Zastosowanie nowych technologii przez
ugrupowania terrorystyczne i rebeliantów w
Afganistanie w latach 2002 – 2012
Wstęp
Technologia militarna od wieków wpływała na przebieg
konfliktów zbrojnych. Zlekceważenie nowych wynalazków
zmieniających pole bitwy, jak również podejmowanie walki
z przeciwnikiem dysponującym przewagą technologiczną,
wielokrotnie prowadziło do bolesnych porażek i śmierci wielu
tysięcy ludzi. W 1346 roku niedaleko miejscowości Crécy
doborowe rycerstwo francuskie stojące naprzeciwko mniej licznym
i wyczerpanym oddziałom angielskim, nie spodziewało się
skutków, jakich może dokonać ostrzał z długich łuków – jednego
z największych wynalazków militarnych Średniowiecza.1 W 1590
roku pewni siebie Hiszpanie zdobywający holenderską Antwerpię
ze zdumieniem obserwowali pierwszy w historii pocisk kierowany
autorstwa Simona Stevina w postaci pływającej bomby zegarowej.
Ponad 400 lat później – rankiem 10 czerwca 1972 roku radzieccy
doradcy wojskowi nadzorujący obronę powietrzną Wietnamu
Północnego wysłali do Moskwy niepokojący komunikat o pojawieniu
się „cudownej broni”, która zniszczyła hydroelektrownię Lang
Chi, dostarczającą ponad 75% energii elektrycznej dla tego
1 Łukasz Kamieński, Technologia i wojna przyszłości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 74-75.
1
kraju. Tą cudowną bronią okazały się kierowane laserem bomby,
pociski powietrze – ziemia z głowicami samonaprowadzającymi.2
To tylko wybrane przykłady wpływu, jaki technologia
wywarła na przebieg konfliktów zbrojnych. Motywacją podjęcia
tematu jest wciąż aktualne znaczenie nowych technologii i
innowacji wojskowych oraz wykorzystanie ich przez ugrupowania
terrorystyczne i rebeliantów w Afganistanie w latach 2002-2012.
Renesans wojen międzypaństwowych, jakie obserwujemy od kilku
lat połączony z „powrotem historii”3 (wojna rosyjsko –
gruzińska, wojna na Ukrainie, nowa zimna wojna między Rosją, a
Zachodem, wycofanie wojsk amerykańskich z Iraku, rywalizacja
chińsko-amerykańska na Zachodnim Pacyfiku) sprawiło, że
zainteresowanie zagrożeniami asymetrycznymi znacznie spadło.
Dużym zaskoczeniem były w związku z tym sukcesy, jakie odniosło
jedno z najbardziej radykalnych ugrupowań terrorystycznych na
Bliskim Wschodzie - ISIS (Islamskie Państwo Iraku i Lewantu).4
Celem artykułu jest przedstawienie stosunku talibów
do nowych technologii, jego ewolucja, jak również
scharakteryzowanie wybranych przykładów. W pracy pojawił się
podział nowych technologii na środki konwencjonalne,
niekonwencjonalne oraz elementy walki informacyjnej w
działalności terrorystycznej, jaki zaproponował w swojej
książce Nowe technologie w służbie terrorystów Jacek Adamski. Należy
2 Ernest Volkman, Nauka idzie na wojnę; Próby znalezienia broni ostatecznej: od greckich ogni do Gwiezdnych Wojen, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2002, s. 180-181. 3 Pojęcie użyte przez Roberta Kagana w publikacji Koniec historii i koniec marzeń, podkreślające powrót historii w postaci rywalizacji między mocarstwami, podobnej do tych, jakie obserwowane były w XIX wieku.4 Who are ISIS? The rise of the Islamic State in Iraq and the Levant, Independent.co.uk, http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/who-are-isis-the-rise-of-the-islamic-state-in-iraq-and-the-levant-9541421.html (27.07.2014)
2
mieć na uwadze, że nie jest to jedyne i uniwersalne kryterium
podziału. Magdalena Witecka m.in. w publikacji Zagrożenia
asymetryczne, a technologie informacyjne użyła określenia narzędzia
walki5, a Monika Niedźwiedź z Wojskowego Instytutu Uzbrojenia
WAT w artykule Kierunki rozwoju broni – rodzaje broni.6 Samo pojęcie
„nowych technologii” także nie jest jednoznaczne. Niektóre
źródła takie jak Encyklopedia Britannica podają ich węższe
znaczenie, rozumiejąc pod tym pojęciem zakres broni, sprzętu, struktur i
pojazdów wykorzystywanych do celów walki. Obejmujący także wiedzę niezbędną do
budowy technologii.7 Inne znacznie szersze – William C. Martel w The
Technological Arsenal, Emercing Defense Capabilities, podzielił nowe
technologie na broń kierowanej energii (Directed Energy), broń
kierowaną na cel (Military Targeting) oraz technologie typu
Command and Control (C2).8 W raporcie RAND Corporation The Global
Technology Revoluttion. Bio/Nano/Materialns Trends and Their Synergies with
Information Technology by 2015 nowe technologie zostały skolei
rozszerzone o obszary biologii i chemii.9 Na potrzeby
niniejszego artykułu do nowych technologii zaliczona została
broń konwencjonalna w postaci osobistego wyposażenia talibów,
broń ręczna, rakietowa, improwizowane ładunki wybuchowe, lądowe
5 Magdalena Witecka, Zagrożenia asymetryczne a technologie informacyjne, Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Zeszyt Problemowy nr 4 (68) 2011, s. 59. 6 Monika Niedźwiedź, Kierunki rozwoju broni, Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia WAT, http://www.witu.mil.pl/www/witu_pl.htm (10.12.2013)7 Encyclopedia Britannica, Military technology, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/382397/military-technology (25.04.13)8 William C. Martel, The Technological Arsenal. Emerging Defense Capabilities, Smithsosian Institution Press, Washington and London 2001.9 The Global Technology Revolution. Bio/Nano/Materials Trends and Their Synergies with InformationTechnology by 2015, RAND National Defense Research Institute, Santa Monica 2001, http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_reports/2005/MR1307.pdf(18.04.2013)
3
pojazdy adaptowane, broń niekonwencjonalna w postaci substancji
chemicznych, biologicznych i materiałów rozszczepialnych oraz
technologie służące do walki informacyjnej – Internet, portale
społecznościowe.
