1

Yerel Medyanın Dijital Teknolojilere Uyumu: Türkiye’deki Yerel

Gazetelerin Dijital Medyayı Kullanımı Üzerine Bir İnceleme

How is Local Media Adapting to New Media: A Study on New Media Use in

the Turkish Local Newspapers

Aybike YAĞIZ

A. Serhat DEMİREL

Deniz KARABAY

Gönül YALÇIN

Mehmet Sinan EGEMEN

Yasemin UTKU

Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Medya ve İletişim Sistemleri Bölümü

ÖZET

Yeni medya ortamlarının gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla birlikte kitle iletişim araçları da

büyük bir değişim ve gelişimden geçmiştir. Bu araştırmada medya sektöründeki önemi

tartışılmaz olan yerel gazetelerin yeni medya ortamlarına uyumu ülke çapında uygulanmış

anket çalışmasıyla incelenmiştir. Bulgular büyük oranda web teknolojisine uyum sağlandığı,

sosyal ağların haberlerin yayımında kullanıldığı ve mobil teknolojileri kullanan yerel

gazetelerin bulunduğu yönde çıkmıştır. Dijital teknolojileri yönetecek nitelikli işgücü

istihdamı konusunda sorun yaşayan yerel gazeteler, uzun vadede yerel gazetelerin dijital

medyaya tam adaptasyon sağlayacağını, fakat basılı nüshaların da hayatlarına devam

edeceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler: Yerel medya, kitle iletişim, yeni medya, sosyal, dijital, gazete

ABSTRACT

With new media changing and becoming increasingly widespread, mass communication tools

have undergone a huge transformation and improvement. In this study, local and regional

newspapers, whose role is definitely indisputable in the media sector, have been examined

with regard to their adaptation to new media. In order to analyse the local newspapers, a

comprehensive countrywide survey has been carried out. The findings indicate that local

newspapers have adapted themselves to web technologies, been using social networks to

disemminate news and some already had mobile applications. Although most of them think

that local newspapers will fully use digital media in the long run while also keeping the

printed version, it is also seen that they are facing problems employing qualified workforce to

lead the digital means.

Keywords: Local media, mass communication, new media, social, digital, newspaper

2

Dönem boyunca bizi dinleyen, sorunlarımıza çözüm arayan ve projemize liderlik eden Halil

Nalçaoğlu’na, hem fikirleriyle hem de lojistik desteğiyle yanımızda olan Erkan Saka’ya, yerel

gazete listelerini paylaştıkları için Basın-Yayın ve Enformasyon Kurumu ile Basın İlan

Kurumuna teşekkürü bir borç biliriz.

3

1. GİRİŞ

Kitle iletişim araçlarının bilgi toplumunun oluşması ve bilginin kitleye ulaşmasında,

kitlelerin doğru enforme edilmesinde, toplum bilincinin oluşmasında, kültürel bilgilerin

aktarılmasında sorumluluk ve görevleri vardır. Yerel medya ise bulunduğu yöredeki olayları

ve sorunları yansıtarak, yörenin sosyal ve politik kimliğini oluşturmada, yani bir nevi “yöresel

bilincin” ortaya çıkışında önemli bir rol üstlenmektedir. Yerel medya araçlarının toplum

genelinde yaygınlaşması da bu yüzden ayrı bir önem taşımaktadır, çünkü yerel medya

araçlarının kullanımı yaygınlaştıkça söz konusu yöredeki kitlede daha fazla bilgi sahibi olacak

ve toplumsal bilinç artacaktır. Yerel medyanın, son yıllarda gelişmekte olan sosyal medyayı

da kapsayan yeni medya kavramına olan uyumu da yerel medyanın yaygınlaşmasına katkı

sağlaması açısından incelenmeye değer bir olgu olarak göze çarpmaktadır.

2. YEREL MEDYA OLGUSU VE ÖNEMİ

Yerel basınla ilgili konuları ele almadan önce “yerel basın” kavramının neyi

ifade ettiğini tanımlamak gerekmektedir. Farklı bir çok tanımın bulunmasının yanında hemen

hemen hepsi aynı noktada birleşir. Yerel medya; sınırları dar ve tanımlanmış bir yörede-ki bu

yöre yalnızca bir kent ya da bir kasaba olabilir- o yöre halkını bilgilendirmeye (haber etmeye),

eğitmeye, eğlendirmeye ve yöre kamuoyunun serbest oluşumunu sağlamaya yönelik

yayıncılık faaliyeti içinde bulunan, aynı zamanda yöre halkının iletişim kurumu özelliğini

taşıyan araç ya da araçlar bütünüdür biçiminde ya da bulundukları yöre ile sınırlı etkinlik

gösteren, hedef kitlesini yalnızca yörede yaşayanların oluşturduğu ve sınırlı sayıda okura

sahip basın kurulışları olarak tanımlanabilir. (Vural, 1999:44) Diğer bir tanımlamada ise şu

ifadelere yer verilmektedir. “Yerel basın; yurdun muhtelif yerlerinde, özellikle büyük kentler

dışında yerleşim birimlerinde, il, ilçe ve beldelerde, günlük, haftalık ya da daha fazla

aralıklarla yayınlanan, yayınlandıkları mahallin haber, havadis ve sorunlarını dile getiren,

halkın isteklerini ilgililere aksettirmeyi hedefleyen yazılı basın organlarıdır.”(Ünal, 1996:

1068) Yerel medya bulunduğu çevrenin iletişim sağlayabilmesini, yerel kimliğini

geliştirebilmesi, yaşanılan yerin sorunlarına, kederlerine ve sevinçlerine katılabilmesinde yanı

sosyalleşebilmesinde oldukça etkili bir araçtır. Bu tanımlardan yola çıkarak yerel medyanın üç

temel sosyal ve kültürel rolü olduğunu söyleyebiliriz: Yöredeki olaylar ve sorunlar hakkında

4

bilgi sağlayan temel bilgi kaynaklarıdır, (Skogerbø, 2011), kültürel kimlikleri yansıtan

elçilerdir, (Elvestad, 2008; Stamm, 1985) ve bulundukları yörenin sosyal ve politik söyleminin

ortaya koyulabildiği platformlardır (Winsvold, 2009).

Bu niteliklerin yanı sıra yerel basın, yaygın basının fazlaca ilgilenemediği ya da

üzerinde fazla durmadığı yerel haber, sorun ve yorumlar dışında, en basit biçimde yöredeki

faaliyetler, sinema programları, nöbetçi eczaneler, bölgesel hava durumu, yöreye özgü çeşitli

sosyal, siyasal ve doğal olayların zamanı, yeri, içeriği gibi hususları duyurarak da vazgeçilmez

bir hizmet sunmakta ve böylelikle yöre halkının günlük yaşamını düzenlemesine katkıda

bulunmaktadır. (Yüksel, 1992: 61).

Yerel medya, yayınladığı haberler, fotoğraflar, ele aldığı sorunlar, kentteki 24 saat

kültürel ve sosyal etkinliklere ilişkin aktardığı bilgilerle, bireye yaşanan yer duygusunu,

yaşadağı yerin bir parçası olduğu düşüncesini kazandırmaktadır. Bu nedenlerle tüm gelişmiş

ve gelişmekte olan ülkelerde kitle iletişim araçlar iki yönlü bir ilerleme süreci içine

girmişlerdir. Bir yönüyle sınırları aşan bir süreç yaşanmakta, öte yandan da hemen her

kasaba hatta her semt ve makalle bir lokal gazete, radyoya ve televizyona sahip olmaya

başlamaktadır. (Vural, 1996: 1063)

Kayacan yerel gazetelerin işlevsel özelliklerini şöyle sıralamaktadır: “ Çalışmaları küçük çaplı

olduğu için ve çevre ile olan ilişkileri nedeniyle adil, objektif ve dengeli olmak zorundadırlar.

