"TRALLES DEFİNESİ-Treasure of Tralles", BİZANS İMPARATORU III. LEON (717-741) DÖNEMİNE AİT...

BİLDİRİLER PROCEEDINGS

ANTALYA

BİRİNCİ ULUSLARARASI ANADOLU PARA TARİHİ VE

NUMİSMATİK KONGRESİ25-28 ŞUBAT 2013

FIRST INTERNATIONAL CONGRESS OF THE ANATOLIAN MONETARY HISTORY AND NUMISMATICS25-28 FEBRUARY 2013

OFFPRINT / AYRIBASIM

Editörler / Editors

Kayhan DÖRTLÜKOğuz TEKİN

Remziye BOYRAZ SEYHAN

Editörler / Editors

Kayhan DÖRTLÜKOğuz TEKİN

Remziye BOYRAZ SEYHAN

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

BİLDİRİLER PROCEEDINGS

ANTALYA

BİRİNCİ ULUSLARARASI ANADOLU PARA TARİHİ VE

NUMİSMATİK KONGRESİ25-28 ŞUBAT 2013

FIRST INTERNATIONAL CONGRESS OF THE ANATOLIAN MONETARY HISTORY AND NUMISMATICS25-28 FEBRUARY 2013

SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

Kongre, Sempozyum, Seminer Dizisi: 4 / Congress, Symposium, Seminar Series: 4

Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi - Bildiriler

First International Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics - Proceedings

Editörler / EditorsKayhan DÖRTLÜK

Oğuz TEKİNRemziye BOYRAZ SEYHAN

İngilizce Editörü / English EditorMark WILSON

ISBN 978-605-4018-21-5

© Suna – ‹nan K›raç Akdeniz Medeniyetleri Araşt›rma Enstitüsü, 2014

Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın

hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors.

Yaz›ma Adresi / Mailing Address

Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA – TÜRKİYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 [email protected]

www.akmed.org.tr

Yap›m / Production

Zero Prodüksiyon Ltd.

Baskı / Printed byOksijen Basım ve Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.

100. Yıl Mah. Matbaacılar Sit. 2. Cad. No: 202/A Bağcılar - İstanbulTel: +90 (212) 325 71 25 Fax: +90 (212) 325 61 99

Sertifika / Certificate No: 29487

Kapak fotoğrafı / Cover photoA. H. Baldwin & Sons Ltd., London.

The New York sale XXVII, 581.

İçindekiler / Contents

Sunuş / Preface

Bildiriler (Alfabetik isim sırasına göre) / Proceedings (Names in alphabetical order)

ALTINOLUK Sencan 1 A Miracle Told by Pausanias and a Unique Coin of Hypaipa

AMANDRY Michel 7 Monnayages civiques de Cilicie frappés sous Hadrien

ARSLAN Melih 13 Iuliopolis Nekropolü Kharon Sikkeleri

ASHTON Richard H. J. 25 The Late Classical and Early Hellenistic Bronze Coinage of Kyme in Aiolis: A Sketch

BARBARA Sébastien 49 An Anepigraphic Bronze Close to the Pergamene Issue with Types Athena/Coiled Snake

BODZEK Jarosław 59 Achaemenid Asia Minor: Coins of the Satraps and of the Great King

BULUT Süleyman 79 2009-2012 Yılları Andriake Kazı Sikkeleri ve ŞENGÜL Mehmet Yerleşim Tarihine Katkıları

BUTCHER Kevin 111 Lycian Drachms and the Monetary System of the Roman Empire

CALLATAŸ François de 117 Revisiting a Numismatic Corpus: The Case of Eupator, Last King of Pontus

CACCAMO CALTABIANO Maria 139 The Coins and the Relational Network of Kyme:CARROCCIO Benedetto Evidence from the Italian ExcavationsPUGLISI Mariangela

CHAMEROY Jérémie 157 Frappes et trouvailles de monnaies civiques sous l’Empire romain : une confrontation

ÇİZMELİ ÖĞÜN Zeynep 171 “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı

DELRIEUX Fabrice 197 Les alexandres municipaux tardifs de Carie (fin IIIe-début IIe siècle av. J.-C.)

