٣٤ـ ٥ص ، ١٣٩١تابستان ، دومشماره ، پنجمسال ، Ravanshenasi-va ـ Din, Vol.5. No.2, Summer 2012

محور مذهب يرفتار ـ یشناخت یدرمان روان یبخشاثر نیدر زوج یت از زندگیش رضایو افزا ییاهش تعارضات زناشوکبر یبخشودگ يتوأم با بازآموز

***يریات بخش مالیدا حیل/ **کیوچکم یرح/ *دیحم نجمه دهيكچمحور توأم با مذهب يرفتار ـ ی شناخت یدرمان ن پژوهش با هدف بررسی اثربخشی روانیا

ـ یت از زندگیش رضایو افزا ییزناشو يها اهش تعارضکبر یبخشودگ يبـازآموز ن یزوجآزمون همـراه پس ـ آزمون شیبا پ یشیآزما. روش پژوهش حاضر از نوع ه استانجام شد

که با استزوج یس ن پژوهش شاملیا يآمار ۀباشد. نمون یم يریگیه پنترل و دورکگروه تصادفی به دو گروه آزمـایش و طور در دسترس انتخاب و به يریگ استفاده از روش نمونه

يرفتـار ـ یشـناخت یدرمـان جلسـه روان ، دوازدهشیند. گـروه آزمـا ا هنترل تقسیم شدکـ ک، اما گروه هردکافت یدر یبخشودگ يمحور توأم با بازآموز مذهب يا چ مداخلـه ینتـرل ه

ـ اطالعات پرسش ي. ابزار گردآوره استردکافت نیدر ـ و مق ییتعـارض زناشـو هنام اس یمیزان اد شده،ی همداخل يه پس از اجراکدهد یج نشان می. نتاه استبود یت از زندگیرضا

آزمون و گروه کنتـرل بـه طـور پیش سه بایدر مقادر گروه آزمایش ییزناشو يها تعارض .است) یافته >001/0p( شیافزا یت از زندگیاما رضا داشته، )>001/0pمعناداري کاهش (

.ه استپیگیري همچنان پایدار بود هاین نتایج در دور نیهمچنتعـارض ،یبخشـودگ يآموزبازمحور، مذهب يرفتار ـ یشناخت یدرمان روان :ها هواژکلید

.یت از زندگی، رضاییزناشو

N.Hamid@Scu.ac.ir شناسی بالینی، دانشگاه شهید چمران اهواز دانشیار گروه روان *

Koochaki_rahim@yahoo.com دانشجوي کارشناسی ارشد مشاوره خانواده دانشگاه شهید چمران اهواز، ** L_hayatbakhsh@yahoo.com ***دانشجوي کارشناسی ارشد مشاوره خانواده دانشگاه شهید چمران اهواز

11/3/1391: پذیرشـ 30/11/1390: دریافت

۶ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

مقدمهـ يارتقا يخانواده و تالش برا یدرمان روان ۀنیزم ،ریاخ يها در سال یسـطح بهداشـت روان

تـرین ه خـانواده کوچـک چراکـ ، خته اسـت یرا برانگ ياریبس یشناخت روان يها آن، پژوهشمسـلماً ،سـالم تشـکیل شـده يهـا خـانواده شود و اجتماعی که از یم یتلقّ یواحد اجتماع

ن،یبنـابرا سالم این است که افراد آن سـالم باشـند. يا است و شرط خانواده اجتماعی سالمله ئتـرین مسـ براي بهبود وضع اجتماع، تالش براي بهبـود وضـع خـانواده و افـراد آن مهـم

ر یـ و ز رزهـا نـد و سـالمت سـاخت، م یآ یار مـ شـم خانواده بـه یاصل ةریکن پیزوج 1.است 2.تام دارد یبستگ ،رهیکن پیا ییایام و پوکزان استحیخانواده، به م یک يها ستمیس

زوج در خــانواده، ســطح یــکمــدت یرگــذار بــر روابــط طــوالنیاز جملــه عوامــل تأث هـاي باشد. سـال ین میاز زوجی هریک ت از زندگیزان رضایز میو ن ییزناشو يها تعارض

زنـدگی خـانواده اسـت کـه در آن سـطح تعـارض و هچرخـ مقاطع مهم در ازدواج از اول ییر در روابـط زناشـو یناپـذ اجتنـاب ي، عنصرییتعارض زناشو 3.یابد یاختالفات افزایش م

روابـط وجود تعـارض بـر سـر مسـائل مهـم در خـانواده و ،مواقع ید در برخیو شا استه در آن اشـخاص کـ تعامـل یبه عنوان نوع يفرد نیتعارض ب 4د.ینما یم ي، ضرورییزناشو

ییتعارض زناشـو 5ف شده است.ینند، تعرک یان میرا ب يد متضادیها و عقا دگاهیتعامالت، دو اخـتالف در يمحـور آنها، خود يازها و روش ارضایزن و شوهر در نوع ن یاز ناهماهنگ

و ییارتبـاط زناشـو در خصـوص مسـئوالنه یرغ يو رفتارهـا يرفتـار يها ها، طرح خواسته 6.شود یم یشازدواج نازناشـویی يها نگر، معتقدند افزایش بروز تعارض هاي رشدي و ساخت دارن نظریه طرف

الگوهاي رفتاري و قواعد و انتظـارات برگرفتـه روست که زوجین جوان مهارت تغییر آن از 7.زناشـویی جدیـد را ندارنـد ه و تشـکیل یـک واحـد یـ پا خـانواده ژهیـ و ، بهروابط قبلی از

ـ از ایـن ،انـد روابط اجتمـاعی، فراگیـر و گسـترده ةفردي، به انداز بین يها تعارض هرو تجربتعارض، اختالف نظر و رنجش در تعامالت یـک زوج، امـري بـدیهی و سطوح مختلفی ازسـکون و رکـود ارتبـاط نترل شود، ازکاگر تعارض به طور کارآمد 8است.غیرقابل اجتناب

ي مثبـت و کارآمـد منطبـق بـا رویـدادهاي فشـارزا ها جلوگیري کرده و در زوجین، مهارت

۷ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

نترل شود موجب تخریب زندگی زناشویی کولی اگر تعارض به طور ضعیفی ،ندک ایجاد می 9.گذارد سالمت فیزیکی و هیجانی زوجین به جا می آوري بر زیان آثارشده و

در روابـط یو آشـفتگ ییزناشـو يهـا ه تعـارض کـ دهـد یمختلف نشان م يها پژوهشش تعارض در یشود. با افزا یم منجر مختلف یو روان یالت جسمانکش مشیداین به پیجزوشـود و یحاصـل مـ يشتریب یاز زندگ یتیو نارضا افتهیش یافزا ين، ناسازگاریوابط زوجر

ـ یفکین ییمانند سطح پا ،ییامدهایالت پکن مشیهم يهـا ي، ناسـازگار 10يفـرد نیت روابـط بت از یاهش رضـا کـ و ییطالق، جـدا 11،ان و نوجوانانکودکدر يو پرخاشگر یشناخت رواند یمصـرف شـد خـوردن و سـوء يهـا اختالل 14،یافسردگ 13ی،اضطراب يها اختالل 12،یزندگ

18و سـرطان 17یقلب يها ی، مانند نارحتیجسمان يها يماریب ، و 16يری، خشونت و درگ15لکال شوند. یرا باعث م

ـ نیزوجـ یکرگذار بر روابط نزدیگر عوامل تأثیاز د خـانواده، سـطح یو بهداشـت روان یسـت یبهز یاصـل يها از مؤلفه یت از زندگیباشد. مفهوم رضا ین میزوج یت از زندگیرضار یاخ يها در سال 19.نگر بدان پرداخته شده است مثبت یشناس روان ةه در حوزکاست یذهن

شـده انجـام یو ذهنـ ینیدگاه عیافراد از دو د یت زندگیفکی ۀنیدر زم ياریبس يها پژوهش يها هکن، شبکت مسیفکیزان درآمد، یمانند م ،یرونیط بیبه شرا ینیع یستیدگاه بهزیاست. د

بر یذهن یستیدگاه بهزیند و در مقابل، دک یتوجه م یبه خدمات بهداشت یو دسترس یدوستخـاص آن يهـا طـه یا حیـ یندگل زکبا توجه به یت از زندگیقضاوت افراد در مورد رضا

معمـوالً (ه ک یعاطف يها اند از: مؤلفه عبارت یذهن یستیبهز ةعمد يها مؤلفه 20.ندک یتوجه م یت از زندگیمفهوم رضا هک( یشناخت يها و مؤلفه )شوند یم میتقس یمثبت و منف هبه عاطف 21.)ردیگ یرا دربرم

هاي شناختی یک شخص از زندگی خود اشـاره دارد. ایـن رضایت از زندگی به ارزیابیشامل ارزیابی کلی از زندگی بوده و فرآیندي مبتنی بر قضاوت فردي است. در ایـن مفهوم،

هرچـه اش صورت گرفته و هاي فرضی شخص با زندگی واقعی اي بین مالك روند، مقایسههاي فرضی نزدیک بـه هـم باشـد، شـخص احسـاس رضـایت واقعیت زندگی با این مالك

فـرد و يان سـطح آرزوهـا یـ اف مکچـه شـ هر ،گـر یان دیـ به ب 22.کند بیشتري از زندگی می

۸ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

رو، نیـ از ا 23،ابـد ی یاهش مـ ک یاو از زندگ يمند تی، رضاشود یشتر میب يو یت فعلیوضع، نظـام یدارد، بافت فرهنگ یه در زندگک یگاهیهر فرد از جا یابی، از ارزیت از زندگیرضا

و بـه 24ردیپـذ یر مـ یخود قائـل اسـت، تـأث يه براک ییارهایو مع ، اهداف، انتظاراتیزشار ،نیبنـابرا 25فـرد وابسـته اسـت. یشـناخت يها واژه و طرحرات، الگوها کفرهنگ، گذشته، تف

رات ییـ ه بـه تغ کـ شـود، بل یدر نظـر گرفتـه نمـ يداریو پا ی، صفت درونیت از زندگیرضا يا ت برجسـته یـ اهم اش یسـت یدگاه شـخص در مـورد بهز ینسبتاً حساس است و د یطیمح

مختلـف يهـا و شـاخص یت از زنـدگ ین رضـا یاز وجود رابطه بـ ها ج پژوهشینتا 26دارد.و یی، احسـاس تنهـا 28یو افسـردگ یشـ کار خودکـ ، اف27یشـ کل خودیـ از قب ،بهداشت روان ت دارد.یاکح 29یسالمت عموم

ر ییـ تغ يبرا ییها ن در رشد مهارتا، به مراجعيرفتار ـ یشناخت یدرمان رد روانیکدر رودن و یشـ کشده، به چالش فید تحریار و عقاکشف افکگران، حل مسئله، یرفتار، ارتباط با د

علت ،ردیکن رویا 30.شود یم کمک یشناخت يد، و بازسازیرمفیغ يها ر باورها و نگرشییتغ كن، ادرایزوج یارتباط یی، نارسایرا تعامالت منف ییزناشو يها الت و تعارضکمش یاصلدرمـان بـه رد، فراینـد یکـ ن رویـ در ا رو نیـ از ا 31،داند یم یمنطقریرات غکشده و تف فیتحر يونـدها یده، پیـ گرد ییار شناساکو خود یمنف يها ار و شناختکه افکشده یطراح يا گونه

نمـوده یشـده را بررسـ فیـ ار تحرکن شده و شواهد مخالف، افیین شناخت، عاطفه و رفتار تعیبتعارضـات به حـل یابیرده و در دستکشده فیتحر يها ن شناختیگزیانه را جایگرا ر واقعیتا تعب

، یدگیـ رد، بـر آرم یکـ ن رویـ ا يرفتـار ۀجنبـ 32.ابـد یق یـ ، توفيش سازگاریو افزا ییزناشو 33.ندک ید مکی، تأيروزانه با هدف لذت و خرسند يها تیفعال يو بازساز يگذار هدف

فرهنگی، هاي آن به شدت از زمینه یژه بعد شناختیو به و يرفتار ـ یشناخت يها درمانهـاي فرهنگـی و و کارآیی آن متأثر از زمینه فتهریپذ ر یفرهنگی تأث هاي درون ها و ارزش باور

يها ن، در درمانیبرابنا 34.شود آنها به کار برده می يبرااست که این درمان ياعتقادات افراد يا ژهیـ توجـه و يو ید بـه اعتقـادات فرهنگـ یمراجع، با یکیولوژیط بی، عالوه بر شرایروان

هاي مذهبی را بر بهداشـت جسـم و هاي مختلفی نقش عقاید و باور پژوهش 35.مبذول شود 36،ین بـر افسـردگ یـ ت و دیم معنویر مستقیتأثاز ها پژوهش ،مثال يبرا .دهند روان نشان می

۹ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

41یت از زنـدگ یو رضـا 40تیهو 39،یت زندگیفکی 38،سالم يا رفتار مقابله 37،یسالمت عموم .ت دارندیاکح

