Post on 23-Feb-2023
2. EKSTRA MATERYALLERLE MOTİFLENDİRMENİN
PRENSİPLERİ
Ekstra iplikli kumaş yapıları, belirli bir desen elde etmek için
çözgüde, atkıda veya her iki iplik sisteminde birden fazla iplik gurubu
kullanılarak elde edilen kumaşlardır. Yukarıdaki üç yöntemden hangisi
kullanılırsa kullanılsın, kullanılan ipliklerden biri zemin oluşturmak
diğeri ise istenilen motifi oluşturmak için kullanılırlar. Genel olarak üçe
ayrılırlar.
a) Ekstra çözgülü kumaşlar: İki çözgü sistemli ve tek atkılı
kumaşlardır. Kullanılan çözgülerden biri ekstra çözgü, diğeri zemin
çözgüsüdür. Atkılar ise zemin atkılarıdır.Birden fazla çözgü levendiyle
dokunurlar.
b) Ekstra atkılı kumaşlar: Bir çözgü sistemli ve iki atkı sistemli
kumaşlardır. Çözgüler zemin çözgüleri, bir atkı sistemi zemin atkısı
diğeri ise motif atkısıdır.
c) Ekstra çözgülü ve atkılı kumaşlar: En az iki çözgü ve iki
atkıdan oluşan kumaşlardır. Kullanılan atkı ve çözgülerin biri zemin
atkısı ve çözgüsü diğerleri ise motif atkısı ve çözgüsüdür.
Oluşturulacak kumaş yapısı ekstra çözgülü ise makineye birden
fazla dokuma levendi takılabilmeli ve leventlerden farklı miktarlarda
iplik sağılabilmelidir. Eğer oluşturulacak kumaş ekstra atkılı ise,
makinenin atkı atma sistemi birden fazla renkte veya türde atkıyı
atabilme kapasitesine sahip olmalıdır.
Ekstra çözgülü, ekstra atkılı veya her ikisinin kombinasyonu ile
elde edilen kumaşlardan hangisi yapılırsa yapılsın, desenin formuna
bağlı olarak ekstra ipliklerin oluşturduğu desenler sürekli veya süreksiz
olarak elde edilebilirler. Desendeki süreklilik veya kesikli olma durumu
ya çözgüleme işleminde ya dokuma esnasında veya her iki yöntem
kullanılarak elde edilebilir.
Ekstra iplikle desenlendirme yapılan kumaşlarda temel amaç ,
kumaşın mukavemetinde ve giyim kalitesinde eksilme olmaksızın kumaş
üzerinde istenilen motifin elde edilmesidir. Çünkü atkı veya çözgü
yönünde atlamalar yaptırılarak elde edilen desenler, normal
kumaşların mukavemet, boyut stabilitesi gibi özelliklerini olumsuz
etkiler.
Ekstra ipliklerle desenlendirmenin avantajlarından biri de,
kumaşın istenilen bölümlerinde zeminle keskin kontrast oluşturan
desenler elde edilmesidir.
Ekstra iplikli desenlendirme işlemlerinde, atkı veya çözgüde,
zemin iplikleri ile ekstra ipliklerin yerleşimleri kumaş boyunca devamlı
veya kesikli şekilde olabilir. Ekstra iplik-zemin ipliği yerleşim oranları
1/1,1/2,1/3,2/2,vb. oranlarda olabilir.
Mekikli dokuma makineleriyle dokuma esnasında bir tarafında
birden fazla, diğer tarafında tek mekik kasası bulunan tezgahlarda
ekstra atkılı dokuma işlemi yapılırken yerleşim oranı çift sayılı olmak
zorundadır. 2/2,2/4 vb
2.1. EKSTRA İPLİKLERİN YERLEŞİM METODLARI
Kumaşın desen oluşturan kısımlarının dışında kalan bölümlerinde
ekstra çözgü veya ekstra atkı ipliklerinin yerleşimlerinin düzenlenmesi
büyük öneme sahiptir. Bu işlem aşağıdaki yöntemlerden biriyle yapılır.
a) Ekstra ipliğin, kumaşın arka yüzünde serbest olarak atlama
yapmasına izin verilir. Bu metod, kumaşın üzerindeki desenlerin
arasındaki mesafelerin çok uzun olmadığı, sık kumaşların dokunması
esnasında kullanılabilir. Ayrıca, kumaşın arka yüzünün görünebildiği
seyrek yapılı ince kumaşlarda kullanılamaz.
b) Ekstra ipliğin, kumaşın arka yüzünde gevşek bir şekilde atlama
yapmasına izin verilerek sonradan bu kısımlar kesilir. Bu metod,
özellikle hafif yapılı kumaşların elde edilmesi için son derece
uygundur. Eğer desen gereği, ekstra ipliklerin kumaş yüzünde de
gevşek atlamalar yapması gerekiyorsa, bu ipliklerin desenin
kenarlarından bağlanmaları gereklidir. Aksi halde kumaştan kolaylıkla
sökülebilirler. Motif kenarlarındaki sağlam bağlantılar motifin şeklini
daha belirsiz hale getirirler.
c) Sıkı kumaşlarda ekstra iplikler, kumaşın alt yüzünde zemin
kumaşın uygun atlamalarına karşılık gelen yerlerinde veya özel
bağlantı iplikleri vasıtasıyla bağlanmaları sağlanırlar.
d) Ekstra iplikler kumaşın yüzünde yardımcı, küçük motiflerle
bağlanırlar.
2.2. EKSTRA ÇÖZGÜ VE EKSTRA ATKILI
DESENLENDİRMENİN KARŞILAŞTIRILMASI
Ekstra çözgülü desenlendirmede iki veya daha fazla sayıda çözgü
ipliği serisiyle, bir atkı serisi vardır. Ekstra atkılı desenlendirmeyle
karşılaştırıldığında aşağıdaki avantaj ve dezavantajlara sahiptir.
Avantajları:
1) Sadece bir seri atkı atılması nedeniyle daha fazla üretim
yapılabilir.
2) Özel bir atkı atma sistemi gerektirmez.
3) Teorik olarak sınırsız sayıda renkli iplik kullanılabilir.
4) Kesikli şekilde noktalı veya çubuk desenlendirmelerin
yapılması kolaydır.
Dezavantajları:
1) Bir yerine iki veya daha fazla çözgü levendi gerektirir.
2) Armürlü desenlendirmede tahar daha karışıktır.
3) Motif için daha kuvvetli iplikler gerekir. İplikler yumuşak
değildir. Parlaktır. Dokuma esnasında motif çözgüleri, ekstra çözgülere
göre daha fazla gerilim altındadır. Kural olarak boyuna çekme, enine
çekmeden daha azdır. Ekstra çözgülü desenler, ekstra atkılı
desenlerden daha az belirgindir.
4) Eğer, kumaşın arka yüzündeki ekstra iplikler kesilmek
isteniyorsa, ekstra çözgülerin kesilmesi ekstra atkıların kesilmesinden
daha zordur.
2.3. EKSTRA ÇÖZGÜLÜ DESENLENDİRME
Ekstra çözgülü desenlendirmenin ana avantajı verimliliğidir.
Günümüzde; armürlü makinelerdeki kesikli motif düzenlemeleri
haricinde, 1 zemin /1 ekstra tarzında dokunan kumaşlar için uygundur.
Her farklı desenin yeni bir harniş dizimi gerektirmesi harnişlerden
taharlama ve düğümleme işlemleri gerektirmesi nedeniyle, makine
duruşlarını artırması, maliyeti artırması ve bu yöntemle elde edilebilen
desenlerin çoğunun ekstra atkı yöntemiyle elde edilebilmesi nedeniyle
günümüzde önemini yitirmektedir. Ekstra çözgülü kumaş yapıları
“Çözgü Lanseleri” olarak da isimlendirilirler. Bu tür kumaş yapılarının
piyasada özel uygulama alanları mevcuttur. Bu alanlar;
a) Kumaş kenar yazıları
b) Çözgü pikeleri
Yukarıdaki kullanım alanları özel kullanım alanlarıdır. Yukarıdaki
sınıflandırmanın dışında daha genel bir sınıflandırma aşağıdaki şekilde
yapılabilir.
Ekstra çözgülü kumaş yapıları
Ekstra çözgü gurubunun sayısına
göre
Ekstra çözgü ipliklerinin kumaş
üzerinde kullanıldıkları yere göre
a) Bir ekstra çözgülü kumaş
yapıları
b) Birden fazla ekstra çözgülü
kumaş yapıları
a) Kısmi desenlendirmeli
ekstra çözgülü kumaşlar.
1. Kenar Yazıları
b) Tam desenlendirmeli ekstra
çözgülü kumaşlar.
1. Çözgü Pikeleri
2.3.1. EKSTRA ÇÖZGÜ İLE DESENLENDİRME KURALLARI
Ekstra çözgülü kumaş yapılarının oluşturulabilmesi için bilinmesi
gereken parametreler aşağıda gösterilmiştir.
a) Zemin kumaş örgüsü: Zemin kumaşı oluşturacak örgü türüdür.
Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarında kullanılan
zemin kumaş örgüleri genellikle küçük örgü raporlu basit
örgülerdir. Genellikle bezayağı, D 2/1 , D 1/2, D 2/2 gibi
örgüler tercih edilir. Bu tür örgülerin tercih edilme nedeni,
kumaş üzerinde ekstra çözgü ile oluşturulan motifin baskın
olarak görünmesi istendiğinden, zemin örgüsünün desenli ve
motifin etkisini azaltacak yapıda örgü olması istenmez.
b) Çözgü yerleşim oranı: Ekstra çözgülerle zemin çözgülerinin
kumaş üzerindeki yerleşim planıdır. Esas olarak zemin ve ekstra
çözgü ipliklerinin numaralarına, zemin çözgülerinin sıklığına ve
oluşturulacak motifin boyutlarına bağlı olarak belirlenen
parametredir.
c) Zemin kumaş üzerinde oluşturulacak motif: Kumaş üzerinde
oluşturulmak istenen desendir. Aynı zamanda dokuma
makinesinin ağızlık açma tertibatının kapasitesine bağlıdır.
d) Kısmi veya tam desenlendirme yönteminden hangisinin
uygulanacağı: Oluşturulmak istenen motif kumaşın tüm
yüzeyine yayılı veya sadece belirli bölgelerinde olabilir.
