengněngkagholang dingangu pěngangimang i sire e sengnasiladě. 9 Kaiso i sire tawe makahombang apa-apa,batụu kawawodon sire e sarungbe kasěsuiangu taumatae pa kụ, kereewe lai seng kinahombangeng i Yanesděduan Yambres. 10 Kai i kau semben muhụ těn roku,kakanoaku e, ringangu monam biahěku e. I kau sengnakasilo hala u kai kereapa iạ kahěnga-hěngangbemangimang su Mawu Yesus Kristus, ringangu kuměndagusěndinganeng taumata. I kau e malaing masingkạnaungku e ringangu kakakědangku e. 11 I kau e sengnakasilo si siạ tětumbiageng dingangu iạ nasigěsạ. I kaumasingkạ kěbị apan nariadi si siạ su An okia, su Ikonium,dingangu su Listra; ringangu i kau masingkạ apang kěbịtakụ kinahombangengku! Kaiso Mawu e něngambangsiạ bọu pa kụ ene. 12Mambeng kerene kěbị taumataapam mapulu měbiahě malaagama ringangu měbiahěmasěmbaụ dingangi Kristus Yesus e sarung tumbiageng,13 arawe apan taumata ralakisě e ringangu malaakalě eute mangkeng kạpahun nambang akale. I sire měngakalětaumata waline kaiso i sire hala e malaing kěkaakaleng.14 Kai arawe mạanung i kau, Timo us, ute kěnangko i kaupakatanạbe mạngumpaedě těn ro kahěngang kụ sengnitěn ro si kau ringangu pạngimangengue masěgadě,u i kau masingkạ kai i sai mananěn ronu. 15 I kau eharusě pětahěndung u reng dongkeng kadọdọ i kau eseng masingkạ u Winohe Susi. U Winohe Susi ene e

2 TIMOTIUS 3.16–4.7 644

makạgěllịu laěnna gunang makahombang kasasalamatěsu pěngangimang si Kristus Yesus. 16 Kěbị apang kạbawohesu ralungu Winohe Susi, nipalohoěngben Duata ringangupiạbe pulise ipaněn rong katěngadě, baugu ipěnasaringangu ipaněngkulě apan něsala e ringangu ipěmihingtaumata e tadeạu měbiahěbe su kapulun Duata.17Dingangu Winohe Susi e i sain mětangkiang MawuRuata e ipakasukụ su kěbị haghin munara mapapia.

4 1 I Kristus Yesus sarung duměnta kapia su duniaini waugu měhukung taumata wiahě dingangu

nate; ringangu i Sie sarung duměnta měparenta keresěngkatau Ratu. Ualingu ene iạ měkěkaliomaneng i kausěngapam botonge su těngon Duata ringangu i KristusYesus: 2 Kụ i kau pěhabarěko hengetangu Mawu e, kụsěn niạ i kau měngkai pěměmahansang tadeạu i sireměmpědaringihě. Kụ i kau e pěngurihěko taumata,pělahekom pěsasalan sire, ringangu pěmahansangko sisire. Těn roiko i sire ringangu pěsasasabarě e sěngapambotonge. 3 Batụu sarung mida ngu tempone taumata eselaing tawe u mapulu měnarimạ u těn rong katěngaděe. Kaiso i sire kawe masịtole kapulun sire hala, ringanguměnampungu manga mananěn ro mạněn rọeweipạhimatụ děndengelu tulin sire e. 4 I sire e kai sarungměhěping tulin sire su katulidě e kụ katewe měbihurumaringihě manga wio. 5Maningbe kerene, i kau e harusěpěngědalu watangeng manilaing kakakoạ e kereapa.Pakakědang su ralungu sigěsạ, pěkoạko munaranu e keremělahabaru Injilě e kụ pěkaradiahangko munaranuesěngapang kapiane tuhụ ewe sěngkatau mětatangkiangDuata. 6Mạanum batangengku e, seng nịda ng temponeiạ e mairị makoạ sasěmba su Ruata. U kate kadodọ tempoiạ e sarung maněntangu dunia ini. 7 Iạ e seng mole mapiasu pětanungang kụ semben nida ngu piněkětakenge. Kụ iạ

2 TIMOTIUS 4.8–18 645

e mamben tatapě sa a si Kristus sarang pěngěnsueěnge.8 Kụ ini e seng kạdariahi poroseěngu i sain nakauntung.Su Ěllong Kiamatě e, Mawu, Mělahukung adilě e sarungměnarakangu poroseěng ene si siạ e, ualingu iạ eněbiahěbe něsěngkapian Duata. Dingangu walinewetumbạu iạ makatarimạ u poroseěng ene, kaiso kawekěbịewe taumata apang měkěkarimangu rarěntan Mawue. 9 Pakarolạko ruměnta su anuku e, 10 u i Demasě e kaiseng naněntangu iạ batụu kai kiměndagu dunia ini. I siekai nakoạ solong Tesalonika. I Kreskes seng nakoạ solongGala a, ringangu, i Titus kai nakoạ solong Dalma a.11 Kětạeng i Lukas mětětanạ dingangku e. Pěněnsomahěkosi Markusě e kụ paringangko i sie ramahi, u i sie kaimakasumbala halěku e. 12 Iạ seng něndolohi Tikhikusniapakakoạ solong Efesus. 13 Kereu i kau e marěnta, uteapiděko ramahi mantelěku e takụ nitěntang su Troassu walen Karpus. Bawako lai manga bukěku, napaliụ ekatewe manga bukě nikoạ bọu manga pising binatang. 14 IAleksander, kipungu witụ e seng někoạ halě daralaki-lakisěniěbạ siạ e. Mawu e sarung měmalisě si sie tuhụewekakanoạ e. 15 I kau sěsanu e harusěbe lai pěteghang i sie,u i sie kai tumanị e rumokạ matědụ suhalěu pělahabarikite e. 16 Su tempong iạ humotong-motong mělěhabarěpětatahutěndạem batangengku e, taweu sarang sěngkatautụtaking si siạ, u kěbị kai sen naněntangu iạ e. MalowọkoMawu Ruata e tawe mapěsalan sire su halě ini e! 17 KaisoMawu e tụtaking bue si siạ. I Sie nangonggọu kuatě hakịuiạ e wotonge makapěhabaru kěbị lohong Injilě e, tadeạuikaringihěbeng kěbị apam baline tau Yahudi. Mase iạe maliwirě bue wọu hombangu papate. 18 Kahěngangbue Mawu e sarung mělliung iạ bọu apang karakiraralakisě waugu iạ e. I Sie kai sarungbe měbawa si siạiapakasalamatě su ralungu Kararatuangu Sorga. Bantugeko

2 TIMOTIUS 4.19–22 646

i Sie sarang karěngụ e! Aming. 19 Tabeạku si Priskila rěduanAkwila ringangu su ralohon balen Onesiforus. 20 I Erastus ekai mạtanạ su Korintus, dingangu i Trofimus takụ nitěntangmasakị su Miletus. 21 Pětawakaliko sěngapam botongemědeạu makakarěnta kalamonang musungu ralěnding.Tabeạ bọi Ebulus, i Pudes, i Linus, ringangi Klaudia si kau;ringangu wọu kěbị manga anạ u sěmbaụ mạngimang.22Malowọko Mawu e mahundingang i kau. MalowọkoMawu e měngalamatě si kamene! Adat'i kami, Paulus

TITUS

1 1Anạku i Titus! Iạ e i Paulus, němohe u suratě iniualingu sěngkatau ěllangu Mawu Ruata ringangu

rarolohang i Yesus Kristus. Iạ nịpapile ringangu nịdarolohěpětětulung taumata apam pinilen Duata e tadeạumatoghasě su ralungu pěngangimang i sire tadeạumakakirala těn rong agamang kite. 2 Těn ro enepinamanggilange kai su pělaharapě u i kite e kai sarungmakatarimạu pěbawiahě tutune ringangu kakalě. Duata eseng napěkědom pěbawiahě ene kalamonam pěnanětạutempo mase lai Ruata e apawe wěga měkon . 3 Sutempone mapia-pia, Mawu Ruata e mạpakalaheu kědon'Esu ralungu hengetang'E. Hengetang'E seng nisarakangsi siạ, kụ iạ hědowe mapědalahabaru ene ualingkenlaorom Mawu Ruata Měngangambang si kite. 4 Titus,i kau e mambeng anạku kahěngang, u i kau ringanguiạ e lawọ be mạngimang si Kristus. Malowọko MawuRuata i Amang dingangi Kristus Yesus Datun Salamakite e mangonggọu alamatě dingangu karalunsemahě esi kamene. 5 Iạ naněntang i kau su Kreta e tadeạu i kauipělěhundugě apan bědang tawe nạhundugě. Kerenelai tadeạu i kau makapěnduị u penatua suapan soaipěngahạ jamaatě. Mase tahěndunge wue sasalěn họkuini e: 6 Sěngkatau pangahạ u jamaatě e kai tạ sěngkule,kawinge mang sěngkatau, anạ e harusě seng mạngimangsi Kristus dingangu walinewe anạ tawe dusule ringangu takasasěngkulang. 7Umananahimata jamaatě e kai taumatamětětangkiang munaran Mawu, i sie tawe wotonge piạsungkalene. I sie tawe wotonge maobotě arau maotohědingangu maanggang su roitě. 8 I sie harusěbe maluasě

TITUS 1.9–2.2 648

měnarimạ u taumata su walene, makěhagě měkoạ mapia,makědang, adilě, susi ringangu maudupě. 9 I sie harusěměngumpaedě masěgadě su těn ro pạngimangeng,kereewe seng nitěn ro si sie. Suwụe ute i sie wotongemaněn ro taumata wọu těn ro kahěngang dingangumapasilong pěsasalang sire rumarendehě e. 10 Batụu kailawọ taumata mapulu rumokạ něngalembọ e i sire apannạung tụtole agamang Yahudi; i sire měngakalě taumatawaline ringangu wisaran sire tạ lohone. 11Mohongi sireharusě sěnsingang, u i sire kai makạkoạ sidarạ sutaloaranlawọ anạ u sěmbaụ ualingu manga těn ro ta mětatahino.Měkěkoạ kerene e ute kai kětạu mědědeạ kalauntungmakạsamedě. 12 Piạko nabin sire hala malaing bọu Kretae něbera, "Tau Kreta e měngkate hanesě měkěkon ,dingangu měsulungu binatang dulu makakombangtahapěhaghu malasě." 13Apan niweran nabi e mambentěngadě. Kụ ene hakịu i kau e harusě měněgu si sirepakahěgisě; tadeạu i sire e tatapě měngumpaedě těn rokahěngang 14masene semben tawe měngumbala sumanga wion tau Yahudi arau kalawọu ta nikoạ u taumatatumatalikudu těn rong katěngadě e. 15 Pa kụ sạbarange mang burěsi su taumata naunge wurěsi. Arawe sutaumata naunge kotorě dingangu tawe pěngangimange,taweu sarang sěmbaụ burěsi e watụ u něnna ringanguralungu naung i sire e kai seng nalamuhụ! 16 I sireměmpạngakuwen sire u masingkạbem Mawu e, kaiarawe su kakanoạ i sire kawe měsěsunialě. I sire kaimakạdarěn ng dingangu tawe mapulu tumuhụ; i sire utekai taumata tawe makaraumalě měkoạ mapia, walạewekerea.

2 1Arawe i kau, Titus, i kau e paněn rongkon těn romạtumang. 2 Pěnasako si sire manga ese maghagurang

e tadeạu i sire měbiahě měngědalu watangeng, pelesa,

TITUS 2.3–13 649

dingangu tadeạu i sire mangimangbe su Mawu Ruatakere hinone, nasukụ u kakěndagě dingangu masabarě susigěsạ. 3 Kerene lai sasai manga wawine maghaghurangetadeạu kalakuang i sire e mětětatalahino wue kere suhinone waugu taumata měběbiahě nahae waugu Ruata. Isire tawe wotonge měhinakang taumata waline, ringangutawe wotonge měngkai mạhimatụ měnginung inumangmakạbukang. I sire kai harusě měněn rong halě mapapia,4 tadeạu i sire malaing makapaněn ro manga wawinemangangudạ e kuměndagu kawinge ringangu anạ i sire,5mạpelesa, měbiahě susi, mạkoạ i ninangu ralungu walemapia marariringihě su kawinge. Kamageng kerene tangutawe apa taumata kụ makạtongkeang habarě bọu anunDuata. 6 Kerene lai sasaiko i sire mangangudạ tadeạu isire měngkapelesa. 7 Kụ i kau e pěnodekong kakanoạmapia su pa kụ munara e makoạ kakakěllaěng. Kereu ikau maněn ro harusěbe pakatatulidě dingangu kạsěllahuralungu naungu. 8 Pěpakekom bawera maraluegha; kụtawe kasěngkulang i sai-sai, tadeạu apan lụlawang si kauene e měngkamea ualingu tawe apa we kareakeng apararalakị ikapaulị i sire mạanung kite. 9Mětatangkiangekai harusě pakasasuměllung su mawune ringangumakạdaluasě naunge su pa kụ munara. I sire kumbahangměngkai ruměndehě, arau mětako. 10 Kaiso kawe manodeu kapia ringangu sa a, takadeạu taumata e měmantugěinjilu Mawu Ruata Měngangambang si kite e. 11U Ruatae seng něnode u tatalěntụ e waụgu měngambang pa kụtaumata. 12 Tatalěntụu Ruata e mạněn ro si kite e tadeạui kite e semben tawe měbiahě lumawang kapulun Duatae ringangu tawe tumatuhụ ěnning mạdunia e. I kitetětěn roěng měbiahě su dunia ini tadeạu měbiahěmaamumang, adilě, dingangu sa a su Ruata. 13 Kụ ini ei kite kạpěngěngampale Ěllo lěan wang i kite e; su Ěllo

TITUS 2.14–3.8 650

ene dunia sarung maka ngang kawantug'i Yesus Kristus,kụ kai Ruata Kasěllaheng'E Ratu'n Salamat'i kite e. 14 ISie seng něnarakangu watangeng'E waụgi kite tadeạuměngambang si kite bọu pa kụ kararalakisě kụ něliungkite bọu rosa ringangu sěmatang makoạ tataghuaneng'Esěsane, mase makěhagě měkoạ mapia. 15 Těn roko pa kụene, ringangu pěnasako arau pěngurihěko rumararingihěsi kamene ringangu piạ pěhěngkinge. Piawe piạupěsěngkatau ta měndekeng i kau e.

3 1 Paulike wue ralohon jamaatu tadeạu i sire hinongpakasasuměllung su manga těmbonangu jamạatě

dingangu těmbonangu kawanua, matuhụ dingangumakěhagě su měkoạ apam mapia e. 2 Pěberako si sireu kumbahangbe i sire mapakaralaị arengu waline araumědarendehě dingangi sai-sai, kaiso měngkai mahimumu.Karimạkọ i sire měngkai masasikome naung i sire sukěbị taumata. 3U kạngere e i kite kai wodo, nipalidě,dingangu tawe tumatuhụ. I kite e kai nakoạ ěllangukalawọu haghing abuli ringangu ěnning mạdunia; ikite e měběbiahě su ralungu karalamuhụ dingangusasingking dingangu lai měběbawinsị sěmbaụ dinganguwaline. 4 Kai Mawu Ruata e Měngangambang si kite enělaheu kakěndagě dingangu kapian naung'E si kite. 5 ISie něngambang si kite, balinewe ualingu i kite e sengněkoạ mapia, kaiso kawe ualingu i Sie hala kiměndagikite. I Sie mapakasalama kite ualingu Rohkě u Ruata,měngonggọ si kite kalaiwantelě buhu ringangu pěbawiahěbuhu ualingu panganguhasě si kite. 6Mawu Ruata enaměmbingu Rohkě'E e si kite bọ'i Yesus Kristus, DatunSalama kite, 7 tadeạu ualingu tatalěntụ i Yesus, i kitesaụ měsěngkapian Duata ringangu i kite makahombangpěbawiahě tutune ringangu kakalě lěan wang i kite.8 Bawera ini e mambeng kahěnga-hěngang. Iạ e mapulu

TITUS 3.9–15 651

tadeạu i kau e pětengkatoghasě su pa kụ ene e tadeạutaumata mạngimang su Mawu e kahěnga-hěngangmětawakali sěngapang botonge měkoạ halě mapapiaringangu piạ gunane waugu pa kụ umatě. 9 Pěnggeakowọu pědaraliang mohong tawe manga gunane,měbawěkeng asalě, pěbawawěsohě dingangu pědaraliangahang agama. Kěbị-kěbị e tawe gunane ringangu tawe

untunge. 10 Taumata makạkạděntan pěsasitori su ralungujamaatě e, riọko sěngkule sěnsule ruan sule; bọu enee kumbahangbe mědalahapị i sie. 11 I kau e masingkạu taumata kerene e mambeng bagalě dingangu wọupa kụ dalawange mělělaheu i sie něsala. 12 Tạ kararěngụewọuten iạ něndolohi Artemas arau i Tikhikus suanunue,děntako pakarolạ solong anuku su Nikopolis, batụu iạlụolangumatanạ sene karěngụ umusungu wanuamatěho.13 Sumbalai wue pakapia i Zenas mapapanden toratě e,rěduang Apolos, tadeạu wotongewe i sire makapěbuạdingangu tawe kakawusangu apa-apa. 14 Taumatang kitee harusěbe měmpangěndung měmpěkoạ mapia tadeạumakaghanapěbe pa kụ pandungang sěsalimaekang.Kumbahangbue i sire sarang měbiahě tawe gunane.15 Kěbị anạ u sěmbaụ apan dingangku e, něndohon tabeạsi kau. Habarěko tabeạ i kami su manga hapị i kite tambapangangimang. Malowọko Mawu e měngalamatě sikamene kěbị. Adat'i kami, Paulus

FILEMON

1 1Anạ u sěmbaụ kụ i Filemon, hapị ore lai ringang ikami! Iạ i Paulus, sěngkatau taumatan tahungkụ ualing

i Kristus Yesus, dingangu anạ u sěmbaụ i kite i Timo us,němohe u surate ini si kau, 2 ringangu su jamaatě kụmětětampung su walenu, ringangu lai su wawineng kite,i Apfia ringangu hapị i kite sěngkapětawakali i Arkhipus.3 I kami mělěharapě malowọko Ruata i Amang i kitee ringangu Mawu Yesus Kristus měngonggọu alamatědingangu karalunsemahě si kau. 4 Balạewe apang iạmědoa e iạ e měsěsěbạ arengu ringangu makịtarimakasesu Ruata. 5U iạ e nakaringihě u i kau e kahěnga-hěngangmạngimang su Mawu Yesus dingangu kụkěndagu kalawọukawanuan Duata e. 6 Iạ e měkaliomaneng u malowọkopědalahapị i kite lawọ taumata mạngimang sarungmakauali katatahuěnna limembong kasariane waugukalawọu alamatě kụ tětaghuaneng i kite e ualingunasěmbaụ dingang i Kristus. 7Anạ u sěmbaụ kụ i Filemone, kakěndagu pa kụ kawanuan Duata e, makaluasě si siạdingangu mạngonggọu wawahansang si siạ e! Kalawọukawanuan Duata e seng němpahuluasě ualingu i kaue. 8Ualingu ene, kere sěngkatau anạ u sěmbaụ tambapangangimang, iạ e wotonge wue měngoro si kau pěkoạapang hinong koatengu e. 9 Kaiso ualingu iạ e kụkěndagikau, iạ e samatang mědědorong. Iạ ini e sěngkatau sengmaghurang dingangu su orasě ini e iạ kạlaaresě su ralungutahungkụ ualing i Kristus Yesus. 10 Iạ i Paulus měhumpạurorongku sěmbaụ si kau, mạanung Onesimus, anạku suralung i Kristus. Batụu su ralungu tahungkụ ini e iạ sengnakoạ i amang sumarohkě. 11Humotong i sie tawe gunane

FILEMON 1.12–22 653

waug'i kau e, arawe orasě ini e i sie piạ gunane, balinewetumbạeng baug'i kau, kaiso waugu iạ e lai. 12Orasě initaumata takụ ikěkěndagě ene e takụ i ringọ si kau e kapia.13 Tumuhụ hinone iạ e mapulu měmaedě si sie ringangkue kere pěngaweng si kau, tadeạu wotonge i sie paontolě sisiạ, karěngụeweng iạ e mạtatahang su ralungu tahungkụini ualingu mělěhabaru Hengetang u Mawu e. 14Araweiạ e mạdiri měkoạ manga apa kereu i kau wědang tawekiměkire. Iạ e limembong mapulu kereu i kau e měkoạberingangu naungu e maluasě; u iạ e mạdiri měnihasa sikau. 15Aramanung i Onesimus kawe nětalei wọ'i kau epạněntalang, tadeạu i kau e wotonge makareạ si sie kapiasolong karěngụe. 16Orasě ini e i sie walinewe kětạengsěngkatau makoạ ěllangu; kaiso kawe něngalembo wọuene. I sie e kai sěndinganengu tau sahani ikěkěndagě.I sie kai ghěguwạ gunane si siạ, něngalembọete si kau!Nalahe u i sie masaria gunane baebe i sie kere sěngkatauěllang arau katewe sěngkatau anạ u sěmbaụ su ralunguMawu e! 17Ualingu ene, i kau e mạngěnnau iạ kawe hapịlawọ taumatan Sahani e, ute tarimạko kapia i Onesimusměsulungkeweng i kau e něnarimạ u iạ. 18 Kereu i siepiạ salane arau piạ utange si kau e, ute walạ e iạ eměnaludě kěbị ene e. 19 Kụ, mapiawe iạ e měmohe halasini: Iạ i Paulus sarung měmaehě pakasue-sue. (Nalaheutawahaluasu iạ e mapětahěndung u i kau sěsanu e piạutangu e si siạ, kụ kai pěbawiahu wuhu e kere taumatanSahani.) 20Ualingu ene, su arengu Mawu e kěnangkotulung iạ e, luase wue naungku e kere sěhapikang suralung i Kristus. 21 Iạ e měmohe u suratě ini ualingu iạmaiaking u i kau e sarung měkoạ apang kụ nighausangku.Ore lai iạ masingkạ u i kau e sarung měkoạ něngalembowọu ene. 22 Těntalang ene, tulungko sadiai kamarě bauguiạ e su walenu, u iạ e mělěharapě Duata e rumaringihě

FILEMON 1.23–25 654

bue kakaliomaneng i kamene manga anạ u sěmbaụ pa kụe ringangu měbawa siạ kapia solong anung kamene. 23 IEpafras, kụ ene ringangku e su ralungu tahungkụ ualingi Kristus Yesus, něndingọ u adate si kau e. 24 Tarimạkolai laadat'u manga ringangku: i Markus, i Aristarkhus, iDemas dingangu i Lukas. 25Malowọko Mawu Yesus Kristusměngalamatě si kamene. Adat'i kami, Paulus

IBRANI

1 1Nạung su tempo kalamona masau susulene MawuRuata e mělěhengetang su manga i upung i kite e

pinakiwerane su manga nabi e ringangu haghing kakakoạe. 2Arawe tempo samuri ini e i Sie mělěhengetang si kitee limiung Ahus'E. Limiung Ahus'E ini e Ruata něndiadilangị dingangu dunia pa kụ. Dingangu Mawu e sengnapakasahe u Ahus'E ini e malaing kawasa managhuangpa kụ. 3 Kụ kai i Sie makạsarěnsangu kawawantug'uRuata e sụsěnnang. I Sie kai awe u Ruata sěsane. Kụkawe malaing i Sie měpěpaduli kalahěmpukang u duniaini e ringangu hengetang'E makawasa. Bọuten i Sienakakariadin taumata e maliwirě bọu kalawọu rosan siree tangu, i Sie naintolangke su kaderang paparentaěngsu Sorga sěngkakaintolang dingangu Mawu Ruata,Mangangawasa Karangetange. 4Ahusě ene nakaěbạkalaianenge limembom marange bọu malạekatě,dingangu areng nionggọ u Ruata si Sie malaing limembommaadatě bọu areng nionggọ su malạekatě. 5 Taweusarang sěnsule Duata e něhengetang kere ini saranglai su sěngkatau malạekatě, "I Kau e kai Ahusě-Ku; susěhěllo ini e Iạ makoạ i Amang'U." Tawe lai Mawu Ruatae něhengetang kere ini mạanun malạekatě balạeweměnsang sude lai, "Iạ e sarung makoạ i Amang'E,dingangu i Sie sarung makoạ Anạ-Ku." 6 Kai su temponDuata e něndoloh'u Ahus'E kaiakanenge solong duniaini, Mawu Ruata e něhengetang kere ini, "Kalawọumalạekatě e hinong měsuba Ahusě ene." 7Mạanụengmanga malạekatě e Mawu Ruata e něhengetang kereini, "Duata e napakariading manga malạekat'E e nakoạ

IBRANI 1.8–2.3 656

anging, dingangu manga mětatangkiang'E nakoạ děllịu putung." 8Arawe su Ahusě ene Ruata něhengetang,"Kararatuang'U, e Mawu, kai kakalě sarang karěngụe!Kararatuang'U e kai kararatuang maadilě. 9 I Kau epuluang bue su kạadilě, dingangu měběbinsị u apan tawekatulide; kụ kai ene hakịu Ruata, Ruatan'U e, němile si Kauringangu něngonggọ kalaadatě si Kau kụ makạkaděntandaluasě, nangělembo wọu manga hapị'U." 10Duata emalaing něhengetang, "I Kau e, Mawu, kụ nạung su tětạe něndiadi dunia, ringangu i Kau sěsanu někoạ langị.11 Pa kụ ene sarung maparung, dingangu matěbe kerelakụ; arawe i Kau e mang tạ pěbawaluine. 12 Kaguwạudunia ini e sarung ipědalěkun'U kere lakụ, kụ hědọ esarung i Kau pěngawengu waline. Arawe i Kau e mangtěbe kerene, ringangu pěbawiah'U e tawe kahěpusange."13Mawu Ruata e tawe kadiongeng něhengetang su saranglai sěngkatau malạekatě u, "Kaiangke su koaneng-Ku,sarangkewe manga rumarokạ si Kau e Takụ ipakaěnsu sutěngon'U." 14Mạeng kerene, kai i sai wue tangu mangamalạekatě e? I sire e kai manga rohkě kụ mětětangkiangDuata, ringangu irědoloh'u Ruata tadeạu ipětulung si sireapan sarung manarimạ u kasasalamatě.

2 1Ualingu ene i kite e hinong kahěnga-hěngangněngalembong mětumpaedě su manga těn ro kụ seng

kinaringih'i kite, tadeạu kumbahang i kite maněntangupangangimang i kite e. 2Manga hengetang kụ pinakihabarěsu manga malạekatě su manga i upung i kite e nalahe umambeng kahěngang, kụ i sain tawe tumole arau tumuhụe sarung makaěbạ hukumang tuhụ kasěllahu ralawange.3 Limembo kate kasasalamatě kụ napaliung kasěllahewọu manga hengetang ene! Kereu i kite e sarung tawemakakatalang bọu hukumang. Batụu kai Mawu sěsanekahumotong-motongange namohangu kasasalamatě

IBRANI 2.4–11 657

ene, ringangu i sire nạung kalamona nakaringihě e sengnapakalahe u katěngade si kite. 4 Su sěmběkane, MawuRuata e malaing napakasěgadu sasahidin sire, kụ někoạ ekalawọu haghing halě makạdalinaụ dingangu munarangkawasa ringangu apạmalawuhě manga laonggọ u Rohkěu Ruata e tuhụewe kapulun'E hala. 5Manga malạekatěe tawe nakahombang kawasa wọu Mawu Ruata wauguměparenta dunia wuhu sarung duměnta, kụ kai dunia eipạhumbisarang kite ini e. 6Arawe su sěmběkane, piạ susěmbahageang u Winohe Susi e kạbawohe kere ini, "Apawue taumata eMawu, hakịu i Kaumangmětětahěndung sisie? Taumata e kětạengbeng taumata, kaiso kai mambengsěsěmpikang u! 7 Kětạeng gěnnangu sěngkatempo iKau napakasanạ i sie kadodọ bọu malạekatě. I Kau enangonggọu kalaianeng mawantugě dingangu maadatěsi sie, 8 dingangu napakariadin sie měngěngawasapa kụ." Kụ kamageng u niwera u Mawu Ruata e něndiaditaumata "mangangawasa pa kụ sạbarang", mangaleneute tawe u tamasěllung su alungu kawasang taumata.Manilaing kerene, kaiso i kite e tawe nakasilo ini e taumatamangangawasa pa kụ sabarang. 9Arawe i kite e kai sengnakasilo Mawu Yesus e kawe kawasa! I Sie nipakasanạkadodọ bọu malạekatě e gěnnangu sěngkatempo, tadeạuualingu kapian naungu Ruata e, i Sie kai nate waugu pa kụtaumata. I kite makạsilo si Sie orasě ini e nighěllirangukalaianeng mawantugě dingangu maadatě, ualingu i Sieseng nětatahang u sigěsạ sarang napohong. 10 Sembenghinone Ruata -- e něndiadi pa kụ tuhụ kapulun'E sěsanenapakariadin -- Yesus mananalamatě masukụ ualingukasasigěsạ e. Dingangu ene tangu Ruata e makạboghetaumata lawọ mědeạu ipakawantugě dingangu MawuYesus. Batụu kai i Sie nanope raleng baug'i sire mědeạuipakasalamatě. 11Mawu Yesus namurěsi taumata wọu

IBRANI 2.12–3.2 658

manga rosan sire; kụ i Sie měmamurěsine ringangu i sireniwurěsin'E e lawọ piạ i Amang i sire mang sěmbaụ.Ualingu ene Mawu Yesus e tawe mamea mangakun sireene kere anạ u sěmbaụ'E. 12Mawu Yesus něhengetangsu Mawu Ruata, "Iạ sarung měhabarě si kamene mangaanạ u sěmbaụ mạanung Kau. Iạ e sarung mědalo si Kausu ralungu komolang'i sire." 13Mawu Yesus malaingněhengetang, "Iạ e sarung mangumbala su MawuRuata." Dingangu i Sie malaing něhengetang u, "Kai inie Iạ, dingangkewelain manga anạ kụ seng nionggọ uRuata e si Siạ." 14Ualingu taumata apan nisěbạ'E anạene, kai riadikang taumata kụ mětate tangu MawuYesus sěsane e nětěngkasulung i sire e kụ měběbiahěsu ralungu kakakoạ u taumata. I Sie měkěkoạ kerene,tadeạu ualingu kapapohong'E, i Sie mapạkawinasangsetang ěndaị mạngawasa papate. 15Dingangu kakakoạene tangu i Sie měngambang taumata kụ su kanandumpěbawiahe ipětětahuěllang ualingu katatakụ u papate.16Nalahe e kai walinewe malạekatě kụ nịlaambang'E,kaiso kawe hiteng Abraham. 17 Ini e mangalene u i Siehinom makoạ měsulung dingangu manga anạ u sěmbaụ'Esu ralungu pa kụ sạbarang. Kụ ualingu ene i Sie makoạImang Mawantugě masa a ringangu matalěntụ. Ualingupětatangkiang'E ene tangu rosan taumata e niampungang.18 Kụ ualingu i Sie sěsane nạung bọu nasigěsạ dingangunisalukateng, i Sie nakakaontolěbe taumata apangkěkasalukateng, batụu i Sie hala e wọu kinasalukatengdingangu wọu nasigěsạ.

3 1Manga anạ u sěmbaụ tamba pangangimang kụseng kinakuiangu Ruata e lai! Kěnangko pě něnna

pakaralung-dalung mạanun Mawu Yesus ini e! MawuRuata e rimoloh'i Sie samatang tadeạu makoạ ImangMawantugě su ralungu agama kụ tětoleěng i kite. 2 I Sie

IBRANI 3.3–13 659

masa a su Ruata kụ seng němile si Sie waugu munaraene, měsulungkewen nạung i Musa e kalamona e sa aměndalengu munarane su walen Mawu e. 3AraweMawu Yesus e hinone wue adateng limembong kasěllahewo'i Musa. Batụu i saing kụ nělanging bale e hinongmakahombang laadatě limembong kasariane wọu waleene. 4 Těngadě apạeweng bale e piạbem měndalanginge,kaiso měndalanging pa kụ sabarange ute kai Ruata. 5 IMusa e kai taumatamasa amětangkiang su ralunguwalenMawu e ringangu maněpaseweng kalawọu apang ipaulị uMawu Ruata e su tempo sarung duměnta e. 6 Kai arawe iKristus ute kawe sa a kere sěngkatau Ahusě mětatalungBalem Mawu e. Dingangu kai seng i kite ini e WalemMawu, kereu i kite e těbewe malaigasě dingangu těbewemạngiaking u makahombangbe apang kụ lěharapeng i kitee. 7Ualingu ene, měsulungkewen niwerang Rohkě u Ruatae, "Kereu su ěllo ini e i kamene nakaringihěbe ngih'uMawu, 8 ute kumbahang měmpětungkětị u naung ikamene keremanga i upung i kamene, piạ i sire rụdendehěsu těngon Mawu, dingangu mạmanikạ Duata e su wanualinggi. 9 'Sene, manga i upung i kamene měmpěněnalukạsi Siạ dingangu měmpěměmanikạ Siạ,' angkuěng u MawuRuata, 'sěmbaliau i sire seng nakasilo kakanoạ-Ku ěpạu pulo su taunge karěngụ e.' 10Hakịu ene Iạ limangehěsi sire kụ Iạ něhengetang, 'I sire měngkate sěn niạtawe sa ane, ringangu masạgaěng tumuhụ kalawọuta-Ku e.' 11 Iạ e limangehě dingangu něsalu, 'I sire tawe

sarung makapahunsuě su wanua ene kụ makapěngirulesěngkapěngirule ringang-Ku.' " 12Manga anạ u sěmbaụ,pakapia wue kumbahangbe su taloarang kamene piạ usěngkatau kụ naunge kereng karalakise ringangu tawepangangimange, hakịu i sie tumalikudě kụ mětěngkarauwọu anun Duata kụ biahě! 13 Kụ tadeạu taweu sarang

IBRANI 3.14–4.2 660

sěngkatau wọu taloarang kamene kaakaleng u rosa kụlumawang Duata, ute karimạko i kamene měmpěsěsasasalawọ i kamene apang kalaěllo e karěngụeweng i kite dengbiahě su tempo isěsěba "Ěllo Ini" su ralungu Winohe Susi.14 I kite kěbị e kai sěhapikang su ralungu karadiahangdingang'i Kristus, asaleweng sarang pěngěnsueěnge ikite e mětětumpaeděbe masěgadě su pangangimangkụ tětaghuaneng i kite dokeng su tětạ e. 15 Kụ kai inie kạbawohe su ralungu Bukě Susi, "Kereu su ěllo ini ikamene makạdingihě ngih'u Ruata e, kumbahang ikamene mětungketị u těmbọ i kamene kereewe manga iupung i kamene, piạ i sire rụdendehě su těngon MawuRuata." 16Ho, kai i sai-sai tangu nakaringihě ngih'uMawu Ruata e kụ dimendehě si Sie? Balinewe i sire kěbịapang niahạ i Musa niapasěbang bọu Misirě e tangu?17 Kụ kai waug'i sai tangu, Mawu Ruata e limangehěgěnnangu ěpạ u pulo su taunge karěngụ e? Kụ kai sengbaug'i sire apang mararosa e, apang něngkapate su wanualinggi, arau ěng? 18 Piạ Mawu Ruata e něsalu kere ini,"I sire sarung tawe mahunsuě su wanua ene mědeạumakapěngirule sěngkapěngirule ringang-Ku" -- i sai wuetangu tě monaěngu Mawu Ruata ěng? Timona'E ute kaiwaugu i sai-sain dụdendehě Mawu Ruata e arau ěng?19 Kụ ini e nakaěnnạ e i kite e u i sire tawe makapahunsuě,batụu i sire kawe tawe nangimang su Mawu Ruata.

4 1Ho, kědon Duata e wědangbeng kạtatanạ kereneringangu i kite e sarungbe ipěngirule kereewe su

kědon'E. Kụ i kite e pakaralukadě bue tadeạu kumbahangpiạ u sarang sěngkatau wo'i kamene kawe nasahe utawe nakateěng pangangirule kụ nikědon'E ene. 2 BatụuInjilě e seng nihabarě si kite e měsulungkewelai si sire.Kaiso waug'i sire e, habarě ene tawe gunane. Batụu sutempong i sire nakaringihě e, i sire tawe nangimang.

IBRANI 4.3–11 6613Arawe i kite apang němpangimange makahombangbeirulene kụ seng nikědong Mawu Ruata e. Ene nětatalahinowue kere ewe seng piněhěngetang u Mawu Ruata ekere ini, "Iạ e limangehě dingangu něsalu, 'kụ i siretawe makapahunsuě makapangirule ringang-Ku e.'" Duata e něhengetang kerene, sěmbaliau kalawọumunaran'E e sembeng nauadipě dokeng i Sie něndiadidunia ini e. 4 Batụu mạanung ěllo kapitune tangu, kaipiạ kạbawohe su ralungu Bukě Susi kere ini, "Su ěllokapitune Mawu Ruata e nangirule wọu pa kụ munaran'E."5Mạanụeweng halě ene tangu, nịbawohe lai kereini, "I sire mang tawe makapahunsuě su wanua enemědeạu makapěngirule ringang-Ku e." 6 Kụ i sire nạungkahumotong-motongange nakaringihě habaru Injilěene, tawe nanarimạ u pěngangiruleng ene ualingu i siretawe němpangimang. Mạeng kerene seng nalahe u piạtaumata waline kụ botonge měnarimạ u pangangiruleene. 7 Batụu Ruata e seng něnilakehu ěllo waline lai,kụ isěsěbạ e "Ěllo Ini". Dingangu taunge kụ samurinDuata e měběbisara mạanung halě ene si Daud suralungu ayet'e kụ kere seng niwera kalamona, "Kereusu ěllo ini e i kamene nakaringihě ngih'u Ruata e,kumbahangbe i kamene mětungkětị u naung i kamene."8 Kai mangạewe i Yosua e seng nangonggọu temponesi sire ipangirule tuhụ kědon Duata e tangu, MawuRuata e sembelain tawe mahumbisarang ěllo lai waline.9 Kụ baugu kawanuan Duata e bědambeng piạ kědongpěngangirule měsulungkewelain pěngangirulen Duata esu ěllo kapitune ene. 10Ualingu taumata kụ manarimạpangangirule kụ nikědon Mawu Ruata e, si sie, sarung laimangirule wọu pa kụ munarane, kereewe lai Mawu Ruatae. 11Ualingu ene, i kite e mětawakaliko kahěnga-hěngangmědeạu makapěnarimạu irule kụ nạung nikědon Duata

IBRANI 4.12–5.2 662

e. Kumbahangbe sarang piạ u sěngkatau lai wọu i kitee kụ tawe makawunạ kereewe i sire nạung kalamona,ualingu tawe nangimang su Mawu Ruata e. 12HengetanguMawu Ruata e kai hengetang biahě dingangu matoghasě;limembong kahorone wọu peda matane ruamběka.Bawera ene nụněnggạ sarang kětakengu lensorange supěsěmakengu himukụdě dingangu rohkě, sarangkewengpěkětakengu lensorange ringangu ghěsin duhine,makakasingkạ maunsui něnna ringangu sipiranguralungu naungu taumata e. 13 Tawe diadikang sarangsěmbaụ kụ mạbawuni su silon Duata e. Pa kụ sạbarangemang landang dingangu kạbawualagě su těngon'E.Dingangu i kite e hinong mětulungu sasimbang'i kite e siSie. 14Hakịu ene i kite e hinong mangumbele pakasěgaděsu laakung pangangimang i kite e. Batụu i kite e kaimạnaghuang Imang Mawantugě masěllahě, kụ sengnakasuě solong těngon Mawu Ruata -- kụ kai i Sie i YesusAhus'u Ruata. 15 Imang i kite Mawantugě ene, walineweimang kụ tawe makapapěndang dingang kalawọukasasigěsạ i kite e. Raliune, i Sie kai seng nisalukateng suralungu pa kụ sạbarang, měsulungkewelain i kite halae; kětạeweng i Sie kawe tawe dosane! 16Ualingu enetangú, i kite e mětumbahaniko tumatěngo Mawu Ruata kụměpěparentawe ringangu naung'E mapia e. Mawu Ruatae sarung kuměndag'i kite dingangu měngalamatě si kitetadeạu i kite e makahombangbe tulumang kụ měkětạbengtempone.