Na każdego czytelnika, którego zainteresuje niniejsza
tematy czeka obfita literatura. Poza wymienionymi powyżej
publikacjami warto wymienić pozycje traktujące na temat
znaczenia technologii na polu walki – Nauka idzie na wojnę,10
Technologia i wojna przyszłości,11 Wojna współczesne oblicze,12 The Culture of
Military Innovation,13 The Magic Bullet?: Understanding the Revolution in Military
Affairs,14 Narzędzia wojny; Bronie, które zmieniały świat,15 Wojna informacyjna i
bezpieczeństwo informacji,16 From Kadesh to Kandahar: Military Theory and The
Future of War,17 Telefon komórkowy. Jak zmienił świat najbardziej mobilny ze
środków komunikacji,18 czy publikacje opisujące przebieg walk sił
koalicji z talibami – Koran, kałasznikow, laptop; Rebelia neotalibów w
Afganistanie,19 Udział sił zbrojnych USA w konfliktach w Iraku i Afganistanie –
10 Ernest Volkman, Nauka idzie na wojnę, op.cit. 11 Łukasz Kamieński, Technologia i wojna przyszłości, op.cit.12 Mariusz Fryc, Wojna współczesne oblicze, Wydawnictwo Mado, Toruń 2009.13 Dima Adamsky, The Culture of Military Innovation, The Impact of Cultural factors on the Revolution in Military Affairs in Russia, the US, and Israel, Stanford Security Studies, An Imprint of Stanford University Press, Stanford California 2010. 14 Tim Benbow, The Magic Bullet?: Understanding the Revolution in Military Affairs, Brassey'sUK, Marzec 2003.15 Jeremy Black, Narzędzia wojny. Bronie, które zmieniały świat, Wydawnictwo Amber,Warszawa 2008.16 Dorothy E. Denning, Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji, WydawnictwoNaukowo – Techniczne, Warszawa 2002.17 Michael Evans, From Kadesh to Kandahar: Military Theory and the Future of War,BiblioGov Project 2012.18 Paul Lewinson, Telefon komórkowy. Jak zmienił świat najbardziej mobilny ze środkówkomunikacji, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2006.19 Antonio Giustozzi, Koran, kałasznikow, laptop. Rebelia neotalibów w Afganistanie,Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.
4
największych wojnach przełomu XX i XXI wieku,20 Afganistan 200221 i wiele
innych.
Geneza stosunku ruchu talibów do nowych technologii
Od końca lat 80. XX wieku zamachy dokonywane przez
ugrupowania terrorystyczne zarówno w Europie, jak również na
Bliskim i Dalekim Wschodzie, zaczęły przybierać coraz bardziej
profesjonalne formy. Koktajle Mołotowa, wysadzanie w powietrze
butli z benzyną, zastąpiły improwizowane ładunki wybuchowe
(Improvised Explosive Device), lądowe pojazdy adaptowane
(Vehicle Borne Improvised Explosive Devises – VBIED), środki
artyleryjskie, bezzałogowe aparaty latające (Unmanned Aerial
Vehicle – UAV), czy nielegalne penetracje systemów
informacyjnych. Postępujący proces globalizacji umożliwił
poszczególnym grupom lepszą komunikację i wymianę doświadczeń w
użytkowaniu nowych technologii, a rewolucja informacyjna
spowodowała, że zaczęły one przybierać strukturę sieci. Od tego
okresu Członkowie Tamilskich Tygrysów mogli korygować swoje
działania na podstawie doniesień z działalności palestyńskiego
Hamasu, a Al-Kaida weryfikować własny arsenał w oparciu o
doświadczenia IRA i ETA.
Pytanie, czy zaliczać terrorystów do grupy
technofobów, traktujących nowe technologie nieufnie, czy grupy
technofilów, jest obecnie zbędne. Grupy terrorystyczne
20 Bartosz Kruszyński, Udział sił zbrojnych USA w konfliktach w Iraku i Afganistanie –największych wojnach przełomu XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011.21 Hubert Królikowski, Czesław Marcinkowski, Afganistan 2002, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2003.
5
niezależnie od rodzaju, wykorzystują technologię na wszystkich
kontynentach. Przykładem, który warto analizować jest ruch
talibów i ugrupowań rebelianckich w Afganistanie. Po pierwsze
prezentuje on czytelnie ewolucję stosunku do nowych technologii
z pozycji negatywnej, odrzucającej je, jako wynalazki
cywilizacji euroatlantyckiej, po stanu, w którym stały się one
pożądane w każdej formie, umożliwiającej skuteczne atakowanie
wojsk koalicji. Po drugie dotyczy wciąż aktualnej misji Sojuszu
Północnoatlantyckiego i walk, jakie mają miejsce w
Afganistanie. Analizowanie metod stosowanych przez ugrupowania
terrorystyczne oraz ich arsenału, umożliwia pisanie nowych lub
korygowanie obecnych procedur zwalczania przeciwnika
nieregularnego. Przykładem jest m.in. amerykański podręcznik
polowy (Field Manual) FM3-24 Counterinsurgency z 2006 roku,
nazywany potocznie doktryną COIN.22 Opracowany na podstawie
wnikliwej obserwacji metod działania ugrupowań terrorystycznych
w Iraku, przyczynił się do skuteczniejszego ich zwalczania i
ochrony ludności cywilnej. Po trzecie obserwacja technologii
używanych przez ugrupowania terrorystyczne, umożliwia
określenie dostawcy, czyli odpowiedzi na pytanie, czy
wykonywane są one metodą domową, czy pochodzą z linii
produkcyjnej przedsiębiorstwa leżącego na terenie państwa
trzeciego.
Stosunek ruchu talibów do nowych technologii nie był
jednakowy na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat i zmieniał
się w zależności od środowiska bezpieczeństwa i zagrożenia dla
ich reżimu w Afganistanie. Antonio Giustozzi w publikacji Koran,
22 Federation of American Scientists, FM3-24 Conterinsurgency, http://www.fas.org/ (14.11.12)
6
kałasznikow i laptop, biorąc pod uwagę ewolucję ideologii ruchu
talibów i stosunek tej grupy m.in. do nowych technologii,
podzielił ją na dwie grupy, przyjmując za cezurę rok 2002,
czyli rozpoczęcie operacji militarnej Enduring Freedom.