Gerek politik, gerek sosyal ve gerekse ekonomik konularda en ince detaylara kadar girmeleri

nedeniyle bulundukları yörelerde büyük bir etkiye sahiptirler. Tirajlarının küçük olmasına

rağmen, yerel gazeteleri basıldığı sayıdan çok daha fazla insan okur, yazılanları o yörede

herkes konuşur. Büyük gazete işletmeleride olduğu gibi tiraj + kar hesaplarından uzak

bulundukları için daha fazla güvenirlik taşırlar. Tüm bu özellikleriyle, yerel medya kuruluşları

politik anlamda her tür seçim döneminde kamuoyunun aydınlatılmasında büyük bir görev

üstlenirler. Sosyal ve kültürel alanda bir iletişim aracı görevi görürler. Ekonomik konularda

yörelerinin sesini, sorunlarını yansıtırlar”. (Kayacan, 1996:82) Diğer bir deyişle, yerel

gazeteler yerel kamusal alanların en önemli öğelerinden biridir, çünkü yerel sorun, olay ve

şahsi bildiriler hakkında bilgi vermenin yanı sıra şahsi vatandaş-temsilci arasında görüş

paylaşımı yapılabildiği ve iletişimin sağlanabildiği platformlardır. Özellikle seçim

dönemlerinde, politikacıların kendilerini gösterebilmeleri ve seslerini duyurabilmeleri için

gerekli olan alanı sağlarlar. (Skogerbø ve diğerleri, 2011: 216).”

5

“Genelde ulusal ya da uluslararası kitle iletişim araçları, bireylere düşünmedikleri,

ulaşamadıkları dünyayı sunarken, onların içinde yaşadıkları sorunları çözmemekte ve toplum

üyeleri kendi sorunlarıyla baş başa kalmaktadır. Yerel basının temel özelliği ise yayımlandığı

yörede, bireylerin sorunlarını çözmelerine yardımcı olmak, bireyler arasındaki ilişkilerin

olumlu yönde gelişmesini sağlamak, yerel düzeydeki kamuoyunun oluşmasına katkıda

bulunmak ve bu arada yerel yönerimleri bir ölçüde denetleyerek, eleştirerek kamu görevi

yapmaktadır”. (Girgin, 2001: 161)

Demokrasinin yerleşmesi ve kök salması bağlamında da yerel basının rolü ve önemi

oldukça fazladır. Çünkü demokrasinin beşiği, yerel yönetimlerden başlamaktadır. Yerel

yönetimlerde, o yöredeki yönetim ile halk arasındaki birebir iletişim doğru olarak sağlanır ve

halk, yöresini yönetenler hakkında doğru bilgi edinirse, siyasal tercihlerini de doğru

yapacaktır. İşte bu noktada yerel basın, halkın istek ve sorunlarını yerel yönetimlere daha

kestirme yollardan yansıtabilmektedir. Yerel basının bu işlevini tarafsız ve bağımsız bir

şekilde yerine getirmesi ve işini bilgi açısından kuvvetli bir şekilde yaparak halkı doğru

bilgilendirmesi son derece önemli olmaktadır. Çünkü yapılan yanlışlıklar, demokrasinin de

yanılmasına ve sapmasına neden olabilmektedir. Dolayısıyla halkın doğru bilgilendirilmesi

ölçüsünde demokrasinin sağlıklı işleme şansı da artmaktadır (Güreli, 1999: 13).

Yerel basının demokrasi açısından bir başka önemi alt kültürleri, yeni kültürleri ve

kültürel gelişmeleri duyurmasıdır. Her bölgenin kendine özgü değerleri bulunmakta ve bu

değerler, halen varlığını sürdürmektedir. Yaygın basında, bu değerlere ayrıntılı olarak yer

verilmesi her zaman mümkün olmamaktadır. Oysa yerel basın, yerel kültürün tanıtılmasında

ve gelecek kuşaklara aktarılmasında çok önemli bir fonksiyon icra etmektedir. Bu bağlamda

yerel basın, demokratik toplumlarda kitle iletişim araçlarının üstlenmiş olduğu devamlılık

fonksiyonuna hizmet etmekte ve demokrasinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır

(Kalender, 1999: 58).

Yaygın basının ulusal düzeyde sosyal, kültürel, siyasi ve entelektüel hayatta oynadığı

rolü, lokal düzeyde ifa ederek lokal bir çevredeki kamusallığın platformu olan, fikirlerin,

kanaatlerin ve tutumların sirküle olmasını sağlayan yerel basın da, bulunduğu yörenin

toplumsal iletişim kurumu ve kitle iletişim aracı olması dolayısıyla yerel kamuoyuna yönelik

hareket alanı içerisinde belirli faaliyetler ve süreçler ile fikirlerin ve kanaatlerin oluşmasına

yardımcı olmak suretiyle yerel kamuoyunun oluşum sürecine katkıda bulunmaktadır.

(Bostancı, 1998: 170)

6

Yerel medya, yerel kültürel belleğin yaratıcısı/oluşturucusu, aktarıcısı, koruyucusu ve

geliştiricisi olarak kabul edilmeli ve değerlendirilmelidir. Bu nedenle sözlü ve somut olmayan

kültürel mirasın korunması, kaydedilmesi, geliştirilmesi ve canlandırılarak geleceğe

aktarılmasında yerel medya önemli katkılar vermiş ve vermeye de devam etmektedir. Yerel

medya bir yanıyla merkezden gelen verilerin yerele aktarılmasını, diğer taraftan da yerelden

elde edilen verilerin ulusal ve küresel alana taşınmasını sağlamaktadır. Bu kapsamda yerel

medya kültürel etkileşimin ve değişmenin temel aracıdır. Bu etkileşimin yönetilmesi ulusal ve

yerel ölçekteki kültürel değişmelerinin istendik bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Medya

çalışanları bu sürecin yönetilmesinin doğal aktörü olduklarının bilincinde olmalıdırlar.

Örneğin küresel ve tek türleştirici içeriklerden oluşan popüler kültürün yerelle buluşması

ulusal ve uluslararası medyanın yanında yerel medyanın da aracılığıyla gerçekleşir. Bu durum

yerelin kültürel çeşitlilik temelli geleneksel kültürü üzerinde farklı etkiler yapabilir. Yöresel

çeşitlilikler, ulusal zenginliğin ve bütünlüğün kaynağını oluşturur. Geleneğin çeşitliliği,

geleneğin kirletilmesi olan ayrımcı ve ideolojik yaklaşımların aksine, “bütünleştirici bir

çeşitliliktir”. Bu özelliğin küresel medyadan yayılan tektürleştirici popüler kültüre karşı

korunması gereklidir. (Özdemir, 2011: 7)

Yerel medyanın içeriğinin ulusal ve küresel kaynaklı olanlarının yanında, önemli bir

bölümü kendi yöresiyle ilgilidir. Bu nedenle yörenin kültürü yerel medyanın temel içeriğini

oluşturması beklenir. Çünkü bu içeriğe ulaşmak ve elde etmek hem daha kolay, hem de daha

ucuzdur. Buna karşılık yerel medyanın ulusal ve küresel yapımlara ilgi gösterdiği

belirlenmiştir. Burada hedef kitlenin hala yerel hedef kitleden oluştuğu kabulü etkili

olmaktadır. Eğer bir yerel medya organı, sanal ve küresel yayın yapıyorsa, hedef kitlesi

algılamasını da değiştirmek zorundadır. Mali açıdan bu dönüş yeterince hızlı ve istendik bir

şekilde gerçekleşmeyebilir. Bununla birlikte küresel yönelik bir yayın politikasının izlenmesi

uzun vadede yörenin kalkınmasına daha büyük katkılarda bulunabilir. Bu yayın politikasında

da yöresel belleğin, özellikler de doğal, tarihî ve kültürel belleğin değerlendirilmesine ağırlık

verilmelidir. Bu dönüşüm imkânsızlıkların bir sonucu değil, bilinçli ve istendik bir

değerlendirmenin sonucunda ortaya çıkmalıdır. Özgün bir yerel medya, ancak özgün içerikler

bileşkesi yöresel belleği değerlendirmekle oluşturulabilir. Bu politika değişikliğiyle yöresel

kültür, geleneksel içerik küresel ve ulusal çekiciliği olan kültür endüstrisi içeriklerine

dönüştürülmektedir. Bu durum bir yanıyla bu geleneğin içinin boşaltılması, diğer yanıyla da

geleneğin farklı türden ürünler ve bağlamlar temelinde “değer”lendirilmesi (değerine değer

7

katılması) olarak kabul edilebilir. Yerelin kendi medyası kapsamında bu türden içerikler

üretmesi, dağıtması ve paylaşması sürecin verimliliğini belirlemektedir. Özetle bu kapsamda

yerel medyacıların da özgün içerikler üreten yaratıcı aktörler olarak kabul edilmesi gereklidir.

