BOBİNLEME, KATLAMA \u0026 KATLI BÜKÜM İPLİKÇİLİĞİ MAKİNALARI (RİNG BÜKÜM, ÇİFT...

GAZİANTEP MESLEK YÜKSEK OKULU

TEKNİK PROGRAMLAR TEKSTİL BÖLÜMÜ

HAZIRLAYANLAR:

BEHZAT YILDIRIM

MEHMET UĞUR ŞAHİN

ADNAN KIRTAK

TEZ DANIŞMANI:

D. CANAN ÇELİKEL

BOBİNLEME, KATLAMA & KATLI BÜKÜM

İPLİKÇİLİĞİ MAKİNALARI (RİNG BÜKÜM,

ÇİFT BÜKÜM, HAMEL MAKİNALARI)

GAZİANTEP – 2010

İÇİNDEKİLER sayfa

ÖNSÖZ 3

GİRİŞ 4

İplik Üretiminden Sonra Kullanılan Tanımlamalar 4

İplik Hazırlama ve Ön İplik Eğirmede Kullanılan Tanımlamalar 5

BOBİNLEME

1. GİRİŞ 5

2. BOBİNELEMENİN AMAÇLARI 5

3. İPLİĞİN BABİNLEENMESİ SIRASINDA GİDEERİLEN BAŞLICA HATALAR 6

4. SARIM TİPLERİ 6

5. SARIM TAMBURLARI 8

6. SARIM BOZMA SİSTEMLERİ 10

BOBİN MAKİNELERİ

1. YARI OTOMATİK BOBİN MAKİNELERİ 11

2. TAM OTOMATİK BOBİN MAKİNELERİ 12

A. Makine Bölümleri

A.1. Kops Besleme Ünitesi 13

A.2. Bobinleme Ünitesi 15

Fiksaj 21

BÜKÜME GİRİŞ

A. BÜKÜMÜN TANIMI 24

B. BÜKÜMÜN AMACI VE İPLİKTEKİ ETKİLERİ 25

C. BÜKÜM ÇEŞİTLERİ 25

C.1. Islak büküm 25

C.2. Katlı büküm 26

C.3. Çift Büküm 26

C.4. Fantezi Büküm 26

KATLI BÜKÜM MAKİNELERİ 26

1. Katlama Makineleri 27

2. Büküm Makineleri 31

3. Katlı Büküm Makineleri 32

A. ÇİFT (BİRE İKİ,TWO FOR ONE) BÜKÜM MAKİNELERİ 33

A.1. Çift Büküm Makinelerinde İşlem Prensibi 34

A.2. Çift Büküm Makinesinde Büküm 36

A.3. Çift Büküm Makinesinde Hareket İletimi 36

A.4. Çift Büküm Makinesinde Katlı İpliğin Sarım İçin Beslenmesi 37

A.5. Çift Büküm Makinelerinde Bobin Değiştirme İşi 37

A.6. Çift Büküm Makineleri Konstrüksiyonları 37

A.7. Ölçüm deney ve gözlemler 37

A.7.a. Uster Düzgünsüzlük Cihazı İle Düzgünsüzlük Ölçümü 38

A.7.b. Uster Mukavemet Cihazı İle Mukavemet Ölçümü 39

A.7.c. Two – For – One Büküm Makinelerinde Yapılan Deneyler 39

A.7.d. Kopma Mukavemeti Tayini Deney Sonuçları 40

B. RİNG BÜKÜM VE EĞİRME SİSTEMİ MAKİNELERİ 41

B1. RİNG EĞİRME SİSTEMİ 42

B.1.a. Ring eğirmenin prensibi ve özellikleri 43

B.1.b. Ring iplik eğirmenin avantajları 44

B.1.c. Ring iplik eğirmenin dezavantajları 44

B.1.d. Ring eğirme makinesi bölümleri 45

B.1.d.1. Ring eğirme makinesinde fitil besleme 46

B.1.d.2. Ring eğirme makinesinde çekim tertibatı 46

B.1.d.3. Ring eğirme makinesinde iğler 46

B.1.d.4. Ring eğirme makinesinde bilezik 47

B.1.d.5. Ring eğirme makinesinde kopça 48

B.1.d.6. Ring eğirme makinesinde balonlaşma ve balon ayırıcıları 49

B.1.d.7. Ring eğirme makinesinde üfleme ve emme tertibatları 49

B.1.d.8. Ring eğirme makinesinde büküm 50

B.1.d.9. Ring eğirme makinesinde sarım 51

B.1.d.10. Ring eğirme makinesinde verim ve otomasyon 51

B.1.d.11. Telef toplama tabancası 52

C. İÇİ BOŞ İĞLİ BÜKÜM METODU(HAMEL) 52

KAYNAKÇA 55

ÖNSÖZ

Bu çalışmada hazırladığımız konular; Bobineleme prensibi ve

makinaları, İplik katlama ve katlama makineleri, İplik bükümünün ve büküm makineleri, Çift büküm makinesi, Ring iplik eğirme sistemi ve

makineleri, Hamel büküm makinası bulunmaktadır.Bu projeyi

hazırlamaktaki amacımız, Tekstil proğramındaki öğrenci arkadaşlara yardımcı kaynak sunulmaktır.

Çalışmamıza bobinlemeden giriş yapılmış olup ipliğin kademe

kademe işlem basamaklarından geçerek katlı bir iplik haline gelmeyi anlatmış bulunuyoruz

Çalışmada emeği geçen, aramızda mesafeler olmasına rağmen

e-posta ile bize destek olmaya çalışan değerli hocam Prof. Dr. Yusuf

ULCAY ve Doç. Dr. Sunay Ömeroğlu’na , yardımlarını, desteğini, sabrını ve

bilgisini bizden esirgemeyen değerli hocamız Gaziantep Üniversitesi Teknik Proğramlar Tekstil Bölümü Öğretim Görevlisi Sayın Dilan Canan

ÇELİKEL’e teşekkürü borç biliriz.

Behzat YILDIRIM

Mehmet Uğur ŞAHİN

Adnan KIRTAK

Ocak, 2010

İPLİK ÜRETİMİNDEN SONRA KULLANILAN TANIMLAMALAR

İplik: Tekstilde kullanılabilir liflerden meydana getirilmiş lineer (doğrusal) bir

yapıdır. Tek Kat İplik: İplik makinesinde üretilmiş ve tek kat olarak kullanıma

sunulmuş ipliktir.

Katlı İplik: En az iki ipliğin, bükümsüz olarak bir araya getirilmiş halidir. 1. İplik 2. İplik

Büküm katlı iplik

Katlı Büküm: En az iki ipliğin, birlikte bükülmesiyle meydana getirilmiş lineer formdaki yapıdır. Katlı bükümlü iplik

Tek Basamaklı Büküm: İki veya daha fazla ipliğin, bir defada birlikte

bükülmesi işlemidir. *İki katlı bükümlü iplik

*Üç katlı bükümlü iplik *Dört katlı bükümlü iplik

Çok Basamaklı Büküm: İki veya daha fazla ipliğin, önce tek basamakla bükülüp sonra bükülmüş ipliğin tekrar katlanıp bükülmesiyle meydana getirilen

büküm işlemidir. Monofilament (Tek Filament): Kalınlığı 0,1 mm’ den daha çok olan ve tek

filamentten oluşan ipliktir.

Filament İplik: Kalınlığı 0,1 mm’ ye kadar olan, bir veya daha fazla sayıda bükümlü veya bükümsüz olarak bir araya getirilmiş filamentlerden oluşan ipliktir.

Tekstüre Filament İplik: Tek veya çok sayıda filamentten oluşan, kıvrım

kazandırılmış filament ipliktir. İPLİK HAZIRLAMA VE ÖN İPLİK EĞİRMEDE KULLANILAN

TANIMLAMALAR

Vatka: Tutam halinde açılmış ve inceltilmiş sentetik kütlelerinin; lif oryantasyonu (yönlendirilmesi) olmaksızın, genellikle 1 m eninde, 2 cm yüksekliğinde, yaklaşık 45 makine uzunluğunda ve 18 – 20 kg ağırlığında

sıkıştırılmış halidir.

Tülbent: Tek tek (bireysel) liflerin kısmen karmaşık bir düzen içerisinde bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş ince yapıdır (bu işlem, tarak makinesi penyöründen malzemenin alınmasıyla oluşturulmaktadır). Bu yapı enine

toplanarak bant haline getirilir.

Kablo (Kimyasal Lif Bandı): Değişik kimyasal tekniklerle üretilmiş ve birbirine paralel filamentlerden meydana gelmiş kalın banttır. Daha sonraki

kademelerde ya filament iplik elde edilmesinde ya da kesikli lif üretimi için kullanılmaktadır.

Bant: Kesikli liflerin, kısmen karmaşık kısmen düzenli bir şekilde uzunlamasına bir araya getirildikleri lineer bir formdur.

Fitil: Bandın, çekilerek uzatılması ve hafif bir bükümle mukavemetli hale

getirilmiş şeklidir.

BOBİNLEME 1. GİRİŞ

Bobinleme işlemi,ipligin sıralı oldugu kops veya bobinden başka bir

bobine aktarılmasıdır.Bu işleme bobin aktarmada denir. İplikler üretildikten sonra kopslara veya open-end sisteminde oldugu gibi bobinlere sarılırlar.Bu aşamadan sonra iplik için iki yol vardır.Ya son mamül

olarak piyasaya sunulacak yadaişletme içi bir ara ürün olarak ele alınıp dokuma veya örme ünütesine sevk edilecektir.Eger iplik halinde piyasaya

sürülecekse kops halinde satılamayacagı için uygun bir şekilde müşteriye sunmak amacıyla bobinleme işlemi yapılır.

İplik dairesinden gelen kopslar 100-150 gr iplik içerir.Bu kopsların üzerinde:kalım ekleme yerleri,ince va kalın yerler,koza ve

kabuk parçaları gibi yabancı maddeler,uçuntular,gerilim farkları gibi bir takıma hatalar mevcuttur.Bütün bunlar,dokuma veya örme

sırasında randımanı düşürür ve dokunan veya örülen kumaşta hatalı yüzeylere,düzgünsüzlüklere neden olur.Bu nedenle iplik makinasından çıkna kopslar dokuma veya örme öncesinde hazırlık işlemlerinin

ilk basamağı olarak bobinleme işlemine tabi tutulur.

2. BOBİNLEMENİN AMAÇLARI

Genel olarak bobin sarmamnın genel amacı, daha sonraki makinalar için büyük ve aynı uzunlukta iplik ihtiva eden bobinlerin hazırlanması,ayrıca kopuş

ve dokuma hatalarına neden olacak iplik hatalarının giderilmesidir.Bobinleme işleminin amaçları şu şekilde sıralanabilir.

1- Doğrudan piyasaya sunulacak ipliklerin satış için uygun bobinlere sarılması bobinleme işlemi ile gerçekleştirilmektedir.

2- Atkı sarma,çözgü makinesi, büküm makinesi ve benzeri durumlar için ekonomik çalışma yönünde iplik bobin halinde sarılmalıdır.Böylece daha büyük çapta iplik içeren bobinler elde edilir.

3- Ring iplik makinesinde büküm kısa bir mesafede verilir.Büküm dagılımı düzgün degildir.İplik kops halinden bobin halinden bobin haline

geçerken büküm dagılımı düzgünleşmiş olur. 4- Bobinle boyama amacı ile sarılabilir.Boyanın içerden dışarıya,dışardan içeriye geçebilmesi gerekir,ipligin bobin halinde boyanabilmesi için,delikli

paslanmaz metal patronlara gevşek olarak sarılır.Boyama işleminden sonra,yeniden bir bobin leme işlemi apılır.

5- Bobin makinesinde iplik hataları giderilir ve iplik temizlenir.

3. İPLİĞİN BOBİNLENMESİ SIRASINDA GİDERİLEN BAŞLICA HATALAR

-İplikteki ince va kalın yerlerin giderilmesi : İplikteki kalın kısımlar az bükülmüş bölgelerdir.Bu nedenle mukavametleri düşük olup dokumada

kopuşlara neden olur.Dokuma esnasında kopmazlarsa kumaşta hata oluştururlar.İplikteki ince kısımlar ise elyafın az oldugu yada bükümün fazla oldugu bölgelerdir.Bunlarda kopuklara yada kumaş hatalarına neden

olurlar.İplik üzerindeki düğümler degişik büyüklükte olabilir.Bu durumda çözgü ipligi lamellerden geçmez,kopar ya da aşırı sürtünmeye neden

olur.Örmecilikte kullanılırsa iğne kırılmasına yol açabilir. -İplikhaneden gelen ekleme hataları : İplikhaneden egirme sırasında

bir kopuştan sonra ortaya çıkan ve ekleme hatası olarak önce çift sarılmış bir kısım,sonrada kalın bir kısım meydana gelir.Kopuş esnasında egrilmiş

kısımdan alınan uç,iplik sevk silindirinin altına diğer uçla beraber yerleştirilip sevk edildigi için bu hata olur.

-İpliğe sarılmış uçuntular : Bu hata iplikhanedeki uçuntuların ipliğe karışmasından olur.

-Bitkisel ve hayvansal artıklar (nopeler) : Bunlar balyadan ipliğe

kadar ulaşabilecek kalıntılardır.Dokuma hatası oluştururlar. Bobinle İşleminde Dikkat Edilecek Hususlar

1-Renk,kalite ve numara ayrımı için tayin edilecek renkli patronlar kesinlikle kullanılmamalı. 2-Her çeşit iplik için seçilen ayar ve gerginlik titizlikle muhafaza

edilmelidir. 3-Daire ve makinelerin temizliği sık sık yapılmalıdır.