5 1Apạeweng imang mawantugě nipile wọu taloarangtaumata e, kụ nihengke makoạ mětatangkiang

Duata e kai nakoạ kere tuměllang i sire. Halě e ute kaiměněnarakangu manga ghaghěllị dingangkewen mangasasěmba e waugu kalaampung u rosa e su Mawu Ruatae. 2 Imang mawantugě ene e měngkatewe napene u

IBRANI 5.3–12 663

karalome kụ ualingu ene ute wotonge mětěngkasikomesu těngon sai-sai apạeweng běgang apa-apa ringangukinapalidangu ralenge. 3 Kụ ualingu i sie hala e kawe lome,ute i sie hinong měnarakangu sasěmba ringangu mangaghaghěllị, balinewe kětạeng ualingu rosan taumata e, kaisokawe ualingu rosane hala. 4 Tawe apa sarang sěngkatau kụmětěngkaruị u watangenge hala makoạ imang mawantugěe. Taumata makoạ imang mawantugě e, kamagengu Ruatae měkui si sie waugu ene e -- měsulungkewe i Harun.5 Kerene lai i Kristus. I Sie tawe něnduị u watangenge halanakoạ Imang Mawantugě. Mawu Ruata e sěsane něnduị iSie. Duata e něhengetang si Sie, "I Kau e Ahusě-Ku; sahělloini, Iạ makoạ i Amang'U." 6 Su tampạ baline e Mawu Ruatae malaing něhengetang, "I Kau e kai Imang sarang kakalě,měsulungu Imang Melkisedek." 7 Su tempong pěbawiah'iYesus su dunia ini e, i Sie někaliomaneng dingangukụkakindoạ piạ ngihe maihạ dingangu kạsangị e suMawu Ruata, kawasa měngambang si Sie wọu papate. Kụualingu i Sie kawe sụsasimpěllọ su Mawu Ruata ringangukalawọu adatě e, tangu i Sie rědaringihang. 8Mawu Yesuse kai Ahus'u Ruata, kai manilaing kerene, i Sie kaweněngěndung nětěngkasa a wọu kasasigěsạ e. 9 Tangúsamurin Sie nipakariadi mananalamatě nasukụ, i Sie nakoạpungu kasasalamatě kakalě baugu pa kụ taumata kụmatuhụ si Sie, 10 dingangu Mawu Ruata e malaing nělaheu i Sie kai sěngkatau Imang Mawantugě, měsulungu ImangMelkisedek! 11 Su halě u kalaianeng i Yesus nakoạ ImangMawantugě e kai malawọ hinong i habar'i kami si kamene,kaiso kawe masusa pěnualagenge, watụ u i kamene kaimarěngụ makaěnna. 12 Tuhụ hinone kai seng tempone ikamene makoạ mananěn ro, kuteu i kamene kawe nạungdeng bědang měngěndung bọu waline su halě u walohutěn rong Mawu Ruata e humotong. I kamene reng

IBRANI 5.13–6.7 664

bědang tawe makatarimạ u kaěng makakětị; u i kamenekai hinong bědang manginung susu samatang. 13 I sainbědang manginung susu e ute, mělělaheu i sie wědangtalawuọ; deng tawe ěbạ e su kasingkạu mạpa ralangapang nihino ringangu apang něsala. 14 Kaěng makětị e kaiwaugu taumata matěllang e ualingkewen karalembongěbạ i sire, kụ seng makakoạ mapědalahaen sude mapiaringangu sude ralakị e.

6 1Ualingu ene, tangú i kite e měngalingko su mangatěn ro tuhụ e mạanụeng kalahun madu pěbawiahu

taumatan Sahani, kụ abe kawe kětạeng měngindunụ sutěn rong agamang kite humotonge. Kumbahang i kite esaụ mělukạ u těn ro kụ seng pinamalohě e, u taumatae hinong mětobatě bọu měkoạ kalawọu sạbarang haghitạ kěhase, kụ hinong mangimang su Mawu Ruata e,2 arau su wanggilu těn rong halě u pananahani araumạanung pěnaněllidu lima su taumata, arau mạanunpěbawangung u taumata nate e arau hukumang kakalě.3 Kereu Mawu e mapakawalang kite e ute mahịe i kitedumakịkowe solong manga těn ro tuhụ e! 4 Batụu isai-saing kụ seng malikudě e, semben tawe ikawihingkapia. Nạung kalimona e i sire seng su ralungu tualag'uMawu Ruata kụ sembeng nakateěng laonggọ e. I sire esembelaing balạewe kawasang Rohkě u Ruata e. 5 I sirenasingkạ bọu kinapěndangeng i sire u hengetangu MawuRuata e kai mapia, kụ i sire seng nakatemang kalawọutatalěntụ napene u kawasa su tempo kạděntane. 6Arawesamuring ene i sire kawe tumatalikudě! Kụ kawe makoạkereapa měmihing si sire kapia tadeạu saụ kapia mětobatěbọu kalawọu rosan sire. Batụu i sire kai kapěngěnguruiseAhus'u Ruata e lai ringangu mạpakasamed'i Sie su těngonlawọ. 7U ěntana kụ měněněsụ ake u tahi e masaumahondosě su wowone, kụ bọu ene mapatendangu

IBRANI 6.8–16 665

manga sasuang piạ ualine waug'i sai-sain mělěhěnsinuange, ěntana ene alamatengu Ruata. 8 Kai kereu ěntanaene kawe mapatuwong ěhe ringangu sumpinị, uteěntana ene tawe gunane, kụ sarung aneěngu Ruata kụsamurine ketewe pakasue ipakatutung. 9 Kai mangaanạ u sěmbaụ ikěkěndagě, manimbe waweraku kerene,kaiso i kami e mang mạngiaking i kamene. I kami emạngiaking u i kamene seng nakatarimạ u limembongkapiane, kụ kai kalawọu alamatě kere nakoạ buạ ukasasalamat'i kamene. 10Mawu Ruata e walinewe Ruatatạ kaadile. I Sie tawe miwawuleng munara kěkoateng ikamene waug'i Sie, ringangu kakěndag'i kamene kụ sengnịtatode i kamene si Sie su tempong nětulungu mangaanạ u sěmbaụ tamba pangangimang, nạung kalamonaringangu sarang orasě ini. 11 I kami e měkěkahumangu malowọko i kamene sěngkatau-sěngkatau e měngkaisěn niạ malaigasě sarang pangěnsueěnge, sarangkewe ikamene makahombang apạeweng lěharapeng i kameneene. 12 I kami e tawe mapulu i kamene kawe tawe agise.Kai i kami e kawe mapulu tadeạu i kamene měbiahěkere taumata makạtarimạ u apang nikědon Duata e,kahiangkewen pangangimang si Sie ringangu kahiangkakakědangu pěngangampali kamene. 13 Piạ e MawuRuata někědo si Abraham, i Sie kai něsalu u i Sie sarungmapakasěhụ u apang nikědon'E. Mase ualingu kawetaweu limembong karange e wọu Mawu Ruata, tangu i Sieněsalu su areng'E sěsane. 14 I Sie něhengetang ungkuěng,"Iạ e někědo sarung měngalamatě si kau ringangumapakalawọu hěntonu." 15 I Abraham něngampalědingangu kakakědang, tangu i sie nakatarimạ u apangnikědon Duata e si sie. 16 Kamageng u taumata e měsalu,ute kawe měsalu su arengu taumata waline kụ limembongkarange e wọ'i sie, ute pěsasalu ene kai mapakasueng

IBRANI 6.17–7.4 666

kalawọu pědararendehě. 17Mawu Ruata e kai mapakasahesuapang taumata kụ měněnarimạ u kědon'E, u i Sie tawesarang měmalui karakin'E. Kai ualingu ene hakịu i Sienapakasěgadu pěsasalun'E su pěkakakědon'E. 18Halědarua ene tawe mawalui: Mawu Ruata e apawe taweběke měkěkon e su halě u pěkakědon'E ringangusalun'E. Ualingu ene, i kite apang seng mạkakěllung suMawu Ruata e, ghěgěllirangu wawahansang masěgaděbaugu mangumpaedě pakasěgadě su pělaharapě kụ sengmạlaěmpahě su těngong kite e. 19 Pělaharap'i kite e kaikere walango nakaị maralung-dalung dingangu nakoạpěngangumbelekang matoghasě dingangu tawe konsangeapa su pěbawiah'i kite e. Pělaharapě ene nětahatěpasuralanse su ralungu Huang Kasusiange su Wanalan Duatasu sorga. 20Mawu Yesus seng něnulěntang daleng solongtampạ ene waugu i kite, ringangu selaing nasuě senenakoạ Imang i kite Mawantugě e sarang marěngụ-děngụměsulungu i Melkisedek.

7 1 I Melkisedek ini e kai ratung Salem dingangu imangu Mawu Karangetange. Piạ e i Abraham nạung nawalị

bọu pěseketang kụ nakawatạ e manga ratu e, i Melkisedekdiměnta naněnsomahě dingangu něngalamatě si sie.2 Tangu i Abraham něgěllịu sěngkapulong kapahiakengukalawọu arětạ kinauntungange. (Areng Melkisedekmangalene kahumotong-motongange ute kai, "RatungKaadilě"; kụ ualingu i sie kai ratun Salem, tangu arengepiạ lai mangalene, "Ratung Karalunsemahě".) 3MạanungMelkisedek ini e tawe tatualage waebe su apa u i siepiạ i amange arau i ninange arau i upunge; tawe apa laiwěken sie mạanung kalaiwantele arau kapapohonge. Isie kai měsulungu Ahusu Ruata; i sie kai imang sarangkarěngụ e. 4 Kụ i kite nakasilọ e sini u kai nạung apạ ekasěllahe i Melkisedek ini e; hakịu i Abraham i upung i

IBRANI 7.5–13 667

kite e, něngonggọu sěngkapulong kapahiakengu arětạkinaěbakenge wọu pěseketang ene. 5 Su ralungu toratuagamang Yahudi e seng nipato u, manga imang hěntonLewi e hinong makaěbạ sěngkapulong kapahiakeng bọuěbạu kawanuan Israel, bọu anạ u sěmbaụ i sire halamaningbe i sire měsulung lawọ palahiteng Abraham. 6 IMelkisedek balinewe hěnton Lewi, kaiso i sie malaingměněnarimạ u sěngkatahạpulong kapahiakeng bọu pa kụapan nikauntungang i Abraham dingangu něngalamatělai si Abraham ualingu i sie kawe seng kinawuakengu manga pěkakědon Mawu Ruata e. 7Mamben tawekarendehang, u taumata kụ nialamateng e kai limembongkasanạ e wọu taumata kụ něngalamatě si sie. 8Mangaimang kụ apan nikawuakengu pěsěngkatahạpulongkapahiakeng e kai taumata kụ botonge mate. Arawetumuhụ Bukě Susi e; i Melkisedek kụ seng něnarimạgaghěllị sěngkatahạpulong kapahiakeng e ene ute, kaitaumata těbe wiahě. 9 Botonge i kawera u, i Lewi -- e kaihěntone kụ manarimạ u sěngkatahạpulong kapahiakeng ewọu kawanuang Israel -- kụ malaing měmaehě buạ e enelimiung Abraham su tempong i Abraham měmaehě enesi Melkisedek. 10Manilaing i Lewi wodang ta nilěhanạ,kaiso wotonge i kawera u i sie seng ene su kaluwaeng iupunge i Abraham, su tempong i Melkisedek něsombang iAbraham. 11 Su limang pěmamihingu manga imangu hitenLewi e, torat'u agamang Yahudi e nionggọ su kawanuangIsrael. Ualingu manga imang hiten Lewi nạung kalamona etawe makakakoạ sěngapa wọu apang hinong koateng i siree, hakịu ene kai hinong piạ imang baline, kụ měsulunguImang i Melkisedek, kụ sembeng balinewe lai niruị bọughalipohong hiten Harun! 12Ho, kamageng u pangkat'umanga imange měbalui, ute torat'u agamang Yahudie malaing hinong měbalui. 13 Kụ monane sini ute kai

IBRANI 7.14–25 668

Mawung kite: i Sie kai wọu hěnto waline, kụ bọu hěntoene taweu sarang sěngkatau měměmunara munarangsěngkatau imang. 14 Kěbị taumata e masingkạ u Mawungkite e kai wọu hěntong Yehuda; ringangu i Musa e taweněsěsěbạ u hěnto ene su tempong i sie mạhumbisaranghalě u manga imang. 15Halě ipạhumbisara ini e mangkengněngalembong katualage lai, kahian sasasěpụ u sěngkatauimang baline kere i Melkisedek. 16 I sie niruị nakoạimang, balinewe ualingu piněbuakenge wọu kalawọuparentang taumata e, kaiso kawe něbua bọu pěbawiahekawe kawasa e ringangu tawe pěhěpusange. 17 Batụusu ralungu Bukě Susi e niwera u, "I Kau e kai imangsarang karěngụ e, měsulungu Imang Melkisedek." 18 Kụorasě ini e atorang těbe e seng nipakaliu, batụu sengmalongkọ dingangu seng tawe gunane. 19 Torat'u agamangYahudi e tawe makakoạ sarang manga apa kụ masukụ.Ualingu ene hakịu i kite orasě ini e nighěllirangu sěmbaụpělaharapě něngalembong kapiane; kụ kai ualingu enehakịu i kite e makạkaraning Duata e. 20 Kuteu lai pa kụene rěděndinganengu lai sasalu wọu anun Duata e. Taweapa pěsasalu kerene su tempong manga imang balinee niruị. 21Arawe Mawu Yesus e niruị nakoạ imange kaipiạ salune, su tempong Mawu Ruata e něhengetang siSie, "Mawu e seng něsalu, kụ i Sie seng tawe měmaluikapulun'E, 'I Kau e kai imang sarang karěngụ e.' "22Dingangu ene lai Mawu Yesus e nakoạ tatalung baugusěmbaụ pěkakakědo kụ limembong kapiane. 23 Piạkolai halě sěmbaụ: kụ manga imang baline e kai malawọ,batụu i sire sěngkatau-sěngkatau e něngkairị, hakịu tawemakapěněpasu pangkat'i sire. 24 Kai arawe i Yesus e wiahěsarang karěngụ e, kụ pangkat'E kawe sěngkatau imangetawe nailasě su taumata waline. 25Ualingu ene sarangkarěngụ e Mawu Yesus e makạsalamatě si sai-sai ruměnta

IBRANI 7.26–8.4 669

su anun Mawu Ruata lumiun Sie, batụu i Sie e wiahěsarang karěngụ e mědeạu mapědaruma ngu kakindoạsu Mawu Ruata e waug'i sire. 26 Kụ i Yesus e tangu kaiImang Mawantugě gěgausang i kite e. I Sie kai susi;kụ si Sie tawe kaěbakeng pěsasala, arau rosa měnsanga. I Sie nitěntani wọu taumata waradosa e, ringangunihengke solong tampạ kụ něngalembong karange ewọu manga langị e. 27 I Sie walinewe kere manga imangmawantugě baline e, kụ apang kalaěllo e měngkaimạnarakangu sasěmbae ualingken dosang sire hala nạungkalamona e, bọu e wuhụewe ualingu kalawọu rosangsěngkawanuaěnge. Mawu Yesus e kětạengbeng sěnsuleněnarakang u sasěmbane waugu sarang marěngụ-děngụ,piạ e i Sie něnarakang u watangeng'E hala nakoạ sasěmba.28 Torat'u agamang Yahudi e kai mělěhengke u taumataapang tawe masasukụ ipakakoạ imang mawantugě. Kaisosamuring toratě ene, Mawu Ruata e nětaingu pěkakědoneapidu něsalu u i Sie kai měhengke u Ahuse makoạ ImangMawantugě, e kụ seng nikoạ Měnanalamatě kụ nasukụbaugu sarang karěngụ e.

8 1 Banggilu pa kụ palahumbisara ini ute: I kite kaimạnaghuang Imang i kite Mawantugě e kerene,

kụ mạiang su koanengu Mawu Kasěllahenge su sorgakụ sěngkapěparenta ringang'E. 2 I Sie měděndaleng umunarang sěngkatau Imang Mawantugě e su HuangKasusiange, kụ su ralungu Selong Mawu tutune, kụ nirarisịu Mawu e, walinewe ualingu kinoạ u taumata. 3Apangimang mawantugě e niruị baugu iapạngěntudě sasěmbaarau laonggọ su Mawu Ruata. Kerene lai Imang i kiteMawantugě e; i Sie harusěbe piạ manga apa-apa wauguisěmbane. 4Mangạewe i Sie ene su dunia ini, ute i Sieangkeěng tawe nakoạ imang, batụu kai seng piạ imangkụ měngěngěntudu sasěmba tuhụewe lakehu torat'u

IBRANI 8.5–11 670

agamang Yahudi. 5Halě kěkoateng i sire manga imangtumuhụ dalenge ute kětạeng sěmbaụ sulunge ringangukěngkaung apạeweng su ralungu sorga e. Kụ ene sembengniulịu Mawu Ruata e, si Musa nạung kalamona, piạ iMusa nạung mapulu měmětị Selong Mawu e. Mawuněhengetang si Musa kere ini, "Pakapia wue! Kěbị eharusěbe koạ u tuhụewe umbaghane kere nitode sikamene su wowong bulude." 6Arawe orasě ini tanguMawu Yesus e kinawuakengu pangkatě imang limembongkawantuge marau wọuten nịkakoạ u manga imang ene.Batụu pěkakakědo nikoạ'E sutaloarang Mawu Ruataringangu taumata ute kai pěkakakědo kụ něngalembongkapiane ualingu niwalang kědo waugu kalawọu munaralimembong kapiane. 7Mangạewe tawe apa sungkalene supěkakakědo humotong e, tangu seng hinong tawahaluasupiạ pěkakakědo karuane. 8 Kai Mawu Ruata e sengnakaěbạ pěsasalang manga umat'E, hakịu Mawu Ruatae něhengetang, "Ene ěng, sarung mịda ng tempone, Iạsarung měkoạ pěkakakědo wuhu su tau Israel dingangusu tau Yehuda. 9 Balinewe kere pěkakakědo kụ seng Takụnikoạ baugu manga i upung i sire, su tempong Iạ něngahại sire niapasěbang bọu ěntanang Misirě e. I sire tawesa ane su pěkakakědo Takụ kinoạ baug'i sire; kụ ualinguene tangu Iạ tawe měsasěmpị si sire. 10Arawe orasě initangu kai ini e pěkakakědo kụ sarung Takụ koateng baugukawanuang Israel, suapạeweng ěllo ramahi kạděntane,ungkuěngu Mawu: Iạ sarung mapalohong ta-Ku e suěndumang i sire, ringangu wohekang su naung i sire.Iạ sarung makoạ Duatan sire, ringangu i sire sarungmakoạ kawanua-Ku. 11 I sire ta wahaluasu mětatěn rolawọ sěmbalagheng, arau měpapaulị lawọ i sire anạ usěngkatau, 'Kasingkạko Mawu Kasěllahenge.' Batụu i sirekěbị, bọu ghaghuwạ sarang darodọ sarung masingkạ

IBRANI 8.12–9.8 671

u Iạ. 12 Iạ sarungbe mangampung kalawọu pěsasalansire, ringangu sembelaing tawe mětahěndung kalawọurosan sire." 13Dingangu pěmamokạ u pědariandi wuhu esěmbaụ, Duata někoạ pědariandi humotong ene nakoạmaghurang dingangu natěbe; dingangu apang kụ sengmaghurang e sarung malighạ lai maparung.

9 1 Pědariandi humotonge tangu piạbe lai mangaatorangu palahamawu, dingangu piạbe lai waleng

palahamawuang kụ nikoạ u taumata e. 2 Selo sěmbaụnirarisị kụ su wahageang těngone e isěsěbạ Huang Susi.Sene tangu piạ dalaedu solo kạpapěllọ, dingangu piạ laimeda ringangu borotě sasěmba su Mawu Ruata. 3 Suwahageang dalunge, su sěmběkang dalanse karuane,piạ huange isěsěbạ Huang Kasusiange. 4 Su ralunguhuang e ene tangu piạ pananěmbaěng bọu wulaengbaugu pěnanawungang buwụ, ringangu piạ lai Pe ngPědariandi natukusu papikunge wulaeng. Su ralungu Peene piạ kuring bulaeng kạpapěllọ lohong manna, těkingi Harun kụ seng nětumbalě, dingangu pěpalě batu raruapiněmohekangu tang Mawu mapulo. 5 Su wowong Peene kai piạ Kerub darua, kụ kai riadikang piạ papanide kụmělělaheu rarěntang Mawu Ruata e. Papanidu riadikangdarua ene nawingkahě su wowon tatakạ Pe e, tampạ ukalaampungu rosa e. Kaiso kěbị ini e tawe ikapahumbisaraorasě ini pakaunsui. 6 Kai kerene nạung kěbị seng niatorěe. Ěllo-ěllo manga imang mạhunsuě su ralungu selowatuhu těngone mědeạu makapěkaradiahangu munarangsire. 7Apang sụsuě su wahageang karalungange wọu seloe sěmatang imang mawantugě e. Kụ tumbạeng lai sěnsulesu ralungu sěntaung měkoạ kerene. Kụ mang harusě piạdaha kạbawawa mědeạu isěmba su Mawu Ruata e bauguwatangenge ringangu waugu pěsasalan sěngkawanuange nikoạ i sire ualingu tawe nakahěngang. 8Dingangu

IBRANI 9.9–14 672

atorange kerene, Rohkě u Ruata e něnode pinakalahe, ukarěngụeweng selo watuh'u těngo'e wědang dụdarisị,ute raralengang solong dalung'u Huang Kasusiang'Eene wědawen tawe niwebuka. 9 Ini e kai sasihing sukakakoạ u tempo ini; mangalene apạeweng laonggọdingangu manga sasěmba nipotọ pinaněmba Mawu Ruatae, tawe makakasukụ dalungu naungu taumata apangměmpěběbawa sasěmba e. 10 Batụu kalawọu tundu tamaiene kětạengbeng mětětalahinong kakaěng, inumangdingangu kalawọu haghing tundung pananusi. Kěbị-kěbị esamatangmanga atorangu tụtuhụ gěsi pakịsěmpike sarangtempone Mawu Ruata e managhupia katatalěmbuhu.11Arawe i Kristus e seng diměnta kere rarěntang ImangMawantugě e waugu haghing munara mapapia kụ sembentěbe ene. Selong Mawu kụ piạ i Sie měkěkoạ munarangsěngkatau Imang Mawantugě e ute kai selo limembongkawantuge ringangu limembong kasukụ e. Ene walinewenikoạ u taumata; mangalene asale walinewe wọu dunianịkakoạ ini e. 12 I Kristus simuě su Huang Kasusiangesu ralungu selo kětạeng sěnsule sarang karěngụe. Sutempo ene i Sie tawe něbawa rahang kambing ese e araurahang pěgolu sapi waugu sasěmba. I Sie kawe něbawarahan'E sěsane, kụ ualingu ene i Sie tangu něliwir'i kitee sarang marěngụ-děngụ. 13Dahang kambing dingangurahang sapi ese dingangu ahing sasěmba wọu pěgolusapi, nipěnambusě taumata apạeweng dalakị tuhụatorangu agama e tadeạu i sire ene mawurěsi. 14 Kụkamagengu raha ringangu ahi ene makauhasě karalakịi sire tuhụ dalengu agama, dumakeleng kate rahangKristus! Kụ ualingu kawe Rohkě kakalě e tangu, i Kristuse něnarakangu watangeng'E su Mawu Ruata nakoạ keresěmbaụ sasěmba kụ nasukụ. Dahane nanguhasě dalungunaung i kite e wọu tundung agama tawe kěhase, tadeạu

IBRANI 9.15–24 673

i kite makapětangkiangbe Mawu Ruata kụ biahě e. 15 Kaiualingu ene, i Kristus nakoạ Mananěpase waug'u sěmbaụpědariandi wuhu, tadeạu isain sem bọu nikuiang u Ruatae wotonge makatarimạ kalawọu alamatě kakalě kụ sengnikědon Duata e. Pa kụ ene wotonge mariadi ualingu kaiseng piạ u nairị, kụ kai i Kristus; kụ kapapohonge kawenakaliwirě taumata wọu kalawọu pěsasala nikoạ i siresu tempong pědariandi humotonge wědang kạdalenge.16 Kereu piạ suratu pananilakehu pusakạ, ute harusěbe laipiạ ta alane u taumata kụ někoạ suratě ene kawe sengnairị. 17 Batụu surat'u pusakạ e tawe ikawali těntalang isain někoạ suratě ene wědang biahě. Suratě ene ikawalikětạeng kereu tau ene e seng nate. 18Ualingu enepědariandi humotonge malaing hinong sěgadengu raha.19 Kahumotong-motongange i Musa e něhabaru kěbịtang Mawu Ruata su tau Israel. Bọu ene i Musa něngalạ

e raham manga anạ u sapi ringangu rahang kambing ese,bọu ene nilaukangu ake, mase nịtatambuse su Bukě umanga Titang Mawu Ruata ringangu su kěbị apan tauIsrael kụ nipahị e ringangu rěmpugu hisop dingangumanga rukụ u domba kụ awạe mahamụ mahunggurang.20Apidu kạkoạ e ene i Musa kapěberane, "Ini e kairahan sasěgadě pěkakakědon Mawu Ruata e kụ hinongtuhukang i kamene." 21 Kụ dingangkewelaing kakakoạ eměsulung, i Musa e něnambusu raha ene lai su SelonMawu ringangu su pa kụ kakoatengu palahamawu e.22 Kahěngang bue, tuhụewe toratu agamang Yahudi e,seng masarạ pa kụ sabarange ipakasusi ualingu raha e;mase rosa e kawe tumbạu ikaampung kereu piạ tatědọu raha e. 23Dingangu kakoạ kerene e manga sabarangkụ mělělaheu apang su sorga e ipakasusi. Arawe wauguapang su sorga e hala gěgausang gaghěllị kụ limembongkapiane. 24 Batụu i Kristus e kawe tawe simuě su Huang

IBRANI 9.25–10.4 674

Kasusiange kinoạ u taumata, kụ samatang měněnuladangHuang Susi tutune. I Kristus hala e simuě su sorga; kụsene, i Sie orasě ini e matěngom Mawu Ruata e waugui kite e. 25 Imang u Yahudi mawantugě e taun-taungsụsuě su ralungu Huang Kasusiange su ralungu WalemMawu měběbawa rahang binatang haghine sěmbaụ.Arawe i Kristus tangu walinewe lai simuě mědeạu masaumaněmbam batangeng'E. 26 Batụu angkeěng kai nạungmasau i Sie hinong nětatahangu sunsara dokeng sutětạu karariading dunia ini. Kuteu nạung orasě ini e iSie kětạbeng sěnsule riměnta baugu měndědasě dosae ringangu měnarakangu watangeng'E hala. 27MawuRuata seng nanilakehě u taumata e tumbạeng sěnsulemate kụ bọu ene ute ihukungu Mawu Ruata e. 28 Kerenelai i Kristus e kětạeng sěnsule nisarakang makoạ kereipěněbusě dosan taumata lawọ. I Sie sarung duměntakapia su karuan sulene, balinewe waugu měnaludě dosa,kaiso kawe waugu mapakasalamat'u taumata apangmạngampalě darěntan'E.

10 1 Toratu agamang Yahudi e kětạeng mạngonggọukěngkaune kụkěngkunawadě mạanung halě mapia

sarung duměnta ringangu walinewe mạanung halě enetutune. Toratě ene apawe tawe makakasukụ taumataapang dụděnta maněmba Ruata ringangu sasěmbangsire wěbawaěnge, manilaing taun-taung měngkai hanesěsidutu měněnarakangu sasěmba ghahị e sěmbaụ.2Mangawe i sai-saing kụ měněněmba Ruata e mambengtěngadě seng nipakawurěsi wọu rosa, tangu i siresembelaing tawe pěndang u piạ dosang sire kụ sasěmbae selaing tawe sarung ipěllọ. 3 Kuteu luhude mangasasěmba ilěonggọ apang taung kawe mapětahěndungu taumata su kalawọu rosan sire, 4 batụu mambengtěngadě dahang sapi ringangu rahang kambing ese e tawe

IBRANI 10.5–14 675

makakarědasě dosa e. 5Hakịu ene su tempong i Kristusnarěnta su dunia, kụ i Sie něhengetang su Mawu Ruata,"I Kau tawe měgaghausě laonggọ dingangu sasěmba;kaiso i Kau e seng něndiahing badangu waugu Iạ. 6 I Kaue nạung tawe karaluase su sasěmba nongkạ arau susasěmba waugu kalaampungu rosa. 7 Tangu Iạ e něbera,'Ěndaung Iạ, Mawu! Iạ e kai riměnta waugu měkoạ apangkapulun'U kereewe mạbawohe mạanung batangeng-Ku esu ralungu Winohe Susi.' " 8Humotong-motong i Kristus eněhengetang, "I Kau tawe měgaghausě laonggọ dingangusasěmba; i Kau e tawe karaluase su sasěmba binatangnongkạ dingangu su sasěmba waugu kalaampungu

rosa." I Kristus něhengetang kerene, maningbe pa kụsasěmba e nisarakang tuhụ ahang agamang Yahudi.9 Bọu e i Kristus něhengetang, "Ěndaung Iạ, e Mawu! Iạ ekai riměnta waugu měkoạ apang kapulun'U." Kụ MawuRuata e něndědasě pa kụ sasěmba nạung kalamona e,kụ niawengangu sasěmba i Kristus. 10 I Yesus Kristus sengněkoạ apang ikěkapulun Duata e ringangu něnarakanguwatangeng'E hala nakoạ sasěmba. Dingangu sasěmbaene kụ nịkakoạ e sěnsule baugu sarang marěngụ-děngụ,i kite kěbị e niwurěsi wọu rosa. 11Apạeweng imangtau Yahudi měmpěměmunara apang kalaěllo e,ringangu měngkai masau su sulene měmpěnarakangu sasěmba ghahịe měsulung. Kaiso manga sasěmbaene mamben tawe makakarědasě dosa e. 12 Kuteu, iKristus kawe kětạeng sěnsule něnarakangu sasěmbawaugu kalaampungu rosa, dingangu sasěmba ene kaiwaugu sarang marěngụ-děngụ. Bọuten nangěntudusasěmba ene i Kristus naiangko su koanengu MawuRuata kụ něparenta sěngkapěparenta ringang'E. 13 Kụsu orasě ini e i Kristus měngěngampalě sarang MawuRuata mapěsubang dumarokạ si Sie. 14Hatede, ringangu

IBRANI 10.15–25 676

sasěmba sěmbaụ e, i Kristus mạpakasukụ u taumataapang seng niapakawurěsi wọu rosa. 15 Su halě enetangu, Rohkě u Ruata e malaing nangonggọ u sasahidinesi kite. Rohkě u Ruata e něhengetang, 16 " 'Ini e kaipědariandi sarung Takụ ikoạ dingang'i sire suapạewengěllo kụ sarung duměnta e,' ungkuěng u Mawu, 'Iạ esarung měměmbing u manga ta-Ku e apasuě su ralungunaung i sire, ringangu mamohe su ěndumang i sire.' "17Mawu Ruata e malaing něhengetang, "Iạ e sarungmě mbuleng kalawọu rosa ringangu kararalakis'i sire."18 Kụ kalawọu manga rosa e ringangu manga kararalakisěe seng niampungang, kụ seng tawahaluasu lai itondasasěmbang kalaampungu rosa e. 19 Tangu, manga anạ usěmbaụ, ualingu kapapohongu Mawu Yesus, ute i kitee wahani sumuě su Huang Kasusiange. 20Mawu Yesusseng namuka raleng buhu sěmbua waugu i kite, kụ kairaleng makạonggọu pěbawiahě. Kụ daleng ene ute kaimatěpasu rarěndunge, kụ kai wadang i Kristus sěsane.21 Kụ i kite orasě ini e kai mạnaghuang sěngkatau imangmawantugě e kụ mạngawasa su Walem Mawu Ruata.22Ualingu ene ute i kite e mahuhaungken naung i kitee matoghasě su Mawu Ruata; ringangu pangangimangmatoghasě, dingangu naung seng nawurěsi wọu pěndanguněsala, ringangkewen badang kụ seng niwurěsing akema lang e. 23 I kite e pětumpaeděko pakasěgadě sulaakung pělaharapi kite, batụu Ruata kai kapangimangengdingangu i Sie sarung mapakasěhụ u kědon'E. 24Dingangui kite e riọko měkakakělla, tadeạu i kite lawọbemakapěbawahansang baugu kuměndagu sěndinganeng ikite e ringangu měkoạbe halě mapia. 25 I kite e měngkaipakakěhagě měkomolě sěngkapěkomolě, dingangukumbahangbe měmpamalan pěkakakomolě e kere etundung sěnggạ. Sěmbaliau i kite kawe hinong limembong

IBRANI 10.26–34 677

kasa ane měsěsasasa, batụu i kite masingkạ u selaing tạkarěngụ e Mawu e sarung duměnta. 26 Batụu kamagenghabarě tutune wọu Mawu Ruata e seng nihabarě si kite,kuteu i kite měngkawe sěn niạ mětětatude mědosa e,ute semben tawe apa sasěmba saụ ipěndědasě dosangkite e. 27 Kětạeweng piạ dalenge mang sěmbaụ matagěbaug'i kite e kụ tumatěngo pěngadilangu Ruata e ringanguputungu ralangeh'E kụ makatutung kěbị apan taumatarụdokạ si Sie! 28 Taumata kụ tawe tumatuhụ ahan torat'iMusa e, ihukungu papate e tawe ampunge, kereu piạsahidine rarua arau těllung katau, kụ kinaěbakeng i siekawe piạ salane. 29 Ene e limembong kawěhạ e hukumanghinong buạ u taumata kụ měněnahida Ahusu Ruata e.Taumata ene tangu mạngěnna walinewe susi rahangpědarianding Duata e, kụ kai nạung kapapohong i Kristuskụ kawe namurěsi wọu rosa e. I sie něhinakang Rohkěměngangonggọu alamatě e. 30 I kite e masingkạ u kai isai tangu i Sie kụ něhengetang, "Iạ e sarung mamalisě!Iạ e sarung měhukung!" dingangu i Sie lai něbera u,"Mawu e sarung měhukung u kawanuan'E." 31Apạ emakạtatakụ kereu manawo su limang Mawu RuataWiahě e! 32 Pětahěndungko kereapa kakakoạ u mangaanạ u sěmbaụ e nạung su tempo naliu e. Su tempo ene,sarạeng tualag'u Mawu Ruata e simarang si kamene e,i kamene měngkai sěn niạ mạsigěsạ; kaiso i kamenemang tatapě měkěkaradiahang masěgadě. 33 Kạdingạ ikamene makạhombang tatungkeang dingangu kěkoatengbawialaěngu taumata. Kạdingạ lai i kamene mạsigěsạsěngkapětatahang dingang i sire apang kěkoatengkerene, 34 dingangu i kamene malaing makạpěndanglikibu taumatang tahungkụ. Dingangu su tempong kěbịapang tětaghuaneng i kamene pulahoěng, i kamenetangu měnarimạ u ene ringangu naung maluasě, batụu

IBRANI 10.35–11.5 678

i kamene masingkạu i kamene wědang mạnaghuangsěmbaụ kụ limembong kapiane, kụ sarung mědaragěsarang marěngụ-děngụ. 35Ualingu ene, kumbahangměngkapěndụ u naung i kamene, batụu kamageng ikamene těbewe mạngimang, tangu piạbe wawalisemasěllahě baugu ene! 36 I kamene hinong mě ngkědang,tadeạu i kamene e makakatuhụbe kapulung Duata eringangu makahombang kasasěhụ u kědon'E. 37 Batụusu ralungu Bukě Susi e kạbawohe, "U seng kate kadodọtempone, tangu i Sie kụ sarung duměnta e seng tạkararěnane; i Sie seng taweměnohọ u tempon darěntan'E.38Dingangu umatě-Ku matulidě e sarung mangimangkụ měbiahě; kai kamageng u piạ u wọu taloarang sire esumohọ, tangu naung-Ku e tawe karaluase si sie." 39 I kiteini e walinewe taumata sụsohọ dingangu mạpalidě. Kaisoi kite e kawe taumata kụ mangimang su Mawu Ruata eringangu ipakasalamatě.