Notes sur les ateliers d’Eurômos et Mylasa d’après le trésor de “Démétrios Ier”

DEVECİOĞLU Ülkü 219 Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Iuliopolis Sikkeleri

DÖNMEZ-ÖZTÜRK Filiz 231 İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde Bulunan Bir Grup Termessos Sikkesi


EROL-ÖZDİZBAY Aliye 245 Edirne (Hadrianopolis) Kalesi Zindanaltı Kazılarında Bulunan Sikkeler

GÜNEY Hâle 281 Nikomedeia Kent Sikkelerinin Dolaşımı

HEUCHERT Volker 297 A Tooled Coin and a Forgery of the “Koinon of the Thirteen Cities”

HOWGEGO Christopher 307 Questions of Coin Circulation in the Roman Period

KARWIESE Stefan 319 Some New Evidence on Early Electron Coinage

KELEŞ Vedat 333 Parion Sikkelerinin Sirkülasyonu Işığında Parion’un Bölgesel Konumu

KÖKER Hüseyin 345 Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri

KUCUR Sadi S. 361 Türkiye Selçukluları Sikkelerinde Unvan, Lâkab ve Künyeler

LESCHHORN Wolfgang 369 Die hellenistischen Drachmen der Stadt Side in Pamphylien

MARINESCU Constantin A. 383 Byzantium’s Early Coinage in the Name of King Lysimachus: Problems and New Attributions

MARKOU Evangeline 397 Symbols on the Archaic and Classical Cypriot Coinage: Influences, Duration and Diffusion

MEADOWS Andrew 409 Imitative Coinage in First-Century Pamphylia

NOLLÉ Johannes 423 Greek Imperials and Mythical Tales

ÖZBİL Canan 429 Nysa Kazısı Sikke Buluntuları (1992-2012)

ÖZTOPBAŞ Sedat 437 İstanbul Marmaray Yenikapı Kazılarından Toplu Sikke Buluntusu ve I. Anastasius’un Düğün Solidusu

PAKSOY İsmail Günay 443 Osman Gazi’nin Şimdiye Kadar Yayımlanmış Tek Gümüş Sikkesi Üzerine Düşünceler

PAUNOV Evgeni I. 457 The Coinage of the Thracian King Mostis: Recent Finds, Chronology, Distribution and Localisation

PETER Ulrike 481 The Numismatic Web Portal for Ancient Coins of Thrace: http://www.corpus-nummorum.eu

PFEIFFER-TAŞ Şule 489 New Remarks Regarding Ottoman Monetary History in Light of the Akçe-Coins of Murad III.

POLOSA Annalisa 509 Coin Production and Coin Circulation in Elaiussa Sebaste (Cilicia)

SANCAKTAR Hacer 515 Antiokheia (Pisidia) Kazısı Sikkeleri: 2008-2012

SCHACHINGER Ursula 525 The Coin Finds from the Theatre in Ephesus and Some Remarks on Coin Circulation in Ephesus

STROOBANTS Fran 541 The Production of Civic Coins in Third-century Pisidia and Pamphylia: Mapping Regional Trends and Urban Deviations

TEKİN Oğuz 559 More Coins of Agathocles, Son of Lysimachus: A Reattribution


TEOMAN Gültekin 575 Batı Anadolu Beylik Mangırları

TÜRKOĞLU İnci 589 The Civic Coinage of Calchedon

ÜNAL Ceren 607 “Tralles Definesi”: Bizans İmparatoru III. Leon (717-741) Dönemine Ait Altın Sikkeler

ÜNAL Erdal 619 Hellenistik Dönem Eumeneia Sikkeleri

VAN ALFEN Peter 631 Metoikêsis and Archaic Monetary Coordination: Teos-Abdera and Phokaia-Velia

WEISSER Bernhard 653 Die Fundmünzen aus dem Felsheiligtum Ost in Priene

YAĞIZ Oya 669 Les monnaies de bronze de Lysimachie de la collection des monnaies grecques du Musée Archéologique de Tekirdağ

YALÇIN D. Özlem 685 Limes Euphraticus’un Numismatik Değerlendirmesi: Defineler

YOUNIS Mohammad 703 The Seljūqs of Rum and the Ayyubids; Political Relations and Intermarriage, through Coinage

ZAVAGNO Luca 715 Coinage and Economy in Cyprus in the Age of Transition (c. 600-850 A.D.)

KURULLAR / BOARDS

Şeref Kurulu / Honorary BoardSuna Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)İnan Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)

Düzenleme Kurulu / Organizing BoardKayhan Dörtlük

Oğuz Tekin

Bilim Kurulu / Academic BoardMichel AmandryKevin ButcherEdhem Eldem

Christopher HowgegoLutz Ilisch

Andrew MeadowsJohannes Nollé

Oğuz TekinBernhard Weisser

Koordinasyon Kurulu / Coordination BoardRemziye Boyraz Seyhan

Süleyman BulutAliye Erol-Özdizbay

Tuba ErtekinMustafa İncebacak

Tarkan KahyaHüseyin Köker

Dinçer Savaş Lenger

SUNUŞ

Taşınır kültür mirasıyla ilgili resmi istatistik rakamları, Türkiye müzelerindeki en geniş koleksiyonların giderek artış gösteren büyük bir farkla sikkelerden oluştuğunu göstermektedir. Oysa, sikkeyi icat etme onurunu da taşıyan bu ayrıcalıklı topraklar üzerinde numismatik bilimi, her birinin adını saygıyla, şükranla andığımız bireysel sınırlı çabaların ötesinde akademik anlamda arzu edilen düzeyde gelişememiş ve kurumsallaşamamıştır. Buna bağlı olarak, müzelerde çoğu kez basit bir tasnif ya da envanter bilgisi ile saklanan bu zenginlikler, tarihe ışık tutma görevlerini yeterince yerine getiremeyerek salt “obje” gibi algılanmanın mahsunluğu ve mahcupluğu içindedirler.