Özellikle gerekli ekstra çözgü iplik miktarının belirlenmesi
açısından önemlidir.
e) Kumaşın Atkı ve Çözgü Sıklıkları: Özellikle motif
boyutlarının ve motifin kumaş üzerindeki tekrar sayısının
belirlenmesi açısından önemli olan parametredir.
Örnek : Zemin örgüsü D2/1
örgüsü olan 28 çözgü ve 18
atkı/cm sıklığında dokunacak
kumaşın sağ ve sol kenarlarından
10 cm içeride çözgü boyunca
elma motifi yerleştirilmek
istenmektedir. Seçilen çözgü
yerleşim oranı 2 zemin/ 1 Ekstra
çözgü oranındadır. Elma motifinin
boyu 4 cm, eni ise 3,5 cm
olacaktır. İki motif arasındaki
mesafe 5 cm olacaktır. Motif ve
motifin kumaş üzerine yerleşimi
yanda verilmiştir.
Yukarıda verilen kumaş yapısı için gerekli hesaplamalar aşağıda
yapılmıştır.
Elma motifinin bulunduğu bölgedeki zemin çözgüsü sayısı
3,5 x 28 = 98 zemin çözgüsü
ekstra çözgü ipliği sayısı :
98 x 3/2 = 147 çözgü teli ( Zemin + ekstra çözgü)
147 – 98 = 49 ekstra çözgü ipliği
Zemin atkısı sayısı ( Bir elma motifi için gereken) 4 x 18 = 64 atkı
Şekil.2.1. Kenarlarından 10 cm içeride
3,5 cm genişliğinde elma motifi
bulunan ekstra çözgülü kumaş örneği.
Zemin atkısı sayısı ( İki elma motifi arasındaki boşluk için gereken)
5 x 18 = 90 atkı
toplam atkı sayısı = 64 + 90= 154 atkı
Elma motifinin
kumaşta istenen boyuta
göre oluşturulması için
desen kağıdı üzerinde
49 çözgü ve 64 atkıdan
oluşan bölge seçilerek
elma motifi
oluşturulur. Yandaki
şekilde görüldüğü gibi
oluşturulan motif
kumaş üzerindeki
istenilen motif
boyutlarına uygundur.
Motif oluşturulduktan
sonra, zemin örgüsüyle
birleştirilme işlemi
gerçekleştirilir.
Yerleştirme işlemi
çözgü yerleşim oranına
bağlı olarak yapılan bir
işlemdir. Motif
yerleştirilirken desen
kağıdı üzerinde 154
atkı ve 147 çözgüden
oluşan bölge seçilir. Seçilen bölgenin 64 atkı ve 147 çözgüden oluşan
kısmına elma motifi, geriye kalan 90 atkı ve 147 çözgülük kısmına ise
iki elma motifi arasındaki boşluğu oluşturacak örgüler yerleştirilir.
Şekil.2.2. Kumaşta kullanılacak elma motifinin
kumaşın sıklık değerleri ve motifin istenilen
boyutlarına uygun olarak hazırlanması.
İlk olarak seçilen 154 atkı x 147 çözgülük alandaki çözgü ipliklerinde
yerleşim oranındaki 2 zemin/ 1 ekstra oranı yerleştirilir. Daha sonra
zemin çözgüleri ve atkılarda zemin örgüsü çizilir.
Zemin örgüsünün çizilmesinden sonra, elma motifinin her çözgüsü
zemin kumaşın çizildiği örgünün arasında boş olarak bırakılmış olan
ekstra çözgü ipliklerine yerleştirilir. Elma motifinin zemin örgüsü
arasındaki ekstra çözgü ipliklerine yerleştirilmiş hali alttaki şekilde
görülmektedir.
Şekil.2.3. 154 atkı ve 149 çözgülük alana yerleşim oranına göre zemin örgüsünün
yerleştirilmesi.
Yu
kar
ıdaki şekilde görülen ekstra çözgü iplikleri kumaş üzerinde yaklaşık 4
cm civarında, kumaşın altında ise yaklaşık olarak 5-7 cm yüzme
yapmaktadırlar. Ekstra çözgü ipliklerinin uzun yüzmeler yapması
özellikle kullanım esnasında sakıncalıdır. Bu tür kumaşlarda, dokuma
esnasında ekstra çözgü iplikleri normal görünürler. Dokuma
makinesinden çıktıktan sonra ise kumaş bir miktar boyuna yönde
büzüleceğinden bu şekilde bırakıldıklarında kumaşın üzerinde
bollaşarak sarkarlar. Meydana gelen sarkma nedeniyle kumaşın
görünümü bozulur. Ayrıca kumaşın kullanımı sırasında sarkan çözgü
iplikleri herhangi bir nesne ile temas halinde temas ettikleri nesnelere
takılarak kumaştan sağılabilirler.
Şekil.2.4. Zemin örgüsüne elma motifinin yerleştirilmesi.
Bu sakıncalarından dolayı
özellikle kumaşın
yüzeyinde ekstra çözgü
ipliklerinin uzun yüzmeler
yapmaları isten mez.
Kumaş yüzeyin deki uzun
yüzmelerin önlene bilmesi
için yüzeyde uzun yüzme
yapan ipliklerin uygun
bölgelerde kumaşa
bağlanmaları gereklidir.
Bağlama işlemi rasgele
yapılabileceği gibi belirli
bir kurala göre de
yapılabilir. Rasgele yapılan
bağlantılar kumaşın
görünüm özellikleri ni
bozacaklarından genellikle
kullanılmazlar.
En fazla kullanılan bağlama
yöntemi, bağlantı noktaları
nın belirli bir örgü raporuna
göre belirlenmesidir. Bağlantı raporu seçilirken, seçilen bağlantı
örgüsünün çözgü yüzlü örgü olmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca
bağlantı raporundaki çözgü yüzmeleri, zemin kumaşın çözgü
yüzmelerine eşit veya daha küçük olursa motif belirsizleşir. İstenen
görünümün sağlanabilmesi için bağlantı raporunun çözgü yüzmeleri
zemin çözgü yüzmelerinden daha büyük seçilmelidir. Yukarıdaki
örnekte zemin kumaşının örgü raporu D 2/1 olarak seçilmiştir. Bu
durumda ekstra çözgülerin bağlantı raporu olarak seçilen örgünün
yüzme miktarı iki atkıdan daha büyük (Örnek D 3/1) seçilmelidir.
Bağlantı raporundaki yüzme miktarının çok büyük seçilmesi, kumaş
üzerinde zemin örgülerine göre daha gevşek halde bulunan ekstra
çözgülerinin dokumadan sonra düzensiz şekilde kabarmasına ve
gevşemesine yol açar.
Bağlantı raporlarının seçilmesi esnasında bağlantı noktalarının örgü
raporuna dengeli şekilde dağılmasına dikkat edilmesi gerekir. Belirli
bölgelerde daha yoğun şekilde yapılmış olan bağlantılar kumaşta
beklenmedik görüntülerin oluşmasına neden olabilirler. Bu sebeplerden
Şekil.2.5. Kumaşın elma motifi yerleştirilmiş
şeklinin bir bölümünün açık kumaş görünümü
dolayı, bağlantı noktalarının kumaş üzerinde dimi diyagonali
oluşturacak şekilde veya saten bağlantısı tarzında yapılması faydalıdır.
Ekstra iplikli kumaşların kullanım alanlarına göre arka yüzdeki ekstra
ipliklerinin kumaşa bağlanması veya bağlanmaması istenilebilir. Yada
özellikle seyrek yapılı kumaşlarda, arka yüzdeki ipliklerin kesilmesi de
istenilebilir. Arka yüzdeki ekstra ipliklerin kesilmeden kullanılacağı
kumaşlarda arka yüzde yapılacak bağlantıların, kumaşın bozulmadan
daha uzun süre kullanılmasına yardımcı olacağı göz önüne alınmalıdır.
Arka yüzde uzun yüzme yapan çözgü ipliklerinin kumaşa bağlanması
için atkı karakterli bağlantı raporları seçilir. Bu sayede bağlantı
Şekil.2.6. Ekstra çözgü ipliklerine kumaşın üst ve alt yüzünde bağlantı yaptırılması
noktalarının gizlenmesi daha kolaylaştığından, kumaşın görünümü
bozulmadan ekstra çözgülerin kumaşa bağlanması sağlanır.
Şekilde motifin ekstra çözgülerinin kumaşın alt ve üst yüzünde
yaptığı bağlantılar gösterilmiştir. Kumaşın üst yüzünde bağlantı raporu
D5/1 alt yüzünde ise bağlantı raporu D 1/5 olarak alınmıştır.
Ekstra çözgülerinin kumaş yüzeyinde yapacakları serbest yüzme
miktarı, zemin örgüsünün çözgülerinin yaptıkları serbest yüzmelerden
daha fazla olmalıdır. Bu sayede ekstra çözgülerin oluşturduğu motifin
daha belirgin olması ve zemin ipliklerini daha iyi kapatması sağlanır.
Seçilebilecek yüzme miktarları 2’ den büyük olmalıdır. Çünkü kumaşın
zemin örgüsünde çözgü iplikleri iki atkı üzerinde yüzmektedir. Ekstra
ipliklerin yüzme miktarı 3 veya daha büyük olmalıdır. Özellikle 5
yüzme 1 bağlantı (5 Dolu 1 Boş) seçilmesinin nedeni ise, kumaşın arka
yüzünde yüzme yapan ekstra çözgülerinin bağlantı noktalarının gizlene
bilmesini sağlamak içindir. Zemin örgüsü D 2/1 olduğundan bağlantı
noktalarını gizlemek için sadece tek noktaya bağlantı yapılabilir. Ekstra
çözgülerin bağlantı noktalarının her tarafta en uygun noktaya
gelebilmesi için seçilen bağlantı raporunun 3 veya 3’ ün katları olması
gereklidir. Bu nedenle kumaş yüzünde D 5/1, kumaşın arka yüzünde ise
D 1/5 örgüleri seçilmiştir.
