Table of ContentsLỜINÓIĐẦUTIASÁNGPhầnI.NHỮNGCHUYỆN“THẤTNHÂNTÂM”

ChươngI.NhữngcáchlàmchongườidễghétA.Nhữngcáchdễgâythùchuốcoán

1)Hamcãilộnvàcãichothắngbấtcầnphảiquấy2)Mắngnhưtạtnướclạnhvàomặtrằngngườitalầm3)Lênmặtkhônvặtlàtrổtàisáimùa4)Lầmlỗimàcứngoancốphảnđối,giànhphầnphảichomình5)Nóinhưbúabổvàomặtngườita6)Kíchbácchongườitachốngmìnhngaytừlúcđầubằngnhữngtiếng“Không”hằnhọc7)Chặnhọngkhôngchongườitanói8)Cứlênmặtdạykhônngườivàcaongạovớisángkiếncủamình9)Thiânrồikểcôngđểânbiếnthànhoán10)Lúcnàocũngchủquan,bấtkểquanđiểmkẻkhác11)Aicũngthèmđượcthươnghạivàthèmthiệncảm.Cứphớtlờđi12)Khôngnghĩkẻkháctốtmànghingờ,đốkỵhọ13)Làmchongườitachánngấytoànbằngnhữnglýthuyếtkhôkhanvàconsốnhứcóc14)Ỷtiềnbạc,quyềnthếmàbấtkểchítiếnthủcủakẻkhác15)Trắngnóiđen,đennóitrắnglàmchochínhngườithânyêunhấtcũngđiênđầu

B.Nhữngcáchlàmchongườikhácchốngđốimình1)Cứgặpaicũngchỉtrích2)Nhìnngườibằngnửaconmắt3)Nhắmmắtlạivàthờlạy“cáitôi”củamình4)Hànhđộngcưxửnhưbạochúađộctài5)Nóimỗingàycảtrămtiếng“Tôi”6)LàmconchimụcbayvàonhàngườitamồngmộtTết7)Quêntên,viếthaynóisaitênngườita8)Tiếpaicứnóikhôngkịpthở,màkhôngnghehọnóigìhết9)Nóingượcnhữngđiềukẻkhácthích10)Giảhình,bịpvàđểucáng11)Giàhàmvànóibậynóibạ12)Đốivớiaicũngănnói,cưxửvôlễ,vôphép13)Cứnổichứngvàkhôngchừngmực14)Trụclợiramặtvàthờ“bòvàng”15)Cẩuthảbênngoàitừănmặcđếnphongđộ

C.Nhữngcáchsửalỗilầmchongườikhácoánthùvàthêmngoancố1)Khạcnọcchêbaixốixảvàomặtngườita

2)Tớitấpchỉtríchmàkhôngnóirõlỗirasao3)Mắngrằngngườicólỗicònmìnhthậptoàn,thánhsống4)Ralệnhnhưbúabổ5)Chàđạpthểdiệnngườitadướichân6)Tànsátthiệnchívàmạtsátcốgắngcủangười7)Vạchmãichomộttươnglaihắcám8)Coitrọngtiềnbạcđểngườikhácđóirách9)Bênhvựcphepháicủamình,sửaphạtngườioanức10)Bấtkểtuthânmàchỉlotrịthiênhạ

ChươngII.Cónênsửalỗicủangườikhông?Vàsửanhưthếnào?I.Ngườicólỗi,nênsửahaykhông?II.Làmsaosửalỗihiệulực?

1)Đừngvộichỉ tríchmàdựavàohoàivọngcủahọđểhướnghọđi từácđếnthiện2)Kíchthíchphầncaođẹpnóingườicólỗi3)Bạnbiếtphimảnhcómụcđíchgìkhông?4)Trongmỗicánhânđềucóýhướngvượthơnkẻkhác5)Thoaxàbôngchorâuthêmdễcạo[2]6)Tếnhịchỉchongườithấylỗicủahọ[3]7)Chọclòngganhtị[4]8)Mô tả chongười ta thấy cái lợi cũng là cáchgiúpngười tahamcải tàquychánh9)Hãykhíchlệngườikhác[5]10)Khônggiữthểdiệnchongười[6]11)Khôngchịuhiểuchohoàncảnhcủangười[7]12)Aicũngkhôngthíchthiênhạralệnhchomình[8]13)Biếtđốixử“cóngườicóta”[9]

III.GươnglànhhiệulựcbằngtrămlờikhuyếnthiệnChươngIII.Sửalỗingườimàcãilộn…rồisẽbiết

I.LãoTửdạyKhổngTửđiềugì?II.Chắcchắngâythùchuốcoánnếu…III.Tạisaotacứchomìnhkhôngbaogiờlầm?IV.Nếukhôngcógìhại,thìnêntránhmọicuộctranhbiện

PhầnII.TRỊ“THẤTNHÂNTÂM”BẰNG“ĐẮCNHÂNTÂM”ChươngI.Nghệthuậtthươnglượng

I.ĐịnhnghĩatheongữnghĩacủahaitừHán-Việt“Thương”và“Lượng”.II.BâygiờthửxétnộihàmrộngnghĩacủaThươnglượngvànghệthuậtthựchiệnnótronggiaotếnhânsựđadạng,nhấtlàtrongdoanhnghiệp.III.Conđườngđộcđạocủađồngýlàthươnglượng.IV.Đâulàcốttủycủathươnglượng?V.Vaitròcủathươnglượngtrongkhoagiaotếnhânsự.

ChươngII.LòngthànhđắcnhântâmI.Ngườitanghĩgìvềnhữngýkiếncủata?

II.Ýsáng,trìnhbàyrõIII.TrìnhbàyýmìnhmộtchútrồihỏivàngheIV.Đếnlượtbạnnói,bạnhởmôicáchnào?V.Bạncósợngườitaquênýbạnkhông?VI.PhảitỏratôntrọngngườingheVII.Tránhgầntuyệtđốisựvạchlỗikẻkhác

ChươngIII.AikhôngthíchđượcnghevàthôngcảmI.Ưa“diễnthuyết”làthôngbệnhII.Tạisaothèmnóivàrángnghe?III.NghelàgiántiếpkhenrồiđấyIV.Khôngphảingồinghenhưgốccột

ChươngIV.Saokhôngđặtmìnhởđịavịngười?I.CáixảyravàcáiphảixảyraII.Tạisaotaphảitựđặtmìnhởhoàncảnhkẻkhác?III.Gặplúcngườitabấtmãnthìsao?IV.Khôngthiếungườighétcáihơncủatađâu

ChươngV.“Mậtpháp”đắcnhântâmtronggiaotiếp–xửthếI.VĂNĐÍCHII.VĂNNỘI(NộidungbàiNói,bàiViết)III.VĂNHÌNH(HìnhthứcBàiNói,Viết)CỬUVĂN

PhầnIII.TÂMLÝ“THẤTNHÂNTÂM”VÀ“ĐẮCNHÂNTÂM”KHINÓICHUYỆNHẰNGNGÀYChươngI.Yếthầucủađốinhânxửthếlà:Nóichuyện

I.KháiniệmII.XãgiaovàtưcáchIII.GiáodụcvàxãgiaoIV.Bốnyêutốcănbảncủaxãgiao

A.BiếtsốngB.BiếtnóiC.BiếtviếtD.Biếtlàmviệc

ChươngII.Muốnthuyếtphụckhinóichuyệnphải“trikỷtribỉ”I.Khoa“tínhtìnhhọc”giúpđượcgìvềtrikỷtribỉ?II.TạisaophảitrikỷvàtribỉIII.Luyệntâmtínhlàviệccủakiênchí

ChươngIII.PhảibiếttínhngườiđểbiếttínhmìnhA.Biếtngườibiếtmình

1.Nhucầnbiếtngười2.Cầnbiếtđiểmnàonhấtởngười?3.Biếttínhngườivàthiệncảm4.Biếtngườinhấtlàđểyêuthươngngười

B.Gâythiệncảmlứađôi

1.Chungquanhmấytiếng“Hạnhphúcgiađình”2.Nguyêntắcgâythiệncảmtrongtổuyênương

ChươngIV.Cácmẫutâmtínhthườnggặpkhónóichuyện1)Cótínhtìnhthuầntúykhông?2)Vàimẫungườitínhhỗnhợp3)Nguyêntắcphỏngnhậntínhtình

27Đừng&35Phải27.Đừng35Phải

PhầnIV.LUẬTTHUYẾTPHỤCTRÊNDIỄNĐÀNDiễnvăn–diễngiả–thínhgiả

LuậtI:CanđảmlênbằngcáchdựatrênkinhnghiệmcủakẻkhácLuậtII:NắmchắcmụctiêutrongtayLuậtIII:Biếtchắc“babómộtgiạ”trướcrằngmìnhthànhcôngLuậtIV:ChụpmọicơhộiđểnóiLuậtV:TìmcoitạisaobạnsợnóiLuậtVI:Soạnkỹdiễnvănsẽbớtsợnói.LuậtVII:ĐừnghọcthuộclòngdiễnvănLuậtVIII:GomývàsắpýthànhhệthốngLuậtIX:BànvấnđềbằnghữuLuậtX:TưởngtượngmìnhsẽnóihayLuậtXI:HọccáchsoạnđếnvăncủanhữnghùngbiệngiađạitàiLuậtXII:NóiđềtàimàbạnthấutriệtdokinhnghiệmhaynghiêncứuLuậtXIII:NóithựctếLuậtXIV:NóicólửathiêngLuậtXV:LuyệntrínhớđểdiễnvănsúctíchLuậtXVI:HãyluyệnsởtrườngmộtloạidiễnvănLuậtXVII:HãyhạnchếvấnđềLuậtXVIII:HãyđãicáttìmvàngLuậtXIX:Ýrànhmạch,lờisángsủaLuậtXX:Lôicuốnthínhgiảbằnghìnhảnh,thídụLuậtXXI:Tạohứngthútrànlantrongthínhgiả

LuậtsoạnnộidungcủadiễnvănLuậtXXII:Khéomở,khéokếtLuậtXXIII:ĐoạngiữachinhphụcvàgâycảmđộngLuậtXXIV:Baphần“Mở”,“Diễn”,“Kết”phảihợplý

LuậttrangtrívềhìnhthứccủadiễnvănLuậtXXV:Ngoàilờinóicònmộtđiềulôicuốnthínhgiả:ThôngcảmLuậtXXVI:CóduyênLuậtXXVII:ChuyểncácđoạnvănvừatựnhiênvừarõràngLuậtXXVIII:TuỳýmàlựalốivănLuậtXXIX:Tốikỵthôtụcvàngợm

LuậtXXX:ĐồngnhấthóathínhgiảvàbạnLuậtXXXI:Khêugợithínhgiảđốithoạivớibạn.LuậtXXXII:Khentếnhịvàchânthành

Đạtchođược4mụctiêucủadiễnvănLuậtXXXIII:NóiđưađếnthựchiệnChân–Thiện–MỹLuậtXXXIV:NóichongườitabiếtthêmcáigìLuậtXXXV:HùngbiệnlàvừalýphụcvàvừatâmphụcLuậtXXXVI:Soạnkỹrồiứngkhẩu

Cáchluyệnlời,luyệngiọngvàluyệnđiệubộLuậtXXXVII:Lờilàáocủaý,lờihoamỹýdễlôicuốnvậyphảiluyệnlờiLuậtXXXVIII:MớicấtgiọngmànghemấtcảmtìnhthìdiễnvănkểnhưhỏngphânnửaLuậtXXXIX:Điệubộhùngbiệnnhấtcủabạnlàđiệubộtựnhiênnhấtcủabạn

SắplêndiễnđànLuậtXL:Giờthíchhợp.Phòngâmcúng:HệthốngtruyềnthanhtốtLuậtXLI:ChuẩnbịsứckhỏetốttrướckhinóiLuậtXLII:Yphụclịchsự,đứngđắnLuậtXLIII:KhôngcầnchopháttrướcdànbàichitiếtLuậtXLIV:Coichừngngườitagiớithiệumìnhquálố

TrêndiễnđànLuậtXLV:Đikhoanthailêndiễnđàn,cúiđầuvàmỉmcườiLuậtXLVI:NênđứngkhiêmtốnvàngóxuốnglúcđượcgiớithiệuLuậtXLVII:TựtrấnanmìnhbằngcáchthởrachậmnếuhồihộpLuậtXLVIII:DànbàighitắttronglòngbàntayLuậtXLIX:Lờiđầukhiêmtốn,cảmtìnhLuậtL:Giáođầuvừađủrồi“tấncông”vấnđềngay.LuậtLI:ThayđổigiọngLuậtLII:BắtmạchtâmlýthínhgiảLuậtLIII:NgưngvàhỏiLuậtLIV:CoichừngcốcnướcLuậtLV:Uốngnước,laumồhôi,chùikínhsaochothínhgiảkhôngđểýgìhếtLuậtLVI:Dùbịđảkíchđếnđâucũngcứviệcbìnhtĩnh

SaukhixuốngdiễnđànLuậtLVII:Bạnmệtkhông?LuậtLVIII:Cònkhibạnthấtbạihaythànhcông?LuậtLIX:ChuẩnbịchothànhcôngngàymaiLuậtLX:Tưvấnđểthăngtiến

PhầnV.MUỐNTRÁNH“THẤTNHÂNTÂM”VÀGIAOTẾ–XỬTHẾ“ĐẮCNHÂNTÂM”THÌPHẢILUYỆNĐỨCTHUTÂM

ĐứcthutâmvớinhâncáchChươngI.Luyệnđứcthutâm(18cáiđừnglàm)

1.Đừnggiảdối2.Đừngcóchỉtrích3.Đừngcótậttỏramìnhthôngtháirỏm

4.Đừngcẩuthảbênngoài5.Đừngcãivặt6.Bạnđừngchỉnhớcómình7.Đừngnhỏmọn8.Đừng“xốp”quá9.Đừngxửbỉngườita10.Đừngđổitínhnhưchóngchóngđổichiều11.Đừngcógiọngkẻcả12.Đừngkíchthíchtínhtựáicủangườita13.Đừngvụngxàibatấclưỡi14.Đừngquạu15.Đừngíchkỷ16.Đừnglãnhđạm17.Đừngvôlễ18.Đừngpháchlối

ChươngII.Luyệnđứcthutâmtíchcực(12cáiphảilàm)1.Phảithànhthật2.Phảihiềndịu3.Phảinóichuyệnhay4.Phảivuivẻ5.Phảithànhthậtchútrọngkẻkhác6.Phảibềnbỉ7.Phảicóóctráchnhiệm8.Phảikhiêmtốn9.Phảicẩnngôn10.Phảibácái11.Phảitựtrọng12.Phảisốngthanhkhiết

1.Cậynhờthầnlực2.Canhphòngngũquan3.Canhphòngnhữngcơquantâmthần4.Lophụcvụmộtlýtưởngcaođẹpnàođó5.Tránhnhữnggìkíchthíchnhụcdục

ChươngIII.TựámthịPhụlụcI:DANHNGÔNLUYỆNGIẢM“THẤTNHÂNTÂM”PhụlụcII:10GƯƠNGGIAOTẾ–XỬTHẾ“ĐẮCNHÂNTÂM”

1.ThíchCaMâuNi2.MahatmaGandhi3.ThánhFrancoisd’Assise4.LouisPasteur5.VươngDươngMinh6.Socrate

7.AbrahamLincoln8.BenjaminFranklin9.ThánhnữClairedeMontfascone10.BảoThúcNha

THAYLỜIBẠT

THẤT NHÂN TÂMHoàng Xuân Việt

HoàngXuânViệt,tênthậtlàNguyễnTùngNhânlàmộtnhàvăn,dịchgiả,nhàngônngữhọc,nhàgiáodụcvàlàmộthọcgiảchuyênkhoahùngbiện.ÔngtốtnghiệpcaohọctạitrườngĐạichủngviệnSaintJosephvàSaintSulpice.WikipediaSinh:13tháng8,1928VĩnhThành,ChợLách,ViệtNam–Mất20tháng7,năm2014

ĐăngtạiTVE-4U.ORG19/12/2015Nguồn:Tổnghợptừvnthuquan.netvàcáctrangkháctrên

InternetLàmebook:NguyễnThanhTuấn

Đâylàbảntậphợp,lượmlặtvàkhôngđảmbảotínhtoànvẹnvàchínhxáccủatácphẩm.Mộtebookcần

soạnlạitrongmộtdịpkhác,saukhiđãcósáchgiấy.Bạnđọcvuilòngsưutầmvàhoànthiệnthêm.

LỜI NÓI ĐẦU1)Trongthựctếcủaxửthếhằngngàycũngnhưgiaotếdoanhnghiệp,chúngtanhiềukhi

phảinóivàứngxửthấtnhântâmhơnlàđắcnhântâm.Nóicáchkháclàchúngtachọcthiênhạghétnhiềuhơnlàchúngtalàmchokẻkhácquýmếnta.Tạisaokẻkhácdễghéttahơnlàdễthươngta?LÝDOTHỨNHẤT: Cứ thông thường thì sự xa lạ, sự quen thân ít, sự lãnh đạm tạomôi

trườngthuậntiệnchosựnghingờ,sựđềphòngvàcũngdọnđườngchosựphủnhận,sựtấncông.Trongđờisốngxãhội,cácsựkiệnkểtrênlàtìnhtrạngtâmlýxảyraĐôngTâykimcổ.Ngườikhácđốivớitanhưvậymàtađốivớingườikháccũngnhưvậy.Tiếpxúcvớimộtngườilạhaychỉquenbiếtsơsơthôivànếuhọănnói,cưxửlãnhđạmvớita,thìtatiếpxúcvớithếthủ.Tadèdặtlờinói.Taquyếtđịnhcẩnthận.Nếuhọcótướngdiệnxấu,ănnóivụngvề,ănmặckhiếmnhã,xét

đoánchủquan,hồđồ,cócáinhìnsoimói,v.v…Thìtakhócóthiệncảmvớihọvàrấtcóthểtaghéthọnữa.Màhọđãgâyáccảmvớitanhưvậyrồithìcònmonggìhọnóitanghe,cònmonggìhọyêucầutacáigìmàtagiúp.Rồicònlâumớilàmtagiaoduvớihọhoặchợptáccôngviệcgìvớihọ.Giữatavàhọcoinhư“rútcầu”.Họđốixửvớitanhưvậy,taghéthọ.Hoặcngượclạihọcũngghétta.Đólàtâmlýtựnhiên

phầnđôngloàingười.Đâylàvấnđềbẩmphú,trừmộtsốnhỏcó“bẩmphú”ngượclại.LÝDOTHỨHAI:Tadễthấtnhântâmbởivìtatựnhiêncókhuynhhướngbàytỏconngười

củatamộtcáchchủquan.Tathíchsuynghĩphánđoánnhưvầy.Tathíchphátbiểuthếkia.Tathíchnhìnmàngóngangliếcdọc.Tathíchcườigiòn,cườipháonổ,cườinhưmộtloàichimrừnggáy,haycườikhúkhú.Tathíchănmàngốn.Tathíchnhaiđồăngâyồnào.Tathíchhúpcanhcóâmthanhsaođó.Chínhcái“thích”ấycủatalàmchokẻkháckhôngthíchta.Mànhưvậylàtathấtnhântâm.LÝDOTHỨBA:Đólàchưanóicóvôsốtrườnghợpmànếumuốnđừnglàmchokẻkhác

ghétta,đừnglàmchokẻkhácthùoántathìtaphảitựkiềmchế,tựgiớihạndữdộilắmđểtađừngnóinăngxúcphạmkẻkhác,đừngcưxửhồđồ,suồngsã,đừnghỏinhữngcâutỏratòmòđờitưcủahọ,thôngtinđầunàyđầunọghéthọ(họghétluôntớita).Biếtbaotrườnghợpgiaotếmàtakémtếnhị,kémkínđáolỡhốmộthailờinóilàtabịkẻkhácngờvựchoặccóáccảmvớitangay.LÝDOTHỨBỐN:Ai trongchúngtacũngquenmangtrongmìnhmộtông“Thần”chuyên

mônchọcchokẻkhácghéttacựcđộ,ôngthầnấycótênlà“TựÁi”.Nơibấtcứai,nhấtlànơikẻbìnhdân,íthọc,kémluyệntâmtrí,đặcbiệtlànơikẻthuộchạcủata,“ôngthầnTựÁi”làmộtcáigìđángkinhkhủng.Kểcảnơibựctuhànhbềngoàiravẻđạođứcđạomạomànếubềtrongkhôngthựcthánhthiện,thìhọcũngbị“ôngthầnTựÁi”xơitáinhưăngỏi.Nghĩalàsao?Thưa,nghĩalàainóixúcphạmhọ,cócửchỉgìvachạmquyềnlợihaydanhdựcủahọ,thìmặthọhoặcđỏbừnglênnhưgấchoặctáimétđinhưchàmđổ,rồihọnhănmặtnhíumàychầmvầmquạuquọ,lahétchửimắngtrảđũa.ÔngthầnTựÁitạmthờibiếnhọthànhmộtthứđiêntrongcơnlôiđình.AikháchaynếutanôlệthầnTựÁinhưvậythìcòngìnữamàkhôngthấtnhântâm.2)Nhưđãnóiởtrên,chúngtacókhuynhhướngthấtnhântâmmạnhhơnđắcnhântâm.Lý

docơbảnlàtạivìtamangtrongmìnhkhuynhhướngíchkỷ,chủquan,tựái,thíchtrấnáptoànlànhữngthứchốnglạikẻkhác,bâygiờnếumuốnlàmchokẻkhácbằnglòngbằngmặtquýmếnta,thìtaphảinỗlựcchếngựcácloạikhuynhhướngtrên.Chonêngâythiệncảmkhólàmhơnáccảmlàtạivậy.Tađứnggầnconngựa,khinómuốnngáp,nócứngáp.Ngựacùngbaonhiêuloàithúkháckhôngcóýthứcđờisốngxãhội,nênkhingápkhôngtìmcáchchemồmmiệnglại.Cònconngười,cóthútính,màcũngcólýtrí,ýthứcrằngsốngtrongxãhộiphảigiữphéplịchsự.Vìlẽđókhingồitrướcmặtkhách,tavốnthíchngáphámiệngtochođãquaihàm,nhưngtalạiphảilấytaychemiệnglạivànỗlựchãmphanhcáingáp,bạnthửnghĩcoingáphảtomiệng(thấtnhântâm)vớingápmàhãmngáp(đắcnhântâm)cáinàokhólàmhơn?3)Chínhvìchúngtathườngdễthấtnhântâmhơnđắcnhântâm,nêntôiviếtcuốnnàythân

tặngcácbạntrẻ,mộtsốngườilớnđọcnócũnghữuích.NgườibạnquácốcủatôilàhọcgiảNguyễnHiếnLêđãdịchcủaDaleCarnegievàK.CJngram

thànhcáccuốn“Đắcnhântâm”và“Cáchxửthếcủangườinay”.MộtngườibạnnữacủatôinayđãgiàyếulàhọcgiảNguyễnDuyCầnđãviếtcáccuốn“Cái

dũngcủathánhnhân”,“Thuậtxửthếcủangườixưa”.Cáccuốnnàynặngvềnhữngnguyêntắcchỉdạycáchđắcnhântâmtheongườixưavàngườinay.Hai cuốn trước tập trungnhiềugương tíchÂuMỹ.Hai cuốnsaucăncứvàonhiềugương

truyệnTrungHoa.Phầntôi,trong30nămquarảiráctrongnhiềutácphẩm,nhấtlàtrongcáccuốn“Gâythiệncảm”,“Hoạtbátvàtâmphục”,“Muốnthuyếtphục”tôicũngđãđềcậpsâurộngvềnhữngbíquyếtthuphụcnhântâm.Trongcuốn“Rènnhâncách”tôinhấnmạnhthunhântâm(đứcthutâm)phảiđượcthựchànhnhưmộtnhânđức.Nghĩalàphảiphátxuấttừlòngbácáivàchânthành,chứkhôngphảilàmánhlớingonngọtmôimépđể“lắttúi”ngườita.Naytrongcuốn“Bệnhthấtnhântâm”này,tôitrìnhbàyhànhviđắcnhântâmtheocáchphản

biện.Ngụýlàlàmnổibậtbảntính,ýnghĩavàhậuquảtaihạicủahànhviấykhingườitakhôngthựchiệnnólúcgiaotế.Lốithôngđạtphảnbiệncũngcótácdụngsưphạmcao.Thídụđốivớimộtsốtuổitrẻhayđốivớimộtsốngườilớnquánặngvềbằngcấp,vềchứcquyềnmàkhinhbỉkhoahọcnhântâm,coirẻnhữngcungcáchgiaotế,nếubạnbảohọkhitiếpkháchphải“đắcnhântâm”tronglờinói,trongcáchcườichẳnghạn.Nghebạnbảonhưvậyhọkhôngýthứcmãnhliệtbằngbạnbảokhihọtiếpxúcvớikháchcứănnóisỗsàng,cứcườinhưpháonổ.Nếuhọlàmnhưvậy,họsẽbịcáchànhviấytrảđũamộtcáchđángsợ.Đólàhọbịngườikháchđánhgiáthấytưcáchcủahọ.Từchỗđánhgiáấyngườikháchnghĩngợivềtâmtínhcủamìnhcủangườiănnóisỗsàng,củangườikhôngtựkiềmchếđượctâmtínhcủamình.Tâmtínhấycótếnhịkhông?Cáchcườiấynóilênmộttâmhồnvănminhsâusắchayngượclại?4)Trongcuốnsáchnày,bạnđọcthấymộtđiềukhácbiệtcácsáchkểtrênvềđắcnhântâm,

cácsáchtrêncónhiềuthídụÂuMỹvàTrungHoa.Cònsáchnàychứađựngdàyđặcnhữngnguyêntắcđượcmổxẻcáckhíacạnhtâmlýxửthếđadạng,đadiệnkhôngphảitheolốibàihọcdạythicửởtrườnghọcvềkhoagiaotếsáchvở,khôcứngmàtheotâmlýxửthếhiệnthựcxảyrahằngngàygiữangườivớingườimuônmặttrongxãhộingàyhômnay.5)Đọcquasáchnày,bạnđọccóthểtìmhiểuthêmvấnđềquacác“môhìnhthấtnhântâm”:-Cóloạithấtnhântâmởdạngngườithấthọc,từbéđếnlớnhoặcởthànhthịgiữagiớilưu

manhcônđồ.Cảhaigiớicómẫusốchunglàchẳngnhữngkhôngtừngđượchọcphéplịchsựtốithiểu,màcòncónhữngtậpquánănnóicưxửgầnnhưcốýxúcphạmngườikhác,hoặcxúcphạmtựnhiênlàkhôngthấyhốihậnđểxinlỗi.Thídụkhinóichuyện,ngườitanóimóclò,móchọng,nóixiênxỏ,nóiđánhđầu,nóicầucao,giọngkẻcả.Cóngườiquennóitụcmộtcáchtỉnhbơ.Cóngườikhácquennóinặng,quendùngnhữngphongcáchdiễntảlàmchongườinghecảmthấyhọcótínhsỗsàng,tâmhồnthôbạo.-Mộtsốngườibìnhdânhoặctríthứclấylàmhảdạkhinóixongđiềugìlàmchođốiphương

míchlòng,bựctức.Trongđạoxửthếcủangườivănminh,khilỡlờinàohaylỡcócửchỉgìlàmkẻkhácchạnhlòngvàtỏramìnhthấtlễ,thìngườitaáynáy,hốihậnloxinlỗiđixinlỗilạibaolầnmàvẫncònlosợmìnhlàmchokẻkhácbuồn.-Códạngthấtnhântâmcủamộtsốtríthức,rànhrẽphéplịchsựmàtạivìhọcólốisống

riêngtư,đốivớihọ,họkhôngcoilàkhiếmnhã,nhưngđốivớicộngđồnghoặcnhiềukẻkhác,thìcóvẻkỳdị,nghĩalàlàmchokẻxungquanhkhônghàilòng.Thídụhọlàmộtôngcókhoabảngcao,cóchứcvịquantrọngtrongxãhội,aimànghĩrằnghọkhôngrànhphépxãgiao,thếnhưngkhingồi,họrấtkhoáitrárungđùi.Họnhaikẹocaosuliênlỉvànghechanhchách.Mộtsốngườicóhơithởdễgâykhóchịuchokẻngồibênmàhọkhônghềhaybiếtđểđừnglàmnhưvậy.Nhiềutríthứccaoniên,trongcâuchuyệncólẽquenméomó“sưphạm”,haychỉnhkẻnóichuyệnvớimìnhnhữngkhinóisaimộtdanhtừngoạingữ,tiếngmẹhoặcmộtđịadanh,nhândanh.Đứctếnhịkhuyêntatrongmấytrườnghợpấyhãychoqualàthượngsách.Nóichuyệnchơiởxalôngchớphảiởtrongphòngnghiêncứuhaylớphọcđâumà“từngchấmtừngphết”quánhưvậy.

-Bạncólầnnàolànạnnhâncủathứthấtnhântâmtrongmộtsốtríthứcmàbụngdạmantrákhông?Đâylàthứthấtnhântâmđángsợvànguyhiểm.Đươngsựcóthểlàngườicóhọcvịcaocủacâythangbằngcấp.Dĩnhiênlàhọnghĩrằnghọquánthôngmọiphéplịchsự.Họcóthểviếtchobạnmộtcuốnsáchvàitrămtrangvề“Lịchsửphéplịchsựquốctế”nữa.Màthườngthìhọkhinhbỉloạisáchđàoluyệnconngười,bởivìhọchorằngloạisáchấylàbacáithứđạođứckhôngcótínhnghiêncứuvănhóa,vănhọchaytínhgìgìđó“khôngcóđạihọc”,“khôngtríthức”.Trangbịbằngquanđiểmtríthứcluậnnhưvậy,bạnbiếthọthấtnhântâmbằngcáchnàokhông?Họthấtnhântâmbằngcáchthuổngtàiliệuvàchômsáchquýcủabạn.Họ“thuổng”vớinghệthuậtđạotặctinhvi.Họmượnngườibạntincậy,hoặchọtrựctiếpngonngọtmượntàiliệuchưahềcôngbốcủabạn.Rồihọtúmvềnhàchophóngrahết.Cómảngtàiliệuhọdùngbiênsoạnhaygiớithiệuphỗngtaytrênbạnmàkhôngcầnghixuấtxứtàiliệu,bấtcầnnóidobạnchomượngìcả.Cómảngtàiliệuhọđemtraođổivớingườikhácđểhọcóthêmnhiềutưliệuhyhữukhácnữa.Cótrườnghợphọ“thuổng”tài liệucủabạnrồiđemchonhàtrí thứcnghiêncứukhác,lênmặt“côngbố”pháthiệnnàykhámphátrênngaylỗmũimàkhôngcầnnóimộtlờicảmơnbạn.Tôibiếtcómộtcuộc“thuổng”tưliệunọvềsáchquốcngữvànômcổdohainhà trí thức thầy trònọ.Rồihọmangđếnmộtđạihọcnọgọi là “hợptác”,mượndanhnghĩađạihọcấycôngbố,buônbántùmlummàbấtcầnghixuấtxứcáctàiliệuấy.Vàtứccườibởivì“thuổng”haynóiđúnghơnlàphảntrắcchữtíncủabạnbètincậychomìnhmượn,chonênkhihọchùnglénphổbiến,họtungratưliệuthiếuđầuthiếuđuôi.Lýdokỹthuậtlàkhichomượn,chủcũngngờbụngdạtríthứcquenthóilàmnhưvậycủahọ,nênkhôngdámchomượnđủđầuđủđuôi.Đólàcâuchuyện“thuổng”,còn“chôm”sáchlàlạichơinhàbạn,biếtbạncuốnsáchnàohọvừaý,gặpcơhộilàhọđánhcắpcủabạn.Đấy!Họthấtnhânnhântâmkiểukinhtởmnhưvậy.-Cóloạithấtnhântâmnàymàtôikhôngthểkhônggợiýchobạn.Đólàcònmộtsốngườicó

quyềnngoàiđờihoặctrongđạonàyđạonọ,màhọỷmìnhcóquyềncaotướccảrồinghĩrằngkẻbềdướimiễnchếchohọănnói,đốixửkhỏigiữphéplịchsự.Thídụkhitiếpchuyệnvớicấpthuộchạ,họtựchophépcướplời,lýluậnđộcđoántheolối“cảvúlấpmiệngem”.Họcũngbanchomìnhmộtthứphépnộnạtcấpdướitrướcmặtthiênhạ,thậmchívạchlỗi,nóixấucáckẻấycôngkhai.Đây là thứ thấtnhân tâm tạomầmphản trắc.Ngọn lưỡi củahọnhưmũi tênngượctẩmnọcđộcmỗilầnbắnsangcấpdưới,làmỗilầnphóngngượctrởlạihọ.6)Quamấyphântíchtâmlýtrên,bạnthấytácdụngcủahànhviđắcnhântâmítsâurộngnơi

tâmkhảmngườikháchơnhànhvithấtnhântâm.Thídụgặpmộtgiáosư,bạnkhenônggiảngbàihấpdẫn.Nếugiáosưấykhôngcảmthấythíchbạnthì ítra lờikhencủabạnkhôngxúcphạmgìđếnhọ.Cònnếubạnnóiônggiảngbài“rungủ”quá,thìthậtnguyhiểm,ôngbịbạngạchtậntâmcanmộtvếtthương.Ôngbuồnvàcóthểôngghétbạn.Trênđườngđờitatránhđượctốiđanhữnglờinói,cửchỉ,hànhvithấtnhântâmlàtađãđắcnhântâmkhálắmrồiphảikhôngbạn?Viếtvềcôngtáclàmhàilòngkẻkháclànỗlựclàmchocâu“Vinhânnan”củaKhổngTửbớt

nhứcnhốimộtphầnnào.Chỉmộtphầnnàonhỏbéthôi.Bởivìlòngngườiđiềukhiểnhànhvicủangườimàlòngngườithìkhônlườngkhôntả,khôngthướcnàođođược.Dođólàmsaomàbiếthếtmọicáchkhônglàmmíchlònghoặclàmvuilòngngườichođược.Mọibànluậntrongsáchchỉlàgợiýđểđộcgiảcùngthamkhảocáchcánhâncủamìnhmàtùynghiứngxửsaochokẻkháctươngđối“bằngmặtbằnglòng”mình.7)Dĩnhiênởđâyphảibiếtphântíchtácdụngcủađắcnhântâmvàcủathấtnhântâmtrong

từngtrườnghợp.Thídụgặptrườnghợpmộttêncônđồcọquẹtxebạnmàcònnhàotớisừngsỏmuốnđánhbạnthìbạnlàmsao“đắcnhântâm”hắnbâygiờ.Cũngnhưbạnxửlýcáchnàomộttêncướpđangđedọabạnbằngsúngđểđồngbọncủahắngomvétcủacủabạn?Bạnđắcnhântâmcáchnàomộtngườidangngoancốnóixấubạn,vukhống,cáogiansàmbángbạn?Nhữngbậcsiêuquầnbạtchúngcủanhânloạinhư:ThíchCa,KhổngTử,Giêsuđâucótìmcách“đắcnhântâm”nhữngkẻđangkịchliệtthùnghịchcácvị.Điềuđóchotabiếtrằngviệcchinhphụclòngngườirấtgiớihạn,chứkhôngphảiaicũngđềuđắcnhântâmđượcđâu.Trongcáctrườnghợpgặpbọncônđồhungáckểtrênbiệnphápxửlýbằngsựmềmmỏng,khônkhéo,lanhtrí,chuyểnbạithànhthắngthìtấtnhiêncótácdụnghơn.

Thídụgặpđứathấtphuvôcớnhàođếnđánhtamàtacứtháchthứchắn,khiêukhíchhắnthìhắnhànhhungtangay,trongtrườnghợpnày,dĩnhiênlàtháiđộ“đắcnhântâm”đỡbớtnguyhiểmhơntháiđộ“thấtnhântâm”.8)Vậychúngtatoátyếuthựctếcáigìvềgiaotếvàthuyếtphụcđểứngdụngtrongcácsinh

hoạttrongmộthoàncảnhđangtheohướngkinhtếthịtrườngnhưđấtnướctahiệnnay.Soạngiả

TIA SÁNG1.Cácnguyêntắcvềđắcnhântâmcầnthídụđểdễhiểuvàdễthựchành.

Nhữngthídụkhôngphảilàsựthậtđặcthùcánhântronghoàncảnhcábiệt.Nhấtlànhữngthídụrútratừđờisốngngườingoạiquốc.Cầnthídụ,màcũngphảinắmvữngnguyêntắcápdụngchochínhcuộcđờihiệnthựcvàhoàncảnhcủamình.—(Waterstone)2.Lýluậnkhôngbaogiờthắngđượcđứangu.3.Aigặptôicũngcóđiềuhơntôi,đángchotôihọc.—(WilliamMCAdoo)(Emerson)4.LordChesterfieldnóivớicon:“Nếuđượcthìconnênkhônhơncáctrẻkhác,màđừngcho

chúngbiếtlàconkhônhơnchúng”.5.Mụcđíchcủagiáodụckhôngphảiđểbiếtmàđểhànhđộng.—(HerbertSpencer)6.Khảnăngchinhphụcbằnglờinóilàmộtthúđắchơnlàmộtthiênphú.—(W.J.Bryan)7.Ngườitacóthểtựnhiênsinhralàmthisĩ,cònmuốnthànhhùngbiệngiathìphảiluyện

tập.—(Quintainus)8.Bởivìtạohóakhôngsinhrachỉđànônghaychỉđànbàmàsinhbộđôi“âmdương”và

cũngbởivìmỗicánhântronglờiNgườikhôngđộccưtrongmộtcáihangmàtráilạilàquầncưtrongxãhộicótổchức,chonênluônluôngiữaloàingườiđặtravấnđềgiaotế.Rồiloàingườilạiluôntiếnhóa,đitừmandã,bánkhai,chậmtiến,đếnvănminhcaođộdođộngcơvănhóathúcđẩychonêngiaotếcũngphảitừmộtsốcungcấpgiảnđơntiếndầnđếnnhữnglễphépcựckỳtếnhị.Thờicònănlôngởlỗ,haiôngtùtrưởngcủahaibộtộcgặpnhauítđểýđếncungcáchngoạigiao,cònngàyhômnaycácnhàngoạigiaođểýtừnglitừngtícáchnói,cáchcườivàvôsốcáchứngxửsaochođừnglàmphậtlòngnhữngkẻmàmìnhgiaotiếpnhândanhchínhphủcủamình.9.Tronggiaotế,nếukhôngnói,khônghànhđộngđượcđắcnhântâm,thìítrađừngnói,đừng

hànhđộng,thậmchíđừngcócửchỉgìgâythấtnhântâm.Thídụnếukhôngkhenđượcthìcũngđừngchê.CólẽđólàmộttrongvôcùngcáikhócủaxửthếkhiếnchoKhổngTửphảithanthở:“Vinhânnan”(Làmngườikhó).Khôngphảivôlýmàngườitanóimộtsốkhôngnhỏhànhđộngcủaconngườitừtronggia

đình,trườnghọc,cáccơquan,cáccơsởvănhóa,chođếnnhữngnơituhànhkhôngphảichỉtậpchúvàogiảiquyếtnhữngviệchữuích,màtậpchúvàogiảiquyếtnhữngrắcrốigiaotếgiữanhữngngườisốngvàlàmviệcchungvớinhau.Thìbạnthửlắngnghenhiềucâuchuyệnlờiquatiếnglạicoitrongđóphầngiảiquyếtviệchữuíchvớiphầngiảiquyếtchogiaotế,phầnnàotrànngậphơn.

Phần I. NHỮNG CHUYỆN “THẤT NHÂN TÂM”Chương I. Những cách làm cho người dễ ghét

A. Những cách dễ gây thù chuốc oán1) Ham cãi lộn và cãi cho thắng bất cần phải quấyÔngConstantviếtvềđờitưcủaNapôlêôngnóilầnnàochơibidavớiHoànghậuJoséphine,

NapôlêôngcũngnhườngchoHoànghậuthắng.Tarútratừđóbàihọcquýbáunàylàtrongnhữngviệcnhỏnhặtnhiềukhimuốnchocuộcsốngêmdịutaphảinhịnthua.Nămxưa,tôicóhaingườibạncãinhauthiếuđiềuđánhlộnvềconsốđobềcaocủađỉnhEverest.Trongvôsốcuộchội thảo, từnhữngphiênhọp thông thườngđếnnhữnghộinghịquan trọng,bạnbiếtthiếugìngườikhônglotìmchânlýmàbắtbẻtừngtiếngnóinữa,biếnthànhcãilộnhàngtômhàngcá.Ngườihamcãilộnvàngụybiệnchẳngnhữngkhôngthuyếtphụcđượcaihếtmàcòntiêuhoangdũngkhí,tưcáchcủamình.TổngthốngLincolnkhuyênmộtsĩquantrẻtuổinọ:“Aimuốnluyệntâmhồnkhôngbaogiờcãivã.Tínhtìnhsẽthànhkhóchịu,tựchủsẽtiêutandonhữngcuộcgâygổđó”.

Tranhluậnđứngđắnthìkhôngnóigìchớgâylộnthìđừngmongcókẻthắngngườibại.Aicũngbảorằngmìnhcólý.Kếtquảchỉgâythùchuốcoánsaukhiđãđemnhữngcặnbãcủathútínhrachoảngnhaumộtcáchdãman.Cũngcóthểmộtbêncâmhọngvìbênkia“cảvúlấpmiệngem”.Mànhưvậycóphảibênkiathắngđâu,chỉlàđànápthôi.Trongthâmtâmngườibịcãiđếnbặthơi, chân lý chưasáng tỏ, chỉ cóuấtức,hiềm thù.Franklinnói cãi lộn làmchongườitangượng,íchlợigì,vìcóbaogiờcáchấylàmchongườitađồngývớimình.

TheodõinhữngcuộchòađàmthídụởBànMônĐiếmhayBaLêchẳnghạn,bạncóthấytứchộcmáukhông?Màaidámbảohaibênkhônglànhữngbậctríthức.Tríthứcnóichuyệnvớinhaumàcònvậyhuốnghồcãivãvớingườithiếuhiểubiết.ÔngAdookhôngvôlýkhinói:“Lýluậnkhôngbaogiờthắngmộtngườingu”.Đólàchưanóitrongtrườnghợptựáinổiđiênlênthìhọchếtmấyđạihọccũngcóthểphátkhùngvàtranhbiệntrởthànhcãilộnhaygìgìkháchồinàokhônghay.

Thượngsáchlàbạntránhcáccuộccãivãvànếucầntranhbiệnthìbìnhtĩnhbắttìnhcảmquiphụctrílý.

2) Mắng như tạt nước lạnh vào mặt rằng người ta lầmThìngườitalầmthậtđấy.Tôivàbạncũngcóthểlầmnhưhọ.KhôngphảichỉRooseveltmà

cảAlbertEinsteinđềuthúnhậntrongmộttrămlầnxétđoánđúngchừngbảytámchục lầnthôi.ÔnghoàngcủatriếtlàSocratemàmấyngànnămtrướccũngnóicómộtđiềumìnhbiếtchắcchắnlàmìnhkhôngbiếtgìhết.Nhữngbộóclớncủanhânloạicònthậtthàtựthúnhưvậyhuốnghồchúngta.Nóichuyệnhaytranhluậnvớita,ngườikháckhôngchomìnhlầmđâu.Lạicònkhôngchịuainóimìnhlầm.Tạiông“Thầntựái”tronghọmuốnnhưvậy.Bịmắnglàlầmtrongđầuóchọphảiquấylẫnlộn.Họchỉcònnướcchồmtớicãisaochothắngtathôi.Chuyệnbìnhthườngkiamàmuốnđổiýhọđãkhókhănrồi.Tamắnghọlầmlàthêmgiữahọvàtamộtváchngănnữa.Cãimàcóquyền,cóăn“thùlao”nhưluậtsưkiacònphảilựalời“đắcnhântâm”ông tòa.Bạncó thấy luật sưnàomuốnđốtbạccủa thânchủmìnhbằngcáchsửa lưnghaymắngôngtòalàlầm,làngốckhông?Cònta,muốnkẻkhácvừatheoýta,vừamếnta,tạisaotalàmhọmấtmặt?

Họcódanhdựcủahọ.Nếutalầm,tathànhthậtnhậnmìnhlầm.Nhớnhậnthànhthật.Khôngthànhthậtlờithúnhậntrởthànhnóimócvànhưvậycòn“khaipháo”hơnnữa.Bấygiờchỉcóthùoánchấtchồng.

3) Lên mặt khôn vặt là trổ tài sái mùaTrượngNhânnóivớiTônThúcNgaorằngcóbađiềugâythùchuốcoán:Tướccao,quyền

lớn,lộcnhiều.Bạnnênthêm:Tàimàkhôngbiếtyểmtàinếukhôngchếtbậycũngsựnghiệptantành.ĐọcTamquốc,bạnquênsaođượcDươngTutrổtàilặtvặtlàmmấtmặtTàoTháovàbịtướngnàytrảmđầu.Trong“SửKý”TưMãThiênchép:“MiệngLãoTửkhuyênKhổngTử:ngườiquântửnhiềulúcphảisốngnhưđứangu,bỏđikiêukhívàđadụcthânmớiyên,lobươimóc,biếmnhãchuyệnthiênhạthìvongmạng”.VĩnhânnhưKhổngTửmàcòncầnnghenhữnglờinhưvậyhuốnghồngườithườnghảbạn?QuảthựcnhưNguyễnDunói:

“CótàimàcậychitàiChữTàiliềnvớichữTaimộtvần”

Ngườidùcótâmluyệnđếnđâucũngkhôngthoátkhỏibệnhthườngtìnhcủaconngườilà“bệnhtựái”.TrongthờiNamBắcchiếntranh(ởMỹ),chínhsáchcủaLincolncónhiềuđiểmsailầm,HoraceGreelymỉamai,chỉtríchkịchliệt.Lincoln“mũnỉchetai”cóthèmsửađâu.CũngmaychoGreelyvìởMỹcódânchủkhakhá.Chớphảiởxứlạchậunàothìchắccóngườingồitùrồi.Vìbiết lòngngườinhamhiểm,nênLưuHuyềnĐứcgiảngu,giảdại lúc lọtvào tayTàoTháo.NgàyngàyHuyềnĐứclàmcỏ,trồngrau.NgheTàoTháonóitrongthiênhạ,anhhùngchỉcóTàoTháovàmình,HuyềnĐứcgiảbộhoảnghồn,đũađangcầmtrongtaybỗngrơixuốngđất,việnlýlànghesấmnổngoàitrờimàthấtkinh.Nhờvậy,HuyềnĐứckhỏinanhvuốtcủaTàoTháo.TrongcuốnChạmtránvớiđời,tôinóibạnnhiềukhikhônglàmácvớiaihết,nộimộtviệctasốngthiện,tacótàihơnngườicũngcóthểchotabịhại.Bóngtốilúcnàocũngchựcchờbủaquanhánhsáng.Cócáihơnngườimàkhông“thủchidĩngu”lạiđemkhoatrươngsáimùamàrướchọa.

4) Lầm lỗi mà cứ ngoan cố phản đối, giành phần phải cho mìnhNhờkhéo“mềmlưng”haysaođótôilàmlớn.Bữanọđậuxechỗcấm,bịcảnhsátphạt,tôi

sừngsộmắnglạitạisaotôilàmlớnmàcảnhsátphạt?Viêncảnhsátkhôngngán,cứphạt.Bạncùngđixevớitôithấytôivừabịphạtvừabịgiằngcolôithôi,trễcôngviệc,bướcxuốngxenóiphảiquấyvàilờivớiviêncảnhsát.Ôngnàyđổigiọngphântrần:“Nàotôiđịnhlàmkhódễquýôngđâu.Biếtquýôngcóphậnsự,tôichỉnhắcrằngởđâykhôngđượcđậuxe,quýôngnênxíchlạiđằngkia.Thếthôi.Tôigiậnlàtạiôngấymắngtôi.Thôiđượcrồi.Quýôngđiđi”.Đấy!Bạnthấykhông,kếtquảdotôingoancố,háchdịchvàdobạnnhậnlỗi,mềmmỏng.

Bàihọclúccònthơtrongcâungạnngữpháp:“Lỗitựthúđãđượcthaphânnửa”.Bàihọcấyaimàkhôngbiết,songkhôngphảiaicũngthựchành.Thìcũngtạithấytựáimàngườitaaicũngngạingùng,khóchịukhinhậnlỗi.Aibiếtthắngđượckhókhănấy,chiếmđượclòngkhoandungdễdàng.ElbertHubbarttácgiảbứcThôngđiệpgởichoGarcialàmộtdanhsĩlỗilạc,cólầnbịmộtđộcgiảviếtthưchỉtríchbằngnhữnglờilẽítêmđẹp.Bạnbiếtôngphảnứngrasaokhông?Viếtthưnhậnlỗivàmờiđộcgiảlúcrảnhđếnnhàôngchơiđểthảoluậnthêm.Đọcthưông,độcgiảấycòngiậnôngnổikhôngbạn?Ởnướctamấychụcnămtrước,PhanVănHùmlàmmộtcửchỉđẹp:Bịchỉtríchvềmộtbàibáo,ônglàmmấyvầnthơtrongđóthúnhậnvốnHánvăncủaônglàvốntựhọcnênbịlỗilầm.Vàlờixinlỗicủaônglàmchokẻchỉtríchôngthànhbạncủaông.Khôngphảiloàingườichỉmềmlòngkhiđượcxinlỗiđâubạn,từbậcthiêngliêngđếnphàmnhânđềuđầuhàngtrước“malực”củasựthúlỗichânthành:Muốnnắmnhântâm,tạisaobạnkhôngdùng“mậtpháp”đó?

5) Nói như búa bổ vào mặt người taBạnđọcgiùmtôibalầncâunàycủaWilson:“Nếubạncungtaylênnóichuyệnvớitôithìbạn

yêntrírằngtôicũngsẽgởilờilạibằnghaiquảđấm”.Bạncóthấychấttriếtlýthâmtrầmvềxửthếthấmlandầntrongtâmhồnbạnkhông?Thìvậyđóbạn.Mũitênbắnvàotựáithườngdộingượclạingườibắn.Lửađangcháyphảixịtnướcchớđừngchếxăng.Mấyngànnămtrước,Lãotửnói:“Thiênhạnhunhượcưthủy,nhicôngkiêncườnggiảmạcchinăngthắng”.ĐứcGiêsuthểhiệntriếtlýđóbằnghànhđộngcaocả.Lúcbịquânthùbắtđánh,khạcnhốvàomặt,ngàilàmthinh.Ápdụngnhuthuyếtvàochínhtrị,Gandhiđềcaobấtbạođộngđểtrừbạođộng.

Aicũngdễnổisóng.Ngheaichọctức,Phậtcũngkhóngồiyên,điềuđóđúngchobọncônđồcũngđúngchongườitríthứcchỉcóhọcvấnmàthiếutâmluyện.Phảibiếttựchủlắmngườitamớibiếtdụngnhutrịcương.Ngườichícựcđiềmđạmmớiđủcanđảmmềmmỏngkhibịkẻkhácnóinặng.Họbiếtrằng“ănmiếngtrảmiếng”khônglợigìcả.Vẫnbiếtcóthứgiậnthánh:IrasanctanhưtrongtrườnghợpĐứcGiêsudùngroiđánhbọnconbuônkhôngtônkínhđềnthờGiêsusalem.Vẫnbiếtnhưvậy.Songtronggiaotếhằngngày,aikhôngmềmmỏng,trămviệcbấtthànhđếngầntrăm.Aikhôngcókinhnghiệmrằngtrongthờiqua,thiếugìviệctạimìnhnóngbậymộtchútmàhỏng.Aikhôngbiếtrằngmuốnbắtruồiphảidùngmậtchớkhôngdùnggiấm.Vậymàngườitahaylàmngượclại.Ngườitađócótôivàbạn.Tacứtưởngrằnglýtríthắnglýtrínêntathíchlýluận,thayvìmềmmỏngthìlấylýnhétvôócngườita.Màtrongthựctếchínhtimthắngóc,chínhtìnhcảmbẻgãylýtrí.Biếtbaongườilàmnênnghiệpcảđềunhờtheonhuđạođứclàbênngoàimềmmỏngmàbêntrongvậndụngýchímãnhliệt.VănVươngbịvuaTrụbắtgiam,xẻthịtconVănVươnglàBáẤpKhảolàmmắmchoVănVươngăn.VănVươngănvìnhẫnnại. CâuTiễn lọt vào tayNgôPhùSaiquỳmọp, khúmnúm.TrươngLươngbalầnlượmdép,mấylầnchờđónônglãođểlãnhbaquyểnsáchdạyanbangtếthế.CảhaiđềulànhữngchínhânthờchữNhẫn.Socratelàbậcđạitrícủanhânloại,lạibị“ôngtơbànguyệt” tróicổdướitaymộtmụvợmấtdạy, lấysựhànhkhổcủavợ làmtrườngdạymìnhthànhthánhnhân.ThíchCadạylấytừbithếbáooán.ChúaGiêsudạyhãyhiềnlànhvàkhiêmtốntronglòng.Thưabạn.Phảilắm!NhumớithắngCương.Bạnkhônglầmđâu.Ôntồndịungọtsẽthắngtấtcả.XinbạnthuộclònggiùmtôicâunàycủaNapôlêông:“Chỉcóhaithếlựctrênđời:Thanhgươmvàtinhthần.Rútcụctinhthầnđánhbạithanhgươm”.

6) Kích bác cho người ta chống mình ngay từ lúc đầu bằng những tiếng “Không”hằn họcTrongcuốn“Influencing,HumanBehavior”,GiáosưOverstreetnóikhingườitađáp“không”

rồi,lòngtựphụbắtbuộcngườitagiữquyếtđịnhấymãivàrấtkhólàmchongườitađổiý.Điềunàycàngđúngchongườilàmlớn.Họlỡnóinhưvậyrồi.Họtựái,chorằngđổiýbịmấtmặt.Biếttâmlýcốhữuấycủaconngườihaykhôngmànhiềukhimuốndẫndụkẻkháctahớhênhhoặclonóichothỏathíchmàđểhọchốngđốitangaykhitamớiđịnhthuyếtphụchọ.Tacótựmâuthuẫnkhông.Tamuốnhọđồngývớitachớphảitađịnhchứngminhchohọthấyrằngtahọcgiỏikhoalýluậnđâu.TachọctứckẻkháckhiếnhọphảnđốitarồithìtađemnămbảyxelýluậncủaKant,Descartesđếnđổlênlưnghọchưachắcphụclýta.Taphảithắnghọbằngconđườngkhác:bằngphươngphápcủaSocrate.MẹcủaSocratelàmộtbàđỡđẻ.TrongtưtưởngSocrate bắt chước mẹ ở chỗ không “đẻ” ngay sáng kiến của mình mà giúp kẻ khác “đẻ”.Phươngphápcủaônglàđặtracâuhỏiđểchođồđệhayđốiphươngđáp“Phải”,đáp“Có”.Dầndần,saucùnghọnóirađiềuSocratemuốnhọtheo.NgạnngữTrungHoanói:“Dụchànhviễn,tấttựnhi”,nghĩalàđixaphảiđitừnơigần.Tađừngmuốnkẻkhácđồngýtrọnvẹnvớitaliền.Mớiquá,họnghingờ.Vảlạibụngtựáicũngcảnhọlàmnhưvậy.Biểuhọnghemìnhthếnày,thếnọlàtỏra“sứ”củahọrồimàcóaithíchailênmặtthầymìnhbaogiờ.Chỉcócáchduynhấtđếkẻkháclàmtheoýmìnhlàmớmýchohọ,giúphọcưumangsángkiến,tựýđềrasángkiếnvàthựchiệnnó.