Artık bu bakış açısında son yıllarda olumlu değişimler olmaktadır. Bazı üniversitelerin ilgili bölümlerinde antik numismatik eğitimi verilmekte, araştıran, yazan, meraklı genç bilimciler yetiştirilmektedir.

Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, görev ve amaçları doğrultusunda eskiçağ bilimlerine yönelik kütüphanesini oluştururken numismatiğe farklı bir öncelik tanımıştır. Temel hedef, yerli-yabancı araştırmacıların ilk tercihleri olabilecek nitelikte bir kütüphane üzerine programlıdır.

Donanımlı numismatların yetişmesine katkı sağlamak bir diğer misyonumuzdur. Düzenlenen Uluslararası Birinci Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi dünyada bu alanın otoritesi olan seçkin bilginler ile gençleri bir araya getirmeye muvaffak olmuş, sunulan birbirinden ilginç ve düzeyli 55 bildiri bizleri numismatik adına yeni ufuklara, yeni dostluklara, yeni umutlara taşımıştır.

2. Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi’nde çok daha kalabalık bir bilim grubuyla birlikte olmak dileğiyle, tek tek tüm katılımcılara, Düzenleme, Bilim, Koordinasyon kurullarının üyelerine bir kez daha teşekkür ediyoruz. Bize bu imkanı sağlayan Kongre Şeref başkanları Suna ve İnan Kıraç’a şükranlarımızı sunuyoruz.

Kayhan Dörtlük

Antalya, 2014

PREFACE

Official statistics regarding portable cultural assets at Turkish museums indicate that the largest collections are of coins, and that they are constantly growing, thus increasing the gap with the other materials. However, the science of numismatics has not developed enough academically nor is it institutionalised, beyond individual efforts each one of which is remembered with deference and gratitude. This is unfortunate, especially in the land that has the honour of being the place where coinage was invented. Accordingly, this wealth is usually kept at the museums with simple classification or inventory information, diffident and languishing with limited perception as mere “objects” instead of casting stronger light on numismatic history.

Nevertheless, recent years have witnessed positive changes regarding this perspective. Some universities now provide numismatic training in related departments, thereby raising up an inquisitive generation of young scholars that is investigating and writing on the subject.

In the course of building a library on antiquity in conformity with the scope of its foundation, the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations has given special priority to numismatics. The main goal is to create a collection that will be preferred as the first choice by both local and foreign scholars.

Contributing to the training of well-equipped numismatists is another one of our missions. The First International Congress on Anatolian Monetary History and Numismatics that AKMED organised succeeded in bringing together select leading scholars in the field as well as young numismatists. A total of 55 papers of high academic level and interest were presented that conveyed new horizons, fostered new friendships, and created new hopes on behalf of numismatics.

We would like to express our gratitude once again to all the delegates as well as the members of the Organizing, Academic and Coordinating Boards with the wish that at the Second International Congress on Anatolian Monetary History and Numismatics an even larger group of academics can gather. Additional thanks are certainly due to Suna and İnan Kıraç for providing us with this opportunity.

Kayhan Dörtlük

Antalya, 2014

“Tralles Definesi” Bizans İmparatoru III. Leon (717-741) Dönemine Ait

Altın Sikkeler

Ceren ÜNAL*

Aydın il merkezinin kuzeyinde, Messogis/Kestane Dağı’nın güneyinde yer alan yüksek ve geniş platoda kurulmuş olan Tralles kenti verimli Menderes vadisinde bulunmaktadır (Res. 1). Antik dönem kaynaklarında Tralles hakkında bilgiler mevcuttur; Strabon Tralles’in Karia1 Ksenophon ise Lydia sınırları içerisinde olduğundan bahsetmiş, Cicero da Pergamon, Ephesos, Miletos ve Kyzikos gibi dönemin önemli zengin kentleriyle Tralles’i aynı konumda görmüştür. Bereketli topraklar ve verimli Menderes nehri yakınında yer alan ve ekonomik zenginliğinin getirdiği poli-tik gücü uzun süre koruyabilen Tralles için Strabon eserinde Argoslular ve Trakyalı Traller tara-fından kurulduğundan ve ismini buradan aldığından bahsedildiğini aktarmaktadır2. Dor göçleri sonrasında kurulduğu söylenenen Tralles, Hellenistik ve Roma dönemlerinde etkinliğini devam ettirmiş, Bizans İmparatorluğu döneminde de varlığını korumuştur.