Aynı kumaşta bağlantı raporu olarak D 8/1 ve D 1/8 gibi 3’ ün katları
olan örgüler de seçilebilir. Fakat ekstra çözgülerin atlama sayıları
arttıkça kumaş makineden çıktıktan sonra ekstra ipliğin kumaş üzerinde
bollaşma miktarı artacağından elde edilen motifin görüntüsü bozulur.
Bu nedenle yüzme miktarının çok fazla artırılması sakıncalıdır.
Şekil.2.7. Ekstra
çözgü
ipliklerinin
yüzme
mesafesinin
kumaş
görünümüne
etkisi
Şekil.2.7’ de ekstra çözgülü kumaşın dokuma makinesi üzerinde ve
dokuma makinesinden çıktıktan sonraki görünümleri verilmiştir.
Kumaş makinede gerilim altında bulunur. Makineden çıktıktan sonra
serbest kalacağından gergin haldeyken bir miktar uzayan çözgü
iplikleri geriye dönme eğiliminde olacağından kumaşın boyunda
kısalmaya neden olacaktır. Ayrıca benzer etkiler terbiyeden geçen
dokuma kumaşta da görülecektir. Boyuna çekme işlemi atkı ipliklerinin
birbirlerine daha fazla yaklaşmasına neden olur. Fakat ekstra çözgü
ipliklerinin serbest boylarında bir değişime neden olmaz. Bu nedenle,
şekilde üst ve altta yeşil renkle gösterilen ekstra çözgü ipliği uzunluğu
değişmeyecektir. Ekstra iplik boyu değişmemesine rağmen ekstra
ipliğin bağlantı noktaları birbirine yaklaşacağından ekstra iplikte
bollaşma meydana gelir. Bollaşma sonucu ekstra çözgü ipliği kumaş
üzerinde bombeli bir yapı oluşturur. Bombeli yapının oluşması aynı
zamanda ipliğin eğilme direncine de bağlıdır. Eğer ekstra çözgü
iplikleri sert ve eğilme direnci yüksek iplikler ise kumaş üzerinde
oluşan bombeler daha düzgündür. Eğilme direnci düşük olan ipliklerde
ise bombeler düzgün değildir. İplikler daha çok sağa veya sola yatma
eğilimindedir. Bu yapı ise kumaş görünümünün bozulmasına neden
olur.
Ekstra ipliğin kumaş üzerindeki yaptığı yüzme miktarı artarsa, serbest
boy uzadığı için eğilme direnci daha da düşer. Ekstra iplikler kumaş
üzerinde rasgele sağa sola yatarak kumaşta istenmeyen bozuk bir
görünüm oluştururlar. Bu nedenle ekstra ipliklerin kumaş üzerindeki
yüzme miktarlarının çok büyük seçilmesi kesinlikle uygun değildir.
Şekil.2.6’ da elma motifinin sap ve yaprak kısımları kırmızı renkle
gösterilmiştir. Tek ekstra çözgü gurubu ile yapılan motiflerde motifin
her tarafındaki renk aynıdır. Eğer motif içerisinde farklı bölgelerde
farklı renkler isteniyorsa, istenen farklı renk sayısı kadar ekstra çözgü
ipliği gurubu gerekir.
Şekildeki motifin tarak taharı yapılırken ekstra çözgü ipliklerinin
mümkün olduğu kadar zemin çözgüleri arasına gelmesine özen
gösterilmelidir. Böylece elde edilen motifin kumaş üzerinde daha net
görünmesi sağlanır. Yukarıdaki motif için uygun tarak taharı 1 tarak
dişinden 1zemin + 1 ekstra + 1 zemin şeklinde yapılan tahardır.
Ekstra çözgülü kumaş yapıları genel kullanımlarının yanında özellikle
bazı alanlarda geniş uygulama alanı bulmuşlardır. Dokuma kumaşların
kenar yazılarının yazılması tamamen bu teknikle yapılır. Ayrıca çözgü
pikeleri de başka bir uygulama alanını oluştururlar.
2.3.1.1. KENAR YAZILARI
Dokuma kumaşların kenar yazıları ekstra çözgü tekniğiyle yazılır. Tek
farkı, bu yöntemin sadece kumaş kenarına uygulanmasıdır. İstenilmesi
durumunda kenarın haricinde herhangi bir bölüme de aynı teknikle yazı
yazılabilir. Kenar yazısı yazmak için kullanılan ekstra çözgü iplikleri,
zemin çözgü ipliklerinden numara, renk, hammadde, kat sayısı gibi
özelliklerinden biri veya birkaçı yönünden farklılık gösterirler. Kenar
yazısı için kullanılan çözgü iplikleri sayıca az oldukları için genellikle
dokuma makinesinin iki tarafına konulan makaralardan alınarak
dokuma bölgesine verilirler. Tamamen negatif çözgü salma prensibiyle
çalışırlar.
Bazı dokuma makinelerinde kenar yazısı için kenar armürü denilen özel
bir ağızlık açma tertibatı bulunur. Kenar armürü bulunmayan dokuma
makinelerinde kenar yazısı da normal armür ile yazılır. Eğer dokuma
makinesinde kenar armürü yoksa kenar yazısı yazabilmek için en az 5
çerçeve gerekir. Bu şekilde elde edilen kenar yazıları genellikle harfleri
geometrik şekilde yazılmış basit kenar yazılarıdır. Daha yuvarlak
karakterli kenar yazıları ise daha fazla çerçeve gerektirirler.
Örnek : Bir bezayağı dokuma
kumaşın tarak numarası 14/2 ‘
dir. Bu kumaşın kenar
genişliği 1,5 cm’dir. Kumaşın
kenarlarına aşağıdaki
boyutlarda kenar yazısı
yazılacaktır. Kumaşın atkı
sıklığı 20 atkı/cm’ dir. İki yazı
arasında 20 mm boşluk
istenilmektedir.
Kenar yazısının istenilen
boyutlarda yazılabilmesi için
verilen boyut değerlerinin
kumaşın atkı ve çözgü
sıklıkları cinsinden ifade
edilmesi gerekir.
Şekil.2.8. Kenar yazısının boyutları
Bir yazının toplam uzunluğu = yazı uzunluğu + boşluk =
80 mm
Yazı uzunluğu ( Atkı ) = 8 x 20= 160 atkı
Bir harf genişliği = 10 mm = 28 x 3 / 2 =42 çözgü
42 – 28 = 14 yazı çözgüsü
Bir harf yüksekliği = 0,8 x 20= 16 atkı
Kalan toplam boşluk = 160 – (16 x 6 harf )= 64 atkı
Kelimeler arası boşluk = 2 x 20 = 40 atkı
İki harf arası boşluk = (64-40)/6 harf = 4 atkı
Hesaplanan boyutlara göre kenar yazısının desen
kağıdına çizimi yanda verilmiştir. Yandaki gibi motif
oluşturulduktan sonra oluşturulan motif, çözgü yerleşim
oranına göre zemin örgüsü içerisine yerleştirilir. Yandaki
motifte iki yazı çözgüsü bir gurup olarak alınmıştır. 7
gurup yazı çözgüsü olduğundan kenar yazısı için 7
çerçeve kullanılması gereklidir.
Yazının net çıkması için tarak taharı iki zemin çözgüsü
arasına bir yazı çözgüsü gelecek şekilde
ayarlanmıştır.Bu nedenle çözgü yerleşim oranı 2 zemin/
1 ekstra olarak alınmıştır.
Yazı çözgüleri zemin çözgüleri içerisine yerleştiril
dikten sonra normal olarak kumaş kenarında yazı elde
edilir. Fakat oluşan yazının, özellikle kumaşın arkasında
kalan kısmında yazı çözgüleri uzun yüzmeler
yapmaktadırlar. Çok uzun yüzmeler kumaşın kenarında
kötü görünüm oluşturacakları için yüzme miktarlarının
küçültülmesi gereklidir.
Yüzme miktarlarının küçültülmesi işlemi iki farklı
şekilde yapılabilir. Eğer kumaşın kenar örgüsü bağlantı
noktalarının gizlenmesine uygun bir örgüye sahipse yazı
çözgüleri uygun noktalarda kumaşa bağlanarak uzun
yüzmeler küçültülür ve kumaşın görünümünün
bozulması önlenir.
Şekil.2.9. Kenar yazısının verilen ölçülere göre çizilmiş
taslağı.
Örnekte görüldüğü gibi kumaşın
zemin örgüsü bağlantı noktalarının
gizlenmesine uygun değilse, kumaş
yüzeyinde küçük yardımcı motifler
oluşturularak hem yazı çözgülerinin
yüzme miktarları küçültülür hem de
kumaş kenarında farklı görünüm
elde edilir.
Yazı çözgüsü olarak kullanılan
çözgü iplikleri, zemin ipliklerinden
en az bir özellik bakımından
farklıdır.
Kenar yazısı tekniği ile sadece kenar
yazıları yazılmaz. Aynı şekilde
kumaşın kenarını süslemek için
küçük desenler de yapılabilir.
Kenar yazısı için ayrılan çerçeve
sayısı arttıkça yazının kalitesi de
artar, fakat örnek olarak 24
çerçeveli bir dokuma makinesinde
kenar yazısı için çok fazla çerçeve
ayrılması her zaman mümkün
olmayacağından, kenar yazısı için
en uygunu kenar armürü
kullanılmasıdır.
Şekil.2.10. Kenar yazısının örgü raporunun
çizilmesi.
2.3.1.2. ÇÖZGÜ PİKELERİ
Ekstra çözgü iplikli kumaş yapılarının kullanım alanlarından biridir.
Yatak örtüsü ve pike yapımında kullanılır. Yöntem olarak tamamen
aynıdır. Tek fark ekstra çözgü ipliklerinin daha gergin, zemin
çözgülerinin ise daha gevşek olarak dokumaya verilmesinden
kaynaklanır.
Şekilde görüldüğü gibi daha gergin durumdaki pike çözgüleri,
oluşturulmak istenen motife göre kumaşın yüzünde ve tersinde uzun
atlamalar yaparlar. Dokuma makinesinde tefe vuruşu sırasında daha
gevşek durumdaki zemin kumaşın atkısı tefelendikten sonra pike
çözgüleri kumaşa bağlanınca pike çözgüsünün pozisyonuna göre kumaş
yüzeyinde çıkıntı veya çukurluklar oluşur. Kumaş yüzeyi dalgalı bir
görünüm alır.