Pierwsza grupa, charakterystyczna dla okresu poprzedzającego
inwazję sił sojuszniczych pod przywództwem Stanów
Zjednoczonych, została nazwana starymi talibami. Po utracie
władzy, w wyniku zajęcia stolicy państwa – Kabulu i dalszej
okupacji, ideologia ruchu uległa ewolucji, czego skutkiem była
akceptacja metod walki stosowanych przez inne ugrupowania
nieregularne. Nowopowstała grupa wyznająca nową ideologię
została nazwana ruchem neotalibów.23 Ideologia starych talibów
opierała się na elementach prawa islamskiego, szariacie oraz
pasztuńskim kodeksie honorowym. Po zwycięstwie w walkach
wewnętrznych w Afganistanie, zabronili wszelkich rozrywek,
hazardu, kina, a łaźnie zostały zamknięte. Zakazane zostało
oglądanie telewizji, korzystanie z Internetu i słuchanie
muzyki.24 Ruch neotalibów w przeciwieństwie do poprzedniego
opierał się na znacznie szerszej ideologii, która miejscami
stawała się mało przejrzysta. Z jednej strony wciąż była ona
mieszanką najbardziej konserwatywnego wiejskiego islamu
sunnickiego z doktrynami deobandyjskimi. Członkowie ruchu
opowiadali się za sprowadzeniem prawa karnego i kryminalnego do
bardzo wąskiej interpretacji szariatu. Pojawianie się coraz
większej ilości osób z Bliskiego Wschodu, mających na celu
wsparcie walki z oddziałami NATO, spowodowało jeszcze większy
23 Antonio Giustozzi, op.cit., s. 10-11. 24 Grzegorz Mazurczak, Talibowie. Prosta wizja świata, Portal Spraw Zagranicznych, http://www.psz.pl/tekst-23429/Grzegorz-Mazurczak-Talibowie-Prosta-wizja-swiata (14.11.12)
7
izolacjonizm i zamknięcie się na świat zewnętrzny. Z drugiej
stron neotalibowie przyjęli bardziej elastyczną i mniej
ortodoksyjną postawę wobec importowanych technologii. Narzucony
przed 2001 rokiem zakaz przedstawiania obrazów w jakiejkolwiek
formie, przestał mieć znaczenie, a wykorzystanie propagandowych
wystąpień nagrywanych na płytach VCD i DVD stawało się
codziennością. Rebelianci wyruszający do miejsc, gdzie mieli
dokonać ataku na siły koalicyjne, zaczęli zabierać ze sobą
kamery wideo, na których nagrywali starcia, umieszczając je
następnie w Internecie. Wraz z pojawieniem się nowych
technologii, talibowie przyjęli także bardziej elastyczne
zasady finansowania, które w nomenklaturze ekonomii
neoklasycznej nazwalibyśmy wolnorynkowym. Bez skrupułów zaczęli
wykorzystywać wszelkie zasoby wolnego rynku do prowadzenia
wojny, zarówno do celów logistycznych, jak również operacji
wojskowych. Na wynagrodzenie mogły liczyć nie tylko osoby
decydujące się na przejście szkolenia i przyłączenie się do
oddziału rebeliantów, ale także wieśniacy mający za zadanie
przeprowadzanie regularnych ataków na wojska zagraniczne i
rządowe.25
Nowe technologie używane przez talibów i ugrupowania
rebelianckie w latach 2002-2012 – wybrane przykłady
Według części badaczy zajmujących się tematyką
współczesnego bezpieczeństwa międzynarodowego, symbolem wojny w
Iraku i Afganistanie stały się improwizowane ładunki wybuchowe
– Improvised Explosive Device (IED). Tylko w 2007 roku w25 Antonio Giustozzi, op. cit. s. 12-14.
8
Afganistanie śmierć z tego powodu poniosło ponad 811 osób, a
rannych zostało 339.26 Ilość zastosowanych nowych technologii
przez ruch neotalibów w porównaniu do okresu sprzed inwazji sił
koalicji, jest jednak znacznie większa. Czytelnego podziału
środków wykorzystywanych przez współczesne ugrupowania
terrorystyczne dokonał Jacek Adamski w publikacji Nowe
technologie w służbie terrorystów.27 Nowe technologie zostały podzielone
w niej na środki konwencjonalne, niekonwencjonalne oraz
wykorzystanie elementów walki informacyjnej. Ze względu na
temat pracy i cel badań, podział ten jest czytelny i użyteczny,
dlatego nowe technologie będą w dalszej części analizowane
zgodnie w powyższymi elementami.
Środki konwencjonalne stanowiły i wciąż stanowią
największą grupę technologii używanych w Afganistanie przez
talibów i ugrupowania rebelianckie. W obliczu dominacji
jakościowej sił koalicji, zwolennicy dawnego reżimu zaczęli
opracowywać nowe formy i metody walki z przeciwnikiem, mające
na celu ograniczenie jego przewagi. Źródła amerykańskie
oceniały, że w przeciętnym starciu talibowie mieli zaledwie
pięć procent szans na zabicie amerykańskiego żołnierza.28
Różnica w potencjale wynikała z poziomu wyszkolenia, ale przede
wszystkim z dostępnych technologii. Zaatakowane oddziały ISAF
mogły liczyć na wsparcie sił powietrznych, które docierało na
miejsce ataku w przeciągu dwudziestu minut, co dodatkowo
utrudniało organizowanie zasadzek przez rebeliantów. Początkowy
arsenał, w skład którego wchodziły wyrzutnie rakiet RPG,
26 Bartosz Kruszyński, op.cit., s. 425. 27 Jacek Adamski, Nowe technologie w służbie terrorystów, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2007, s. 5. 28 Antonio Giustozzi, op.cit. s. 140.
9
karabiny AK-47, karabiny AKM, karabiny maszynowe DShK, karabiny
snajperskie SVD Dragunov, nie wystarczał, żeby skutecznie
zaskakiwać konwoje i patrole sił koalicji.29 Podobnie jak w
przypadku ugrupowań terrorystyczny w Iraku, w Afganistanie
zaczęły pojawiać się nowe środki w postaci ładunków wybuchowych
(Improvised Explosive Devices), ładunków nasobnych, lądowych
pojazdów adaptowanych (Vehicle Borne Improvised Explosive
Devices), moździerzy, pocisków rakietowych i przenośnych
rakietowych zestawów przeciwlotniczych. Wykorzystując ładunki
wybuchowe w postaci IED, terroryści stopniowo zrezygnowali z
detonatorów elektrycznych na rzecz detonatorów zdalnych –
radiowych, elektronicznych i optoelektronicznych. W
Afganistanie z biegiem czasu stały się one źródłem największych
strat po stronie ISAF. Według obserwacji przeprowadzonych przez
Washington Post, liczba zabitych amerykańskich żołnierzy przez
zastosowanie IED w 2010 roku, wzrosła aż o 60%. W badanym roku
śmierć poniosło 268 żołnierzy, a 3360 zostało rannych. Z
drugiej strony, jak poinformował gen. Michael L. Oates, stojący
na czele agencji Pentagonu, zajmującej się zwalczaniem IED, w
2010 roku rebelianci zdetonowali łącznie 14 661 ładunków
wybuchowych, co stanowi wzrost o 62% w stosunku do roku
poprzedniego.30
Wykres nr 1
Klasyfikacja konwencjonalnych IED stosowanych obecnie w
działalności terrorystycznej
29 Bartosz Kruszyński, op.cit. 458. 30 IED casualties in Afghanistan spike, The Washington Post, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/01/25/AR2011012507204.html (22.11.12)
10
Źródło: Jacek Adamski, Nowe technologie w służbie terrorystów,
Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007
Ewolucja ruchu talibów i ich stosunku do nowych
technologii miała odzwierciedlenie także w postaci wzrostu
zainteresowania ładunkami nasobnymi. Jak sama nazwa wskazuje,
ładunki te wykonuje się w sposób umożliwiający ukrycie ich pod
odzieżą. W przeciwieństwie do przydrożnych IED, charakteryzują
się niewielkim promieniem rażenia, wynoszącym 10-20 metrów.
