2. EKSTRA MATERYALLERLE MOTİFLENDİRMENİN

PRENSİPLERİ

Ekstra iplikli kumaş yapıları, belirli bir desen elde etmek için

çözgüde, atkıda veya her iki iplik sisteminde birden fazla iplik gurubu

kullanılarak elde edilen kumaşlardır. Yukarıdaki üç yöntemden hangisi

kullanılırsa kullanılsın, kullanılan ipliklerden biri zemin oluşturmak

diğeri ise istenilen motifi oluşturmak için kullanılırlar. Genel olarak üçe

ayrılırlar.

a) Ekstra çözgülü kumaşlar: İki çözgü sistemli ve tek atkılı

kumaşlardır. Kullanılan çözgülerden biri ekstra çözgü, diğeri zemin

çözgüsüdür. Atkılar ise zemin atkılarıdır.Birden fazla çözgü levendiyle

dokunurlar.

b) Ekstra atkılı kumaşlar: Bir çözgü sistemli ve iki atkı sistemli

kumaşlardır. Çözgüler zemin çözgüleri, bir atkı sistemi zemin atkısı

diğeri ise motif atkısıdır.

c) Ekstra çözgülü ve atkılı kumaşlar: En az iki çözgü ve iki

atkıdan oluşan kumaşlardır. Kullanılan atkı ve çözgülerin biri zemin

atkısı ve çözgüsü diğerleri ise motif atkısı ve çözgüsüdür.

Oluşturulacak kumaş yapısı ekstra çözgülü ise makineye birden

fazla dokuma levendi takılabilmeli ve leventlerden farklı miktarlarda

iplik sağılabilmelidir. Eğer oluşturulacak kumaş ekstra atkılı ise,

makinenin atkı atma sistemi birden fazla renkte veya türde atkıyı

atabilme kapasitesine sahip olmalıdır.

Ekstra çözgülü, ekstra atkılı veya her ikisinin kombinasyonu ile

elde edilen kumaşlardan hangisi yapılırsa yapılsın, desenin formuna

bağlı olarak ekstra ipliklerin oluşturduğu desenler sürekli veya süreksiz

olarak elde edilebilirler. Desendeki süreklilik veya kesikli olma durumu

ya çözgüleme işleminde ya dokuma esnasında veya her iki yöntem

kullanılarak elde edilebilir.

Ekstra iplikle desenlendirme yapılan kumaşlarda temel amaç ,

kumaşın mukavemetinde ve giyim kalitesinde eksilme olmaksızın kumaş

üzerinde istenilen motifin elde edilmesidir. Çünkü atkı veya çözgü

yönünde atlamalar yaptırılarak elde edilen desenler, normal

kumaşların mukavemet, boyut stabilitesi gibi özelliklerini olumsuz

etkiler.

Ekstra ipliklerle desenlendirmenin avantajlarından biri de,

kumaşın istenilen bölümlerinde zeminle keskin kontrast oluşturan

desenler elde edilmesidir.

Ekstra iplikli desenlendirme işlemlerinde, atkı veya çözgüde,

zemin iplikleri ile ekstra ipliklerin yerleşimleri kumaş boyunca devamlı

veya kesikli şekilde olabilir. Ekstra iplik-zemin ipliği yerleşim oranları

1/1,1/2,1/3,2/2,vb. oranlarda olabilir.

Mekikli dokuma makineleriyle dokuma esnasında bir tarafında

birden fazla, diğer tarafında tek mekik kasası bulunan tezgahlarda

ekstra atkılı dokuma işlemi yapılırken yerleşim oranı çift sayılı olmak

zorundadır. 2/2,2/4 vb

2.1. EKSTRA İPLİKLERİN YERLEŞİM METODLARI

Kumaşın desen oluşturan kısımlarının dışında kalan bölümlerinde

ekstra çözgü veya ekstra atkı ipliklerinin yerleşimlerinin düzenlenmesi

büyük öneme sahiptir. Bu işlem aşağıdaki yöntemlerden biriyle yapılır.

a) Ekstra ipliğin, kumaşın arka yüzünde serbest olarak atlama

yapmasına izin verilir. Bu metod, kumaşın üzerindeki desenlerin

arasındaki mesafelerin çok uzun olmadığı, sık kumaşların dokunması

esnasında kullanılabilir. Ayrıca, kumaşın arka yüzünün görünebildiği

seyrek yapılı ince kumaşlarda kullanılamaz.

b) Ekstra ipliğin, kumaşın arka yüzünde gevşek bir şekilde atlama

yapmasına izin verilerek sonradan bu kısımlar kesilir. Bu metod,

özellikle hafif yapılı kumaşların elde edilmesi için son derece

uygundur. Eğer desen gereği, ekstra ipliklerin kumaş yüzünde de

gevşek atlamalar yapması gerekiyorsa, bu ipliklerin desenin

kenarlarından bağlanmaları gereklidir. Aksi halde kumaştan kolaylıkla

sökülebilirler. Motif kenarlarındaki sağlam bağlantılar motifin şeklini

daha belirsiz hale getirirler.

c) Sıkı kumaşlarda ekstra iplikler, kumaşın alt yüzünde zemin

kumaşın uygun atlamalarına karşılık gelen yerlerinde veya özel

bağlantı iplikleri vasıtasıyla bağlanmaları sağlanırlar.

d) Ekstra iplikler kumaşın yüzünde yardımcı, küçük motiflerle

bağlanırlar.

2.2. EKSTRA ÇÖZGÜ VE EKSTRA ATKILI

DESENLENDİRMENİN KARŞILAŞTIRILMASI

Ekstra çözgülü desenlendirmede iki veya daha fazla sayıda çözgü

ipliği serisiyle, bir atkı serisi vardır. Ekstra atkılı desenlendirmeyle

karşılaştırıldığında aşağıdaki avantaj ve dezavantajlara sahiptir.

Avantajları:

1) Sadece bir seri atkı atılması nedeniyle daha fazla üretim

yapılabilir.

2) Özel bir atkı atma sistemi gerektirmez.

3) Teorik olarak sınırsız sayıda renkli iplik kullanılabilir.

4) Kesikli şekilde noktalı veya çubuk desenlendirmelerin

yapılması kolaydır.

Dezavantajları:

1) Bir yerine iki veya daha fazla çözgü levendi gerektirir.

2) Armürlü desenlendirmede tahar daha karışıktır.

3) Motif için daha kuvvetli iplikler gerekir. İplikler yumuşak

değildir. Parlaktır. Dokuma esnasında motif çözgüleri, ekstra çözgülere

göre daha fazla gerilim altındadır. Kural olarak boyuna çekme, enine

çekmeden daha azdır. Ekstra çözgülü desenler, ekstra atkılı

desenlerden daha az belirgindir.

4) Eğer, kumaşın arka yüzündeki ekstra iplikler kesilmek

isteniyorsa, ekstra çözgülerin kesilmesi ekstra atkıların kesilmesinden

daha zordur.

2.3. EKSTRA ÇÖZGÜLÜ DESENLENDİRME

Ekstra çözgülü desenlendirmenin ana avantajı verimliliğidir.

Günümüzde; armürlü makinelerdeki kesikli motif düzenlemeleri

haricinde, 1 zemin /1 ekstra tarzında dokunan kumaşlar için uygundur.

Her farklı desenin yeni bir harniş dizimi gerektirmesi harnişlerden

taharlama ve düğümleme işlemleri gerektirmesi nedeniyle, makine

duruşlarını artırması, maliyeti artırması ve bu yöntemle elde edilebilen

desenlerin çoğunun ekstra atkı yöntemiyle elde edilebilmesi nedeniyle

günümüzde önemini yitirmektedir. Ekstra çözgülü kumaş yapıları

“Çözgü Lanseleri” olarak da isimlendirilirler. Bu tür kumaş yapılarının

piyasada özel uygulama alanları mevcuttur. Bu alanlar;

a) Kumaş kenar yazıları

b) Çözgü pikeleri

Yukarıdaki kullanım alanları özel kullanım alanlarıdır. Yukarıdaki

sınıflandırmanın dışında daha genel bir sınıflandırma aşağıdaki şekilde

yapılabilir.

Ekstra çözgülü kumaş yapıları

Ekstra çözgü gurubunun sayısına

göre

Ekstra çözgü ipliklerinin kumaş

üzerinde kullanıldıkları yere göre

a) Bir ekstra çözgülü kumaş

yapıları

b) Birden fazla ekstra çözgülü

kumaş yapıları

a) Kısmi desenlendirmeli

ekstra çözgülü kumaşlar.

1. Kenar Yazıları

b) Tam desenlendirmeli ekstra

çözgülü kumaşlar.

1. Çözgü Pikeleri

2.3.1. EKSTRA ÇÖZGÜ İLE DESENLENDİRME KURALLARI

Ekstra çözgülü kumaş yapılarının oluşturulabilmesi için bilinmesi

gereken parametreler aşağıda gösterilmiştir.

a) Zemin kumaş örgüsü: Zemin kumaşı oluşturacak örgü türüdür.

Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarında kullanılan

zemin kumaş örgüleri genellikle küçük örgü raporlu basit

örgülerdir. Genellikle bezayağı, D 2/1 , D 1/2, D 2/2 gibi

örgüler tercih edilir. Bu tür örgülerin tercih edilme nedeni,

kumaş üzerinde ekstra çözgü ile oluşturulan motifin baskın

olarak görünmesi istendiğinden, zemin örgüsünün desenli ve

motifin etkisini azaltacak yapıda örgü olması istenmez.

b) Çözgü yerleşim oranı: Ekstra çözgülerle zemin çözgülerinin

kumaş üzerindeki yerleşim planıdır. Esas olarak zemin ve ekstra

çözgü ipliklerinin numaralarına, zemin çözgülerinin sıklığına ve

oluşturulacak motifin boyutlarına bağlı olarak belirlenen

parametredir.

c) Zemin kumaş üzerinde oluşturulacak motif: Kumaş üzerinde

oluşturulmak istenen desendir. Aynı zamanda dokuma

makinesinin ağızlık açma tertibatının kapasitesine bağlıdır.

d) Kısmi veya tam desenlendirme yönteminden hangisinin

uygulanacağı: Oluşturulmak istenen motif kumaşın tüm

yüzeyine yayılı veya sadece belirli bölgelerinde olabilir.