Pike çözgülerinin motife bağlı olarak yaptıkları yüzme hareketinin
boyutları ve pozisyonları birbirlerinden farklı oldukları için kumaş
yüzeyinde birbirinden oldukça farklı dalgalanmalar oluşur.
Çözgü pikelerinde pike efektinin yeterince elde edilebilmesi için, pike
çözgülerinin kumaşla bağlantı yaptıkları noktaların ve yüzme
uzunluklarının birbirlerinden farklı olmaları gerekir. Düzenli şekilde
hep aynı noktalara bağlanan ve aynı mesafede yüzmeler yapan pike
çözgüleri kumaşta periyodik kabarmalara neden olur. Bu şekilde oluşan
efektler pike efektinden daha çok plisse efektlerini oluştururlar.
Kullanım sırasında şekillerini muhafaza edebilmeleri için pike
çözgülerinin kumaşla yeterli miktarda bağlantı yapmasının sağlanması
gerekir. Aksi takdirde farklı mekanik etkilere maruz kalan kumaşta
pike çözgülerinin bağlantı noktalarının kayması ve yer değiştirmesi
Şekil.2.11. Pike örgülerinin şematik görünümü.
sonucu kumaş yüzeyindeki kabarmalar zamanla kaybolur. Kumaş
normal ekstra çözgülü kumaş yapısına dönüşür.
Çözgü pikelerinin dokunabilmesi için kullanılan dokuma makinesinin
birden fazla çözgü salma tertibatına sahip olması gereklidir. Ayrıca
pike çözgülerinin gerilimlerinin fazla olması nedeniyle dokuma
sırasındaki gerilimlere dayanabilmeleri için yeterli mukavemete sahip
iplikler olmaları gerekir.
2.3.1.3. BİRDEN FAZLA EKSTRA ÇÖZGÜLÜ KUMAŞ YAPILARI
Dokunan ekstra çözgülü kumaşın motifinde çözgü boyunca birbirinden
farklı renkler varsa motifi dokuyabilmek için renk sayısı kadar ekstra
çözgü ipliği kullanılması gereklidir. Birden fazla ekstra çözgülü kumaş
yapılarında motif gereği kumaşın yüzünde görünmesi gereken ekstra
çözgü ipliği kumaş yüzeyine çıkarılırken diğer ekstra çözgü iplikleri
kumaşın arka yüzünde yüzme yaparlar.
Kumaştaki ekstra çözgü ipliği gurubunun sayısı arttıkça kumaşın
maliyeti artar. Dolayısıyla fazla iplik harcandığı için tek ekstra çözgülü
kumaş yapılarına göre daha pahalı kumaşlardır.
Şekildeki motifte yeşil bölgeler kumaşın zemini, kırmızı ve mavi
bölgeler ise ekstra ipliklerle oluşturulacak motifi göstermektedir
Kumaşın çözgü yönü şekilde okla gösterilmiştir. Motifte çözgü
yönünde bir uçtan bir uca ilerlerken zemin rengi haricinde karşılaşılan
her renk farklı bir ekstra çözgü gurubunun kullanılmasını gerektirir.
Şekilden görülebileceği gibi ok hizasında motif boyunca kırmızı ve
Şekil.2.12. İki ekstra çözgülü motif.
mavi renk bulunmaktadır. Bu durum kumaşın iki farklı ekstra çözgü ile
dokunabileceğini gösterir.
Ayrıca motifin kenarlarında ve orta bölgelerinde, ok yönünde
ilerlendiğinde kırmızı ve mavi renk görülürken, sol ve sağ tarafındaki
kırmızılar ile ortadaki kırmızı arasındaki bölümlerde sadece mavi renk
görülmektedir. Bu durumda kumaşın kenar ve orta bölgelerinde iki
ekstra çözgü kullanılması gerekirken sadece mavi rengin bulunduğu
bölgelerde tek ekstra çözgü kullanılması gereklidir.
Şekil.2.12’ deki motifin iki ekstra çözgü ile dokunması için örgü raporu
oluşturulacak kumaşın özellikleri aşağıda verilmiştir.
Zemin Çözgü Sıklığı : 25 Çözgü/cm
Atkı sıklığı : 20 Atkı/cm
Zemin Örgüsü : Bezayağı
Çözgü Yerleşim Oranı : 2Z/ 2E
Toplam Çözgü Sayısı :
6 x 25 + 6 x 25 = 300 Çözgü
Toplam Atkı Sayısı : 3 x 20=60 Atkı
Şekil.2.13. Motifin ölçülendirilmesi.
Şekil.2.14. Motif alanının desen kağıdında belirlenmesi ve zemin örgüsünün
yerleştirilmesi
2/2 çözgü yerleşim oranına göre hesaplanan 300 çözgünün 1,5 cm’lik
mesafeye düşen sayısı 150 çözgü olacaktır. Bu duruma göre ortadaki
motif 38 ekstra çözgü ve 20 atkıdan oluşacaktır. Köşelerdeki motifler
ise 38 ekstra çözgü ve 15 atkıdan oluşacaktır. Hesaplanan çözgü ve atkı
sayılarına göre desen kağıdında alan belirlenir. Yerleşim raporuna göre
zemin örgüsü yerleştirilir.
Desen kağıdında belirlenen alan ve bu alana çözgü yerleşim oranına
göre zemin örgüsünün yerleştirilmesi Şekil.2.14’ de gösterilmiştir.
Şekil.2.15 simetrik motifin örgü raporunun yarısını göstermektedir.
Kumaşın atkı sıklığı çözgü sıklığından düşük olduğundan, desen kağıdı
üzerindeki görünümü boyuna yönde basık görünecektir. Atkı sıklığı
yüksek olan kumaşlarda ise enine yönde basık ve uzun görünüm elde
edilir.
Şekildeki örgü raporunda çözgü iplikleri 2Z / 2E oranıyla ve ekstra
çözgü iplikleri de 1 kırmızı + 1 mavi düzeninde yerleştirilmiştir.
Şekildeki çözgü yerleşim oranı ve renk düzenine göre yerleşim
sonucunda elde edilen örgü raporunun orta kısımlarında kırmızı renkli
motif olmadığı için bu bölgedeki kırmızı renkli ekstra çözgülerin rapor
boyunca kumaşın arka yüzünde yüzme yapmaları gerekecektir. Kırmızı
çözgüler kumaş ile hiç bağlantı yapmadıkları için kumaş dokunduktan
sonra kumaştan ayrılarak boşa çıkarlar. Bu sakıncanın önlenmesi için
farklı yöntemler kullanılabilir.
Birinci yöntem; kırmızı çözgülerin kumaşın arka yüzünde
yüzdürülmesi ve kumaştan ayrılmasını önlemek için belirli atkılarda
kumaşa bağlantı yapmalarının sağlanmasıdır. Yöntemin sakıncası;
Şekil.2.15. Ortadan simetrik desenin örgü raporu
Kırmızı iplikler astar çözgüsü gibi davranacakları ve kumaşla çok az
bağlantı yapacaklarından orta bölgelerde daha seyrek bir yapı elde
edilir. Ayrıca kırmızı renkli iplikler bu bölgede gereksiz yere
kullanılmış olurlar.
İkinci Yöntem; Örgüdeki ekstra çözgü ipliklerinin renk raporunun
uygun şekilde düzenlenmesidir. Bu yöntemde örgüdeki ipliklerin
yerleşim oranı değişmeden (2 Z / 2E) olarak kalır. Fakat çözgü renkleri
aşağıdaki rapora göre düzenlenir.
2Zemin + 1Kırmızı + 1 Mavi (10 Tekrar)
2 Zemin + 2 Mavi (17 tekrar)
2Zemin + 1Kırmızı + 1 Mavi (21 Tekrar) Toplam: 300 Çözgü
2 Zemin + 2 Mavi (17 tekrar)
2Zemin + 1Kırmızı + 1 Mavi (10 Tekrar)
Yukarıdaki düzenlemeye göre oluşturulan örgü raporunun görünümü
Şekil.2.17’ de verilmiştir. Raporda kırmızı rengin bulunmadığı
bölgelerde kırmızı ekstra çözgü yerine mavi ekstra çözgü kullanılmıştır.
Bu sayede kumaşın çözgü sıklığının değişmemesi sağlanmıştır.
Şekil.2.16. Ortadan simetrik desenin açık kumaş görünümü
Şekil.2.17’ deki örgü raporunun dezavantajı, orta bölümlerde mavi
rengin daha yoğun şekilde görünmesidir. Orta bölümlerdeki mavi
rengin yoğunluğu bu bölgelerdeki mavi ipliklerden birine daha kısa
atlama yaptırılarak azaltılabilir.
Şekil.2.17. Örgü raporunun görünümü
Şekil.2.18. Orta bölümlerindeki mavi renk yoğunluğunun azaltılması
Uzun atlama yapan mavi renkli iplikler, kısa atlama yapan iplikleri bir
miktar kapatacakları için mavi rengin daha az görünmesine neden
olurlar.
Ekstra çözgü iplikli kumaş yapılarında kullanılan ekstra çözgü
ipliklerinin, zemin çözgü ipliklerine göre daha kalın ve kaba yapıda
seçilmeleri motifin kumaş üzerinde daha net görünmesini sağlar.
Şekil.2.16 – 2.17 ve 2.18’ de verilen örgü raporlarında bazı ekstra
çözgü ipliklerinin uzun yüzmeler yaptıkları görülmektedir. Çok uzun
yüzme yapan ekstra çözgü iplikleri kumaş üzerinde kabarık bir şekil
alırlar. Bu durum motifin görüntüsünün bozulmasına yol açacağı için
istenmez. Bu nedenle, uzun yüzme yapan ekstra çözgülerin yüzme
mesafelerinin kısaltılması gerekir. Bu nedenle Şekil.2.18’ de uzun
yüzme yapan ekstra çözgüler uygun noktalarda kumaşa
bağlanmışlardır. Ekstra çözgülerin kumaşa bağlandıkları noktalar yeşil
dairelerle gösterilmiştir. Şekil.2.18’ deki örgünün bir bölümünün açık
kumaş görünümü Şekil.2.19’ da verilmiştir.