Daha yerinde bir ifadeyle yerel medyacılar, yerelin temel içerik üreticileri, dolayısıyla kent

markasının ve kimliğinin oluşturucularıdır. (Özdemir, 2011: 9)

Yukarıda sayılan etkinliklerin oluşumuna lokal düzlemde katkıda bulunan yerel basın

kuruluşları, bazen ulusal medyadan daha fazla etkinliğe sahip olabilmektedirler. Ulusal

düzlemde haber alma hakkını topluma kullandırmada görev üstlenen ulusal medya

kuruluşlarının, yerel düzlemde bu hakkı kullandırmada yetersiz kalmaları doğaldır ve bu hakkı

kullandırmaları da beklenemez. Ancak lokal bir bölgede gündemin ne olduğu veya ne olması

gerektiğinin bilinmesi bazen o yöre halkı için çok önem teşkil edebilir. Bu açıdan bakıldığında

son yıllarda hızlı bir gelişim gösteren yerel medya olgusu giderek önem kazanmaktadır. Ancak

medya kuruluşlarının eğitim ve sosyalleşmedeki önemi göz önüne alındığında; bazı yöresel

olguların dünden bugüne, bugünden yarına taşınmasına, yöresel olguların en ince ayrıntısına

kadar aktarılmasına yerel medya kuruluşlarının önemli katkılar sağlayacağı beklenebilir.

(Yağbasan, 2003: 295)

Aslında batı toplumlarında yerel medyanın gelişmişliği, demokratikleşmenin ve

sosyalleşmenin bir ölçütü olarak görülmektedir. Zira yerel medya ulusal medyaya bir

lokomotif görevi de görmektedir. Ancak, ulusal medyanın elinde bulunan imkanların

normatif değerlerin üstünde olması, onları güçlü kılmakta, gelişmelerine ve olumlu yönde

değişmelerine zemin hazırlamaktadır. Yerel medyanın ne promosyon uygulamaya gücü

vardır, ne de reytinglerini arttıracak donanımlara sahiptirler. Kısıtlı orandaki reklam

gelirleriyle yaşamaya çalışmaktadırlar. Rekabet unsurlarının oluşmaması ise gelişmelerinin

önünde bir engel olarak durmakta ve yayınlarını amatör anlamda sürdürmeye

çalışmaktadırlar. Ulusal yayın kuruluşlarının genel bir yayın çizgisi içinde olmaları, lokal

problemlerin detayına inme isteklerini doğal olarak kısıtlamaktadır. Dolayısıyla bu görevi

yerel medya kuruluşları üstlenmektedir. (Yağbasan, 2003: 296) Hızla gelişen yerel basının

günümüzdeki temel özelliklerini Girgin üç ana başlık altında toplamakta (ulusal yapısal ve

siyasal özellikleri) ve temel sorunlarını özetle şu şekilde özetlemektedir: İlgi yetersizliği,

aksaklıklar, naylon kadrolar, yetersiz altyapı, resmi ilan pastası, eksik makine parkı, teknoloji

yetersizliği, profesyonel kadro yetersizliği vb. (1997: 41-43)

8

3. YENİ MEDYA

Yeni medya, ev ve iş kullanıcıları tarafından çok yönlü dijital kanallar üzerinden

etkileşimli olarak tüketilebilecek hizmet ve ürünlerin yaratılması ve bunların etkin bir şekilde

pazarlanması için bilgisayar teknolojisi, telekomünikasyon ve içeriğin, yaratıcı bir şekilde

birleştirilmesidir. Sadece birkaç yıl önce interaktif tek bir kanalı; internet’i ve buna erişen tek

bir bilgisayar kullanıcısı hedefleyen yeni medya, bugün artık hedef kitleyi birden fazla temas

noktasından, bilgisayar, cep telefonu, PDA ve interaktif televizyondan vurmakla

görevlendirilmiş durumdadır. Yakın gelecek kuşkusuz daha çok iletişim kanalını önümüze

serecektir.

Günümüzde iletişim teknolojilerindeki hızlı ilerlemeler yeni iletişim teknolojileri, yeni

medya, internet, sosyal medya, sosyal ağlar gibi pek çok yeni kavramı medya literatürüne

sokmuştur. Bu yeni oluşumlar sosyolojik, kültürel ve ekonomik alanda da değişimlere yol

açmıştır.

İletişim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte gündelik hayatımıza giren yeni

medyaların üç temel özelliğine dikkat çekilir. Etkileşim, kitlesizleştirme ve eşzamansız

olabilme olarak tanımlanan bu özellikler, tek tek başka iletişim araçlarında da bulunmakla

birlikte, yeni medyalarda hep birlikte gözlemlenirler. Bu üç özelliği de taşıyor olmak yeni

medyaları, diğer geleneksel iletişim biçimlerinin birbirine dönüştüğü ve aralarındaki farkların

ortadan kalktığı platformlar haline getirmiştir.

3.1 YENİ BİR MEDYA OLARAK İNTERNET

Teknolojik bir vaat ve bir iletişim aracı olarak öne sürülen internet, geleneksel zaman

ve mekan anlayışının yeniden ele alınması açısından McLuhan’ın Küresel Köy kavramı için

düşünebilecek bir kavramdı. İnternet kültürlerin, ekonomi ve politikaların birbirine bağlı ve

birbirinden bağımsız olmasında vazgeçilmez bir rol oynamaya başladı. İnternet ayrıca dijital

medya sektöründe çalışan kesimi yeni teknolojilerini çalışma ve örgütlenme şekillerinin

gelişmesi ile etkilemiş bulunmaktadır. İncelenmesi gereken söz konusu dijital medya

sektörlerinden biri de gazeteciliktir (Weiss ve diğerleri: 2009).

Görsel yayıncılığın basılı yayıncılıktan önemli bir pay aldığı günümüzde, internet,

yayıncılığın yeni şekli olarak karşımıza çıkıyor ve kısa zamanda diğer yayıncılık biçimleri

9

arasında iyi bir konuma geleceğinin işaretlerini veriyor. Bu konuda yapılan araştırmalar ve

tahminler, online yayıncılık sektörünün 2005 yılına kadar olan zaman diliminde yerel TVílere,

gazetelere ve sarı sayfalara karşı önemli ölçüde pazar kazanacağını göstermekte. Myers

Mediaenomicsíe göre 2005 yılına kadar geleneksel yayıncılık sektöründe dünya çapında

%2.8'lik bir gerileme bekleniyor. Bu düşüş doğrudan İnternetíin otomotif, emlak ve

reklamcılık sektörlerinde kazandığı başarımlara bağlanmakta.

Yeni medyanın geleneksel medyaya göre fark ve üstünlükleri şu şekilde sıralanabilir.

Birebir iletişim olanağı sağlaması, ölçülebilir olması, internet çağında müşteri kayıt bilgilerine

ulaşılabilmesi, güncellenebilir olması, 24 saat açık olması, ekonomik oluşu, olumlu imaj

sağlamaya elverişli olması, erişim kolaylığı.

Bilgiye ulaşma, yayma, kısaca iletişim konusunda sağladığı imkanlar ve getirdiği

kolaylıklar, bu yeni teknolojiyi habercilik sektörü için de vazgeçilmez bir araç olarak karşımıza

çıkarmış ve yaygınlaştırmıştır. Ayrıca İnternet, kendine özgü olanaklarından dolayı, sadece

mevcut kitle iletişim araçlarından çıkan enformasyonun yayılmasına olanak veren bir araç

olarak kalmamış, aynı zamanda enformasyonun yeniden üretildiği ve yeni biçimlerde

sunulduğu bir ortam haline gelmiştir. Sonuçta internet, haberi sunmak için yeni bir araç

konumuna gelmiştir. Yeni ve alternatif medya olarak internetin en büyük avantajı, özgür bilgi

edinimi için yeni kapılar aralamasıdır. İnternet ortamında, her türden bilgiye anında

ulaşabildiğiniz gibi, istediğiniz bilgiyi daha çok kişiye daha kısa zamanda ulaştırabiliyorsunuz.