به عنـوان یات مذهبیدر ادبهرچند هکاست ییهن الگوکو یخیتار یمفهوم یبخشودگنشـان ینیبـال يق قرار گرفته اسـت، امـا مطالعـات مـورد یس و تشویمورد تقد یاله یصفترعادالنـه یرا بـه علـت برخـورد غ یقـ یعم یدرد عـاطف ه ک يافراد يتواند برا یه مکاند داده

رند؛ یگ یه در نظر میپا یرا مفهوم یاز فالسفه بخشودگ ياریبس 42.د باشدیاند، مف ردهکتجربه ن بعـد یهمـ .» انسـان یـک رسان به عنـوان بینسبت به آس یواقع رخواهانهینگرش خ یک«

43.دهد ینگر قرار م مثبت یشناس سازه در روان یکه گذشت را به عنوان کرخواهانه است یخـ یـ برانگ تعـارض يهـا تیـ توانـد در موقع یم یبخشودگ ف لجاجـت و ، بـرخال يفـرد ن یز ب

د با مصـالحه، عفـو یرا نبا یبخشودگ 44شود.مثبت يها و رفتارها نشک، موجب ییجو انتقامه کاست يفرد درون يندیافر یبخشودگ هکبل اشتباه گرفت، یو فراموش یپوش ، چشمیقانون

و نـد ک یر مییار تغکفرد در برابر خطا و خطا يو رفتار ی، احساسیشناخت يها جنبه ،آن یط، يریگ نارهکاهش ک ه سببک يآگاهانه و اراد یزشیست از: انگا عبارت یبخشودگ ،در واقع

ن یگزیداده و جا شیگردد و احساسات مثبت را افزا یار مکو انتقام نسبت به فرد خطا خشم 45.دینما یم یاحساسات منف

ه؛حادثـ نش بـه کـ ا وایـ ورد برخـ .1 : ، فرد آزرده معموالً سه مرحلهیبخشودگفرایند درن یـ از اهریـک هکـ نـد ک یمـ يرا سـپر يبهبود .3؛ ییچرا يوجو ا جستی يساز . روشن2

ی بررسـ با 48گرانیو د 47ري 46.است يو رفتار ی، عاطفیشناخت ۀسه جنب ةرندیمراحل دربرگ اسـالم، از اعـم ،مذاهب همه عفو در که ندا هدریافت یبخشودگة دربار مختلف دیدگاه مذاهب

است. شده شمرده محترم و ارزشمند بودائیسمو هندو مسیحیت، در درمـانی هـاي روش از عنـوان یکـی بـه توانـد یم یبخشودگ و عفو اسالمی دیدگاه از

ر بیشت با شناخت تا شود می کمک فرد به روش این در رود. کار دیگران به با فرد رفتار اصالحدر خصـوص جدیـدي بیـنش او در انـد، را رنجانیـده وي کـه افرادي هاي محدودیت و خود

و بخشـیده را یفرد خـاط او بتواند اینکه تا ایجاد شود رنجش بافت و رنج موضوع اختالف، يردنِ خطـا کـ و عفـو یبـه بخشـودگ يمتعـدد ات یات و روایدر آ 49.رنج برهاند از را خود

۱۰ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

ـ ین و رسکیتس يبرا یعامل ،یبخشودگ ود شده کیگران تأید دانسـته یدن بـه آرامـش درون؛ 237: بقـره ؛ 199: اعـراف ؛ 149: نسـاء يهـا تـوان بـه سـوره ینـه مـ ین زمیاست. در اشده

: نـور ؛ 54: مائـده ؛ 45: بـوت کعن؛ 28: رعد؛ 10: میمر؛ 38: فصلت؛ 134و 14 ،13: عمران آل رد.کاشاره 22: طور؛ 63: فرقان؛ 23و 22

يا سـازه ، یتیصـفت شخصـ یکبه عنوان یگه بخشودکدهد ینشان م یشواهد پژوهشبراسـاس 50.ش دهـد یرا افـزا یو جسـمان یروانـ یسـت یتوانـد سـالمت و بهز یه مـ کاست ب یآموزند به همان ترت یدن را میج بخشیبه تدر هکگونه همان افراد 51بونزیتزگیف يها یبررس

52يادگـار یننـد. کتر ابـراز مناسب ییها وهیه خشم خود را هنگام تعارض، به شکآموزند یممثبت و معنادار ۀرابط یت از زندگیو رضا ییت زناشویو رضا ین بخشودگیه بک هنشان داد

بـا دو یه بخشـودگ کـ انـد ردندهکرش گزا 54گرانیو د ترزاو 53گرانیو د یمالتبوجود دارد. و نچـام یفمثبـت دارد. رابطـه یت از زندگیعاطفه مثبت و رضا یعنی، یذهن یستیبهز مؤلفه

ند، همسران آنهـا ا هداشت یینمره باال یدر عامل بخشودگ هک یزنان اند نشان داده 55ارانشکهمو 56ارانشکـ و هم االفکـ کمـ نـد. ا هردکـ را گـزارش يمتـر ک ییزناشـو يها زان تعارضیماهش داده و باعــث حــل کــنــه را کی، خشــم و یه بخشــودگکــنــد ا هافتــیدر 57لکیآســ کمــ

شود. ین میزوج يها تعارض ــ یشـناخت یگروه درمان یبخشاثر«در پژوهش خود با عنوان 58ارانشکو هم نگوریدلس

ه کـ نـد ا ه، نشـان داد »یان به اختالل اضطراب اجتماعیدر مبتال یت از زندگیبر رضا يرفتارن افـراد در مرحلـه یـ در ا یت از زنـدگ یش رضـا یبر افـزا یگروه يرفتار ـ یدرمان شناخت

در پژوهش خود بـه 59نگرایو د پراپستدارد. يدار ار مثبت و معنی، تأثيریگیآزمون و پ پس يرفتارـ یبا درمان شناخت یمذهب يتورهاکهمراه با فا يرفتارـ یشناخت يها درمان سهیمقا

شـتر درمـان یر مثبـت ب یتـأث ،جینـد. نتـا ا هپرداختـ یچون افسردگ ،یاختالالت يرو یکالسک. دهـد یمنشان یکالسکسه با نوع یرا در مقا یمذهب يتورهاکهمراه با فا يرفتار - یشناختبـر یمبتنـ يرفتـار ـ یشناخت یدرمان روان يریارگکه به ک ه استنشان داد 60دیحمن یهمچن

يرفتـار ـ یبرتـر از روش شـناخت يدار ازنان به طور معن یدر درمان افسردگ ینیرد دیکرو است. ییبه تنها یکالسک

۱۱ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

یدرمـان استفاده در مشاوره و روان يبرا يمعنو ياز راهبردها ینوع 61نیبرگو چاردزیر یسـت یهـا بـر بهبـود روابـط، بهز ن مداخلـه یـ از اثربخش بودن ا کی، حاجیرده و نتاکمطرح

دهـد یمنشان 62نسلزکواسو آنو یلیفراتحل . مطالعهاست یت از زندگیو رضا یشناخت روانو اضـطراب یز افسـردگ یـ ر، و نمتـ کو تعـارض ی، با تجربه آشـفتگ یمذهب يها هه مداخلک یبخشـ اثر يا سـه یمقا یدر پژوهش خود به بررس 63گرانیو د زادهوشتر ارتباط دارند. نییپا

ـ یشـناخت یو گـروه درمـان یمـذهب يهـا هیهمراه با توصـ يرفتارـ یشناخت یگروه درمانه کـ دهـد یمـ ج نشـان ینـد. نتـا ا هبانوان پرداختـ ییت ارتباط زناشویفکیبر یکالسک يرفتار

سـه بـا گـروه یدر مقا یمـذهب يها هیهمراه با توص يرفتار ـ یشناخت یدرمان گروه یبخشاثر ییت ارتبـاط زناشـو یفکینترل در جهت بهبود کو گروه یکالسک يرفتار ـ یشناخت یدرمان

ر فنــون یتــأث یبــه بررســ یژوهشــدر پ 64،منکمــارو هــالفوردشــتر بــوده اســت. یبــانوان، ب ی) بـر بـروز درمانـدگ یشناخت يو بازساز يارتباط آموزله، ئ(آموزش حل مس یدرمانرفتار

وع و بـروز یاهش شکها در ن مداخلهیه اک دهد یمج نشان یند. نتاا هو طالق پرداخت ییزناشو و طالق مؤثر است. ییزناشو یدرماندگ

زان عامــل یـ ش میبـا هــدف افـزا یآموزشـ يهـا ق برنامــهیـ از طر 65گـران یو د نسـن یلواهش کـ موجب ن عامل،یش معنادار در ایه افزاکند ا هنشان داد یشی، در گروه آزمایبخشودگ

گـروه سه بـا یدر مقا یستیو بهز ی، همدلیت از زندگیزان رضایش میو افزا یعالئم افسردگه کـ نـد ا هخـود نشـان داد يهـا در پژوهش 66گنینویوانستو اروشکال کنیاورثنترل است. ک

ییت زناشویش رضایو افزا ییزناشو يها و تعارض ياهش پرخاشگرک ،یمداخله بخشودگه کـ نـد ا هدر پـژوهش خـود نشـان داد 67ونیاسـت و نچـام یف. دارد یرا در پ یلک يو سازگاراهش داده و کــهــا را زوج يهــا از تعــارض ياریتوانــد بســ یو آمــوزش آن مــ یبخشــودگ

ر آمـوزش یتـأث یدر پژوهشـ 68پـرلمن و استاپش دهد. یله آنها را افزائحل مس يها مهارتو ی، روانــیجــانیه يهــا نشکــآن، وا یو طــ یوج بررســز هفتــادان یــرا در م یبخشــودگ

ه تحـت آمـوزش کـ یه گروهـ ک ن استیااز کیج حایند. نتاا هردکآنها را ثبت یکولوژیزیفو شـتر یب ي، سـازگار یبا شخص خاط یند، هنگام بخشودن، احساس همدلا هبود یبخشودگ

اند. را نشان داده يمترکخشم و تعارض

۱۲ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

بر ابعاد مختلـف یت از زندگیو رضا ییزناشو يها ر تعارضیبا توجه به تأث به هر حال،نون که تـا کـ نین با توجه به ایچنن و همیزوج یکانواده و روابط نزدخ یشناخت سالمت روان

يمحـور بـا بـازآموز مـذهب يرفتـار ـ یشـناخت يهـا همداخلـ یبکیتر یبه بررس یپژوهش يرفتـار ـ یر درمـان شـناخت یتـأث نـه یدر زم یپژوهشـ نپرداختـه اسـت، انجـام یبخشـودگ

ش یو افـزا ییزناشـو يهـا اهش تعـارض کـ بـر یبخشـودگ يمحور توأم با بـازآموز مذهبهدف از پژوهش حاضـر پاسـخ دادن ،نیرسد. بنابرا یبه نظر م ي، ضروریت از زندگیرضا یبخشودگ يبازآموزمحور توأم با مذهب يرفتار ـ یا درمان شناختیه آکن سؤال است یبه ا ت؟ ن مؤثر اسیزوج یت از زندگیش رضایو افزا ییزناشو يها اهش تعارضکبر

یدرمـان روان .1: انـد شـده ن و آزمـون یل، تـدو یـ ذ ۀیق، دو فرضیهدف تحق يدر راستا يهـا اهش تعـارض کـ بـر یبخشـودگ يمحـور تـوأم بـا بـازآموز مذهب يرفتار ـ یشناختمحـور تـوأم بـا مـذهب يرفتـار ـ یشـناخت یدرمـان روان .2ن مؤثر اسـت. یزوج ییزناشو

ن مؤثر است.یزوج یت از زندگیش رضایبر افزا یبخشودگ يبازآموز

روشه نتـرل و دور کآزمـون بـا گـروه آزمون و پـس شیبا پ یشیطرح پژوهش حاضر از نوع آزما

حـل يننـده بـه دفـاتر شـورا ک زوج مراجعـه 38پژوهش شـامل هبوده است. جامع يریگیپمحقـق یز مشاوره خصوصـ که مرب ،و تعارض يریه به علت درگک بوده اختالف شهر اهواز

زوج است یسشامل ،ن پژوهشیا يآمار ۀ. نموناند شده یمعرف 1390ـ 1388 يها در سالدر دسـترس انتخـاب يریـ گ نمونـه و يبـا اسـتفاده از روش همتاسـاز يآمـار ۀه از جامعک

ـ یت اجتمـاع یالت، وضـع یطـول مـدت ازدواج، تحصـ ن افراد از لحـاظ سـن، ی. ااند شدهار یـ انحـراف مع یـک ، دارابـودن یجسمان يها يمارین و مذهب، عدم ابتال به بی، دياقتصاد

ن، یانگیـ تـر از م نییار پایانحراف مع یکو ییتعارض زناشو هنام ن در پرسشیانگیباالتر از مند. ا هامالً همگون بودکموردنظر در پژوهش يرهایر متغی، و سایت از زندگیاس رضایدر مق