Özellikle gerekli ekstra çözgü iplik miktarının belirlenmesi

açısından önemlidir.

e) Kumaşın Atkı ve Çözgü Sıklıkları: Özellikle motif

boyutlarının ve motifin kumaş üzerindeki tekrar sayısının

belirlenmesi açısından önemli olan parametredir.

Örnek : Zemin örgüsü D2/1

örgüsü olan 28 çözgü ve 18

atkı/cm sıklığında dokunacak

kumaşın sağ ve sol kenarlarından

10 cm içeride çözgü boyunca

elma motifi yerleştirilmek

istenmektedir. Seçilen çözgü

yerleşim oranı 2 zemin/ 1 Ekstra

çözgü oranındadır. Elma motifinin

boyu 4 cm, eni ise 3,5 cm

olacaktır. İki motif arasındaki

mesafe 5 cm olacaktır. Motif ve

motifin kumaş üzerine yerleşimi

yanda verilmiştir.

Yukarıda verilen kumaş yapısı için gerekli hesaplamalar aşağıda

yapılmıştır.

Elma motifinin bulunduğu bölgedeki zemin çözgüsü sayısı

3,5 x 28 = 98 zemin çözgüsü

ekstra çözgü ipliği sayısı :

98 x 3/2 = 147 çözgü teli ( Zemin + ekstra çözgü)

147 – 98 = 49 ekstra çözgü ipliği

Zemin atkısı sayısı ( Bir elma motifi için gereken) 4 x 18 = 64 atkı

Şekil.2.1. Kenarlarından 10 cm içeride

3,5 cm genişliğinde elma motifi

bulunan ekstra çözgülü kumaş örneği.

Zemin atkısı sayısı ( İki elma motifi arasındaki boşluk için gereken)

5 x 18 = 90 atkı

toplam atkı sayısı = 64 + 90= 154 atkı

Elma motifinin

kumaşta istenen boyuta

göre oluşturulması için

desen kağıdı üzerinde

49 çözgü ve 64 atkıdan

oluşan bölge seçilerek

elma motifi

oluşturulur. Yandaki

şekilde görüldüğü gibi

oluşturulan motif

kumaş üzerindeki

istenilen motif

boyutlarına uygundur.

Motif oluşturulduktan

sonra, zemin örgüsüyle

birleştirilme işlemi

gerçekleştirilir.

Yerleştirme işlemi

çözgü yerleşim oranına

bağlı olarak yapılan bir

işlemdir. Motif

yerleştirilirken desen

kağıdı üzerinde 154

atkı ve 147 çözgüden

oluşan bölge seçilir. Seçilen bölgenin 64 atkı ve 147 çözgüden oluşan

kısmına elma motifi, geriye kalan 90 atkı ve 147 çözgülük kısmına ise

iki elma motifi arasındaki boşluğu oluşturacak örgüler yerleştirilir.

Şekil.2.2. Kumaşta kullanılacak elma motifinin

kumaşın sıklık değerleri ve motifin istenilen

boyutlarına uygun olarak hazırlanması.

İlk olarak seçilen 154 atkı x 147 çözgülük alandaki çözgü ipliklerinde

yerleşim oranındaki 2 zemin/ 1 ekstra oranı yerleştirilir. Daha sonra

zemin çözgüleri ve atkılarda zemin örgüsü çizilir.

Zemin örgüsünün çizilmesinden sonra, elma motifinin her çözgüsü

zemin kumaşın çizildiği örgünün arasında boş olarak bırakılmış olan

ekstra çözgü ipliklerine yerleştirilir. Elma motifinin zemin örgüsü

arasındaki ekstra çözgü ipliklerine yerleştirilmiş hali alttaki şekilde

görülmektedir.

Şekil.2.3. 154 atkı ve 149 çözgülük alana yerleşim oranına göre zemin örgüsünün

yerleştirilmesi.

Yu

kar

ıdaki şekilde görülen ekstra çözgü iplikleri kumaş üzerinde yaklaşık 4

cm civarında, kumaşın altında ise yaklaşık olarak 5-7 cm yüzme

yapmaktadırlar. Ekstra çözgü ipliklerinin uzun yüzmeler yapması

özellikle kullanım esnasında sakıncalıdır. Bu tür kumaşlarda, dokuma

esnasında ekstra çözgü iplikleri normal görünürler. Dokuma

makinesinden çıktıktan sonra ise kumaş bir miktar boyuna yönde

büzüleceğinden bu şekilde bırakıldıklarında kumaşın üzerinde

bollaşarak sarkarlar. Meydana gelen sarkma nedeniyle kumaşın

görünümü bozulur. Ayrıca kumaşın kullanımı sırasında sarkan çözgü

iplikleri herhangi bir nesne ile temas halinde temas ettikleri nesnelere

takılarak kumaştan sağılabilirler.

Şekil.2.4. Zemin örgüsüne elma motifinin yerleştirilmesi.

Bu sakıncalarından dolayı

özellikle kumaşın

yüzeyinde ekstra çözgü

ipliklerinin uzun yüzmeler

yapmaları isten mez.

Kumaş yüzeyin deki uzun

yüzmelerin önlene bilmesi

için yüzeyde uzun yüzme

yapan ipliklerin uygun

bölgelerde kumaşa

bağlanmaları gereklidir.

Bağlama işlemi rasgele

yapılabileceği gibi belirli

bir kurala göre de

yapılabilir. Rasgele yapılan

bağlantılar kumaşın

görünüm özellikleri ni

bozacaklarından genellikle

kullanılmazlar.

En fazla kullanılan bağlama

yöntemi, bağlantı noktaları

nın belirli bir örgü raporuna

göre belirlenmesidir. Bağlantı raporu seçilirken, seçilen bağlantı

örgüsünün çözgü yüzlü örgü olmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca

bağlantı raporundaki çözgü yüzmeleri, zemin kumaşın çözgü

yüzmelerine eşit veya daha küçük olursa motif belirsizleşir. İstenen

görünümün sağlanabilmesi için bağlantı raporunun çözgü yüzmeleri

zemin çözgü yüzmelerinden daha büyük seçilmelidir. Yukarıdaki

örnekte zemin kumaşının örgü raporu D 2/1 olarak seçilmiştir. Bu

durumda ekstra çözgülerin bağlantı raporu olarak seçilen örgünün

yüzme miktarı iki atkıdan daha büyük (Örnek D 3/1) seçilmelidir.

Bağlantı raporundaki yüzme miktarının çok büyük seçilmesi, kumaş

üzerinde zemin örgülerine göre daha gevşek halde bulunan ekstra

çözgülerinin dokumadan sonra düzensiz şekilde kabarmasına ve

gevşemesine yol açar.

Bağlantı raporlarının seçilmesi esnasında bağlantı noktalarının örgü

raporuna dengeli şekilde dağılmasına dikkat edilmesi gerekir. Belirli

bölgelerde daha yoğun şekilde yapılmış olan bağlantılar kumaşta

beklenmedik görüntülerin oluşmasına neden olabilirler. Bu sebeplerden

Şekil.2.5. Kumaşın elma motifi yerleştirilmiş

şeklinin bir bölümünün açık kumaş görünümü

dolayı, bağlantı noktalarının kumaş üzerinde dimi diyagonali

oluşturacak şekilde veya saten bağlantısı tarzında yapılması faydalıdır.

Ekstra iplikli kumaşların kullanım alanlarına göre arka yüzdeki ekstra

ipliklerinin kumaşa bağlanması veya bağlanmaması istenilebilir. Yada

özellikle seyrek yapılı kumaşlarda, arka yüzdeki ipliklerin kesilmesi de

istenilebilir. Arka yüzdeki ekstra ipliklerin kesilmeden kullanılacağı

kumaşlarda arka yüzde yapılacak bağlantıların, kumaşın bozulmadan

daha uzun süre kullanılmasına yardımcı olacağı göz önüne alınmalıdır.

Arka yüzde uzun yüzme yapan çözgü ipliklerinin kumaşa bağlanması

için atkı karakterli bağlantı raporları seçilir. Bu sayede bağlantı

Şekil.2.6. Ekstra çözgü ipliklerine kumaşın üst ve alt yüzünde bağlantı yaptırılması

noktalarının gizlenmesi daha kolaylaştığından, kumaşın görünümü

bozulmadan ekstra çözgülerin kumaşa bağlanması sağlanır.

Şekilde motifin ekstra çözgülerinin kumaşın alt ve üst yüzünde

yaptığı bağlantılar gösterilmiştir. Kumaşın üst yüzünde bağlantı raporu

D5/1 alt yüzünde ise bağlantı raporu D 1/5 olarak alınmıştır.

Ekstra çözgülerinin kumaş yüzeyinde yapacakları serbest yüzme

miktarı, zemin örgüsünün çözgülerinin yaptıkları serbest yüzmelerden

daha fazla olmalıdır. Bu sayede ekstra çözgülerin oluşturduğu motifin

daha belirgin olması ve zemin ipliklerini daha iyi kapatması sağlanır.

Seçilebilecek yüzme miktarları 2’ den büyük olmalıdır. Çünkü kumaşın

zemin örgüsünde çözgü iplikleri iki atkı üzerinde yüzmektedir. Ekstra

ipliklerin yüzme miktarı 3 veya daha büyük olmalıdır. Özellikle 5

yüzme 1 bağlantı (5 Dolu 1 Boş) seçilmesinin nedeni ise, kumaşın arka

yüzünde yüzme yapan ekstra çözgülerinin bağlantı noktalarının gizlene

bilmesini sağlamak içindir. Zemin örgüsü D 2/1 olduğundan bağlantı

noktalarını gizlemek için sadece tek noktaya bağlantı yapılabilir. Ekstra

çözgülerin bağlantı noktalarının her tarafta en uygun noktaya

gelebilmesi için seçilen bağlantı raporunun 3 veya 3’ ün katları olması

gereklidir. Bu nedenle kumaş yüzünde D 5/1, kumaşın arka yüzünde ise

D 1/5 örgüleri seçilmiştir.

