Becker, D. & Theodotou, E. (2013). ‘The impact of companion animal on the pro social behavior of preschool children’. Childhood: Sociological, Cultural, Historical and Pedagogical Aspects. Marasleio Didaskaleio 11-14 April. Athens: National and Kapodistrian University of Athens. (in Greek).

Προκοινωνική συμπεριφορά στην προσχολική ηλικία και η επιρροή

των κατοικίδιων

Δάφνη Μπέκερ, Ευγενία Θεοδότου

Εισαγωγή

Η κοινωνικοποίηση και οι ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις είναι σημαντικές για

την ομαλή και υγιή ανάπτυξη του ανθρώπου. Σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της

κοινωνικοποίησης παίζει η ικανότητα για μέθεξη μέσω της οποίας το παιδί είναι σε

θέση να αντιληφθεί ένα πρόβλημα από τη σκοπιά ενός άλλου παιδιού και να δράσει

προκοινωνικά (Pfeffer,2010). Συμπεριφορές προκοινωνικής φύσεως θεωρούνται οι

συμπεριφορές, οι οποίες εκδηλώνονται προς όφελος των άλλων, χωρίς απαραίτητο

προσωπικό όφελος, όπως η αλληλοβοήθεια, η προσφορά και η συμπόνια

(Knafo&Plomin,2006).

Ως παράγοντας που καθορίζει την προκοινωνική συμπεριφορά τονίζεται

αρχικά η σημασία της κοινωνικής και συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης των

παιδιών, γιατί μέσω αυτής μαθαίνουν να διαχειρίζονται σωστά τα συναισθήματα

τους, ώστε να εξελιχθούν σε μια ισορροπημένη προσωπικότητα. Ειδικότερα, οι γονείς

συμβάλλουν θετικά στην ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας όταν είναι

στοργικοί, ενθαρρύνουν την έκφραση των συναισθημάτων, υποστηρίζουν

ψυχολογικά τις προσπάθειες του παιδιού για αυτονομία και αυτάρκεια, δείχνουν

ευαισθησία, αποδοχή και κατανόηση στα σφάλματα, όμως ταυτόχρονα οριοθετούν

και απαιτούν την ωριμότητα της συμπεριφοράς του παιδιού

(Παρασκευόπουλος,1985). Επιπροσθέτως, σχετικά με την κατανόηση των

συναισθημάτων, η Berk (2009) συμπληρώνει, πως έχοντας λάβει συμπόνια και

κατανόηση από τους γονείς, τα παιδιά είναι πιο πιθανό να αντιδράσουν με τον ίδιο

τρόπο στη συναισθηματική αγωνία ενός άλλου παιδιού.

Μεγάλη σημασία ωστόσο, παίζει η διαπαιδαγώγηση της αυτορρύθμισης των

έντονων συναισθημάτων καθώς πέρα από το ότι είναι βασικός παράγοντας που διέπει

τη δημιουργία καλών διαπροσωπικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων (Dunn, 2004) η

έλλειψη αυτορρύθμισης έντονων συναισθημάτων εμποδίζει επίσης τη διεκπεραίωση

προκοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς το άτομο καταβάλλεται τόσο από την

προσωπική συναισθηματική του αγωνία με αποτέλεσμα να μην μπορεί να δράσει

προκοινωνικά (Berk, 2009). Ένας σημαντικός τρόπος διαπαιδαγώγησης της

διαχείρισης των συναισθημάτων, της εκμάθησης της προκοινωνικής συμπεριφοράς

και της υιοθέτησης αξιών, είναι ο διάλογος (Berk,2009). Ο διάλογος, με την

περιγραφή των συναισθημάτων, αναπτύσσει το λεξιλόγιο του παιδιού και συμβάλλει

στην ανάπτυξη της συναισθηματικής κατανόησης και δεξιότητας την οποία μπορεί να

μεταφέρει και σε περιπτώσεις που εμπλέκονται συνάνθρωποι

(Pfeffer,2010;Berk,2009). Η περιγραφή και κατά επέκταση η κατανόηση των

συναισθημάτων προωθεί λοιπόν τον προκοινωνικό συλλογισμό και την προκοινωνική

συμπεριφορά ανάμεσα στα παιδιά, αναπτύσσοντας τις δεξιότητες επίλυσης

προβλημάτων σε επίπεδο διαπροσωπικό και κοινωνικό-γνωστικό

(Belacchi&Farina,2010;Durkin, 1995).

