Trang 1 / 62

6

Một số chương vừa rồi đã đề cập đến nội dung của thư viện

số được lưu trữ và tổ chức như thế nào. Chương này sẽ đặt

ra vấn đề làm thế nào các nội dung này đến được với độc

giả. Thông tin được chuyển tải thế nào từ người tạo đến

người nhận?

Trước tiên, thông tin đến bằng cách truyền mang tính vật

lý: người này nói với người khác. Phương pháp truyền này

có cả thuận lợi và bất lợi. Thí dụ thông tin truyền có

thể thích hợp cho cá nhân. Nó cung cấp cơ hội để người

nghe hỏi những câu hỏi để làm rõ vấn đề. Nhưng nó không

thể truyền đi xa được, cũng như không thể đến nhiều người

cùng một lúc (một ca sĩ opera hát hay nhất không có âm

thanh thì cũng chỉ hát trong hội trường có 3000 người

nghe). Người nghe không thể “sao lưu” lại thông tin của

người nói (mà không cần hỏi lại họ); không có thông tin

nào là vĩnh cửu, người nói thì có khả năng giới hạn để

PHÂN PHỐI

Trang 2 / 62

dùng các phương tiện hỗ trợ như hình ảnh hay thu âm; và

người nghe và người nói phải được trình bày cùng một lúc

và cùng một nơi.

6.1 Sách, CD-ROMs và DVDs

Dĩ nhiên, viết là một cách để tạo ra phiên bản thông tin

có tính lâu dài, và viết trên giấy cói, giấy da thú và

giấy (hơn là khắc trên các bức tường đá) thì làm cho tài

liệu có khà năng di chuyển từ chỗ này sang chỗ khác. Ở

thời kì Trung cổ đã có các thị trường năng động trong

việc nhân bản (copy) các bản thảo và kinh doanh chúng,

thị trường này được thay thế bằng sách in khi công nghệ

in xuất hiện.

Hình 6-1 Chi phí giảm trong việc cung cấp tạp chí

Ngày nay, chí phí của việc cung cấp một tạp chí học

thuật, theo tổng kết của Waltham (2002) thì khoảng 25%

sản xuất vật lý. Chi phí giữa nhà xuất bản các tạp chí

thương mại và phi thương mại thì không khác nhau mấy (như

đã chỉ ra ở Bảng 6.1). Tương tự, John Edward (2001) của

Edwards Brother Printing báo cáo rằng lợi nhuận từ một

Trang 3 / 62

quyển sách giá $25 thì chia thành $12 cho bán lẻ, $5 cho

tác giả, $2 cho in ấn, $2 cho nhà xuất bản, $1 lợi nhuận;

những bình luận tương tự có thể tìm thấy trong Publishing

Trends (2003).

Các mức độ kinh tế của việc phân chia trong xuất bản hiện

đại thì khó phát hành một quyển sách trong nhà in nhỏ.

Các ấn bản do trường đại học phát hành bị gây sức ép bởi

các tác giả vì họ mong thấy những quyển sách của mình

được in ấn để họ được bổ nhiệm làm giảng viên thường

xuyên của trường; nhưng thị trường chính của họ là các

thư viện đại học, nơi mà không có nguồn kinh phí tăng đủ

để theo kịp lạm phát về giá sách.

Các ấn bản của trường đại học tập hợp dưới 2% lợi tức

xuất bản ở Mỹ trong suốt những năm 1990 (theo Greco 2001)

và không đạt mấy vào năm 2002, nhưng tuy nhiên, số lượng

tiêu đề được phát hành lại gia tăng 10% trong suốt một

thập kỉ (Publishing Trends, 2003). Bởi vì có nhiều chi

phí in ấn một quyển sách phải kể đến trước khi bản copy

đầu tiên được gửi đến nhà in, một nhà in nhỏ phát hành

tài liệu thì chi phí phải cao, và vì thế giá thành cao,

dẫn đến nguyên nhân là các thư viện giảm sức mua tài liệu

đó.

Marlie Wasserman (1997) làm việc ở nhà in của trường đại

học Rutgers trình bày một số con số thống kê chi tiết về

chi phí của việc xuất bản một tài liệu chuyên khảo chuẩn

trong số lượng lớn các nhà in của trường đại học. Theo

Trang 4 / 62

các con số thống kê của cô, một quyển sách 288 trang bán

ra 600 bản với giá $40 chỉ thu được $15,200; nhưng sẽ chi

hết $6,700 các bản sách, và $22,000 cho chi phí bản quyền

các tiêu đề, thì lỗ là $13,600. Khi chi phí cho bản sách

là $18,000, trong đó cho một cuốn sách bán chỉ có 600 bản

thì giá bán cao đến mức không thể mua được; nó thể hiện

rằng chi phí cho mỗi bản sách là $30, nhiều hơn số tiền

mà nhà xuất bản nhận được cho mỗi bản sách từ nhà sách

bán được. Tương tự, Wolff (1999) báo cáo rằng tổng chi

phí của một tựa sách của nhà in đại học thường là $15,000

hay cao hơn. Một vài thập kỉ qua, một nhà in trung bình

phát hành một quyển sách học thuật giảm từ 1500 còn 200

bản, và tất cả các nhà in trường đại học bị sức ép phát

hành ít hơn các tài liệu chuyên khảo dành cho học thuật

và nhiều hơn các tài liệu về lịch sử địa phương và các

quyển sách về công cộng chung chung. Trong năm 2000, các

nhà in trường đại học đã in 31 triệu sách, nhưng chỉ có 5

triệu quyển đưa đến thư viện.

Tên tuổi của các tác giả ảnh hưởng đến các tạp chí học

thuật. Giá cả của các tạp chí này tăng đến mức độ mà 30

năm về trước không ai có thể tưởng tượng được; ngày nay

đặt mua một tạp chí có thể tiêu tốn chi phí bằng mua một

chiếc xe hơi mới. Một tạp chí đặc biệt, vào năm 2003, một

năm phải trả tiền là $16,000. Bởi vì các tác giả không

được trả phí cho sự đóng góp của họ, và bởi vì các tạp

chí không thể hiện những thông tin về tổng tiền vốn và

Trang 5 / 62

lãi của người bán lẻ, các loại giá này phản ánh một số

rất ít các thư viện sẵn sàng đăng kí mua. Ann Okerson

(1992) báo cáo rằng sức mua sách giảm 15% trong vòng 5

năm trước năm 1991, và việc đặt mua các tạp chí cho các

cán bộ giảng dạy của trường đại học giảm từ 14 đến 12

trong cùng kì. Con số thống kê của hiệp hội các Thư viện

làm nghiên cứu (Research Libraries) vào năm 2002 chỉ ra

rằng trong vòng 15 năm từ năm 1986 đến 2001, việc mua

sách chuyên khảo giảm 26%, trong khi giá của quyển sách

giảm đến 68%. Okerson dùng phép ngoại suy cũng đã tính

toán và chỉ ra rằng 2017 thư viện không mua mới tài liệu

nào, và các thư viện chúng ta cũng đang thuộc diện này

(ít ra cũng trên giấy).

Các nhà xuất bản cũng có những động thái để tác động trở

lại các con số thống kê trong việc tăng giá đối đầu với

thư viện bằng cách chỉ ra danh mục giá cho khách hàng

chung nhất tăng kèm theo việc tăng số trang cho mỗi ấn

phẩm tạp chí; cùng với những hiệu ứng ảnh hưởng lớn đến

việc tăng giá của các tạp chí. Tuy nhiên, thư viện không

có cách nào ép buộc nhà xuất bản chọn lọc để giảm giá

hơn, và xảy ra việc gia tăng giá trị thặng dư đối với giá

cả đã điều chỉnh lạm phát cho mỗi trang, đặc biệt đối với

những nhà xuất bản không thuộc Mỹ (Marks 1991). Trường

đại học Washington báo cáo (Carey và Gould, 2000) rằng

chi phí trung bình cho mỗi trang của các tạp chí khoa học

từ Springer-Verlag là $1.86, từ Elsevier là $1.24, và từ

Trang 6 / 62

Kluwer là $0.80; chi phí trung bình cho một trang các nhà

xuất bản phi lợi nhuận là $0.16.

Công tác xuất bản và phân phối truyền thống được đẩy mạnh

về căn bản trong những năm gần đây. Thời gian tung ra thị

trường cũng chóng vánh như là những quyển sách đã được

xuất bản trong suốt thời gian thử của O. J. Simpson, và

nhà xuất bản đã phải học cách đẩy nhanh công tác in ấn

và phân phối thậm chí đối với cả quyển sách bình thường.

Các thư viện mong muốn trao đổi các tài liệu để khai thác

lợi ích của mảng diện rộng các dịch vụ phân phối mới

chuyên về vận hành các gói tài liệu vận chuyển ngắn, và

dĩ nhiên máy fax đã giúp cho việc sao chép các bài báo,

tạp chí giữa các thư viện được diễn ra nhanh chóng hơn.

Việc thay đổi thú vị gần đây nhất trong việc phân phối

sách là việc gia tăng số lượng của các tiêu đề sách khác

nhau phục vụ cho bạn đọc có trình độ trung bình. Các nhà

sách ngày càng tăng về số lượng, kho sách của họ ngày

càng được mở rộng để thay thế các kho qui mô nhỏ trước

đây, các hiệu sách cá nhân … là những bước cải tổ đầu

tiên; sau đó đến lượt của Amazon.com và các đối thủ cạnh

tranh của nó đã cung cấp cho thị trường các quyển sách

dạng in ấn.

Vào thời kì đầu những năm 1990, CD-ROMS có thể được xem

như xuất bản phương tiện truyền thông chủ yếu. Phân phối

CD-ROM cũng có những thuộc tính tương đương với phân phối

sách. Tiến trình chế tạo CD, giống như tiến trình xuất

Trang 7 / 62

bản sách, đây là một hoạt động sản xuất lớn có hiệu quả

kinh tế cao nhất. Nó được thiết kế cho các đĩa nhạc thông

dụng, và các tín hiệu có thể được đọc như số hay được

chuyển thành âm thanh dạng tương tự. Giá CD-ROM, khi mua

với số lượng lớn, có thể mua với giá dước $1 một đĩa, rẻ

hơn nhiều so với sách. Phát hành CD bắt đầu từ giữa những

năm 1980, sau khoảng 6 năm kể từ khi phát hành các đĩa CD

âm thanh. Cho đến cuối những năm 1980, hầu hết các thư

viện mua đĩa điều khiển driver CD-ROM và bắt đầu mua các

phiên bản trên CD-ROM của các tạp chí dạng tóm tắt và mục

lục. Việc mua bán này được thể hiện thông qua tìm kiếm

trực tuyến dựa trên trả tiền theo thời gian truy cập; các

thư viện nhận ra rằng thay vì họ đã trả nhiều tiền cho

tìm kiếm trực tuyến, họ có thể tiết kiệm tiền để mua CSDL

như thế trên CD-ROM.

Chẳng bao lâu sau đó, hầu hết các CSDL đã có mặt trên CD-

ROM, và các CD-ROM này đã làm cho các đĩa từ càng trở nên

ít sử dụng và cạnh tranh một cách hiệu quả với các dịch

vụ trực tuyến đắc tiền. Sau đó, vào những năm đầu của

những năm 1990, việc kinh doanh các CD-ROM riêng lẻ bị

thất bại. Các đĩa điều khiển CD-ROM bị rớt giá (vì mỗi

máy tính mới đều có một đĩa điều khiển kèm theo) vào cùng

thời điểm khi các nhà phân phối phần mềm nhận ra rằng họ

muốn phân phối các chương trình có dung lượng lớn hơn.

Khi bộ nhớ truy xuất ngẫu nhiên RAM của máy tính có dung

lượng giới hạn là 640K, thì một đĩa mềm 1.4MB là một cơ

Trang 8 / 62

chế phân phối hợp lý. Ngày nay các máy tính với bộ nhớ

trong 500MB rất phổ biến, và các phần mềm có bản hướng

dẫn, các tùy chọn đi kèm, và các hình nền tinh vi, và vì

thế chúng ta không thể phân phối phần mềm theo đơn vị là

1.4MB. Nhiều CD-ROM được tung ra thị trường, với thị

trường gia tăng gấp đôi mỗi năm đến đầu năm 1995, bao gồm

cả thị trường tham khảo nội bộ nói riêng. Bách khoa toàn

thư trên CD-ROM ít nhiều phá hủy thị trường bách khoa

toàn thư in ấn. Loại tài liệu tham khảo quan trọng khác

được xuất bản trên CD-ROM là các tập bản đồ - atlases,

phonebooks, và các công cụ hỗ trợ giáo dục trẻ em.

Xuất bản CD-ROM được tập trung một cách khác thường bởi

các chuẩn của các xuất bản thông thường. Các kênh phân

phối cho CD-ROM khó lòng bị phá vỡ hơn là các kênh phân

phối cho sách. Sách trong các cửa hàng được bán một số

nhan đề và hầu hết chúng đến từ một số nhà xuất bản chủ

đạo (dễ thấy nhất là Microsoft). Không giống như những

quyển sách có âm thanh, hình ảnh đã được bán ở các nhà

sách thông thường, CD-ROM đựơc bán rộng rãi thông qua

“cửa hàng” trên máy tính, các cửa hàng này không theo

cách truyền thống như các đơn đặt hàng dành riêng và các

chính sách cung cấp ưu đãi.