Aynı kumaşta bağlantı raporu olarak D 8/1 ve D 1/8 gibi 3’ ün katları

olan örgüler de seçilebilir. Fakat ekstra çözgülerin atlama sayıları

arttıkça kumaş makineden çıktıktan sonra ekstra ipliğin kumaş üzerinde

bollaşma miktarı artacağından elde edilen motifin görüntüsü bozulur.

Bu nedenle yüzme miktarının çok fazla artırılması sakıncalıdır.

Şekil.2.7. Ekstra

çözgü

ipliklerinin

yüzme

mesafesinin

kumaş

görünümüne

etkisi

Şekil.2.7’ de ekstra çözgülü kumaşın dokuma makinesi üzerinde ve

dokuma makinesinden çıktıktan sonraki görünümleri verilmiştir.

Kumaş makinede gerilim altında bulunur. Makineden çıktıktan sonra

serbest kalacağından gergin haldeyken bir miktar uzayan çözgü

iplikleri geriye dönme eğiliminde olacağından kumaşın boyunda

kısalmaya neden olacaktır. Ayrıca benzer etkiler terbiyeden geçen

dokuma kumaşta da görülecektir. Boyuna çekme işlemi atkı ipliklerinin

birbirlerine daha fazla yaklaşmasına neden olur. Fakat ekstra çözgü

ipliklerinin serbest boylarında bir değişime neden olmaz. Bu nedenle,

şekilde üst ve altta yeşil renkle gösterilen ekstra çözgü ipliği uzunluğu

değişmeyecektir. Ekstra iplik boyu değişmemesine rağmen ekstra

ipliğin bağlantı noktaları birbirine yaklaşacağından ekstra iplikte

bollaşma meydana gelir. Bollaşma sonucu ekstra çözgü ipliği kumaş

üzerinde bombeli bir yapı oluşturur. Bombeli yapının oluşması aynı

zamanda ipliğin eğilme direncine de bağlıdır. Eğer ekstra çözgü

iplikleri sert ve eğilme direnci yüksek iplikler ise kumaş üzerinde

oluşan bombeler daha düzgündür. Eğilme direnci düşük olan ipliklerde

ise bombeler düzgün değildir. İplikler daha çok sağa veya sola yatma

eğilimindedir. Bu yapı ise kumaş görünümünün bozulmasına neden

olur.

Ekstra ipliğin kumaş üzerindeki yaptığı yüzme miktarı artarsa, serbest

boy uzadığı için eğilme direnci daha da düşer. Ekstra iplikler kumaş

üzerinde rasgele sağa sola yatarak kumaşta istenmeyen bozuk bir

görünüm oluştururlar. Bu nedenle ekstra ipliklerin kumaş üzerindeki

yüzme miktarlarının çok büyük seçilmesi kesinlikle uygun değildir.

Şekil.2.6’ da elma motifinin sap ve yaprak kısımları kırmızı renkle

gösterilmiştir. Tek ekstra çözgü gurubu ile yapılan motiflerde motifin

her tarafındaki renk aynıdır. Eğer motif içerisinde farklı bölgelerde

farklı renkler isteniyorsa, istenen farklı renk sayısı kadar ekstra çözgü

ipliği gurubu gerekir.

Şekildeki motifin tarak taharı yapılırken ekstra çözgü ipliklerinin

mümkün olduğu kadar zemin çözgüleri arasına gelmesine özen

gösterilmelidir. Böylece elde edilen motifin kumaş üzerinde daha net

görünmesi sağlanır. Yukarıdaki motif için uygun tarak taharı 1 tarak

dişinden 1zemin + 1 ekstra + 1 zemin şeklinde yapılan tahardır.

Ekstra çözgülü kumaş yapıları genel kullanımlarının yanında özellikle

bazı alanlarda geniş uygulama alanı bulmuşlardır. Dokuma kumaşların

kenar yazılarının yazılması tamamen bu teknikle yapılır. Ayrıca çözgü

pikeleri de başka bir uygulama alanını oluştururlar.

2.3.1.1. KENAR YAZILARI

Dokuma kumaşların kenar yazıları ekstra çözgü tekniğiyle yazılır. Tek

farkı, bu yöntemin sadece kumaş kenarına uygulanmasıdır. İstenilmesi

durumunda kenarın haricinde herhangi bir bölüme de aynı teknikle yazı

yazılabilir. Kenar yazısı yazmak için kullanılan ekstra çözgü iplikleri,

zemin çözgü ipliklerinden numara, renk, hammadde, kat sayısı gibi

özelliklerinden biri veya birkaçı yönünden farklılık gösterirler. Kenar

yazısı için kullanılan çözgü iplikleri sayıca az oldukları için genellikle

dokuma makinesinin iki tarafına konulan makaralardan alınarak

dokuma bölgesine verilirler. Tamamen negatif çözgü salma prensibiyle

çalışırlar.

Bazı dokuma makinelerinde kenar yazısı için kenar armürü denilen özel

bir ağızlık açma tertibatı bulunur. Kenar armürü bulunmayan dokuma

makinelerinde kenar yazısı da normal armür ile yazılır. Eğer dokuma

makinesinde kenar armürü yoksa kenar yazısı yazabilmek için en az 5

çerçeve gerekir. Bu şekilde elde edilen kenar yazıları genellikle harfleri

geometrik şekilde yazılmış basit kenar yazılarıdır. Daha yuvarlak

karakterli kenar yazıları ise daha fazla çerçeve gerektirirler.

Örnek : Bir bezayağı dokuma

kumaşın tarak numarası 14/2 ‘

dir. Bu kumaşın kenar

genişliği 1,5 cm’dir. Kumaşın

kenarlarına aşağıdaki

boyutlarda kenar yazısı

yazılacaktır. Kumaşın atkı

sıklığı 20 atkı/cm’ dir. İki yazı

arasında 20 mm boşluk

istenilmektedir.

Kenar yazısının istenilen

boyutlarda yazılabilmesi için

verilen boyut değerlerinin

kumaşın atkı ve çözgü

sıklıkları cinsinden ifade

edilmesi gerekir.

Şekil.2.8. Kenar yazısının boyutları

Bir yazının toplam uzunluğu = yazı uzunluğu + boşluk =

80 mm

Yazı uzunluğu ( Atkı ) = 8 x 20= 160 atkı

Bir harf genişliği = 10 mm = 28 x 3 / 2 =42 çözgü

42 – 28 = 14 yazı çözgüsü

Bir harf yüksekliği = 0,8 x 20= 16 atkı

Kalan toplam boşluk = 160 – (16 x 6 harf )= 64 atkı

Kelimeler arası boşluk = 2 x 20 = 40 atkı

İki harf arası boşluk = (64-40)/6 harf = 4 atkı

Hesaplanan boyutlara göre kenar yazısının desen

kağıdına çizimi yanda verilmiştir. Yandaki gibi motif

oluşturulduktan sonra oluşturulan motif, çözgü yerleşim

oranına göre zemin örgüsü içerisine yerleştirilir. Yandaki

motifte iki yazı çözgüsü bir gurup olarak alınmıştır. 7

gurup yazı çözgüsü olduğundan kenar yazısı için 7

çerçeve kullanılması gereklidir.

Yazının net çıkması için tarak taharı iki zemin çözgüsü

arasına bir yazı çözgüsü gelecek şekilde

ayarlanmıştır.Bu nedenle çözgü yerleşim oranı 2 zemin/

1 ekstra olarak alınmıştır.

Yazı çözgüleri zemin çözgüleri içerisine yerleştiril

dikten sonra normal olarak kumaş kenarında yazı elde

edilir. Fakat oluşan yazının, özellikle kumaşın arkasında

kalan kısmında yazı çözgüleri uzun yüzmeler

yapmaktadırlar. Çok uzun yüzmeler kumaşın kenarında

kötü görünüm oluşturacakları için yüzme miktarlarının

küçültülmesi gereklidir.

Yüzme miktarlarının küçültülmesi işlemi iki farklı

şekilde yapılabilir. Eğer kumaşın kenar örgüsü bağlantı

noktalarının gizlenmesine uygun bir örgüye sahipse yazı

çözgüleri uygun noktalarda kumaşa bağlanarak uzun

yüzmeler küçültülür ve kumaşın görünümünün

bozulması önlenir.

Şekil.2.9. Kenar yazısının verilen ölçülere göre çizilmiş

taslağı.

Örnekte görüldüğü gibi kumaşın

zemin örgüsü bağlantı noktalarının

gizlenmesine uygun değilse, kumaş

yüzeyinde küçük yardımcı motifler

oluşturularak hem yazı çözgülerinin

yüzme miktarları küçültülür hem de

kumaş kenarında farklı görünüm

elde edilir.

Yazı çözgüsü olarak kullanılan

çözgü iplikleri, zemin ipliklerinden

en az bir özellik bakımından

farklıdır.

Kenar yazısı tekniği ile sadece kenar

yazıları yazılmaz. Aynı şekilde

kumaşın kenarını süslemek için

küçük desenler de yapılabilir.

Kenar yazısı için ayrılan çerçeve

sayısı arttıkça yazının kalitesi de

artar, fakat örnek olarak 24

çerçeveli bir dokuma makinesinde

kenar yazısı için çok fazla çerçeve

ayrılması her zaman mümkün

olmayacağından, kenar yazısı için

en uygunu kenar armürü

kullanılmasıdır.

Şekil.2.10. Kenar yazısının örgü raporunun

çizilmesi.

2.3.1.2. ÇÖZGÜ PİKELERİ

Ekstra çözgü iplikli kumaş yapılarının kullanım alanlarından biridir.

Yatak örtüsü ve pike yapımında kullanılır. Yöntem olarak tamamen

aynıdır. Tek fark ekstra çözgü ipliklerinin daha gergin, zemin

çözgülerinin ise daha gevşek olarak dokumaya verilmesinden

kaynaklanır.

Şekilde görüldüğü gibi daha gergin durumdaki pike çözgüleri,

oluşturulmak istenen motife göre kumaşın yüzünde ve tersinde uzun

atlamalar yaparlar. Dokuma makinesinde tefe vuruşu sırasında daha

gevşek durumdaki zemin kumaşın atkısı tefelendikten sonra pike

çözgüleri kumaşa bağlanınca pike çözgüsünün pozisyonuna göre kumaş

yüzeyinde çıkıntı veya çukurluklar oluşur. Kumaş yüzeyi dalgalı bir

görünüm alır.