ش، یاند. گروه آزما هم شدینترل تقسکش و یبه دو گروه آزما یطور تصادف ن افراد بهیسپس ارا هـر یمحور توأم با آموزش بخشودگ مذهب يرفتار ـ یشناخت یدرمان جلسه روان دوازده

افـت یدر يا چ مداخلـه ینتـرل هـ کند، اما گروه ا هردکافت یدر يا قهیدق 45هفته در دو جلسه

۱۳ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

آزمـون، شیپـ هدر سـه مرحلـ یت از زنـدگ یو رضا ییزناشو يها اس تعارضیند. مقا هردکنسـه مـاه يریگیپ ه. جلسه استنترل اجرا شدکش و یدر دو گروه آزما يریگیآزمون و پ پس

.ه استانجام شد یدرمان بعد از خاتمۀ جلسات روان

پژوهش يابزارهاه بـا هـدف سـنجش کـ ه دارد یگو 42 ن ابزاریا 69:ییو ثنا یبرات ییزناشونامه تعارض پرسش

شـتر، یشـه، ب یهم : نـه یگز پنجن ابزار با یا يها هیساخته شده است. گو ییزناشو يها تعارضشـوند. یمـ يگـذار نمـره 5ـ1ب از یه به ترتکهمراه است ،ندرت و هرگز ها، به وقت یگاه

هاست. نمـر 42ن نمره یمترکو 210دست آورد، هابزار ب نیتوان با ا یه مک يا ن نمرهیشتریبن یـ شـود. ا یر مـ یعـدم تعـارض تفسـ ين بـه معنـا ییپا هد و نمریتعارض شد يباال به معنا

ـ نامـه از پا پرسش يهـا مؤلفـه ياسـت. محتـوا منـد بهـره یمطلـوب ییمحتـوا یـی و روا ییای) ارتبـاط ییزناشـو يهـا (تعـارض ر مـورد نظـر یـ ه با متغکده شه یته يا نامه به گونه پرسش

و یمقـدمات يل مـواد آزمـون، پـس از اجـرا یـ ه در مرحلـه تحل ک يا دارند، به گونه یکینزد 55سـؤال از زدهیسـ آن، يهـا اسیـ رمقینامـه و ز ل پرسشکهر سؤال با یهمبستگ محاسبه

70.ندا هه حذف شدیسؤال اولگـروه یـک يور را روکنامه مذ پرسش، ییو روا ییایپا يریگ اندازه يبرا 71ییثنا و یبرات

خود بـه مراجـع ییزناشو يها رفع تعارض يه براکزن 58مرد و 53ل از کمتش ينفر 111 يهـا از زوج ينفـر 108گـروه گـواه یکز یرده بودند و نکز مشاوره مراجعه کا مری ییقضاار (بـدون ن دو گـروه سـازگ یانگیسه میند. مقاا هردکزن اجرا 55مرد و 53ل از کمتش يعاد

وجـود انگر یـ ) در مـردان و زنـان ب ییزناشـو يها ) و ناسازگار (با تعارضییتعارض زناشو يهـا ص زوجیز آزمـون در تشـخ یـ تواند بر قـدرت تم یه مک ن آنهاستیب يتفاوت معنادار

یـی و روا ییمحتـوا یـی روا يان بـه معنـ یـ ه اک، 72داللت داشته باشدمتعارض از نامتعارض .استنامه پرسشن یمطلوب ا يا سازه یـک ينامه رو ل پرسشک يرونباخ براک ينامه با استفاده از روش آلفا ن پرسشیا ییایپا يارکـ اهش همکـ ب: یـ ترت اس آن بـه یـ هفت خـرده مق يو برا 52/0برابر با ينفر 32گروه

ت یش جلب حمای، افزا73/0 یجانیه يها نشکش وای، افزا50/0 یجنس ۀش رابطاهک، 30/0

۱۴ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

اهش رابطـه بـا خـانواده کـ ، 64/0شاوندان خـود یبا خو يفرد ۀش رابطیافزا، 60/0فرزندان 74ارکبشـ ن یهمچن 73.است شدهمحاسبه 51/0گر یدیکاز یردن امور مالک، جدا 60/0همسر

ـ نامـه، پا ن پرسـش یـ مجدد ا یابیدر هنجار ل کـ يرونبـاخ بـرا ک يآن را بـا روش آلفـا ییایاهش کـ ب: یـ ترت اس آن بـه یـ هفـت خـرده مق يرده اسـت و بـرا کبرآورد 95/0نامه پرسش

ت یـ ش حمای، افزا95/0 یجانیه نشکش وای، افزا82/0 یجنس ۀاهش رابطک، 90/0 يارکهم ةاهش رابطـه بـا خـانواد کـ ، 95/0شاوندان خـود یبا خو يش رابطه فردی، افزا90/0فرزندان

ز در یـ ن 75گـران یو د يخسـرو اسـت. 92/0گر یدیکاز یردن امور مالک، و جدا 85/0همسر هـا، از زوج ينفـر یسـ نمونـه یـک رونبـاخ و بـا ک يپژوهش خود با استفاده از روش آلفا

يارکـ اهش همکـ شامل ،آن يها اسیخرده مق ییایو پا ،73/0ن ابزار را یل اک ییایب پایضرت یش جلب حمای، افزا85/0 یجانیه يها نشکش وای، افزا70/0 یجنس اهش رابطهک، 67/0

شاوندان یاهش رابطه با خوک، 77/0شاوندان خود یبا خو يفرد رابطهش ی، افزا76/0فرزندان ن یرده و همچنـ کـ محاسـبه 69/0گر را برابـر یدیکـ از یردن امور مـال ک، و جدا 62/0همسر

ه در حـد کـ نـد ا هبـه دسـت آورد 89/0 يساز مهیستفاده از روش دو نن ابزار را با ایا ییایپا است. یمطلوب

این پژوهش از مقیاس رضـایت از زنـدگی اسـتفاده شـده در مقیاس رضایت از زندگی:و پـاوت هاي سنی ساخته و توسط براي همه گروه ،گرانیو د دینراست. این مقیاس توسط

است (هر مـاده يا ماده پنج یاسیمق ،یت از زندگیاس رضایمق .ه استنظر شدتجدید 76دینرها نمره یاحتمال ۀه دامنک يبه طور ،ل شده استکی) تش7امالً موافقم کتا 1امالً مخالفم کاز و نـر یدر خواهـد بـود. یـ ت بـاال)، متغ ی(رضا 35ن) تا ییت پای(رضا پنجنامه از پرسش يروب یو ضـر 87/0ب آلفا برابـر یاس را با روش ضرین مقیا ییایپا ،در پژوهش خود 77گرانید

78گرانیو د بیانیند. ا هردکاعالم 82/0ماه اجرا، دواس را پس از ین مقیا يها نمره ییبازآزمان مقیاس را با اسـتفاده از روش ینفر از دانشجویان، پایایی ا 109آماري متشکل از ۀدر جامع

این مقیـاس را از طریـق یین روایو همچن 69/0و با روش بازآزمایی ،83/0آلفاي کرونباخ يه روکـ د ز در پـژوهش خـو ین 79گرانیو د یاالسالم خیشاند. گزارش کرده 69/0بازآزمایی

و بـا 86/0رونبـاخ ک يور را بـا روش آلفـا کنامه مـذ پرسش ییای، پاهزن متأهل اجرا شد 97

۱۵ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

ل، کـ ههـا بـا نمـر هیگو کت کت یق همبستگیآن را از طر ییو روا 79/0 يساز مهیروش دون .است یه در سطح مطلوبکند ا هردکمحاسبه 84/0

محور توأم با بازآموزي بخشودگي مذهبدرماني شناختي ـ رفتاري ساختار جلسات روان يهـا ر باورداشـت ییـ ه هدف آن تغک يرفتار -شناخت يها در این رویکرد، عالوه بر روش

بـه يجلسـات درمـانگر یاست، ط یار منطقکبه اف یار منفکار خودکل افیمار و تبدیغلط بو به نظم جهان کردهت یخود را تقو ینید يو باورها يتا اعتقادات معنو شود یم کمکفرد ن یـ در ا ،. در واقـع کندز کتوجه و تمر ی، وجود قدرت مطلق پروردگار و رحمت الهیهستشود تـا یم ین، سعیزوج یشناخت يها جادله با افکار ناکارآمد و تحریفرد عالوه بر میکروهسـتند، اقـدام شـود. یو اسـالم یمذهب يها بر آموزه یه مبتنکن ینو یشناخت يارگذارکبه

م یآن با مفاه ۀخود و رابط» من يها حالت«ها به ردن زوجکار یرد، هوشیکن رویا یلکهدف ر دادن و ییق خود و سپس تغیار، اسنادها و عالک، افیزندگ کها، سب ، تجربهها ، عاداتیذهن

هـاي و اخـتالف هـا ه تعارضکرد کشف خواهند کج یها به تدر ست. زوجهاردن آنکاصالح سـت، یص همسـر آنهـا ن یو فقط مربوط به نقا نگرفتهت ئنش یرونیب يدادهایآنها فقط از رو

ن ین بـه زوجـ یباشد. همچنـ یز میار آنها نکژک يها و شناخت ینفسان هاي حالت ةدییه زاکبلاغمـاض و .1 ماننـد ی،مـان یا يهـا که بـا اکتسـاب و تمـرین مهـارت شود یآموزش داده م

ــت ــ .2 80؛گذش ــایمکوت حکس ــه و بج ــور .3 81؛ان ــاس حض ــدیدر پ احس ــگاه خداون 82؛شل یـ نا ینترلکبه نفس مطمئنه و خـود 83دنیدن و بخشیت، هنر عشق ورزیمیصحبت، صم .4

آن در يو بازآموز یبر مفهوم بخشودگ يا ژهید وکیجلسات درمان، تأ یط چنینهم 84.شوند .شده است استناد به منابع و مفاهیم اسالمین با یزوج

و خـود بیشـتر بـا شـناخت تـا شـود مـی کمـک نیزوجـ بـه یبخشـودگ يبـازآموز دردربارة جدیدي بینش او در است،را رنجانیده وي که ا همسرشانیفرد مقابل هاي محدودیت

یهمسـر خـاط او بتواند اینکه تا شود ایجاد رنجش بافت و رنج موضوع اختالف و تعارض، میرکـ رنـج برهانـد. خداونـد در قـرآن از را خـود و بخشیده را او ةخود و رفتار آزار دهند

نادانان روي از و کن معروف به امر و بگیر در پیش را یبخشودگ ما)ة فرستاد اي«(فرماید: می

دکیـ تأ قرآن در 86».است تر نزدیک ابه تقو ،گذشت«فرمایند: می دیگر جایی در و 85».برگردان

۱۶ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

که شده کسانی اشاره و است ارکپرهیز مؤمنان هاي شمار ویژگی در یبخشودگ که است دهش

بـه مؤمنـان دعـوت ضـمن همچنـین ارترنـد. کگذرنـد، پرهیز مـی مـردم خطاهـاي از بیشتر

که آنان«فرماید: داشته، می برحذر یکدیگر با دشمنی و توزي کینه از انتقام، آنها را ،یبخشودگ

نیکوکار و خیرخواه افراد متعال خداي گذرند، درمی مردم از و نشانند می فرو را خویش خشم

بخشـد، مـی را خداونـد بنـدگانش اینکـه دادن قـرار الگو با آیات برخی در 87».دارد می دوست را

ماننـد خـالق نیـز آنـان خواسته شده که مسلمانان از اند؛ یعنی خوانده شده فرا روش این به مؤمنان

دوسـت آیا کنید، پوشی چشمو ببخشایید«آنان درگذرند: گناهان از و بخشیده را خاطی افراد خود،در جـاي دیگـر نیـز 88».اسـت و مهربـان آمرزنـده بسـیار خداوند ببخشد، را شما خداوند ندارید

89.»دوست دارد را نیکوکاران خدا که ببخش را آنها و آنان درگذر خطاي از«د: یفرما می مثـال بـراي .است موجود یبخشودگ آثار و ستایشبارة در نیز بسیاري احادیثهمچنین

عـزت نـدارد، جز عفو، ثمري زیرا شما باد بخشودگی و عفو کردن، بر«اند: فرموده اکرم رسول

گذشـتی کم«فرمایند: می ین امام علیهمچن 90».گرداند عزیز را شما خداوند تا کنید پس عفو

91.»دارددر پی را نامطلوب آثار ترین گیري بزرگ انتقام به شتاب و هاست عیب ترین زشت یشیآزما يها جلسات درمانی گروه ياز محتوا يا : خالصه1شماره جدول

یدرمان شرح جلسات روان جلسات

جلسه اول

از یکهر يارکن جلسات درمان، جلب اعتماد و همین با ساختار و قوانیمناسب و آگاه نمودن زوج یجاد جو درمانیاگر یه از همدک هاییگر و انتظاریدیکو رنجش از یمنفان احساسات یب يبرا یطین به درمان و فراهم نمودن شرایزوج

ن. یت زوجکو مشار يارکبا هم یو انعقاد قرارداد درمان ین اهداف درمانیین تعیدارند و همچن