Η προκοινωνική συμπεριφορά επηρεάζεται επίσης από κοινωνικοπολιτισμικές

προσδοκίες και προβλεπόμενες αμοιβές ή τιμωρίες, κίνητρα που δεν έχουν σχέση με

τον αλτρουισμό (Bierhoff,2007). Συμπερασματικά, η προκοινωνική συμπεριφορά

παραμένει ένα αμφιλεγόμενο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Έχοντας λάβει υπόψη αρκετούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη της

προκοινωνικής συμπεριφοράς, θα δοθεί προσοχή στον ρόλο των κατοικίδιων στην

ομαλή συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σύμφωνα με τους

Melson (2003) και Poresky & Hendrix (1989) τα παιδιά με κατοικίδια δείχνουν

ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση, αυτοεκτίμηση, αυτοέλεγχο, αυτονομία, αυτοπεποίθηση,

γνωστική και ηθική ανάπτυξη, κοινωνική ευαισθησία, εμπιστοσύνη σε

διαπροσωπικές σχέσεις και μεγαλύτερη κοινωνική συμμετοχή. Επίσης, η πλειοψηφία

των ατόμων, τα οποία διατηρούν μια στενή και δυνατή σχέση με τα ζώα τους, έχουν

μεγάλα αποθέματα για αγάπη, ενσυναίσθηση και συμπόνια (Kurdek,2008).

Τα παιδιά σε μονογονεϊκές οικογένειες και τα παιδιά χωρίς αδέλφια που ζουν

και με τους δύο γονείς, είναι έντονα συνδεδεμένα με τα κατοικίδια τους, τα οποία

προσφέρουν συντροφιά και το αίσθημα ασφάλειας, ιδίως όταν και οι δύο γονείς

εργάζονται (Walsh,2009b;Bodsworth & Coleman,2001). Επιπροσθέτως, τα

κατοικίδια ανταποδίδουν τη φροντίδα και προσοχή με την προσφορά αγάπης άνευ

όρων, καλύπτοντας μια ανθρώπινη ανάγκη ζωτικής σημασίας (Beck &

Madresh,2008), και αναπτύσσοντας το αίσθημα εμπιστοσύνης στα παιδιά.

Συμπερασματικά, η στενή αλληλεπίδραση με ζώα, εξυπηρετεί ως δομικό στοιχείο

στην ανάπτυξη του εαυτού και των κοινωνικών σχέσεων, παρέχοντας

συναισθηματική παρηγοριά, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη, στοργή και αίσθημα

ασφάλειας (Walsh,2009a;2009b). Πολλοί ερευνητές όπως οι Αscione,

Weber&George (αναφέρονται στους Thompson & Gullone,2003) υποστηρίζουν, πως

η βέλτιστη μέθοδος προώθησης της ανάπτυξης της ενσυναίσθησης, είναι η

ενθάρρυνση άμεσης επαφής με τα ζώα. Η ενσυναίσθηση προς τα ζώα επεκτείνεται

στην ενσυναίσθηση προς τους ανθρώπους (Thompson & Gullone,2003). Για να

αντίκτυπο στην ανάπτυξη και προκοινωνική συμπεριφορά του παιδιού η επίδραση

του ζώου, πρέπει να επισημανθεί η σημασία της στάσης των γονέων απέναντι στα

ζώα, καθώς σύμφωνα με τον Walsh (2009a) το πρώιμο ενδιαφέρον των παιδιών για

τα ζώα σχηματίζεται από τις οικογένειες τους και τον κοινωνικό τους περίγυρο.

Από την παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση γίνεται φανερό, ότι η ανάπτυξη

και εκδήλωση προκοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών επηρεάζεται από

διαφορετικούς παράγοντες, όπως η κοινωνία, η οικογένεια, το σχολείο, οι ηθικές

πεποιθήσεις και οι αξίες με τις οποίες έρχεται σε επαφή το παιδί, καθώς επίσης τα

ζώα συντροφιάς. Σημαντικό επίσης ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει η στάση του

γονέα απέναντι στα ζώα συντροφιάς, ως βασικός παράγοντας που επηρεάζει την

προκοινωνική συμπεριφορά του παιδιού. Μολονότι υπάρχουν αρκετές έρευνες σε

χώρες του εξωτερικού σχετικά με την θετική επιρροή που έχουν τα κατοικίδια στην

ανάπτυξη του παιδιού, παρατηρείται έλλειψη ερευνών σε αυτό το θέμα στην Ελλάδα.

Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω βιβλιογραφία και ειδικά με την απουσία

δεδομένων στην χώρα μας, κρίθηκε ενδιαφέρον αλλά και σημαντικό να ερευνηθεί η

επιρροή των κατοικίδιων στην προκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών όπως επίσης

η επιρροή της στάσης του γονέα απέναντι στα ζώα, στην ανάπτυξη της προκοινωνικής

συμπεριφοράς του παιδιού. Μεγαλώνοντας σε μια χώρα και σε μια κοινωνία, όπου

είναι πλέον φυσιολογικό να βλέπουμε αδέσποτα και ανθρώπους να ζητούν βοήθεια,

μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως η ενσυναίσθηση και η προκοινωνική συμπεριφορά

είναι απαραίτητα στοιχεία μιας προσωπικότητας. Αναλυτικότερα, έχει αποδειχθεί πως

η πλειοψηφία των ατόμων τα οποία διατηρούν μια στενή και δυνατή σχέση με ζώα

έχουν ενσυναίσθηση, συμπόνια και γενικά μεγάλα αποθέματα αγάπης (Kurdek,2008).

Επίσης τα παιδιά που παρουσιάζουν ανεπτυγμένη προκοινωνική συμπεριφορά, έχουν

επίσης υψηλότερα ποσοστά σε μετρήσεις ψυχολογικής ευεξίας (Durkin, 1995) και η

υψηλή συναισθηματική επιδεξιότητα συνδέεται με την υψηλή σχολική επίδοση

(Pfeffer,2010). Έχοντας συνειδητοποιήσει και κατανοήσει τη σημασία των ζώων στη

ψυχο-συναισθηματική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και

προκοινωνικής συμπεριφοράς του ανθρώπου, διακρίνεται ένα ευρύ πεδίο έρευνας στον

τομέα ένταξης ζώων συντροφιάς στην εκπαίδευση και στις σχολικές τάξεις (Daly &

Suggs,2010).

Μεθοδολογία

Για το σκοπό της έρευνας, που είναι η μελέτη της επιρροής των κατοικίδιων και της

στάσης του γονέα απέναντι τους, στην ανάπτυξη της προκοινωνικής συμπεριφοράς

του παιδιού, κρίθηκε ενδιαφέρον αλλά και σημαντικό να ερευνηθούν τα εξής:

1. Η ύπαρξη κατοικίδιων στο περιβάλλον του παιδιού είναι παράγοντας που

επηρεάζει την προκοινωνική του συμπεριφορά?

2. Επηρεάζει η στάση των γονέων απέναντι στα ζώα τις προκοινωνικές

συμπεριφορές του παιδιού?

Για την απάντηση των παραπάνω ερευνητικών ερωτημάτων επιλέχθηκε η

ποσοτική ερευνητική μεθοδολογία. Αναλυτικότερα, επιλέχθηκε η μέθοδος της

συστηματικής παρατήρησης, για να ερευνηθεί η εκδήλωση προκοινωνικής

συμπεριφοράς των παιδιών, και η μέθοδος του ερωτηματολογίου με ερωτήσεις

κλειστού τύπου με κλίμακες ιεράρχησης, ώστε να διαπιστωθεί το επίπεδο της

ευαισθησίας των γονέων απέναντι στα ζώα. Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου

χρησιμοποιήθηκαν από δύο έρευνες, των Beirne & Alagappan (2007), και των

Morovati et al. (2008) και αποσκοπούσαν στη συλλογή πληροφοριών, σχετικά με την

στάση των γονέων απέναντι στα ζώα και στα κατοικίδια. Με βάση τις πληροφορίες που

συλλέχθηκαν από το ερωτηματολόγιο, και τη συγκατάθεση των γονέων, έγινε μια

συστηματική παρατήρηση για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με την προκοινωνική

συμπεριφορά των παιδιών που έχουν κατοικίδια και των παιδιών που δεν έχουν

κατοικίδια. Έγινε μία πιλοτική εφαρμογή ώστε να διορθωθούν τυχόν λάθη. Η

δειγματοληψία έγινε με την τεχνική του στρωματικού δείγματος, όπου με τη βοήθεια

του ερωτηματολογίου είχε υπάρξει πληροφόρηση σχετικά με την κατοχή κατοικιδίου,

και έτσι χωρίστηκαν τα παιδιά από το δειγματοληπτικό πλαίσιο, σε δύο ομοιογενείς

ομάδες. Από κάθε ομάδα, την πειραματική ομάδα, η οποία είχε κατοικίδια και την

ομάδα ελέγχου, η οποία δεν είχε κατοικίδια, επιλέχθηκαν 15 παιδιά ηλικίας 4 έως 5

ετών, έτσι ώστε οι ομάδες να είναι ισόποσες. Η συστηματική παρατήρηση έλαβε μέρος

σε ένα νηπιαγωγείο της Αττικής, στα πλαίσια του σχολικού προγράμματος, κατά την

διάρκεια του ελεύθερου παιχνιδιού στις γωνίες το πρωί. Για τη συστηματική

παρατήρηση ορίστηκαν οι μορφές κοινωνικής και προκοικνωνικής συμπεριφοράς (βλ.