Pike çözgülerinin motife bağlı olarak yaptıkları yüzme hareketinin

boyutları ve pozisyonları birbirlerinden farklı oldukları için kumaş

yüzeyinde birbirinden oldukça farklı dalgalanmalar oluşur.

Çözgü pikelerinde pike efektinin yeterince elde edilebilmesi için, pike

çözgülerinin kumaşla bağlantı yaptıkları noktaların ve yüzme

uzunluklarının birbirlerinden farklı olmaları gerekir. Düzenli şekilde

hep aynı noktalara bağlanan ve aynı mesafede yüzmeler yapan pike

çözgüleri kumaşta periyodik kabarmalara neden olur. Bu şekilde oluşan

efektler pike efektinden daha çok plisse efektlerini oluştururlar.

Kullanım sırasında şekillerini muhafaza edebilmeleri için pike

çözgülerinin kumaşla yeterli miktarda bağlantı yapmasının sağlanması

gerekir. Aksi takdirde farklı mekanik etkilere maruz kalan kumaşta

pike çözgülerinin bağlantı noktalarının kayması ve yer değiştirmesi

Şekil.2.11. Pike örgülerinin şematik görünümü.

sonucu kumaş yüzeyindeki kabarmalar zamanla kaybolur. Kumaş

normal ekstra çözgülü kumaş yapısına dönüşür.

Çözgü pikelerinin dokunabilmesi için kullanılan dokuma makinesinin

birden fazla çözgü salma tertibatına sahip olması gereklidir. Ayrıca

pike çözgülerinin gerilimlerinin fazla olması nedeniyle dokuma

sırasındaki gerilimlere dayanabilmeleri için yeterli mukavemete sahip

iplikler olmaları gerekir.

2.3.1.3. BİRDEN FAZLA EKSTRA ÇÖZGÜLÜ KUMAŞ YAPILARI

Dokunan ekstra çözgülü kumaşın motifinde çözgü boyunca birbirinden

farklı renkler varsa motifi dokuyabilmek için renk sayısı kadar ekstra

çözgü ipliği kullanılması gereklidir. Birden fazla ekstra çözgülü kumaş

yapılarında motif gereği kumaşın yüzünde görünmesi gereken ekstra

çözgü ipliği kumaş yüzeyine çıkarılırken diğer ekstra çözgü iplikleri

kumaşın arka yüzünde yüzme yaparlar.

Kumaştaki ekstra çözgü ipliği gurubunun sayısı arttıkça kumaşın

maliyeti artar. Dolayısıyla fazla iplik harcandığı için tek ekstra çözgülü

kumaş yapılarına göre daha pahalı kumaşlardır.

Şekildeki motifte yeşil bölgeler kumaşın zemini, kırmızı ve mavi

bölgeler ise ekstra ipliklerle oluşturulacak motifi göstermektedir

Kumaşın çözgü yönü şekilde okla gösterilmiştir. Motifte çözgü

yönünde bir uçtan bir uca ilerlerken zemin rengi haricinde karşılaşılan

her renk farklı bir ekstra çözgü gurubunun kullanılmasını gerektirir.

Şekilden görülebileceği gibi ok hizasında motif boyunca kırmızı ve

Şekil.2.12. İki ekstra çözgülü motif.

mavi renk bulunmaktadır. Bu durum kumaşın iki farklı ekstra çözgü ile

dokunabileceğini gösterir.

Ayrıca motifin kenarlarında ve orta bölgelerinde, ok yönünde

ilerlendiğinde kırmızı ve mavi renk görülürken, sol ve sağ tarafındaki

kırmızılar ile ortadaki kırmızı arasındaki bölümlerde sadece mavi renk

görülmektedir. Bu durumda kumaşın kenar ve orta bölgelerinde iki

ekstra çözgü kullanılması gerekirken sadece mavi rengin bulunduğu

bölgelerde tek ekstra çözgü kullanılması gereklidir.

Şekil.2.12’ deki motifin iki ekstra çözgü ile dokunması için örgü raporu

oluşturulacak kumaşın özellikleri aşağıda verilmiştir.

Zemin Çözgü Sıklığı : 25 Çözgü/cm

Atkı sıklığı : 20 Atkı/cm

Zemin Örgüsü : Bezayağı

Çözgü Yerleşim Oranı : 2Z/ 2E

Toplam Çözgü Sayısı :

6 x 25 + 6 x 25 = 300 Çözgü

Toplam Atkı Sayısı : 3 x 20=60 Atkı

Şekil.2.13. Motifin ölçülendirilmesi.

Şekil.2.14. Motif alanının desen kağıdında belirlenmesi ve zemin örgüsünün

yerleştirilmesi

2/2 çözgü yerleşim oranına göre hesaplanan 300 çözgünün 1,5 cm’lik

mesafeye düşen sayısı 150 çözgü olacaktır. Bu duruma göre ortadaki

motif 38 ekstra çözgü ve 20 atkıdan oluşacaktır. Köşelerdeki motifler

ise 38 ekstra çözgü ve 15 atkıdan oluşacaktır. Hesaplanan çözgü ve atkı

sayılarına göre desen kağıdında alan belirlenir. Yerleşim raporuna göre

zemin örgüsü yerleştirilir.

Desen kağıdında belirlenen alan ve bu alana çözgü yerleşim oranına

göre zemin örgüsünün yerleştirilmesi Şekil.2.14’ de gösterilmiştir.

Şekil.2.15 simetrik motifin örgü raporunun yarısını göstermektedir.

Kumaşın atkı sıklığı çözgü sıklığından düşük olduğundan, desen kağıdı

üzerindeki görünümü boyuna yönde basık görünecektir. Atkı sıklığı

yüksek olan kumaşlarda ise enine yönde basık ve uzun görünüm elde

edilir.

Şekildeki örgü raporunda çözgü iplikleri 2Z / 2E oranıyla ve ekstra

çözgü iplikleri de 1 kırmızı + 1 mavi düzeninde yerleştirilmiştir.

Şekildeki çözgü yerleşim oranı ve renk düzenine göre yerleşim

sonucunda elde edilen örgü raporunun orta kısımlarında kırmızı renkli

motif olmadığı için bu bölgedeki kırmızı renkli ekstra çözgülerin rapor

boyunca kumaşın arka yüzünde yüzme yapmaları gerekecektir. Kırmızı

çözgüler kumaş ile hiç bağlantı yapmadıkları için kumaş dokunduktan

sonra kumaştan ayrılarak boşa çıkarlar. Bu sakıncanın önlenmesi için

farklı yöntemler kullanılabilir.

Birinci yöntem; kırmızı çözgülerin kumaşın arka yüzünde

yüzdürülmesi ve kumaştan ayrılmasını önlemek için belirli atkılarda

kumaşa bağlantı yapmalarının sağlanmasıdır. Yöntemin sakıncası;

Şekil.2.15. Ortadan simetrik desenin örgü raporu

Kırmızı iplikler astar çözgüsü gibi davranacakları ve kumaşla çok az

bağlantı yapacaklarından orta bölgelerde daha seyrek bir yapı elde

edilir. Ayrıca kırmızı renkli iplikler bu bölgede gereksiz yere

kullanılmış olurlar.

İkinci Yöntem; Örgüdeki ekstra çözgü ipliklerinin renk raporunun

uygun şekilde düzenlenmesidir. Bu yöntemde örgüdeki ipliklerin

yerleşim oranı değişmeden (2 Z / 2E) olarak kalır. Fakat çözgü renkleri

aşağıdaki rapora göre düzenlenir.

2Zemin + 1Kırmızı + 1 Mavi (10 Tekrar)

2 Zemin + 2 Mavi (17 tekrar)

2Zemin + 1Kırmızı + 1 Mavi (21 Tekrar) Toplam: 300 Çözgü

2 Zemin + 2 Mavi (17 tekrar)

2Zemin + 1Kırmızı + 1 Mavi (10 Tekrar)

Yukarıdaki düzenlemeye göre oluşturulan örgü raporunun görünümü

Şekil.2.17’ de verilmiştir. Raporda kırmızı rengin bulunmadığı

bölgelerde kırmızı ekstra çözgü yerine mavi ekstra çözgü kullanılmıştır.

Bu sayede kumaşın çözgü sıklığının değişmemesi sağlanmıştır.

Şekil.2.16. Ortadan simetrik desenin açık kumaş görünümü

Şekil.2.17’ deki örgü raporunun dezavantajı, orta bölümlerde mavi

rengin daha yoğun şekilde görünmesidir. Orta bölümlerdeki mavi

rengin yoğunluğu bu bölgelerdeki mavi ipliklerden birine daha kısa

atlama yaptırılarak azaltılabilir.

Şekil.2.17. Örgü raporunun görünümü

Şekil.2.18. Orta bölümlerindeki mavi renk yoğunluğunun azaltılması

Uzun atlama yapan mavi renkli iplikler, kısa atlama yapan iplikleri bir

miktar kapatacakları için mavi rengin daha az görünmesine neden

olurlar.

Ekstra çözgü iplikli kumaş yapılarında kullanılan ekstra çözgü

ipliklerinin, zemin çözgü ipliklerine göre daha kalın ve kaba yapıda

seçilmeleri motifin kumaş üzerinde daha net görünmesini sağlar.

Şekil.2.16 – 2.17 ve 2.18’ de verilen örgü raporlarında bazı ekstra

çözgü ipliklerinin uzun yüzmeler yaptıkları görülmektedir. Çok uzun

yüzme yapan ekstra çözgü iplikleri kumaş üzerinde kabarık bir şekil

alırlar. Bu durum motifin görüntüsünün bozulmasına yol açacağı için

istenmez. Bu nedenle, uzun yüzme yapan ekstra çözgülerin yüzme

mesafelerinin kısaltılması gerekir. Bu nedenle Şekil.2.18’ de uzun

yüzme yapan ekstra çözgüler uygun noktalarda kumaşa

bağlanmışlardır. Ekstra çözgülerin kumaşa bağlandıkları noktalar yeşil

dairelerle gösterilmiştir. Şekil.2.18’ deki örgünün bir bölümünün açık

kumaş görünümü Şekil.2.19’ da verilmiştir.