جلسه دوم

ح یصح رویاروییالت و کحل مش آیات قران کریم و احادیث درباره و چالش با آنها و استناد به یار منفکبر اف يمرورصبر، دربارة آثارله، بحث ئحل مس يرفتار ی ـل به پروردگار. آموزش فن شناختکو تو يدادها، صبر و بردباریبا رو

مال شدن حقوقیپا که شوند یآگاه م ،دهین رنجدیاز زوجهریک ن مرحله،ی. در اییزناشو یگذشت و بخشش در زندگ

را آنها چون حق خاطی فرد دینی نظر از که ندیاب درمی ،دیگر از سوي و است دین حتی و همگان پذیرش مورد آنها،

، خداوند يه در صورت عدم بخشش وکوجوددارد کیفري گناهی چنین و براي شده استب گناه کمرت ،کرده ضایع کاري گرو در هرفردي« 92،»بیند می را کند کیفر آن بدي اي ذره ةانداز به کسی هر« :حقوق آنها را باز خواهد ستاند

ه از انتقام کند ک شده و به آنها کمک می نیزوج منفی کاهش احساسات دگاه باعثید این 93».است کرده که استار خود کژکف شده و یار تحرکشف افکنه یدر زم یف شناختیالکن تیان جلسه به زوجین در پاینند. همچنکنظر صرف

شود. یعمده تعارض آنها داده م يها نهیزم ییز شناسایو ن

جلسه سوم

ار و فن توجه ک، آموزش فن توقف افیف منزل ارائه شده در جلسه قبلیالکت یو بررس یقبل هاي هبر جلسوتاه ک يمرور ی ـنار فنون شناختکرفتار، در يساز ، فعاليد به بهبودیت امی، تقویائنات و جهان هستک ياز خود به سو یبرگردان

یه از عوامل اصلکگران و همسر خود ید دربارهنانه ی، بدبیرمنطقیو غ یار منفکدن افیشکبه منظور به چالش يرفتارات یگران با استناد به آید درباره ینیب و خوش ينگر مثبت دربارهاست و بحث ییزناشو هاي و تعارض یذهن یتینارضا شده. کاربرد فنون ارائهن و ینه تمریدر زم يرفتار -یف شناختیالکارائه ت 94.میرکقرآن

۱۷ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

جلسه چهارم

کس) به زوجین با تجسم ذهنی الی(فن ر یو ذهن یعضالن یدگیف جلسه قبل و آموزش فن آرمیالکاز ت یابیارزماران و یب کمکشده به فیتحر ارکاف یمثبت و توان مضاعف، بررس يسب انرژک براي یمختلف هست يها پدیده

ن ی. در ایار منطقکاف ازپس ند یو خوشا یها و رفتار منطق جانیبر ه ي، مروریار منطقکبا اف یار منفکاف ینیگزیجاشوند، بزرگوارانه از می رو روبهبندگان خداي رحمان، وقتی با لغو و بیهودگی « :سوره فرقان 63ه یجلسه با استناد به آ

گیري، انتقام به شتاب و هاست عیب ترین زشت ،گذشتی کم«ند: یفرما یه مک یث امام علین حدیا نیز و» .گذرند آن می یو پ شده آگاه نبخشیدن و گیري ممنفی انتقا آثار و پیامدها ن ازیزوج 95،»دارد در پی را نامطلوب آثار ترین بزرگ

ين برایو همچن ییزناشو هاي و اختالف ها از تعارض یناش یو احساس آزردگ یاز رنج ذهن ییرها يه براکبرند یم نند.کهمسر خود اقدام یدر جهت بخشودگ باید، یت از زندگیو رضا يداشتن خشنود

جلسه پنجم

ه هر زوج در کنیا ك، تواضع و دریهمدل ییش توانای، افزا»داد مشروطرقرا«و »ریر به نظیرفتار نظ« يآموزش فن رفتار شود تا ین آموزش داده مین جلسه به زوجیا انتظار بخشش داشته است. در ایده شده ینموده و بخش يبد يگریحق د

عملکردش و او موقعیت دید، این با بنگرند و ،دارد که هایی محدودیت با رنجاننده خود وان عاملبه همسر خود به عنل بدانند. در یز در علت بروز رفتار نادرست او دخیهمسر رنجاننده خود را ن یرونیو ب یط درونیو شرا کردهارزیابی را

و باش توجیهی جويو جست بد او در کردار و برادرت براي«ند: یفرما یه مک یث امام علین حدیبا استناد به ا ،واقعت و یز تحت موقعیآنها ن یه همسر خاطک شده ین آگاه میزوج 96،»کنی پیدا توجیهی کن نیافتی، کوشش توجیهی اگره داشته جز آن ک ییها تیط و با محدودیه چه بسا در آن شراکده است یب رفتار آزارنده گردکمرت یط خاصیشرا يا رفتارهایده از رفتار یزوج رنج یابیو ارز كه ادراکشود ید مثبت باعث مین دیند. اکتوانسته رفتار یق نمیطر

هایی تکلیف ان جلسهی. در پاکند کمکاهش احساسات خشم و رنجش کو به او در کردهر یینادرست همسر خود تغ . شود میارائه ن ین آنها در منزل به زوجینه استفاده از فنون ارائه شده و تمریدر زم

جلسه ششم

ينظر برایف و فنون موردالکت يه در اجراک یموانع ین بررسیقبل و همچن هاي جلسهشده در ئهاف اریالکت یابیارزی نیدگاه دیاز د یموانع ارتباط دربارةن موانع. بحث یرفع ا یارها و چگونگک ش آمده و بحث در خصوص راهین پیزوج

ن یف به زوجیلکمورد) و ارائه ت یب يها دیو ترد کو ش یی، ناسزاگویاخالقیی، بدخوتندبرداشت، خشم، عجله، سوء( ن موانع در روابط خود.یا ییشناسا براي

جلسه هفتم

با يظاهر ی، و آراستگیخلق، احترام، ابراز محبت، صداقت، خوشیدگاه مذهبیاز د یارتباط يها بحث دربارة مهارت نه. ین زمیبه آنها در ا یفیالکن و ارائه تیبه زوج یارتباط يها و آموزش مهارت 97میرکات قرآن یاستناد به آ

جلسه هشتم

شده در هئف ارایالکت یو بررس یها و موانع ارتباط ، مروري بر مهارت»بندي چارت« يرفتار آموزش فن شناختی ـث ین حدیبا استناد به ا و ابراز بخشش. درمانگر ییجو نه و انتقامکینار گذاشتن ک براين ید بر زوجکیقبل، تأ هاي هجلس

تا دییپس ببخشا ندارد، عزت جز ثمري عفو زیرا ردن،کو عفو یشما باد بخشودگ بر«د: فرمای یه مک رمکرسول ابر انتقام و ورزیدن اصرار ،برعکس و ،است عزت بخشیدن کند که می متوجه را نیزوج 98،»گرداند عزیز را شما خداوند

و کردهمتمایل یبخشودگ به را نیزوج ،صورت بدین و هاست از ارزش ماندن دور نوعی ،ارزشی نظر از بخشش،عدم نند.ک پیدا يتر احساس مثبت یبخشودگ به تا آنها سازد می متمرکز بخشیدن روي را آنها نظر

جلسه نهم

اند، ردهکت خود احساس یدر وضع نیه زوجک ییاهرییتغ ین و بحث در مورد آنها، بررسیان احساسات توسط زوجیب ین مبنیمشاور به زوج یبخش نانیف منزل، اطمیالکت رات مثبت، ارائهییتغ يدارسازیپا براي »ت مثبتیتقو«آموزش فن

ش نخواهد آمد.یآنها پ يبرا یلکاند، مش اد گرفتهیآنچه يریارگک ه با بهکنیبر ا

جلسه دهم

نه، ین زمیدر ا یو آموزش فنون یت از زندگیو رضا ییزناشو هاي زان تعارضین در میزوج یر روابط جنسید بر تأثکیتأ يها هید بر توصکیو با تأ يرفتار -یرد شناختیکت فنون روین با محوریزوج یو بهبود روابط جنس يساز یغن براين یا یو منطقح یصح يارضا يگر و تالش برایدیک يازهاین كدر براين یآموزش به زوج ،نهین زمیموجود در ا یمذهب

يساز گر و شفافیدیکت اعتماد به نفس یگران، تقویگر به خانواده و دیهمد يها یتعلّقات و وابستگ كز دریازها و نینمتقابل خود در روابط يها مت در دفاع از خواستهین و آموزش انعطاف و مالیعوامل بازدارنده عشق در زوج

.ییزناشو

۱۸ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

جلسه ازدهمی

مقابله و حل تعارض يها شده، بحث دربارة سبک کالیف ارائهت یو بررس یقبل هاي هجلسوتاه بر مباحث ک يمرور آثارن را به ین مرحله، زوجیدرمانگر در ا ،. در واقعیدگاه مذهبیاز د یدر زندگ یامکبخشش و شاد آثارو یمذهب

ه در ک رمکامبر ایث پین حدیم و ایرکقرآن هاي توصیهند و با استناد به ک یآگاه م یبخشودگ يو اخرو يویدن افراد با عنوان که هستند کسانی جمله از آنان«د: فرمای یاند م عفو کرده و آنها را رنجیده دیگران ه ازک يخصوص افراد

ها به تبیین پیامدها و پاداش 99،»شوند می بهشت وارد حساب بدون و شوند قیامت می صحنه وارد ،برجسته و فضیلت با و ارزشمند مؤمن فرد یک عنوان به رنجیده زوج عواطف اندیشه و پردازد تا یم یبخشودگ يو اخرو يویدن آثارو

.ی بگیرددر خصوص بخشودگ را خود نهایی و تصمیم شده تر مثبت رنجاننده زوج درباره

جلسه دوازدهم

درمان به هاي هجلس يبند و روابط آینده و ارائه بخشش، جمعبرخورد با حوادث یچگونگ ين با خود برایداد زوجارقراربرد آنها ک یشده و چگونگ آموخته يرفتاری ـ ، فنون شناختیبخشودگ يادیم بنید بر مرور مفاهکین با تأیهمراه زوج

و اختتام درمان. یمذهب يها هیدر روابط خود با توجه به توص

ها يافته یت از زنـدگ یو رضـا ییتعارض زناشو يها ار نمرهین و انحراف معیانگی: م2جدول شماره

يریگیآزمون و پ آزمون، پس شیدو گروه در مرحله پ یت از زندگیرضا ییتعارض زناشو ها گروه مرحله

اریانحراف مع نیانگیم اریانحراف مع نیانگیم

75/2 71/19 18/2 2/151 شیآزما آزمون شیپ 64/1 64/20 69/3 7/149 نترلک

17/3 76/31 78/4 08/78 شیآزما آزمون پس 19/2 83/19 67/5 01/147 نترلک

46/1 91/30 16/2 05/91 شیآزما يریگیپ 57/1 12/20 19/3 62/143 نترلک

يهـا همیـانگین و انحـراف معیـار نمـر ،شـود یمشاهده مـ 2ه در جدول شماره کطور همان و 18/2و 2/151ب یـ ش بـه ترت یگـروه آزمـا يبـرا آزمون شیدر مرحله پ ییتعارض زناشو

ش بـه یگـروه آزمـا يبراآزمون پس و در مرحله 69/3و 7/149ب ینترل به ترتکگروه يبرا یعنـ ی ؛باشـد یمـ 67/5و 01/147ب یـ تنتـرل بـه تر کگـروه يو برا 78/4و 08/78ب یترت

مرحله سه بایدر مقاآزمون پس ش در مرحلهیگروه آزما ییض زناشوتعار يها هن نمریانگیمار یـ ن و انحـراف مع یانگیـ گـر، م ید يافته اسـت. از سـو یش اهک ،نترلکآزمون و گروه شیپ

16/2و 05/91ب یـ ش به ترتیگروه آزما يبرا يریگیدر مرحله پ ییتعارض زناشو يها هنمرتعـارض يهـا ن نمـره یانگیـ م یعنـ یاسـت؛ 19/3و 62/143ب ینترل به ترتکگروه يبراو

نتـرل همچنـان کوه آزمون و گر شیپ سه بایدر مقا يریگیش در مرحله پیگروه آزما ییزناشو افته است.یاهش ک

۱۹ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

يهـا هه میـانگین و انحـراف معیـار نمـر کدهد ینشان م 2 ةج جدول شمارین نتایهمچن و 75/2و 71/19ب یـ ش بـه ترت یگـروه آزمـا يبراآزمون شیپ در مرحله یت از زندگیرضا

ش بـه یگـروه آزمـا يبراآزمون و در مرحله پس 64/1و 64/20ب ینترل به ترتکگروه يبران یانگیـ م یعنی ؛باشد یم 19/2و 83/19ب ینترل به ترتکگروه يبرا و 17/3و 76/31ب یترتمرحلـه سـه بـا یدر مقاآزمـون پـس ش در مرحلـه یگـروه آزمـا یاز زندگ تیرضا يها هنمر