Şekil.2.19. Orta bölümlerinde renk yoğunluğu azaltılmış örgünün açık kumaş
görünümü
Birden fazla ekstra çözgülü kumaşların örgü raporunun oluşturulması
işleminin aşamaları;
1. Kumaşta oluşturulacak motif belirlenir.
2. Kumaşın teknik parametreleri belirlenir.(Çözgü, atkı sıklıkları,
çözgü ve atkı ipliği numaraları, zemin örgüsü, Çözgü yerleşim
oranı vb)
3. Motifin kumaşta tüm yüzeye mi, yoksa kısmi olarak mı
uygulanacağı belirlenir.
4. Motifin kumaş üzerindeki boyutları belirlenir.
5. Motif için kullanılacak ekstra çözgü sayısı belirlenir.
6. Kumaşın sıklık değerleri kullanılarak, motifin tamamının ve
bölümlerinin oluşturulması için kullanılacak atkı, zemin çözgüsü
ve ekstra çözgü sayıları belirlenir.
7. Bulunan atkı sayısı ve ekstra çözgü sayısı kadar desen kağıdında
alan ayrılarak motif bu alana yerleştirilir. Veya bir görüntü işleme
proğramı (Photoshop, Paintbrush vb) kullanılarak da aynı işlem
bilgisayarda yapılabilir.
8. Toplam atkı sayısı ve toplam çözgü sayısı ( Zemin + Ekstra)
kadar alan desen kağıdında ayrılarak, çözgü yerleşim oranı
işaretlenir.
9. Belirlenen alanın zemin çözgüleri ve atkılarına kumaşın zemin
örgüsü yerleştirilir.
10. Zemin örgüsü yerleştirildikten sonra 7 numaralı şıkta oluşturulan
motifteki değerler ekstra çözgüler üzerine aktarılır.
11. Ekstra çözgülerin yüzme miktarları ve bağlantı noktaları
belirlenerek yerleştirilir.
12. Oluşturulan örgünün tahar, tarak taharı ve hareket raporu
oluşturulur.
2.3.1.4. Ekstra İplikle Oluşturulan Motiflerin Sağlamlaştırılması.
Ekstra iplikli kumaş yapıları ile oluşturulan motifin sağlamlaştırılması
işlemi bazı durumlar için geçerlidir. Sağlamlaştırma işlemi ekstra
ipliklerin kumaş üzerinde yaptıkları bağlantıların, sökülmeyi
engelleyecek şekilde artırılması işlemidir.
Ekstra iplikli kumaşın arka yüzündeki ekstra iplikler dokumadan sonra
kesilecekse veya kumaş, kullanım yerinin özelliğinden dolayı kullanım
sırasında çok fazla sürtünme, takılma gibi etkilere maruz kalacaksa
sağlamlaştırma işlemi uygulanabilir. Eğer kumaşın arka yüzündeki
ekstra iplikler kesilecekse, sağlamlaştırma işlemi özellikle motifin
kenarlarına uygulanır.
Arka yüzdeki iplikler kesilmeden kullanılacak kumaşlarda motifin iç
bölgelerine de sağlamlaştırma işlemi uygulanır. Sağlamlaştırma
işleminin en büyük dezavantajı, motifin kenar bölgelerinde net bir
görünümün oluşmasını engellemesi ve gölgeli kontür oluşmasına neden
olmasıdır.
Şekildeki yaprak motifi
arka yüzdeki iplikleri kesilerek
kullanılacak bir kumaşa
uygulanmak istenmektedir.
Kullanım sırasında yaprağı
oluşturan iplik uçlarının
herhangi bir nedenle kumaşa
bağlı oldukları bölgelerden
kurtulmaları önlenmek
istenmektedir. Kumaşın örgü
raporu Şekil.2.21’ de
görülmektedir. Arka yüzdeki ekstra çözgü iplikleri kesildikten sonra
motifin kenarlarındaki kesik uçlar zamanla kumaştan ayrılarak kumaş
yüzüne çıkarlar. Kumaş aynı şekilde kullanılmaya devam ettiği sürece
ekstra ipliklerin kumaştan sağılmaları daha da fazlalaşarak bir süre
sonra ekstra ipliklerin tümü kumaştan ayrılır ve sadece zemin kumaş
kalır.
İplik sağılmasının önlenmesi veya en azından güçleştirilmesi için,
ekstra çözgülerin kumaşa tutunma miktarlarının artırılması gerekir. Bu
işlem ekstra ipliklerin kumaşın zemin atkıları ile yaptıkları bağlantıların
artırılması işlemidir. Dokuma örgüleri içerisinde ipliklerin birbirlerine
Şekil.2.20. Yaprak motifi
en fazla bağlanmalarını sağlayan örgü bezayağı örgüsü olduğundan,
sökülme tehlikesi olan ekstra ipliklere bezayağı bağlantıları ilave edilir.
Şekil.2.22’ de yaprak motifinin kenarlarının sağlamlaştırılmış
şekli gösterilmiştir. Sağlamlaştırma bağlantıları şekilde koyu gri
karelerle gösterilmiştir. Koyu gri kareler bezayağı bağlantılarıdır.
Bezayağı örgüsü atkı ve çözgü ipliğinin kumaş üzerinde eşit olarak
göründüğü örgü türü olduğundan yaprak motifinin kenar bölgelerinde
ekstra çözgü rengi ile zemin iplik rengi yarı yarıya görünür. Ekstra
Şekil.2.21. Yaprak motifinin zemin örgüye yerleştirilmesi
Şekil.2.22. Yaprak motifi bağlantılarının sağlamlaştırılması.
çözgülerle zemin ipliklerinin farklı renkli olması durumunda yaprak
motifinin kenarlarında gölge efekti oluşur.
Gölge efektinin etkisini azaltmak için, kenar bölgelerinde bezayağı
örgüsü yerine daha fazla atlamaya sahip küçük bir örgü seçilebilir.
(Örnek : D 1/2 vb) Bağlantı örgüsündeki atlamalar arttıkça gölge efekti
belirsizleşir fakat ekstra çözgülerin kumaşa tutunma mukavemeti düşer.
2.3.2. EKSTRA ATKI İLE DESENLENDİRME KURALLARI
Ekstra atkılı kumaş yapılarının oluşturulabilmesi için bilinmesi gereken
parametreler aşağıda gösterilmiştir.
a) Zemin kumaş örgüsü: Zemin kumaşı oluşturacak örgü türüdür.
Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarında kullanılan
zemin kumaş örgüleri genellikle küçük örgü raporlu basit
örgülerdir. Genellikle bezayağı, D 1/2 , D 1/3, D 2/2 gibi
örgüler tercih edilir. Ekstra atkılı kumaş yapıları oluşturulurken
kullanılacak zemin örgüsünün, ekstra atkıların bağlantı
noktalarını gizlemeye uygun olması önemlidir. Atkı
bağlantılarını gizlemek için en uygun örgüler, raporunda uzun
atkı yüzmeleri bulunan atkı karakterli örgülerdir.
b) Atkı yerleşim oranı: Ekstra atkılarla zemin atkılarının kumaş
üzerindeki yerleşim planıdır. Esas olarak zemin ve ekstra atkı
ipliklerinin numaralarına, zemin atkılarının sıklığına ve
oluşturulacak motifin boyutlarına ve kullanılan dokuma
makinesinin özelliğine bağlı olarak belirlenen parametredir.
c) Zemin kumaş üzerinde oluşturulacak motif: Kumaş üzerinde
oluşturulmak istenen desendir. Aynı zamanda dokuma
makinesinin ağızlık açma tertibatının kapasitesine bağlıdır.
d) Kısmi veya tam desenlendirme yönteminden hangisinin
uygulanacağı: Oluşturulmak istenen motif kumaşın tüm
yüzeyine yayılı veya sadece belirli bölgelerinde olabilir.
Özellikle gerekli ekstra atkı ipliği miktarının belirlenmesi
açısından önemlidir.
e) Kumaşın Atkı ve Çözgü Sıklıkları: Özellikle motif
boyutlarının ve motifin kumaş üzerindeki tekrar sayısının
belirlenmesi açısından önemli olan parametredir.
Ekstra atkılı kumaş yapıları, fazladan işlem gerektirmeden
uygulanabilmeleri, gerektiğinde üretim esnasında bile
değiştirilebilmeleri gibi avantajları nedeniyle günümüzde daha fazla
uygulama alanı bulan kumaş yapılarıdır. Sayılan avantajlarının yanında
en büyük dezavantajları, birim zamandaki üretim miktarlarının ekstra
çözgülü kumaşlara göre düşük olmasıdır.
Ekstra çözgülü kumaş yapılarında olduğu gibi, kumaşın tüm yüzeyinde
desen oluşturabildikleri gibi, kısmi desenlendirme yapmak için de
kullanılabilirler.
Ekstra çözgülü kumaş yapıları ile ekstra atkılı kumaş yapılarının desen
kâğıdında gösterilmeleri sırasında önemli bir fark vardır. Ekstra
çözgülü kumaş yapılarında motif, desen kâğıdındaki dolu karelerde
oluşur. Ekstra atkılı kumaş yapılarında ise motif, desen kâğıdında boş
bırakılan karelerde oluşur.
Ekstra çözgülü kumaş yapılarından farklı olarak, ekstra atkılı
kumaşlarda, atkı yerleşim oranının seçilmesi dokuma makinesinin atkı
atma sisteminin özelliklerine de bağlıdır. Kullanılan dokuma makinesi,
bir tarafında birden fazla, diğer tarafında ise tek mekik yuvası bulunan
bir mekikli dokuma makinesi ise atkıda 1 Zemin / 1 Ekstra atkı
yerleşim oranını uygulamak mümkün olmaz. Bu tür bir makinede
uygulanabilecek yerleşim oranı 2 Zemin/ 2 Ekstra atkı veya katları
olabilir.
Ekstra atkılı kumaşların örgü raporları oluşturulurken, ekstra çözgülü
kumaş yapılarında uyulan kurallar birkaç fark dışında genel olarak
geçerlidir.