11 1 Pangangimang mangalene e kai ta alangmạnaghuang kalaiaking matoghasě suapang

lěharapeng, mangalene ute kai piạ karalahe u apansarung tawe ikasasilo e. 2Ualingu pangangimang, tangutaumatang kalimonane e makạluasě naungu Mawu Ruatae. 3Ualingu pangangimang, tangu i kite e nakaěnnau dunia e kai niriading hengetangu Mawu; kụ apangikěkasilo e, mạdiadi wọu apang ta ikasasilo e. 4Ualingupangangimang, tangu i Habel nangěntudu sasěmbanelimembong kapiane wọu sasěmbang Kain. Ualingupangangimange ene, i Habel nitarimạ u Mawu Ruatakere taumata mapia, batụu sembeng nalahe u MawuRuata e něnarimạ u sasěmbane. I Habel seng natekaiso kahian pangangimange ene, tangu i sie wědangměběbisara sarang orasě ini. 5Ualingu pangangimang,tangu i Henokh e tawe nate, kaiso kawe niapakasapuạ

IBRANI 11.6–12 679

dingangu niapakakoạ solong anung Mawu Ruata e. Taweusarang sěngkatau nakapěsombang i sie, watụ u i sieseng niapakasapuạ u Ruata e. Su ralungu Bukě Susi emạbawohe u těntalang i Henokh e reng tawe nipakasapuạe, i sie kai makạluasě naungu Mawu Ruata e. 6 Kereu tạpangangimang, ute tawe u sarang sěngkatau makaluasěnaungu Ruata e. Batụu i sain duměnta su anun Duata eharusě mangimangu Mawu Ruata e ene, dingangu MawuRuata e mangonggọu wawalise su taumata kụ apangměmpědědeạ si Sie. 7Ualingu pangangimang, tangu iNoakě nipaulikangu Mawu Ruata e mạanung kalawọu apasarung mariadi, kụ tawe ikasilon sie. I Noakě e rụdaringihěMawu hakịu i sie nělanging kapalě sěnggěsa kụ samurinenạung kawe nakaambang si sie ringangu ralohon balene.Ualingu kawe kerene ute dunia nihukung, arawe i Noakěhala e ute kahian pangangimange tangú narekengtaumata mapia. 8Ualingu pangangimang tangu i Abrahamdụdaringihě Mawu kụ piạ e Mawu kụkui si sie ringangurimoloh'i sie apạkakoạ solong banua kụ nikědonMawu e sisie. Bọu e i Abraham něbuạ kụ běga wue měnsang makoạsolong apa. 9Ualingu pangangimang, i Abraham nětanạkere taumata raghị su wanua nikědon Mawu e si sie. IAbraham nětanạ sene su ralungu selo. Kerene lai i Ishakděduan Yakub, kụ seng nakatarimạ u kědo měsulung bọuanun Mawu e. 10 Batụu i Abraham kai kạpěngěngampalesoa kěkarakiang dingangu nilangingu Mawu Ruata e kụ piạbawěntane matoghasě e. 11Ualingu pangangimang, tangui Abraham nakahombang hitene wo'i Sara, maning kuteui Abraham kawe seng tumanịu maghurang, dingangu iSara e sěsane wantọ. I Abraham mạngiaking u MawuRuata e sarung mapakasěhụ u kědon'E. 12Manilaing iAbraham su tempo ene kere taumata wadange sengnipatene, kaiso i sie nakahombangke hitene malawọ,

IBRANI 11.13–22 680

hakịu kahiang kalawọe tangu seng ta kinarekenang --kere kalawọu wituing su langị dingangu ěnne su apeng.13 Pa kụ taumata ene těbewe měmpangimang sarangnate e. I sire tawe nakahombang kasasěhụu pěkakědonDuata e, kaiso kětạeweng měmpạmanda ringanguměmpạněnsomahě bọu maraune. Kụ ualingu ene utei sire mạulịu i sire kětạeweng taumata raghị dingangumananumpang su dunia ini. 14 Taumata kụ měběberakerene ute mạulị malahe u i sire kai kạpědědeạ e soa kụsarung makoạ banuan sire tutune. 15 Balinewe soa kụseng něntang i sire e tě něnnaěng. Batụu kamagengkawe kerene ute, nalahe u seng lawọ loahe si sire kụmakapěsule kapia solong banua ene. 16 Kalahe e tangu, isire kai měkěkarimangu soa sěmbaụ limembong kapiane,kụ kai soa su sorga. Kai ene hakịu Mawu Ruata e tawemamea kereu i sire měsěbạ i Sie Ruatan sire e, batụuRuata e seng něndiahing soa sěmbaụ baugu i sire e.17Ualingu pangangimang lai, tangu i Abraham něnarakangi Ishak nakoạ kere sasěmba piạ i sie wěbanikateng u Ruata.Seng si Abraham sěsane Mawu Ruata e nangonggọupěkakědon'E, kaiso i Abraham mambeng napakawalangmanarakangu anạ e mang tumbạu sěmbaụ ene. 18MawuRuata seng něhengetang si Abraham, "U kai wọu i Ishakini e i kau sarung makahombang palahite nạung Takụnikědo si kamene." 19 I Abraham mạngiaking u Ruata ekawasa mapěbiah'i Ishak kapia wọu papatene e -- kụbotonge i kawera u i Abraham seng nakaule si Ishak kapiawọu papate. 20Ualingu pangangimang, tangu i Ishakměkěkědong alamatě e si Yakub děduang Esau waugutempo ramahi. 21Ualingu pangangimang, tangu těntalangdeng i Yakub bědang biahě i sie něngalamatě anạ i Yusup-- dingangu měnuměking su těking e kụ někaliomanengsu Mawu. 22Ualingu pangangimang, tangu i Yusup -- piạ

IBRANI 11.23–32 681

e nạung maraning mairị -- měběberang halě u sasěbangutau Israel bọu Misirě, apidu manatang halě u pěnanampạu maiet'i sie. 23Ualingu pangangimang, tangu gaghurangi Musa namuning sie těllu wulang karěngụ e bọutensie piněhěnding. I sire nakasilo u i sie kai rariọ mahole,dingangu i sire tawe matakụ u parentan datu e. 24Ualingupangangimang, tangu i Musa sarangke nasaria e, tawemapulu isěbạ ahus'u sangiangu ratung Misirě e. 25 Isie ěndokangbe sěngkapětatahangu sigěsạ dingangukawanuan Mawu Ruata e sulungu makauntung daluasurosa ghěnnangu sěngkatempo. 26 I Musa nakapěndang uněngalembong kaarěgane marau kụ makaěbạ sasameděbaugu Ratu Měnanalamatě nikědong Duata sulungumakaěbạ kalawọu arětạ u wanuan Misirě e, watụ u i Musakai mělěharapě bawalise su tempo ramahi. 27Ualingupangangimang, tangu i Musa naněntangu Misirě tawekadiongeng takụ e su ralangehu ratu. I Musa e měngkaimalintoị měněnuntụewe tě monaěnge, měsulungu isie seng nakasilo Mawu Ruata kụ ta ikasasilo. 28Ualingupangangimang, tangu i Musa nakapěkoạ Paskah eringangu něngoro tadeạu pakịtambuseng daha su tukaduwalen tau Israel, mạdiringu Malạekat'u Papate maminasamanga anạ'i sire laiakang. 29Ualingu pangangimang,tangu tau Israel nakaliu Laudě Mahamụ, kụ i sire alingkairụdaleng su ěntana mamara, arawe tau Misirě e kaweniselohu laudě ene, piạ i sire měněnalukạ lumiu. 30Ualingupangangimang, tangú tau Israelě nakakahaka meseluYerikho sarangke wọu taghalě lělikutang i sire pitu ěllokarěngụ e. 31Ualingu lai pangangimang tangú i Rahabbawine tahapěsundalě ene tawe nikapate sěngkakapateringangu taumata apang dụdokạ Mawu Ruata e; batụui sie něnarimạbeng dingangu naung maluasě si sireměpapahimang tau Israelě e. 32Ho, iạ e wotonge lai

IBRANI 11.33–12.1 682

měngkate hanesě měběbera, kuteu tempoku e kawe tawemakaiange. Batụu iạ bědang lai tawe něsěsěbạ i Gideon,i Barak, i Simeon, i Ye a, i Daud, i Samuelě, ringangumangạewe nabi. 33Ualingu pangangimang, tangu i sireseng nakawatạ manga kararatuange. I sire měmpěkěkoạbeapang matulidě e hakịu i sire mambeng nakatarimạ uapang nikědon Mawu Ruata e. I sire napěkěmming ukalawọu mohongu singa, 34mạněbu putung masasaria,makạ họ bọu horong peda. I sire e kai lome, kuteukawe matoghasě supěseketange, hakịu makạbatạ mangawuntuangu tau raghị. 35Ualingu pangangimang, tangumanga wawine saụ kapia nakahombang taumatansire kụ seng bọu nate. Piạben lai mapulu sunsaraěngsarang mate, ringangu madiri ipakaliu, ualingu mapuluipěbangung kapia mědeạu makaulị pěbawiahě sěmbaụ kụlimembong kapiane. 36 Piạbeng lěheghesang, lělimadeng,lěhanteěng, dingangu piạ lai tětahungkutang. 37 I sirenạung lěěntungangu watu sarang pakạpate, piạben laipěpentehangu lahaghari, ringangu pěpatengu peda. Isire měpěpapalilị měmpěpapedetu pising domba araupising kambing; i sire kai taumata kasiang, tě ngkaitangdingangu sěsigěsakeng. 38Dunia ini e walinewe hinongpěmamanuaěng i sire. I sire kai měmpěpapalilị sukěhu linggi ringangu su manga wawulurange, arauměmpětětanạ su ralungu liang dingangu su ralungu mangalohangu ěntana. 39 Ene e kasariane watạ i sire kěbị ualingupangangimang i sire! Kaiso i sire tawe němpanarimạ uapang nikědon Duata e, 40 batụu Mawu Ruata e kai piạhingide limembong kapiane waug'i kite e. Hingide utekětạeng dingang i kite e, kụ i sire sarung ipakasukụ.

12 1Ho, ěndaibe i kite hala e tětaliwungang u sahidikereng kakěpale! Ualingu ene tangu i kite e

měměllọkong kalawọu apang měměhạ si kite e, dingangu

IBRANI 12.2–10 683

rosa e sěn niạ měngkate mětětěnděkạ si kite e. Kụ i kite epakatatoelě bue su pětandungang tětatěngoěng i kite. 2 Kụmonang kite e pakatuntụbe solong anun Mawu Yesus,

u kai i Sie namangung pangangimang i kite e dinganguněpaduli wọu tětạe solong pangěnsueěnge. MawuYesus mědědararagu sigěsạ su kalu kuruisě! I Sie tawemědariang mate su kalu kuruisě e kawe apạ e makamea.I Sie kětạeweng mětětahěndung karaluasě kụ sarungkapěndangeng'E su samurine. Orasě ini e i Sie mạiangsu koanengu kalaianengu Mawu Ruata, kụ měpěparentasěngkapěparenta ringang'E. 3 Kěnnang pěngěnna kaikereapa sigěsạ u Mawu Yesus tụtatěngo ralawangutaumata waradosa kụ kereng katědụ e! Ualingu enetangu abe pěmpětěngkalomeng naung i kamene ringanguabe kěngkapěndụ. 4 Batụu su ralungu pěkakaradiahang ikamene měseke u rosa e, bědangbe lain tawe měsěsekesarang tědokangu raha e. 5Dingangu abe kiwulei sasasangMawu Ruata e, kụ seng nionggọ si kamene kere mangaanạ'E: "Anạ-Ku, paka ke wue pakapia-pia těn rongMawu e, dingangu abe kěngkanawo naung'i kamene,kamagengu i Sie lumangehě si kamene. 6 Batụu Mawue mạněn ro apang taumata kụ ikěkěndag'E, dingangu iSie měgěnggeserě si sain-sain kụ niakun'E kere anạ'E."7 Kụ i kamene pěmpěnarimạ bue papahang u Ruata keresěmbaụ těn rong sěngkatau i amang. U sude wue mạdiadikụ anạ tawe papahangeng i amang? 8 Kereu i kamenetawe papahangeng kere kěbị manga rariọ baline ini e, utei kamene walinewe anạ tutune, kaiso kawe anạ su wela.9 I kite e kawe piạ i amang i kite su dunia. I sie mạněn rosi kite mase i kite e mạngadatě si sie. Kụ limembo miěbại Amang i kite marohkě su sorga e, nalahe u i kite ehinong sauneng kumakoho si Sie tadeạu i kite e měbiahě.10Manga gaghurang i kite su dunia e mạněn ro si kite su

IBRANI 12.11–18 684

ralungu tempo piạ kětakenge, tuhụewe su pěndangengi sire kawe mapia. Arawe Mawu Ruata e mạněn ro sikite e kawe waugu kapiang kite hala, mědeạu i kite eipakasusi ringang'E. 11 Kahěngang bue, su tempong i kite etětěn roěng, papahang ene tawe nětatalahino su naungi kite e, kaiso kai makạkasusa. Kai samurine ute, waug'ikite kụ apang seng bọu nitěn roěng tangu, papahangene makapěběbiahě si kite e tụtuhụ kapulun Duata, kụmapěběbuam pěndangu karalunsemahě si kite e. 12 Batụuene tangu ěndaị hengke takiahu nělome e, ringanguhateděko wukunu kụkende ene! 13 Kụ pěmpahundalengkosidutu suraleng matene, tadeakengu laedu kempalě etawe měgaghalisa, kaiso kawe sauneng mahun nambangkapiane. 14 Pěmpětuměgalěko pědarame ringangu kěbịtaumata e. Pědeạko kasasusi samatang baugu Mawue. Batụu taweu sarang sěngkatau makasilo Mawu ekereu i sie tawe měbiahě kerene. 15 Pakatanure wuekumbahang sarang piạu sěngkatau suměbang bọu kapiangtatalěntụ u Mawu e, tadeạu kumbahangbe piạ u makoạkere kalu makạkilu sutaloarang kamene kụ makasahagheringangu makagholang taumata lawọ e kahian daghuse.16 Pakatanure wue u kumbahang piạu mawuang arau piạ utawe pandungange su pěbawiahě marohkě e, kere nạungkěkoateng i Esau. I sie něbalụ u kalaiakange, tumbạengualingu kaěng sělamạ. 17 I kamene masingkạu wọu ene iEsau mapulu makahombang alamatě ene wọ'i amange,kuteu i sie kai nisuhudě. Batụu manilaing dingangu kakiại sie mědědeạ dalengu měmalui pěsasalane, kai i sieseng tawe nakareạ loahe waugu ene. 18Manga anạ usěmbaụ tawe riměnta tumatěngo munara sěmbaụ e keretětatěngoěng u tau Israelě e nạung. I sire tụtatěngoweapang hinong ikěkasaghipo, kụ kai Wulud'u Sinai ringanguputunge kụ kararamasage ruděllị e; i sire tụtatěngo

IBRANI 12.19–26 685

kararěndung, kasasunaubě, dingangu rěllang; 19 i sirerụděndengelu walěmbengu slompretě, dingangu ngihěměběbera maihạ. Ene piạ e tau Israel nakaringihě ngihěene, i sire mědědorong sěngapang botonge tadeạu ngihěene kuhạ e relaing saụ měbisarang sire. 20 Batụu i sireseng tawe makatahang dumaringihě laorong ngihěene. Batụu ngihě ene kai měběbera u, "Kěbị apangkụ měněnenggehě bulude ini e tawe ahane měnsangi sie binatang arau walạewe měnsang i sai lai, harusěěntungeng batu sarang pakapate." 21Apang kụ kinasilontau Israelě e mambeng makạtatakụ sarang i Musa enakawera u, "Iạ e natakụ dingangu simalungkende!"22 Kaiso raliune, i kamene seng diměnta su wongko'n Siondingangu su soan Mawu Ruata wiahě e, kụ kai i Yerusalemsu sorga e ringangkewen manga malạekatě e hiwunekalawọe. 23 I kamene němpětole komolang u raluasě --pěsasombangengu manga anạ u Ruata malaiakang e,kụ areng i sire e mạdarolě su ralungu sorga e. I kameneriměnta mětěngon Duata e mělahukungu pa kụ taumatae. I kamene tụtatěngong kalawọu rohkě u taumatamapia e, kụ seng niapakasukụ. 24 I kamene riměntamětěngon Mawu Yesus, Měnanaloara waugu pědariandiwuhu ene; i kamene mětěngon daha nipakatědọ kụmakauali apạeweng něngalembong kapiane i kauali wọurahan Habel. 25Ualingu ene pakapapia wue i kamene,kumbahangbe sarang i kamene tawe mapulu rumaringihěsi Sie kapělěhengetange. I sire kụ apan tawe mapulurumaringihě si Sie riměnta su dunia ringangu měhabaruhengetang u Mawu e, tawe makakatalangu watangenge.Dumakeleng kate i kite ini kụ dụdaringihě si Sie měběberawọu sorga! Kereu i kite tawe mapulu rumaringihěe, ute maliwirěbe kereapa i kite e! 26 Su tempo enetangu ngih'E nakapěgěgahě dunia e. Kai orasě ini e i

IBRANI 12.27–13.7 686

Sie někědo, "Sěnsuleko lai, Iạ e sarung mapěgěgahě ewalinewe kětạu runia e, kaiso kawe lai langị e." 27 Bawera,"sěnsuleko lai e" mělělahe u kaguwạu dunia seng nariadisarung kakiokang dingangu alingang, tadeạu malěmbekate apang tawe makiọ. 28Ualingu ene tangu, i kitepakitarimakase bue su Mawu Ruata ringangu ualingu ikite e nakatarimạ bọi Sie kararatuang sěmbaụ kụ taweghuminuě. I kite e pakitarimakase bue pěkaliomanengsu Mawu Ruata, pakasasuměllung dingangu piạ takụ e,tuhụewe mětatalahino su kapulun'E. 29 Batụu Ruatangkite e kai měsulungu putung makạhěngisě.

13 1 Pakakakěndagěko sidutu i kamene sěmbaụ suwaline lawọ taumatan Sahani anạ u sěngkatau.

2Abe ghoě i kamene měnarimạ u taumata raghị suwaleng kamene. Batụu pěkakoạ kerene, kai wọunariadi kụ piạ taumata kụ tawe nikahěnganeng kuteukawe nạung něnarimạu malạekatě su ralungu walene.3 Pěmpětahěndung apang mạtatahungkụ e, měsulungu laii kamene kạtatahungkụ sěngkatahungkụ dingang i sire. Kụi sai-saịeweng balạewe koạ i kamene e, pětahěndung bueu i kamene malaing kěkoateng kerene. 4 Pa kụ taumata eharusě měnode u lulune maadatě su halě u pěkakawing,u kai ene hakịu pěsěngkawingang e harusě pakasa asěmbaụ su waline. Taumata taha pěsundalě e ringangutaumata nawuang sarung ihukungu Mawu Ruata. 5 Piawepěbawiah'i kamene pěkawasaěngu ěnning su roitě e,kaiso pěmpěkětạbeng apang piạ su watangengu. BatụuMawu Ruata e seng něhengetang, "Iạ e tawe sarungmapakawala arau sarung maněntang i kau." 6 Batụu ene ikite e wahani makapěbera u, "Mawu e kai Mětulungu iạ,iạ e tawe matakụ. Kaia koatengu taumata e si siạ?" 7Abekiwulei manga měngangahạ si kamene e kụ mělěhabaruhengetangu Mawu Ruata e si kamene. Kakěllaiko kereapa

IBRANI 13.8–17 687

i sire měmpěbiahě e, ringangu kereapa i sire měngkairị e,ringangu pěmpětěnnoko pangangimang i sire e. 8MawuYesus Kristus e těbewe měsulung, bae kalimona, orasěini, ringangu sarang marěngụ-děngụ. 9 Kumbahang ikamene mangonggọu loahe su kalawọu haghin těn romakạlaherang kụ makapalidě si kamene. Naung i kite eharusěbe toghasengu kapian naungu Ruata e, u kai enee mapia, kumbahangbe kawe ualingu manga kalawọuatorangu palahungkaěng. I sai-sain nạung kalamonae tutuhụ kalawọu atorang ene e tawe makahombangualine apa. 10 I kite e kai piạ pananěmbaěng i kite sěmbaụpěmamělokangu sasěmba su Mawu Ruata. Dingangumanga imang kụ mětětangkiang su ralungu selongpěkakaliomanengang, ute tawe wotonge kuminạ sasěmbakạpapěllọ su wowon pananěmbaěng ene. 11Dahangbinatang kụ isěsěmba kere laonggọ baugu ipěngampungdosa, kawe nịbawawang imang mawantugě e solongdalungu Huang Kasusiange arawe kasuangu binatangene e sěsane nitongkạ su likudu raseng. 12 Kai ualinguene hakịu Mawu Yesus malaing napohong su likudupasěllangengu soa e waugu ipěmurěsi umate wọu rosa eualingu rahan'E sěsane. 13Ualingu ene tangu mahịe i kitee makoạ solong anun'E sulikudu selo e mase manaluděsasamedě sěngkapěnaludě dingang'E. 14 Batụu su duniaini e tawe apa pětatanakeng sarang marěngụ e waug'ikite e; i kite kai mědeạ pětatanakeng kụ sarung damahi.15Ualingu ene, lumiung Mawu Yesus e, i kite e hinongsidutu mědědalo Mawu Ruata; u ene kai makoạ keregaghěllị tatarimakase i kite e si Sie kụ isěmbang kitee wọu wuạen biwihě baugu mědalo areng'E. 16Abekiwuleng měkoạ mapia e ringangu mětatulung, batụukai ini e manga gaghěllị kụ makaluasě naungu Ruata e.17 Pakatatuhụ bue su manga parentang měngangahạ i

IBRANI 13.18–24 688

kamene e, ringangu pakasasuměllung bue si sire. Batụu isire e sidutu měněnahimata himukud'i kamene, dingangui sire e hinong mětěngong sasimbang i sire su MawuRuata e. Kamagengu i kamene matuhụ si sire e, ute i siremakapěmunarawe ringangu naungmaluasě; arawemạengu tala ute; i sire sarung piạ karalumběhạ e měmpěmunarae kụ ene tawe makapěbarauntu si kamene. 18 Sěn niạbepěmpěkaliomaneng baug'i kami e, u i kami e mạngiakingunaung i kami e ma lang, batụu i kami e sidutu mangmapulu měkoạ ene tuhụewe katulide. 19 Kụ napaliụewemakapědědorong si siạ e sěngapang botonge, tadeạu ikamene měmpěkaliomanengbeng iạ e. Pěkaliomanengkotadeạu Mawu Ruata e karimakọ měngkai limembongkalighạ e měbawa si siạ kapia solong anung kamene.20Mawu Ruata e seng namiahě Mawung kite i YesusKristus bọu papate. Ualingu papatene, orasě ini e i Sie sengnakoạ Mělalukadě Mawantugě si kite manga dombane.Papatene ene malaing mạněgadě pědariandi kakalěnikoạ u Mawu Ruata e ringang'i kite. 21Malowọko MawuRuata puěngu karalunsemahě e mapakasukụ i kamene eringangu pa kụ apang mapapia e ghěgausang i kamene ewaugu měkoạ apang kapulun'E. Malowọko lumiun MawuYesus Kristus e, Mawu Ruata e měkaradiahang su ralungi kite e, apạeweng ilěěnning'E. Kụ apakaraloko i Kristus esarang marěngụ-děngụ! Aming. 22 Iạ mědědorong tadeạui kamene měmpěnaung bue kalawọu sasaku ini e ringangukasasabarě, batụu suratěku ini e tawe tumanị e manandu.23 Kěngkasingkạ bue i kamene u anạ u sěmbaụ i kite iTimo us e seng niapasěbang bọu ralungu tahungkụ e.Kereu i sie seng damahi solong tampạku ini e, i sie hědongtakụ paringaneng su tempong iạ mě wo si kamenesarung. 24 Paulịkong tabeạ i kami su apang měngangahạ sikamene ringangu su pa kụ kawanuan Duata. Tarimạko lai

IBRANI 13.25 689

tatabeạ u manga anạ u sěmbaụ bọu Italia. 25MalowọkoMawu e měngalamatě si kamene manga anạ u sěmbaụpa kụ.

YAKOBUS

1 1Manga anạ u sěmbaụ pa kụ dalohon jamạat'uMawu nakeke su kaguwạu dunia! Tabeạ bọu iạ i

Yakobus ěllangu Mawu Ruata, ringangu ěllangu MawuYesus Kristus. 2Manga anạ u sěmbaụ! Kereu i kamenemakạhombang haghi-haghin sasalukạ, ute měngkailěěnnaweng kamene e raluasě. 3 Batụu i kamenemasingkạ, u kamagengu i kamene kạtatanabe mạngimangsu Mawu e su tempong i kamene kěkahombangeng usasalukạ, kụ ualine ute: i kamene makědang. 4 Pakarariagạbue tadeạu kakakědangu naung i kamene e měngkaimạhun namba sarangkewe i kamene těnga-těngaděměngkasukụ mase tawe kakawusangu apa. 5 Kereu piạusěngkatau wọu taloarang kamene e kawe riọ longong, utepěgausěko su Mawu Ruata e i sie, kụ Duata e sarungbeměngonggọu kapapelesa si sie; batụu su taumatapěsěngkatau e Mawu Ruata seng nangonggọ dingangunaunge maluasě něpapinunụ u kakěndagě e. 6 Kaiso isain měgěgausě e, harusěbe mangimang; u i sie tawewotonge ria-ria. Batụu taumata ria-ria e kai měsulunguwělladě tě ukang u anging tamai-ramahi. 7 Taumatakerene tangu něnnane tawe matatuntụ; i sie tawemakaěbạ ualine apa wọu kěbị apang kinoạ e. Ualingu enetangu abe pangiralingu kai makaěbạ apa-apa wọu anunMawu e. 8 (1:7) 9 Tau Sahani apang kasiang e pakaraluasěbue kereu Mawu Ruata e měhengke i sie. 10Dingangutau Sahani apang kalạ e pakaraluasěbe lai kereu MawuRuata e mapakasanạ i sie. U taumata kalạ e sarungmapuạ kere wurạu pěpạ. 11 Su tempong matangěllọ esiměbangke ringangu pědise maihạ e, tangu pěpạ e sarung

YAKOBUS 1.12–21 691

malolang, kụ burạ e mahondosě, mase kalahole e sarungmatadise. Kerene lai taumata kalạ e sarung maghạgolěsu tempong i sie kạpěmunarane. 12 Kariangkamang isain makědang su tempom makạhombang bawodaị. Usarạeng i sie nakararagě nětatahang su ralungu wawodaịene tangu, i sie sarung makatarimạu tatendenge, kụkai pěbawiahě nạung seng nikědom Mawu Ruata e sisai-saing kụkěndagu Ruata e. 13 Kereu pěsěngkatau ekěkasalukatengu wawodaị kerene ute, abe pěberau,"Sasalukạ ini e asale kai wọu anun Mawu," batụu Mawu etawe kasasalukatengu ralaị, dingangu lai tawe měnalukạsi sai-sai. 14 Kaiso taumata e kěkasalukateng kereu i siewěbolengang dingangu wěbitaugangu ěnning e ralakị.15 Bọu ene, kamagengu ěnninge ralakị ene tuhukang,ute měhanạ u rosa; kụ kamageng u rosa e naghurangke,ute katewe papate aị e. 16 I kamene piawe kaakaleng, eimanga anạ u sěmbaụku ikěkěndagě! 17Apang gaghěllịmapapia ringangu paporoseěng masasukụ e darěntane kaiwọu sorga, nipakatěntungu Ruata, Něndiadi pa kụ tualagěsu langị. I Sie kai Ruata ta měbawalui, ringangu tawe laimakakarěntang kararěndung. 18 Kai ualingu kapulun'Ehala i Sie napakariading kite manga anạ'E ualingukatěngadu hengetang'E. I Sie měkěkoạ kerene tadeạu ikite e makahombang tampạ kalěnggihange wọu pa kụdiadikang'E. 19 Pakakakěllai wue ini e pakapia manga anạu sěmbaụ ikěkěndagě! Sěngkatau-sěngkatau e měngkaipakasasahawụ dumaringihě, kaiso pakatěmudě měberaringangu pě ngkědang bue měpědu. 20U taumata pědue tawe makakoạ munara mapia, kụ makaluasě naunguMawu e. 21Ualingu ene tangu, hipeko kalawọu apang lulumaralamuhụ dingangu ralakisě e. Daekengkong kasasanạunaung, bawera nisuangu Ruata e su naung i kamene,batụu wawera ene kai makạtoghasě pěngangambang

YAKOBUS 1.22–2.4 692

si kamene. 22 I kamene kěngkakoạko tumatuhụ apanghengetangu Ruata, kumbahang kětạeng dumararingihe,batụu kai makạakalě batangeng i kamene. 23 I saingmakạdingihěbe hengetang u Mawu kaiso tawe měkakoạene, ute kai měsulungu taumata kapěměmandane gha nesu kasěnaěng. 24 Sarạeng i sie nakasilọ e mapia-piawatangenge, mase rimalengke kụ apidu niwuleng ga neměnsang kai kerea nạung kakakoạ e. 25 Torat'u Mawue nasukụ dingangu piạ kuate mapakaliwiru taumata.Kụ i sain měněnaněsui ringangu měněnaungbe mapiaringangu měděndalengben toratě e, kụ balinewe kětạengdumararingihe kụ bọu ene kawe niwuleng ene, utei sie sarung alamateng u Mawu suralungken pa kụmunara kěkoateng e. 26 Kereu pěsěngkatau makạpěndangbatangenge maagama, kaiso wěgawe mangědahě lilane e,ute i sie mạngakalě batangenge; pěngangagaman tau enee tawe kěhase. 27 Pěngangagama wurěsi ringangu tutunetumuhụ ngirang'u Mawu Ruata, ute kai: mětulungumanga rariọ kasisi ringangu manga wawine walu su sigěsại sire, ringangu mědědariagạewelain batangeng tadeạukumbahangbe ipakagholọu dunia ini.

2 1Manga anạ u sěmbaụku! I sain mạngimang su MawuYesus Kristus, Mawu Kawantugange, kumbahangbe

i kamene mapědalahaen taumata kụ kai měměmilegha . 2U kereu piạ sěngkatau kalạ mělěluhen sinsingbulaeng dingangu pakeange malěnggihě kụ diměnta sukomolang i kamene, bọu ene riměntako lai sěngkataukasiang něluhen pakeange naghaghonaị, 3 tangu i kamenekawe limembong kaadate su tau pakeange malěnggihěe. I kamene kai manga měbera si sie, "Tuang! Kaiangkosu kadera malěnggihě ini e." Arawe su tau kasiang utei kamene kawe měmpěberau, "Darisịko paise," arau"Kaiangko wawa su masanạ e." 4Ualingu pěkakoạ kerene

YAKOBUS 2.5–15 693

tangu, i kamene seng někoạ pědalahaedě sutaloarangkamene ringangu měngěngarěgan taumata e tụtuhụněnnang kamene malamuhụ. 5 Pěmpětahěndungko, i

kamene manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě! Tau kasiang sudunia ini e, nipilen Duata apakạkalạ su pěngangimang.Taumata ene sarung makoạ dalohong kawanuanDuata měsulungu nikědon Duata su taumata apangkụkěndag'i Sie. 6 Kai i kamene maalạ be měmpạnamedětaumata kasiang e, sěmbaliau kawe makakalạ eměmpạnědạ i kamene ringangu mạnuhudi kamene solongpěnggaghutaěnge. 7 Seng i sire ene měmpělěhodatěareng mawantugě e niraekang i kamene wọu anun Duata!8 I kamene měmpěkěkoạbe katulidě e kereu i kameneměděndalengben torat'u kararatuang kụ kěkaěbakengsu ralungu Bukě Susi ini: "Kěndagu sěndinganengutaumata e kereewe lai kuměndagu watangengu e." 9 Kaikereu i kamene kawe mạmile gha ute, i kamene kaiměmpědědosa, kụ torat'u Mawu e mělělaheu i kamenekai lụlampa ta. 10 I sain lumampa piạu sěmbaụ bọu pa kụtang Mawu e ute limampa kěbị. 11U i sain něhengetang,

"Kumbahang mawuang," i Sie lai něhengetang u,"Kumbahang mamate." Kụ kamagengu i kamene tawenawuang, o kawe namate, tangu i kamene malaingrumalampa tang Mawu e. 12 Pěmpěberạe ringangupěmpěkoạ e kere taumata kụ sarung gutaěng tuhụ tangMawu e kụ makaliwirě taumata. 13U Mawu Ruata e tawemanodeu tatalěntụ e si sain běgang tatalěntụ. Kaisotatalěntụ e limemboweng katoghase wọu pělahukunge!14Manga anạ u sěmbaụ! Apa wue gunane taumataměberau, "Iạ e taumata mạngimang," kereu i sie tawemanodeu kakanoạ e? Botonge pangangimang kerenemakaambang si sie? 15 Kereu sěngkatau wọu manga anạ usěmbaụ tamba pangangimang měgěgausě pakeang arau

YAKOBUS 2.16–25 694

nikakawusangu laidopě měllo-měllo e. 16Apạ e gunane kụi kamene měbera si sie: "Pěmpěluhe e pakeang i kamenepakatukusě dingangu pěmpěkaěngke pakaralaedě!" --kereu i kamene tawe měmpěngonggọu apang gěgausangegunang ipěbiahě e? 17 Kerene lai taumata mạngimang,kereu tawe ilahe su kakanoạ tangu, pangangimang enee tawe gunane. 18Aramanung piạ u měbera, "Piạbentaumata mạngumbala su pangangimange ringangu piạulai mạngumbala su kakanoạ e." Iạ e sarung sumimbangu, "Todeko si siạ kereapa taumata makapěnaghuangpangangimang tawe kakanoạ e ringangu iạ e sarungmapakalahe dingangu kakanoạ u iạ e kai mạnaghuangpangangimang." 19 I kamene mạngimang u Ruata ekětạbeng sěmbaụ arau ěng? Kụ, manga setang e malaingmạngimang hakịu i sire kụkendeng takụ! 20 I kamenemambeng bodokě! Kụ apa měnsang hinong ipakalahesi kamene u tawe gunane piạ pangangimang kụ tawekakanoạ e? 21 Kakěllạewe si Abraham i upung i kite. I sienitarimạbe mapia kahian Duata ualingu kakanoạ e kụ sutempong i sie něnarakang i Ishak, anạ e, su Mawu Ruatasu pananěmbaěng. 22 Sini e nalahe u pangangimangeharusě ilahe dingangu kakanoạ tadeạu masukụ. 23 Ene utesěndalengu ayetu Bukě Susi e, "I Abraham mạngimangsu Mawu Ruata, kụ ualingu pangangimange tangu Ruatae něnarimạ i sie měsulungu taumata měkěkoạ kapulunDuata." Kai ualingu ene hakịu i Abraham nisěbạ, "HapịuMawu Ruata". 24 Kụ nalahe e ini, u taumata kụ nitarimạ uRuata mapia ualingu apan nikoạ e, kụ balinewe kětạengualingu pangangimange samatang. 25 Kakěllạe lai siRahab, bawine tahapěsundalě ene. I sie nitarimạ u MawuRuata e mapia ualingu kakanoạ e, kụ piạ i sie něnarimạ uměkakakoto tau Israelě e, su walene ringangu nětulung isire nipatalang u watangeng i sire e wọu raleng baline.

YAKOBUS 2.26–3.11 69526 Kụ kereewe wadang kụ tawe rohkě e ute kai wadangnate, kerene lai pangangimang tawe kakanoạ e ute kaipangangimang nate.

3 1Manga anạ u sěmbaụ! Abe raralawọ bọu i kameneměngkakoạ mananěn ro. I kamene masingkạ u i

kite apang něngkakoạ mananěn ro e sarung ihukunglimembong kahěgise wọu taumata waline. 2 I kite kěbịe masau su sulene měbalinsuhụ u pěkakoạ sala. Arawetaumata kụ tawe něsěsala su wawera e, i sie kai taumatanasukụ, kụ makạědahě batangenge. 3 Kereu i kite měhosetaling mohong u kawalo tadeạu i sie tumolewe kapulungkite e, tangu i kite e makakoạ bue měnguling badangukawalo e. 4 Kakěllạ e lai kapalě e. Maningbe kapalě ekereng kasariane kụ lantoěngu anging malaihạ e, kai i siemang kěkawaleleng u uling dararidị e, tuhụewe kapulummananaghurihine. 5 Kerene lai lilang kite e, maningbelilang kite dararodọ e kaiso kawe makạpangobotu halěgaghaghuwạ e. U kakěllạe wue kereapa kasariang kěhue, u kai mang matutungu putung dararidị e. 6 Lila eměsulungu putung. Su wadang i kite e, i sie nakoạ keresimbulu kararalakisě mạngekeng kararalakisě su kạguwạuwadang i kite e. Kahian putungu naraka e, i sie makạkaraekaguwạu pěbawiah'i kite e. 7 Kěbị haghim binatangdulu ringangu manụ u winalangeng, binatang tụtondo,ringangu kinạ ikěkaharo, kụ sembeng nịlaharong taumata.8 Kai arawe lilan taumata e tawe ikalaharong sai-sai. Lilae kai ralakisě dingangu tawe ikaalạ baharia, napene uraro ne makạpate. 9 Lila e ikapěberang tatarimakase i kitee su Mawu ringangu i Amang i kite e, ringangu malaingikạpangane sěndinganeng taumata, niriadi muhụ awe uMawu Ruata e. 10 Bọu mohong sěmbaụ e sasěbangenguwaweran tatarimakase dingangu laane. U hinong balinewekerene! 11Měnsang piạ simbulu ake mapạsaliwěbudu

YAKOBUS 3.12–4.2 696

ake tawagě dingangu ake mapaị bọu simbulě sěmbaụ?12Manga anạ u sěmbaụ, kalun ara e tawe něběbuanzaitun, dingangu kalun anggorě e tawe něběbuan ara.Simbulu ake mapěhadě e tawe mapasěbangu aketawagě. 13 Kereu piạu wọu i kamene pelesa ringangumawudi, i sie panodekong kapiane měbiahě dinganguměkoạ munara mapapia, rěděndinganengu kasasanạunaung dingangu kapapelesa. 14Arawe kamagengu ikamene kawe sụsingking, naunge matědụ, mạnuntụmạngapia watangeng e, ute abe lesạ u kapapelesakerene, ualingu kakakoạ kerene ute kai měsulungu ikamene měměmalintuị katěngadu hengetangu Mawu e.15 Kapapelesa kerene ute asale walinewe wọu sorga. I siekai wọu dunia asale, wọu abuling taumata ringangu wọusetang! 16 Su apang piạ pěsasasingking dingangu tabietusamatang kụkěndagu watangeng hala ute, sene malaingkaěbakeng piạ pěsasilontahě dingangu haghing kakanoạdalakisě e. 17Arawe taumata mạnaghuang kapapelesae kụ asale kai wọu marange, kahumotong-motongangetangu i sie susi, bọu e maghighilě, masahimbuluang,dingangu mararingihě. I sie napene u kakěndagě dingangumakạuali kakanoạ mapapia, tawe mananumběka ringangutawe měmamělle. 18Mamben těngadě u kapapia e kaiwuam bineng pědarame nisuang u taumata puluang supědarame!

4 1 Kai wọu apa asalu pa kụ pěsasilontahě dingangupěbawawulo sutaloarang kamene? Kai walinewe wọu

kalawọu ěnning i kamene kụ měngkai hanesě měsěseke suwatangeng i kamene mědeạu makawatụ kapulun dunia! 2 Ikamene měměnning, kaiso i kamene tawe nakahombang,hakịu i kamene tawe makahombang apa rědeakengi kamene hakịu i kamene měmpěběbulo ringanguměmpěkěkakoka. I kamene tawe makahombang apa-apa,

YAKOBUS 4.3–11 697

watụ u i kamene tawe němpěgausě su Mawu Ruata.3Dingangu manimbe lai i kamene sembeng němpěgausěe, kaiso i kamene mambeng ta nakahombang, batụumonang gaghaus'i kamene e kai něsala; batụu apang

gěgausang i kamene e kai ipạhimatụ ěnning i kamenehala. 4 I kamene e kai taumata tạ sa ane! I kamene kaiwěga mạeng u i kamene mědalahapị u dunia e, ute ikamene kawe rumokạ Duata? Kụ i saing mědalahapị udunia ini, i sie mapakariading batangenge rokạ u Ruata.5Abe pěngumbala u kai tawe mangalene baweramBukě Susi e angkuěng, "Su ralungu watangeng i kite eMawu Ruata e napětanạu Rohkě ěnninge matoghasě e."6Manilaing kerene, kai tatalěntụu Mawu e kụ nionggọ sikite e něngalembong katoghase wọu ěnning rohkě i kitee. Kai ualingu ene hakịu su ralungu Bukě Susi e malaingkạbawohe, "Duata e rụdokạ taumata maobotě, arawewaugu apang masasanạ naunge tangu Ruata e kụkěndag'isie." 7Ualingu ene tangu, pěmpětěngkasěllungko suMawu Ruata dingangu rokateko setang e, kụ i sie sarungtumalang bọu anung kamene. 8 Lěhaungko suMawu Ruatakụ Duata e malaing sarung humaung si kamene. Burěsikolimang kamene e, ei kamene taumata waradosa e!Dingangu paka langko ralungu naung i kamene e, apangnaunge mělělelang! 9 Pěmpěsasěsilěko kahěnga-hěngang,pěmpěsangị dingangu lělahunsusa; palahulěgeng kamenewaluiko koạ dalumpasiang! 10 Pěmpětěngkasanạkonbatangeng i kamene su těngon Mawu, tangu Mawusarung mapakarange i kamene. 11Manga anạ u sěmbaụ,kumbahang měngkai mědědalaheghesě arau mapěsalangsěmbaụ dingangu waline. I sain měngkawe mělěheghesědingangu mapěsalang anạ u sěmbaụ e lawọ tau Sahani e,ute i siemělěheghesě dingangumapěsěsalang hengetanguMawu e. Dingangu kereu i kamene mapěsalang hengetang

YAKOBUS 4.12–5.4 698

u Mawu, mangalene ute, i kamene tawe tumatuhụ mangahengetang ene, ringangu katewe makoạ mělahukunguhengetange. 12 Sěmbaliau kai kětạeweng sěngkatau piạkawasane měhukungu taumata ringangu měnggaghutataumata e. I Sie kai Ruata kawasa mapakasalamatědingangu mapakawinasa. Kụ kai i sai i kamene tangu,hakịu i kamene mapulu mapěsalang lawọ sěndinganengue? 13Manga anạ u sěmbaụ apang němpěberang: "Ělloini arau rịěllo i kami e sarung měbuạ solong soa ini-ini,kụ deng mětanạ sene sěntaung karěngụ e mahumbalụ,mědeạewe roitě" -- kụ pěmpědaringihěko sasasaku ini.14Apang kụ mariadi su ralungu pěbawiahi kamene riěllo e,i kamene hala e malaing běga! I kamene e tumbạeng kerepu ikasilo sěngkarialě, bọu ene mapuạ tadịe. 15Hinone

i kamene kai měbera kerei, "Kereu Mawu mapakawalai kami e sarung měbiahě kụ měkoạ ini arau ene." 16 Kaiarawe orasě ini e i kamene kai maobotě dingangu malansị.Kěbị bisarang lansị kerene e, kai něsala. 17Ualingu enetaumata masingkạ u apang mapia e kụ hinong koatengekuteu kawe tawe kakoatenge, tangu tau ene nědosa.