7) Chặn họng không cho người ta nóiBạnmuốndẫndụmộtngườiđangtứcgiậnbạnphảikhông?Bạnlàmcáchnào?

Thếthườnglàchúngtahànhđộngnhưvầy:Talophânbua,lýluận,dànhphầnphảivềmình.Họmớinóivàicâu,tacướplờihọ,kểlểtiếp,đemđủthứbằngchứngđổlênđầuhọchohọthấyrằnghọquấy.Trongcơntanbànhởcáithếănthuađủvớita,họcóthèmnghetanóiphảiquấygìđâu.Bụngdạhọđangnhưlànồinướcsôiđangcầnxảhơikiamà.Họcólýcủahọ.Họthèmbộcbạchtâmsự.Bạnđãnhớchứ,đạigianđạiácnhưTàoTháomàcứbảomìnhlàmnhânlàmnghĩa.Họchànhcaođếnđâulàmộtchuyện,mànôlệtựáicủamìnhlàmộtchuyệnkhác.Tahãyýthứcđiềuđóđểchođốiphươngbàytỏtâmcancủamình.Cóthểlầmlắmmàtạisaođốiphươngkhôngthểcólý.Tìmchânlýphảicótháiđộchânthànhkhiêmtốn.

Đểđốiphươngnóichẳngnhữngtaquýtrọngquyềnphátbiểucảmtưởngcủahọmàcònhọcnơihọnhữngđiềuhay.Muốnnóimộtmình,thìmìnhnóimìnhnghechứaicảmphụcmìnhkhihọtứcnhưnướcsắpvỡbờ.Tatựphụlàkhônhơnngườiư?Tựphụchỉlàmthiênhạghét.VảlạixétchocùngnhưDaleCarnegienóitachỉlàphàmnhân.Giữakhônvànguchỉhơnnhautíchútiodetronghạchgiáptrạngtuyếnthôi.Bởivậynhữngđạitríthứcthườngkhiêmtốnlàphải.Socratebảochỉcómộtđiềulàmìnhkhôngbiếtgìhết.KhổngTửthìdạybiếtnóibiết.Khôngbiết thì nói khôngbiết. Trongnhữngngày tàn, đại triết giaThomasDAquinnhìnđống tácphẩmkhổnglồcủamìnhnói:“Đólàđồrơm,đồrơm!”Bạnphàmminhkhônglýgìtựphụhảbạn.

8) Cứ lên mặt dạy khôn người và cao ngạo với sáng kiến của mìnhLúcWilsonlàmTổngthống,cómộtsĩquanảnhhưởngmạnhnhấttrêncácquyếtđịnhcủa

ông.ĐólàđạitáHouse.Ôngdùngbùaphépnàovậy?Bùaphépcủaôngnhưvầy:KhimuốnWilsonthựchiệnđiềugì,ônglựacơhộithuậntiện,nóisơquađiềuấy.Nóisơquathôi,Housekhông thuyết phục. Bạn nhớ kỹ nhé. Ông chỉ gieo giống sáng kiến nơi đầu ócWilson. KhiWilsonđemsángkiếnbànvớiông,choaikhácthìchắcvỗtayreolàmìnhđãđềnghịnhưvậy.Housekhôngngốcthếấy,ôngphớttỉnh,chúýngheWilsonnóivàgópthêmýkiếnđểsángkiếnthànhkếhoạch.Đó,“bùaphép”củaHousenhưvậyđó.BiếtbaonhiêungườinằmtrongcơquanđầunãobaovâythủlãnhmàkhôngảnhhưởngđượcthượngcấpchỉtạikhônghànhđộngnhưHouse.Khôngphảihọkémmưukếmàtạihọtrìnhbàymưukếnhưbửaócthượngcấpranhéttúikhônvàođó.Họquênrằngcànglàmlớncàngdễtựcaotựđại.ĐâuphảihễailàmlớnrồiaicũnglàmộtLưuBịthíchcómộtKhổngMinh,mộtLưuBangthíchcómộtTửPhòng,mộtLêLợithíchcómộtNguyễnTrãihaymộtNguyễnHuệthíchcómộtLaSơnPhuTử.MàchắccácquânsưnàycũngkhôngtheoconđườngnàokháchơnlàconđườngcủaHouseđốivớiWilson.Tâmlýconngườilàtâmlýmuônthuở.Cáigìngườitathấycủamìnhthìngườitaquýtrọnghơn.Bạnđừngđịnhđổiluậtấycủaconngười.Muốnảnhhưởngaiđừngđốtđèntàisángquắclàmhọchóamắt.Lạicàngkhôngnêncoihọnhưhọctrò,màphảigieogiốngsángkiếnchonótrổhoakếtquảtronglònghọ.Bạnnhớgieogiốngchứkhôngphảilàmnghịchlạinhé.

9) Thi ân rồi kể công để ân biến thành oánÂnmàbanvớilòngtốtkiacòncóthểsinhthùđểoán,huốnghồkểcôngđểânthànhoán.Bạn

ngạcnhiênư?Bềtráicủaânchuachátlắmmàđúngnhưvậytừcổchíkim.

BàPhiếuMẫuthấyHànTínđóichoăncơm,HànTínnóisaunàycólúctôisẽđềnơnbà.NóinhưvậyHànTíntựnghĩphàmđạitrượngphumàănxinbátcơmthếnàychỉlàmộtviệcquađường.Việccủađạitrượngphulàviệccả.Nênnghiệpcảrồisẽthanhtoánânchớkhôngchịumangơnmãi.BàPhiếumẫubiếttâmlýmắnglạirằngtạithấyđóimàcứukhổchochớcóthèmđượctrảơnđâu.

LúcHuệTửlàmtướngnướcLương,TrangTửđịnhđếnthăm.HuệTửngheaisàmtấunói:“TrangTửđếnđểgiànhchứcquốctướngvớiông”.Bạnthấynghẹnngàovìchuaxótkhông?

Bạn chắc còn nhớ hài kịch “Chuyến du lịch của Perrichon” của Eugène Labiche chớ?Perrichoncóđứacongáiđẹp,ArmandvàDanielngắmnghébónghồngấy.ArmandbalầnlàmơnchoPerrichon.DanielthìđượcPerrichonthiân.Thếmàoáioămthay,PerrichonkhônggảcongáichoArmandmàlạigảchoDanielthụânmình.Nãonềkhôngbạn,ArmandthiânmàvôtìnhlàmPerrichontựái.Perrichoncưỡingựaté,Armandcứulàlàmchoôngthấyrằngôngcưỡingựadở.Ôngbịkiệnthưa,Armandcứulàlàmchoôngthấylàôngsailầm.Ôngbịtháchđánhgươm,Armandcứulàlàmchoôngthấyrằngônghèn.Kẻlàmchomìnhthấy“dở”,“lầm”và“hèn”thìmìnhghét.Perrichonnghĩnhưvậy,vàđãghétmàcònchọnlàmrểà?

DanielgiảbộtéxuốnghốđểPerrichonvớtlênlàtạocơhộichoôngnàytỏrahiệpsĩ,anhhùng.ChàngchiếmđượccảmtìnhcủaPerrichon,vàchàngtrainàomìnhthíchthìgảcongáicho:Perrichonchovậylàphải.

Viếtđếnđâytôiphảicứngbútlạitrêntay.Tôikhôngcònbiếtnóisaovớibạn.Tìnhđờinhưvậyđó.TrongLụcVânTiên,bạnthấyKiềuNguyệtNgađáplạitiếnggọicontimchànghọLụcvì“Chữânlạibuộcchữtìnhlâydây”.Trongthựctếnhiềutrườnghợpxảyranhưvầy:ChàngAtheođuổinàngB.Thậttìnhthiânchonàng,cóthểsaucùngbịnàngtráchlàtạocơhộichonàngxàilớn,thàđểnàngtúngthiếuhayhơn.RồitrongkhichàngCcũngđeođuổinàngmàđểugiả.Việnlýlànghèokhônglochonàngđượcgì,nàngthấyvậythương,lấycủachàngAnuôichàngC,tronglúcchàngClạmdụngtìnhmùquángcủanàngđểcầmchânnàngmàdòmngónhữnggiainhânkhác,giàucó,họcvấncaohơn.

Ânđẻoánlàvậy.Cònquênânthìtrongđờisaokểxiết.ĐứcGiêsuchữa10ngườikhỏibệnhhủi.ChỉcómộtngườisaukhilànhbệnhtrởlạicảmơnNgài.ChuaxótnhấtlàngườiấykhôngphảilàngườiđồnghướngvớiNgài.Biếtbaochamẹ“Nuôiconnhưbiểnhồlailáng”vềgiàkêutrờikhôngthấuvìcontraisợvợ,congáitheochồngbỏchamẹcôđơn,nghèotúng.

Tôichưanóivớibạnvôsốchínhtrịgialúcsinhtiềnngồitrênchópbuquyềnlựclàmkhôngbiếtbaonhiêucông,ngãlănrachếtcókhibịcoinhưmộttộinhânghêtởm.

“Ân”“nghĩa”,thưabạnbanbốvớilòngquảngđạicònnhưvậyhuốnghồthiânrồikểcông.Thiânđãchạmtựáingườita,kểcônglàmchotựáicàngtannátthêm.Ândođóthànhoáncayoánđắng.

Ngườixưabảo:“Thiânmặcniệmcònthụânmạcvong”.Tạivìlàmơnhãnhdiệnnênnhớmàthụântựáinênquên.Biếtchânlýấy,khilàmơnchoaibạnlàmvìđứcbácáivàchuẩnbịlòngbaodungthìmớikhỏinghẹnngàovìlòngvongơnbộinghĩamuônthuởcủaconngười.

10) Lúc nào cũng chủ quan, bất kể quan điểm kẻ khácMuốndẫnđạongườimàcứkhưkhưchủquan,bấtcầnđếmxỉađếnquanđiểmkẻkháclà

muốnviệcphilý.Tôilàmbậy,bạncóquyềnmắngtôi.Songbạnđừngquêntôicólýcủatôi.Ngồiăn trongmộtnhàhàngsang trọng,bạnthấy từngoàicửadìunhauvàomộtcặpuyênương.Nàngđẹplộnglẫy,cònchàngtrainhỏconlàmbạntưởngđâuthứngườiởgốclácgốcđưnggìmớilên.Bạnchêthầmnànglọttròngténổ.Bạncóbiếtđâunàngmêchàngkhôngvìdiệntướngbênngoàimàvìchàngtàicao,ruộngđấtcòbaythẳngcánhhaycókhivìlỡkẹt“cáigìđó”màtrởthànhduyênphận.Chuyệnđờiđadiệnmàmìnhngóvừabằngcặpkínhmàuchủquanvừanhìnchỉmộtphíanàothôithìsaokhỏilầmđược.Tathườnghaymắccáitậtđòiaicũngnghĩ,cũngthích,cũnglàmnhưmình.Tậtthậtkỳcục.Talàtacònthiênhạlàthiênhạ.Bạnlàtríthức,tôilàmộtgáikémhọc.Bạntráchtôisaokhôngmêbằngcấpcủabạnlạiđimêkẻgiàunhưngíthọc.Bạncóthấybạnvôlýkhông?

Tôithirớtđãoánghéthọchànhrồilạithêmmặccảmhọcdở.Tôithấygiữabạnvàtôichênhlệchvớinhauvềtinhthần,tôikhôngthích.Bạncógiátrịtinhthầnthếnàomặckệbạn.Còntôi,tôimêaiđápđúngđòihỏicủatôi.Bạnkhinhbỉtôiư?Tùybạn.Màtôitưởngchuyệnđờivôsốnhưvậy.Mỗingườicóquanniệmsống,quanđiểmlýluậnriêng.Bạnđừngbắtbọhunglàmchimphượnghoànghoặcngượclại.Muốnchinhphụcaihayítrađừngtạohọthànhthù,bạnhãydẹpcặpkínhmàuchủquanđi,tậpđặtmìnhvàođịavịkẻkhác.Xửthếnhưvậybạnsẽbớtbựctức,thấyđờiđẹphơnvàcóthể“đắcnhântâm”hơn.

11) Ai cũng thèm được thương hại và thèm thiện cảm. Cứ phớt lờ điNhiềuđứatrẻchạychơiđụnguđầu,tétmặtchạyvềmẹvừakhóchuhuvừakểlể.Nócần

đượcmẹnóvuốtvenghenóphânbuarằngnókhônglàmcáigìhết,khônglỗigìráo,tạingườinày,vậtnọlàmđầunómọcsừngvàmặtnórướmmáunhưvậy.Bạnchỉtưởngcóconnítmớithèmkhátthươnghạivàthiệncảmnhưvậysao?Ngườilớncũngynhưvậy,thưabạn.Tôiquenbàchủmộtnhàhàngnọ.Cảchụclầngặptôibàđềucầmlạikểchuyệnlàmăncủabà.Bàtocon,tiếngrổnrảngnóithaothaobấttuyệt.Nhìnbà,tôithầmcảmơnôngtơchotôikhỏicùngbàkếtduyên.Ớnbàquá.Bànóinàobàbuônbán lỗ,bàbịphạt thuế,bàbị gian lận.Bà lôi cảchuyệncondâu,thằngrểbấthiếubấtthảorabuộctôinghe.Tôilóngtainghethìbàcholàvạnhạnhlắm.Bàbảorótthêmnướctràchotôiuốngđểngồilâunghebàthanthântráchphận.Mớiđầutôibực,màsuynghĩlạithìkhôngphảichỉmộtmìnhbàthấyđóikhátbộcbạchtâmsự.ChínhLincolntrongthờilàmTổngthốngđãnhiềulầnmờimộtôngbạngiàởmộttỉnhxađếnkhôngphảiđểbànquốcsựgìhếtmàđểtâmsự.Ngườicónỗiuẩnưagặpngườitrikỷđểbàytỏ.Nóirachotâmhồnvơiđibớttrầmluân.Cònnóichinhữngngườibịchỉtrích,bịtốcáo.Họlàmsaoănngonngủyên.Họchịukhôngnổicảnhcôđộc.Sôngsầubiểnthảmtronghọthúcđẩyhọtìmngườibiếtnghehọđểhọphântrần,phânbua.

Ngaynhữngngườichỉtríchta,mỉamaitanặngnềnữa,thưabạn,cũngcókẻhốihậnthúlỗigiaohảolạivớitanếutachịukhógặphọ,xinlỗihaychấpnhậnlýphảicủahọ.Bạnđừngtưởngchỉthườngnhânmớicầnngườihiểumình.Đọc“Phúcâmthư”,bạnkhôngthấychúaGiêsutỏrathíchcáchriêngmônđồđộcthânlàthánhGioan,kẻthườnggầngũitâmsựvớingàisao.Vậymuốnnắmlòngngười,bạnphảiđápthànhthựclòngthèmkhátthươnghạivàthiệncảmcủakẻkhác.

12) Không nghĩ kẻ khác tốt mà nghi ngờ, đố kỵ họTrướchết,tôiđồngývớibạntrongxãhộicóácnhân.Cónhiềuconquáivậtkhôngtòaán

khámđườngnàotrịnổiđâu.Cũngcónhữngbụngdạlaiquỷcoiluânlýnhưsọtrácvàchuyênmônbịp.Bạnphảiđềphòngnhữnghạngngườiđó.Khôngthểlạcquanvớihọđượcđâu.Nhưngchắctôinóiđiềunàybạnkhôngcãi:Đólànhiềutênđạiáccònchútlươngtâmítrađốivớimộtgiớinhỏhẹpnàođó.Gianácđầyđầumàcònchúttiasángấythìđasốloàingườiailàmcáigìcũnghaynghĩđếnđượcmộtcáigìcaocảđó.PierpontMorganchí lýkhinhậnxétrằngconngườihànhđộngthườngbởihainguyêndo:Nguyêndo“chìm”tứcmộtẩnýnàođóvànguyêndo“nổi”làlýtưởngchân,thiện,mỹ,v.v…

Cóthểkhihànhđộngngườitanhắmnguyêndothứnhất.Đólànguyêndochính.Songdùbiếtvậytakhôngcầnnghĩđếnchimàđểýnguyêndogọi làcaocả,tốtđẹp.Tanhấnmạnhnguyêndonàyđểkíchthíchhọ.Tathườngcóthóiquentấncôngngaymặtmàítkhêugợikẻkháclàmchomộtviệctốtnhờđóviệcxấukhôngxảyra.Nhiềunhàgiáodụccấmcontrẻmêănháouốngmàítnhàgiáodụcchotrẻthấyănuốngchừngmựcđángkhen,cólợi.

Chơivớimộtngườibạncónhiềutínhtốtmàlọtvàitậtxấu,tahaydựavàotậtxấuấyđểnghingờ,đốkỵ.Xétchokỹthìtacũngcóthểnhưbạnta.Songđốivới“thằngtôi”củamìnhnếutakhoandungbaonhiêuthìđốivớikẻkháctanghiêmkhắcbấynhiêu.Tháiđộấythườnglàmcho kẻ đã xấu trở thành xấu hơn và bạn trỏ thành thù. Ta nên theo lời khuyên của DaleCarnegiemàxửđốimộtcáchkhác,xâydựnghơn,đólàgợiởkẻkháctìnhcảmcaothượngđểhọnươngtheođómàhànhđộngtốt,màtừthùthànhbạn.

13) Làm cho người ta chán ngấy toàn bằng những lý thuyết khô khan và con sốnhức ócNhìnhaithớtvoiđứngsừngsựngtrênmuixehiệuChrysleraikhôngtinrằngloạimuixeấy

chắc.Ngườibánmáylạnhmuốnchongườimuatinrằngmáychạyêm,đánhmộtquediêmxòelửa,trongkhimáychạyvẫnnghediêmquẹtcháy.

NhiềunhàbuônkhỏisạtnghiệpnhờbiếtlợidụngconchuộthoạthọaMickeyđểquảngcáohàng.Cácphươngpháp trênđây chính truyền thanhvà truyềnhìnhđã làm, tức làđậpvàothínhgiác,thịgiáccùngóctưởngtượngconngười.Trongnhiềutrườnghợpmuốndẫndụai,ngườitadùngtoànlýthuyếtvàconsốsẽkhóthànhcôngbằngvậndụngâmthanh,hìnhảnh.Ngaynhữngngườirấtquenvềđờisốngtinhthầncũnglườisuynghĩnhấtlàởthờiđạicóđủthứchuyệnlàmchongườitamệtnhưởthờiđạichúngta.Nếukhôngngheradiomàbắtbạnmỗingàyđọcmộtxấptintứcthìtôikhôngtinbạnngàynàocũngđọcsiêngnăng.Nếukhôngxemtruyềnhìnhmàbắtbạnnghethuậtlại“Phimviễndu”thìchắcbạnngápdài.Vậytrongthuậtdẫnđạo,bạntácđộngtrêntríhiểukẻkhácmàđừngquênkíchthíchóctưởngtượngcủahọnữa.

14) Ỷ tiền bạc, quyền thế mà bất kể chí tiến thủ của kẻ khácTrongviệcđiềukhiểnngười,vẫnbiết“tiền”và“quyền”làhaiyếutốhuyếtmạch,songtrong

nhiềutrườnghợpngoàihaiyếutốấycòncómộtđộnglựckhácđólàchítiếnthủ.Lãnhđạomàbiếtchọcchokhíấytứclênthìsẽđượcnhiềuhiệunăngngoàisứctưởngtượng.

RooseveltvừathắngquânYPhaNhoởCubavề,đượcbầulàmThốngđốc.Cókẻnhaonhaolênphảnđối,bảorằngônglàkẻngụcư,chỉlàtayvõbiềnkhôngxứnglàmThốngđốc.Ôngnghevậythốichí,địnhrútlui.Plattnổigiậntháchôngmộtcâu:“AnhhùngnúiSanJuanmànhátnhưthỏvậyà?”RooseveltbịchọctứckhícươngquyếtđấutranhvàtừcáiđàđóôngtiếnvôtòaBạchốc.TênôngngàynaycònlàtấmbiatrongbaotriệungườidânMỹ.Aitrongmìnhcũngcóđộnglựcẩntàngnúpdướihìnhthứcdanhdựhaythểthống.Chọcngayđộnglựcthì“ngườihùng”củahọxuấthiện.HarveyFirestonenóitiềnbạckhôngđủnắmngườitâmhuyết,phảitạocơhộiđểhọchứngminhgiátrịcủahọ.NhờbíquyếtnàymàhồilàmThốngđốcNữuước,AISmiththúcđẩyđượcLaweslàmGiámđốckhámđườngSingSing.LawesbiếtkhôngaingồighếGiámđốcđómàthọhếtnêntừchối.AISmithkhôngnănnỉ,khôngmuachuộc,khônggâyáplực.Mộtngườinhưônghànhđộngkhác,ôngnóinghiêmtrangvớiLawesrằng:“Tạivìghếđó chông gai, nên tôimới cầnmột người như ông”. Lawes thấymình hăng lên,muốn “thínghiệm”khảnăng.KếtquảlàLaweslàmGiámđốckhámSingSinglâunhấtvànổidanhvềcácphươngphápcảihuấntùnhân.Bạnthấykhông,hiệuquảcủalábùatứckhí.

15) Trắng nói đen, đen nói trắng làm cho chính người thân yêu nhất cũng điên đầuNếubạnmuốnaicũngphảnđốimình,thìđâylàcáchchót,rấtthầnhiệu:Lườnggạt.Ngày

xưaVoltairebảonóidóc,nóidócmãi,saucùngcònlạimộtcáigì.Tôikhôngbiết“cáigì”củaônggiàVoltairelàcáigì,songtôibiết“cáigì”đólàngườinóidốikhôngcònaitínnhiệmnữa.

Nhìnngườinóidối,bạnkhôngcònbiếtdựavàođâuđểnóichuyện.Họcómộtcuốn“tựđiển”riêngtrongđóngônngữkhôngtheonghĩađiểnchếthôngthường.Họvậndụngđủthứmánhkhóeđểngụytrangsựthật.Lưỡibúalườnggạtkhôngthaai,kểcảngườiyêucủahọ.Nếunóidốilàmộtlỗibiệtlậpnghĩalàthỉnhthoảngvìlýdonàođómànóidốithìcònsửađược,cònthathứđược.

Cònnóidốidobảntínhquỷquyệttựnhiên,nóidốitừtrongđườnggânốngmáuthìthôi,khôngsaochịunổivàkhôngdễbịhoáncải.

Hòabìnhnhânloạibịhămdọađờinàysangđờikiacũngtạingônngữtrongcáchòaướcđổitrắngthayđen.

BiếtbaolươngtâmbịconmắtCain,tứclònghốihậngiàyvòchỉtạiphảnlạiđứcthànhthật.

Đasốgiađìnhtanvỡtạiđâu,nếukhôngdogiảdối.

Cóthểaicũnggiảdốiítnhiềusongchắcchắnbấtcứaicũngquýmếnngườithànhthực.

Trong“thậpđiều”củaCônggiáocóđiềuthứ8cũnggiốngmộttrongngũgiớicủaPhậtgiáolà“cấmvọngngữ”.Sựkiệnấychứngminhrằngđứcthànhthậtvôcùngquýbáuvàtốicầnchoconngười.

Gandhilúccònthơấunóidối,mẹbuồn.Đểcamkếtvớimẹrằngkhôngnóidốinữa,ôngcầmcụcthanlửatronglòngbàntayđếnkhicụcthanlửanguội,vềsau,trongthờigiantranhđấu,cólầnôngnóivết thương trong lòngbàn tayông làhìnhảnhcủamẹôngvànónhư“thầnhộmệnh”gìngiữôngluôntrongvòngthànhthật.

Gươngấyđượcmệnhdanhlà“LươngTâmNhânLoại”,cólàmbạncảmđộngkhông?Khibịtratấn,ĐứcGiêsunóivớiquândữ:“Nếutôinóithật,saoquýôngđánhkhảotôi?”VàcảđờiNgườihễmởmiệngragiảnglàbắtđầubằngmấytiếng“Quảthực,quảthựctôinóicùnganhchịem…”

VuaLỗbảoNhạcChínhTửđemcáiđỉnhgiảnộpchonướcTề.NhạcChínhTửbảosaokhôngđemđỉnhthật,vuaLỗnóiquýđỉnhấyquá.NhạcChínhTửtâu:“NếunhàvuaquýđỉnhấythếnàothìtôiquýchữTíncủatôithếđó”.

LúccònnhỏcólầnWashingtonchặtphácâyquýcủachaôngtrồng.Chabiếtđượcgiậndữ,ôngkhoanhtaylạithànhthựcxinlỗicha.AbrahamLincolnnóitacóthểgạtnhiềungườimột

lần,gạtmộtngườimãimãinhưngkhôngthểgạthếtmọingười.Mặtnạcủagiảdốituyđadạngsongrấtbở,cònlòngchânthànhnhiềukhixemrathuathiệtmàrấtbềnvìnólànềntảngcủagiátrịconngười.

B. Những cách làm cho người khác chống đối mình1) Cứ gặp ai cũng chỉ tríchAicũngthươngmìnhhơnhếtvàchomìnhlàphải.Giuđabánthầyrồithắthọngchết,chớ

khôngănnăn.KhuấtNguyênbảongườiđờikhôngaihiểumìnhcả.NếuGolsegiếtGandhichomìnhlàmviệcchínhnghĩathìtêncướpGrowleylúcbịtómcổtựthú:“Dướiáocủatôicómộttráitimmệtmỏimàlươngthiện,khônghềlàmhạiaicả”.Đấy!Bạnthấykhông!Trongaicũngcóôngthầntựái.Ôngthầntựáiấylạinhưlòthuốcsúngnữa.Phónglửachỉtríchvàolànổngay.Tựáidùbọcbằngtìnhcốtnhục,bằngáitình,tìnhbằnghữuthâmcănđếnđâu,khôngkhéochỉtríchcũngđềukhaipháo.BiếtvậynênLincoln,ngườimàStantoncholàkẻdẫndụnhântâmnhiềunhất,luônluônnéchỉtrích.Takhôngchỉtríchtronglờinói,cửchỉthưtừ,báochíđểkhỏigâyhậnthù,màtacònkhôngcónhữngtưtưởngkínđáochỉtríchvìtạitatậnthâmtâmyêungười.

2) Nhìn người bằng nửa con mắtFreudnóiaicũngcóthịdụclàmlớnvàJohnDeweynóiaicũngchomìnhlàquantrọng.Theo

DaleCarnegiethìđạikháitamuốnthỏamãncácnhucầusauđây:

Mạnhkhỏe,ănngủ,cótiền, lưudanhhưởnglạc,concáinoấm,đượcthiênhạcoimìnhlàngườiquantrọng.Từkẻviếtchobạnđâyđếnngườiđọcmấydòngnàyvàtừlớpngườidãmanđếnngườivănminhnhấtđềuđạikháiướcmộngnhưvậy.Nênkhisốngtrongmộttậpthể,talãnhđạmvớiaithìđừngmonghọthíchta.Chẳngnhữngtakhôngnênthờơvớiquyềnlợicủahọmàcònphảithànhthậtnhậngiátrịcủahọnữa.Chẳngnhữngnhậngiátrịmàcònphảilàmchohọbiếtrằngtanhậnvàlàmmộtcáchchânthành.

3) Nhắm mắt lại và thờ lạy “cái tôi” của mìnhNgườinhắmmắtrờvoi:Rờvòibảovoilàconđỉa,rờtaibảovoilàcáiquạt,rờbụngbảovoi

làcáilu.Đólàhìnhảnhcủangườisốnggiữaxãhộimàchủquan,đóngkíncửalònglại,coicái“tôi”củamình“trungtâmvũtrụ”.Màthếthườngcửađóngthìkhôngaivàonhà,nhănmặtngóvàogươngthìthấymặtnhăn.Takhôngkểgìđếnaithìthiênhạkhôngaicoitaragì.Tatựquantrọnghóamình,đólàquyềncủata,cònkẻkháccócoitarachichilạilàchuyệnkhác.Muốnbiếttaquantrọnghaykhông,ngãbệnhvàonhàthươngđicoiđượcmấyngườiđếnthămta.Vậytahãymởcửalòngra,tựtrọngmàcũngngóbabênbốnbể,chútâmđếnkẻkhác.

Tháiđộđóvừabácáivừacólợihơnlàtựnhốtmìnhtrongvỏốccánhântùtúng.

4) Hành động cư xử như bạo chúa độc tàiNgườitahỏiThủtướngLloydGeorgenhờđâuôngnắmquyềnhànhlâu,ôngnóinhờcâu

“mồihợpsởthíchcủacá”.Ôngmuốnnóikhôngbaogiờônghànhđộngđộctàimàluônluônbànthảovớikẻdưới.Emersonnóimuốnnhửmộtconnghévàochuồngmàcứxônóthìnólìđứngsựnglại:Hãylấycỏnhửnó.Ngườitacóthểkhinhbộóctrụclợi.Songmuốnailàmgìvớimìnhmàkhôngnghĩđếnlợichohọthìhọbỏtalàmmộtmình.GiáosưOverstreetkhuyênphảikhíchđộngsángkiếnnồngnhiệtnơikẻkhácnếu tamuốnhọhànhđộng theo ta.Màđừngmongcósángkiếnđónếutađộctài,hànhđộngíchkỷnhưmộtbạochúa.Khôngthànhcônglớnnàotrênđờimàkhôngcầnnhiềutay,vìđóngườithànhcôngnhưHenriFordquảquyếtrằngmậtphápcủathànhcônglàtínhcáigìcũngphảitínhtheoquanđiểmkẻkhác.O.D.Youngcũngnóiđạikháinhưvậy:Aibiếttựđặtmìnhởđịavịkẻkhácthìkhỏilotươnglaicủamình.Việccủabạnthìbạnquyếtđịnhsongphảibiếttônkínhsựđộclậpcủakẻkhácvàkhéochuyểnquyếtđịnhấythànhsángkiếncủangườihợptácvớibạn.

5) Nói mỗi ngày cả trăm tiếng “Tôi”DaleCarnegienói,theođiềutracủacôngtyđiệnthoạiởNữuƯớcthìkhiđàmthoạitiếngTôi

đượcdùngchiếmquánquân.Trong500câuchuyệnthìngườitanóiđến3.900lần:“Tôi”,“tôi”.Trìnhđộcủangườivănminhnhấttrongxửthếquênđượccáitưlợivàtrongcâuchuyệnlấytiếngkẻkhácthếlạitiếngtôi.Pascalnói;

“Tôilàcáiđángghét”.Vậymàmuốnđắcnhântâm,tacứđemnóquảngcáo.TriếtgiaAdlernóihầuhếtnhữngngườithấtbạinhấttrênđờilànhữngngườiíchkỷ.DođâumàthậmchímộtngườiđầytớcũngrángviếttiểusửRoosevelt.TạitrongthờigianlàmTổngthốnglúcrảnhrỗi,ôngnóichuyệnthânmậtvớianhbồidađenấy.LúchoàngđếGuillaumeđàotẩuởHàLan,aicũngghétôngnhưchóghẻ,vậymàtrongkhốingườiđốixửvớiôngnhưchósóiđócómộtđứabéviếtthưtỏlòngquýmếnông.ÔngđọcthưvôcùngcảmđộngmờinóđếnHàLanthămông.Trongchuyênđinàycómẹnóđitheovàcánhthưngàytrước“ôngtơbànguyệt”dùngnhưláthắmchoHoàngđếGuillaumevàngườiđànbàđẻranó.

Bạnthấykhông,quêncáitôicủamìnhđithìcáitôikhácsẽđếnvớimình.Từđâytrongcâuchuyệnbạngiảmđếntốiđatiếng“tôi”màdùngnhiềucácđạidanhtừkhácnhé.

6) Làm con chim ục bay vào nhà người ta mồng một TếtNóisơsơtínhtìnhmộtngườithứbabạnmớiquenbiết,đạikháibạnnóinhưvầychứgì:

“Ôngấyvuitínhquá!”“Bàấyquạuquá”.Phải.Aicũngthíchngườivuitínhhết.Khôngaikhoáingắm chim ục, vuốt ve con nhím,mà người ta ưamơn trớn con chó. Chỉ tại con chó vui.FranklinBettgernói:“Vớinụcườitiếpxúcvớiaicũngđượcđónnhậnniềmnở”.Biếtbaothísinhrớtdoquạuvớigiámkhảo.Cũngbiếtbaonhàbuônsậptiệmvìđuổikháchhàngbằngbộmặt“nghĩađịa”.Vậytừđâygiaotiếpvớiaibạnphảibiết“bánnụcười”.

7) Quên tên, viết hay nói sai tên người taCóthểbạncoithườngmộttấmthiệpchúcXuân,lễsinhnhậtbạn.Song,tôibiếttrongthâm

tâm,tốithiểubạnkhôngghétngườigởitấmthiệpấy.Bạnkhôngghét.Nhưvậylàđủrồi.Màlàmsaobạnghétkẻquýtrọngbạn,kẻnhớđếntênbạn,ngàysinhvànhữngngàyvuitrongđờibạn.Và,nếubạnkhôngghétngườiấythìtôichắcchắnbạnkhôngưanhữngngườisauđây:Đólàngườigặpmấylầnmànóingayvàolỗmũibạnrằng“quênmấttênbạn”,ngườiviếtthưchobạnviếttênbạnsaibét,ngườigiớithiệubạnmànóitrậtlấchọcủabạn.Tôicũngnhưbạn,màbậcchântunàochớđừngnóibọnphàmtụcnhưchúngmìnhđềunhưvậycả.Vìbiếttâmlýđómàgặpai,Napôlêôngcũngcốgắnghọcthuộclòngtênhọ.Ôngchịukhóhỏilạinhữngkhinghekhôngrõ.Nhữngchịukhóđólà“lábùa”dẫnđạongườicủaông.Emersonnóilễphéplà“hysinhlặtvặt”.Bạncũngkhôngngạcnhiênsaocónhữngnhàtriệuphú,tỉphúthíchđặttênmìnhchomột giải thưởng,một bệnh viện,một đại họcđường.Ông vua thépAndreCarnegie đãchiếmđượccảmtìnhcủaPullman,mộttỉphúcạnhtranhvớiôngbằngcáchđềnghịđặttênchocôngtymàônghiệptácvớiôngnàylà“CôngtyPullman”.Bạnthấytêncủamộtngườiđốivớihọcóphảilàthầnthánhkhông?

8) Tiếp ai cứ nói không kịp thở, mà không nghe họ nói gì hếtBạn có tin rằngphầnđông loài người thích gặpmộtngườibiết nghe chuyệnhơn làmột

ngườibiếtnóichuyện?Trongphầnđôngđóxinbạnnhớngườitríthứccũngnhưngườikhôngtríthứcnhé.Bạnđừnglấylàmlạsaovĩnhâncũngvậyluôn.IsaacMarcossonlỗilạctrongnghềphỏngvấncácdanhnhân,nóirằngnhiềunhàphỏngvấnthấtbạivìlohỏimàkhônglonghe.Trướckhiviếtchobạnvàingàyđây,tôiđượcmộtôngbạncầmbútthaothaobấttuyệtnóichonghevềcôngtrìnhcủaông.Tôibỏmấtmộtbuổisángđểngheônggiảngđủthứ,nhiềukhicảmthấybựcmìnhmàphảitựchủthànhthậtchúýngheông.Trongxãhộicóvôsốngườinhưôngbạncủatôi.Bạnthấykhôngbiếtbaonhiêubệnhnhânmonggặpthầylang,bácsĩđểphântrầnhaysao?Cũnghằnghàsasốngườibịhiểulầm,làmănthấtbại,tìnhduyênlỡdở,thấpmưuthuakếkẻkhác,monggặpngườibiếtngheđểbộcbạchtâmsự.Tậtkhoekhoang,chứnggiàhàm,tínhyếuđuối,tấtcảcũnglànguyênnhânlàmchongườitachịunóihơnchịunghe.Nghelàmộtcáchtrởthànhngườinóichuyệncóduyên.

9) Nói ngược những điều kẻ khác thíchCónhiềungườigặpbạnvớiaiđómàngồilầmlỳ,khônghởmôi.Bạnngại.Màcóthểđơnsơ

nhưvầy:Làhọthấycâuchuyệnkhôngdínhlíuđếnđiềuhọthích.Chắcbạncókinhnghiệmởchỗnhiềungườinhưvậymàbạnhỏiđúngsởtrườngcủahọ,họnóithaothao.

Cáchhaynhấtlàbạnxinngườiđangtiếpchuyệnvớibạngiớithiệuvềkẻấychobạn.Ngườitathèmnóivì tỏramìnhquantrọngmàcũngthườngvì thấychuyệngìmìnhbiếtrànhthìthíchhơn.TừThíchCađếnGiêsu,Khổngtửđềudạytamuốnkẻkhácđốivớitathếnàothìtahãyđốivớihọthếvậy.Tamuốntrongcâuchuyệnngườitachútrọngđếnta,thìtahãychútrọngđếnngườikháctrước.Tôilànhàbuôn,gặpbạnlàhọcgiảmàtôicứlôichuyệnmuasỉbánlẻranói,bạnlàmthinh,miệtthịtôilàphải.Gặpmộtnhànhomêsaythờivàngsonkhănxanháothụng,màtôivàbạncứnóichonhaunghechuyệnHippies,chuyệnmở“bum”,bít-nít,thìôngngồicoitanhưbọnkhờphảikhông?BàDorothyDix,lỗilạctrongnghề“gỡrốitơlòng”,ngàynọbàphỏngvấnmộtngườiđãtừngchiếm23tráitimđànbà,dođâuanhđượcnhưvậy.Anhthảnnhiênđáp:“Thìcứkhenhọ”.Việctênsởkhanhnàylàmbạncholàbậy.Songbạncũngchấpnhậnycũngsâusắcvềnhântâm,nhưThủtướngDiscaeli,ngườiđãnói:“Gặpaicứnóivềhọ,họnghebạnhằnggiờ”.Nghehằnggiờmàbạncũngsẽnghehọnóihằnggiờnếuhọnóiđiềugìbạnthích.

10) Giả hình, bịp và đểu cángĐấy!Thêmmộtvàitậtnữađểainấycoitanhưmộtconvậtmắcbệnhhủi.Giảdốicóphảilà

một“Bệnhtruyềnkiếp”củanhânloạikhông?Lịchsửloàingườimớighimấytrangđầulàđãcósựgiảdối:QuỷsatăngmặthìnhconrắnbịpbàEva,dụănquảcấmchốngthượngđế.Cóthểtựbảnchấtconngườiaicũnggiảdốichútít,nhưngaicũngghétkẻkháclườnggạtlườngmình.Aicũngtựnhiênưathànhthực.Nhìnđứabétrongnôi,bạnthấythươngnóvìnóbiểulộthànhthực.Tronggiớibạnbè,aithànhthựcnhấtsẽđượcbạnquýnhất.Kểrathìaicũngtrọngthànhthực,songcóngườichorằngnếuởxãhộiđầynhữngthamnhũng,buôn lậu, trốnthuế, lừathầy,phảnbạnmàthànhthậtlàdại.Cóthứngườikhácbịp,đểutậncốttủymàngoàimôingoàimépgiảhìnhngâythơ,thànhthực.Ítnhiềugiớitrẻngàynaycómộtsốnamnữthườngvẫnbịpvớinhautrongáitình.

Thờicàngphứctạpconquỷgiảdốilộnghành,kểcảngaytronggiớituhànhnữa.Nhưngdùđờithayđenđổitrắngthếnào,thâmtâmconngườivẫnthíchthànhthật.Ngườithànhthậtvẫnlàngườilýtưởng.Giảdốidùkhéođếnđâusaucùngcũnghiệnnguyênhìnhkhảố.

11) Già hàm và nói bậy nói bạGặpbạn,tôibấtkểlạhayquen,thânhaysơ,tôinóiliềnmiệng.Khôngcầnsuynghĩ,tôiđể

cậpđủthứchuyệntoànchuyệnrẻ tiền.Tôihếtnóihành,chỉ trích,phânbua,kể lể, tâmsự,thỉnhthoảnglênmặtdạyđời,lairaitánhươutánvượnnhữngđiềumàtôikhôngrành.Tôicảquyếtnhữngđiềutôichỉbiếtlơmơ.NgàyxưaEsopebảongọnlưỡilàvậttốtnhấtvàcũnglàvậtxấunhất.Tôisửdụnglờinóinhưvậythìbạnnghĩvềbatấclưỡicủatôilàmsao.Tôitựtạomìnhthànhmộtngườikhôngcóchútuytínnàođốivớikẻxungquanh,ởđờingườitakínhtrọngmìnhhaykhông,mộtphầnlớndolờinóiđứngđắn.Tôi lạicoi lờinóirẻnhưbèo,tôihoangphínónghĩalàtôitựhạnhâncáchcủamình.Tôikhôngđángkínhthìthiênhạkhinhtôilàphải.

12) Đối với ai cũng ăn nói, cư xử vô lễ, vô phépJérômeCoignardnói:“Conngườilàmộtconkhỉchứng,tiếnbộcủavănminhlànhốtconkhỉ

ấyvàochuồng”.Tựbảnchấtaicũngthíchsốngthỏamãnsựphóngtúngcủamình.Nghĩalàsốngtrọnvẹntrongíchkỷ.Màsốngíchkỷthìxâmphạmtựdocủakẻkhác.Mộttrongnhữnghìnhthứcnàylàbấtlịchsự.Vìđólễđộxétchocùnglànhữngcungcáchcủaconngườitựchủ,vănminhdùngđểđốixửđốiđẹplòngxãhội.Làmxãhộihàilòngtrướchếttạivìbácáirồimớiđếnnhữnglợilộcnàođó.Lễđộmàkhôngdobácáilàbịpđời.Ngườikhôngthủlễchẳngnhữnglỗiđứcáinhânmànhiềukhibịtrảđũatànnhẫn.AsterxinvuaPhilippechođiđánhgiặc.VuaPhilippengạonghễrằngAsterbắngiỏiđếnđỗiconchimsẻbayngangbắncũngrơi thìđểchừngnàocóchiếntranhvớiloàichimsẽmờiAsterthamchiến.Asterchạmtựái,nhậpvàoquânđịchcủaPhilippe.Ngàynọ,lúcPhilippekinhlý,Asterlấymộtmũitênviếtvàođómấychữ:“GởiconmắtphảivuaPhilippe”rồibắnnhưđểvàomụctiêu.MũitêngắnphụpvàotròngmắtPhilippe.Bạnthấychưa,kếtquảnhữnglờivôlễcủavuaxứMacédoine.Trongxãgiao,nếukhiêmkhíđượcmếnchuộngbaonhiêu,thìngạokhícũngbịoánghétbấynhiêu.Chínhlễđộlàcái“phanh”đènénngạokhí.Nólàmchoconngườithuầnnhãvàkhảái.

13) Cứ nổi chứng và không chừng mựcNếumặttrănglànguồnthơmộngcủathinhân,vănsĩthìnóbịnhữngnhàtâmlýlấylàm

tượngtrưngchotậtthayđổi.Nókhôngrọicùngmộtsốlượngánhsángmàmỗiđêmmỗităngmỗigiảm.Trờitrongthìnórựcrỡ.Trờiđụcthìnólạtmờ.Ngườihayđổitính,haynổichứnggiốngnhưmặttrăng.Họkhônghànhđộng,nóinăngtheolýtrímàtheobắpgân,theotìnhcảm.Nơihọ,khôngcógìnhấtđịnhcả.Nếuvuihọvuinhưtrúngsố.Nếubuồnhọquạunhưbịaiănhếtcủa.Aimuốnlàmviệcgìvớihọ,muốntínhviệclâudài,khôngthểtintưởnghọđược.Họnhưchongchóngtheochiềugió.Điềuhọquyếtđịnhchiềunayđếnmaiđãđổi.Lãnhnhiệmvụnàođóhọhaynổichứngbấttử,lúchănglàmnhưđiên,lúcbuồn,bỏxụi.Họsốngtoànbằngthầnkinhhaysaochớchắckhôngbaogiờtựchủ.Tínhdục[1]điềukhiểnhọbởitínhdụcthìlênxuốngnhưcơnnướcthủytriềunêntínhhọnhưcờphấttheochiềugió.Muốntrịchứngbệnhtinhthầnnguyhạiđó,ngườihaythayđổiphảivậndụngócsuynghĩvàchícươngquyết.Suynghĩđểtiênkiến,thấytrướccáihaycáidở.Mộtkhiquyếtđịnhrồiphảisắtđábảotrìquyếtđịnh.Đừnglộntậtthayđổivớitinhthầncảitiến.Tậtthayđổilàbệnhcủanhượcchívàhànhđộngdụctốc,còntinhthầncảitiếnlàbiếtphụcthiện,họchaychữadở.

14) Trục lợi ra mặt và thờ “bò vàng”Tiềnbạc, cần lắm thưabạn.Không cónó thìđừngmong làmviệc gì lớn.Ngayviệcnhân

nghĩa,thiếutiềnbạccũngkhóthành.Chínhnhữngnhàkhổtunhấtcũngcầntiềnbạc.CóhộinàogiảngđứcthanhbầnbằngHộithánhCônggiáo,nhưngcóhộinàotàisảnvĩđạibằnghộiấykhông?Phải,cótiềnđểlàmnhiềuviệctốt.Màđólàquanniệmtiềnnhưđầytớ.Bịnôlệthìtiềnbạctốtmàmộtkhinótrởthành“ôngchủ”thìkhủngkhiếp.Nó“vạnnăng”đểbắtngườitalàmđủchuyệntùtộiđếnhènhạ.Mộttrongnhữngcáchlàmmấtuytíntrongxãhộilàlăngnhăngvềtiềnbạcchứgì.Bạnthửxétmấytrườnghợpnàycoi:Bạnbèđangthânnhaucókẻmượntiềnkhôngtrả.Anhemđồngchí,đồngnghiệpbànvớinhauđủthứchuyệnlýtưởngthuộcloạidờisônglấpnúi,rútcuộccókhidễlạmdụnglẫnnhau.Trongtìnhyêu,lấynhữngcửchỉ,điệubộgiảtạolàmmồinhửtiềnbạn.Lúcđượcrồitrởmặt.Nhàtugiảngnàocôngbình,liêmchính,thanhbần,bácáimàcókhibuônlậu,gặpai

cũngnhândanhtừthiệnxinxỏcủabátánhlàmvậttưriêng.Nhìnvàoconngườinôlệtiềnbạc,tựnhiênbạnthấycáigìđểucáng,đốnmạthiệnra.Thứngườiấycònmonggìchiếmnơibạncảmtình,tintưởng.Tạisaonhiềungườinghèocháytúimàbạnkínhtrọng,nhìnvàohọbạnthấycócáigìphongnhã.Còntạisaonhiềungườigiàungậpmặtmàbạnkhinh,thấyhọđêhèn.Chungquitạitiềnbạclàmtớhạngtrênvàlàmchủhạngdưới.

15) Cẩu thả bên ngoài từ ăn mặc đến phong độNgườitanóicónhữngdanhnhâníttắmrửa,đầurốibù,điđâuănmặcbêbối.

Cónhiềungườibấthủtrênđờinhờtàiđứccủahọchớkhôngphảidoởdơhayănmặccẩuthả.Vảlại,nếukhônglàdanhnhânthìhaynhấtchúngtasốngtheothườngnhân.Khôngnôlệxãhộicũngkhôngtrốntránhxãhội:Taphải“hợpxã”.Ngườitakhôngkínhkẻănmặclốlăngnhưképhátđóngkịch,màngườitacũngthíchsạchsẽ,đơnsơ,hợpthờitrang.Đànôngănmặcdiêmdúaquá,sắcsảoquá,nhiềukhibịhiểulàchỉcóvỏmàđầuócrỗngtuếch.Tráilại,quầnáoxốcxếch,đứtnút,đứt

khuy,hôihám,cóthểtạocảmtưởngrấtxấulúcsơgiao.Cóthểbạnkhinhaihayphánđoánbênngoài.Điềuđótùybạn.Màtâmlýthườngtìnhlàvậy,tạimìnhsốngtrongxãhội,đủthứhạngngười.Biếtsao!

Tínhcáchcẩuthảcũngpháhoạinhâncách.Nhưănnóicàrỡn,điđứnglảlơi,ẻolảcườigiỡnnơikhôngđúngchỗ,khôngnhằmlúc.Tấtcảlàmchothiênhạkhinhmình.Bạnnghĩsaovềvợcủamộtônglàmlớn,việnlýlàbìnhdân,làvuivẻtrẻtrung,rồivừađivừaănkem,ănbòbíaxềnhxoàngquanhngoàiTax.Bạnkhôngngạcnhiênkhithấymộtôngcôngchứctonọnhậuốclenởmộtquánrồilaóomsòmsao?Bạncũngnghengạilắmchứkhithấymộtôngsĩquanđeolonchọcgáihoặcchửitục.Tưcáchquantrọngthựchảbạn?

C. Những cách sửa lỗi lầm cho người khác oán thù và thêmngoan cố1) Khạc nọc chê bai xối xả vào mặt người taBấtcứaitrừThíchCa,Giêsu,Socratetáisinh,phạmlỗiđềutựchomìnhcólýnàođóvàcũng

bấtcứaibịsửalỗibằngnhữnglờichêbaingạomạnchanhớtđềucáutiếtlêntựbiệnhộ.Mặccảmtộilỗivớimặccảmtựtônthành“cônglý”thìđứaconngoancốthànhbấttrị.

Cứchungmànóisửalỗingườikhólàmchohọkhỏitựáilắm.Cáithếdễsửalỗinhấtlàcáithếdựatrêntìnhcốtnhụcnhưchamẹlarầyconcái.Dựatrêntiềnbạcmạnh,quyềnchứccaonhưôngchủ,ôngsếpđốivớinhânviên.Haiyếutốsaunàykhôngtuyệtđốivìngườidướibịsửalỗicóthểlàmthinhmàtrongbụngthùoán.Thườngtrongkhôngkhítìnhyêuđễsửalỗihơn.Tuynhiên, cũngphải tếnhị lắmmớikhỏiđụng lò thuốcsúng tựái.DaleCarnegienóiCoolidgeKinleyvàLincolnmỗilầnsửalỗiaithìkhentrước.Cũngnhưmuốncạorâuêmngườitathoaxàbôngvậy.Lờikhentrongtrườnghợpnàylàmchongòipháotựnhiên“nghẹnbớt”tựái.Bạnthửdùngphươngphápcủabavịấycoi.Khendĩnhiênphảithànhthậtrồiđó.Nhưngkhôngkhenthậtrồisửalỗiliềnlàmkhôngkhéosợeravẻđổicháctìnhcảm,khóđắcnhântâm.Coolidgevốnítnói,bữanọkhencôthưkýđẹp,côấycóduyên.Sauđóôngbảocôthưkýđánhmáychấmcâuđúnghơn.Ởđịavịcôthưkýbạnnghengạikhông.Nhưngdùsaokhenrồisửa,phươngphápmàVũNgọcPhanthườngdùngtrongbộNhàvănhiệnđạicũngđỡhơndùngnhữnglờihằnhọc,tháchđốđểsửa.Nhiềukẻphạmlỗibựctứcnóilỡrồicholỡluôn.Tâmlý“cùikhôngsợghẻ”xôđẩyhọhànhđộngliềulĩnh.Tạicoirẻtâmlýnàymànhiềukhitòaánvớikhámđườngchỉlàmcôngviệcbáooánchớkhôngcảihuấnđượcai.

2) Tới tấp chỉ trích mà không nói rõ lỗi ra saoTớitấpchỉtrích,thứhạsáchấy,ởtrêntanhấtđịnhquăngđirồi,Mắngvàchửilàgiảithoát

bựctứcchođãchớkhôngtâmphụcđượcaicả.Trongluậtnàytađểývấnđềchỉrõlỗichongườiphạmlỗi.Tôithấybạncóthểthànhthật,thiệnchívàmềmmỏngnóirangaylỗichongườiphạmlỗi.Phươngphápấynhiềukhihữuhiệulắm.Ngườilỗithấybạnmếnhọ,lochohọ,giúphọthànhcông.Họdễnghebạn.MụcsưLymanAbbotsoạnmộtbàithuyếtgiáocôngphunhưbàicủaBossuetvàFéneloncộnglại.Trướckhiđăngđànthuyếtphápôngđọcchobàmụcsưnghe.

Gặpmộtmụtríthứcnàomàvụngvềthìchắcmắngtạtvàomặtôngrằng:“Ốigiờiơi,bàigìdàinhưdòngsôngMississipi”.Ongđịnhgiảngđạochứcóphải làmthầyhù lấyráy taichongườitalimdimđâu.BàAbbotthuộcloạiphụnữgiúpchồngthànhcôngchớkhôngphảithứácphụxúichồngxéhônthú.Bànóinhỏnhẹgiảithíchchoôngthấyrằngbàiôngsoạnnộidungsâusắcthíchhợpchomộttờbáonghiêncứuhơnlàmộtbàidiễnthuyết.ÔngAbbothiếuýbànênsửadiễnvănlạisâusắchơn.Vậyxinbạnnhớbatiếng:Thànhthực,thiệnchí,mềmmỏng.Chúnglà“bùaphép”sửalỗingười,giatăngthiệncảmchomình.

3) Mắng rằng người có lỗi còn mình thập toàn, thánh sốngKhisửalỗi,tahaycóthóiquenchỉnhìnvềphíangườicólỗi.Talotráchmóc,tatấncôngácý

củahọmàítkhinớitaychohọlỡ,họvôtình.Takhôngđặtmìnhởđịavịkẻlàmlỗicoivìsaohọhànhđộngnhưvậy.Sửalỗicáchấylàlàmchongườicólỗiđếnthếnày:Họchorằngtachưachắcngonlànhhơnhọ.Tacũngcóthểlàmlỗinhưhọ,vàbiếtchừngđâutệhơnhọnữa.Đềphòng tâm lý ấy, khi sửa lỗi, bạn bắt chước cách tể tướng Bulow dùng đối với Hoàng đếGuillaumetrướcđây.

GiữathờibìnhmàGuillaumelalốilênrằngôngsẽđánhbạiNhậtBản,rằngsẽliênkếtvĩnhviễnvớiAnhquốc,rằngnhờôngmàAnhquốcthoátáchnôlệcủaNga…LờituyênbốkhùngđiêncủaônglạiđănglênbáoDailyTélegraphnữachớ.

Ôithôi!CảÂuchâusôinổi.Dưluậnchỉtríchôngnhưbomnổ.Onghoảnghồn,xintểtướngBulowđứngrachịutráchnhiệmgiùmcáclờiôngtuyênbố.MớiđầuBulowcãilạirằngdùcóchịunhưvậycũngkhôngaitin.GuillaumephátcáulênquátvàomặtBulowrằng:Thếlàôngchotôingunhưbò,nóibậynóibạnhưvậy,cònanh,anhkhôngbaogiờnguđếnthế.Bulowthấylỡlời,nécâuchuyệnquamộtbên.