4-Otomatik olmayan makinelerde dügümler küçük ve sağlam atılmalıdır. 5-Bobinlerin boş dönmesiyle ipliğin yıpranmasına meydan verilmemelidir.

4. SARIM TİPLERİ

A. HASSAS SARIM 1-Bobin devir sayısı sabittir

2-Bobin çapı arttıkça iplik sarım hızı artar 3-Bobin çapı artıkça sarım açısı azalır

4-Sarım sayısı sabittir B. KABA SARIM

1- Bobin çapı arttıkça bobin devir sayısı azalır

2- Sarım hızı sabittir

3- Sarım açısı sabittir 4- Bobin çapı arttıkçasarım sayısı azalır

BOBİNLEME PRENSİBİ

Şekil1 : Bobinleme Prensibi

ELEMANLAR :

1- Bobin 2- İplik gezdirici ( kopstan gelen ipliğin bobine sarılmasını sağlar)

3- Parafin ünitesi (örme ipliklerde sürtünmeyi azaltmak için ) 4- İplik yoklayıcı (iplik koptuğunda sarımın durmasını sağlar )

5- iplik temizleyici (iplik hatalarını giderir ) 6- iplik freni (istenen bobin yoğunluğuna ulaşılmasını sağlar ) 7- Ön temizleyici (ipliğe takılmış uçuntuları temziler )

8- Anti balon bileziği (ipliğin balonlaşmasını engelleyerek iplik gerlimini dengeler

9- Kops

Bobinlemede Otomasyon Sağlanan İşlemler

Kops besleme Kops değiştirme Kops ucu bulma

Dolan bobini değiştirme Düğümleme

Frenleme ( Autospeed ) Temizleme

5. Sarım Tamburları (barabanlar):

Pamuk,yün,visakon gibi kesikli elyaftan meydana getirilen iplikler kaba sarım sistemiyle bobinlenir.Kullanılan ipliklerin çoğunluğu kesikli elyaf olduğundan,buna bağlı olarak bobin makinalarının çoğunluğuda kaba sırım

yapar.Eskiden değişik sistemler kullanılmasına rağmen,bugün genellikle kanallı tanbur tipikaba sarım tanburlarıkullanılmaktadır.Bu tanburlar

(baraban) bobini çevreden değerek döndürdüğü gibi;üzerindeki kanalın içine giren ipliğin saga sola hareketiyle ipliğin gezdirilmesi sağlanır.Bobin yüksekliği

bu hareket miktarı (kanalın kursu) kadar olur.Tanbur ve bobin birlikte döndürdüğü için tanbur üzerindeki kanalların eğim açısı bobinin çapraz sarım açısına eşit olur.Kanalların egimi sabit olabileceği gibi değişkende

olabilir.Sarım açısı sabit olanlar silindirik ve 4° 20'ya kadar koniklerde,sarım açısı degişken tanburlarla 5° 57 ile 9° 15 gibi yüksek koniklikte bobinler

sarılır.Bobin konikliği az olursa daha düzgün yoğunlukta sarılacagından özellikle boyamaya uygundur.Yüksek koniklikler ise özellikle örme gibi yavaş çalışma şartlarına ve dokumaya uygundur.

a) Sabit Açılı Tambur b) Değişken Açılı Tambur

Şekil 2: Kanallı Tambur İplik Gezdirici

Bobin konikliği sabit (şekil: 3 a) veya değişken (şekil: 3 b) olabilir. Konikliği değişken olanlarda bobin yüzeylerinden gelen doğrultuların kesişme

noktası A sabittir. Bu nokta iplik klavuzunun bulunması gereken noktadır. Bu şekilde sarılan bobinler kullanılırken iyi bir sağım özelliği gösterir. Sabit koniklikteki bobinlerde bu nokta şekil:23 b’deki gibi değişkendir. Buna karşılık

iplik tabakaları paralel sarıldığı için sarılan bobinlerin yoğunluğu daha düzgündür. Boya bobinleri değişken koniklikte sarılamaz. Değişken koniklikteki

bobinler yalnız yüksek bobin yoğunluğunda (sertliğinde) sarılabilir ve özellikle örmede kullanılır.

Şekil 3: Sabit ve Değişken Koniklerde Bobinler

Kaba sarımda bobin yüksekliği tamburun üzerindeki kanalın uzunluğuna

(kursuna) eşittir. Farklı tambur kullanılarak veya tambur üzerindeki kanalların kesişme yerleri kapatılarak bobin yüksekliği değitirilebilir. İplik numarasına bağlı olarak uygun bobin yükseklikleri şöyledir:

Bobin yüksekliği

85 mm (Güneş Bobini) Ne 50’den ince iplikler için 130 mm (N5’’) Ne 50’den kalın iplikler için 150 mm (N6’’) Ne 36’dan kalın iplikler için

Şekil 4: Kaba Sarımda Üretilen Bobin Formalarından Bazıları

6. SARIM BOZMA SİSTEMLERİ

Kaba sarımda sistem gereği bobinde kuşak ve kenarların sertleşmesi ortaya çıkar. Belli çaplarda ipliklerin üst üste sarımı sonucu ortaya çıkan kuşak boyarmaddenin geçişini engelleyerek boyamayı bozar. Ayrıca kullanıldığı

yerde iplik kopuşları arttırır. Bir diğer sorunda bobin kenarlarının sertleşmesidir.

Şekil 5 : İpliğin Bobin Kenarında Sarılışı

Şekil:25’de görüldüğü gibi iplik bobin kenarında aniden geri dönmez, yavaş yavaş geri döner. Bunun sonucunda kenarlara daha fazla iplik sarıldığı için bobin kenarları sertleştirir. Kuşağın bobin içinde yarattığı problem burada

bobin kenarlarında ortaya çıkar. Her iki hata sarım bozma sistemleriyle giderilir. Günümüzde kenarların yumuşatılması bobinin veya taburun eksenel

yöndeki yavaş gezdirilmesiyle sağlanmaktadır. (şekil:25 d)

Bobin Makineleri : 1- Yarı otomatik bobin makinesi 2- Tam otomatik bobin makinesi

1. YARI OTOMATİK BOBİN MAKİNESİ

Resim 6’da ise bir bobinleme ünitesi ve bu ünite üzerindeki bölümler gösterilmiştir:

1. Boncuklanma/kıvrımlar freni 2. Çekim hızlandırıcı

3. Kops takma düzenekli yuvarlak hazne 4. Alt iplik ucunu yakalama sensörü 5. Artık iplik makası

6. Çift ipliğin bobine girmesini önleme düzeneği 7. Klapeli iplik alma kolu

8. İplik gerdirici ve ön temizleyici 9. Splicer ( düğümleyici )

10. Elektronik temizleyici 11. İplik gerilim sensörü

12. Parafinleme tertibatı 13. Emiş kolu

14. Emiş borusu ve üst iplik ucunu yakalama sensörü 15. İğ kumanda merkezi 16. Kullanım ve görüntüleme elemanları (göstergeler)

17. Barabana sarımları gözetleme düzeneği 18. Baraban ( sarım silindiri )

Resim 6: Yarı Otomatik Bobin Makinası Ünite Bölümleri

Şekil 7: Yarı Otamatik Bobin Makinası

2. TAM OTOMATİK BOBİN MAKİNELERİ

Tam otomatik bobin makinelerinde kops besleme otomatik olarak yapılır.

(Resim: 8) Biten kops yerine dolu kops takılır ve kopsun ucu bulunup bobine bağlanır. Boşalan kopslar ise sevk edilir. Kopslar bir transport sistemiyle bobin makinesine ve ray sistemiyle bobinleme ünitelerine beslenir, buradan

bobinlere sarım yapılır. Dolan bobin çıkartılıp yerine yeni masura takılır.

Resim:8 Tam Otomatik Bobin Makinesi

Uç bağlama, kops değiştirme, düğümleme ve bobin değiştirme otomatik olarak

yapılır. Dolu bobin sevki ve bobin masurası beslemesi otomatlar tarafından yapılır. Bobin değişimi için bobin sarım işleminin tamamlanmış olması gerekir.İstenen ve ona göre ayarlanan sarım miktarından sonra iğ ve bobin

yukarı kalkar. Dolu bobin sevk edilir ve yerine bobin patronu takılır. Daha sonra iğ aşağı inerek iplik sarma işlemini tekrar başlatır

A. MAKİNE BÖLÜMLERİ

Tam Otomatik bobin makinelerinde başlıca makine kısımları şöylece özetlenebilir - kops besleme ünitesi

- Bobinleme ünitesi - Dolu bobin çıkartma ünitesi (doffer)

- Gezici vantilatörlü temizleme ünitesi 1. Kops Besleme Ünitesi

Kopslar makineye bir kops arabası (Resim:7.9) içinde verilir, burada düz

veya yuvarlak nakil düzeneğinde tek tek hale getirilir ve daha sonra kops ayakları (Resim:7.10) ile otomatik kops taşıma transportuna yerleştirilirler.

Resim:9 Kops Arabaları

Resim:10 Kops Ayağı

Ardından makinenin gerekli yerlerine sevk edilirler. (Resim:11)

Resim:11 Kops Taşıma Transportu

Bu makinelerde bulunan materyal akış sistemi, basit ve açık bir sistemsir. Kops hazırlama, artık kops hazırlama ve masura temizleme ana transport yolunun yanında (Resim:12) bulunmaktadır. Böylece materyal akışını rahatsız

edecek bir kesilme olmamaktadır. Artık kopsların ayrıca hazırlanması nedeni ile normal kops hazırlama üzerine yük binmemekte ve hem normal hemde

artık kopslar için yüksek emniyette bir hazırlanma sağlamaktadır.

Resim:12 Otomatik Kops Besleme Sistemi 2. Bobinleme Ünitesi

Makineye beslenen kopslardan sağılan iplikler birbirinden bağımsız olan

bobinleme ünitelerine bobinlenirler. Ünite üzerinde işlmin amacına uygun olarak iplikler çeşitli elemanlardan geçirilirler.

İplik güzergahında bulunan bobinleme ünite elemanları sırasıyla şunlardır:

- Balon Kırıcı - İplik freni

- Elektronik İplik Temizleyici - Parafinleyici - Pnömatik Düğümleyici (Splicer)

- Sarım Silindiri

BU ELEMANLARIN GÖREVLERİ ŞUNLARDIR

BALON KIRICI : Kopstan sağlam iplik sağım sırasında gerilimin artarak kopuş olmaması için balon kırıcıdan geçirilir. Böylece gerilimin artması

önlenir (Resim:13).

Resim:13 Balon Kırıcı

İPLİK FRENİ : İpliğin bobini belirli ve sabit bir gerilim altında

sarılmasını ve bu arada iplik üzerindeki zayıf ve ince kısımlarının giderilmesini sağlayan makine elemanıdır. Genellikle yay baskısıyla

yüklenmiş hareketli ve sabit rondeladan oluşan iplik frenleri kullanılır. Yay baskısı arttıkça ipliğin gerilimide artar (Resim:14). En uygun fren ayarı ipliğin kopma mukavementinin %15-20’lik kuvvetle frenlenerek

bobinlenmesidir.

Resim:14 İpliK Freni

ELEKTRONİK İPLİK TEMİZLEYİCİ : İpliğin kopstan bobine yöneldiği

sırada üzerindeki ince, kalın yerler, büküm hatası, düğümlü kısımları v.s. iplik hatalarını elektronik olarak algılayıp ipliğin Temizlenmesini sağlayan kısımdır (Resim:15). Temizleyici bobinleme ünitesine iplik akışı

ve istatistik sinyali yanıda kesme ve çift iplik sinyalide gönderir. Temizleyicinin hataları uzunluğu ve çapı üzerine verdiği bilgilere bağlı

olarak hatalı kısım bobinden sağılıp alınır.

Resim 15 : Elektronik iplik temizleyici

Hatanın algılanma şekline göre elektronik iplik temizleyicileri 2’ye ayrılır:

- Optik elektronik iplik temizleyicileri - Kapasitif elektronik iplik temizleyicileri

- Optik elektronik iplik temizleyicileri:Bu sistem iplik bir ışık kaynağının etkisi altındadır.Işık kaynağından gelen ışınlar, bir mercekten geçecek

fotoselde bir elektrik akımı oluştururlar.İplikte hatalı yerlerin gelmesi halinde fotoselde meydana gelen akım değişir ve sonuçta meydana gelen sinyaller

kesme sinyali olarak bıçağa iletilir ve o noktada ipilik kesilir.Sistem hatanın çapını ölçer.Ortamın ışığındaki değişmeler hataya yol açabileceğinden ölçme ışığı olarak kızıl ötesi ışınlar kullanılır ( resim 16 ).

Resim 16: Optik elektronik temizleme sistemi

Kapasitif elektronik iplik temizleyicileri: Bu sistemde iplik kondansatör

plakaları arasından geçer. Geçen kütlenin değişmesi ile kondansatörün sığasında değişiklik olur. Meydana gelen bu değişiklik osilatörde ölçme sinyallerine dönüştürülerek amplifikatöre gönderilir. Sinyaller burada

kuvvetlendirilerek değerlendirme ünitesine gelir. Bu kısımda daha önceden girilen verilere bağlı olarak hatalıu yerler tespit edilir. Hatalı yerlerde meydana

gelen kesme sinyali kesme cihazına gider ve iplik kesilir. Optik ve kapasitif sistemle çalışan temizleyicilerde hatanın belirlenmesnde

çeşitli faktörle ölçmeyi etkiler: 1- Büküm artığında iplik çapı azalacağından bükümün değişmesiyle optik

sitem farklı sinyaller verirken kapasitif sistemde değişiklik olmaz

2- İplikğin renk ve parlaklığı kapasitif sistemde değişiklik göstermezken optik sistemde hatalı ölçüme yol açabilir. Bu nedenle optik sistemde

farklı sinyaller göndermek gerekir. 3- Materyal değiştiğinde ( her malzemenin yoğunluğu birbirinden farklıdır )

kapasitif sistemde dielektrik katsayısının değişmesi hatalı ölçüme yol

açanilirken optik sistemde değişiklik olmaz.

mercek

amplifikatör diskriminatör Kesme

sinyali

bıçak

Işık

kaynağı

4- Her iki sitemde de rutubetin değişmesiylw farklı sşnyaller alınır ve dolayısıyla hatalı ölçümler ortaya çıkar.