ار یـ ن و انحـراف مع یانگیـ گـر، م ید يافته اسـت. از سـو یش ینترل افزاکآزمون و گروه شیپ، و 91/30ب یـ ش بـه ترت یگـروه آزمـا يبـرا يریگیدر مرحله پ یت از زندگیرضا يها هنمرن یانگیـ ه مکـ ن معنـا یـ بـه ا ؛باشـد یمـ 57/1، و 12/20ب ینترل به ترتکگروه يو برا 64/1آزمـون و شیپـ سـه بـا یدر مقا يریگیش در مرحله پیگروه آزما یت از زندگیرضا يها هنمر

.افته استیش ینترل همچنان افزاک گروهر مداخلـه مـورد یتأث ين معنادارییو تع 2و 1 يها هیآزمون فرض يدر پژوهش حاضر برا

نتـرل و کدر دو گـروه یت از زنـدگ یش رضـا یو افـزا ییزناشو يها اهش تعارضکنظر بر يریـ متغ انس چنـد یـ ووارکل ی، از تحليریگیآزمون و پ آزمون، پس شیدر مراحل پ یشیآزما

)MANCOVA است. آمده 5و 4، 3شماره يها ولج آن در جدینتاه کشده ) استفاده يهـا هنمـر يهـا نیانگیـ م يرو واکل مـان یه و تحلیحاصل از تجز جی: نتا3جدول شماره

و گـواه، بـا شیگـروه آزمـا يها یآزمودن یت از زندگیو رضا ییآزمون تعارض زناشو پس آزمون شینترل پک

معناداريسطح خطا df هیفرض F df مقدار نام آزمون 002/0 23 3 534/6 452/0 ییالیاثر پ 002/0 23 3 534/6 361/0 لزیکو يالمبدا

002/0 23 3 534/6 765/0 نگیاثر هتل 002/0 23 3 534/6 75/0 يشه روین ریتر بزرگ

ش و گواه از لحـاظ ین گروه آزمایب يتفاوت معنادار هکدهد ینشان م 3ج جدول شماره ینتا) >p 001/0در سـطح ( يادشـده، تفـاوت معنـادار ی یت از زنـدگ یو رضا ییتعارض زناشو

ن دو یبـ يرهـا یاز متغ یکـی م در کـ دسته کان داشت یتوان ب یم ،ن اساسیوجود دارد. بر اانس در یـ ووارکل یـ ن تفاوت، دو تحلیبردن به ا یپ يبراش وجود دارد. ینترل و آزماکگروه

درج شده است. 5و 4شماره يها ولدج آن در جیه نتاکانجام گرفته وا کمتن مان

۲۰ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

ن یانگیـ م يوا روکمـتن مـان انس دریـ ووارکل یـ ج حاصـل از تحل ی: نتـا 4جدول شماره ش و گـواه در یگـروه آزمـا ياهـ یآزمـودن یت از زندگیو رضا ییتعارض زناشو يها نمره

آزمون پس مرحله F ن مجذوراتیانگیم يآزاد درجه مجموع مجذورات ر وابستهیمتغ

يداراسطح معنP

>001/0 81/17 4/461 1 4/461 ییتعارض زناشو

>001/0 09/13 621/315 1 621/315 یت از زندگیرضا

ش و ین گـروه آزمـا یبـ يمعنادار ه تفاوتکشود یمشاهده م 4با توجه به جدول شماره یت از زنـدگ یو رضـا )=81/17Fو >001/0p( ییتعـارض زناشـو يرهایگواه از لحاظ متغ

)001/0p< 09/13وF=یدرمـان ه روانکـ ان داشـت یـ تـوان ب یم ،ن اساسی) وجود دارد. بر ا ییاهش تعارض زناشـو کباعث یبخشودگ يمحور توأم با بازآموز مذهب يرفتار -یشناختنتـرل در کسه بـا گـروه یش در مقایگروه آزما يها یدر آزمودن یت از زندگیش رضایو افزا

مرحله پس آزمون شده است.ن یانگیـ م يرو واکانس در مـتن مـان یـ ووارکل یـ تحلج حاصـل از ی: نتـا 5جدول شماره

ش و گـواه در یگـروه آزمـا يهـا یآزمـودن یت از زندگیو رضا ییتعارض زناشو يها هنمر يریگیمرحله پ ر وابستهیمتغ

مجموع مجذورات

درجه يآزاد

F ن مجذوراتیانگیم يدار اسطح معنP

>001/0 68/32 195/735 1 195/735 ییتعارض زناشو

>001/0 97/18 261/397 1 621/397 یت از زندگیرضا

ش و گـواه، ین گروه آزمایب يتفاوت معنادار هکدهد یج نشان میتوجه به جدول فوق، نتا با یت از زنـدگ ی) و رضا=68/32Fو >001/0p(یی، از لحاظ تعارض زناشويریگیدر مرحله پ

)001/0p< 97/18وF=.یشناخت یدرمان ه روانکجه گرفت یتوان نت یمبنابراین، ) وجود دارد و ییاهش تعـارض زناشـو کـ باعـث یبخشـودگ يمحور توأم بـا بـازآموز مذهب يرفتارـ

، از شده اسـت يریگیش در مرحله پیگروه آزما يها یدر آزمودن یت از زندگیش رضایافزان یـ در ا 2و 1شـماره يهـا هیه فرضـ کجه گرفت یتوان نت ی، مها افتهی نیا با توجه به رو، نیا

و ییزناشو يها اهش تعارضکور باعث که مداخله مذکن معنا یبه ا ؛شوند ید مییپژوهش تأ يریـ گیآزمـون و پ ش در مراحل پسیگروه آزما يها یدر آزمودن یت از زندگیش رضایافزا ده است.ش

۲۱ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

بحثمحـور مـذهب يرفتارـ یشناخت یدرمان ه روانک دهد یمن پژوهش نشان یج حاصل از اینتا

دارد. يدار ار معنـ ین تـأث یزوجـ ییزناشو يها اهش تعارضکبر یبخشودگ يتوأم با بازآموزو اروشکـ الکـ نیاورث 100،گـران یو د نچـام یف يهـا ج حاصـل از پـژوهش یبـا نتـا ها افتهین یا

و اسـتاپ 104،منکمـار و هـالفورد 103 ،اسـتون و نچـام یف، 102نسـلز کواسو آنـو 101،نگنیوانست 109بـونز یتزگیف 108،گرانیو د پراپست 107،تیانراو دمنیفر، 106 گرانیو د االفک کم 105، پرلمن

دارد. یمطابقت و همخوان ــ یشـناخت یدرمـان ه روانکـ دهـد ین پژوهش نشان مـ یل از احاص يها افتهین یهمچن

ت از یش رضـا یبـر افـزا يدارار معنـ یتـأث ،یبخشودگ يمحور توأم با بازآموز مذهب يرفتار 110،گـران یزادهـوش و د يهـا ج حاصـل از پـژوهش یها با نتا افتهین یا ن دارد.یزوج یزندگو 115،گـران یو د یمـالتب 114،يادگـار ی 113،گرانیو د نسنیلو 112،دیحم 111،گرانیو د نگوریدلس 118،گـران یو د پراپسـت گـران و یو د نگتـون یورت 117،نیبـرگ و چـاردز یر، 116گـران یو د ترزا

دارد. یمطابقت و همخوان ه همسـران پـس از عبـور از دوره کـ نـد ک ین اقتضـا مـ یچن ییزناشو ۀرابط یت ذاتیماه

ارتبـاط يدر امـر برقـرار يآمـوز ازمند مهـارت ین ،آن یه طکشوند یر مسائلی، درگیفتگیشچ یه هـ کده است یچیر و پیراگ، فیغن يا ن به اندازهیمعتقد است د ل دورانتیو 119.باشند یم

اعتقـاد بـه یانسان بـ یک یه حتکنیاست. ابوده ن ینیاز اعتقاد د یخ بشر خالیدر تار يا دوره يروهـا یار بـه خـدا و ن یبـه طـور ناهشـ یو درماندگ یط نامطمئن بحران روحین در شراید

اسـت و بـه گفتـه يا شـده ثابـت دهیـ طلبـد، پد یو از او استمداد م هدیشیاند یعیطب يماوراوجـود یانسـان ار هر یر ناهشیدر اعماق ضم یق و واقعیعم یاحساس مذهب لکتور فرانیکو

به ،یحوادث زندگ يند تا معناک یم کمکه مذهب به انسان کمعتقدند شناسان روان 120.دارد يخرسـند و یبفهمد و موجب دلگرمـ ،ز هستندیانگ و اضطراب كه دردناک را یژه حوادثیو

یانجیـ نقـش م ،شتر مواردیت در بیمذهب و معنو 121.شود یماو هیدر روان و روح یمطبوعر یفـرد تـأث روزمـره يدادهایـ رو یابیـ و ارز يرکـ ف ينـدها یاط دشوار بـر فر یدارد و در شرا

، ینـ ید يباورهـا کمـ که بـه کـ ن باورند یاز پژوهشگران بر ا یه برخک يطور گذارد، به یم 122شود. یآسان م یط اجتماعیها و شرا جانیمقابله با ه

۲۲ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

خـانواده یدرمـان روان يردهایکن رویتر املکاز یکی يرفتارـ یشناخت یخانواده درمان ينچـه اعضـا ه در آن بـر آ کـ اسـتوار اسـت یو شـناخت يریادگیه بر اساس اصول کاست

ن درمـان یادیـ اصـل بن 123.شود ید مکیردن آنها تأکرفتار یچگونگز یشند و نیاند یخانواده مبـه يادیـ فرد تا انـدازه ز يها و رفتارها نشکه کن مبنا استوار است یبر ا يرفتار ـ یشناخت

گفتـه شـد ـ ه کـ طـور همـان ـ یاز طرف 124.دارد یبستگ یر او از جهان هستیتفس یچگونگهـاي فرهنگـی، آن به شـدت از زمینـه یژه بعد شناختیو به و يرفتار ـ یشناخت يها درمان

هاي فرهنگـی و یی آن متأثر از زمینهارد و کاریپذ یر میفرهنگی تأث هاي درون ها و ارزش باور يهـا مهم از تفـاوت يا ن مذهب و فرهنگ به عنوان جنبهیرابناب 125.ن استامراجعاعتقادات

متناسب ش مورد توجه قرار گرفته و در انتخاب نوع مداخلهیش از پید بیمراجعان، با يفرد 126.مراجعان مورد توجه واقع شود یشناخت تیجمع يها یژگیبا فرهنگ و و

ش سـالمت یافـزا يبـرا یو ارتباط یشناخت روان يندهایااز فر یکی ین بخشودگیهمچنـ ، روای، عاطفیرشد ارتباط ۀه الزمکاست یآزردگ امیان و الترو اسـت و بـر یو جسـمان ین

128االفکـ کمـ 127.گذارد یر میه بر سالمت و بهداشت روان مؤثرند، تأثک ییها شتر شاخصیبننـده ک تیـ ثابت و حما یند تا روابطک یم کمکه به فرد کآن علتبه یمعتقد است بخشودگ

زیـ ن ن مـوارد و یـ باتوجه به ا ن،یبنابراشود. یم یذهن یستیو بهز یند، موجب سالمتکجاد یات یـ بـا محور يرفتـار ـ یشناخت یدرمان ه مداخله روانکافت یتوان در یپژوهش م يها افتهی

و یفرهنگـ يهـا سازگار با شاخص يردیکتواند رو یم یبخشودگ يمذهب توأم با بازآموزز یـ و ن بـوده ن درمانـده و متعـارض یزوجـ هـا و خانواده ينه درمان و بهبودیاثرگذار در زم

آنان باشد. یت از زندگیش رضایفزاا يبرا يراهبرد

يگير نتيجهرفتـاري ــ شـناختی یدرمان ه روانکجه گرفت یتوان نت ین پژوهش میا يها افتهیبا توجه به

و منطبق بـر یبکیتر یرد درمانیکرو یکبه عنوان یبخشودگ يبازآموز محور توأم با مذهب يهـا اهش تعـارض کـ در بهبـود و يبه طـور معنـادار ران،یا جامعه یـ مذهب یفرهنگ نهیزم

ه کـ رد یکـ ن رویـ ا پـس گذار اسـت. ریتأثن یزوج یت از زندگیش رضایز افزایو ن ییزناشورد یکـ ز رویـ بـر مـذهب صـرف و ن یو مبتنـ یکالسـ ک یشـناخت ـ يرد رفتـار یکـ جامع رو

۲۳ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

ران و بـا یـ ا جامعه یمذهب ـ یتواند در بستر فرهنگ یصرف است، م یبخشودگ يآموز روانن و درمانگران، در بهبود امراجع ید مذهبیو عقا یفرهنگ ـ يفرد يها در نظر گرفتن تفاوت

آنـان، بـه یت از زنـدگ یش سطح رضاین و افزایزوج ییزناشو يها زان تعارضیاهش مکو یدرمان زوج نهیشناسان و مشاوران زم رد به روانیکن رویا استفاده ازبنابراین، ار برده شود.ک

شود. یه میو خانواده، توصاسـت. تحت مداخله در آن بودن حجم نمونه كن پژوهش، اندیت این محدودیتر عمده

ن پژوهش فقـط در یه اکرد کته اشاره کن نیتوان به ا یآن م يها تیگر محدودیاز د نیهمچنـ بابنابراین، اند. نشده یان، بررسیر ادین به سااو معتقد شدهن اسالم انجام ید یبستر مذهب د ی

شود. اط یان، احتیر ادین به سااز معتقدیگر و نین پژوهش به افراد جوامع دیج ایم نتایدر تعمن پـژوهش در یـ هـا، ا افتهی يریپذ میتعم ش گسترهیافزا يشود برا یشنهاد میپ ن اساس،یبر ا

گردد یشنهاد مین پی. همچنشودرار کز تیگر نیان دین به ادان معتقدیز در بین تر و عینمونه وس یشـناخت ـ يرفتار يردهایکاز روهریک ، بایبکیتر یرد درمانیکن رویا یبخشزان اثریمه ک، بـه صـورت یدرمـان يردهـا یکر رویا سـا ی یبخشودگ يآموز رد روانیکز رویو ن یکالسک

شود. یبررس يا هسیمقا

۲۴ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

______________________________________________ ها نوشت پی .4-1، صبیرشک بهروزۀ ترجم، در روانشناسی خانواده دمسازيآستیر، ویرجینیا 1.