Ôngtâu:“Thưabệhạ,vốnbiếtthầnkémhơnbệhạvềmọimặt.Nhấtlàvềkhoahọc,bệhạlàngườilỗilạc,trongkhithầnthìmùtịt.Chỉđượcmaylàthầnbiếtmộtmớvềsửvàchútkhảnăngtrongchínhtrị,ngoạigiao”.GuillaumethấyBulowhạmìnhxuốngnhưvậycóthiệncảmlạingay,chụptayBulowsiếtlạinhưsiếttaytìnhnhân.TôikhôngmuốnbạnbắtchướckiểutrởmánhlớicủaconchồngiàBulow.

Vảlại,lúcđầuôngnàycũngvụng,chọcchoGuillaumenổitambànhlênrồichouốngnướcđườngkịp lúc chớkhông thìkhó tránhkhỏi “thiên lôi” củaônghoàngngấtngưấy.Tôi chỉmuônbạnrúttrongcâuchuyệntrênbàihọcnày:làtrướckhisửalỗingười,mìnhthànhthậtnhậncáidởcủamìnhvàtựđặtmìnhởđịavịngườiđểxétđoáncách“đắcnhântâm”.

4) Ra lệnh như búa bổTôilànhânviêncủabạn.Bạnkêutôivàocănphòng.Gươngmặtbạnlạnhnhưtiền.Ngótôi

trừngtrừng,bạnralệnh:“Anhthảokếhoạchnàychotôi.Haingàyphảixong.Anhtổchứcngàyđạihộivănnghệnàychotôi.Đầuthángtớiphảixong.ĐâuanhđưahồsơXchotôicoi.Tầmbậyhết.Làmlại”.Tôiđứngchếttrân,nghebạndạy,vângdạxongmộthồitôicúiđầuxinphépbạnđira.Tôiđâudámcãibạn.Tôilànhânviêncủabạnmà.Tôivìcầnchỗlàm,sợbểnồigạogiađình,cóthểbạnbảoôngtrờicócảntôicùngvâng.Màthưabạn!Bạnđừngđứngđịavịbạn,bạnhãyđứngphíatôi,bạnnghelạicáclệnhnhátgừngrakiểu“thiênlôiđả”trêncoibạnthấykhóchịukhông?Nếutôiquăngcáclệnhấyra,chắcchắnbạnnóitôitátvàomặtbạn,đậpvàotựáibạn,tôitựcaovànhấtlàđộctài,bấtkểýkiếncủabạn.Từthằngngườitronggươngcủatađếnbấtcứaicũngvậycả, thưabạn.Hợptác làcảmthôngchớkhôngphải lànôlệ.Lệnhsẽđượchữuhiệugấpđôinếuđượcrabằnghìnhthứchỏivàbằnglờilẽêmdịu,giọngnóithânmật.Ngaylúcralệnhhànhquân,tuylệnhbắtbuộcvàtíchcựcnếuđượccảmthônghiệunăngsẽbằnghai.Đólànóikhicóquyềnralệnh.Cònmờiaihợptácmànóikiểu“chànhdừabửacủi”thìcóaicộngsựvớimìnhkhông,xinbạntrảlờigiùmtôi.

5) Chà đạp thể diện người ta dưới chânChiến tranh Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp chấm dứt. Thổ thắng, hai đại tướng của Hy lạp là

TricoupisvàDionisđầuhàng,đượcdẫnđếntrướcmặtMustaphaKemal.DânchúngThổvìđổmáuquánhiều, nguyền rủahai tướng ấykhông tiếc lời. Cóngườiđòi treo cổhọ tức khắc.Kemalbình tĩnh,ôngmờihai tướngấyngồigầnôngvànói: “Chiến tranh làmộtcanhbạc,ngườitàibanhấtcũngcókhithua”.Kemaldạychotôivàbạnmộtbàihọc:Giữthểdiệnchongười.NhàNhonói:“Ninhthọtửbấtninhthọnhục”.Xinbạnnhớmấytiếng:“Ninhthọtử”.Tathờlạydanhdựcủatathìcũngphảitônthờdanhdựkẻkhác.VàbạnđừngquênnguyênthủởtòaBạchỐcđếnmộtngườiởbộlạcmandãnhất,từmộtôngthạcsĩđếnmộtbànhàquêdốtđặccánmai,aiaicũng“thờthầnthểdiện”trongmình,màcoichừngcàngthấthọc,càngthấpcổnhỏmiệngcànggiàutựái.TốngMẫnCônghạnhụcNamCungTrườngVạnliêntiếpmấylần.TrườngVạnnệnlênđầuMẫnCôngmộtbàncờngãlănrachếtluôn.Chàđạpdanhdựngườitanguyhiểmlắm.Nhiềukhitaỷthânthiết,ỷquyềnthếănnóibấtkểthểdiệnngườikhác.Tamạtsátconcáitrướcmặtngườiở.Talaóđứaởtrướcmặtkháchlạ.Tangạonghễvớihọcsinh,sinhviêntrướcmặtcácbạnđồnglớpkhácpháivớihọ.Tasửalưng,móclònhânviêncộngtácvớitacómặtnhiềungười.Lốiănnóiỷthânỷquyềnđóđụckhoétuytíncủata,gâythùgâyoánvớikẻkhác.Phảinhậnrằngtínhtựnhiênaicũngthíchănnóibừabãinhưvậy.Chỉcóngườitựchủmớihãmkhẩuchuyển lờicayđắngthànhêmdịuđểcaodanhdựngườikhác.Tatrọngngườithìngườitrọngta,dễnghetheota.Chuyệnđờiđơnsơnhưvậyđóbạn.Đơnsơmàítailàmđược,lạthay.

6) Tàn sát thiện chí và mạt sát cố gắng của ngườiLàmviệcvớiaimàbạnthànhthựcnỗlựcgiúphọthànhcônglạibịhọnghingờ,hãmhại,bạn

cótứckhông?Màtìnhtrạngấycứkéodàithìkếtquảrasao?Aicũngcókhảnăngtiềmtàngchưacócơhộikhaitháchết.NhàtâmlýhọctrứdanhWilliamJamesnóinhưvậy.Aicũngcóthểđẩymạnhnỗlựcđểthànhcônghơntìnhtrạnghiệntại.Tôicầnlàphảicóyếutốxúctác,cóngườikhíchlệlònghănghái.LawrenceTibbenhờvănsĩRupertHugleskhenrằnggiọngcatốt,nếuluyệnnghềthêmsẽcótươnglairựcrỡmàtừđịavịmộtngườixướngcatầmthường,cólúcbịchêlàhátnhưmèoquào,đãtrởthànhdanhcalừngdanhkhắpthếgiới.

MộtthanhniênnàoởLuânĐôn,thấthọc,nghèocháytúi,ngàyđilàmtốivềngủtrongcănnhànhưcáihangchungvớichuộtcốngvàgián.Mộtthanhniênnàomêviếtvănnhưmêngườiyêumàviếtcáigìcũngbịngườitabảoquăngvàogiỏrác.Nhưngmộtngàynọđượcmộtnhàxuấtbảnkhennứcnởrồitừđóchàngnhưmọccánhhăngháilên,viếtđêmviếtngày,trởthànhvănhàobấthủcủaAnhquốc.Thanhniênnàovậy,vănhàonàovậy?CóphảiDickengkhông?Lờikhuyếnkhíchđúngngười,đúngviệc,đúnglúclà“đũathần”khaitháckhảnăngtiềmẩncủaconngườivàcóthểlàmpháttriểnthiêntàinữa.

7) Vạch mãi cho một tương lai hắc ámHiệuquảkỳdiệucủa“tựkỷámthị”làthựchiệnmộtđiềugìmìnhchưacó,saucùngcónó,

quennóhồinàokhônghay.CâunàycủaShakespearechứađựngchânlýấy:“Nếubạnchưacómộtđứctính,cứxửsựnhưcónórồivậy”.Trongviệcdẫnđạohaygiáodục,tạisaobạnkhôngápdụngphươngphápthầnthánhấy,tứclàbạntạochongườicộngsựhaythuộchạmộtthanhdanhđểhọnhắmtheođómànỗlực.Cũnglàphươngphápvuốtvetựáivàdanhdựnhưbạnđãbiết.Thayvìmắngmộtđứatrẻ:“Màyngunhưmộtbầybònhậplại.Saunàycónướchốtrácmàăn”.Tacóthểđổicáchnói,đạikháinhưbảo:“Emchữalỗiđượcrồi,cứtốtnhưvậyđóluôn,tốtlênmãi.Saunàytươnglaiemrựcrỡlắm”.ĐọctiểusửLuther,thấylúcnhỏcóngàybịđònđến15lần.Vậymàkhôngbiếttạisaolớnlênôngthôngminhlạ.Chớlốigiáodụcnhưtratùbinhchắcchắnkhólàmchokẻthụgiáongócđầulênđược.Đừngnóichiconnít.Ngayngườilớnđây,bịthượngcấpchêmạtkiếpcũngdễthốichí.Cònkhiđượcmộtônglớnnàokhen,khíchlệthìnhưhoanởtronglòng,làmviệcrấtđắclực.BạnquênlàbaonhiêuthiêntàiđểlạinhữngcôngtrìnhbấthủnhờtháiđộchiêuhiềnđãisĩnồnghậucủavuaLouis14sao?

8) Coi trọng tiền bạc để người khác đói ráchNếuthấythuộchạcủamìnhhoạtđộngkhôngđắclực,thấtbạivìchánnản,thỉnhthoảngthì

bạnxétcoivềtiềnbạc,bạnđốivớihọthếnào?Trongđờingườita,làmbậyhaykémđắclực,nhiềukhiđơnsơlàtạinghèo.Chỉtạinghèothôimàkếtquảbiđátnhưvậyrồihuốnghồnghèovìbịthượngcấpđểđóiráchtrongkhithượngcấpnođủphủphêthìcơnnghèocònđắngcayhơn.Cókhinổi loạnnữa.Xửsựkeokiệtbủnxỉn,bầntiệnnhưvậy, lờikhuyênhaylệnhcủathượngcấpdầndầnmấtlinh.Trừnhữngxãhộikhổtu,trongbấtcứcộngđồngnàomàtìnhtrạngấyxảyrathìthuộchạbỏthủlĩnhhết.Ngườilãnhđạocóthểđàngđiếm,bấttàimàmiễnđồnglaocộnghưởng,hộtmuốicắnlàmhaivớithuộchạ,họsẽsốngchếtvớimình.DođâunhữngđoànquânviễnchinhcủaA-lích-sơnđạiđế,củaNapôlêôngsátcánhvớivĩnhânnày?Donhiềuyếutốmàchắcchắnlàdovĩnhânnàychiavuisẽbuồnvớihọ.Dẫnđạongười,sửalỗingườimàthờ“bòvàng”thìsaucùngchếtnhănrăngmộtmìnhgiữalờithantiếngoánxungquanh.

9) Bênh vực phe phái của mình, sửa phạt người oan ứcMuốnthànhđạtcôngvụhaytưvụ,ngườitacầnngườitincậyrồimớicầnngườitàiđức.Tâm

lýthôngthườngcủakẻlàmlớnlàvậy.Màailàngườiđượctincậytrướchết?Ngườiruộtthịt,bạnbè,đồngniên,đồngđạo,đồngphechớcònai.Thiệnchíthìcó,vìmuốncóthuộchạtíncẩnmà.Songvìtrongthựctếchuvìruộtthịt,quenthân,phầnđôngthủlĩnhkhôngcórộnglắm.Rồitrongcáivòngđaichậthẹplàmsaokhỏicókẻngusi,vôđứctiểunhân.Hạngcặnbãnàylạmdụngtìnhcảmđốivớingườilớnbaovâyhọ,nhồisọhọ,côlậphọ,lygiánhọvớibaonhiêubậctàiđứcởngoàihàngràothứngườinóiởtrên.Khicầnbảovệuytín,nghĩalàphảisửaphạt,ngườilàmlớnmangtậtnểnang,bênhvựcngườicủamình,trừngtrịkẻngoàivòngtìnhcảmchậthẹp.Thếlàtạobấtcông,màtrừngphạtbấtcôngthìbạndưbiếthậuquảthếnào.Trongnhiềunướchậutiến,ngườitaquensốngnôlệtìnhcảm,baonhiêutriềuđạiđổnhàovìđó.

10) Bất kể tu thân mà chỉ lo trị thiên hạ“Bíquyết”đểsửalỗingười,đểtrừngphạtmàchoainấycũngphảnmình,làmchosựnghiệp

mìnhthànhmâykhói,nếubạnhỏitôi,tôixinthưangay:Đólàcứdùngvõlực,phápluật,cảnhsát,tòaán,khámđườngđànáp,còncánhânmìnhthìthahồlàmác.“Bíquyết”đócácbạochúathườngdùng.BạncóthểkểNéron,TầnThủyHoàng,Hitler.Pháptrị,võtrịcóthểrầmrộhữuhiệumộtthờithôirồinếuthiếunhântrị,chỉbiếtđànápthiênhạ,hậuquảsẽvôcũngthêthảm.Họlànhữngngườisửalỗicủakẻkhácđểlãnhácquảdotộilỗicủakẻkhác.Mỉamaivàchuachátthật.

Chương II. Có nên sửa lỗi của người không? Và sửa nhưthế nào?

I. Người có lỗi, nên sửa hay không?Nếubạnlàbậcbềtrên,cóbổnphậnsửalỗikẻdướithìsửalỗilàcầnthiết.Tốicầnnữa.Theo

sửsách,PhêrômônđồniêntrưởngcủaChúaGiêsutrongđêmngườibịbắt,đãchốiNgười3lần.ĐểcảnhcáoPhêrô,ngàikhôngnặnglờimàchỉnhìnôngthôi.Ôngbiếtlỗiânhậntộichốithầycủamìnhđếnxuốngmồ.Trongnhữngcơquangiáodục từgiađìnhhọchiệuđếncáctrungtâmđàotạothanhniênnamnữ,việcsửalỗibaogiờcũngtốicần,“Phầnhạ”trongconngườinhiềukhihoạtđộnglướtcả“phầnthượng”.Aicũngcókhuyếtđiểm.Khikhuyếtđiểmthànhthóiquen,bámrễsâuvàonếpsốngtrởthànhtậtxấu.Ngườitacầnđượcngườitrênsửalỗilàmchothìmớitiếnbộvềđườngtưđức.Điềunàyđúngchocáctuổixuâncũngđúngchongườithànhniêntrongcáccôngtưsở,hoặctrongquânngũhaybấtcứtổchứcnào.Lỗilầmphảiđượcchỉnhthìmớitránhđượcnhữnglạmdụng,bêtrễ,giantham,rốiloạn,bấtcông.

Tôikhỏicầndàilời:Nếucóbổnphậnsửalỗithìbạnphảisửalỗi.Cònsửalỗicáchnào,chúngtasẽxétsau.Ơđâytôixinđặtvấnđề:Giákhôngnhiệmvụsửalỗi,tacónênsửalỗikhông?

Cóngười từđâu trongđườnggân, thớ thịtmangcái tậtgặpaicũng“dạy luân lý”.Họcắtnghĩachuyệnđờiphảiquấy.Họrầyrànữachớ.

Cóngườikhônghềbiếtcánhânmìnhrasao,cókhiđangmangkhúcgỗtrongconmắtmàcứlođithổicáiráctrongmắtngười.

Ngườikhácvôtìnhtựcoimìnhlàkhuônvàngthướcngọc,nóichuyệnvớiaithìcứlêngiọngdạyđời,bắtcátínhhọnhưtínhmình.

Bạntựhỏi:Sửalỗingườicónguyhiểmkhông?

ChắcbạnkhôngquênNgũTửTưbỏmạngcũngvìsửalỗivuaNgô,TỷCangchếtoancũngvìsửalỗivuaTrụ.TôimuốnbạnlưucáchriêngchuyệndanhyBiểnThước.Ôngnàylàdanhycóthểnhìnkhísắcbiếtđượccănbệnh.NgàynọôngyếtkiếnvuanướcTềlàHoànHầu,thấyvuabệnh,ôngnói:“Bệhạmắcbệnhtrongbìphu”,HoànHầucãilạikhôngbệnh.BiểnThướcbẽnlẽncáolui.Vềsauhailầnnữa,BiểnThướcgặpHoànHầu,tâu:“Bệhạmắcbệnhởganruột”.“Bệhạmắcbệnhởxươngtủy”.LầnnàoVuaTềnghecũnggiậncămgan,địnhtâmhãmhạiBiểnThước.ÔngbiếtthânnguynêntẩuthoátquaTầnquốc.

Sửalỗingườiquảthựcnhiềukhirấtnguyhiểm.Ngaykhimìnhcólắmcáihơnngười,cũng

khôngnênỷđómàsửatrêndạydướitháiquá.Cáihơnkhônglochegiấuthườnglàcáicớlụythân.ĐọcTrangTửởthiên“Sơnmộc”,bạnthấyôngnóiloàithúnhưconbeo,conbáochỉvìcóbộlôngvằnbóngmượtmàphảitrốnchuitrốnnhủitrongrừngsâunúithẳm:Thếmàcũngkhóthoátkhỏibẫylưới,tênđạn.VuachúathờixưanhưSalomon,David,TầnThủyHoàng,Crésuskhichếtphảichônkhôngbiếtbaonhiêumảmồchỉtạimiệngthìngậmngọc,còntoànthânbaobọctrânchâuchuỗihồ.Cáihơntàibacũngnguynhưcáihơntàisản.Trongcuốn“Rènnhâncách”tôicódẫntíchDươngTửchiathốcơmrượucủaTàoTháo,cắtnghĩa;“Mậtkhẩu“Gângà,gângà”củaTàoTháo,làmchoTàoTháochoônglàbậcđạitrí,phảihãmhại.XưanaytừĐôngsangTây,trongtriềuđạinàocũngcótrígiảmàdùngtàibấthợpthờinênbịbắthại”.

HaicâuthơcủaNguyễnDulâulâuđọclại,thấythựcthấmthía:

“Cótàimàcậychitài,

ChữTàiliềnvớichữTaimộtvần.”

Cònmangtậpquánsửalỗingườivìxuhướngchỉtrích,gặpai,đụngchuyệngìcũngchỉtríchthìkhỏinóilàchuyênmôntạooánthù.Đọcđếnđâybạnđãđồngývớitôiaicũnggiàutựái.Ngayngườiruộtthịtvớinhau,bạnbèthâmgiaomàsửalỗikhôngkhéocònsinhnhiềuđổvỡđángtiếc.Nếukhôngcótráchnhiệm,bổnphậnthìthượngsáchlàđừngkhinàosửalỗiaihết.Nếutốicầnthìphảicócảmộtnghệthuậtsửa lỗi.Bằngkhôngsẽgặpkếtquảnghịchýnhưmìnhmuốn.

II. Làm sao sửa lỗi hiệu lực?1) Đừng vội chỉ trích mà dựa vào hoài vọng của họ để hướng họ đi từ ác đến thiệnBạnvàtôicónhữnghoàivọngsaysưathìbạnphảitinaicũngcónhữngmơướcmàhọnâng

niutronglòng.Đừngđứnghẳnphươngdiệnchủquancủamìnhmàphánđoán,kếtánthiênhạ.Nếubạnsinhtrongmộtgiađìnhcônggiáothìchắchiệngiờtrênngựcbạncóđeocâythánhgiá.NếutôisinhtonggiađìnhPhậttửthìdĩnhiêntôithíchnhàChùahơnnơinàohết.BạnchêphụnữThượnghayphụnữđảoHạ-uy-dithíchlõalỗ.Màtôitinrằngbạnsẽbớtchênếubạnsinhtrưởngvàthấmnhuầntậptụccácdântộcấy.ChúngtachửimộttêncaobồinàođónóinólàđệtửcủatướngcướpAICaponelàthânchủcủakhámSingSing,phảixửbắnnóbằngkhôngthìchođiCônĐảochungthân…

Saotakhôngnghĩrằngnómồcôichamẹtừbé,từsáubảytuổiđãchungsốngvớinhữngđứatrẻđánhgiầy,banngàythầuđồthừađồcặntrongcáctiệmăn,banđêmhọcmóctúi,lăndưa,giậtbánhkẹo,cókhitổchứcđánhlộncảcảnhsátnữa.

Cònđiđánhlộnmướn,đánhghenmướnlàthườngquá.Sinhtrưởngtronghoàncảnhđộisổxãhộinhưvậyliệutakhỏixấunhưhắnkhông?

Nếugặpmộtácnhân, thayvìvộivãđãkíchhọ, tanênnói lờinàycủa JohnWesley: “Giáthượngđếmàkhôngthươngthìtacũngnhưngườiấy”.Vậymuốnsửalỗiaibạnđừngnghĩaicũngđượcmaymắntốtnhưbạn,hãyxétcáchoàibãocủahọ,tìmhiểucoitạisaohọxấu,rồitừchỗđượchọmếnđóbạngiúphọtrởvềconđườngthiện.PhạmThơđãnắmbíquyếtđónênlấylòngđượcTầnVương,dângchoôngnàykế“Viễngiaocậncông”tứclàgiaothiệpvớicácnướcxanhưSở,Tề,đểđánhcácnướcgầnnhưNgụy,Hán,TầnVươngkhoáikếcủaPhạmThơphongônglàmThừatướng.

2) Kích thích phần cao đẹp nói người có lỗiTronggiađìnhtôicómộtchịở.Đặcbiệtlàchịcóđứacongáinon10tuổi.Bữanọcháutôi

mượnembéấygiúpchomộtviệc.Chịởbấtmãngìđâukhôngbiếtđayđảymắngcháutôi:“Cậulàđồkhôngbiếtđiều,tôiởđợnhàcậuchớcontôicóởđâu.Tôilàmmọicònbắtcontôilàmmọinữaà?”.TôithấychịnanhnọcquátmắngcháutôicoinónhưmộtthứmớiởNouvelleGuinée,tôicancháutôira.LòngtựnghĩcảmơnTrờiPhậtthươngkhôngđểbánhxeluânhồixômìnhlọtlướixíchthằnglàmchồngcủachị.Tôiđợivàigiờsaumờichịlênnhàtrênxinlỗichịvềviệcsaikhiếncủacháutôi.Đồngthờicắtnghĩachochịthấyembéấyởtrongnhà,ăncơmgiađìnhtôi,sángnàocũngcótiềnquàbánh,ăngìcũngchonó,ngườinhàthươngchonótiềnlặtvặt.

Tuykhôngnóinólàđứaở,khônghềnhờnóviệcnặng,nhưngđôikhicũngcậynóvàiviệccỏncon.Điềuđógọilànếpsốngchunggiúpquagiúplại.Chịlàmthinhtỏvẻhốihậnvìlúcnàyđãnổicơntambành,bênhcontầmbậymànhảychồmchồm,laónhưmộtmụđiên.

Chịhiểulẽphảiquấyvàxinlỗitôi.Mỗilầnnhớlạichuyệnấytôiliềnnghĩrằnghạngngườinàotrongxãhộiđềumangnơi tâmhồnmộtphầncaođẹp.Tôicòntinnhữngtaysaymáungười cướp của nhưCrowley, Jesses James hayDutoh Schultz đều có phút giây sống bằngnhữngtìnhcảmcaothượng.Ailàmviệcgìkểcảtôi,kểcảngườiđangđọctôi,đềuhànhđộngnhândanhmộtlýdođẹpđẻvàmộtẩný.Ẩnýấytốthayxấu,tađừngvộiquantâm.Cứnhắcchohọnhớlạilýdothiệnmỹmàhọẩnnúpđểhànhđộng.

NguyêntắcđócủaP.Morgan.Nóđúnggầntuyệtđốitrongbấtcứtrườnghợpnào.Ngườidùhungácđếnđâu,khicặncáu“phầnhạ”củahọlóngxuốngthìtinhhoa“phầnthượng”nổilên.Phảigợichohọtinhhoađó.ÁnTửkhuyênTềVươngbỏtậtnhậumàkhôngdùnglốiđẩyôngvuavechainàyvàochỗbínhưHuyềnChương,ôngnàybảovuabỏrượumàtháchnếuvuacòntheođạoLưuLinh,sẽtựtử.TềVươngphântrầnvớiÁnTửrằngnếuôngbỏrượuthìtỏranonlýhơnHuyềnChương,cònôngcứnhậuthìHuyềnChươngchếtoanuổng.ÁntửchụpcơhộiấycủaTềVương,tâutiếp:“ThựcmayhồnchoHuyềnChương.NhờgặpbệhạlàminhquânbiếtnghelờihạthầnđểphụcthiệnchớtrúngvàoKiệtTrụthìyphảivongmạngrồi”.ChắcbạnbiếtÁnTửmuốnnóigìvớiTềVươngrồichứ?

3) Bạn biết phim ảnh có mục đích gì không?Chắcbạnkểrađủthứmụcđíchvănhóa,luânlý,thươngmạicủanó.Màtôimuốnbạnnóirõ

hơnlàcácmụcđíchấynếuchỉđểnằmtronglãnhvựclýthuyếtsẽkhôngảnhhưởngbaonhiêu.Mụcđíchcủaphimảnhcũngnhưcủasânkhấunhờcáchìnhảnh,màusắc,cửđộngđượcđậpvàoóctưởngtượngvàthịgiáccủakhángiảnênđượchấpdẫnhơn.Bạnmuốnmộtthanhniêncảitàquychánh,bạnđâukhuyênđơnsơlàhọnênlàmlànhlánhdữ,màbạnvạchchohọthấybộmặtthêthảmcủatươnglaihọnếuhọcứđimãiconđườngxuốngdốc.Bạnnóibạnviếtsách,viếtbaonhiêu,tôikhôngtinrằngbạnđểtrướcmặttôi40tácphẩm,mỗicuốndày300trangtrởlênvàmộtđốngbàiđăngbáocắtra.Tạisaongườitahammuathuốcgiếtchuột,sátruồimuỗi:vìnhờthấytrênnhữngquảngcáohìnhthêthảmcủachuộtngãlănrachết,ruồiqueocánhmuỗiqueochân.Lúcsinhtiền,AbrahamLincolnthườngnói:“Tôikhôngsợngườitakhinhchêtôi,chỉxinhọmộtđiềulàchotôiđượcnóitrướcmặthọmộtlầnlàđủ”.Phải,chưabiếtôngmàkhenhaychêđềuđâucógìchắcchắn.ChodânchúngHoaKỳthấyđượcôngđi,thìhọmớiýthứcôngđánglàTổngthốngcủahọ.

4) Trong mỗi cá nhân đều có ý hướng vượt hơn kẻ khácHãychọcngay“tứckhí”củangườiphạmlỗiđểhọganhđuacảithiệnvớikẻkhác.Mộtngười

thừatàibađứctánhnhưThéodoreRooseveltkiamàlúcraứngcửThốngđốcNữuước,bịlờicôngkíchbủavâycònmuốnrútlui.MaynhờlờitháchđốcủaThomasCollierPlattbảoônglàngườihùngởSanjuanmàcònkhiếpđảmsao,ôngmớihăngchíởlạiứngcửThốngđốcđểlàmnấcthangbướcvàoBạchCung.TônQuyềnbiếtKhổngMinhnổitiếngvềthuyếtphục.Ngàynọ,KhổngMinhgặpTônQuyềnđịnhdẫndụôngnàyđánhTào.TônQuyềntínhtrướclàkhôngđểlọtkếKhổngMinh.NhưngKhổngMinhquảthựccaomưuhơnTônQuyền,ởchỗôngthọcbừnglêntứckhícủaTônQuyền,ôngchoTônQuyềnbiếtquânbinhcủaTàolàtrùngtrùngđiệpđiệp,tướnglãnhvừađôngvừathiệnchiến.ÔngđếnmờiTônQuyềncộnglựcmàkhôngchegiấukhảnăngcủaTào,lạicònkhuếchđạiranữa.ĐiềuđóchứngminhchoTônQuyềnthấyôngbiếtđịchmàkhôngngánđịch.ÔnglạigiántiếpchoTônQuyềnbiếtôngchêTônQuyềnkhôngdámđốiđầuvớiTào.LầnsaucùngLỗTúcgặpKhổngMinh,quyếtđịnhhiệplựcvớiLưuDựChâuđánhTào,TônQuyềnkhôngchịunổiKhổngMinhcoimìnhhènnhát,chẳngbằngnhữngngườinhưĐiềnHoành,LưuBị.NhờnhưvậymàTônQuyềnđãlọtvàomưukếdẫndụcủaKhổngMinh.

5) Thoa xà bông cho râu thêm dễ cạo[2]

Trongcuốn“Làmsaochọnbạnvàdẫndụngười”,DaleCarnegienóiôngCalvinCoolidge,hồilàmTổngthốngHoaKỳcólầnkhencôthưkýcủaôngrằng:“Cômặcáođẹp.Côcóduyên”.RồiliềnsauđóCoolidgenóitiếp:“Tôikhencôlàvìmuốnlàmđẹplòngcô.Côđừngtựphụ…Từđây,đánhmáycônhớđánhdấuchấmcẩnthận”.

Cáilốikhenđóngkịch,chouốngnướcđườngrồithọcdaovàohôngngườitađó,tôicholàkhôngđắcnhântâmthànhthựcvàhiệulực.Ngườidướinàocómộtchúttếnhịđềucóthểbiếtđiềuấyvàlochútrọnglờitráchcủathượngcấphơnlàkhen.Họcòncóthểcholàthượngcấpgiảdốinữa.

Theotôithiếttưởng,việcnàocầntránh,ngườilàmlớncứôntồn,êmdịutráchthẳng.Đừngtháiquá,mỉamai.Ngườidướisửalỗimàcònkínhmếnthượngcấp.ChẳnghạnCoolidgecóthểnói:“CôX(hayYgìđó)mấylầnsauđánhmáychịukhótránhmộtvàichỗđánhsaivềdấuphếtđểbảnđánhmáyđượchoànhảohơn”.Cưxửmàsửalỗicũnglàbiểulộtâmtínhcủamình.Màtâmtínhchỉhấpdẫnkhithànhthực.Ngườigiàulươngtri,aichịunổixãgiaođóngkịch,giảbộkhenmàngụýtrụclợinghĩalàchêđểthỏamãnmộtcáigìcủamình.

Cóthểdùngcáchkhenrồichêmàkhôngphảikhenđểchêvàkhôngphảichêđểhạngườita.Khenlàchấpnhậnởngườikháccáigìhayđẹp.Chêkhisửalỗingụýxâydựngchớkhôngphảichỉtríchchohảhêlòngoánthù.Ngườilớncóthểnóivớingườinhỏđạikháirằnghọquấychỗnàođó,sửalỗiđithìsẽkhảquanhơnvìnhữngưuđiểmđãcó.Gợichoaithấyrằnghọvốnlàngườitốt,cónhiềuđiểmhaymàcáilỗichỉlàtrườnghợplỡxảyrathôi,thìtựnhiênhọthấyphảiđểthiện.

TướngHookerđãphạmnhiềulỗinặng,trongđócólỗigâychobinhsĩtinhthầnnghingờ,chỉtríchcấptrên.AbrahamLincolnbiếtvậy,bựclắmmàkhiviếtthưchoHookerchỉnóiđơnsơlàHookerlàmmộtvàiđiềuôngkhôngvừaýlắm.Rồiôngkểsơvàiđiềuấyra.Ôngnóirằng,ôngchânthànhnhậnHookercónhữngchiếncôngoanhliệt,bâygiờthúcđẩyquânnhâncóóckiêubinhlàvôtìnhlàmlumờcácthànhtíchhiểnháchấy.HookerđọcthưthầmphụcLincoln,sửalỗimìnhvàmếnLincolnhơn.

Cũngnhờlờisửalỗi“thoaxàbôngchorâuthêmdễcạo”màKinley,lúcứngcửTổngthốngHoaKỳđãsửalỗimộtcộngsựviên,chẳngnhữngkhônglàmphậtlòngngườiấylạicònlàmchohọtrọngnể.Chuyệnxảyranhưvậy.CómộtôngbạncủaKinleyhăngháivậnđộngtuyểncửchoông,chịutráchnhiệmsoạnmộtdiễnvăn.Ôngbạnấyđắcchívớitácphẩmcủamìnhlắmvìcholànótuyệthaycỡcôngtrìnhcủathuậthùngbiệnđầuthailận.Kinleybiếtbàiấynếuđọcsẽgâyphảnđốilungtungbởivìhaythìcóhaysongkémhợpthờivàlốbịch.Aithìtráchmóc

làmngườitamấtmặtchớKinleykhôngdạinhưvậy.Ônglễđộphântíchchobạncộngsựcủamìnhnhữngđiểmhaycủadiễnvănvàxinđểdùngdiễnvănấyvàodịpkháchợpthờihơn.

6) Tế nhị chỉ cho người thấy lỗi của họ[3]

Conngườivốnlàconvậtcólýtrí,nênlúcsửalỗi,bạncóthểgợichokẻphạmlỗicáigìhợplý,khiếnngườitaănnăn.

ÔngLymanAbbon,mộtmụcsưlỗilạcởHoaKỳ,trướckhinhậmchức,soạnmộtdiễnvănnộidungthầnhọcsâusắc,hìnhthứcvănchươnghoamỹsongquátrànggiangđạihải.Bàvợmuốnchồngđừngrungủthínhgiảbằngthuyếtvănđạicàsađó.Bàlàmsao?Nếunhưaikianóinhưnhổnướcmiếngvàomặtchồngbàrằngthiênhạsẽngápngượclúcmìnhđăngđàn,rằnghãychocái “dây luộcvăn”ấyvào sọt rácđi thì chắc chiếcnhẫncướikhôngởbên trên taybà.Không,bàkhôngvụngvềnhưvậy!Bàêmáinóivớiông:“NếudiễnvănanhcôngphusoạnđóchođăngởTạpchíBắcMỹthìphảichỗlắm”.Ôngtếnhịhiểuýbà,khôngdùngdiễnvănsoạnsẵnmàđếnlúccứđăngđànứngkhẩuthuyếtgiáo.Chuyệnhợplýkhéokhiêugợichongườihợplýthườngsinhthiệnquả.

LúcHạngVõđếnthànhNgoạiHuỳnh,ralệnhchônsốngtấtcảthanhthiếuniên.Cómộttrẻem13tuổitênCừuThúcnóivớiHạngVõ:“Tâubệhạ,bệhạcónhậnrằnghễhạiaithìngườiấyhạilại,thươngdânthìdânthươnglạikhông?”HạngVõgậtđầubảo:“Phải”.CừuThúcnóitiếp:“DânthànhnàyđãthấyquâncủaBànhViệtbáchhạinênvôcùngoánghét,đangmongquâncủabệhạđếngiảicứu.NaybệhạralệnhthủtiêuhếtlớpngườitrẻthìnhândânthànhNgoạiHuỳnhđứnglênchốngđốibệhạ”.HạngVõnghelờinóiphải,chỉthịrútlạilệnhtànsátvàralệnhquânbinhbảovệtàimệnhdânchúng.CharlesSchwabmỗilầnthấythuộchạcủamìnhđứnggầnbảng“Cấmhútthuốc”màphìphìthìthayvìnạtnộrầyrà,ôngvuivẻlấythuốcmờihọvànhẹnhàngxinhọđếnmộtchỗxađórồihãyhút.

Đócũnglàcáchtếnhịchỉchongườidướithấycáilỗicủahọđểhọtránhmàkhôngcảmthấybịhạnhục.

7) Chọc lòng ganh tị[4]

Mộtviệcnàotôivàbạnaoướcmàaikhôngcóbổnphậnđếnbáotinchobạnvàtôithìbạncóthấyviệclàmcủangườiấykhókhông?

Lỡlờilàchọclòngganhtịcủatachonókhiếntachồmchồmlênmỉamai,chỉtrích.Đây!BạnhãycoibíquyếtxửsựtrongtrườnghợpnhưvậycủađạitáHouse.DướitriềuđạicủaTổngthốngWilson,cómộtcuộcthươngthuyếtđểchấmdứtnạnđổmáukinhhồntrênđấtChâuÂuvàChâuMỹ.TổngtrưởngnộivụlàBrayan,ngườinổidanhvềngoạigiao;thèmlãnhsứmệnhđólắm,màWilsonkhônggiaolạibắtđạitáHousephụtráchvàbảoHouseđếnchoBryankhỏichạmtựáimàkhôngthùoánông.Khôngmưumẹogìgianxảocả,HousethànhthựcvạchchoBryanthấyrằngdanhtiếngônglừnglẫyquá.Nếuônglãnhnhiệmvụngoạigiaothìcónhiềutaimắtquayvềônglàmcholắmviệcmậtbịlộliễu.Bryancầnlãnhnhiệmvụquantrọnghơnông,trongkhiôngchưaaibiếtnhiềutêntuổi,lãnhphầnviệcmàWilsontraolàcốýchoítaidòmngó.ÔngBryannghevừabụngmàlửathamvọngtắtđilúcnàokhônghay.

8) Mô tả cho người ta thấy cái lợi cũng là cách giúp người ta ham cải tà quy chánhMuốnTàoTháođừngtruyềnquyềnchoconnhỏlàTàoThựcmàtruyềnchoconlớnlàTào

Phi,songGiảHủkhôngnóirangayýmìnhmuốn,ôngchỉchoTàoTháothấysởdĩmàcơđồcủaLưuBiểu,củaViênThiệuthànhmâykhóilàtạibụngthiênvịkhôngtraoquyềnTháitửchoconlớn,màtraochoconnhỏkhiếngiađìnhhuynhđệxàoxáo.TàoTháothấylờikhuyêncủaGiảHủcólợichonghiệpbácủamìnhnênlậpTàoPhilàconlớnlênngôiTháitử.Bạnnóilốicâu người ấy có vẻ con nít.Mà xưa nay những giải thưởng vĩ đại như giảiNobel, hay huychươngBắcđầubộitinhcủaNapôlêôngcũngkhônglọtkhỏimánhlớiđó.Bạnchỉchotôimộtngườikhônghamlợiđi.NgaynhữngngườitừkhướcgiảiNobel,nhưSartrechẳnghạn,cũngnhắmmộtcáilờinàokhácmàngườitacholàthựclợi.Muốnsửalỗiaimàchohọkhỏilầnsaugặpbạnkhôngngóbằngnữaconmắtthìxinbạnhãyvạchchohọmộtcáilợinàohấpdẫnđó.

9) Hãy khích lệ người khác[5]

TôicódịpnhiềulầntiếpxúcvớihaianhcaobồihạngnặngởvùngLaCai,CầuMuốibịbắtnhậpngũ,rồiđàongũvàbịbắtnhốttrongquânlaoSàiGòn.Hai“ngườihùng”củalàngdaobúaấycoiphápluậtnhưtròhề,đãtừngvàotùrakhámvìđánhnhânviêncônglựchaydídaovôbụngngười.Cóđiềulàmtôingạcnhiênlàhaianhănnóirấtlễđộvớinhữnggiámthịnàotrongquânlaomàcưxửbiếtđiều.Tráilại,đốivớimộtvàigiámthịramặtkhinhbỉtùnhân,haianhănthuakhôngnhườngbước.Cólầnsuýtđậpmộttrungsĩcánbộchỉvìôngnàylỡlờimắngtráchhaianh.NhờtiếpxúcthườngvớihaianhmàtôitintưtưởngnàycủaôngLawesgiámđốckhámđườngSingSingbênMỹ.Theoông,muốnđượcviệcvớitộinhânkhôngcáchgìhơnlàcứcoinhưhọlàngườilươngthiện,đứngđắn.Dựavàotưtưởngấy,tarútranhậnxétlàtừbậcquântửđếnphườngvôloại,aicũngbiếttựtrọng,đượckínhnể,đượcđặttrướcmộtlýtưởngthiện,ngườitavìtựtrọng,vìóccầutiến,nỗlựctiếnđếncáigìcaocảhơn.

TheonhàtâmlýhọcWilliamJamesthìphầnđôngloàingườibỏphínhiềukhảnăngvậtchấtcũngnhưtinhthầncủamình.Bạnhãykhíchlệngườikhácchohọtậndụngcáckhảnăngcủahọ.Màmộttrongnhữngcáchhaynhấtđểgiúpngườitatựýhànhđộnglàgợichongườitaýthứcthanhdanhcủamình,phẩmcách,dĩvãngđầythànhtíchkhảquancủamình.Tấtcảnhữngbảovậtấykhiếnngườitakhôngdámphiêulưuvàocáchànhvixôđờimìnhsalầy.

10) Không giữ thể diện cho người[6]

Conchónàobịdồnvàochỗkẹtđánhđậpcũngcắnlại.Khôngaisánhngườivớichó,songbấtcứaicũngcóthểdiệntốithiểucủamìnhvàkhibịmấtnóngườitadámlàmnhiềuviệcliềulĩnhtaihại.Tôigặpmộttùnhânbịkêuánnămnămkhổsaivềtộicốsát.Hỏianhtạisaogiếtngười,anhnóitạitứcquá,tứcvìthượngcấpcủaanhđánhanh,đạpvàobụnganhgiữabạnđồngđội,nhấtlàlúcấythượngcấpcủaanhcódẫntheotìnhnhânvàmấyngườiđẹpnữa:ôngđịnhháchdịchvớingườidướiđểgọilàlấyle.Anhbịhạnhục,sẵnvũkhítrêntay,anhchothượngcấpấymấyphát.

Quânđộiởxứnàocũngthườngxảyranhữngvụcấpchỉhuynonkinhnghiệmbịtaihọavìkhônggiữthểdiệnngườidưới.Màxétkỹ, tật làmphách làxuhướngchungcủa loàingười.HiềnnhânnhưSocratemàcũngkhôngtránhđượctậtấy.Socratedạyhọcmàkhôngăntiền.Cóngườichêônglàdại.Ônghỏi:“Côgáilấytìnhyêuđổitiềngọilàcôgáigì?”.Ngườiấyđáp:“Làgáiđiếm”.Nhưngviệcấydínhlíugìđếnvấnđềcủatađâu?”.Socratebảo:“Dínhlíuchứ.Tìnhyêucũngnhưtrítuệ.Nayanhbảotôiđemtrítuệmàđổilấytiềnthìcókhácgìcôgáiđiếmđemtìnhyêubánkiếmăn”.Ngườiấynghethẹnthùng,bấtmãnmàvìnểnangSocratenênnhịn.

Ngườicólỗilàngườicầnđượccứuvớtchớkhôngphảilàngườilỡténgựarồitacholuôn“phátsúngânhuệ”.Ỷquyềnthếmàhạnhụcthiênhạ,làmngườitamấtthểdiệncoichừnglãnhnhữnghậuquảchuachátngoàisứctưởngtượngcủamình.

11) Không chịu hiểu cho hoàn cảnh của người[7]

Mộtbuổisángtôithấymộtchịởxáchgóirađườngđóntaxi,vừađivừakhóctứctưởi.Hỏiramớibiếtcâuchuyệnthếnày.Chịởấylàmthuêchomộtbàcụvàmộtgáinhảy.Chủnhàấybảorằngchịlười,ngàytốikhônglolàmviệc,cứlochảiđầuphùng,gặpcontraithìuốnéo,nóichảchẹt.Chịởnóibàcụdữnhưquỷgià.Còncôchủănnóihàngtômhàngcá,cảngàysaichịchạycócờhếtlaugiặt,nấunướngđếnchạymuathứcăn,ănliềntùtì.Khôngbiếtaiphảiquấymàhaibêncãilộnvớinhaunhưbầmbầu.

Nhưngcóđiềuđánglưuýlàcôchủkhôngchịuhiểugiùmchohoàncảnhchịở.

Cũngnhưnhiềungườichủkhác,côcoikẻănngườiởnhưcáimáymàquênrằngcôởcũnglàmộtthiếunữvớinhữngkhátvọngnhưcô.Chịấysởdĩthànhcáimáychocôsaikhiếncólẽchỉvìnghèotúng.Nếucôhiểuchotâmtrạngcủachịthìchắccôsẽđượcchịmếnhơn.Nhiềukhitiềnbạcvàlòngkiêucănglàmchongườitamùquáng,xửsựluôngâyhậngâythù.

12) Ai cũng không thích thiên hạ ra lệnh cho mình[8]

Bởixuhướngđòihơnngườinêntừbậcvươnggiảđếntênnôlệ,aicũngkhôngthíchthiênhạralệnhchomình.Muốnbảotồntrậttựphảicólệnh.Nhưngđứnggóctâmlýmàxétthìlệnhnàocũnghạnchếtựdonênxétchungkhôngaithíchlệnh.Lệnhcàngbịghéthơnnữanếubịrabằng giọng hách dịch. Người thụ lệnh cảm thấy phẩm cáchmình bị hạ thấp, tự ái bị tổnthương.

Tềvươngcóconngựaquýbỗngnhiênngãrachết.Vuanổicơnlôiđìnhralệnhphanhthâytêngiữngựa.ÁnTửlàTểtướngmuốnngănvuagiếtngườioan.Ônglàmsao?Lệnhvuađãra.Ýkiếncủaôngmàtrìnhbàynhưmộtlệnhthìhậuquảchắckhôngtốtđẹpgì.TềvươngvốnlúcnàocũngmuốnthànhminhquânnhưNghiêu–Thuấn.ÁnTửbiếtsởvọngấycủavuanêntâu:“NếuphanhthâytênnuôingựathìphảiphanhthâycáchnàochogiốngNghiêu–Thuấn!”.Tềvươngnghevậytruyềnlệnhthachotêngiữngựa.ÁnTửmuốnchoýkiếncủamìnhđừngcóvẻmộtlệnhkhiếnvuamộtcáchtrơtrẽnquábèntâutiếp:“Tộinhânnàysắpbịhạngụcmàkhôngbiếttộimìnhnêncốcholàoan.Vậybệhạchophéptôihàitộichohắnbiết”.Vuađồngý.ÁnTửnóivớiphạmnhân:“Ngườicóbatửtội:nuôingựavuamàđểngựachết,mộttộiđángchết.Đểngựahaychết,hai tộiđángchết.Gâycớchovuachỉvì conngựachếtmàgiếtmạngngườikhiếnnhândânchovualàtànbạo,ngoạibangcoivuakhôngragì,batộiđángchết”.TềvươngngheÁnTửkếttộingườigiữngựa,thấynếuhànhtộihắnlàtựhạinênthabỗngtộinhân.

BạnthấyÁnTửralệnhchovuamàchuyểnlệnhthànhmộtýkiến.VuavừathựchiệnýkiếnấyvừamếnÁnTử.

13) Biết đối xử “có người có ta”[9]

TạisaosốngườichốngchếđộquânchủmàNapôlêôngchưakịpcholệnhtrảmđầu,rồisauchínhNapôlêôngphonghầu,phongbácho, lại trở thànhnhữngngười triệtđểủnghộông?Chínhnhờ“concọpkhảihoàn”ấycưxửbiếtđiềuvớithuộchạcủamình.

RồinhờđâuWellsviếtđược77cuốnsách,tạomộtgianghiệphằngtriệuMỹkim?RồicũngnhờđâuCharlesDickengtừmộtthanhniênđaubệnhrềrềmàtrởthànhngôisaobấttửtrênnềntrờivănhọcAnh.Chẳngquachỉnhờhaiônggặpđượchainhàxuấtbảncộngtácbiếtđốixử“cóngườicóta”.Tháiđộphảiquấycủangườiănởbiếtđiềubaogiờcũnggâythiệncảmvàotâmđịakẻkhác.Dựavàomấygươngtrên,khibạnthấybềdướilỗilầm,đừngănthua.Mộtvàicửchỉquântửnàođócủabạncũngcóthểlàmchongườicólỗigiàulươngtrihốicải.

III. Gương lành hiệu lực bằng trăm lời khuyến thiệnKhôngcócáigìbuồncườibằngmộtôngchủcứchànhchạchcáimiệngbảonhânviêndưới

taynghiêmtrang,thinhlặnglúclàmviệcmàôngbạđâunóiđónhưkháchtrúchìmtàuvàlúcnàoở hãng cũng náo động lên vì tiếng ông gào thét. Tự bản chất gươngmẫu hay lấy. Lờikhuyên,lờichỉgiáomàkhôngđiđôivớigươngtốtsaucùngsinhácquả.Ngườidướicóthểvìlýdonàođókhumđầulãnhnhậncáchuấnlệnh,nhữnggiáotừsongtrongbụnghọkínhphụcthượngcấphaykhônglàchuyệnkhác.Mộtngườinóirằngmìnhthinhlặngkhôngthinhlặngbằnghọcứthinhlặng.Tựnhiênconngườithíchhànhđộngnhấtlànếpsốnghơnlờinói.Trongbấtcứtổchứcnào,ngườilớnmàănnóimựcthước,cưxửđúngđắnkhibềdướilàmlỗikhônghìnhphạtnàonặngnềnhấtđốivớihọbằnghọýthứclỗimìnhđãviphạmbầukhôngkhínềnếpcủanơihọsốngvàphụcvụ.MộtcáinhìnâuyếmcủaChúaGiêsuđủlàmchomônđồPhêrôsaulúcchốithầy,khóclócănnănmònconmắt.Tạisaovậy?ChắcchắnlàtạiPhêrôýthứcđờisốngvàhànhvithánhthiệncủathầytrongkhiđómìnhchốithầyđểtrởthànhngườidơbẩn.Mặccảmtội lỗi làmviệcđắclựctrongtâmlinhphạmnhânlúchọgầnthượngcấpsốngđờigươngmẫu.

Chương III. Sửa lỗi người mà cãi lộn… rồi sẽ biếtI. Lão Tử dạy Khổng Tử điều gì?LúcKhổngTửđếnkinhđônhàChu,vàonhàLãoTửthăm,ravềđượcLãoTửtiễnchânbằng

những lờimàngười thờinay cho làkinh thánhcủaxử thế.Đạikháiôngnói: “Kẻgiàu tiễnngườibằngtiềncủa.Tôinghèoxintiễnngàibằngđôilờinói.Ngàynaykẻsĩmắcnạnthườnglàkẻbớimócviệcxấucủangườiđời,thânkhổvìchỉtríchtộilỗikẻkhác.Quântửphảicưxửnhưngườingu,đẹplòngđadục,trừbụngkhiêukhích,tránhlốiănmặclòeloẹtkhôngchêbaiaihết”.KhổngTửnghevuicườithủlễcảmơn.

BạnnghĩsaovềnhữnglờicủaLãoTử?

Riêngtôimỗilầnđọclạinhữnglờiấy,lòngcảmđộngquá.TôithấyKhổngTửlàbậcvạnthếsưbiểumàcònphảicầnnhữngkhuyếntừấy.TôilạicảmđộnghơnnữakhibiếtrằngchínhnhờcáclờithâmthúycủaLãoTửmàKhổngTửrúcthânvàovỏốcyêntịnhlotrướctáchơnlàđiduthuyết.SựnghiệpvĩđạicủanhàhiềntriếtnướcLỗphầnlớnlànhờđã“rúcthânvàovỏốc”.

II. Chắc chắn gây thù chuốc oán nếu…Chắcchắntrămphầntrămđểgâythùchuốcoánlàhamcãilộn,làchuyểncáccuộcbànluận

thànhcãilộn,làkhicãilộncứquăngtướivàomặtđốiphươngrằnghọnóibậy,họsailầm,họlàmẩu,họngu.

Thửđứngđịavịngườibịhứngcáclờigiấmớtấycoitaphảnứngthếnào?

Tựnhiênkhôngviệcgìhếtkiamàtacònkhôngnhậnaiphảihơnai.Tatựcao,chomìnhlàtrúnghơnthiênhạ,ítxétgiátrịcủamìnhmàưachỉtrích.Khôngbịaichạmtựáimàkiêukhícủatacònđằngđằngnhưvậy,huốnghồbịphóngxốixảvàomũicáclờikhiêukhíchtrên.Tacảmthấybịthuasútngườita.Tangu,taquấy,talầmhơnthiênhạ.Tachịukhôngnổisựônhục,tứckhícủatacuồngbạolên.Tađịnhquậtđốithủxuống,trảđũahắn,chohắnbiếttalàngườithếnày,thếkia…

Xưanaytrongnhânloạikhôngphảichỉcómộtmìnhbạnvàtôihànhđộngnhưvậy.Hếtthảyaimangnhântínhđềunôlệtựái.

BạnbiếtBenjaminFranklinnổi danh là xử thế gươngmẫu, hồi còn trẻ tính tình thếnàokhông?

TrongdanhphẩmTựthuậtcủaông,ôngchotabiếtôngmắcđủthứtậtxấu.Kểsơsơ:vụngvề,thôlỗ,cộccằn,chỉtríchlặtvặt,hamcãilộn,độcđoán.Khiđứngtuổi,ôngthànhmộtchánhkháchlỗilạcvàobậcnhấtcủaMỹvềtàingoạigiaođắcnhântâm,lànhờôngluyệntánh.DaleCarnegienóicómộtluậtsưnọ,trongmộtphiềntòa,cãirấthùnghồn,dẫnluậtrấtđúngmàsaucùnglàmchothânchủthấtkiện,chỉtạivụngvềđemcáikhôncủamìnhchứngminhrằngôngtòadốtluật.

Nhữngbậcđạitrí,ngườitronggiớithượnglưuđầuócnhưvậy,cònkẻthuộchạbìnhdânthìsao?Khôngkhácgìhết.Cókhicòntệhơnnữa.Hằngngày,giaotiếpnhiềuhạngngười,bạnthấycókhivìkémhiểubiếtlốixửthếcủangườitahẹphòi,tựáicàngcao.Lắmlúcbạnphảitứcvỡngựcvìbịkẻmắctậtsờvoicãingangvớibạn.Họvõđoánbằngnhữnglờithôbỉ,đấulývớibạnbấtkểphảiquấy.Tôicũngnhưbạnvàhọđềuthờlạythànhkiếnnhưmộtthứtinhthần.

Tâmlýcốhữucủangườivănminhcũngnhưdãmanlàkhôngbaogiờchịumìnhnhỏbé,thuathiệtnhưvậyđónênkhixửthếmàkhôngtránhnhữngcuộccãivảthìkếtquảluônlàgâythùoán.

III. Tại sao ta cứ cho mình không bao giờ lầm?NhữngvĩnhânnhưLêonXIII,ThéodoreRoosevelt,AlbertEinsteinvịnàocũngkhiêmtốn

nhậnrằngtrongmộttrămlầnsuytưởngcóđếnhaibachụclầnthấymìnhsailầm.

Trướccácvịấy,KhổngTửcònnhờLãoTửchobàihọckhônđểthôiduthuyếtloviệctrướctác;ThíchCathayđổiđườngtu,lấythườngđạothếchokhổđạo.

Đừngnóichibộóccánhân,hãynóingaybộóccủanhânloạitathấyhaingànhchuyênbiếttìmkiếmchânlýlàtriếthọcvàkhoahọc,từxưađếnnayđãbaolầnbôilầmxóalỡmớicunghiếnchotađượcmộtmớchânlýmàhômnaythỉnhthoảngcònbịnhữnggiảthuyếtrađờihămdọacáchnàycáchkhác.