Parafinleyici: Parafinleme bobinleme, prosesinin en önemli aşamalarından bir

tanesidir. İplik bobinaj sırasında birçok sürtünmeyle karşı karşıya kalır. İpliğin bu sürtünmelere karşı daha dayanıklı olmasını sağlayarak rahat çalışma olanaklarını yaratmak için parafinleme yapılır. Parafin, muma benzeyen bir

maddedir. İpliğin parafinlenmesi porselen bir parça ile parafinin arasından geçirilmesi şeklinde olur. Parafinin takıldığı kısım bir yay aracılığı ile porselen

parçaya doğru itilir. İplik yüzeyi porselen parça ile parafin arasından geçerken parafinlenmiş olur.

Özellikle örmecilikte kullanılacak ipliklerin parafinlenmesi son derece önemlidir. Dokuma için parafinlemenin önemi ise atkınınb yüksek sağım hızı nedniyle

mekik dokuma makinelerinin gelişip yaygınlaşmasıyla birlikte olmuştur. Parafin maddesi genellikle muma benzeyen bir maddedir; ancak filamentlerin parafinlemesine uygun olmayan bu tür parafinler kesiksiz elyaf için sıvı olarak

üretilip kullanılırlar. Parafin , ipliğin yüzeyini tamamen kaplamaz , sadece yüzeye parçalar halinde yapışır.İplik kullanım sırasında makine aksamına

sürtündükçe bu parçaların bir kısmı makine parçalarının üzerine geçerek iplik ve makine parçası arasında bir tabaka oluşturur.Sürtünmeyi azaltan işlem

budur, iyi parafinleme yapılmış nipliklerde sürtünme katsayısı yüzde 40 ile 50 azalır. Parafinlemede parafinin sertliği ayarlamak gerekmektedir.Sertliği fazla olursa ipliğe az yapışır.İnce ipliklerden sert parafin kullanılır parafin 30°C de

erir.Yıkandığında çabuk çıkması için parafine emülgatör ilavesi yapılır.Parafinsiz çalışmak istenildiğinde parafin mili çıkarılır. Elektronik

temizleyicinin fonksiyonunun parafin parçaları tarafından zarar görmemesi için parafinleyici, temizleyicinin üst tarafına yerleşmiştir.

Pnömatik düğümleyici ( splicer ):Bobin makinelerinde kopuşlarda ipliğin tekrar bağlanmasını sağlayan elemandır.İpliğin bağlanması şu

şekilde gerçekleşir: İçindeki hava girdabı olan bir hücrede iplik uçları üst üste gelecek şekilde yerleştirilir.İpliğin niteliğine uyacak şekilde süresi ve basıncı ayarlanabilen bir basınçlı hava çarpışmasıyla uçlar birbirlerine

bağlanır.Bağlanmanın oluşması için elyaflara hem dikey hemde hareketli hava beraberce çarptırılır.Girdap hücresi bunu sağlamak için özel biçim

ve üfleme deliklerine sahiptir.(Resim 17)

Resim 17: Pnömatik düğümleme işlemi

Sarım silindiri ( baraban ): Günümüzde daha çok yivli sarım

silindirleri kullanılır.Sargı hareketi, bobin masurasının yivli silindire temas temesi ve yivli silindirin dönmesine bağlı olarak meydana

gelir.İpliğn çapraz sarımı ise silindir üzerinde bulunan yivler vastasıyla sağlanır. ( Resim 18 )

Resim 18: Yivli sarım silindiri (baraban)

Yivli silindirler genellikle çelik, alüminyum veya bakalitten yapılır.Bu malzemelerden bakalit, en kullanışlı olanıdır ve ağırlıkları diğerlerine göre daha azdır.

Dolu bobin çıkarma ünitesi ( doffer ): Bobin, sarım milinden aldığı

hareketle dönerken bobin tutucu kol, bobinin çapı ile orantılı olarak yukarıya doğru hareket eder. Kontrol tertibatı, istenen bobin büyüklüğüne ulaştığında bobini kaldırarak durdurur. Araba tarafından

dolu bobin çıkarılarak bobin boşaltma bandına sevk edilir ve yerine boş masura yerleştirilerek sarma işlemine devam idilir. İstenilen bobin

büyüklüğü, bobin çapına veya iplik uzunluğuna göre tespit edilir. ( Resim 19-20: )

Resim 19: Bobin tutucu kol ve dolu bobin,

Resim 20: Dolu bobin çıkarma ünitesi ( doffer )

Gezici vantilatörlü temizleme ünitesi: Makine üzerindeki uçuntuları

gidererek bobinleme ünitelerini temiz tutmak için üzerinde hava üfleme kanalları bulunan gezici temizleme sitemidir. ( Resim 21)

Resim 21: Gezici vantilatörli temizleme

Fiksaj:

Büküm artması belli değerlere kadar mukavemeti artırır. Buna karşılık büküm arttıkça iplik kendi üzerine kıvrılmaya başlar. Bunun sonucunda dokuma

hazırlıkta karışmalar, problemler ortaya çıkar. Dokumada özellikle gevşek atkı ipliklerinde kıvrılmalar dokuma hatalarına neden olur. Hava jetli dokuma makinalarında ise atkı ipliklerinde bükümün açılması ortaya çıkar. Top boyama

yapıldığı taktirde boyama hatasına neden olur. Aşırı bükülüe ipliklerinee fikse edilmeleri gerekir.

Fiksaj ıslatarak yapılabileceği gibi, genel olarak buharla yapılır. İplikler 0.3-0.8 atü basıncındaki doymuş kuru buharla 3-10 dakika bekletilerek fikse

edilir.Dikkatli yapılmıyan fiksaj hatalara neden olur.Fiksaj farklılıkları özellikle sentetik ipliklerde daha fazla problem doğurur.

Şekil 22: Çapraz sarım açısının bobin yoğunlığuna etkisi

Bobin üretimi sırasında aşağıdaki özelliklere dikkat edilmelidir.

Bobin Sertliği (Yoğunluğu) :

Bobin sertliği boyama çözgü gibi kullanma yerine göre ayarlanır. Bobin

yoğunluğu 0.28-0.50 g/cm³ (kg/dm³)arasında değişire. Boya bobinlerinde yoğunluk 0.28 – 0.40 g/cm³ arasında olur. Boyanın bobinin içinden rahat geçmesi için sarımın yumuşak olması özel dikkat gerektirir. Bobinler arasında

sertlik farkı boyanın abrajlı (hatalı) olmasına neden olur. Bobinin sıkı sarılması kaymayı da azaltır. Bobin sertliği bobinin tambura basma kuvvetiyle ayarlanır.

Sarım Tipi :

Kaba sarım, hassas sarım gibi yöntemler,

İplik Temilenmesi :

Üzerinde kalınlık oluşturan hataları sıyırarak veya kopararak giderirler. Koparma halinde iplik bağlanırken uçlarından bir miktar koparılıp atılarak hata

giderilmiş olur. İpliğin temizlenmesi mekanik veya elektronik temizleyicilerle yapılır. İpliğin temizleme derecesi üretilecek kumaşa bağlı olarak arttırılıp azaltılabilir.

İplik Frenlenmesi :

İplikteki zayıf yerlerin giderilmesini sağlar. Hem üretim kalitesini bozmaması hemde çok daha ucuza malolması nedeniyle zayıf yerlerin bobinlemede

koparılarak giderilmesi gerekir. Bunun için en uygun olan ipliğin kopma mukavemetinin % 15-20’lik kuvvetle frenlenerek bobinlenmesidir.

Bobin Kenarı :

Sarım esnasında bobin kenarlarına daha fazla iplik sarılması nedeniyle bobin kenarları sert olur. Bobin kenarlarının sertleşmesi boyamayı bozduğu gibi,

daha sonraki kullanım sırasında kopuşları da artırır. Bunun gidermek için kenar yumuşatma sistemleri kullanılır. Kenarların çok yumuşak olması halinde ise;

bobinden iplikler kayabilir.

Parafinleme :

Parafin ipliğin sürtünme kuvvetini azaltmak için, örme ipliklerine ve mekiksiz

dokuma makinalarının atkı ipliklerine uygulanır. İyi parafinleme ipliğin sürtünme kuvvetini % 40-50 azaltır . En iyi parafin alma miktarı 2 g/kg’dır (binde 2). Parafin alma miktarı parafin sertliği (Penetrasyon), parafininin ipliğe

basma kuvveti, iplik gerginliği gibi faktörlerle ayarlanır.

Bobin Yoğunluğu : Bobin yoğunluğu özgül ağırlık olarak ifade edilir. Formülü

F = Bobin Ağırlığı/Bobin Hacmi (g/cm³) veya (kg/dm³)

Şeklindedir. Bobin yoğunluğu (sertliği) özellikle boya bobinlerinde önemli olup

0.30-0.37 g/cm³ arasındadır. Çok yumuşak istenen boya bobinlerinde 0.28 g/cm³ e kadar düşer. Normal bobinlerde 0.40 g/cm³ kadardır. Paralel sarılan

bobinlerde ise 0.50 g/cm³ e kadar çıkar. Sarım yoğunluğunu etkileyen faktürler;

1- İplik gerginliği

2- Bobin başlığının ağırlığı 3- Çapraz sarım açısıdır.

İplik gerginliği temel olarak zayıf mukavemetli kısımları gidermeye göre ayarlanır.

Daha önce anlatıldığı gibi kopma mukavemetinin % 10-15’i kadardır. Dolayısı ile bobin yoğunluğu için gerginlik değiştirilmez.

Bobin yoğunluğu temel olarak bobin başlığının ağırlığı yani bobinin tambura basma kuvvetiyle ayarlanır. Bu artıkça bobin sertleşir. Boya

bobinlerinde azaltılarak bobin yumuşak sarılır.

Bobin iplikleri arasındaki çapraz sarım açısı 25°- 40° arasında kullanılır. Boya bobinlerinde tambur değiştirilerek 25° de sarım yapılır. Diğer amaçlar için 40° de sarım yapılır.

Bobin ağırlığının

-Bobin çapı, -Bobin konikliği,

-Bobin yüksekliği ve -Bobin kovanının alt çapına bağlı olarak değerleri ekteki diyagramlardan

bulunabilir.

GİRİŞ

Eğrilmiş iplik liflerin sağlam kalıcı,dayanıklı bir iplik edilmesi amacıyla bükerek veya biraraya getirerek yapışık hale getirilmesidir.İplik içinde liflerin

bükülmesi işlemine eğirme denir ve Late Stone Age (Geç Taş Devri) olarak adlandırılan günümüzden yaklaşık 40.000-10.000 yılöncesine tarihlendirilebilir. ve iplik eğirme işlemi endüstrileşmenin ilk işaretlerinden biridir. Eğrilmiş iplik

bir tek tip lif içerdiği gibi çeşitli karışım tiplerini de içerebilir. Yapay lif (yüksek güç, yapay parıltı ve ateşe dayanıklılık kalitesine sahip) İle tabii lipler (iyi bir

su emme ve deriyi rahat hissettirme kapasitesine sahip) birleşimi çok yaygındır. Çok yaygın bir şekilde kullanılan karışımlar pamuk-polyester ve yün-akrilik liflerdir. Farklı tabii lifler karışımı da yaygındır, özellikle angora ve

kaşmir. İplikler birkaç katmandan yapılır, herbir katman tek bükümlü iplikten olur. Bu

tek bükümlü katlar daha kalın bir iplik elde etmek için birlikte zıt yönde bükülür. son bükümün yönüne dayanarak, iplik s-büküm veya z-büküm olarak bilinecektir

A. BÜKÜMÜN TANIMI

Büküm, kısaca ipliğe verilen spiral dönmelerdir. Genellikle ipliklerin uçlarının nisbi dönmesinin sonucu oluşur. Büküm ile elyaflar ve iplikler bir arada tutulur

ve mukavemet kazandırılır. İplikler, birbirine paralel ya da paralele yakın elyafların bükülmesi ile elde

edilir, ipliklerin bükümü eğirme işlemi ile sağlanır ve bu vasıtayla kesikli (ştapel) elyaflardan iplikler oluşur. İpliklerin üretilmesinden sonra tekrar büküm verilebilir, istenen büküm, büküm makinesinde gerçekleştirilir. Birden

fazla iplik bir araya getirilerek birbirleri üzerine bükülebilirler. İplik bükümü miktarı ya da derecesi birim uzunluk ( santimetre, metre veya

inç ) başına düşen sarım ya da dönüş sayısıyla ölçülür, l inç' teki ( 2.54 cm )

büküm miktarı TPI veya büküm/inç, l metredeki büküm miktarı TPM veya büküm/metre olarak kısaltılır.