5 1Manga anạ u sěmbaụ apang kalạ! Pěmpědaringihěkosasasaku. Pěmpahunsangị dingangu pěmpěkěndung

u i kamene sarung makahombang sigěsạ! 2 Kakakalạ ikamene seng nahene. Pakeang i kamene seng nasuengkinạ e su uane. 3 Bulaeng dingangu salakang kameneseng natukusu taine; kụ taine tangu sarung makoạ sahidirumokạ si kamene ringangu sarung kumaěng gěsingkamene kere putung. I kamene seng němpangěmmungarětạ su ěllo kasamuriange. 4 I kamene tawe němpamaehěsasewang mělahěnsinuang bael'i kamene. Kụ daringihekororong i sire! I sai-sain měmpạměnsạ bael'i kamene,měngkate ghụgahiorọ u mědědorong tulung, kụ kakahiorọi sire e seng nikaringihu Mawu Ruata Makawasa.

YAKOBUS 5.5–13 6995 I kamene seng němpěbiahě masorogạ, dingangunakateěng kawawusang dunia ini. I kamene alingkaimětětěngkatawang batangeng měngěngampalě ěllongpamamotọ e. 6 I kamene němpěhukung dinganguněmpěmate taumata tawe salane, kai i sire tawe rimokạsi kamene. 7Ualingu ene, pakakakědang manga anạ usěmbaụku, sarang Mawu e ruměnta. Kakěllạ e kereapakararage sěngkatau mělahěnsinuange mělěhědo sarangěntanane měngonggọu ghěsine maarěga si sie. Kụměngkai mararagě i sie rụdalahědo tahi ng musungukalalolang dingangu tahi ng musungu měburạ. 8 Kụ ikamene pakakakědangko lai ringangu pěmpanoghasěkoralungu naung'i kamene, u ěllon darěntang Mawu e sengmasandigě. 9 Kumbahangbe měmpěkurubụ dingangumětatatokeng sala, tadeạu i kamene tawe ihukunguMawu Ruata. Pětahěndung! Mělahukunge seng dụdarisịsu těngon tukadě kụ seng masarạ marěnta. 10Manga anạu sěmbaụ, pětahěndung manga nabi kụ měmpěběbisararingangu arengu Mawu. I sire kai mararagě dingangumakakědang su sigěsạ. Kụ pěngalạko si sire makoạpětatěnoěng. 11 I sire isěsěbạ maralunsemahě batụu i siremakakědang. I kamene seng nakaringihě kereapa kasabarei Ayub, dingangu i kamene masingkạ u kereapa wueMawu e kụ pangěnsueěnge něngalamatěbe si sie. BatụuMawu e měngkai matalěntụ dingangu kereeng kapianenaung'E. 12 Limembong kasariaěnge ute kai: Kumbahangměsalu, waebe maněbọ langị, arau lai maněbọ ěntana,arau walạewe měsalun sasalu waline. Měngkate pěberau "Ore" kereu monan'u e kerene wue, ringangu "Tala"kereu monan'u e walinewe kerene; tadeạu i kamenee kumbahang kaěnsakeng u hukumang kahian Duata.13 Kereu sutaloarang kamene piạ u lụlahunsusa, utemapiawe i sie pěkaliomaneng. Kereu piạ u lụluasě e, ute

YAKOBUS 5.14–20 700

mapiawe i sie pěkantarị pědalo Ruata. 14 Kereu piạ umasakị, ute mapiawe i sie pěkui manga těmbonang ujamaatě. Dingangu kěnangko manga těmbonange eneměkaliomaneng i saing masakị ene ringangu měmuhanglana ringangu arengu Mawu. 15 Kakaliomaneng iwěbunạsu Mawu ringangu pangangimang matoghasě e, sarungmakakaule masasakị, dingangu mangampungbe pa kụdosa kinoạ e. 16Ualingu ene, pěmpěpapangakungkongpěsasala lawọ i kamene, ringangu pěmpěkakaliomanenglawọ i kamene, tadeạu i kamene ipakaule wọu kasasakị.Kakaliomaneng i sain tụtuhụ kapulun Duata e, mambengmasaria kawasane. 17 I Elia, malaing taumata měsulungi kite. I sie měkěkaliomanembeng kasěllahu ralungunaunge tadeạu tawe rumasehě e, tangu tawe rimasehěgěnnangu těllu taung ěnnungu wulang. 18Mase i sieněsaụ e někaliomaneng tangu langị e naparaseheng tahihakịu ěntana e něgěllịeng lai ghěsine. 19Manga anạ usěmbaụku! Kereu wọu i kamene piạu sěmbaụ kụ sembentawe tumatole lai těn rong Duata, bọu ene sěngkataulai waline napěbalị u tau ene kạpia e su Mawu Ruata,20 pětahěndungko ayetě ini: Taumata apang nakapamalịu taumata waradosa wọu ralenge něsala e, taumata enenapakasalamatu diwang tau waradosa e wọu papateringangu makạkauali rosang taumata lawọ e gěllirambengkalaampung. Adat'i kami, Yakobus

1 PETRUS

1 1Manga anạ u sěmbaụ umatě pinilen Mawu Ruata, kụnasawuhě surarạganeng su wanuan Pontus, Gala a,

Kapadokia, Asia ringangu Bi nia! Iạ e i Petrus, darolohang'iYesus Kristus, měkěkahumangu malowọko Mawu Ruatae měngonggọu alamatě dingangu karalunsemahěmědědalembo si kamene. I kamene e seng nipile nariadiralohon jamạat'u Mawu natuhụ suhingidu Ruata i Amang.Dingangu Rohkě u Ruata e napakariading kamene jamaatěsusi, nihae waugu Ruata, tadeạu i kamene tumuhụ si YesusKristus ringangu iapakasusin dahan'E. 2 (1:1) 3Mahịe i kitemědalo Ruata, i Amangu Mawung kite i Yesus Kristus! I Sieměngkai kụkěndagi kite hakịu ene i Sie něngonggọ si kitepěbawiahě buhu, dingangu napěbangung i Yesus Kristuskapia wọu kapapohonge. Kai ini e nakatoghasě pělaharapikite. 4 I kite mělěharapě mědeạu makapěmusakạ kalawọualamatě kụ seng niriahin Duata waugu umat'E, mangalenekalawọu alamatě mạdaresọ su sorga, hakịu tawemalahene, arau tamawawuhụ dingangu tạ turạ e. 5 Kěbịene kai waụgi kamene, ualingu pangangimang i kamene suMawu Ruata e. Tangu i kamene kai rědiagatengu kawasanDuata e, tadeạu i kamene makatarimạbe kasasalamatěseng mạdariahi sarung iapakalahe su ěllo pangěnsueěnge.6Ualingu ene ute, pakaraluasěko i kamene, maningbeorasě ini e kạdodọ tempo e reng rụlahunsusa e watụu i kamene kawe makạhombang haghin sasalukạe. 7 Timonane ute kai pělahekangu měnsangbekahěnga-hěngang i kamene e mạngimang su Mawuarau tala. Bulaeng kụ maheně e malaing wěbanikatenguputung. Kerene pangangimang i kite e kai něngalembong

1 PETRUS 1.8–15 702

kaarěgane wọu wulaeng, kụ malaing harusě banikatengtadeạu matoghasě. Kụ ualingu ene i kamene e sarungdaloěng dingangu lělahunggeětang dingangu iapakarangesu tempọen darěntan Yesus kapia. 8 I kamene e kụkěndag'iSie, maniweng nạung kalamona e i kamene e tawenakasilo. Dingangu i kamene mạngimang si Sie maningbeorasě ini e i kamene tawe nakasilo. Kai ene hakịu i kamenee mạhuluasě, dingangu makạpěndang daliagě masariata ikawera. 9 Batụu monam pangangimang i kamenee seng kinara ngang, kụ kai kasasalamat'u himukudikamene e. 10 Kasasalamatě ini e kai tě kang dingangusěsěsuiangu manga nabi e, ringangu i sire e mạněbalutatalěntụ u Ruata e sarung mawuạ si kamene e. 11 I siree měnaněsui měnsang kereapa wue ringangu angeretempone halě ene mariadi, kere ipěsěsasěbạu Rohkěi Kristus kụ seng ene su ralungu naungu watangeng isire. Su tempo ene Rohkě e naněbalu haghin sigěsạ kụkahombangeng i Kristus ringangu mạanung kawawantugekụ makarolosě e sarung si sire. 12 Su manga nabi eneMawu Ruata e něhabarě u apang kinoạ i sire walinewewaugu pandungang i sire, kaiso kawe waugi kamene.Kụ kěbịewe apang kinaringih'i kamene malahe bọumělahabaru Injil'i Yesus Kristus. I sire mělěhabaru ene sikamene ute kai ringangu kawasan Rohkě u Ruata niroloh'Ewọu sorga. Orelai manga malạekatě e malaing mapulumakakasingkạu habarě ikěkeken sire ene. 13Ualinguene, pakarariagạko i kamene. Pakaralěndị dingangupěmpěharapěbe paka nalung su tatalěntụ sarungmawuạ si kamene su tempon i Yesus sarung duměnta.14 Pakatuhụko su Mawu Ruata, kụ kumbahang měngkaitụtuhụ kapulun biahu nạung kalimona těntalangbe wěganMawu Ruata. 15 Su sěmběkane, kaiso pakasusiko su pa kụapang koatengu, kereewe lai Mawu Ruata e někui si

1 PETRUS 1.16–24 703

kamene e kai susi. 16 Su ralungu Winohe Susi kạbawohe u,"Pakasusiko i kamene, u Iạ e kai susi." 17 I kamene měsěbạDuata e kai i Amang su tempong kamene měkaliomanengsi Sie. Kụ Duata ene kai něhukungu taumata tuhụewekakanoạ u sěmbaụ-sěmbaụ tawe měmamile ghahị.Ualingu ene ute karěngụewen bědang ene su dunia inie, ute i kamene pěmpěmantugěko Mawu Ruata e suralungu pěbawiahu. 18 I kamene e masingkạ u apa sengpiněmaehě baugu karaliwir'i kamene wọu pěbawiahětạ kahumpakenge seng niěking'i upung gaghurang ikamene. Bawaehe walinewe apang mahene, kere salakaarau wulaeng, 19 kaiso kawe sěmbaụ arětạ kaarěgaěnge;kụ kai watangeng'i Kristus sěsane nakoạ kere rumbanisarakang su Mawu Ruata e tawe sěngkule ringangu taweturạe. 20 I Kristus nipilen Duata e reng dongkeng duniatawe nạdiadi. Kụ su tempo kakạdanineng manga ěllopěhěpusangu dunia ini e, i Sie ruměnta su dunia e tadeạui kamene maambang. 21 Kai wọu anun Sie e i kameneharusě mangimang su Mawu kụ seng napěbangung iSie kapia wọu kapapohonge ringangu mapạkawantugě.Kụ kai Ruata e pạngimangeng i kamene ringangu kai suMawu Ruata e lai pěmanggilangu pělaharap'i kamene.22Ualingu i kamene kawe masa a su těn ron MawuRuata ute i kamene hinong mětěngkawurěsing batangengdingangu i kamene hinong kuměndagu lawọ taumatamạngimang dingangu karaluasě. Ualingu ene tangu ikamene e pěkakakěndagěko sěmbaụ dingangu waline eringangu kasěllahu naungu. 23 Batụu limiung hengetang'uMawu Ruata kụ biahě dingangu kakalě e, i kamene sennikoạ taumata wuhu kụ balinewe piněhanạ u taumata,kaiso kawe wọu i Amang kakalě e. 24 Su ralungu WinoheSusi mạbawohe kere ini, "Pa kụ taumata e tabidạurěmpugě, dingangu kěbị kawantugě e tabidạu wurạu

1 PETRUS 1.25–2.8 704

rěmpugě. Děmpugě e mạlolang, dingangu wurạe laimạhondosě; 25 arawe hengetangu Mawu e mang tatapěsarang marěngụ-děngụ." Hengetange kai Injilě kụ sengnihabarě si kamene.

2 1 Batụu ene, ute hipe e kalawọu kararalaị bọuwatangengu; kumbahang měngkai mělinga; ringangu

kalawọu haghin pěmamělle. Kumbahang sumingkingdingangu kumbahang měhinakang baline. 2 Kěnangko ikamene kěngkakoạ kere manga rariọ buhu piněhanạ,měngkai hanesě mạdoun susu marohkě tạlaụe.Dingangu kerene i kamene sarung tumendang dinganguiapakasalamatě. 3 Su ralungu Winohe Susi mạbawohekere ini, "I kamene seng nakapěndang hala kereapakapian Mawu e." 4 Batụu ene, děntạ e su anun Mawu, iSie kai tabidạu watu wiahě, batu kụ nirěmmeu taumataualingu tawe gunane, kaiso pinilen Duata e kai kerewatu maarěga. 5 I kamene e kai měsulungu mangawatu wiahě. Tangu i kamene kěngkapuluko ipělangingBanalan Duata kụ paněmbaěngu sasěmba marohkě.Kamageng kerene ute i kamene měngkakoạbe mangaimang, měběbiahě sěmatang baugu Ruata ringangu wọuanun Yesus Kristus e maněmban sasěmba mararohkěe makạlahimpulu Mawu Ruata e. 6Ualingu su ralunguWinohe Susi mạbawohe kere ini, "Iạ e kai seng němilebatu sěmbaụ maarěgae, Takụ nipěllọ su Sion kere watupiněbukuange; kụ i sain mangimang si Sie e sembentawe ipakamea." 7 Batu ene kai mamben maarěga ewaụg'i kamene apan měmpạngimang e. Kaiso si sain taweměmpạngimang e, kinahinoěngu manga ayet'u WinoheSusi kere ini, "Batu kụ kinạdiring manga měkakoạ bale e,samurine kawe nakoạ batu piněbukuange," 8 dingangu"Kai watu nakoạ kinatanggaěng, dingangu nikasangkonangkụ nakakanawo si sire." I sire něngkasangkong u i

1 PETRUS 2.9–16 705

sire kai tawe měmpěngangimang hengetangu MawuKasěllahenge. Kerene seng nisaheu Ruata i sire.9Arawe i kamene kai wansa pinile, manga imangkụ němpětangkiang datu e, wansa susi, nitěntaniwaugu Ruata, kinauali tataghuanenge sěsane. MawuRuata e němile si kamene ringangu někui si kamenenipasěbang bọu kararěndung mase ipasuě su tualagemakạnaniange, tadeạu iapạmombengu habaru kapapian'Etawe sihinge. 10Nạung deng kalamona, i kamene ewalinewe kawanuane, arawe orasě ini e ute i kameneseng nakoạ kawanuan Mawu Ruata, nạung deng taweitatalěntụ ini e semben tětalěntukang. 11Manga anạ usěmbaụ ikěkěndagě! I kamene kai taumata raghị dinganguměnananumpang su dunia ini. Ualingu ene iạ mědědorongsěngapam botonge tadeạu i kamene kumbahangměngkai tụtole abuling taumata kụ měngkai masauměseke u himukudě. 12 Pakalaudupěko měmpěbiahěsutaloaran taumata kapirě kụ harusěbe limembongkapiaěnge, hakịu kamageng i sire měmpěngantangu ikamene kai taumata ralaị, pěngěnsueěnge ute i sire kawemakahěngangbe kapiang kamene, kụ sarung mědaloMawu Ruata e su ěllọen darěntan'E. 13 Baugu Mawue tangu, i kamene ute pakasasuměllungko su apantěmbonangu kawanua; walạewe měnsang su kaisarěnakoạ těmbonange kasariaěnge, 14 arau walạewe sumanga guběrnurě kụ nitěbọu Kaisar ipěhukung taumataměkěkoạ dalakisě dingangu waụgu ipědalọewe apangkakanoạ e mapapia e. 15 Batụu Mawu Ruata e mapulutadeạu ualingkeng kakanoạu mapapia e tangu i kamenemakaghěmming palahumbisaran taumata longong. 16 Ikamene pěmpěbiahěko kere taumata waline ěllang, kaikumbahangbe makoạ lahěmbungu kakanoạ i kameneralakisě, kaiso kakoạko kere sěngkatau ěllangu Mawu

1 PETRUS 2.17–25 706

Ruata e. 17 Pěngarěgawem pa kụ taumata e, kěndagěbenmanga anạ u sěmbaụ lawọ taumatan Sahani. KatakụbenMawu Ruata e, ringangu pěngadatě kaisarě. 18Manga anạu sěmbaụ apan nakoạ mětatangkiang, pakasasuměllungkosu manga mawung kamene, walinewe kětạu su apammapapia ringangu malahimumu e, kaiso su apạewen laimaralahegisě. 19Mawu Ruata e sarungbe měngalamatěsi kamene, kamageng i kamene makahěngangbe kapulunDuata, makakědang mětatahangu pěkakakoạu tawekatulide. 20U kai apawue lembone kamagengu i kamenemakědang mětatahangu ralimadě tětagheěng i kameneualingu pěsasala tangu? Kai arawe kereu i kamenemakědang měnaludě sigěsạ lụhombang si kameneualingu pěkakakoạ apan matulidě e, tangu Mawu Ruatae měngalamatě si kamene. 21 Kai waugu ene ho, MawuRuata e hakịu někui si kamene. U i Kristus sěsaneseng nětatahang baug'i kamene, dingangu ualingu enetangu i Sie nangonggọu sěmbaụ kakakěllaěng tadeạui kamene tumole ěnnạu laed'E. 22 I Sie tawe někoạdosa, ringangu tawe sarang sěngkatau lai makạdingihěi Sie měkěkon . 23 Piạ e i Sie rědohangeng, i Sie taweněmalisě dingangu rarohang. Su tempon i Sie nisigěsạ, iSie tawe manga něngindore; i Sie kětạewen něnarakangupěngangumbalane su Mawu Ruata, Měnggaghuta kụadilě e. 24 I Kristus sěsane e němasaěng kakěpalu rosangkite e su watangeng'E su wowong kalu kuruisě tadeạui kite e maliu wọu kawasan dosa e ringangu měbiahětumuhụ kapulun Duata. Kai ualingu manga lese i Kristuse nakakapia si kamene. 25Nạung i kamene e kere dombaněngkapalidě e, kai arawe su orasě ini e i kameneseng niapěbalị kapia pạtole Měndalukadě e ringanguMěnanahimata himukud'i kamene e.

1 PETRUS 3.1–9 707

3 1 Kerene lai i kamenemangawawine, pakasasuměllungsu kawing'i kamene tadeạu kamagengu wọu taloaran

sire e piạ u tawe měmpangimangu hengetanguMawu Kasěllahenge, ute kakanoạ i kamene mapiae makakawaluin sire kụ měmpangimang. Kụ sengtawahaluasu i kamene měberang apa-apa si sire, 2 ui sire e makạsilo kakanoạ i kamene wurěsi ringangumalaagimatě. 3 Karalěnggih'i kamene e abe kawe kětạengmělělěnggihě likude, mangạe pěnanalapidě utạ araupěpapakeu ralěgahě bulaeng, arau pěpapulawengupakeang maralěgadě. 4 Kaiso, ralěgahi kamene e kěnangkopasěpụ bọu ralungu naung, kapia ringangu kasasikomenaung dingangu marěmasě; ene ute kai kalahole takumakawusě dingangu limembong kaarěgane tumuhụsilom matang Mawu Ruata. 5Dingangu kakakoạ kereini ute su tempon nạung manga wawine malaagamamělěharapě su Mawu Ruata mětěngkahole u watangengute mětěngkasuměllung su kawingi sire. 6 I Sara e malaingkerene, i sie mararingihě si Abraham dingangu makịtuangsi sie. Orasě ini e i kamene kai nakoạ anạ i Sara, kamagengui kamene měmpěkěkoạbe mapia ringangu tawe matatakụu walạewe apa. 7Dingangu kerene lai i kamene manga esee, pěmpěbiahěko pakatatahuěnna su kawing i kamene,batụu i sire kawe wansa lome. Lěadate wue i sire, watụu i kamene kawe sarung sěngkapěnarimạu tatalěntụupěbawiahě kakalě bọu anun Duata. Kụ kěkoạkong kameneho ene, tadeạu tawe makapetọ pěkakaliomaneng ikamene. 8 Kasasueěnge ute: pakasasěngkanaungkoi kamene. Pěmpěkakakěndagěko i kamene sěmbaụdingangu waline e kereewe lawọ anạ u sěmbaụ. Kụpěmpětatalěntụ bue ringangu pakasasanạ bue naung ikamene. 9 Kumbahangbe měmalisě dalakị dingang'u ralakịarau rarohang dingangu rarohang, kaiso pěmalisěkon

1 PETRUS 3.10–18 708

dingangu pědorong alamatě bọu anun Duata. U kai Ruatae někui si kamene hatede, tadeạu i kamene měnarimạu alamatě bọu anun Sie. 10 Su ralungu Winohe Susimạbawohe kere ini, "I sain mapulu kuměndagu pěbawiahěe ringangu mapulu makasilo ěllo mapapia e, utepangědahu lilane měbisara wisara raralakisě e ringangupěmatalu wiwihe měbisara wisara kon . 11 I sie harusěmětěngkarau wọu kararalakisě e ringangu měkoạ mapia;kụ i sie pětatuměgalě kong kạguwạu ralungu naungewaụgu makahombang pědarame. 12 Batụu Mawu e manghanesě mạnitị si sai-sain tụtuhụ kapulun'E dinganguMawu e měngkate hanesě dudaringihě kakaliomanengi sire, kai arawe Mawu e rudokạ si sai-sain měkěkoạdalakisě e." 13 I sai tangu měkoạ dalakị si kamene, kereu ikamene makěhagě měmpěkoạ mapia? 14 Kaiso manilaingi kamene harusě mětatahangu sunsara ualingu pěkakoạmapia, kai i kamene mang masalamatě! Abe kěngkatakụi sai-sai, ringangu abe ghěnggang. 15Arawe su ralungunaung i kamene, ute kěnangko i kamene lụlohon sili suwowon adatě su Mawu i Kristus sěntarangkeng kawantugukararatuangu Mawu. Dingangu i kamene měngkai sěn niạsadia sumimbahě kěbị apang kakiwalon taumata mạanụenpělaharap'i kamene. 16 Kai mapiawe koạ i kameneringangu kasasikome naung dingangu maadatě. Dingangukěngka langko ralungu naung i kamene e tadeạukereu i kamene měngkai tětelorang ualingu i kameneměmpěběbiahě mapia tụtole si Kristus e, tangu i sire apanměmpạnelorě si kamene e měngkasamedu kakakoạ i sirehala. 17Mạěndokangbe masunsaram pěkakoạ mapia --kereu ene kai kapulun Duata -- sulung'u masunsarampěkakoạ dalakisě e. 18 Batụu i Kristus sěsane mangkětạeng sěnsule nairị baugu sarang karěngụe ualingkendosan taumata -- u sěngkatau tawe salane, nairị baugu

1 PETRUS 3.19–4.3 709

taumata apan něsala. I Kristus někoạ kerene tadeạu i Siemakapamihing si kamene solong anun Mawu. I Sie nipatetuhụ mawadang, kaiso kawe niapěbangung kapia tuhụmarohkě. 19 Su ralungu kakakoạ u rohkě e i Sie rimalengněhabaru hengetangu Mawu e su rohkě mạtatahungkụ:20 kụ kai rohkě u taumata apan tawe tumatuhụ suRuata e nạung su tempon Noakě. Su tempo ene Ruata eměngěngampalě dingangu kasasabarě karěngụeweng iNoakě kạkoạe kapale. Kětạewen taumata apang su kapalěe samatang -- kěbịe ualung katau -- kụ nipakasalamatěbọu ralulung masaria ene. 21 Kụ, kakakoạ ene tangumakoạ kere tabidạu papinintung sasahani kụ orasě ini emakaambang si kamene. Sasahani ini e walinewe tumbạuipạnguhasě lěngkụ u awạ u apan tamararenọ e, kaiso kawemakoạ kere pěkakědong kamene su Ruata e wọu ralungunaung i kamene mapia e. Pěnanahani ene makaambangsi kamene ualingu i Yesus Kristus seng něbangung kapiawọu kapapohonge, 22 ringangu seng nakoạ solong sorgae. Kụ orasě ini i Sie kawasa, mạiang su koanengu MawuRuata ringangu měpěparenta pa kụ malạekatě e ringangupa kụ mangangawasa ringangu pa kụ kuatu mararohkě.

4 1Ualingu i Kristus seng nasunsara tuhụ mawadange,ute i kamene pěmpěnoghasěben batangeng i kamene

su karaki kerene. Batụu taumata masunsara tuhụmawadange semben tawe měkoạ pěsasala. 2Ualingu eneute i kamene pěněpasěkom pěbawiahi kamene su duniaini e tuhụ kapulun Duata e ringangu walinewe tụtuhụěnningu taumata. 3 Su tempo naliu, i kamene nạungberiọ marěngụ měkěkoạ apang kěkoatengu taumata apamběgawe měkirala Mawu. Mamben dalakisě pěbawiah'ikamene. I kamene nạung měngkate mạhimatụ sahigě,mětěngkiwukang, pěbawawusang kakaěng, dingangupěnganginung dingangu lai měmpạněmba mahan duata

1 PETRUS 4.4–12 710

e makạdarěn ng. 4Orasě ini e taumata apam běganMawu e, mạherangu i kamene e tawe tumatole měbiahěkere i sire, měbarạdosa tawe ědone. Kai ene hakịu i sireměmpěnumea si kamene. 5 Kai tangu i sire e hědowenhinong měhabaru sasimbah'i sire su Mawu Ruata kụ sengsadia měhukungu taumata wiahě dingangu nate. 6 Kai enehakịu Injilě e seng bọu nihabarě lai su taumata apan sengnate. Timonane ute tadeạu i sire kụ seng nịlahukung tuhụmawadang -- kerene lai pa kụ taumata e sarung ihukung-- makapěbiahě tuhụ marohkě, sěndalengu kapulunMawu Kasěllahenge. 7 Pa kụ sạbarange semben maraningpangěnsueěnge, ualingu ene ute i kamene kěnangkomasingkạ mangěnna watangeng dingangu pakalaingatě,takadeạu i kamene makapěkaliomaneng. 8 Kasariange ute:i kamene mamben pakaghaghughulě měmpěkakěndagěsěmbaụ dingangu waline, u kahiạen pěkakakěndag'ikamene e ute makahěmbungbe kalawọu rosa. 9Malowọkomạhandangenang bọu wale sěmbaụ solong bale walinee tawe ěnggụe. 10 I kamene sěngkatau-sěngkatau eseng nakahombang gaghěllị mětětatěntang bọu MawuRuata e. Batụu ene, kere matataghulimane mapapiasu apang gaghěllị u Ruata e, ute kěnangko i kamenepěmpěta nggụkon kapapelesa gaghěllị ene waugumakapia lawọ. 11 Taumata apam mělahabaru injilě e, uteharusěbe pěhabaru injilu Mawu Ruata; i sain mětangkiangtaumata waline e, harusěbe pětangkiangu kuatě bọuanun Mawu Ruata, tadeạu su ralungu pa kụ sạbarange,Mawu Ruata e ipakawantugě ualingu i Yesus Kristus.Kai i Sie piạ kawasane, ringangu hinong bantugangsarang marěngụ-děngụ. Aming. 12Manga anạ u sěmbaụikěkěndagě! I kamene e orasě ini e tumanịu masunsarawatụ u kai wěbanikateng. Kaiso arịebe kěngkaherang,tabidạu piạ hombang nariadi nakananiang sutaloarang

1 PETRUS 4.13–5.2 711

kamene. 13 Salạanune, kai pěmpahuluasě i kamene watụ ukawe nětěngkapětatahang dingang'i Kristus. Tangu hědonsarung kawawantug'i Kristus e semben ilahe ute i kamenesarungbe měmpahuluasě. 14 Barạuntu i kamene kereuheghesang ualingu i kamene nakoạ tumatole si Kristus. Enee kai tandane Rohkě u Ruata mawantugě e kai ene ringangikamene. 15 Kumbahangbe piạu sěngkatau sutaloarangkamene e nasunsara kahiam pěmamate, arau tahatako,arau tahapěkoạ dalaị, arau kinahiang i sie měngkai rụlaụurusangu waline. 16 Kaiso kamagengu i kamene nasunsaraualingu i kamene kawe tau Sahani e ute kumbahangbueměngkameang ene. Pakitarimakaseko su Mawu Ruatae, watụ u i kamene kawe měběbawa arengi Kristus.17 Seng nịda ngu tempone Ruata měhukungu dunia e.Dingangu kai tětạ bọu ralohon jamạat'u Mawu e ihukungkalimona. Kụ kereu Mawu Ruata e kai měhukung itětạbọi kite e, ute kereapa wue kakakoạ i sire taumata apantawe měmpangimang Injilu Mawu Ruata e sarung? 18 Suralungu Bukě Susi e kạbawohe kere ini, "Kereu taumatamapapia e sembeng tětehě maambang, ute kereapawue sarung mariadi su taumata warạdosa e wěgamMawu!" 19Ualingu ene, kereu piạ taumata nasunsaraualingu kapulun Mawu e kerene, ute kěnangko i sire enepěmpěbiahě pakatatulidě dingangu měmpěnarakanguwatangeng'i sire e suMawuMěndariadi si sire. I Sie sarungmasaun sulene měngganapě kědon'E.

5 1 Iạ e měgěgausě dalungu naung i kamenemata madujamaatě e. Iạ němohe u ini e, wọu sěngkatau

matata madu jamaatě sěngkapěmunara e ringangu keresěngkatau taumata kụ seng nakasahidi hala sunsarangKristus, dingangu apan sarung lai iapakawantugě,kereu kawawantug'i Kristus iapakatode su taumata. Iạe mědědorong sěngapam botonge, 2 tadeạu i kamene

1 PETRUS 5.3–10 712

rembem měmpělukadě gapaěngu domba e kụ sengnisarakanguMawu Ruata e si kamene. Pěmpělukadě si siree ringangu karaluasu naung kereewe ikěkaěnningu MawuRuata e walinewe ualingu nasihasa. Kumbahangbe laiměmpěkoạ munarang kamene waugu mědeạ kalauntung,kaiso kawe ualingu i kamene kahěnga-hěngang mapuluměmpětangkiang. 3Abe kěngkakoạ kere mangangawasasi sire apan seng nisarakang si kamene e, kaiso kariadikokakakěllaěng baug'i sire. 4Dingangu su tempomMělalukadě Mawantugě e sarung duměnta e, i kamenesarungbe makatarimạ u paporongu kawantugě e, kụtawe maralubesě. 5 Kerene lai apam mangangudạ.Pakasasuměllungko su mata madě e. I kamene mangaanạ u sěmbaụ kěbị e harusě mětěngkasanạ u watangengdingangu lawọ mětatangkiang dingangu kasasanạu naung.Batụu su ralungu Winohe Susi e kạbawohe kere ini,"Mawu Ruata e rụdokạ taumata malaobotě, dingangukụkěndagu taumata naunge masanạ e." 6 Batụu eneute, pětěngkasanạkong batangengu su alungu limanMawu Ruata makuatě e tadeạu mapakarange i kamenekamageng semben tempone. 7 Lěngkangko kalawọukaghaghěnggang i kamene su Mawu Ruata, u kai i Sieměsasěmpị si kamene. 8 Pakarariagạ, pakaralukadě! Usetange kai rokạ i kamene. I sie kai měsulungu singamědědaraleng tama-ramahi kạpěmunggalọe mědědeạměnsang i saị e ikakinạe. 9 Pakatoelě bue rumokạ si siee ringangu pangangimang masěgadě, batụu i kamenemasingkạu manga anạ u sěmbaụ taumatan Sahaniwaline e su kaguwạu dunia e malaing masigěsạ kerei kamene. 10Arawe su likudu i kamene masunsarapěsěngkatempo e, Mawu Ruata e sěsane e sarungmapakariadin kamene masukụ. I Sie sarung mapakateiringangu mapakatoghas'i kamene ringangu mapakasěgadi

1 PETRUS 5.11–14 713

kamene. U i Sie e kai Mawu Ruata puěngu tatalěntụkụ seng někui si kamene mědeạu lai makapěndangkawawantuge kakalě bo'i Kristus. 11 I Sie e kai taghuangukawasa e sarang kakalě. Aming. 12 Suratěku manimbụ inie, takụ nipanuratě si kamene ringangu tulumang i Silas,kụ takụ kinapěndangeng u i sie kai anạ u sěmbaụ Sahanimasa a. Iạ e kai mapulu měgěllịu wawahansang si kameneringangu manahuntěngadě si kamene u ini e kai mambentatalěntụu Mawu Ruata e kahěngang. Kụ i kamene epěmpangumbelebe pakasasěgadě su tatalěntụ ene.13Manga hapị kụ jamaatě sěmbaụ su Babilon, kụ malaingpinilen Mawu Ruata e, něndohon tabeạ si kamene; kerenelai su anạku i Markus ikěkěndagě. 14 Pěmpěpapangadatěkosěmbaụ dingangu waline napeneu kakěndagě e lawọ anạu sěmbaụ Sahani e. Malowọko Mawu e měngonggọukaralunsemahě si kamene manga anạ u sěmbaụ pa kụ enakoạ tataghuaneng i Kristus. Adat'i kami, Petrus

2 PETRUS

1 1Manga anạ u sěmbaụ apan seng němpangimangmapia kere i kami! I Yesus Kristus e, kai Ruata

ringangu Ratu Měnanalama kite, seng něnggonggọ upěngangimang kerene e si kite batụu i Sie kai měkěkoạapang matulidě e. Suratě ini e kai wọu anung SimonPetrus, sěngkatau ěllang dingangu rarolohangi YesusKristus. 2Malowọko Mawu Ruata e měnggonggọualamatě dingangu karalunsemahě e si kamene kụiapědalembo, u i kamene e masingkạben Mawu Ruataringangu i Yesus Mawung kite. 3 Ruata e seng něpakeu kawasane manilakehu pa kụ sạbarang gěgausangbaụgu makawětị pěkakaliomaneng. I Sie měkěkoạ ini ewọu pěkakiralang kite si Sie kụ seng někui si kite tadeạumalaing makapěndang kereapang kasěllahe ringangukalahimumun'E. 4Ualingu kakakoạ kerene ute Ruata emangonggọu alamatě tawe sihinge si kite e ringangu apạe maarěga nạung seng nikedon'E. Kụ ualingu kalawọualamatě ene tangu i kamene rembem makalěsọ bọukapulu raralakisě e makawinasa dunia ini ringangui kamene malaing kawuakengu kakakoạ u maruata.5Ualingu ene, pětatěgehěko ringangu kaguwạu naungtadeạu pěngangimang i kamene e tětuilangu kapiampěbawiahě. Suliung kapiam pěbawiahě e, i kamenehinong piạ kasingkạ e, 6 kụ suliun piạ kasingkạ, ute ikamene harusěbe lai piạ pěta ngkědang. Dingangu suliunpěta ngkědange ute kěnangko i kamene rěndinganengulai manoghasě dalungu naungmětatětolu pa kụ sạbarang.Katoghasu naunge rěndinganengko lain tatuhụ su kapulunDuata. 7Dingangu pěbawiahě tụtuhụ kapulun Duata

2 PETRUS 1.8–16 715

harusěbe lai muengkompěkakakěndagě su sěndinganengtamba pangangimang. Tuhụe pěkakakěndag'i kamenesu sěndinganeng tamba pangangimang muengkolainkakěndagě su pa kụ taumata. 8 Pa kụ ene ute kai kakakoại kamene hinong gausang. Kereu kakakoạ tamai enekěkaěbakeng mědědalembo si kamene, ute i kameneiapakaghising dingangu makahombang lětạ e, kụ ikamene sarung makakirala si Kristus Yesus Mawung kite elimembong kapiane. 9 Kai arawe i sai-sain tawe kaěbakengkakakoạ e kerene ute, silon matane e masulakọ; isie tawe makasilo ringangu i sie niwuleng kalawọurosane nạung naliu e seng niapakawurěsi. 10Ualinguene, manga anạ u sěmbaụ, pětatěgehěko limembongkatoghase tadeạu kakuin Duata e ringangu pilene nihinosu watangeng i kamene e mangkeng kạpahun nambangkasěgade. Kamageng i kamene měkěkoạbe kerene, ute ikamene tawe mětula. 11Dingangu kerene ute i kamenesarungbe ghělirangu ralenge makakasuě su KararatuanguMawu kakalě dingangu Ratu Měngangambang i kitei Yesus Kristus. 12Ualingu ene, iạ e měngkai masausu sulene mapětahěndungu tamai ene manịeng ikamene semben těbe masingkạ dingangu limembowenmạngimang su hengetangu Mawu Kasěllahenge sengkinatarimạ i kamene. 13 Karěngụeweng iạ deng biahě, iạe makạpěndangu hinong mapětahěndung i kamene suhalě tamai ene. 14 Batụu iạ masingkạ u tawe karěngụeiạ e sarung měněntangu dunia ini, u Mawung kite iYesus Kristus semben něhabarě malahe si siạ. 15 Tanguiạ e mětatěgehě bue tadeạu samuring papateku e, ikamene mambeng hanesě mětětahěndung kapia halětamai ene. 16 Su tempong i kami něhabarě si kameneu kereapa kawantuge rarěntan Mawung kite i YesusKristus, i kami e walinewe tụtole wio nilangingu taumata.

2 PETRUS 1.17–2.2 716

Kawawantug'i Kristus e sembeng kinasilon matang kamihala. 17 I kami e nạung paị sene piạ i Sie lěadatengdingangu wěbantugangu Ruata i Amang. Ene piạ e ngihěbọu Kawantugange nawun ling si Sie kere ini: "Inie kaiAhusěku ikěkěndagě. I Sie makạlahimpulu si Siạ e!" 18 Ikami hala e nakaringihě ngihě ene e natěntung bọusorga e piạ i kami sěngkarěnta ringange su wowom buludesusi e. 19 Kai ene hakịu i kami e limembowen lai maiakinguhengetangu Mawu Ruata e nihabaru manga nabi. Kaikereng kalěnggihe kamagengu i kamene měmpạngiakinguwawera ene, u wawera ene kai kere solo sụsěnnangsu tampạ marěndunge mịda ngu malukadě dingangutualagu kạdaděmahě e suměnnang su ralungu naungikamene manga anạ u sěmbaụ. 20 Kaiso něngalembọewelai ute pětahěndungko i kamene halě ini: HengetanguMawu e mạanung pěnaněbalu apa sarung mariadị etawe ikapituan taumata sěmatang. 21U mamben tawesarang sěnsule piạ taumata kụ ualingu kapulune sěsanemakapěhabaru hengetangu Mawu Ruata e mạanụenghalě apa sarung mariadi. I sire ene kawe wěbalěbekanguRohkě u Ruata e sěmatang, piạ i sie měhabaru hengetanguMawu Ruata e.