2 . Harway, Michele, Handbook of couple therapy, Canada, Wiley, p: 36-37. 3. S. L. Chang, "Family background and marital satisfaction of newlyweds.Generational transmission of relationship interaction patterns", Unpublished Master's Thesis, California State University, p: 74. 4. Kyung Ja Oh, Soojin Lee, & Soo Hyun Park, "The Effects of Marital Conflict on Korean Children’s Appraisal of Conflict and Psychological Adjustment", J Child Fam Stud, v 20, August, p: 444–451. 5. G.H. Kline, N.D Pleasant, S.W. Whiltton & H.J. markman, Understandings couple conflict, edited by A.L. Vangelisti & D. Perlman, The Cambridge handbook of personalrelationships, P: 445-462.

ي شناختی الیس، واقعیت درمانی گالسر و اختالتی مقایسه میان اثر بخشی مشاوره زناشویی به شیوهفرحبخش، کریم 6. .56-54 ص دکتري، ۀنام پایان ،از آن دو در کاهش تعارضات زناشویی

7. A. Carr, "Research update: Evidence-based practice in family therapy and systemic consultation. II. Adult focused problems", Journal of Family Therapy, v 22, july, p: 273–295. 8. E. M. Cummings, W. B. Faircth, P. Mitchell, J. S. Cummings, & A. C. charmerhorn, "Evaluating a brief prevention program for improving marital conflict in community family", Journal of Family Psychology, v 22(2), april, p: 193 – 202; K. R . Steuber, "Adult attachment, confilict style and relationship satisfaction: comprehensive model", Unpublished master`s thesis, Delaware university, p: 89-90. 9. S. H. Dunham, "Emotional skillfulness in African American marriage.intimate safety as a mediator of the relationship between emotional skillfulness and marital satisfaction", Unpublished Doctoral Dissertation, University of Akron. 10. Ming, Cui, & Fincham, D. Frank, "The differential effects of parental divorce and marital conflict on young adult romantic relationships", Personal Relationships, v 17, p: 331–343. 11. Ja Oh. Kyung, Soojin Lee., & Soo Hyun Park., "The Effects of Marital Conflict on Korean Children’s Appraisal of Conflict and Psychological Adjustment", J Child Fam Stud, v 20, p: 444– 451; J. A. Gerard & C Buehler, "Marital conflict: Parent-child relations and young maladjustment", Family Process, v 38(1), December, p: 105-116. 12. P. R. Amato, & B. Hohmann-Marriot, "A comparison of high - and low- distress marriages that end in divorce", Journal of Marriage and Family, v 62, p; 621-638; M. E. Yong & L.L. Long, Counseling and therapy for couples, P 69-72. 13. B. Doss, L. Simpson & A. Christensen, "Why do couple seek marital therapy? ", Professional Psychology: Research and Practice, v 35(6), September. p: 608-614. 14. J. Coyne, R. Tompson, & S. Palmer, "Marital quality, coping with conflict, marital complains, and affection in couples with depressed wife", Journal of Family Psychology, v 16(1), August, p: 26-37. 15. F. Fincham, "Marital conflict: structre and content", American Psychological society, v 12, December, P: 10- 24. 16. J. Bookwala, J. Sobin & B. Zdaniuk, "Gender and aggression in marital relationship: A life-span perspective", Sex Roles, v 52, August, p: 797-506. 17. J. Suls, & J. Bund, "Anger, anxiety, and depression as risk factors for cardiovascular disease: The problems and implications of overlapping affective dispositions", Psychological Bulletin, v 131(2), april, p: 260-300. 18. C. F: T. Elinaman, "Resolving conflict in marriage. Family life, communications in corporate", Retrived form: www. findarticle.com. 19. S. Lopez, Handbook of positive psychology, p: 55. 20. K. J. Zullig, R. F. Valois, E. S. Huebner, & J. W. Drane, " Adolescent health-related quality of life and perceived satisfaction with life", Quality of Life Research, v 14, January, p: 1573-1584. 21. E. D. Diener, R. Emmons, R. Larsen, & S. Griffin, "The Satisfaction With Life Scale", Journal of personality assessment, v 1, june, P: 71-75. 22. A. Delahaij, C. Gaillard, & P. Van Dam, "Hope and Hardiness as related to life satisfaction", The Journal of Positive Psychology, v 3(8), January, P: 171-179. 23. M. A. Zaki, "Validation of Multi dimensional Satisfaction with Life scale of student", Journal of psychiatry & clinical psychology, v 13(1), march, p: 49-57. 24. L. Camfield, & S. M. Skevington, "On subjective well-being and quality of live", Journal of Health Psychology, v 13, August, p: 764-775. 25. M. A. Zaki, opcit. 26. V. Swami, T. Chamorro-Premuzic, "Psychometric Evaluation of the Malay Satisfaction with LifeScale", Soc Indic Res, v 92, August, p: 25-33.

۲۵ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

27. I. Bray, & D. Gunnell, "Suicide rates, life satisfaction and happiness as markers for population mental health", Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, v 41, may, p: 333-337. 28. W. Eng, M. E. Coles., R. G. Heimberg, & S. A. Safren, "Domains of life satisfaction in social anxiety disorder: Relation to symptoms and response to cognitive-behavioral therapy", Journal of Anxiety Disorders, v 19, October, p: 143-156. 29. S. Viren, C.P. Tomas, S. Dhachayani, M. Thambu, K. Kumaraswami, S. Debbi, & F. Adrian., "General Health Mediates the Relationship between Loneliness, Life Satisfaction and Depression: A Study with Malaysian Medical Students", Journal Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, v 42, September, p: 161-166. 30. Beck, Judith. S., Questions and Answers about Cognitive Therapy, Beck Institute for Cognitive Therapy and Research, p: 134. 31. D. H. Bacuom, S. L. Sayers, and T. G Sher, "Supplementing behavior marital therapy with cognitive restructuring and emotional expressiveness training", Journal of Consulting and Clinical psychology, April, V 58, p: 636-645. 32. J. Flanagan, & R. Flanagan, Counseling and Psychotherapy theories in context and practice, John Willy, New Jersey, p: 98. 33. Beck, opcit. 34. S. G. Hofmann, "The importance of culture in cognitive and behavioral practice", Cognitive Behavioral Practic, v 4(13), October, p: 243-54. 35. J. Flanagan, & Flanagan, opcit, p; 98. 36. J. Exline, " Beliefs about God and forgiveness in a Baptist church sample", Journal of Psychologyand Christianity, v 27, p: 131- 139. 37. C.E. Thoresen, & H. S. Harris, "Spirituality and health: What’s the evidence and what’s needed? ", AnnualBehavioral Medicine, v 24(1), may, p: 3-13; M. Brennan, "Spirituality and religiousness predict adaptation to vision loss in middle- aged and older adults", The International Journal for the Psychology of Religion, v 14 (3), march 2004, p: 193-214.

،»و سالمت عمومی و شکیبایی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسالمی اهـواز نگرش دینی « و دیگران، شریفیطیبه .99-89ص ،1 ش ،اندیشه و رفتار

38. C.E. Thoresen, & H. S. Harris, opcit. 39. J. S. Levin, K. S. Markides, & L. A. Ray, "Religious Attendance and Psychological Well-Being in Mexican Americans: A Panel Analysis of Three Generations Data", The Gerontologist, v 36, October, p: 454-463.

، 16 ش ،دانشور رفتار ،»بررسی رابطه کارآیی خانواده و دینداري با بحران هویت«و دیگران، نجفیمحمود .40 .26-17ص

41. K. J. Zullig, R. F. Valois, E. S. Huebner, & Drane, opcit; R Sawatzky, P. A. Ratner, & L. Chiu. "A Metaanalysis of Relationship between Spirituality and Quality of Life", Social Indicators Research, v 72, September, p: 153-188. 42. Baskin, W. Thomas, and Robert D. Enright., "Intervention Studies on Forgiveness: A Meta-Analysis", Journal of Counseling and Development, v 82(1), February, p: 79–90 43. K. l. Cooke, "Models of Forgiveness and Adult Romantic Attachment in Ended Relationships: Forgiveness over Time", A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science at Virginia Commonwealth University 44. Macaskill, Ann., "Differentiating Dispositional Self- Forgiveness from Other-Forgiveness: Associations with Mental Health and Life Satisfaction", Journal of Social and Clinical Psychology, v 31(1), may, P: 28-50. 45. A. Macaskill, "Defining forgiveness: Christian clergy and general population perspectives", Journal of Personality, v 5, march, p: 1237-1269. 46. Gordon, Kristina Coop, and Donald H. Baucom, "A Multitheoretical Intervention for Promoting Recovery from Extramarital Affairs", Journal of Clinical Psychology: Science and Practice, v 6(4), july, p: 382–399. 47. Rye. 48. M. Rye, K. Pargament, & A. M. Amir, Religious perspective on forgiveness: Forgiveness, Theory,

research, and Practice, the Gruilford Press, p: 17-40. اندیشـه و ، »اسالمی: بررسـی مـوردي دیدگاه بر تأکید با عفو درمانی روش«محمد خدایاري فرد و دیگران، .49

.48-39ص ،1 ش ،رفتار

۲۶ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

50. C. Peterson, & M. E. P. Seligman, Character Strengths and virtues. Oxford, New York. 51. Baskin, W. Thomas, and Robert D. Enright, opcit. 52. Hajar Yadegari, "Forgiveness and Its Relationship with Life Satisfaction between Married Men and Women", Paper presented at the Women’s Worlds: 9th International. 53 . Maltby, John., Liza, Day, and Louise, Barber. Forgiveness and Mental Health Variables: Interpreting the Relationship Using an Adaptational-Continuum Model of Personality and Coping. Personality and Individual Differences 37(8):1629–1641. 54. Teresa, Maria, Vinsonneau, Genevieve, Neto, Felix, Girard, Michelle, Etienne, "Forgiveness and satisfaction with life", Journal of happiness studies, v 4, june, p: 323-335. 55. F. D. Fincham, S. H. Beach, J. Davila, "Longitudinal Relations between Forgiveness and Conflict Resolution in Marriage", Journal of Family Psychology, v 21(3), November , p: 542-545. 56. McCullough, M. Bellah, C. Kilputrick, Sh, & J. Johnson, "Vengefulness: Relationships with for giveness, Rumination, well- Being, and the big five", PSPB, v 27 (5), August, p: 601-610. 57. Macaskill, Ann., "Differentiating Dispositional Self- Forgiveness from Other-Forgiveness: Associations with Mental Health and Life Satisfaction", Journal of Social and Clinical Psychology, v 31(1), may, p: 28-50 58. Delsignore, Aba, Weidt, Steffi, Emmerich, Juliane, and Rufer, Michael, "Life Satisfaction in Patients with Social Anxiety Disorder: Impact of Cognitive-Behavioral Group Therapy. Mind & Brain", The Journal Of Psychiatry, v 36(4), march, p: 276-282. 59. L. R. Propest, R. Ostrom, P. Watkins, T. Dean, & D. Mashbum, "Comparative efficacy of relations and non-religious cognitive behavioral therapy for the treatment of clinical depression in religious individual", Journal of Counseling and Clinical Psychology, v 60, August, p: 94-103.

رفتـاري بـا شـناخت درمـانی تـوام بـا رویکـرد مـذهبی –روان درمانگري شـناختی مقایسه «نجمه حمید، .60 .49-36، ص 2، ش شناختی ن مطالعات روا، »درزنان افسرده Tبرافسردگی وعملکرد لنفوسیت هاي

61. P. S. Richards, & A. E. Bergin, A Spiritual strategy for counseling and psychotherapy. Washington, DC, American Psychological Association, p: 57. 62. G.G. Ano, & E. B. Vasconcelles, Religious coping and psychological adjustment to stress: A meta analysis. Journal of clinical psychology, 61, 461-480.