Sau đó, khách hàng đã mệt mỏi vì đọc các quyển sách trên

CD-ROM hơn là những sử dụng những quyển sách đã được cung

cấp sẵn trên web, và thị trường sách trên CD-ROM đã bị

sụp đổ.

Trang 9 / 62

Ngày nay, chúng ta đã có DVD và có khả năng xuất bản DVD

theo bộ. Điều này gợi ra việc bán các CSDL lớn đến các

thư viện, bởi vì không ai muốn dùng bộ CSDL có 10 đĩa.

Tuy nhiên, khả năng về thị trường khách hàng dường như

còn thấp, đặc biệt khi có những bất đồng về định dạng và

các chuẩn và vị chua chát còn lại trong kinh doanh xuất

bản phẩm đã bị thất bại của CD-ROM.

6.2 Các mạng máy tính

Thế giới số cung cấp các lựa chọn nhanh hơn các máy fax

hay hộp thư bưu điện trong việc chia sẻ thông tin giữa

các thư viện.Các mạng máy tính ngày nay liên kết hầu hết

các quốc gia trên thế giới. Dĩ nhiên, máy tính luôn trao

đổi dữ liệu thông qua các thiết bị đầu cuối. Thông thường

các trao đổi dữ liệu này phải tuân theo một giao thức cho

cả bên gửi và bên nhận. Một trở ngại chính trong việc

thiết kế các giao thức bên trong máy tính, và một phần lý

do để giải thích tại sao chúng lại khác nhau giữa các

giao thức được sử dụng trong cùng một máy tính đơn là vì

chúng phải đoán trước rằng hai máy này đang ở trạng thái

như nhau;

Dĩ nhiên, các trì hoãn trong truyền tin lâu hơn có liên

quan đến việc truyền thông tin có khoảng cách xa và thông

qua đường dây điện thoại có nghĩa là không phải các giao

thức đều đáp ứng tức thì tất cả các yêu cầu truyền -

Trang 10 / 62

nhận. Mạng máy tính ưu việt nhất là internet, sử dụng

giao thức IP (the Internetworking protocol).

Có một số lựa chọn cơ bản cho thiết kế mạng máy tính.

Chúng bao gồm lựa chọn chuyển gói tin (packet switching) hay

chuyển mạch (circuit switching), và lựa chọn sắp xếp mạng

vật lý là mạng hình trục (bus) hay mạng hình sao (star). Mạng

dạng gói tin, mỗi gói thông tin được tổ chức riêng lẻ.

Thật vậy, các tín hiệu tương tự (analog) là thông tin như

thư của bưu điện hay điện tín; các gói này thường được

gọi là gam dữ liệu (datagram). Các mạng chuyển dữ liệu

theo gói tin thì giống như thêm đất trồng vào khu vườn

của bạn, thêm từng xô đất một.

Trong mạng chuyển dữ liệu theo dạng mạch, hệ thống cần có

một thoả thuận từ đầu để thiết lập một lộ trình và sau

đó, thông tin sẽ được chuyển đi theo con đường này. Một

tín hiệu tương tự trong trường hợp này là hệ thống điện

thoại hay đường mà nước chảy dọc theo một cái ống; các

vòi được vặn ra và sau đó nước chảy. Nói đại khái thì

mạng chuyển dữ liệu dạng mạch liên quan đến việc xếp đặt

một đường đi, nhưng thông tin truyền theo cách này có thể

đựơc thực hiện nhanh hơn, đây cũng chính là điều có thể

thu hồi hay bù đắp lại chi phí sắp xếp lộ trình cho dữ

liệu.

Một mạng chuyển dữ liệu theo dạng gói thì đơn giản hơn

bởi vì mỗi gói tin đều hoàn toàn độc lập, nhưng ở đây

không có cơ hội để lưu những sắp xếp về đường đi dữ liệu,

Trang 11 / 62

đường đi mà đã được thiết lập cho một gói và hoàn toàn có

thể dùng cho những lần chuyển dữ liệu của các gói tiếp

theo.

Để kéo các dây điện xung quanh một toà nhà, có hai mô

hình khác nhau có thể được sử dụng. Một dây xỏ qua mỗi

nơi mà nó cần đi đến, và mỗi thứ mà nó xuyên qua làm dây

điện này chùn xuống, giống như các bóng đèn trên cây

Noen. Đây được gọi là nối dây theo hình trục: một sợi dây

sẽ nối qua nơi cần dịch vụ. Vấn đề ở đây là có mỗi điểm

cần một dây được kết nối với một nơi ở trung tâm, ví dụ

như đủ đựng cầu chì.

Gọi là kiểu nối dây hình sao bởi vì một sơ đồ của các dây

giống như một ngôi sao, có các đường thẳng xuất phát từ

một điểm trung tâm đến mỗi điểm cần

các dịch vụ.

Kết nối mạng hình trục sẽ tốn ít dây

hơn nhưng yêu cầu mọi người chia sẻ

dây dùng chung. Vì thế nó sẽ thích hợp

cho một hệ thống các dây điện đắc tiền

nhưng sử dụng đạt công suất cao. Một số mạng máy tính

trước đây dùng cáp đồng trục và thiên về mạng hình trục.

Tuy nhiên, kết nối dạng hình trục tạo ra một số vấn đề

quản trị. Bởi vì mọi người chia sẻ cùng

cáp vật lý, nếu một máy có các sự cố

dây cáp, một người có thể chịu đựng sự

cố hỏng các dịch vụ. Tương tự, một sợi

Trang 12 / 62

dây cáp hỏng sẽ ảnh hưởng đến nhiều người sử dụng. Vì

thế, kết nối theo kiểu hình sao có xu hướng được sử dụng

nhiều hơn, làm từ dây rẻ tiền hơn, nhưng mỗi máy trạm có

kết nối riêng tới switch cục bộ. Hệ thống này dễ quản lý

và cài đặt tốn ít chi phí hơn và – dựa trên loại cáp 10-

base-T chuẩn sử dụng cáp xoắn đôi trên sợi dây đồng – đã

được thay thế cáp đồng trục Ethernet dày. Đây cũng là

cách quản trị đơn giản của mạng, bởi vì những người dùng

này hiếm khi có khả năng can thiệp vào máy tính của người

dùng khác.

Mạng không dây ngày nay đã trở thành trào lưu. Mỗi máy

tính có song vô tuyến, ăng ten, thiết bị phát; vì thế

thậm chí không phải tốn đồng nào cho “dây”, các thiết bị

phần cứng trong mạng này có vẻ đắt hơn so với một mạng có

dây. Tuy thế, việc cài đặt mạng không dây thì lại đơn

giản hơn, không có lỗ nào bị khoan trên tường và cũng

không phải gắn một dây cáp nào. Mạng không dây, giống như

mạng kết nối dạng hình trục, có thể bị quá tải hay bị các

người dùng khác can thiệp vào máy tính. Và cũng giống như

mạng hình trục, một người có thể tình cờ biết được các

gói tin được truyền của người dùng khác. Và vì thế mạng

không dây là một kiểu của mạng hình trục.

Về cơ bản, các nhà cung cấp khác nhau thì phát triển các

hệ thống mạng máy tính và các giao thức khác nhau. Ví dụ

như IBM có SNA (system network architecture) liên kết

giữa các máy tính, trong khi Digital có DECNet. Tuy

Trang 13 / 62

nhiên, việc phát triển quan trọng nhất là Ethernet của

Xerox PARC được phát minh vào năm 1976 do Robert Metcalfe

và David Boggs. Ý tưởng cơ bản nhất của mạng này là giao

thức Alohanet: bất kì hệ thống nào muốn truyền một gói

tin trên đường cần có thông tin trên đầu gói tin ghi địa

chỉ nơi xuất phát cũng như địa chỉ nơi sẽ đến. Mỗi hệ

thống sẽ “lắng nghe” thông tin trên đường truyền và lựa

ra những gói nào sẽ gửi đến cho nó.

Giao thức Aloha cực kì đơn giản này không dùng nhiều năng

suất của đường truyền lắm khi lượng người dùng tăng lên,

cho nên sẽ có cơ hội cho hai máy tính truyền dữ liệu cùng

một lúc. Một cải tiến được gọi là Aloha bị cắt rãnh, ở đó

việc truyền xảy ra tại khoảng thời gian được cố định

trước. Ethernet cải tiến được vấn đề này hơn trong khi

vẫn duy trì truyền thông bị động (passive) của Aloha. Cơ

cấu của Ethernet là một dây cáp đồng trục phẳng không có

các phần chủ động (active), và vì thế ít xảy ra lỗi. Như

trong ở Alohanet, các máy giao tiếp với nhau bằng cách

đặt các gói được đánh địa chỉ trên sơ đồ đường truyền.

Những gì mà Ethernet cải tiến thêm là những thông tin mà

các máy đã “lắng nghe” giống như lúc chúng đang truyền.

Nếu, trước khi nó bắt đầu gửi đi, một máy tính chỉ “nghe”

một số máy khác đang truyền, thì thật ra nó không đang

truyền. Và khi có hai máy bắt đầu truyền tương đối gần

nhau trong một lúc thì chúng không “nghe” được từ máy

khác trước khi bắt đầu gửi, cả hai đều dừng lại nhanh

Trang 14 / 62

chóng khi chúng phát hiện ra xung đột. Sau đó, mỗi máy

đợi trong một khoảng thời gian ngẫu nhiên trước khi bắt

đầu lại, để lần tới sẽ không xảy ra tình trạng xung đột.

Đó là lý do tại sao Ethernet được gọi là CSMA/CD (carrier

sense multiple access, collision detection). Việc sử dụng

tất cả năng lực của cáp vẫn là điều không thể, nhưng nó

là một cải tiến có chất lượng hơn hẳn so với phiên bản

Alohanet đầu tiên. Trong giao thức Ethernet, mỗi máy trạm

cần thời gian lắng nghe từ các máy khác với khoảng thời

gian ngắn hơn thời gian được yêu cầu để truyền toàn bộ

một gói tin. Điều này giới hạn một giao thức Ethernet

trong đường truyền khoảng 100m, tùy thuộc vào tốc độ

đường truyền trên cáp.

Tính giản đơn của ý tưởng về Ethernet căn bản đôi khi

mang lại bất lợi. Mỗi máy trạm có thể thấy bất kì gói tin

nào trong đường truyền cáp kể cả những gói được đánh địa

chỉ. Trừ phi những gói tin được mã hoá, những máy tính

đang “đánh hơi” “nghe ngóng” trong mạng để chơi trò gian

lận và gom hết những thông tin mà không được ghi là

chuyển đến chúng. Trong giao thức này cũng không có ràng

buộc nào về khả năng của các máy đơn trên đường truyền.

Nếu một máy trạm trên đường truyền chẳng may bị sự cố và

bắt đầu truyền liên tục, bỏ qua tất cả các xung đột, và

tất cả các máy khác. May mắn thay, một Ethernet đơn thì

có chiều dài bị giới hạn và được lưu trong một miền được

quản trị đơn (singly administered domain).

Trang 15 / 62

……..

6.3 Thông tin trên Internet

Mức độ thông tin được tổ chức và cung cấp đến cho người

dùng góp phần tạo nên thành công của Internet. Hai dịch

vụ cơ bản là đăng nhập từ xa (remote login) và truyền tập

tin (file transfer). Chúng được kết hợp vận hành nên

người dùng không nhận ra hai dịch vụ này hoạt động như

thế nào, nhưng nguyên tắc cơ bản thì như nhau: một người

sử dụng kết nối đến một máy (được gọi là máy chủ), và sau

đó các bit thông tin được truyền đến máy người dùng ở xa

(máy trạm).

Dịch vụ đầu tiên là đăng nhập€ từ xa. Ở đây các phép tính

và dữ liệu thật sự lưu trên máy chủ và máy trạm chỉ đơn

thuần là thiết bị đầu cuối từ xa. Đối với máy trạm này

thì không hề thực hiện phép tính toán nào ngoài việc cung

cấp màn hình hiển thị và thậm chí nó cũng không cần bản

sao dữ liệu được truyền đến nó. Tuy nhiên, thông thường

người dùng lại muốn có dữ liệu thật sự từ máy chủ và lưu

giữ chúng. Ví dụ, máy chủ có thể không cung cấp truy cập

thư mục, nhưng có thể cung cấp một thư viện các phần mềm

“freeware” hoặc văn bản miễn phí mà người dùng muốn tải

về.

Đối với dịch vụ truyền tập tin thì giao thức chuẩn là ftp

(file transfer protocol). Ví dụ, các mảng (array) thông

tin tương đối lớn được cung cấp trên một số các máy chủ

sử dụng giao thức ftp, bao gồm tài liệu văn bản được tổ

Trang 16 / 62

chức bởi Project Gutenberg (xem chương 1, phần 1.5), sắp

xếp phần mềm ở nhiều trang, những bộ sưu tập hình ảnh

được nhiều người đưa lên, và còn nhiều loại thông tin

khác. Như một điều tất yếu, ftp liên quan đến việc tạo

bản sao của các tập tin dẫn đến vấn đề phân phối các cập

nhật và các phiên bản cũ cũng đang tràn lan khắp thế

giới.