İplik bükümü sağ (Z) ve sol (S) büküm ya da dengelenmiş ve dengelenmemiş olarak sınıflandırılabilir. Diğer yandan iplik tek kat, katlı ve kablo iplik

bükümüne tabi tutulabilir. Tek kat iplik bükümünde S veya Z büküm, katlı iplik bükümünde SZ, ZS, SS veya ZZ büküm (birinci sembol tek kat ipliğin, ikinci sembol katlı ipliğin büküm yönüdür); kablo iplik bükümünde ZSZ veya ZZS

büküm yönleri seçilebilir. Bükülecek ipliklerin büküm yönüyle katlama büküm yönü aynı olursa buna büküm üstüne büküm denir. Sert bir iplik oluşmasını

sağlar.

B. BÜKÜMÜN AMACI VE İPLİKTEKİ ETKİLERİ

Büküm tek kat ipliklerde mukavemetin arttırılması için ya da iki veya daha

fazla katlı iplik elde ederek kumaşta istenen efekt özelliklerim kazandırmak amacıyla yapılabilir. Elyafları ve iplikleri bir arada tutmak için gereken büküm miktarı; ipliğin çapına, elyafların cinsine ve ştapel uzunluklarına bağlıdır. Kalın

ipliklerin birbirini tutması için daha az sayıda büküm gerekir ve bunlara düşük bükümlü iplikler denir. Daha ince ipliklerin birbirlerini tutmaları için ise daha

çok sayıda büküme ihtiyaç vardır ve bunlara yüksek bükümlü ya da sık bükümlü iplikler denir.

İPLİKTEKİ ETKİLERİ

İplik ne kadar az bükümlü olursa o kadar beyaz veya parlak görünür. Büküm ipliği matlaştırır ve rengini koyulaştırır.

Büküm üretimle ters orantılıdır. 30 büküm yerine 20 büküm verilirse, üretim 30/20 oranında artar.

Büküm, iplikteki ince yerlerde artar, kalın yerlerde ise azalır.

Büküm sayısı ile ağırlık çarpımı sabittir. İplik büküm dereceleri, hafif bükümlü ya da bükümsüz ile sıkı ya da çok

sıkı bükümlü arasında değişir. İpliğin metredeki bükümünün (TPM), ipliğin ve ondan üretilecek olan

kumaşın görünümü ve dayanıklılığı üzerinde önemli etkisi vardır.

Göreceli olarak, düşük bükümlü (TPM 80'den 460'a) ipliklerde, ipliğin yumuşak, kabarık ve esnek olması nedeni ile yumuşak büküm adı

verilir. Yumuşak bükümlü iplikler, yüksek bükümlüler kadar sağlam değillerdir.

Örme ipliği olarak hazırlanan iplikler bu türdendir. Yüksek bükümlü

(TPM 750’ den 1200’ e) olanlar sert (sıkı) bükümlü iplikler olarak adlandırılır. Bunlar düşük bükümlü ipliklerden daha düzgün yüzeyli,

daha sert, daha girift ve sağlamdırlar. Filament iplikler genelde düşük bükümlüdürler (TPM 20'den 40'a).

Filament ipliklerde büküm ipliğe sağlamlık vermez, sadece elyafları bir

arada bir bütün olarak tutmaya yarar. Büküm, ipliği oluşturan bileşenlerin birbirinden ayrılmamasını ve ipliğin dayanıklı olmasını)

sağlar.

C.BÜKÜM ÇEŞİTLERİ

1. ISLAK BÜKÜM

Kullanımına göre kaygan, tüysüz iplik elde edilmesi istendiğinde ıslak büküm yapılabilir. Islak bükümde bobinden gelen iplikler bir su kabı ve bu kap içerisindeki cam çubuk yardımıyla ıslatılır. Cam çubuk üzerinden ıslatılarak

geçen iplik büküm makinesine verilir. İpliği ıslatınca iplik üzerindeki elyaf uçları birbirine yapışır. Bu iplikler büküldüğünde serbest elyaf uçlarının % 80’ ni bu

büküm içine sokulmuş olur. Kalan kısımlarsa yakmak suretiyle yok edilir. Islak büküm özellikle konfeksiyonda kullanılacak dikiş iplikleri ve kaygan parlak ipliklerin imalinde kullanılır.

2. KATLI BÜKÜM

İki veya daha fazla tek kat ipliği bükmek suretiyle birleştirerek katlı bükümlü iplik oluşturulur. Tek katlı iki ipliğin bükülmesi ciltleme ya da iki katlama, iki

veya daha fazla katlı ipliğin birlikte bükülmesi de çoklu katlama ya da kablolama olarak isimlendirilir. Katlama terimi ipliklerin bükümsüz

katlanmasını anlatır. Buna rağmen katlı büküm işlemine de katlama denilmektedir

3. ÇİFT BÜKÜM

Tek katlı veya bükümsüz katlanmış ipliklerin bükülmesi işlemidir. Bükme elemanının (çift büküm iği) her dönüşümle ipliğe iki büküm verilmesi şeklinde

yapılan bükümdür. İngilizcesine istinaden two for one büküm veya Türkçe’ si olan bire iki büküm şeklinde de isimlendirilir.

4. FANTEZİ BÜKÜM

İpliklere büküm yoluyla efektler verilebilir. Birden fazla iplik veya elyaf şeridi değişik şekilerde beslenerek veya değişik yapıdaki iplikler bükülerek fantezi iplikler elde edilir. Fantezi büküm, ipliklerin görünümlerine yönelik olarak

yapılır.

KATLI BÜKÜM MAKİNELERİ

Katlama kelime olarak “iki iplik”demek olan Hintçe bir kelime olup, iplik sarma makinesinde iki ipliği birlikte sarma işlemi anlamında da

kullanılmaktadır. Katlama, ipliklerin bükülmeden doğrudan katlanmasıdır. Katlı iplik denilince bükülmüş olan birden fazla iplik de anlaşılmaktadır. Halbuki katlama işleminde

özel bir büküm işlemi yapılmaz. İstenildiği zaman büküm öncesi, büküme hazırlık olarak iplikler katlanabilir.

Çift (bire iki, two for one) büküm makinelerinin daha verimli ve hızlı çalışması için ve çeşitli örme mamullerinin üretiminde katlanmış iplikler kullanılabilmektedir. Bazı durumlarda katlama işlemi ıslak katlama şeklinde

yapılır. Islak katlama; saf veya uygun kimyasal maddeler ilave edilmiş suya

batırılmak suretiyle veya benzer sıvılarda ıslatılmış aletlerle temas ettirilerek

ıslatılmış iki veya daha fazla tek kat ipliğin,gerçek bükümden önce katlanması işlemidir. Kaygan, pürüzsüz, tüysüz iplikler elde edilmesini sağlar. Şekil 23’de

katlama işleminin basit şekli verilmiştir

Şekil 23: Katlama İşleminin Basit Şematik Şekilde Görünüşü;

a)Tek katlı iplik bobinleri, b)İplik klavuzları, c)İki tane tek ipliğin klavuz yardımıyla birleştirilmesi, d) Bükümsüz katlı iplik, e)Bükümsüz şekilde

katlanmış iplik bobini

A. İPLİK KATLAMA MAKİNELERİ

Birden fazla ipliğin bir araya getirip büküm vermeden bir bobine saran

makinelerdir İplik katlama makinelerinde çapraz sarımlı ve paralel sarımlı bobinler elde edilebilir. Daha çok sentetik filament iplikler, flanşlı makaralara paralel şekilde sarılır. Pürüzsüz yüzey yapıları sebebiyle genellikle kaygan olan

bu ipliklerin sarım şeklinin bozulmaması için flanşlı makaralar kullanılır. İplik katlama makinesinin şematik görünüşü şekil 24’de verilmiştir.

Şekil 24: İplik Katlama Makinesinin Şematik Görünüşü ve Çalışma

Elemanları;

a)Tek iplik bobinleri, b)İplik klavuzu, c)İplik gerdirici ve yoklayıcı, d)Parafinleme tertibatı, e)Yarıklı kasnak,f)Katlanmış iplik bobini,g)Rezerve

bobin rafı (Hirschburger)

Şekil 25: Katlama Makinesinin Şematik

Görünüşü ve Çalışma Elemanları;

a)Katlanacak iplik bobini, b) iplik makarası, c)İplik gerdirici, d)İplik yoklayıcı, e)İplik kesici ve kontrol kutusu, f)Birinci besleme silindiri,g)Hava jet,

h)Besleme silindirleri alıştırma düğmesi, ı)İkinci besleme silindiri, j)İplik

klavuzu, k)İplik yağlama, l)Yağ kutusu, m)Katlı iplik bobini, n)Bobin kaldırma tertibatı (DGF) (Yakartepe, 1995b)

Elastomer filamentin dokuma işlemlerinde tek başına kullanılması zordur. Elastik yapı nedeniyle filament halde atkı ve çözgü olarak tek başına işleme

girmesi sorun yaratır. Buna benzer durumlarda standart elastikiyet sağlamak amacıyla normal

atkı ve çözgü iplikleriyle bir arada kullanılır. Bunun için de dokuma işlemi öncesinde

elastomer filament ile normal dokuma ipliği katlama işlemine tabii tutulur. Katlama makineleri, ipliği bobine 2-3-4 kat olarak sarar. Şekil 26’da iki ve üç iplik

katlama görülmektedir.

Şekil 26: Katlama Makinesinde Katlanacak İpliklerin Beslendiği Cağlık Tipleri ve Çeşitli Sayıda İplik Katlama;

A-Katlama makinesinde iki iplik katlama; a) Tek iplik bobinleri, b) Tek kat iplikler, c) İplik klavuzları, d) Gerginlik ayarlayıcılar, e) Katlama noktası, f) Katlanmış iplik, g)

Yarıklı kasnak;

B- Katlama Makinesinde Üç İplik Katlama; a) Tek iplik bobinleri, b) Tek Kat İplikler, c)İplik klavuzları, d) Gerginlik ayarlayıcılar, e) Katlama noktası, f) Katlanmış iplik, g) Yarıklı kasnak (Hirschburger)

Katlama makinelerinin sarım hızı, bobin makinelerinden daha azdır. Bu bir dezavantaj kabul edilerek katlama makinesine tek bobin beslemek suretiyle

aktarma işlemi de yapılabilir. Katlama makinelerinde kopuşlar her iplik için iplik yoklayıcılar tarafından ayrı ayrı kontrol edilir. Herhangi bir ipliğin kopması

anında ipliğin uzun müddet eksik kat sayısıyla sarılması istenmez. İplik koptuğunda yoklayıcılar bunu fark ederek makineyi durdurur. İplik gerginliği ayarlanabilir, sağım sırasında

balonlaşmayı önlemek için aparatlar kullanılır. Katlama makinelerinde bobin sarma, değiştirme sistemleri bobinleme

makinelerindeki gibidir. Yüzeyden ve eksenden tahrikle bobin sarımı yapılır. Manuel yolla bobin değiştirme işlemi yapılabildiği gibi otomatik olarak dolu bobinler sevk edilip, iğe yeni bobin patronu takılabilir.

B. İPLİK BÜKÜM MAKİNELERİ Tek iplik veya birden fazla ipliği bir araya getirerek büküm veren veya

katlanmış bükümsüz ipliğe büküm veren makinelerdir. Büküm; ipliklerin mukavemetlerinin arttırılması (düz büküm) veya değişik karakterler

kazandırılması (fantezi büküm) için yapılır. Fantezi bükümde mukavemet ikinci palandadır, önemli olan görünüştür.

Genel olarak, büküm işleminin yapıldığı makinelere büküm makineleri denilir. Buradaki işlem katlı büküm işlemidir. Büküm makineleri; katlı büküm makineleri, çift büküm makineleri ve fantezi büküm makineleri gibi çeşitlilik

gösterir.

C. KATLI BÜKÜM MAKİNELERİ

1. ÇİFT BÜKÜM 2.RİNG BÜKÜM 3.HAMEL Birden fazla ipliğin önce bir araya getirilip, sonra büküm işlemine tabii

tutularak katlı bükümlü iplik elde edilmesini ve tekrar bobinlenmesini sağlayan makinelerdir.

Katlı bükülecek iplik sayısı kadar iplik bobini makine cağlığında bulunur ve bir adet katlı iplik bobinini besler. Yani, iki katlı iplik elde edilecekse, bir katlı iplik bobini için iki tek iplik bobini bulunur.

Katlı büküm makinelerinde büküm, bilezikli sistemler sayesinde gerçekleştirilir. Bilezikli büküm makinelerinde elde edilen katlı iplik bobinleri daha sonra bir

aktarma işlemiyle istenilen formda bobinlere sarılırlar Katlı büküm makineleri prensip olarak katlama makinelerine benzer. Katlı büküm makineleri ile katlama makineleri arasındaki en bariz fark; katlı

büküm makinelerinde, katlama makinelerinde olmayan büküm tertibatlarının olması ve ipliğe katlama işlemine ek olarak büküm de verilmesidir.

Katlı büküm makinesinde; cağlığa dizilen tek kat iplik bobinlerinin iplikleri rehberlerden geçer. Kaç kat iplik katlanacaksa o kat kadar iplik rehberden geçirilip kopça ile büküm kopslarına sarılır.

Katlı büküm makinelerinde çeşitli formlarda bobin elde edilebilir ve çapraz veya paralel sarım yapılabilir.

Bilezikli katlı büküm makinelerinde, iplik, katlı bükülüp bobinlendikten sonra genellikle bir bobin aktarma işleminden geçirilir. Bilezikli katlı büküm

makinelerinde elde edilen bobinin sağım özellikleri çok iyi değildir. Sağım özelliği daha iyi olan bobinler elde etmek gerekir. Bu şekilde, sonraki işlemler de daha rahat ve hızlı bir çalışma söz konusu olur.

Tek iplik veya birden fazla ipliği bir araya getirerek büküm veren veya katlanmış bükümsüz ipliğe büküm veren makinelerdir. Büküm; ipliklerin

mukavemetlerinin arttırılması (düz büküm) veya değişik karakterler kazandırılması (fantezi büküm) için yapılır. Fantezi bükümde mukavemet ikinci plandadır, önemli olan görünüştür.