Obecnie stosowane ładunki nasobne mają wagę 4-15 kg i11
zawierają: materiał wybuchowy, detonator elektryczny, elementy
dodatkowe (śruby, gwoździe lub kulki pochodzące z łożysk
tocznych) oraz uprząż. W Afganistanie wzrost ataków z użyciem
ładunków nasobnych zaobserwowano w 2005 roku, wówczas od
września do końca grudnia przeprowadzono ich aż 27.31
Przykładem był m.in. zamach z 18 września br. w Kabulu, w
czasie którego terrorysta samobójca zdetonował ładunek nasobny
w busie przewożącym zagranicznych kontraktorów pracujących na
lotnisku. W jego wyniku zginęło 21 osób, w tym jedno dziecko.32
Ataki przeprowadzane za pomocą ładunków nasobnych, mimo
determinacji i braku metod odstraszania w stosunku do
potencjalnych terrorystów – samobójców, ograniczone były
niewielką mobilnością. Aby zniwelować ten mankament ugrupowania
terrorystyczne w Afganistanie i innych miejscach świata,
zaczęły stosować środki transportu w postaci lądowych pojazdów
adaptowanych (VBIED) i morskich pojazdów adaptowanych (MBIED).
Dokonywanie zamachów za pomocą samochodów - pułapek
zaparkowanych w pobliżu obiektu ataku lub bezpośredni kontakt
samochodu kierowanego przez terrorystę – samobójcę z celem,
umożliwiał dokonanie większych zniszczeń i strat po stronie
przeciwnej. Materiałem wybuchowym umieszczanym w VBIED był z
reguły TNT, proch lub jego pochodne odzyskane z pocisków
artyleryjskich. Ponadto, dążąc do zmaksymalizowania siły
rażenia terroryści mogą wykorzystywać samochody ciężarowe,
umożliwiające detonację większej ilości materiału wybuchowego
31 Jacek Adamski, op.cit. , s. 24. 32 Afghanistan suicide blast kills 12 in attack on Kabul airport contractors, The Guardian, http://www.guardian.co.uk/world/2012/sep/18/afghanistan-suicide-blast-kills-12 (22.11.12)
12
oraz cystern z benzyną.33 Przykładem użycia VBIED był m.in.
zamach z 27 lutego 2012 roku w Kabulu, w czasie którego
terrorysta – samobójca zdetonował samochód osobowy w pobliżu
bazy sił powietrznych, w wyniku czego zginęło 9 Afgańczyków.34
Obok IED w postaci nasobnej, VBIED oraz MBIED, osobną
grupę technologii, wchodzących w skład konwencjonalnych środków
używanych przez ugrupowania terrorystyczne, stanowią pociski
rakietowe oraz przenośne rakietowe zestawy przeciwlotnicze. W
przeciwieństwie do wcześniejszych improwizowanych ładunków
wybuchowych, dostęp do nich jest utrudniony, ponieważ nie można
ich wytwarzać metodą chałupniczą przez niewykwalifikowane osoby.
Pochodzą one głównie z państw eksportujących broń, lub
dostarczających ją celowo do jednej ze stron konfliktu, celem
osłabienia drugiej. W skład arsenału talibów wchodzi obecnie
wiele typów zestawów rakietowych zarówno jedno-, jak również
wielopro-wadnicowych. Przykładem jest m.in. wyrzutnia o
kalibrze 107 mm typu 63 produkcji chińskiej, PRL-81 produkcji
egipskiej oraz rosyjskie BM-21-P i 9P132. Wyrzutnie mają zasięg
10-15 km i są przenoszone przez załogę w ilości 2-3 osób.35
Szczególnie niebezpieczne są zestawy przeciwlotnicze. W czasie
interwencji Armii Czerwonej w Afganistanie (1979-1989), zestawy
typu Stringer stały się militarnym symbolem klęski ZSRR,
powodując znaczne straty wśród śmigłowców szturmowych i
transportowych.36 Pod koniec marca 2009 roku media powołujące
33 Ibidem, s.33. 34 Suicide Attack Kills 9 in Eastern Afghanistan, New York Times, http://www.nytimes.com/2012/02/28/world/asia/suicide-attack-kills-9-in-eastern-afghanistan.html (22.11.12)35 Jacek Adamski, op.cit. 42. 36 FIM-92A Stringer Weapons System:RMP & Basic, Federation of American Scientists, http://www.fas.org/man/dod-101/sys/land/stinger.htm (22.11.12)
13
się na źródła wywiadowcze, poinformowały o dostarczaniu stronie
rebelianckiej przenośnych wyrzutni rakiet przeciwlotniczych
HongYing 5A przez Chiny.37 Mimo, iż nie stwierdzono ich
obecności przez oficjalne ośrodki rządowe i NATO, gdyby
powyższe doniesienia okazały się faktem, znacznie utrudniłoby
to wykonywanie misji przez ISAF.38
Zastosowanie nowych metod i konwencjonalnych środków
walki zbrojnej przez ugrupowania talibów w postaci różnych
odmian IED, pocisków rakietowych oraz zestawów
przeciwlotniczych, spowodowało ewolucję tego konfliktu w
kierunku postaci wojny asymetrycznej i wojen czwartej generacji
w ujęciu Thomasa Hammesa. Starcia w Afganistanie stały się
przykładem ciągłości zmian na polu walki (warfare). Cechami
charakterystycznymi konfliktu, w przeciwieństwie do masowych
wojen ery napoleońskiej i manewrowych bitew II wojny światowej,
stało się wykorzystywanie słabości przeciwnika, zastosowanie
nowych technologii przez stronę słabszą oraz prowadzenie na
szeroką skalę operacji psychologicznych.39
Konwencjonalne środki wykorzystywane przez
rebeliantów, nie wyczerpują jednak ich możliwości atakowania
sił koalicji. W klasyfikacji Jacka Adamskiego, drugą obszerną
grupą nowych technologii wykorzystywanych przez ugrupowania
terrorystyczne, są środki niekonwencjonalne. W ich skład
wchodzą substancje chemiczne, biologiczne i materiały
rozszczepialne, w tym bronie masowego rażenia (Weapons Mass37 Bartosz Kruszyński, op.cit. s. 501. 38 HongYing 5 (HN-5) Shoulder-Fired Air Defence Missile, Sinodefence.com, http://www.sinodefence.com/army/surfacetoairmissile/hongying5.asp (22.11.12)39 Mariusz Fryc, Wojna, współczesne oblicze, Wydawnictwo Mado, Toruń 2009, s. 82-88.