Şekil.2.19. Orta bölümlerinde renk yoğunluğu azaltılmış örgünün açık kumaş

görünümü

Birden fazla ekstra çözgülü kumaşların örgü raporunun oluşturulması

işleminin aşamaları;

1. Kumaşta oluşturulacak motif belirlenir.

2. Kumaşın teknik parametreleri belirlenir.(Çözgü, atkı sıklıkları,

çözgü ve atkı ipliği numaraları, zemin örgüsü, Çözgü yerleşim

oranı vb)

3. Motifin kumaşta tüm yüzeye mi, yoksa kısmi olarak mı

uygulanacağı belirlenir.

4. Motifin kumaş üzerindeki boyutları belirlenir.

5. Motif için kullanılacak ekstra çözgü sayısı belirlenir.

6. Kumaşın sıklık değerleri kullanılarak, motifin tamamının ve

bölümlerinin oluşturulması için kullanılacak atkı, zemin çözgüsü

ve ekstra çözgü sayıları belirlenir.

7. Bulunan atkı sayısı ve ekstra çözgü sayısı kadar desen kağıdında

alan ayrılarak motif bu alana yerleştirilir. Veya bir görüntü işleme

proğramı (Photoshop, Paintbrush vb) kullanılarak da aynı işlem

bilgisayarda yapılabilir.

8. Toplam atkı sayısı ve toplam çözgü sayısı ( Zemin + Ekstra)

kadar alan desen kağıdında ayrılarak, çözgü yerleşim oranı

işaretlenir.

9. Belirlenen alanın zemin çözgüleri ve atkılarına kumaşın zemin

örgüsü yerleştirilir.

10. Zemin örgüsü yerleştirildikten sonra 7 numaralı şıkta oluşturulan

motifteki değerler ekstra çözgüler üzerine aktarılır.

11. Ekstra çözgülerin yüzme miktarları ve bağlantı noktaları

belirlenerek yerleştirilir.

12. Oluşturulan örgünün tahar, tarak taharı ve hareket raporu

oluşturulur.

2.3.1.4. Ekstra İplikle Oluşturulan Motiflerin Sağlamlaştırılması.

Ekstra iplikli kumaş yapıları ile oluşturulan motifin sağlamlaştırılması

işlemi bazı durumlar için geçerlidir. Sağlamlaştırma işlemi ekstra

ipliklerin kumaş üzerinde yaptıkları bağlantıların, sökülmeyi

engelleyecek şekilde artırılması işlemidir.

Ekstra iplikli kumaşın arka yüzündeki ekstra iplikler dokumadan sonra

kesilecekse veya kumaş, kullanım yerinin özelliğinden dolayı kullanım

sırasında çok fazla sürtünme, takılma gibi etkilere maruz kalacaksa

sağlamlaştırma işlemi uygulanabilir. Eğer kumaşın arka yüzündeki

ekstra iplikler kesilecekse, sağlamlaştırma işlemi özellikle motifin

kenarlarına uygulanır.

Arka yüzdeki iplikler kesilmeden kullanılacak kumaşlarda motifin iç

bölgelerine de sağlamlaştırma işlemi uygulanır. Sağlamlaştırma

işleminin en büyük dezavantajı, motifin kenar bölgelerinde net bir

görünümün oluşmasını engellemesi ve gölgeli kontür oluşmasına neden

olmasıdır.

Şekildeki yaprak motifi

arka yüzdeki iplikleri kesilerek

kullanılacak bir kumaşa

uygulanmak istenmektedir.

Kullanım sırasında yaprağı

oluşturan iplik uçlarının

herhangi bir nedenle kumaşa

bağlı oldukları bölgelerden

kurtulmaları önlenmek

istenmektedir. Kumaşın örgü

raporu Şekil.2.21’ de

görülmektedir. Arka yüzdeki ekstra çözgü iplikleri kesildikten sonra

motifin kenarlarındaki kesik uçlar zamanla kumaştan ayrılarak kumaş

yüzüne çıkarlar. Kumaş aynı şekilde kullanılmaya devam ettiği sürece

ekstra ipliklerin kumaştan sağılmaları daha da fazlalaşarak bir süre

sonra ekstra ipliklerin tümü kumaştan ayrılır ve sadece zemin kumaş

kalır.

İplik sağılmasının önlenmesi veya en azından güçleştirilmesi için,

ekstra çözgülerin kumaşa tutunma miktarlarının artırılması gerekir. Bu

işlem ekstra ipliklerin kumaşın zemin atkıları ile yaptıkları bağlantıların

artırılması işlemidir. Dokuma örgüleri içerisinde ipliklerin birbirlerine

Şekil.2.20. Yaprak motifi

en fazla bağlanmalarını sağlayan örgü bezayağı örgüsü olduğundan,

sökülme tehlikesi olan ekstra ipliklere bezayağı bağlantıları ilave edilir.

Şekil.2.22’ de yaprak motifinin kenarlarının sağlamlaştırılmış

şekli gösterilmiştir. Sağlamlaştırma bağlantıları şekilde koyu gri

karelerle gösterilmiştir. Koyu gri kareler bezayağı bağlantılarıdır.

Bezayağı örgüsü atkı ve çözgü ipliğinin kumaş üzerinde eşit olarak

göründüğü örgü türü olduğundan yaprak motifinin kenar bölgelerinde

ekstra çözgü rengi ile zemin iplik rengi yarı yarıya görünür. Ekstra

Şekil.2.21. Yaprak motifinin zemin örgüye yerleştirilmesi

Şekil.2.22. Yaprak motifi bağlantılarının sağlamlaştırılması.

çözgülerle zemin ipliklerinin farklı renkli olması durumunda yaprak

motifinin kenarlarında gölge efekti oluşur.

Gölge efektinin etkisini azaltmak için, kenar bölgelerinde bezayağı

örgüsü yerine daha fazla atlamaya sahip küçük bir örgü seçilebilir.

(Örnek : D 1/2 vb) Bağlantı örgüsündeki atlamalar arttıkça gölge efekti

belirsizleşir fakat ekstra çözgülerin kumaşa tutunma mukavemeti düşer.

2.3.2. EKSTRA ATKI İLE DESENLENDİRME KURALLARI

Ekstra atkılı kumaş yapılarının oluşturulabilmesi için bilinmesi gereken

parametreler aşağıda gösterilmiştir.

a) Zemin kumaş örgüsü: Zemin kumaşı oluşturacak örgü türüdür.

Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarında kullanılan

zemin kumaş örgüleri genellikle küçük örgü raporlu basit

örgülerdir. Genellikle bezayağı, D 1/2 , D 1/3, D 2/2 gibi

örgüler tercih edilir. Ekstra atkılı kumaş yapıları oluşturulurken

kullanılacak zemin örgüsünün, ekstra atkıların bağlantı

noktalarını gizlemeye uygun olması önemlidir. Atkı

bağlantılarını gizlemek için en uygun örgüler, raporunda uzun

atkı yüzmeleri bulunan atkı karakterli örgülerdir.

b) Atkı yerleşim oranı: Ekstra atkılarla zemin atkılarının kumaş

üzerindeki yerleşim planıdır. Esas olarak zemin ve ekstra atkı

ipliklerinin numaralarına, zemin atkılarının sıklığına ve

oluşturulacak motifin boyutlarına ve kullanılan dokuma

makinesinin özelliğine bağlı olarak belirlenen parametredir.

c) Zemin kumaş üzerinde oluşturulacak motif: Kumaş üzerinde

oluşturulmak istenen desendir. Aynı zamanda dokuma

makinesinin ağızlık açma tertibatının kapasitesine bağlıdır.

d) Kısmi veya tam desenlendirme yönteminden hangisinin

uygulanacağı: Oluşturulmak istenen motif kumaşın tüm

yüzeyine yayılı veya sadece belirli bölgelerinde olabilir.

Özellikle gerekli ekstra atkı ipliği miktarının belirlenmesi

açısından önemlidir.

e) Kumaşın Atkı ve Çözgü Sıklıkları: Özellikle motif

boyutlarının ve motifin kumaş üzerindeki tekrar sayısının

belirlenmesi açısından önemli olan parametredir.

Ekstra atkılı kumaş yapıları, fazladan işlem gerektirmeden

uygulanabilmeleri, gerektiğinde üretim esnasında bile

değiştirilebilmeleri gibi avantajları nedeniyle günümüzde daha fazla

uygulama alanı bulan kumaş yapılarıdır. Sayılan avantajlarının yanında

en büyük dezavantajları, birim zamandaki üretim miktarlarının ekstra

çözgülü kumaşlara göre düşük olmasıdır.

Ekstra çözgülü kumaş yapılarında olduğu gibi, kumaşın tüm yüzeyinde

desen oluşturabildikleri gibi, kısmi desenlendirme yapmak için de

kullanılabilirler.

Ekstra çözgülü kumaş yapıları ile ekstra atkılı kumaş yapılarının desen

kâğıdında gösterilmeleri sırasında önemli bir fark vardır. Ekstra

çözgülü kumaş yapılarında motif, desen kâğıdındaki dolu karelerde

oluşur. Ekstra atkılı kumaş yapılarında ise motif, desen kâğıdında boş

bırakılan karelerde oluşur.

Ekstra çözgülü kumaş yapılarından farklı olarak, ekstra atkılı

kumaşlarda, atkı yerleşim oranının seçilmesi dokuma makinesinin atkı

atma sisteminin özelliklerine de bağlıdır. Kullanılan dokuma makinesi,

bir tarafında birden fazla, diğer tarafında ise tek mekik yuvası bulunan

bir mekikli dokuma makinesi ise atkıda 1 Zemin / 1 Ekstra atkı

yerleşim oranını uygulamak mümkün olmaz. Bu tür bir makinede

uygulanabilecek yerleşim oranı 2 Zemin/ 2 Ekstra atkı veya katları

olabilir.

Ekstra atkılı kumaşların örgü raporları oluşturulurken, ekstra çözgülü

kumaş yapılarında uyulan kurallar birkaç fark dışında genel olarak

geçerlidir.