Ayrıca internette okuyucu/izleyici ile etkileşimli bir yayıncılık söz konusudur. Kullanıcı,

okuduğu haberle ilgili duygu ve düşüncelerini dile getirebiliyor, yorumda bulunabiliyor. Tek

taraflı bir iletişim söz konusu değil. Birebir iletişim, anında ve etkileşimli olarak erişebilir

olması, içeriklerinin her an yenilenebilmesi ve haberlerin her an güncellenebilmesi, internet

haberciliğinin diğer kitle iletişim araçlarından farklılıklarını ortaya koymaktadır. (Çakır, 2007:

125)

Bireysel ve toplumsal mirasın kuşaktan kuşağa aktarılmasında, kamuoyu oluşumunda

ve tarihsel bilgilerin ham olarak ilk derlenip toparlanma yeri olan geleneksel türdeki

gazetelerin yanında, internetin kullanımının yaygınlık kazanmasıyla günümüzde internet

gazeteciliği olarak anılan yeni bir gazetecilik türü ortaya çıkmış bulunmaktadır. (Gezgin; 2002:

30)

İçinde yaşadığımız dijital çağ, diğer bir çok alanda olduğu gibi kitle iletişim araçlarını

da yapı ve yöntem bakımından değişime zorlamaktadır. Gazeteler var oluş nedenleri olan

10

haber verme işlevlerini geleneksel yapısının yanısıra internet ortamında da sürdürmeye

çalışan etkin bir medya ortamıdır. Haber, toplumun bilgi ve ilgisini geliştirecek, dönüştürecek,

gerçekliğin, kurgusal olarak yayımlanacak medya organizasyonunun yapısına, teknolojisine ve

ideolojisine göre yeniden kurgulanmasıdır. Haber, içinde barındırdığı çok katmanlı yapısı

nedeniyle formel olarak düzenlenişi, tanımlanmasından ve kavramsallaştırılmasından daha

kolay bir iletişimsel yapılanmadır. Bu iletişimsel yapılanmanın internet ortamındaki sunuş

şekline farklı çalışmalar içinde online, sanal, dijital, elektronik gazetecilik, ayrıca web ya da

internet gazeteciliği de denilmektedir. (Kırçıl, 2003: 1)

İnternet gazeteciliğinin geleneksel medyadan farklı olarak en fazla ön plana çıkan dört yönü

hızı, geri dönülebilir olması, detaylara izin vermesi ve yayıncı açısından da okuyucu açısından

da özgürleştirici olma özelliğidir. (Dilmen, 2005: 96) İnternet gazeteciliği zaman ve mekan

sıkışmasının en net şekilde görülebildiği belki de tek medya aracı olma özelliği taşımaktadır,

çünkü 7/24 yaptığı yayın, üretici ve alıcı arasındaki sosyal uzaklığı azaltarak ve ülkelerüstü

kitlelere ulaşmadaki potansiyeliyle diğer medya araçlarından ayrılmaktadır. Ayrıca, haber

sürecindeki vatandaş katılımının sağlanmasında da eşsiz bir fırsat sunmaktadır. (Weiss ve

diğerleri: 2009).

Özellikle en son haberler, TV bültenlerinden bile önce internet gazetelerinde yer

alıyor. Habere hızlı ulaşım insanları internet gazetelerine çekiyor. İnternet gazetelerinde

anında on-line olarak yayınlanıyor. Günlük gazeteler bu haberleri ancak ertesi günkü baskıda

verebiliyor. On-line gazeteler birçok kolaylık getiriyor. İnternet gazeteciliğinin sunmuş olduğu

imkanları ana başlıklarıyla toparlayacak olursak:

• Haberi çok hızlı bir biçimde verebilmesi ve sürekli güncellenmesi

• Okurun habere 24 saat, dilediği zaman ulaşabilmesi

• Multimedya temelinde ses-grafik-görüntülü dosyaları kullanma

• Arşivdeki haberlere kolayca ulaşabilme ve istenilen haberleri saklayabilme

• Okurla interaktif etkileşim; okurun yorumlarını anında iletebilmesi

• Haberle ilgili konularda, web sitelerinin linklerinin verilmesiyle, arka

plan bilgilerine kolaylıkla ulaşabilme

• Diğer medyada yer almayan farklı haberleri bulabilme

• İnternet Gazeteciliği'nin bir başka avantajı, okur-gazeteciyazar arasındaki dengenin okur

lehine değişmesi... Okur, tepkisini aracısız bir şekilde anında verme imkanına sahip. Bu da

okurun haber oluşumuna doğrudan etki etmesine neden oluyor.

11

4. YEREL MEDYANIN YENİ MEDYAYA ENTEGRASYONU

Bilgi teknolojilerinin yaygın olarak kullanılması ile medya merkezlerinin yeniden

yapılanması gerekliliği de ortaya çıkmaya başlamıştır. Klasik yayıncılık ortamları dijital

yayıncılık ortamlarına dönüşmekte, duvarsız ve kağıtsız çalışılan, haberi işleme, haberi

kullanma ve değerlendirmede büyük titizlik, dikkat, özen ve uzmanlık düzeyinde bilgi ve

beceri gerektiren eğitim ve moral disiplinleri önem kazanmaktadır. (Vural, 2001: 117)

Geleneksel ortamlarda yayın yapan kuruluşların internet gazeteciliği yapmaya

başlamaları teknik ve finansal açıdan pek zor olmamıştır. Haber metinleri ve görsel

malzemeler, geleneksel yayın sürecinin elektronik dizgi ve sayfa düzeni aşamalarında

bilgisayar ortamına zaten aktarılmaktadır. Bu malzemelerin, fazla değişiklik gerektirmeden,

hatta doğrudan bir şekilde internette de yayınlanabileceği kolaylıkla keşfedilmiştir. Böylece

internet üzerinde hiçbir yayın tecrübesi olmayan gazetelerin basit teknik yardımlar sayesinde

yayınlarını internete taşımaları mümkün olabilmiştir. (Çevikel, 2004: 1067)

İlk bakış açısına göre, teknolojinin sunduğu olanaklarla büyüyen medyanın bir

paradoks olarak dünyayı küçülttüğü, küçülen dünyada ise bir günde milyonlarda iletinin

üretilebilir hale geldiğini ve küresel bir yaşam modelinin ortaya çıkmaya başladığını söylemek

mümkündür. Dolayısıyla böylesi bir ortamda birey gittikçe yalnızlaşmakta, kendine ve yakın

çevresine yabancılaşmakta ve içine kapanmakta ve bu yalnızlığını aşmak için de çeşitli

araçlara örneğin daha lokal, kendisine daha yakın iletişim araçlarına ihtiyaç duymaktadır.

Özellikle son 20 yılda küreselleşme sürecinin baş döndürücü hıza ulaşması, uluslararası

düzlemde kendi avantajlarını yaratmakla birlikte bir anlamda sosyal yapıya ve bireyin

yaşamına müdahale ederek onu yığınların içinde kaybolmaya itmiştir.

Diğer bir yaklaşıma göre ise, bireyin teknolojinin sunduğu olanaklarla kısa bir sürede

dünyanın diğer yarısında gerçekleşen bir olaydan anında bilgi sahibi olabilmesi ya da birkaç

tuşa basarak dünyanın diğer ucundaki herhangi bir kültürden ve gelişmeden anında haberdar

olabilmesinin üstünlüklerine ilişkindir. Buna göre, yerel kültürler ve bu kültür içinde yerini

alan birey, dünyanın neresinden hangi ileti gelirse gelsin bunu kendi kültürel potasında

eritmekte, kendi doğal yaşamını sürdürmekle birlikte, teknolojinin ona sunduğu olanaklara

eskisine göre çok daha zengin, verimli ve bilinç düzeyi yüksek bir öz yaşam sürmektedir.

(Vural, 2001: 118-119)

12

Çok ufak bir kasabada yerel olarak var olan bir internet içeriği dünyanın her yerinde

aynı anda var olabiliyor. Dolayısıyla örneğin Bolu’nun Sesi Gazetesi yerel bir gazete midir

internet’te de olduğu sürece, yoksa New York’ta da izlenen Vietnam’da da izlenen

uluslararası bir gazete midir? Ya da uluslar-ötesi bir medya mıdır? Yani internet, ulusal-yerel

ölçekte yayın yapan medya tanımlarını da değiştiriyor. Bu yüzden yerellik, ulusallık ya da

uluslarötesilik kavramları da biraz eski coğrafi anlayışlarımızın içinde kalıyor, dolay›s›yla

bunlar› yeniden tartışmak durumundayız. (Alankuş, 2003: 65)

Kitabında farklı açıdan örnekler veren Alankuş, durumu şu cümlelerle ifade etmiştir.