Ekstra atkılı kumaş yapılarında oluşturulan motiflerin görünümü, ekstra
çözgülü kumaş motiflerine göre daha net ve örtme özelliği daha
yüksektir. Bu durum atkı ipliği ile çözgü ipliği arasındaki farklılıktan
kaynaklanmaktadır. Atkı iplikleri genellikle daha düşük bükümlü ve
yumuşak iplikler olduklarından kumaş yüzeyine çıktıkları bölgelerde
zemin kumaşı daha iyi kapatırlar.
2.3.2.1. Tek Ekstra Atkılı Kumaşların Örgü Raporlarının
Oluşturulması.
Örnek: Ekstra atkılı bir kumaşın teknik özellikleri aşağıdaki gibidir.
Çözgü Sıklığı: 20 Çözgü/cm
Toplam Atkı Sıklığı(Zemin+Ekstra): 40 Atkı/cm
Atkı Yerleşim Oranı: 1 Zemin + 1 Ekstra
Zemin Örgüsü : Dk 1/3
Motif Boyutları : 3 x 3 cm
Gerekli Hesaplamalar;
Çözgü Sayısı : 20 x 3 = 60 çözgü
Atkı Sayısı : 40 x 3 = 120 Atkı (60 Adet zemin + 60 Adet Ekstra)
a) 60 çözgü ve 60 atkılık alanda motif çizilir. Çizilen Motif çözgü
iplikleri ve ekstra atkıları göstermektedir.
Şekil.2.23. Ekstra atkı ile
dokunacak motif.
Şekil.2.24. Ekstra atkılı motifin hesaplanan çözgü ve ekstra atkı
sayısına uygun olarak çizilmesi.
Çizilen motifin atkıları sadece ekstra atkıları gösterdiği için, örgü
raporuna yerleştirilirken 1/1 oranında açılarak yerleştirilecek ve örgü
raporunun atkı sayısı 120 olacaktır.
b) Çizilen motifin negatifi alınır.
c) Desen kağıdında 60 çözgü ve 120 atkıdan oluşan alan seçilerek
atkı yerleşim oranı işaretlenir. Çözgüler ve zemin atkılarına
kumaşın zemin örgüsü yerleştirilir.(Şekil.2.26)
d) Zemin örgüsü yerleştirildikten sonra ekstra atkı ipliklerine
sırasıyla motifin negatifi yerleştirilir.(Şekil.2.27)
e) Motifin tersi veya yüzünde istenmeyen uzun atkı atlamaları
varsa uygun noktalarda bağlantı yapılarak atlamalar kısaltılır.
(Şekil.2.28)
Şekil.2.25. Ekstra atkılı motifin negatifinin çizilmesi.
Şekil.2.26. Desen kağıdında 60 çözgü x 120 atkılık bölgeye zemin örgüsünün ve
yerleşim oranının yerleştirilmesi.
Şekil.2.28. Kumaşın ters ve yüzünde uzun yüzme yapan atkıların bağlanması.
Şekil.2.28’ de motifin iki farklı bölgesinden bölümler alınmıştır. A’
daki motif parçasında sarı renkli kareler, kumaşın arka yüzünde uzun
yüzme yapan atkıları kısaltmak için boşaltılan kareleri göstermektedir.
Arka yüzdeki atkıyı kumaşa bağlamak için uygun noktalar, bağlanacak
ekstra atkıya komşu olan zemin atkılarının aynı anda kumaşın üstünde
yüzme yaptığı noktalardır.
B’ deki motif parçasında ise kumaşın yüzünde uzun yüzme yapan
ekstra atkıların kısaltılmasına örnek gösterilmiştir. Yeşil renkle
doldurulmuş kareler atlamaları kısaltmak için doldurulan karelerdir.
Ekstra atkının kumaşın altında veya üstünde yaptığı yüzmelerin uzun
veya kısa olup olmadığına kumaşın çözgü sıklığı değeri kullanılarak
karar verilir.
Ekstra atkı 28 atkı üzerinde yüzme yapıyorsa, gerçekte (Atkı yüzme
miktarı / Çözgü Sıklığı) 28/20 =1,4 cm yüzme yapıyor demektir.
Özellikle istenmediği müddetçe kumaşın yüzünde 1 – 1,5 cm’den fazla
yüzme yapan iplikler, dokuma makinesinden çıktıktan sonra bollaşarak
sarkmaya başladıkları için sakıncalıdırlar.
2.3.2.2. Birden Fazla Ekstra Atkılı Kumaşların Örgü Raporlarının
Oluşturulması.
Ekstra atkı yöntemiyle dokunmak istenen motifte,
kumaşın enine yönde kaç renk ile karşılaşılıyorsa
motifi oluşturmak için renk sayısı kadar ekstra
atkı ipliği gurubu gereklidir. Yandaki motifi
ekstra atkı ipliği kullanarak oluşturmak için iki
ekstra atkı ipliği gurubu gerekir.
Örnek: Ekstra atkılı bir kumaşın teknik özellikleri aşağıdaki gibidir.
Çözgü Sıklığı: 20 Çözgü/cm
Toplam Atkı Sıklığı(Zemin+Ekstra): 40 Atkı/cm
Atkı Yerleşim Oranı: 1 Zemin + 1 Ekstra
Zemin Örgüsü: D 1/3 Z
Motif Boyutları: 6 x 3 cm
İşlem Sırası ;
a) Gerekli Hesaplamalar;
Çözgü Sayısı: 20 x 3 = 60 çözgü
Atkı Sayısı: 40 x 6 = 240 Atkı (120 Adet zemin + 120 Adet Ekstra)
b) Desen kâğıdı üzerinde 60 çözgü ve 120 atkılık alan işaretlenir. Bu
alana motif açık olarak çizilir. Motifin üzerinde yatay yönde aynı anda
iki farklı renk bulunması, bu sıranın desen kâğıdı üzerinde iki sıra ile
oluşturulacağını gösterir. Bu durum Şekil.2.30’ da gösterilmiştir.
Şekil.2.30. Normal motifin iki ekstra atkılı yapıya dönüştürülmesi
Şekildeki motif ekstra atkı ile oluşturulurken, açı gri renkli bölgeyi
oluşturmak için açık gri renkli ekstra atkı, aynı sıradaki siyah renkli
bölgeyi oluşturabilmek için siyah renkli ikinci atkının atılması gerekir.
Kumaşın örgü raporunu oluştururken atkı yerleşim oranına bağlı olarak
aralara zemin atkıları da yerleştirilir.
Şekil.2.29. İki ekstra
atkılı motif.
c) Şekil.2.31’ de gösterildiği gibi ekstra atkıların hareketleri
çizildikten sonra elde edilen motifin negatifi alınır.
Şekil.2.32. Ekstra atkı hareketlerinin negatifinin alınması.
d) Motifin negatifinin alınmasından sonra, kumaşın atkı yerleşim
oranına göre aralara zemin atkıları yerleştirilir.
Şekil.2.33. Ekstra atkılı kumaşın örgü raporu (Boyuna yönde yarısı)
e) Örgü raporu oluşturulduktan sonra, ekstra atkı ipliklerinin
kumaşın ön ve arka yüzünde yaptıkları yüzme hareketleri kontrol
edilir. Özellikle kumaşın yüzünde çok uzun yüzmeler varsa uygun
bağlantılarla yüzme miktarları kısaltılmalıdır. Bağlantı yerlerinin
seçimi ve bağlantı şekli tek ekstra atkılı kumaşlar ile aynıdır.
2.3.3. EKSTRA ATKI VE EKSTRA ÇÖZGÜNÜN BİRLİKTE
KULLANILDIĞI KUMAŞ YAPILARI.
Ekstra atkı ve çözgü ipliklerinin aynı kumaşta kullanıldığı kumaş
yapılarıdır. Desenlendirme imkanı açısından, ekstra çözgülü ve ekstra
atkılı kumaş yapılarına göre daha avantajlı kumaş yapılarıdır.
Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarının oluşturulabilmesi için
gereken parametreler aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.
a) Zemin kumaş örgüsü: Zemin kumaşı oluşturacak örgü türüdür.
Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarında kullanılan
zemin kumaş örgüleri genellikle küçük örgü raporlu basit
örgülerdir. Genellikle bezayağı, D 1/2 , D 1/3, D 2/2 gibi
örgüler tercih edilir.
b) Atkı yerleşim oranı: Ekstra atkılarla zemin atkılarının kumaş
üzerindeki yerleşim planıdır. Esas olarak zemin ve ekstra atkı
ipliklerinin numaralarına, zemin atkılarının sıklığına ve
oluşturulacak motifin boyutlarına ve kullanılan dokuma
makinesinin özelliğine bağlı olarak belirlenen parametredir.
c) Çözgü Yerleşim Oranı : Ekstra çözgü iplikleri ile zemin çözgü
ipliklerinin yerleşim planıdır.
d) Zemin kumaş üzerinde oluşturulacak motif: Kumaş üzerinde
oluşturulmak istenen desendir. Aynı zamanda dokuma
makinesinin ağızlık açma ve atkı atma tertibatlarının
kapasitesine bağlıdır.
e) Kısmi veya tam desenlendirme yönteminden hangisinin
uygulanacağı: Oluşturulmak istenen motif kumaşın tüm
yüzeyine yayılı veya sadece belirli bölgelerinde olabilir.
Özellikle gerekli ekstra atkı ipliği miktarının belirlenmesi
açısından önemlidir.
f) Kumaşın Atkı ve Çözgü Sıklıkları: Özellikle motif
boyutlarının ve motifin kumaş üzerindeki tekrar sayısının
belirlenmesi açısından önemli olan parametredir.
2.3.3.1. Ekstra Atkı ve Ekstra Çözgünün Aynı Anda Kullanıldığı
Kumaşların Örgü Raporlarının Oluşturulması.
Örnek.1: Şekildeki motif ekstra çözgü ve atkı
iplikleri aynı anda kullanılarak dokunacaktır.
Kumaşın zemin örgüsü: D 2/2 Z
Toplam çözgü sıklığı: 40 Çözgü/cm
Toplam Atkı sıklığı:40 Atkı/cm
Motif Boyu: 3 cm
Motif Eni: 3 cm
Örgü raporunda kırmızı bölgeler ekstra çözgü,
mavi bölgeler ekstra atkı ile oluşturulacaktır.