Các tài liệu lưu trữ của ftp, được phân bố trên rất nhiều

máy tính, ngày càng trở nên phong phú, và một hệ thống

tìm kiếm được gọi là archie dùng để tìm các tập tin cụ

thể. Hệ thống archie dựa trên việc tìm kiếm các tên tập

tin và các tên thư mục, vì hầu hết các tài liệu trên ftp

không phù hợp cho tìm kiếm văn bản tự do (chương trình

máy tính và các ảnh nhị phân). Lưu ý rằng ý tưởng cơ bản

này - nhiều tập tin được nhiều người lưu ở những nơi khác

nhau, và một số cơ chế tìm kiếm phân tán- là chính xác

những gì được biến đổi thành các tập tin chia sẻ đối với

âm nhạc và ý kiến của Napster.

Giao diện của ftp không dễ dùng, và việc chấp nhận sử

dụng ở số đông người dùng phải đợi đến hệ thống gopher

của đại học Minnesota. Giao diện của Gopher dựa trên ý

tưởng các menu phân cấp và chỉ thuần là văn bản. Nó được

chạy trên web và các trình duyệt web: phiên bản đầu tiên

do Mosaic do Marc Andreesen thiết kế (sau đó tại Trung

tâm quốc gia cho các ứng dụng siêu máy tính tại trường

Trang 17 / 62

đại học Illinois) và sau đó do Netscape và về sau do

Internet Explorer.

Các trình duyệt web không nhất nhất phải tuân theo cách

tổ chức phân cấp. Thay vào đó các đường liên kết siêu văn

bản được đặt bất kì nơi nào trong tài liệu có thể được

liên kết tới bất cứ nơi nào trên web. Sau đây là thí dụ

về đoạn văn bản trên web:

Click for information on <a href=http://www.seagate.com>

Seagate disk drives </a>.

Khi hiển thị, sẽ được đoạn văn bản:

Click for information on Seagate disk drives

Phần được gạch dưới (và màu hiển thị thay đổi) chỉ ra

rằng cụm từ Seagate disk drives thể hiện một liên kết.

Cụm từ thể hiện liên kết này được chỉ ra trong cặp dấu

ngoặc nhọn <a>…</a> theo cú pháp của SGML. href=… chuỗi

nằm trong thẻ mở <a> thể hiện nơi mà trình duyệt sẽ khi

tới nếu được nhấp chuột vào đó. Trong trường hợp này phần

định vị, gọi là một URL (Bộ định vị nguồn tài nguyên đồng

dạng - Uniform Resource Locator) là

http://www.seagate.com được hiểu như: (a) kí hiệu http là

một tập tin được dịch theo giao thức http (nếu dùng theo

gopher hay htp thì phần định vị sẽ là gopher: hay http:);

(b) hai dấu xuyệt xéo chỉ ra rằng theo sau nó là tên máy

hơn là tên một tập tin trên máy đó; và (c) máy tên

www.seagate.com có trên web mà giao thức http sẽ phải đi

tới. Cho thí dụ, dưới đây cũng là tên tập tin, URL

Trang 18 / 62

http://www.cs.ucl.ac.uk/Externel/lesk yêu cầu đầu tiên

cho máy www.cs.ucl.ac.uk và sau đó cho tập tin (liên quan

đến thư mục gốc - root của các tập tin http) có tên là

Externel/lesk.

Các trình duyệt web có thể hiển thị các hình ảnh, chạy

các tập tin âm thanh nền, và thậm chí là trình diễn các

đa phương diện. Đối với văn bản thì đòi hỏi chúng có thể

được định dạng bằng các tùy chọn xử lý văn bản như in

nghiêng, in đậm phần văn bản, các ngắt hàng đoạn văn bản,

và con số giới hạn các dung lượng của các loại. Một số

trình duyệt có thể thực hiện các bảng biểu, và khả năng

HTML (ngôn ngữ đánh dấu siêu văn bản – hypertext markup

language) để hiển thị phép đo và vẽ địa hình

(topographic) ngày càng cao. Các đặc tính trong HTML cho

phép một trang web có đủ các công cụ định dạng và trang

trí nhằm thiết kế các đồ thị rất bắt mắt vì vì thế định

dạng này sẽ thu hút người dùng ngày càng nhiều hơn.

Bạn đọc của một trang web cũng có thể có những lựa chọn

nhất định cho trang web. HTML, theo định nghĩa, không chỉ

định chính xác kích cỡ chữ và kiểu chữ. Thay vào đó, tác

giả sẽ xác định kích cỡ chữ là trung bình, lớn hơn hay

nhỏ hơn và kiểu chữ là bình thường hay đậm hoặc nghiêng.

Phần mềm khách hàng trong trình duyệt sẽ chọn xem kiểu

chữ nhỏ hay lớn và tùy theo mỗi phần mềm mà lựa chọn kiển

chữ thích hợp. Đối với một số nhà xuất bản và tác giả lại

dùng HTML mở rộng để hỗ trợ các văn bản được bố trí dạng

Trang 19 / 62

cột đôi, công thức toán học và hộp lựa chọn các kiểu chữ

vì theo họ HTML không đáp ứng đủ các yêu cầu về điều

khiển các định dạng. Còn một số độc giả lại cho rằng việc

mở rộng kích cỡ chữ khi hiển thị là một điều thuận lợi;

một tiện ích dễ thấy của thư viện số là những ai có thị

lực kém (hoặc đọc ở màn hình có chất lượng kém) có thể

chọn dạng trình chiếu tùy vào sở thích của họ. Một tùy

chọn khác cho các trình duyệt web là sử dụng đường liên

kết trong các trang web mà không bị gò bó. Theo bản chất

vốn có của siêu văn bản, bất kì ai có thể đặt liên kết

đến bất kì cái gì. Một bộ sưu tập của tất cả những trang

như thế gọi là World Wide Web, và các trang web hầu như

có thể được tìm thấy theo tất cả các cách được mô tả.

- Có một số kiểu bộ máy tìm kiếm văn bản tự do truy

xuất tất cả những gì trên web trong một khoảng thời

gian nhất định và sắp chỉ mục kết quả; Google là bộ

máy tìm kiếm được biết đến nhiều nhất.

- Có các danh sách, được sắp xếp theo chủ đề, các

trang trình bày các chủ đề nhất định; được biết

nhiều nhất là những trang của Yahoo (hay những tổ

chức phân cấp khác) và AOL.

- Có các con trỏ siêu văn bản trong hầu hết các trang,

tạo nên một chuỗi các nguồn tham khảo đi kèm.

Hầu hết người dùng bổ sung vào những kỹ thuật mang tính

đại chúng này các danh sách bookmark của các trang họ

Trang 20 / 62

thích và thỉnh thoảng là các trang mà họ sở hữu chỉ chứa

danh sách các trang mà họ quan tâm.

Một cách khác để mở rộng việc sử dụng các trang web tĩnh

là đưa ra thông tin dưới dạng các chương trình thực thi

trên máy tính để cung cấp các tương tác nhanh và phù hợp.

Ngôn ngữ lập trình như Java do Jame Gosling thiết kế tại

Sun Microsystems sẽ thực hiện được tính năng này. Những

hạn chế của Java phải kể đến là phải luôn đảm bảo rằng

người dùng chỉ thực hiện các thao tác để hiển thị web mà

không gây ảnh hưởng xấu đến máy người dùng (các chương

trình Java không thể xoá các tập tin hay các thư mục của

người dùng). Di chuyển các phép tính có liên quan đến các

thao tác xử lý trên web từ máy chủ xử lý với tần suất cao

đến máy người dùng, Java làm cho các trang web trở nên dễ

thiết kế hơn và ‘sành điệu’ hơn. Các chương trình Java

được chép về tới các máy trạm được gọi là ‘applets”

(little applications). Chúng cho phép tạo các tính năng

mở rộng và và những chuyên gia thiết kế web nhờ vậy có

thể mở rộng được năng lực trang web của mình.

Việc tăng cường tính năng của các trang web thể hiện ở

chỗ có nhiều hơn các các thủ tục đồ họa được xử lý cục

bộ; và ở đây các video ngắn hoặc các tập tin âm thanh với

dung lượng nhỏ được tải về, sử dụng các thứ tiếng ví dụ

như Quicktime. Các trang web ngày nay được thiết kế bao

gồm trình diễn các đa phương tiện và cung cấp phần mềm để

biên dịch nó thành công cụ gắn vào trình duyệt. Cùng với

Trang 21 / 62

Macromedia’s “Flash” và Real Networks, “Real Player” đã

trở nên phổ biến, ngày nay một số website thương mại sẽ

thông báo cho người dùng nếu họ không cài đúng công cụ hỗ

trợ thì họ sẽ không truy cập vào trang web được. Trình

duyệt web được mong muốn có vai trò như một “tác nhân”

thực hiện các công việc tại nơi người dùng. Các tác nhân

này sẽ thực hiện tìm kiếm, truy xuất và hiển thị thông

tin mà người dùng muốn. Một thí dụ đơn giản, tác nhân có

thể hiểu các giao thức khác nhau như các định dạng của

tài liệu là PDF hay Word hay LaTex, và khi cần tác nhân

sẽ gợi ý cách thức xem tài liệu dạng nào là hợp lý. Hầu

hết các trình duyệt web đều có tính năng này. Các tác

nhân phức tạp hơn có thể duy trì các câu hỏi thường xuyên

để chạy lại các trang mới mỗi ngày và đáp ứng yêu cầu của

người dùng tốt hơn, và dịch vụ này đã được các cổng

(portal) cung cấp. Một số yêu cầu mang tính thị trường

lại mong đợi các tác nhân sẽ mua hàng cho bạn, duy trì

lịch làm việc của bạn, và lập thời khoá biểu các ngày

nghỉ của bạn. Chúng có thể thực hiện việc này chính xác

đến đâu và chúng sẽ được biến tướng đến mức nào qua các

quảng cáo thương mại thì chưa rõ.

Về cơ bản, mọi thư viện số ngày nay đều được tổ chức trên

web. Nó còn là một cách chuẩn để phân phối tài liệu và là

tất cả những gì mà người ta mong đợi. Ngày nay, một dịch

vụ không có giao diện web được xem như là không bình

thường và gây ra cảm giác bất an cho khách hàng. Thậm chí

Trang 22 / 62

thư viện số của bạn sẽ có phương pháp truy cập đặc biệt

và có phong cách riêng thì nó cũng được bọc dưới vỏ của

một trang web. Thí dụ là mục lục sách trực tuyến có trước

web và thường sử dụng “telnet” hay “gopher” như giao diện

của chúng, nhưng tựu lại tất cả chúng đều giống như trang

web. Trang web ngày nay nói chung là không gian của thông

tin trực tuyến; các thư viện số là các bộ sưu tập đặc

biệt được chứa trong không gian đó.

6.4 Hệ thống lưới tin học.

Một lượng lớn các máy tính được kết nối với nhau và nhờ

thế mà các công việc được phân phối giữa các máy và các

máy tính trong mạng song song thực hiện các phép xử lý.

Ngày nay các công việc cần có sự can thiệp của máy tính

nhất thì không phải do chỉ mỗi siêu máy tính thực hiện mà

còn được thực hiện bởi các máy nhỏ hơn. Tuy nhiên, xét về

mặt kiến trúc, một siêu máy tính bao gồm nhiều con vi xử

lý hơn là một thiết bị đơn cực nhanh. Tất cả những gì

khác biệt là khoảng cách giữa các máy và cách quản trị

của chúng.

- Đôi khi hệ thống là một lượng lớn các hộp đơn lẻ,

chứa hàng ngàn con vi xử lý. Chúng được gọi là siêu

máy tính ngay cho dù không có con vi xử lý riêng lẻ

nào nhanh hơn vi xử lý của máy tính để bàn. Những

máy tính như thế ngày nay chiếm lĩnh thị trường siêu

máy tính thương mại, thay thế những máy tính được

Trang 23 / 62

nghĩ là có các nguồn điện khác nhau (ECL logic hơn

là CMOS, hay chất gallium arsenide hơn là silicon)

sẽ mang đến thuận lợi đáng kể.

- Đôi khi hệ thống có rất nhiều hộp, nhưng chúng chỉ

được nối kết cục bộ và chịu sự giám sát của người

quản trị. Kiến trúc thông thường nhất trong trường

hợp này được gọi là “Beowulf”, và những máy tính này

có thể được mua hay được thiết kế cục bộ.

- Đôi khi các máy tính được phân bổ khắp thế giới và

vấn đề là liên kết chúng lại. Mỗi một máy tính có

một ít vấn đề và báo cáo lại trong kết quả của nó

thông qua Internet. Trường hợp này không cần máy

tính quản lý hay quản trị.