2 1 Su tempo napaghohě e sutaloarang umat'u Ruatae piạ ko nahunsěpụ manga mahang nabi. Kerene lai

sutaloarang kamene manga anạ u sěmbaụ sarung piạ usuměpụ manga mahang měnaněn ro. I sire kai sarungmapasuě u manga těn ro něsala, makawinasa taumata.Mase i sire e sarung měsunialu Měngangawasa kụ sengněliwir'i sire. Kụ ualing'u ene i sire e makakarěntangkawawinasa su watangeng i sire hala e, kụ sarungmihombang si sire e malighạ. 2Maningbe kerene,kai sarung malawọ taumata mahuntole měmpětěnokakakoạ u pěbawiahu mahang mananěn ro wěbawaěngu

2 PETRUS 2.3–10 717

abuling sire. Kụ kakakoạ u mahang mananěn ro emakariadin taumata lawọ e měmpěhodatě DalenguKatěngadě makakahumpạ u anun Duata. 3Ualinguanggang i sire tangú, manga mahang mananěn roe sarung měmpěběkem běke lělanginang i sire halatadeạu makaěbạ untung i sire wọ'i kamene. Arawe kaweputusangu hukumang si sire semben těbe marěngụkạdariahi ringangu kawawinasan sire e seng nantu eměmpangampalě si sire. 4Manga malaekatě baradosa emalaing tawe ipakawalam Mawu Ruata ipakaliwirě bọuhukumange kaiso kawe irěmme su ralungu naraka. I sireiwunsalě su ralungu tịgalụ u kararěndung ipanguntangsene sarang Ěllon Pělahukung. 5 Kerene lai nạung dunia esu tempo kalamona, Mawu Ruata e tawe napakaliwirěbọu hukumang. Mawu Ruata e naparěntan dalulung suwanuan taumata ralakisě e su tempo ene. Kětạeng i Noakědingangu ringange i sire pitung katau niapakasalamatě,baugu i Noakě mělěhabaru hengetange mạanunpěbawiahě mětětalahino su kapulun Duata. 6 Kereewe laikakakoạ e soan Sodom dingangu Gomora: Mawu Ruata enapakawinasan manga soa ene ringangu putung tadeạumakoạ tuladang apa sarung mariadi su taumata ralakisě.7 Kai arawe i Lotě e naambang, baugu i sie e nakalahimpuluMawu Ruata; i sie nasunsara ualingu kakanoạ u taumatata mětatalahino e kereng kalamuhụ e. 8 Sutaloarangkakakoạ u taumata kerene e i Lotě taumata mapia ene eměběbiahě su ralungu tědụ u naung, batụu měllo-mělloe i sie makạsilo ringangu makạdingihě kakanoạ i sireralakisě e. 9 Kụ, Mawu e masingkạ u kereapa měngambangtaumata kụ měngkai tụtuhụ kapulun naung'E kereu i sirekawe tụtatěngo kalawọu sasalukạ e. Dingangu Mawu emasingkạ u kereapa měndesọ u taumata ralakisě e mědeạu sigěsakeng su Ěllon Pělahukunge, 10 lembọete taumata

2 PETRUS 2.11–16 718

kụ tụtole abulin siremaralamuhụ e ringanguměněnameděkawasan Mawu Ruata. Kereeng kawahanine ringangukaobote manga mahang mananěn ro e hakịu i sire etawe goě e měmpěnamedě diadikang mawawantugě esarangkewe lai su sorga e! 11Arawe manga malaekatě kụlimembom matatoghasě dingangu kawasa wọu mangamahang, mananěn ro e tawe měmpěnanoke riạdikangmawawantugě e ringangu manga waweran sasameděe su těngon Mawu. 12Arawe manga mananěn ro ene ewalinewe kaloa! I sire e kai tabidạu binatang piněhanạkětạu waugu samekang dingangu pateěng. I sire taweně něnna, kaiso kětạeng něngalạ kakakoạ ualingusamatang tumbạu tụtuhụ kaloko, hakịu i sire měngkatekạdokạ e kalawọu sạbarang tawe kalaěnnaěng'i sire eringangu haghim bawera'n tatungkeang. Ualingu enekahian kakanoạ i sire hala e i sire sarung mawinasakere manga binatang dulu. 13 Kai kere wawalisu sunsarakinoạ i sire e, ute i sire malaing mětatahangu sunsara.Sunaung i sire ute apan makạlahimpulu si sire uteměkoạ balạewe apa kụ hinong makakasahe kapulu'mbadang i sire e. Kereu i sire makakaiang sěngkakaěngdingangi kamene su ralungu saliwange, ute lulun siree kai makạmamuta batụu i sire kai měběbiwukanguabuling sire. 14 I sire tawe měngkawawui měmpěkoạdalakị e, ringangu puluang i sire měngkai měmpěmandawawine ralakisě. Ringangu taumata apan němpangimangeringangu wědan tawe tumanị u maiaking ute manglělokeěng i sire. Dalungu naung i sire sen diměkạ uanggang. I sire e kai taumata kinawontogang! 15 Batụui sire tawe tumole raleng matulidě e, hakịu i sire kaweněngkapalidě. I sire kai němpětole raleng tětoleěng iBileam anạ i Beor nạung. I Bileam ini e puluang kahěngangmakareạ doitě bọu munaran sire su tawe adile. 16 Kaiso i

2 PETRUS 2.17–3.3 719

sie nakahombang tatengko matědụ kahian kararalakise,piạ e kalidene nakaweran ngihu taumata. Tangu nabiene nisihasa takadeạu měngědo wọu kakanoạ e puluene. 17Manga mahang mananěn ro e kai tabidạumatang ake kinamaraěng dingangu kere hiwụ ni ukanguanging maihạ. Mawu Ruata e seng něnạdian tampạ i sirewasagiạ. 18 I sire e němpěkoạ pěkakakědon sire malaatahětawe gěsine; abuling sire ipěpake i sire apakạnawongtaumata wuhu-wuhu karaliwirě bọu ghalipohong apangněngkapalidě e. 19Manga mahang mananěn ro eneměmpěkěkědong karaliwirě si sire, sěmbaliu i sire halae pinětahuěllangu kawawinasa, u i saing ikěkawatạuapa-apa e, ute kai ěllangu apan nakawatạ e. 20 Taumatamakakirala Mawu ringangu Mananalamatě si kite iYesus Kristus seng naliwirě bọu manga kawasan duniakụ makạdalakisě taumata. Kai kereu samurine i siemasangkong kapia hakịu ikawatạu manga kawasa ene,tangu kakakoạu taumata ene sarungbe něngalembongkaralakise wọu kalamona. 21 Limembong kapiane taumatakerene e ta nakakasingkạ u ralengu katulidě e wọu Ruata,sulungu i sire e masingkạ, kuteu samurine kawe tawemapulu tumole tang Mawu Kasěllahenge si sire. 22Apannikoạ i sire e mělělahe u hinong papasihing ini, "Asu esarung měsule kumaěng mutane," dingangu "Wawi wọunirenọ e, měsule mětěngkalusị su pětatonaěnge."

3 1Manga anạ u sěmbaụku ikěkěndagě! Kai ini esuratěku karuane si kamene. Su ralungu suratě darua

ini, iạ e mětětawakali mạmangung kalawọu pěndangunaung i kamene mata lang. 2 Iạ mapětahěndung i kamenesu manga těbalu manga nabi nạung kalamona e ringangutan Mawu, Ratu Mananalamatě, nihabarě si kamene

wọu manga rarolohang. 3 Kahumotongange, i kameneharusěbe mạsingkạ u su ěllo-ěllọ e pěhěpusange, sarung

2 PETRUS 3.4–12 720

mahunsěpụ taumata apan pěbawiahe wěbalěbidanguabuling sahig'i sire. I sire e kai sarung měmpěheghesěsi kamene, 4 kapěběberane ungkuěng, "Uadewe Mawue někědou sarung duměnta! Kụ ini e kawe suapa i Sie?Manga i upung i kite e seng nasue něngkairị, kaiso kěbịsạbarange měngkate lai těbe kere nạung dunia e nariadi!"5 I sire semben nětatude u tawe mapulu měngaku u nạungkalamona e Ruata něndiadi langị dingangu dunia ualinguhengetang'E. Dunia e niriadine wọu ake, 6 kụ dingangu akelai kụ kai wọu ake u ralulung masaria dunia tempo enenaelọ dingangu nawinasa. 7Arawe langị dingangu duniaorasě ini e, pěpaduliangu hengetangu Mawu Kasěllahengelai kạtatamang mědeạu sarung ipakawinasan putung.Orasě ini langị dingangu runia wědaweng kạtatamangsarangkeweng ěllom pělahukungu taumata raralakisě ekụ iapakawinasa. 8Arawe manga anạ u sěmbaụku, halěsěmbaụ ini e kumbahangbe i kamenemiwule: u su ralungusilom matang Mawu e, sahěllo e tawe pinětatěntangengeringangu sěhiwu -- su taunge irědua e měngkate měsulungsi Sie. 9Mawu e tawe marararěnna měngonggọu apanseng bọu nikědon'E, maningbe piạu mạngiralingu alingkaikerene. Kasueěnge, i Sie měngkate mětětěngkasabarěsu těngong kamene, batụu i Sie tawe mapulu piạusěngkatau mawinasa. Kapulune ute kai tadeạu kěbịtaumata e mětobatě bọu kalawọu rosane. 10AraweĚllon darěntan Mawu e sarung kere rarěntan tahatako.Su Ěllo ene, langị sarung maparung dingangu ngihurěllụ, masene kalawọu apan su langị e masue maupungkatatutung, mase dunia ringangu pa kụ apan su ralungesarung maparung. 11Ualingu kěbị ene sarung masuemagholọ kerene kụ kereapa wue i kamene měbiahě?I kamene harusě mětěngkasusi waugu Mawu Ruata,12 karěngụeweng i kamene měmpạngampalě dingangu

2 PETRUS 3.13–18 721

měkěkarakin darěntang Ěllon Duata. Su Ěllo ene langịsarung masue matutung, dingangu ualingken katatětị e,ute kalawọu sạbarang su langị e sarung měngkatuno.13Arawe i kite e měngampalewe apan nikědon MawuRuata e, kụkai langị buhu ringangu dunia wuhu, su apansene piạ kalaadilěe. 14Hakịu ene manga anạ u sěmbaụikěkěndagě těntalangbe i kamene reng měmpạngampalědarěntan Ěllo ene e, pětatěgehěkong kạguwạu naung ikamene mětěngkasusi ringangu tawe turạe su pěbawiahěe su těngon Mawu Ruata. 15 Pěllọ e pěkakakědanguMawung kite e tabidạu ghaghěllịu loahe si kamene, tadeạumaambang. I Paulus, anạ u sěmbaụ i kite ikěkěndagěe semben lai němohe kerene si kamene. I sie němohesuratě ene muhụ tahuěnna nionggọ u Ruata si sie. 16 Suralungu pa kụ surate, i Paulus měngkate masau měmoheu ene. Mambem piạ halě pira-pirambaụ e masusakaěnnaěng su ralungu suratě ene. Mase taumata apantawe makalaěnna ringangu malongkọ pangangimange,seng němpěmihu apan seng bọu nịbawohe i Paulus.Kerene lai kěkoateng i sire su manga winohe baline. Kěbịene kětạeng makawinasa si sire hala. 17Arawe i kamenemanga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě e seng masingkạ u halěene. Ualingu ene tangu pakapapia wue, kumbahangbei kamene ikataweng sarang kapapalidu taumata wěganatorange kụ i kamene měngkanawo wọu tampạ tawekonsange apa. 18 Tangu kěnangko i kamene mangkengmakạpěndang tatalěntụ'i Yesus Kristus, Mawu ringanguRatu Mananalamat'i kite e, ringangu kěnangko i kamenemalaing mangkeng makạkirala si Sie. Karaloko i Sie, orasěini ringangu sarang marěngụ-děngụ! Aming. Adat'i kami,Petrus

1 YOHANES

1 1 Lohon suratě ini kai mạanung Hengetang makạgěllịupěbawiahě, kụ kai Hengetang nạung seng těbe ene

rokeng bọu tětạe. Sembeng kinaringihi kami ringangusembeng kinasilom matang kami hala. I kami e sengnakasahidi, ringangu sem bọu nikahěgong limang kami.2 Piạ pěbawiahě e niapakalahe, ute i kami mambennakasilo. Hakịu ene i kami makasahiding ene. I kami eměhabarě si kamene habaru pěbawiahě tutune ringangukakalě, kụ pěbawiahě e kai nạung dingangi Amang,kụ sembem bọu nipakalahe si kami. 3Apang kụ sengkinasilong kami ringangu kinaringihi kami e, ene malaingilěhabari kami e si kamene, tadeạu i kamene ringangi kamie makahěngang mangalen měbiahě masěmbaụ dingang'iAmang dingangu Ahus'E i Yesus Kristus. 4 I kami e namoheu ini e mědeạu i kite e kahěnga-hěngangmasukụ u raluasě.5 Kai ini e habarě kinaringih'i kami wọu Ahus'E ringanguilěhabari kami e si kamene: Duata e kai tualagě, kụ mangtawe marěndunge sarang kạdidị-didị si Sie. 6 Kereu i kiteměberau i kite měbiahě masěmbaụ dingange, kuteu ikite kawe měbiahě su ralungu kararěndunge ute i kite ekawe měkěkon su wawera ore lai su kakanoạ. 7Arawekereu i kite měběbiahě su ralungu tualagě kereeweMawu Ruata e kawe su ralungu tualagě, ute i kite eměběbiahěbe mạkakauhě maghaghighilě sěmbaụ suwaline mase rahan Yesus Ahuse e namurěsiwe si kitebọu rosa e. 8Mageng i kite měberau i kite tawe dosangkite e, ute i kite kai mạngakalě batangeng i kite. KụMawu e tawe dịe su ralungu naungi kite. 9Arawe kereui kite měngakuwen dosang kite su těngon Duata e, ute

1 YOHANES 1.10–2.8 723

i Sie sarung mapakasěhụ u kědon'E ringangu měkoạbeapang kụ adilě. I Sie sarungbe měngampung dosangkite dingangu mamurěsi si kite bọu pa kụ kakanoạ ikite něsala. 10 Kamageng i kite měberau i kite taweněmpědosa, ute i kite kai tabidạu mạnompolu Mawu e kaimakon ringangu i kite e tawe měndaresọ u hengetanguMawu e su ralungu naung i kite.

2 1Manga anạku ikěkěndagě! Iạ e namohe u ini sikamene, tadeạu i kamene kumbahangbe měmpědosa.

Arawe kamageng piạ u němpědosa e, ute i kite kaipiạ tumatatawange sěngkatau, i Sie kai i Yesus Kristuskụ adilě e, i Sie sarung měkaliomaneng baụgi kite sutěngon Amang. 2 Bọu anung Mawu Yesus Kristus ene erosang kite ampungang. Dingangu walinewe kětạu rosangkite ampungang. Dingangu walinewe kětạu rosang kitehala, kaiso kawe malaing rosam pa kụ umatě. 3 Kereui kite e matuhụ su tam Mawu Ruata e kai ta alangi kite makạkirala Ruata. 4 Taumata kụ měbera u, "Iạmakạkiralawe Ruata," kuteu raliune kawe ta tumatuhụmanga tan'E ute tau ene kai kon ang, kụ Duata e tạdịesu ralungu naunge. 5Arawe taumata kụ matuhụ suhengetangu Mawu Ruata, tau ene ute kụkěndagu Mawue ringangu masukụ. Kai ene ta alang i kite e něbiahěsu pěkakauhen dingangu Ruata. 6 I sain měberau i siekai něbiahě nasěmbaụ dingangu Ruata e, i sie harusěbetumole pakeli Kristus. 7Manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě!Iạ nanurantung ini e walinewe sěmbaụ ta wuhu sikamene. Ini kai ta sen těbe nihabarě si kamene, buhụ e ikamene nanětạ nangimang si Kristus; kụ kai hengetang uMawu e kụ seng kinaringih'i kamene. 8Manịeng kerene,hengetang kụ takụ niwohe ini e malaing buhu. Batụukatulide ikasilo su watangeng i Kristus, arau sukakakoại kamene. U kararěndunge seng kakạpaghohe ringangu

1 YOHANES 2.9–18 724

tualagě kahěngang seng sụsěnnang. 9 I sain měběberaui sie su ralungu tualagě kuteu kai wědang měběbinsịu anạ u sěmbaụ e, ute taumata ene kai su ralungukararěndung sarang orasě ini. 10 I saing kụkěndagu anạu sěmbaụ e, ute měběbiahě su ralungu tualagě hakịu sisie tawe apa makawodaị taumata waline kụ manawosu ralungu rosa. 11Arawe i sain měmpěběbinsịu anạ usěmbaụ e, tau ene kai wědang su ralungu kararěndung.I sie rụdaleng su marěndung, běga wue měnsang solongapa, u kararěndunge kai makạkoạ si sie tamakasasilo.12 Iạ e manuratě si kamene, manga anạ, u rosanu e sengniampungang ualingu i Kristus. 13 Iạ e manuratě si kamene,manga ese (i amang), u i kamene seng masingkạ i Sie kụseng ene rokeng tětạe. Iạ mạmohe si kamene manga anạmangangudạ, u i kamene seng nakawatạ si ralaị. 14 Iạměnuratě si kamene manga anạ, u i kamene masingkạbenDuata i Amang. Iạ něnuratě si kamene manga i amang, ui kamene masingkạ u Hengetange seng těbe ene rokengbọu tětạe. Iạ měmohe si kamene manga anạ mangangudạbatụu i kamene kai matatoghasě. Hengetangu Mawu eene su ralungu naung i kamene, ringangu i kamene sengnakawatạ si ralaị. 15Abe kěndagu dunia ini, arau walạeweměnsang apa su dunia ini. Kereu i kamene kụkěndagudunia e, ute i kamene tawe kuměndagi Amang. 16Uapạewen su dunia ini e -- ikěkapulung gěsi arau ěnningutaumata warạdosa e, ikěkasilo mase ilěěnning dinganguilělesạe -- pa kụ ene e walinewe asale wọu anungAmange kaiso kawe wọu dunia. 17Dunia e ringangu pa kụdalohone ikěkaěnningu taumata e seng kakạpaghohe.Kai taumata tutuhụ kapulun Duata e, tatapě ipěběbiahěsarang karěngụe. 18Manga anạku, ěllong kiamatě e sengmasandigě! Seng nipauli si kamene kalimona u Seke iKristus sarung duměnta, kụ orasě ini e ute seng lawọ

1 YOHANES 2.19–27 725

nahunsěpụ taumata apang sumeke si Kristus. Ene etandan seng marani ěllong kiamatě. 19Manga rumarokạ siKristus e ute kai taumata apan seng němpaněntang i kitee, u i sire tuhụ hinone kai sembem balinewe taumatangkite. Kereu i sire kai taumatam beng kite e ute i sire mangtatapě dingangi kite. Kuteu i sire kai seng něněntang ikite, tadeạu malahe u taweu sarang sěngkatau wọi sirekụ kahěnga-hěngang nasowa ringangi kite. 20 Kai arawei kamene ute seng něnarimạ u Rohkě u Ruata wọutenniwěmbing i Yesus Kristus. Kai ene hakịu i kamene kěbịe masingkạben těn ron Duata e kahěngang. 21 Kụ iạnamohe u ini si kamene walinewe ualingu i kamenewěgawen těn ro kahěngang, kaiso kawe seng ualingumasingkạ dingangu i kamene malaing masingkạ u taweapa kon su ralungu těn ro kahěngang. 22Někon eute kai taumata kụ seng něbera si Yesus balinewe RatuMěnanalamatě kụ seng nikědon Duata e. Taumata enee kai Seke i Kristus; i sie tawe mapulu mangakun Duatai Amang dingangu Ahusě. 23 I sain tawe měngakungAhusě e, ute tawe měnarimạ i Amange lai. Arawe i saimměngakung Ahusě e, ute malaing měnarimạ i Amang.24U kai ene, hakịu habarě dingih'i kamene rokeng tětạei kamene nangimang, ute harusěbe riagate pakapia suralungu naung i kamene. Kereu i kamene měsipirě pakapiahabaru hengetang ene e, ute i kamene měngkate sěn niạměběbiahě nasěmbaụ dingangu Ahusě e ringangu iAmang. 25 Kụ kai ini e nikědong Kristus sěsane si kite e utekai pěbawiahě tutune ringangu kakalě. 26 Iạ namohe u inikěbị si kamene mạanung i sire apang mědeạu měngakalěsi kamene. 27 Kai waugi kamene hala e, i Kristus sengnaměmbingu Rohkě'E si kamene. Karěngụewen Rohkě'Eene ringangi kamene, ute seng tawahaluasu piạ taumatawaline maněn ro si kamene. U Rohkě'E e maněn ro

1 YOHANES 2.28–3.7 726

kěbị si kamene, mase kěbị apan nitěn ro e kahěngangbalinewe kon . Kụ i kamene kěbị e pakatatuhụ bue supa kụ těn ron Rohkě'E, ringangu pakatanạko i kameneměbiahě masěmbaụ dingangi Kristus. 28 Kụ manga anạku,kěngkatanạko měbiahě su pěkakauhě dingangi Kristus, kụsu tempọen darěntan'E, i kite e mětumbahani mětěngonSie ringangu manịeng ta měkěmbuni, ualingu mea. 29 Ikamene seng masingkạ u i Kristus měběbiahě tụtuhụkapulun Duata. Ualingu ene ute i kamene harusěbemasingkạ u i saim měběbiahě tutuhụ kapulun Duata e kaianạ u Mawu Ruata.

3 1 Kakěllako kai kereapa Ruata e kụkěndag'i kite, hakịui kite e niakuwe kere manga anạ'E. U mambeng

kerene i kite e kai manga anạ u Ruata. Kai ene hakịu runiaralakisě ini e wěgaweng kite, batụu dunia e wěgawenDuata. 2Manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě! Orasě ini e ikite kai manga anạ'u Mawu Ruata, kaiso kakakoạ i kitee ren tawe nạlahe. Kaiso i kite e masingkạ u kamagengi Kristus e ruměnta, i kite e sarung mariadi kere i Sie,u i kite e sarung makasilo si Sie su ralungu kakakoạ ekahěngang. 3 Pa kụ taumata apam piạ lěharapeng inisi Kristus, měděndiagạ batangenge takadeạu mambentěngaděbe susi, burěsi wọu rosa e kereewe i Kristus ekawe malaing susi. 4 Taumata kụ nědosa e, limampatan Mawu; u rosa e kai ralawang su manga tan

Mawu Ruata. 5 I kamene masingkạ u i Kristus diměntawaugu měndědasě dosan taumata, ringangu masingkạutawe dosa su watangenge. 6 Kěbị taumata kụ něbiahěnasěmbaụ dingangi Kristus, tawe hanesě měběbaradosa.I sai měngkai měběbaradosa e, tawe nakạsilo si Kristusarau tawe nakạkirala. 7Manga anạku, kumbahangmapakawalan sai-sai wue mapakapalidi kamene. I saingměkěkoạ kapulun Duata e kai anạ u Ruata kereewe i

1 YOHANES 3.8–17 727

Kristus kawe Ahusu Ruata. 8 Kai arawe i saing měngkaiměběbaradosa e ute kai anạ u setang, u setange kaiměběbarạdosa reng dokeng bọu tětạe. Kai waugu ini eAhusu Ruata e riměnta mědeạu měnggoghahě munaransetang. 9 I sai-saịewen nakoạ Ahus'u Ruata e taweměngkaiměbaradosa, batụu lulung Mawu Ruata e sěsane měngkaiene si sie. Ualingken Duata e kai i Amange, ute i sie e,tawe měngkai měbarạdosa. 10 Kai ini e pěkakiralaěngumanga anạ u Ruata ringangu manga anạ u setang: i saintawe měkakoạ kapulun Duata, arau ta kumakěndagu anạ usěmbaụ e, i sie walinewe anạ u Ruata. 11Deng dokeng bọutětạe seng nipaulikangu habarě ini e si kamene: I kite eharusě měkakakěndagě sěmbaụ su waline. 12 Kumbahangbue i kite makoạ kere i Kain, makoạ anạ u setang kụměmate tuarine sěsane. Unụe i Kain němate tuarine?Batụu apan nikoạ e kai něsala, arawe apan kinoạu tuarinee kai nihino. 13Ualingu ene manga anạ u sěmbaụku,abe kěngkaherang kereu taumatan dunia e měbinsị ikamene. 14 I kite masingkạ u i kite e seng siměbang bọupapate, bọu e něngaling solong pěbawiahě tutune. I kitemasingkạ u ene, u i kite e kụkěndagu sěndinganeng ikite. Taumata tawe kumakěndagě e, ute i sie wědang sukawasan papate. 15 Taumata kụ měběbinsị u anạ u sěmbaụe ute kai tahapěmate ringangu i kamene masingkạ utahapate e tawe kawuakengu pěbawiahě tutune ringangukakalě. 16 Kětạeng kere ini ralenge i kite makakasingkạuměkakakěndagě e sěmbaụ dingangu waline: i Kristusseng nanarakangu pěbawiah'E waugi kite. Ualingu ene, ikite e harusěbe měnarakangu pěbawiah'i kite e waugumanga anạ u sěmbaụ i kite! 17Mạeng pěsěngkatau kụmạnaghuang arětạ mạngělemboe kụ makasilo anạ usěmbaụe kinakawusang, kụ tawe mětulung anạ u sěmbaụe ene, kụ kereapa wue i sie makapěberau i sie kụkěndagu

1 YOHANES 3.18–4.3 728

Ruata? 18Manga anạku! Kumbahang i kite kětạengkụkěndagě su wiwihě arau kětạeng dingangu wawera.Karimạko i kite e kuměndagěben kakěndagě tutune,ipakalahe su kakanoạ i kite kahěngang. 19 Kai kerenekatatainge tadeạu i kite e makoạbe rekenangu mangaanạ u Ruata e kahěngang, mase ralungu naung'i kite emalenehě su těngon Duata. 20 I kite masingkạ u kereu ikite e iapakasalan dalungu naung i kite e, ute kasingkạ uMawu Ruata e nangělembong kasěllahe wọu kasingkạ ikite e, u i Sie kai masingkạ u pa kụ sabarang. 21 Kụ mangaanạ u sěmbaụku ikěkěndagě, kereu naungi kite e tawemapěsalang kite e, ute i kite makapětěngomben Duatae ringangu karaloahě. 22 Kụ apan dědorongang i kite siSie, sarungbe makahombang, batụu i kite e matuhụ suapan tan'E mase měkěkoạ apam makạlahimpulu ralungunaung'E. 23 Laorone si kite e ute kai: I kite e hinongmangimang su Ahus'E, i Yesus Kristus, kụ i kite e harusěbeměkakakěndagě, kereewe semben ilěorong Kristus e sikite. 24 Pa kụ taumata apam matuhụ su manga tanDuata e, měběbiahě mạkauhu Ruata, ringangu Ruata enasěmbaụ dingangi sire. Mase i kite e masingkạu Ruatae kai wiahě, nasěmbaụ dingangi kite, batụu i Sie sengnangonggọu Rohkě e si kite.

4 1Manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě! Kumbahangmangimang su pa kụ taumata apang mạngaku u

mạnaghuang Rohkě u Ruata e, kaiso wěbanikatewekalamona i sire tadeạu makakasingkạbe měnsang rohkěsi sire e asale wọu Ruata wue arau kai tala. U kai malawọnabi kon seng něsaliawuhě su apan tampạ. 2 Kai kere inie tadeạu i kamene makakirala wue měnsang ene Rohkěbeu Ruata arau waline? Taumata kụ měngakuwen YesusKristus e riměnta su dunia kere sěngkatau taumata, tauene e mạnaghuangbe Rohkě e wọu anun Duata. 3Arawe

1 YOHANES 4.4–12 729

i saing kụ tawe měngakung halě ini mạanung Yesus e,tawe měnaghuang Rohkě u Ruata e. Tau ene mạnaghuangrohkě bọu Seke i Kristus. I kau sen nakaringihě u rohkě enesarung duměnta, kụ orasě ini i sie seng su ralungu duniaini. 4Arawe manga anạku, i kamene kai tataghuanenguRuata. I kamene seng nakawatạ manga nabi kon ang,batụu Rohkě su ralung'i kamene limembo kawasa wọurohkě u apan taumata tataghuanengu dunia ini. 5Manganabi kon ange mạhumbisaram manga halě u mạduniaringangu dunia e nakaringihěbe waweran sire, batụu i siree kai tataghuanengu dunia. 6Arawe i kite e kai manga anạu Mawu Ruata; ringangu taumata kụ masingkạ u Ruatae rụdaringihě bue wawerang kite. Arawe kụ taumatawalinewe tataghuanengu Ruata e, tawe rumararingihěsi kite. Kerene pěkiralaěngu Rohkě mạněn ron těn rokahěngang, dingangu rohkě makạpalidě. 7Manga anạ usěmbaụ ikěkěndagě! I kite e měkakěndagěko sěmbaụdingangu waline, batụu kakěndagě e asale kai wọu MawuRuata. Taumata masingkạ kuměndagě e ute kai anạ uRuata. 8 I sai-sain tawe kuměndagě e, tawe makakiralaRuata; batụu Mawu Ruata e kai makěndagě. 9MawuRuata e niapakalaheu i Sie kụkěndag'i kite dinganguněndolohu Ahus'E mang sěmbaụ solong dunia e, tadeạui kite makahombang pěbawiahě bọu Ahus'E ene. 10 Iniute kai kakěndagě: Balinewe i kite seng kiměndaguMawu Ruata e, kaiso kawe Mawu Ruata e kiměndagikite dingangu něndolohu Ahuse tadeạu wọi Sie i kitemakahombang kalaampung u rosang kite e. 11Manga anạu sěmbaụ ikěkěndagě, kamageng Mawu Ruata e sengkereeng kakěndage si kite e, ute i kite malaing harusěměkakakěndagě sěmbaụ dingangu waline. 12 Tawe usarang sěngkatau reng bọu nakasiloMawu Ruata, kai kereui kite e měkakakěndagě e, ute Ruata e nasěmbaụ dingangi

1 YOHANES 4.13–5.1 730

kite e kụ kakěndage nasukụ su ralungu watangeng i kite.13Ualingu Mawu Ruata e seng něngonggọ u Rohkě'E e sikite, ute i kite masingkạ u i kite seng něbiahě nasěmbaụdingangu Mawu Ruata, ringangu Mawu Ruata e něbiahěnasěmbaụ dingangi kite. 14 I kami hala e seng nakapandaAhusu Ruata, ringangu i kami e mělěhabaru i Sie sengniroloh'i Amang e makoạ Datu Měnanalamat'u dunia ini.15 I sai-sain mạngakun Yesus e kai Ahusu Ruata e, uteRuata e něbiahě nasěmbaụ dingangu tau ene mase tauene malaing něbiahě nasěmbaụ dingangu Mawu Ruata.16 I kite hala masingkạ dingangu mạngimang u kakěndaguMawu Ruata e si kite. Mawu Ruata e kai makěndagě. Isain pěbawiahe kai su kawasang kakěndagě e, i sie kainakauhě dingangu Mawu Ruata, mase Mawu Ruata enasěmbaụ dingangi sie. 17 Kakěndagě e kai niapakariadinasukụ si kite, tadeạu i kite e piạ karaloahu naung su ĚllonPělahukung. I kite e kai sarung piạ karaloahu naung, watụupěbawiah'i kite su dunia ini e kai měsulungu pěbawiah'iKristus. 18 I sain nakapěndang kakěndagu Mawu Ruatae, wěgawen takụ, u kakěndagě nasukụ e kai makạtokolěkalawọu haghin takụ. Kụ malahe mạeng i saing kụ bědangtawe nakạpěndang kakěndagu Mawu Ruata nasukụ ekereu i sie mạtakụ mětěngong Ěllom Pělahukunge. 19 Ikite kiměndagě e, watụu Mawu Ruata e seng kiměndag'ikite kalamona. 20 Kereu piạu něberau, "Iạ kụkěndaguMawu Ruata," kai i sie wěga kuměndagu anạ u sěmbaụe, ute i sie kai taumata kon ang. Batụu taumata kụ takumakěndagu anạ u sěmbaụ e ikěkasilo, mamben tawemakakoạ kuměndagu Mawu Ruata tai kasasilone. 21 Kuteui kite kai nakahombang ta ini wọi Sie: U i saing kụkěndaguMawu Ruata e, harusěbe lai kuměndagu anạ u sěmbaụ e.

5 1 I sain mạngimang u Mawu Yesus e kai RatunSalamatě nikědon Mawu Ruata e, ute i sie anạ u

1 YOHANES 5.2–14 731

Ruata. I saing kụkěndagu sěngkatau i amang ute malaingkụkěndagu anạ e. 2 Kai kere ini katatainge i kite masingkạu i kite kụkěndagu manga anạ u Ruata: I kite kụkěndaguMawu Ruata ringangu tụtuhụ kalawọu tan'E. 3 Batụukuměndagu Ruata e mangalene tụtuhụ kalawọu tan'E.Dingangu manga tan'E mahaěng bue si kite, 4 batụu apananạ u Ruata e makạbatạ dunia ralaị ini. I kite e měmatạdunia e ringangu pěngangimang i kite. 5 I sai kai makawatạdunia e? Kětạbeng taumata kụ mangimang si YesusAhusu Ruata e. 6 Kai i Yesus Kristus e riměnta su duniaringangu ake sasahani e ringangu rahang kapapohong'E.I Sie riměnta e walinewe kětạu ringangu ake sěmatang,kaiso kai ringangu ake dingangu raha. Mase Rohkě uRuata e sěsane nangonggọu sasahidi u ene e mambengkahěngang, batụu Rohkě e tawe měkakakon . 7 Kai piạsahidi tatěllu: Rohkě u Ruata, ake, dingangu raha -- isire těllu mạngonggọu sasahidi měsulung. 8 (5:7) 9 I kitemangimang su sasahidin taumata, kaiso sasahidin MawuRuata e limembon lai katoghase. Kụ kai ene sasahidikụ seng nionggọ u Mawu Ruata e mạanung Ahus'E.10Ualingu ene e, i sain mạngimang su Ahusu Ruata e,seng něnarimạ sasahidi ene su ralungu naunge; arawei sain tawe mangimang su Mawu Ruata e, seng něsipiruRuata e kai tahakon ang, u i sie kai tawe mangimangapan nipěhengetangu Mawu Ruata e mạanung Ahus'E.11 Kai ini sasahidi ene: Mawu Ruata e seng něngonggọsi kite pěbawiahě tutune ringangu kakalě, dinganguAhus'E kai pungu pěbawiahě e. 12 I saing mạnaghuangAhusu Ruata, mạnaghuang pěbawiahě ene: ringangu isaintawe managhuang si Sie, tawe managhuang pěbawiahěene. 13 Iạ manuratě si kamene měmpạngimang AhusuRuata e, tadeạu i kamene masingkạu i kamene sengněnaghuang pěbawiahě tutune ringangu kakalě. 14Mase

1 YOHANES 5.15–21 732

i kite e ringangu karaloahu naung mětěngon MawuRuata, ualingu i kite e měngiakingu i Sie mamben tumuhụapang kaliomanengang i kite e kereu piạ dorong i kitee mětatahinowe su kapulun'E. 15 Batụu i kite masingkạu i Sie rumaringihě si kite kereu i kite e měgěgausě siSie, tangu i kite e malaing masingkạ u i Sie měngonggọsi kite e apan dědorongang i kite si Sie. 16 Kereu i kitemakasilo sěngkatau wọu sěndinganeng i kite lawọ tauSahani e měkěkoạ dosa kụ makakoạ i sie ta kailangengupěbawiahě tutune ringangu kakalě, ute i kamenepěmpěkaliomanengke su Mawu Ruata; wọu ene MawuRuata e sarungbe měngonggọu pěbawiahě ene si sie.Ini e nihinowe si sire apan dosane tawe makapěkapurasi sire wọu pěbawiahě tutune ringangu kakalě. Kuteukai piạ dosa makạkoạ sěbapě u tau ene e kailangengupěbawiahě e. Kụ baụgu ene ute iạ e tawe něberau ikamene harusěbe pěkaliomaneng su Mawu Ruata.17 Pa kụ kakanoạ ta nihino e kai rosa, kaiso piạbe rosa tamakalailang pěbawiahě tutune ringangu kakalě e. 18 I kitee masingkạ u pa kụ taumata apan seng nariadi mangaanạ u Mawu e tawe měngkai hanesě měběbaradosa,u Ahusu Ruata e měnaněntanude, dingangu i ralaị etawe makakoạ manga apa-apa si Sie. 19 I kite e masingkạu i kite e kai tataghuanengu Mawu Ruata, manịengkạguwạu dunia ini e su alungu kawasan dalaị. 20 I kite emasingkạ u Ahusu Ruata e seng diměnta ringangu sengnangonggọu tatahuěnna si kite, tadeạu i kite makakiralaRuata kahěngang. I kite e měbiahě nasěmbaụ dinganguMawu Ruata kahěngang dingangu měbiahě masěmbaụdingangu Ahuse i Yesus Kristus. Kai ini e Ruata kahěngangdingangu kai ini e pěbawiahě tutune ringangu kakalě.21Manga anạku, pěmpěteghang u mahang duata e!

2 YOHANES

1 1 Si Ninang pinilen Mawu Ruata ringangu manga ahus'iNinang. Suratě ini e kai wọu iạ, těmbonangu jamaatě

kụ kahěnga-hěngang kụkěndagi kamene. Balinewekětạu iạ, kaiso kai kěbị taumata masingkạu Mawu Ruatakahěngang, malaing kụ kěndag'i kamene. 2 Batụu MawuRuata e mětětumanạ su ralungu naung'i kite, dingangusarung hanesě dingangi kite sarang karěngụe. 3 Karimạko ikite gělirang u alamatě, tatalěntụ dingangu karalunsemahěkahian Duata i Amang dingang'i Yesus Kristus Ahus'iAmang ene. Karimạko kěbị ene e taghuanengu naungi kitematulidě dingangu ualingu kakěndagě. 4 Iạ e mambenglimuasě kahěngang, nakakasingkạ u piạ manga ahus'iNinange měběbiahě tụtuhụ těn ron Mawu Kasěllahengekereewe seng nịlaorom Mawu kasěllahenge si kite.5Ualingu ene Ninang, iạ e měgěgausě sěngapam botongetadeạu i kite kěbị e měkakakěndagě. Takụ ipěpaulị ini ewalinewe sěmbaụ ta wuhu; kaiso seng ta těbe nipaulịsi kite dokeng bọu tětạu i kite mạngimang. 6 Kuměndagěe mangalene měbiahě tumuhụ tan Mawu kasěllahenge.Kụ ta seng kinaringih'i kamene dokeng bọu tětạe utei kamene harusěbe měbiahě měkakakěndagě sěmbaụdingangu waline. 7 Lawọ tahapamitaugu ralakị e sengnakeke su dunia e. I sire kai taumata tawe měngaku ui Yesus Kristus riměnta su dunia e tabidạu sěngkatautaumata. Taumata kerene ute kai tahapamitaugě e kụkai Seke i Kristus e. 8Ualingu ene ute, pakapapia wue ikamene, mạdiring i kamene kailangengu wuan saghed'ikami e. Pěsalimae bue tadeạu i kamene makatarimạasěkinu wọu Ruata masukụ. 9 I sain ta mangangumbele su

2 YOHANES 1.10–13 734

těn rong Kristus, taumata ene tawe Duatane. I saịewentatapě su ralungu těn rong Kristus, ute mạnaghuangbekurai Ruata i Amang kuraiewe Ruata Ahusě. 10Ualingu enekereu piạu ruměnta ringangu měhabarě si kamene těn rotai tatěn rong Kristus e, ute kumbahang bue měnarimạ utau ene su ralungu walenu arau mangonggọu adatě si sire.11U taumata měngadatě su taumata kerene ute malaingtụtole ringangu tau ene su ralungu kakanoạ dalakisě.12Malawọ kahěngang hinon takụ ihabarě si kamene,kaiso mapiangbe waline ringangu suratě. Sukiralingkue iạ makapě wo ringangu makapěbisara hala ringang'ikamene, tadeạu naung i kite e kahěnga-hěngangbemaluasě. 13Manga anạ u tuarin Ninang kụ pinilen MawuRuata e, malaing něndohong adatě e si Ninang.