Πίνακα 1).

Προ-κοινωνική συμπεριφορά: Κατηγορίες της

Παρατήρησης:

Προ-κοινωνική συμπεριφορά

θεωρείται η συμπεριφορά η

οποία εκδηλώνεται προς όφελος

των άλλων.

(Eisenberg&Fabes, αναφέρονται

στους Knafo&Plomin, 2006).

Επεξήγηση

Αλληλοβοήθεια: να

αναγνωρίζουν ότι ένα άλλο

παιδί χρειάζεται βοήθεια σε

κάτι και να την προσφέρουν.

Συνεργασία: να καταφέρουν να

συνεργαστούνε αβίαστα για

έναν κοινό σκοπό. Πίνακας 1. Η επεξήγηση των κατηγοριών του πίνακα της συστηματικής παρατήρησης

Συνολικά, η διεξαγωγή της συστηματικής παρατήρησης έγινε 45 λεπτά την φορά, 2

φορές την βδομάδα για 1 μήνα. Αναλυτικότερα, την πρώτη φορά παρατηρήθηκε η

ομάδα ελέγχου και τη δεύτερη φορά η πειραματική ομάδα. Κάθε 3 λεπτά

παρατηρήθηκε ένα άλλο παιδί της ομάδας και κάθε φορά που παρουσίαζε την

αντίστοιχη συμπεριφορά συμπληρωνόταν η αντίστοιχη στήλη. Για την εξασφάλιση της

ηθικής της έρευνας διατηρήθηκε το επιστημονικό απόρρητο, οι συμμετέχοντες ήταν

πλήρως ενημερωμένοι για τη διαδικασία της έρευνας, ώστε να δώσουν τη

συγκατάθεση τους και τα παιδιά δεν διέτρεξαν κανέναν κίνδυνο.

Ανάλυση και συζήτηση δεδομένων

Για την απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων και την ανάλυση των

δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το SPSS Statistics 17.0. Αρχικά αναλύθηκαν οι

απαντήσεις του ερωτηματολογίου που είχε δοθεί στους 30 γονείς των 30 παιδιών που

παρατηρήθηκαν εκ των οποίων 15 γονείς είχαν κατοικίδια και 15 γονείς δεν είχαν

κατοικίδια.

Ξεκινώντας με την απάντηση του δεύτερου ερευνητικού ερωτήματος,

αναλύθηκαν οι απαντήσεις του ερωτηματολογίου και κατά επέκταση διαπιστώθηκε η

στάση του γονέα απέναντι στα ζώα με την εξής μέθοδο: Οι απαντήσεις της κάθε

δήλωσης του ερωτηματολογίου είχαν αριθμό ανάλογα με την ευαισθησία του

ανθρώπου απέναντι στα ζώα. Τον αριθμό 5 είχε η απάντηση που εξέφραζε την πιο

μεγάλη ευαισθησία απέναντι στα ζώα, και τον αριθμό 1 είχε η απάντηση με την

λιγότερη ευαισθησία (βλ.Πίνακα 2). Το μέγιστο βαθμό στις 13 ερωτήσεις που

μπορoύσε να συγκεντρώσει ο συμμετέχων της έρευνας ήταν το «65» ως απόλυτα

φιλόζωος, και τον κατώτερο βαθμό, το «13» ως καθόλου φιλόζωος. Στις απαντήσεις

των 30 συμμετεχόντων, συγκέντρωσαν όλοι τουλάχιστον πάνω από 47 πόντους,

γεγονός που τους καθιστά φιλόζωους. Ωστόσο, για να δοθεί σημασία στον βαθμό

ευαισθησίας του γονέα απέναντι στα ζώα, πάρθηκε ο μέσος όρος της διαφοράς

ανάμεσα στον χαμηλότερο και στον υψηλότερο βαθμό που συγκεντρώθηκε στο

ερωτηματολόγιο. Από το χαμηλότερο βαθμό «47» και τον υψηλότερο βαθμό «65»

βγήκε ο μέσος όρος των 56 βαθμών. Έτσι οι γονείς χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, στην

ομάδα με πολύ θετική στάση απέναντι στα ζώα που συγκέντρωσε στην συνάθροιση

των απαντήσεων 56 βαθμούς και άνω, και στην ομάδα των 56 βαθμών και κάτω, την

οποία αποτελούσαν οι γονείς με ουδέτερη έως θετική στάση απέναντι στα ζώα.