Tralles’de, farklı dönemlere yayılan kazı çalışmaları antik kent tarihine ışık tutacak bulgulara sahiptir. Gymnasium (Hamam) yapı kompleksinde 2008 yılında yapılan kazılar sırasında Latri-na kanalizasyon doğu kanalı ile dükkânlar arasında bulunan küçük bir küpün içerisindeki Bi-zans İmparatorluğuna ait, 8. yy. başlarına tarihlenen, 67 adet altın sikke buluntusu kentin Erken Bizans Dönemi kullanımına dair veri sunmaktadır (Res. 2-3)3. Sikkelerin bulunduğu alanda 5. yy. ile 7. yy. arasına tarihlenen yoğun seramik buluntusu gelmiştir. Sikkelerin bulunduğu küçük sera-mik kabın 7. yy.’a ait olması ise tarihsel sınırı vermektedir (Res. 4--6)4. 67 adet altın sikke Bizans İmparatorluğu’nun bir dönemine damga vuran İkonoklazma Dönemi’ni başlatan imparator III. Leon (717-741) iktidarına ait olmalarının yanı sıra Gymnasium yapı kompleksi Latrina kanalizas-yonu doğu kanalıyla dükkânlar arasındaki Erken Bizans Dönemi’ne ait tek buluntulardır.

* Doç. Dr. Ceren Ünal, Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Muradiye Yerleşkesi, Manisa. E-posta: [email protected] Strab. XIV.II, 29 . 2 Strab. XIV.I, 42; Saraçoğlu 2012, 75-78.3 Tralles’de 2008 yılı Gymnasium kazısında bulunan 67 adet altın sikkenin yayımlanması konusunda desteğini esirgemeyen,

2006-2008 yılları arasında Tralles kazısını başarıyla yürüten Sayın Prof. Dr. A. Yaylalı’ya teşekkürlerimi sunarım. Kendisi sikkelerin akademik ortama sunulması aşamasında desteğini esirgememiştir. Altın sikkelerin bulunduğu Gymnasium, Lat-rina kanalizasyon kazısı seramik buluntularını çalışan Arş. Gör. A. Eron’a verdiği bilgiler, Aydın Müze Müdürü E. Yener ve Arkeolog H. Özkan’a sağladıkları çalışma ortamı ve sabırlarından dolayı ayrıca teşekkür ediyorum. Söz konusu çalışmada su-nulan sikkeler hakkında kalıp ilişkilerinin saptanması içeriğinde bir araştırma yapılmamış olup, üzerlerinde yer alan tasvirler doğrultusunda döneminin siyasi, kültürel ve sosyal değerleri de göz önüne alınarak ikonografik bakımdan incelenmişlerdir.

4 Aydın Eron, sikkelerin bulunduğu kabın 7. yy.’a tarihlendiğini ve bu alandaki en geç seramik buluntusu olduğu bilgisini paylaşmaktadır.

Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics608

Res. 1

Res. 2

“Tralles Definesi” / Bizans İmparatoru III. Leon (717-741) Dönemine Ait Altın Sikkeler 609

III. Leon iktidarı sikke tiplerine göre iki farklı döneme ayrılmıştır; 717-720 arasında III. Leon’un tek başına iktidarı ve 720-741 yılları arasında ortak impara-tor ilan edilen oğlu V. Konstantinos ile iktidarı, III. Leon dönemi sikkelerinin belirlenmesi ve kronolojik sınıflamaya sokulması çalışmaları başlarda sıkıntılı geçse de zaman içerisinde sorunlar bu-luntu örnekleri eşliğinde çözülmüştür. III. Leon’un ilk dönemde yan, 717-720 tarihleri arasında basılan sikkeleri, 695-698 tarihleri arasında iktidarda olan imparator Leontios sikkeleriyle özellik-le lejandlarında yer alan Leon ismin-den dolayı karıştırılmıştır5. Bu anlam-da, III. Leon’un ilk dönem sikkelerinin Leontios dönemi sikkelerinden ayrılma-sında imparatorların portrelerindeki farklılık yardımcı olmuştur6. 720-741 tarihleri arasındaki dönemde basılan sikkeleri ise 741 tarihinde III. Leon’un ölümünden sonra tahta çıkan oğlu V. Konstantinos’un iktidarının başlarında basılan sikkelerle karıştırılarak, sınıfla-ma konusunda sorun yaşanmıştır.

İktidarının başlarında kendisinden önce tahtta bulunan imparatorların dönemlerinde bası-lan sikkelerin benzerlerini bastıran III. Leon, İkonoklazma dönemini başlattıktan sonra sikkele-rin arka yüzlerinde yer alan geleneksel betim üslubunu kaldırarak kullanmamış ve yerine ortak imparator ilan ettiği oğlu ve ardılı V. Konstantinos’un betimini yerleştirmiştir7.