“Başka bir tür örneği de yerelden vereyim. Bu ayrıca, günümüzde son zamanlarda çok

sorulan “yerel nedir, evrensel/global nedir” sorusunun göreliliğine de bir örnek oluşturacak.

Özgür Kocaeli Gazetesi “online” bir gazete olmuş örneğin diyelim Vietnam’da varsa eğer bir

Kocaelili, bunu 24 saat izleyebilir. Çok ilginç bir duygudur bu, uzaktasınızdır ama kendinizi

evinizde gibi hissedersiniz. Örneğin benim meslektaşım Süleyman İrvan Bolulu ve online

olarak da yayınlanan Bolu’nun Sesi Gazetesi’ni (Bolu’da olsaydı belki o kadar sık okumazdı)

Şimdi her gün açıp okuyor internet’ten. Hemşerilik bağlarının, gurbette olduğunuzda nasıl

önemli hale geldiğini düşünecek olursanız, çok özel bir imkan. Böylelikle, internet

teknolojisinin yerel medyayı nasıl aynı zamanda global medya haline getirmeye imkan

sağladığını da görüyoruz. Hakikaten, günümüzde yerellik ile uluslar-ötesilik arasındaki sınır,

artık çok ciddi bir sorgulanma sürecine girmiş durumda. Bunun nedenlerinden birisi de

internet’in yerel medyaya globalleşmek için, global medyaya da yerelleşebilmek için sunmuş

olduğu imkanlar. (Alankuş, 2003: 75)

Sonuç olarak, yerel medya kuruşları için yeni iletişim teknolojilerinin pek çok olanak sunduğu

söylenebilir. Ancak, bunların uygulanabilirliği konusunda hem medya kurulufllarının hem de

hedef kitlelerinin mali koflullarının bağlayıcı birer kriter olduğu açıktır.

İnternetle birlikte görsel-işitsel-yazılı olarak ayrışan medya alanları bütünleşmeye

başlamıştır. Bugün internet yayıncılığı, gazeteciliği, basını veya sanal/ elektronik/ dijital

medya, blog ve forum yazarlığı/ yöneticiliği gibi yeni tür ve alanlar ortaya çıkmıştır.

Dolayısıyla medya alanındaki yerleşik yapılar, sistemler, anlayışlar, biçimler, türler ve

araştırma yaklaşımları değişmekte veya ortadan kalkmaktadır. Bu süreçten özellikle yerel

medya kazançlı çıkmıştır. Nitekim günümüzde yerel medyanın merkeze bağımlılığı azalmış,

özerkleşmiş, mali yükü hafiflemiş, daha geniş kitleye ulaşma olanağına sahip olmuştur. Aynı

şekilde yereldeki gazetecilik anlayışları ve yöntemleri de değişmektedir. yöresel özgünlükler

13

ve değerler bu tür sitelerde ulusal ve küresel paylaşım alanına başarıyla aktarılmaktadır.

Bunların önemli bir bölümü yerel gazetelerin sanal ortama taşınmasından ibarettir. Bununla

birlikte yerelin sanal gazeteleri içerik açısından fotoğraf ve yazıların yanında görsel- işitselleri

de (görüntü, radyo yayınları vb.) paylaşmaktadır. Bu durum görüntü çağının bir gereği olarak

yerel medyanın daha fazla ilgi görmesine neden olmaktadır. (Özdemir, 2011: 4-5)

İlgi görmenin, dahası var olmanın temel ölçütünün sanal ağlarda var olmakla eş

tutulduğu bir dönemde yerel medya sitelerinin önemi daha da artmaktadır. Örneğin Eylül

2011 tarihi itibariyle Google aracılığıyla il adı anahtar sözcüğü kullanılarak yapılan taramada

Samsun ile ilgili olarak internette elli üç milyona yakın veriye ulaşılmıştır. Bu verilerden

önemli bir bölümü görsel-işitsel içeriklerden oluşmaktadır. Nitekim yerel şenlik, festival,

kutlama, konser, sergi, gösteri ve benzeri kültürel etkinlikler görsel-işitsel ve sanal boyutu

hızla gelişen yerel medyada daha sık yer almaktadır. Bu durum yerel medyanın ulusal ve

küresel ölçekte etkili hale gelmesinin de temel nedenlerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Bunda sözel, görsel, işitsel niteliği belirgin yöresel kültürel belleğin yerel medya içeriklerine

dönüştürülerek sanal ve uydu yayınlarıyla paylaşılmasının büyük etkisi bulunmaktadır. Diğer

yandan sanal/dijital medyanın gelişmesiyle hem yerel medyanın, hem de kültürel belleğin

arşivlenmesi sorunları da ortadan kalkmaya başlamıştır. Diğer bir ifadeyle yerel medyanın

sanal siteleri, doğal olarak yöresel belleğin yeni arşivleri/ “bellek odaları” olarak nitelenebilir

ve değerlendirilebilir. Medya sayesinde yaşamın bütün alanları gibi gelenek de, kültür de

sanallaşmaktadır. Düne kadar “göçen gelenek veya geleneğin göçü tartışılırken”, bugün

zaman-mekân sınırlamalarından kurtulan “sanallaşan gelenek” kavramı tartışılmaktadır. Bu

süreçte medya, dolayısıyla yerel medya, kendisiyle birlikte yöresel geleneği/ kültürel belleği

de sanallaştırmaktadır. Bu sanallaşma, yöresel geleneklerin, dolayısıyla ürün ve

uygulamaların küresel ölçekte tanınmasını, bir süre sonra da deneyimlenmesini

sağlayacaktır. Yerel kültür yönetimi ile bu süreçte karşılaşılabilecek olumsuzluklar

(yozlaştırma, istenmeyen kullanım biçimleri, taklit vb.) da ortadan kaldırılabilecektir. Yine bu

aşamada da yerel medya aktörlerinin bilinçli tutum ve davranışları belirleyici olacaktır.

(Özdemir, 2011: 5)

Sanal dünyadaki yerele ait veya yerelle ilgili sitelerde (ki bunların önemli bir bölümü

yerel medyanın sanal çeşitlemeleridir), fotoğraf ve videoların yanında “sizden gelenler, vefat,

gözaydınlığı (doğum), askere gönderme/ en büyük asker bizim asker, …’den haberler, forum,

vb.” başlıklar altında paylaşılan içerikler “hemşehrilik temelinde biz” bilincini oluşturmak ve

14

yaygınlaştırmak işlevine da sahiptir. “Biz” bilinci küresel ölçekte oluşturulurken de doğal

olarak yöresel sözlü kültür belleğinden yararlanılmaktadır. Yerel medyanın uydu ve internet

üzerinden yaptığı bu tür yayınlarla geleneğinden uzak olanların özlemleri giderilmeye

çalışılmaktadır. Belki de internetin çekiciliğini oluşturan temel işlevlerin başında bu “gelenek

özlemi giderme işlevi” olabilir. İnternet bir yanıyla modernitenin, diğer yanıyla da geleneğin

paylaşım ortamıdır. Sanal dünyanın en çok izlenen/paylaşılan içerikleri üzerinde yapılan

küçük çaplı bir araştırmada, “gelenek kökenli içeriklerin” listenin başında yer aldığı

belirlenmiştir. Özetle internet, “geleneğin/sözlü kültürün/ yöresel kültür belleğinin” yeniden

keşfedilmesine neden olmuştur. Ancak sanal dünyadaki yerelin sunum içeriklerinin, sanal

medyanın gelenek içerikleri olduğu (geleneğin doğal hali olmadığı; medyatik gelenek olduğu)

gözden kaçmaktadır. Bir diğer yanılsama da medyanın ürettiği gelenek belleğinin, sözlü

kültürde yaşayan bellek olarak algılanmasıdır. “Medyatik gelenek belleği” olarak

nitelendirilebilecek bu bellek, sonuçta doğal olmayan (yapaylaştırılmış, elektronik bağlamda

yeniden üretilmiş/biçimlendirilmiş/içeriklendirilmiş/düzenlenmiş) bir bellektir. (Özdemir,