Bạn thửnghĩ coi các tôngiáonhất lànhững tôngiáo lớncủanhân loại, tôngiáonàomàkhôngchorằngmìnhnắmkhotàngsựthật.Điềuđóchotabiếtrằngthầnchânlýẩnbóngkhéoquá.Ngườiđờitựáicàngcao,chânlýcàngbịgiànhgiật.

Mộtmặtcánhânkhảngộnghĩalàdầuthánhnhândanhnhâncũngthườnglầmlạc,mặtkhácthịdụctựnhậnmìnhquantrọngthúcđẩy…Luônchomìnhlàphải.Vìhainguyênnhânđó,cuộcgiaotếxãhộihaycónhữngđụngchạm.Tôiưatrìnhbàyquanđiểmtheolốiđộcđoán,cóvẻchỉthị.Bạnthíchdạytôihơnlàgópýkiến,tiếngcủatôi,củachúngtôibạnthườngdùnghơnhết.NgayôngTrời,chúngtacũngdámnói:Trờicủatôinữa.Bànchuyệnvớiaitakhôngtạobầukhôngkhíđốithoạiđểhaibêntraođổiýkiếntiếnđếnsựthật.Taănnóivõđoán.Tahấptấp,khôngcầncoiđốiphươngphảiquấychỗnào.TatưởnghễđemcảđốngnguyêntắclýluậncủaPlaton,Hegel,Descarteslàaicũngphảicâmhọngphụclýta.Cókhilớntuổirồimàtánhtakhôngtĩnh.Tacònquánặngmáucãivả.Tabiếtconngườicólýtrímàcũngcóbảnnăngsongtrongthựctếtaănnóinhưconngườilàthuầnthần,lúcnàocũnghợplý.TựnghìnxưacómộtôngvuaAiCậpkhuyênconmìnhmuốnđạtmụcđíchphảikhéoléo.Cònta,tacứvụngvề,coiaicũnglầmlạc,mộtmìnhlàđúng,làkhôn.Vớitinhthầntựđắcnhưvậyvàcuộctranhluậnnàotacũngdấnthânvào,cũngchuyểnthànhcuộccãilộnthìailàngườicóđượcthiệncảmvớita?

IV. Nếu không có gì hại, thì nên tránh mọi cuộc tranh biệnVừađọcxongtiểumụcnàychắcbạntráchtôisaomàcólốigiảiquyếtvấnđểmộtcáchthoái

luitiêucựcnhưvậy.Xinbạnchotôinóihết!

HồicònởbanTriết,trongmộtbữatiệctấtniên,vừadùngbữavừabànchuyệnchơivềmộtvàiđềtàitriết,tôitrưngcâu:“Hiểubiếtvềtừngữđưadẫnđếnhiểubiếtvềsựthật”.TôibảocâuấycủaAristote.Mộtbạncủatôisửalưngtôitrướcmặtđôngngười,rằngcâuấycủaPlaton.Tôithấymìnhlầmvàhơithẹn.Tuổitrẻnhiềutìnhcảmquá,vềnhàsưutầmlại,tôibiếtrõcâuấycủaPlaton.Anhbạntôinóiđúngsongtôithấyanhtànnhẫnquá,anhchứngminhrằngtôilầm.Lòngtựáicủathanhniênnơitôixúigiụctôighétanh,muốncãilạivớianhđểgiữ“thểdiện”.Tôikhôngthônghếttriết lýPlatonnhưnganhbạntôicũngkhôngchịunhớrằngconngườigiàutựáinhưnhớdanhngôncủaPlaton.Tôicùnganhđangdựtiệc,màcóbàntriếtlýlàbànqualoachơivậychớcóphảitranhbiệnvềtriếttronglớpđâu.Bâygiờrađời,bịđờiđậplòngtựáinhừtử,tôinhớlạitủihổsaomàlúcấyhaygiậnbậy.Nhưnghồiđómáuthanhniênhamgâygổcủatôicườngbạolắm.Saoanhkhôngnhắckhéotôiđừnglàmchotôimấtmặt.Hồiđó,tôicholàanhthắngtôinghĩalàtôithua.Màanhthắngtôilàanhchọcdậylêntánhkiêucăngcủatôi,anhdồntôiđếnchỗthấyrằngtôingu.Vìđótôighétanh.

ThìratưtưởngsauđâycủaDaleCarnegielàminhtriết:“Trongmọicuộctranhluậnkhôngaithắnghết”,vàtheonhàtâmlýthựcdụngấynêntránhnóđilàthượngsách.

Trướchếttaphảilanhtrícoinếutakhôngtranhbiệncóhạigìkhông.Nếucóthểthảtrôiđượcthìlàmthinhừừhửhửchoquachuyệnlàkhônnhất.Khólòngmàtránhchobànluậnkhôngbiếnthànhcãilộnlắm.Màcãilộnthìhỏnghết.

Nóivậykhôngphảituyệtđốitránhnhữngtranhluậncầnthiết.TrongcuốnLeprixdelavie,Ollélaprumekhuyênkhitranhluậnnhắmchânlýchớđừngnhắmănthua.

Tanêntậpchothànhthóiquensựnhườnglờilúctranhbiện.Hãyđểđốiphươngnóichohảhê.Đừngtỉmỉbắtbẻhọvớiócvạchlátìmsâu.Biếtbỏquanhữngsơsótnhỏnhặtcủahọmàchỉnghĩđếncácđiểmtốihệthôi.Thayvìtrìnhbàytrựctiếpvấnđềravẻchỉgiáo,tatrìnhbàybằngcáchhỏivàláiđốiphươngđếnchỗđồngývớita.Trongthưtừcũngnhukhiđàmthoại,tránhquảngcáocái tôiđãđànhmàcònđừngvôtìnhtỏrachưngtàikhoeđức.Luật“aihạmìnhxuốngsẽđượcnhấclên”củaChúaCứuThếlàluậtvàngchotuđứcmàcũnglàluậtvàngchoxửthế.

Trênxebuýt,máybay,xuốngđò,xuốngbắchayvàonơiđôngngười,tanhườngnhịn.Đừngkhinào tin rằngcàngcãidữcàng thuyếtphụcđượcai.Cuộc tranh luậnnàomàkhôngđậpnhau.Mỗibệnhbịtựáichomangcặpkínhmàunhìnđốiphươngkhóbềnhậnthứckháchquan.

Nếucãimàchỉđếngâylộndođóđãvôíchcòntáchại.Nhiềungườigiàukinhnghiệmcho“cãivảhaohơi”khôngphảivôlý.

Nóinhưvậyvẫnhiểungầmrằngcólúcphảitranhbiệnđểbinhvựcchânlý,bảovệquyềnlợichínhđáng.Cónhiềungườiviệnlýcầuanđểlàmthinhmànhưvậyvôtìnhtốcáohoặcócngudốthoặctánhbạcnhượccủamình.Nếukhôngđủlýdochínhđángmàlàmthinhđểcuộctranhluậnđưađếncáckếtquảtaihạichomộtcánhân,mộtđoànthểthìlàmthinhấyđắctội.Cókẻdámhànhđộngnhưvậychỉngạithiênhạnóichốngmình.

Ngườigâythiệncảmkhôngkhiếpnhượcđểgọilàkhônngoankiểuđó.Nhưnghọphảivìcầnnóimàhọlênmặtbiệnthuyết,lýsự.Họkhôngdùngcái“máchngôntừ”(matchverbal)đểhạđốiphươngmàdùng lý lẽnhất là tưcáchgiúpchân lýđược lộhình.Họănnói lễđộ,mềmmỏng,khiêmnhu.Thayvìnóilýcủađốiphươnglà“lầm,bậy,sai”.Họxinphépxétlạilýấy,chohọgópýkiếnnàykhôngđồngýđiểmkia.Khôngđặtnặngvấnđểthươngghétđốiphương,nênhọbấtcầnquantâmtháiđộphanhuộmtâmtìnhhaytìnhdụchoặcnóngnảyhoặccốchấpcủađốiphương.Vấnđềhọnhắmkhôngphảiởchỗ losửa tánhtìnhcủađốiphương,muốnđốiphươngthànhngườilýtưởng,màởchỗbảovệchânlýmànỗlựcgiúpđốiphươngchấpnhậnchânlý.Nếubạnđịnhtâmphụcthìphảituyệtđốitránhtấtcảnhữnglờinóinàomàbạnkhôngmuốnkẻkhácquăngvàobạn.Đừng“chụpmũ”đốiphươnglàlýluậnthếnàođótạivìnhiễmđạonàyđảngnọ,oánghétai,cóthànhkiếnvớiai.Lúcnàocũnggiảsửnhưhọtìmchânlýbằnglòngthànhthực,vôtư.Khônggìbấtlợichobạnbằngnhữngcâukhiêukhíchlòngkiêuhãnhđốiphươngnhư:“Anhthiếukhảnăng,chịkhôngchuyênmôn,cậucònnonkinhnghiệm,ônglỗithời,bàkhôngnắmvữngvấnđề”.Nghevậymấyaicònbìnhtĩnhbànchuyệnvớibạn.Nếuđốiphươngcủabạnchủquanphảitếnhịmờihọthửđặtmìnhởđịavịcủamộtngườingoàicuộcđểxétvấnđề.Thấyhọhiểulầmbạnmànóngnảylênthìkhéođổivấnđềđi.Khôngaigiươngbuồmkhibãotố.Bànluận,bạnphảicươngquyếtnhưngđừngtỏrangoancố.Thỉnhthoảngphảisoátlạilậptrườngcủamình.Tránhlỗilặplạilýcủamìnhhaynhấnmạnhtiếngnàyýnọravẻchỉgiáo.Càngtránhhơnnữalờinóichuyệnmàhayđưagiảsửnhưvậy:“Giảsửônglàngườihoanguyệt,bàlàmụghen,côlàkẻếchồng”…

Lốigiảsửấychỉvọtratừcửamiệngcủakẻkhiếmnhã.Giọngnóicũngphảisănsóc:đừngâuyếmhayquáttháo,ngẫnngơhayóré,hăngsayhaylãnhđạm.Bạncótinrằngnhữngđộngtáccủa tay, củađầu,nhữngnét trênmắt, trênmặt gây ảnhhưởngđến sự thành công củabạnkhông?Nếutinthìbạnđừngcẩuthảchúng.Khéodùng,chúngcóthểgiúpngườikhácnhậnbạnthànhthật,ănnóibiếtđiều,khôngthànhkiếnxấuvớihọ.Tháiđộquátrịnhtrọngcũngnhưtháiđộbỡncợtsáimùa,tấtcảđềugâyáccảm.Nếuthấycuộctranhbiệnkéodàiquámàkhôngđiđếnđâuthìnênkhéochấmdứtlàhơn.Vàkhichânlýkhôngbịuyhiếpmàđốiphươngcủa

bạnvìtứckhíratuồnglấnlướtthìdiệusáchlàbạnthihànhlờikhuyênnàycủaRaymonddeSaintLaurent:“Bạnhãynhượngbộ”.

Phần II. TRỊ “THẤT NHÂN TÂM” BẰNG “ĐẮC NHÂN TÂM”Chương I. Nghệ thuật thương lượng

I. Định nghĩa theo ngữ nghĩa của hai từ Hán - Việt“Thương” và “Lượng”.-Thươnglàbànbạc,thảoluận,traođổiýkiến,quanđiểmqualạivớinhau.-Lượnglàđắnđo,cânnhắc,châmchước.-“Thươnglượnglàđôibênhaynhiềubênbànbạc,đắnđo,chướclượng...Tínhchocânphân,đồngđều”(HuỳnhTịnhCủa)“Bàntính,đắnđocùngnhau”(ĐàoDuyAnh)...“Bànbạcnhắmđiđếnthỏathuậngiảiquyếtvấnđềnàođó”.(TừđiểntiếngViệt-HàNội1987).ĐạikháinộihàmngữnghĩacủaThươngLượnglànhưvậy.

II. Bây giờ thử xét nội hàm rộng nghĩa của Thương lượngvà nghệ thuật thực hiện nó trong giao tế nhân sự đa dạng,nhất là trong doanh nghiệp.a.Trướchết,nóichuyệnhằngngàylàThươngLượng.XéttâmlýbảnthâncủaNóiChuyệnlàmỗibênđốithoại,cóýkiến,quanđiểm,lậptrườngriêngmàmuốnchobênkiachấpnhận.NếumỗibênbấtkểbênkiachấpnhậnhayphủnhậnmàchủquantíchcựcvàđộctàitrìnhbàycáihiểubiếtcủamìnhnhưmộtthôngtincốýbắtbuộcbênkiaphảitiếpthuthìsẽdiễnraTìnhtrạngđộcthoạiđốiđầuđộcthoại.Hằngngàytrongđờisốngxãgiaothựctếhayxảyralờinóichuyệnnhưthế.Ngườitachủquanvàmùquáng tưởng rằngkhimìnhnói chuyệnnhưvậy, làđươngnhiênngườinghemìnhđãthuậnývớihếtnhữnggìmìnhnóichủquanhaycăncứvàocácbiểulộcủaphíabênkianhư:“Gậtđầu”,nhưnói“Vâng”nói“Dạ”.Kỳthực,trongnhiềutrườnghợp,cácbiểulộnàychỉcónghĩalà“Chấmcâu”chophíangườiđangnóithôi.Cònxavàlâulắmngườinghemớithựctâmđồngý.Haygiảcóđồngýlúcđóthìcácýsẽcònbịxétlại,còncácđồngýhấptấpvìnểnang,vìvộivàngchấpnhận,sẽbịđổiýsaucuộcđàmthoại.Nhưvậy,nếunóichuyệnmàđượcdiễnrabằngđộcthoạicộngvớinhữngđộcthoạihếtgiờnàysanggiờkiathìquảthựclàcuộc“muabánhơiphổi”giữaHaiNgườiĐiếc.b.Khiđiếcvớiđiếc“HộiThảo”.BạnnghĩsaovềvôsốcuộcHộihọpvàHộithảomàđaphầncácthamluậnđượcđọctrànggiangđạihải,cáccuộcphátbiểuthaothaobấttuyệttheolốichủquanđộcthoạinàycộngvớiđộcthoạikia?Thìđólàđiếcnóichuyệnvớiđiếcchứcógìlạđâu.Nếuxétkỹtâmlýcủa

cácsựđồngýthìthấynócóđủthứlýdođểhìnhthành.Cóthứđồngýdosợhãi.Đồngýdongusi,dốtnát.Đồngýdothànhkiến.Đồngýdoxãgiao,khôngmuốnlàmmíchlòngkẻnói.Đồngýcảvìnể.Đồngýcáiphilýđểcólợilộc.Đồngývì“baphải”đểrồicộnglạicácđồngýấylàmâuthuẫn.Đồngýlúcngherồisauđómộtthờigianphảný.Đồngýthậtmàchovuichơithôichứkhôngthựchành.Đồngýbằngimlặngvìnộitâmchailỳ,đầnđộn,tríkhônđặccứngkhôngcònsứcbật,phánđoán.Đồngýbằngimlặngkhônngoan,âmthầmchốngđốimàngườinóithấyngườinghelàmthinh,tưởnglàđãnhấttrívớimình.Đồngýchoquachuyệnbởivìthấykhôngcógìquantrọngchonênkhônglêntiếngđínhchính,bàncãilàmchi.Đồngývìyêuđươngsayđắmnênđiềungườinóitráiấucũngthànhtráicam.Đồngýtạmthờimêsay thần tượngrồi sauđónhiềunămphảnbiện,bôi lọ,nói xấu.Đồngývìđầuócgàmởkhôngthấycógìnghịchýnênđồngý.Đồngývìthấyngườitanóigiốngýmìnhnghĩ,vânvânvàvânvân...Nếuphântíchcủacácloạiđồngýấyvàvôsốlýdokháccủađồngý,thìbạncóbắthoảnghồnmànghĩrằngthứđồngýthựctâmvàđồngýđemrathựctácbềnbỉ,làvôcùngkhóđạtvàvôcùnghihữukhông?c.Độcthoạitrêndiễnđàn:Tựbảnthân,cácdiễnđàntạorachodiễngiảmôitrườngcámdỗphátbiểuđộcthoạimộtcáchđộctàivàđộcquyền.Vìlẽđódiễngiảnonnớt,nghềhùngbiệnhaytựbanchomìnhcáiquyềnkhôngmấyaichấpnhận,đólàchủquancoicáclỗtaingườinghenhưnhữngcáigốiđểhọmuốnnhétgìvàođóthìhọthahồnhét.Tạivìcóquánhiềulýdokhiếnthínhgiảkhôngthểchậnhọlạiđượcđểbàytỏcácphảný,chonêndiễngiảnóiquádai,quádài,nóilộnphèonhưtôcanhhẹ,nóicàkêdêngỗngcơhồnhưhọkhôngthểngưngđược.Trườnghợpấythêthảmđếnhếtchỗnói.Ôngthầnđộcthoạingựtrịnhưởchỗkhôngngười.Thínhgiảchỉcònbiếtngồithở.Đasốbựcbộitrởmình.Mộtsốkhôngnhỏngồiêmtaitỏra“nhấttrí”hiểutheonghĩangủgụctợlênđồngđểmặcchochiếcđầutựđộngngẩnglêngậtxuống.Hằngngàytrênthếgiớicóbiếtbaonhiêudiễnđàn“bánthuốcgâymê”nhưvậy.d.Trongcáccuộcđàmthoạiđểgiáodục,đểbànvềvănhóa,khoahọc,nhấtlàđểlàmdoanhnghiệp,đốilưuđốitáctrênthươngtrườngvànếunóichuyệntheolốiđộcthoạithìsao?Thìdễthấtbạichứcònsaonữa.Hãy tưởng tượngnhững trởngại giữa các quanđiểm trongmột hội thảo khoahọc hoặctrongmộtcuộctraođổiýkiến,đềnghịđểkýmộthợpđồngmuabáncấpquốctếchẳnghạn,thìsẽthấyđiđếnđồngýđôibênlàkhókhănthếnào.Muốncóđồngýtronghaithídụtrên,ngườitaphảiđiđếnchỗđồngquanđiểmvềchânlývềquyềnlợiđôibên.Tronglãnhvựctìnhyêu-hônnhânvàgiáodụcconcáicũngvậy.Tạisaongườitabiếngia

đìnhthànhsuốilệkhôngvớivìtìnhyêuđơnphương?Tạisaongàynaycóvôsốgiađìnhchamẹkêutrờikhôngthấuchỉvìgiữachamẹvàconcáihễbànluậnvấnđềgì,nhấtlàtronghônnhân,lậpnghiệp,thìkhôngmấykhiđiđếnnhấttrí.

III. Con đường độc đạo của đồng ý là thương lượng.Khinóithươnglượnglànóiphíamìnhđãcólậptrườngnhưngmìnhthựctâmnghĩrằngbênkiacũngcóquanđiểmcủahọ.Vớitháiđộchânthành,haibêncởimở,mờigọi,chàođóncácýkiến,đềnghịcủanhau.Haibênsonghànhquyếttâmtươngnhượngđểđiđếnthỏathuậnsongphương.Thươnglượnggiốngnhưnhiềungườitoxácmàlênmộtchuyếnxeđòchật.Tìnhhữunghịđóngvaicuộclănbánhcủaxe.Nếukháchtươngnhượngnhauthìxechạymộthồi,cácchỗngồisẽđượcanbàiđâuvàođó.TrênbàntiệcchỉdọnchotámngườimàxảyramườihaingườiđếnthìLuậtThươnglượngđộtlốtTươngnhượngsẽlàmchocácthựckháchchẳngnhữngănuốngđầyđủmàcòncảmthấythoảimái,vuivẻhơn,cóthêmbằnghữuhơn.

IV. Đâu là cốt tủy của thương lượng?Sởdĩluậtthươnglượngcóhiệulựcvạnnănglàtạivìnótựtrangbịtrongbảnthâncủanótìnhthươngnhườngnhịn,chiasẽ,cốnghiếnvàýthứcrằng“tronglẽphải,cóngườicóta”.Chongườihungác,íchkỷ,chủquanvàphilýđếnđâu,luậtthươnglượngcũngdễcảmhóalòngngười,dễtránhthấtnhântâmvàdễđắcnhântâmhơnđộcthoạitrangbịbằngchủquanđộcđoánhaylốixửlý“cảvúlấpmiệngem”.Đừngbaogiờquênthươnglượnglàyêuthươngcốnghiến-tươngnhượngvàxửthếhợptìnhhợplý.Phảnbiệnlạicôngthứcđó,hãytưởngtượnghìnhảnhquáidịvàtâmđịachủquancủamộtNgườiđộcthoại.Họquáiđảnvàđầnđộnvìtrangbịnhữngcáixấuxađó.Ngaynhưngườiyêuhayvợchồngconcáihọcũngghétnữachứđừngnóithínhgiảcủahọbêndướidiễnđànhaybấtcứaimàhọmuốngiaotiếpđểgiảiquyếtbấtkỳcôngviệcgì.NgườibấtkhoannhượngbaogiờcũnglàNgườidễghét.Ngườitacóquyềnbấtkhoannhượngvớicáiác,vớicáixấuxa,cáibấtcông,cáivôlý,nhưngđốivớibảnthâncủangườiác,ngườixấubụng,ngườibấtcông,ngườinghịchlý,vìhọlàConNgười,cólúchọsẽcảitàquichính,cólúchọlắngngheTiếngnóilươngtâmcủahọ,chonênLuậtthươnglượngluônluôncònđấttâmlinhđểhoạtđộng.NgườibàiloạiLuậtthươnglượnglàngườilẫnlộnbảnthânngườixấuvớichínhbảnthânsựác.Haicáikhácnhau,thựcrakhôngcósựácmàchỉcóngườiác,tứclàngườihànhđộngngượclại.Lẽthiện,lẽphảithôi.Vậyhãythươnglượngvớiconngườiđểtriệttiêucáiác,xấu

vàcáiphilýởtrongconngườinôlệchúng.

V. Vai trò của thương lượng trong khoa giao tế nhân sự.Thườngkhigiảngdạymôngiaotếnhânsựtrongngànhquảntrịdoanhthương,ngườitahaymắchaikhuyếtđiểmnày:-Thứnhấtlàdạygiaotếnhânsựnhưdạymộtkhoahọcxửthếnặngvềtínhlịchsử,tínhlýluận,tínhhệthống.Ngườihọcquántriệtkhoagiaotếnhânsựmàkhôngđượcdạyứngdụngkhoaấycáchnàochođắcnhântâm.Hỏimộtcôbánhàngxinhđẹp,mộtnhânviêncônglực,mộtnhàngoạigiao,mộtnhàdoanhnghiệp,phầnđôngđâuphảihọkhôngchorằnggiaotếnhânsựlàquantrọng,họcũngbiếtnhiều“Kỹthuậtgiaotiếp”lắmchứ.Nhưngkhiứngxửthựctế,họgiaotiếpvụngvềhoặccónhữngcửchỉ,phongcách,lờinóigâythấtnhântâm.Điềuđóchobiếtrằnggiaotếnhânsựtốicầnlàmộtnghệthuật.Mộtcáchthứckhéoléomàchânthành,thathiết,gắnbó.Nếukhôngnhưvậy,nósẽlàlýthuyếtsuôngvàkhiứngdụng,nóphảntácdụng.ThứhailàdạygiaotếnhânsựmàkhôngnhấnmạnhxươngsốngcủanólàLuậtthươnglượng.Khôngthểcógiaotếnhânsựchânthànhmàkhôngcótươnggiaothânmậtcótínhliênbảnvị,nghĩalàgiaohảogiữangườivớingười.Loàicầmthúkhôngcótươnggiaoliênbảnvị,lạicàngkhôngcógiaotếnhânsự.Haicôngtácnàylàđặcthùgiữaconngườivới“conngười-xãhội”màthôi.Phíabên trongcủanhữngnghi thứcgiao tế làmột tâmhồn,một tấc lòngđượcdệtbằngnhữngthớthịtcủacontimyêumến,thathứ,cởimở,mờigọiđểtraođổiýkiến,đềnghị,quanđiểm.Nghĩalàđểthươnglượng,đểhaibêncăncứvàothiệnchítìmkiếmthỏathuậnvàđồngý.Đấy!Khidạymôngiaotếnhânsự,thườngngườitavấpphạmhaikhuyếtđiểmnóitrên.NghệthuậtthươnglượngtuynằmtrongkhoaGiaotếhọc,nhưngnóquantrọngtrongquanhệgiữangườivớingườichođếnđỗingàynayngườitathiếtlậpmộtmônhọcriênggọilà“Thươnglượnghọc”.Trongngoạigiaochínhtrị-quânsựnólàcôngtácđàmphán.Tronghoạtđộngkinhtếcấpquốcgiaquốctế,khôngcóthươnglượngthìcòngìlàgiaolưu,đốitácmàcả...NólàcốtcủaGiaotếhọccũngnhưGiaotếhọclàcốtlõicủaQuảntrịhọcvậy.TầmquantrọngcủaThươnglượngtrongmọigiaotiếp,nhấtlàtrongchínhtrị,tôngiáovàkinhdoanh,nóilênrằngthươnglượnglànóigầnphânnữacủathỏathuận.Nghĩalàngườitamặcnhiêndẹpquamộtbênthànhkiếnvàphongcách.Kinhdịch-đốiđầu-quyếtthắnglấyđượclấyđặng.Thươnglượngcónghĩalàngồigầnlạivớinhau.Làmặcnhiênnhượngbộmộtphầnnàođó.Làthungắnkhoảngcáchxungđột.Làhòadịu,làlắngnghe.Làđểcholươngtâm,tìnhthươngvàlẽphảichủđộngtrênthútính,trênkỳthị,trêníchkỷ,trênchủquan,trênđộcđoán,trêntươngđốihóa,trênđộcđoánlýluậnvà

trênđộcđoánchiếmhữu.Thươnglượnglàmộtthứdầunhớtlinhthiênglàmchocáccátínhđầychônggai,khigiaotế,nhấtlàtrongchínhtrị-tôngiáovàdoanhnghiệp,cọxát.

Chương II. Lòng thành đắc nhân tâmI. Người ta nghĩ gì về những ý kiến của ta?Lúcnóichuyện,bạncóđểýkhíacạnhtâmlýnàykhông?Làrấtítngườichịukhóchúýnghe

tanói,trừkhingườinghelàthuộchạsợta,cầnnghevìócthủlợi.Ngườicàngcóquyềnhơntacàng lườinghe.Nhiềungười lúc tanói, làmthinhchưahẳn là lắngtaingheta,màvừatínhtrongtríchuyệnsắpnóivừachờtanóixongđểnói.Nhữngngườiấycoitanhưcáicớcáicơhộiđểhọtuônxổcácýnghĩcủahọra.Cũngvìtâmlýquykỹmàaicũngchoýkiếncủamìnhlàđúng.Ngườicàngchủquan,nonkinhnghiệmvềđờisốngmàbịuyquyền,tiềncủalàmlòaconmắt,càngtựkiêudođódễcoirẻýkiếncủakẻkhác,aiđáđộngđếnýkiếncủahọthìhọoánghét.Cóthểngườiquá lão luyệntronggạtgẫm,ngồinóichuyệnvới ta, lúcvâng lúcdạ, lúcthuyếtthaothao,lúcravẻtrầmmặclàmtatưởngtâmđầuýhợpvớitalắm,kỳthựcsaulưngtaphảnlạihếtcácýkiếncủata,cókhitáchạitanữa.

Ngườinghechuyệncótrămngànthứlỗtainhưvậy,màmuốnđắcnhântâm,taphảiphátbiểuýkiếncủatathếnào.

II. Ý sáng, trình bày rõTrongcuốn“Liveanewlife”:Sốngđờisốngmới,DavidGuyPowerskhuyênnóicáigìphải

nóirõràng.MàmuốnlờirõthìnhưBoileaubảoýphảisáng.Takhôngthểnàonóivớiairànhmạchđiềugìmàtahiểulờmờ.Nếutachỉnóiđểmànóithìthôi,cònnóimàthuyếtphụcthìnhấtđịnhtrướchếtphảichongườitabiếttanóicáigì.

Đểýđượcdễnắm,tưtưởngđượcdễlãnhhộithìlờilẽcủatađừngthừavôích.Lờicốtđểdiễnýchớkhôngphảiđểchơichữnêncàngcôđọngmàkhôngtốinghĩacànghay.

Tránhnhữngtừngữquátrừutượngkhikhôngcầnthiết,cóthểlàmchoýlạctrongmâymùkhóingút.Ngườidùtríthứcđếnđâucũngthíchnghekẻkhácdiễnýcáchcụthểthìdễđậpvàoócnhờngũquan.

III. Trình bày ý mình một chút rồi hỏi và ngheDùbạncónhiềuýđếnđâu,đừngtrìnhbàytrànngậphàngloạt.Hãyđểchongườinghecóđủ

thờigiờlãnhhội.Đồngthờitránhmặccảmngườinghechorằngtađộcquyềnănnói,dođóhọlạnhlùngđốivớiýkiếncủata.

Taphátbiểumộtmớýnàorồitakhéotạmdứt.Lựamộtvàicâuhỏiđặtchongườiđốithoại.Aibảotadùngcâuhỏitrìnhbàyýkiếnkhôngđược.Lúcngườitanóitaphảichămchúnghe.Khéonghelàgiántiếpmờingườitanghemình.

IV. Đến lượt bạn nói, bạn hở môi cách nào?Liệungườitanóimộtlúckhálâu,màbạncầnnóichongườitanắmýbạnthìbạncứnóisong

phảixenlờivàocónghệthuật.Nhớkhôngaichịubìnhtâmnghenóinếubịtacướplờitrắngtrợn.

Đãbiếtngườinàocũngnặngtựáinênđừnggiới thiệuýkiếnbằnggiọngthuyếtgiáo.Màngaykhithuyếtgiáonhưtrongcuốn“Thuậthùngbiện”tôiđãnói,tacũngphảinóisaochongườinghevôtìnhnhiễmcácýcủata.MộtkhingườitabiếttasắpdạykhônhọthìđúngnhưLincolnnói,ngườita“đóngkíncửaócvàtimlại”.DavidGuyPowerskhuyêntanóibằnggiọng“ngoạigiao”nghĩalàêmái,cởimở,bànhỏi.Tốikỵlờinóidaotobúalớndiễnnhữngýquálố.Dùngcáchnóikhiêmtốnđểýbớtnặngnềchủquan,ngườitadễchấpnhậnhơn.Franklinnóinếutatrình

bàyýkiếnmàragiọngtuyênbốháchdịchthìcầmchắclàngườinghechốngđốichớtađừngmongthuyếtphụcđượcaihết.

V. Bạn có sợ người ta quên ý bạn không?Nóichuyệnvớiaikhôngnênlàmhọnhàmchán.Màngườitathườngngápdàivìcâuchuyện

lặplạimộtcáchlạtphèo.Nhưngkhôngphảivìđómàbạnkhônglặplạiđượcđiềubạnmuốnkẻkhácnhớ.Nếuchỉnóiphớtquamộtlầnthìýbạndùhayđếnđâucũngkhôngkhắcsâutrongnãonhớngườingheđược.Vậyphảilặplạimànhớkhéochớđừngrungủvàlêngiọngthầyđời.Nhấtđịnhlàphảinhớcáchnàochohọđừngnghĩrằngbạndạyhọ.Cáchnàođâylàhỏilại,làgợinhữngchuyệnliênhệđếnýđãdiễn,làgiảithíchthêmý.

Thuyếtphụchaytuyêntruyềncũngvậy,giốngnhưđinhcàngđóngcànglúnsâu.Hìnhnhưkhôngcócáchnàohữuhiệuđểkhắctạcýcủamìnhvàođầuóckẻkhácbằnglặplại.Vấnđềlàlặplạivụnghaykhéothôi.

VI. Phải tỏ ra tôn trọng người ngheChắckhôngcócáigìkhiếnmìnhphátkhùngbằngýmìnhcholàhay,trìnhbàybịkẻkhácbác.

Dùngườitatỏtháiđộvớitanhưvậyđinữa,nếutakhôngbiểulộlòngcungkínhhọ,họchẳngnhữngkhôngnghetamàcònghéttanữa.Biếtđượctôntrọng,ngườitabịđặtởcáithếdễnghetahơn.Tâmlýấyquanhệquámàkhôngbiếttạisaocónhiềungườimuốnthuyếtphụclạiănnóinhưchậnhọngngườita.Họbắtbí,họhỏimắcmỏ,họmỉamai.Muốnbánýkiếnmàgâythiệncảmchẳngnhữngbạntránhngọnlưỡiphunnọcđộcđómàcòntếnhịtránhnhữnglờinói tràophúng,những tháiđộ thânmật sàmsỡ.Đốivớingười càng lớn, ta càngphải thậntrọng.Aidốithoạivớitamàbiếttakhinhkhinhvớihọthìdùtaphunchâunhàngọccũngcoinhưđồbỏ.

VII. Tránh gần tuyệt đối sự vạch lỗi kẻ khácXinbạnchỉchotôingườinàothíchngườitahàilỗicủamìnhra,nhấtlàkhicónhiềungười

nghe.Aicũngđặttựáicủamìnhlênbànthờcả.Tựnhiêntôithíchchecáidởcủatôicũngnhưtựnhiênbạnhamkhoecáihaycủabạn.

Đừngviệnlýthânthiếtmàhàilỗitrắngtrợn.Thuậtthuyếtphụcphảicaocườnglắm,nhắclỗingườitamớikhônggiận.MộttrongnhữngthủtướnglừngdanhcủaAnh,ôngGeorgeCanningnói:“Thượngđếhạitôithếnàothìhại,miễnđừngchotôimộtthằngbạnnóithẳngruộtngựa”.Vôtìnhhayhữuýôngnóilênkhíacạnhtâmlýsâuxacủaconngười.Đólàtâmlý“ẩnácdươngthiện”.Dùbạnkhéonóiđếnđâu,ngườibịnhắclỗicũngnghingại,cókhingờrằngbạncóbụngbươimóchọnữa.Cókẻthấyngườitakhôngtánđồngýkiếncủamìnhrồitìmcáchmócxéolỗilầmcủangườita.Làmvậylàviphạmtựáicủangườinghe,họđâucòndễdàngcóthiệncảmvớita.Giáhọcóchấpnhậnýkiếncủatacũngtạivìbịáplựctinhthần,nghĩalàsợmộtcáigìđó.Mànhưvậykhôngphảitathuyếtphụcnữamàhămdọavàýkiếntakhôngchắcnằmtronghọlâubền.GeorgeEliotnóiloàivậtthânnhaunhờkhôngchỉtríchnhau.Tưtưởngấynghetànnhẫnchoconngườivàkhônghoàntoànđúng,songcũngnhắctahayrằngngườicàngvạchlỗikẻkháccàngítbạn.

Chương III. Ai không thích được nghe và thông cảmI. Ưa “diễn thuyết” là thông bệnhMộtbạncủatôivừaduhọcởMỹvề.CònbạnkiacũngduhọcmàởPhápđãvềnướchainăm

nay.ÔngbạnvừaởMỹvềgặpôngbạnđãtừngởPhápvồnvãhỏinhiềuchuyện:nàophongcảnhbênấyrasao,mứcsốngdânchúngthếnào,tìnhhìnhchínhtrịcógìlạlắmkhông?ôngbạnởPhápbịhỏitớitấpchưakịptrảlờithìôngbạnởMỹthayvìđợitrảlờilạibắtđầunói:“TôithìởMỹnghethấynhiềuđiềuhayđẹp”.Thếrồianhthaothaobấttuyệtthuyếthếtdanhlamthắngcảnh,nhàchọctrời,mứcsinhhoạtđếngiớitríthức,laođộngrồicũngkhôngquênnóivềNgũgiácđài,tòaBạchÔccũngnhưcáchnuôibòsữa,gàtrứngbêntânthếgiớiấy.AnhquênmấtchuyệnbênPhápcủaôngbạn.Mớiđầu,tôinghehơikhóchịumàsauđótựtráchmìnhsaocònchonhưvậylàlạ.Anhbạncủatôilàmchohaichúngtôingạithậtnhưngxétchokỹanhchỉlàmộtconbệnhquáthôngthườnglúcxãgiao:đólàbệnhưadiễnthuyết“sáimùa”.

Cólầntôigặpmộtngườithuộcgiớitríthức.Buổiăntấtniêncủamộtsốngườingoạiquốcđãtạochotôiduyênmayngồigầnvàđàmthoạivớiôngbạnấy.Ôngchuyênnuôigàlấytrứng.Nhân lúcnhàhàngdọn lênmóngàrô-ti,ôngbànchotôinghetừgàmềm,gàdaiđếnnghệthuậtnuôigàvàloạinàođẻtrứngkhôngấp,đẻkhôngcụctác.Gàbịtrái,bịtoiphảichữalàmsao.Cáchtrộncácmónănchogàmớilàphứctạpnữa.Gầnsuốtbuổitiệc,ôngdạytôivềcáchnuôigà,nóiđúnghơncáchlàmgiàubằnggà.Ôngtỏvẻthíchbànchuyệnvớitôimànàoôngcóchotôinóicâunàorahồnđâu.Tôichỉlàmthinhchúýngheôngthôi.Vốntừlâumộngđượcmộtkhuvườntrồngcây,nuôigà,thỏvàsốngnhànviếtvăn,ngheôngnóivềchănnuôi,tôithíchlắm,muốngópýkiếnmàkhôngđược.Nóitạitôithiếuhùngbiệnmàôngthíchgiảngchotôithìvôlý.Phảinóilàtôirángdẹpcáitật“thèmnói”đểtậptinhthầnngheôngnói.Tôicàngmênghe,ôngcàngmênói.Thếlàôngvừahảdạvìđãgặpngườiđểbàytỏkiếnthứcvừathíchtôibởilẽđơnsơlàtôisayngheông.ThựcquảnhưDaleCarnegienói:“Chămchúngheainóichuyệnlànứcnởtándươnghọ”.Màaikhôngthíchđượctándương?

Cóthểnóihầuhếtnhữngngườitagiaotiếphằngngàyaicũngcómộthoặcnhiềuchuyệnlòngđểphanhphui.Làmchohọ“mởkhóa”cửamiệngđólàmộttrongnhữngbíquyếtlớncủathuậtgâythiệncảm.Bíquyếtấylàgìnếukhôngphảilà:Nghe.

Tôimua lầmmộtcáivaly.Valygiấymàtôi tưởngbằngda.Tôi tiếctiền,càngtứctốihơnnhữngkhibịngườinhàtráchmócváctiềnbỏsôngbỏbiển.Tựnhiênlàtôibấtmãnngườibán.

Tôigặpbạnmuốnbahoanóivớibạnrằngđầutôigầnhaithứtócmàmuabáncòndại,rằngkỹnghệnướcnhàcòntệquá,rằngbọnlàmhànggiảlànhữngconbuônbợm.Tôithèmkểlểđủ

thứnhưvậythìbạnchỉcómộtcáchlàmtôicóthiệncảmvớibạnlàbạnnghetôinói.Tôinóiráchmồmđinữacũngkhôngtrảlạiđượccáivalygiấy,màtạibụngtôibồnchồnquá,bắtbuộcphảinóiramớihảdạ.

Tôilàkháchbánhàng.Bạnmuacủatôimộtcáiquầnđùimàuxanh.Cáiquầnvảihồcứngnhưmocauvềnhàmớigiặtmộtvàilầnmàuxanhđãbaytrôngrấtdịhợm.Bạnchẳngnhữngkhôngvừaývàcònoántráchtôi.Bạnoántôinghĩalàgiántiếpbạnquăngvàomặttôimấytiếng:“Đóngcửatiệmđi!”.Gặptôi,làmsaobạnkhỏiđemchuyệncáiquầnbaymàuramắngvốntôi.Tôiphảicưxửlàmsao.Nếumuốnlầnsaugặp,bạnkhôngthèmngóđếnmặttôithìdễlắm.Vừanghebạnphântrầnnàochiếcquầnhồdàycộm,màuthôiratrôngquáidị,tôicướplờibạn,nóinhưxỉngượcxỉxuôivàobạnrằng:“Quầnđâulạicóthứquầnkỳlạnhưvậy.Bộbạnmuaởhiệubuônnàorồiđánhlộnsòngvớiquầnmuaởhiệutôi?Hồitôimởtiệmđếngiờkhôngaigâyrắcrốichotôibằngbạn.Gặptôilàphướcchobạn.Bạngặpngườikhác,họsẽkhôngđểbạnyên”.Nghemấylờicóvẻgâysựbằnggiọnghiếuchiếncủatôi,chắcnhìntôi,ganbạnmuốnnhảyrangoài.

Màkỳthựccóphảibạnđịnhđemtrảcáiquầncụtlạichotôiđâu.Bạnchỉmuốnnóilênchohảlòngbạnthắcmắcthôi.Bạncó lýchứ.TiềnđâuđemđổsôngNgôbằngcáchmuathứhàngdùngđểchùimâmcủatôi.Đánglẽtôiphảiniềmnởnghebạntrìnhbàyhơnthiệt.Tôixinlỗibạn.Tôiyêucầubạncứdùngnómườingàynữamàthấymàucứphaithìđừngngạigìhết,bạncứđemđếncửahàngtôiđểđổi.Màbạnnàocóđịnhlàmnhưvậy.Cóthểlàmắngvốnchocóchừng,thếthôi.

Biếtbaonhiêuchủtiệmmấtkháchhàngchỉtạixửsựvụngvềnhưtôi.Màcũngvôsốngườithấtbạitrongcuộcxãgiaođềutạikhôngchấpnhậnbệnhthèmnóilàbệnhphổthôngtạithèmnóihơnchịukhónghemànhưvậylàvôtìnhlàmchokẻđốithoạivớimìnhchánmình.Khôngphải chỉ có kẻ quá bình dân lúcmắc bệnh, gặp được thầy thuốc thì giàmồmkể lể đủ thứchuyệnđâu.Ngaynhữngdanhnhân cũnghamnóihơn thíchnghe.TheoDaleCarnegie, thìnhiềudanhnhâncảquyếtđiềuđóvớiMarcossonmộtchuyênviênphỏngvấncácdanhnhânthếgiới.BạncóbiếtdanhtiếngcủaEdwardBodchớ?Nềnhọcvấncủaôngsởdĩphầnlớnđượcvững chắc lànhờ suốt thời thiếu thanhôngđượchuấn luyệnbởinhững chuyện lý thú củanhiềuvĩnhântrongđócócácđạitướngGarfieldvàGrant.

II. Tại sao thèm nói và ráng nghe?Sựkiệnquáhiểnnhiênmàbạnchấpnhậnlàaicũngthèmphátbiểucảmtưởngvàbởivìcó

thịdụcđónênkhiainóitaphảitựhãmkhẩuđểnghe.Tháiđộcốgắngnàykhôngluôndễdàngchonênnhiềungườihaychậnlờikẻkhácđểnói.Kếtquảcủatácđộngấyluônlàkhốchại,vìkhôngaichịunổikẻkháccướplờinóicủamình.Màtạisaongườitachịukhôngnổinhưvậy?Tạisaoaicũngmuốnnóinhiều?Cókhituyênbốrằngmìnhkhôngmuốnnói,màkỳthựcđãnóithaothaovàđangnóibấttuyệt.Tạisaolàmthinhgâykhổtâm,chođặnglàmthinhphảinỗlực.Thườngtạinhữnglýdochánhyếusauđây:

1.Muốnthinhlặngphảinhậnthứcthinhlặnglàquýnhất,làphảicómộtýchímãnhliệtdùngnhưcáiphanhhãmxuhướngbahoa.Ngườinóinhiềuthườnglàngườinonchíkhí.

2.Aicũngcảmthấymìnhquantrọng,thèmphôtrươngcáihaycáiđẹpcủamình.KhôngphảivõđoánmàôngNicholasMurrayPutlernóirằngngườidùthôngtháiđếnđâucũnggọiđượclà“mấtdạy”.Điềunàycónghĩalàlòngtựáicủaaicũngtovànónhưcáilòxohễbịkíchthíchthìchồmlên.

Thườnglòngtựáidínhliềnvớimộtthịhiểu,làmcáihàngràobaobọcthịhiếuấy.Ngườitasẽcóthiệncảmdễdàngvớiainếukẻđóthỏamãnthịhiếucủahọ.Ngườitasẽphảnđốikhithịhiếucủamìnhbịhămdọa.

Bạnkhôngtintôithìsaukhiđọcchươngnàyxong,gặpaiđó,nóichuyện,bạnthửtấncôngsởthíchcủahọđi.Bànọthíchchơihụi,bạnnóingaymặtvớibàrằngđólàlốilàmănsạtnghiệp,nếukhôngúpcủangườitađểngồitùthìcũngbịthiênhạgiựt.Nóinhưvậyđibạnsẽbiếtbàtaphảnứngthếnào.

DaleCarnegienói,cólầntrongnữagiờôngDuvernoydiễnthuyếtchoôngnghe,khôngphảivềnhữngvấnđềcứunhânđộthếgìđâunhé,màvềmộttổchứclàmbánhmìmàôngnàylàmgiámđốc.TạisaoDuvernoynóihăngnhưvậy?Tạiôngthíchnghềcủaông.ThịhiếuấylạiđượcDaleCarnegie“gãiđúngchổngứa”.

Cáchđâykhônglâugì,chỉvàithángthôi,tôivẫncònphạmmộtlỗitrầmtrọngmàquathôngthườnglàkhôngchịutrọngnểsợthíchcủakẻkhác.Cómộtnhàtưnọhoạtđộngxãhội.Tôiquábiếtsởthíchcùnghoàibãohoạtđộngcủaôngchớ.Vậymàtôicứdạilàlầnnàonóichuyệnvớiôngcũngchỉtríchđườnglốicủaông.Đãhơnmộtlầntôibịôngghét.Tôicàngtàikhônhơnnữalàghétlạiôngchorằngôngnôngnổi.Vềsautôiphảitựchủlắmđểlàmthinh,đểthànhthậtngheôngdiễnthuyếtvềchủtrươngcủaông,ôngmớichịucóchútcảmtìnhvớitôi.

Saunhiềunămcayđắng trongviệc xử thế, tôi nhận thấymột trongnhững cách làmcho

ngườiưathích,nhấtlàbắtchướcWilliamLyonPhelpsnóichuyệnvớiaithìcứbànriếtvềđiềungườiđóthích.Tôivàbạnưakẻtánđồngmình.Thiênhạcũngvậy.Aimàkhôngcónhữnghoàibão.Từmộtnhàthôngtháiđếnmộttênphàmphutụctử,trongđáylòngđềuômấptrùtínhnàomàhọthíchnhất.Ngườithìmonglàmtoànnhữngviệccótínhcáchcứuthế,ngườisaymêđạicuộcnênlấychínhtrịlàmlẽsống.Ngườikháchamtheodõicáccuộcvậnchuyểntinhtú,vùiđầu trongnhữngtủsách triếthọc, laomìnhvàocáccuộcphiêu lưu thươngmại.Ngườikhácnữacoilàmvườn,làmcôngchức,đitu,nuôigà,viếtvàlàlýtưởng.Mỗingườiđềucóhoàibãoriêng,nuôinấngkỹtrongtâmhồn.Bạncũngcóhoàibãocủabạn.Nhưngnếumuốnchiếmlònghọthìbạnphảigiấuhoàibãođimànóivềđiềutâmđắccủahọ.Trướctôivàbạn,Discaeliđãnghĩvàđãápdụngcâunày:“Gặpaicứnóivềconngườihọ,họsẽnghemìnhhànggiờ”.

III. Nghe là gián tiếp khen rồi đấyNếubạn tincó tráiđất, thìchắckhôngngờai trongchúng tacũng thíchđượckhenngợi.

Thíchđượckhencũngdothịdụccoimìnhlàquantrọng.Tựnhiêntathèmbảnngãcủamìnhđượctándương,ainấyđềunhậnmìnhlàtàiđức.Nhiềukhikhôngthấyaitándươngmình,tatỏratướngdiệnhoặctrịnhtrọnghoặchốnghách.Cókhitadùnglờinóikhéokíchthíchkẻkháckhenngợita.Nhucầuđượckhenquảthựchốithúckhôngkémănuống.

Màlúcđàmthoại,talắngtaingheai,saymêcâuchuyệncủahọ,làtalàmgìnếukhôngphảigiántiếpcangợihọ.Aichưabiếtnghe,nghĩalàkhenchưanắmđượcthuậtthuyếtphục.Khenlàmalựchấpdẫnhơnnữatronglãnhvựcáitình.BàDorothyDix,mộtnữkýgiảlừngdanhvềgỡmốitơlòng,cólầnphỏngvấnmộttên“sởkhanh”trongtù,conngườiđãtừngtúmtìnhlẫntiềncủa23ngườicongái.Nhờđâuychiếmđượclắmngườiyêunhưvậy.Ybìnhtĩnhtrảlời:“Cứkhenhọ”.Đọcmấydòngnàychắcbạnthươnghạinhiềungườitrongpháiyếuquá.Màsựthậtnhưvậyđó.Đànôngkhônghơngìđànbàđâu:đượckhenthìkhoáitrongbụng,muốntiếpchuyệnlâuvớikẻkhenmình.Chuyệngiađìnhcủabạncứlụcđụchoàiư?Chiềunayđilàmvềbạnnhớmuahoahayquàgìvềbiếuchị,bạnđừngquênkhenmónănchịnấu.

Trưanayanhchạycôngviệcvề,bạnniềmnởtiếpđónanh,nhậnchângiátrịmộtviệclàmnàođócủaanh.Anhmặcbộđồlớn,tướngoainghisaobạnkhôngtándươnganhvềđiểmđó.Mái tócmấycủachịhômnaychải tuyệtkhéosaobạnkhôngvừathưởngthứcvừatấmtắckhen,khencũngnhưmấylầnchịmặcmộtáodàihaymộtchiếcjupeđẹpvậy.

Tôixinnhắcbạnlàkhenthànhthựcchớkhôngphảilàmviệcbốcthơmcủakẻnịnhbợvìtrụclợi.Khéokhen,khenchân thànhdùkhenconchó trongmộtgiađìnhđẹp thôi, cũngcó thểđượclòngôngchủvàbiếtđâunhờđókhôngđượcnhữngcáilợilươngthiện.

Vảlại,khenkhôngphảinhấtthiếtluônđểhưởnglợi.Trongxãhộithiếugìngườicócáihayhơnta.Tachúýnghehọnói,tacôngbìnhnhậnởhọcáihơn.ChínhEmersonkiamàcònnói:“Aicũngcócáihơntôi,nêngầnhọtôihọchỏihọ”.

Khôngnênkhaitháctậtxấucủaconngười,songaicũngbiếtkhitathànhthậtnghe,thànhthậtkhenaithìngườiấykhókìmhãmđượctánhhamnói.Shakespearecònnóiconngườikiêucăngđếnmứcđộdámdiễntrướcmặttạohóanhữngtấntuồnglốlăngmàthiênthầnthấyphảirơinướcmắt.Lờikhenlàchiếcchìakhóamởchỗyếucủangườiđốithoạivớita.Nếubộmặtnghiêmkhắccủatalàmhọđóngkíncửalòngthếnàothìnụcườitađiểmlúclóngtainghehọnóicũngthúcđẩyhọmổxẻcõilònghọrathếấy.ÔngHallCainesởdĩtrởthànhnhàtriệuphúchỉnhờmêthíchthưcủaDante,GabrielRossetti,đượcôngnàydìudắtlúcđầutrênđườngsựnghiệp.

IV. Không phải ngồi nghe như gốc cộtNghechẳngnhữngcầnchânthànhmàcònphảicócảmộtnghệthuậtnữa.Ngàyxưakhidạy

mônđồ,Socratedùnglốihỏiđặcbiệtgọilàkhíchbiệnpháp.Thayvìtrìnhbàyngayvấnđềnàođó,ôngđặtranhữngcâuhỏilàmsaochomônđồtrảlờilầnlầnđếnnắmđượcvấnđề.Lúcnghechuyện,tahãybắtchướcSocrate,khéoxenvàolờingườiđốithoạinhữngcâuhỏi.Điềuđóvừalàmchohọnóikhỏingượngvừagiúpcâuchuyệnphongphúhơn.

Nếuphảinói,thìđừngnóibắtquàngxỏrế.Nhiềungườimấthẳnuytínlúcsơgiao,làtạihọsửdụngloạnxạtấclưỡi.Điềuhọnóichứngtỏmộtbộócnếukhôngthiếugiáodụcthìcũngnonnớtvềkinhnghiệmsống.

Họnộpnhữngbímậtmàkẻkhácvìbổnphậnhaythântíngiaochohọ.Họquảngcáonhữngmánhlớilàmtiền,nhữngthủđoạnhạinhân,tấtcảtốcáonơihọmộtbụngdạvừaíchkỷvừađêmạt.Thayvìđểkẻkhácđốithoại,họgiànhthuyếtmộtmình:hếtcholờikhen,thìchỉtríchrồingạonghễ,rồinóikhôngchủđề,khôngmạchlạc,tạochongườinghemộtthứngụchình.HọlàhạngngườidùngcạnhlưỡixấucủaEsopeđểgâyáccảm.

Lốigiaotiếpcủahọkhôngphảilàlốicủabạn.Bạnnhườnglờichokháchmàkhôngngồinhưôngphỗngđá.Bạnkhéochấtvấn.Bạnđiểmnhữngnụcười,biểulộđồngtìnhbằngnhữnggậtđầuhaynhữngcâuđiểmxuyếttếnhị.Khicầnnóinênnhớthàquádèdặthơnlàquálốcẩuthả.RaymondđểSaintLaurentkhuyên:“Bạnhãysănsóckỹlưỡnglờinóicủabạn,vừatránhnóinhiềuquávừatránhnóiítquá”.

a)Khôngthiếugìngườitấncôngcáihơncủata.Ngườitakhôngchịunổitahơnhọ.Mồingonđểhọđãphálàsángkiếncủata.Sángkiếncủangườiquyềncaotướccảcònđỡ,chớsángkiếncủangườithuộchạmàcóvẻchelấpkhảnăngcủathượngcấpthìthuộchạấykhóởyên.Thựckhôngphảivôlýmà,cônggiáokểtộikiêucăngđầusổbảytộicănbản.Màcànggiàuthếlựccàngdễkiêucăng.NgàyxưaDươngTubỏmạngvìtayTàoTháocũngdothứthôngbệnhấy.Thườngdântaytrắngkiamàcũngkhôngthíchkẻkháctỏrahơnmình,huốnghồngườinhatrảo,đôngbinhquyềnlớn.Ýnàocủatôivàbạntựtìmđượctacholàchânlý,nângniunhưngọcngà,cònýnàocủakẻkhácdầuthốtratừlưỡivàngmôibạctacũngnghikỵ,coilàtầmthường.Xinbạnnhớkỹchosựthậtphũphàngđó.

b)BàihọcthứhailàmuốndẫndụkẻkháctaphảitheolờikhuyêncủaLãoTử:“Quântửphảihạmìnhxuốngvìnguồnnướcsuốichỉchảyvềsôngsâubiểnthẳmchớkhôngchảyngượclênnúiđồi”.Bắtngườichấpnhậnsángkiếncủamìnhkhôngthểlàmnhưlấyđũabếpcáncổconchóchouốngthuốcđược.ÝthứcđiềuđónênđạitáHouselúcWilsonlàmTổngthốngnướcMỹ,luônđượcôngnàytrọngnểvàngheýkiến.