III. Leon döneminde oldukça fazla miktarda altın sikke ve az miktarda gümüş ve bakır sikke basılmıştır8. Muhtemelen III. Leon’un iktidarının başlarında basılan altın sikkelerinde impara-torun gerçek betimi sunulmaya çalışılmış fakat İkonoklast yaklaşım ve dönemin etkisiyle impa-ratorun büstü geleneksel betim üslubu formuna dönüşmüştür. 720 yılından sonra basılan III. Leon’un altın sikkelerinin arka yüzünde betimi yer alan oğlu ortak imparator V. Konstantinos’un tasviri de aynı geleneksel üslubu taşımaktadır9. III. Leon döneminde basılan sikkelerde çok çeşit-li yerel basım uygulamaları ve üslupsal tercihler sergilenmektedir10.

5 İmparator Leontios döneminde basılan sikkelerin lejandlarında da imparatorun isminin Leon olarak geçmesi farklı tarihsel süreçlere ait sikkelerin sınıflanması konusunda karmaşa yaratmıştır.

6 İki imparatorun sikkelerinin sınıflanmasında yapılan hata 20. yy.’ın ortalarında Laffranchi tarafından yapılan çalışmayla düzeltilmiştir (Grierson 1973, 226 dn. 7).

7 Lhotka 1989, 19. 8 III. Leon döneminde Konstantinopolis, Roma, Syracuse, Sardinia, Napoli ve Ravenna darphanelerinin aktif olarak sikke

bastığı bilinmektedir, Sayles 1998, 57; Grierson 1973, 229-240. 9 Örnekler için bk.: Wroth 1966, 365-377 Pl. XLII, 7-23-XLIII, 1-21; Ratto 1959, 83 Pl. XXXIX, 1734-1741; Grierson 1982,

156-157, 162-164, 364 Pl. 35, 633-634, 637; Tekin 1999, 155 Lev. XII, 140; Tekin 1999, 33.10 Goodacre 1971, 133.

Res. 3


Tralles Definesi’nde yer alan 67 adet altın sikke 720 ile 733 yılları arasına tarihlenmekte-dir. P. Grierson tarafından 1973 yılında yapı-lan Bizans İmparatorluğu sikke kataloğunda, tasvir tiplerine ve lejandlarına göre III. Leon dönemi altın sikkeleri Sınıf I, Sınıf II ve Sınıf III olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Tral-les Definesi’nde yer almayan Sınıf I grubu sik-keler a ve b olmak üzere iki alt gruba, Sınıf II a, b ve c olmak üzere üç alt gruba, Sınıf III ise a ve b olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. Tralles’de bulunan imparator III. Leon döne-mine tarihlenen altın sikkeler arasında Sınıf Ia ve Ib grubuna dâhil sikke yer almamakta-dır. P. Grierson’un kataloğu temel alındığın-da Tralles buluntusu 67 adet altın sikkenin 2 adedi Sınıf IIa, 40 adedi Sınıf IIb, 12 adedi Sınıf IIc, 9 adedi Sınıf IIIa’ya aittir. Yine bu yayın göz önüne alındığında, Tralles Definesi’nde yer alan 4 adet solidus ise sınıflamadan faklı lejandıyla dikkat çekerek Sınıf IIc ile Sınıf IIIa arasındaki geçiş dönemi basımlar olarak algılanabilir11.

Yapılan ilk araştırmalar doğrultusunda altın sikkeler arasında Sınıf IIIa grubuna dahil 13 adet sikke yer aldığı fakat 4 adet sikkenin de arka yüz lejandıyla farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu dönemin sikkelerine ait bilgiler, Bizans sikkeleri konusunda en önemli çalışmalardan olan Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Collection and in the Whittemore Collec-tion, Leo III to Nicephorus III, 717-1081, Volume Three, Part 1-2, Washington D.C., 1973’de

11 Sayın C. Morrisson ve D. Sear verdikleri bilgiler ve gösterdikleri kaynaklar ile 4 adet altın sikkenin sınıflaması konusundaki görüşlerimizin doğruluğunu desteklemişlerdir. Sayın C. Morrisson ve D. Sear’a teşekkürlerimizi sunarız.

Res. 4

Res. 5


yer almaktadır. Bu çalışmada; Sınıf IIIa’ya dahil olan sikke-lerin, ortak ve ardıl imparator Konstantinos’un büstünün bu-lunduğu arka yüzünde isminin yazılı olduğu lejandın sonunda M harfinin bulunmadığı bilgisi koleksiyonda yer alan örnekler eşliğinde verilmektedir. 4 adet altın sikkenin arka yüzündeki lejand da ise bu harfin bulun-duğu tespit edilmiştir. 2008 yılı kazı sezonu buluntusu 67 adet altın sikkenin 4 adedi sınıfla-madaki farklı konumuyla sık