Ekstra atkılı kumaş yapılarında oluşturulan motiflerin görünümü, ekstra

çözgülü kumaş motiflerine göre daha net ve örtme özelliği daha

yüksektir. Bu durum atkı ipliği ile çözgü ipliği arasındaki farklılıktan

kaynaklanmaktadır. Atkı iplikleri genellikle daha düşük bükümlü ve

yumuşak iplikler olduklarından kumaş yüzeyine çıktıkları bölgelerde

zemin kumaşı daha iyi kapatırlar.

2.3.2.1. Tek Ekstra Atkılı Kumaşların Örgü Raporlarının

Oluşturulması.

Örnek: Ekstra atkılı bir kumaşın teknik özellikleri aşağıdaki gibidir.

Çözgü Sıklığı: 20 Çözgü/cm

Toplam Atkı Sıklığı(Zemin+Ekstra): 40 Atkı/cm

Atkı Yerleşim Oranı: 1 Zemin + 1 Ekstra

Zemin Örgüsü : Dk 1/3

Motif Boyutları : 3 x 3 cm

Gerekli Hesaplamalar;

Çözgü Sayısı : 20 x 3 = 60 çözgü

Atkı Sayısı : 40 x 3 = 120 Atkı (60 Adet zemin + 60 Adet Ekstra)

a) 60 çözgü ve 60 atkılık alanda motif çizilir. Çizilen Motif çözgü

iplikleri ve ekstra atkıları göstermektedir.

Şekil.2.23. Ekstra atkı ile

dokunacak motif.

Şekil.2.24. Ekstra atkılı motifin hesaplanan çözgü ve ekstra atkı

sayısına uygun olarak çizilmesi.

Çizilen motifin atkıları sadece ekstra atkıları gösterdiği için, örgü

raporuna yerleştirilirken 1/1 oranında açılarak yerleştirilecek ve örgü

raporunun atkı sayısı 120 olacaktır.

b) Çizilen motifin negatifi alınır.

c) Desen kağıdında 60 çözgü ve 120 atkıdan oluşan alan seçilerek

atkı yerleşim oranı işaretlenir. Çözgüler ve zemin atkılarına

kumaşın zemin örgüsü yerleştirilir.(Şekil.2.26)

d) Zemin örgüsü yerleştirildikten sonra ekstra atkı ipliklerine

sırasıyla motifin negatifi yerleştirilir.(Şekil.2.27)

e) Motifin tersi veya yüzünde istenmeyen uzun atkı atlamaları

varsa uygun noktalarda bağlantı yapılarak atlamalar kısaltılır.

(Şekil.2.28)

Şekil.2.25. Ekstra atkılı motifin negatifinin çizilmesi.

Şekil.2.26. Desen kağıdında 60 çözgü x 120 atkılık bölgeye zemin örgüsünün ve

yerleşim oranının yerleştirilmesi.

Şekil.2.27. Ekstra atkılı motifin zemin örgüsü arasına yerleştirilmesi.

Şekil.2.28. Kumaşın ters ve yüzünde uzun yüzme yapan atkıların bağlanması.

Şekil.2.28’ de motifin iki farklı bölgesinden bölümler alınmıştır. A’

daki motif parçasında sarı renkli kareler, kumaşın arka yüzünde uzun

yüzme yapan atkıları kısaltmak için boşaltılan kareleri göstermektedir.

Arka yüzdeki atkıyı kumaşa bağlamak için uygun noktalar, bağlanacak

ekstra atkıya komşu olan zemin atkılarının aynı anda kumaşın üstünde

yüzme yaptığı noktalardır.

B’ deki motif parçasında ise kumaşın yüzünde uzun yüzme yapan

ekstra atkıların kısaltılmasına örnek gösterilmiştir. Yeşil renkle

doldurulmuş kareler atlamaları kısaltmak için doldurulan karelerdir.

Ekstra atkının kumaşın altında veya üstünde yaptığı yüzmelerin uzun

veya kısa olup olmadığına kumaşın çözgü sıklığı değeri kullanılarak

karar verilir.

Ekstra atkı 28 atkı üzerinde yüzme yapıyorsa, gerçekte (Atkı yüzme

miktarı / Çözgü Sıklığı) 28/20 =1,4 cm yüzme yapıyor demektir.

Özellikle istenmediği müddetçe kumaşın yüzünde 1 – 1,5 cm’den fazla

yüzme yapan iplikler, dokuma makinesinden çıktıktan sonra bollaşarak

sarkmaya başladıkları için sakıncalıdırlar.

2.3.2.2. Birden Fazla Ekstra Atkılı Kumaşların Örgü Raporlarının

Oluşturulması.

Ekstra atkı yöntemiyle dokunmak istenen motifte,

kumaşın enine yönde kaç renk ile karşılaşılıyorsa

motifi oluşturmak için renk sayısı kadar ekstra

atkı ipliği gurubu gereklidir. Yandaki motifi

ekstra atkı ipliği kullanarak oluşturmak için iki

ekstra atkı ipliği gurubu gerekir.

Örnek: Ekstra atkılı bir kumaşın teknik özellikleri aşağıdaki gibidir.

Çözgü Sıklığı: 20 Çözgü/cm

Toplam Atkı Sıklığı(Zemin+Ekstra): 40 Atkı/cm

Atkı Yerleşim Oranı: 1 Zemin + 1 Ekstra

Zemin Örgüsü: D 1/3 Z

Motif Boyutları: 6 x 3 cm

İşlem Sırası ;

a) Gerekli Hesaplamalar;

Çözgü Sayısı: 20 x 3 = 60 çözgü

Atkı Sayısı: 40 x 6 = 240 Atkı (120 Adet zemin + 120 Adet Ekstra)

b) Desen kâğıdı üzerinde 60 çözgü ve 120 atkılık alan işaretlenir. Bu

alana motif açık olarak çizilir. Motifin üzerinde yatay yönde aynı anda

iki farklı renk bulunması, bu sıranın desen kâğıdı üzerinde iki sıra ile

oluşturulacağını gösterir. Bu durum Şekil.2.30’ da gösterilmiştir.

Şekil.2.30. Normal motifin iki ekstra atkılı yapıya dönüştürülmesi

Şekildeki motif ekstra atkı ile oluşturulurken, açı gri renkli bölgeyi

oluşturmak için açık gri renkli ekstra atkı, aynı sıradaki siyah renkli

bölgeyi oluşturabilmek için siyah renkli ikinci atkının atılması gerekir.

Kumaşın örgü raporunu oluştururken atkı yerleşim oranına bağlı olarak

aralara zemin atkıları da yerleştirilir.

Şekil.2.29. İki ekstra

atkılı motif.

Şekil.2.31. Motifin ekstra atkılarının hareketlerinin desen kağıdına çizilmesi.

c) Şekil.2.31’ de gösterildiği gibi ekstra atkıların hareketleri

çizildikten sonra elde edilen motifin negatifi alınır.

Şekil.2.32. Ekstra atkı hareketlerinin negatifinin alınması.

d) Motifin negatifinin alınmasından sonra, kumaşın atkı yerleşim

oranına göre aralara zemin atkıları yerleştirilir.

Şekil.2.33. Ekstra atkılı kumaşın örgü raporu (Boyuna yönde yarısı)

e) Örgü raporu oluşturulduktan sonra, ekstra atkı ipliklerinin

kumaşın ön ve arka yüzünde yaptıkları yüzme hareketleri kontrol

edilir. Özellikle kumaşın yüzünde çok uzun yüzmeler varsa uygun

bağlantılarla yüzme miktarları kısaltılmalıdır. Bağlantı yerlerinin

seçimi ve bağlantı şekli tek ekstra atkılı kumaşlar ile aynıdır.

2.3.3. EKSTRA ATKI VE EKSTRA ÇÖZGÜNÜN BİRLİKTE

KULLANILDIĞI KUMAŞ YAPILARI.

Ekstra atkı ve çözgü ipliklerinin aynı kumaşta kullanıldığı kumaş

yapılarıdır. Desenlendirme imkanı açısından, ekstra çözgülü ve ekstra

atkılı kumaş yapılarına göre daha avantajlı kumaş yapılarıdır.

Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarının oluşturulabilmesi için

gereken parametreler aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.

a) Zemin kumaş örgüsü: Zemin kumaşı oluşturacak örgü türüdür.

Ekstra çözgülü ve ekstra atkılı kumaş yapılarında kullanılan

zemin kumaş örgüleri genellikle küçük örgü raporlu basit

örgülerdir. Genellikle bezayağı, D 1/2 , D 1/3, D 2/2 gibi

örgüler tercih edilir.

b) Atkı yerleşim oranı: Ekstra atkılarla zemin atkılarının kumaş

üzerindeki yerleşim planıdır. Esas olarak zemin ve ekstra atkı

ipliklerinin numaralarına, zemin atkılarının sıklığına ve

oluşturulacak motifin boyutlarına ve kullanılan dokuma

makinesinin özelliğine bağlı olarak belirlenen parametredir.

c) Çözgü Yerleşim Oranı : Ekstra çözgü iplikleri ile zemin çözgü

ipliklerinin yerleşim planıdır.

d) Zemin kumaş üzerinde oluşturulacak motif: Kumaş üzerinde

oluşturulmak istenen desendir. Aynı zamanda dokuma

makinesinin ağızlık açma ve atkı atma tertibatlarının

kapasitesine bağlıdır.

e) Kısmi veya tam desenlendirme yönteminden hangisinin

uygulanacağı: Oluşturulmak istenen motif kumaşın tüm

yüzeyine yayılı veya sadece belirli bölgelerinde olabilir.

Özellikle gerekli ekstra atkı ipliği miktarının belirlenmesi

açısından önemlidir.

f) Kumaşın Atkı ve Çözgü Sıklıkları: Özellikle motif

boyutlarının ve motifin kumaş üzerindeki tekrar sayısının

belirlenmesi açısından önemli olan parametredir.

2.3.3.1. Ekstra Atkı ve Ekstra Çözgünün Aynı Anda Kullanıldığı

Kumaşların Örgü Raporlarının Oluşturulması.

Örnek.1: Şekildeki motif ekstra çözgü ve atkı

iplikleri aynı anda kullanılarak dokunacaktır.