çözgü yerleşim oranı:1 Zemin / 1 Ekstra
Atkı yerleşim oranı: 1 Zemin/ 1 Ekstra
Motifteki zemin çözgüsü sayısı: 3 x 40=120 (60 Zemin + 60 Ekstra)
Motifteki Zemin Atkısı Sayısı: 3 x 20=120 (60 Zemin + 60 Ekstra)
Şekil.2.35. Motifin hesaplanan ekstra atkı ve ekstra çözgü sayılarına göre çizilmesi.
Şekil.2.34. Kumaşta
oluşturulacak motif
Desen kağıdı üzerinde 60 çözgü ve 60 atkılık alana ekstra ipliklerin
oluşturduğu motif Şekil.2.35’ de görüldüğü şekilde yerleştirilir.
Şekil.2.36. Ekstra çözgülerin yerleştirilmesi ve ekstra
atkıların tüm çözgülerin altına alınması.
Desen kâğıdında 120 x 120 lik alan ayrılır. Çözgü ve atkı yerleşim
oranları işaretlenir ve zemin örgüsü zemin iplikleri üzerine yerleştirilir.
Ekstra çözgü iplikleri yerleştirilirken, doğrudan şekil.2.35’ de çizilmiş
motif üzerinden hesaplanarak desen kağıdına yerleştirilir. Atkı yerleşim
oranı 1/1 olduğundan 2.35’ deki ekstra çözgünün bulunduğu her kare,
desen kağıdında bir zemin atkısı ile bir ekstra atkıya karşılık gelir.
Çözgü iplikleri yerleştirildikten sonra, atkı iplikleri kumaşın tüm zemin
çözgülerinin altına yerleştirilir (Şekil.2.36). Sonraki aşamada ekstra
atkı ipliklerinin desenlerini oluşturmak için, gereken noktalarda ekstra
atkılar kumaş yüzeyine çıkarılır (Şekil.2.37). Bu durum dolu karelerin
boşaltılması ile yapılır, “Bağlantı iptali” olarak adlandırılır.
Şekil.2.37. Tüm çözgülerin altına alınan ekstra çözgülerin, motife göre kumaş
yüzeyine çıkarılmaları.
Ekstra atkıların yüzeye çıkarılması esnasında Şekil.2.35’ deki motif
esas alınır. Ekstra atkının yüzeye çıktığı noktalar bulunurken başlangıç
noktasının motifin kenarına olan mesafesi sayılır. Bulunan sayı iki ile
çarpılarak motif üzerindeki gerçek nokta bulunur. Noktayı bulmak için
sayılan değerin iki ile çarpılması yerleşim oranlarının 1/1 olmasından
kaynaklanmaktadır.
Şekil.2.38. Motif üzerindeki uzun atlamaların kısaltılması ve motifin bitmiş şekli.
Şekilde kahverengi noktalar, zemin çözgülerinin ekstra atkıdan
kurtarılmasını (Ekstra atkının üzerine çıkarılması) göstermektedir.
Kurtarma işlemi, kırmızı renkli ekstra çözgülerin kumaş yüzeyinde
bulunduğu bölgelerde yapılmıştır. Bu sayede, ekstra çözgünün üstte
olduğu bölgelerde ekstra atkı iplikleri kumaşın alt yüzeyine alınarak
gizlenmiş ve ekstra çözgünün oluşturduğu görüntüyü bozması
engellenmiştir.
Şekil.2.38’ de yüzeydeki ve arkadaki uzun iplik yüzmelerini
engellemek için ekstra atkı ipliklerine bağlantı iptali, ekstra çözgü
ipliklerine ise bağlantı ilavesi yapılmıştır.
Ekstra atkı ipliğinin kumaşın arka yüzeyinde bulunduğu bölgelerde
(Mavi renkli kısımlar) bağlantı iptali yapılmıştır. Bağlantı iptali işlemi,
rastgele yapılmamış, D 7/1 S örgüsüne göre yapılmıştır. Ekstra atkı
ipliğinin yüzeyde yaptığı uzun yüzmeleri kısaltmak için ise D 1/7 S
örgüsü kullanılmıştır.( Beyaz görünen bölgelerdeki mavi noktalar) S
dimi tarzındaki bağlantı örgüleri, kumaş zemininin Z dimi örgüsünün
görünüşünü dengelemek için kullanılmıştır. Kullanılacak bağlantı
örgüleri seçime bağlı örgülerdir. Gerektiğinde farklı tarzdaki bağlantı
örgüleri de seçilerek kullanılabilir. (Saten, Serbest vb)
Beyaz bölümlerde ekstra çözgüler kumaşın arka yüzünde
bulunmaktadırlar. Arka yüzde yaptıkları uzun yüzmeleri kısaltmak için
kırmızı noktalarla zemin atkılarına bağlanmışlardır. Bağlama işlemi,
astar çözgülü kumaş yapılarındaki bağlama tekniği ile yapılmıştır. Dört
köşe ve merkezdeki kırmızı ekstra çözgünün üstte olduğu bölümlerdeki
uzun yüzmeleri kısaltmak
için bağlantı iptali
uygulanmıştır. Bağlantı
iptali için kullanılan örgü
D 1/7 Z örgüsüdür.
Örnek.2:Şekilde verilen
motif benzeri motiflerin
ekstra iplikli kumaş
yapılarıyla oluşturulması
için, önce kullanılacak
ekstra iplik tekniğinin
belirlenmesi gerekir.
Motifte, ekstra iplik
kullanılarak oluşturul
ması gereken 5 farklı
renk mevcuttur.
Motifin ekstra çözgü Şekil.2.39. Ekstra çözgü ve atkı tekniklerinin
aynı anda kullanılabileceği motif örneği.
tekniği ile oluşturulmak istenirse 5 ekstra çözgülü bir kumaş yapısının
oluşturulması gerekir. Bu durumda kumaşın çözgü hazırlama işlemleri
oldukça karmaşık bir durum alacaktır. Ayrıca motifin her tarafında tüm
renkler bulunmadığı için bazı renklerin (açık ve koyu kahverengi)
kumaşın bazı bölgelerinde gereksiz yere kullanılması gerekebilir. Beş
farklı ekstra çözgünün kumaş üzerinde yaptıkları hareketler oldukça
farklılık gösterdiğinden, kullanılan dokuma makinesinin çözgü salma
tertibatı ipliklerin gerektiği kadar salınmasını sağlayamaz.
Ekstra atkı yöntemiyle dokunması durumunda ise özellikle kumaşın
üretim hızı çok düşeceğinden kumaşın maliyeti çok fazla olacaktır.
Bu sakıncaları en aza indirmek ve motifi dokunabilir hale getirmek için
en uygun yöntem, motif üzerindeki renklerin bir kısmını ekstra çözgü,
bir kısmını ise ekstra atkı olarak kullanarak motifi oluşturmaktır.
Şekildeki motifin kumaş üzerinde istenen özellikleri aşağıda
verilmiştir.
Çözgü Sıklığı:30 Çözgü/cm
Atkı Sıklığı: 24 atkı/cm
Şekil.2.36’ daki boyutlardan çözgü ve atkı sayıları hesaplanacak olursa;
Atkı Sayısı: 45 x 4=180 2 Zemin / 2 Ekstra atkı yerleşim oranına göre
Çözgü Sayısı: 38x5=190 2 Zemin/3 Ekstra çözgü yerleşim oranına göre
Kumaşın zemin Örgüsü: Bezayağı
Motifi Oluşturma Aşamaları :
a) Motifi oluşturmak için önce hangi renklerin ekstra çözgü, hangi
renklerin ekstra atkı ile verileceğine karar verilmelidir. Ekstra
çözgü ve ekstra atkıların belirlenmesi için aşağıdaki maddelere
dikkat edilir.
i. Motif üzerinde tüm motif enini kaplayan veya motif
eninin çok büyük kısmını kaplayan ekstra iplik rengi
olup olmadığına bakılır. Şekil.2.39’daki motifte tüm
motif enini kaplayan renk laciverttir. Motif eninin çok
büyük kısmını kaplayan renkler ise açık mavi, açık
kahve ve koyu kahve renkleridir.
ii. Motif boyunu tamamen veya çok büyük kısmını
kaplayan renkler tespit edilir.(Lacivert, koyu kahve)
iii. Kumaşın üretim hızının yüksek olmasını sağlamak için,
ekstra atkı olarak seçilen renklerin mümkün olduğunca
birbiri içerisine geçmeyen ve motif boyunun büyük
kısmını kaplayan renklerin seçilmesi gerekir. Motifte
açık mavi ve yeşil renkler kumaş boyunu kaplamaktadır.
Ayrıca bu iki renk kesişme bölgelerinin çok küçük
kısmında birbiri içerisine girmektedir. Bu yüzden bu iki
renk ekstra atkıdan verilebilir.
Kalan üç renk ekstra çözgüden verilir. Lacivert çözgü
tüm motif enince çekilecektir. Koyu ve açık kahve
renkleri ise enine yönde motifin çok büyük kısmını
kapladıkları için çözgü yerleşimi iki farklı şekilde
düzenlenebilir.
Şekil.2.40. Çözgü yerleşimin belirlenmesi
Birinci düzenleme yönteminde (Tüm Motif Enince)
N Adet Zemin + 1 Lacivert + 1 Koyu Kahve + 1 Açık kahve
İkinci Düzenleme yönteminde ise her ekstra çözgü motif üzerinde ilk
bulunduğu noktadan itibaren yerleşim oranına dahil edilebilir.
Şekil.2.40 her üç rengin kumaş enince başlangıç ve bitiş noktalarını
tespit etmek için gösterilmiştir. Şekle göre lacivert tüm motif enince
yerleşir. Açık ve koyu kahve renkleri ise motifin belirli bir noktasından
başlayarak belirli bir noktasında da bitecek şekilde yerleştirilir.
b) Motifin Çizilmesi: Motifin Görünümü 38 ekstra çözgü ve 45
ekstra atkı üzerine çizilir. Motifin çizilmiş hali Şekil.2.36’ da
gösterilmiştir. Şekilde zemin çözgü ve atkıları henüz motife
dahil edilmemiştir.