14
Destruction). Zamachy terrorystyczne z tej grupy są o wiele
bardziej trudniejsze do przeprowadzenia. Atak za pomocą środka
chemicznego wymaga dostosowania go do środowiska, w jakim ma
być zastosowany, w szczególności do klimatu i warunków
pogodowych. Ponadto ugrupowania zamierzające posłużyć się
środkami chemicznymi, muszą brać pod uwagę duże ilość potrzebne
do skutecznego przeprowadzenia zamachu oraz metody ich
przechowywania. Przykładem takiego ataku była m.in. próba
chemicznego skażenia żywności skupowanej przez ISAF w 2002
roku.40 Terroryzm biologiczny, w skład którego wchodzą środki
bojowe, środki biologiczne zastosowania przemysłowego, środki
nietypowe (nikotyna) oraz środki oddziałujące na uprawy rolne i
zwierzęta hodowlane, również stwarza trudności w zastosowaniu
przez ugrupowania terrorystyczne. Większość środków bojowych
takich jak wirusy ospy, Ebola, czy wirusy gorączki krwotocznej,
są teoretycznie nieosiągalne dla talibów. Ich hodowla i
przechowywanie wymagają posiadania odpowiedniego zaplecza
laboratoryjnego oraz wykwalifikowanej kadry. Ponadto są ściśle
chronione przez wojskowe i cywilne ośrodki naukowo – badawcze
państw, które dysponują tego rodzaju bronią. Znane są natomiast
próby wykorzystania przez terrorystów bomb z wirusem HIV.
Sporządzane są one na podstawie ładunków IED, w których
umieszczane są żyletki i igły zakażone wirusem HIV. Nowego
rodzaju brudna bomba jest szczególnie niebezpieczna dla
saperów, zajmujących się na rozminowywaniem przydrożnych
ładunków.41 Terroryzm jądrowy, w skład którego wchodzą: broń
40 Jacek Adamski, op.cit. 73. 41 Nowa śmiertelna broń talibów: bomby z HIV, Wirtualna Polska, http://media.wp.pl/kat,1022943,wid,12357701,wiadomosc.html (24.11.12)
15
jądrowa (Nuclear Weapon), improwizowane urządzenia jądrowe oraz
broń radiologiczna (Radiological Dispersion Weapon), należy
również do grupy środków, których zdobycie dostarcza szeregu
trudności. Teoretycznie broń jądrową posiadają obecnie
wyłącznie państwa narodowe, traktujące ją jako element
odstraszania. Wyprodukowanie broni nuklearnej w warunkach
polowych, bez kadry naukowo – technicznej, infrastruktury
przemysłowej oraz materiałów rozszczepialnych, nie jest
możliwe. Ponadto obok zrealizowania celu, jakim jest zdobycie
samego środka rażenia, pozostaje wciąż problem środków
przenoszenia. Postępująca miniaturyzacja doprowadziła z jednej
strony do możliwości umieszczenia ładunku nuklearnego w
pojemniku o wymiarach 60 x 40 x 20 cm, jednak według wielu
publikacji, bardziej prawdopodobne jest zdobycie i użycie przez
ugrupowania terrorystyczne broni radiologicznej. Mające
szerokie zastosowanie w przemyśle materiały takie jak cez-137,
kobalt-60, stront-90 i osm-187, umożliwiają podjęcie
skuteczniejszych prób skonstruowania tego rodzaju broni.42
Mimo istniejących obecnie wielu trudności z
uzyskaniem dostępu do niekonwencjonalnych środków w postaci
broni chemicznej, biologicznej, nuklearnej i radiologicznej,
nie można wykluczyć w przyszłości znalezienie się ich w
arsenale talibów. Po pierwsze profesjonalna kadra naukowo –
techniczna, niezbędna do uzyskania nowych rodzajów technologii,
może pochodzić z szerokiej masy absolwentów z amerykańskich i
europejskich uczelni. W roku 2011 w Stanach Zjednoczonych
studiowało 42 543 studentów z państw Bliskiego Wschodu.
Porównując tą wielkość z liczbą studentów z państw Dalekiego42 Jacek Adamski, op. cit., s. 86.
16
Wschodu – Chiny (158 000), Indie (104 000), Korea Południowa
(73 000), wydaję się ona niewielka. Następuje jednak dynamiczny
przyrost tej grupy, która w porównaniu do roku 2010 wzrosła o
26%.43 Po drugie szacuje się, że w przyszłości biologia będzie
miała coraz większy wpływ na kwestie bezpieczeństwa i
obronności. Obecna rewolucja w sprawach wojskowych, opierająca
się na technologiach informacyjnych, złożonych systemach
komunikowania się i łączności, obserwacji satelitarnej, broni
precyzyjnej (Precision Guided Munition), robotyzacji pola
walki, zostanie uzupełniona o biotechnologiczny wymiar wojny. Z
punktu widzenia działalności terrorystycznej i możliwości
zastosowania nowych środków przez talibów w Afganistanie, wiąże
się to m.in. z przyjmowaniem tzw. go pills w postaci deksedryny
oraz zastosowaniu broni psychotronicznej. Tabletki
psychotropowe w formie go pills zmniejszają senność i pomagają
w lepszej koncentracji, powodując, że potencjalny żołnierz jest
bardziej wydajny i zdolny do pokonywania większych trudności
związanych z prowadzoną operacją.44
Trzecią, ostatnią grupą nowych technologii
wykorzystywanych przez ugrupowania terrorystyczne, są elementy
walki informacyjnej. Biorąc pod uwagę dynamiczny rozwój
telekomunikacji, informatyki i elektroniki, jak również
ewolucji narodów w kierunku społeczeństwa informacyjnego, jak
nazwał to Manuel Castells i Alvin Toffler, stanowią one obecnie
najnowszy i bardzo istotny oręż w walce z państwami
43 US sees increase in students from middle east this year, gulfnews.com, http://gulfnews.com/news/gulf/uae/education/us-sees-increase-in-students-from-middle-east-this-year-1.933550 (24.11.12)44 Brudna tajemnica armii Stanów Zjednoczonych, Świat Wiedzy nr 2/2012, s. 91-94.