Πίνακας 2. Η ανάλυση του ερωτηματολογίου ως προς την ευαισθησία του γονέα

Παράδειγμα: Δήλωση 1. Δεν θεωρώ λάθος την χρήση ζώων για ιατρικές έρευνες

Πιθανές απαντήσεις: Συμφωνώ

απόλυτα

Συμφωνώ Αναποφάσιστος Διαφωνώ Διαφωνώ

απόλυτα

Αριθμοί

ευαισθησίας:

1 2 3 4 5

Για την απάντηση του πρώτου ερευνητικού ερωτήματος χωρίστηκαν τα παιδιά

σε 2 ομάδες των 15 παιδιών, με τη μια ομάδα να έχει κατοικίδια και την άλλη να μην

έχει. Για για την ανάλυση των δεδομένων, η προκοινωνική συμπεριφορά δεν

αναλύθηκε ως προς την μορφή της, δηλαδή αλληλοβοήθεια ή συνεργασία, αλλά ως

προς την παρουσία ή την απουσία της προκοινωνικής συμπεριφοράς γενικά

(βλ.Πίνακα 3).

Πίνακας 3. Συμπέρασμα ως προς την εμφάνιση προκοινωνικής συμπεριφοράς στην παρατήρηση

Στη συνέχεια για να συγκριθεί η στάση των γονέων απέναντι στα ζώα και η

κατοχή κατοικίδιων, με την εκδήλωση προκοινωνικής συμπεριφοράς στα παιδιά

προσχολικής ηλικίας, χρησιμοποιήθηκε το SPSS Statistics 17.0. επομένως οι

ερευνητικές ερωτήσεις απαντήθηκαν ταυτόχρονα. Χρησιμοποιήθηκε το Fisher’s

Exact Test διότι οι μεταβλητές δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις του Chi-Square Test.

Η εναλλακτική υπόθεση, η οποία δηλώνει, πως υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση

ανάμεσα στις μεταβλητές, γίνεται αποδεκτή καθώς η ανάλυση των δεδομένων έδειξε

ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα στην εκδήλωση προκοινωνικής

συμπεριφοράς των παιδιών στο ελεύθερο παιχνίδι τους και στην κατοχή κατοικίδιου,

όπως επίσης και στην στάση του γονέα απέναντι στα ζώα (sig.0,016) (βλ.Πίνακα 4).

Chi-SquareTests

Value Df

Asymp. Sig.

(2-sided)

ExactSig.

(2-sided)

ExactSig.

(1-sided)

PointProbab

ility

PearsonChi-Square 9,152a 3 ,027 ,028

LikelihoodRatio 11,892 3 ,008 ,014

Fisher'sExactTest 9,469 ,016

Linear-by-

LinearAssociation

,129b 1 ,719 ,859 ,429 ,133

N ofValidCases 30

a. 6 cells (75,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1,50.

b. The standardized statistic is -,360.

Πίνακας 4. Παρουσίαση προκοινωνικής συμπεριφοράς σε σχέση με την κατοχή κατοικίδιου και

την στάση του γονιού

Με το SPSS Statistics 17.0. συγκρίθηκε η εκδήλωση προκοινωνικής

συμπεριφοράς του παιδιού προσχολικής ηλικίας ταυτόχρονα με α) την κατοχή

κατοικίδιου ζώου και β) τη στάση του γονέα απέναντι στα ζώα, απαντώντας έτσι και

στα δύο ερευνητικά ερωτήματα.

Τα αποτελέσματα έδειξαν, πως το 66,7% των γονέων με κατοικίδια, έχουν

ουδέτερη στάση απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους παρουσιάσανε προκοινωνική

συμπεριφορά. Το ποσοστό των γονέων με κατοικίδια, που έχουν ουδέτερη στάση

Μορφές προκοινωνικής

συμπεριφοράς

Συμπέρασμα ως προς την

παρουσίαση προκοινωνικής

συμπεριφοράς

Αλληλοβοήθεια Συνεργασία ΝΑΙ ΟΧΙ

Παιδί 1 Χ = Χ

Παιδί 2 Χ Χ = Χ

Παιδί n = Χ

απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους δεν παρουσιάσανε προκοινωνική συμπεριφορά

είναι 0%. Όσον αφορά στους γονείς με κατοικίδια, οι οποίοι έχουν πολύ θετική στάση

απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους παρουσιάσανε προκοινωνική συμπεριφορά, το

ποσοστό φτάνει το 63,6%. Το 66,7% των γονέων με κατοικίδια, έχουν πολύ θετική

στάση απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους δεν παρουσιάσανε προκοινωνική

συμπεριφορά.