Genel olarak, büküm işleminin yapıldığı makinelere büküm makineleri denir. Buradaki işlem katlı büküm işlemidir. Bükümden sonra iplikler tekrar

bobinlenir. Büküm makineleri; A. ÇİFT (BİRE İKİ,TWO FOR ONE) BÜKÜM MAKİNELERİ

B. RİNG İPLİK EĞİRME SİSTEMİ VE MAKİNELERİ C. İÇİ BOŞ İĞLİ BÜKÜM METODU(HAMEL)

A. ÇİFT BÜKÜM MAKİNELERİ Yalancı büküm metoduna göre tekstüre edilmiş ipliklerin elastikiyeti çift iplik

büküm makinelerinde azaltılabilir. Bunun için büküm makinesinde olduğu gibi ısıtıcılardan geçen ipliklere 40 - 150 T/m büküm verilir. Bu işlemin en iyi tarafı

bükümün iplik akışı esnasında gerçekleşmesi ısıl işlemin homojenliği ve ısıl işlem sonunda satışa hazır bobinlerin elde edilmesidir. Bu işlemde 40 - 280 dtex (45 - 70 denye) inceliğinde Nylon 6, Nylon 66 ve polyester ipliklerinde

uygulanabilmektedir. Çift büküm makinesi, Günümüzde yaygın kullanımı bir

iplik büküm makinesidir. Katlı büküm yapılan bir çok iplik işletmesinde herhangi bir çift büküm makinesi görmek mümkündür. Birden fazla tek katlı ipliğin bobinden sağılıp birbiri üstüne bükülerek tekrar bobin halinde sarıldığı

makinelerdir. Çift büküm makineleri, iğin her devrinde ipliğe iki büküm verir. Çift büküm makinelerinde ayrı bobinlerden gelen iplikler bükülmekle beraber,

daha önce bükümsüz katlanmış ipliklerin bükülmesi de modern makinelerde verimliliği ve hızı artırır. Bu sebeple ipliklerin çift büküm makinesine verilmeden önce katlama işleminden geçirilmesi ve bükümsüz katlanmış iplik

bobinlerinin makineye beslenmesi üretim açısından son derece avantajlıdır. Çift büküm sisteminde bükümlü iplik iki aşamada oluşturulur;

Katlama ve büküm. İplik üreticileri kadar dokumacılar da bu sistemlere fabrikalarında sahiptirler. Bu durum dokumacılara değişik renk, numara ve materyal yapısına sahip

kendi ipliklerini üretmelerine imkan verir. Oldukça esnek bir sistemdir. Geniş üretim bandı yelpazesi sunar. Minimum yatırım ile bu tür iplikler elde etmek

mümkündür. Elastan olarak kaplanmış, hava ile kaplanmış veya çıplak kullanılabilir. Çift büküm sistemi ile çalışan bir makinede ipliğe bir devirde 2 büküm

verilir. Bobin kovası iğ üzerinde sabit durmaktadır. Bobin kovasından gelen iplik önce başlık üzerinden çekilir, frenli oyuk eksenden geçer ve iğin dönen

bölümüne ulaşır. İğin oyuğundan (Rotor) dışarı çıkar. İplik, iğin dönüşü ile iplik

freni ve iğ rotorunun çıkış deliği arasında ilk bükümü alır. İplik bobin kovasının etrafında balon oluşturur ve döner. Bu balonun tepe noktası iplik kılavuzudur.

İplik kılavuzu ile iğ rotoru arasında 2. bükümü alır. Şekil 1’de görüldüğü gibi iğin bir kez dönmesi yani A noktasının bir turu sonucu iplik B ve C noktasında

birer büküm alır. Bükümlerin yönü aynı olduğu için bükümler toplanır yani 2 büküm almış olur.

Şekil 27: Bir Devirde İki Bükümün Gösterilmesi

A.1. Çift Büküm Makinelerinde İşlem Prensibi Çift büküm makinelerinde, iğ üzerine geçirilmiş bir çapraz bobin ve bunun

üzerinde dönen bir rehber vardır. Bobinden çıkan iplik rehberden geçer, bobinin ortasındaki boşluktan alttaki tabağa gider. Burada bir diske sarılır ve

sonra yukarıdaki bir rehberden daha geçer ve oradan üretim bobinine gider. Şekil 6’da çift büküm makinesinin şematik görünüşü ve çalışma prensibi görülmektedir.

Şekil 28: Çift Büküm Makinesinin Şematik Görünüşü ve Çalışma Prensibi;

a) Bobin taşıyıcısı, b) Bükümlü iplik bobini, c) Sevk edilen dolu bobin, d) Tahrik tamburu, e)İplik ön besleme ve germe silindiri, f) Dolu bobin sevk kanalı, g) İplik yoklayıcı, h) Çift büküm iğine katlı bükülecek ipliklerin girişi,

ı) Çift büküm işlemine girecek iplik bobini, j) Çift büküm kutusu, k) Çift büküm iği, l) Fren pedalı, m) İplik klavuzu (Volkman)

Şekil 29: Çift Büküm Makinesi

Şekil 30: Çift Büküm Makinesinde Büküm

A.2. Çift Büküm Makinesinde Büküm

Çift büküm sisteminde büküm, ipliğe her dönüşünde iki büküm veren çift büküm iğiyle gerçekleştirilir. Tek kat iplik bobinlerinden gelen iplik üstten içi

boş çift büküm iğine girer. Dönen iğ içinden geçerken iplikler büküm alır. İğin içinden geçen iplikler alt kısımda bir diskin içinden çıkarak kutu içinden yukarı doğru sevk edilir. İplikler bobinden sağıldıktan sonra büküm verilmesi

esnasında iğ, disk ve bobin kutusu vasıtasıyla iplik klavuzuna gelir ve bobinlenmek üzere sevk edilir. Aşağıda Şekil 31’de görüldüğü gibi.

Şekil 31 : Çift Büküm sistemi

A.3. Çift Büküm Makinesinde Hareket İletimi Çift büküm makinelerinde hareket iletimi; bir çok makinede olduğu gibi

motordan başlayarak iletim kayışları, kasnaklar ve hareket iletim zincirleri gibi elemanlarla gerçekleştirilir. Çift büküm makinesinde iğler, motordan iletilen

güçle ve kayış vasıtasıyla döndürülür. Çift büküm iği ile bükümlü ipliklerin sarıldığı bobin iği birbiriyle

bağlantılıdır. Herhangi bir şekilde sarımın gerçekleştirildiği bobin dönüşü durduğunda veya bobin değiştirme esnasında makine durur. Sarım durduğunda bu durum bağlantı kollarıyla çift büküm iğine hareket veren

kayışa iletilir. Kayışla, kayışı döndüren kasnak arasındaki bağlantı kesilir. İğin hareketi bu şekilde durdurulur.

A.4. Çift Büküm Makinesinde Katlı İpliğin Sarım İçin Beslenmesi

İplik katlı büküldükten sonara, bobinleme amacıyla beslenmesi; ipliğin

gerginliğini kontrol eden, sarım yapılan bobinde istenilen özelliklere göre uygun beslemeyi gerçekleştiren ve ayarlanabilir sistemler sayesinde

gerçekleştirilir Katlı ipliklerin sarıldığı bobinler silindirik veya konik formda olabilir. Çift büküm makinesinde ayarlanabilir katlı iplik besleyici sistemler

sayesinde bobinde uygun uniformite sağlanır. Besleyici sistemler aynı zamanda bobine sarılan iplik uzunluğunu da ölçebilirler. Bu sayede katlı bükülmüş iplik bobininde bulunan ipliğin uzunluğu da bilinebilir, istenilen

uzunlukta sarım yapılabilir.

Resim 32: Çift Büküm makinesinde ipliğin sarım için beslenmesi

A.5. Çift Büküm Makinelerinde Bobin Değiştirme İşi

Çift büküm makinelerinde bobin değiştirme işlemi, tıpkı bobinleme ve katlama makinelerinde olduğu gibidir. Bobin dolar, bobin iği yukarı kalkar, dolu bobin çıkartılarak yerine yeni bobin patronu takılır ve sarma işlemine

devam edilir. Sarım işlemi başlarken ilk önce rezerve sarım işlemi gerçekleştirilir.

Bobin doldukça hacmi büyüdüğü için yukarı doğru kalkar. Yukarı doğru kalkma sırasında baskıyı ayarlayan bir yay sistemi vardır. Bobin, sarım

sırasında yay direncini yendikçe yükselir. Yeterli doluluğa ulaştığında da direnci tamamen yenerek bobin yukarı kalkar, tahrik ve sarım durur. Büküm makinelerinde otomatik bobin değiştirmenin yanı sıra, dolan ve

değişen bobinlerin sevki de gerçekleştirilebilmektedir. Bobin değiştikten sonra makinede transfer kanalına itilir. Bu kanal vasıtasıyla bobinler makineden

başka bir yere sevk edilir.

A.6. Çift Büküm Makineleri Konstrüksiyonları

Çift büküm makinelerinde değişik konstrüksiyon mevcuttur. Fakat sistem ve

çalışma prensibi hepsinde aynıdır. Çift büküm makinelerinde konstrüksiyon farklılıkları, üretim açısından maksimum verimi sağlamak için yapılır. İstenilen materyale, işlem amacına, işlem tekniğine ve gelişen teknolojiye göre

konstrüksiyon değişiklikleri yapılabilmektedir. Farklı iplikler için aparatlar eklenebilmektedir.

Şekil 33: Gezici Vantiratörlü temizleme

Gezici Vantiraötlü Temzileme :

Makine üzerine sabitlenmiş olup, Makinenin başından başlayarak hareketinin sonda tamamlar ve geri döner bu hareketi sürekli makine çalıştıkça yapar. Üzerinde bulunan borular sayesinde makine üzerindeki toz ve lif uçuntularını

temizler. Üstte bir aspratör yardımıyle boralardan hava emer havayla birlikte toz ve uçuntularıda çeker böylece hijyenik bir çalışma yeri sağlanmış olur

A.7. ÖLÇÜM DENEY VE GÖZLEMLER

a. Uster Düzgünsüzlük Cihazı İle Düzgünsüzlük Ölçümü b. Uster Mukavemet Cihazı İle Mukavemet Ölçümü

c. Two – For – One Büküm Makinelerinde Yapılan Deneyler d. Kopma Mukavemeti Tayini Deney Sonuçları

7.a. Uster Düzgünsüzlük Cihazı İle Düzgünsüzlük Ölçümü

En yaygın olarak kullanılan metottur. Kapasitif yöntem ile ölçüm yapılır. Kondansatör levhaları arasından geçirilen numunede oluşabilecek kütlesel farklar

ölçülür. Plakalar arasından geçen numune iplik, şerit veya fitil olabilir. Geçirilen

numunede kütlesel farklar olduğu zaman kondansatörlerin sığası değişir. Bu değişim osiloskopta frekans değişikliğine yol açar ve meydana gelen sinyal amplifikatörde güçlendirilerek elektrik devrelerine iletilir. Daha sonra

indikatörde hatalar tespit edilerek ayrılır (ince yer, kalın yer, neps, tüylülük vb.). Bu hatalar ayrıldıktan sonra da entegratörde sinyaldeki sapmalar “CV”

veya “U” değeri olarak belirlenir. Spektograf ise aynı uzunlukta tekrar edilen büyüklükleri ve dalga boyları aynı olan hataları (periyodik hata) sınıflandırır.

Yazıcı ise elde edilen tüm bilgileri bir grafik ile birlikte çıktı olarak verir. Tekstil materyalinde görülen kalın bant formundan en ince iplik formuna kadar bütün tekstil yapılarının düzgünsüzlüğünün ölçümü bu yöntemle mümkün olmaktadır.

Uster diyagramının incelenmesinde; nadir oluşan hatalar, uzun dalga boyu değişimleri, 40 m’den büyük olan ve dolayısıyla spektograf ile saptanamayan

periyodik kütle değişimleri, aşırı kalın ve ince yerler, partiler içerisinde mevcut gelişi güzel oluşan ince ve kalın yerler, ortalama değerdeki kademeli değişimler, periyodik hataların devamlı mı yoksa kümeler halinde mi olduğu,

nadir rastlanan değerlerin hatalı ölçümden mi kaynaklandığı dikkate alınır

7.b. Uster Mukavemet Cihazı İle Mukavemet Ölçümü Bu cihaz eğik düzlem prensibine göre çalışır. Eğik düzlem, düzlemi hareket

ettiren salyangoz dişli ve yuvarlama yapan taşıyıcı kısımlardan oluşur. İplik cihaza yerleştirildikten sonra cihaz, muayene etme, kaydetme, kopmuş ipliği

çıkarma ve muayene uzunluğunda yeni iplik numunesi yerleştirme işlemleri istenen uzunluğunda yeni iplik numunesi yerleştirme işlemleri olmak üzere kendi kendine yapar. sayısında olmak üzere kendi kendine yapar.