basılan örnekler olmamaları nedeniyle değerli buluntular olarak göze çarpmaktadır. Sınıf IIc olmadıkları aşina oldukları gibi Sınıf IIIa’dan da ayrılmaları gereken Tralles Definesi içerisinde yer alan 4 adet solidus iki grup arasındaki geçişi üslupsal olarak açıkça ortaya koymaktadır. Tral-les Definesi’nde yer alan 67 adet altın sikkenin sınıflanması çalışmalarının son aşaması F. Füeg tarafından 2007 yılında yapılan çalışmaya dayanmaktadır12. F. Füeg tarafından yapılan bu son dönem çalışmasında; ön yüzünde III. Leon, arka yüzünde V. Konstantinos’un betimlerinin yer aldığı altın sikkeler betim üslubu ve lejandlarına göre Sınıf 3, Sınıf 4, Sınıf 5, Sınıf 6 ve Sınıf 7 olmak üzere beş gruba ayrılmaktadır. F. Füeg’in sınıflamasına göre; Tralles Definesi 67 adet altın sikkenin 2 adedi Sınıf 3 (720-721), 9 adedi Sınıf 4 (721-724), 36 adedi Sınıf 5 (724-731), 7 adedi Sınıf 4 ya da 5 (721-731) ve son olarak da 13 adedi Sınıf 6’ya (731-733) dâhildir.

Kutsal kişilere ait tasvirlerin yapılmasının ve kutsal objelerin bulundurulmasının yasaklandığı tasvir karşıtı İkonoklazma döneminin başlangıcı olan III. Leon dönemine ait solidusların ön ve arka yüzlerinde imparator ve ardılının büstleri yer almaktadır. Bizans İmparatorluğu’nun uzun tarihi boyunca yaşanan siyasi, toplumsal ve ekonomik gelişmelerin sikke betimlerinden izlene-bileceğine III. Leon döneminde basılan sikkeler en iyi örneklerdendir13. İkonoklazma dönemi-nin sikke tasvirlerine yansıması çok açıktır. İkonoklazma dönemiyle birlikte Bizans sikkelerinde sadece imparator ve aile bireylerinin tasvirleri yer almıştır. III. Leon iktidarıyla başlayan tasvir yıkıcı düşünce sanatın diğer kollarında olduğu gibi sikke ikonografisini de doğrudan etkilemiş-tir. İkonoklast düşünce Bizans sikke ikonografisinin bir dönemine damgasını vurmuştur. Tralles Definesi’nde yer alan ve 720 ile 733 yılları arasına tarihlenen 67 adet altın sikke İkonoklazma Dönemi’nin sikke tasvirlerine yansımasını açıkça sergilemektedir. Tralles Definesi kapsamındaki 67 adet altın sikkenin İkonoklazma dönemini başlatan imparator III. Leon’a ait olmalarının yanı sıra grup içerinde yer alan 4 adet solidusun tasvir tipi ve lejandıyla az bulunan örnekler olmaları definenin önemini vurgulamaktadır. Bizans İmparatorluğu sikkeleri konusunda yapılan araştır-malara katkı sağlayacağı düşünülen Tralles Definesi, buluntu yeri olan Latrina kanalizasyon doğu kanalı ve bu kanala ait diğer buluntularla birlikte Tralles kazısına ayrı bir değer katmaktadır.

12 Sayın C. Morrisson değerli fikirleriyle ve önerdiği kaynaklarla çalışmanın son aşamasının şekillendirilmesinde destek olmuş-tur.

13 Whitting 1973, 18.

Res. 6


Dönemin tasvir üslubunu ortaya seren III. Leon dönemine ait Tralles Definesi 67 adet solidus, Bizans İmparatorluğu’nun siyasi ve dini yapılanmasında 8. yy. başlarında yaşanan gelişmelerin sanat çalışmaları ve gündelik yaşama yansımalarını gözlemlemek için özel bir yere sahiptir.

Tralles Definesi Solidus14

Sınıf 3 720-72115

KonstantinopolisÖy. : İmparator III. Leon’un cepheden, sakallı, üzerinde khlamys ve başında haç süslemeli taç giyim-

li büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus, sol elinde ise akakia taşımakta-dır.

dNDLЄO NPAMЧLAy. : Ortak ve ardıl imparator V. Konstantinos’un cepheden, sakalsız, üzerinde khlamys ve başında

haç süslemeli taç giyimli büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus, sol elinde ise akakia taşımaktadır. Konstantinos’un büstü oldukça küçüktür ve saç bukleleri kulaklarına kadar inmez.

dNCONSτ ANτINЧSMRef. : Füeg 2007, 50, 3.A-3.L.3; Morrisson 1970, 457, 2(a); DOC 3/l

1973, 242, 3a.1-3f.

1. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28996.2. A. 20 mm., 4.44 g., Env. No. 28958.