3 YOHANES

1 1 Su anạ u sěmbaụ i kěkěndagě i Gayus! Iạ etěmbonangu jamaatě, kụkěndagi kau kahěnga-

hěngang, 2měkěkaliomaneng karimạko i kau e měngkaimahuweka ringangu kěbị apan dingangue mapapiawue kereewe lai himukudu e měngkawe lai mapia.3 Iạ e maluasě kahěngang piạ e pirang katau anạ usěmbaụ Sahani e narěnta kụ něhabarě si siạ u kainạung kereng kasa ane i kau su pěbawiahu su těngonDuata e kahěngang, batụu i kau e mambeng hanesěměběbiahě tụtuhụ těn rom Mawu Ruata. 4 Taweapa waline makạkoạ si siạ limembom maluasě e,wọu makaringihě u manga anạku e reng měběbiahětutuhụ těn rom Mawu Ruata. 5Anạ u sěmbaụku! Ikau mambeng masa a su ralungu munara kěkoatenguwaugu sěndinganeng u tau Sahani, ore lai su tau Sahaniwědan ta kinakiralanue, malaing tětangkianengu. 6 Isire něsahidiwe lai kakěndagu e su jamaatě su anungkami. Tulungko i sire tadeạu makatěpasěben daraleng isire ringangu tadeạu i sire makaluasěbe naungu MawuRuata, 7waugu su raralengangu mětangkiang si Kristuse, i sire tawe mananarimạ apa-apa wọi sire tau kapirě e.8Ualingu ene i kite apan tau Sahani e harusě mětulungumanga hapị lawọ Sahani kerene, tadeạu i kite e malaingmakakatole mangeken těn rong katěngadu Ruata. 9 Iạe seng namoheu suratě manimbụ su jamaatě, kaiso iDiotrefes piạ kapulune makoạ těmbonange su ralungujamaatě e tawe tumuhụ si siạ. 10Hědowen iạ marěntae, iạ sarungbe mapětahěndungu pa kụ apan nịkakoạe pa kụ kararalakisě dingangu kon iwěberane maulị i

3 YOHANES 1.11–14 736

kami e! Kaiso kěbị ene mang tawe nakạsahe kapulune.Ene, naung piạ manga hapị e tau Sahani kụ narěntạ e,ute i sie kawe tawe mapulu měnarimạ i sire. Katewe i siemundangu něsědingu taumata apan mapulu měnarimạu manga anạ u sěmbaụ ene, ringangu i sie něndolohisire ene apasěbang bọu ralohon jamaatě e. 11Mangaanạ u sěmbaụ ikěkěndagě, kumbahang bue mětatěnosuralakisě. Pětatěnoko suapan mapapia. I sain měkěkoạmapia e kai tataghuanengu Mawu Ruata. Ringangu i sainměkěkoạ dalakisě e kai wědang běgang Mawu. 12 Kěbịtaumata e měsěsahiding kapiam pěbawiahi Demetrius.Saralaing Mawu Ruata e měsěsahiding ene. I kami malaingměsěsahiding Sie, kụ i kau masingkạ u ipěpaulị i kamiemamben těngadě. 13Malawọ kahěngang hinon takụipěbera si kamene, kaiso iạ měpěpěndangu něngalembommapia e kumbahangbe ringangu suratě. 14 Iạ mělěharapělai tawe karěngụ e sarung měsombang dingangu, kụ i kiteemakapěbisarawe mětětěngo. (1-15) Karimạko alamatuMawu e měngkai wuạ u. Manga hapị u su tampạ ini eněndohong tabeạ si kau. Paulịko tabeạku su manga hapị ikite kěbị e sěngkatau-sěngkatau.

YUDAS

1 1Manga anạ u sěmbaụ kụ seng nikuiang dinganguikěkěndagu Ruata i Amang, dingangu tětěntanudang

baugu Mawu Yesus Kristus. Kere sěngkatau mětatangkiangsi Yesus Kristus e iạ -- i Yudas -- tuaring Yakobus,2měkěkahumang: Milumbạu Ruata e měngalamatě,tatalěntụ dingangu karalunsemahě e kawuạ si kamenesu pědaralembo. 3Manga anạ u sěmbaụ ikěkěndagě! Iạe mạngiaking sěngapam botonge mapulu měnuratě sikamene mạanung kasasalamatě kụ seng kinapěndangengi kite e. Arawe orasě ini e iạ nakapěndang sěsahěsekanguměnalěn họ u suratě ini e si kamene tadeạu i kameneměněpasěben munarang pěngangimang kụ seng nionggọu Mawu Ruata e sěnsule sarang marěngụ-děngụ suapang umat'E. 4 Batụu ta nikahěnganeng i kite e, kai piạu němpělikosě nahunsuě nětěngkalaụ dingang i kite.I sire e kai taumata ralakisě měngěngalintuing habarutatalěntụu Ruatang kite, mědeạu makahombang lěsabuměnukạu abuling sire. Kụ i sire manuhudu Mawu YesusKristus, Měngangawasa mang sěmbaụ Mawung kite.Ren dokeng kalamona hukumang baug'i sire e sengnipěhengetang su ralungu Winohe Susi e. 5 Pa kụ e sengsu kasingkạ i kamene. Kaiso iạ e mapulu mapětahěndungi kamene mạanung kereapa Mawu mapakasalamat'uumatu Israel bọu wanuan Misirě, kuteu samurine kawemapakawinasang taumata apan tawe měmpangimangsutaloaran sire. 6 Tahěndunge lai manga malạekatěkụ seng nahěmpaliu wọu kawasang sire, hakịu i sirenaněntangu pětatanakeng i sire. Mawu e něhapusěmanga malạekatě e ringangu hante kakalě e, su tampạ

YUDAS 1.7–12 738

u kararěndung su alungu wanua e. I sire kạlahapusěsene sarangkewen kanawoěngu hukumang si sire su Ěllomasěllahě e sarung. 7 Kerene lai tahěndunge soan Sodomdingangu Gomora ringangkewen soa mạngělikụ e kụ apantumanạ e měmpěkěkoạ apang kinoạu manga malaekatěene. I sire měmpěkěkoạ halě u pěsasasundalě dingangukaralamuhụ, hakịeweng i sire sěsigěsakengu hukumangunaraka kakalě, nakoạ tatahěndungang su pa kụ taumata.8 Kerene lai apang wěbaliawangu i sire měběbaradosangbadang i sire hala. I sire kai mapạkasanạu kawasang Duataringangu měněnamedě tumanạu Sorga mawawantugě.9 I Mikhael sěsane mananěmbonangu malạekatě e,tawe někěkoạ kerene. Su tempon i sie mědědarendehusetang su ralungu pěsasitori mědědarendehu i sai sarungmakahombang balunangu wadang i Musa, i Mikhaele tawe wahani měhukungu setang dingangu mangasasamede. I Mikhaelě e tumbạeng něbera, "Mawue sarung měbuheang si kau!" 10 Kai ringangkewenmanga sasamedě e i sire němpanelorě apạeweng tawenikạěnnaěng i sire. I sire měsulungu manga binatangtawe naunge, kụ tumbạeng masingkạ u pa kụ e ualingukalokone. Kaiso kawe ualingu ene makạbinasa si sire.11 Kạěngkěhang i sire! I sire seng mole raralengang i Kain.Mědeạu i sire makaěbạ doitě, i sire nětěngkahumaguwatangeng i sire su walang kapapalidě měsulung i Bileam.Kụ i sire malaing nipakawinasa ualingu němpěnggohaengkere i Korah. 12 Su tempong i kamene měmpěsalimbange, lulun sire e su taloarang kamene makạdarěn ng.Batụu i sire e kai apạewe makakombang mahungkaěngeringangu tawe měngkamamea, ringangu tumbạengměngěngěnna watangeng hala. I sire e kai tabidạu kerewinawa ni ụ u anging, kai tawe makakarasehě. I siree malaing kere kakaluang tawe měbawua maning su

YUDAS 1.13–21 739

musungu pěbawawua, kakaluang kụ hamụe seng niěbụdingangu selaing nahěgu-hěgu. 13Měsulungkewen luạmalaihạ su sasị e měděnduị'u sěbu, kerene lai i siremạpalěton sěbung kalawọu kakanoạ i sire makạmea. Isire e kai měsulung'u manga wituing měpěpalilị dinganguapan sen niriahiang'u tampạ e kahian Duata su ralung'ukararěndung kaěllikang'e sarang marěngụ-děngụ. 14 IHenokh hěnto kapitune wọu i Adam nạung kalamona ewọu naněbalu kakakoạ i sire. I Henokh něberau, "Kakělla,Mawu e sarung duměnta ringangu manga malạekate susihiwune 15 baugu měhukungu pa kụ taumata. Mawu esarung měhukungu taumata raralakisě e ualingu kakanoại sire malamuhụ. Dingangu i sire sarung měhukungutaumata waradosa e ringangu duruhaka e ualingu kalawọuwawerane lahinakang iwěberane." 16 I sire e měngkate tạumpade kụkurubụ dingangu mapěsalang baline e. I sireměběbiahě tụtuhụ ewe kalawọu ěnning i sire mararosae. I sire měngkate tụtahimorasu kakakoạ i sire hala e,ringangu mělělewa taumata mědeạu makareạ untune.17Arawe i kamene manga anạ u sěmbaụku ikěkěndagě,pětahěndungko apang nạung seng nibawerang mangararolohangu Mawung kite Yesus Kristus. 18 I sire seng naulịkalimona si kamene u kakạsandigeng, ěllong kiamatěesarung suměpụ taumata mělaheghesě si kamene, i siree apang měmpěběbiahě tụtole kalawọu ěnning i sirewaradosa. 19 I sire ini e kai taumata makạkoạ pědalahae.I sire e tawe tumatatuhụ kawasang Rohkě u Ruata e,kaiso kawe tụtuhụ kalawọu ěnningu dunia e. 20Arawe ikamene manga anạ u sěmbaụku, pakatalěmbuhu e weturusě pěbawiahi kamene su laěmpahu pangangimang siYesus Kristus. Pěngangimang i kamene e mambeng susikahěnga-hěngang: Těntalang ene e pěmpěkaliomanengbue su ralungu Rohkě u Ruata e; 21 kụ pěmpěbiahě sidutu

YUDAS 1.22–25 740

su ralungu kakěndagu Mawu Ruata karěngụeweng ikamene mạngampalě kakěhangu Mawu Yesus KristusMawung kite e kụ sarung mangonggọu pěbawiahě tutuneringangu kakalě si kamene. 22 Kụ baugu i sain naungetụtaghiawahě e, ute i kamene pěmpenodekong tatalěntụe. 23 Kụ běbolengkong kamene solong likude taumata ewọu ralungu putung tadeạu i sire masalamatě. Su walineete wue ute i kamene pěmpanodebeng pěkakěndagěpiạ takụe, kaiso pěmpěbinsị u lai pakeang i sire kụ sengněngkalamuhụ u ěnning i sire waradosa e. 24Duata ekawasa maněntanudě si kamene mědeạu kumbahang ikamene manawo, ringangu kawasa mangalạ si kamenesolong těngon'E mawantugě e, ringangu raluasě orelai tawe turạ e, 25 u kai i Sie Ruata, něnalamat'i kitee su ralungu Mawung kite i Yesus Kristus. Kai i SieRuata mawantugě, masěllahě, makawasa, ringangu piạpěhěngking'E dongkeng nạung kalamona sarang orasě ini,ringangu sarang marěngụ-děngụ! Aming.

PĚLALAHẸ

1 1 Lohong bukě ini e měběběkeng apa iwěbokạ i YesusKristus mạanung mangạ e apa sarung mariadi. Mawu

Ruata e napakasingkạ si Kristus tadeạu i Sie mapakalahesu manga ěllang'E apan seng tawe kararěngụ e harusěmariadi. I Kristus rimolohu manga malạekat'E solonganung Yohanes ěllang'E, apạulị u karariading kalawọumunara ene si sie. 2 Tangu i Yohanes něběkeen pa kụapang kinasilone e; kụ seng ini e katataingu wěkenemạanun tang Mawu Kasěllahenge kụ nitoghaseng i YesusKristus lụliu pěsasahidin'E. 3 Kariangkamang taumatakụ mapěbasa ringangu i sain mạpararingihu walontěbalu bukě ini e mase matuhụ suapang kụ kạbawohesu ralunge. Batụu tawe karěngụ e pa kụ ini e sarungmariadi. 4Manga anạ u sěmbaụ su kěbị jamaatě pitusu ěntanang Asia! Iạ i Yohanes, měkěkaralọ i kamenekěndagengu alamatě dingangu karalunsemahě bọuMawu Ruata -- i Sie kụ ene, kụ seng ene, dingangusěn niạ ene -- ore wọu kěbị rohkě pitu kụ ene su těngonkararatun Duata, 5 ringangu wọu i Yesus Kristus, sahidisa a. Kai i Sie kahumotong-motongange niapěbiahě kapiawọu kapapohonge ringangu kai i Sie kawasang pa kụdatun dunia e. Mawu Yesus kiměndag'i kite, kụ ualingukapapohong'E, i Sie něliung kite bọu pa kụ dosang kite,6 kụ něhengke i kite niapakakoạ kawanua těntani mangaimang, mětatangkiang Duata, i Amang'E. Kai i YesusKristus ene mawantugě dingangu kawasa sarang karěngụe. Aming! 7 Kakělla, i Sie riměnta mạdaliwungu winawa!Kěbị taumata e sarung makasilo si Sie, sarangkewenlai i sire apan něněkạ si Sie. Pa kụ bansa su dunia e

PĚLALAHẸ 1.8–18 742

sarung lumungkang ualing i Sie. Ore, těngadě! Aming!8 "Kai Iạ e kahumotongang e ringangu pangěnsueěnge,"ungkuěngu Mawu Ruata e, kụ seng ene, dingangu kụene sěn niạ, Kụ Lembong Kawasa. 9 Iạ e kai i Yohanes,anạ u sěmbaụ u kụ ukure měsulung'i kamene su ralungupěnanaludě susa kụ lụhombang su apan tumatole siKristus. I kite e hinong makědang susigěsạ tarangkewesu sěngkatau umat'E tataghuaneng'E. Iạ e niwembang sutahanusang Patmos ualingu iạ mělěhabaru hengetangu Mawu Kasěllahenge nitoghasengu sasahidin MawuYesus. 10 Su ěllon Mawu e, iạ kai nilohoěngu Rohkě uRuata, bọu e iạ nakaringihě ngihě maihạ -- kere ngihunapiri -- mělělun ngihě su likurangku. 11 Tingihě eneněbera u, "Boheko apang ikasilonu, kụ dingọko bukě enesu jamaatě pitu ini: Efesus, Smirna, Pergamus, Tia ra,Sardis, Filadelfia, ringangu Laodikia." 12 Ene iạ něbihụ esolong likude namanda měnsang kai i sai mạmisara si siạe. Tangu iạ nakasilọ e ralaedu solo nikoạ bọu wulaengkalawọe pitum baụ. 13 Sutaloarang manga laedu solo enerụdarisị sěngkatau, kụ kěkasilo alingkai kere taumata. ISie něpake u kakingkaenge kụ kanandụe nịda ngu laedě.Su sěbạ'E i Sie něpakeu tatukuse wọu wulaeng. 14Utạ'Emawira kere manga rukụ u domba, kawirane kere kapesě:Matan'E kụkuhenabě kere putung; 15 laed'E lụhente kerewitụ nitongkạ. Tingih'E kere ghalědụ u ake u tědunanggaghuwạ. 16 Liman'E koaneng mạngumbele bituingpitu, mase wọu mohong'E nisěbangengu peda mahorosěmbaụ kụ horone su ruamběka. Ga n'E kụkuhěnabě kerematangěllo su ěllo malětu. 17 Ené iạ nakasilọ e si Sie, kuteuiạ kawe nělinsumagě su těngon'E kere taumata nate. Ené iSie nanělideng liman'E koaneng si siạ e kụ něbera, "Abekatakụ! Kai Iạ e panětakenge ringangu pangěnsueěnge.18 Seng Iạ e i Sie kụ biahě! Iạ e seng nate, kaiso kakěllako, Iạ

PĚLALAHẸ 1.19–2.7 743

e wiahě sarang marěngụ-děngụ. Iạ e mạngawasa papate,ringangu dunian taumata nate. 19Ualingu ene, wohekoapang kụ kinasilonu, kụ apạeweng ene su orasě ini e,ringangu apạewen sarung mariadi e. 20 Kai ini e rahasiangbituing pitu e kinasilonu su lima-Ku koaneng, dinganguwọu ralaedu solo wulaeng pitumbaụ e: Bituing pitu e kaimanga malạekatu jamaatě pitu, dingangu ralaedu solopitu e ute jamaatě pitu ěndaị e."

2 1 "Baugu malạekat'u jamaatě su Efesus kere ini: Inie kai tatanatan Sie mạngumbele bituing pitu su

liman'E koaneng'E, kụ dụdaleng sutaloarang dalaedu solowulaeng pitumbaụ e. 2 Iạ e masingkạ u apang kěkoatengi kamene: I kamene měmpělěhalě masěgadě, dingangu ikamene e makakědang tạ sihinge. Iạ masingkạ u i kamenetawe mapulu měgagholọ u ralungu naung i kamenesu taumata ralakisě. Kuteu taumata apang něngakungbatangenge kawe rarolohang, kuteu nạung baline wue,kụ seng niwanikateng i kamene, ringangu kinaěbakeng ikamene u i sire kai tahakon ang. 3 I kamene marararagědingangu i kamene nasigěsạ ualingu Iạ, kai naung ikamene e tawe něngkapěndụ. 4 Kai ini e sěngkulě-Kusi kamene: I kamene kai seng tawe kiměndag'u Iạ kerenạung su tětạ e. 5Ualingu ene pětahěndungko, kai sengapa karalung kananawong kamene! Pěmpětobate bọukalawọu rosang kamene ringangu pěmpěkoạ e apangkěkoateng i kamene kạngere e. Mạeng tala ute, Iạ esarung duměnta kụ manawụ dalaedu solong kamenee wọu tampạ e. 6 Kai tangu piạ bue halě mapia wọu ikamene, u: I kamene měběbinsị u kakakoạ u mangatumatole si Nikolaus, kụ malain Takụ ipěběbinsị e. 7 Isain makạdingihě e, daringihěko apan nipěhengetanguRohkě u Ruata e suapan jamaatě! I sain nakawatạ, Takụiapakawala měmpěkaěng buang kalum pěbawiahě kụ

PĚLALAHẸ 2.8–14 744

su ralungu wawaelangu Ruata." 8 "Baugu malạekat'ujamaatě su Smirna, boheko kere ini: Ini e kai tatanatawọ'i Sie kụ panětakenge ringangu pangěnsueěnge -- bọunate kụ něbiahě kapia. 9 Iạ e masingkạu kasasigěsạ ikamene; Iạ e masingkạu kakakasiang i kamene kai tuhụhinone i kamene kai kalạ! Iạ masingkạu haghin lahodatěipělěhodatě si kamene kahiạen sire apan mạngakungbatangenge tau Yahudi e, kuteu nạung baline wue; i sire ekai kawanuang setang! 10Abe kěngkatakụ u sigěsạ kụ katekadodọ tempo sarung talurang i kamene. Pětahěndung, usetange, sarung mapasuě u sěnggạ bọu i kamene solongdalungu tahungkụ ipěnalukạ si kamene. I kamene sarungmětatahangu sigěsạ su ralungu mapulo ěllo karěngụe.Karimạko i kamene mětěngkasa a si Siạ sarang papate,mědeạu i kamene Takụ gělirangu pěbawiahě tutuneringangu kakalě měsulungu laěkingu nakauntung. 11 I sainmakạdingihě e pěmpěnaungko apang kụ ilěhengetangu Rohkě u Ruata e su apang jamaatě! I sain nakawatạ,mambeng tawe sarungmětatahangu sigěsạ sarang kạdodọualingu kapapohong karuan sulene." 12 "Baugu malạekat'ujamaatě su Pergamus e, boheko kere ini: Kai ini tatanatawọ'i Sie kụ mạngumpaedě barạ mahoro kụ horonesu ruam běka. 13 Iạ masingkạ u su apa katatanakeng ikamene, kụ nạung kai su tampạ u kararatuangu setang.I kamene e masa a si Siạ. Ore lai piạ i An pas, sahidikusa a e, nipate su těngong kamene, su waloarị u setang,kụ su tempo ene i kamene mamben tawe něsunialu ikamene kawe mạngimang si Siạ e. 14 Kai maningbe sengkerene mang piạ halě pirambaụ kụ tawe Takụ iraluasěbọu i kamene: Piạ pirang katau wọu taloarang kamenekụ tụtole apang itětěn ron Bileam. I Bileam mạněn rosi Balak dalengu mapakanawon tau Israel su ralungurosa; kụ mạngologě si sire apạkaěng kaěng seng bọu

PĚLALAHẸ 2.15–22 745

nisěmba su mahang duata ringangu měkěkoạ manga halěu kawawuang. 15 Kerene lai piạ bọu taloarang kamenetaumata kụ mạngumpaedě su těn ron manga tumatolesi Nikolaus. 16Ualingu ene, pěmpětobatě bue wọukalawọu rosang kamene! Mạeng tala, ute tamararěnna Iạe sarung duměnta su anung kamene kụ měneke si sireringangu peda su mohong-Ku. 17 I saim makạdingihě epěmpěnaungko apang nipěhengetangu Rohkě u Ruatae su apan jamaatě! I saim makawatạ sarungbe Takụiapakawala pakaěng manna kụ mạbawuni, ringangusěngkatau-sěngkatau e sarung makatarimạ u watu mawirapěsěmbaụ e wọu Iạ. Su watu ene kạbawohe areng buhu,kụ tawe kasingkateng i sai-sai su likudu i sain nakatarimạe." 18 "Baugu malạekat'u jamaatě su Tia ra e, bohekokere ini: Kai ini e tatanata wọu Ahusu Ruata, kụ matan'Erụděllị kere putung, dingangu laed'E lụhente kere tambaganitongkạ. 19 Iạ e masingkạ u kěbị apang nịkakoạ i kamene-- Iạ e masingkạ u i kamene kụkěndagu kasanggidangu, ikamene sa a, i kamene měměmunara, dingangu i kamenemakakědang su sigěsạ e. Iạ e masingkạ i kamene orasěini e němunara limembong kasaghede wọu kangere.20 Kaiso kai ini e wěhạ u naung-Ku si kamene: I kameneseng kinaologang i Izebel, tau wawine kụ něngakungbatangenge rarolohangu Ruata e. Seng malawọ mangararolohang-Ku e lěakalenge ringangu nitěn roěngukawawuang dingangu apạkaěng kaěng seng bọu nisěmbasu mahang duata. 21 Seng Takụ nionggotangu loahe si sieapětětobatě bọu manga rosane, kaiso i sie tawe mapulumangědo mawuang e. 22 Pětahěndung! Iạ e sarungmaměpạ i sie sarang masakị su ralokaěnge. Sene i sieringangu apang nawuang dingange e sarung mětatahangusigěsạ marasai. Kěbị ene e sarung Takụ koateng su orasěini -- tabeạu katewe i sire měngědo měmpěkoạ halě

PĚLALAHẸ 2.23–3.3 746

dalakị dingange. 23Manga tumatolene e sarung lai Takụpateěng tadeạu kěbị dalohon jamaatě e makahěngang ukai Iạ e makạkasěsui něnna ringangu ralungu naungutaumata. I kamene sarun Takụ balisang tuhụ kakanoạ ikamene sěngkatau-sěngkatau. 24Arawe i kamene walinesu Tia ra e tawe mole těn ro ralakị ene, ringangu taweněmpangěndung manga kasingkạ u setang. Iạ měbera uIạ tawe sarung měnambang bawawaěng kụ limembongkawěhạ e si kamene. 25 Kai arawe sarang darěnta-Ku esarung, i kamene harusěbe tatapě pěmpětole apang kụseng těbe tětaghuaneng i kamene. 26 I sire apan nakawatạ,dingangu sarang pangěnsueěnge tatapě měkěkoạ apangkụ Takụ ikěkapulu e, sarun Takụ gělikangu kawasa kụměsulungu Takụ tětarimakeng bọu i Amang-Ku. I siresarung makatarimạ u kawasa wọu anu-Ku měparentahaghim bansa ringangu těking uase, ringangu wauguipěnggolọ pa kụ bansa e kere kuring ěntana. 27 (2:26)28 I sire sarung makatarimạ u wituing Ahusu ěllo e wọuIạ e. 29 I saim makạdingihě e, pěmpěnaungko apangnipěhengetangu Rohkě u Ruata e suapang jamaatě!"

3 1 "Baugu malạekat'u jamaatě su Sardis, boheko kereini: Kai ini e tatanata wọu i Sie kụ mạnaghuang rohkě

u Mawu Ruata arěgang pitu ringangu wituing arěgangpitu e. Iạ masingkạ u apang nịkakoạ i kamene. Uadei kamene wiahě, sěmbaliau kawe nate! 2Ualingu ene,pěpětị e kụ toghase e apang kụ bědang ene si kamenetěntalang ene e tawe nětate kahěngang. Ualingu Takụkinahombangeng u apang kinoạ i kamene e, tawe usarang sěmbaụ kụ deng nasukụ su těngon Duata. 3 Tangu,tahěndungeko kapia apang kụ seng nitěn ro si kamenekạngere e ringangu apang kụ seng nikaringih'i kamene.Koạko ene ringangu pěmpětobate wọu kalawọu rosanu.Kereu i kamene tawe měmpěpětị, Iạ e sarung duměnta

PĚLALAHẸ 3.4–11 747

su anung kamene e měsulungu tahatako; kụ i kamenetawe makakasingkạ u angere bue tempone Iạ duměnta.4 Kaiso su taloarang kamene su Sardis bědaweng piạtaumata kụ mětětanudě tadeạu pakeange tatapě burěsi.I sire ene sarung dumaleng sěngkaraleng dingang-Kudingangu pakeang mawira, batụu i sire kai su tampạe waugu ene. 5 Baug'i sire apan nakawatạ e sarungluheěngu lakụ mawira manandụ. Areng i sire tawe Takụdědaseng bọu Bukě u Taumata Wiahě. Kụ su těngongAmang-Ku ringangu manga malạekat'E Iạ sarung měsahidiu i sire kai tataghuaneng-Ku. 6 I saim makạdingihě e,pěmpěnaungko apang kụ ipělěhengetangu Rohkě u Ruatae suapang jamaatě e!" 7 "Baugu malạekat'u jamaatě suFiladelfia, boheko kere ini: Kai ini e tatanatan Sie kụ susiringangu tuhasě. Kai i Sie mangangumbele kakunsị kụtětaghuaneng'i Daud; kereu topeěnge, taweu sarangsěngkatau makakahěping e, ringangu kereu hěpingange,taweu sarang sěngkatau makatope. 8 Iạ e masingkạ uapang kěkoateng i kamene. Iạ masingkạ u i kamenetawe tumanịe matoghasě; i kamene semben tụtuhụtěn ro-Ku ringangu sa a si Siạ. Baug'i kamene Iạ e sengněnope tukadě sěmbaụ, kụ taweu sarang sěngkataumakapěhěping. 9 Pětahěndung ini: I sai-saim makoạtaumatan setang e, manga tahakon ang kụ mạmeweuwatangenge tau Yahudi e, kaiso kawe waline, sarun Takụkoateng sarang i sire měsuba su těngonu. Kụ i sire sarungmakakasingkạ u Iạ e kụkěndag'i kamene. 10Ualingu ikamene semben muhụ parenta-Ku tadeạu i kamenepakalaamumang, Iạ e sarung lai maněntanudě si kamenesu tempong kasasigěsạ humombang su kaguwạu dunia.Hombang ene sarung mariadi waugu ipěmanikạ pa kụumatě su dunia e. 11 Iạ e lighạ duměnta! Lukadewepakapia apang kụ tětaghuaneng i kamene, tadeạu taweu

PĚLALAHẸ 3.12–20 748

sarang sěngkatau makahampasě bawalarě kalauntungi kamene su pěsaseke e. 12 I saim makawatạ e, sarunTakụ koateng kere rihi su ralungu Walen Duata-Ku Susie, kụ i sie sarung mětumanạ sene sarang karěngụ e.Arengu Ruata-Ku, ringangu arengu soan Duata-Ku -- eYerusalem buhu kụ sarung matěntung bọu sorga, wọuanun Duata-Ku -- sarung Takụ bohekang su watangenge. Kerene lai areng-Ku wuhu e sarung Takụ bohekang suwatangenge. 13 I saim makạdingihě e, pěnaungko apangkụ ilěhengetangu Rohkě u Ruata e suapan jamaatě!"14 "Baugu malạekatu jamaatě su Laodikia, boheko kereini: Kai ini e tatanatan Mawu Amin, Sahidi kụ sa aringangu těngadě, simbulu pa kụ apan niriadin MawuRuata. 15 Iạ masingkạ u apan nikoạ i kamene; Iạ masingkạu i kamene walinewe matěho ringangu walinewe laimatětị. Tuhụ hinone i kamene e kai piạ u sěmbaụ bọurarua ene! 16 Kaiso i kamene kai masalumighang; matětịbaline, matěho malaing baline. Kai ualingu ene i kamenesarun Takụ i kue luaěng bọu mohong-Ku. 17Ungkuěngi kamene, 'I kami e kalạ dingangu taweu tala, i kami etawe kakawusangu apa.' Arawe i kamene wěga kawekasigěsạ e ringangu ene e makạtatalěntụ kakakoạ ikamene e! I kamene e kai kasiang, těntole ringangu wuta.18Ualingu ene Iạ maněgu si kamene tadeạu i kameneměmělli wulaeng bọu Iạ, mangalene wulaeng sahị, tadeạui kamene makalạ. Pamělliko lai pakeang mawira wọu Iạtadeạu i kamene měpakeang kụ měhěmbung kakakoại kamene těntole e ringangu makạmamea e. Dingangupamělliko lai undang kụ buha su matang kamene tadeạui kamene makasilo. 19Apạeweng i kěkěndagě-Ku e,seng i sire Takụ sěsasaěng dingangu Takụ gěgeserang.Ualingu ene ute, pětěngkaradingko i kamene ringangupěmpětobatěko wọu kalawọu rosang kamene. 20 Kakělla!

PĚLALAHẸ 3.21–4.6 749

Iạ dụdarisị su těngon tukadě kụ mạnengkelě. Kereupiạ u makaringihě ngihě-Ku, kụ manope tukadě; Iạ esarung sumuě měsombang i sie, Iạ e sarung kumaěngsěngkakaěng dingange kụ i sie kumaěng sěngkakaěngdingang-Ku. 21 I sire apan nakawatạ, sarun Takụ ipakawalamaiang su kararatuang-Ku sěngkakaiang dingang-Ku,kereewe Iạ sěsaku malaing seng nakawatạ kụ orasě ini emạiang dingang i Amang-Ku su kararatuang'E. 22 I saimmakạdingihě e, pěmpěnaungko apan ilěhengetanguRohkě u Ruata e suapan jamaatě!"

4 1Naliung ene iạ saụewe nakahombang papasilo.Iạ e nakasilo tukadě sěmbaụ su sorga e natope.

Bọu ene kinaringihěko lai piạ ngihě nạung seng bọuměměmisara si siạ kere ngihu napiri. Tingihě eneněbera, "Endaị e awị solong ini. Iạ e mapasilo si kau apakụ sarung mariadi." 2 Iạ e apidu nilohoěngu Rohkě uRuata. Mase iạ nakasilọ e su sorga e kai piạ kararatuangsěmbaụ, kụ piạ sěngkatau mạiang su kalaianeng e.3Ga ne su sěnnang kere paramata Yaspis dinganguparamatan Sardis. Ene piạko rěndipahě sěmbua awạe kamumụ něliwung kaderang kararatuang ene. 4 Enenělikụ nělimbolong kaderang kawawantugě ene piạkolai kaderang kararatuang baline kalawọe ruam pulo ěpạsu waụ e. Sene tangu nikaianengu těmbonange i sireruam pulo ěpạ su kataune měmpělěluheng pakeang i siremawawira ringangu makotane wulaeng. 5 Bọu kaderangkararatuang ene e naměsị e tualagě měkěkilạ mase piạ engihu rěllụ měgěgaghalědụ. Kụ su těngong kararatuang

ene e piako lai oborě pitumbaụ kạdarikọ; kụ kai eneRohkě u Ruata, arěgang pitu. 6Malaing kěkaěbakeng sutěngong kararatuang ene e piạ apa kakěllaěng mạngawelaud'u kasěnaěng, ma lang kere galasě. Kạdalikụ sukaderang kararatuange, suapan sěndihange, piạ diadikang

PĚLALAHẸ 4.7–5.4 750

ěpạ, kụ su těngone ringangu su likude napěpidu mata.7Diadikang humotong, kakěllaěng kere singa. Karuane,kere sapi ese. Katěllune piạ ga ne měsulungu ghahịutaumata. Arawe kaěpạ e, kěllaěng kere manụ kamamaresěkạtěllạ e. 8 Kaěpạ u riadikang ene nahiạu panide pětahạěnnung, mase napěpidě dingangu su sěhaweng dalungenapene u mata. Ěllo hěbi manga riadikang ene hanesěměkěkantarị tawe ědone, "Susi, susi, apakasusiko Mawu,Ruata Makawasa; kụ ene, ringangu seng ene, dinganguene sěn niạ." 9 Kaěpạ u riadikang ene e měmpěkěkantarịu kakantarị daralo, adatě dingangu tatarimakase si Siekụ mạiang su kaderang kararatuange, kụ kai i Sie kụbiahě sarang karěngụe. Kụ su orasu manga riadikangene měmpěkěkantarị, 10 tangu i sire ruam pulo ěpạměngangahạ e němpětěngkasumagě su těngon taukụkaiang su kaderang kararatuange, mase němpěsuba siSie kụ biahě sarang kakalě e. Bọu ene i sire e němpěneledumanga makotan sire e su těngong kaderang kararatuangeringangu něbera, 11 "O Mawu, o Ruatang kami! Samatangi Kau Mawu e wotonge makatarimạ u raralo, adatědingangu kawasa. U kai i Kau něndiadi pa kụ sabarange,ringangu kai su ralungu kapulun'U lai pa kụ e seng nariadidingangu něbiahě."

5 1 Ené iạ nakasilo bukě madarulung sěngkalěpa suliman Sie kụ mạiang su kaderang kararatuange. Bukě

ene e napene u wohe su ruamběka nịsasegelu segelěpitumbaụ. 2Mase iạ e nakasilo malạekatě sěngkataumatoghasě kapělělun ngihe maihạ, "Kai i sai wotongemaměka manga segelě ini ringangu měmingkahě bukěini?" 3 Kaiso bae su sorga ore lai su dunia e, araumanilaing su alungu dunia e, taweu sarang sěngkataukụ makawingkahě bukě ini, ringangu makasilo solongdalunge. 4 Tangu iạ e měngkatewe apa limungkang

PĚLALAHẸ 5.5–12 751

marehe batụu tawe u sarang sěngkatau relaing botongemamingkahě bukě ene, ringangu makasilo solong dalunge.5Mase sěngkatau wọu i sire měngangahạe něbera sisiạ, "Abe sangị! Kakělla! Singa wọu walag'i Yehuda,palahěnton Daud masěllahě e, seng nakawatạ. I siewotonge měměka segelě pitu e ringangu měmingkahěbukě ene." 6 Bọu ene iạ e nakasilo Ahusu Domba sěmbaụdụdarisị sutaloarang kaderang kararatuange, lěliwungangu riadikang biahě ěpạ e ringangu kěbị pangahạ ene.Ahusu Domba ene kakěllaěng alingkai kere seng bọunipotọ. I Sie piạ sungene pitu ringangu matane pitu: kụkai rohkě arěgam pitu wọu Mawu Ruata kụ seng nirolohěsolong kạguwạu dunia. 7 Bọu ene Ahusu Domba ene ehimaung, kụ něngalạ bukě mạdarulung ene e wọu limakoanengu tau mạiang su kaderang kararatuange. 8 EneAhusu Domba e kapěkěkoạ e kerene tangu, riadikangbiahě ěpạ e ringangu manga měngangahạ e i sire ruampulo ěpạ e němpětěngkasumage su těngone. I sirenahiạeng kěcapi lěumbelekang e ringangu wohogěbulaeng lohone kamania kụ kai mangạ e kakaliomaneng ukawanuan Duata e. 9 I sire měmpěkěkantarị u kantarị buhusěmbua: "I Kau e hinone makapěngalạ bukě ene ringangumakapěměka manga segele. Batụu i Kau e kai seng nipate,ringangu kahiang kapapohongu'E, taumata wọu kěbịhěnto, wọu kěbị haghing bera, něgara ringangu wansa e,niwělliangu waug'u Ruata. 10 I Kau e seng napakariadinsire sěmbaụ bansa pamamileěng manga imang, tadeạu isire mětangkiang Duatang kite, dingangu měparenta suwowon dunia e." 11 Kuteu iạ nakasilo kapia. Iạ nakaringihěngihu malạekatě hiwune ringangu yutane kalawọe. I

sire mạhundarisị měmpělěliwung kaderang kararatuangdingangu riadikang biahě ěpạ e ringangkewen mangaměngangahạ e. 12 Kụ i sire měmpěkěkantarị u ngih'i

PĚLALAHẸ 5.13–6.6 752

sire malaihạ, "Ahusu Domba kụ nạung seng nipotọ e, suhinone wue makatarimạ u kawasa, kakakalạ, kapeleesaringangu katoghasě e; i Sie hinong adateng, bantughangdingangu hanesě daloěng!" 13Mase iạ nakaringihě pa kụdiadikang su langị, su dunia, su alungu dunia ringangu suralungu laudě -- nimbụ e pa kụ diadikang su kaguwạudunia ini e -- měkěkantarị, "I Sie kụ mạiang su kaderangkararatuange, ore Ahusu Domba e, kai kalahumpakenguraralo, ringangu adatě, dingangu kawawantugě dingangukawasa waugu sarang karěngụ e!" 14 Tangu riadikang ěpạe němpěsimbahě, "Aming!" Kụ měngangahạ e malaingněmpětěngkasumagě němpěsuba.

6 1 Bọu ene iạ nakasilo Ahusu Domba ene něměkasegelě humotong bọu taloarang segelě pitu e. Mase

iạ nakaringihě sěmbaụ bọu riadikang ěpạ ene něberau,"Mahịe!" Tingihe alingkai ngihu rěllụ. 2 Ene iạ němandạe, kuteu sěngkakakělla kawe piạ kawalo mawira sěmbaụ.Sumasakene kai mạngumbele papitị, kụ nighěllirangumakotane sěmbaụ. Kụ i sie rimaleng měsulungu taunakawatạ tamai manaweng batạ e. 3 Bọu ene AhusuDomba e něměka segelě karuane kụ iạ e nakaringihědiadikang karuane něbera, "Mahịe!" 4Mase piạewekawalo waline sěmbaụ siměbang kapia. Kawalo eneawạ e mahamụ. Sumasakene nighěllirangu kawasaiapạngalạ pědarame wọu wowon dunia, tadeạu taumata eměmpěpapate. Kụ i sie nighěllirangu aghide peda masaria.5Mase Ahusu Domba e něměka segelě katěllune. Kụ iạe nakaringihě diadikang katěllune něbera u, "Mahịe!" Iạněmandạ e, sěngkakakělla kawe kawalo mitung sěmbaụ.Sumasakene mạngumbele mbangeng sěmparě. 6 Kụ iạe nakaringihě piạ apa kụ daringihang měsulungu ngihělụěnggo wọu taloarang diadikang ěpạ ene. Ungkuěngungihě ene e, "Gětung mapia sěliterě e arěgang saghedě

PĚLALAHẸ 6.7–15 753

su sahěllo, dingangu gětung gahị e waline těllung literě emalaing arěgang saghedě su sahěllo. Kaiso kumbahangbeměgagholọ u manga kalung zaitun dingangu waeluanggorě e!" 7 Bọu ene Ahusu Domba e něměka segelěkaěpạ e. Kụ iạ e nakaringihě diadikang kaěpạ e něberau, "Mahịe!" 8 Iạ e ma ngang, kate u sěngkakakěllạ epiạ kawalo sěmbaụ ga ne wilosě. Sumasakene arenge iPapate. Kụ bọu likude i sie tětoleěng i Runiang Papatee marědu-rěduhě. Kụ irědua e piněgělikangu kawasasu kaěpạ u ralohon dunia e, tadeạu i sire makapěmatelumiung pěsasaseke e, lumiung karalunusě, lumiunsahindạ dingangu lumiun manga binatang dulu. 9 Bọuene Ahusu Domba ene něměka segelě kalimane. Ene iạnakasilo su alungu pananěmbaěnge piạ manga himukudutaumata apan pinate ualingu i sire měmpanoghasětatanatan Duata ualingu pěsasahidin sire. 10 I sire někiạenngihě maihạ, "Mawu Kasěllahenge, susi ringangu

kahěngang! Delaing kạděngụ e, kụ i Kau Mawu wuhụ emanaghupia ralohon dunia kụ měhukung i sire ualinguseng němate si kami?" 11 Sěngkatau-sěngkatau wọ'isire e nighěllirangu lakụ e mawira manandụ. Mase isire nipěngiloahě kạdodọ, sarang seng na mụ e mangaringangi sire apan munara sěmbaụ e ringangu mangaanạ u sěmbaụ i sire, sarung pateěng kere i sire. 12Maseiạ nakasilo Ahusu Domba e něměka segelě kaěnnunge.Tangu nělinuhe maihạ-ihạ. Matangěllo nětěngkaitungkekere hekạ kasahě, dingangu wulange nětěngkahamụkere raha. 13Manga wituinge něngkahondosě bọu langịsolong bowon dunia měsulungu wuang ara mangangudạnighinggọu anging malaihạ. 14 Langị e napuạ kere karětasěnirulung kụ kěbị bawulurange ringangu tatoarengenipěbaweho wọu ěnnạ e. 15Mase mararatun dunia e,ringangu masasariane, mawawahanine, mararotong,

PĚLALAHẸ 6.16–7.9 754

dingangu mangangawasa, ringangkewelain taumatawaline e, baewe ěllang arauwaline, kěbị eměmpěkěmbunisu ralungu manga liang dingangu su manga kělle u watungbulude. 16 Su manga wulude ringangu manga watu e,i sire lụěnggo u, "Kaěnsạ e si kami! Buniko i kami wọumatan Sie kụ mạdimạ su kaderang kawantugě e, ringanguwọu ralangehu Ahusu Domba e. 17 Ěllon gěnggange sengnarěnta, ini i sire seng měngukahu ralangeh'i sire, kụtaweu sarang sěngkatau makapětatohạ su těngon sire!"