Προχωρώντας στην ομάδα χωρίς κατοικίδια, το 33,3% των γονέων, έχουν

ουδέτερη στάση απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους παρουσιάσανε προκοινωνική

συμπεριφορά. Το 100% των γονέων χωρίς κατοικίδια, έχουν ουδέτερη στάση

απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους δεν παρουσιάσανε προκοινωνική συμπεριφορά.

Όσον αφορά στους γονείς χωρίς κατοικίδια, με πολύ θετική στάση απέναντι στα ζώα

και με παιδιά που παρουσιάσανε προκοινωνική συμπεριφορά, το ποσοστό ανέρχεται

στα 36,4%. Τέλος, το 33,3% των γονέων χωρίς κατοικίδια έχουν πολύ θετική στάση

απέναντι στα ζώα και τα παιδιά τους δεν παρουσιάσανε προκοινωνική συμπεριφορά

(βλ.Πίνακα 5).

TITLE:

pet ownership * parental attitude

Crosstabulation parental attitude and child’s prosocial

behavior

Total

neutral

attitude

and

prosocial

behavior

neutral

attitude

and no

prosocial

behavior

positive

attitude

and

prosocial

behavior

positive

attitude

no

prosocial

behaviour

Petownership Withpet Count 6 0 7 2 15

ExpectedCount 4,5 3,5 5,5 1,5 15,0

%

withinparentalattit

ude

66,7% ,0% 63,6% 66,7% 50,0%

% ofTotal 20,0% ,0% 23,3% 6,7% 50,0%

withoutpet Count 3 7 4 1 15

ExpectedCount 4,5 3,5 5,5 1,5 15,0

%

withinparentalattit

ude

33,3% 100,0% 36,4% 33,3% 50,0%

% ofTotal 10,0% 23,3% 13,3% 3,3% 50,0%

Total Count 9 7 11 3 30

ExpectedCount 9,0 7,0 11,0 3,0 30,0

%

withinparentalattit

ude

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

% ofTotal 30,0% 23,3% 36,7% 10,0% 100,0%

Πίνακας 5.Προκοινωνική συμπεριφορά σε σχέση με την κατοχή κατοικίδιου και την στάση του

γονιού

Τα αποτελέσματα έδειξαν πως κατοχή κατοικίδιων επηρεάζει την εκδήλωση

προκοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Η υπάρχουσα

βιβλιογραφία επίσης τονίζει, ότι η κατοχή κατοικίδιου επηρεάζει τον άνθρωπο

θετικά, ως προς την ενσυναίσθηση και την συμπόνια (Kurdek,2008). Μέσα λοιπόν

από τη στενή αλληλεπίδραση του παιδιού με το ζώο συντροφιάς, το παιδί μαθαίνει

βιωματικά βασικές έννοιες, όπως τη φροντίδα, την ασφάλεια και την ανιδιοτελή

προσφορά προσοχής και αγάπης του ζώου συντροφιάς προς το παιδί

(Walsh,2009b;Beck&Madresh,2008). H στενή αυτή αλληλεπίδραση με τα ζώα

προωθεί βέλτιστα την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, η οποία, σύμφωνα με τους

Thompson & Gullone (2003), επεκτείνεται προς τους ανθρώπους, γεγονός που δείχνει

και η παρούσα ερευνητική προσπάθεια.

Συνεχίζοντας, το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα επίσης απαντήθηκε θετικά,

δηλαδή υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα στην στάση του γονέα απέναντι

στα ζώα και στην εκδήλωση της προκοινωνικής συμπεριφοράς του παιδιού. Οι γονείς,

επηρεάζουν κατά την αλληλεπίδραση τους με το παιδί την διαμόρφωση της

προσωπικότητας του, την κοινωνική του συμπεριφορά, όπως και τις στάσεις του

(Pfeffer,2010;Κολιάδης,2007). Αναλυτικότερα, η στάση που έχει ο γονέας απέναντι

στα ζώα επηρεάζει τη στάση του παιδιού καθώς εξασκείται η ικανότητα του παιδιού

να ευαισθητοποιείται. Πρέπει να τονιστεί η σημασία της στάσης του γονέα απέναντι

στα ζώα, αφού το πρώιμο ενδιαφέρον του παιδιού για τα ζώα σχηματίζεται από την

οικογένεια του (Walsh, 2009a). Μπορεί να ισχυριστεί λοιπόν κανείς, πως σε ένα

παιδί, το οποίο μεγαλώνει σε μια οικογένεια όπου επικρατεί μια αρνητική στάση

απέναντι στα ζώα, μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στον σχηματισμό