Solidus

Sınıf 4 721-72416




haç süslemeli taç giyimli büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus, sol elinde ise akakia taşımaktadır. V. Konstantinos’un büstü kısmen daha büyüktür, daha ilerlemiş yaşta ve uzun saçlı tasvir edilmiştir.

dNCONSτ ANτINЧSMRef. : Füeg 2007, 51, 4.A-4.L; DOC 3/l 1973, 243-244, 4a.1-4f; Sincona

Zurich 3, 189, no. 3425. 3. A. 19.8 mm., 4.46 g., Env. No. 28998.4. A. 20 mm., 4.35 g., Env. No. 28942.5. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28959.

14 Büyük Konstantinos’un tedavüle soktuğu solidus Roma librasının 1/72’sine karşılık basılmıştır. Kısacası, 1 solidus 24 karat değerinde ya da 4.55 g. ağırlığındadır.

15 Füeg 2007, 50, 3.A-3.L.3. Bk.; Grierson 1973, 242-243, Sınıf IIa (720).16 Füeg 2007, 51, 4.A-4.L. Bk.; Grierson 1973, 243-244, Sınıf IIb (720-725); Sear 2006, 286 no. 1504.

No. 1

No. 3


6. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28962.7. A. 20.5 mm., 4.45 g., Env. No. 28966.8. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28973.9. A. 20.5 mm., 4.45 g., Env. No. 28983.10. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28984.11. A. 20.5 mm., 4.44 g., Env. No. 29001.

Solidus

Sınıf 5 724-73117




haç süslemeli taç giyimli büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus, sol elinde ise akakia taşımaktadır. V. Konstantinos’un büstü daha büyüktür, daha ilerlemiş yaşta ve uzun saçlı tasvir edilmiştir. Lejanttaki işlik işaretinin yerini (ʿ) almıştır.

dNCONSτ ANτINЧSMRef. : Füeg 2007, 52, 5.A.1-5.D.4; DOC 3/l 1973, 244, 5.1-5.11.

12. A. 20 mm., 4.41 g., Env. No. 28944.13. A. 20 mm., 4.42 g., Env. No. 28956.14. A. 20 mm., 4.48 g., Env. No. 28936.15. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28938.16. A. 21 mm., 4.44 g., Env. No. 28939.17. A. 20.5 mm., 4.45 g., Env. No. 28940.18. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28943.19. A. 21 mm., 4.49 g., Env. No. 28945.20. A. 21 mm., 4.46 g., Env. No. 28946.21. A. 20.5 mm., 4.45 g., Env. No. 28947.22. A. 21 mm., 4.46 g., Env. No. 28948.23. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28949.24. A. 21 mm., 4.47 g., Env. No. 28950.25. A. 20 mm., 4.44 g., Env. No. 28954.26. A. 21 mm., 4.45 g., Env. No. 28955.27. A. 21 mm., 4.45 g., Env. No. 28960.28. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28961.29. A. 21 mm., 4.44 g., Env. No. 28963.30. A. 20 mm., 4.43 g., Env. No. 28965.31. A. 20 mm., 4.39 g., Env. No. 28967.

17 Füeg 2007, 52, 5.A.1-5.D.4. Bk.; Grierson 1973, 244 Sınıf IIc (725-732).

No. 12

No. 13


32. A. 20 mm., 4.38 g., Env. No. 28969.

33. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28970.

34. A. 20 mm., 4.50 gr., Env. No. 28974.

35. A. 19.8 mm., 4.47 g., Env. No. 28976.

36. A. 20.3 mm., 4.48 g., Env. No. 28977.

37. A. 22 mm., 4.45 g., Env. No. 28980.

38. A. 20 mm., 4.37 g., Env. No. 28981.

39. A. 20 mm., 4.44 g., Env. No. 28985.

40. A. 21 mm., 4.45 g., Env. No. 28986.

41. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28988.

42. A. 20 mm., 4.43 g., Env. No. 28990.

43. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28993.

44. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28995.

45. A. 20 mm., 4.43 g., Env. No. 28997.

46. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 29000.

47. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 29002.

Solidus

Sınıf 4 721-724 (?) / Sınıf 5 724-731 (?)


li büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus ve sol elinde ise akakia taşımak-tadır.


haç süslemeli taç giyimli büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus, sol elinde ise akakia taşımaktadır. V. Konstantinos’un büstü büyüktür ve daha ilerlemiş yaşta ve uzun saçlı tasvir edilmiştir.

dNCONS τANτINЧSRef. : Füeg 2007, 51-52, 4.A-5.D.4; Morrisson 1970, 457, 3(b); DOC 3/l 1973, 243-244.48. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28941.49. A. 20 mm., 4.48 g., Env. No. 28957.50. A. 20.5 mm., 4.41 g., Env. No. 28971.51. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28975.52. A. 20.8 mm., 4.47 g., Env. No. 28987.53. A. 20.5 mm., 4.41 g., Env. No. 28994.54. A. 20.5 mm., 4.46 g., Env. No. 28999.