2011: 5-6)

Bir İnternet sitesinin etkileşimli olabilmesi, çalışmanın teorik kısmında da belirtildiği

gibi kullanıcılara elektronik posta, online anketler ya da forumlar aracılığıyla görüşlerini

aktarma imkanı sunulup sunulmadığıyla yakından ilgilidir. Bir diğer deyişle tüm içerik

hakkında kullanıcılardan geridönüşlerin (feedback) alınması önem taşımaktadır. Aynı

zamanda sitede yer alan haberlerin yorumlanması ve paylaşılmasını sağlayacak bağlantılara

yer verilip verilmediği de ön plana çıkmaktadır. (Değirmencioğlu, 2011: 26)

Günümüzde Türkiye’deki medya düzeninde yaygın ve yerel medya kuruluşları

arasında teknik olanaklar, maddi imkanlar, haber merkezi kadrosunun genişliği gibi

konularda bariz farklılıkların bulunduğu görülmektedir. 1990’lı yılların ortasında İnternet’in

yaygın kullanımıyla birlikte gazete, dergi ve televizyonlar sundukları içerikleri kendi

oluşturdukları siteler aracılığıyla yayınlamaya başlamışlardır. Bu gelişme, yerel gazetelerin

yalnızca yayımlandıkları bölgeye değil tüm dünyaya seslenebilmelerine katkıda bulunmuştur.

Online ortamda sunulan içeriğin; üretim, baskı ve dağıtım aşamalarında karşılaşılan

maliyetleri ortadan kaldırması, bu devrim niteliğindeki gelişmenin en önemli sonuçlarından

birini oluşturmaktadır. Bir diğer deyişle online ortamda içerik üretimiyle beraber “yaygın” ve

“yerel medya” şeklinde yapılan ayrımındaki keskin çizgiler ortadan kalkmıştır. Siteler, yeni

15

medyanın önemli bileşenleri olarak kabul edilen “etkileşimlilik” ve “çoklu-ortam” özellikleri

bağlamında incelenmiştir.

5. METODOLOJİ

Yerel basının dijital medyayı nasıl kullandığını, websitesine geçiş sürecini, sosyal medya

kullanımını ve İnternet teknolojisinin getirdiği etkileşimlilik ve çoklu-ortam özelliklerine

adaptasyonlarını araştırdığımız anket çalışması için Türkiye’deki yerel gazetelerin bir listesi

oluşturuldu. 81 ilden toplamda 29971 gazetelik bir liste oluşturuldu. Listenin elde

edilmesinde Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü ile Basın İlan

Kurumundan alınan yazılı basın listeleri birleştirildi, dergiler, bültenler, magazinler vb

arasından yerel gazeteler ayıklandı, tekrarlı olan gazeteler silindi, periyodu 15 günü geçen

yayınlar listeden çıkarıldı; verilerinde eksikler olan gazetelerin adres, telefon, e-posta adresi,

websitesi gibi iletişim bilgileri eklendi; gazeteler il bazında derlendi ve elde edebileceğmiz en

kapsamlı yerel gazete endeksini tamamlamış, evrenimizi elde etmiş olduk.

34 sorudan oluşan ankette 14 evet/hayır sorusu, 9 açık uçlu soru, 11 çoktan seçmeli soru

soruldu.

Anket, listedeki gazetelere e-posta yoluyla ulaştırıldı. Toplamda 1574 gazeteye ulaşan anket,

70’i günlük, 43’ü haftalık ve 3’ü iki haftada bir yayımlanan 1162 yerel gazetenin temsilcileri

tarafından yanıtlandı. Anketimize katılan günlük gazetelerin günlük ortalama tirajı 1000,

haftalık gazetelerin haftalık ortalama tirajı 900 ve 2 haftada bir çıkan gazetelerin ortalama

tirajı 1600 olarak görüldü. En kalabalık gazetede 25 kişinin çalıştığı, 1 kişinin çıkardığı

gazeteler de olduğu saptandı. Gazete başına ortalama 6,5 çalışan düştüğü hesaplandı.

Anketi yanıtlayan gazete temsilcilerinin dağılımı aşağıdaki tablodadır.

1 Oluşturulan yerel gazete listesi Ek 1 adlı dosyadır. 2 Katılımcı yerel gazetelerin illere göre dağılımları Ek 2’dedir.

16

Anketi dolduran kişinin

görevi Toplam

Editör 11

Genel Yayın Yönetmeni 9

Grafik tasarımcı 4

Haber Koordinatörü 1

Haber Müdürü 1

İmtiyaz sahibi 47

Kurucu 3

Muhabir 7

Yazı işleri müdürü 33

Grand Total 116

Tablo 1. Anketi dolduran kişinin gazetedeki görevi

6. VERİLERİN ANALİZİ

Toplam 116 yerel gazete tarafından doldurulan anketimiz, profil sorularının ardından,

gazetelerin websitelerinin olup olmadığı sorusuyla devam etti.

Örneklemimizdeki gazetelerin 104’ü websitesi olduğunu, 12’si olmadığını belirtti.

Grafik 1. Websitesi

17

Yerel gazetelerin %90’ının websitesi olduğu görüldü. Bu %90’lık kesimin içinden %3’lük bir

bölüm, gazetenin websitesinden haber yayını yapmadığını belirtti. “Gazetenizin kaç yıldır

websitesi var?” sorusuna gelen en uzun yanıt 15 yıl olurken, en kısa 1 yıl olarak alındı.

Tüm yanıtların genel ortalamasına baktığımızda yerel gazetelerin yaklaşık 6 yıldır web

teknolojisini kullandığını söyleyebiliriz. Websitesinin kurulma amacının %87 oranla haber

yayını yapmak olduğu, anketin bu kısmından çıkan önemli sonuçlardandır. Buradan hareketle

bir dijital iletişim teknolojisi olarak websitesinin, yerel gazeteler nezdinde doğrudan bir

“medium” olarak kullanılmaya başladığını ve bunun ortalama 6 yıllık bir geçmişi olduğunu

söyleyebiliriz.

Grafik 2. Site içeriği güncellenme sıklığı

Websitesinin güncellenme sıklığına %61 oranında günde birkaç kez, %24 oranında günde bir

kez ve %10 oranında haftada birkaç kez cevapları alınmıştır. Websitesinin toplamda %85

oranında günlük içerik girişlerine bağlı olması, yerel gazetelerin Internet üzerinde etkin

olduklarını göstermektedir.

18

Grafik 3. Site-basılı gazete arasındaki içerik farklılıkları

Gazetenin basılı haliyle Internet versiyonu arasındaki içerik farklılıkları sorumuza, gazeteler

%56 oranında farklı içeriklerin de bulunduğunu, %44 oranında websitesindeki içeriklerle

basılı gazetenin birebir aynı olduğunu belirtmişlerdir. Gazetenin günde bir defa basılması ve

buna karşılık websitesine istenen her an içerik girilebilmesi, haberlerin yayın hızında

farklılıklar oluşmasına yol açacaktır. Zaman içerisinde kalan %44’ün de basılı gazetedeki

haberlerden farklı içerikleri websitesine taşıması olağan bir beklentidir. Websitesinin

işletmenin kolaylaşması ve haber üretimindeki süreçlerin nitelikli işgücüyle birleşmesi

sonucunda, ulusal gazetelerin web içeriğine verdiği önemin yerel gazeteler tarafından da

yakın gelecekte kabul göreceği, makul bir öngörüdür.

Grafik 4. Haberlere yorumlar

19

Internet, haber kaynaklarının anlık iletiler aracılığıyla okurla eş zamanlı olarak diyalog

kurabilmesini sağlamaktadır. Yorumlar bu örneklerden sadece bir tanesidir. Çok yönlü

iletişimin göstergelerinden biri olan yorumlar, websitelerinin vazgeçilmezleridir. Okurların

haberlere yorum yazabiliyor olması, websitesi mantığının uygulandığının göstergelerinden

biridir. Katılımcı gazeteler %87 oranında yorum satırının açık olduğunu belirtmişlerdir.