Thành công nổi tiếng nhất của các máy tính đa vi xử lý

lại là sự thất bại của nhà quán quân cờ Garry Kasparov

vào năm 1997 với máy tính IBM Deep Blue. Máy tính này

chứa nhiều vi xử lý RS-6000 cộng với nhiều thiết bị phần

cứng chơi cờ chuyên dụng. Tuy nhiên, có lẽ quan trọng

quan trọng hơn (hay nói cách khác như một chuẩn mực) là

sự phân tích thành thừa số của 140 kí số, một thử thách

cho tập đoàn RSA đặt ra. Nó được thực hiện trong vòng một

tháng với khoảng 200 máy tính theo qui ước (một số máy

tính cá nhân, một số máy trạm Sun, và một số máy trạm

SGI) và một đội ngũ cán bộ có mặt khắp nơi trên thế giới

do Peter Montgomegy và Arjen Lenstra điều hành.

Trang 24 / 62

Trang web top500.org hiển thị một danh sách 500 máy tính

mạnh nhất trên thế giới mỗi năm. Cho thí dụ, năm 2002 máy

tính xếp ở vị trí số một là máy Earth Simulator ở Nhật,

vị trí thứ hai và thứ ba thuộc về các máy tính ASCI Q tại

Los Alamos National Laboratory (chính phủ Mỹ lại luôn

khao khát ngôi quán quân). Quan trọng nhất có lẽ là sự

thất bại về kiến trúc của 500 máy tính đầu tiên. Mười năm

trước, 90 trong 500 máy tính là các máy có CPU đơn; ngày

nay thì không máy tính nào còn CPU đơn nữa. Chỉ có khoảng

200 máy có đa vi xử lý trong một hộp đơn; 300 máy tính

dạng liên cung (cluster) hay “chòm sao” (các nhóm của các

con đa vi xử lý). Năng lực tính toán do kết hợp các máy

mạnh hơn một máy dù máy tính đơn này đã được đã được tăng

tốc nhanh hơn.

Dĩ nhiên hầu hết các máy tính để bàn thì luôn rất lý

tưởng trong mọi lúc. Thực tế này dẫn đến một điều thú vị

trong việc sử dụng các chu kì lý tưởng trong các vấn đề

rộng thể hiện dưới dạng đơn, và kỹ thuật cracking của thử

thách RSA đã được thực hiện trên ý tưởng này; người dùng

máy trạm tiếp tục thực hiện công việc của họ, nhưng trong

lúc họ đang ngủ hoặc không dùng máy tính hết năng lực,

thì những chu kì không được sử dụng còn lại sẽ dùng trong

việc phân tích thành thừa số các kí số. Ngày nay, một

loạt vấn đề được bắt đầu bằng cách dùng các chu kì dành

riêng, khởi đầu là dự án SETI@home. SETI tượng trưng cho

“search for extraterrestial intelligence”, cần một lượng

Trang 25 / 62

lớn các chu kì để xuyên qua quang phổ các sóng vô tuyến

được thu lại từ không gian, để tìm kiếm một tín hiệu. Từ

khi nguồn ngân sách của SETI không đủ để hỗ trợ cho siêu

máy tính, công việc bị chia ra thành từng phần trong nhóm

cho những ai sẵn sàng muốn thực hiện công việc. Các hoạt

động tương tự như tìm thuốc để điều trị cho bệnh AIDS hay

ung thư; những chương trình này đang thử những kết hợp

kiến trúc ba chiều để tìm ra hợp chất hoá học đã kết

thành các chất quan trọng trong các căn bệnh nói trên.

Những dự án có liên quan đang tìm kiếm các thuốc phòng

bệnh đậu mùa, bệnh than, hoặc các hiểm họa khủng bố. Ngày

nay có khoảng hai tỷ người tình nguyện tham gia vào các

chu kì của dự án.

Ý tưởng chung của việc sử dụng một lượng lớn các máy tính

không bắt buộc phải kết nối cứng đã vấp phải các vấn đề

nghiêm trọng được gọi là “grid computing”. Mục đích của

chúng tôi không phải chỉ ra vấn đề nào có thể được chia

nhỏ dễ dàng và được bắt đầu theo cách này, và trường hợp

nào thật sự cần kiến trúc để xác định ranh giới chặt chẽ

hơn là vấn đề hoàn toàn ngược lại. Những kẻ cố ý phá hoại

muốn phá một lượng lớn các phép tính bằng cách gửi đi các

kết quả không chính xác vì thế đã ảnh hưởng đến hiệu quả

của hệ thống mà cụ thể là vấn đề ủy thác trong hệ thống.

Một số vấn đề thì dễ dàng kiểm tra những gì đang được báo

cáo; tổng quát hơn, mỗi vấn đề con nên được chỉ định thực

hiện nhiều lần.

Trang 26 / 62

Thư viện số sử dụng nhiều máy tính, chủ yếu cho lưu trữ,

chứ không phải cho thực thi các phép toán. Thư viện có

thể ngăn ngừa tình trạng mất thông tin bằng cách chia sẻ

các tập tin với các thư viện khác để cho bất kì tập tin

nào mất do lấy cắp, hỏa hoạn, động đất, hay xóa bỏ, vô

tình hay cố ý, có thể được lấy lại từ các thư viện khác.

Việc này nảy sinh các vấn đề giống nhau như ủy thác và tổ

chức cùng chia sẻ các yêu cầu có tính chu kì. Hơn nữa,

hầu hết các thư viện chỉ lưu các bản sao các tập tin của

thư viện khác trên máy tính; mặc dù còn nhiều không gian

đã trống, chúng tôi không có nhóm “bảo tồn thư viện của

bạn” tại nhà, một phần bởi vì ngày nay giá thành đĩa quá

rẻ.

6.5 Mã nguồn mở và các hệ thống quyền sở hữu

Một số loại mã nguồn máy tính có đăng kí quyền sử dụng và

một số mã nguồn thì không. Trong thời kì đầu của máy

tính: (a) phần cứng máy tính quá đắt đỏ đến nỗi giá cả

phần mềm hầu như không thành vấn đề; và (b) phần mềm

thông thường chỉ chạy trên một một kiểu phần cứng nhất

định, và vì thế khi mua, bạn phải quyết định mua trọn bộ

phần cứng và phần mềm. Vào năm 1961, khi tôi bắt đầu làm

việc với máy tính, tôi phải trả $1.25 cho mỗi giờ thuê

máy, và máy tính lớn IBM tôi dùng có giá vài triệu đô la.

Giá của máy tính tôi dùng tương đương với tiền lương hơn

một trăm năm làm việc của tôi. Trong những ngày đó, không

Trang 27 / 62

có gì có thể “xách tay” được; chương trình được phân phối

hoặc được viết ra từ nhà sản xuất chuyên biệt. Phần mềm

thì thường không đăng kí quyền sở hữu và bán kèm theo

phần cứng. Ngày nay tất cả mọi đều trên đều thay đổi,

thậm chí ở mức lương đại học, giá của một máy tính (cái

nhanh hơn và tốt hơn) thì tương đương với lương chỉ một

tuần hoặc hơn một ít. Phần mềm có thể chạy trên nhiều

nền, vì thế tôi đang viết quyển sách này đôi khi trên

Linux, đôi khi trên hệ thống của Microsoft, và đôi khi

lại trên hệ thống của Apple. Ngày nay phần mềm đã trở

thành ngành công nghiệp có qui mô rộng đạt doanh thu cao

hơn ngành sản xuất phần cứng. Sự đa dạng các thiết bị

phần cứng có chiều hướng giảm, Intel và các máy tính

tương thích với Intel chiếm một lượng lớn trong tổng số

máy tính được bán trên thị trường. Vì thế sự lựa chọn của

người dùng ngày nay không phải chú trọng vào loại máy nào

được mua mà tập trung vào hệ điều hành nào của phần mềm

cần sử dụng.

Đối với hệ điều hành, vấn đề căng thẳng chính (khi viết

sách này) nảy sinh giữa các hệ điều hành của Microsoft và

hệ thống mã nguồn mở Linux, mặc dù một số máy tính lớn

hơn (Sun, SGI, IBM, và một số khác) vẫn còn được dùng

trong thế giới thư viện số. Mặc dù hầu hết các phần mềm

được viết với mong mỏi là được chạy trên hệ điều hành

Micosoft Windows, nhưng vẫn có một số người say mê mã

nguồn mở, và hệ thống phần mềm mã nguồn mở Greestone trở

Trang 28 / 62

thành phần mềm đặc biệt quan trọng đối với các thư viện

số.

“Nguồn mở” có nghĩa là ý kiến mà mỗi người được công nhận

để kiểm chứng tính đúng đắn, và vì thế sẽ thay đổi phần

mềm được phân phối. Thông thường, nguồn mở được phân phối

miễn phí cũng như không có sự hạn chế sử dụng nào hay

tuân theo “bản quyền công cộng GNU” (GPL). Việc sử dụng

của mã nguồn mở thể hiện ở thiện ý mà mọi người đóng góp

và cải thiện nó, bạn có thể tự đảm bảo về khả năng phần

mềm có thể thực hiện cũng như là những điều phần mềm

không thực hiện, và dĩ nhiên là nó miễn phí và không bị

ràng buộc bởi bất kì một hợp đồng phức tạp nào. Bất lợi ở

đây là bạn có thể có riêng sự hỗ trợ của bạn, chứ không

phải của những người cùng sử dụng nó, và nguồn mở được

thay đổi thường xuyên và diễn ra theo cách không thể dự

đoán trước.

Hệ thống nguồn mở nổi tiếng nhất phải kể đến hệ điều hành

Linux, được Linus Torvalds viết đầu tiên dựa theo kiến

trúc của Unix, và ngày nay nó được duy trì bởi một cộng

đồng rộng lớn (mặc dù Torvalds vẫn còn ở cương vị thủ

lĩnh). Linux cạnh tranh một cách hiệu quả với cả

Microsoft Windows và với Unix (bao gồm những phiên bản

miễn phí như FreeBSD). Không ai biết có bao nhiêu người

dùng Linux, bởi vì bạn có thể download nó về máy miễn phí

mà chẳng cần báo với ai là bạn đang dùng nó. Nhưng có một

số ước lượng là dưới 10% máy chủ hiện nay đang dùng

Trang 29 / 62

Linux; một số thống kê khác lại chỉ ra rằng từ 30 – 40%

hay hơn thế các máy chủ chạy Linux (Gulker 2003, và Ewalt

2001). Tuy nhiên chỉ có khoảng 1% các máy tính truy cập

đến Google là cài Linux, trong khi có khoảng 90% lại cài

các phiên bản khác nhau của Microsoft Windows. Phần mềm

của Microsoft được đóng gói với hầu hết tất cả các máy

tính cá nhân để bán, chiếm ưu thế trên thị trường.

Được so sánh với Windows, người dùng Linux biện luận rằng

hệ điều hành Linux linh hoạt hơn, ít khi bị xâm nhập, ít

khi bị tổn thất do virus, cung cấp nguồn điện mạnh hơn và

cung cấp điều khiển tới người dùng. Các công ty như

ReadHat cung cấp hỗ trợ, và rất nhiều mạch điều khiển

thiết bị và phần mềm có sẵn trong Linux. Microsoft “phản

công” bằng cách cung cấp rất nhiều mạch điều khiển thiết

bị và phần mềm, và dĩ nhiên hỗ trợ của Windows được tổ

chức tốt hơn và được biết đến nhiều hơn. Tuy nhiên, có lẽ

minh chứng tốt nhất cho thấy Microsoft lo ngại Linux lại

là Microsoft đã cấp tiền cho vụ kiện tụng do SCO đã bị

cảnh báo gây trở ngại cho việc bán hàng và tình hình sử

dụng của Linux (viện lẽ rằng Linux có các dòng mã lệnh mà

ngày nay đã thuộc về SCO có trong loạt hợp đồng mua bộ mã

Linux nguyên bản từ công ty AT&T).

Có lẽ quan trọng hơn đối với cộng đồng thư viện số là gói

mã nguồn mở Greenstone, sẵn có tại trang

www.greenstone.org với nhiều ngôn ngữ và chạy được trên

nhiều hệ điều hành. Giống Linux, mã nguồn Greenstone mở

Trang 30 / 62

và sẵn sàng cho mọi tìm tòi, khám phá hay sử dụng mà

không phải trả tiền. Người sở hữu Greenstone không tính

tiền các loại phí theo theo lượng sử dụng, và buộc người

sử dụng phải dùng các thủ tục chương trình phức tạp để

chắc chắn rằng bạn không dùng quá lượng bạn đã đăng kí,

hay cam kết trong bất kì các thao tác mang tính ép buộc

mà các công ty phần mềm cần phải làm theo để giảm sao

chép bất hợp pháp. Greenstone đầu tiên được trường đại

học Waikato, New Zealand viết, trưởng dự án là Ian

Witten.

Greenstone được phân phối theo chuẩn GPL (GNU Pulic

License), và được ghi rõ là bạn có thể sử dụng phần mềm

này miễn phí, nhưng nếu bạn phân phối lại, bạn phải đưa

cho bên nhận quyền phân phối lại các mã chương trình mà

bạn đang gửi chúng. Mục đích của GPL là ngăn tình trạng

các công ty lấy mã nguồn mở và bán nó với lượng người

dùng bị hạn chế và phân phối tiếp tục các mã lệnh. GPL

được thành lập khoảng năm 1991 và được một lượng lớn các

dự án dùng thành công.