No. 48

No. 49


Solidus

Sınıf 6 731-73318

Konstantinopolis

Öy. : İmparator III. Leon’un cepheden, sakallı, üzerinde khlamys ve başında haç süslemeli taç giyimli büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus ve sol elinde ise akakia taşımaktadır.

dNDLЄO NPAMЧLAy. : Ortak ve ardıl imparator V. Konstantinos’un cepheden, sakalsız, üzerinde khlamys ve ba-

şında haç süslemeli taç giyimli büstü. Sağ eliyle bir küre üzerinde yükselen haç/haç globus, sol elinde ise akakia taşımaktadır. V. Konstantinos’un büstü büyüktür ve uzun saçlı tasvir edilmiştir.

dNCONS τANτINЧS[M]Ref. : Füeg 2007, 53, 6.A.1-6.D; DOC 3/l 1973, 245, 6.1-6.2; Bateson

– Campbell 1998, 81, Plate 12, 1; Sincona 2011, 189 No. 3426.

55. A. 21 mm., 4.42 g., Env. No. 28992.

56. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28991.

57. A. 20 mm., 4.48 g., Env. No. 28989

58. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28982.

59. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28937.

60. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28951.

61. A. 20 mm., 4.46 g., Env. No. 28952.

62. A. 20 mm., 4.44 g., Env. No. 28953.

63. A. 22.5 mm., 4.44 g., Env. No. 28964.

64. A. 21 mm., 4.45 g., Env. No. 28968.

65. A. 20 mm., 4.45 g., Env. No. 28972.

66. A. 20 mm., 4.47 g., Env. No. 28978.

67. A. 20 mm., 4.42 g., Env. No. 28979.

18 Füeg 2007, 53, 6.A.1-6.D. Bk.; Grierson 1973, 245 Sınıf IIIa (732-737).

No. 56

No. 57

No. 55


A B

Sınıf III Tarih 720 - 721 2

Sınıf IV Tarih 721 - 724 9

Sınıf V Tarih 724 - 731 36

Sınıf IV ya da V Tarih 721 - 731 7

Sınıf VI Tarih 731 - 733 13

Toplam 67

Tab. 1

Grafik 1 III. Leon dönemine ait bulunan sikkeler

Grafik 2

Sınıf III - Tarih 720-721

Sınıf IV - Tarih 721-724

Sınıf V - Tarih 724-731

Sınıf IV ya da V - Tarih 721-731

Sınıf VI - Tarih 731-733

132

9

367


Kaynakça ve KısaltmalarBateson – Campbell 1998 J. D. Bateson – I. G. Campbell, Byzantine and Early Medieval Western European Coins in the Hunter

Coin Cabinet, University of Glasgow (1998).

Füeg 2007 F. Füeg, Corpus of the Nomismata from Anastasius II to John I in Constantinople 713-976 (2007).

Goodacre 1971 H. Goodacre, A Handbook of the Coinage of the Byzantine Empire (1971).

Grierson 1973 P. Grierson, Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Leo III to Nicephorus III, 717–1081, Vol. Three; Part 1-2 (1973).

Grierson 1982 P. Grierson, Byzantine Coins (1982).

Lhotka 1989 J. F. Lhotka, Introduction to East Roman (Byzantine Coinage) (1989).

Morrisson 1970 C. Morrisson, Catalogue des Monnaies Byzantines, Volume I (491-711)-II (711-204), (1970).

Ratto 1959 R. Ratto, Monnaies Byzantines (1959).

Saraçoğlu 2012 A. Saraçoğlu, “B- Antik Dönemde Aydın ve Çevresindeki Kentler”, Aydın İl Tarihi (2012) 75-78.

Sayles 1998 W. G. Sayles, Ancient Coin Collecting V, The Romaion/Byzantine Culture (1998).

Sear 2006 D. R. Sear, Byzantine Coins and Their Values (2006).

Sincona Zurich 3 Swiss International Coin Auction AG, Important Collection of Byzantine Coins, Auction 3, Zurich 2011.

Strab. Strabon, Geographika, Antik Anadolu Coğrafyası Kitap: XII-XIII-XIV. A. Pekman (çev.) (2000).

Tekin 1999 O. Tekin (ed.), Akdeniz’in Mor Binyılı, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri (1999).

Tekin 1997 O. Tekin, Bizans Sikkeleri/Byzantine Coins, Yapı Kredi Koleksiyonu (1999).

Whitting 1973 P. D. Whitting, Byzantine Coins (1973).

Wroth 1966 W. Wroth, Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum, 2 Vols. (1966).

"TRALLES DEFİNESİ-Treasure of Tralles", BİZANS İMPARATORU III. LEON (717-741) DÖNEMİNE AİT...

Documents

Transcript of "TRALLES DEFİNESİ-Treasure of Tralles", BİZANS İMPARATORU III. LEON (717-741) DÖNEMİNE AİT...