Kumaşın zemin örgüsü: D 2/2 Z

Toplam çözgü sıklığı: 40 Çözgü/cm

Toplam Atkı sıklığı:40 Atkı/cm

Motif Boyu: 3 cm

Motif Eni: 3 cm

Örgü raporunda kırmızı bölgeler ekstra çözgü,

mavi bölgeler ekstra atkı ile oluşturulacaktır.

çözgü yerleşim oranı:1 Zemin / 1 Ekstra

Atkı yerleşim oranı: 1 Zemin/ 1 Ekstra

Motifteki zemin çözgüsü sayısı: 3 x 40=120 (60 Zemin + 60 Ekstra)

Motifteki Zemin Atkısı Sayısı: 3 x 20=120 (60 Zemin + 60 Ekstra)

Şekil.2.35. Motifin hesaplanan ekstra atkı ve ekstra çözgü sayılarına göre çizilmesi.

Şekil.2.34. Kumaşta

oluşturulacak motif

Desen kağıdı üzerinde 60 çözgü ve 60 atkılık alana ekstra ipliklerin

oluşturduğu motif Şekil.2.35’ de görüldüğü şekilde yerleştirilir.

Şekil.2.36. Ekstra çözgülerin yerleştirilmesi ve ekstra

atkıların tüm çözgülerin altına alınması.

Desen kâğıdında 120 x 120 lik alan ayrılır. Çözgü ve atkı yerleşim

oranları işaretlenir ve zemin örgüsü zemin iplikleri üzerine yerleştirilir.

Ekstra çözgü iplikleri yerleştirilirken, doğrudan şekil.2.35’ de çizilmiş

motif üzerinden hesaplanarak desen kağıdına yerleştirilir. Atkı yerleşim

oranı 1/1 olduğundan 2.35’ deki ekstra çözgünün bulunduğu her kare,

desen kağıdında bir zemin atkısı ile bir ekstra atkıya karşılık gelir.

Çözgü iplikleri yerleştirildikten sonra, atkı iplikleri kumaşın tüm zemin

çözgülerinin altına yerleştirilir (Şekil.2.36). Sonraki aşamada ekstra

atkı ipliklerinin desenlerini oluşturmak için, gereken noktalarda ekstra

atkılar kumaş yüzeyine çıkarılır (Şekil.2.37). Bu durum dolu karelerin

boşaltılması ile yapılır, “Bağlantı iptali” olarak adlandırılır.

Şekil.2.37. Tüm çözgülerin altına alınan ekstra çözgülerin, motife göre kumaş

yüzeyine çıkarılmaları.

Ekstra atkıların yüzeye çıkarılması esnasında Şekil.2.35’ deki motif

esas alınır. Ekstra atkının yüzeye çıktığı noktalar bulunurken başlangıç

noktasının motifin kenarına olan mesafesi sayılır. Bulunan sayı iki ile

çarpılarak motif üzerindeki gerçek nokta bulunur. Noktayı bulmak için

sayılan değerin iki ile çarpılması yerleşim oranlarının 1/1 olmasından

kaynaklanmaktadır.

Şekil.2.38. Motif üzerindeki uzun atlamaların kısaltılması ve motifin bitmiş şekli.

Şekilde kahverengi noktalar, zemin çözgülerinin ekstra atkıdan

kurtarılmasını (Ekstra atkının üzerine çıkarılması) göstermektedir.

Kurtarma işlemi, kırmızı renkli ekstra çözgülerin kumaş yüzeyinde

bulunduğu bölgelerde yapılmıştır. Bu sayede, ekstra çözgünün üstte

olduğu bölgelerde ekstra atkı iplikleri kumaşın alt yüzeyine alınarak

gizlenmiş ve ekstra çözgünün oluşturduğu görüntüyü bozması

engellenmiştir.

Şekil.2.38’ de yüzeydeki ve arkadaki uzun iplik yüzmelerini

engellemek için ekstra atkı ipliklerine bağlantı iptali, ekstra çözgü

ipliklerine ise bağlantı ilavesi yapılmıştır.

Ekstra atkı ipliğinin kumaşın arka yüzeyinde bulunduğu bölgelerde

(Mavi renkli kısımlar) bağlantı iptali yapılmıştır. Bağlantı iptali işlemi,

rastgele yapılmamış, D 7/1 S örgüsüne göre yapılmıştır. Ekstra atkı

ipliğinin yüzeyde yaptığı uzun yüzmeleri kısaltmak için ise D 1/7 S

örgüsü kullanılmıştır.( Beyaz görünen bölgelerdeki mavi noktalar) S

dimi tarzındaki bağlantı örgüleri, kumaş zemininin Z dimi örgüsünün

görünüşünü dengelemek için kullanılmıştır. Kullanılacak bağlantı

örgüleri seçime bağlı örgülerdir. Gerektiğinde farklı tarzdaki bağlantı

örgüleri de seçilerek kullanılabilir. (Saten, Serbest vb)

Beyaz bölümlerde ekstra çözgüler kumaşın arka yüzünde

bulunmaktadırlar. Arka yüzde yaptıkları uzun yüzmeleri kısaltmak için

kırmızı noktalarla zemin atkılarına bağlanmışlardır. Bağlama işlemi,

astar çözgülü kumaş yapılarındaki bağlama tekniği ile yapılmıştır. Dört

köşe ve merkezdeki kırmızı ekstra çözgünün üstte olduğu bölümlerdeki

uzun yüzmeleri kısaltmak

için bağlantı iptali

uygulanmıştır. Bağlantı

iptali için kullanılan örgü

D 1/7 Z örgüsüdür.

Örnek.2:Şekilde verilen

motif benzeri motiflerin

ekstra iplikli kumaş

yapılarıyla oluşturulması

için, önce kullanılacak

ekstra iplik tekniğinin

belirlenmesi gerekir.

Motifte, ekstra iplik

kullanılarak oluşturul

ması gereken 5 farklı

renk mevcuttur.

Motifin ekstra çözgü Şekil.2.39. Ekstra çözgü ve atkı tekniklerinin

aynı anda kullanılabileceği motif örneği.

tekniği ile oluşturulmak istenirse 5 ekstra çözgülü bir kumaş yapısının

oluşturulması gerekir. Bu durumda kumaşın çözgü hazırlama işlemleri

oldukça karmaşık bir durum alacaktır. Ayrıca motifin her tarafında tüm

renkler bulunmadığı için bazı renklerin (açık ve koyu kahverengi)

kumaşın bazı bölgelerinde gereksiz yere kullanılması gerekebilir. Beş

farklı ekstra çözgünün kumaş üzerinde yaptıkları hareketler oldukça

farklılık gösterdiğinden, kullanılan dokuma makinesinin çözgü salma

tertibatı ipliklerin gerektiği kadar salınmasını sağlayamaz.

Ekstra atkı yöntemiyle dokunması durumunda ise özellikle kumaşın

üretim hızı çok düşeceğinden kumaşın maliyeti çok fazla olacaktır.

Bu sakıncaları en aza indirmek ve motifi dokunabilir hale getirmek için

en uygun yöntem, motif üzerindeki renklerin bir kısmını ekstra çözgü,

bir kısmını ise ekstra atkı olarak kullanarak motifi oluşturmaktır.

Şekildeki motifin kumaş üzerinde istenen özellikleri aşağıda

verilmiştir.

Çözgü Sıklığı:30 Çözgü/cm

Atkı Sıklığı: 24 atkı/cm

Şekil.2.36’ daki boyutlardan çözgü ve atkı sayıları hesaplanacak olursa;

Atkı Sayısı: 45 x 4=180 2 Zemin / 2 Ekstra atkı yerleşim oranına göre

Çözgü Sayısı: 38x5=190 2 Zemin/3 Ekstra çözgü yerleşim oranına göre

Kumaşın zemin Örgüsü: Bezayağı

Motifi Oluşturma Aşamaları :

a) Motifi oluşturmak için önce hangi renklerin ekstra çözgü, hangi

renklerin ekstra atkı ile verileceğine karar verilmelidir. Ekstra

çözgü ve ekstra atkıların belirlenmesi için aşağıdaki maddelere

dikkat edilir.

i. Motif üzerinde tüm motif enini kaplayan veya motif

eninin çok büyük kısmını kaplayan ekstra iplik rengi

olup olmadığına bakılır. Şekil.2.39’daki motifte tüm

motif enini kaplayan renk laciverttir. Motif eninin çok

büyük kısmını kaplayan renkler ise açık mavi, açık

kahve ve koyu kahve renkleridir.

ii. Motif boyunu tamamen veya çok büyük kısmını

kaplayan renkler tespit edilir.(Lacivert, koyu kahve)

iii. Kumaşın üretim hızının yüksek olmasını sağlamak için,

ekstra atkı olarak seçilen renklerin mümkün olduğunca

birbiri içerisine geçmeyen ve motif boyunun büyük

kısmını kaplayan renklerin seçilmesi gerekir. Motifte

açık mavi ve yeşil renkler kumaş boyunu kaplamaktadır.

Ayrıca bu iki renk kesişme bölgelerinin çok küçük

kısmında birbiri içerisine girmektedir. Bu yüzden bu iki

renk ekstra atkıdan verilebilir.

Kalan üç renk ekstra çözgüden verilir. Lacivert çözgü

tüm motif enince çekilecektir. Koyu ve açık kahve

renkleri ise enine yönde motifin çok büyük kısmını

kapladıkları için çözgü yerleşimi iki farklı şekilde

düzenlenebilir.

Şekil.2.40. Çözgü yerleşimin belirlenmesi

Birinci düzenleme yönteminde (Tüm Motif Enince)

N Adet Zemin + 1 Lacivert + 1 Koyu Kahve + 1 Açık kahve

İkinci Düzenleme yönteminde ise her ekstra çözgü motif üzerinde ilk

bulunduğu noktadan itibaren yerleşim oranına dahil edilebilir.

Şekil.2.40 her üç rengin kumaş enince başlangıç ve bitiş noktalarını

tespit etmek için gösterilmiştir. Şekle göre lacivert tüm motif enince

yerleşir. Açık ve koyu kahve renkleri ise motifin belirli bir noktasından

başlayarak belirli bir noktasında da bitecek şekilde yerleştirilir.

b) Motifin Çizilmesi: Motifin Görünümü 38 ekstra çözgü ve 45

ekstra atkı üzerine çizilir. Motifin çizilmiş hali Şekil.2.36’ da

gösterilmiştir. Şekilde zemin çözgü ve atkıları henüz motife

dahil edilmemiştir.