συγκεκριμένων αξιών που αφορούν την συμπόνια, καθώς σύμφωνα με τον Bandura

(αναφέρεται στην Ελληνιάδου κ.α., 2008), τα παιδιά μαθαίνουν νέες συμπεριφορές

καθώς παρατηρούν ή μιμούνται συνειδητά, ή ακόμη και ασυνείδητα την συμπεριφορά

των προτύπων τους. Αφού λοιπόν και οι αρνητικές στάσεις και βίαιες συμπεριφορές

μπορούν να υιοθετηθούν από το παιδί και να καλλιεργήσουν βίαιες συμπεριφορές στο

παιδί, πρέπει να τονιστεί, πόσο σημαντική είναι η συμβολή των γονέων σαν πρότυπα

προς μίμηση. Σε ακραίες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, μάλιστα, το παιδί

μπορεί να ξεσπάσει με βία στο κατοικίδιο του ή σε κάποιον πιο αδύναμο από εκείνο,

είτε απλά καθώς μιμείται την συμπεριφορά που παρατηρεί στον γονέα του, είτε ώστε

να βρουν διέξοδο τα συναισθήματα που του προκαλεί η βία που βιώνει στο

οικογενειακό του περιβάλλον (Spindel&Miller,2011). Επομένως, όπως σύμφωνα με

τους Thompson & Gullone (2003) η ενσυναίσθηση προς τα ζώα επεκτείνεται προς

τους ανθρώπους, έτσι και η βία στα ζώα μπορεί να επεκταθεί στον άνθρωπο, όπως

υποστηρίζουν οι Spindel&Miller (2011). Παρόλο που η παρούσα έρευνα,

επικεντρώθηκε και επιβεβαιώνει την θετική επίδραση που έχει η φιλοζωική στάση

των γονέων στην κοινωνική συμπεριφορά του παιδιού, δεν πρέπει να αγνοηθεί η

πιθανή αρνητική επιρροή που μπορεί να έχει μια αρνητική ή ακόμα και επιθετική

στάση του γονέα απέναντι στα ζώα και γενικότερα σε πλάσματα πιο αδύναμα.

Συμπεράσματα

Η παρούσα εργασία είχε ως σκοπό τη μελέτη της επιρροής των κατοικίδιων

και της στάσης του γονέα απέναντι τους, στην ανάπτυξη της προκοινωνικής

συμπεριφοράς του παιδιού. Παρέχει μια αναλυτική περιγραφή των μορφών

προκοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών προσχολικής ηλικίας με έμφαση την

αλληλοβοήθεια και τη συνεργασία κατά τη διάρκεια του ελεύθερου παιχνιδιού.

Συγκρίνει και αποδεικνύει την επιρροή της κατοχής κατοικίδιου και της στάσης του

γονέα απέναντι στα ζώα στην προκοινωνική συμπεριφορά παιδιών ηλικίας 4-5 ετών.

Το δείγμα το αποτέλεσαν 30 παιδιά και 30 γονείς. Η μεθοδολογία ήταν ποσοτική και

αποτελείτο από τη συστηματική παρατήρηση της συμπεριφοράς των παιδιών και το

ερωτηματολόγιο που αφορούσε την στάση των γονέων απέναντι στα ζώα. Τα

αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα στην

εκδήλωση προκοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών και στην κατοχή κατοικίδιου,

όπως επίσης και στην στάση του γονέα απέναντι στα ζώα. Σε αυτό το σημείο πρέπει

να τονιστεί, πως για την εκδήλωση προκοινωνικής συμπεριφοράς μπορεί να

οφείλονται και άλλοι παράγοντες. Ενδιαφέρον θα ήταν να δοθεί σημασία στη

συχνότητα της εκδήλωσης προκοινωνικής συμπεριφοράς καθώς επίσης στη

διαφοροποίηση στα είδη των ζώων συντροφιάς και στο φύλο του παιδιού. Σημαντική

κατεύθυνση για περαιτέρω έρευνα θα μπορούσε να είναι η ένταξη των ζώων σε

σχολικά πλαίσια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Beck, L. & Madresh, E. (2008). Romantic partners and four-legged friends: An

extension of attachment theory to relationships with pets. Anthrozoös,

21(1),43-56.

Belacchi, C. & Farina, E. (2010). Prosocial/hostile roles and emotion comprehension

in preschoolers. Aggressive Behavior, 36(6), 371-389.

Beirne, P. & Alagappan, M. (2007).A Note on Pedagogy: Humane Education Making

a Difference. Διαθέσιμο στο:

http://www.criticalanimalstudies.org/JCAS/Journal_Articles_download/Issue_

7/bierne.pdf (Πρόσβαση: 12 Νοεμβρίου 2011).