Grafik 5. Köşe yazılarına yorumlar

Haberlere yapılan yorumlardan farklı olarak, köşe yazılarına yapılan yorumlar tartışma

ortamının ve websitesindeki çoklu iletişim imkanının bir göstergesidir. Köşe yazısı, doğası

gereği yorum içeriklidir ve kullanıcı/okur yorumları da haber içeriğinden farklı olarak

tartışma/fikir bazlıdır. Köşe yazılarına yorum yapılabiliyor olması gazetenin dijital halinin

basılı halinden çok daha gelişmiş olduğunu, kitlesel iletişime açık olduğunu işaret etmektedir.

Katılımcı gazetelerin %84’ü köşe yazılarına yorum yapma imkanı tanımaktadır.

Grafik 6. Yorumlara yanıtlar

20

Az evvel bahsettiğimiz çok yönlü iletişime gazetenin ve/veya köşe yazarının tartışma/yanıt

düzeyinde katılması, websitesine diyalektik yaklaşımını temsil etmektedir. Gazetenin

kurumsal kimliğiyle veya köşe yazarının yorumcu kimliğiyle okurların tartışmalarına katılması

Internet’in sağladığı çoklu iletişim imkanının yerel gazetelerin websitelerinde vücut

bulduğunu göstermektedir. Katılımcıların 52’si (%66) sorumuza olumlu yanıt verirken, 25’i

olumsuz yanıt vermiştir.

Grafik 7. Sosyal medya paylaşım butonları

Haberlerin sosyal ağlarda paylaşılabiliyor olması Web 2.0 uyum yasalarının kurum tarafından

uygulandığını göstermektedir. Gazetelerin çoğunluğu kullanıcıların kendi sosyal medya

hesaplarında haberleri paylaşabilmeleri için gerekli paylaşım butonlarını haberlerin altına

yerleştirdiklerini ifade etmişlerdir. %70 oranında evet yanıtı aldığımız soruya 26 gazete (%27)

olumsuz yanıt vermiştir.

Grafik 8. Gazetelerin sosyal medya hesapları

21

Websitesinin yanı sıra, Internet teknolojilerine adaptasyon ölçütü olarak ele aldığımız sosyal

medyada varlık kıstasının beklediğimiz sonuçları verdiğini söylememiz mümkündür.

Websitesi ile karşılaştırıladığında uygulanması oldukça kolay olan sosyal medya

optimizasyonu birçok yerel gazete tarafından uygulamaya konmuş görünüyor. Katılımcı

gazetelerin %81’i sosyal medya hesaplarının bulunduğunu belirtmiş. Aşağıdaki grafik de

hangi sosyal ağlarda hesapları olduğuna cevap arayan soruya ilişkindir.

Grafik 9. Sosyal medya hesapları

Anketimize katılan gazetelerin Facebook’u diğer sosyal ağlara nazaran daha etkin

kullandıkları görülmektedir. Birden fazla seçeneğin işaretlenebildiği soruda Facebook Sayfası

ve Gruplar ile Twitter hesabı en çok kullanılan sosyal ağlara işaret etmektedir.

Tablo 2. Çoklu yanıtların dağılımları

22

En yüksek oranda, çoğu zaman bir websitesi gibi bir işlev gören Facebook Sayfalarının en çok

tercih edilen kaynak olduğu görülmüştür. İkinci sırada da hızıyla ve anlık paylaşımlarla

önplana çıkmış olan Twitter bulunmaktadır.

Grafik 10. Haberlerin kurumsal hesaplarda paylaşımı

Sosyal medya hesapları üzerinden websitesine trafik taşınması ve haberlerin yayılması

amacıyla haberlerin bu hesaplarda paylaşılması gerekir. Sosyal medya hesapları olan

gazeteler, doğal olarak bu soruya ezici oranda (%95) evet yanıtı vermişlerdir.

Grafik 11. Paylaşım sıklığı

23

Hesaplarda paylaşım fikrini tamamlayıcı olarak paylaşım sıklığına bakmak gerekir. Gazetelerin

çoğunluğunun websitesi içeriğini günde bir veya birkaç kez yenilediğini (%85) Grafik 2’de

görmüştük. Sosyal ağlarda paylaşımın da web içeriğinin güncellenmesiyle paralellik

gösterdiğini iddia edebiliriz. Gazetelerin %71’i sosyal ağlarda günde birkaç kez, %10 günde bir

kez, %10 haftada birkaç kez paylaşım yaptığını belirtmiştir.

Grafik 12. Sosyal ağlardan alınan yorumlar

Gazetelere, sosyal ağlar üzerinde okurların gazeteye yönelik yorumlarına yanıt verip

vermediklerini sorduğumuzda aldığımız yanıt olumlu görülüyor. Hem site üzerindeki

yorumları hem de sosyal ağlar üzerindeki yorumları düşündüğümüzde, yerel gazetelerin

diyaloga açık bir yapıları olduğunu söyleyebiliriz. Diyalog imkanı web teknolojilerinin getirdiği

en büyük sosyal değişim kıstası olarak sayılabilir. Bugün sosyal medya “ünlülerinin” ve

“fenomenlerin” sosyal medyaya has diyalektik yapıyı başarılı uygulayan bireyler oldukları

söylenebilir. Türkiye’deki yerel gazetelere dair ipuçları taşıyan araştırmamız, yerel gazetelerin

bu diyalektik yapının getirdiği koşullara uyum sağladığı konusunda iyimser sonuçlar

taşımaktadır. Gazetelerin %72, okur yorumlarına cevap verdiklerini ve iletişime geçtiklerini

belirtmiş, %24’ü ise böyle bir diyaloga girmediklerini söylemişlerdir.

24

Grafik 13. Mobil uygulamalar

Akıllı telefon penetrasyonunun artışıyla birlikte, mobil uygulamaların yükselen değer haline

geldiği söylenebilir. Kullanıcının her daim cebinde taşıdığı iletişim aracından her türlü bilgi

kaynağına ulaşabildiği günümüz, yerel gazeteleri de bu teknolojiyi kullanmaya

yaklaştıracaktır. Şu anda nispeten pahalı sayılabilecek bir teknoloji olan mobil uygulamalar,

gazetelerin büyük bir çoğunluğu tarafından henüz kullanılmamaktadır. Katılımcı gazetelerin

%79’u mobil uygulaması olmadığını, %16’sı ise uygulamaları olduğunu belirtmişlerdir. Katılım

gösteren 116 gazetenin 15’inin mobil uygulaması vardır. Bu 15 gazetenin toplamda 12

Android, 5 iOS, 3 Microsoft Mobile uygulamasının bulunduğu tespit edilmiştir.

7. Sonuçlar ve Tartışmalar

Yerel gazeteler, yerel haberlerin kaynakları, kamusal söylemin geliştiği merkezler ve yerel

kültürün kitle iletişimindeki temsilcileridir. Bu bağlamda yerel gazetelerin lokalin kitle

iletişimindeki önemi büyüktür.

15. yüzyılda matbaanın icadından kısa bir süre sonra başlayan yerel gazetecilik, Internetin

hayatımıza girmesiyle birlikte bir dönüşüm sürecine girmiştir. Bu dönüşüm sürecine ayak

uydurabilen yerel gazeteler, yerele ait içeriklere erişilebilirliği arttırarak kitle iletişimin

doğasına yapıcı bir yaklaşımda bulunmuşlardır.

Anketimize katılım sağlayan yerel gazetelerin büyük çoğunluğunun websitesi bulunduğu ve

sosyal medyaya ayak uydurduğu görülmektedir. Web teknolojisini kullanan gazetelere

websitesinin işletmesiyle ilgili sorduğumuz sorulara aldığımız bazı yanıtlar, tartışmalara yön

vermesi açısından bu bölümde gösterilecektir.

25

Grafik 14. Websitesi reklamları

Gazetelerin %79’u websitelerine reklam aldıklarını belirtmişlerdir. Ancak, evet cevabı veren

74 gazetenin, basılı gazeteden mi yoksa websitesinden mi daha çok gelir elde ettiğini

sorduğumuzda aşağıdaki dağılım ortaya çıkmıştır:

Grafik 15. Reklam gelirleri karşılaştırması

Üstteki grafik, yerel gazetelerin sadece basılı yayın üzerinden gelirlerinin büyük çoğunlukla

daha fazla gelir getirdiğini göstermektedir. %65 oranında “sadece gazete” seçeneğine karşılık

%28 oranında “aydan aya değişiyor” seçeneği işaretlenmiştir. Buradan yola çıkarak

26

gazetelerin okura ulaşma amacıyla websitesi kurdukları ve işletim maliyetlerini

dengeleyebilmek için siteye reklam aldıkları, trafiklerini arttırmak için sosyal medya hesapları

açtıkları; ancak internet gelirleriyle birinci derecede ilgilenmedikleri çıkarılabilir. Nedenlerini

birkaç grafikle daha değerlendirerek netleştirebiliriz.