Greenstone cung cấp nhiều tiện ích mà một thư viện số

cần. Để biế thêm chi tiết, bạn nên đọc quyển sách của

Witten (Witten và Bainbridge, năm 2003). Tuy nhiên, tựu

chung lại, Greenstone cho phép người dùng xây dựng các bộ

sưu tập thư viện số và su đó cung cấp các truy cập đến

người dùng, trên cả CD-ROM hay trên Web. Phần mềm này bao

gồm tìm kiếm văn bản, hiển thị hình ảnh, liệt kê theo thứ

Trang 31 / 62

bậc, dữ liệu được tổ chức theo trường, và còn các tính

năng khác. Nhiều dự án trên toàn thế giới đã sử dụng nó.

Do tất cả các dự án có mã nguồn mở, bạn có thể tạo ra bất

kì thay đổi nào mà bạn muốn, bạn có thể xác định được

chính xác chương trình sẽ thực hiện, và bạn sẽ không bị

phiền toái để biết có chính xác bao nhiêu người đang dùng

nó.

Cách lựa chọn Greenstone như một phương thức để phân phối

dữ liệu thì giống như các hệ thống cơ sở dữ liệu thương

mại chứ không giống như các hệ thống thư viện số. Không

có bất kì phần mềm thương mại nào được bán cho chỉ mục

đích hỗ trợ thư viện số, mặc dù có nhiều dữ liệu đóng gói

được sử dụng, và một số hệ thống OPAC của thư viện (mục

lục truy cập trực tuyến công cộng) có thể được phổ biến

để cung cấp toàn văn đến người dùng. Có một số hệ thống

đặc biệt; cho thí dụ phần mềm Olive là phần mềm đầu tàu

trong các vấn đề liên quan đến các phiên bản số của các

tờ báo về lịch sử. Có lẽ quan trọng nhất, mặc dù mới được

đưa ra sử dụng gần đây - một lựa chọn thương mại – IBM

DB2 Content Manager. Vào tháng 6 năm 2003, Autralian

Broadcasting Corporation đồng ý trả $100 M để IBM sử dụng

DB2 Content Manager lưu 100,000 băng đĩa cũ của các

chương trình phát thanh, phát hình (xem thêm Meserve,

2003).

Mang đến sự tiện lợi là các phần mềm miễn phí và không

hạn chế sử dụng, tại sao phần mềm mã nguồn mở không được

Trang 32 / 62

phổ biến nhanh chóng? Một câu trả lời đơn giản là thiếu

quảng bá; Microsoft gần đây đã thông báo rằng cuộc vận

động cho các phiên bản của phần mềm Microsoft Office sẽ

tiêu tốn hết $150M. Không ai nỗ lực để thuyết phục mọi

người sử dụng Linux, hay OpenOffice, hay Greenstone. Các

thư viện lên kế hoạch sử dụng phần mềm mã nguồn mở cũng

đòi hỏi cần có mức độ tinh vi về công nghệ. Khi bạn càng

có nhiều quyền, bạn càng có nhiều cơ hội tự đào hố và rơi

xuống. Tuy nhiên, chúng tôi phải rớt xuống hố tự chúng

tôi đào thì ít phải lo sợ hơn bị tường gạch rơi trúng ai

khác, bởi vì hơn ai hết, bạn hoàn toàn có khả năng để tự

mình xử lý và khắc phục tình huống của chính mình.

6.6 Các thiết bị xách tay

Trong hệ thống máy tính được nối mạng, thông tin có thể

được phân phối bằng cách lưu trên các thiết bị xách tay

có mục đích chuyên biệt. Trong năm 2000, sự xuất hiện của

sách điện tử đã khơi dậy mối quan tâm của bạn đọc, mọi

người có thể đọc bộ toàn quyển sách trên các máy chuyên

dụng. Đọc trực tuyến toàn quyển sách trước đây không phổ

biến, và một trong số các lý do được nêu ra là thiếu tính

cơ động (không xách tay theo được). Vì thế đã nhen nhóm ý

tưởng bán các thiết bị mà người ta có thể mang đi và đọc

chúng, tải xuống rồi lưu sách trên đó. Một số thiết bị

khác thì được thiết kế bỏ túi (PalmPilots, PocketPCs, và

Trang 33 / 62

các dòng sản phẩm của nó) cung cấp việc đọc sách trên các

thiết bị này.

Nhìn chung, ý tưởng này bị thất bại. Các công việc kinh

doanh của nhà xuất bản, ví dụ như AtRandom, MightyWords,

hay iPublish đã “bó tay”. Đây có phải là vấn đề căn

nguyên hay do lỗi quảng bá? Có phải tại người dùng không

thích đọc sách từ màn hình thiết bị? Hay là do màn hình

có chất lượng không tốt? Nội dùng của sách điện tử không

đủ cuốn hút? Hay nó gặp vấn đề về giá cả và khả năng sẵn

dùng của nó?

Dễ thấy, màn hình với kích cỡ nhỏ làm cho nhiều sách kém

tiện dụng hơn được in trên giấy kèm theo các vấn đề về

mức độ sáng và tuổi thọ của pin. Sau đó vào năm 2002,

Microsotf giới thiệu “Tablet”, sản phẩm này có kích thước

màn hình lớn hơn kích thước một trang giấy, nhằm thăm dò

thị trường xem có thể thu hút nhiều người dùng hơn laptop

hay máy bỏ túi thông thường không. Đến mùa hè năm 2004,

dễ dàng nhận ra hai dòng sản phẩm trên không có sự khác

biệt đáng kể nào, một máy tính rộng kéo theo kích cỡ,

trọng lượng bất lợi, và tuổi thọ pin ngắn để bù đắp cho

lợi ích của việc dễ đọc.

Một số trang phi lợi nhuận phân phối tài liệu -hết hiệu

lực bản quyền- miễn phí vẫn còn đang thu hút nhiều độc

giả. Thí dụ các trang gồm Electronic Text Center tại đại

học Virginia phân phối hàng triệu sách điện tử miễn phí

(từ một thư viện có 1,800 nhan sách). Virginia báo cáo có

Trang 34 / 62

lúc hệ thống của họ đã gửi đi hơn một quyển sách mỗi 10

giây. Danh sách của những cuốn sách nổi tiếng nhất từ

Virginia rất thú vị: nhiều tựa đề rất quen thuộc (Alice

lạc vào xứ thần tiên, truyện ngụ ngôn Aesop) nhưng trong

một tháng của năm 2001, họ đã gửi đi hơn 800 bản của

quyển sách Lịch sử của cuộc chiến tranh khoa học với thần

học của những người theo đạo Cơ đốc, được viết bởi thống

đốc Cornell vào thế kỷ thứ XIX.

Một số hoạt động quảng bá của các công ty sách điện tử

lại làm nản lòng khách hàng. Có một cách quen thuộc để

cung cấp thiết bị với giá rẻ để bán mặt hàng này lại sau

đó khi có nhu cầu - về góc độ lịch sử, một công ty chuyên

về đồ cạo thu được tiền nhờ bán lưỡi (dao, kiếm) chứ

không phải bán dao cạo. Vì thế các công ty sách điện tử

sẽ không đặt mua những khuôn dạng chuẩn, mà cố ép khách

hàng mua tất cả các quyển sách điện tử của họ từ một nhà

cung cấp. Giá của các quyển sách điện tử là tiêu chí để

so sánh với chính quyển sách này ở dạng bìa cứng. Sự lựa

chọn các tài liệu từ nhà cung cấp thì luôn thay đổi.

Chúng ta sẽ nhìn thấy một truy xuất của các thiết bị đọc

sách cầm tay không? Các màn hình vẫn rẻ hơn và tốt hơn,

và chúng ta nghĩ ra cách làm thế nào để tăng thêm thời

gian hoạt động của pin. Một ngày nào đó, chúng ta nên có

các thiết bị có trọng lượng và khả năng đọc có thể so

sánh được với một tờ giấy; nhưng vẫn đảm bảo thuận lợi là

một người dùng có thể tìm được một quyển sách mà một

Trang 35 / 62

người khác đang đọc, hay có thể lưu hàng ngàn quyển sách

trên cùng một thiết bị. Nhưng, lúc đó rất có khả năng

trình duyệt web đa năng sẽ là một thứ tương tự như thiết

bị, chúng bao gồm một nối kết không dây thêm vào màn

hình, bộ nhớ, và CPU. Vì thế tại sao một ai đó muốn mua

một thiết bị chuyên dụng chỉ để cho việc đọc một quyển

sách?

Có lẽ các nhà kinh doanh cung cấp sản phẩm dạng gói cho

người dùng, cho phép họ truy cập rộng đến các tài liệu

xuất bản với giá phải chăng, mà không để cho họ có cảm

giác giống như một người bị ép buộc trong việc “mua bán

sách”. Nếu thế, chúng tôi sẽ nhìn thấy một truy xuất của

quyển sách điện tử cầm tay, nhưng tôi lại là người theo

chủ nghĩa hoài nghi. Tôi ngờ rằng các dịch vụ web có thể

truy xuất (bằng cách này hay cách khác) dùng để mua các

ấn bản phẩm hiện hành sẽ đến trước.

6.7 Bảo mật và mật mã

Đặt thông tin lên web hay thậm chí nối kết nối và lưu

thông tin vào máy tính khác thì an toàn không? Virus máy

tính và tội phạm máy tính đã và đang ảnh hưởng xấu đến

‘thanh danh’ của các kiểu kết nối máy tính, và web cũng

không ngoại lệ.

May mắn là cách các virus xâm nhập vào các máy tính hệ

điều hành MS-DOS theo phần mở rộng của từng loại tập tin

lưu trên đĩa thì lại không liên quan gì đến web. Những

Trang 36 / 62

loại virus phổ biến hiện nay - gắn kèm với thư điện tử

dưới dạng các tập tin thực thi và tiến hành phá máy tính

– cũng không liên quan đến hầu hết các web lập trình. Tuy

nhiên, việc các máy chủ trả lời các yêu cầu từ bên ngoài

mở ra khả năng cho những kẻ cố ý phá hoại và tội phạm, và

các máy chủ web cần cẩn thận trong các bước thực thi để

bảo vệ chương trình lưu trên đó. Người dùng ngày nay đã

quen với việc thấy các thông báo hỏi để tải và cài chương

trình dùng để xem các trang web riêng biệt; cũng quan

trọng khi cho rằng những chương trình này đáng tin cậy

trong việc bảo vệ các tập tin máy tính.

Không có gì có thể thay cho bảo mật cơ bản và việc quản

trị hợp lý trên các máy chủ. Mỗi người dùng nên có một

mật khẩu, và mỗi mật khẩu nên được kiểm tra xem nó có đễ

dàng được đoán ra hay không (ví dụ nó không phải là các

từ hoặc tên tiếng Anh thông dụng, hay một chuỗi các kí tự

hiển nhiên). Mỗi người dùng nên có một mật khẩu riêng

biệt và nên được giữ kín cho cá nhân. Có những quyết định

quản trị dùng để tạo ra các bảo mật. Thí dụ, ở một điểm,

những nhà sản xuất các máy tính trạm đã phân phối các máy

tính được cấu hình vì thế bất kì máy tính ở xa nào có thể

đăng nhập vào mà không cần kiểm tra việc cấp phép. Người

quản trị hệ thống biết chuyện có thể thay đổi cấu hình

này trước khi kết nối máy tính vào Internet.

Trong ngữ cảnh này, thật quan trọng để ghi nhớ rằng trong

hoạt động của mạng Ethernet, khả năng can thiệp vào các

Trang 37 / 62

mạng và thu thập các gói tin là hoàn toàn có thể xảy ra.

Sau đó những gói tin với chương trình đăng nhập và các

chuỗi mật khẩu hay các con số trên thẻ tín dụng sẽ bị đọc

và bị người ta lạm dụng. Điều này không tệ hại như các

cuộc truyện trò bằng di động, ở nơi (hoàng gia Anh đã tìm

ra được sự bất tiện của nó) mà có quá nhiều người sử dụng

thời gian rãnh của họ để nghe từ các máy quét âm thanh,

và từ đó khoảng phân nửa các cuộc nói chuyện bằng di động

đều nghe lỏm được. Nhưng đối với Ethrenet, nó để lộ ra

những rủi ro mà các hoạt động trên máy chủ nên tự được

bảo vệ.

Một nguy hiểm dễ thấy từ các nối kết telnet là nó cho

phép người dùng bên ngoài mạng đăng nhập vào. Những kẻ

phá hoại máy tính đều đặn thăm dò các máy trên Internet

để tìm cơ hội đăng nhập vào các máy tính, thử các tên và

các mật khẩu khác nhau mà chúng đã tìm bằng cách nghe

trộm hay bởi các phương tiện khác. Telnet ngày nay bị

quên lãng vì càng có nhiều tổ chức chuộng ssh, “secure

shell”, không để mật khẩu truyền một cách rõ ràng. Một

cách bảo vệ khác là dùng các bức tường lửa để cô lập các

máy từ bên ngoài web.