Berk, L. (2009). Child Development. 8th ed. New York: Pearson International Edition.

Bierhoff, H.W. (2007). Προ-κοινωνική συμπεριφορά. Στο Γαλάνης, Γ.Ν. (επιμ)

Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογίa. Αθήνα:Εκδόσεις Παπαζήση. 397-434.

Bodsworth, W. & Coleman, G. (2001). Child-companion animal attachment bonds in

single and two-parent families. Anthrozoös, 14(4), 216-223.

Daly, B. & Suggs, S. (2010). Teachers' experiences with humane education and

animals in the elementary classroom: Implications for empathy development.

Journal of Moral Education, 39(1), 101-112.

Dunn J. (2004). Children’s Friendships: The Beginnings of Intimacy. Oxford:

Blackwell.

Durkin, K. (1995). Developmental Social Psychology: From Infancy to Old Age.

Great Britain: Blackwell Publishers.

Ελληνιάδου, Ε., Κλεφτάκη, Ζ. & Μπαλκίζας, Ν. (2008). Η συμβολή των

παιδαγωγικών προσεγγίσεων για την κατανόηση του φαινομένου της μάθησης.

Διαθέσιμο στο: http://users.sch.gr/nikbalki/files/LearningTheories.pdf

(Πρόσβαση: 7 Δεκεμβρίου 2012).

Knafo, A. & Plomin, R. (2006). Prosocial Behaviour From Early To Middle

Childhood: Genetic and Environmental Influences on Stability and Change.

Available at: http://pluto.huji.ac.il/~mshayo/Ebstein3_Prosocial_behavior.pdf

(Retrieved: 25 April 2012).

Κολιάδης, Ε.Α. (2007). Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη: σύγχρονες

ψυχολογικές θεωρίες μάθησης. Τόμος Γ. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση.

Kurdek, L.A. (2008). Pet dogs as attachment figures. Journal οf Social αnd Personal

Relationships, 25(2), 247-266.

Melson, G.F. (2003). Child development and the human-companion animal bond.

American Behavioral Scientist, 47 (1), 31-39.

Morovati, D., Steinberg, A., Taylor, L. & Lee, H. (2008).Further validation evidence

for the Pet Attitude Scale. North American Journal of Psychology, 10(3), 543-

552.

Παρασκευόπουλος, Ι.Ν. (1985). Εξελικτική ψυχολογία: Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη

ως την ενηλικίωση. Τόμος 2. Αθήνα: Ιδιωτική Έκδοση.

Pfeffer, S. (2010). Εmotionale und soziale Kompetenz, Kinder erziehen, bilden und

betreuen: Lehrbuchfür Ausbildung und Studium. Berlin: Cornelsen. 598-621.

Poresky, R.H. & Hendrix, C. (1989). Companion Animal Bonding, Children's Home

Environments and Young Children's Social Development. Available at:

http://www.eric.ed.gov/PDFS/ED312087.pdf. (Retrieved: 30 November

2011).

Spindel, Μ. & Miller, L. (2011). Animal abuse, cruelty, neglect (and the connection to

human violence). In Davis, R.G. (ed) Animals, Diseases, and Human Health:

Shaping our lives now and in the future. California: ABC-CLIO. 52-69

Thompson, K. & Gullone, E. (2003). Promotion of empathy and prosocial behaviour

in children through humane education. Australian Psychologist, 38(3), 175-

182.

Walsh, F. (2009a). Human-animal bonds I: The relational significance of companion

animals. Family Process, 48(4), 462-480.

Walsh, F. (2009b). Human-animal bonds II: The role of pets in family systems and

family therapy. Family Process, 48(4), 481-499.

ABSTRACT

This paper examines the impact of companion animals on the pro social

behavior of preschool children. The chosen methodology was systematic observation

and the questionnaire in which 30 preschool children were observed, out of which 15

were pet owners and 15 were not and their parents completed a questionnaire

regarding the attitude towards animals. The parental attitude was later on associated

with the appearance of pro social behavior of the corresponding child. The date

analysis was shown that there is a statistical significant relationship between the

appearance of pro social behavior of preschool children and pet ownership, as well as

between the appearance of pro social behavior and the parental attitude towards

animals. This paper stresses the importance and necessity of companion animals and

their impact on the psycho-emotional development and the development of empathy

and pro social behavior.

Δάφνη Μπέκερ1, Ευγενία Θεοδότου2 1 BA Early Childhood Studies, Metropolitan College, Athens, Greece

E-mail: dafnibecker@gmail.com 2 Programme Leader Metropolitan College, Athens, Greece

E-mail: etheodotou@gmail.com