ĐạitáHouselàphùthủyư?Không!ÔngchỉlàmcôngviệcđơnsơlàkhiôngmuốnWilsonchấpthuậnsángkiếncủaông,ônglựalúcthuậntiệngợiphớtquasángkiếnấy.ChờcơhộikhácôngláitinhthầnWilsonđếnchỗcưumangsángkiếnấy.Saucùnghạtgiốngônggieonẩymầm,đâmhoakếtquả:tứclàWilsontựýđềnghịôngthihànhhaybắtkẻkhácthựchiệnchínhsángkiếnmàôngchoWilsonđộtrước.

MuốnhànhđộngnhưđạitáHousephảicótinhthầngiàgiặn,khôngháodanh.Miễnđượcthiệnquảchođạicuộcthìthôi.Khôngcầnaicatụngcánhânmìnhcả.Tronghếtmọinghề,kểcảnghềđiềutratộiphạm,muốndẫndụaiphảitựmìnhởđịavịkẻkhác.

Chương IV. Sao không đặt mình ở địa vị người?I. Cái xảy ra và cái phải xảy raTrongnhữngtậtlớnlàmcuộcxãgiaogâyácquảlàxétđoánngười,chỉtríchviệcđờibằng

cặpmắtchủquancủamình.Màngườiđờicũngnhưviệcđờilẫnvạnvậtlúcnàocũngxảyranhưchúngxảyrachớbấtcầnđếntôivàbạn.Taquantâmchúngkhôngchúngcũngtrơrađó,tựbảnthểchúngkhôngthayđổigìhết.Nhiềulúctamùquángchomìnhlàquáquantrọngnêntưởngảnhhưởngcủamìnhtrànlan.

Tađeocặplăngkínhđặclừmàusắcchủquanrồigặpai,thậtsựvậtgìtacũngphánđoántheonhãnquan lắmlúcquáchậthẹpcủamình.Tựtônnhưvậythực làảotưởngngâythơ.NgaynhữnganhhùngnhưCésar,Napôlêông,bạochúanhưNéron,TầnThủyHoàng, thánhnhânnhưKhổngTử,ThíchCahayvĩnhânnhưChurchillmàngàyquốc tangcóđến6quốcvương,5vịnguyênthủvàđạidiệncủa112nướcthamdự,ngaynhữngtêntuổibấthủđómàkhikhuấtbóngđờicũngchỉthíchovàilờithantiếcrồitiếptụctiếnnhưthường,huốnghồgìtôivàbạnlànhữngconsốtrongkhốiphàmphutụctử.

Khôngphảikhôngcócáiáctựbảnchấtlàácnhưngphầnnhiềunhữngđiềulàmtabấtmãnlàdotanghĩ.Bàvợácđộcchotôivàbạnlàthứhìnhphạt,songđốivớiSocratethìvợácquỷlàconđườngluyệnôngthànhthánhnhân.TrangTửnhìnđờibằngcặpmắtlạnhlùng.MạnhTửkhuyêncoingườidữnhưgaibámvàomình,cứbìnhtâmgỡrathôi.

Lốinhìnđờibằngcáitâmthoáttụctuyệtvờinhưvậycólẽlàsởhữucủasiêunhân.Bọntatheohọkhôngkịp.Nhưngítrataphảiýthứcrằngviệcđờixảyrakhôngtùythuộcýtamuốnxảyra.Nóicáchkháclàcáikháchquankhôngphảilàchủquancủata.Rấtnhiềuviệctrởthànhbônghồnghaygainhọnđềudocặpmắtcủata.Nếutacócáichủquancủatathìngườikháccũngcócáichủquancủahọ.Muốnchođôibênđiđếnthôngcảmvàthiệncảmthìđôibênphảitựđặtmìnhởđịavịcủađốiphươngđểtìmchođượcnhữngđồngđiểmrồitrênđótamớipháthuytìnhthânthiện.Mộtanhbạncủatatrongcâuchuyệnthườngcatụngnhữngđềnđàicổ.Tạisaotamắnganhlàlạchậu.Mỗilầnquansátmộtmộbia,mộttàntíchthờixaxưanàođểlại,anhcónhữngsuynghĩvềcuộcbểdâu?Tạisaotakhôngthôngcảmphầnnàovớianhvềnhữngtrầmniệmấy?Tathíchkimthờirồitacứbắtanhcóđầuócnhưcủata.Lốiđộcđoánấygâyáccảmlàphảiqua,vìanhcũngcócáibụngchủquannhưta.Haicáichủquanmàcàngráoriếtvàđóngkínthìkếtquảlàlykhai,xalạcóthểthùoánnữa.

II. Tại sao ta phải tự đặt mình ở hoàn cảnh kẻ khác?Tađãbiếtmỗingườicócáithếgiớichủquancủamình.Aicũngcólốicảmxúc,tưtưởng,

hànhđộngvàcưxửriêng.Tathoátkhỏitùhãmtasẽbiếtđượccáchhọphảnứngthếnàotrướclờinói,tháiđộcủata.Đứngvềphíahọđểnhìnvấnđề,họvàtacóphầnnàolàbạnrồidođótránhbớtđượcnhiềunghikỵ,cãilẫy.Họthíchnhạccủa“thếhệđanglên”,tiểuthuyếtcótráitimướpnướcmắt.Còntamêhátbội,cảilương,ghiềnđọctruyệnTàu.Songtadẹpquamộtbêncáimê,cáighiềncủata,thìtựnhiêntadễcónhiềuđồngýcủahọ.

Đánglưutâmnhấtlàmỗingườimộttính.Nhiềulúcxãgiaotacứtưởngaicũngcótâmtínhnhưmình.Thếrồitaănnóinhưaicũngbụngdạgiốngta.Ainóinghịchta,tacãi,talýluận,tarầyrànữa,màýcùnglàtađộctàibắtépkẻkháccảmnghĩnhưta.Khôngđượcvậythìtaghét.Nhưngngườiđờicóphảinhưtatưởngđâu.Cáicâu:“Bánhânbátánh”tabiếtquámàcoimìnhquantrọngthì thiênhạcũngcoihọ là trungtâmcủavũtrụvậy.Việcđờiđãphứctạp, lòngngườicònrắcrốihơnnữa.Đâuphảicáigìcũngđơnsơ,cũngmáymócmàtatínhtrướcđượcnhưmộtbàitoánsốđâu.Vảlại,tạisaotaquátựmãnmàchorằngcáigìcũngquánthông.Xửtiếpkẻkháctùycátínhcủahọ,cùngnhìntheoquanđiểmcủahọ,tađượccáilợithanhcaonàylàsángsuốtvềnhântâmvàviệcđời.RaymondđểSaintLaurentnói:“Bạnphongphúhóaýhướngtâmlýcủabạn”.

Trangbịđầuóclạcquan,tathấyđờicàngphứctạptừsựviệcđếntìnhý,càngđẹp.Vũtrụlẫnnhânsinhchắccằncỗinếucáigìcũngđúccómộtkhuôn.Ngườitachẳngđãnhàmchánhànghóamàsảnxuấtđộccómộtkiểuư?Giớibạnbècủatacónhiềuthứtâmhồn,tathấycũnghayhay.Cònxétvềmặttiếnhóathìđộngcơthúcđẩyvănminhtiếnbộđâuphảilàcáimộtchiều,màlàcáiphongphú,phứctạp.

Nhưvậy,tacóđủlýdođểthoátkhỏivỏốccánhâncủamìnhmàphánđoántheoquanđiểmkẻkhác.

III. Gặp lúc người ta bất mãn thì sao?Muốnđáp,tathửđặtcâuhỏinàytrước,làlúctaphátcáulênvớiaitađòihỏicáigì?Máu

nóngsôitronghuyếtquảncủata.Tacholàbịhiểulầm,làhàmoan.Tamuốnbộcbạchtâmsự.Rồitanghĩrằngkẻkhácnóibậy,suyxétlầmnữa.Tanóiđểsửadạyhọ.Kiêukhícònthúcđẩytanóichoaimớithấyrằngtakhôn,takhôngthuađốiphươngnữa.Lúcgiậndữđạikháichúngtahànhđộngnhưvậyđó.Vàkẻkháckhibịcơntambànhchụp,cũnghànhđộngkhôngkháctabaonhiêu.Nhưvậythìbạnbiếthọđòicáigìrồi.Họlàtríthứchaybìnhdânbạnđừngquantâmlắm.Hễnổikhùnglênlàhọđòinóichohảhơi.

Đừngcảnnhucầuấycủahọ,nếumuốngâythiệncảmvớihọ.Cáctưtưởngsâukínnhất,cáctìnhcảmnồngnhiệtnhấthọthèmkhátbàytỏrachobạn,hãylóngtainghehọ.Thíchohọmónquàấyđi,họsẽđổilạichobạncảmtình.Giànhnóivớihọmàđượclợilộcgì.Lúccuồngnộhọcònchotacólýnữađâu.Tathìtựtinlàkhônhơnhọ.Màxétkỹtađịnhgâythiệncảmchớcóphảitranhvươngtranhbágì.Cònkhônthìbiếtaithậtkhônhơnai.DaleCarnegiehómhĩnhnóiócthôngminhkhácócnguxuẩnchỉởchỗcónhiềuhơntíchútchấtiốttronghạchgiáptrạngtuyếnthôi.Rútbớtchấtấy,tôivàbạncóthểthànhthằngngốcnếukhôngphảilàthânchủnhàthươngđiên.Hơnnhauchỉvàigiọtiốtmàlokhoekhoang,logiớithiệutàiba,quảngcáođứctínhcủamìnhlàmgì.Bâygiờgiátabổngửarachết,cómấyngườithankhócbạcsốcủata?Vàithángsauchắckhôngcònmốngnàonhắctớitênta.Thếtạisaotacứlolấycáihơncủatamàđậpcáihơncủangười.

IV. Không thiếu người ghét cái hơn của ta đâuThéodoreRooseveltlúclàmthốngđốcbangNữuƯớccũngnhưlúcngồiởBạchỐccung,mỗi

khiđưaranhữngsángkiếncủaôngvôtìnhtạocơhộichovôsốkẻthùtấncông.Aithìnảnchíchớôngkhông.Ôngnỗlựclàmchokẻthùcủaôngvôtìnhcưumangcácsángkiếncủaông.Ôngđíchthângặphọtrongbầukhôngkhíthânmật,thảoluậnvớihọ,đốithoạivớihọ,dẫndụhọ,khíchlệhọnóiranhữngđiềumàtrướckiahọphảnđối.XuyênquagươngcủaRoosevelt,tarútrahaibàihọckhônnày:

Chương V. “Mật pháp” đắc nhân tâm trong giao tiếp – xửthế

NhịThậpVănNhịThậpVăn,BíQuyếtDùngSuốtĐời

TríThứcKhiNghe,KhiNóivàKhiViết

1.Đểthuyếtphục(nóichuyện,hùngbiệnvàđắcnhântâmgiaotế).

2.Đểđọcsáchbáo.

3.Đểnghengườikhácnóichuyện,giảngdạy,diễnthuyết,giảngthuyết,phátbiểu.

4.Viếtvăn,viếtbáo.NHỊTHẬPVĂNgọitắtlà“TAMVĂN”(vănđích,vănnộivàvănhình)

I. VĂN ĐÍCH1.VănTâm–Lươngtâmminhmẫnvàđạođức.

2.VănPhục–CóthiệnchíphụcvụchứkhôngđểkhoetàiNóivàNgụybiện.

3.VănĐiệp–NóihayviếtlàđểgửiđếnkẻkhácthôngđiệpChân–Thiện–Mỹ–Phúc.

4.VănHành–Nóihayviếtlàđểkẻkháchànhđộngthựctếhữuíchchứkhôngphảinóilýthuyếtsuông,siêuthựctế.

5.VănSinh–Rồikhônghànhđộngmộtlúcmàphảiliêntụcsốnghằngngàyđiềumìnhthuhoạch.

II. VĂN NỘI (Nội dung bài Nói, bài Viết)6.VănÝ–Sưutầmcácýliênquanđếnđềtàibằngkinhnghiệmđọcsáchbáo,

nghiêncứu,v.v…

7.VănYếu–Chọnlựamộtsốýchínhyếugiữlạiđểnói,viếtvàgạtbỏcácýkhác(VănVị).

8.VănHệ–Nốikếtcácýmẹ,ýconchocómạchlạcthànhmộtlogicchặtchẽ.

9.VănDàn–Soạnmộtdànbài:Mở–Thân–Kết,saochoănkhớpvớinhau.

III. VĂN HÌNH (Hình thức Bài Nói, Viết)10.VănĐảm–Quyếttâmchứngtỏmìnhlàmình,chonêncanđảmmàkhôngrunsợgìcả.

11.VănĐẳng–Lànắmvữngtrướccácđẳngcấp,từnglớpngườinghevàđọcmình,đểnóivàviếtchosáttrìnhđộđọcgiả,thínhgiả.

12.VănTrường–Chútâmcácđiềukiện:Hiệntrườngtốt,diễnđàntốt,ánhsáng,microtốt,bụcgiảnghayghếngồilàmnổibậtdiễngiả.Trựccậntâmlývớikẻnghevàđọcmình.

13.VănSắc–Phảicảmphụcthínhgiả,độcgiảbằnghìnhảnh,thídụ,dụngôn,danhngôn,truyệntích,thànhngữ,cadao,tụcngữ:Vănphảigợihình,gợihứng.

14.VănKhí(Vănthần)Nóivàviếtbằnglửalòngbốccháykhíthiêngvàbằngngônngữtừcửđiệukhíchcảm.

15.VănDuyên–Nóichocóduyênvàdễthươngmàkhôngchủtrươngphatrò.

16.VănSáng–Ýsáng,lờitrong,giọngnhã.

17.VănCảm–Lựatìnhýgâycảmđộng,trìnhbàybằnggiọngnói,bútpháp,cửđiệuvớitưcáchmộtnhàtâmlýthựctiễnhồnnhiênvàquyếtliệtchânthành.

18.VănĐiệu–Ánhmắt,khuônmặt,cửđiệuhợptình,hợplý:Tấtcảbiểulộtâmhồnnhằmthểhiệncácýtốtđểgâythiệncảmchothínhgiả,độcgiả.

19.VănPhong–Phảitựtạochomìnhbútphápđộcđáo,phongcáchnóikỳđặcvàmộtngoạihìnhtoátlộhàoquanglantỏanơikẻkhácniềmtin,sựkhảkính,khảáivàkhảphục.

20.VănThoát–Khôngngừnglạilờikhentiếngchê,vinhhaynhục.Nếudởthìlosửasai.Nếuhaythìchỉđểphụcvụthanhân.LuônnỗlựcthăngtiếnđếnhoànhảovàđểlàmcôngcụphụcvụchoChân–Thiện–Mỹ–Phúccủakẻnghehayđọcvăncủamình.Cáivuithâmtrầmcủanói–viếtlàcáiđothiệnchíphụcvụquyềnlợicủakẻkhác.

TrongứngdụngthựctếhằngngàychỉnênthuộclòngvàthựctácCửuVănthôi:

CỬU VĂN1.VănTâm.

2.VănĐảm.

3.VănYếu.

4.VănHệ.

5.VănSắc.

6.VănKhí.

7.VănĐiệu.

8.VănPhong.

9.VănThoát(Tâm/Đảm/Yếu/Hệ/sắc/Khí/Điệu/Phong/Thoát).

Phần III. TÂM LÝ “THẤT NHÂN TÂM” VÀ “ĐẮC NHÂN TÂM”KHI NÓI CHUYỆN HẰNG NGÀY

Chương I. Yết hầu của đối nhân xử thế là: Nói chuyệnI. Khái niệmKhibànvềquanniệmconngười,tôiđãnóivớibạntrongnhữngxuhướngcủaconngườilà

xuhướngvềđoànthểmànhàtâmlýhọcgọilà“thịdụchướngxã”.Vìmangtrongmìnhthịdụcnày,conngườitựnhiênmuốnkếtđoàn,muốnsốnggầnmọingườiđểhợptáchaychiasớtvuibuồn.Cũngdo“thịdụchướngxã”,conngườikhôngsốngđơnđộcmàsốngtậpđoànthànhxãhộitừgiađìnhđếnquốcgia,quốctế.Màđãcócuộcsốngtậphợpnêncóvấnđềđốixửvớinhausaochocuộcsốngchungđượcêmđẹp,hữuích.Cưxửcủaconngườitrongtậpthểđógọilà“xãgiao”.

Tuyconngườitựnhiên“hướngxã”nhưngkhôngphảiaitựnhiêncũngđềucưxửbặtthiệplàmchokẻkhácvừamếnvừaphục,nghĩalàkhôngphảitựnhiên“hướngxã”thìtựnhiên“hợpxã”.

Haitiếng“xãgiao”chỉchungviệcxửđốivớinhaucủacácphầntửtrongmộtxãhội.Cònxãgiaomộtcáchhợpxãgọilàlịchsự.

Từ “lịch sự” đồngnghĩa vớimấy tiếngPolitesse hayUrbanité củaPháp. “Politesse” theonghĩađenchỉtìnhtrạngcủavậtgìnhờchạmcọnhiềumàhếtgóccạnh,hếtnhámnhúatrởthànhtrơntru.Theonghĩabóng,mộtngườikhôngcópolitesse,nghĩalàimpoli,làngườimàcáchcưxửlàmchạmlòngkẻkhác.

Urbanitédotiếng“Urbs”nghĩalàthànhthị,chỉtìnhtrạngvănminhcủangườiởnơimàvănhóacao:Nónghịchvớirusticitébởitiếng“Rus”làruộngrẫy,chỉtìnhtrạngquêmùacủangườiởnơimàvănhóathấp.

Theonghĩathôngdụngngàynay:Lịchsựlàcónhữngcáchcưxửlàmkẻkhácchẳngnhữngkhôngmếchlòngmàcònquýmến.

Cóhaiyếutốcănphânbiệttrongkháiniệm“lịchsự”.

a)Yếutốướclệ:Làyếutốlàmcholịchsựthànhlốicưxửđúngluậtlệđòihỏiconngườisốnggiữamộtxãhội.Gặpmộtngườibạnkhôngưa,trongbuổihọpmặtnàođó,lịchsựướclệbuộcbạnphảitaybắtmặtmừngvớihọ.Lịchsựướclệdựavàonhữngcôngthứcxãgiaonhiềukhicótínhcáchbiểudiễnmàvôhồn.Mộtngườibênngoàilịchsựtheoướclệcóthểrấtvôlễtrongtâmhồn.

b)Yếutốtựnhiên:Làyếutốbácáilàmnềntảngcholịchsự.Bạnlịchsựvớiailàtạibạnmếnkẻấyhayítrabạnkínhtrọngkẻấylàmộtnhânvịvàbạnmuốncáchcưxửcủabạnlàmchohọvuilòng.Vìđó,cóngườigọilịchsựlàmộttrongnhữnghìnhthứctếnhịcủađứcbácái.

Chỉnhữnghữuthểgồmxácvàhồn,tứcnhữngnhânvịlàbiếtlịchsựdướibóngmặttrờinàynêndanhtừ“lịchsự”còndùngchỉtínhcáchthanhtaocủakẻsốngđúngnhânphẩm.Joubertrấtchílýtrongcâunày:“Lịchsựlàbônghoacủanhânloại.Aikhônglịchsựđủ,khônglàngười“đủ”.Bônghoacủanhânloạinghĩalàbônghoacủavănminhchânchính.Nóivănminhchânchínhbạnlưuýnghĩacácyếutốvậtchất,tinhthầnvàtâmđức.Ngườivănminhtheonghĩađócưxửvớinhaubằngnhữngcáchlàmchocuộcsốngchungêmdịu,caonhã,xứngđánghơn.Ngườitacóthểđánhgiátrìnhđộgiáodụccủamộtngườibằngcáchcoihọlịchsựđếnmứcnào.Ngườitacũngcóthểđánhgiátrìnhđộvănminhcủamộtdântộcbằngcáchcoidânchúngtrongcáctầnglớplịchsựnhiềuhayít.

Lịchsựkhôngdànhriêngchomộtthiểusốngườihọccaogiàucó:Mộtngườivănminhthậtkhôngphảilàhìnhngườiđầubằngvàngcònthânbằngđấtsét,ởnướcnàocótuổicaovềvănhóa,đềuphânbiệtgiáodụcvàhọcvấn.Kếbênhọcvấnlàphươngtiệnkhaitrícógiáodụcvàphươngtiệnkhaitâm.Họcvấnlàmchotríkhônconngườipháttriểnkhảquan.Conđẻmànóhãnhdiệnnhấtlàkhoahọc.Songtiếcthaymộtsốkhoahọcđượcsửdụngvàonghệthuậtgiếtngườinhiềuhơnlàđểphụcvụhạnhphúcconngười.

II. Xã giao và tư cáchNóiđếnxãgiao,ngườitahaynghĩđếncáchxửđối,khôngcăncứvàokiểucáchbịpngườimà

xâydựngtrên lýtưởngluânlý, tức làngườitanghĩđếntưcách.Nhà luânlýđịnhnghĩa“tưcách”làcáchcưxửhợpvớilýtưởngluânlý.Aiănởphảnlýtưởngngườitanóihọthiếutưcách.Vàobàntiệc,thấymộtngườiănuốngthôtục,bạnnóingườiấythiếutưcách.Giántiếpbạnnóingườiấykhônggiữđúngtiếtđộkhiănuống.

Thấymộtngườiđànôngđingangmộtđoànnữsinhmàmiệngnóitaymúaratuồngsuồngsã,bạnnóihọthiếutưcách.Giántiếpbạnnóihọkhônggiữđúngmứcnếtna.

Độngcơcủatưcáchlàtựchủ.Conngườitadễbịtìnhdụcxấuhayhoàncảnhkhôngtrongsạchcámdỗ,ănnói,hànhđộngtỏrathấphèn.Chínhtựchủgiúpconngườigiữmìnhđứngđắn.Tưcáchcóthểgọilà“tậpquán”,nhờđótakiểmsoátluônluôncáccửchỉngôntừvàhànhđộngcủatađểchúngkhôngphảnnhâncách.Thiếuđứctựchủlàtựbuôngmìnhrơivàonếpsốngphóngtúngbêtha.Càngđàosâuýnghĩacủatưcách,bạnthấyngườicótưcáchlàngườicóýthứcđậmđàvềphẩmcáchconngườicủamìnhvàcủamọingười.Mộtngườilãnhnhiệmvụnơicôngcộngcưxửđứngđắnvìsợtrămnghìnconmắtkẻdướingườitrênkhinhbỉmình,cũngnhưmộtngườitrongđờisốngriêngdùkhôngbịaidòmngóvẫnsốngđúngluậtluânlý:Haihạngngườiđóđềuđángkínhvìbiếtquýtrọngnhânphẩmcủamình.Chínhđiềuđángkínhđólàmlinhhồnchotưcáchcủahọ.

Ngườitachiatưcáchrahailoại:Tưcáchngoạithânvàtưcáchtinhthần.

a)Tưcáchngoạithânlàtưcáchbênngoàigồmnhữngcửchỉ,tháiđộ,lờinói,hànhvixứnghợpriêngvớituổitác,chứcvịxãhộicủamình.

Tưcáchcấmconngườiđiđứngmàthânthểkhôngkiềmchế,tỏraxuôixị,đứngchốngnạnhravẻpháchlối,ngồimàtrôngnhưnằmhoặcănuốnghỗnđộn.Tưcáchcũngkhôngchấpnhậngiọnglưỡigiàhàm,nóilờithôtục.Khihànhđộng,tưcáchcũngcấmtacónhữnghànhvithânmậtđếnmứcsuồngsãđốivớingườitrêncũngnhưngườidưới.

Giữtưcáchnhưvậytùytheotuổitácvàchứcvịxãhội.Mộttrẻemmặcáothunmàuđỏrựcđidạophố,bạnkhôngcholàchướngmắt.Mộtanhthợmáykhinóichuyệnvớibạn,cổáomởnhiềunútphanhrabạnkhôngquantâmgì.Songmộtlinhmụchaymộtnhàsưmàtiếpkháchmặccổáomởbànhramộtcáchcẩuthả,bạnsẽbớtkínhtrọng.

Địnhluậttổngquátcủatưcáchlàngườitacànglớntuổi,càngcóđịavịxãhộicao,càngphảicưxửxứnghợpnhânphẩm.

b)Tưcáchtinhthầnlàcáchsốngtậpthểcũngnhưsốngriêngvẫnluôntrungtínvớibổn

phậnvàlýtưởng.Ngườicótưcáchtinhthầnkhôngnôlệnhữngkiểucáchxãgiaogiảhình,cốýlừabịpxãhộiđểtrụclợi,haycheđậycáitồitệcủacánhânmình.Họxửđốitửtếtrướchếtvìhọtựtrọng,coimìnhlànhânvịvàđãđượcgiáodụcđồngthờikínhtrọngmọingười.Giảbênngoàicólàmmộthaiviệcgìphậtlòngngườixungquanh,kẻcótưcáchtinhthầncũngkhôngđếnđỗibịtráchphạtvìthâmýcủahọtốt.Họhànhđộngtheolýtưởngbácáinênnhiềukhihọítlờilẽdịungọtmàhọtốtbụngthậtsự.

Tưcáchtinhthầncònbắtconngườikềmhãmcácnỗikhổbuồn,tứcgiận,oánghétđểthànhthựctỏravuitươilàmđẹplòngngười.Thấymộtngườiđibịtrượtchânté,takhôngcười,cũngkhôngngóhọnữa.Nghemộtngườikháchnóichuyệndùngmộttiếngngoạiquốcsai,takhôngtỏrakhóchịu.

Tathấy,tanghemàkhôngngạcnhiên.NgườiLaMãxưanói:“Khôngnênngạcnhiêngìhết”–Nilmiran.Phảiđiềmđạmvìlòngbácáinhưvậymớithựclàcótưcáchtinhthần.

Đôikhidựavàotưcáchtinhthầnvàyếutốgiađìnhđứngđắnngườitanóikẻnàyconnhànềnếp,kẻkiacondòngcháugiống.Đólàngườitamuốnýngườiấythoátthaibởigiađìnhmàchamẹđượcgiáodụcchuđáo,màôngbàkhôngtừnglàmcáigìbôilọdònghọ.Ngườitatinrằnghễđấtlànhsinhcâytốt,câylànhsinhtráitốt.Tuynhiênphảiđềphòngtrườnghợpsầuriênggiốngngontrồngcótráingontráisượng.Dònghọ,giađìnhnàocũngcómộthaicon,cháulàmôngbànằmkhôngyênnơichínsuốibằngnhữngviệclàmsaitrái.

III. Giáo dục và xã giaoNgàynayởnhiềunước,trongnhiềucơquangiáodụcngườitahiểugiáodụclàhọcvấn.Song

nếuphântíchkỹđốitượngcủahaicôngviệcấy,tathấychúngcónhiềuđiểmkhácbiệtquantrọng.

Trướchếtxinbạnlưuýởđâytôidùngtiếng“giáodục”cốýđốichiếuvới“họcvấn”.Chứđánglẽphảidùngmộtdanhtừkhácnhư“tâmdục”chẳnghạnchứtiếng“giáodục”cónghĩarộngquá:Nóbaohàmbấtcứviệcnàopháttriểnconngườitừthểxáctinhthần,tâmđứcđếnxãhội.TheocáchphânbiệtthôngdụngcủanhiềunhàgiáodụctrongđócóDupanloup,SaintFrancoisđể Sales, PowenDonBosco thì giáodụcnhắm:Đào luyện tâm tính, tình cảmconngười,tạochonónhữngtậpquántốt,tậpquánhànhđộngtheoluậtphảnứngcóđiềukiện.Chínhgiáodụclàmchotinhthầnchếngựcáctìnhdụcxấu,ýchísửdụngtựdomàkhôngbịcácthịdụcbấtthiệnảnhhưởng,nhấtlàlàmchotrítuệdễtìmđượcđốitượngcủanólàChânlý.Ngườimàcàngđượcgiáodụccàngtiếnđếnlýtưởnglàmngười.Xétnhưvậyngườitathấygiáodụcnặngnềđàoluyệntâmhồn,đưaconngườiđếnlýtưởngluânlý.Vìđótrênkiatôiđềnghịdùngtiếng“tâmdục”đểđốichiếuvớitiếng“họcvấn”.

Họcvấnthườngđượcquanniệmlàchỉđàoluyệntrítuệ,cungcấpchoócconngườinhữngkiếnthứckhoahọc(khoahọctựnhiên,khoahọcxãhội).Lýtưởngcủanólàthicửđỗđạt.Dĩnhiêntrongkhiápdụnghọcvấn,ngườitacũngcóbànđếntâmdụcsongđólàchuyệnphụ.Cũngdĩnhiênhọcvấngiúpkhôngítchoconngườitiếnvềmặttâmđứcvìtrítuệlàmộttrongnhữngtrínăngcủaconngười,nógópphầnvàoviệclàmconngườithâuhiểuvạnvật.Songđốitượngchínhcủahọcvấnlàlàmchoconngườithôngminh.Vảlại,trongthựctế,ởnhiềuquốcgiacóchịuảnhhưởngcủathờiđại,củachínhtrị,củachếđộ.ThídụởViệtNamngườitathấytrongthờiNhohọcthịnhhành,quanniệmvềmảnhbằngkhácthờiTâyhọcPhápthuộc.Họcvấn thườngcógiá trị giaiđoạnhay thayđổi theo trào lưuchính trị trongkhigiáodục tuythườngbịlãngquênmàbấtdibấtdịchvìtựbảnchấtnónhằmđàoluyệnbảntínhconngườilàcáiđộclậpvớithờigianvàkhônggian.Conngườimêăn,giáodụcluyệnchonótiếtđộ:ĐiềuđócầnchothờiTrungcổtheochếđộquânchủcũngcầnchothờihỏatiễntheochếđộdânchủ,cầnchoÂuMỹcũngcầnchoÁPhi.

Xétbảnchấtcủaxãgiao,táchriênglịchsự,tathấychúnglàđốitượngđàoluyệncủagiáodục.Tuyphépxãgiaoởmỗithời,mỗinơicónhiềuđiểmkhácnhauvìphongtục,tôngiáohaytrìnhđộvănminh.Nhưngkháclàkháchìnhthức,tinhthầncủanóvẫngiốngởchỗlàmchokẻkhácđẹplòng.BâygiờtagọilịchsựlàcưxửkhôngmếchlòngngườichungquanhthìhỏithờiLaBruyèrengườikhônglịchsựlàngườimắccáitậtlườibiếng,hamhưvinh,khờdại,nhấtlà

khinhrẻkẻkhác.MàhồithờiPériclès,yếutố“làmhàilòng”củalịchsựvẫnđượcnhấnmạnh:NgườitađượcđọctrongcácđềnthờởthànhNhãĐiềncâukinhnày:“Xinchochúngconchỉnóiđiềuthíchnghevàđừnglàmđiềugìphậtlòng”.

Ngườichỉcóhọcvấn,thiếutâmdụcthườngrơivàohaicáinguynày:

a)Làconngườimànộitâmkhôngđượcuốnnắn.Bảntínhcủahọcòntàntíchmandãmạnhmẽnhấtlàxuhướngíchkỷ.Xuhướngnàyvìthiếutâmdục,lớnlêntronghọnhưconthúrừngbấttrị.Vìđóbạnkhông lấy làmlạsaomộtkỹsưmàmêăn,mộtbácsĩkhisốngchungvớinhiềungườicưxửnhưkhichỉcómộtmìnhmìnhtrongtưphòng.Muốnlịchsựphảivừabácáivừatựchủ.Ngườichỉcóhọcvấnmàkhôngđượcsoirọichothấylýtưởngbácái,cũngkhôngđượcluyệnvềýchínêntínhxấuxôđẩy,họkhôngtựchủnênănnói,hànhđộngtheođàdễdãi.Muốnngápthìngáp.Trênbànănmuốnợthìợ.Nóichuyệncaohứngthìmúamáy.

Cónhiềungườiđỗbằngcấpcaomàvăngtụcnhiều.Nóinăngláoxược,kiêucăngbộibạc…Làmộtviệc,cònđỗtiếnsĩkhoahọc,cửnhântoánlàmộtviệckhác.

Ngàynayởcácđôthịkhôngthiếulốixãgiaocủahạngtríthứchaybántríthứcmàbịpđời,trụclợi.Họcưxửlễđộchỉngoàimặtthôiđểtỏramìnhhợpthời,thạođời.Họgiữđúngcácluật“biếtsống”.Nhiềungườiđiđếnchỗkháchsáovàmấttựnhiên.Aicóconmắttinhđờinhìnvôthấytínhcáchlưumanhcủahọkhihọtỏra“lịchsự”.Họlịchsựcónghĩalàhọchưngracáivỏcóhọc,giàusang,quyềnchức.Cònhọhạingười,mưumôđểtrụclợi,cầudanhlàviệckhácnữa.

b)Nơimộtsốngườichỉcóhọcvấnvànghèotâmdụclàmgìcólốixãgiaochânthành.Họchỉlàmmặtngoàichongườiđờiđừngtráchhọthôi.Theokiểunóingàynaylàxãgiaođểthànhcông,thànhcônghiểutheonghĩa“làmtiền”đắclực.

Đángtiếcmộtsốhọcđườngngàynayvẫncònmộtsốítgiáoviênchỉcóhọcvấnmàkémvềtâmdục.Thiểusốnàyvàolớpkhônglàmgìhơnlà“bánchữ”,coinghềdạyhọclàmột“cầncâucơm”.Taihạilàkhidạydỗhọcónhữngkiểunói,cửđiệu,tháiđộkhôngmôphạm,phảngiáodục.Mộtsốhọcsinhkhivôđạihọccũngcònchocácnhàgiáoấycủamình là“khuônvàngthướcngọc”.Rađời,họđemcácđiềuhọhọcởcác“bậcmôphạm”màápdụng.Kếtquảlàhọgặpđủthứthấtbạichuacay.Biếtbaotìnhbạncủahọbịmất,nghĩalàmấtnhữngbàntaygiúphọthànhcông.HọtưởnghễtríthứcthìtựnhiênlịchsựmàcódèđâutríthứccưxửcóthểgâynhiềuchuyệnnãolòngnhưtrườnghợpcủaMatherbevàDelportes,ôngDelportesđứnglênrướcMatherbevàobàntiệcvàvừađivừanói:“Tôisẽtìmchoanhcácbàithơmớivừaxuấtbản nhất của tôi”. Manherbe đáp: “Điều đó không cần. Tôi thích cháo canh của anh hơn”.Delportes bị chạm lòng tự ái, suốt buổi tiệc tỏ ra lạnh lùng và từ đó ông tuyệt giao với

Matherbeluôn.Trongcuộcxãgiao,biếtbaolầnngườibạntrẻcóthểlàmnạnnhântrongcáctrườnghợpđángtiếcnhưvậy.Saungàyratrường,tagặpđủthứhoàncảnhmànếuthiếulịchsựchânthànhtasẽthấtbại.Nhiềukhiphảithihànhthứlịchsựchịuđựngtứclànhẫnnhịncáclốixửthếkhôngbiếtđiềucủacáchạngngười.Đauđớnnhấtlànhiềukhibạntrẻhọccaohiểurộngthấtbạiliênmiênvìkémlịchsựmàhọkhôngbiết.Họcứtinbằngcấplàlábùavạnnăng.Nhiềukhinhìntướngdiệncủahọxấcxược,lốiănmặcpháchlối,cửchỉđêhèn,lờinóisuồngsã;ngườitakhôngmuốngầnhọ,khôngcộngtácvớihọmàhọcứtưởngđờikhônghiểuhọrồicoimìnhnhưconcônglạcgiữabầygà,thanthântráchphận.Đểtránhcácthấtbạinhưvậy,bíquyếthaynhấtlàbổtúcvốnhọcvấncủahọbằngtâmdục.Vốnhànhlýtrícủahọlàvàngcònlịchsựlàcáchđeovàngđểlàmkẻkhácđẹplòngvàngườitachỉgiúphọthànhcôngkhihọ“đắcnhântâm”thôi.

IV. Bốn yêu tố căn bản của xã giaoThưabạn!Đãbiếtcáchxãgiaolàcáchsốnglàmđẹplòngngườitrongxãhộinêncóthểnói

xãgiaolàbiếtsống.Màbiếtsốnglàbiếtgiaothiệpbằnglờinói,thưtừđắcnhântâmnênbiếtsốngtứclàBiếtNói,vàBiếtViết.Vàlàmsaocótưtưởngsâusắc,tìnhcảmthanhcaođểđiềumìnhnóihayviếtchinhphụcđược lòngngườinếukhôngbiết làmviệccóphươngphápvềđườngtinhthần.

Vậybốnyếutốcănbảncủaxãgiaolà:biếtsống,biếtnói,biếtviếtvàbiếtlàmviệc.

A. Biết sốngNói“biếtsống”lànóinhữngthểcáchmàngườilịchsựdùngđểlàmđẹpkẻkháclúcxãgiao.

Duyêndánglàmchogươngmặthấpdẫnthếnàothì“biếtsống”cũnglàmchongườilịchsựkhảáithếấy.

1.Toànthânphảigiữsạchsẽ.Ngườidùxấutrai,xấugáiđếnđâumàsạchsẽ,ngườitacũngdễcảmtìnhđểtiếpchuyện,cẩnthậngiữvệsinhmỗilầnngủdậy.Móngtaychânđừngcáidàicáingắn,đóngđấthaycắncórăngcưa.Sạchsẽthểxácnóilênsạchsẽtâmhồn.BàBeecherStowenói:“Tôikhôngbiếtđiềukiệnnàobấtlợichosựthanhkhiếtcủatâmhồnbằngsựdơbẩncủathânthể”.

2.Trongđờisống tưcũngnhưkhi sống tập thể,phải trật tự.Trật tựnói lênđầuócngaythẳng,dứtkhoát,rõrệt.Nógiúpchotađỡmấtthờigiờ,haotiền,tốncôngvàlàmchokẻkhácdễchịu.NgườiviếttiểusửcủaCuviernóivềông:“Mỗigiờcóviệcrõràng,mỗiviệccóphòngriêng,trongđócóđủđồnghềcầnthiếtchoviệcđó”.Cuvierlàtấmgươngsángchotavềtrậttựkhisốngcũngnhưkhilàmviệcvớikẻkhác.Ngườitanghĩsaovềtakhivàotưthấthayvănphòngcủatathấytađểđồđạcnhưhồithiênđịacònsơkhai.Franklinkhuyênta:“Trongnhàmỗivậtcóchỗxứnghợpvàlàmcácviệcđúngthì,đúnglúc”.

3.Ngườitacũngcóthểtrôngcáchnằmngồiđiđứngcủatamàphânbiệtđượcphầnnàođờisốngluânlýcủata.Tốikỵnhữngtháiđộtrắcnết.Tỏracươngquyếtmàđừngthôbạo.Hiềndịumàkhôngnhunhược.Dèdặttháiquálàmmấttựnhiên,trởthànhkỳdị.

4.Đầuđừnglắclưnhưlênđồng.Mặtlàgươngcủatâmhồn:Nhânđứchaytậtxấuđềuhiệnbằngnétriêngbiệt trênđó.FrancoisđểSaleskhuyên:“Gươngnhânhậu,vuimàkhôngxaoxuyến,bìnhtĩnhmàkhôngquáphóngtúng”.

5.Tócrâuhớtcaocẩnthận.Tóchớthợpthờivàđứngđắn.Đừngđểrâukỳlạ.Nếukhôngcầnthì đừng dùng nước hoa như phụ nữ, cần dùng thì đừng lựa mùi dầu thơm kiểu quái lạ.Montaignekhuyên:“Chođặngbaymùithơmthìđừngbaymùigìcả”.

6.Tránthườngbiểulộdụctínhtốthayxấu.Ngườitộilỗitránnhănmộtcáchtămtối.Ngườibuồntránxếplạivẻđămchiêu.Ngườitrongsạchtâmhồnnhăntránkhinghelờinóiôuếhaythấycửchỉtụctằn.Conmắtlàcửasổcủatâmhồn.Nhìnmắtailáoliênngườitacóthểnghĩkẻấyquỷquyệt.Mắtbìnhyênlàdấuhiệungườitĩnhtâmvànhânhậu.Ngườilịchsựkỵcáclốinháymắt, chớpmắt, trợndọc, liếcngang.Cũngkhôngnhìn trộm,nhìnchòngchọc,đếnnổingườitangượng.Nghechuyệnđừngngóchỗkhác.

7.Mũiđừnghỉnhhayhítvàonghetiếngkêu.Cầnhỉmũi thìvénkhéo,kínđáo, lẹ làng.Dĩnhiên,làbằngkhănsạch.Hỉxongđừngcoinhữnggìtrongkhăn.Đừngxếpkhăncẩnthậnđến

đốimỗilầncầnmởphảiphanhphuicảra.Tốikỵcầmkhănvừahỉvừanói.Khôngkhạcnhổbậybạ.Phảikhạcnhổtrongkhăntay.Hohaynhảymũiluôncókhăntaytrướcmiệng.NgườitanóiMatherbesổmũi,khạcnhổđếnnổiMarimnóivềông:“Tôichưahềgặpmộtngườiquáướtát,cũngkhônggặpmộtthisĩquákhôkhannhưvậy”.Nếu“ướtát”nhưMatherbe,taphảisẵnkhăntaytrongtúiquầnluôn.Phảixinlỗikhinhảymũitạomưabấcxungquanhhaytrướcmặtngườiđốithoại.Tuyệtđốikhôngmócmũibằngmóngtay,thởkêuhồnghộchayhỉmũirồiquẹtởcộtởvách.

8.Hútthuốcvừaphải.Đừngxôngngộtngườigầnta,nhấtlàkhingườiấylàphụnữ,bằngkhóithuốc.Tránhgạttànthuốcbừabãi.Trướckhihútthuốc,lấythuốc,rúthaibađiếuthuốcláđầurakhỏibaomờikhách.Đừngmòmò trong túi riêng từngđiếuđốthútmộtmình.Mờihútthuốcthìmờithậtchớkhôngphảivừađưavừamờiqualoa,ngườitatừchốirồimìnhlẹlẹhútmộtmình.Lốimờiấytốcáobụngdạíchkỷvàgiảdối.Còntrẻtuổiquá,hútthuốccoikỳ.Trongrạphát,trẻgiàgìcũngkhôngnênhút.Trênxe,trênmáybay,hútphảicẩnthận.Cótrườnghợpcầnxinlỗitrướckhihút.Vàonhàaiđừngvàomàtaycầmđiếuthuốchayxìgà.Khôngnênngậmốngbípđingoàiđường.Họcsinh,sinhviênnêntuyệtđốikhônghútthuốc.MấynămtrướcởCanadacóluậtcấmngườidưới18tuổiđiđườngbỏthuốctrongtúi.CònởChicago,ngườitacấmbánthuốctrongtrườnghọc.NgàynayởViệtNam,trongnhiềutrườngkhôngíthọcsinhdámdànhtiềnănsángđểmuathuốchút.

9.Miệngđừngmímchặtmàcũngđừngmởrộng.Ngheainóichuyện,hámồmtỏraquêmùa.Môitrềlàmgươngmặtcóvẻkiêuhãnh,cắnmôiliếmmôithườngquátạochomặttháiđộmấtđiềmtĩnh.Gìngiữrăngsạchsẽ, trắngbóng.Rănghưthìtrám,trồng.Đừngkhoevàngtrongmiệngtháiquá.Bấtđắcdĩmớingápmàphảikínđáo.NgườitanóiởNhậtBảnnăm1902cómộtdânbiểubịphạt15ngàytùvàmộtsốtiềnvìkhiquốchộiđanghọpmàngápmộtcáchsỗsàng.

10.Thúvậtkhôngbiếtcười.Conngườiphảidùngcáicườitỏrakhônngoan.Đừngđụngcáigìcũngcười,cườisáimùa,cườinổiđìnhnổiđám.Thánhkinhnói:“Ngườikhờcườitiếnglớncònngườikhôncườiâmthầm”.Đốivớibạnthânđếnđâu,tacũngphảicườitếnhị,khôngnêncườisuồngsã.Chesterfieldkhuyênconcủaông:“Chaướcmongngườitathấyconluônmỉmcườimàngườitađừngngheconcười”.Lờikhuyênấylàvàngngọc.Cườivuitươi,chânthànhchớđừngcườihómhỉnh,mỉamai.Khigặpnhữnggìgâycười,đừngnhạycườiquá,khôngnênnghiêmnghịsáimùamàcũngđừngdễdàngbịchọccười.Vuivẻđừngthànhxuềxòa,lăngloànđếntrắcnết.Trướcmặtthiênhạ,coichừngnhữngtậtcủatanhưnháymắt,nghiếnrăngkenkét,búngtay,đằnghắng,rungđùi,cắnmóngtay.

11.Cóngườihaynhúcnhíchhaivànhtai:Nếukhônggâychướngmắtthìcũngđừnglàmtròcười.Taiphảimóckỹ,rửasạch,đừngđểbaymùi.Khôngnênngoáylỗtaibằngngóntaytrướckhitrảlời:ngườinóisẽngượngvàcoitanhưtrẻcon.

12.Taychânrửasạch.Móngtayphụnữđểkhéothìdễcoi,cònđànôngdùđểkhéotớiđâutrôngcũngchướngmắt.Salvanói:“Mộtbàntaysănsóckỹluônlàmchotôinghĩđếnsựtếnhịtrongtâmhồnvàgiáodục”.Phải.Bạnlàmsaocócảmtưởngtốtvềmộtngườitaycụcmịch,móngdơbẩn.Đừngthọctayvàotúikhinói.Cũngđừngchắptaysaumìnhnhấtlàtrướcngườilớn.Traođồchocấptrênphảidùnghaitay.Tránhtậtngồivớiailấytaynhịpbảnđờn.Đừngcólốichơixôđẩy,vỗvàođầuvàovaihayvàođùikẻkhác.Chândùngvớphảithườngrửabằngxàbông.Giàyđừngcókiểukỳdị,khônglạchậu,khôngrộngquácũngkhôngchậtquá.Xemtướngđi,ngườitabiếttâmtínhtaíthaynhiều.Đicàlếtlàlốiđicủangườinhunhược.Đinghe“bựcbực”làdấuhiệukhôngtrầmtĩnh,tínhthôbạo.Đimặthấtlêntrờilàđặcđiểmcủangườikiêucăng.Đithânthẳnglênmàđừngravẻcứngcỏi.Bước từngbướccẩn thận.Đừngkéo lếtgótgiày.Cũngđừngnệngiày to tiếng trênnềngạch.Khôngnênđánhđòngxarộngquá.Đi“chữbát”rángsửalạidầndần.Khôngbướcrírímàcũngđừngbướcdàinhưđođất.

13.Đingủvàthứcdậycóchừngmực.Nênngủsớmvàdậysớm.Contrẻđừngngủdưới9giờ,ngườilớnngủmỗiđêmtừ7đến8giờ.Khôngnênthứckhuyavôích.Màcũngđừnghamngủquá.Sénèquenói:“Khôngcócáigìkhiếpnhượcvànhụcnhãbằngngủkhimặttrờimọcmớidậy”.Nhữngngười làmviệc lấyđêmlàmngày,cầnngủngaymàphảingủvừađủvàchừngmực.Tậpdậyđúnggiờ.Khôngnằm“nướng”vàdậytùyhứng.Người khôn, trước khi ngủ hướng thượng và kiểm tâm. Các nhà đạo đức như Sénèque,Pythngore,Socrateđềukhuyên taxétcácviệc tađã làmtrongngày,quyếtđịnhhành thiệntrướckhingủ.FrancoisCoppéenói:“Ngườimỗingàycanđảmtựchấtvẫnvàtựphêphángắtgao,ngườiấysẽtrởthànhtốtđẹpmauchóng”.Ngủnằmngửahaynghiêngtayphảiđểkhỏilàmtimkhóhoạtđộng.

14.Áoquầnhợpthời,tiếtkiệmvàsạchsẽ.Đừngdùngmàusặcsỡđếnthành“bia”chothiênhạnhìn.Giữquầnáosạchsẽmàđừngtỏkỹlưỡngquátrướcmặtngườita.Cũngphảitùyđịavịxãhộimàănmặc.Đơnsơlàđứclýtưởngchoviệctrangsức.

15.Đối vớingười lớn, ta tỏ lòng tônkính chân thành.Tônkính chamẹ, ôngbà, côbác…Ngườicóchứcquyền,thầydạy,ngườigiànua,tậtnguyền.ThôngtháinhưNewtonmàkhônglầnnàonóiđếntênThượngđếôngkhôngcấtmũ.Ngườihọcphảicoithầydạynhưcha.NhàNhonói:“Nhấtnhậtchisưchungthânvìphụ”.ThéodoreLeGrandkhinhờThánhArsènegiáo

dụcconmìnhnói:“Từđâytiênsinhsẽlàchacủanóhơnlàchínhtôi”.Chínhthầydạylàngườiảnhhưởngtanhiềunhấtsauchamẹ,tấtnhiênlànhữngânnhânkhảkínhcủata.AlexandreLeGrandnói:“TôimắcnợthầytôilàPristotehơnchatôilàPhilippe,ngườisaunàychotôimộtđếquốcvàngườidạytôicáchcaitrịđếquốcấytốtđẹp”.

16.Khichoaiđừngchỉnghĩđếncủachomàquêncáchcho:Cáchchođầythâmýbácáitănggiátrịcủacho.Mộtthisĩđãnói:“Cáchchocógiátrịhơnđồngườitacho”.Giúpaivớilòngtừbilúchọkhốnkhó,lànângđỡ,tìmtrongcuộcđờichútítýnghĩa.AnderéChéniernói:“Nhờnhữngnỗilolắngcủatôi,tôinhậntrênmặtmộtngườidấuvếtsungsướnghaylãngquênkhổphiền”.

17.Trênbànăn, người lịch sự làngười tiết độ. Chỉ ănuốngvừađủkhiđói khát thôi. LaRochefoucauldgọitiếtđộlà“Tìnhyêusứckhỏe”.Trongcáctuviệnkhổtucủacônggiáolànhữngnơiănuốngvôcùngcựckhổ,quanhnămkhôngmấyaibệnhhoạn:Ngườitachếtvìgiàhơnvìbệnhbấtngờ.Loàichimkhiănnoxong,khôngănnữa.Màtrongloàingười,cókẻănuốngquádư.Khiđượcmờidựtiệc,ănmặcchỉnhtề.Đếnphòngkháchtrướcgiờtiệclốmườiphút.Đợichủchỉchỗngồivàngồisaukhichủđãngồi.Khănbànđừngtreotrênnútáotrêncổ,màtrảitrênđùinhưngkhôngtrảibànhrahết.Ănuốngđiềmtĩnh,êmái.Đừngmauquá.Khôngthổichođồănnguội.Bánhmìhaythịtcắtvừađủdùng,nhấtlàthịtcắttừngmiếngchứđừngcắtchồngđống.Saumỗilầnuống,nhớchùimiệng.Uốngrượucoichừngquáchén.Đừngvừaănvừanói.

18.Càphêcònnóngquáthìđợiđừngthổi,cũngđừngđổvàodĩarồihúp.

19.Cáchchàothayđổitùynơi,tùythờivàtùypháinamhaynữ.Đừngđưataytrướcbắttayđànbà.Mộtphụnữđưataybắttay,bạnđừngrụtrè.Làlinhmục,nhàsưhaybậctusĩnào,bạnkhỏichàopháiyếubằngcáchbắttay.Khibắttayđứnghaichânkhítlại,thânmìnhhơinghiêngvềphíatrước,tayphảiđưarabắttaykhách,khônggụcgặclâucũngkhôngđưaxuôixịravẻlãnhđạm.Tuyệtđốikỵbắttaybằngtaytrái.

20.Ănmặccẩnthậnkhithămviếng.Tếnhị,coingườimìnhthămcóbậnviệclắmkhông.Coichừnghọthỉnhthoảngcoiđồnghồlàcốýmờikhéotavề.LaBruyèrenói:“Ngườithạođờibiếtmìnhđượcthíchhaychán”.Tiếpbạnthânđừngcókháchsáoquácũngđừngthânmậtđếnthànhlãlơi.

B. Biết nóiNóivừađủ,nghekhéolàmộtcáchnóihay.FrancoisdeSaleskhuyên:“Khinóicầnnóirõ

từngchữ,từngvần”.Khôngnóirirítrongmiệngmàcũngkhôngumsùmnhưtuyênbố.Dùngtiếngchínhxác.Lưuýđếnngữphápmàđừnglolàmcâu,trởthànhgàn.Dùngtiếngthanhcaovớigiọngtỏranhâncáchgiàgiặn.Nóichuyệncầnthôngcảmnênđừngnóinghịch,bắtnhặtbắtthưa,ratuồnglỗiphải.Nóichơicoichừnglỡlời.Đừngchếgiễutậtxấuhaykhuyếtđiểmtrênthânthểcủanhau.Khôngnênnóidối.

Baconnóilờinóidốilà“Tốcáomộttâmhồnbạcnhược”.Fénelonquảquyếtmạnhhơn:“Ainói láokhôngđángđược tínhvào sổ conngười”.Ngườinghe, trong thâm tâm,khôngkínhphụctakhitanóihành,vukhốngkẻkhácđóchínhlàngọnlưỡirắnđộcgieobấthòatrongxãhội.Duclosnói:“Nóihànhmàvôýlàkhờ,nóihànhmàsuynghĩlànhamhiểm.Kẻnóihành:Họhoặclàngườidạihoặclàngườihungác”.TheoMalesherbes,vukhốnglà“hiểungầmmộttâmhồnhưđốnvàmộtquảtimkhiếpnhược”.HoàngđếThéodesephạtántửhìnhchoaiđãvukhốngkẻkhácquábalần.

Nịnhbợlàkhígiớicủakẻtiểunhântrụclợi.LaRochefoucauldgọiđólà“bạcgiả,chỉcólòngháodanhcủataxàitiềnấythôi”.

Ngườihamđượcnịnh làngườimùquángvàkhờdại.Kẻnịnh “xônghương”đểkiếmăn.Merceirnói:“Hươngbaylàmtượngbụtđenbằngkhóixôngcangợinó”.Ngườitếnhị ítưanịnh.

NgườitanóivuaHenriIVngàynọđượcmộtquantòacangợi“rấtvĩđại,rấtquyềnthế,rấtnhânhậu,rấtkhoandung,rấtrộngrãi”.Vuabảoôngấythêm“rấtmệt”vàôngấyngượng.Lờikhencầnthiếtmàphảitiếtkiệmnó,Joseph.Chéniernói:“Khenhaychêtôiđềungạingùng…Cáigìcũngkhenlàkhờ,cáigìcũngchêlàngợm”.Nếucầnthuậtchuyện,đừngdàidòng,phảiduyêndáng.Khibànluậnđừngcãilộn.Lebrunnói:“Cólýquálàđãcólỗirồi”.

Muốn nắm nghệ thuật nói chuyện, hãy giữ 9 lói khuyên dưới đây của F.G.M trong cuốn“ManueldePolitessealusagedelaJeunesse”:

1.Nóiítnghenhiều:Trờichotamộtmiệngmàhailỗtai.