هـاي مـذهبی و ختی رفتاري همراه با توصیهاثر بخشی گروه درمانی شنا مقایسه«سمیه زادهوش و دیگران، .63 .68-55، ص 25، ش خانواده پژوهی ،»رفتاري کالسیک بر کیفیت ارتباط زناشویی بانوان -گروه درمانی شناختی

64. W. K. Halford, & D. J. Markman, "Best practice in couple relationship education". Journal of Marital and Family Therapy, v 29, February , p: 30-37. 65. M. R. Levenson, C. M. Aldwin, & L. Yancura, "Positive Emotional change: Mediating Effects of Forgiveness and Spirituality", The Journal of Science and Healing, v 2(6), june, p: 498-508. 66. OrathinkalKourosh, Jose, &Vansteenwegen, Alfons, "the effect of forgiveness on marital satisfaction in relation to marital stability", ContempfamTher, v 28, april, p: 251-260. 67. F. D. Fincham, & R. H. Steven, "Forgiveness and conflict Resolution in marriage", Journal of family psychology,v 18, april, p: 72-81. 68. E. Staub, & L. A. Pearlamn, "Forgiveness", Journal of Personality and social psychology, v 73, july, p: 321 -336. 69. Barati & Sanaee marital conflict questionnaire.

.53هاي سنجش خانواده و ازدواج، ص باقر ثنایی، مقیاس 70.نامـه ن، پایـا هاي زناشویی بـر روابـط متقابـل زن و شـوهر تأثیر تعارضطاهره براتی و باقر ثنـایی، ر.ك: .71

کارشناسی ارشد مشاوره.هـاي سراسـري مجموعه مقاالت و همایش، »هاي پاتولوژیک در خـانواده مثلث سازي و مثلث«باقر ثنایی، .72

.168-148، ص 1379، بهار 2، سازمان بهزیستی کشور، ش مشاوره .53هاي سنجش خانواده و ازدواج، ص باقر ثنایی، مقیاس .73

۲۷ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

هاي مدیریت خشم در کاهش تعارضات زناشویی زوجین سلطانعلی بشکار، بررسی اثربخشی آموزش مهارت .74

نامه کارشناسی ارشـد مشـاوره خـانواده، ص ارجاع داده شده به شوراهاي حل اختالف شهرستان باغملک، پایان134. هـاي هاي دلبستگی، بخشش وتعارضات زناشـویی در زوج ي سبک بررسی رابطه«هره خسروي و دیگران، ز 75.

.81-61، ص 3، ش جامعه شناسی زنان، »ي شهرکرج مراجعه کننده به مراکز مشاوره76. W. Pavot, & E. Diener, "Revise of satisfaction with life scale", Psychological Assessment, v 5(2), may, p: 164-172. 77. E. D . Diener, S. H. Oishi, & R. E. Lucas, "Personality construct, and cognitive evaluation of life", Annual Review of Psychology, v 45, August, p: 403-425.

، ش شناسان ایرانـی روان ،»(SWLS)اعتبار و روایی مقیاس رضایت از زندگی «علی اصغر بیانی و دیگران، .78 .29-18، ص 11هاي شادکامی زنان متأهل از طریـق عـزت نفـس و روابـط بینی مؤلفه پیش«االسالمی و دیگران، راضیه شیخ .79

.54-39، ص 1، ش فصلنامه زن در فرهنگ و هنر ،»زناشویی 134 :آل عمران .80 .10: مریم .81 28رعد: 82. .14؛ آل عمران: 54مائده: .83؛ حسن شرفاوي، گامی فراسوي روانشناسی اسالمی؛ اخالق 88-75د رشیدپور، مبانی اخالق اسالمی، صمجی .84

.43-25محمدباقر حجتی، ص و بهداشت روانی در اسالم، ترجمۀ سید .199اعراف: 85. .237بقره: .86 .13عمران: آل .87 .22نور: 88. .13مائده: .89 .88، ص 2بن یعقوب، اصول کافی، ج محمد 90. .153، ص 4ج غررالحکم و دررالعلم آمدي، بر شرحمحمد خوانساري، الدین جمال .91 .8زلزال: 92. .22طور: .93 .12حجرات: .94 .153، ص 4محمد خوانساري، همان، ج الدین جمال .95 .168، ص 75ج محمدباقر مجلسی، بحاراالنوار، .96 .57؛ نور: 6؛ طالق: 19نساء: 97.

۲۸ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

کلینی، همان.بن یعقوب محمد .98 .158، ص 74 ج محمدباقر مجلسی، همان، 99.

100. F. D. Fincham, S. H. Beach, J. Davila, "Longitudinal Relations between Forgiveness and Conflict Resolution in Marriage", Journal of Family Psychology, v 21(3), November, p: 542-545. 101. OrathinkalKourosh, Jose, &Vansteenwegen, opcit. 102. G.G. Ano, & Vasconcelles, opcit. 103. F. D. Fincham, & R. H. Steven, "Forgiveness and conflict Resolution in marriage", Journal of family psychology,v 18, april, p: 72-81. 104. W. K. Halford, & D. J. Markman, opcit. 105. E. Staub, &, L. A. Pearlamn, opcit 106. McCullough, M. Bellah, C. Kilputrick, Sh, & J. Johnson, opcit. 107. Maltby, John, Liza, Day, opcit. 108. L. R. Propest, R Ostrom, P. Watkins, T. Dean, & D. Mashbum, opcit. 109. W. Baskin, Thomas, and D. Robert. Enright, opcit.

سمیه زادهوش و دیگران، همان. .110111. Delsignore, Aba,.Weidt, Steffi,.Emmerich, Juliane, and Rufer, Michael, opcit.

نجمه حمید، همان. .112113. M. R. Levenson, C. M. Aldwin, &, L. Yancura, opcit. 114. Hajar Yadegari, opcit. 115. Maltby, John, Liza, Day, and Louise, Barber, opcit. 116. Teresa, Maria, Vinsonneau, Genevieve, opcit. 117. P. S. Richards, & A. E. Bergin, opcit. 118. L. R. Propest, R. Ostrom, P. Watkins, T. Dean, & D Mashbum, opcit.

.60، ص زمینه زوج درمانیبیتا حسینی، 119.گیري مذهبی بررسی نقش ساخت شخصیت درجهت«محمدکریم خداپناهی و مرجان خوانین زاده سریزدي، 120

.204-185 ص ،2ش ، شناسی روان، »دانشجویان121. R. Sawatzky, P. A. Ratner, & L. Chiu, opcit.

انپزشـکی و رو، »هاي مذهبی در گروهی از مسلمانان احساس ذهنی بهزیستی و فعالیت«فرد، حبیب هادیان 122 223-244، ص 11، ششناسی بالینی ایران روان

123. G. R . Patterson, Families: Application of social learning to family life, Champaign, TL Research Press. 124. Beck, opcit. 125. S. G . Hofmann, opcit. 126. P. S. Richards, & A. E. Bergin, opcit.

ارتباط بخشش با رضایت از زندگی در بانوان دانشجوي متأهل غیربومی «و هاجر یادگاري، پور طیبه زندي 127. .122-109، ص 3، ش مطالعات زنان، »هاي تهران دانشگاه

128. Fincham, Frank D., and Kashdan, Todd B., Facilitating Forgiveness: Developing Group and Community Interventions, in Positive Psychology in Practice, edited by P. Alex Linley and Stephen Joseph. Hoboken, NJ, USA: John Wiley and Sons, p: 617–638.

۲۹ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

منابع .1388، تهران، مروي، و تفسیر فارسی و کشف اآلیاتاي، قمشه الهی مهدي ترجمه قرآن

پایان نامه کارشناسی ارشد ، »هاي زناشویی بر روابط متقابل زن و شوهر تأثیر تعارض«طاهره، و باقر ثنایی، براتی، .1375اسالمی واحد رودهن، ه آزاد تهران، دانشگا ،مشاوره

هاي مدیریت خشم در کاهش تعارضات زناشویی زوجـین بررسی اثربخشی آموزش مهارت«بشکار، سلطانعلی، ،نامه کارشناسی ارشـد مشـاوره خـانواده پایان، »کارجاع داده شده به شوراهاي حل اختالف شهرستان باغمل

.1382دانشگاه شهید چمران اهواز، شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان، بهار 11، ش شناسان ایرانی روان، »(SWLS)اعتبار و روایی مقیاس رضایت از زندگی «بیانی، علی اصغر و دیگران،

1386. ،هاي سراسـري مشـاوره مجموعه مقاالت و همایش، »اتولوژیک در خانوادههاي پ مثلث سازي و مثلث«ثنایی، باقر،

.1379، بهار 2ان بهزیستی کشور، ش سازم

.1378بعث، چ سوم، تهران، ،هاي سنجش خانواده و ازدواج مقیاســـــ ، .تهران، جنگل ،زمینه زوج درمانیحسینی، بیتا، آمـوزان رضایت از زندگی و امید با عملکرد تحصیلی دانششناختی، رویی روان رابطۀ میان سخت«حمید، نجمه،

.1389)، زمستان 16(4ش ،روان شناسی کاربردي ،»دانشگاهی دختر پیش

رفتاري با شناخت درمانی توام با رویکرد مذهبی برافسردگی وعملکرد ـمقایسه روان درمانگري شناختی «ـــــ ، .1388، تابستان 2، ش روانشناختیمطالعات ، »درزنان افسرده Tلنفوسیت هاي

بررسی نقش ساخت شخصیت درجهت گیـري مـذهبی «خداپناهی، محمدکریم و مرجان خوانین زاده سریزدي، .1379تابستان ،2ش ،روانشناسی ،»دانشجویان

ش ،اراندیشه و رفت، »اسالمی: بررسی موردي دیدگاه بر تأکید با عفو درمانی روش«خدایاري فرد، محمد و دیگران، .1381تابستان ،1

هاي مراجعه هاي دلبستگی، بخشش وتعارضات زناشویی در زوج ي سبک بررسی رابطه«خسروي، زهره و دیگران، .1390، پاییز 3ش ،جامعه شناسی زنان، »ي شهرکرج کننده به مراکز مشاوره

1373دانشگاه تهران، چ چهارم، ، تهران،4ج ،غررالحکم و دررالعلم آمدي بر شرح محمد، الدین جمال خوانساري، .1368ربیان جمهوري اسالمی ایران، چ دوم، تهران، انجمن اولیاء و م ،مبانی اخالق اسالمی ، مجید،رشیدپور

هاي مذهبی و گـروه اثر بخشی گروه درمانی شناختی رفتاري همراه با توصیه مقایسه«زادهوش، سمیه و دیگران، . 1390، بهار 25ش ،خانواده پژوهی، »بر کیفیت ارتباط زناشویی بانوانرفتاري کالسیک -درمانی شناختی

ارتباط بخشش با رضایت از زنـدگی در بـانوان دانشـجوي متأهـل غیربـومی «پور، طیبه و هاجر یادگاري، زندي . 1386، زمستان 3ش ،مطالعات زنان، »هاي تهران دانشگاه

.1384، چ سوم، رشد، تهران، بیرشک بهروز ي ترجمه ،در روانشناسی خانواده آدمسازي ،ستیر، ویرجینیا

۳۰ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

ي سید محمـد ترجمه ،گامی فراسوي روانشناسی اسالمی؛ اخالق و بهداشت روانی در اسالمشرفاوي، حسن محمد، .1366ر فرهنگ اسالمی، باقر حجتی، تهران، دفتر نش

،»دانشجویان دانشگاه آزاد اسالمی اهـواز درمی و شکیبایی نگرش دینی و سالمت عمو« و دیگران، شریفی، طیبه .1384بهار ،1 ش ،اندیشه و رفتار

هاي شـادکامی زنـان متأهـل از طریـق عـزت نفـس و روابـط بینی مؤلفه پیش«االسالمی، راضیه، و دیگران، شیخ .39، 1390، پاییز 1ش ،زن در فرهنگ و هنر، »زناشویی

ي شناختی الیس، واقعیت درمـانی گالسـر و اثر بخشی مشاوره زناشویی به شیوه مقایسه میان« ،فرحبخش، کریمدانشگاه عالمه طباطبایی، دانشـکده :، تهراني دکتري پایان نامه ،»اختالتی از آن دو در کاهش تعارضات زناشویی

.1383ی، بهمن ماه علوم تربیت ق. 1413اسالمیه، تهران، دارالکتب، 2ج ، اصول کافییعقوب، محمدبن کلینی،

.ق 1403بیروت، داراحیاء التراث العربی، ، 75ج ،بحار االنوارمجلسی، محمدباقر، ، 16 ش ،دانشـور رفتـار ،»بررسی رابطه کارآیی خانواده و دینداري بـا بحـران هویـت «و دیگران، نجفی، محمود .1385اردیبهشت ماه

روانپزشـکی و ، »هـاي مـذهبی در گروهـی از مسـلمانان احساس ذهنی بهزیسـتی و فعالیـت «فرد، حبیب، هادیان .1384ستان ، تاب11، شروانشناسی بالینی ایران

Amato, P. R., & Hohmann-Marriot, B., "A comparison of high - and low- distress marriages that end in divorce", Journal of Marriage and Family, v 62, april 2007, p: 621-638.