7 1 Bọu ene, iạ nakasilo malạekatě ěpạ u katau rụdarisịsu pungu anging ěpạ. I sire měmpěněnaghe anging

ěpạ su dunia e tadeạu kumbahangbe piạ anging tumiụsurulunge arau su laudě, arau su manga kakaluang.2Mase iạ nakasilo malạekatě baline sěngkatau siměpụbọu sěbangengu ěllo e. I sie měběbawa segel'u MawuRuata kụ biahě e. Dingangu ngihe maihạ malạekatěene někui malạekatě ěpạ u katau kụ seng nakahombangkawasa, wọu Ruata baugu i pěnggolang dulunge araulaudě. 3Malạekatě ene něbera, "Hědoko wue měnggolangdulunge arau laudě arau lai manga kakaluang, kereu ikami e ren tawe něněnialan segelě su rěhụ u mangamětatangkiang Duatang kite e." 4Mase iạ nipaulikangu piạtaumata i sire 144.000 su kataune ni alaěngu segelě bọuRuata e su rěhụ i sire. I sire ene ute nialạ bọu kawanuanIsraelě bọu hěnton sire mapulo dua; 5 bọu apang hěntoe nialạ i sire pětahạ 12.000 su kataune. Kụ kai wọuhěnton: Yehuda, Ruben, Gad, 6Asyer, Na ali, Manasye,7 Simeon, Lewi, Isakar, 8 Zebulon, Yusup, dingangu iBenyamin. 9 Bọu ene iạ němandạ e lai, sěngkakakěllanekawe nạung laudu taumata e kụ tawe sihinge kakěpale --kụ taweu sarang sěngkatau makarekeng kalawọe. I sire ekai taumata wọu pa kụ umatě, hěnto wansa arau wera.Pakeang i sire mananandu sěmparesě mawira dingangu

PĚLALAHẸ 7.10–17 755

kapěnědene manga kalěpang kalum palěm su limane,kụ i sire malawọ ene mạhundarisị tụtatěngo kaderangkawawantugě e dingangu tụtatěngo Ahusu Domba e.10Mase ringangu ngihe maihạ e i sire měmpělěěnggahu,"Kasasalamat'i kite e rarěntane kai wọu anun Duatangkite, mạiang su kadera mawantugě e, dingangu wọuAhusu Domba ene!" 11 Kalawọu malạekatě e kai nạungmạhundarisị mělěliwung kaderang kawawantugě eringangumanga těmbonange ringangkewen diadikang ěpạe. Manga malạekatě e měngkatewe němpětěngkasumagěsutěngong kaderang kawawantugě e, bọu e něsubaRuata. 12 I sire němpěberang, "Aming! Dalo su MawuRuatang kite kasěllahenge ringangu pelesa. I Siehinong pědalemboěngu haghin daralo ringangupěmamantugě. I Sie kai kawasa, ringangu matoghasěsarang marěngụ-děngụ! Aming." 13 Sěngkatau wọu mangatěmbonange ene e nakiwalo si siạ, "I sire němpěluhenglakụ e manandụ mawira ini e, i sai wue i sire dingangukai wọu apa rarěntane?" 14 "Iạ běga wue, tuang! I tuangsěsane masingkạ," ungkuěngku. Tangu i sie něberạ e sisiạ, "Ini e kai i sire apang seng nasalamatě bọu kalawọutatumbiagě gaghaghuwạ. I sire seng bọu němpanguhasělakụ i sire niapakawiran dahan Ahusu Domba e. 15Hakịuene i sire mạhundarisị su těngong kaderang kawawantuguRuata e, ringangu měkěkaliomaneng si Sie baewe ěllo arauhěbi su ralungu Walem Mawu. Dingangu i Sie kụ mạiangsu kaderang kararatuang'E sarung sumongo ringang isire mědeạu maněntanudě si sire. 16 I sire semben tawesaụ makapěndang mahutung arau marou; matangělloarau pědisě maihạ e semben tawe makahěngisě si sire,17 batụu Ahusu Domba e kụ mạiang sutaloarang kaderangkawawantugě e sarung makoạ měngangahạ i sire. I Siesarung měngahạ i sire solong simbulu ake u pěbawiahě.

PĚLALAHẸ 8.1–10 756

Kụ Duata e sarung mangěmụ kalawọu ake u mata wọumatan sire."

8 1 Ene, sarạeng Ahusu Domba ene e nělěkabe segelěkapitune e, tangu měngkate sěngkianụ e sorga e

kiměndị mangawe měloarang kaorasě děngụ e. 2Maseiạ nakasilọe malạekatě, i sire pitung katau mạhundarisịsu těngon Mawu Ruata, kụ i sire nighělirangkennapiri pitumbua. 3 Sěngkatau malạekatewe waline kụmạnalendeng pěnanawungang buwụ wọu wulaeng,himaung kụ dimarisị su těngon pananěmbaěng.I sie nighělirangu kamania malawọ, itakidewe sukakaliomanengu manga kawanuan Duata tadeạu itawungsu pananěmbaěng bọu wulaeng ěndaị su těngongkaderang kawawantugě e. 4Nihindọ u kakaliomanengumanga kawanuan Duata e, pung buwụ rụděllị e tụ owolěbọu limang malạekatě kụ dụdarisị su těngon Mawu Ruatae. 5 Bọu ene malạekatě e něngalạ e pananawungange, kụnitahoěngu putung bọu pananěmbaěnge, mase nikaesesolong bowon dunia. Tangu gimalědụ e rěllụ dinganguněkilạ mětěta walesě, dingangu nělinuhě. 6 Bọu ene, isire pitu manga malạekatě e měmpạngumbele napiri pitue, němpědariahị e mě ụ napiri. 7Malạekatě humotongeně ụeng napirine, ute sěngkianụ e nirasehangu tahikompelě, dingangu putung laụ u raha solong bowon dunia.Sěngkatěllung kapahiakengu dunia e nasue e natutung;kerene lai sěngkatěllung kamonaěngu kakaluang e,dingangu apạewen děmpugě melong e. 8Mase malạekatěkaruane ně ụ e napirine, tangu piạ e apa masaria-sariakụ kinasilo kere wulude rụděllị niwahung solong laudě.Sěngkatěllung bahageangu laudě e nakoạ daha, 9 kụ nate esěngkatěllung kapahiakengu riadikang su laudě; kerene lainasue e naupu sěngkatěllung kapahiakengu manga kapalěe. 10 Bọu enemalạekatě katěllune ně ụeng napirine, tangu

PĚLALAHẸ 8.11–9.5 757

wituing gěguwạ sěmbaụ, rụděllị kere utụ, nanawo wọulangị, kụ nanawo su sěngkatěllung kapahiakengu mangasalụ dingangu manga simbulu ake. 11 (Arengu wituingene ute, i "Mapaị".) Tangu sěngkatěllung bahageangewọu ake e napaị, dingangu malawọ-lawọ taumata nairị upěnganginung ake mapaị ene. 12Mase malạekatě kaěpạe ně ụeng napirine. Tangu kinapěpele sěngkatěllungbahageange wọu matangěllo, sěngkatěllung bahageangewọu wulang, dingangu sěngkatěllung bahageange wọumanga wituing hakịu niwụ e sěngkatěllung bahageangewọu toghasu sěnnang i sire. Kerene lai sěngkatěllungbahageangu ěllo e marěndung, dingangu kerene laisěngkatěllung bahageange wọu hěbi. 13Mase iạ nakasilo,tangu iạ e nakaringihě piạ manụ kamamaresě sěmbaụtụtěllạ marange su winangaeng, kạěnggahe, "Silakạ!Silakạ! Silakạete pa kụ umatě su dunia kereu makaringihemalạekatě tatěllu waline e němpě ụ napirin sire sarung!"

9 1 Bọu e malạekatě kalimane ně ụeng napirine, kụiạ nakasilọ e wituing sěmbaụ nanawo wọu langị

solong bowon dunia. Bituing ene nighělirangu kakunsị'ugalụ'u papate e. 2 Tangu wituing ene e nělekese galụ

u papate e, kụ pu e siměbangke wọu ralunge kerepun sunggilě gaghere. Matangěllo ringangu winangaeng

narěndungken pu wọu tạgialụ ene. 3Mase wọu ralungupu e nahunsěbangke manga kalimbotong kụ diměllusě

solong dunia e. Manga kalimbotong ene nighěllirangukawasa měsulungu kere nighěllị su manga wakunang. 4 Isire isěsěding měmate rěmpugě, arau manga kakaluang,arau mangạewe sasuang baline. I sire kětạeweng botongetuměmbo taumata su apang děhụ e tawe segele wọuMawu Ruata. 5Manga Kalimbotonge tawe nipakawalaměmate si sire ene, kaiso kětạben pěměman si siregěnnangu lima wulang. Giadu pananunsarang manga

PĚLALAHẸ 9.6–17 758

kalimbotonge měsulungu ghiadu kiking bakunang.6 Su ghěnnangu lima wulang ene, i sire mětětawakalisarang měmpěkate, kaiso i sire mang tawe měmpěkate;i sire mapulu mate, kaiso papate e kai marau wọ'i sire.7 Kakakoạ u kalimbotong e mạnihing kawalo kụ seng sadiaměmpěseke. Su těmbọ i sire kai piạ apa kere makotawulaeng. Ga n sire měsulungu gha n taumata. 8Utạ isire měsulungu utạ u manga wawine, ringangu isin sireměsulungu isin singa. 9 Sěbạ i sire nihawengangu apamangawe lakụ uase. Tingihu papanid'i sire e měsulungungihu ghapaěngu kareta wěbolengangu kawalo kụ

němpěngalo su ralungu pěseketang. 10 Piạ tolen sireringangu piạ sasipị e kere sasipị u wakunang. Kụ su toleneene e piạ toghase ipanunsara taumata su ghěnnangu limawulang. 11 Piạ datun sire kụ měpěparenta si sire, kụ datuene ute malạekatě ěndaị mětětalung galụ u papate.Arenge su werang Ibrani e Abadon; dingangu su werangYunani e Apolion (kụ mangalene "Měnggaghoghahě").12 Silakạ humotonge naliụ e. Bọu ene piạko lai silakạdarua himombang. 13 Tuhụ e malạekatě kaěnnunge ně ụe napirine. Tangu iạ e nakaringihe ngihě nasěbang bọuwukung pananěmbaěng bulaeng ěpạ e su těngon MawuRuata. 14 Tingihě ene e něbera su malạekatě kaěnnungeu, "Lukako malạekatě ěpạ kạlaikị su Salụ u Efrat e!" 15 Kụmalạekatě ěpạ e nịdalukạ e. I sire seng niriahi nipětatudebaugu orasě, ěllo, wulang dingangu taung ipạmatesěngkatěllung bahageange wọu pa kụ taumata. 16 Iạ enipaulikangu kakěpalu měsaseke su wowong kawalo e ruahasụ su yutane. 17 Kụ su ralungu papasilo, nganengku eute kai manga kawalo ene ringangu manga sumasakene.Manga sumasakene měmpělěluhen lakụ uase awạemahamụ sala ruděllị birụ měsulungu watung paramata,ringangu maririhě kere malelang. Těmbọu manga

PĚLALAHẸ 9.18–10.6 759

kawalọ e měpěpapangawe u těmbọ u singa ringanguwọu mohonge sěsěbangengu putung, pu ringangumalelang. 18 Sěngkatěllung bahageange wọu taumatanate ualingu hombang tatěllu e; putung, pu ringangumalelang kụ sụsěbang bọu mohongu manga kawaloene. 19 Katatoghasu manga kawalo ene kai su mohong isire ringangu su tolen sire. Tolen sire e kai měsulungutěmpu piạ těmbọ e. Kụ dingangu tolen sire tangu kawaloe mạnunsara taumata. 20 Kai lěmben taumata apan tanikapateng hombang ene, tawe lai měmpěněntangu koạu limang sire hala e. I sire tawe měmpangědo měsubamanga rohkě dalakisě dingangu manga pakaluang bọuwulaeng, salaka arau tambaga, watu ringangu kalu kụtawe makasilo ringangu makaringihě, arau lai makaraleng.21 I sire malaing tawe měněntangu kakanoạ i sire ralakisěkere, pěmamate, daghusě, pěsasundalě dingangu tako.

10 1 Bọu e iạ nakasilo sěngkatau malaekatě malintoịbaline limintụ bọu sorga. I sie mạlahěmbungu

winawa ringangu piạ děndipahě sěmbua něliwungtěmbọ e. Ga ne sụsěnnang kere matangěllo, ringangulaede kere rihi putung. 2 Su limane piạ bukě dulungkadodọ mạbawingkahě. Laede koaneng mạtatahida susasị, arawe kaihi e mạtatahida su rulunge. 3Mase i sieněngěnggahu ngihe maihạ kere pěmamunggalọ u mangasinga. Sarangken malạekatě ene wọuten nělun ngihě eute nisimbahengken děllụ pitum bua ringangu ngiheměgěgaghalědụ. 4 Sarạeng děllụ pitu ene e něgaghalědụ,iạ mapulụ e mamohe, kai iạ nakaringihe ngihě bọusorga něbera, "Lěmping bue apan niweran děllụ pitue; kumbahang iwohe!" 5Mase malạekatě kinasiloku erụdarisị su laudě dingangu su rulunge ene, něhengkelimane koaneng solong langị. 6 I sie něsalu su arenguMawu Ruata kụ biahě sarang marěngụ-děngụ, něndiadi

PĚLALAHẸ 10.7–11.4 760

langị, dunia ringangu laudě dingangu lohone pa kụ.Malạekatě e něbera, "Tempone e sembeng tawe ikaědung!7 Kai kereu malạekatě kapitune e měniụ napirine, uteMawu Ruata e sarung mapakasěhụ u hingidu rahasiane,kereewe seng nihabare su manga ěllange, mangạe nabie." 8 Bọu ene ngihě kụ bọu takụ kinaringihě bọu sorgae, něsaụ kapia něbera si siạ, "Dakọ e alạ dulungu bukěmạbawingkahě pai su limam malạekatě kụ dụdarisị sulaudě dingangu su rulunge ene." 9 Tangu iạ e malaingnatamai solong anun malạekatě ene e, kụ mědědorongtadeạu i sie mangonggọ u bukě dulung kạdodọ ene si siạe. I sie něbera, "Daekeko kụ kaěngko ini e. Su ralunguangu e i sie sarung mapaị, arawe su ralungu mohongu e i

sie marěngang kere ghulang ka upang." 10 Iạ e měngkainangalạ bukě dulung kadodọ ene e wọu limane kụ takụnịkakaěng. Su ralungu mohong tangu temange mang keretemangu gulang ka upang, kai sarạeng takụ niěllụ, tangusu ralungu ange kai memang mapaị. 11 Su samurine iạe niparentaěng, "Bokạko lai sěnsule hengetangu Mawue mạanun manga umatě e, arau wansa, mangạ e wera,ringangu mangạ e mararatu e."

11 1 Bọu ene iạ nighěllirangu kalu sěmpědi mạngawetěking sasukạ sěmbua, mase nioro u, "Dakọko

pěngukurě Balem Mawu ringangu pananěmbaěnge.Dekeneko měnsang kalawọe taumata němpěkaliomanengsu ralunge. 2 Kai abe pěngukurě děllahě su likudu WalemMawu e, batụu tampạ ene kai seng nionggọ su taumataapang tawe makakirala Mawu. I sire sarung měndaralitạsoa susi e ghěnnangu ěpạ u pulo dua su wulange karěngụe. 3 Iạ e sarung dumolohu sahidi-Ku e ruang katauapěluhem pakeangu mělutu, ringangu i sire sarungmamokạ u hengetang'u Mawu Ruata e 1260 su ěllonekarěngụ e." 4 Sahidi rarua ene ute kai kalun zaitun darua,

PĚLALAHẸ 11.5–12 761

ringangu ralaedu solo rarua su těngon Mawung kaguwạudunia e. 5 Kereu piạ u manalukạ si rědua apěkěkoạ dalakị eute piạ putung suměbang bọumohong i rědua e ipaminasakalawọu apan dumarokạ si rědua e. Ualingu kakakoạkerene ute, pa kụ taumata apang měmpěndalaị si rědua eute sarung ikapate. 6 I rědua e malaing piạ kawasa wauguměhěping langị e tadeạu tawe rumasehě karěngụewen irědua e mạmokạ u hengetangu Mawu Ruata e. I rěduae malaing piạ kawasa waugu kěbị simbulě, ipamalui akeipakakoạ daha. Dingangu si rědua e malaing piạ kawasawaugu měmahang dunia e ringangu haghin sigěsạ,balạewe měnsang su tempo sude koateng tuhụ kapulundědua e. 7 Sarạeng i rědua seng natagapi pěsasahidindědua e tangu, binatang kụ sarung suměbang bọu galụ upapate e sarung dumokạ si rědua. 8 Tangu kasuang'i rěduae sarung mạdaliwatedě sutaloarang daleng mawěnahěsu soa ghaghuwạ e piạ e Mawun dědua nịgaghantong.Sasaliling arengu soa ene ute Sodom arau Misirě.9 Taumata wọu pa kụ něgara, hěnto, wera, ringanguwansa e sarung makasilo maiet'i rědua e karěngụ u tělluěllo, ringangu tawe mapakawalan manga maietě eneilěbing. 10 Tumanạu dunia e sarung mahuluasu kakatensahidi rarua ene. I sire sarung měmpěsaliwang dinganguměmpědaringọ u kakěngkunang batụu nabi rarua enee seng nakarěntang haghing papahang su kěbị taumatasu dunia. 11Naliụen těllu ěllo ringangu sěmpotọ, piạ esingongong pěbawiahě e wọu Ruata e, kapia saụ simuě suralung'i rědua nabi ene. I rědua e něbangung nahundarisị,hakịu kěbị taumata e nakasilo si rědua e něngkatakụtawe sihinge. 12 Kụ Bọu e nabi rarua ene e nakaringihengihě maihạ kụkui si rědua e wọu sorga e, "Ěndaị e

awị solong ini!" Mase su těngọen dumarokạ si sire, irědua e nětěngkasapuạ solong sorga, mạlahěmbungu

PĚLALAHẸ 11.13–12.1 762

winawa. 13 Tangu su tempo ene nělinuhě kụ makạtatakụ.Kụ sěngkapulong kapahiakengu soa ene naopehě, kụ pituhiwu su kataune e něngkapaten linuhě ene. I sire lai walinee mangkewen něngkatakụ tawe sihing'e, kụ bọu e i sirenědalo kasěllahu Ruata e su sorga. 14Hombang karuanee seng napaghohě. Kai kakěllako hombang katěllune eselaing malighạ makatole. 15 Bọu e, malạekatě kapituneně ụ e napirine, tangu kinaringihe ngihě malaihạ-ihạsu sorga měběbera, "Kawasa waugu měparenta dunia eorasě ini kai seng su limang Mawung kite dingangu RatuMananalamatě kụ ikěkědon'E. I Sie sarung měparentasarang karěngụe!" 16 Tangu i sire ruam pulo ěpạ mangatěmbonange kụ mạiang su kaderang kawawantug'isire su těngon Mawu Ruata e, němpětěngkasumagěkụ něsuba Ruata. 17Ungkuěng i sire, "Mawu, RuataLimembong Kawasa, kụ ene ringangu seng těbe ene! Ikami makitarimakase si Kau, batụu i Kau seng nangumbelekawasan'U masaria, ringangu seng nanětạ e něparenta!18 Taumata apang běgang Mawu e, němpěnulu, u sengtempone i Kau mapasěbangu ralangehu, ringangu sembentempone i Kau měhukungu taumata nate. Seng ini etempone měmalawuhu wawalarě saghedě baugu mangaěllang'U manga nabi, dingangu su kěbị kawanuan'U apangměmpěkěkaliomaneng si Kau, matěllang arau rarodọ.Seng ini e tempone mědeạu mapakawinasang apanmạminasa dunia e!" 19 Tangu, BalemMawu Ruata su sorgae natope e, kụ nikasilọ e Pe ng Pědariandi e su ralunge.Ene sěngkianụ e někilạ mědědahenesang, dingangu piạngihu rěllụ měgěgaghalědụ dingangu mạbawengesě,

apidu nělinuhě dingangu piạ tahi ne kompelě malawọ.

12 1 Ene kinasilọ e su langị sěmbaụ tanda makạdalinaụtawe sihinge. Kụ piạ e tau wawine sěngkatau kụ

matangěllo e nakoạ kere pakeange, arawe rararisikange

PĚLALAHẸ 12.2–10 763

su wowom bulang. Su těmbọ e piạ paporonge wituingmapulo dua. 2 Bawine ene měběbawa kapapia, kụ ualinguseng tempone měhěnding, tangu i sie mạmansagukalikine. 3Mase nakasilo kạpia apa makạdalinaụ su langị.Piạ nagạ mahamụ gěguwạ-guwạ sěmbua kụ těmbọ epitu ringangu sungene mapulo. Su apan těmbọ e piạmakotane pěsěmbaụ. 4Dingangu tolene ipěměmolengsěngkatěllung kapahiakeng bọu manga wituing su langị,kụ iwěbahunge solong dunia. Nagạ ene e rimarisị sutěngon tau wawine kụ seng tempone měhending e,mědeạu manelohě dariọ e su kawawantele. 5Masetau wawine ene něhěndingken sěngkatau rariọ ese kụsarung měparenta pa kụ umatě dingangu těking uase.Arawe rariọ e kai niaho wọu tau wawine ene e, kụ bọuene nitonda su anun Mawu Ruata su těngong kaderangkawawantugě e. 6 Tangu tau wawine ene e malangsolong banua tạ taune, su tampạ kụ seng nisadian Duataewaug'i sie. Sutampạ ene hikinang gěnnangu 1260 suěllone karěngụ e. 7 Ene su sorga e nariadị e pěsaseke. IMikhael dingangu manga malaekatě e měmpěsěsekeu nagạ ene. Nagạ ene měsěsekeewe i siren malạekatěrụdokạ si Mikhael. 8 Kuteu nagạ e kawe kinawatạ. I sieringangu manga malaekate seng taipakawala saụ mětanạsu sorga e. 9Nagạ masaria ene nirěmme solong likude!Seng i sie nạung těmpu seng maghurang ene e isěsěbasetang arau rohkě dalakisě, kụ měngěngakalě pa kụdunia e. I sie nirěmme su dunia sěngkarěmme dingangumanga malạekate. 10Mase iạ nakaringihe ngihě maihạbọu sorga e měběbera, "Seng ini e tempone Mawu Ruatae měngambang umat'E! Kụ orasě ini e Mawu Ruata eněnode u kawasan'E kere sěngkatau Ratu. Kụ orasě inie Datu Mananalamatě kụ seng nipěkědone ene malaingměněnode u kawasane! Batụu apang mapěsěsalan manga

PĚLALAHẸ 12.11–13.2 764

anạ u sěmbaụ i kite su těngon Mawu e ěllo hěbi, sengniapasěbang bọu sorga. 11Manga anạ u sěmbaụ i kite eseng namatạ u rahan Ahusu Domba e si sie, mase ualinguhengetang kahěngang bọu Ruata e ipěkěkakeken sire. Isire sadia měnarakangu pěbawiah'i sire sarangbe lai mate.12Ualingu ene pahuluase sorga e ringangu kěbị apanmětětumanạ su ralunge! Kai kạěngkěhang bue rulungeringangu laudě e, batụu setange seng limintụ solonganung kamene kụ pědu marasai, u i sie kai masingkạ utempone e seng kate lai kadodọ." 13 Su tempong nagạene nakapěndang u i sie kai seng nirěmme su dunia e, isie nanětạ e něnahusu tau wawine kụ seng něhěndingurariọ ese ene. 14Arawe tau wawine e seng nighěllirangupapanidu kasiahe ghěguwạ duamběka, tadeạu i sietuměllạ solong katatanakenge su wanua linggi, su tampạu i sie sarung hikinang těllu taung dingangu měloarakarěngụe, kụ deng ikaingkạ bọu těmboěngu nagạ. 15 Tangunagạ e nanokaleng ake malawọ-lawọ bọu mohongeipětě mona tau wawine e, tadeạu i sie iapakaonodě.16Arawe dunia e kawe nětulungu tau wawine e; kụ duniae gimanganga kụ nanelohě kalawọu ake siměbang bọumohongu nagạ e. 17Nagạ ene něbawaluang marehe sutau wawine e, hakịu i sie měngkatewe tamai nangalohitene waline wọu tau wawine ene, kụ pa kụewe apangmararingihě su hengetangu Mawu Ruata e, dinganguapạeweng měmpěsěsahiding Mawu Yesus dingangukawasane.

13 1 (12-18) Mase nagạ ene rimarisị su apeng.(13-1) Bọu e iạ nakasilo piạ binatang sěmbaụ

ěndaị siměpụ bọu ralungu sasị. I sie piạ sungenemapulo ringangu těmbọ e pitu. Suapan sungene nahiạu makotane, dingangu suapan těmbọ e niwohekanguareng sěmbaụ sasamedě su Mawu Ruata. 2 Binatang kụ

PĚLALAHẸ 13.3–11 765

takụ kinasilo ene luhude měpěpapangawe gahịu masangkambalọ, laede kere laedu běruang, dingangu sasimụekere sasimụ u singa. Mase binatang ene nionggolangunagạ e kuate sěsane ringangu kaderang kawawantuge,ringangu kawasane masěllahě. 3 Sěmbaụ bọu binatangtěmbọe pitu ene kakěllaěng kere piạ lese e gěguwạ-guwạ,kaiso sembeng naule. Kạguwạu dunia e měngkaterụdalinaụ apidu kạpahuntolene binatang ene. 4 Kụ i sireměmpěsěsuba su nagạ ene batụu i sie seng něgěllịukawasane su binatang ene. Kụ i siremalaingměmpěsěsubabinatang ene. Ungkuěng i sire, "Tawe apa kụ měsulungubinatang ini! Taweu makatohạ měseke dumokạ si sie!"5 Binatang ene měngkate niwala mohonge měběberawawera malaotohě dingangu manungkeang Mawu. I sieniapakawala měparenta karěngụ u ěpạ u pulo dua suwulange karěngụ e. 6Mase i sie nanětạ e něhinakangDuata dingangumạnalamạ arengu Ruata. Kerene lai tampạkatatanakengu Mawu Ruata, dingangu pa kụ apạewengtumanạu sorga e nasuen tungkeange. 7 I sie malaingniapakawala rumokạ kawanuan Duata kụ apạmatạ si sire.Dingangu měkawasa su wowom pa kụ hěnto, wansa,ringangu wera, ringangu umatě kụ seng nisarakang si sie.8 Binatang ene sarung subaěngu pa kụ taumata apangměběbiahě su wowon dunia, tabeạu ketewe taumataapang arenge seng kạdarolě kalamonan dunia niriadi e,su ralungu bukě u taumata wiahě tětaghuanengu AhusuDomba e kụ seng bọu pinotọ. 9Ualingu ene, kereu ikamene makakoạ dumaringihě, ute pěmpědaringihěkohabarě ini: 10 "Taumata kụ hinong itaweng, mang sarungtawengang. Dingangu taumata kụ hinong pateěngu papilị,mang sarung pateěng pilikang. Kai ualingu ene hakịukawanuan Duata e hinon mědararagě dingangu sa a."11Mase iạ nakasilo binatang sěmbaụ baline siměpụ bọu

PĚLALAHẸ 13.12–14.2 766

ralungu dunia. Piạ sungene rarua měsulungu sungen anạu domba. Tingihe měsulungu ngihu nagạ. 12 Su těngonbinatang humotong ene i sie měpěpake u kawasa masariamalaing kinahombange wọu binatang ene. Kaguwạudunia ringangu pa kụ mětatumanạ e, sěsihasaěnguharusě měmpěsuba binatang humotong, kụ hempangeseng napia. 13 Binatang karuane e někoạ e manga halěmakạdalinaụ gaghuwạ. Su těngong kěbị taumata e i sienapakanawọen putung bọu langị solong dunia e. 14 Kụkěbị taumata apang měmpěběbiahě su wowon dunia elěakalengu manga karalinaụ kụ kěkoatenge su těngonbinatang humotonge. Kụ i sire kěbị e niorone apěděndarisịu tuladang binatang sěmbaụ kụ seng bọu nilese u warạe, katewe mang těbe wiahě. 15 Binatang karuane eneniapakawala mapěbiahu tulada e, hakịu tulada enewotonge měbisara ringangu mamate kěbị taumata apantawe mapulu měmpěsuba si sie. 16 Kěbị taumata e, baegaghuwạ arau rarodọ, kalạ dingangu kasiang, ěllang araukawanua, isěsihasan binatang ene mědeạu pěněnarimạu ta ala su limang sire koaneng arau su rěhụ i sire.17 Taweu sarang sěngkatau makapěmělli arau makapěbalụu apa-apa, kereu i sie tawe ta alane; mangalene arengubinatang ene hala e, arau rekenangu arenge. 18 Sini ehinong piạ katatahuěnna. I saing kụ matahuěnna utemakarekeng mangaleng dekenangu binatang ene batụurekenang ene kai arengu taumata sěngkatau. Dekenangetangu kai 666.

14 1 Bọu e iạ nakasilo, kụ sěngkakakělla Ahusu Dombae rụdarisị su wowom Bulud'u Sion. Dingange

piạ i sire 144.000 su kataune kụ su apan děhụ i sire emạbawohe areng'E ringangu areng'i Amang'E. 2Maseiạ nakaringihe ngihě bọu langị kere ghalěgehu akeu tědunang gaghuwạ dingangu kere galědụ u rěllụ

PĚLALAHẸ 14.3–10 767

maihạ-ihạ. Tingihě ene ikěkaringihě kere ngihu kěcapikěkobikangu manga měnanalange. 3 Su těngong kaderangkawawantugě dingangu riadikang ěpạ e ore mangamananěmbonange měmpělělikụ kadera e, i sire 144.000su kataune e měkěkantarị u kantarị buhu sěmbua. Kantarịene tawe ikaěndung i sai waline, su likudu i sire 144.000su kataune e kụ seng niapakaliwirě bọu dunia e. 4 Isire ene kai apang kụ tạ turạ e, měsulungu parawang,batụu tawe němpěněnenggehě manga wawine. I siremạhuntoleewe Ahusu Domba e balạewe solong aparalengange. Bọu kalawọu pa kụ umatě e, i sire ene sengniapakaliwirě kere sasěmba kahumotongange su těngonDuata ringangu su Ahusu Domba e. 5 Tawe němpěkěkon isire; dingangu tawe sěngkule sarang kạdodọ si sire. 6Maseiạ nakasilo malạekatě baline sěngkatau tụtěllạ marange sulangị. Malạekatě ene e něhabaru Injilě kakalě e mědeạuihabarě su taumata su dunia e waugu pa kụ umatě,hěnto, wera ringangu wanua. 7Malạekatě ene mạmohangdingangu ngihe maihạ u, "Kěngkatakụbeng Mawu Ruata,ringangu pědaloko kasěllah'E. Batụu seng tempone MawuRuata e měhukungu taumata e. Pěmpěsubako si Sie kụněndiadi langị, dunia, laudě dingangu pa kụ simbulu ake!"8Malạekatě karuane e nakatole malạekatě humotongkạpěberane, "Seng nawatang! Soan Babelě masaria e sengnawatang! I Sie seng nakakiwukang kěbị umatě e ringanguake u anggor'u abuling pěsasundal'e!" 9Malạekatewekatěllune nakatole malạekatě darua e, kapạmokạenngihe maihạ, "Taumata apang kụ maněmba binatang

e ringangu tuladane, dingangu piạ ta alan binatangene su rěhụ dingangu su limane, 10 taumata ene sarungmanginung anggoru Ruata, mangalene anggoru ralangehekụ seng niraling su ralungu lainumange, tạ golọ e sarangkadodọ! I sire kěbị ene sarung sigěsakeng su ralungu

PĚLALAHẸ 14.11–18 768

putung dingangu malelang su těngon manga malạekatěsusi dingangu su těngon Ahusu Domba e. 11 Tipunputung kụ manigěsạ si sire ene sarung hanesě tụ owolěsarang karěngụ e. Ěllo hěbi tawe potọ e i sire mạpahangmangalene i sire apang kụ měmpěsěsuba binatang eneringangu tuladane, kěbị taumata kụ piạ ta alane arengubinatang ene." 12 Su ralungu kakakoạ ini, kawanuanDuata kụ mararingihě su kěbị hengetangu Ruata ringangusa a su Mawu Yesus, hinong pakakakědang. 13Mase iạnakaringihe ngihě bọu sorga něbera u, "Boheko ini:Manětạ bọu orasě ini, kariangkamang taumata nate, kụmětate těntalang kapětangkiange Mawu e!" "Kahěngang!"ungkuěngu Rohkě u Ruata e. "I sire sarungbe mangědowọu měhalě mawěhạ, batụu pulisu pětatangkiang i siresarung duměndingang si sire." 14 Bọu e iạ ma ngang,tangu sěngkakakělla e kai piạ binawa mawira. Su wowombinawa ene piạ sěngkatau mạiang kakěllaěng mạngawetaumata. Su těmbọ'E piạ makotane wulaeng, dingangusu liman'E piạ bawěbase mahoro. 15 Bọu e malạekatěsěngkatau waline nasěbang bọu ralungu Walem Mawu.Dingangu ngihe maihạ, i sie nangoro su tau mạiangsu wowon binawa ene. "Běbaseng gaghambesu e kụpěnsạ e, batụu kai seng tempone maměnsạ; dunia e sengmaghurang, hakịu sembeng botonge pěnsakeng!" 16 Tangui anu kụkaiang su wowon binawa e nangambesu laambes'Esu dunia e, tangu dunia e napěnsạ. 17 Bọu ene iạ nakasilọe sěngkatau malạekatě baline sěngkatau siměbang bọuralungu Walem Mawu su sorga. I sie malaing nangumbelelaambesě mahoro sěmbua. 18 Bọu ene, malạekatě balinesěngkatau e kụ piạ kawasane su putunge, riměntạ e wọupananěmbaěnge. Kụ dingangken ngihe maihạ, i sieněngorọ e malạekatě měngěngumpaedě laambesě enemahoro e angkuěng: "Běbaseng laambesu e ringangu

PĚLALAHẸ 14.19–15.6 769

hěsạ e manga wuang kalung anggorě e wọu pungenesu dunia e, u manga wuane e seng masasasạ!" 19 Tangumalạekatě ene měngkate něngambesu laambese su duniae kụ něhěsạ manga wuang anggorě e wọu kalune, bọuene niwahungke solong tampạ u papěhasengu anggoruralangehu Ruata kụ sụsahoka e. 20Manga wuang anggorěene nipěha sulikudu soa, kụ bọu papěhaseng u anggorě etangu piạe raha nelehě kụ kere laelehu salụ, karaune utetěllu hasụ su kilo metere, ringangu karalunge maraningdua meterě.

15 1 Bọu ene iạ nakasilo su langị piạ tandamakạlaherang tawe sihinge kasěllahe. Tangu piạ

malạekatě pitung katau ringangu papahang kasamuriangekụ pitu haghine. Kụ seng ini e pangěnsueěngu tatompeu ralangehu Mawu Ruata e. 2Mase iạ nakasilo apakụ kakěllaěng měsulungu laudě kasěnaěng nědalaụ uputung. Iạ e malaing nakasilo si sire apan seng nakawatạbinatang e ringangu tuladane, ringangu nakawatạtaumata apang arenge ni alaěngu rekenang. I sireapan nakawatạ ene rụdarisị su wiwihu laudu kaca,kạpangumbele e kěcapi nionggọu Mawu Ruata e si sire.3 Kụ i sire němpěkantarịeng kakantarị i Musa ěllanguMawu e, ringangu kakantarị u Ahusu Domba e. Baweranekere ini, "Mawu, Ruata Limembong Kawasa, apạ ekasěllahě dingangu makạdalinaụ munaran'U! Datungpa kụ umatě, apạ e kaadilě dingangu katěngadě kalawọukakanoạu e! 4 I sai tangú tawe matatakụ i Kau, Mawu?I sai tangú tawe mapulu měhabar'u Kasěllah'U e? I Kausěsanu e susi. Kalawọu umatě e sarung mahunděntaměsuba si Kau ualing'u kalawọu kakanoạ'U adilě sengkinasilong kěbị taumata." 5 Bọu ene iạ e nakasilo tentapětětěngkalahekangu Mawu e natope, ringangu Tenta'mMawu e ene su ralunge. 6Mase malạekatě pitu e něbawạ

PĚLALAHẸ 15.7–16.7 770

e hombang pitu ene siměbang bọu ralungu Walen Duatae. Pakeang i sire e wọu hekạ leneng burěsi malendạ.Dingangu i sire kai měpěpapěgongu papěgong bulaengsu rokon sire. 7 Bọu ene sěmbaụ bọu riadikang ěpạ ene eněngonggọu bokorě bulaeng pitum baụ si sire malạekatěpitu e napene u lohon dalangehu Mawu Ruata e, -- Duatae kụ biahě sarang marěngụ-děngụ. 8 Tangu Balen Duatae, napeneen pung kawawantugě dingangu kawasangMawu Ruata. Kụ karěngụeweng hombang pitu e niwawansire malạekatě pitu e wědang tawe napaghohě e, taweusarang sěngkatau kụ makasuě su ralungu Walen Duata e.