Một máy bức tường lửa cũng đơn giản như các máy chủ khác:

bắt cầu cho các gói giữa bên ngoài Net và các máy bên

trong của tổ chức; nó là một kiểu của router. Nó quyết

định xem gói nào được truyền dựa trên một số nguyên tắc

và các luật cấp phép. Thí dụ, nó chỉ cho phép các kết nối

Trang 38 / 62

đến cổng http, ngoại trừ các người dùng được cho phép.

Thủ thuật ở đây là quyết định xem có ai đang gửi các gói

là người dùng được cấp phép thực sự. Thông tin đi kèm với

các gói là tương đối ít được sử dụng, cụ thể là việc nhận

dạng các máy gửi không thể hoàn toàn tin cậy, bởi vì hoàn

toàn có thể gửi một thông điệp với định danh giả mạo. Một

đặc tính mà một bức tường lửa có nhiệm vụ vạch đường nên

có là một ít kiến thức về các máy tính có khả năng là

khởi nguồn của các gói tin, và nó nên loại bỏ những gói

tin được gán nhãn sai một cách hiển nhiên so với nơi xuất

phát của chúng (ví dụ, nếu chúng được gán nhãn là đến từ

một máy bên trong một tổ chức nhưng thông tin trên nhãn

lại thể hiện máy này nằm bên ngoài của bức tường lửa).

Một cách đơn giản nhất để kiểm tra tính hợp pháp của một

nguồn của gói thông tin là mật khẩu. Vấn đề của mật khẩu

–không thay đổi trong tình huống này – là nếu một kẻ cố

tình “rình rập” trên mạng và lấy được mật khẩu hôm nay,

kẻ này có thể dùng nó cho ngày mai. Những nỗ lực để in ra

một chuỗi số cho mỗi lần đăng nhập hay ngày đăng nhập

cuối cùng, hy vọng rằng người dùng hợp pháp sẽ lưu ý nếu

chúng sai, chúng không thật sự tin cậy. Vì thế, một hệ

thống tốt dựa trên việc định danh một chuỗi mà không bao

giờ sử dụng hai lần. Hai lược đồ như thế là thẻ SecurID

card được quảng bá bởi Access Control Encryption, Inc.,

và hệ thống S/Key do Bellcore phát minh.

Trang 39 / 62

SecurID card là một thẻ tín dụng có kích thước như một

máy tính, có pin, đồng hồ, và cửa sổ hiển thị thể hiện

một số có sáu kí tự. Bên trong thẻ, một thuật toán sẽ

tính ra một số sáu kí tự mới mỗi phút. Công ty cung cấp

một chương trình cho các máy bức tường lửa có thể chạy

cùng thuật toán, và vì thế họ biết đối với mỗi thẻ con số

nào nên được hiển thị ở thời điểm nào. Người dùng nhận

biết thẻ (không sử dụng bất kì một số nào được tạo ra ở

bên ngoài) và nhập vào sáu kí tự và chúng đều được hiển

thị lên màn hình. Bức tường lửa sẽ so sánh số này với con

số đúng của nó trong hệ thống, và nếu chúng giống nhau,

người dùng thật sự là chủ sở hữu thẻ này. Mỗi thẻ giá

khoảng $75 và được lập trình cho thời gian hết hạn là sau

ba năm.

Hệ thống S/Key được phân phối như một phần mềm miễn phí.

Nó được tạo ra theo kiểu viết mật mã có tính quy ước

trước đây. Người dùng sẽ có một chuỗi có thứ tự, mỗi một

chuỗi sẽ được sử dụng một lần. Bất kì nỗ lực nào đòi trở

thành người dùng được chứng thực, bức tường lửa yêu cầu

chuỗi số kế tiếp. Cũng giống như trước đây, thiết bị vạch

đường bức tường lửa có một chương trình máy tính có thể

tính toán một dãy các chuỗi số hợp lệ. Người dùng có thể

in các chuỗi này, hay có một máy tính cũng có thể phân

tích dãy số. Mỗi chuỗi chỉ có thể truyền một lần, và

người bên ngoài không có cách nào đoán được chuỗi kế tiếp

sẽ là gì. Các chuỗi thật sự là các con số, nhưng để giúp

Trang 40 / 62

cho chúng được dễ nhập vào hơn, chúng đều được chuyển

tương ứng sang chuỗi các từ. Cho thí dụ, giả sử rằng một

từ điển có 2048 từ ngắn và các tên được cung cấp sẵn. Sau

đó, một con số 66 bit có thể được lựa bằng cách chọn sáu

trong số các từ này, mỗi một từ sẽ là một con số 11 bits.

Một hành động nguy hiểm cố tình khác là chính từ các

chương trình trên máy chủ. Như đã đề cập ở trên, trình

duyệt web dựa vào các chương trình có trên máy chủ và

thực thi chúng khi máy chủ nhận được các gói tin. Nếu

chúng chỉ có thể nhặt ra các mục từ cơ sở dữ liệu của

chúng và gửi tiếp chúng như lúc chúng được thiết kế thì

không có vấn đề gì. Nhưng chuyện gì xảy ra nếu các chương

trình trên máy chủ này có khả năng thực thi các chương

trình tùy nào khác? Đây quả thực là một rủi ro. Điều này

được minh họa trong trường hợp của chương trình finger về

các con “sâu” của Moriss vào năm 1988. Chương trình

finger được giả thuyết đơn thuần chỉ là một dạng trợ giúp

thư mục; nhập vào tên người dùng hay tên đăng nhập;

chương trình finger sẽ trả về tên đăng nhập, tên người

dùng, số điện thoại của người đó trên máy chủ. Robert

Morris, một sinh viên của trường đại học Cornell, đã lợi

dụng lỗi của chương trình finger để viết một chương trình

có thể chạy trên bất kì máy nào và thu được các tên người

dùng và mật khẩu bị mã hóa. Ngay khi chương trình này

được tung ra, nó đã được nhân bản rất nhiều trên những

máy khác nhau, điều này đã dẫn đến tình trạng Internet bị

Trang 41 / 62

nghẽn vào ngày 2 tháng 11 năm 1988. Kể từ thời gian đó,

việc nhận thức về các nguy cơ về an toàn bảo mật cho các

phần mềm trên Internet càng được chú trọng.

Vì lẽ rằng các chương trình dạng httpd – bộ thông dịch

các yêu cầu của các trình duyệt Net lại phức tạp hơn

nhiều so với finger, nên rất khó để đoan chắc rằng chúng

không chứa những rủi ro như thế đối với thư viện. Ít ra

chúng cũng đã được đưa ra xem xét kỹ lưỡng hơn. Ngày nay,

có một nhóm được thành lập gọi là CERT (Computer Emegency

Respose Team) tại CMU tìm kiếm những lỗ hổng an toàn, và

tập trung, rồi tái phân phối thông tin về chúng lại. Tuy

nhiên, có một vấn đề là phải đoan chắc rằng thông tin về

các lỗ hổng đến các người quản trị hệ thống trước khi

chúng đến tay bọn tin tặc. Buồn thay, CERT thỉnh thoảng

phải dùng điện thoại hơn là Internet để giữ các mối liên

lạc riêng tư của họ. Tuy nhiên, không có tình tiết nào

nghiêm trọng như vấn đề đã xảy ra năm 1988, và cơ sở hạ

tầng mạng dường như tương đối mạnh so với các loại virus

đang lan tràn khắp chương trình Microsoft Outlook. Không

may là giới hạn và năng lực của cơ sở hạ tầng mạng khiến

cho việc sử dụng của nó trong tình trạng tấn công “phủ

nhận của dịch vụ”, ở đó virus xâm nhập máy tính bằng cách

tấn công một máy tính mục tiêu với hàng triệu tin nhắn,

với hy vọng xâm nhập vào máy tính mục tiêu hay ít ra ngăn

chặn một ai đó khỏi việc sử dụng dịch vụ máy tính cung

cấp.

Trang 42 / 62

Các thông điệp máy tính thường có rất ít nội dung và rất

ít bảo mật. Nghe lén thật sự là một hiểm họa trên Net, và

sự mạo danh (gửi các thông điệp với định danh sai) cũng

là một hiểm họa. Vì thế, các thông điệp điện tử cần mã

hóa (được so sánh với các thông điệp dịch vụ Portal- các

thông điệp này được ví như để trong các phong bì được nêm

phong). Các thông điệp điện tử cũng giống như các bưu

thiếp.

Mã hóa một thông điệp cần một khóa. Khóa theo cách truyền

thống cho chúng ta biết làm thế nào để mã hóa và giải mã

một thông điệp. Cho thí dụ, giả sử hệ thống mật mã là “Di

chuyển các kí tự n dọc theo bảng chữ cái”. Khóa là giá

trị của n. Giả sử khóa là 2, thì chuỗi mật mã được di

chuyển hai kí tự dọc theo, vì thế cipher sẽ trở thành

ekrjgs và chúng ta có ví dụ về mật mã Caesar. Ngày nay,

vấn đề an toàn không được cân nhắc kỹ lưỡng mặc dù rõ

ràng vấn đề an toàn đã tốt nhiều ở thời La mã cổ đại. Lưu

rằng tiến trình giải mã là di chuyển hai kí tự về phía

sau của bảng kí tự chữ cái; khóa giải mã và khóa mã hóa

là như nhau. Nếu cả hai người cùng biết một mã, họ có thể

gửi cho người kia và người nhận có thể dễ dàng đọc được.

Thật vậy, vì khóa trong mã Ceasar là như nhau trong việc

mã hóa và giải mã, nên bất kì người nào mà có thể đọc

thông điệp đều có thể gửi thông điệp cho người khác và

ngược lại.

Trang 43 / 62

Để giao tiếp một cách an toàn trong hệ thống chỉ có một

khóa đơn như thế, cả hai phía đối thoại phải có một khóa,

và khóa này phải được gửi bằng cách bảo mật. Trong những

năm nay (và có thể những năm sau nữa), những người đưa

tin đi lanh quanh mang khóa từ chính phủ đến các lễ nhậm

chức của các đại sứ quán và quân đội của quốc gia này.

Giữ an toàn cho khóa là vấn đề quan trọng đối với dạng mã

hóa này và là vấn đề có hơi mệt mỏi. Điều này có nghĩa là

cả hai phía giao tiếp phải tin cậy lẫn nhau, bởi vì mỗi

bên đều có khả năng để lộ ra khóa do cả thiếu khả năng và

bất tín. Đối với các hệ thống thông điệp máy tính, điều

này là một vấn đề lớn. Bởi vì chúng ta thường gửi thư

điện tử đến người chúng ta đủ biết, chúng ta hầu như

không thể sử dụng cùng một khóa trong mọi lúc, nhưng nếu

chúng ta tưởng tượng phải sử dụng một khóa riêng đối với

mỗi cặp khóa tương ứng, hoặc sử dụng một khóa riêng trong

mỗi ngày, thì việc phân phối một khóa trong hệ thống một

khóa đơn sẽ là một vấn đề nghiêm trọng.

Năm 1976 khóa đơn được biết một cách công khai thông qua

các hệ thống mã hóa có các khóa tách biệt cho mã hóa và

giải mã, và nếu chỉ có một khóa thì không thể tìm được

khóa còn lại từ khóa có sẵn. Kỹ thuật này được phát minh

vào năm 1973 trong phạm vi thiết lập an toàn bảo mật của

Vương quốc Anh nhưng giữ được bí mật các hệ thống này là

dựa trên y tưởng của các hàm một chiều; các thủ tục toán

có thể được tiến hành theo một hướng nhưng không đảo

Trang 44 / 62

ngược. Cho thí dụ, học sinh lớp năm, tính toán căn bậc

hai là hàm một chiều, học sinh biết cách nhân 15 với 15

bằng 225, nhưng không được dạy một phương pháp (ngoại trừ

phép thử và sai số) để bắt đầu với 225 và phát hiện ra

rằng nó bằng 15 được căn bậc hai. Các hàm một chiều cho

phép mã hóa không đối xứng, ở đó tôi có thể mã hóa một

tin nhắn mà bạn thì có thể giải mã, nhưng bạn thông tự mã

tin nhắn của chính bạn được.

Cho thí dụ, hãy xem xét một hàm một chiều trong việc xác

định định danh. Giả sử chúng ta chấp nhận việc tính căn

bậc hai của một số như hàm một chiều và tôi mong bạn có

thể đảm bảo định danh của tôi, hay nói ngắn gọn hơn, bảo

đảm bạn rằng tin nhắn thứ hai từ tôi có phải đến từ cùng

một người đã gửi bạn tin nhắn đầu tiên. Tôi có thể gửi

một chuỗi 361 trong tin nhắn thứ nhất, và tin nhắn thứ

hai của bạn có nội dung là 19. Bạn có thể nhân 19 lần 19

và kiểm tra đó là 361, vì vậy, trong ví dụ có tính giả

thuyết của chúng ta, không ai có thể nghĩ ra căn bậc hai

ngay từ đầu, tôi phải bắt đầu tiến trình này bằng cách

lấy ra 19 và căn bậc hai của nó, rồi gửi cho bạn 361

trong tin nhắn thứ nhất, không ai có thể sắp xếp để biết

được chọn ngay số 361 là số để gửi đầu tiên.