Uster cihazının önemli kısımları; 50cm’lik bir muayene uzunluğu sağlayan çeneler, istenilen muayene öncesi gerginliği sağlayan, ayarlanabilen magnetik

gerilme diski, başlama ve durdurma işlemini yapan düğmenin bulunduğu kontrol levhası. Ayrıca bu levha üzerinde 20-200 arasında istenen muayene sayısına

uygun olarak programlama yapan bir şalter ile muayene sayısını, toplam kopma kuvveti ve toplam uzamayı gösteren sayaçlar, her bir kopma kuvveti

ve uzamayı gösteren diyagram diyebiliriz. Ayrıca cihazın alt tarafında oluklu bir levha ve bu levha üzerinde kopma kuvvetinin gösterdiği değişmeye uygun olarak çelik bilyeler toplanır. Kopma kuvvetlerine bağlı olarak bu bilyeler

düşer. Her bir bilye bir muayeneye karşılık gelir

7.c. Çift Büküm Makinelerinde Yapılan Deneyler

Çift büküm sisteminde bükümlü elastik iplik katlama ve büküm olmak üzere iki aşamada oluşturulur;

İplik üreticileri kadar dokumacılar da bu sistemlere fabrikalarında sahiptirler. Bu durum dokumacılara değişik renk, numara ve materyal yapısına sahip kendi

ipliklerini üretmelerine imkan verir. Oldukça esnek bir sistemdir. Geniş üretim bandı yelpazesi sunar. Minimum yatırım ile bu tür iplikler elde etmek

mümkündür. Elastan olarak kaplanmış, hava ile kaplanmış veya çıplak kullanılabilir. “Two-For-One” sistemi ile çalışan bir makinede ipliğe bir devirde 2 büküm verilir. Bobin kovası iğ üzerinde sabit durmaktadır. Bobin kovasından

gelen iplik önce başlık üzerinden çekilir, frenli oyuk eksenden geçer ve iğin dönen bölümüne ulaşır. İğin oyuğundan (Rotor) dışarı çıkar. İplik, iğin dönüşü

ile iplik freni ve iğ rotorunun çıkış deliği arasında ilk bükümü alır. İplik bobin kovasının etrafında balon oluşturur ve döner. Bu balonun tepe noktası iplik kılavuzudur. İplik kılavuzu ile iğ rotoru arasında 2. bükümü alır.

Çift büküm makinelerinin, çalışma sistemi kısaca hatırlatıldıktan sonra bu makine tipi üzerinde yapmış olduğumuz denemelere değineceğiz.

Kalite artırımına yönelik bu çalışmada özellikle bu makinelerin seçilme nedeni şudur; çalışma kapsamında belirlemiş olduğumuz kumaş tiplerinin

hemen hepsi çift katlı ve elastanlı yapılardır. Elastanın iplik içerisine yoğunluklu olarak dahil edildiği makineler bu makinelerdir. İplik üretim sistemlerinde tek kat iplik

olarak üretilen Pes/Vis karışımlı iplikler daha sonra büküm makinelerine gelerek bu makinelerde ham elastan ile işleme tabi tutulmaktadırlar. Elastanlı

kumaş tiplerinin hemen hepsinde de bu çift katlı ve elastanlı yapılar kullanılmaktadır. Ham elastanın; elastanlı mamul kumaş yapısına, iplik şeklinde büküm

prosesinde dahil ediliyor olması kalite açısından büküm işlemini çok önemli bir yere getirmektedir. Bu nedenden dolayı gözle kontrol sonucunda ortaya çıkan

kimi hataların bir çoğunun sebebi bu proseste yapılan hatalardan kaynaklanmaktadır. Çift büküm makinelerinin diğer tüm teknik özelliklerine ise daha

önceki bölümlerde ayrıntılı bir biçimde değinilmiştir. Bahsi geçen bu büküm makinelerinde yapılan çalışmalar aşağıda çizelge

12.2’de verilmiştir. Çalışma yapılırken Çukurova Sanayi İşletmeleri imkanları kullanılmıştır. Deneylerin yapıldığı büküm makineleri ise Saurer-Volkman (VTS-09) marka büküm makineleridir.

Çalışmalar için seçilen iplik tipi, daha önce çalışmada incelenen 10 adet numune tipte en ağırlıklı olarak kullanılan 28/2 Pes/Vis + Elastan (78

dtex) elyafı boyalı siyah iplik tipidir. 7.d. Kopma Mukavemeti Tayini Deney Sonuçları

Numune kumaşlara uygulanan kopma mukavemeti test sonuçları aşağıda

çizelge 8’de görüldüğü gibidir.

Çizelge 8: Kopma Mukavemeti Test Sonuçları

NUMUNE NO

KOPMA MUKAVEMETİ NUMUNE TEST SONUÇLARI

ÇÖZGÜ (Kgf) ATKI (Kgf)

1 70 70

2 32 32

3 32 32

4 130 95

5 32 32

6 25 25

7 100 100

8 25 25

9 100 100

10 100 100

Mamul kumaşlar için kopma mukavemeti; kumaşa uygulanan kuvvetlere, kumaşın ne derece karşı koyabildiği ile ölçülür. Bu nedenden dolayı kumaşların

dayanımı konusunda bize fikir veren değerlerdir. Kumaşın kopma mukavemeti değeri ne kadar yüksek ise dayanımı da o derece yüksektir. İncelediğimiz numune kumaşlar için elde ettiğimiz veriler, kumaşların dayanımının yüksek

olduğu yönündedir. Özellikle Pes/Vis/Elastan içerikli yapılar olduğu göz önüne alınırsa bu sonuç normal bir sonuçtur

B. RİNG İPLİK EĞİRME SİSTEMİ VE MAKİNELERİ

Ring büküm makinelerinde büküm işlemi, ring iplik makinesinde olduğu gibi bilezikli sistemler sayesinde gerçekleşir. Bilezikli büküm makinelerinde elde

edilen katlı bükümlü iplik kopsları daha sonra bir aktarma işlemiyle istenilen formda bobilere sarılırlar

Ring büküm makinesinde; cağlığa kat adedine göre dizilen tek iplik veya katlı iplik bobinlerinin iplikleri klavuzlardan geçirilir . Çıkış silindiri ile kopça arasında büküm kazandırılır. Büküm, iğin dönüşü ile bilezik üzerinde hareket eden ve

ipliğe takılmış olan Kopçanın dönüşü ile oluşmaktadır. Aynı zamanda planga tertibatıtafından aşağı-yukarı hareket ettirilen bileziğin ve kopçanın yardımıyla

bükülen katlı iplik masura üzerine sarılır. Ring büküm makinelerinde iplik, kops biçimi aldıktan sonra bobin aktarma işleminden geçirilir.

Ring iplik makinesi ve ring büküm makinesinin eeğirme prensiibi tamamen

aynıdır ancak makine konstruksyonunda bazı farklılıklar bulunmaktadır. Rng iplik makinesinin çekim sisteminin iptal edilip cağlık kısmının düzenlenmesi

suretiyle ring büküm sistemine dönüşülmesi mümkün olabilmektedir

Ring büküm makinesi özelliklerinden dolayı ring iplik makinası

büküm kısmı ile aynı olduğundan burada “Ring iplik makinesi büküm kısmı ele alınacaktır” .

Resim 34: Ring Büküm makinesi

Ring (bilezikli) iplik eğirme sistemi genel olarak su başlıklar altında incelenmiştir:

B1. RİNG EĞİRME SİSTEMİ

a) Ring iplik eğirmenin prensibi ve özellikleri,

b) Ring eğirme makinesinin avantajları c) Ring eğirme makinesinin dez avantajları d) Ring eğirme makinesi bölümleri

Şekil 35 : Ring iplik makinesinde Büküm kısmı

B1a. RİNG EĞİRMENİN PRENSİBİ VE ÖZELLİKLERİ

Bu sistemde iplik çıkış silindirlerini terk ettikten sonra, dönen iğ ile

büküm almakta ve bir kopçanın içinden geçip, dönmekte olan masuraya sarılmaktadır. Ana iplik eğirme elemanı iğdir.

Fitil aynı anda inceltilerek bükülüp masuralara sarıldığı için kontinü bir sistemdir. Büküm ve sarım birlikte yapılır. Büküm masuranın dönmesiyle verilir. Günümüzde bir ring iplik makinesinde 20

- 40 kat çekim elde edilebilir. Ring iplik makinesinde 40 çekim yapıldığında, Ne 60 numara iplik elde etmek için Ne 1,5 numara fitil gerekir. Eğirmede

kullanılan prensip fitilde kullanılan prensibin aynıdır, ancak işlem daha hassastır. Kelebek yerine bilezik ve kopça kullanılır. Fitil, bobinden alınarak çekim silindirleri arasından beslenir ve istenen nihai inceliğe getirilir. iğ,

masurayı sabit bir hızla döndürür. Ön çekim silindirlerinin hızı istenen miktarda bükümü ipliğe verecek şekilde ayarlanır. Kopça bileziğin etrafında serbestçe

kayar. Kopçanın bilezik etrafındaki dönme hızı, bilezik ile kopça arası sürtünme kuvveti nedeniyle, iğ devir hızından biraz daha az olduğundan, iplik belirli bir gerginlik ile masuraya sarılır. Verilen büküm miktarı iğ hızının (kopça hızının)

istihsal silindirinin çevre hızına oranına bağlıdır.

İğ devri (dev/dak)

Büküm/metre = Çıkış hızı (m/dak)

Yüksek bükümlü iplikler genellikle daha ince ipliklerdir, ince ipliklerde kalın ipliklere nazaran masura üzerine daha fazla uzunlukta iplik sarılabilir. Bu da, sonraki işlemlerde (örneğin bobinleme) masuranın geç boşalması sonucunda

daha kesintisiz işlem gerçekleştirilir. Bu da makinenin randımanını artırır.

Şekil 36 : Ring büküm metoduyla üretilmiş kombine iplik modeli

B1d. Ring eğirme makinesi bölümleri

Tekstil piyasasında en çok kullanılan vazgeçilmez bir iplik eğirme makinesidir,

iplik oluşumunda makine yapısında bulunan bilezik ve üzerindeki kopçanın sürekli dönüş hareketi nedeniyle bu isimle anılırlar.

Bu makinelerde eğirme fitilden yapılır. Ne 150’ ye kadar numarada sentetik ipliği ve aynı zamanda, viskon, kamgarn yün ve daha başka materyallerin eğirilmesinde kullanılır. Aynı zamanda ştrayhgarn yün ipliği eğirilmesinde de

kullanılır. Ring iplik makinesinin işlevi, fitile çekim uygulayarak nihai iplik numarası kazandırmak, ipliğe büküm vermek ve masuraya sarmaktır.

Ring iplik makinesinde fitil besleme, çekim, büküm ve sarım işlemlerini gerçekleştiren çeşitli elemanlar vardır. Bunlar ipliğin üretiminde doğrudan veya dolaylı olarak rol oynarlar. Aşağıda şu baslıklar altında incelenmişlerdir.

1) Ring eğirme makinesinde iğler, 2) Ring eğirme makinesinde bilezik,

3) Ring eğirme makinesinde kopça, 4) Ring eğirme makinesinde balonlaşma ve balon ayırıcılar, 5) Ring eğirme makinesinde domuz kuyruğu (iplik kılavuzu),

6) Ring eğirme makinesinde üfleme ve emme tertibatları, 7) Ring eğirme makinesinde büküm,

8) Ring eğirme makinesinde sarım, 9) Ring eğirme makinesinde verim ve otomasyon,

10) Telef toplama tabancası.

Şekil 37 : Ring büküm makinasından bir görünüm

RİNG EĞİRME MAKİNESİNDE İĞLER

Ring iplik makinesinde masuraya hareket vererek sarımın gerçekleşmesini sağlayan elemanlardır. İğler; iplik eğirme makinesinde en önemli elemandır, makineye boyun ve taban kısımlarından yataklanmış şekilde bulunurlar. İki

noktada yataklanmış iğlerin 7000 devir / dakika’ ya çıkan iğ devri (en eski tiplerde 3000 devir / dakika) rulmanlı yatağın iğlere uygulanmasıyla 25000

devir / dakika’ ya çıkarılabilmiştir. İğlerin çok yüksek hızlara çıkmasını, kopça ve bilezik arasında meydana gelen sürtünme sınırlar. İşletmelerde iğ devrinin ölçülmesi takometreler sayesinde kolaylıkla yapılır. İğ hızı arttıkça bütün

sistemin titreşimi ve yataklara gelen basınç artar. Bunu önlemek için kendi kendini ayarlayabilen özel yataklar geliştirilmiştir. İğlerin diz ile kontrol edilen

fren tertibatı vardır. İğlerin düzgün çalışması için iğ yataklarının iyi bir şekilde yağlanması ihmal edilmemelidir.

İğ hareketi iki şekilde sağlanır :

1) Makinenin her bir yüzünde iki iğ veya dört iğ çevrilebilir. 2) Direkt dişlilerden gelen hareket. İğlere hareket genellikle iğ şeritleri ile

sağlanır. Bu açıdan makine sistemi ayrılmıştır. Birkaç tamburdan alınan hareket sonsuz iğ şeridi tarafından sisteme ait (genellikle dört iğ) iğlere iletilir. İğler farklı büyüklükte olup, kaymalı ve rulmanlı yataklı olarak ikiye ayrılır.

İğlerin tahriki için gerekli enerji miktarı; iğin devir sayısına, yataklama biçimine, yağlamaya, iğ sisteminin ağırlık ve şekline bağlıdır.

Masuraların iğler üzerine aynı şekilde oturması ve sıkı bir şekilde geçmesi gereklidir. Sallanan masura iğin titreşimine neden olur. Bunu önlemek için iğ üzerine birbirine dik olan yaylar yerleştirilir. Bu yaylar masurayı sımsıkı

tutarak titreşimi önler.

İğ kovanı: Bir iğ ünitesinin içinde, iğin döndüğü yatakları taşıyan bölümüdür.

İğ kasnağı: Bir iğ veya yalancı büküm düzeninde bant, kord, kayış veya iple iği tahrik eden kasnaktır.