Grafik 16. Websitesinin analitik verileri

Nasıl ki gazeteler tiraj takibi yapıyorlarsa, bir websitesi de tık takibi yapar. Basılı gazeteye

nazaran oldukça gelişmiş bir sistem sunan analitik inceleme araçları (ör. Google Analytics)

websitesine gelen kullanıcıların anonim dökümlerini, giriş zaman aralıklarını ve varsa

demografik özelliklerini (yer, zaman vs) sunar. Bu veriler muhakkak incelenmesi gereken ve

gazetenin teknolojik bilgi hazinesine eklenmesi gereken verilerdir. Gazetelerin %60’ı verileri

incelediklerini söylerken, %36’lık bir kısım bunu yapmadığını belirtmiştir. %60, bu soru için

alınmış çok düşük bir orandır. Her websitesinin analitik verileri incelenmeli, yorumlanmalı ve

değerlendirilmelidir. Özellikle, eğer, aşağıdaki grafikte görülen sonuçtan bahsediyorsak:

Grafik 17. Tiraj VS Hit

27

Gazetelerin %63’ü websitesi üzerinden daha fazla okura ulaştıklarını düşünmektedirler. Buna

karşılık %30’luk bir oran, gazetenin daha etkili olduğunu belirtmektedir. Websitesinin daha

fazla kullanıcıya ulaştığını düşünen gazetelerin web teknolojisinin sağladığı imkanları

kullanması ve okur kitlesini genişletmesi, bunu gazete ile yapmasından çok daha kolaydır.

Buradan çıkan resmi tamamlaması için işgücü verisine bakmak gerekir.

Grafik 18. Web yöneticisi istihdamı

Buradaki %70 hayır %30 evet cevabı, tartışmamızı tamamlamaktadır. Nitelikli işgücünün yerel

gazetelerde yeterli düzeyde istihdam edilmemesinin bir sonucu olarak websitesi etkinliği, site

bulunmasına rağmen tam verimle işletilememektedir. Analitik verilerin incelenmiyor

olmasının ve Internet üzerinden sağlanan gelir kaynaklarının düzenlenemiyor olmasının

nedeni olarak işgücü eksikliği gösterilebilir.

Bunun yanı sıra, yerel gazetelerin yeni yatırımların maliyetlerini karşılayacak mali yapıya

sahip olmamaları, dijital teknolojilere uyum sürecini zorlaştıran etmenler arasında sayılabilir.

Özel yatırımcılar ve/veya devlet desteğiyle aşılabilecek olan maliyet problemleri yerel

gazeteler gibi önemli kitle iletişim mecralarının gelişmesine yardımcı olacaktır. Bu sayede

dijital teknolojilere adapte olmuş yerel haberler, dünyanın her yerinden erişilebilir hale

gelecektir.

Anketin son sorusu olarak, gazetelere basılı yayınların geleceği hakkında ne düşündüklerini

sormuştuk.

28

Grafik 19. Basılı VS Dijital

Bu soruya %55 evet yanıtı verirken, %40 hayır, %5 bilmiyorum cevabını işaretlemiştir. İki

gazete temsilcisi, konuya şu yorumları getirmişlerdir:

“Tamamen olmasada büyük çoğunluğun web üzerinden yayınlanacağını

düşünüyorum.”

“Yazılı basım yapan bir nüshanın olması kanaatindeyim.”

Görüldüğü gibi yerel basın dijital teknolojilerin gittikçe basılının yerini alacağını

düşünmektedir. Buna karşılık, yazılı basının bu paradigma değişiminde yerini koruyacağı

görüşü hakimdir.

29

KAYNAKÇA

Alankuş, Sevda. Yeni İletişim Teknolojileri ve Medya. IPS İletişim Vakfı Yayınları, 2003,

İstanbul

Bostancı, Naci. (1998). Siyaset, Medya Ve Ötesi, Ankara: Vadi Yayınları.

Çakır, Hamza. Geleneksel Gazetecilik Karşısında İnternet Gazeteciliği. Sosyal Bilimler

Enstitüsü Dergisi, Sayı: 22, Yıl: 2007/1, Kayseri.

Çevikel, Tolga. Türkçe Haber Siteleri ve Türkiye’de İnternet Gazeteciliğinin Gelişimini

Sınırlayan Faktörler. Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Hakemli Akademik Yayını,

Sayı:1, 2004, İstanbul

Dilmen, Nemci Emel (2005). Yönetenler Açısından Türkiye’deki İnternet Gazeteleri

ve Haber Portalları Üzerine Bir Değerlendirme, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi

Dergisi, Sayı: 22

Gezgin, Suat (2002). Geleneksel Basın ve İnternet Gazeteciliği, İnternet Çağında

Gazetecilik, Metis Yayınları, İstanbul

Girgin, Atilla, Türk Basın Tarihinde Yerel Gazetecilik. İnkılap Kitapevi, 2001.

Güreli, Nail. (1999). Açılış Konuşması. Türkiye ve Almanya’da Yerel Gazetecilik,

Antalya: Konrad Adenauer Vakfı.

Kalender, Ahmet. (1999). Demokrasilerde Yerel Basının Önemi. Yerel Gazetecilikte

Meslek İçi Eğitim, Yerel Basın Eğitim Seminerleri Dizisi: 13, İstanbul: Erdini

Basım ve Yayınevi.

Kayacan, İsa. Basınımızın Anadolu Cephesi. Ece Yayınları, 1996, Ankara.

Kırçıl, Aslı Güngör. (2003). Dijital Çağda İletişime Yeni Yaklaşım: Online Gazetecilik,

İstanbul.

Özdemir, Nebi. (2011). Kent Kültürü, Yerel Medya ve Kültür Ekonomisi, Samsun

Sempozyumu.

Şinasi, Ünal. Yerel Basın ve Sorunları. Yeni Türkiye Dergisi Medya Özel Sayısı , Cilt:2,

Yıl:2, Sayı:12, 1996, Ankara.

Vural, Ali Murat. (1999). Yerel Basın ve Kamuoyu, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi

Yayınları.

Vural, Ali Murat. Yerel Kamuoyunun Kitle İletişim Aracı Olarak Yerel Medya. Yeni

Türkiye Dergisi Medya Özel Sayısı, Cilt:2, Yıl:2, Sayı:12, 1996, Ankara.

Vural, Ali Murat. Toplumsal Gelişim Sürecine Katkı Sağlayan Bir Araç Olarak Yeni

Medya. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Hakemli Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, 2001,

İstanbul

30

Yağbasan, Mustafa. Yerel Medyanın Etkinliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,

Cilt: 13, Sayı:1, 2003; Elazığ.

Yüksel, İ. (1992). Habercilikte Devlet Tekeli ve Anadolu Basını. Yerel Basın.

Değirmencioğlu, Gürsoy. Yerel Basında Yeni Medya Ve Sosyal Paylaşım Sitelerinin

Kullanımı: Kocaeli’de Yayımlanan Yerel Gazetelerin İnternet Siteleri Üzerine Bir

İnceleme, Online Academic Journal of Information Technology, Cilt: 2, Sayı:5, 2011,

Kocaeli.

Weiss, Amy Schmitz and Joyce, Vanessa de Macedo Higgins, Compressed dimensions in

digital media occupations : Journalists in Transformation, Journalism 2009 10: 587

Skogerbø E and Winsvold, 2011, Audiences on the move?Use and assessment of local print

and online newspapers, European Journal of Communication 26: 214-216

Elvestad E (2009) Introverted locals or world citizens? A quantitative study of interest in local

and foreign news in traditional media and on the internet. Nordicom Review 30(2): 105–123.

Winsvold M (2009) Arguing into the digital void? On the position of online debates in the

local public spheres of four Norwegian municipalities. Javnost – the Public 16(3): 39–54.