Trong thí dụ về mã hóa không đối xứng, có hai khóa, một

cho mã hóa và khóa còn lại cho giải mã. Thường thì một

trong hai khóa này sẽ được giữ bí mật, và một thì không

khai, vì thế tên gọi khác của mã hóa theo cách này sẽ là

Trang 45 / 62

mã hóa bằng khóa công cộng. Khóa công khai có thể áp dụng

cho mã hóa cũng như giải mã, điều này sẽ dẫn đến hai tính

năng khác nhau, như sau:

- Nếu tôi công khai khóa mã hóa của tôi, sau đó một

người có thể gửi một tin nhắn cho tôi thì biết rằng

chỉ một mình tôi mới có thể đọc được chúng.

- Nếu tôi công khai khóa giải mã, sau đó một người có

thể nhận tin nhận tin nhắn từ tôi và biết rằng tôi

đã gửi chúng.

Một lần nữa để giải thích cho điều này, chúng ta hãy giả

sử rằng một số phép tính không thể nghịch đảo được (không

suy ra được từ phép tính khác). Có thể cho rằng phép tính

nhân dễ thực hiện, nhưng không người nào có thể thực hiện

phép chia mà không phải dùng tới bí quyết hay thủ thuật

riêng. Ví dụ, giả sử tôi biết cách chia một số cho 17, và

người khác thì không biết. Sau đó tôi công khai 17 như là

một khóa của riêng tôi và yêu cầu bạn, mỗi khi bạn muốn

gửi tôi một thông điệp, hãy nhân nó với 17 và gửi kết quả

đi. Nếu bạn muốn gửi tôi một chuỗi số 2, 3 (có thể có

nghĩa là bạn đang gửi cho tôi kí tự thứ hai và thứ ba

trong bảng chữ cái), bạn sẽ gửi 34, 51. Theo giả thuyết

này, không ai có thể chia cho 17, vì thế cách này an

toàn. Tôi có thể thực hiện phép chia, vì thế tôi khôi

phục lại chuỗi 2, 3. Người nghe trộm không khả năng làm

được điều đó.

Trang 46 / 62

Ngược lại, tôi có thể gửi một thông điệp mà thông điệp

này phải đến từ tôi. Giả sử tôi muốn gửi cho bạn tin nhắn

85. Tôi chia nó cho 17 và gửi 5 cho bạn. Bạn (hay ai

khác) có thể nhân 5 với 17 và gửi lại số gốc là 85;

nhưng, trong thế giới ảo này, tôi là người duy nhất mới

có thể làm được phép tính chia để tìm ra được 5, và vì

thế tin nhắn này phải thật sự đến từ tôi.

Hàm toán học thực sự, hàm này rất khó nghịch đảo là phép

tìm thừa số của các số nguyên. 17 x 19 = 323 là phép toán

tương đối dễ. Không có cách trực tiếp nào để bắt đầu với

số 323 và quyết định rằng các thừa số của nó là 17 và 19;

tất cả các phương pháp thực hiện điều này liên quan chủ

yếu đến phép thử và sai số. Đối với các con số đủ lớn, có

thể là 150 kí tự, thực tế việc phân tích thành thừa số là

không thể; và tương đối dễ để bắt đầu với hai số nguyên

số có 75 kí tự và nhân chúng với nhau.

Kỹ thuật mật mã sử dụng phương pháp này được biết đến như

RSA- viết tắt các từ sau của ba giáo sư MIT: Ron Rivest,

Adi Shamir, và Leonard Adelman.

Lặp lại vấn đề chính trong thảo luận của chúng ta, trong

kỹ thuật mã hóa không đồng bộ thì cả hai khóa đều có thể

là khóa công khai. Nếu khóa mã hóa của tôi được công

khai, thì người có thể gửi tôi thông điệp biết rằng không

ai khác có thể đọc được chúng (riêng tư). Nếu khóa giải

mã của tôi công khai, sau đó tôi có thể gửi thông điệp

thì thông điệp này phải chắc chắn là đến từ tôi (chứng

Trang 47 / 62

thực). Cả hai đều là chức năng có giá trị đối với các mục

đích khác nhau. Chi tiết về các mã hóa hiện đại đã được

cung cấp rất rộng rãi; xem thêm thí dụ của Stinson (1995)

hay Delfs và Knebl (2002).

Mật mã cũng có các công dụng khác:

- Toàn vẹn thông điệp. Nếu khóa mã hóa là riêng tư,

không một ai ngoại trừ người gửi có thể thay đổi

thông điệp và vẫn gửi nó với mã đúng.

- Không thừa nhận. Nếu một thông điệp đến được mã hóa

trong khóa riêng của tôi, người nào không có khóa

thì không thể mã hóa nó. Các kiểu khác nhau của mật

mã được dùng để tạo chữ kí điện tử, chỉ có người giữ

khóa mới có thể làm cho chữ kí này có hiệu lực

(nhưng giải thuật của các mật mã có thể chạy nhanh

hơn bởi vì không cần phục hồi lại thông điệp từ chữ

kí)

- Tiền được mã hóa. Ngân hàng có thể gửi các mã thay

cho tiền, các mã này sẽ được qui lại bằng tiền sau

đó. Một lần nữa, không bộ phận nào ngoại trừ ngân

hàng có thể tạo ra các mã hợp lệ, mặc dù bất kì ai

cũng có thể kiểm tra mã mà ngân hàng tạo ra.

Mã hóa không đồng bộ, mặc dù ưu việt, chậm hơn 10 lần so

với mã hóa bằng khóa riêng hiện nay. Có nhiều giải thuật

hay cho mã hóa bằng khóa riêng, bao gồm cả chuẩn đáng chú

ý nhất là DES (Data Encryption Stadard); những ai nghi

ngờ về độ tin cậy của NSA (National Security Agency) có

Trang 48 / 62

thể dùng các giải thuật mã hóa khác. Thậm chí trên máy

loại cũ năm 1990, hệ thống mã hóa không đồng bộ có thể mã

3Mbits trong một giây. Bởi vì mã hóa bất đồng bộ chậm

hơn, nên nó dùng để chuyển một “khóa phiên” được phân

tích ngẫu nhiên cho lần trao đổi của phiên kế tiếp, và

sau đó gửi nội dung trao đổi thật sự với khóa riêng mới.

Các thư viện cần quan tâm trong một số phương diện về an

ninh cho cả hai vấn đề: tôn trọng tính riêng tư của các

giao dịch của họ và cũng tôn trọng các dịch vụ có tính

phí mà thư viện dùng hay bán. Chi phí bỏ ra nhiều hơn cho

bảo mật khi có nhiều quan tâm về thương mại điện tử gia

tăng. Người ta muốn đặt hàng thông qua Internet, và để

làm điều đó họ cần được cung cấp một số thứ đại loại như

số thẩm quyền hay số thẻ tín dụng. Theo nguyên tắc, một

người muốn mã hóa các gói chứa các con số như thế để

truyền đi. Luật lệ về mã hóa đôi khi gây ra lúng túng,

nhầm lẫn và luôn thay đổi. Hoa Kì cấm xuất khẩu công nghệ

liên quan mã hóa bậc cao, nhưng lại nới lỏng các luật

được dùng để giới hạn xuất khẩu các khóa 40 bit. Ngày

nay, chiều dài khóa được cho phép trong các sản phẩm của

Hoa Kì đủ dài, phù hợp với các ứng dụng hiện hành. Chính

quyền Mỹ nhận ra sự mâu thuẫn trong các luật hiện tại cho

phép xuất khẩu công nghệ mã hóa đến các quốc gia NATO như

Hà Lan – một quốc gia không có luật cấm xuất khẩu công

nghệ này. Quốc gia thuộc khối NATO khác có thể có luật

thậm chí còn khắc khe hơn Hoa Kì, và ở Pháp bất kì các

Trang 49 / 62

ứng dụng phi chính phủ sử dụng mật mã đều không hợp pháp.

Quan trọng nhất và trở nên rất rõ ràng là luật lệ về mật

mã của Hoa Kì đã vô nghĩa, khi nền công nghiệp chuyển

dịch sang các quốc gia như Filand hay Switzerland.

Một biến thể của mã hóa là vấn đề các tài liệu điện tử có

chứng thực và xác định ngày tháng. Một thông điệp điện tử

thiếu các thuộc tính vật lý mà các thuộc tính này có thể

làm cho chúng được xác định ngày gửi, và dĩ nhiên bất kì

thông tin về ngày được hiển thị đều có thể sửa được. Kết

quả là việc thiết lập các quyền ưu tiên và ghi ngày cho

các tin nhắn điện tử là như thế nào thì chưa rõ. Một số

tổ chức chính phủ đòi tài liệu in ấn thay vì các tài liệu

điện tử để chắc chắn về ngày gửi. Vấn đề về ghi ngày

tháng được Scott Stornetta và Stuart Haber của Bellcore

giải quyết khi họ phát minh mộc thời gian số như một cách

vận dụng hệ thống công chứng viên điện tử tuyệt đối an

toàn.

Các giải thuật của chúng làm cho nó trở nên khả thi đối

với một số người thao tác hệ thống công chứng điện tử,

điều này cản trở việc tham nhũng. Trong một hệ thống công

chứng quá đơn giản, khách hàng gửi thông điệp điều hành

và người điều hành ghi ngày trên các thông điệp và kí

điện tử vào các thông điệp. Tuy nhiên, nó bỏ qua khả năng

có thể hối lộ để ghi ngày sai trên thông điệp. Những gì

Stornetta và Habler nhận ra là tính không trung thực của

hệ thống điều hành có thể được ngăn chặn nếu mỗi chứng

Trang 50 / 62

nhận của công chứng được liên kết đến các chứng nhận được

phát hành trước và sau.

Ý tưởng cơ bản là khách hàng đưa các mã được qua giải

thuật băm cho tài liệu mà họ muốn chứng thực, sử dụng một

hàm băm một chiều. Công chứng viên thêm vào ngày, chạy

qua lại giải thuật băm, và gửi lại một chuỗi đã băm.

Nhưng giải thuật băm mới thì không chỉ dựa trên ngày và

trên mã băm từ tài liệu gốc. Thay vào đó, nó cũng bao gồm

các mã băm của các tài liệu trước được gửi và tài liệu

gửi lần kế tiếp. Để đánh lừa, nó cần không những tạo ra

mã băm giả cho khách hàng đầu tiên.

………….

6.8 Tính riêng tư

Một vấn đề bảo mật cơ bản là phương diện mà ở đó thông

tin cá nhân sẽ được tập hợp và sử dụng sai mục đích trên

mạng. Các cá nhân đối mặt với việc thu thập đầy đủ các

thông tin, một số thông tin được tập hợp rõ ràng rất hữu

ích, và một số lại mang tính đe dọa. Một số ít trong

chúng ta phản đối việc các trang web về thời tiết yêu cầu

chúng ta nhập vào nơi chúng ta đang sống và trang này

ngay lập tức sẽ hiển thị dự báo thời tiết có liên quan

đến ngay địa phương của chúng ta đang ở. Mặc khác, đa số

trong chúng ta phản đối việc các trang khiêu dâm cố tình

mua danh sách các nam sinh trường trung học phổ thông để

các trang này gửi quảng cáo đến các em. Lĩnh vực này còn

Trang 51 / 62

quá mới đến nỗi mà còn quá ít các quy định của luật pháp

cũng như là các tiêu chí triển khai thực hiện. Một số vấn

đề cần được xem xét như:

- Thông tin được lưu trữ ở đâu?

- Thông tin có nên nhận biết được cá nhân không?

- Các mẫu tin nên được lưu đến bao lâu?

- Đối tượng nào nên được truy xuất thông tin?

Nơi lưu trữ

Thật vậy, đối với các trang dự báo thời tiết không thật

sự sưu tập và lưu trữ tất cả trông tin về tôi trên trang

đó. Những gì nó làm là tạo ra một “cookie” trên chính máy

tính cá nhân của tôi. Cookies là những bit thông tin được

lưu trong một thư mục có thể được trình duyệt Web truy

xuất được. Khi các trình duyệt của tôi đi đến trang thời

tiết, các trang này sẽ truy xuất cookie của nó, cookie sẽ

cho nó biết vị trí có liên quan, và sau đó chuyển đúng

đến nơi cần được báo thời tiết. Nó không cần phải giữ

thông tin cookie bên ngoài máy tính của tôi. Mặc khác, có

tính năng để tạo ra được cookie trên máy tính, nhưng một

số người từ chối điều đó, chủ yếu do bạn ít khi biết

thông tin chỉ được lưu cục bộ hay không.

Trang 52 / 62

Một khả năng để giải quyết các lo lắng trên là sử dụng

các máy chủ “proxy”, đơn giản chỉ truyền yêu cầu của bạn

đến trang web ở xa mà không cần phải cung cấp bất kì

cookie nào. Trang web ở xa chỉ biết địa chỉ của proxy mà

không biết địa chỉ của máy người dùng cần truy xuất. Một

máy proxy được cấu hình theo mục đích riêng, nếu bạn tin

tưởng, có thể giữ lại cookie của bạn và chuyển thông tin

đúng đến trang web thời tiết, thậm chí trong trường hợp

mất kết nối với máy tính của bạn.