17
zachodnimi.45 W skład elementów walki informacyjnej wchodzi
wiele rodzajów działań, począwszy od terroryzmu technicznego,
ataków cybernetycznych na cywilne i wojskowe systemy
informatyczne, rozpoznania operacyjnego w Internecie,
prowadzenia kampanii i operacji psychologicznych, skończywszy
na korzystaniu z poczty elektronicznej oraz wykorzystaniu
telefonii komórkowej i satelitarnej.46 Jak istotną rolę odgrywa
obecnie rola przekazu medialnego z miejsca konfliktu nazywana
efektem CNN, pokazały interwencje amerykańskie w Wietnamie
(1964-1975) oraz Somalii (1992). W pierwszym przypadku
nieprzygotowana na walki psychologicznej amerykańska armia, nie
była w stanie kontrolować działalności reporterów wojennych i
tym samym przekazu informacji do mediów. Wykorzystał to główno
dowodzący wojskami północnowietnamskimi gen. Giap, który
przeniósł działania wojenne na terytorium przeciwnika.
Działaniami tymi, były masowe manifestacje społeczności
akademickiej w Stanach Zjednoczonych zjednoczonej w ruchu
pacyfistycznym. Czy scenariusz z lat 70. XX wieku jest możliwy
obecnie w wyniku zaangażowania USA w Afganistanie? Nie można go
wykluczyć, jednak jest mniej prawdopodobny. Tłem obydwu
konfliktów były i są ruchy społeczne krytykujące politykę
prowadzoną przez Biały Dom. W latach 70. XX wieku była to
rewolucja kulturowa, opierająca się na hasłach krytykujących
militarnym i kapitalizm wolnorynkowy, odwołująca się do myśli
marksistowskiej. Obecnie ruch oburzonych, będący efektem
międzynarodowego kryzysu gospodarczego. Jego członkowie
sprzeciwiają się metodom walki z kryzysem oraz braku wyciągania
45 Manuel Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2011, s. 56. 46 Jacek Adamski, op.cit., s. 91-93.
18
konsekwencji w stosunku do osób zarządzających sektorem
bankowym.47 Ponadto społeczeństwo amerykańskie, podobnie jak
społeczeństwa europejskiej, należy do cywilizacji
euroatlantyckiej i bliskie mu są wartości charakterystyczne dla
tego kręgu kulturowego. Nie akceptuje przewlekłych konfliktów
zbrojnych, jak również wysokich strat po stronie własnej. Z
drugiej strony od zakończenia wojny w Wietnamie armia
amerykańska wyciągnęła konsekwencje z przyczyn porażki, a osoby
decyzyjne doceniły znaczenie walki psychologicznej. W czasie I
wojny w Zatoce Perskiej jedynie 3% doniesień informacyjnych
programów CNN i Sky News poświęcono ofiarom śmiertelnym, zaś
jedynie 1% obrazu telewizyjnego stanowiły przedstawienia
„śmierci i obrażeń”. Mimo, że operacja Desert Storm przybrała
formę na żywo (live), przekaz medialny podlegał starannej
cenzurze, a informacje uzyskiwane przez reporterów pochodziły
głównie z konferencji prasowych gen. Schwarzkopfa niż z
pogranicza iracko – kuwejckiego, gdzie dochodziło do krwawych
starć.48 Podobne przekazy medialne docierają do odbiorów w
państwach zachodnich z Afganistanu. Dominują w nich precyzyjne
uderzenia lotnicze wykonywane przez bezzałogowe aparaty
latające (Unmanned Aerial Vehicle) typu MQ-1 Predator, RQ-4
Global Hawk, czy rejestrowane na podczerwień ataki AH-64
Appache na grupy rebeliantów. Nawet film dokumentalny Restrepo
z 2010 roku, przedstawiający grupę amerykańskich marines w
dolinie Korengal, pozbawiony jest drastycznych scen walki i
47 Ruch „oburzonych” nabiera rozpędu. Demonstracje na całym świecie, Dziennik.pl, http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/361613,ruch-oburzonych-nabiera-rozpedu-demonstracje-na-calym-swiecie.html (23.11.12)48 Łukasz Kamieński, Technologia i wojna przyszłości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 33-34.
19
obrazów świadczących o brutalności tego konfliktu.49 Po
przeciwnej stronie wojny asymetrycznej, talibowie starają się
wykorzystywać wszelkie dostępne środki technicznej,
umożliwiające prowadzenie kampanii propagandowych. Od pewnego
czasu, ich głównym orężem stał się Internet. W przeciwieństwie
do innych środków, umożliwia on dotarcie do jak największej
liczby odbiorców, przekonanie ich do swoich racji dzięki
przedstawieniu ideologicznej motywacji, rozpowszechnianie
alternatywnych w stosunku do oficjalnych oświadczeń i
komunikatów oraz publikowanie fałszywych informacji. W tym celu
powstały specjalne strony internetowe administrowane i
wykorzystywane przez talibów i Al-Kaidę, takie jak Al Neda oraz
Jihad Online.50 Kampania objęła także portale społecznościowe
typu facebook, na którym pojawiła się grupa Karzaj bojad berawad!
(Karzaj musi odejść!). W związku z ograniczonym dostępem do
Internetu w Afganistanie, komunikaty i przekazy informacyjne
skierowane są przede wszystkim do liderów plemiennych i
gubernatorów regionalnych, te zaś przekazywane są ustnie do
pozostałej części społeczeństwa.51
Wykorzystanie na szeroką skalę elementów walki
informacyjnej przez ugrupowania terrorystyczne, spowodowało, że
konflikt ten w pewnym stopniu przybrał formę wojny wirtualnej.
Pragnienie zapanowania nad fizycznym polem walki bez fizycznego
udziału, o jakim pisał Edwin Bendyk, ma miejsce w Afganistanie.