16 1Mase iạ nakaringihe ngihě maihạ bọu ralunguWalen Duata e měběbera su Malạekatě pitu

e, "Dakọe ringangu wosọ e ralohon bokoru ralangehuMawu Ruata e, su dunia!" 2Malạekatě humotong tangurimalengke kụ němosọen daloho'm bokor'e ene sudunia. Tangu nilětoěngkem bisulě gaghuwạ dingangumaghaghiadě su kěbị taumata apang kụ piạ ta alambinatang e, ringangu taumata apam měmpěněněmbatuladane. 3 Bọu ene malạekatě karuane němosọendalohong bokorě su laudě. Tangu sasị e malaing něbaluinakoạ kere rahan taumata nate, kụ něngkapate e pa kụdiadikang apamměběbiahě su laudě. 4 Bọu ene malạekatěkatěllune e němosọen dalohong bokorě su manga salụdingangu manga simbulu ake, hakịu kěbị manga akene enakoạ daha. 5 Iạ nakaringihě malạekatě měngangawasaake e něbera, "Hukumang kụ seng nịpaponesu e,mambeng su kạadilě, Mawu Kasusiange, Duata kụ ene,ringangu seng těbe ene! 6 I sire seng napatědọu rahangumatu Mawu e ringangu raham manga nabi; kụ orasě ini ei Kau e seng napěnginung i sire raha. Kụ mambeng hinonekerene e waug'i sire e!" 7Mase iạ nakaringihě ngihěbọu pananěmbaěnge něbera, "Mawu, Ruata Makawasa,

PĚLALAHẸ 16.8–17 771

kahěngang dingangu maadilě manga putusang ninawonue!" 8 Bọu ene malạekatě kaěpạ e němosọen daloho'mbokor'e su matangěllo, tangu matangěllo e malaingniapakawala měhěngisě taumata ringangu lěhabe tawesihinge ene. 9 Taumata e nahěngisu tětịe maluwahang e,dingangu i sire měmpěngěngane arengu Ruata, kụ kawasasu wowom pa kụ haghing papahang ene. Manilaing sengkerene, i sire mang tawe mapulu mětobatě bọu mangarosan sire, ringangu tawe mapulu mědalo kasěllahu Ruata.10Mase malạekatě kalimane e němosọen daloho'mbokor'e solon tampạ kalaianengu binatang ene. Tangukasěllahu kararatuangu binatang ene, narěndungke, hakịutaumata e němpangikị e lilan sire e kahian katědụe. 11 Bọuene i sire němpangane Mawu Ruata su sorga kahiankatědụe ringangu kahian manga wisul'i sire. Kaiso i siremalaing tawe měmpětobatě bọu kalawọu kakanoạ i sireraralakisě e. 12 Bọu ene malạekatě kaěnnunge němosọendaloho'm bokor'e su Salụ u Efrat gěguwạ ene. Tangusalụ ene nalěsạ e hakịu manga ratu wọu sěmběkangdakị e, nakaraleng bọu e. 13Mase iạ nakasilo rohkědalakisě tatěllu kere luhudu tumpaheạ. Sěmbaụ-sěmbaụtumpaheạ e sụsěbang bọu mohongu nagạ, bọu mohongubinatang, dingangu wọu mohongu mahang nabi. 14 Isire ene ute kai manga rohkě dalakị kụ měmpěkěkoạkaralinaụ. Rohkě tatěllu ene něngkakoạ solong anungkalawọu ratu su kạguwạu dunia ringangu němpěngomol'isire e mědeạu měseke su Ěllo masěllahě, mangalene ĚllonDuata Liungkawasa e. 15 "Pědaringihěko! Iạ e kai ruměntakere tahatako! Kariangkamang i sain mělělukadě dinganguměsěsěmpị pakeange, hakịu i sie tawe rumaleng těntoleringangu ipakamea su těngon lawọ." 16 Bọu e manga rohkěene napětampungu mararatu e su tampạ kụ su werangIbrani e isěsěbạ Harmagedon. 17 Bọu ene malạekatě

PĚLALAHẸ 16.18–17.4 772

kapitune e němosọeng bokore solong kinoaěng. Tangukinaringihe ngihě maihạ bọu kaderang kawantugě e suWalen Duata, kụ něbera, "Seng naghanapě!" 18Masepiạ e kilạ mědědahenesang dingangu ngihu rěllụměgěgaghalědụ dingangu ghụgalěgehě, apidu nělinuhěkụ makạtatakụ. Bědawen ta nělělinuhě kerene kaihạ edokeng su pěndariadi taumata e. Seng ini e linuhě kụlembommakạtatakụ! 19 Soa ghěguwạ ene nạběka napahiạtatěllu, ringangu naghoghahě kěbị soa su kaguwạu dunia.Tangu Mawu Ruata e nakatahěndungke soan Babelgěguwạe. Tangu Mawu Ruata e napěnginung i sie anggorěbọu bokoru anggor'u Mawu -- kụ kai anggoru ralangeh'Ekụ měkěkakalulu e. 20 Pa kụ tahanusa e měngkaparungdingangu pa kụ bulude malaing masue miwu. 21 Tahi ngeisě gaghaghuwạ, kụ běhạ e pětaha limam pulo su kilone,mạhondosě bọu langị milịhino su kěbị taumata. Tangu isire měmpěngěngane Mawu Ruata e, ualingu papahang utahi eisě kụ makạtatakụ ene.

17 1 Bọu e sěngkatau wọu taloarang malạekatěpitu mạngumpaedě bokorě pitu e himaung su

anuku ringangu něbera, "Boete, iạ e sarung měnodesi kau kereapa tahapěsundalě gěguwạ ěndaị e sarungihukung, mangalene soa ghěguwạ ěndaị e kụ nipětị surěduhu manga salụ. 2Mararatun dunia e němpěsundalědingange, kụ dalohon dunia e něngkiwukang ualinguněmpanginung anggoru pěsasundale!" 3Mase Rohkěu Ruata e limohọ e su watangengku, kụ malạekatě eněbawa si siạ solong kěhu linggi. Paise iạ nakasilo tauwawine sěngkatau mạiang su wowom binatang sěmbaụawạe mahamụ maghurang, kụ napěpidu wohe u arengu tatongkeang su Mawu Ruata. Binatang ene e těmbọepitu ringangu sungene mapulo. 4 Tau wawine ene něluhenlakụ e kamumụ dingangu mahamụ maghurang, mase

PĚLALAHẸ 17.5–12 773

lai nilěgaheng u manga ralěgahě bulaeng, paramata,ringangu mu ara. Limane ipělěhěgo lainumang bulaengsěmběka napene u kata ngkaị dingangu karalamuhụ,ualing pěsasasundale. 5 Su rěhụ e piạ kạbawohe arengsěmbaụ kụ mangalene ute kai rahasia. Areng ene ute,"Babel Masěllahě, inangu kěbị apan tahapěsundalědingangu taumata apan dalakisě su dunia." 6Mase iạnakasilo tau wawine ene niwukangu rahan taumatanipate ualingu masa a su Mawu Yesus. Piạ e iạ nakasilowawine ene, iạ e měngkawe naherang-herang. 7 Tangumalạekatě e něhengetang si siạ, "Kai unụe nakaherangsi kau? Mapiawe iạ měhabarě si kau rahasian bawineene ringangu rahasiam binatang sěsakeěnge, kụ těmbọ epitu ringangu sungene mapulo. 8 Binatang ene kạngerenạungbe wọu něbiahě, arawe orasě ini e sen tawe saụměbiahě kạpia. I sie tawe mararěna e sarung suměpụ bọutạgialụ u papate, kụ sarung makoạ solong kawawinasa.Taumata apang měmpěběbiahě su dunia, kụ arenge tawenikarolě su ralungu Bukě u Taumata Wiahě, kalamonangdunia e ren tawe nịdiadi sarung dumalinaụ kereu makasilobinatang ene. Batụu binatang ene nạung kạngere e rengbọu něbiahě. Arawe orasě ini e seng tawe saụ měbiahě,kapia kaiso i sie saụbe suměpụ kapia. 9Ualingu ene ute kaihinong piạ kapelesa ringangu katatahuěnna. Kụ těmbọ pitue ute kai wulude pitu; kụ kai manga wulude kěkaianengutau wawine ene. Ringangu těmbọ pitu ene ute malaingmělělaheu Ratu i sire pitung katau: 10 kụ limang katau wọutaloaran sire e seng něngkawatang, arawe sěngkatau utewědangben tawe nạděnta. 11 Kụ binatang kạngere nạungměběbiahě, arawe orasě ini seng tawe něbiahě, ute kairatu kaualune. I sie ute malaing sěngkatau wọu ratu i sirepitu e, kụ orasě ini e mětě mona kawawinasa. 12 Sungemapulo kụ kinasilonu e ute kai ratu mapulo kụ bědang ta

PĚLALAHẸ 17.13–18.2 774

něnětạ němpěparenta. Kaiso i sire sarungbe iapakawalaměparenta kere sěngkatau ratu sěngkapěparenta ringangubinatang ene sěngkaorasě karěngụe. 13 Těgalu ratumapulo ini e kěbị nạung piạ monan e měsulung; i sirekěbị e kai mạnarakangu katoghasě dingangu kawasan siresu binatang e. 14 I sire kai sarung měseke dumokạ AhusuDomba e, Kaiso Ahusu Domba ringangu tumatolenemasasa a e kụ seng nikuiang'E ringangu pinilen'E esarung mamatạ manga ratu e, batụu kai i Sie Mawungkěbị manga mawu, dingangu Ratung kěbị mararatu e."15Malạekatě ene malaing něbera, "Ake nạung kinasilonue, piạ kěkaianengu wawine tahapěsundalě, ute kaimanga umatě, kawanua, ringangu wansa, ringangumanga haghing bera. 16 Sunge mapulo kinasilonu eringangu binatang e, i sire kai sarung měmpěbinsịutaha pěsundalě ene. I sire sarung měmpangaho kěbịapang tětaghuanenge, ringangu mapakatěntolen sie. Isire sarung mahungkinạ gěsine ringangu maminasangputung si sie. 17 Batụu Mawu Ruata e seng nanganoạnaung i sire baugu měmpěndalengu antagu munaranDuata. Mawu Ruata e seng napěsěngkanaung i sire tadeạumanarakangu pěngangawasang sire su binatang ene,tadeạu binatang ene měparenta sarạeweng karariadingapang kụ nipěhengetang u Mawu Ruata. 18 Bawine kụkinasilonu e ute kai soa ghěguwạ, kụ měpěparentamararatu e su dunia."

18 1 Bọu e iạ nakasilo malạekatě baline sěngkataulimintụ bọu sorga. I sie piạ kawasane masaria,

kụ něnggạ u sasombọ e nakatualagě kasěllahu dunia.2Dingangu ngihe maihạ, i sie nělun ngihě u, "Ene kụnanawọe Babel gěguwạ ene seng nanawo! Kụ orasě inieseng nakoạ pěbawaesangu manga setang dingangu mangarohkě dalakị. Su ralunge seng pěběbiahengu manga

PĚLALAHẸ 18.3–11 775

haghing manụ makạdarěn ng dingangu ikěkawěnsingutaumata. 3 Batụu pa kụ umatě e seng němpanginunganggoru igalu pěsasundale. Mararatun dunia eněmpěsundalě dingange, ringangu malahumbalụ su duniae něngkakalạ u abulin sire kụ taikakakědange." 4Mase iạnakaringihěko ngihě baline wọu sorga nělun ngihě u,"Sěbangko i kamene manga umatě-Ku e wọu ralunge!I kamene abe pěmpětěno kalawọu rosane, madiringumahukung sěngkakahukung dingange! 5U rosane ekai seng něbawilowoi sarang langị, kụ Mawu Ruata emětahěndung pa kụ pěsasalane. 6 Kụ pěmpěkoạ e si siekereewe naụng i sie niěbạ i kamene; balise e ruan sulesi sie waugu kěbị apang kinoạ e. Lohoingkon inumanglainumange, kụ duan sule limembong katoghase wọuinumang kụ seng nisadiane waug'i kamene. 7Gělirengkonsigěsạ dingangu susanaung i sie kụ kakěpaleweng kasasariaringangu kakakalạ e kụ seng nigaghěllị e su watangengesěsane. U i sie měngkatewe hanesě měběbera su ralungunaunge, 'Iạ ini e kai ratu wawine kụ měpěparenta! Iạ ini ewalinewe walu; iạ tawe sarung hombangengu kasasusa!'8 Kai ualingu halě ene, tangu kětạeng gěnnangu sahěllo isie sarung hombangengu sahindạ, susanaung, dingangukaralunusě. Kụ i sie sarung ipakahěngisu putung, u kaimakawasa Mawu Ruata kụ měhukung i sie e." 9Mararatundunia e apan tụtole lulun pěsasundalě dingangu idaluwawine ene sarung mahungkiạ dingangu mahunsangịu soa ene kereu i sire makasilo pu mědědaliwuwungbọu putung kụ něhěngisě si sie. 10 I sire sarung dumarisịbọu maraune, batụu mạdiring masigěsạ dingang. I sireněmpěbera, "Pirua, sigěsạbe kasaria su soa kụ melengini -- soan Babelě matoghasě! Kětạeng su ralungusěngkaorasě hukumang si kau e seng niaparaleng!"11 Kalawọu manga malahumbalụ su dunia e malaing

PĚLALAHẸ 18.12–19 776

mạhungkiạ dingangu lụlahunsusa ualingu wawine ene, useng tạ u sarang sěngkatau lai deng měmpěmělli mangaapaliwụ iwěbalụ i sire. 12 Taweu měmpamělli wulaeng,salaka, paramata, ringangu mu aran sire e, dingangulai hekạ leneng, hekạ kamumụ, sutera, ringangu hekạawạe mahamụ mahunggurang; kalawọu haghing kalu kụmahali kaěbakeng, apaliwụ nikoạ bọu sunge ringanguwọu kalu maralěgadě, bọu witụ, uase, ringangu marmarě;13 pising kalu manisě manga rampa, haghin běngi, murdingangu kamania; anggorě dingangu lana, tapoěngdingangu ghětung, sapi ringangu domba, kawalo ringangukareta, manga ěllang sarạewelaing himukudu taumata.14Manga malahumbalụ e němpěbera su manga wawineene, u "Pa kụ apam mapulu taghuanengu e seng nasuetạdise, dingangu pa kụ kakakalạ dingangu karalepatu eseng nasue niwu. I kau e semben tawe makareạ kapia!"15Manga malahumbalụ e seng něngkakalạ ualingumạhumbalụ su soa ene kụ sarung mahundarisị bọumaraune, u i sire kai matakụ u kahinoěngu sigěsạ e.I sire sarung měmpahungkiạ, dingangu měmpělutu,16mase měbera ungkuěng: "Pirua, sigěsạbe kasaria su soameleng ini e! Tiniạ i sie mělěluheng pakeange leneng,

hekạ kamumụ dingangu hekạ laka mahunggurang; niại sie mạpeneu ralěgahe wulaeng, paramata ringangumu ara! 17 Kaiso samatang su ralungu sěngkaorasěděngụe, i sie seng kinailangengu pa kụ kakakalạ eene!" Kěbị nakoda, mananumpang, dingangu sasakene,sarạeweng kěbị taumata kụ hambake su laudě,mạhundarisị bọu maraune. 18 Kụ měmpạmansagě sutempong i sire nakasilo pu tụ wuạ bọu putung kụněhěngisě soa ene. I sire měmpělěěnggahě u, "Bědawengtạ apa soa waline kere soa ghěguwạ ini!" 19 Tangu i sireněmpěnawuheng awulě su těmbọ i sire, kere ta ala u i sire

PĚLALAHẸ 18.20–19.2 777

němpělutu, mase němpěsangị dingangu mạhunggungguiu, "Pirua, sigěsạbe kasaria su soa ghěguwạ ini! Kakakalạe seng nakakariading kěbị taumata apang mạnaghuangkapalu laudě e něngkakalạ! Kaiso kětạeng su ralungusěngkaorasě, i sie seng kinailangengu pa kụ sabarang e!"20 Ei sorga, Pěmpahuluasěkong kaghagholangu soa ene!Ei kawanuan Duata, manga rarolohang, dingangu manganabi, pěmpahuluasě! Batụu Mawu Ruata e seng něhukungi sie kere wawalisě su apang kụ kinoạ e waug'i kamene!21 Bọu ene, malạekatě sěngkatau malintoị e něnapuạ ewatu sěmbaụ -- sariane kere watung papěhaseng gaghuwạ-- mase niwahunge solong laudě apidu něbera, "Kai kereikakakoạ e soam Babelě kụ meleng e sarung bahungangepakaihạ sarạeweng tawe sarung ipěsombang kapia.22 Tingihu musikě u měngangobị kěcapi, bọu měkakantarị,bọu měnananiụ suling dingangu wọu měnaniụ napiri e,semben tawe sarung ikaringihě kapia su ralungu! Tawesarung makaěbạ mělahalě peleesa sarang sěngkatausene, dingangu ngihu watum papěhasenge tawe sarungikaringihě kapia. 23 Taumata e tawe sarung saụ makasilolěhangu solo su ralungu; dingangu tawe sarung laimakaringihě dameng saliwangu měkakawing sene. Mangamalahumbalụ u e kai i sire apang matatoboi su dunia e,ringangu kahian daghusu e i kau nangakalě pa kụ bansasu dunia e!" 24 Babelě e nịlahukung ualingu su ralungu soaene seng nikahombangeng dahang manga nabi, dahangkawanuan Duata -- nimbụe ute rahang kěbị taumata kụseng nipate su wowon dunia e.

19 1 Samuring ene, iạ nakaringihě ngihěměgěgaghalědụ kere ngihu taumata malawọ bọu

sorga kụ měmpěgěgio, "Pědalọ e Ruata! Duatang kitee kai Ruata makasalamatě; i Sie kai Ruata mawantugědingangu kawasa! 2 Pělahukung'E kai adilě dingangu

PĚLALAHẸ 19.3–10 778

pelesa! I Sie seng něnawong hukumange su tauwawine tahapěsundalě gěguwạ, kụ seng nakagholangdunia e ualingu pěsasundale. Mawu Ruata e sengněhukungu tahapěsundalě ene, batụu i sie němatemanga ěllangu Mawu Ruata." 3Mase ngihu taumatalawọ e němpěgioewe kapia, "Pědalọ e Ruata! Tipungputung kụ něhěngisě soa ghěguwạ ene sarung tumiwuạtawe ědone!" 4 Tangu manga těmbonange i sire ruampulo ěpạ dingangu riadikang ěpạ mạdalikụ su kaderangkawawantugě e němpětěngkasumagě kụ němpěsubaRuata e kụ mạiang su kaderang kawawantugě e.Ungkuěng i sire, "Aming! Pědalọ e Ruata!" 5Mase piạe ngihě kinaringihě bọu kaderang kawawantugě eměběbera u, "Pěmpědalọ e Ruata, ei pa kụ ěllanguMawu Ruata, ore kěbị taumata -- ghaghuwạ darodọ -- kụměmpěsěsuba Ruata e!" 6 Bọu ene iạ nakaringihě alingkaingihu ghapaěngu taumata kụ malawọ-lawọ; ngihe

měsulungu ngihu wělladě měgěgaghalěgehě dingangukere rěllụ měgěgaghalědụ. Iạ e nakaringihě si sireměmpěběbera u, "Pědalọ e Ruata! Batụu Mawu, Ruatangkite limembong kawasa ene orasě ini měpěparenta!7Mahịe i kite mahuluasě dingangu mahuliagě; mahịei kite mědalo kawasane! Batụu seng tempone ěllongpěkakakawing kụ mạngumpaedě areng Ahusu Dombae, ringangu kaghiang'E seng sadia waug'u pěkawing'E.8 Pakeange leneng malendạ kụ seng nionggọ si sieipakịluhe." (Pakeang leneng e ute kai kakakoạ mapapiakụ kěkoatengu kawanuan Duata.) 9Mase malạekatě eněbera si siạ, "Pěmoheko ini: 'Kariangkamang taumataapang nihaěngang solong saliwangu pěkakawingu AhusuDomba e.' " Bọu ene malaekatě e něberako lai, "Kaiini e walong hengetang matěngadě bọu Ruata." 10 Iạ enětěngkasumagě su těngon malạekatě ene kụ měsuba,

PĚLALAHẸ 19.11–18 779

kuteu i Sie kai něbera si siạ, "Kumbahang! Abe pěsuba sisiạ, pěsubạ e Ruata. Batụu iạ e malaing ěllang měsulungu ikau ringangu měsulungu kěbị anạ u sěmbaụ u kụ apangmạngumpaedě matoghasě su sasahidin Mawu Yesus e!"Batụu kai sasahidin Yesus ene e lụloho su taumata apamměmpěněněbalě e. 11 Bọu e iạ nakasilo sorga e natope,mase nakasilo kawalo uhisě sěmbaụ. Sumasaken'E eisěsěbạ si Masa a ringangu si Matěngadě. I Sie kai adilěměnawong hukumang dingangu su ralungu pěseketangkụ tětaludang'E. 12Matan'E e měsulungu rěllịu putungdingangu su těmbọ'E ute napene u makotane. Kuteu suwadang e kai piạ areng sěmbaụ kạbawohe; kụ kětạbengi Sie sěsane masingkạ u areng ene. 13 Lakụ manandụmạdaluhe si Sie e seng bọu niuno su raha. Kụ i Sieisěsěbạ, "Hengetangu Ruata". 14 Buntuangu měsaseke usorga e mạhuntole si Sie kụ mạhunsake kawalo uhisě,dingangu pakeange leneng kụ mawira wurěsi. 15 Bọumohong'E nisěbangengu warạ mahoro sěmbua, kụdingangu warạ ene i Sie namatạ manga wansa, kụ i Siesarung měparenta si sire ringangu těking uase. I Siesarung měměhasě anggorě e su ralungu pěmaměhasenguanggoru ralangehu Ruata Limembong Kawasa. 16 Su lakụ'Emanandụ dingang'u su palang'E kạbawohe areng ini,"Datun pa kụ datu, ringangu Mawun pa kụ Mawu."17Mase iạ nakasilo malạekatě sěngkatau rụdarisị suwowon matangěllo. Dingangken ngihe maihạ i sie kụkuikěbị manụ u winalangeng, kụ mạhuntěllạ su kinoaěng,"Mahiko pěmpěkomolě kụ mitụko saliwang gěguwạkụ niapakasěllahu Mawu Ruata! 18Mahịe mahungkinạgěsing mararatu, gěsing manga těmbonangu sorodado,dingangu gěsing manga wawahani, mahiko pahungkinạgěsing manga sumasake kawalo, ringangu gěsing mangakawalone ringangu ghěsing kěbị umatě, matatěllang

PĚLALAHẸ 19.19–20.4 780

arau reng dariọ, ěllang dingangu waline ěllang!"19 Bọu e iạ nakasilo binatang ene, dingangu mararatundunia e ringangkewelaing buntuangu měsaseke i sire,němpěkomolě mědeạu měseke dumokạ si Sie kụ sụsakekawalo uhisě dingangkelaing buntuang'u měsaseke'E.20 Tangu binatang ene kinasame e sěngkasame dingangumahang nabi kụ seng někoạ halě makạlaherang enesu těngon binatang ene. (Dingangkeweng manga halěmakạlaherang ene e tangu binatang ene nangakalětaumatạewe apang piạ ta alan binatang ene, dingangumanga taumata kụ apang měmpạněmba tuladangbinatang ene.) Mase binatang ene ringangu mahangnabi ene nirěmme biahě solong dalungu laudu putungkụ mědědaripěllau ringangu malelang. 21 Kụ buntuang'uměsaseke i sire nipateng barạ siměpụ bọu mohongusumasake kawalo uhisě ene. Tangu manga manụ enahunděntạ e kụ němpěkinạ gěsin sire nipate e kụměngkate apa rimarakua.

20 1 Bọu ene iạ nakasilo malaekatě sěngkataunatěntung bọu sorga. Su limane kạlahěgo kakunsị

galụ u papate ringangu hante masaria sěmbua. 2Masei sie něname nagạ ene, kụ kai těmpu maghurang, -- kụnạung kai setang arau rohkě dalakị e -- kụ nihanteneghěnangu sěhiwu su taunge karěngụ e. 3 Bọu enemalạekatě e něhipeng nagạ ene solong dalungu galụ ukawawinasa, mase nisukunge galụ ene kụ nisegelange,tadeạu nagạ e sen tawe makapěngakalě pa kụ umatě etěntalang tempo sěhiwu su taunge tanạpaghohě. Bọuene i sie harusě ipěllọ gěnnangu kadodọ tempo. 4Maseiạ nakasilo manga kaderang kawawantugě, dingangu isire apang kumakaiange sene, nionggotangu kawasawaugu měmpěnawong hukumang. Iạ e malaing nakasilohimukud'u taumata apan seng bọu nipotọ těmbọ i sire

PĚLALAHẸ 20.5–11 781

puhinengu i sire měsěsahiding Mawu Yesus, dinganguměmpěngěngekeng hengetangu Ruata. I sire ene taweměmpěnaněmba binatang, arau mangạewe tuladane. Isire e malaing tawe němpạnarimạu ta alan binatang esu rěhụ arau su liman sire. Tangu i sire saụ němpěbiahěkapia kụ němpěparenta kere sěngkatau ratu ringang'iKristus karěngụeweng sěhiwu su taunge. 5 Seng ini ekahumotongangu taumata nate e nipěbangung kapia.(Arawe taumata apang nate waline ute tawe saụniapěbiahě kapia karěngụeweng sěhiwu su taunge.)6 Kariangkamang su taumata kụ apang niapěbiahě kapiaringang su pěbawangung humotonge. Su tampạ e wue isire makoạ tataghuanengu Ruata. Papate su karuan sulenee tawe makapěkapura si sire. I sire kai sarung měngkakoạmanga imangu Mawu Ruata ringangu manga imang iKristus; kụ i sire sarung sěngkapěparenta ringange sěhiwusu taunge karěngụe. 7 Ene tempo sěhiwu su taunge naliụe, setang e sarung illěsọ bọu ralungu tahungkụ e, 8 kụi sie sarung dumaleng měmitaugě kalawọu umatě kụnasawuhě su kaguwạu dunia e, kụ kai tau Gog dinganguMagog. Setang e něngomol'i sire mědeạu měseke, kụdekenange ute eneewe malawọ-lawọ, kere kalawọu ěnnesu apeng. 9 Tangu i sire měngkatewe němpěsaliawuhě sukạguwạu dunia e mase němpěliwung pědarasengangukawanuan Duata ringangu soa ikěkěndagu Ruata. Kuteuputunge kai natěntung bọu langị kụ něnahabě si siresarang nasue nupu. 10 Bọu ene setang kụ namitaugě sisire e, niwahung solong dalungu laudě putung dingangumalelang. Kụ kai ěndaịse tampạu binatang dingangumahang nabi e nihipe kakalimonaěng e. I sire sarungsigěsakeng ěllo hěbi waugu sarang marěngụ-děngụ. 11 Eneiạ nakasilo kạderang kawawantugě masaria sěmbaụkụ i Sie kụkaiang su wowone. Langị dingangu dunia e

PĚLALAHẸ 20.12–21.5 782

mapaghohě bọu těngone, hakịu seng tawe ikasasilo saụ.12Dingangu iạ nakasilo taumata apang nate e, gaghuwạdarodọ, mạhundarisị su těngong kaderang kawawantugěene. Tangu manga bukě e niwingkahě. Mase bukěsěmbaụ lai waline niwingkahě, kụ kai nạung Bukě uTaumata Wiahě. Bọu e hukumang ninawo su taumatanate, nipěbeweeweng kakanoạ i sire, muhụewe keremạbawohe su ralungu manga bukě ene. 13 Bọu ene tangulaudě e něnarakangu taumata nate apang su ralunge.Papate ringangu Dunia'm Papate e malaing něnarakanguapan taumata nate kụ ene su ralunge. Kụ kěbị apantaumata nate e ninawoěngu hukumang nipěbeweewengkakanoạ i sire. 14 Bọu ene tangú Papate ringangu Dunia'mPapate e nirěmme e su ralungu laudu putung. (Lauduputung ini e ute kai papate su karuan sulene.) 15 Taumataapan ta nawohe arenge su ralungu Bukě u Taumata Wiahěe, nirěmme solong dalungu laudu putung.

21 1Mase iạ nakasilo langị buhu ringangu dunia wuhu.Langị humotong dingangu dunia humotonge kai

něngkaghěngging, dingangu laudě e niwu. 2 Tangu iạe nakasilọ e soa susi e, mangalene Yerusalem buhu,natěntung bọu sorga bọu anun Mawu Ruata. Soa ene sengniriahi kere sěngkatau kaghiang bawine nilěgaheng bauguipěněnsomahě kaghiang ese. 3Mase iạ nakaringihě ngihěbọu kaderang kawawantugě měběbera maihạ ungkuěng,"Orasě ini katatanakengu Mawu Ruata e kai sengsěngkapětanạ dingangu taumata! I Sie sarung mědasengdingang'i sire, kụ i sire sarung makoạ kawanuan'E. Duatasěsane sarung ene ringang i sire kụ makoạ Duatan sire. 4 ISie sarung měngěmụ ěllong mata wọu matan sire. Papatee semben lai tawe apa; kasasusa, sasangị arau kasasakịe seng sarung lai tawe apa. Apang nạung kalimona eseng naghěngging." 5Mase i Sie kụ mạiang su wowong

PĚLALAHẸ 21.6–13 783

kaderang kawawantugě e něhengetang, "Orasě ini ekěbị seng Takụ ipakariadi wuhu!" I Sie něhengetanglai si siạ angkuěng, "Boheko ini, u kalawọu hengetangini e kahěngang dingangu kapangimangeng." 6Mase iSie něhengetang angkuěng, "Seng nasueng koạ e! Iạe kai kahumotongange ringangu pangěnsueěnge; Iạ ekai Mawu wọu panětakenge sarang pěngěnsueěnge.Apan Taumata kụ mạdou, sarung Takụ ipanginung tạbawaehe wọu simbulu ake makạgěllịu pěbawiahě. 7 Isaing kụ makạuntung e sarung manarimạ u kěbị enewọu Anu-Ku. Iạ e sarung makoạ Mawune, ringangu i siesarung makoạ anạ-Ku. 8Arawe i saing bahaning kainggạ,taha pěsunialě, mata ngkaị, tahapate, tahapěsundalě,tahapěbalikụ mata, tahapaněmba mahang duata,dingangu kěbị tahapěkon , sarung iwahung su ralungulaudě putung dingangu malelang dụděllị, mangalenepapate rialě karuane." 9 Sěngkatau wọu taloarangmalạekatě pitu kụ seng měngěngumbele bokorě pitu kụnapene u lohong papahang haghine pitu kasamuriangekụ diměnta su anuku ringangu něbera u, "Boete! Iạ ereng manode u Kaghiang bawine si kau, mangalene utemakoạ kawing'u Ahus'u Domba e." 10 Tangu Rohkě u Ruatae někaradiahang si siạ, kụ malạekatě e němaringang sisiạ solong pusigu wulude marange-dange. I sie něnodeu Yerusalem si siạ, soa susi e, soa ene natěntung bọusorga, bọu Ruata e, 11 dingangu lahiansang ore kawantuguMawu Ruata. Soa ene kụkerong kere kakerongu watungparamata, kere watu'ng yaspis ma lang kere kasěnaěng.12Meselě marange masuwenehě něliwung soa e, piạpasěllangenge mapulo dua kụ mạdariagạ su malạekatěmapulo dua. Suapan pasěllangenge kạbawohe arenguapạeweng balagě mapulo dua e kawanuan Israel. 13 Piạpasěllangenge tatěllu kụ tụtatěngo apang pungu anging:

PĚLALAHẸ 21.14–23 784

tatěllu su sěmběkan daki; tatěllu su sěmběkan muhě,tatěllu su sěmběkan sawěnahě, dingangu tatěllu susěmběkam bahe. 14Meselu soa ene nipětị su wowombatu pondasi mapulo dua. Suapang batu pondasi eniwohekangu arengu manga rarolohang u Ahusu Dombamapulo dua e. 15Malaekatě kụ měběbisara ringangku epiạ těkinge sasukạ nikoạ bọu wulaeng, mědeạu ipanukạsoa ene, manga pasěllangenge ringangu mesele. 16 Soaene tangu něbuku ěpạ, kụ nandụ e měsulungu wěnahe.Tangu malaekatě ene něnukạ e soa e ringangu těkingsasukạ e; nalahe e nandụ e ute 2400 su kilone; běnaheringangu range e měsulungu nandụ e. 17 Piạ e malạekatěe nanukạ meselě, nalahe e u kai marange u meselě eěnnungu pulo su metere. Sasukạ kụ piněnukạ u malạekatěe ute kai sasukạ pinanukạ u taumata. 18Meselu soa enịkakoạ bọu watu'ng yaspis, arawe soane hala e wọuwulaeng sahị, ma lang kere kasěnaěng. 19Manga watungpondasing soa ene e nilěgahengu pa kụ haghing batuparamata. Batu pondasi humotonge nikoạ bọu watungyaspis, kụ karuane ute wọu watung nilam, katěllune wọuwatung yakut, kaěpạ e wọu watu zamrud, 20 kalimanewọu watu baiduri Sepah, kaěnnunge wọu watun dělima,kapitune wọu watun ratna cěmpaka kualune wọu watumberil, kasione wọu watun Topas, kapulone wọu watungKrisopras; kapuloěsane wọu watung Lazuardi; kapuloduane wọu watung amethist. 21 Pasěllangeng mapulo duae nariadi wọu mu ara mapulo dua, apan tukade nikoạ bọumu ara pěsěmbaụ. Daleng su soa ene nikoạ bọu wulaengsahị, ma lang kere kasěnaěng kụkerong. 22 Iạ e tawenakasilo Walem Mawu su ralungu soa ene, batụu WalemMawu e ute kai Mawu sěsane. Duata Limembong Kawasa,ringangu Ahusu Domba e. 23 Soa ene ute tawe wahaluasutualagengu matangěllo arau wulang, batụu kawawantugu

PĚLALAHẸ 21.24–22.6 785

Mawu Ruata e mạnualagě, dingangu Ahusu Domba e kaisolone. 24Manga wansa su dunia e sarung dumalengsu ralungu tualage, dingangu manga ratu e malaingsarung měmpěbawa kakakalạ i sire solong dalungu soaene. 25Manga pasěllangengu soa ene e sarung mawukakanandụeweng ěllo; tawe sarung hěpingang, batụu senetawe apa hěbine. 26 Kasěllahě dingangu kakakalạ u mangabansa e sarung bawaěng solong dalungu soa ene. 27Arawetaumata kụ měmpěkěkoạ halě kụ makạdarěn ng, arautaumata kụ měmpěkěkon -- nimbụe walạewe apa kụkotorě e, měngkatewe kumbahang-kumbahang masuě suralunge. Makakasuě ute kětạeweng taumata kụ arengekạbawohe su ralungu Bukě u Taumata Wiahě, bukě uAhusu Domba e.

22 1Malạekatě e malaing napatode si siạ salụ kụ akee makạonggọu pěbawiahě. Salụ ene měngkate

kụkuhěnabě kere kasěnaěng dingangu mělelehě bọukaderang kawawantugu Ruata ringangu Ahusu Dombae, 2 sutaloaran daleng su soa ene. Su wiwihu salụ ene,su ruamběka e piạ kalu pungu pěbawiahě, kụ měběbuamapulo dua su sulene sěntaung, mangalene sěmbulangsěnsule. Daung e ipěpěpake baugu mạpakaulen tědụu kěbị umatě. 3 Su ralungu soa ghěguwạ ene e tawekadiongeng kaěbakeng měnsang apạe kahinoěngulaaneng Duata. Kaderang kawawantugu Ruata e ringanguAhusu Domba ene sarung ene su ralungu soa ene. Mangaěllang'E sarung měkaliomaneng si Sie, 4 ringangu makasilogha n'E. Areng'E sarung bohekang su rěhụ i sire. 5 I siretawe wahaluasu měgausě solo arau tualagu matangěllo,batụu hěbi e semben tawe apa, dingangu kai Mawu Ruatasěsane sarung manualagě si sire. Tangu i sire sarungměparenta kere sěngkatau ratu e sarang kakalě. 6 Tangumalạekatě e něbera si siạ, "Manga wawera tamai ini e

PĚLALAHẸ 22.7–15 786

mamben těngadě dingangu kapangimangeng. MawuRuata kụ seng něngonggọu Rohkě'E su manga nabi e sengněndolohu malạekat'E něnode su manga ěllang'E apa kụsarung lighạ mariadi." 7 "Pědaringihěko ini e!" angkuěng uMawu Yesus, "Iạ e sarung lighạ duměnta! Kariangkamang isain tụtuhụ manga wawerang hengetang su ralungu bukěini!" 8 Iạ i Yohanes seng nakaringihě dingangu nakasilopa kụ ini e. Sarangke iạ seng nakaringihě dingangunakasilo ute iạ e naěnsạ e su těngon malạekatě kụ sengněnode u kěbị ene si siạ, dingangu iạ e měnaung měsubasi sie, 9 arawe i sie kawe něbera si siạ, "Kumbahang!Abe pěsuba si siạ! Pěsubawe su Mawu Ruata! Batụu iạe malaing ěllang kere i kau, dingangu kere manga anạu sěmbaụ manga nabi ringangu kěbị taumata apangkụ mạhuntuhụ manga tatanata su ralungu bukě ini!"10Mase i sie něbera kạpia, "Kumbahangbe mapakapěnisumanga wawerang hengetang kụ seng nitěbalě suralungu bukě ini, u seng masandigě tempone pa kụ inie sarung mariadi. 11 Taumata ralakị e, balạe pěkakoạ eralakị; taumata malamuhụ e walạ e apětěngkalamuhụu watangenge; i sain tụtole kapulun Duata e, balạ ehanesě apatole kapulun Duata, dingangu i sain hanesěměběbiahě samatang baugu Ruata e, balạ e hanesěapěbiahě samatang baugu Ruata." 12 "Pědaringihěkoini!" angkuěng u Mawu Yesus, "Sen tawe mararěngụ Iạsarung duměnta kụ měbawa wawalarě baugu mamalisěapan taumata tuhụewe apang kụ seng nịkakoạ e. 13 KaiIạ e kahumotongange ringangu kasamuriange; Kai Iạe Mawu wọu panětakenge sarang pěngěnsueěnge."14 Kariangkamang i saing měngěnguhasě lakụ e sarangmawurěsi hakịewen i sire iapakawala mahungkaěngbuang kalum pěbawiahě dingangu sumuě su ralungusoa ene lumawesě pasěllangenge. 15Arawe i saing kụ

PĚLALAHẸ 22.16–21 787

měmpěkěkoạ kalawọu ta ngkaị, apang měpěpakeu walikụmata, tahapěsundalě, tahapate, tahapaněmba mahangduata, tahakon ang, bae su wawera ore lai ringangukakanoạ e, kěbị i sire ene katatanakenge ute su likudu soaene. 16 "Iạ e, i Yesus, seng bọu něndolohu malạekatě-Kusolong anung kamene tadeạu i sie makapaulịu mangahalě tamai ini waugu karalambang manga jamaatě. Iạe kai hěnton Daud; kai Iạ e wituingu Raki kụ matuahěe." 17 Rohkě u Ruata e ringangu kaghiang bawine eněhengetang u, "Wọete!" I sai-sain kụ nakaringihěini e hinon lai měbera u, "Wọete!" I saing kụ narou,pěmpěhaungke! Dingangu i saing kụ dụdulagě e ute isie měngkate pěngalạ ake kụ makạonggọu pěbawiahě ekụ tawe bawalare. 18 Baugu i sai-saing kụ makạdingihěbawerang hengetang su ralungu bukě ini e, tangu iạ,i Yohanes, mạngonggọu tatalumbaghe ini; kereu piạuměnamba su wawera tamai ini, ute Mawu Ruata e sarunglai měnamba hukumang su taumata ene ringangu haghinghombang kụ seng nilahe su ralungu bukě ini. 19Dingangukereu piạu měnggaing bọu wawerang hengetang tamai ini,ute Mawu Ruata e malaing sarung měnggaing bahageangekere seng nilahe su ralungu bukě ini -- mangalenewahageange wọu kalum pěbawiahě e ringangu wọusoa susi e. 20 I Sie kụ něhumpạu kěbị habarě tamai inie něhengetang, "Těngadě, Iạ e sarung lighạ duměnta!"Aming! Děntạ e, o Mawu Yesus! 21 Karimạko Mawu Yesuse mapědalembon tatalěntụ'E su kěbị kawanuan Duata e!

Alkitab Bahasa Sangir

=============

Sangir

LAI – 2003 Edition

© 2003 LAI

http://www.bible.is/copyright?base=SXNLAIN