Định danh cá nhân

Trang 53 / 62

Thông thường, một máy tính để bàn không cần phải khai báo

với trang web người sở hữu nó. Theo nguyên tắc, tên sở

hữu máy không nên lưu bất kì đâu trong máy tính. Tuy

nhiên, trong thực tế, mọi người muốn biết tên của người

dùng. Khi một máy tính được cài đặt, nhà cung cấp hầu hết

đều yêu cầu người dùng nhập vào tên của người dùng như là

một cách để đăng kí dịch vụ đảm bảo. Nhiều trang, thậm

chí những trang miễn phí, yêu cầu người dùng đăng kí, để

gửi cả quảng cáo hay để tập hợp thông tin nhân khẩu về

người dùng của họ để gây hấp dẫn cho người quảng cáo. Tuy

nhiên, một lượng lớn người dùng được yêu cầu đăng kí đều

từ chối (đối với một số trang lên đến 80%); và thay vì

trả lời các thông tin mà trang web yêu cầu, họ đã không

truy cập trang này nữa.

Một hệ thống thu thập tiền từ người dùng của nó tiếp tục

phải thu thập thông tin cá nhân. Chúng tôi không có bất

kì cách ẩn danh để thanh toán trực tuyến với bất kì sự

chấp nhận chung chung nào, vì thế cách thanh toán thông

thường là thẻ tín dụng có sẵn tên và địa chỉ. Ngày nay,

những trang như thế thường có “các chính sách cá nhân”,

nhưng các chính sách này được trình bày theo mẫu với dạng

một cửa sổ văn bản dài với mong muốn là bạn đọc và sau đó

bạn chấp nhận bằng cái nhấp chuột. Rất hiếm khi người

dùng đọc toàn bộ cửa sổ, và thậm chí người dùng càng hiếm

khi lưu ý đoạn “chúng tôi có thể chia sẻ thông tin của

bạn với những đối tác kinh doanh của chúng tôi” ngụ ý họ

Trang 54 / 62

có quyền được bán tên đăng nhập của bạn cho bất kì ai có

quan tâm.

Liên minh Châu Âu có hệ thống thuật lệ nghiêm khắc hơn

đối với việc sưu tập thông tin cá nhân hơn ở Mỹ. Năm

1998, một “chỉ thị” của người Châu Âu (không hẳn là luật,

nhưng một số đã trở thành luật trong vòng ba năm) được

ban hành, thí dụ, tất cả các cơ sở dữ liệu chứa thông tin

cá nhân phải được cung cấp cho tất cả các cá nhân đó theo

cách phải gồm cả việc đọc và sửa các mục thông tin của

họ. Một số dữ liệu (như tôn giáo hay niềm tin chính trị)

có thể không cần thu thập. Các qui tắc khác lại nghiêm

cấm việc bán dữ liệu ra thị trường. Thảo luận đáng lưu

tâm đã diễn ra về các qui tắc này đặt trong bối cảnh thế

giới; bất kì ai bị ảnh hưởng nên hỏi ý kiến luật sư. Và

như thế, ít nhất, Mỹ đã không ban hành các luật lệ tương

tự vậy, bất chấp áp lực từ Châu Âu đã làm điều đó.

Thời gian sống của các mẫu tin

Một số tổ chức mong muốn giữ lại các mẫu tin, một số cá

nhân lại nghĩa rằng sau một khoảng thời gian họ quên

những điều đã làm trong quá khứ. Một lần một giao dịch

hoàn tất, thì một mẫu tin của giao dịch đó nên được giữ

bao lâu? Về công tác tài chính, cho thí dụ, một người bán

rõ ràng nên giữ thông tin đủ lâu vì còn liên quan đến

việc trả hàng, đổi hàng, các yêu cầu bảo hành, các vấn đề

thuế và những vấn đề tương tự. Cũng như thế, thư viện nên

giữ các mẫu tin về sách được mượn, ít nhất là đến khi

Trang 55 / 62

chúng được trả lại. Nhưng nên chăng các mẫu tin được giữ

sau khi nhu cầu thiết thực liên quan đến chúng đã không

còn nữa? Một số thông tin dường như hoàn toàn nhất thời,

ví dụ như số lượng các kết quả trong một lần tìm trên web

của tôi hay các mẫu tin của một lần hiển thị web. Một bộ

máy tìm kiếm cần giữ các mẫu tin của tôi trong lần tìm

kiếm trước bao lâu? Khoảng thời gian thích hợp cho tên

của tôi lưu trong danh sách email của người khác là bao

nhiêu?

Một lần nữa, không có một chuẩn thống nhất cho bất kì vấn

đề nào nói trên. Hầu hết những người thu thập thông tin

đều muốn giữ dữ liệu mãi mãi. Tôi đã kiểm tra hàng tá

cookies trên máy tính duyệt web của tôi, và hầu hết hiệu

lực sử dụng của chúng còn rất nhiều năm nữa. Tôi cũng sẽ

rất tán đồng với The New York Times và eBay nếu các tờ

báo này chỉ đưa ra ngày hết hiệu lực trong thời gian ngắn

(một vài ngày).

Ai nên được thấy các mẫu tin?

Đây là câu hỏi rộng nhất và phức tạp nhất. Phương pháp cơ

bản nhất ở Mỹ là yêu cầu người dùng được cho biết chính

sách riêng của mỗi trang web, và hầu hết các trang trả

lời bằng cách gửi các câu trả lời hợp lệ đã soạn sẵn

nhưng lại cực kì chung chung đại thể là trao cho họ thẩm

quyền để bán lại các tên truy cập và địa chỉ. Người Châu

Âu có một vấn đề giống như thế dù cho luật lệ của cùng

vấn đề quan tâm có nghiêm ngặt hơn. Người dùng mong rằng

Trang 56 / 62

chỉ những người xem thông tin cá nhân của họ là những

người ở phương diện nào đó có thể giúp họ, như khi một

bệnh nhân đồng tình rằng bác sĩ chính của anh ấy có thể

gửi những mẫu tin thuốc đến nhà chuyên khoa. Nhưng hiếm

khi chúng ta biết rằng những gì sử dụng là được tạo từ

mẫu tin nào và do ai. Nhiều gia đình có thẻ khách hàng

thân thiết hay các thẻ câu lạc bộ với siêu thị tại địa

phương, cho phép siêu thị lưu lại thông tin về mọi hàng

hóa đã mua. Vì thế, nói chung hiệu quả của những thẻ này

là trao cho người chủ thẻ thi thoảng có một đồng giảm giá

cho mỗi cân cá, người ta có khuynh hướng nghĩ về các thẻ

này vô hại. Nếu họ bất thình lình tìm ra các công ty bảo

hiểm y tế phàn nàn rằng họ đã mua quá nhiều thuốc hay sô

cô la, thì rất có thể họ sẽ có một cách nghĩ khác. Có một

số vụ căng-đan bị xì ra liên quan đến việc nhà thuốc bán

danh sách những người nào, dựa trên các lần mua thuốc của

họ, hầu như đã phải chịu đựng hoàn cảnh bệnh tật dựa trên

các loại thuốc mà họ đã mua.

Danh sách các mẫu tin này có thể được quan tâm và tiếp

tục quan tâm. Trong suốt thời kì chống cộng điên cuồng

của Mác Cát – Thi vào những năm 1950, FBI cố gắng tìm ra

người nào đã chắc chắn mượn những quyển sách từ thư viện,

và các thư viện đã đề ra một nguyên tắc là các mẫu tin về

sách mượn nên được giữ kín. Trong lúc các vụ việc của

Robert Bork xảy ra, một tờ báo đã xuất bản các mẫu tin về

băng video mà anh ta đã thuê, và kết quả là các mẫu tin

Trang 57 / 62

này ngày nay vẫn không được công bố. Trong khi vụ căng-

đan của Monica Lewinsky xảy ra, một số người đã tham gia

để tìm những quyển sách nào mà cô ấy đã mua tại

Kramerbooks ở Washington DC. Một số trong các nỗ lực này

thật sự là một chuyện khôi hài đối với người ngoài cuộc:

có xứng đáng không để xuất bản những cái mà Bork đã thuê

Marc Brother một bộ phim, ví dụ như A Day at the Races? Nhưng

tôi biết có những người sẽ không lắp thiết bị trả tiền

phí đi đường điện tử cho xe hơi của họ vì sợ rằng họ sẽ

nhận các thẻ quá tốc độ tự động; và mẫu tin của các thiết

bị như thế có thể được dùng để xác định bao nhiêu ngày

trong một năm có những ai đã phải trả tiền phí giao thông

ở những bang nào.

Cũng có những mối lo âu về các hoạt động đáng phải lưu

tâm như

Một công ty đã hứa không tiết lộ các mẫu tin khách hàng

của mình khi phá sản, và người chủ nợ lại muốn có danh

sách khách hàng như một tài sản của công ty. Các chính

sách cá nhân nhìn chung sẽ không ngăn người kiện khỏi

việc các mẫu tin thu lại được kèm với trát hầu tòa hay

các câu hỏi có liên quan đến phát hiện bị vi phạm của

người đi kiện, mặc dù quyền của họ đối với mẫu tin bị

giới hạn ở một mức độ nhất định. Chỉ có câu trả lời chắc

chắn là hủy bỏ các mẫu tin khi nó không còn cần thiết,

đây là một điều lạ lẫm đối với cán bộ thư viện hay các

chuyên viên lưu trữ đã từng làm, nhưng ngày nay chính

Trang 58 / 62

sách của một số hệ thống thư viện cũng đã thay đổi nhưng

ít nhất phải quan tâm đến các mẫu tin về sách mượn. Thí

dụ, thư viện xã hội New York vẫn còn lưu các mẫu tin về

chi tiết của quyển sách Herma Melville (tác giả của Moby

Dick) đã mượn từ thế kỉ thứ XIX; các học giả văn chương

sau này sẽ bị thất vọng vì họ không tìm được các mẫu tin

tương ứng cho các nhà văn hiện nay. Nếu một tác giả hiện

tại mượn một quyển sách từ một thư viện công cộng, họ rất

có thể sẽ bỏ các mẫu tin lưu hành vì lo sợ; nếu tác giả

có được các quyển sách này từ trang một trang thương mại

Gần nhất, vụ 11/9 đã trở thành mối lo lắng của chính phủ

truy xuất ngày càng nhiều các mẫu tin. Từ viết tắt như

TIA (“total information awareness”- nhận biết về thông

tin toàn diện) được dùng để mô tả các hệ thống này (giả

thuyết) sẽ giúp tôn trọng luật pháp bằng cách tập hợp một

lượng lớn thông tin về mỗi người. Các hệ thống báo hiệu

cho mọi người nên được nghiên cứu cẩn thận trước khi hạ

cánh chuyến bay dĩ nhiên là được giữ bí mật, nhưng cũng

dấy nên lo sợ trong những tự do. Người ta tin rằng có các

hệ thống có các tên như Echelon và Carnivore có thể cho

chính phủ lắng nghe các cuộc điện thoại và xâm nhập vào

thư điện tử (dĩ nhiên, cả hai loại này có thể là các

huyền thoại). Nhiều người vui mừng khi NSA nghe Osama bin

Laden nhưng lo lắng họ cũng bị nghe như thế. Các cơ sở dữ

liệu cá nhân của các cơ quan chính phủ thì không được

phối hợp cùng nhau, có sự căng thẳng giữa tính cá nhân,

Trang 59 / 62

sức ép của luật pháp, và tiềm năng công nghệ trong các

bước tạo ra để nối kết chúng.

Về cơ bản, chúng tôi có hàng trăm năm kinh nghiệm để dẫn

dắt chúng tôi trong việc thao tác với thông tin truyền

thống. Chúng tôi mong các thư viết trên giấy của chúng

tôi không bị mở, và chúng tôi biết cảnh sát cần đảm bảo

trong việc khám nhà của chúng tôi. Chúng tôi không có

tiền lệ như thế cho các hệ thống máy tính đã được phát

minh một vài tháng trước đây, và chúng tôi không hiểu rõ

về những gì chúng tôi sẽ được hay mất bằng cách chấp nhận

nguyên tắc này hay nguyên tắc khác.

6.9 Tóm tắt

Chương này đã ôn lại cách thông tin được truyền. Phân

phối thông tin theo cách vật lý càng càng lùi vào dĩ

vãng, trong khi việc truyền thông tin qua mạng máy tính

khắp nơi trên thế giới thì ngày càng mạnh. Internet và

World Wide Web, nói riêng, cung cấp các chuẩn được chấp

nhận rộng rãi trong truy xuất thông tin. Qua đó có các

vấn đề chính bị lộ ra thông qua việc truy xuất là thiếu

bảo mật và thiếu các hệ phương pháp thanh toán. Công nghệ

cơ bản tồn tại để xử lý nhiều các vấn đề an toàn bảo mật;

chưa tồn tại một phương thức chuẩn cho việc chi trả các

phân phối điện tử. Vấn đề là công nghệ có thể cung cấp cơ

chế thanh toán chưa được không tập hợp; vấn đề là việc

quyết định những gì nên và sẽ được quản lý, giám sát như

thế nào. Điều này sẽ được thảo luận sau ở chương 9.

Trang 60 / 62

Trang 61 / 62

Trang 62 / 62