Ucieczka w sferę obrazów, symboli, ikon i wizualizacji wojny,49 Tim Hetherington, Sebastian Junger, Wojna Restrego, 2010, http://www.filmweb.pl/film/Wojna+Restrepo-2010-557692 (24.11.12)50 Jacek Adamski, op.cit. 118. 51 To nowa broń talibów, konflikty.wp, http://konflikty.wp.pl/kat,1020347,title,To-nowa-bron-talibow,wid,13337472,wiadomosc.html (23.11.12)
20
ukazujących NATO jako okupantów, ma na celu zwiększenie
popularności talibów w społeczności afgańskiej, jak również
zniechęcenie narodów zachodnich dalszym kontynuowaniem misji
ISAF.52 Działalność propagandowa jest zdecydowanie
najpowszechniejszym elementem walki informacyjnej. Pozostałe
jego elementy, takie jak terroryzm techniczny, czy
organizowanie ataków cybernetycznych przeciw systemom
informatycznym, jest mniej powszechne ze względu na poziom
rozwoju Afganistanu. Terroryzm techniczny polegający na
atakowaniu infrastruktury cywilnej, w przypadku Afganistanu
jest mało skuteczny. Zgodnie z klasyfikacją państw narodowych
według Roberta Coopera, Afganistan został zaliczony do państw
przednowoczesnych. Zamieszkiwany przez wiele grup etnicznych i
plemiennych, będący miejscem licznych konfliktów, nie był w
stanie na przestrzeni ostatnich dwóch wieków osiągnąć poziomu
cywilizacyjnego, charakterystycznego dla innych państw.53
Ponadto w ranking Human Development Index znalazł się na 174
pozycji, z bardzo niskimi wskaźnikami dostępu do edukacji i
długością życia obywateli.54 Ataki na infrastrukturę
teleinformatyczną charakterystyczne dla organizacji
proekologicznych na Zachodzie Europy oraz na instytucje
finansowe dokonywane przez grupy hakerskie są mniej
prawdopodobne w Afganistanie.
Wnioski
52 Mariusz Fryc, op.cit. s. 58. 53 Robert Cooper, The Post Modern States, The Foreign Policy Centre, http://fpc.org.uk/articles/169 (23.11.12)54 International Human Development Index, http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/AFG.html (23.11.12)
21
Najbardziej powszechnym i skutecznym w Afganistanie
narzędziem ugrupowań terrorystycznych są środki konwencjonalne.
Zamachy dokonywane za pomocą IED w postaci nasobnej, VBIED oraz
środków artyleryjskich spowodowały największe straty wśród sił
koalicji i rządowych służb bezpieczeństwa. Rejestrowane
kamerami video, a następnie rozpowszechniane w Internecie,
stały się także skuteczną formą walki informacyjnej. Niektóre z
wykorzystywanych broni, takie jak AK-47, RPG-7 wchodziły w
skład arsenału talibów od wielu lat, ładunki wybuchowe
wytwarzane są natomiast metodą domową i nie wymagają
specjalistycznej wiedzy umożliwiającej użytkowanie. Pozostałe –
moździerze, pociski rakietowe oraz przenośne rakietowe zestawy
przeciwlotnicze pochodzą z Pakistanu, Rosji i Chin. Pakistan
jest kluczowym miejscem, które wpłynie na przyszłość konfliktu
w Afganistanie, także w kwestii uzbrojenia, jakie znajduje się
w arsenale talibów. Pojawianie się broni pakistańskiej na
wyposażeniu ugrupowań rebelianckich i terrorystycznych jest
skutkiem sympatyzowanie z ruchem talibów części armii oraz
służb specjalnych (ISI). Niestabilna sytuacja wewnętrzna w tym
państwie skłania do zadania pytania, czy broń ciężka oraz 60
głowic atomowych jest bezpieczne? Rebelia w dolinie Swat z 2007
roku i trudności z jej pacyfikacją przez regularne siły zbrojne
jest przykładem niepewnej przyszłości Pakistanu i arsenału,
jakim dysponuje.55 W najbliższych latach należy się ponadto
spodziewać większej nieprzewidywalności zamachów
terrorystycznych, ich kombinowanego charakteru (połączenia
elementów konwencjonalnych z niekonwencjonalnymi) oraz wzrostu55 Bartosz Kruszyński, op.cit. 486.
22
utechnicznienia. Działania terrorystyczne będą tracić także na
swojej „elitarności”, stając się metodami stosowanymi także
przez organizacje przestępcze oraz zwalczające się grupy
wpływów.
Tabela nr 1
Wybrane zamachy samobójcze w Afganistanie z wykorzystaniem
ładunków nasobnych w latach 2002-2012
Data Miejsce zamachu Przebieg i rezultat
zamachu 27 lipca 2011 Kandahar Terrorysta
samobójca
zdetonował ładunek
nasobny ukryty w
turbanie w biurze
burmistrza miasta.
W wyniku zamachu
zginął burmistrz, a
kilka przypadkowych
osób zostało
rannych. 10 września 2012 Kunduz Terrorysta
samobójca
zdetonował ładunek
nasobny w tłumie
demonstrantów. W
23
jego wyniku zginęło
21 osób. 18 września 2012 Kabul Terrorysta
samobójca
zdetonował ładunek
nasobny w busie
przewożącym
obcokrajowców z
RPA, pracujących na
lotnisku w Kabulu.
W wyniku zamachu
zginęło 12 osób w
tym jedno dziecko. 1 października
2012
Khost (wschodni
Afganistan)
Terrorysta
samobójca
zdetonował ładunek
nasobny w
zatłoczonej części
miasta, w pobliżu
połączonego patrolu
sił koalicji i
rządowych. W jego
wyniku zginęło 3
zachodnich
żołnierzy i 16
afgańskich
policjantów.26 października Majmana (północny Terrorysta
24
2012 Afganistan) samobójca
zdetonował ładunek
nasobny w głównym
meczecie miasta. W
wyniku zamachu
zginęło 30 osób, a
kilkadziesiąt
zostało rannych.
Źródło: opracowanie własne na podstawie na podstawie
komunikatów prasowych
Tabela nr 2
Wybrane zamachy z zastosowaniem VBIED w latach 2002-2012
Data Miejsce zamachu Przebieg i rezultat
zamachu 12 września 2011 Sayed-Abad Terrorysta
samobójca uderzył
ciężarówką
wypełnioną
materiałami
wybuchowymi w
amerykańską bazę.
70 żołnierzy
amerykańskich
zostało rannych, 2
afgańskich cywilów
25
zginęło. 30 października
2011
Kabul Terrorysta
przemieszczający
się samochodem
osobowym
wyposażonym w
ładunki wybuchowe,
uderzył w patrol
sił bezpieczeństwa
w centrum miasta. W
wyniku zamachu
zginęło 17 osób.7 sierpnia 2012
Pul-i-AlamTerrorysta
samobójca
zdetonował ładunek
ukryty w
samochodzie przed
bazą sił koalicji. 17 października
2012
Zurmat (prowincja
Pakita)
Terrorysta
samobójca przy
użyciu samochodu
zaatakował bazę sił
NATO i afgańskiej
armii. Śmierć
poniosło 10
żołnierzy.