İğ şeridi: İplik eğirme ve büküm makinelerinde olduğu gibi küçük çaplı kasnaklara güç iletimi için tasarımlanmış olan ve normal olarak genişliği 50 mm’ den fazla olmayan, genellikle yüksek çözgü sıklığında dokunmuş dar

kumaştır. Eski tip iplik makinelerinde iğ tahrikinde kaytanlar kullanılırdı. Yeni makinelerde yüksek hız nedeniyle bunların yerini iğ şeritleri almıştır.

İğ şeritlerinin genişlikleri genellikle 8-10-12 mm’ dir. Her bir sonsuz iğ şeridi tamburlardan aldığı hareketi iğlere aktarır. Poliamid 6 veya 6.6’ dan yapılmıştır. Sentetiklu şeritler önemini kaybetmiştir. Şerit gerginliği, gergi

kasnağı ile sağlanır. Kaymalı yataklarda gerginlik 1000 - 1200 g, rulmanlı yataklarda 600 g civarındadır. Şeritlerin dikiş yerlerinde pürüz olmamalıdır.

RİNG EĞİRME MAKİNESİNDE BİLEZİK

Bilezik ring makinesinde iğ etrafındaki halkadır ve kopçanın dönüş yolunu oluşturur. Yüksek bir sürtünmeye maruz kalır. Bilezik, sertleştirilmiş kaliteli

çelikten yapılır. Bileziklerin yüzeyleri kopçadan daha sert yapılmıştır. Kopçanın rantabl hareketi için tam yuvarlak olması ve yüzeyinin düzgünlüğü çok önemlidir.

Tek ve çift taraflı (tersinmez ve tersinir) bilezikler mevcuttur. Çift yüzlü bileziklerin iki yüzü de kullanılabilir.

Çift taraflı bileziklerde kullanılmayan tarafın paslanması sakıncası vardır. İyi bir bakım ile bilezik 5 - 6 sene dayanır. Bilezik kalınlıkları; flanş l = 3,2 mm

flanş 1,5 = 3,7 mm flanş 2 = 4 - 4,1 mm’ dir.

Bilezik genişliği (iç çapı) iğ aralığına bağlı olarak değişir. Bilezikler; önceleri

dökme demirden şimdi ise ağırlık nedeniyle preslenmiş çelik saçtan yapılan bilezik sehpalarına monte edilmişlerdir.

Bilezik rayı (planga)

Ring iplik eğirme makinelerinde, bileziklerin monte edildiği, önceleri dökme demirden şimdi ise ağırlık nedeniyle preslenmiş çelik saçtan yapılan sehpadır.

İpliğin sarılması için, bilezik sehpasının masuraya göre aşağı yukarı hareket etmesi gerekir. Bilezik sehpasının aşağı yukarı hareketi eksantrik ile sağlanır.

Katları konik bir şekilde meydana getirerek sarmak için, aşağı yukarı hareket eden bilezik arabası hızının konik çapına göre ayarlanması gerekir. Burada kurs hızı aşağıdan yukarı doğru düzgün bir çekikle artmalıdır. Kops istenilen

kalınlığa eriştikten sonra katlar paralel olarak sarılır.

RİNG EĞİRME MAKİNESİNDE KOPÇA

İpliğin masuraya sarılırken içinden geçtiği, ipliğe gerginlik veren ve aynı zamanda iğle birlikte bükümü sağlayan metalik veya plastik parçadır.

Kopça bileziğe takılıdır ve iplik aracılığı ile sürüklenerek döner. Kopça, bilezik üzerinde hareket ederek iğ vasıtası ile bükülen ipliği sarılmak üzere masuraya

verir. Kopçaların çift taraflı, tek taraflı C, N, elips, oval kopça gibi çeşitledi vardır. Sentetik, viskon ve sentetik karışımları için daha çok C tipi kopçalar kullanılır. Kullanılan elyaf özelliklerine, üretilen iplik özelliklerine, üretim hızına

vs. bağlı olarak kullanılan kopça tipi değişebilmektedir. İyi bir kopçanın; bilezik formuna uygun olması, düzgün satıhlı olması, iyi bir malzemeden yapılmış

olması ve uygun ağırlıkta olması istenir. Kopçalar ağırlıklarına göre numaralandırılmıştır. İpliğin numarasına göre kopçalar değiştirilir Aşağı yukarı hareket eden bilezik sehpası ile üzerinde bulunan bilezik ve kopça

tarafından iplik yönü 90° kadar değiştirilir ve yatay olarak masuraya verilir. Bu esnada kopça bilezik üzerinde iplik tarafından sürüklenir.

Kopçanın bilezik üzerinde yapacağı devrin, iğ devrinden % 1-2 kadar daha küçük olması gereklidir. Buna göre masuradaki ipliğin bükümü de o kadar geri kalır. Çünkü, iplik bükümü dolaylı olarak kopçadan alır. Bu şekilde iplik eğirme

makinesinin en önemli üç görevi olan çekme, bükme, sarma işlemlerinden birisi de gerçekleştirilmiş olur.

RİNG EĞİRME MAKİNESİNDE BALONLASMA VE BALON AYIRICILAR

Balonlaşma, iplik eğirme işlemi sırasında ipliğin sarıldığı masuranın ekseni ile

aynı hizada ve üstünde uygun bir mesafede bulunan balon rehberinin içinden dışarı çekildikleri zaman hareket halindeki ipliklerin bir eğri çizen görünüşüdür. Yeterli iplik sarma hızı ile hareket halinde bulunan iplik, domuz kuyruğu ile

masuraya sarıldığı nokta arasında balon şeklinde görülür.

Balonun alacağı şekil aşağıda sayılan faktörlere bağlıdır: a) Bir masuranın etrafında dönen ipliğin geçişine etki eden hava direnci, b) Dönmekte olan ipliğe etki eden merkezkaç kuvvet,

c) İpliğin numarası ve cinsi, d) İpliğin sarılma hızı,

e) Masura uzunluğu.

Sayılan faktörlerden c,d ve e merkezkaç kuvvetine etki ettiklerinden balonlaşmaya indirekt etki eder. Başlıca balon önleyici elemanlar şunlardır:

- Balon bileziği,

- Ayırıcı plakalar (seperatör).

Balon Bileziği

Ring iplik makinesinde balonlaşma sonucu masuralara sarılan iplikler birbirlerine sarılabilir ve iplik kopmaları oluşabilir. Bunu önlemek, balonlaşma sınırını belirleyen balon bilezikleri yardımıyla olur.

İplik belli bir hızla dönerken balon oluşturur. Bu balonun, bilezik tarafından

aşın bir şekilde genişlemesi engellenir. Ayırıcı Plakalar (Seperatör)

İplik eğirme, iplik katlama, büküm verme, bobin veya masuralara sarma ya da

bobin ve masuralardan sağma sırasında dönmekte olan iplik balonlarını birbirinden ayrı tutmaya yarayan plakalardır.

Ayırıcılar, esas olarak yan yana dönmekte olan iplik balonlarının birbirlerine ve duran veya hareket etmekte olan makine aksamına çarpmasını, takılmasını

önlemek amacına yöneliktir. Bunlar, iplik balonlarının boyutlarını belirli miktarda sınırlayıp toplayabilir ve aynı zamanda işlem esnasında iplik

gerginliklerini de etkileyebilirler. Ring Eğirme Makinesinde Domuz Kuyruğu (İplik Kılavuzu) ipliğe rehberlik

yapan, ona yol gösteren elemanlardır. İpliğin sarıldığı masuranın ekseni ile aynı hizada ve üstünde uygun bir mesafede bulunan, iplik balonunun üst

noktasını oluşturan iplik rehberidir. Piyasada domuz kuyruğu ve iplik kılavuzu gibi isimlerin yanında balon rehberi, balonlaşma güzü gibi isimler de vardır.

RİNG EĞİRME MAKİNASINDA BÜKÜM

Büküm, elyafların bir arada tutulması ve mukavemet kazandırılması için ipliğe verilen spiral dönmelerdir. Büküm genellikle ipliklerin uçlarının nisbi dönmesinin sonucu oluşur.

İplikler, birbirine paralel ya da paralele yakın elyafların bükülmesi ile elde

edilir. İpliklerin bükümü eğirme işlemi ile sağlanır ve bu vasıtayla ştapel elyaflardan kesiksiz iplikler oluşur Büküm tek kat ipliklerde mukavemetin arttırılması için ya da iki veya daha fazla katlı iplik elde ederek kumaşta

istenen efekt özelliklerim kazandırmak amacıyla yapılabilir. Ring eğirme makinesinde büküm konusu aşağıdaki başlıklar altında incelenmiştir:

- Büküm miktarı ve büküm derecesi, - Yüksek ve düşük bükümlü ipliklerin karşılaştırılması,

- Büküm kanunu ve büküm katsayısı (alfa değeri), - Büküm yönü (S ve Z büküm).

Resim 38: Ring büküm makinesi eğirme bölgesi

Büküm miktarı ve büküm derecesi

Elyafları ve iplikleri bir arada tutmak için gereken büküm miktarı; ipliğin çapına, elyafların cinsine ve ştapel uzunluklarına bağlıdır. Kalın ipliklerin birbirini tutması için daha az sayıda büküm yeterlidir ve bunlara yumuşak

bükümlü, açık bükümlü ya da düşük bükümlü iplikler denir. Daha ince ipliklerin birbirlerini tutmaları için ise daha çok sayıda büküme ihtiyaç vardır ve bunlara

yüksek bükümlü, kapalı bükümlü ya da sık bükümlü iplikler denir.

Şekil 39 : Ring makinelerinde büküm metodu

Büküm üretimle ters orantılıdır. 30 büküm yerine 20 büküm verilirse, üretim 30/20 oranında artar. Büküm, iplikte ince yerlerde artar, kalın yerlerde ise

azalır. İplik büküm dereceleri, hafif bükümlü ya da hükümsüz ile sıkı ya da çok sıkı bükümlü arasında değişir.

İplik bükümü miktarı ya da derecesi birim uzunluk (santimetre, metre veya inç) başına düşen sarım ya da dönüş sayısıyla ölçülür, l inç’ teki (2,54 cm)

büküm miktarı TPI veya büküm/inç, l metredeki büküm miktarı TPM veya büküm/m olarak kısaltılır. Bir ipliğin TPM’ sinin, ipliğin ve ondan üretilecek olan

kumasın görünümü ve dayanıklılığı üzerinde önemli etkisi vardır. Yüksek ve düşük bükümlü ipliklerin karşılaştırılması

Yumuşak bükümlü iplikler, yüksek bükümlüler kadar sağlam değillerdir. Örme

için hazırlanan iplikler genellikle düşük bükümlüdür. Yüksek bükümlü (TPM 750’ den 1200’ e) olanlar sert (sıkı) bükümlü iplikler olarak adlandırılır. Bunlar düşük bükümlü ipliklerden daha düzgün yüzeyli, daha sert, daha girift ve sağ-

lamdırlar. Göreceli olarak, düşük bükümlü (TPM 80’ den 460’ a) ipliklerde, ipliğin

yumuşak, kabarık ve esnek olması nedeni ile uygulanan büküme yumuşak büküm adı verilir. İplikte büküm artışı rengi koyulaştırır, iplik matlaşır. Büküm,

ipliği oluşturan bileşenlerin birbirinden ayrılmamasını ve ipliğin dayanıklı olmasını sağlar.

İplikle birim uzunluk ve ağırlık arasındaki ilişki ipliğin çapıyla ya da kalınlığıyla da ilgilidir. Eşit birim uzunluktaki iki iplikten biri daha ağır, diğeri daha hafifse,

hafif olan iplik daha incedir. Fakat numarası aynı olan her ipliğin çapı aynı olmayabilir, bunun nedeni de ipliği oluşturan elyafların yoğunluklarının farklı olması ya da bazı ipliklerin çok bükümlü diğerlerinin az bükümlü olmasıdır.

Eşit birim uzunlukta ve ağırlıktaki iki iplikten çok bükümlü ve sıkı olan iplik, az bükümlü ve gevşek olan iplikten daha ince olacaktır.

Büküm kanunu ve büküm katsayısı (alfa değeri)

Genel olarak büküm, iplik çapı ile ters orantılıdır. Ayrıca iplikte belirli bir uzunluk biriminde bulunan büküm adedi (sayısı), iplik numarasının karekökü

ile orantılıdır. Bu orana; büküm katsayısı, büküm sabiti, büküm değeri veya al-fa değeri gibi isimler verilir. Uzunluk (indirekt) numaralandırma sisteminde (Ne, Nm gibi); büküm katsayısı

ile iplik numarasının karekökünün çarpımı, ipliğin metresindeki büküm sayısına eşittir. Ağırlık (direkt) numaralandırma sisteminde ise; (tex, denye gibi)

büküm katsayısı ile iplik numarasının karekökünün tersinin çarpımı, ipliğin metresindeki büküm sayısına eşittir. Sentetik iplikçiliğinde numara sistemi olarak İngiliz numaralandırma sistemi yani Ne (NeB) kullanıldığına göre [Ne; l

libre (453,6 gr) ağırlığındaki iplikte kaç tane 840 yarda (768 m.) uzunluğunda çile olduğunu gösteren İngiliz iplik numaralandırma sistemidir], bu durumda

uzunluk (indirekt) numaralandırma sistemindeki büküm konumu geçerlidir. Buna göre metredeki büküm sayısı ile büküm katsayısı arasındaki ve numara arasındaki bağıntı şu şekilde formüle edilir.

T/inç = Alfae .

T/inç = İpliğin l inçteki büküm sayısı

Ne = İngiliz numaralandırma sistemine göre iplik numarası, Alfae = İngiliz numaralandırma sistemine bağlı olarak büküm katsayısı.

Numaralandırma sistemine göre büküm katsayısının değeri değişiklik gösterir.