Şekilde boyuna yöndeki sıralarda üç farklı renk olduğu için çözgü

yerleşim oranına 3 ekstra çözgü ipliği girecektir.

c) Motifin Zemin Örgüsüyle Birleştirilmesi: 180 çözgü ve 190

atkılık alan desen kağıdında işaretlendikten sonra çözgü

yerleşim raporu ve atkı yerleşim raporu işaretlenir. Çözgü

yerleşim raporundaki zemin çözgüleri ile atkı yerleşim

raporundaki zemin atkılarına zemin örgüsü yerleştirilir.

Şekil.2.41’ deki her kare desen kağıdı üzerinde 5 çözgü ve 4

atkılık alana karşılık gelmektedir. Bu temel ölçüye göre

Şekil.2.40’ daki çözgü ipliklerini gösteren kareler sayılarak

desen kağıdına yerleştirilir.(Şekil.2.42)

Şekil.2.41. Motifin ekstra ipliklerinin atkı ve çözgü sayılarına göre

çizilmesi.

Şekil.2.42. Ekstra çözgü ipliklerinin desen kağıdında zemin örgü içerisine

yerleştirilmesi.

Çözgü iplikleri yerleştirildikten sonra, ekstra atkı ipliklerinin

yerleştirilmesi gerekir. Şekil.2.41’ de mavi ve yeşille gösterilen

kısımlar ekstra atkıların üstte oldukları kısımlardır. Bu bölümlerde atkı

ipliğini üste çıkarmak için atkı karakterli bir örgü kullanılır.

Şekil.2.43. Ekstra atkı iplikleri yerleştirilerek kurtarma işlemi yapılmış örgü raporu.

Ekstra atkı ipliklerinin yüzeyi kaplayabilmesi için, üstte oldukları

bölümlerde sekizli atkı sateni örgüsü yaptırılmıştır. Örgünün atkı renk

raporu ;

2 Zemin + 2 Yeşil 18 tekrar

2 Zemin + 1 Yeşil + 1 Mavi 3 tekrar

2 Zemin + 2 Mavi 24 tekrar.

planına göre düzenlenmiştir.

Şekil.2.44. Arka yüzde uzun atlamaları önlemek için, ekstra atkı iplikleriyle, çözgü

ipliklerinin bağlantı yaptırıldığı desenin son durumu

Kule motifinin bulunduğu bölgelerde ekstra atkı iplikleri kumaşın

arkasında en alt pozisyona alınmıştır. Ekstra atkıların üzerinde, arka

yüzde yüzme yapan ekstra çözgüler ve en üstte ise kumaş tabakası

bulunmaktadır. Kumaşın arka yüzünde atkı ve çözgü ipliklerinin uzun

yüzme yapmasını engellemek ve kumaşın kullanımı esnasında iplik

sağılmalarını engellemek için arka yüzde ekstra atkı iplikleri ile çözgü

ipliklerine bağlantı yaptırılmıştır. Bağlantı için kullanılan örgü raporu,

8’ li atkı sateni örgüsüyle uyumlu olması için 8’ li çözgü sateni olarak

seçilmiştir. (Şekil.2.44 ve 2.45)

Şekil.2.45. Örgü raporunun bir bölümünün büyütülmüş görünümü.

Şekil.2.45’ de kullanılan renklerin karşılıkları aşağıda verilmiştir.

1: Lacivert renkli ekstra çözgü ipliklerinin ekstra atkılar üzerine

çıkarıldığı bölgeler. (Lacivert çözgünün ekstra atkılardan kurtarılması)

2: Zemin çözgülerinin ekstra atkılardan kurtarıldığı bölgeler.

3: Açık kahve çözgülerin ( Raporda pembe olan 9 numaralı çözgüler)

ekstra atkılardan kurtarıldığı bölgeler.

4: Koyu kahve çözgülerin ekstra atkılardan kurtarıldığı bölgeler.

5: Mavi renkli ekstra atkıların çözgü iplikleriyle bağlantı yaptığı

noktalar.

6: Lacivert ekstra çözgü iplikleri.

7: Koyu kahve ekstra çözgü iplikleri

8: Yeşil renkli ekstra atkıların çözgü iplikleriyle bağlantı yaptığı

noktalar.

9: Şekil.2.41’ de gösterilen, açık kahve renkli ekstra çözgü iplikleri

10: Zemin çözgü ve atkıları.

Çalışma Sorusu : Şekilde verilen çiçek motifini,

a) Ekstra çözgü tekniği

b) Ekstra atkı tekniği

c) Ekstra atkı ve ekstra çözgüyü aynı anda kullanarak oluşturunuz.

Motif boyu= 3 cm, motif eni= 3 cm olacaktır.

Kumaşın çözgü ve atkı sıklığı değerlerinin seçimi serbesttir.

Yerleşim oranlarının seçiminde motifi en iyi şekilde oluşturacak

yerleşim oranları seçilecektir.

2.3.4. Ekstra İpliklerle Dokunacak Motiflerde Motifin

Oluşturulması İçin Kullanılacak En Uygun Yöntemin Seçilmesi.

a) Tek Renkli Motifler: Dokunacak motif tek renkten oluşuyorsa,

ekstra çözgülümü yoksa ekstra atkılı mı dokunacağına karar

vermek için motifin kumaştaki yerleşimine bakılır.

Şekil.2. ‘ de görüldüğü gibi motif tüm

kumaş yüzeyine yayılmış ve tüm kumaş

boyunca devam ediyorsa ekstra çözgülü

ve ekstra atkılı yöntemlerin ikisi de

kullanılabilir. Bu durumda hangi

yöntemin kullanılacağı, tamamen kumaşın

maliyetine göre belirlenir.

Şekil.2. ‘ de görüldüğü gibi

motif kumaş boyunca devam

ediyor, enine yönde ise

kumaşın sadece belli

bölümlerinde bulunuyorsa, Bu

tarz kumaşlar için en uygun

yöntem, ekstra çözgülü

desenlendirme yöntemidir.

Şekilde görüldüğü gibi, motif kumaş

enince devam eden, kumaş boyunca ise

sadece belirli bölgelerde tekrar eden bir

motif ise en uygun yöntem ekstra atkılı

desenlendirme yöntemidir.

Şekil.2. ‘ de görüldüğü gibi

motif tüm kumaş yüzeyine

yayılmış ve tüm kumaş

boyunca devam ediyorsa

ekstra çözgülü ve ekstra atkılı

yöntemlerin ikisi de

kullanılabilir. Bu durumda

hangi yöntemin kullanılacağı,

tamamen kumaşın maliyetine

göre belirlenir.

b) İki Renkli Motifler: Ekstra iplikli kumaş yapılarının en fazla

üretilen kumaşlar çok renkli motifli kumaşlardır. Motifteki renk

sayısı arttıkça, özel durumlar haricinde ekstra iplik gurubunun

sayısı da artar.

Çok renkli motiflerin ekstra atkılı yöntemle oluşturulması

kumaş maliyetinin daha fazla artmasına neden olur. Motifteki

renk gurubu sayısı artıkça kumaşın üretim maliyeti

yükselecektir.

Yandaki motifin dokunması için iki farklı

ekstra iplik gurubu gerekir. Ekstra

ipliklerin düzenlemesi farklı olabilir.

Motifin dokunması için yapılabilecek

farklı düzenlemeler aşağıda gösterilmiştir.

a) İki Ekstra çözgü kullanarak dokunması: Bu durumda iki farklı

çözgü gurubu gerekir. Bu iki çözgü gurubunun eşit oranda

yerleştirilmesi gerekir.

Örnek Çözgü Yerleşim Raporları

1: 1Zemin + 1Kırmızı + 1Mavi

2: 2 Zemin + 1 Kırmızı + 1 Mavi

Renklerin oluşturdukları motif gereği yaptıkları bağlantılar ve

yüzme miktarları farklı olduğundan ekstra çözgüler tek bir

leventten verilemez, iki farklı ekstra çözgü levendi gerekir.

Çözgü hazırlama ve tahar işlemleri daha zordur. Üç farklı çözgü

salma tertibatı gerekebilir.

b) İki Ekstra Atkı ile Dokunması: İki ekstra atkı yerleşim oranı

içerisinde eşit olarak bulunmalıdır. Ekstra çözgüde kullanılan

yerleşim oranları kullanılabilir. Çözgü hazırlama daha kolaydır.

Tek çözgü salma mekanizması gerekir. Kumaşın üretim hızı

düşer.Ekstra ipliklerin rengi, numarası, hammaddesi gibi

özelliklerinin değiştirilmesi çok basittir.

c) Ekstra çözgü ve atkıyı aynı raporda kullanarak: Üretim hızı (b)

deki üretim tarzından daha yüksek, (a) dan daha düşüktür.

Çözgü hazırlama işlemi (a) ya göre daha basittir. Maksimum 2

çözgü salma mekanizması gerektirir. Atkıda kullanılan ipliğin

özellikleri herhangi bir anda değiştirilebilir. Çözgü ise

değiştirilemez.

Yandaki motif kumaş boyunca sadece

belirli bölgelerde oluşturulmaktadır. İki

ekstra çözgü, iki ekstra atkı veya ekstra

atkı ve çözgüyü aynı kumaşta kullanarak

dokunabilir.

İki ekstra çözgüde, gereksiz yere çözgü

ipliği harcanması dolayısıyla sakıncalıdır.

Bu tür desenlerin ekstra atkılı olarak

dokunmaları daha avantajlıdır.

Yandaki motif iki ekstra atkı

ile dokumaya daha uygundur.

Yerleşim raporunda iki ekstra

atkının da eşit sayıda

bulunması gerekir.

Ekstra çözgü ile dokumaya

uygundur. Tek ekstra çözgü

gurubu gerekir. Ekstra çözgü

gurubunun renk raporunun

düzenlenmesi gerekir.

Ekstra atkı ile dokunması

durumunda gereksiz üretim

kaybına neden olur.

Ekstra atkı ile dokumaya

uygundur. Tek ekstra atkı

kullanarak dokunur. Ekstra atkı

gurubunun renk raporunun

düzenlenmesi gerekir.