2.Nóigiọngônhòa,duyêndáng,tựnhiên,khôngnóilắpgiọng.

3.Tránhchuyệntầmphào,thôtục,xàmláp,tấtcónhữnggìlàmchạmngườicótaitếnhị.

4.Khôngkiểucáchmàlưuýcáchdùnglờichovừachínhxácvừathanhcao.

5.Nóichohọngheđiềuhọbiếtvàthíchnhất.

6.Ítnóivềmình,vềgiađình,vềcôngviệctưriêngcủamình.

7.Biếtgiữnhữngbímậtcầnthiếtvàđừngtỏratọcmạch.

8.Tỏraquantâmmàkhôngxunịnh,thànhthựcmàkhôngthôkệchvàluônluôndễmến.

9.Nghenhiềuhơnnói.

C. Biết viếtNếumuốn cho người ta biết tư tưởng tâm tình của bạnmà nói không tiện thì bạn viết.

Lacordairenói:“Chonhữngdântộcđangsống,sautôngiáo,vănlàkhotàngcôngcộngđệnhất,làmùihươngcủatuổixanhvàlàthanhgươmcủangườilớn”.

Muốnviếthayphảidồidàokiếnthức,cóđầuócsâusắc,nguồnnhiệthuyếtdồidào,nghệthuậtdiễntảcaovànhấtlàphảiquenviết.

Điềucănbảncủavănthểlàthuầnkhiết,chínhxác,tựnhiên,xứnghợp,cânđốivàrõràng.

Viếtphảiđẽogọtchođếnchỗtựnhiêntrongsáng.Boileaudạy:“Thỉnhthoảngbạnhãythêmvàthườngthườngbạnhãybôixóa”.Cầntưtưởnghaymàcáctácphẩmviếtkémnghệthuậtsẽkhôngbấthủ.Dupanloupnói:“Mộtcuốnsáchviếttệlàcuốnsáchchắcchắnchết”.

Trongxãgiao,nóiviết lànói thư từ.Thư từ lànói chuyệnbằngngòibút,nói chuyệnvớingườiởxa,nóikhicầnbiểulộtưtưởng,tâmtình.Trongmộtcánhthư,ngườitanhậnrahìnhảnhmộttâmhồn,hoặcvuihaybuồn,dèdặthaynôngnổi,háothắnghaytrầmtưởng,hungdữhayhiềnlành.

Vănthểthưtừuyểnchuyểntùyloạithưmàtaviết.Vìthểthưlànóichuyệnnênnóphảilàcuộcnóichuyệnhấpdẫn.GrégoiredeNazianzenói:“Thưhaynhất,theoýtôi,làthưviếtđơnsơ,caonhãtựnhiên”.

NhữngđứctínhnàyngườitagặptrongcácbứcthưcủaRanéinegởichocontraiông,củabàSévignégởiáinữcủabàtahaymộtVoltaire,mộtLouisVeuillót.

Hễcầmbútviếtthưthìnhấtđịnhbạnkhôngquênbađiềucộttrụnày:

1.Minhbạch:Minhbạchkỵdàidòngvàbíhiểm.Boileaunói:“Tấtcảnhữnggìngườitanóidưthừađềulạtlẽo”.Bạncóthểnói:“Tấtcảnhữnggìngườitanóitắtquáđềutốităm”.

2.Tựnhiên:Khôngaichịunổingườicótháiđộkiểucách.Vănviếtmàkiểucáchdễbịghéthơn.Ngườiviếtvănkhôngtựnhiên,Voltairegọilànhữngngườitrịnhtrọng,“trịnhtrọngcântrứngruồitrongnhữnggiácânbằnglướinhện”.

3.Caonhã:Thư là lờinói,phảibiểu lộnhâncách.GrégoiredeNaziazenói: “Mộtbức thưkhôngduyêndánglàmộtbứcthưkhôkhan,nghèonàn,nhàmchán”.

D. Biết làm việcMuốnnóivàviếtsâusắcphải làmviệccóphươngphápbềnbỉ.Ngườibạn trẻsaukhi ra

trường,phảibắtđầuxâydựngtiếp“tòanhàvănhóa”củamình.Delaportesnói: “Khốnkhổthaychonhữngngườingủtừ20tuổi…Aingủlàchết,hànhđộnglàsống”.Cànglàmviệc,càngthấyconngườikhoángđạtvàtìmđượcnguồnvuithâmthúy.

Đểcủngcốnghệthuậtxãgiao,khôngcócáchnàohaybằngcáchđọc.Đọcđểkiếnthứcsâurộng,đểngòibútsắcbénvàngônngữduyêndáng.LouisVeuillótnói:Nhờlờinóivàngòibútmàngườitagâyảnhhưởngvàngườitahùngdũngkhitranhđấuchocáithiện”.

Đọc:Đọcnhiều,kỹ,suynghĩ,nhớvàápdụngđiềumìnhđọc.

Vìsựnghiệpcủabạncóphầnphảixâyđắpnhờsựhiệptáccủakẻkhácvàđơngiảnnhấtvìlàconngườixãhội,nênbạnphảilưuývấnđề“xãgiao”màđặcđiểmlàkhéoléovàchânthành.

Chương II. Muốn thuyết phục khi nói chuyện phải “tri kỷ tribỉ”

I. Khoa “tính tình học” giúp được gì về tri kỷ tri bỉ?Baogiờchúngtacũngsốngvớixãhội.Xãhộithânmậtnhấtlàgiađình.Xãhộichungquanh

đólàđồngbào,làcácbằnghữu,ởhọcđường,trongnghềnghiệphaytrongnhữngtổchứchợptáchoặcsốngchung.KhôngaitrongxãhộisốngđơnđộckiểuRôbinxơntrênhoangđảovàcũngkhôngaiđóngcửalòngmình,bưngbítđượckhigiaotiếpvớixãhội.Giữacộngđồng,cácphầntửliênhệnhauvàdùmuốndùkhông,cũngcởimởnộitâmbằngcửchỉtháiđộ,lờinói,hànhvi.Muốnbiếtrõphầnnàotacầntìmhiểukhoa“Tínhtìnhhọc”.Từngàyđượcpháttriểnkhásâurộngđếngiờ,nóđãgiúpconngườikhôngítvềphươngtiệnbiếtngườibiếtta.

a)Làmsaohiểuđượctâmtínhcủamộtnhânvậtlịchsử?Tađọclạinhữnggìhọviếtnhưnhậtkýthưtừ,vănthiphẩmcủahọ.Tanghenhữngaibiếthọnóivềhọ.Tađọcnhữngvănkiệnhồsơxửlýcóliênquanđếnhọ.Cáccôngviệccủahọcũngđượctanghiêncứu.Ngầnấytàiliệu,mỗicáigiúptamộtchútdựnglạicơcấutâmtínhcủanhânvậtlịchsửmàtamuốntìmhiểu.Nghiêncứutâmtínhngườiquácốtheophươngphápcủa“tínhtìnhhọc”,bạnthấyphầnnhiềunhữnghànhvicủahọcắtnghĩamộtcáchhợplýtâmtínhcủahọ.Ngườicótínhtìnhnhưthếnàyphảiănnóinhưthếấychớkhôngthểkhácđược.Voltairekhôngthểviếtvănnhư JeanJacquesRousseau.NapôlêôngkhôngthểhànhđộngnhưLouisXV.Mộttrongnhữngyếutốgâyuytínchokhoa“tínhtìnhhọc”lànódựnglạitâmtínhmộtngườidosựmạckhảicủacáctàiliệuvềngườiấy.

b)Nhiềungườichỉnghĩlýtưởngởđờilàlàmgiàuhaytrởthànhngườithôngtháiđểcótướcvịcao.Họquênđiềutốihệnàylàchọnmộtchíhướngđặcbiệthợpvớinhữngkhảnăngvàsởthíchcủahọ.Chíhướngấyđitheosátcuộcđờimộtngườivàquiđịnhgiátrịcủangườiấy.Chíhướngchỉđược thànhcông tùy tính tìnhcóhợpvớinóchăng.Mộtngườihướngngoạimàchọnmộtnghềíthoạtđộng,chônthânnơibàngiấythìcuộcđờicủahọlàmsaorựcrỡđược.RenéLeSennenóithậtchílý:“Ngườitalàmhưchíhướng,nólàhônnhâncủaconngườivàgiátrị,hoặcngườitamuốnlàmđiềukhônglàmđượchoặctạivìngườitakhôngmuốnlàmđiềucóthểlàmđược”.Biếtbaonhiêungườikhicaotuổithấyđờimìnhhưhỏngtạikhôngbiếtrõkhảnăngcủamìnhmàcứchọnmộtnghềvìthấykẻkháclàmnghềấythànhcông.Trongnhữngcuốntựtruyện,nhiềudanhnhânhaythanthởrằngđãlỡlàmviệcnàyviệcnọmàthấybấtlựcnênbỏdởdang.Saohọkhôngnhờkhoa“tínhtình”chohọbiếtloạitínhtìnhnàothànhcôngtrongnghềnghiệpnào.

c)Nhàgiáodụcchịutráchnhiệmhướngdẫnđếnlươngtâmhayhướngnghiệpcũngkhôngthểkhôngnhờkhoatínhtìnhhọc.Giáodụcconnítcũngnhưhướngdẫnmộtngườitrưởngthànhvàomộtnghề,tiênkhởinhàgiáodụcphảibiếttâmtínhkẻấy.Họphảiýthứcrằnghọchịutráchnhiệmmộtphầnnàovềsựthànhbạicủakẻthụgiáo,saunàytrênđườngđời.Tiếcthay,nhiềunhàgiáodụcngàynaychỉbiếtcungcấpkiếnthứcmàbấtcầnkẻthụhuấnthunhậpđượchaykhông.Kếtquảlàhọcsinh,sinhviênngàynayđasốvănhóacaomàđànhmộtmìnhchọnmộtnghềnghiệp.Họlănmìnhvàomayrủi.Màchọnchíhướng,rủimộtlầnbiếtchừngnàogặpmay.

d)Nếubạnphảicảihuấnnhữngtrẻphạmpháphaybạnphảixửnhữngtộinhântrẻtuổi,bạnnhờmônhọcnàođểthihànhchuđáobổnphậncủamình?Chắcchắnphảidùng“tínhtìnhhọc”.Quantòaphảibiếttạisaomộtđứatrẻnàođónhúngtayvàothứtộiácđó.Phầnnhiều,trẻphạmphápđượctòaángởivềmộttổchứccảihuấn.Nhàgiáodụcphảitìmhiểumỗitrẻấytâmtínhthếnào,tâmtínhcủanóliênquanlàmsaovớitộilỗicủanó?Xétcoihoàncảnhlàmchonóphạmluậthaytạitínhtìnhcủanó?Thídụmộttrẻphạmluậtcôngbằng.Quantòacũngnhưnhàgiáodụcphảibiếtnóăntrộm,ăncắpvìnghèotúnghayvìquáthamlamhoặclườibiếngkhôngmuốnlàmănlươngthiện.

e)Nếubạnlàmộtnhàthầnkinhbệnhhọc,thìbạncầnkhoatínhtìnhhơnaihếtvìxétchokỹphạmvihoạtđộngcủakhoa tính tìnhhọc rộnghơn thầnkinhbệnhhọc.Khoa saunàychỉnghiêncứunhữngbệnhnhân,cònkhoatínhtìnhhọcnghiêncứuchẳngnhữngngườibệnhmàcácngườilànhmạnhnữa.Biếtvậy,bạncóthểnhờkhoatínhtìnhđểtrướchếtbiếtthânchủcủabạnthuộcloạitínhnào,rồiđốichiếucáchànhvicủahọlúcmạnhkhỏevớicácviệchọlàmlúcđaubệnhđểxácđịnhbệnhtrạngcủahọvàcáchđiềutrịhọ.

f)Cũngnhờ“tínhtìnhhọc”,ngườitađịnhđoạtvềhônnhân.Đôitraigáimuốnlậpgiađìnhđứngđắnvàhạnhphúc tấtnhiên lựa chọn tính tình thuậnhợpnhauđược,nếukhôngbiếtnhữngluậtsơđẳngcủakhoatínhtình…Cònchọnbạn,chọnngườicộngtác,chọnthuộchạđểgiaoviệc.Làmsaobiếttâmtínhcủahọđểtakhỏilầmmàchọnnhữngngườixấuvàbấttài?

g)Ngườitacũngcóthểđánhgiámộtchếđộchínhtrị,biếtđượctươnglaicủanóhaytìmracácnguyênnhâncủamộttriềuđại,mộtphongtràochínhtrịnhờcáchnghiêncứunhữngnhàlãnhđạobằng“tínhtìnhhọc”.Đólàchưanóisựgiúpíchcủakhoaấyápdụngtrongviệctìmhiểutâmlýđoànthể,quầnchúngtríthứchoặcbìnhdânvàtìmhiểutâmlýtừngdântộc.MộtlãnhtụthuộcgiốngngườiLaTinh,mộtgiốngngườiNhậtNhĩManbànchuyệnvớimộtlãnhtụÁĐôngvềmộtvấnđềnào,rấtdễcónhữngquyếtđịnhkhácnhau,cáchnhìnvấnđềkhácnhau.Rồingaykhiđồngquanđiểmvớinhau,ngườitacóthểkhácvềtháiđộđồngtìnhnữa.Người

đồngýcươngquyếtcứngrắn,ngườiđồngýmàhómhĩnh,ngườiđồngýmàđổiýchừngnàocũngđược.

Tómlại,nhờnhữngbằngchứngtrên,tanhìnnhậnở“tínhtìnhhọc”vaitròkhôngnhỏvàlàphươngtiệngiúptatrikỷvàtribỉ…

II. Tại sao phải tri kỷ và tri bỉa)“Biếtngườibiếtta”đểsốngđúnglýtưởngconngười.Khoatínhtìnhgiúptanhậnravai

tròcủasinhlývàtinhthầntrongsựcấuthànhtâmtính.Tínhtìnhpháttriểntrêncơsởvậtchấtlàthânthể.Nếubấtkểánhsángchỉdẫncủalýtríhaynghịlựcđiềukhiểncủaýchíthìconngườisốngtoànbảnnăng.Mànhưvậyconngườikhôngkhácgìcầmthú,chỉbiếtănuống,ghépđôi,bàitiết…Nhờtínhtìnhhọc,taamhiểutâmtìnhcủatavàcủakẻkhácđểnhậnthấyrằngcánhâncủatavàthanhânlậpthànhcộngđồngmàlýtưởngsốmộtphảitheolàsốngđúnglýtưởngconngười.Tuymỗitâmtínhcóphầnxấu,nhưngxétchung,tâmtínhnàocũngcóưuđiểmvàcóthểgiúpconngườihướngthượng.Vảlại,cáimàmọitâmtínhphảichiếmđoạtlàcái:Chân–Thiện–Mỹ.Tứclàmọitínhđềutrởthànhtốt.Màchođặngvậynóphảiđượcđàotạotheoảnhhưởngcủalýtrívàýchí.Mộtkhitâmtínhđượchuấnluyệntheoảnhhưởngcủahaitrínăngnày,thìconngườitỏralànhữnghữuthểsiêuđẳngtrêncácloàithụtạo.Vàđólàchângiátrịcủaconngười.

b)Biếtngườibiếttađểxửthếđắcnhântâm.Nhiềungườivợtínhhướngngoại,ưahoạtđộngxãhội,nóinhiều,khôngthíchnhữngviệcyêntịnh.Thườnghọgặpchịembạnthanthởlàcóchồngvôphước.Hỏiramớibiếtôngchồngtínhhướngnội,ítnói,ưasốngcôđộc.Tạisaohọlậpgiađìnhvớinhaumàkhôngtìmhiểutâmtínhcủanhautrước.Đôibạnlàănđờiởkiếpchớphảilà“ănxổiởthì”đâumàkhôngdòchotậnngọnnguồntrướckhitraothângởiphậnchonhau…

Rồingườicóđôibạncũngnhưđộcthân,hàngngàyphảigiaotiếpvớiđủthứhạngngười.Vấnđềxửthếlàvấnđềmuônthuở.Ngàynàotrênmặtđấtnàycònhaingườithôi,ngàyấyvẫncònđặtvấnđềngườixửvớingườicáchnàocho“đắcnhântâm”.Mànếumuốnkẻxungquanhmếnta,taphảibiếttínhtìnhcủahọđểcưxửkhôngđụngchạmhọ.Tiếpxúcvớingười“hướngnội”màtanóinhiềuquá,họcóthíchkhông?Cộngtácviêncủatalàngười“hướngngoại”,tathìưanhữngnơiyêntĩnh,họsớmmuộncũngchiatayvớitalàphải.Rồichođặngmualòngkẻkhác,taphảibiếttínhtanữa.Tínhtathuộcloạithầnkinh,ưanáođộngmàtabắtmộtaiđósốngchungvớitacótínhnhunhượccũngphảibaynhảynhưta,họlàmsaothíchta?Cáitậtcủanhiềungườihaylàmphậtlòngkẻkhácvàưabắtthiênhạsốnggiốngtínhýmình.Nhiềuvợchồngcoinhaunhưtrâutrắngtrâuđencũngvìquáitậtđó.Màlàmsaođổitínhnàythànhtínhkiađược.Muốnxửthếêmthuậnngườitaphảichấpthuậnthứtínhtìnhnàođócủakẻkhácrồinhẫnnhịnchiềuchuộnglẫnnhau.

III. Luyện tâm tính là việc của kiên chíĐọctớiđâybạnnhậnviệc“biếtngườibiếtta”cũngnhưviệcluyệntínhlàcầnvàbạnhyvọng

tớichỉmộtbíquyếtnàođểbạnthànhcôngmaumắn.Tôixinchânthànhnóingaycùngbạnrằng:Cáccôngviệcấylàviệccủaýchídẻodai.

Muốnnhậnđịnhđượcailàngườithầnkinhailàngườiđammêtaphảicókinhnghiệmgiàgiặnvềkhoatínhtình.Taphảiápdụnghếtcácphươngphápchỉtrongsáchnày.Đồngthờitựmìnhvừaphântíchvừatổnghợprồiquyếtđoándèdặt,vôtư.

Cònluyệntâmtính?Thưabạn,ailàngườidámcholàviệcdễ,việcmộtsớmmộtchiều.Cácthánhnhânđãthihànhnócókhiđếnxuốngmồmàvẫnchưađiđếnđâu.Nóivậykhôngphảibiquanchorằngngười tựbảnchấthưđốn.Nóivậychỉ làý thứcvềsứchướnghạ trọngmỗingườiđềuđánglưuý.Tuyngườinàocũngmuốnsốngđúngnhânphẩm,muốnthànhngườitínhtốtsongbảnnăngxấucứxôđẩylàmbậy.Rồinhữnghoàncảnhbạnbè,nghềnghiệpxấucũngcóquyếnrũconngườisốngác.NgayĐứcGiêsumàtronggiờhấphối,bảnnăngxấucũnglàmchoNgườicảmthấyviệctửnạn,cứuthếquánặngnề.Ngườiphảinỗlựcmớichiếnthắngđượcsựcámdỗấy.Nỗlực!Phải,hànhviquanyếuấycủaýchí làbíquyếtkhôngcókhôngđượccủabấtcứaimuốnthành“NGƯỜITÍNHTỐT”.

Chương III. Phải biết tính người để biết tính mìnhA. Biết người biết mình1. Nhu cần biết ngườiGiaotiếpvớibấtcứaicàngthấymìnhliênhệđếnhọ,tacàngthấycầnthiếtbiếttâmtínhcủa

họ.Trướchếtlàtanghikỵ,tasợ,takhôngbiếthọrasao,sẽđốixửvớitathếnào.Tanáonứctìmhiểuhọ.

Dĩnhiênbiếtrõmộtcáchtuyệtđối,biếtđúngnhưmộtbàitoánvềtâmtínhcủaai,kểcảngười trongtấmgươngcủata làviệcgầnnhưkhôngthểđược.Điềuđóquárõrệt,đếnđỗikhôngcầnchứngminh.Songtacóthểbiếtmộtphầnnàotínhtìnhcủahọxuyênquatướngdiện,ngôntừ,hànhđộngcủahọ.

Vốnhiểubiếtnàythậthữuíchchoviệcgiaotếcủata.

Coichừngsaukhitabiếtđượcvàiđiểmnơihọtacholàđãbiếtrõhọ.Vôtìnhtadántấmnhãngọilàamhiểutrên“tiểuvũtrụ”cònvôcùngbímậtđốivớita.

Nhiềungườichỉđểlộtâmtínhmộthaikhíacạnhnàothôi.Lắmlúctatévàoảotưởngvìlấyđiềumình cảmmìnhnghĩ làmđiềungườiđó có thực.Đức tínhnào, tật xấunàomà tưởngtượnghọcó,talàmkiểucôngviệccủathầybóilàchohọcóđứcnàytậtkia.

Bởivìsuybụngtarabụngngười,tatưởngchuyệngìkẻkháccũngcóphảnứngtâmlý,cũngcảm,cũngnghĩnhưta.Talạicòntinrằngngườitaquentainghenhữnglờinóichuyệncủata.Tôithíchănthịtchó.Tôigặpmộtngườikiêngcửthịt“mộctồn”màkhenrằngmóndồilàmởdươnggianngon,kiếmgấpmàănkẻoxuốngâmphủlấyđâumàtìm,rằngtiếtcanhchóăncànglêntiêncũngnhưhuyếtchómàtrộnrượutrắnguốngbổ…Ngườiấynghetôibằnglỗtaithếnào?Họcóméomặtkhông?Saotôiđơnsơtưởngrằngaicũngcảmnghĩnhưtôi.Lòngngườivôcùngphứctạpchớcóphảitanghĩsaonóravậyđâu.

Vậygặpbấtcứai,nếuhoàncảnhchophép,tahãytìmnắmchochắccơcấutâmlýcủahọrồihãyđặtnhữngvấnđềquantrọng.

2. Cần biết điểm nào nhất ở người?Dướiđâylànhữngđiểmchínhyếumàbạnkhôngnênbỏquakhimuốnbiếttínhmộtngười.

1.Coihọthuộcgiớinàođểbiếtgiáodụccủahọ,trìnhđộhọc,khảnănglĩnhhộivànhữngthànhkiếncủahọ.Họhànhnghềhiệntạibấtđắcdĩhayvìsởthích,sởnăng.Dựavàotậpquánlàmviệccủahọđểbiếtđượckhuynhhướngcủahọ.

2.Cáilợinàolôikéohọnhất.Họnhắmmộtlýtưởngcaocảhaybịtróibuộctrongcáivòngdanhlợithôngthường.Nếuhamlợithôngthường,họcónôlệtậtíchkỷchăng?

3.Thuộcgiớitríthứchaybìnhdân.Nếutríthứcthìvốnhọcnhàtrườngvữngcỡnào,cóđượcvốntựhọcbổtúckhông.Họccaovàtưcáchđiđôinhauđếnmựcnào.Nặnglýthuyếthaythựchành.Thuộctổnghợphayphântích?

4.Ngườibéokhỏehaygầycòm.Coibộcósứckhỏehaybệnhrềrề.Ngườitrôngkhắckhổhaythích“nhàbếp”.

5.Cáchphụcsứcthếnào.Cóquálộnglẫy,kiểucáchkhông.Nhàhọởhuyhoànghaylụpxụp.Bàngiấycủahọtrậttựhaynhưcâylúabịbão?

6.Ưatìmlạcthútinhthầnhayvậtchất.Thíchnghệthuậtkhông?Haycáigìcoicũngthường,chỉthèmđờisốngtinhthầnvàhưởngcáivuitrừutượng?

7.Hướngnộihayhướngngoại.Nóicườinhiềuhayít.Giaoduvớiai,saymêđọcsáchkhông,đọcnhiềusáchnào?

8.Xưanayhaythayđổinghềnghiệpkhông?Bạnbètrongnghềnhiềuhayít?

9.Theotôngiáonào.Theolấycóhaythựchành?

10.Nóiđiềugì,làmviệcgìcótếnhịhaycẩuthả.Nếugặplúchọănuống,tâmtínhhọmấylúcấynhưđồvậttrongtủkính?Lúcgiaothiệp,thườngcáigìlàmchohọtốcáonhữngmặccảmcủahọ?

11.Khéohỏicoimụcđíchcủađờihọlàgì.Mụctiêuđấutranhcủahọlàtiền,làđànbà,làdanhvọng,làtiếnbộnhânloại,làcứuvớtchúngsinhhaygìkhác?

12.Họthíchhoạtđộngxãhộikhông.Ngườitakhôngkhóbiếttâmđịangườilàmcôngtácxãhội.

13.Nếuđốidiệnvớibạnlàkhách“quầnthoa”,bạntìmhiểucoihọđộcthânhayđãcóđôibạn,vìtâmlýcủahaihạngkhácnhau.Nếuđộcthânhọthuộcgiớinào,hấpthụgiáodụcởđâu.Nếuđãkếthôn,họđóngvaitròthếnàotronggiađình.Họchỉhuychồngchăng?Ngườichồngcóyêntâmvềhạnhkiểmcủahọkhông?Họđốivớigiađìnhbênchồng,vớingườiởthếnào?

14.Lứa tuổi,dungdáng tiều tuyhaycường trángcủangườiđốidiệncũnggiúpbạnhiểu

nhiềutínhtìnhcủahọ.

Cáccâuhỏitôiđặtratrêngiántiếpgợichobạnnhiềukhíacạnhtâmlý.Cầnthiếtlàbạnkhéodùngchúngvàphảisửdụngócnhậnxét tinhvi.Khỏi lưuý làbạnphải tếnhị,kínđáokẻongườitatưởngbị“điềutrahaydothám”.

3. Biết tính người và thiện cảmBiết tínhngườicónhiềumụcđíchmàmụcđíchtachútrọngởđây làgâythiệncảm.Gây

thiệncảmcốtlàchiềungườita.Vậyphảibiếtngườimớichiềungườiđược.Ngườikémhọcsẽkhôngthíchbạnnếubạncứbànnhữngvấnđềvănhóaquácao.Ngườihamdanhsẽmếnbạnnếubạnthànhthựcbànvềnhữngthànhcôngcủahọ.Biếtmộtphụnữđượcchồngthờlàbiếtnànglàtaybảnlĩnh.Mộtngườithúvớibạnkhôngbaogiờchịuđọcsáchlàtựthúvớibạnmìnhlườisuynghĩđồngthờicũngtựnhậnvốnvănhóakém.Cáiđặcbiệttrongxửthếlàcónhiềuđiềumìnhkhôngmuốnthổlộ,songkhivôýthứctanóiđiềugìđóvôtìnhtaphanhphuicácđiềumuốngiấura.Aiđịnhgâythiệncảmmàkhôngchútâmbiếttínhngười,sớmmuộncũngsẽthukếtquảngượclạiýmìnhmuốn.Khảnăngbiếttínhngườigầnnhưmộtthiênphú,rồingườitapháttriểnbằngkiếnthứcthuthậpthêmchớkhôngphảilàcáiaicũnghọcđượcởnhàtrường.Gặpmộtngười“hướngnội”,ghéttiếpkhách,cókẻkhôngýthứcđượcchủnhàcótínhấymuốnhọravềsớm,họcứthaothaonóichuyệnNamTàoBắcĐẩuđếnđỗichủmấylượtcoiđồnghồnghĩalàkhéoléo“đuổi”họmàhọcũngcứngồiì.Biếtmộtthiếuphụmớithụtangchồng,khôngaibànmãivềcáichếtcủachồngnàng.Bànchuyệnvớithanhniênmànhựayêuđờisôitronggâncốtmàtôicatụngđờisốngẩnđặt,hưởngnhànthìtôihấpdẫnđốivớihọkhông.

Nguyêntắccănbảncủagâythiệncảmlàlàmchongườitathích.Điềunàychỉcóthểthựchiệnđượckhinàomìnhbiếtkẻkhácưacáigì.

4. Biết người nhất là để yêu thương ngườiBạncólấylàmlạtạisaotôinóiđiềuđókhông?Trongthờigianđiềutra,sưutầmtàiliệuđể

viếtquyểnnày, tôigặpmộtsốngườiănnóihànhđộngnhấtnhấtcáigìcũngchủquan.Họkhôngbaogiờbiếttựđặtmìnhởhoàncảnhkẻkhác.Thấyailầmlỗihọkếtánthẳngtay.Họmuốnaicũngphảithếnàythếnọ,theomộtkhuônthướccủatiênthánhmàkhôngnghĩrằnghằngngàytiếpxúcvớiphàmnhân.Nói“phàmnhân”lànóithútính,nóiyếuđuối,nóikhuyếtđiểm.Biếtbaotrườnghợpngườitatộilỗichỉtạitínhphàmbịđặttrongtìnhtrạngtríkhônkhôngđủsáng,ýchíkhôngđủcứng,còntìnhdụcthìồạtquá.Họđángthươnghạihơnlàđánglênán.Vậytạisaonhữngngườicũnglàphàmnhântộilỗilạinghiêmkhắc?

Xéthầuhếtcáccuộcbấthòatrongxãhộiđềutạimỗibênkhôngtìmhiểuđốiphương.Bênnàocũngchủquanbắtthiênhạcảmnghĩtheomình.Thựclàđộctàimàngâythơ.Đãlàxãhộithìđâuphảicómộtmìnhta,đâuphảicómộtloạitâmtínhvàviệcđờithìnhiêukhêphiềntoái,lắmlúcxảyrabấtkểta,chớcónhưtamuốntrắngmuốnđenđâu.

Ngườibiếtthươnghạilàngườihiểuđờivànhưvậychỉcókhichịukhótìmtâmtínhkẻkhác.Tựkiểmđiểmđờimình,tathấyvôsốlầntavanxinlòngthươnghạicủakẻkhác.Vanxinlòngthươnghạicónhiềuhìnhthức.Từbàntaycủalãoănmàyđếngiọtnướcmắtcủangườitìnhhốihận.Ởngườixin,khácnhauvềnghệthuậtlàmrungđộngtấclòngthươnghại.Trongngườithươnghạiẩnnáunhiềuđộngcơnhưbácáimàíchkỷ,háodanhcũngcó.Ngườimuốngâythiệncảmkhôngphảicốýkhiêukhíchtậtxấutrongconngườisongnhấtđịnhkhôngđượccoi

thườngcácthịdụctrên.Ngoàivanxincóquyềnlợiởkẻkháclònghàohiệp,tínhquảngđại.Vìhaiyếutốnàymàaicũngmuốncódịpbanbốlòngthươnghại.Haotổnmàthích.

B. Gây thiện cảm lứa đôi“Hônnhânnhiluậntàivilốíchđạogiả.Hônnhânmàbànvềcủacảilàcáicủamọirợ.”

(VănTrungTử)

1. Chung quanh mấy tiếng “Hạnh phúc gia đình”Vềgiấcmộngvàngtrongtổuyênương,tôiđãmờibạnxétkhánhiềutrongcáccuốn“Bạngái

trênđườngsựnghiệp”.“Bạntraitrênđườngsựnghiệp”,nhấtlàtrongcuốn“Đờiuyênương”.Tuyxétcẩnthậnvấnđềlýthuyết,tôikhôngquênxinbạnlưuýbađiểmthựchànhnày:

a)Trongthựctế,biếtvềhônnhânlàmộtviệc,cònđượchạnhphúchônnhânlàmộtviệckhác.

b)Phảitriệtđểcẩnthậnlúcchọnngườitrămnămvàchỉnênkếttócxetơcùngkẻmìnhyêuthathiếtthànhthậtthôi.

c)Nếuhônnhânđốivớimìnhkhôngphảilà“độngđào”màlà“cáibẫyâmdương”thìsaukhisuynghĩkỹnênquyếtđịnh:Thàthiếuhạnhphúcchớkhôngđểbịkhốnkhổ.

Hơnnữa,hônnhântuylàviệcphổthôngnhưngđừngquênnólàvấnđềthịhiếu.Tôimuốnnóinógâyhạnhphúchaykhôngtùytừngcánhân.Phầnđôngnhữngngườianphận,ítđòihỏilànhữngngườihạnhphúctronghônnhân,cũngnhưphầnđôngnhữngngườiưatạorắcrốitìnhcảmlànhữngngườibịáitìnhtrảđũachuacaynhất.Đãđànhhônnhâncónhữngcáingườiđờicholà“sốphận”,songaicókinhnghiệmgiađìnhđềucôngnhậnrằngcómộtsốnguyêntắcnếuvợchồngkhéogiữthìkhungcảnhgiađìnhkhôngđếnnỗibiđát.Dướiđâytôitómtắtmấynguyêntắcthựcdụngđó.

2. Nguyên tắc gây thiện cảm trong tổ uyên ương1)NhờkiênnhẫnHenriFord làm“Vuaxehơi”, cònnhờkhéokhenchồngcách tếnhị, cô

ClaraBryantđã “chế ra”Henri Ford.BàFord chế ra ôngFordbằng cáchnàonữabạnbiếtkhông?Đây!Hãyngheôngtrảlời:“Trong50nămsốngbêntôi,khôngbaogiờnhàtôilàmtôibựcmình”.Xincáccôbướclênxehoavàcácbàđịnhtáigiátụngthuộclòngcâuấy.

2)Nếumuốnlythânhaylôivợratòaxéhônthúhayvừasốngchungvớivợvừaxuivợ“cắmsừng”thìngàytốicứhếtănnóivũphuđếnchênàovợxấu,vợdốt,vợnghèonàohíthàcatụngvợôngnàyđẹpnhưtiên,phunhânôngnọhiềnnhưphật.

3)ChamẹcủaôngthẩmphánOlivierWendalHomesgiaochovợôngmộtôngchồngbuổiđầutínhtìnhxấunhưquỷmàchỉtrongthờigianngắnbàđãgiúpôngtrởthànhngườichồngkhảáilýtưởngcủabà.Bạngáinàocóđôibạnrồimàmuốntráitimteohéonhưcaukhôthìcứchốngđối,ănmiếngtrảmiếngvớitâmtínhxấucủachồng.

4)NữbátướcMarieEngénieIgnaceAngustinedeMontija,gọitắtlàEngénie,mộtngườiđànbàđẹpnhưtiênmànổitiếnglà“đồđệDiêmVương”hiệnhìnhpháhoạichồng.ChồngbàbạndưbiếtlàNapôlêôngđệtam,trongmấynămtrờigầnphátđiênvìtậtghentuôngđộchạicủabà.Ôngthìnóitạibàlairắnhổ.Lúcnảnlòngôngchomìnhbịtrờiđày.Đúngnhưvậykhông?Cóphảitạibàmấtcốtcáchngườivànguyệtlãobấtcôngvớiônghaytạiônghồicướibàlàmcôngviệcmàngườitagọilà“cướiẩucướitả”.Ôngbấtkểcộngđồngtâmtínhmàchỉmênhansắc của bà, đinhninh rằng tướngdiện thầnVénus đầu thai của bà đủ làmông hạnhphúc.Ngườiđànôngmuốnsaungàythànhhôn,mồmảnổidậytrongtâmhồnthìchọnđôibạnbấtcẩntâmđầuýhợpvàchỉlấysắcđẹplàmtiêuchuẩn.

5)NhờđâumàôngDiscaelithíchnhắcđinhắclạivớibạnbècâunày:“Qua30nămlậpgiađìnhkhôngbaogiờtôichánđờivìđãkếthôn”.Tạiôngyênphậnư?Tạicáigìôngcũngtônbàlênư?CóngườinóinhưvậyvìôngtrọngbàđếnnổinàinỉmãinữhoàngAnhVictoriaphongnữbátướcchobà.Cólẽvậy.Cólẽnhưvậynữalàtạibàgiàu,ôngcướibàvìmuốn“đàomỏ”.Songchắcchắnnhấtnhờbàkhéotrởthànhbạntâmtìnhcủaông.Bàanủiông.Bàcốgắngđangđọctớiđâymàchủtrươngcóchồngrồi“chothuê”quảtimchồngbằngcáchchồnglàmcáigìthìđểlàmthuithủimộtmình.Cóbạngáinàomuốnchônsốngđờilứađôicủamìnhnhưvậykhông?

6)NếuFreudbảocongàcồnàocũngkhoáigáyraoaitrướcmặtgàmáithìbạnđừngquênkhôngngườiđẹpnàochịunổichồngmìnhchêmìnhtrướcmặtngườiđồngphái.Anhcóbủnxỉnlờikhenđốivớichịtrướcmặtbạnbèkhông.Nhữngkhibàgiúpôngcôngviệcgì,ôngcó

quêncảmơnbàkhông,ôngcholàmnhưvậyconnítlắmà?MàloàingườinhấtlàhậuduệcủabàEvakhôngphảithườnglàconnítnhưvậy.

7)Haivợchồngcứgặplụcđụctronggiađìnhhoài,lắmlúcchàngvànàngnhưmặttrờimặttrăng.Tạisaovậy?Xétcoiphảitạivìthônglệ,khilớnlênlàbắtchướcainấylậpgiađìnhmàdốtđặcnhữngđiềukiệnđểđờilứađôisinhhạnhphúc.DaleCarnegiegọivợchồngnhưvậylànhững“kẻthấthọcvềhônnhân”.Rủi lànạnnhâncủahoàncảnhđẫmlệnhưvậythìbạnhãycùngngườitrămnăm“tựhọcvềhônnhân”,tứclàđọcmộtvàicẩmnangdạyvềhạnhphúcgiađình.Coichừngnhữngcuốnsáchviếtbaláp,chuyệndạyhànhlạc,gốiđầugiườngcủakháchlàngchơihơnlàcủanhữngngườitrangnghiêmmuốncủngcốgiađình.Tạmthờibạnnênđọcvàicuốntrongtàngthư“Profamilia”củaPierreduFoyer.

8)Cómộtngườivợtrẻmắngtạtvàomặtchồng:“Nếutôibiếtanhtầmthườngnhưvậy,bahọnhàanhđếncướitôi,tôicũngkhôngưng”.Chànglàmcáigìmànàngólênlàtầmthườngnhưthế.Coichừngchànghếtđóngkịchrồichăng?Hồimớichiađộngtừyêuvớinàng,chàngtrọngthểtỏramìnhlà“vĩnhân”màvềvớinhaurồichàngnóitục,ởdơ,thôlỗ,xấcxượcnàng.VợchồngmuốnmùaxuânhạnhphúcnởmãitronggiađìnhphảitheolờikhuyêncủabàDamRoschlàcànglâunămcàngxửvớinhaunhưkháchquý.Lốixửthế“mớichuộngcũvong”coingườitrămnămcànglâucàngnhưngườidưngkẻlạlàsớmmuộncũngtạosónggiótronggiađình.

9)VănhàoNga,Tourguenefnói:“Tàiba,tácphẩmcủatôi,tôisẽđổihếtđểnhậnlạcthú,biếtrằngởmộtnơinọcóngườiđànbàlorầuvìtôivềtrễbữa”.Tưtưởngấylộtsạchđượctâmlýnàycủavợchồnglà:Tìnhyêukêugọitìnhyêu,lònghysinhkhíchdụclònghysinh.Khôngbàvợnàocònmuốnsănsócmiếngăncáimặcchoôngchồngđịnhđổingườitrămnăm…Độngđấtsẽbừnglêngiữagiađìnhnếuchồngchỉbiếtvợcoimìnhnhưcontrâucàycótiềnvềđểthahồlãngphí.

10)Trongmộttrămvụkiệnlydịthìcótrênphânnữaxảyravìvợchồngchánnhaukhôngphảibởinhữngviệclớnmàdonhữngviệclặtvặt.Taiáclàtâmlýđànôngđànbàkháchẳnnhau.Đànôngthìưacáigìvĩđại,thíchđạicương.Đànbàlạihamtỉmỉ,chútrọngchântơkẻtóc.Cáchyêuđươnghaibêncũngkhácnhau.Bàthìthèmôngkỹlưỡngquansáttừngcáiduyêncáiđẹpcủabà,màôngthìcókhithấylạikhôngnói,hoặcnóiqualoathôi,ôngyêubàtrongnhữnglolắngvềsựnghiệpcủagiađìnhlắmlúcbỏquanhữngâuyếm,nângniu,tấtcảđềulàđòihỏikhẩnthiếtcủabà.Vìđó,trongnhiềugiađình,đànôngcàngít“nịnhđầm”đànbàcàngmauchán.Rồiđểchocôngbình,phảinóiđiềunàynữa.Đànôngtựnhiênkhôngthíchsănsóclặtvặtngườitrămnămsonglạitựnhiênthèmkhátđượcphụcvụtỉmỉ.Nhiềubàvợbịcáigọi

làcắmsừngcũngtạingườiyêumớicủaôngchồngngàyđêmănnóitỉtênhưrótmậtvàotaiông,chiềuchuộngôngtừnglytừngtí.

11)Cómộtsố tácgiảđộc thân,nonkinhnghiệmvềđờivợchồngmàviếtsáchdạyuyênươnghạnhphúc.Trongsốấycókẻgiántiếpkhuyênđôibạnđặtnhẹvấnđềsinhdục.Họvôtìnhlàmchobônghoahônnhântànlụihươnglẫnsắc.Vẫnbiếtvợchồngkhôngphảichỉnhắmhạnhphúcgốichăn.Songđừngquênsinhconlàviệccộttrụcủaáitình,củakếthôn.Trongcuốn“Đờiuyênương”,tôiđãnóibảnnhạcáiânnàosaucùngcũngkết liễubằngâmthanhnhụclạc.Trongcungthánhgiađình,vợchồngkhôngyêuthươngnhauthìthôichớđãsaymênhauthìđòihỏisinhlýlàđòihỏiráoriết.Khôngbênnàođượcphépíchkỷmàlàmchobạntrămnămkhôngđượcthỏamãnchừngmựcđếnthànhbịdồnép.ThiếugìbàvợvôtìnhxúichồngngoạitìnhhaylạcvàonhữngđộngcủathầnBạchMichỉtạihắthủichồngtrongnhữngđòihỏichăngối.Chồngcũngđừngquákhắckhổ,tríthức,haychỉtínhviệcbuôntrờibánbểmàđểvợlạnhlùng,saucùngsẽlãnhnhữnghậuquảđángtiếc.

12)Lúcanhđilàmbùđầuởsở,chịcóchuẩnbịnhàcửa,bữaăn,phòngngủtranghoàngđểanhvềthấygiađìnhlàtổấmkhông.Mấylúcchịcókinhkỳ,mangthainặngnhọc,bịconnhỏkhóckéochèobẻo,anhcótiếptayvớichịmộthaiviệcnhỏđểchịthấyđờilàmvợkhôngphảilàkiếptrờithùđấtoánkhông?

13)Trìnhđộtríthứccủanàngkém,saochànghọccaokhôngtìmcáchgiúpnàngngàymộttiếntrênđườnghọcvấn.Biếtchàngdốchếttâmtrívàocôngviệcnàođó,vàcôngviệcấylàhuyếtmạchcủagiađình,saonàngcứchuirúcvàocácchuyệnkhôngcầnthiếtmàđểchàngthuithủimộtmìnhmộtbóngtrênđườngsựnghiệp.

14)Vợchồngcócáchghentuôngnàođểkhỏibịăntrộmngườiyêubằngmỗibênnỗlựctrởthànhngườitrămnămlýtưởngtừthểxác,tinhthầnđếntìnhcảm,giaotếchăng.Mìnhđángghêtởmrồisaocònbắtngườitasaymêđượcvàđấutranhsaolạikẻhấpdẫnhơn.Coichừngluânthườngpháplýnhiềuphennhượngbộcáigọilàchấtngườitronguyênương.

15)Ôngcónóihànhnóitỏikhibàmuasắmkhông.Mồhôicủaôngrịnratrongtủsắtgiađình,bàcónhớtớiđểloănlomặcchoôngchuđáokhông.Tạisaobàkhônggiaohẳntủtiềnchoông.Rồi tạisaoôngcứsợbàxài lớnmàông“cày”thétsẽsụm.Vợchồngkhông lươngthiệnvớinhautrongtiềnbạcsớmmuộngìcũngcoinhaunhưtrâutrắngtrâuđen.

Chương IV. Các mẫu tâm tính thường gặp khó nói chuyện1) Có tính tình thuần túy không?Saukhiđãđọcquavàbạnbiếtđạikháicủa8loạitínhtình:Nhunhược,Vôcảm,Đahuyết,

Lâmba,Thầnkinh,Cảmtình,Nónggiận,Đammê.Chắcbạntựhỏi:Tạisaotôithấyởtôicũngnhưởnhiềungườixungquanhcónhữngđặctínhcủanhiềuloạitínhkểtrên,vậyailàngườithuần túy nhu nhược, thuần túy thần kinh hay thuần túy đammê chăng? Xin trả lời cáchnghiêmtrangvớibạnlàkhôngaicótínhtìnhthuầntúynhưbạnvàtôixéttrongcácchươngtrên.Mỗingườiđềucólẫnlộnítnhiềuđặctínhcủacácloạitínhtìnhấytùytheosựphânphốinhiềuhayítcủabayếutốquantrọngcấuthànhtínhtìnhmàbạnđãbiếtkhiđọcphầnnhấtcủasáchnày.Bayếutốấybạncònnhớlà:

-Cảmxúctình(C)

-Hoạtđộngtình(H)

-Phảnứng:TrựcphảnhayGiánphản(ThayG).

TuykhôngaithuầntúythuộcmộttrongloạitínhđãđượcphânchiatheoHeymanWiersmavàđãđược trườngGroningueđiều tra lập thànhhệ thốngkhoahọc, nhưng chắc chắnmỗingườiđềucóđạikháicủamộttrong8loạitínhtìnhấy.

Khinóivấnđềápdụngkhoatínhtìnhđểnhậnđịnhtínhtìnhcủaailànóivấnđềướcnhận,nghĩalànhậnphỏngướcmộtphầnlớnđặctínhvềmộtloạitínhtìnhmàcánhânnàođómangtrongmình.Khôngbiếtnhữngthầybóikiểubóibài,bóimurùa,giògiàthìsao,chớmộtnhàtínhtìnhhọcnghiêmtrangkhôngbaogiờnóixácnhậntheokiểutoánhọcaicóđặctínhnào,thuộcloạitínhtìnhnào,màchỉphỏngnhậnđạicươngcácđặctínhấythôi.Tuycósựdèdặtấy,khoatínhtìnhhọcngàynayđãlàmchongườitakhôngtintưởngvềhiểubiếttâmtínhconngười.RenéLeSenne:“Ngàynayđãcótínhtìnhhọckháchquan.Nhữngtươngquanvàtiêuthứcđãbắtđầucóđủđểthiếtlậpnềntảngthứnhấtchonhữngkiếnthứcbảođảm.Nógiúpnhữngnhànghiêncứukhỏibắtđầuxâydựnglạinhưkhichưakhámpháđượcgìhếtvànócóthểđưađếnnhững ápdụnghữu íchmiễn là sự ápdụngđượcđiều khiểnkỹ lưỡng tế nhị”(TraitédeCacractérologie–RenéLeSenneP.U.D.Ftrang538).

2) Vài mẫu người tính hỗn hợpTrongthựctếkhôngcótínhtìnhthuầntúymàcónhữngtínhtìnhhỗnhợp,kếtquảcủasự

phốihợpnhiềuítcủacácyếutố:cảmxúctính,hoạtđộngtínhvàphảnứng.Đểgiúpbạnápdụngtínhtìnhhọctrongcácviệcxãgiao,giáodục,dụngnhân,lãnhđạo,côngtác,v.v…Tôixinxétcùngbạnmộtvàimẫungườicótínhhỗnhợpmàtathườnggặptrongxãhội.

Đọcquacácmẫungườidướiđây,bạnthấymỗingườithuộctrong8loạitínhtìnhcủacácloạitínhtìnhkhác.Nóiđơnsơhọlàconngườithựctếđangsốngxungquanhtôivàbạn.

1.Ngườichânthật–Chắcchắnkhôngcóngườinàotuyệtđốichânthậttrongbảntínhngườiđâu.Aicũngcólúcnóihayhànhđộngkhôngđúngsựthậtkháchquan.

Nhưngngườichânthậtmàtôibàncùngbạnởđâylàthứngườimàtựnhiêntừtâmtư,tướngđiệu,hànhvingôntừcủahọ,bạnnhậnthấyhọchânthật.Muốnnhậnrõchântướngcủahọxinxétmẫungườigiảdốimàtôigiớithiệucùngbạnđây.Vớingườigiảdối,ngaykhihọkhônglàmgìhếthoặcchưanóilờigìcả,chỉnhìnhọthôibạncũngkhóđoánđượchọngay.Tráilạinơingườichânthật,bạncảmthấylòngthànhcủahọmộtcáchdễdàngbằngtrựcgiácngayvừalúcbạnmớitiếpxúcvớihọ.Xinbạnhiểukỹchoởđâytôikhôngnóithứ:“thậtthàlàchadại”thứthậtthàngơngác,ngusi,đầnđộn.Ngườichânthậtđượclòngmọingườilàngườicótấmlòngcontrẻcộngvớikhônngoanvàđứcđộ.Mớinhìnhọ,bạnthấythíchnhưkhinhìnmộtcontrẻchưađếntuổikhôn,đồngthờibạnthấykínhnểsựhiểubiếtcủahọvìcáikhônngoancủahọkhôngphảilàthứxảoquyệtcủangườigiảdối.Cóhaithứngườichânthật:chânthậtkhảáivàkhảkính.Thứngườitựnhiênthiênbẩmphúchotínhchânthậtvàthứngườinhờtutâmluyệntínhmàchânthật.Phướcchoaigặpđượcnhữngbằnghữuhaykếttócxetơcùngngườicótâmhồnchânthật.Giaotiếpvớihọ,gầngũihọ,sốngchungvớihọbạnthấyanlòng,cưxửkhỏingạingùng.Thíchbạnhọnóithích,cònghétbạn,họnóikhông.Làmlỗi,họdễdàngnhậnlỗi.Thuậtlạichobạnđiềugìthìđúngnhưbạnnghethấy.Mộtlờihọhứabằngnămbảy“giấygiaokèo”.Họlàngườirấtquýởthờiđạichúngta.

2.Ngườigiảdối–Cónhiềusựthậtvìnhiềulýdoquantrọng,khôngđượcnóitrắngrahaykhôngđượcnóigìhết.Giấusựthậtấykhôngphảilàgiảdối.NhưngthứngườigiảdốitôinóiđâylàngườicóbụngdạconrắnngàyxưagạtgẫmbàEva.Thứngườimộtbụnghaidạ.Lấymưusĩlàmkhônngoan.Lấylườnggạtlàmtếnhị.Lấymàumèkháchsáo,đónràolàmxãgiao.Đểbảovệquyềnlợinàođónhưdanhdựcánhân,nồigạogiađình,haycôngíchnàođó,họtoantínhtoànnhữngmánhlớicáogiàđểđánhlừakẻkhác.Tôikhôngnóinhữngkỹthuậtngụytranghaynhữngkiểucáchmàtrongquânđộingườitadùngđểthắngtrận.Tôichỉmuốnnóinhữngkỹthuậtgianxảocótínhcáchtiểunhâncủathứngườihoặctựbảnchấtgiảdốihoặc

dầndầntậpgiảdốimộtcáchvôtìnhhayhữuý.Bạnkhôngkhónhậnrahọlắm.Trongcặpmắt,nơinụcườiởnhữnglờinóiđiệubộcủahọcócáigìmàtrựcgiácchobạnbiếtlàhọkhôngthậtvớibạn.Muốnnóivớibạnđiềugìđó,họràotrướcđónsau.Họmờibạndùngbữacónghĩalàhọnhắcbạnđãgầntớigiờănrồihãylo“cútđi”đểhọngồibàn.Họthânmậtvớibạnđếnđỗibạntưởnghọlàtrikỷsongsaulưngbạn,họnóixấubạnđủđiều.Họbảorằnghọchếtsốngvớibạn,quýmếntàibacủabạn,songlúctốilửatắtđèn,bạnchạyđếnhọvàchỉravềvớisựthấtvọng.Thìhọ,nướccùnglàvậyđó.Bạnliệumàcưxửvớihọ.

3.Ngườitốtbụng–BạnđừnghyvọngtôigiớithiệucùngbạnngườicótấmlòngvàngnhưmẹtađốivớitahoặcnhưmộtbàXiếumẫunàođó.Ởthờinày,tôibiếtkhinghemấytiếng“ngườitốtbụng”bạndễnghingờ.Bạncólý.NgaycáingườimàtừĐôngsangTây,từcổchíKimđềuđượctinlàcótấmlòngvàngnhưngườimẹ,ngaythứngườiấy,cũngcókẻlắmlúcchỉyêucontronglýthuyếtthôi,nhấtlàkhiáitìnhhoặctiềncủaámảnhhọ.CònbạnbèkiểuBàngQuyênthìbạngặphoài.Đếnchuyệnanhemruộtchémgiếtnhauvìmiếngăn,vìlửaáitìnhlàchuyệncũngđãxảyramà:NóđãkhởisựtừsựganhtỵgiữahaianhemCamvàAbêlê.Rồibạncòncólýhơnnữakhixungquanhbạn,ngườitốtbụngcònhiếmhoi,bạnthấysaothứngườithânmậtbắttaybạnđểchuẩnbịlắttúibạn,lạmdụngbạn,kẻthùhạibạnnhiềukhiếnbạnlắmlúcnghĩlạithờiđãquacủamìnhmàngaongán.Đôilúcbạncócảmtưởngsaukhilìakhỏitổấmgiađìnhchamẹ,bạnphảilạclõngtrênđườngđời.Chỉcònbạnlochobạnmàthôi.Ainấygặpnhautaybắtmặtmừng,vuicườiphởlởchỉvìxãgiao,cầulợihayđóngkịchvìlýdonàođó,rồimạnhailosốphậncủamình.Nhiềukhithấytiềnbạclàcáihaybịchửi,là“phấnthổ”,trởthànhthứlýtưởngthựctếnhất.Nólàmconmồiđứngđầusổmọimụcđíchcủangườiđời.Ngườitanhândanhviệcđạolý,vănhóa,chínhtrị,nghệthuật,nhânnghĩađểhoạtđộngrồirútcụcchỉthủlợimộtcáchtrựctiếphaygiántiếp.Vìnhữnglýdotrên,aigiớithiệucùngbạnngườitốtbụng,bạnkhôngnghingờsaođượcnhỉ?

Song,nếukhôngbiquantuyệtđối,tacòntìmđượcmộthạngngườituyítmàthànhthậttốtbụng.Tathấyhọtốttựnhiêncókhivìhoàncảnh,vìnghềnghiệphayvìthiếuthốntiềnbạc,họthiếuphươngtiệnđểtỏlònghysinh,nhưnghọtốt.Giaothiệpvớihọ,bạnthấyhọchânthànhquýmếnbạn.Họtôntrọngýkiếnbạndùhọtàiđứchơnbạn,cóđịavịcaohơnbạnhoặchọlàcấpchỉhuycủabạn.Khôngbaogiờbạnthấyhọtựýchỉtríchaivắngmặt,nếucầnbànlỗilầmkẻkhác,họnóithoángquabằnggiọngbấtđắcdĩ.Đốivớibàconhaykẻthuộchạ,họđốixửrộngrãi,khôngbủnxỉn,xéoxắttừlờiquatiếnglại,từmiếngăn,mạnhmặc.Việcgìbạncầntớihọ,cóthểgiúpđượchọkhôngđểbạndàilờinănnỉ.Lúcthiânhọkínđáo.Thấybạnlâmnguy,giúpbạnthoátnạnkhôngđược,họkhổtâmlòngtrànđầyhốitiếc.Họtốtvớibạnmàxinbạnnhớ làkhôngcóhậuýnàohết.Họkhôngmuốnvìmuốn lợidụngthảcontépbắtcontôm,

khôngvìduanịnh,khôngvìmuốncủngcốđịavịhayvìlýdothấphènnàomàởđờitốtbụngvớibạn.