Şekilde boyuna yöndeki sıralarda üç farklı renk olduğu için çözgü
yerleşim oranına 3 ekstra çözgü ipliği girecektir.
c) Motifin Zemin Örgüsüyle Birleştirilmesi: 180 çözgü ve 190
atkılık alan desen kağıdında işaretlendikten sonra çözgü
yerleşim raporu ve atkı yerleşim raporu işaretlenir. Çözgü
yerleşim raporundaki zemin çözgüleri ile atkı yerleşim
raporundaki zemin atkılarına zemin örgüsü yerleştirilir.
Şekil.2.41’ deki her kare desen kağıdı üzerinde 5 çözgü ve 4
atkılık alana karşılık gelmektedir. Bu temel ölçüye göre
Şekil.2.40’ daki çözgü ipliklerini gösteren kareler sayılarak
desen kağıdına yerleştirilir.(Şekil.2.42)
Şekil.2.41. Motifin ekstra ipliklerinin atkı ve çözgü sayılarına göre
çizilmesi.
Şekil.2.42. Ekstra çözgü ipliklerinin desen kağıdında zemin örgü içerisine
yerleştirilmesi.
Çözgü iplikleri yerleştirildikten sonra, ekstra atkı ipliklerinin
yerleştirilmesi gerekir. Şekil.2.41’ de mavi ve yeşille gösterilen
kısımlar ekstra atkıların üstte oldukları kısımlardır. Bu bölümlerde atkı
ipliğini üste çıkarmak için atkı karakterli bir örgü kullanılır.
Şekil.2.43. Ekstra atkı iplikleri yerleştirilerek kurtarma işlemi yapılmış örgü raporu.
Ekstra atkı ipliklerinin yüzeyi kaplayabilmesi için, üstte oldukları
bölümlerde sekizli atkı sateni örgüsü yaptırılmıştır. Örgünün atkı renk
raporu ;
2 Zemin + 2 Yeşil 18 tekrar
2 Zemin + 1 Yeşil + 1 Mavi 3 tekrar
2 Zemin + 2 Mavi 24 tekrar.
planına göre düzenlenmiştir.
Şekil.2.44. Arka yüzde uzun atlamaları önlemek için, ekstra atkı iplikleriyle, çözgü
ipliklerinin bağlantı yaptırıldığı desenin son durumu
Kule motifinin bulunduğu bölgelerde ekstra atkı iplikleri kumaşın
arkasında en alt pozisyona alınmıştır. Ekstra atkıların üzerinde, arka
yüzde yüzme yapan ekstra çözgüler ve en üstte ise kumaş tabakası
bulunmaktadır. Kumaşın arka yüzünde atkı ve çözgü ipliklerinin uzun
yüzme yapmasını engellemek ve kumaşın kullanımı esnasında iplik
sağılmalarını engellemek için arka yüzde ekstra atkı iplikleri ile çözgü
ipliklerine bağlantı yaptırılmıştır. Bağlantı için kullanılan örgü raporu,
8’ li atkı sateni örgüsüyle uyumlu olması için 8’ li çözgü sateni olarak
seçilmiştir. (Şekil.2.44 ve 2.45)
Şekil.2.45. Örgü raporunun bir bölümünün büyütülmüş görünümü.
Şekil.2.45’ de kullanılan renklerin karşılıkları aşağıda verilmiştir.
1: Lacivert renkli ekstra çözgü ipliklerinin ekstra atkılar üzerine
çıkarıldığı bölgeler. (Lacivert çözgünün ekstra atkılardan kurtarılması)
2: Zemin çözgülerinin ekstra atkılardan kurtarıldığı bölgeler.
3: Açık kahve çözgülerin ( Raporda pembe olan 9 numaralı çözgüler)
ekstra atkılardan kurtarıldığı bölgeler.
4: Koyu kahve çözgülerin ekstra atkılardan kurtarıldığı bölgeler.
5: Mavi renkli ekstra atkıların çözgü iplikleriyle bağlantı yaptığı
noktalar.
6: Lacivert ekstra çözgü iplikleri.
7: Koyu kahve ekstra çözgü iplikleri
8: Yeşil renkli ekstra atkıların çözgü iplikleriyle bağlantı yaptığı
noktalar.
9: Şekil.2.41’ de gösterilen, açık kahve renkli ekstra çözgü iplikleri
10: Zemin çözgü ve atkıları.
Çalışma Sorusu : Şekilde verilen çiçek motifini,
a) Ekstra çözgü tekniği
b) Ekstra atkı tekniği
c) Ekstra atkı ve ekstra çözgüyü aynı anda kullanarak oluşturunuz.
Motif boyu= 3 cm, motif eni= 3 cm olacaktır.
Kumaşın çözgü ve atkı sıklığı değerlerinin seçimi serbesttir.
Yerleşim oranlarının seçiminde motifi en iyi şekilde oluşturacak
yerleşim oranları seçilecektir.
2.3.4. Ekstra İpliklerle Dokunacak Motiflerde Motifin
Oluşturulması İçin Kullanılacak En Uygun Yöntemin Seçilmesi.
a) Tek Renkli Motifler: Dokunacak motif tek renkten oluşuyorsa,
ekstra çözgülümü yoksa ekstra atkılı mı dokunacağına karar
vermek için motifin kumaştaki yerleşimine bakılır.
Şekil.2. ‘ de görüldüğü gibi motif tüm
kumaş yüzeyine yayılmış ve tüm kumaş
boyunca devam ediyorsa ekstra çözgülü
ve ekstra atkılı yöntemlerin ikisi de
kullanılabilir. Bu durumda hangi
yöntemin kullanılacağı, tamamen kumaşın
maliyetine göre belirlenir.
Şekil.2. ‘ de görüldüğü gibi
motif kumaş boyunca devam
ediyor, enine yönde ise
kumaşın sadece belli
bölümlerinde bulunuyorsa, Bu
tarz kumaşlar için en uygun
yöntem, ekstra çözgülü
desenlendirme yöntemidir.
Şekilde görüldüğü gibi, motif kumaş
enince devam eden, kumaş boyunca ise
sadece belirli bölgelerde tekrar eden bir
motif ise en uygun yöntem ekstra atkılı
desenlendirme yöntemidir.
Şekil.2. ‘ de görüldüğü gibi
motif tüm kumaş yüzeyine
yayılmış ve tüm kumaş
boyunca devam ediyorsa
ekstra çözgülü ve ekstra atkılı
yöntemlerin ikisi de
kullanılabilir. Bu durumda
hangi yöntemin kullanılacağı,
tamamen kumaşın maliyetine
göre belirlenir.
b) İki Renkli Motifler: Ekstra iplikli kumaş yapılarının en fazla
üretilen kumaşlar çok renkli motifli kumaşlardır. Motifteki renk
sayısı arttıkça, özel durumlar haricinde ekstra iplik gurubunun
sayısı da artar.
Çok renkli motiflerin ekstra atkılı yöntemle oluşturulması
kumaş maliyetinin daha fazla artmasına neden olur. Motifteki
renk gurubu sayısı artıkça kumaşın üretim maliyeti
yükselecektir.
Yandaki motifin dokunması için iki farklı
ekstra iplik gurubu gerekir. Ekstra
ipliklerin düzenlemesi farklı olabilir.
Motifin dokunması için yapılabilecek
farklı düzenlemeler aşağıda gösterilmiştir.
a) İki Ekstra çözgü kullanarak dokunması: Bu durumda iki farklı
çözgü gurubu gerekir. Bu iki çözgü gurubunun eşit oranda
yerleştirilmesi gerekir.
Örnek Çözgü Yerleşim Raporları
1: 1Zemin + 1Kırmızı + 1Mavi
2: 2 Zemin + 1 Kırmızı + 1 Mavi
Renklerin oluşturdukları motif gereği yaptıkları bağlantılar ve
yüzme miktarları farklı olduğundan ekstra çözgüler tek bir
leventten verilemez, iki farklı ekstra çözgü levendi gerekir.
Çözgü hazırlama ve tahar işlemleri daha zordur. Üç farklı çözgü
salma tertibatı gerekebilir.
b) İki Ekstra Atkı ile Dokunması: İki ekstra atkı yerleşim oranı
içerisinde eşit olarak bulunmalıdır. Ekstra çözgüde kullanılan
yerleşim oranları kullanılabilir. Çözgü hazırlama daha kolaydır.
Tek çözgü salma mekanizması gerekir. Kumaşın üretim hızı
düşer.Ekstra ipliklerin rengi, numarası, hammaddesi gibi
özelliklerinin değiştirilmesi çok basittir.
c) Ekstra çözgü ve atkıyı aynı raporda kullanarak: Üretim hızı (b)
deki üretim tarzından daha yüksek, (a) dan daha düşüktür.
Çözgü hazırlama işlemi (a) ya göre daha basittir. Maksimum 2
çözgü salma mekanizması gerektirir. Atkıda kullanılan ipliğin
özellikleri herhangi bir anda değiştirilebilir. Çözgü ise
değiştirilemez.
Yandaki motif kumaş boyunca sadece
belirli bölgelerde oluşturulmaktadır. İki
ekstra çözgü, iki ekstra atkı veya ekstra
atkı ve çözgüyü aynı kumaşta kullanarak
dokunabilir.
İki ekstra çözgüde, gereksiz yere çözgü
ipliği harcanması dolayısıyla sakıncalıdır.
Bu tür desenlerin ekstra atkılı olarak
dokunmaları daha avantajlıdır.
Yandaki motif iki ekstra atkı
ile dokumaya daha uygundur.
Yerleşim raporunda iki ekstra
atkının da eşit sayıda
bulunması gerekir.
Ekstra çözgü ile dokumaya
uygundur. Tek ekstra çözgü
gurubu gerekir. Ekstra çözgü
gurubunun renk raporunun
düzenlenmesi gerekir.
Ekstra atkı ile dokunması
durumunda gereksiz üretim
kaybına neden olur.
Ekstra atkı ile dokumaya
uygundur. Tek ekstra atkı
kullanarak dokunur. Ekstra atkı
gurubunun renk raporunun
düzenlenmesi gerekir.