Büküm katsayısı, üretilecek iplikte istenen özelliklere göre değişik değerlere sahiptir. İpliğin özellikleri de kullanım yerlerine göre belirlenir. Bu durumda büküm katsayısı, ipliğin kullanım yeriyle doğrudan orantılıdır.Büküm katsayısı

istenen iplik özelliklerine göre birçok denemeler sonucunda saptanmıştır ve iplik numarası, ipliği oluşturan elyaf uzunluğu, elyaf inceliği, ipliğin kullanım

amacına göre değişir. Genel olarak;

- İplik numarası [uzunluk (indirekt) sistemine göre, Ne, Nm gibi]

yükseldikçe,büküm katsayısı artar, - Elyaf uzunluğu arttıkça, büküm katsayısı azalır,

- Elyaf inceldikçe, büküm katsayısı azalır.

Üretilen ipliğin kullanım amacına göre büküm katsayısı bu değerler içerisinden

seçilir ve iplik üretimi yapılır. En göze çarpan durum; büküm katsayısı değerlerinin sırasıyla örme iplikleri, atkılık dokuma iplikleri ve çözgülük dokuma ipliklerinde giderek yükselmesidir. İplikte büküm katsayısı ve

dolayısıyla büküm sayısı yükseldikçe iplik sertleşir, mukavemeti yükselir gibi kurallar göz önüne alındığında kullanım yerlerine göre iplikteki istenen özel-

likleri anlamak daha da kolaylaşmaktadır. Örme ipliklerinde büküm daha azdır. Bunun sebebi örme ipliklerinde sertlik

istenmemesi, yumuşaklık ve hacimlilik gibi özelliklerin istenmesidir. Elbette ki işlenme sırasında örme ipliklerinde mukavemet faktörü çok önemlidir. Fakat

daha önemlisi mukavemet ve yumuşak tutum özelliklerinde optimum noktayı yakalamaktır. İpliğin sağlamlılığını ve işlemlere dayanımını artırıcı birtakım yardımcı işlemler de (parafinler gibi) yapılmaktadır. Atkılık ve çözgülük

dokuma ipliklerinde büküm değeri örme ipliklerine göre daha yüksektir. Özellikle çözgü iplikleri işlemler sırasında sürekli bir gerilim altında olduğu için,

ayrıca atkı ipliklerine nazaran daha ince oldukları için büküm değerleri daha yüksek olabilmektedir. Burada ince ipliklere daha fazla büküm vermek gerekliliği bir kez daha tekrarlanmış olmaktadır.

Belirli aralıklardaki değerlerin seçimi tamamen tecrübelere dayanır, büküm

katsayısına etkiyen bütün veriler göz önünde bulundurularak uygun değer seçilir ve buna göre büküm verilir. İpliklerin yumuşaklık veya sertlik dereceleri büküm sayısıyla ve büküm katsayısıyla doğrudan ilişkilidir. Yumuşak bükümlü

ipliklerde büküm katsayısı alfae= 3-3,5 (alfam= 90-05) civarıdır, orta ve sert bükümlü ipliklerde büküm katsayısı alfae = 4 - 4,5 (alfam = 120-135)

civandır, çok sert bükümlü ipliklerde büküm katsayısı alfae = 5 (alfam=150) civarındadır. Bundan daha fazla bükümler ekstra sert büküm alfae = 5,5 (alfam = 165), kritik büküm alfae = 6 (alfam = 180) ve krep büküm alfae = 8

(alfam = 240) olarak sıralanabilir ve bunlar çok bükümlü iplikler olduğu için özel amaçlarda kullanılır. Dikişte, yelken bezlerinde, kayak giysilerinde, krepte

bu tür yüksek bükümlü iplikler kullanılmaktadır.

Büküm yönü (S ve Z büküm)

İplik bükümü sağ ve sol büküm (S ve Z büküm) sınıflandırılabilir. Ring iplik

makinesinde iplik genellikle Z büküme tabi tutulur. S büküm için motor dönüş yönü ve büküm dişlisi makasının yönünün değiştirilmesi gerekir.

RİNG EĞİRME MAKİNESİNDE SARIM

Sarım işlemi bilezik, kopça, iğ üçlüsünden oluşan tertibatla yapılır, iğ bileziğin içindedir. İğin üzerinde masura vardır. İplik kopçanın içinden geçer, kopça bilezik üzerinde iplik tarafından sürüklenerek döner. Böylece iplik masuraya

sarılmış olur.

Resim 40: Ring büküm makinesi Kopsun takıldığı iğ

Resim 41: Katlı bükülü ipliğin sarılması

Resim 42: Ring Büküm makinesi cağlık kısmı

TELEF TOPLAMA TABANCASI

Tabanca şeklinde olup ucunda dönen bir mil vardır.Dönen mil hareketinin tutacak (kol) içindeki küçük tip motordan alır. Makine üzerinde el

ile ulaşamazdığımız telefleri temizlememizi sağlar. Çalışma şekli çok basittir Silindir arasında makine üzerinde iğ çevresinde bilezik çevresinde vb. yerlerde bulunan teleflere mil yaklaştırılır ve tabanca çalıştırılır ve mil dönmeye başlar.

Dönen mil olduğu noktadaki telefleri üzerine alır ve telefler temizlenmiş olur.

C. İÇİ BOŞ İĞLİ BÜKÜM METODU(HAMEL)

Bu sistem Çok kullanılmadığından burada kısaca açıklanacaktır. Prensip olarak kaplama metoduna çok benzemektedir. Kaplama metodunda olduğu gibi bu

sistemde de içi boş bir iğ içerisinden geçirilen elastan üzerine elastik olmayan komponent sarılmaktadır. Bu metot, iki aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada, elastik olmayan komponentler (kısa stapel iplikler), çok az miktarda

bir ön büküm verilerek flanşlı bir bobine sarılırlar. İkinci aşamada, bu flanşlı bobinler kapalı bir tüp içerisindeki içi oyuk iğ üzerine yerleştirilir ve pozitif

olarak sağılan elastan, içi oyuk iğ içerisinden geçirilir. İğin dönüşü ile filanşlı bobin üzerindeki katlı ipliğe gerçek büküm verilir ve aynı zamanda elastan üzerine sarılması sağlanır. Şekil 42’de bu sistemle üretilmiş elastan içerikli bir

kombine iplik modeli verilmiştir.

Şekil 43 : İçi oyuk iğli büküm (Hamel-Elasto Twist®) metoduyla üretilen

kombine iplik modeli Elastan işlem boyunca sürekli gerilim altındadır. Elastan 1-5 arasında değişen

çekim oranlarında beslenir. Üretilen elastik kombine ipliğin fikse işlemine girmesi tavsiye edilmektedir.

Bu sistem, kombine iplik yapısındaki elastanın büküm almadığı, tek büküm prosesidir. Bu nedenle proses, “çanak (tüp) içerisinde kaplama” olarak da tanımlanmaktadır. Elastan çekirdek bükülmez tamamen kaplanır ve böylelikle

ideal olarak korunur. Esnekliği ve tutarlı kalitesinden dolayı, dokumada kullanılan elastik kombine ipliklerin üretiminde kullanılan en yaygın,

yöntemdir. Ayrıca bu metotta, iğin dönüşü ile birlikte katlı kesik elyaf ipliğin dönüşü ve büküm alması kapalı bir tüp içerisinde gerçekleştiğinden kir veya uçuntu birikmesi olmamaktadır.

İğle birlikte üzerindeki flanşlı bobininde dönmesiyle tüp içerisinde bulunan hava da döner. Bu durumda sarım ipliği ile hava arasında sürtünme meydana

gelmez. Ayrıca tüpün dış zarf kısmının sabit olması nedeniyle, sadece küçük hacimde bir hava hareketinin gerçekleşmesi, enerji tüketimini minimum seviyede tutmaktadır. Katlı sarım ipliğine etki eden santrifüj kuvveti tüpün iç

çeperi tarafından kısıtlanmaktadır. Bu olumlu etki, flanşlı bobinin boyutlarına göre yüksek dönüş hızlarına (maks. 11000 dev/dk) çıkabilmesine imkan

sağlamaktadır. Şekil 20’de hamel makinasından bir görünüm verilmiştir.

Şekil 44: hamel büküm makinesi

Bu proses tüm iplik çeşitleri için önerilmektedir. Ancak avantajları en çok kısa stapel ipliklerin kullanımında belirgin hale gelmektedir. Bu sistemde elastanla

birlikte pamuk ipliklerinin komponent olarak kullanımı yaygındır. Ayrıca, bayan çorabı imalinde kullanılan çok ince elastik ipliklerin üretimi için, içi oyuk iğli büküm (Hamel-Elasto Twist®) ve Two For One (Allma)

sistemlerinin birlikte kullanıldığı yeni bir sistem (SCT- Single Covered Twist) de geliştirilmiştir. Bu sistem iki aşamalı olup, ilk

aşamada elastan, düz ya da tekstürize filament ipliği (PA ya da PA 6.) ile içi boş iğli büküm metodu kullanılarak kaplanmaktadır. Üretilen elastan içerikli kombine ipliğin sahip olacağı bükümün %50’den fazlası bu birinci aşamada

ipliğin yapısına katılmaktadır. Ardından iplik Two For One prensibi ile çalışan makinelerde büküm işleminden geçirilmektedir. Bu sistemle üretilen iplikler

tekstil sektöründe “SCT-Dyanalast” ticari adı ile bilinmektedirler. Bu iplikler, bayan çorabı imalinde yaygın olarak kullanılan klasik çapraz sarım metodu ile

kaplama yöntemi ile üretilmiş ipliklere nazaran maliyet yönünden daha avantajlıdır

KAYNAKLAR

M&S ve ÇUKUROVA SAN. İŞLT. T.A.Ş., 2000, Mamul Kalite Kontrol

Laboratuarı Akreditasyon Çalışmaları Kitapçığı, TARSUS. AKÇAN A., 2000, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Tekstil Anabilim Dalı TAD. Ekrem K. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstütüsü Tekstil

Mühendisliği Anabilim Dalı BAŞER, İ., 1992, Elyaf Bilgisi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim

Fakültesi Basımevi, İSTANBUL, 166s. Babaarslan, O., 2001. Method of Producing a Polyester/Viscose Core-

Spun Yarn Containing Spandex Using a Modified Ring Spinning Frame, Textile Research Journal, 71(4): 367-371

Hüseyin Gazi ÖRTLEK ve Osman BABAARSLAN, Elastan İçerikli Kombine İplik Üretimi ve Bu İpliklerin Kullanımında

Karşılaşılan Problemler

İstanbul Mensucat Firması FABRİKADAKİ İŞ AKIŞI PİCANOL, 1996, Makine Kataloğu.

PİCANOL, 2002, Makine Kataloğu. PİCANOL, 2003, Makine Kataloğu.

USTER®, News BULLETIN Fiber & Yarn Quality Statistics, 2001, Switzerland.

YAKARTEPE, M., YAKARTEPE, Z., 1995a, T.K.A.M. Tekstil Terbiye Teknolojisi Cilt 1, İSTANBUL.

YAKARTEPE, M., YAKARTEPE, Z., 1995b, T.K.A.M. Tekstil Terbiye Teknolojisi Cilt 5, İSTANBUL.

TS 253, “Dokunmuş Kumaşlarda Kopma Mukavemeti ve Uzama Tayini Metodu”.

TAD Tekstil Araştırma Dergisi, 2001, Elyaf Yılı, Sayı 2001-4, s. 60-62. Demet YILMAZ, Hasan H. ÖZKAN,Cihan KİMYA Kısa Stapel

iplikçiliğinde Siro İplik Özelliklerinin İncalenmesi

İNTERNETTEN, http://www.saurer.oerlikontextile.com/Portaldata/1/Resources/allma_v

olkmann/pdf/Twisting_Booklet_tr.pdf Erişim Tarihi(10.24.2009) Doç. Dr. Fikri ŞENOL, DOKUMACILIK ESASLARI (EK-3)

Doç. Dr. Fikri ŞENOL, DOKUMACILIK ESASLARI (EK-4) Doç. Dr. Fikri ŞENOL, DOKUMACILIK ESASLARI (EK-8)

İPLİK AKTARMA DERS NOTLARI, (2009-2010 Bobinlemeye Giriş)

BOBİNLEME, KATLAMA \u0026 KATLI BÜKÜM İPLİKÇİLİĞİ MAKİNALARI (RİNG BÜKÜM, ÇİFT...

Documents

Transcript of BOBİNLEME, KATLAMA \u0026 KATLI BÜKÜM İPLİKÇİLİĞİ MAKİNALARI (RİNG BÜKÜM, ÇİFT...

Cell Cycle News \u0026 Views

Belajar HTML \u0026 CSS

Random \u0026 Boring

O-RING - Hydraulikdichtungen24.de

Sabre - Ring Main Unit

Diametrical Ring Size Listing Individual Ring Types and Set ...

Saturn's Strangest Ring

Bolted \u0026 weled connections

Branch: Electrical \u0026 Electronics Engineering

Çift başlı kartal

O-Ring Handbuch - KOVAZ.cz

SYNTHESIS OF RING-13C-LABELLED AND ^RING ...

June 2013 - Ring Magazine

Ideologies \u0026 Context of Vietnam

Global Standard Stratotype-section and Point \u0026#x00028;GSSP\u0026#x00029; of the Furongian Series and Paibian Stage \u0026#x00028;Cambrian\u0026#x00029

Aluminium-Lugs-with-Copper-Ring-Manufacture-Copper-ring ...

O-RING KITS - RSTradehouse.com

Media, Conflict \u0026 Peacebuilding

Orbifolds \u0026 String Topology

Hóa học 8 \u0026 9