4.Ngườicụcbột–Cólầnnàobạngặpmộtthứngườibựcon,mậpphềuphều,datrắngtái,toànthânthịtbệugầnnhưmuốnnhểuxuốngchưa?Mỗilầnbắttayai,họđưabàntaymậpmềmra,bắtxuôixị,dịuoặtnhưconcákhoaiươn.Đángđểýnhấtlàtinhthầncủahọ.Họtốtbụng,vuivẻvàhiềnhậu,cókẻrấtthôngminhnữa.Nhưngmộttrínăngkémcỏinhấttronghọlàýchí.Trongconngườicóbathànhtốcănbản:Trítuệ,Ýchí,Tìnhcảm.Họcótrítuệsángsuốt,tìnhcảmdồidào.Songhọlàngườinhunhượcvìýchícủahọyếunhưbúnthiu.Họsốngnặngnềvềtìnhdục.Họthôngminh,làmlớn,songrấtbạcnhượcđốivớivợ.Điđườnghọtỏrakhépnépvớivợ,luicuixáchđồ,xáchbópchovợ.Nhiềubàvợnontríđượcthứchồngnhưvậy,khoái trácho là có “phước”đượcchồngcưngvì lọtvào taychồng tốt.Họcóbiếtđâurằngchồnghọtốtvớihọnhưvậysẽđemcáitốtấyxửvớibaonhiêutrườnghợpmàchođặngtươnglaicủachồnglẫnhạnhphúccủacảgiađìnhhọcầnsựcứngrắnvàcươngquyết,vẫnbiếtlàmviệcgìvợchồngphảithuậnýnhau,nhưng“ngườicụcbột”tệlậuởchỗkhôngđủnănglựctựquyết.Họthụđộngchấpnhậnmọimệnhlệnhcủavợ.Vịnlýlàyêuvợ,thuậnvợthuậnchồng,đểchoêmcửaêmnhà,họlàmnhưmộtthứbúpbêngoanngoãntrongtaybàvợlúcnàocũngđeohọnhưđĩadóivìcoihọnhưconbòsữa.Vừananhnọcnắmgiềngmốigiađình,cácbàvợvừacưxửvớichồngnhưmộtbạochúa.Cònđốivớiaikhác,“ngườicụcbột”thếnào?Tôiđãnóihọthôngminhnênhọxétđoánsángsuốt,họgiàutìnhcảmnênhọănởmềmmỏng,dịuhiền,vuivẻsongtiếccóđiềulàhọkhôngdứtkhoátđượcđiềugìhết.Cóviệcgìcầngiảiquyết,cầnđươngđầu,cầnđấumưu,đấutrívàchịugiankhổthìxinbạnđừngchạyđếnhọ.Vìhọsẽkhônggiúpbạnđiềugì.

5.Ngườiphảnđối–Tôikhôngmờibạntìmhiểungườimưutrícao,giàuthiệnchí,đủcanđảm,khithấybạnnóiđiềugìxétkhôngđúnghọphảnđốiđể làmsángtỏsựthật.Tôicũngkhônggiớithiệuchobạnngườiphảnđốitavìthùnghịchta.“Ngườiphảnđối”tôimuốnbạnhiểurõđâylàngườicóthểthôngminhhoặctrílựctầmthườngnhưngtrongbụngkhônggìthùnghịchbạncả,màhễbạnnóiquảquyếtđiềugìthìhọbẻlại.Bạnnóicamnàyngọt,họbảokhôngmấygìngọt.Bạnnóithuốcnàyhútngon,họbảodở.Họcãivớibạnnhưvậybạnđừngtưởnghọghétbạn,họbiếtrõđiềuhọnóihaycóýpháhoạibạn?Không,họrấtvôtưđốivớibạn.Họkhôngbiếtchắccambạnnóingọthaylàchua,thuốcbạnnóingonhaylàdở.

Họkhôngbiếtgìhết,màbịnóingượclại,thìnóivậy.Phảnđốirồithôi.Bạncươngquyếtthìhọnghetheo.Gặpngườinhưvậybạnđừngdàihơicãilý,cũngđừnggiận,đừngnghikỵvàđừngbỏýđịnhcủabạn.Họphảnđốirồiủnghộbạn.

6.Ngườixạo–Thúthậtvớibạntôikhônggiảithíchđượccùngbạncáigọilà“xạo”củacon

ngườixạomàtôibànvớibạnđây.Gặphọ,bạnthấyhọthânvớibạnhồinàokhôngbiết.Họnóichuyệnnhưđãtừnggặpgỡbạnđâumấykiếp.Họcười,họnóitíalia.Họlăngxăngmờibạnăn,mờibạnuống.Họvỗvaibạn.Họnhìnbạnbằngcặpmắtthânthiết,cókhiđếnâuyếmnữa.Họhỏithămbạnđủthứchuyện.Họừ.Họgậtđầu.Họnhănmặt.Họnheomắt.Họcatụngbạn.Họvuốtđuôicâunóicủabạn.Họchạylungtung,lấycáinày,chỉchobạncoi,lấycáikia,mờibạndùng.Họtánthànhýkiếncủabạn,đồngýkhibạnđềnghị.Mớigặphọ,ngườinonnớtbảorằnghọtốt,họvuivẻ.Cóđiềubấttiệnlàgặpaihọcũngđốixửnhưvậy.Khôngcócáigìhọhứamàchắc.Họmớicamđoanvớibạnmộtviệcnhưđinhđóngcộtchiềuhômqua,sángnayhọđínhchínhrằngkhôngđược.Bảnchấtconngườihọnôngcạn,láucá,vàđốiđãiluônnhưvậyvớihếtngườinàyđếnngườikhác.

7.Ngườithuamiếngtrảmiếng–Mỗingườilàmộtnhânvị.Aitrongchúngtacũngcódanhdựcủamình.Taphảiýthứcgiátrịcủatakhônglàmđiềugìbôinhọphẩmcáchconngườivàcũngkhôngchịuđểaichàđạpdanhgiácủamình.Tuytựtrọngnhưvậymàtakhôngmắcbệnhtựái,nghĩalàtakhôngnhỏmọnănthuavớibấtcứailàmtaphậtlòng.Cànglănlócvớiđời,tacàngbiếttrongxãhộinhiềungườiphánđoánvụnvặt,giàhàm,kémlịchsự,thiểncận,mùquángvìtưlợi,chạmtựáitalàthường.Tatựtrọngmàvẫnmỉmcườikhôngđểlòngmìnhnaonúngvìtậtxấucủahọ.Tanhạycảmquá,dễgiậnquálàtayếuđuốinonnớt,bịhọchiphốivàtỏratiểunhânnhưhọ.Họlànạnnhâncủađủthứquáitính:Tathươnghạihọmàkhôngchấpnhấthọ.Thưabạn,người“ănmiếngtrảmiếng”khônghànhđộngtheolốitrên.Họthôngminhxéttừnglitừngtílờikẻkhác.Họphântíchcoiýnàobáchọ,ýnàolàmhọthuamưuthuatrí,Họtìmlời“đá” lại cho thắng thế.Muốn nói điều gì, họ rào trước đón sau, nói xa nói gần. Nhiều câuchuyệnđánglẽchothoángqua,họchậnlại,cãilýchohơn.Ainóiđiềugìhọthấytấncôngliềnkhôngđược,họđểývàiphútsauhaymộthaibữanữa,códịphọsẽ“gỡ”lại.Tạisaohọtỉmỉsohơntínhthiệt, thuamiếngtrảmiếngnhưvậy?Tạihọthôngminhbiếtrõaihơnthuamìnhsonghọchưagiàgiặnvềtâmtính.Họhiểulầmtínhlì lợmvớitínhgiàgiặn.Họtưởngrằngmìnhphảibảothủdanhdựtheonghĩacâu:“Ninhthọtửbấtninhthọnhục”.Nênhọnhấtđịnhkhôngnhượngbộaihết.Họkhôngdètâmtínhgiàgiặnđúngtinhthầncủa“LãoTử”làlýtưởngcủaconngười.Nólàmchongườikhôngnaonúngtrướclờikhencủakẻkhôngbiếtrõchângiátrịcủamình.Nókhiếntatựbiếtta,tasốngcuộcđờiđộclập,dungthứchokẻxétđoáncạnhẹplàmchođờimìnhngàymộtphongphúkinhnghiệm.Ngườithuamiếngtrảmiếnglẫnlộnhaithứtinhthầnấynêncứloănthua.Thànhrabạnthấytâmhồnhọluônnáođộng,đờihọmệtmỏivìnhữngsựsohơntínhthiệt.Họtưởngxửsựnhưvậylàsànhđờimàhọkhôngdècáikhôncủahọlàcáikhôn“tiêuhànhtỏinghệ”vàtấtcảcáccáikhôn“tômtép”củahọlàmchohọtrởthànhconngườinhỏmọnvàthiểncậnvớilòngtựáihiểutheonghĩalàcáitậtíchkỷđáng

ghét.

8.Ngườisoimói–Gặphọlàbạngặptấtcảsựthấphènbẩnthỉucủaconngườivôgiáodục.Họnhìnbạnbằngcặpmắtgianxảo,tòmò.Nhìnchungquanhtoànthểconngườicủahọ,bạnthấyhìnhảnhconngườimậtthámxâmnhậpđờitưcủabạn.Họkhéoléochấtvấnbạn,vềbạn,vềngườibạnquenbiết,thânyêu.Lắmlúchọkhôngcòntếnhịmàtrắngtrợnxoimóibằngngọnlưỡiácđộc.Họđưanhữngcâuhỏithúcđẩybạnnóixấukẻkhác.Ghêtởmlàhọtỏrarakhoáithíchkhibiếtđượctộilỗicủangườikhác.Lúcgiaotiếpvớibạn,họvôtìnhvạchlưngchobạnthấyhọlàmột“hạnhân”nhơnhớp.Họmềmmỏngngọtdịu,kiểuchồngiàđểdụdỗbạnmạckhảichohọnhữngbímậtcủabạn.Họkhôngngầnngạiduanịnh,láoxượchaytỏraquỳmọpbạn,chỉvìmuốnbiếtrõruộtgancủabạn.Đangnóichuyệnvớibạnmàcóaingồigầnbạn,nóigìlạ,họlóngtainghe.Họliếcliếccoiaiđingoàicửasổ,aibênkiabứcmàn.Đốidiệnbànchuyệnvớibạnhọláoliên,đưamắtnhìnnhàcửa,phòngăn,buồngngủcủabạn,nhấtlàhọdạomắttrênbànviếtcủabạntrongnhữngngănkéocủabạn.Đứngtrướcmặtbạn,vừanghebạn,họliếccoitrongtúiáobạnđểgì,giàybạnmangthuộcloạiquýkhông,đồnghồcủabạnhiệugì.Nếutiện,họsẽsungsướnglậtnhữngbứcthưriêngtưcủabạnđểđọc.

Khingườisoimóiđã“thiệnnghệ”trongquáitậtcủamình,họkhônghỏibạnsốngsượng.Màhọcótháiđộvôtư.Họcậtvấngiántiếp.Họgiảvờbộcbạchtâmtư,thanthântiếcphậnvớibạnlàmchobạnthươnghạihọ.Khibạnthànhthậtvớihọrồi,thìhọbủalướibạnbằngđủthứcáccâuhỏikhéoléo.Lúcbạnkýtháckhổtâmcủabạnchohọ,họvuimừngvìcókẻkhổhơnhọhaykhổnhưhọ.

Cókhihọdùngchiếnthuậtlàmthinhtrongcâuchuyệnđểchămchúnghebạn.Vôýmộtchút,bạntựnộpchonanhvuốttòmòcủahọ.

9.Ngườihư–Trongxãhội,quansátnhiềutầnglớpdânchúnglàmgìbạncũngsẽgặpthứngườimàtôigọilà“ngườihư”.Họđángkiếp.Đặctínhthứnhấtcủahọlàkhôngcoiragìhếtlươngtâm,cangthường,đạolý,nhânnghĩa.Họlịchsự,ănnóitửtếvớibạnchỉđểlạmdụngbạn,khiếnbạnthànhcái“cầncâucơm”chohọ.Nếubạnkhôngbiếtvànếulọtđượcmắtphápluậtthìhọkhôngngầnngạitừmộttộiácnàocả.Họgianlận,tàdâm,láoxược,nóixấu,duanịnh.Bạnđừngmongcảihóađượchọbằnglờikhuyênnhủ,chỉdạy,hămdọahaybằnghìnhphạt.Họnểhìnhphạtmộtchút,chỉtạinóngăntrởtựdosinhsốngcủahọthôi.Sốngchungvớihọ,bạnbỏquêncáigìvừataythìhọbỏtúi.Tiềnbạcgianlậnvớibạnđượcchừngnàothìhọkhôngnới taychútgì cả.Nguyênnhânchínhyếukhiếnhọcónhữnghànhđộngnhưvậy làtronglươngtâmhọđãchailì,đãhưđốn.Đờisốngsiêuđẳngcủatinhthầntronghọđãcằncỗi.Gầngũihọ,biếtrõhọ,bạnsợhọvàkhôngcònbiếtnóigìvềhọ.

10.Ngườiđứngđắn–Giữamộthoàncảnhmàtừmaiđếntốibạngặpngườigianxảo,giàhàm,duanịnh,láoxược,đếnngườixạo,ngườimêdâm,ngườidạyđời,ngườilưumanh,màgặpđượcngườiđứngđắnthìkhôngkhácgìgiữatrưahèmàgặpcamvũ.Conngườihọphátlộraluồngnhânđiệngâyảnhhưởngmạnhđốivớibấtcứaigặphọ.Trướcmặtbạn,họngóngayvàomặtbạnđểnói.Trênngườibạncógìkhócoi,họngólệchđi.Mặthọkhinghiêmtrang,khimỉmcười,màluônnóilênhọlàconngườiquangminhchínhđại.Lờinóicủahọthốtrađềugóitưtưởng,suynghĩchínmuồivàđượctrìnhbàyrõrệt.Cặpmắtcủahọcóthầnvàlờicủahọchứachấtlửathiêng,nênlàmchongườiđốithoạithunhậnảnhhưởng.Mỗilầnđượchọhứa,bạnyêntâmvìhọlàngười“ănmộtđọinóimộtlời”.Cóvấnđềgìthắcmắc,chạyđếnhọ,bạnđượchọbàngiảiphânmình,xuyênquacáclờicủahọ,bạnthấyhọlàngườivừacóócphântích,vừacóóctổnghợp.Họkhôngnhìnvấnđềởmộtvàikhíacạnhvàhọlàngườimưulược.Tronggiađìnhcũngnhưtrongbấtcứcộngđồngnào,họlàngườitronglúcnguyngậpđứngmũichịusào.Giaotiếpvớingườikhácphái,dùlàngườithân,họluôncưxửdèdặt,caonhã.Làmănvớihọ,họsòngphẳngvềtiềnbạc.Thụânai,họbiếtphảiquấyvớingườithiân.Làthuộchạ,họkhôngduanịnhmàkhôngkiêuhãnh.Làmlớn,họcôngbình,khôngháchdịchvớikẻdướicũngkhôngquỳmọpvớithượngcấp.Đừngmongmuachuộchọbằngtặngphẩmhaytiềnbạc.Khicầnnóichânlý,họcứnóimàkhôngsợmíchlòng.Họlàngườimàcànggiaothiệptacàngkínhphụchọhơnvàconngườicủatakhônlớnhơn.

11.Người“ngókhôngkhỏilỗmũi”–Thườnghọlàngườilùn.Nếulàngườicaolớnthìcaokiểucâysung,câyngái.Mậpmạp.Datrắngnhưsữa.Cókẻhọccaođỗnhữngcấpbằngđạihọc.Vuivẻ.Dễgiaothiệp,lanhlợi,khôngphảihọdạimàcáikhôncủahọlàcáikhônthiểncận.Họnhìncụcbộmàkhôngthấytoànbộ.Họchỉbiếtchiếnthuậtmàkhôngnắmchiếnlược.Trướcvấnđềhọchỉxétvàikhíacạnhrồikhoáitrávớinhữnggiảiquyếtnôngcạn.Trongcuộcgiaothiệp,họloănthuatừlờiăntiếngnói.Nếulàphụnữ,họlolấnlướtchịembạnởchỗmặcáodàiquýnày,dùngcáibóp,chiếcdâytaycaotiềnnọ.Nếulàđànông,họcótínhđànbà.Họnóichuyệnconsâu,conmọt.Nhiềuviệcđánglẽhọchothôngquađểthànhcôngviệclớn,họđặtthànhquantrọngrồirốitrí,rồibàntán,rồináođộng.Khicộngtácvớiaiđểthựchiệnmộtchươngtrìnhnào,họbịámảnhbởicáilợimộtphânmàđánhrơicáilợimộtdặm.Đờihọđấutranhnhiềumàchỉthànhcônglẻtẻvềchiếnthuật.

Nếukhigomcácthànhcôngấylại,ngườitathấyhọthấtbạitovềchiếnlược.Ngườitagọihọlàngười“ngókhôngkhỏilỗmũi”.

3) Nguyên tắc phỏng nhận tính tìnhĐọcquamộtsốmẫungườitrên,bạnthấytâmtínhconngườithậtphứctạp.Màlàmsaokhi

giaotiếptrongxãhội,tanhậnaithuộcloạitínhtìnhnào,aithuộcvềthứngườinào.Dướiđâylàmấynguyêntắccănbảnđểtaphỏngnhậntínhtình.Tôinói“phỏngnhận”màkhôngnói“xácnhận”đểdèdặtxinđềphòngsựphứctạpcủacáchcấuthànhtínhtình.Ngườitaphảigiàkinhnghiệmlắmmớikhỏikếtluậnvộivàngdựatrênnhữngnhận,xétvềcácloạitínhtình.RenéLeSennenói: “Trong lãnhvựcnày, chỉ quen thuộc và kinhnghiệmmới có thểkết luận chínhđáng”.

a)NguyêntắcdựavàocácyếutốCảmxúc,Hoạtđộng,Phảnứng.Ápdụngnguyêntắcnàyhiểungầmlàbạnthuộcnằmlòngcôngthứcvềtínhtìnhmàtađãxéttrongnhữngchươngtrên.Bạnquansátngườikhách,coitronglờinói,việclàm,cửchỉcủahọchobạnbiếthọcóyếutốnàotrộihơnhếttrongcácyếutố.Nếumộtngườimàyếutốcảmxúcphongphú,yếutốhoạtđộngkémvàphảnứngcủangườiđólàtrựcphảnthìbạnbiếtngayhọlàngườithầnkinh(C.B.T).Nếumộtngườimàyếutốcảmxúcphongphúcũngnhưyếutốhoạtđộngvàphảnứngcủahọlàngườinónggiận(C.H.T).Khiđãbiếthọthuộcloạitínhtìnhnàorồithìbạndựavàocácchỉdẫn,vềđặctínhcủacácloạitínhtìnhtrongsáchnàyđểphỏngnhậntâmtínhcủahọ.

b)Nguyêntắcdựavàocácyếutố:Trítuệ,Ýchí,Cảmtình.Tâmlýhọcchobạnbiếttâmlýconngườicấuthànhbởibayếutốgốcrễlà:Trítuệ,ÝchívàCảmtình.Tiếpxúctrựctiếpvớiai,bạnđểýcoitronghọyếutốnàovượthơnyếutốnào.Coiyếutốnàokémquá,yếutốnàophongphúquá.

Nếutrítuệdồidàothìhọthôngminh,phánđoánsâusắc.Vừacóócphântíchvừacóóctổnghợp.Nếuýchídồidàothìhọcươngquyếtbiểulộcươngtínhtronglờinói,việclàm,cửchỉ.

Nếucảmtìnhdồidàothìhọnồngnhiệt,giaotiếpdễgâyảnhhưởngvàtạothiệncảm.

Trongthựctếítkhibạngặpngườiphongphúcảbayếutố.Nếucóđólàthượngnhân.Đầuóchọđầymưulược.Ýchícủahọnhưsắtnhưthép.Trongxãgiao,nhờcảmtìnhsoisángbởitrítuệ,điềukhiểnbởiýchí,họđắcnhântâm.

Cũngtrongthựctế,ngườitahaygặpngườimàcácyếutốtrênkhôngđồngđều.Ngườithìquágiàutrítuệ,sohơntínhthiệt,giàumưulược,đỗđạtcaomàvìkémýchínênkhôngquyếtđịnhdứtkhoát,ngạikhótrướccáctrởlực,nghèoócthựchànhthànhrakhithuyếtthìgiỏimàchẳnglàmnêntròtrốnggì.Ngườikhácýchíphongphú,tínhtìnhcươngnghị,hamhoạtđộng,khôngsợgianlaomàchỉtiếcđầuócnguđầnnêncứlàmbậyvàvìkémcảmtìnhnênxãgiaovụngvề,điđếnđâuaicũngghét.

Cókẻcảmtìnhdồidào,tínhtìnhdễthươngmàvìnonýchínênlàmviệckhôngkiêntâm,gặpkhókhănbỏýđịnh,nhấtlàthiếutrítuệnênlàmgìkhôngsuynghĩtrướcsau,khôngcânđolợihại,thànhrađờihọdệttoànthấtbại.

Đấy,trongthựctế,bạnhaygặpnhữngmẫungườinhưvậy,bạnliệuápdụngcácnguyêntắctrênmànhậnrahọ.

27 Đừng & 35 Phải27. Đừng1.Đừnggiàhàm

2.Đừngcứ“bổncũsoạnlại”

3.Đừnglàmngườitangượng

4.Đừngcógiọng“sưtàng”

5.Đừngchomìnhlà“ôngbiếthết”

6.Đừngcướplời

7.Đừngkiểucách

8.Đừngtựquảngcáo

9.Đừngchỉtrích

10.Đừngnóihành

11.Đừngnóingược

12.Đừngnhạobáng

13.Đừngvụngvề

14.Đừngthàylay

15.Đừnglàmđònxóchaiđầu.

16.Đừngngốcbậy

17.Đừngmòó

18.Đừngđổitínhluôn

19.Đừng“thảvịt”

20.Đừngbaxạo

21.Đừnghamcãilộn

22.Đừngháodanh

23.Đừnghấptấp

24.Đừngquátâmsự

25.Đừngthânmậtbừabãi

26.Đừngcógiọngsáchvở

27.Đừngnóisaitiếngmẹđẻvàkhoekhoangngoạingữ

35 Phải1.Phảinóiít

2.Phảinghevàhỏinhiều

3.Phảikhenthànhthực

4.Phảinóiđiềmđạm,kỹlưỡngvàhòahoãn

5.Phảicẩnngôn

6.Phảitếnhị

7.Phảibiếtcười

8.Phảiluônthànhthật

9.Phảicónhâncáchtaonhã

10.Phảingómắtvàongườiđốithoạikhinói.

11.Phảitránhtranhcãivềchínhtrị,tôngiáovàdịmiền,chủng.

12.Phảiquantâmkhikẻkháctâmsựhaynóivềhọ.

13.Phảibiếtbỏquavànhịnthua.

14.Phảitựchủkhibịchỉtrích.

15.Phảicólòngnhânhậuvàthathứkhikẻkhácnóisaisót.

16.Phảinóivớiphongcáchnhiệttìnhchứkhôngnóitheokiểuthôngtinsuôngvàlãnhđạm.

17.Phảibiếtthathiếtnóicáigìkẻkhácthích.

18.Phảitháogỡhơnlàtróibuộc.

19.Phảicởimởđónnhận,hiệpthoạihơnlàkhépkín,lãnhđạmvàđộcthoại.

20.Phảiđềphòngngườikhôngcókhảnănghoặckhôngcóthiệnchítiếpthuchínhxácđiềutanói.

21.Phảiđểphòngngườinghengoàimặt“vâng–dạ”mànơitâmphủđịnhtavàsaulưngtaxuyêntạchếtnhữnggìtanóivớihọdothànhtâmthiệnchí.

22.Phảinhớcóvôsốsựthậtkhôngnênvàkhôngtiệnnóira.

23.Phảiđềphòngsựhènyếu,bộcbạchtâmsựbừabãikhiquáxúcđộngdosợhãi,mừngvui,hốihận,sitình,phẫnnộhaybịdụdỗ.

24.Phảidùngtâmtựkềmhãmkhixétthấykhôngtốicầnphảithôngtin.

25.Trướcmặtngườiđẹp(chotumi)vàtrướcmặtngườihùnghaytàihoa(chobồliễu)phải

đềphòngtật“sútốctâmlý”,nghĩalànóinhưdiềuđứtdâytheođàcaohứngbỏngỏ.

26.Phảibiếtphântíchcáclờinóicủakẻkhácđểnắmbắtcáithâmýtếnhịnằmtrongsâuniệmnộitâm,màxuyênquatâmlýnóichuyệnhọvôtìnhbàytỏchota.

27.Phảiluôncânnhắccoilàmthinhcólợihơnhaykhôngvànếunói,phảiđolườngtrướctácdụnghoặchậuquảcủađiềumìnhnói.

28.Phảiýthứcrằngnóichuyệnchơiđểgiảitrí,đểxãgiao,đểgâythiệncảm,khôngcónghĩalàlênlớp,làđứngtrênbụcgiảngbài.Hãynóichuyệnhânhoannhưconchimhọamibaynhảytungtăngtrênmuôncànhhoalá.

29.Phảinhớtrongmọihìnhthứcnóichuyện,sựmềmmỏngbaogiờcũngvẫnhơn,khôngaithíchkẻkhácchẻócmìnhrađểnhétchânlýmàaicũngthíchlýluậnbằngtimhơnbằngóc.

30.Phảinghĩđếncáivềlâuvềdàitronglờihứahẹncủangườiđốithoạivớita,đểtatránhcáitậtnôngnổi,vộivàngtinngườimàquyếtđịnhđiềugìkhiếntavềsauhốihậnthiênthu.

31.Phảinhớrằng“Conngườibiếnhóa,thayđổikhônlường”.Chonênkhôngquênrằngcâuchuyệnnàocũnghàmẩncáitươngđối,kểcảnhữngchuyệncólờithềsônghẹnbiển.Biếtvậy,tốtnhấtlàphảicânlờinóihơncânvàngvàchớcóbaogiờnghĩrằnggiữacâuchuyệnngườixãgiaovớinhaumàcócáigìbấtdibấtdịch.Ngườitakhôngbaogiờnhớcâuchuyệnnhưđãtừngquênnhữngmónăntrongquákhứ.

32.Phảicoichừngngườinghesẽđemđếnngườithứbanhữnglờiphêphán,chỉtríchcủata.Vàhọđemsựméomó,xuyêntạc,lệchlạc,khiếnngườithứbaấyhiểulầmta.Khôngbiếtthánhthìsao,chứgầnnhưbấtcứphàmnhânnào–kểcảbậcngườituhànhthâmniên,đềukhócócảmtưởngtốtvềkẻchỉtríchmình.Lờichỉtríchđộchạihơnmũitêntẩmđộcdược:Nócókhảnăngpháhoạithiệncảmthậmchínơikẻđãtừngnhiềunămthụânmàbịngườithiânmìnhchỉtrích.Sựthôngtincủangườibépxép,thọcmạch,trốngmiệng,đònxóchaiđầu,baogiờcũngđầykẻhở,sailạcvàgâythùchuốcoáncả.

33.Phảiluônchútâmdùnglờinóichânthànhmangđếnchomọingườingheniềmvui,niềmtin,chữtín,tấmlòngnhânhậu,sựănchắcmặcdàyvàphảiluônluônhướngcâuchuyểnvàomụcđíchgiảitrílànhmạnhhoặcnhữnggiátrịChân,Thiện,MỹcùngPhúclạc.Phảigiớihạntốiđanhữngtròchuyệntàolao,hoangphíthờigiờvớinhữngkẻlắmmồmnhiềuchuyệnbahoa.Nhữngloạitròchuyệnđólàmgiảmnơitakhílựctâmlinh,haomònnghịlựcvàlàmnghèonàndũnglựctinhthầncùngnhâncáchcủata.Cànghãmkhẩu,càngthinhlặngtrầmtưmặctưởngconngườitacàngxúctíchdũnglựctâmlinh.Phongcáchtrầmmặcđótạoxungquanh“bảnngã”tamộtvòngđạihàoquangđiềmđạm,tựnhiênbiếntathànhngườidễthương,khảkínhvàcóuytíntronglờinóinhấtlàkhitahứahẹnvớiaimộtđiềugì.

34.Phảivôcùngcẩnngônkhitraođổimọivấnđềvớingườingoạiquốc,nhấtlàkhihọlàngườitríthứcsiêunăng.Cóngườibênngoàicườicười,nóinóihuyênthuyênravẻtốtbụngmàta“thấyvậychứkhôngphảivậy”.LắmngườingoạiquốcÂuMỹthuộcgiớihọccaohiểurộng,bềngoàiravẻngônghê,ngốcnghếchnhưngbụngdạ, tríkhôncủahọxétđoán,nhậnthức,phêphán,đánhgiácựckỳsâusắc.CũngphảituyệtđốicânđolờinóikhitiếpxúcvớimộtsốViệtkiềumàtâmtínhcủahọbịbiếnchấtsaunhiềunămlàlưudânởxứlạquêngười.Họcómộtnãotrạngđặcthù,mộtlốinhậnthức,suynghĩ,riêngbiệtkhitrởlạiquêhương.Sựsuybụngtarabụngngườitrongcâuchuyệncoichừngcóthểvìvuimiệnglàmcholờinóicủatabịnhiềucáihớvàkẻhở.

35.Phảigiớihạntốiđaviệckểlểtâmsựvềquákhứsinhhoạttìnhcảmáiâncủamìnhtronglúccaohứngnóichuyệnvớingườiyêuhaygiữavợchồngmớikếthôn.Phảiphânbiệtlòngchânthành,trungthựcthủychungvớisựtrốngmiệngbừabãivànhữngxưngthúkhôngcầnthiết.Cóbiếtbaocảnhgiađìnhxàoxáothậmchícónhiềuđámhỏikhôngđiđếnđámcướilàdonhữngcuộctâmsựvềquákhứ,quanhệtìnhyêumàngườitavụngdạikểlểtheokiểu“kiểmtoán”sạchsànhsanhchongườiyêuhaychongườiphốingẫumớithànhhôncủamình.Loạitâmsự“ngusiđầnđộntrongcơnyêudấu”đóngườitađâudèchừngđầutưchosựbứcphácủatậtnhỏnhenhiệplựccùngbụngdạghenbóngghengiótấncôngchiếcnhẫncướicủavợchồngsaunhiềunămđầuấptaygốivớinhau,vềphíangườivợ,cácloại“phanhphuidĩvãngtìnhyêu”nàoaicóhỏimàmìnhlạikhaiđócủachồng,gầnnhưnếukhôngnóilàluônluôntạonêncái cớ “chovợ”có thànhkiếnkhông tốtđẹpgì chocáiđườngviền trái timcủachồng.Ngườitađừngquênrằngbấtcứbàvợnào,dùquântửđếnđâu,cũngđềudựtưởngđểchochắcănlàchồngmìnhbaogiờcũngcókhảnăngngoạitình(màcácbàvợcóloạikhảnăngấykhôngnhỉ?).Thứdựtưởngngànđờicốhữuấycủacảgiới“quầnthoa”lẫngiới“tumi”vốnđãnguyhiểmchohạnhphúcgiađìnhmànếucóđượccácloạithàylaytâmsựnóitrêncungcấpchocứliệughentuôngnữa,thìthửhỏigiađìnhlàmsaotránhđượcđắngcay?

Phần IV. LUẬT THUYẾT PHỤC TRÊN DIỄN ĐÀNDiễn văn – diễn giả – thính giả

Luật I: Can đảm lên bằng cách dựa trên kinh nghiệm củakẻ kháca)Bryannói:Chinhphụcbằnglờinóilàmộtthủđắchơnlàmộtthiênphú.

Harrimannói:Nhìntươnglaibằngcặpmắtthỏđếlàđồngu.

b)Jaurès,nhàhùngbiệnchínhtrị lỗi lạccủaPháp, lầnđầuđọcdiễnvăn,đứngngậmcâm,chếttrânnhưbịtrờitrồng.

LloydGeorge:Tựthúlầnđầutiênnóilưỡiôngnhưbịdántrênổgà,ôngcảmthấykhốnkhổvôcùng.

TướngGrantravàotrậnmạcnhưcơmbữa,coiđạnlạctênbaynhưcỏrơmmàthúnhậnrằngmỗilầnnóitrướccôngchúngnhưbịtêdại.

MarkTwamnóikhimìnhđọcdiễnvănhọngnhưnghẹtlại,còntimnhảyloạnlên.

Bạnthấycácthiêntàiấykhimớinóicógìhơnbạnvàtôikhông,màtạisaohọ lại thànhcông?

Luật II: Nắm chắc mục tiêu trong tayDĩnhiênkhôngphảiluônmuốnlàđược,nhưngchắcchắnkhôngmuốnthìkhôngđược.Săn

thỏmà lưỡng lựthìkểnhưvềtaykhông.Nóimàkhôngđịnhthuyếtphụcmonggìhấpdẫnđượcai.WilliamJamesbảo:“Nếubạnmãnhliệtmongướcmộtđiềuthìbạnsẽđược”.

NhàtỷphúArmournói:“Tôithíchtrởthànhhùngbiệngiahơnlànhàđạitưbản”.

Luật III: Biết chắc “ba bó một giạ” trước rằng mình thànhcôngPhải.Bạnkhôngtinbạnthìaitinbạn.KhaLuânBốbịcảbọnthủythủtrongtàuđòiquăng

xuốngbiểnvìnóirằngôngtìmMỹchâuởđâukhôngbiết,chỉbiếtôngđemhọchếtđóigiữamuôntrùngđạidươngthôi.ÔngquyếtchắcsẽkhámkháđượcMỹchâuvàthuyếtphụccáctaythủythủnỗlựcđạtmụcđíchấy.Vàbạnbiếtôngthànhcônghaykhông?TrướcKhaLuânBố,JulesCésarvượtbiểnManghe,đổbộAnhquốc,đoạtchiếnthắngvẻvangcũngbằnglòngxáctínrằngmìnhkhôngbaogiờbại.Ôngchỉchoquânsĩthấytàughechởhọđếnđóđãbịphónghỏahếtrồi,họchỉcònnướcxungphongvàđoạtđấtđịchhaylàphảibỏmạngnhụcnhãnơixứngười.

Luật IV: Chụp mọi cơ hội để nóiRụtrèkhôngdámnói,sợnóiaicũnghùalênbảomìnhcâmhayănthịtmìnhthìkhôngbao

giờcócơhộiđểnóicả.Cònbiếtchụpthờicơđểluyệnbatấclưỡithìtrongđờiaicũngcódịpđểnói,nóiriếtrồisẽnóihay.NhàhùngbiệntrứdanhBernardShawnóihồicònnhỏnhátnhúađếnnổimuốnvàonhàaicũngkhôngdámgõcửanữa,phảiđứnglấplócảvàichụcphút,cònxuấthiệntrướccôngchúngnhưhồnlìakhỏixác.Saukhiđãnổidanhhùngbiện,aihỏiônglàmsaonóihaytrướcđámđông,ôngbảo:“Cứnói”.

Bạnnhớnghe:Cứnói.Cũngnhưtậplộivậy.Nhảyđạixuốngnước,lộibừađi,rồibiếtlộihồinàokhônghay.ThéodoreRooseveltnóimìnhhếtsợgấunhờnổsúngvàođầugấu.WilliamJameskhuyêntamuốncanđảmthìcứhànhđộngnhưmìnhđãcanđảmrồivậy.

Luật V: Tìm coi tại sao bạn sợ nóia)Đâuphảimộtmìnhbạnnhát.Vôsốônglớnđọcdiễnvănrunnhưthằnlằnđứtđuôi.Vôsố

vănthihàoviếthaybaonhiêuthìnóidởbấynhiêu.Vôsốsinhviênkhoahùngbiệnmỗilầncầmmáyghiâmtậpnóitưởngmìnhsắplênđoạnđầuđài.Vậytạisaobạnmặccảmrằngchỉcómộtmìnhbạnlàthỏđế?

b)Tựnhiêntimđậpmạnh,taiù,mắthoa,lưỡicuốn,gốirun,dĩnhiênlàlậpcậpmộtlượtvớimôi.Làmsao?Hãycựlạicáchiệntượngấy.Hãykềmhãm,hãyphảnứngchúng.Nhiềunhàtuhànhxưatrịdụcbằngphươngpháplàmngượclạigọilà“AgereContra”.Bạnhãybắtchướchọ.Bạnhãy“AgereContra”cáchiệntượngpháhoạitrênbằngcáchtrướckhinóiđứngyênhayngồiyênvàigiây,bìnhtĩnhlạnhlùngnhưmộtbăngsơn.Sauđórồitừtừnói.

c)Cóthểtạibạnchưaquennóirồisợchăng?ĐúngnhưRobinsonbảo:“Tạingudốtvàlưỡnglựmàsợ”.Vậyphảitậpmãichothànhthóiquen.

d)Nhiềukhitạihụthơi,kémhơimàsợ.Vậybạnhãytậpthởdàihơinhấtlàđừngkhinàobệnhmàthuyếttrình.BàMelbakhuyên:“Thởđúnglàđiềukiệnkỹthuậtcănbảnđểcógiọngnóitốt”.Vậymỗisángbạnnêntậpthởdàihơi50lần.

Luật VI: Soạn kỹ diễn văn sẽ bớt sợ nói.Cócáigìđểnóithìcònsợđứngchếttrânsaođược.Màmuốncócáigìđểnóithìphảichọn

điềunàomìnhnói,tấtnhiênlàđiềumìnhthíchvàthíchthìbớtsợ.ThánhJean,tôngđồnóichílý: “Tìnhyêuhoàn toàn triệt tiêusợhãi”.DaleCarnegie trungbìnhmỗinăm, từnăm1912chứngkiến5000cuộcthuyếttrình,hộithảo,quảquyếtrằngchỉdiễngiảnàosoạnkỹmớinóitựtin,thànhcông:LuậtsưlỗilạcDanielWebsternóithàôngxuấthiệntrướccôngchúngănmặcnữachừnghơnlàsoạndiễnvănnữachừng.

Luật VII: Đừng học thuộc lòng diễn vănNóihaycóphảilàtrảbàithuộclòngtừngcâu,từngchữ,từngchấmphếtkhông.Không.Đólà

tựđóngđinhhaymuốntrờitrồngmìnhchớkhôngphảinóitrướccôngchúng.Soạndiễnvănkhôngphảilàmmộtcáigìsẵnnhưchiênhộtvịtchẳnghạn.Hồimớiănnóimàtheokiểuđó,chínhChurchill,ngôisaosángtrênnềntrờihùngbiện,cònbịthấtbại.Trínhớdễphảntalắm.Tahãynghiềnngẫmchínmuồiđềtàirồinóirachínhcáigìtatìmđược.Trướccôngchúnghãynóicáigìcủatimchứđừngnóicáigìcủatrínhớ.LàmngượclạibạnsẽthấtbạithêthảmnhưVanceBushnell.Ôngnàyvớichứcphóchủtịchmộtcôngtybảohiểmlớnnhấtthếgiới,ngàynọphảiđọcmộtdiễnvăn trước2000 thínhgiả.Vancesoạnchuđáodiễnvăn,ngồi trước tấmgươngđọcđiđọclạitrên40lần.Giờnóiđến.Ônghiệntrướckhốithínhgiảđôngnhưnêm.Ôngquênhếtnhữnggìđãthuộclòng.Ôngấmớ,haitaybópsiếtnhau,vừathụtlùivừarángnóimàcứnhưnghẹthọng.Ôngthụtlùinữarồisaucùngbíquáôngchạymấtvàosaumàncủadiễnđàn.Cảhộitrườngkinhngạcvàcườigầnsậpnhà.Đấy!Kếtquảcủadiễnthuyếtmàhọcthuộclòng.

Luật VIII: Gom ý và sắp ý thành hệ thốngBạnmuốnsoạnmộtthuyếtvănà?HãytheolờikhuyênsauđâycủamộtgiáosưđạihọcYale.

Đólàbạnchọnmộtđềtài.Bạnsuynghĩnó.Bạnnghiềnngẫmnó.

Bạnmổxẻnóđủthứkhíacạnh.Bạnghicácýtrêngiấy.Bạnbỏýphụ,giữýchính.HãybắtchướcLutherBurbabdươmcảngàncâyconđểgiữlạimộtthôi.Bạnnốicácýchínhlạithànhmộthệthống.Spencernóikiếnthứckhôngtổchứcthìtưtưởnglộnxộn.Trướckhinói,điđâuthìhễrảnhlàbạnnghĩđếnhệthốngýấy.AbrahamLincolnđãlàmynhưvậyvàônglàmộtnhàhùngbiệnlỗilạc.

Luật IX: Bàn vấn đề bằng hữuBạncóthiếugìbạnthân.Tạisaolúctiện,bạnkhôngbànvấnđềbạnsắpnóivớihọ?Họsẽ

gópýkiếnnhiềuloạichobạnrồibạnlựacáinàohaynhất.Dĩnhiênbạncóthểbànvấnđềvớingườingườibạntrămnămcủamìnhnếukẻnàycóđủđiềukiệntinhthần.

Luật X: Tưởng tượng mình sẽ nói hayTưởngtượngnhưvậylà“tựkỷámthị”rằngmìnhtrămphầntrămthànhcông.

Nótựnhiêngâytrongbạnniềmlạcquanvàhứngthú.Đólàcáiđàđểbạnnóihoạtbát.Muốnvậy,trướchếtbạnphảisaymêvấnđề,đàosâu,nắmvữngvấnđề.

Tránhnhữngnguyêndolàmbạnbấnloạntâmthần,mấtbìnhtĩnh.Bạnhãytựnóibạncũngcóthiênphúhoạtbátnhưaivậy.ĐólàphươngphápcủaConé.Hếtthảynhàtâmlýhọcđềuđồngýrằngmộttưtưởngchônbằng“tựkỷámthị”làtưtưởngmãnhliệt.Bạnlạcquan,tựtinbạnsẽnóihaymàngượclạibạnsẽnóimấthứng,khóhấpdẫn.WilliamJamesbảo:“Hànhđộngdườngnhưchạytheotưtưởngsongkỳthựchànhđộngvàtưtưởngkhácnhaumột?”.Trướccôngchúng,hễbạntựnóikhôngsợ,thìbạndámnói.

NếuthấytrongngườixaoxuyếnquáthìbạnbắtchướcJeanđểResflethởdàihơi,thởchậmchậmđểlấylạibìnhthản.

Luật XI: Học cách soạn đến văn của những hùng biện giađại tài1)BácsĩConwell,Tácgiảbàidiễnvănbấthủ“Hàngmẫukimcương”,trìnhbàygần6.000lần

cóthóiquenlậpdànbàitheokiểusauđây:Trìnhbàycácsựkiện.Rútranhữngkếtluận.KêugọihànhđộngI!

2)Albert J.Beveridde:Gomcácsựkiệnthuậnvànghịch lại,nghiêncứu,sắpđặt, tiêuhóachúng.Tìmbằngcớcủngcốchúngvàrútranhữnggiảiquyết.

3)AbrahamLincoln:Cứuxéttậngốcrễcáckếtluận.

4)ThéodoreRoosevelt:Tậptrungcácsựkiện,cânđochúng,xàođinấulạirồimớidiễnrabằnglờichọnlọchoamỹ.

5)NữdanhcaSchưmanHeinkkhuyênmuốnchotiếngtốtđừngrángquáđộ.

Luật XII: Nói đề tài mà bạn thấu triệt do kinh nghiệm haynghiên cứuBoileaunói:“Điềugìhiểurõnóiraminhbạch”.Hoạtbátkhôngcónghĩalàbiểudiễngiọng

haylờiđẹp.Cầnsâusắcmớiđisâuvàonộitâmthínhgiả.

Luật XIII: Nói thực tếBạn,màtôicũngvậyvàthiênhạaiaicũngvậyđềuthíchcáigìthiếtthực,ănthuađếnmình,

gia đìnhnghềnghiệp củamình.Vậymà cónhiềunhà trí thứchễnói thì lặnngụp trong lýthuyếtmâymùkhóingút.Lýthuyếtcủahọđãtrừutượngmàthídụcủahọcũngviễnvôngnênrốtcuộcngườinghelàkhôngbiếthọnóicáigì.Khôngbiếthọnóicáigìlàmsaomếnphụctàiănnóicủahọ.

Luật XIV: Nói có lửa thiêngMuốncuốnhútthínhgiảthìlờinóiphảicóhồn.Byrannóihùngbiệnlàtưtưởngpháthỏa.

Muốnhơnóngphảinóngđiđã.MàtưtưởngnónglàgìnếukhôngphảilàChân,Thiện,Mỹ.Tasaysưacáclýtưởngấy.Tachânthànhdânghiếnthínhgiảcácbảovậtđó,thìtạisaohọkhôngthíchta.

Luật XV: Luyện trí nhớ để diễn văn súc tích1)CarlSeashorenóingườitrungbìnhphungphíchínchụcphầntrămkhảnăngcủamìnhvì

khôngkhaitháctrínhớ.

2)Luyệntrínhớlàtạoấntượng,lặplạivàliêntưởng.Tạoấntượngnhờtậptrungtinhthầnquansáttinhvi.Lincolncóthóiquenđọclớnđểâmthanhgiúpgâyấntượng.CònMarkTwaindùnghìnhvẽ.

NhờđâuvôsốtínđồHồigiáothuộclòngkinhKoran?Nhờhọđọcđiđọclạimãi.Đừnglặpđilặplạivội.Thỉnhthoảnglặplạinhớdaihơn.

TạisaonhớSocrate làbạnkhôngquênPlaton.Tạivìbạnbiếthaiôngnàylàthầytròcủanhau.Nhớôngnàyliêntưởngđếnôngkia.

Cótrínhớbénnhọn,bạnđỡdùngkýchúvìnôlệkýchú,nósẽkémhấpdẫn.

Luật XVI: Hãy luyện sở trường một loại diễn vănCónhiềuloạihùngbiện:

1)Hùngbiệntòaán,gồmdiễnvănquantòa,diễnvănluậtsư.

2)Hùngbiệnchínhtrịgồmdiễnvănhộithảohaymíttinhchínhtrị.

3)Hùngbiệnquânsựgồmhịchđọctrướcbaquânhaythuyếtvănquânhuấn.

4)HùngbiệnhànlâmhayvănchươngcủanhữngvănnhângianhậpHànlâmviện.Diễnvăncatụngvĩnhân,diễnvănluậnán.

5)Hùngbiệnđạihọclàhùngbiệnvăncủagiáosưđạihọcđọcchođồngnghiệphaychosinhviênnghe.

6)Hùngbiệntruyềngiáolànhữngdiễnvănđạo.

Bạnhãylựamộtloạidiễnvănrồitạomìnhthànhngườichuyênmônsửdụngloạiấy.Nhấtnghệtinhthìnhấtthânvinhphảikhôngbạn?.

Luật XVII: Hãy hạn chế vấn đềBạnnhớmộtdanhsĩPhápđãtừngnóiaikhôngbiếthạnchếvấnđềkhôngthểviếtvănđược

không?Nóicũngthế.Làmsaonóihếtmọichuyệnđược.Nóimộtsốýhaythôivàkhéonói.Đừngquênlàhùngbiệnkhôngphảilànhàbáchọclạicàngkhôngphảilàngườihiểubiết.

Luật XVIII: Hãy đãi cát tìm vàngLựađềhaynhấtnóivàchọnýhaynhấttrongđềđểtrìnhbày.

Luật XIX: Ý rành mạch, lời sáng sủaMuốnvậyphải:

1)Phânchiaphần,đoạndiễnvăncânxứng.

2)Nhẹlýthuyết,nặngthựchành.

3)Bớtdanhtừchuyênmôn,điểntích,tânngữ.

4)Đừngđểchitiếtchephủýmẹ.

5)Tránhlốinóimơhồvàdùngcâudàitốităm.

6)Tuyệtđốikhôngbaogiờnóilạcđề.

7)Lặplạicácýquantrọng.

8)Giọngtựnhiên,lờilẽbìnhdị.

Luật XX: Lôi cuốn thính giả bằng hình ảnh, thí dụNormalVincentPearleđượctriệutriệungườimênghethuyếtgiáoquatruyềnthanh,truyền

hìnhlànhờnóibằnghìnhảnhvàthídụ.Ôngbảothídụkhéolựalàphươngtiệnhaynhấtlàmchomộtýtưởngsángsủa,lýthúvàhấpdẫn.CuốnĐắcnhântâmcủaDaleCarnegiecóhàngtỷđộcgiảcũngnhờchứađầygươnghaytíchlạ.TờTimevàReadersDigestnhiềulúcbánchạynhưvànglêngiácũngnhờthựchiệncâunàycủaRudoljFlesh:“Chỉnhữngtíchtruyệnlàđọchấpdẫn”.Vậymuốnthínhgiảsaymêbạnhãy:

1.Nhânhóacâuchuyệnbằngmộtđờisốnggươngmẫu,lykỳnàođó.Thídụbỏvợđẹpconxinh,quyềntướcvinhhoađểlàmnênnghiệpcả:hãykểchuyệnđứcPhật.

2.Dùngtênhọ,ngôithứxácđịnhtrongcâuchuyệngâyởthínhgiảhứngthúhơnlàlờinóivôdanh.

3.Làmnổibậtmộtsốchitiết,câuchuyệntrởthànhlinhđộnghơn.

4.Chocácnhânvậtđốithoại,biệnluậnvớinhau.

5.Kểmộttíchchuyệnlykỳ,khôngcầnđãxảyramàcóthểxảyra.

6.Dùngđiệubộyểmtrợlờinói:môtảmộtthânxácbịxecánmàgươngmặtbạnbìnhthản,thínhgiảcóthấyrùngrợngìkhông?

7.Đổitổngquátthànhriêngbiệt:Bạnvàtôithìnói:Đổimớicáiđãhoàntoànlàlàmchuyệnvôích.CònShakespearekhôngnóitổngquátnhưvậymànóirõrằng:“Mạvàngròng,sơntrắnghoahuệ,ướphươnghoalài”.HerbertSpencerbảochúngtakhôngtưtưởngtổngquátmàtưtưởngđặcthù.

Luật XXI: Tạo hứng thú tràn lan trong thính giả1.Hễthínhgiảhiểubạnnóigìthìmớicóthểthíchnghebạnmàchođặngvậythìbạnphải

thâmhiểuđiềubạnnóitrướcđiđã.Tôikhôngrànhvềsăncávoimàtôithuậtchuyệnsăncávoichobạnnghe,bạnthíchnổikhông?

2.Ngườitathíchnghebạncũngnhờbạnkhéoléososánh.ThayvìbạnnóiĐứcGiáoHoàngcóquyềnthếtinhthầntolớn,bạnnóicácquyềnthếtinhthầncủacácnguyênthủđạicườngquốccộnglạikhôngbằngphânnửacủangài.

3.Chỉngaymộtthínhgiảnàođórồiđặtcâuhỏichohọ,đặtxongrồibạntrảlờithếliền.Đócũnglàcáchlàmchodiễnvăngâyhứngthú.

4.Mượndanhngônxuấtsắc làmthế lựcyểmtrợ lờimìnhnói.BạnđừngkhuyêndạyđứccôngbìnhmàquêndẫnlờiGiêsu:“CủaCésarthìtrảchoCésar…”

5.Nóibỏlửngđểthínhgiảhiểutiếp.Thídụmuốndiễnýtựdoluyếnáibạnnói:Épdầuépmỡainỡ…

6.Dồndậphàngloạtcâuhỏivàmỗicâuhỏicómộtcáchtrảlời.

7.Lấyhìnhảnhthayconsố.ThayvìnóitiềnMỹviệntrợchoNamTriềuTiênlàbaonhiêutỷ,bạnnóinếutiềnấykhôngtiêuvàochiếnphíthìmỗingườitốithiểuđượcmộtbiệtthự.

Luật soạn nội dung của diễn vănLuật XXII: Khéo mở, khéo kết1.Mởvàkếtănkhớpnhau:Hồisoạnbàiphảilàmkếttrướcvìkếtlàmụctiêucủabạn.Mởchỉ

làcáicổngđưavàokết.Murdocknóiđoạngiữanhétgìvàocũngđượcnếumởvàkếtkhéo.

2.MởthiệncảmcũngnhưmớivàonhàElikhéobắttayvànóimấylờiđầuvậy.Mởxaxagọilà“lungcảm”.Coichừngdàidòng,mônglungvôích.Mởngaygọilà“trựckhởi”.Coichừngđộtngộtquá.

3.Cóthểmởbằngmộtdanhngôn,câuchuyện,mộtđiểntích.Cóthểmởbằngnhiềuhaymộtcâuhỏi.Mởbằngmộtđiệubộkhácthườngcũngđược.Màđừnglốbịch.

4.Đừngmởkiểunhúnnhườnggiảtạo.Thídụnóikhôngxứngđángvìvôtàibấtđức,v.v…Đãvậytạisaocònnói.

5.Tốikỵmởbằngcáchđạingônkhoekhoangtàidức,kinhnghiệmcủamình.

6.Kếtluậnthiệncảmcũngnhưlúcravềbắttaytừgiãmộtngườinàovậy.Kếtvụnglàbàidiễnvănđiđờinhàma.

7.Đừngkếtngắnquáthànhngưngđộtngộtmàcũngdừngkếtlòngthòngđểrồibảokếtmàlạiquảngdiễnlêthêthêmnữa.

8.Kếtbằngcâuchuyện,bằngdanhngôn,bằngcâuhỏi,bằngmộtđoạnvănthơngụýkhuyênkhíchđiềugìđó.

9.Kếtsaoravềngườinghethấycònluyếntiếcvànhớđượcýquantrọngdobạntómtắt,khắctạctronglònghọ.

Luật XXIII: Đoạn giữa chinh phục và gây cảm độngĐánglẽchỉcómộtđoạnkếtmàthôimàvìsợvắntắtquánênphảicóđoạngiữađểthínhgiả

tinvàxúcđộng.Aristotenóiđoạngiữacầnđượcbáotrướcbằngphầnmởvàcầnđượckết.

1.Phảigiảithíchcácphầnchính,ýchínhvàtừngữkhóhiểucủađoạngiữa.

2.Phảichứngminhrồihãygiảiquyết.Dùnghìnhảnh,thídụlàmcholýlẽhấpdẫn.

3.Dùngnhiềuphéplýluậnđểphầndiễnđềchữngchạc.CácphépthôngdụnglàTamđoạndụng,quynạp,liênluận,lưỡngđạoluận.

4.Thayphiênphântíchvàtổnghợp:Phântíchthì tránh lạcvàochi tiết.Tổnghợpthìđềphòngnôngcạnquá.