Ano, G.G., &Vasconcelles, E. B., "Religious coping and psychological adjustment to stress: A meta analysis", Journal of clinical psychology, January 2005, v 61, p: 461-480.

Bacuom, D. H., Sayers, S. L., and Sher, T. G., "Supplementing behavior marital therapy with cognitive restructuring and emotional expressiveness training", Journal of Consulting and Clinical psychology, April 1990, V 58, p: 636-645.

Baskin, Thomas W., and Robert D. Enright., "Intervention Studies on Forgiveness: A Meta-Analysis", Journal of Counseling and Development, v 82(1), February 2004, p: 79–90.

Beck, Aaron. T., "The Current state of Cognitive Therapy: A 40-Year Retrospective", Archive of General Psychology, v 62(9), June 2005, p: 935-959.

Beck, Judith. S., Questions and Answers about Cognitive Therapy, Beck Institute for Cognitive Therapy and Research, 2008, p: 134.

Bookwala, J., Sobin, J. & Zdaniuk, B., "Gender and aggression in marital relationship: A life-span perspective", Sex Roles, v 52, August 2005, p: 797-506.

Bray. I., &Gunnell, D., "Suicide rates, life satisfaction and happiness as markers for population mental health", Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, v 41, may 2006, p: 333-337.

Brennan, M., "Spirituality and religiousness predict adaptation to vision loss in middle- aged and older adults", The International Journal for the Psychology of Religion, v 14 (3), march 2004, p: 193-214.

Camfield, L., &Skevington, S. M., "On subjective well-being and quality of live", Journal of Health Psychology, v 13, August 2008, p: 764-775.

Carr, A., "Research update: Evidence-based practice in family therapy and systemic consultation. II. Adult focused problems", Journal of Family Therapy, v 22, july 2000, p: 273–295.

Chang, S. L., "Family background and marital satisfaction of newlyweds.Generational transmission of relationship interaction patterns", Unpublished Master's Thesis, California State University, 2008, p: 74.

Cooke, K. l., "Models of Forgiveness and Adult Romantic Attachment in Ended Relationships: Forgiveness over Time", A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science at Virginia Commonwealth University, 2006.

۳۱ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

Coyne, J., Tompson, R., & Palmer, S., "Marital quality, coping with conflict, marital complains, and affection in couples with depressed wife", Journal of Family Psychology, v 16(1), August 2002, p: 26-37.

Cui, Ming.,&Fincham, Frank. D., "The differential effects of parental divorce and marital conflict on young adult romantic relationships", Personal Relationships, v 17, January 2010, p: 331–343. The Florida State University. United States of America.

Cummings, E. M. Faircth, W. B., Mitchell, P., Cummings, J. S., &charmerhorn, A. C., "Evaluating a brief prevention program for improving marital conflict in community family", Journal of Family Psychology, v 22(2), april 2008, p: 193 – 202.

Delahaij, A., Gaillard, C. & Van Dam, P., "Hope and Hardiness as related to life satisfaction", The Journal of Positive Psychology, v 3(8), January 2010, p: 171-179.

Delsignore, Aba,.Weidt, Steffi,.Emmerich, Juliane,. and Rufer, Michael., "Life Satisfaction in Patients with Social Anxiety Disorder: Impact of Cognitive-Behavioral Group Therapy. Mind & Brain", The Journal Of Psychiatry, v 36(4), march 2011, p: 276-282.

Diener, E. D, Oishi, S. H., & Lucas, R. E., "Personality construct, and cognitive evaluation of life", Annual Review of Psychology, v 45, August 2003, p: 403-425.

Diener, E. D., Emmons, R., Larsen, R., & Griffin, S., "The Satisfaction With Life Scale", Journal of personality assessment, v 1, june 1985, p: 71-75.

Doss, B., Simpson, L. & Christensen, A., "Why do couple seek marital therapy? ", Professional Psychology: Research and Practice, v 35(6), September 2004, p: 608-614.

Dunham, SH., "Emotional skillfulness in African American marriage.intimate safety as a mediator of the relationship between emotional skillfulness and marital satisfaction", Unpublished Doctoral Dissertation, University of Akron, 2008.

Elinaman, T., "Resolving conflict in marriage. Family life, communications in corporate", Retrived form: www. findarticle.com, 2004.

Eng, W., Coles, M. E., Heimberg, R. G., &Safren, S. A., "Domains of life satisfaction in social anxiety disorder: Relation to symptoms and response to cognitive-behavioral therapy", Journal of Anxiety Disorders, v 19, October 2005, p: 143-156.

Exline, J., "Beliefs about God and forgiveness in a Baptist church sample", Journal of Psychologyand

Christianity, v 27, August 2008, p: 131- 139. Fincham, F. D., Beach, S. H., Davila, J., "Longitudinal Relations between Forgiveness and Conflict

Resolution in Marriage", Journal of Family Psychology, v 21(3), November 2007, p: 542-545. Fincham, F., "Marital conflict: structre and content", American Psychological society, v 12, December

2003, p: 10- 24. Fincham, Frank D., and Kashdan, Todd B, Facilitating Forgiveness: Developing Group and

Community Interventions, in Positive Psychology in Practice, edited by P. Alex Linley and Stephen Joseph. Hoboken, NJ, USA: John Wiley and Sons, 2004, p: 617–638.

Fincham,F. D., & Steven , R. H., "Forgiveness and conflict Resolution in marriage", Journal of family psychology,v 18, april 2004, p: 72-81.

Flanagan, J., & Flanagan, R., Counseling and Psychotherapy theories in context and practice. , John Willy, New Jersey, 2004, p: 98.

Gerard, J. A., & Buehler, C., "Marital conflict: Parent-child relations and young maladjustment", Family Process, v 38(1), December 2003, p: 105-116.

Gordon, Kristina Coop., and Donald H. Baucom., "A Multitheoretical Intervention for Promoting Recovery from Extramarital Affairs", Journal of Clinical Psychology: Science and Practice, v 6(4), july 1999, p: 382–399.

Halford, W. K., &Markman, D. J., "Best practice in couple relationship education". Journal of Marital and Family Therapy, v 29, February 2003, p: 30-37.

Harway, Michele., Handbook of couple therapy, Canada, Wiley, 2005, p: 36-37. Hofmann, S. G., "The importance of culture in cognitive and behavioral practice", Cognitive Behavioral

Practic, v 4(13), October 2008, p: 243-54. Kline, G.H., Pleasant, N.D., Whiltton, S.W. &markman, H.J., Understandings couple conflict, edited by

A.L. Vangelisti & D. Perlman, The Cambridge handbook of personalrelationships, New York, Cambridge University Press, 2006, p: 445-462.

Kyung Ja Oh., Soojin Lee., & Soo Hyun Park., "The Effects of Marital Conflict on Korean Children’s Appraisal of Conflict and Psychological Adjustment", J Child Fam Stud, v 20, August 2011, p: 444–

۳۲ ۱۳۹۱، سال پنجم، شماره دوم، تابستان

451. Levenson, M. R., Aldwin, C. M., &Yancura, L., "Positive Emotional change: Mediating Effects of

Forgiveness and Spirituality", The Journal of Science and Healing, v 2(6), june 2006, p: 498-508. Levin, J. S., K. S. Markides, & L. A. Ray., "Religious Attendance and Psychological Well-Being in

Mexican Americans: A Panel Analysis of Three Generations Data", The Gerontologist, v 36, October 1996, p: 454-463.

Lopez, S., Handbook of positive psychology, UK, Oxford University Press, 2002, p 55. Macaskill, A. , "Defining forgiveness: Christian clergy and general population perspectives", Journal of

Personality, v 5, march 2005, p: 1237-1269. Macaskill, Ann., "Differentiating Dispositional Self- Forgiveness from Other-Forgiveness: Associations

with Mental Health and Life Satisfaction", Journal of Social and Clinical Psychology, v 31(1), may 2012, p: 28-50.

Maltby, John., Liza, Day., and Louise, Barber., "Forgiveness and Mental Health Variables: Interpreting the Relationship Using an Adaptational-Continuum Model of Personality and Coping", Personality and Individual Differences, v 37(8), November 2004, p: 1629–1641.

McCullough., M. Bellah., C. Kilputrick, Sh., & Johnson.J., "Vengefulness: Relationships with for giveness, Rumination, well- Being, and the big five", PSPB, v 27 (5), August 2001 , p: 601-610.

OrathinkalKourosh, Jose., &Vansteenwegen, Alfons., "the effect of forgiveness on marital satisfaction in relation to marital stability", ContempfamTher, v 28, april 2006, p: 251-260.

Patterson, G. R., Families: Application of social learning to family life, Champaign, TL Research Press, 1978.

Pavot, W., &Diener, E., "Revise of satisfaction with life scale", Psychological Assessment, v 5(2), may 1993, p: 164-172.

Peterson, C., & Seligman, M. E. P., Character Strengths and virtues. Oxford, New York, 2004. Propest, L. R., Ostrom, R., Watkins, P., Dean, T., &Mashbum, D, "Comparative efficacy of relations and

non-religious cognitive behavioral therapy for the treatment of clinical depression in religious individual", Journal of Counseling and Clinical Psychology, v 60, August 1992, p: 94-103.

Richards, P. S., & Bergin A. E., Handbook of psychotherapy and religious diversity. Washington. American Psychological Association, 2000, p: 5-30.

Richards, P. S., & Bergin, A. E., A Spiritual strategy for counseling and psychotherapy. Washington, DC, American Psychological Association, 1997, p: 57.

Rye, M., Pargament, K., & Amir, A. M., Religious perspective on forgiveness: Forgiveness, Theory, research, and Practice, New York, the Gruilford Press, 2000, p: 17-40.

Worthington, E. L., Jr., Kurusu, T., McCullough, M. E., & Sandage, S. J., "Empirical research on religion and psychotherapeutic processes and outcomes: A ten-year review and research prospectus", Psychological Bulletin, v 119 , march 1996, p 448-487

Sawatzky, R., P. A. Ratner, & L. Chiu. "A Metaanalysis of Relationship between Spirituality and Quality of Life", Social Indicators Research, v 72, September 2005, p: 153-188.

Staub, E., &Pearlamn, L. A., "Forgiveness", Journal of Personality and social psychology, v 73, july 2001, p: 321 -336.

Steuber, K. R., "Adult attachment, confilict style and relationship satisfaction: comprehensive model", Unpublished master`s thesis, Delaware university, 2005, p: 89-90.

Suls, J., & Bund, J., "Anger, anxiety, and depression as risk factors for cardiovascular disease: The problems and implications of overlapping affective dispositions", Psychological Bulletin, v 131(2), april 2005, p: 260-300.

Swami V, Chamorro-Premuzic T., "Psychometric Evaluation of the Malay Satisfaction with LifeScale", Soc Indic Res, v 92, August 2009, p: 25-33.

Teresa, Maria. , Vinsonneau, Genevieve., Neto, Felix., Girard, Michelle, Etienne., "Forgiveness and satisfaction with life", Journal of happiness studies, v 4, june 2003, p: 323-335.

Thoresen ,C.E., & Harris ,H. S., "Spirituality and health: What’s the evidence and what’s needed? ", AnnualBehavioral Medicine, v 24(1), may 2002, p: 3-13.

Viren, S., Tomas, C.P, Dhachayani, S., Thambu, M., Kumaraswami, K., Debbi, S., & Adrian, F., "General Health Mediates the Relationship between Loneliness, Life Satisfaction and Depression: A Study with Malaysian Medical Students", Journal Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, v 42, September 2007, p: 161-166.

Yadegari, Hajar., "Forgiveness and Its Relationship with Life Satisfaction between Married Men and Women", Paper presented at the Women’s Worlds 2005: 9th International Interdisciplinary

۳۳ محور. . . درماني شناختي ـ رفتاري مذهب اثربخشي روان

Congress on Women, Seoul, South Korea, , June 2005, p: 19–24. Yong, M. E. & Long, L.L., Counseling and therapy for couples, New York, Brooks/Cool Publisher

Company, 1998, p: 69-72. Zaki, M. A., "Validation of Multi dimensional Satisfaction with Life scale of student", Journal of

psychiatry & clinical psychology, v 13(1), march 2006, p: 49-57. Zullig, K. J., Valois, R. F., Huebner, E. S., & Drane, J. W., " Adolescent health-related quality of life and

perceived satisfaction with life", Quality of Life Research, v 14, January 2005, p: 1573-1584. Zulling, K. J., R. M. Ward, & T. Horn., "The Association between Perceived Spirituality, Religiosity and

Life Satisfaction: the Mediating Role of Self-Rated Health", Social Indicators Research, v 79, February 2006, p: 255-274.