Źródło: opracowanie własne na podstawie komunikatów prasowych
26
Tabela nr 3
Broń używana przez talibów i ugrupowania rebelianckie – wybrane
przykłady
AK -47 Avtomat Kalashnikova, broń produkcji
radzieckiej/rosyjskiej. Obecnie jedna z
najbardziej popularnych, osobistych broni
używanych przez talibów. IED Improvised Explosive Device, symbol
prowadzenia walki nieregularnej w Afganistanie
przez ugrupowania talibów. Stosowane w wielu
formach – nasobnej, montowane w pojazdach
lądowych itp. RPG – 7
Rucznoj Protiwotankowyj Granatomiot, ręczny
granatnik przeciwpancerny. Używany przez
talibów w czasie ataków na konwoje sił
koalicji i ich bazy. DShK Degtyaryova – Shpagina Krupnokaliberny, broń
maszynowa produkcji radzieckiej, kaliber
12.7x108 mm, maksymalny zasięg 2500m,
szybkostrzelność 600 obrotów na minutę. SVD - Dragunov
Sniper Rifles
Snayperskaya Vitovka Dragunova (SVD).
Półautomatyczny karabin snajperski produkcji
radzieckiej. Kaliber 7.62x54 mm, maksymalny
zasięg 1300m.
HongYing 5A Przenośna wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych
27
produkcji chińskiej. Kopia rosyjskiej 9K32M
Strieła-2. Zasięg 1508 m, waga 15 kg,
maksymalna prędkość 500 m/s, czas reakcji 5
sekund. Moździerze Broń produkcji chińskiej, rosyjskiej i
pakistańskiej. Statystyczny moździerz 82mm,
zasięg 4100 m, mogący wystrzelić 30 pocisków
na minutę.
Źródło: opracowanie własne
Tabela nr 4
Strony internetowe wykorzystywane przez talibów, ugrupowania
rebelianckie i Al-Kaidę w Afganistanie – wybrane przykłady
Jehad.net http://www.dnforum.com/f116/jehad-net-ex-
al-qaida-website-thread-45168.html
(obecnie zablokowana)Globaljihad.net http://www.globaljihad.net/view_news.asp?
id=1535Islamic Studies and
Research
http://www.israinternational.com/
Al Neda http://www.alneda.com/ (obecnie
zablokowana)Islamic Emirate of
Afghanistan
http://shahamat-english.com/
Źródło: opracowanie własne28
Bibliografia:
1. Jacek Adamski, Nowe technologie w służbie terrorystów, Wydawnictwo
Trio, Warszawa 2007
2. Dima Adamsky, The Culture of Military Innovation, The Impact of Cultural
factors on the Revolution in Military Affairs in Russia, the US, and Israel,
Stanford Security Studies, An Imprint of Stanford
University Press, Stanford California 2010
3. Tim Benbow, The Magic Bullet?: Understanding the Revolution in Military
Affairs, Brassey's UK, Marzec 2003
4. Jeremy Black, Narzędzia wojny. Bronie, które zmieniały świat,
Wydawnictwo Amber, Warszawa 2008
5. Manuel Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo PWN,
Warszawa 2011
6. Dorothy E. Denning, Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji,
Wydawnictwo Naukowo – Techniczne, Warszawa 2002
7. Michael Evans, From Kadesh to Kandahar: Military Theory and the Future
of War, BiblioGov Project 2012
8. Mariusz Fryc, Wojna, współczesne oblicze, Wydawnictwo Mado,
Toruń 2009
9. Giustozzi Antonio, Koran, kałasznikow, laptop. Rebelia neotalibów w
Afganistanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2009
29
10. Federation of American Scientists, FM3-24
Conterinsurgency, http://www.fas.org/
11. Łukasz Kamieński, Technologia i wojna przyszłości,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009
12. Bartosz Kruszyński, Udział sił zbrojnych USA w konfliktach w
Iraku i Afganistanie – największych wojnach przełomu XX i XXI wieku,
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011
13. Paul Lewinson, Telefon komórkowy. Jak zmienił świat najbardziej
mobilny ze środków komunikacji, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2006
14. William C. Martel, The Technological Arsenal. Emerging Defense
Capabilities, Smithsosian Institution Press, Washington and
London 2001
15. Ernest Volkman, Nauka idzie na wojnę; Próby znalezienia broni
ostatecznej: od greckich ogni do Gwiezdnych Wojen, Wydawnictwo Amber,
Warszawa 2002
16. Magdalena Witecka, Zagrożenia asymetryczne a technologie
informacyjne, Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Zeszyt Problemowy
nr 4 (68) 2011
17. Mazurczak Mazurczak, Talibowie. Prosta wizja świata, Portal
Spraw Zagranicznych,
http://www.psz.pl/tekst-23429/Grzegorz-Mazurczak-
Talibowie-Prosta-wizja-swiata
18. Brudna tajemnica armii Stanów Zjednoczonych, Świat
Wiedzy nr 2/2012
19. The Global Technology Revolution. Bio/Nano/Materials Trends and
Their Synergies with Information Technology by 2015, RAND National
Defense Research Institute, Santa Monica 2001,
30
http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_report
s/2005/MR1307.pdf (18.04.2013)
20. Dziennik.pl,
http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/361613,ruch-
oburzonych-nabiera-rozpedu-demonstracje-na-calym-
swiecie.html
21. Monika Niedźwiedź, Kierunki rozwoju broni, Wojskowy
Instytut Techniczny Uzbrojenia WAT,
http://www.witu.mil.pl/www/witu_pl.htm
22. The Foreign Policy Centre,
http://fpc.org.uk/articles/169
23. Hing Ying 5 (HN-5) Shoulder-Fired Air Defence
Missile,
http://www.sinodefence.com/army/surfacetoairmissile/hongyi
ng5.asp
24. The Washington Post,
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/
01/25/AR2011012507204.html
25. The Guardian,
http://www.guardian.co.uk/world/2012/sep/18/afghanistan-
suicide-blast-kills-12
26. International Human Development Index,
http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/AFG.html
27. New York Times,
http://www.nytimes.com/2012/02/28/world/asia/suicide-
attack-kills-9-in-eastern-afghanistan.html
28. Federation of American Scientists,
http://www.fas.org/man/dod-101/sys/land/stinger.htm
31
29. konflikty.wp,
http://konflikty.wp.pl/kat,1020347,title,To-nowa-bron-
talibow,wid,13337472,wiadomosc.html
30. Sinodefence.com,
http://www.sinodefence.com/army/surfacetoairmissile/hongyi
ng5.asp
31. Wirtualna Polska,
http://media.wp.pl/kat,1022943,wid,12357701,wiadomosc.html
32. Gulfnews.com,
http://gulfnews.com/news/gulf/uae/education/us-sees-
increase-in-students-from-middle-east-this-year-1.933550
32
Top Related