5.Cácchứnglýtạothànhmộtmặttrậnđitừnhẹđếnmạnh,đổdồnvềmụctiêuvàchinhphụcthínhgiả.

6.Muốnbàibácthìphảinắmvữngchânlý,thấyrõsailầm,biệnluậnđúngluậtbiệnchứng,bìnhtĩnhkhiđảkích,phêbìnhlầmlỗichứkhôngđảkíchcánhân,lýluậnchớkhôngtỏralýsự,biết nhậnphầnphải của đối phương, khen rồimới chê hay chê rồimới khen và tuyệt đốikhôngmỉamai,ngạonghễ,quálố.

Luật XXIV: Ba phần “Mở”, “Diễn”, “Kết” phải hợp lýMởngắnhơnkếtvàdiễndàinhất.Cảbaphảiđượcnốinhaubằngnhữngýmạchlạcvàhỗtrợ

nhau.

Luật trang trí về hình thức của diễn vănLuật XXV: Ngoài lời nói còn một điều lôi cuốn thính giả:Thông cảm1)Bạntưởngtượngcảnhdiễngiảnóicònthínhgiảngườidạomắttrêntrầnnhà,ngườitheo

dõimộtconchimsẻtrêncửasổ.

2)HãynóigiữahộitrườngThượngViệnnhưnóiriêngchotừngnghịsĩvậy.

3)Đừnggòbóbắtchướcngôisaohùngbiệnnàohết:Bạnhãynóivớitấtcảcáitựnhiêncủabạn.

4)Nóivớithínhgiảbằnggiọngvănsaonhưbạnvừadứtlờilàhọmuốnthựchiệnlờibạnnói.

5)Mỗilờibạnnóiphảilàmộtmảnhtimcủabạn:Chỉlòngthànhkêugọiđượclòngthành.Xinbạnnhớnhưvậy.

Luật XXVI: Có duyênThườngngày,ngườitathíchnóichuyệnvớibạnphầnlớnlàtạibạncóduyên.

Trướcđámđôngcũngvậy.Mộtdiễngiảthuhútlàmộtdiễngiảcóduyên.

1)Códuyênlàhợplươngtri,làchừngmực,làtếnhị.

2)Biếtnhấnmạnhnhữnglời,nhữngtiếngdiễntảtìnhýnàođó.

3)Giọngnóikhilênbổnglúcxuốngtrầm.Hếtdồndậprồiđếnkhoanthai.Khinóihếtkhibỏlửng.

4)Cólúcbạnlàmthinhmàrấtcóduyên.

5)Bạnnóithiênhạcườibểbụngmàbạncứtỉnhbơ.Nóicóduyênlàkhôngcầnaicườimàngườitacười.Nóivôduyênlànóichọccườimàcàngrángcànglãngxẹt.

Luật XXVII: Chuyển các đoạn văn vừa tự nhiên vừa rõ ràngXinbạnnhớvừatựnhiênvừarõràng.

1)Chuyểntựnhiênlàđừngvụngvề,máymócquákiểuhaicâunàycủaĐồChiểutrongLụcVânTiên:

ChuyệnnàngsauhãycònlâuChuyệnchàngxinkểtừđầuchépra.

Hãyđểchoýtựnhiênchuyển.Sarceykhuyêndiễnxongýđóthìtựnhiênquaýkhác.Nhưngđôikhiđừngkínđáoquámàbàidiễnvăntrởthànhkhôngmạchlạc,đốivớingườinghe.Khiđọcngườitadễbắtmạchchuyểnhơnkhinghe.Bạnkhéochothínhgiảbiếtnóixongmụcnàyquamụckhác,họthấykhoankhoáihơnvàdễnhớýchínhcủabạn.

Luật XXVIII: Tuỳ ý mà lựa lối vănBạncóthểdùngđủthứlốivăntừnghịluận,miêutảđếnkểchuyện.

Bạncắtnghĩa,chứngminhxongthìbạntảngười,tảcảnhrồibạnchonhữngnhânvậtđốithoại.Trênmặttrậnhùngbiệnbạnđượcdùngcácloại“vũkhí”miễnlàkhéo“tácxạ”nghĩalàkhéothuyếtphục.

Luật XXIX: Tối kỵ thô tục và ngợm1)Khônggìthôtục,ghêtởmbằngnóichuyệntụctĩutrướccôngchúng.

2)Ngợmlànóilênmặtcăndặn,rầyrà,dạydỗtheokiểucảnhồisọbênngoài.

Luật XXX: Đồng nhất hóa thính giả và bạnVôđầulàbạnnóiliềnlàkhôngphảidiễnthuyếtmàtâmđàn,màbànvớithínhgiảmộtvấn

đềnàođó.Trongtrườnghợpphảidiễnthuyếtthìcũngphảinóisaochothínhgiảthấybạnđứngvềphíahọ.Họcùngbạnlàmột.

Luật XXXI: Khêu gợi thính giả đối thoại với bạn.PercyH.Witing nói: “Bạnhãy tin rằngdiễn thuyết khôngphải là trả bài”.Hãy biếndiễn

trườngthànhmộtcôngtycùngbạntìmchânlý.

Luật XXXII: Khen tế nhị và chân thànhNịnhthìaicũngghét.Khentheokiểubịpbợmthìcũngkhôngaiưa.Nhưngkhenvừaphải,

khenthậtthìkhônggìlàmthiênhạmátdạbằng.Bạncóthểkhenngườibạnnói,ngườichủtọanhấtlàkhốithínhgiả.Lựađiểmnàođặcbiệtnhấtcủahọđó,đềcaocáiđángcatụngnơihọ.Việcấylànhịpcầunốibạnchặtchẽvớihọ.

Đạt cho được 4 mục tiêu của diễn vănDaleCarnegienóichungquybạnlêndiễnđànlàbạnthựchiện1trong4mụctiêusauđây:

Thúcđẩyhànhđộng

Thôngtin

Thuyếtphục

Giảitrí

Luật XXXIII: Nói đưa đến thực hiện Chân – Thiện – Mỹ1)Điềubạnnóihữulývàbạnnóivớitấtcảlòngthành.Ngheđiềuphảimớitinphânnửa,

phảicólòngthànhthựcxôđẩyniềmtintrọnvẹn.

2)Khiêmtốnvàphảichăng.Điềubạnmuốnkẻkhácthihànhbạnphảitinlàđúngsongbạntrìnhbàymộtcáchkhiêmnhuvàcóchừngmực.

3)Bạndựavàogươngmộtdanhnhân,mộtthánhnhânđểkhuyênkhíchthínhgiảthựchiệnđiềubạnchứngminhlàhay.

4)Aikhôngcóítnhiềukinhnghiệmvậytạisaobạnkhôngdùngkinhnghiệmsốngđộngcủabạn,dĩnhiênkhôngphảiđểtựquảngcáomàđểthínhgiảdựavàođóhọchaychữadở.

5)Pascalnóiaicũngmuốnđượcthánphục.Conngườithèmdanh,thèmsứckhỏevànhấtlàthèmlợi.Xôđẩyngườitahànhđộngmàkhôngthấutriệttâmlýđóthìđúnglàcâucákhônglựamồi.

6)Đốtđènlênthìhếttối.Đềcaođứckhiêmnhưlàtriệthạtậtkiêuhãnh.Thúcđẩythanhniênhysinhlàthúcđẩyhọthủtiêuchứngíchkỷ.

7)Gomđiềuphảihànhđộngthànhmộtcôngthứcdễnhớvàcótácdụng“ámthị”.Dồncôngthứcấyvàotiềmthứcthínhgiảbằnggiọngquảquyếtmãnhliệt.

Luật XXXIV: Nói cho người ta biết thêm cái gìLudwigWittgensteinbảo:“Tấtcảnhữnggìcóthểsuytưởngphảiđượcsuytưởngrõràng”.

Tấtcảcáigìcóthểnóiphảiđượcnóiminhbạch.Ngồingheaidiễnthuyếthànggiờmàkhôngbiếthọnóicáigìbạnbựckhông?Mànóikhôngrànhlàdoquanniệmlờmờ,lộnxộn.

1)Nắmvữngđiềumìnhnóirồihãynói.Khôngbiếtrõconễnhươngsẽlàmchongườinghetưởngễnhươnglàếchnháihaycóc.

2)Ítthờigiờquáthìđừngmổxẻvấnđềlớn.Cónhiềuthờigiờcũngphảitựhạnchếvấnđề.Phânlượngthờigianchotừngkhíacạnhvấnđề.Coichừngchỉnóiđượcmộtgiờmànhậpđềnửagiờhayhếtgiờmàcứkếtnhưdâythunlàmainấymuốnmờimìnhxuốnggấp.

3)Phânloạicácđiềubạntrìnhbày,hệthốnghóachúngrồituầntựkểra.ĐólàphươngphápcủabácsĩRalphJ.Brache.

4)Tùytrìnhđộngườinghemàdùngtừngữ,thídụ,hìnhảnhthíchnghi,dễhiểu.ỞmiềnPhichâunhiệtđới,dânchúngkhôngbiếttuyết,cácnhàthừasaikhigiảngđạokhôngnóitrắngnhưtuyếtmànóitrắngnhư“cáidừanạo”.Muốnchocôngchúngbiếttừđịacầutớimặttrăng,mặttrời,bạndùngconsốthiênvănhọcthìđượcmàkhôkhanquá.Trongcuốn“Vũtrụquanhta”,JamesJeanesmuốnđộcgiảdễnhậnthứckhoảngtừtráiđấtđếnchòmsaoNhânMã,thayvìdùngconsố25.000.000thước,ôngdùnghìnhảnh:Nếubạnđitừđịacầuvớitốcđộcủaánhsánglà186.000thướcmỗigiâythìbạnphảitốnnămbathángmớiđổbộNhânMã.Nhiềunhàthôngtháidiễnthuyếtthấtbạilàmêtíndùngtiếngchuyênmôn.Cómấyaihiểuhọnóigìđâu.Aristotekhuyênhọ:“Bạnhãytưtưởngnhưngườitríthứcmànóinhưđạichúng”.

5)Dùngphươngtiệnthínhthịmộtlượt.NgạnngữNhậtBảnnói:“Thấymộtbằngnghemộttrăm”.Hìnhảnhmạnhhơnâmthanhởchỗnógâyấntượngvàchuisâutrongtiềmthức.

Luật XXXV: Hùng biện là vừa lý phục và vừa tâm phục1)Nóihợplýđãđànhrồimàphảinóivớilònglươngthiện.Quintilienđịnhnghĩahùngbiện

gialàNgườiThiệnvàkhéonói.Xinbạnnhớtiếng“Thiện”.

2)Chiếmchokỳđượcsựtrảlờithuậncủathínhgiảbuổiđầu.Lincolnnóiphươngthếhaynhấtđểtranhluậnthắnglàtrướchếtphảitạomôitrườngthôngcảm.Mớinóiítcâumàlàmchoainấyphảnđối,laóthìcònmonggìthuyếtphụchảbạn.

3)Nóibằnggiọngtruyềncảm.Tứclàbạntruyềncáisaysưatronglòngbạnvềđềtàichothínhgiả.Tôimuốnnóibạnlâychohọsựcươngquyếtniềmtintưởng.BạnthấycâunàycủaHenryWardcóthâmthúykhông“Khinàothínhgiảngủgụcthìchỉcóviệcphảilàmlàbảoôngtùypháilấymộtcáidùinhọnchíchdiễngiả”.

4)Biểulộtônkínhvàthiệncảmđốivớithínhgiả.Phải!Aicũngđòihỏi,thèmhaithứtâmtìnhđóhết.Thínhgiảlàsốđôngđốivớidiễngiảnênhọcònđòihỏihơnnữa.BácsĩNormansVincentPealethựccólýkhinói:“Nhâncáchkêugọitìnhthươngvàđòihỏikínhtrọng”.Cũngnhưquảbanhnémvàotường,lòngkínhtrọng,quýmếnbạnnémvàothínhgiảthìhọsẽtrảlạichobạn.

5)Bắtđầuvàchấmdứtthuyếtphụcbằngphongđộtrikỷ.Bạnthửnhưvậyđi,bạnsẽthấytừphíadướingườitasẽgởiđếnbạnnhữngnụcườicởimở,chờđợithathứ.PaleythuyếtphụcmộtngườivôthầncũnglàmnhưvậyđốivớidânthànhNhãĐiển.BạnhãythuộclònggiùmtôilờinàycủaWilson:“Chúngtahãyngồixuốngvàbànchuyện.Nếuchúngtakhôngđồngquanđiểmthìhãyránghiểunhau.

Luật XXXVI: Soạn kỹ rồi ứng khẩuBạncóthểtộinghiệpbaonhiêungườilàmlớnmàkhicầnkhôngthểnóikhônggiấytờvàiba

câutrướccôngchúngkhông?Tộinghiệpnữalànhiềuôngbựchuyênmônđọcnhư“trảbài”nhữngcáigọilàdiễnvăncủakẻkhácsoạnchomình.

Biếtbaocơhộitrênđờibạnphảinóivànóiứngkhẩu.Bạnphảilàmsao?

TrongtờAmericanMagazin,ôngDouglasFairbanksthuậtlạiôngcùngCharlieChaphin,vàMaryPickfordtrongvònghainămtậpứngkhẩubằngcáchsoạnsẵnbàirồivàonhữngbuổitối,tắtđènrồimỗingườithuyếttrình.Cònnhiềucáchkháccũnghiệunghiệmnhưphươngphápnày.Vấnđềlàbạnnêntựluyệnứngkhẩusaukhiđãsoạnkỹ.

Cách luyện lời, luyện giọng và luyện điệu bộLuật XXXVII: Lời là áo của ý, lời hoa mỹ ý dễ lôi cuốn vậyphải luyện lời1)Khidiễnthuyết,nóichuyệntaphảidiễnđủthứýnêncầnđủdụngngữ.Cónhiềuloạidụng

ngữđạikháilàdụngngữkhoahọc,triếthọc,tôngiáo,vănchương,chínhtrị,kinhtế,tàichính,luậtpháp,yhọc.Phảichútâmhọcdụngngữmớiđủdùngchớkhôngthểchỉchờđọcsáchbáomàhọctừtừđược.Họcdụngngữbằngsáchbáođãđànhmàphảihọctừđiển,họccácsáchdanhtừchuyênmôn,sáchchuyênvềtừngữ,khithuthậpdụngngữ,phảichúýhọctựloạimỗitiếng,nguồngốc,ýnghĩa,tinhnghĩa,đồngnghĩa,phảnnghĩacủanó.Nêncómộtcuốnsổnhỏchépdụngngữhọcthuộclòng.

2)Giàutừngữcònphảirànhcúpháp,đểcâuvănđúngvàđẹpvìđóphảiđọccácloạisáchvềvănphạmhayngữpháp.Chútrọngnhữngmỹtừpháptứclànhữngcáchgiúpýdiễnđạthoamỹ.Xinbạnđọcvấnđềnàytronghaicuốn“Thuậtnóichuyện”,“Thuậthùngbiệncủatôi”.

3)Vềlờicủadiễnvăn,bốnlờikhuyênsauđâycủaDaleCarnegielàvàngngọc:Hãytựnhiên.Phảiđộcsáng,đừngbắtchướcai.Nóichuyện,trựccảmvớithínhgiả.Nhéttimvàotừnglời,từngcâucủamình.

Luật XXXVIII: Mới cất giọng mà nghe mất cảm tình thì diễnvăn kể như hỏng phân nửa1)Giọng luyệnđược.Démosthènecà lăm,ngọngmànhờngậmsỏi laóápđảotiếngsóng

gầmnêncótiếngnóiuynghiêm.Takhôngđịnhluyệngiọngoanhvàngđểthànhcasĩmàlàmsaochopháttriểnđượcphongphúgiọngtựnhiêntrờicho.Tanóibằnggiọngcủata.Giọngấytựnhiêngâycảmtình.

2)Muốncógiọnghayphảitạoâmthanhvanglênvàrungcảm.Âmthanhsẽkhôngcóđủhaiđiềukiệnđónếutakhôngluyệncáccơquanphátâmcủatatứclàphổi,họng,lưỡi,môi.Luyệnphổilàtậpthởdàihơithởbằnghoànhcáchmạc.Luyệngiọnglàvừatránhnhữngđồănthứcuốnglàmkhancổ,khàntiếng,vừatậpnóilớntiếngchohọngquennhữngloạitiếnglớnmàkhôngkhúckhắc,chóitai.

Luyệnlưỡibằngcáchbớtdùngđồcay,chátlàmchonókémnhanhnhẹnvàhaynhấtlàngậmsỏitậpđọcngoạingữ.ÔngNguyễnHiếnLênói:“Muốnchomôimềmmại,bạnphảitậpphátnhữngâmb,p,unhấtlàlàmchorõràng…”Bạncóthểtựđặtnhữngcâumàtiếngnàocũngbắtđầubằngr,s,h,p,b,mnhưbàithơdướiđâycủaNguyễnĐườngLý:

TÌNHVẤNVƯƠNGDandíudằngdaidángdậtdờVấnvươngvôvịviệcvuvơTưởngtintươmtấttìnhtươitốtMongmỏimặnmàmámởnmơĐắmđuốiđầuđườngđiđớđẩn.NgậpngừngngangngỡngóngungơLâmlylưuluyếnlònglailángThắcthỏmthươngthầmthathẩnthơ

Luật XXXIX: Điệu bộ hùng biện nhất của bạn là điệu bộ tựnhiên nhất của bạnTrongcuốnThuậthùngbiện,tôicóliệtkêmấychụcđiệubộkhácnhauđểbiểulộcáchtự

nhiêncủabạn.Cókhibạnkhôngrađiệubộnàohếtmàđóvẫn làmộtđiệubộtrôngrất tựnhiên.Tuyệtđốitránhnhữngđiệubộkỳdị:Dĩnhiênkhôngbaogiờcónhữngđiệubộháchdịchnhưchốngnạnh,chắptaysauđít,v.v…Điệubộtrầmtĩnh,duyêndánggiatănghấpdẫncholờinói.

Sắp lên diễn đànLuật XL: Giờ thích hợp. Phòng âm cúng: Hệ thống truyềnthanh tốt1)Nếubạncóthểđịnhthờigiờđượcthìchọnngàynàothínhgiảítvắngmặt,giờnàothuận

tiện.Tránhgiờliềnsautrưavàkhuyaquá.

2)Phònglớnnhỏmàphảitùynghiấmcúng,sángsủa,thoángkhí,đừngtranghoànglòeloẹtquá.Ghếcủadiễngiảnênkêvừacao,đểdiễngiảdễnổibậttrướckhốithínhgiả.Khôngnênđểôngnàybànọngồitrêndiễnđànnganghàngdiễngiả.

3)Bấtđắcdĩlắmmớikhôngdùngmáyviâm.Tốikỵcóngườicầmmáychobạnnóivìnhưvậythínhgiảcókẻlongókẻấyhơnlàlonghebạn.Đừnghăngsayhálớnđếnnỗidísátmiệngvàomáygâychátchúadiễntrường.Cácmáyphóngthanhphảitínhđểcácthínhgiảngồixangherõ.

Luật XLI: Chuẩn bị sức khỏe tốt trước khi nói1)Bàisoạnkỹrồithìkhôngcógìphảiloâuđếnmấtănmấtngủ.Khôngkhinhthườngmà

cũngkhôngquantrọnghóaviệcmìnhsắplàm.Bìnhtĩnh.

2)PaulC.Jagotkhuyênbạndạomátthảnhthơitrướckhinói.

3)Khôngănuốngđồkhótiêuhaykíchthíchmạnhthầnkinh.

Luật XLII: Y phục lịch sự, đứng đắnKhôngănmặccẩuthả,tócrâubùxù,áoquầnxốcxếchmàcũngkhôngdiêmdúa,bóngloáng

quá:Hàngtrămhàngnghìncặpmắtngóbạngiờnàysanggiờkiađấy.

Luật XLIII: Không cần cho phát trước dàn bài chi tiếtCóthểbạnchopháttrướcdànbàiđạicương.Bạnphátdànbàichitiếttrướccóngườilođọc

hơnlànghebạn.Vảlại,cónhiềuhứngthúbạnphảidànhbấtngờchothínhgiả.

Luật XLIV: Coi chừng người ta giới thiệu mình quá lốNếutêntuổibạnnổinhưcồnrồi thìngười tachỉgiới thiệutênbạnthôi làđủ.Đềphòng

ngườigiớithiệucatụngbạnđếnchỗlàmbạnngượng.Bạnnênviếttrướcchohọvàinétnổibậtnhấtvềquátrìnhcủabạn.Khônglàmchobiếtthìkhôngđược,biếtmàkhoekhoangthìthiênhạhiểungượclại.Tránhkhéongườigiớithiệutrànggiangđạihảiđếnđỗithínhgiảcócảmtưởnghọcũnglàdiễngiả.

Trên diễn đànLuật XLV: Đi khoan thai lên diễn đàn, cúi đầu và mỉm cười1)Khôngđiravẻchánchườngmàcũngkhôngluýnhquýnh,vụtchạc.Coichừngvấpnữanhé.

Đãhếtgiờsửaquầnáo,siếtthêmcàvạt,vuốtmáitóc.Ainấyđanglomlomnhìnbạnđấy.

2)Lênđếndiễnđàn,ngóxuốngthínhgiả,bạnngảđầuchàovàmỉmcười.Biếtbaotâmhồnđồngthanhkhíđangquýtrọngbạn,đangchờbạnđểhọchỏithêm.Bạnkhôngtrọnghọsao?Bạnkhôngvuisao?GiáosưOverstreetnói:“Thiệncảmsinhthiệncảm”.

Luật XLVI: Nên đứng khiêm tốn và ngó xuống lúc được giớithiệuĐừngcườitỏrakhoáikhingườigiớithiệuđềcaomình.Cũngkhôngngódáodác,ngótrần

nhà,ngóracửasổ.

Luật XLVII: Tự trấn an mình bằng cách thở ra chậm nếu hồihộpHồihộplàdấuhiệusẽnóihayđấy.Cắnđầulưỡichonócónướcmiếngvàthởra,vàothật

chậm.

Luật XLVIII: Dàn bài ghi tắt trong lòng bàn tayĐừngtrịnhtrọngrútcảxấpgiấyralúcmớivừangồixuống.Ngườitacócảmtưởngbạnsắp

“trảbài”.Dànbàibạncóthểchépvàomảnhgiấyconnhéttrongtayáo,rútragọn.Bạncũngcóthểghinótronglòngbàntay.Tùythích.

Luật XLIX: Lời đầu khiêm tốn, cảm tình1)Lờiđầu là “bắt tay” từng thínhgiảđấy.Tối kỵkênhkiệu,háchdịch, khoekhoang,đại

ngôn…

2)Thườnglàcámơnvìđượcmờinói,đượcđếnnghe.

3)Đừngtừtốnquáđếnthànhgiảdốirẻtiền.Khônglỗigìthìđừngcótậtxinlỗiphânbuathếnày,thếnọ.Taihạinhấtlàbảorằngmìnhkhôngcósoạnbài,mìnhbắtbuộcphảinói.Nóivậylàtựmờimìnhrútluirồicòngì.

Luật L: Giáo đầu vừa đủ rồi “tấn công” vấn đề ngay.1)Đừnglàmngườitamệtbằngnhậpđềđạicàsa.Nóihếtởđoạnđầurồiđoạngiữacòngìđể

nói!

2)Chiaphầnđạicươngbàinóirồimổxẻngayvấnđề.

Luật LI: Thay đổi giọng1)Nóimãimộtgiọnglà“bánthuốcanthần”,vìđóbạnphảithayđổigiọng.Ýlâmlymànói

giọngbổng,ýhớnhởmànóigiọngtrầmbuồnthìlàmsaolôicuốn.

2)Cũngtùythínhgiảmàcógiọngthíchứng.Nóitrướcquầnchúnglaođộngphảirõrànggiảndị,nóitrướctríthứcphảichọnlọc,thâmtrầm.

3)Phòngrộngbạnnóichậm,phònghẹpđừnggàothét.

Luật LII: Bắt mạch tâm lý thính giả1)Nóichongườitanghemàliệucoingườitacóthíchnghekhông.Cứàoàoróttiếngvào

máyviâmmàthínhgiảngườingủgật,ngườitrởmình,kẻkhácsửacàvạt,coiđồnghồthìtộinghiệpdiễngiảquá!Vậyphảibắtmạchtâmlýhọđểliệuthayđổicáchnói,giọngnóihayphảingưng.Dứtlờisaochoainấycònthèmngheđólàcaothủhùngbiện.

2)Ngườitabuồnngủcókhitạidiễngiảnóitrổngtrổngmàkhôngnóichochínhhọ.Thỉnhthoảngbạnhỏi:Thưaôngnàođócóđồngývậykhông,thưabànàođócóđúngvậykhông.

3)Nói rất chân thành ítkhibị chán.Bạncóngậmngùikhi thấymấybà sẩmkhócmướnkhông?Chắclàkhông.Tạivìhọkhôngthật.Takhôngthậtmàmuốnthínhgiảcảmđộngvớitaà?

4)Coichừngnóilớnquámàcứsaysưanói,vôtìnhtạomộttrậnbãoâmthanhrầmrộcũnglàcáchlàmchothínhgiảchán.Nênvũbãomàcũngnênthâmtrầm.

Luật LIII: Ngưng và hỏi1)Biếtngưngvàigiâyđúngchuyện,đúnglúcbạnlàmchothínhgiả“lấytrớn”lạinghebạn

chúýhơn.

2)Hỏilàkếgâygiaocảm,kế“hoãnquân”khibạnmuốnnghỉmộtchúthoặcbạnmuốnnhớlạimộtđiềugì.

Luật LIV: Coi chừng cốc nướcLàmsaocókẻkhôngcườiđượckhidiễngiảmúataynhưmúavõvàlynướckhôngyênthân.

Bạnnghĩsaovềmộtthuyếttrìnhviênnọquơtayvănggọngkínhxuốngđấtrồilumkhumđilượm.

Nóicươngquyếtmàkhôngcầnđấmbànđùngdùng.Lạicàngkhôngnêngiậmchân.Đừngquênhùngbiệnlàmộtnghệthuậtvàdiễnđànkhôngphảivõđài.Hùngbiệnkhôngcónghĩalàhùnghổ.

Luật LV: Uống nước, lau mồ hôi, chùi kính sao cho thínhgiả không để ý gì hếtBạncầmlynướclêncứnóirồihớpmộthớptựnhiên.Nhớmộthớpthôi.Khôngaiđểýgìhết.

Nuốtchogọn,đừngvôýsặchoquamáyviâmđìnhđám.Cònlaumồhôi,chùikínhthìbạncứvừalau,vừachùivừanóithaothaobấttuyệt.Cóaiđểýchi.Ngườitasẽđểýnếubạnquantrọnghóacácviệctrên.

Luật LVI: Dù bị đả kích đến đâu cũng cứ việc bình tĩnhĐólànguyêntắccủaLincoln,củaChurchill.Đâuphảiaicũngluônđồngývớimình.Vàngười

ănnóithôlỗ,kémhiểubiếtthiếugì.Bạncứbìnhtĩnh.

Sau khi xuống diễn đànLuật LVII: Bạn mệt không?Tôisợđặtcâuhỏinàythừaquá:aicóchútkinhnghiệmvềmônnóiđềunhậnrằngthuyết

trìnhtừnửagiờtrởlên,xuốngkhỏidiễnđànthườngnghemệt.Cònnóichikhibạnnóihaibagiờliêntiếp.Ócnãobạncăngthẳng.Bâygiờnghecảmộtsựrãrờitrongngười,nhấtlànơiócvànơingực.Diễngiảnàothầnkinhyếu,timkhôngđặngkhỏecóthểtayrunrun,môigiựtnhẹ:tiếngnóikhankhan.Thởhơiítthông.Gặpvấnđềkhókhăn,cầntậptrungtinhthầnnhiều,bịchấtvấnnhiều,nóixongdiễngiảcóthểmệthaibangàymớilấylạisức.Dĩnhiênsaukhibướcxuốngdiễnđàn,mồhôitránvàlưngrịnrasaunhiềulầnchảylúctanói.

Nếulàmộtnhàhùngbiệnchuyênnghiệpcầnsứckhỏeđểdiễnthuyết,thườngbạnphảibiếtcáchgìngiữsứckhỏe.

Đừngtìmchỗcógiómạnhhaydùngquạtđiệnlúcmồhôimớiiỉ.Coichừngcóthểbịcảmvàkhantiếng.

Vềphòngriêng,bạnđừngtắmliền,cũngđừngởtrần.Cóthểdùngmộtlynướclãnấuchín.Mặcáovừađủấm.Xứlạnhthìquấnquanhcổmộtkhănnỉ.Khéotừchốinhữngcuộctiếpkháchnóichuyệnkéodài.Aimồhôiranhưsuốidĩnhiênphảithayđồ.Ngườitanóiđithuyếttrìnhhaybiệnhộởđâu,Jaurèscũngđemtheocáivaliđồdùngđểsaukhixuốngdiễnđàn,ôngliềnxinphépđiđổiđồ.Nếubạnnóibuổichiều,thìxongbuổinóibạnđingủsớm.Ngàysauđócóthểnghỉmọiviệc.Nênngủnhiều,đidạo,tắm,ănđồdễtiêu.

Luật LVIII: Còn khi bạn thất bại hay thành công?Ôi!Tâmtrạngphức tạpcủanhữngdiễngiả.Người tacó thểnhưởnúi tiênvề, lòngsung

sướngvìlờichâungọccủamìnhđượcbaonhiêungườithulượm.Hânhoanvớithànhcôngrựcrỡ,người tacảmthấymình làconcháucủaDémosthène,Cicéron,nênhăngháiđiêu luyệnthêmbatấclưỡi.Songcóngườikhácvềnhàănngủkhôngngon,bởivìbồihồinghĩmìnhnhậpđềkhônggọn,trongthânđềdẫndanhngônquêntácgiả,kếtđềdùnghaibatiếngsai.Nhữngtâmtìnhấy,kểcảtâmtìnhhoanhỉnữa,cũngkhôngxứngđángchonhàhùngbiệnchânchính.Mộtdiễngiả tầm thường thèmkhát lờikhenkhi thấymìnhnóixongainấy làm thinh, tìmngườinàykẻnọhỏixaxagầngầnđểănmàylờicatụng,chịukhôngnổinếuaichỉtrích.Ngườicómáuhùngbiệnkhôngbiếtsợkhuyếtđiểm,cókhinhìnquálốcáclỗilầmcủamìnhnữa.Họngạingùngtrướcnhữnglờixônghươngcủakẻkhác,phântíchkỹcoitạisaongườitakhen,khenđiểmnào,khenđúngkhông.Cóthểnóitâmtrạngcủakẻvừaxuốngkhỏidiễnđànlàtâmtrạngcựckỳphứctạp.Tâmtrạngcủabạnsaukhibỏcáibànvàlynướcrasaotùybạnthấtbạihaythànhcông.Songthiếttưởngtrongnghềnàocũngchưachắcaithànhcôngluôn.Vậybạncầntheonhữngnguyêntắcnàođểgiữvữngtinhthầnhầutiếnbộdùcólúcphảithấtbại.LouisRambaudnóinếusaulúcbạndiễnthuyếtmàainấyđềulàmthinh:Bạnthânlàmthinh,báochícũnglàmthinhthìhaynhấtlàbạnlàmthinhluôn.Đừngtìmlýdonàomàtìmcáchnàycáchkiađểngườitanóiđếnmình,khenngợimình.Tahãycaothượng.Nhữngmánhlớiănxinlờicatụngluônchứađựngnhữngbôilọbêntrong.Bạncầncóquanniệmsángsuốtvềdưluận.Cóthểbạnnóihaymàngườitagặpcơhộitốtđểbiểulộlòngthánphụcđốivớibạn.Cũngcóthểbàibạntựbảnchấtxâydựng,songkhônghợpđườnglốichủtrươngcủamộtsốbáochínênngườitalàmthinh.Haylàlờibạnchưacógìđángchúýlắmmànhưvậythìlorènnghềthêm.Vảlại,đâuphảicôngtrìnhvănhóanàođượcbáochíhaytổchứcnàycơquannọcatụngđềuluôncóchângiátrịrồicôngtrìnhnàoâmthầmđềuvôgiátrị.Thiếugìcuốnsáchđượcbáochícatụngrồichìmluôntrongmồdĩvãng.Khôngíttácphẩmđượcgiảithưởngđểtựđàoluyệnchomình trong lãngquên.Bạn coi bộ SummaThéologica củaThánhThomas cóđược giảithưởngnàođâumàgiátrịcủanóthếnào.Khôngphảitôinóivậyđểbạntựanủisongtaphảibiếtgiátrịcủata.Trênđờimỗingườicómộtđịnhnghĩariêng,bạncóđịnhnghĩacủabạn:Bạnbiếtnóhơnaihết.Cũnghơnaihếtbạnlàngườilođàoluyệnconngườihùngbiệncủamình.

Cònnếubạnđượcnhiềungườiphụctàiănnóithìsao?Theotôiphảidèdặt.Lờikhencủamọingườicónhiềuđịnhnghĩa.Khenvìbiếtrõtàiđức.Khenvìthiênhạkhen.Khenvìmiếngcơmmanháo.Khenvìbịmuachuộc.Khenđểkhỏibịaichê.Rồikhenxiênxỏnữa.Ngaykhikhenthậtđicoichừngbụngngườitanhưcờtrởgió.Gặpbạn,vìxãgiaođạikháingườitanói:

Ồ, ông hay bà, anh chị diễn thuyết hay quá.Mà hay là sao. René Benjamin diễn thuyết vềClémenceauđượcmộtthínhgiảkhennứcnởchỉvìClémenceaucólầnđếnhiệukiếnthínhgiảấy.Đasốkhenphầnđầuquảquyếtvìphầnsaumởđầubằngnhữngtiếngmà,song,nhưngnóiraaicũnghiểungầm,thườnglàhiểungầm.Cònbạnthèmkhátchithứlờikhencủakẻngudốthayduanịnh…

Đếnlờichê:Ôiphứctạpnữa.Bạnbịchê.Mộtlàbạnnóitệ,hailàbạnnóixuấtsắcmàbạnbịdìm.Nếubạnnóitệthìngườichêbạnlàbạnthânnhấtchớ,làânnhânchớ.Tamùmàanhđuicứkhentasánghoàithìtakhỏirơixuốnghốkhông?

Ởđờiítcóbạnthậtdámchânthànhchêtađểtatiếnbộ.Tínhtựáivàtựkiêucủatacũngxuađuổilầnlầnnhữngbạntốtđểtahuênhhoangsốnggiữanhữngngườibạnnịnh.Tadiễnthuyếtmắctậtgì,saisótđiềuchi,sailầmchỗnào,đượcngườitachêđểtacầutiếnthìlòngtađâucógìđểxaoxuyến.Nếuhọcốtìnhdìmxuốngđấtđentàicủatathìchínhhọlàngườiđángchê,nhưEpietèteđãnói:Tanóikhákhôngtabiếtchứ.Đánhgiágiátrịcủamìnhchưanổithìdùđượckhencũngkhôngđánggì.Bạnđãbiếtbạnthếnàorồi,nếubịvạchlátìmsâubôilọ,bạnhãybìnhtĩnh.Lođiêuluyệnnghềvàlàmthinhhơnlànaonúngtinhthần,buồnbã,muốnbỏnghềhoặctồitệnhấtlàtrảđũakẻchêta.Lòngtựáivàtựkiêuphảinhậnlàhungdữ.Ngaykhitôiviếtchobạnđâynếubạnchêtôilàviếttệ,viếtbálápchưachắctôicaothượngđếnđỗicoithườnglờiphêpháncủabạn.Nhưngxưanaynhữngbậccóchântàihamlờichỉtríchhơnlàcatụng.Giátrịcủahọkhôngaichekhuấtlàdĩnhiênrồi.Họlàcâygỗchớkhôngphảilàcâyvôngxốpxộp.Bụiđấtcóbámvàocũngkhônglàmchohọmấtgiátrịđược.Họkiếmlờichỉtríchđểchotàiđứccủahọvữngchắchơnlênvìnhờbịchỉtríchhọbiếtthủthân,biếtnhượcđiểmởđâuđểsửa.Nếubịchỉtríchđúngthìquálắmhọlàhộtxoàngbịđóngbụi:lauchùiđithìtàihọóngánhlênngay.Chỉsợkhôngphảigỗmàlạicâyvông,khôngphảikimcươngmàlạihộtchaithì…

Nếutabịchê,trướchếttachếngựlòngthấphèncủamìnhmànghesựthậtmộtcáchtônkính.Takhôngnôlệtựáirồilokiểmđiểmlạikhảnănghùngbiệncủamìnhngaynhữnglờichỉtríchbấtcôngvẫncólợi.Ítratakhônghờhữnglạcquantháiquánữa:Tabiếtxungquanhtacókẻthù.Tađốichiếucáclờichỉtríchđểnhậnchângiátrịcủamình.Nhưvậytakhôngtiếnbộtrongnghềdiễnthuyếtcủatasaođược.

Luật LIX: Chuẩn bị cho thành công ngày maiDùtàihùngbiệncaosiêuđếnđâu,saukhithuyếttrìnhxong,ngườitacũngcảmthấymình

cókhuyếtđiểmnàođó.Mớilêndiễnđànlúngtúng.Nhậpđềítduyêndáng.Điệubộthiếugọngàng.Nóikhôngnhìnngaythínhgiả.Lýthuyếtnhiềumàkhôngcótỷdụ,nhẹvềthựchành.Bỏsótnhiềuýhay.Khôngtheodànbài,lạcđềởphầnchótcủathânđề.Kếtđềkhôngmạchlạc.Aibướcxuốngdiễnđàndùđượchoannghênhđếnđâuvẫncónhữngcáitức.Bạnhãyghivàosổriêngcáitứccủabạn.Lựamộtthờigiantiệnnàocoilạibàiđãdiễn,sửadànbài,làmsángtỏnhữngđiểmmờámgạchxanhđỏnhữngchỗsaunàycầnnhấnmạnh.Cácdiễnvănsoạncôngphucủabạn,dùngxongmộtlầntạisaobạnbỏ.Hãyđểvàonhữngbìakẹpriêng.Cóthểnaymaibạncódịpdùng.Nhiềudiễngiảmớirađờidanhtiếngnhưdiềugặpgió,songmộtthờigianchimbằnggãycánh,khôngcònxứngđángvớilờikhennữa,màtàibalụnbạilầnlầnbởihọcókhẩutàirồiứngkhẩukhôngdọnbàitrước,thuyếttrìnhxongkhôngtựkiểmđểtiếnbộ.BạncóđầuóccầutoànhãynghelờivàngngọcnàycủaLouisRambaud:“Diễngiảphảithườngxuyênlàmchomìnhhoàntoàn,phảitựcanhtânkhôngngừng”.

Luật LX: Tư vấn để thăng tiếnĐểthựchiệncâunàymỗilầnnóitrướccôngchúng,bạntựhỏi:

a)Tôicóđượcgiớithiệuxứngđángkhông?

b)Mớilêndiễnđàntôicómỉmcườivớithínhgiảkhông?

c)Lờiđầutiêncủatôicótrầmtĩnhkhông?

d)Tháiđộcủatôicógâyáccảmkhông?

đ)Nhậpđềcóđủgọnkhông?

e)Diễnđềchiaphầnrõrệtkhông?Cácchứngtừtrìnhbàythếnào,chuyểnđoạnkhéokhông?

f)Tôitranhbiệnvớiphươngthếnào,lýphụcmàcótâmphụckhông?Cóngụybiệnkhông?Đốiphươngngụybiệntôiphảnđốicáchnào?

g)Kếtđềcótoátyếurõrệt,đầyđủkhông?Chấmdứtdiễnvănduyêndángkhông?Cógởilạithínhgiảnụcườivàtháiđộđứngđắnkhông?

h)Giữvệsinhthếnàotrướcvàsaudiễnvăn.Cólobồibổsứckhỏeđểkhẩutàingàymộtđâmhoakếtquảkhông?

i)Cótâmhồngiàgiặntrướclãnhđạmhaychêkhencủathiênhạkhông?Córútkinhnghiệmcủamấylầnthấtbạitrướcđểthànhcôngrựcrỡsaunàykhông?Códùngdiễnvăncủadiễngiảđạitàiđểluyệnkhẩutàikhông?

Phần V. MUỐN TRÁNH “THẤT NHÂN TÂM” VÀ GIAO TẾ –XỬ THẾ “ĐẮC NHÂN TÂM” THÌ PHẢI LUYỆN ĐỨC THU TÂM

Đức thu tâm với nhân cáchBànvấnđềrènnhâncáchmàchẳngđềcậpđếnthutâmthìchắcchắnchúngtôikhôngkhỏi

bịbạnkhiểntráchítnhiều.Bạncólý.Trongxãhội,khinàongườitanóiôngkia,bànọ,nhâncáchkhảáithìngườitahiểungầmrằngcáckẻấykhéoléothutâm.Chúngtakhôngthểhiểuđượcthứngườigọilà“cónhâncách”màởđờiaicũngghéthaychỉthíchsốngmộtmìnhmộtcõinhưRobinsonCrusoécủaDanieldeFoe.Làmộtphầntửxãhội,ngườicónhâncáchphảicónghệthuậtlàmchokẻkhácquýmếnmình,đểnhờđómàmìnhảnhhưởnglạihọ,nhờhọgiúpmìnhxâydựnghạnhphúc,thànhcông.Chúngtôiđồngývớibạnmộtđiềulà:ởđờikhônglàmsaocótìnhcảmvớihếtmọingườiđược.Quansátxãhội,bạnthấycónhiềungườitựnhiêncótínhtìnhtốtđẹp,nhiềungườitựluyệncónghệthuật“đắcnhântâm”.Cảhaidạngngườinàycốgắnggieo thiện cảm.Nhưng rồi cũng chỉ cómột sốngườinàođómình thíchhọmột cáchthànhthậtthôi.Nhờnộiquang,bạnhãykiểmđiểmđờitưcủabạnlạiđi,bạncũngthấynhiềulúccốgắnglàmđẹplòngkẻxungquanhlắm,songrútcuộcvẫncómộtsốngườinghikỵbạn,cóác cảm với bạn.Điều đó tưởng nhưdễ hiểu.Nhưng có nhiều hoàn cảnhmà đối với nhiềungười,tanhấtđịnhkhônggâythiệncảmvớihọbằngcáchtheoýkiếnhọ.Làmộtnghịsĩquốchội,tuyluônsửdụnglốingoạigiao,nhưngnhiềukhibạnphảicứngrắnbàixíchmộtđôiýkiếnđinghịchvậnmệnhquốcgiavàtổnhạiquyềnlợiquốcdânchứ.Bạnđâunênvìmuốngâythiệncảmmàtánthànhnhữngđiềusáiquấylạclầm.Vậychúngtôiđồngývớibạnrằngtrongcuộcgiaotếxãhội,takhônglàmsaomuađượcthiệncảmởhếtmọikẻ.Cóngườinói:Chođặngcóthiệncảmvớibấtcứaithìphảitưtưởnghànhđộngnhưhếtmọingười.Đólàmộtquanniệmxửthếchínguvàhoàntoànđemlạitaihại.LaBruyèrenói:“Hànhđộngnhưainấy,đólàmộtchâmngônnguxuẩnthườngcónghĩalàlàmtệ”.Ởmọithờigian,khônggiancóngườixấu,chuyênlàmnhữngđiềusáiquấy.Nhẹdạmàcoiaicũnglàthăngmựcđểmuathiệncảmlàvôtìnhtạochomìnháccảmliênmiên.

Tuykhôngtránhkhỏimộtsốngườicóáccảmvớita,songnhờsựcốgắngtựgiaoluyệnvềtínhtìnhvàápdụngnhữngbíquyếtđặcbiệtcủa“thuậtthutâm”,bạncóthểgâythiệncảmởnhiềungườichungquanh.

Mỗitínhkhícủachúngtađềumangchất“duykỷ”chậthẹp.Aitrongchúngtacũngđềumuốnthiênhạtìmđếnmình,vuivẻgiaotiếpvớimình,kínhtrọngmình,chomìnhquanhệvàngợikhentàiđứccủamình.Songchínhchúngta,chúngtahaythubảnngãmìnhvàocáivỏcứngcá

nhâníchkỷ.Chúngtathấykhóchịulàmsaokhimởlòngmìnhrađểgiaothiệpvớikẻkhác.Thườngchúngtahayquạuquọ,buồnrầu,ănnóicộccằn.Nhiềulúcbịthấtbại,nhờanhembạnkhuyênnênđắcnhântâm,chúngtacóýphụcthiện.Nhưngsaumộtthờigian,chúngtacũnglụctụctrởvềcái“thápngà”bảnngãíchkỷcủachúngta.Vàchúngtagieoáccảmnữa,thấtbạinữa…

Vậy,bâygiờmuốncóthiệncảmvớingười,chúngtaphảigiatâmthựchànhnghệthuậtthutâm.Nhờnó,chúngtabiếtlúcnàophảixửđốilàmsaođểchinhphụclòngthiênhạ.Vấnđềquanhệlàbiết:BạncònnhớchuyệnnàytrongLiệtTửkhông?TửHạngàykiahỏiKhổngTửvềhạnhkiểmcủaNhanHồi,TửCống,TửLộ,TửTrương,KhổngTửnói:“NhanHồinhânhơnta,TửCốngmaumắnhơnta,TửLộanhdũnghơnta,TửTrươngnghiêmhơnta”.TửHạngheKhổngTửnói,ngạcnhiênhỏitiếp:“Thếthìsaocácbậcấyđềulàhọctròcủathầy?”.KhổngTửtừtừđáp:“NhanHồinhânmàkhôngbiếtbấtnhân,TửCôngmaumắnmàkhôngbiếtchậmchạm, Tử Lộ anh dũng mà không biết nhu nhược, Tử Trương nghiêmmà không biết bấtnghiêm.Tấtcảtàinăngcủacáckẻấyđổicáitacóthểkhôngđổi.Vìthếtalàthầyhọ”.Cáibiếtnênlàm,khôngnênlàm,KhổngTửnóimấychụcthếkỷtrước,ngàynaytrongđạoxửthếvẫncầnnhưcácầnnước.Ngườicónhâncáchphảibiếtkhinàophảidùngbíquyếtgìđểthuphụctâmhồnđứatiểunhân,khinàophảidùngmánhlớinàođểdẫndụngườiquântử.Thutâmcũngcónămbảyđường,chớkhôngphảigặpai trong lúcnàocũngsửdụngmộtmiếngmàthànhcông.

Tiếcthay,cáithuật“biết”và“khôngbiết”đểthutâm,chúngtacóítcơhộiđểhọcquá!Vấnđềxửthế,nhưhơnmộtlầnchúngtôiđãcónói,vôcùngquantrọngchoconngười,màcơhồgiađìnhvàhọcđườngkhôngmấyđểýgiáoluyệnchochúngta.Nhữngbậccóphậnsựgiáodụcchúngtachắcdưbiếtrằngngàynàotrênhoànvũnàykhôngcònaithìthôi,chứcònchỉhaingườithìngàyấyvẫncầncósựgiáodụcvềphépxửthế.Chúngtôitinchắchọbiếtvậy.Nhưngtronggiađình,chamẹ,anhchịchúngtakhôngđủthìgiờ,khôngđủcơhội,phươngthếđểdạychochúngta.Ởhọcđườngthìcólẽtạichươngtrìnhbắtbuộcquánặng.Kịpkhibướcchânrađời,chúngtaphảivậtlộnvớicuộcsinhnhai.Việcthutâmcầnquá.Chúngtaphảimuanóvớimộtgiárấtđắt:trảbằngthấtbại.Thiệttộinghiệpchúngta!Vànếutrênđời,chúngtakhôngbiếtlotựluyệnthìsao?Thiếugìkẻchungquanhchúngtađangởtronghoàncảnhđángtiếcấy.Họgiàusang,cóchứcquyềncao,họcrộng,đầyduyênsắcnhưngănởcáchđángghét.Giữaxãhội,họlàmộtmũigainhọnkhiếnaicũngphảibựcmình.Thiênhạcoirẻnhưbèovìnhâncáchcủahọlàmộtconsốrỗng.

Cóhạngngườikháccũngbịkhinhnhưhọlàhạngđắcnhântâmgiảdối.Hạngnàycoiviệcthuphụctâmhồnkẻkhácnhưmộtcạmbẫyđểlợidụngnhữngngườidễbịảnhhưởng,bịdẫndụ,

bịchỉhuy.Trongtâmhồnhọ,nhiềukhiđầyghenghét,oánthù,mỉamai,nhưngbênngoàihọtỏrangọtdịu,thânthiết,thànhthật.Saucùnghọbị“lộtmặtnạ”vàbịkẻkháccoinhưthứthùđịchkhôngđộitrờichung.

Lốithutâmcủakẻấylàlốithutâmphảnnhâncách.Nóhạphẩmgiáconngười,làmchoconngườicoirẻ lươngtâm,coirẻkẻkhác, làmchothiênhạmấttínnhiệmnhau,nghikỵnhau,khôngcònmếnphụcnhau.

Đứcthutâmmàchúngtôimuốnbạntựlậpchomìnhởđâyphảicăncứtrênđứcbácáichínhhiệu.Nhânđứcnàymộtkhichínmuồitrongtâmhồntarồi,đượcchảytrànrabằngnhữnglờinóicửchỉ,tháiđộ,hànhvi,tựnhiênđắcnhântâmmàkhôngcầnmánhlới,khôngcầnđiệubộmáymóc,bịpbợmđángkhinh.

Chương I. Luyện đức thu tâm(18 cái đừng làm)

1. Đừng giả dốiAbrahamLincolnnói:“Bạncóthểlườnggạtmọingườitrongmộtthờigianvàlườnggạtvài

ngườiluônmãi,songbạnkhôngthểlườnggạtluônmãihếtmọingười”.Trongđạoxửthế,cáchriêng trongviệc “thu tâm”, xinbạnhãy coi câunàynhưmột câu thánhkinh.Giao tiếpvớingười,muốnchiếmđoạtlòngngười,xinbạncươngquyếtđừngkhinàogiảdối.Dùbạncócảmộtnghệthuậtbịpbợmđinữa,saucùng,bạncũngbịthiênhạ“lộtmặtnạ”vànhữngthiệncảmxâydựngtừtrướcsẽbiếnthànhmâykhóiđểnhườngchỗchoáccảmchuacay.

2. Đừng có chỉ tríchNgườigâyáccảmthườngnhất làngườicóócchỉ trích.Xinbạnhãyđểýócchỉ tríchchớ

khôngphảiócphêbình.Ngườicóócphêbình,trongkhitôicầnbìnhphẩmtheotinhthầnkhoahọc,nhìnnhậnhaydởvàchỉcáchthêmhaychữadở.

Cònkẻcóócchỉtríchthìchỉbớilôngtìmvết,chỉquansátphánđoánnhữnggìxấutệcủangười,vậthayviệcmàhọmuốnxétđoánthôi.Họcótháiđộlạnhnhạt,chuachát.Gươngmặthọđầyvẻmỉamai,khinhđời.Trongmắtcủahọcócảsựácđộc,hẹphòi,eosách,nhỏmọn.Tiếngnóihaylờivăncủahọnhuộmmàusắcbiquan,pháhoạinghikỵ,hiềmthù.Họcóđầuócphêbìnhvụnvặt,nêngặpaigặpvậtgì,chuyệngìcũnglênmặtthầyđời,chêcáinàytệ,cáikiadở.Họbựctứcrùnvai,chắtlưỡi,thởra,tỏtháiđộthantiếcsựngudốtcủangười.

Trongcuộcxửthế,bạncóphảilàngườihaychỉtríchkhông?Nếuphải,xinbạnmaucảihoántậtxấucủamìnhđểkhỏisốngcôđộc.Thiệtlàngườiđờiaicũngcóóc“vạchlátìmsâu”.Tạisaovậy?Tạivìconngườitựnhiênchomìnhđầyđủ,mùquángvềmìnhvàtựnhiênquantâmđếnkẻkhác,tìmkhuyếtđiểmcủakẻkhácđểcócáisungsướngđêmạtvìtưởngrằngmìnhtoànthiện.Conngườicũngtựnhiêníchkỷ,coitrọngmìnhlàhệtrọng,làcóýhơncả,vìđó,trongkhiphánđoánhayphánquyếtcáchchủquan.Xinbạnnhớtiêutrừnhữngtậtxấutrongbạn.Chúnglà“mẹđẻ”củaócchỉtríchđấy.Vìchúngmàbạnkhôngđặtmìnhởhoàncảnhkẻkhác,khôngtìmhiểungười,khôngchịukhónghiêncứuđiềumìnhchỉtríchcáchhoànthiện.Làmộtngườicótinhthầnkhoahọcvàcóócquântử,bạnluônphánđoánmộtcáchkháchquan,dèdặtvớiđủchứngcớ.Trongnhữngkhicầnthiếtthôi.Bạndễdàngthathứsựyếuđuốitựnhiêncủaconngười,vàbạnbiết làngườiaikhỏikhuyếtđiểm.Nếutamuốnkiếmmộtconngườihoànthiệntrênđờilàtaxâyảomộng.Sựhoànthiệnkhôngcóởdươnggian.Chúngta,dùmuốndùkhông,phảisốngvớinhữngconngườicóítnhiềukhuyếtđiểm.Vấnđềlàphảiháihoahồngchớkhôngphảilonhìngaigócxungquanhhoahồng.Vảlại,trênđời,nếutachỉtríchquákhôngaidámgiaoducộng táckhiởgần ta.Vậy trônggì chúng ta cóbạn thânđể tìmnguồnanủichođờisốngđểđắclực.Cònnỗikhổnàynữalàcáigìvàaitacũngchỉtríchhết.Màthửhỏinhữnggì ta làmvà cánhân của ta cóhoàn thiệnkhông?Hoàn thiện thì chắc chắnkhôngrồi,màbấthoànthiệnthìtạisaochúngtagaygắtvớikẻkhácchi?Trongđạoxửthế,điềuhaynhấtlàlàm,làsốngđànghoàngchớkhôngphảichỉtrích,nóihaymàkhônglàm.Vậynhấtđịnhtrongcuộcgiaothiệphàngngày,bạnphảigớmócchỉtríchnhưgớmmộtuếvật.

3. Đừng có tật tỏ ra mình thông thái rỏmTrongkhigiaotiếpvớikẻkhác,cóngườihaymuốnthiênhạnhìnnhậnvốnhọc,tàiba,kinh

nghiệmcủamìnhnênhayhỏinhữngcâukhônghợpngười,hợpthời,hợpnơi,cóýchokẻbịhỏiphải“bí”vàdođó,mìnhcódịplênmặtthôngthái.Thiệtlàlốixửthếđêmạt,vụngvề.GặpmộtnhàsưchúngtahỏisaochổiHarleytìmđặngnămmấy.Gặpchịbánhàngrong,chúngtađihỏilàmsaophamàuđểvẽđẹp.Chivậy?Chúngtathôngthiênvănhọchayhộihọa.Phảirồi.Màchúngtađangthutâmmà.Làmchokẻkhácngượngnghịu,hổthẹnvìcảmthấymìnhngudốt,đểtỏramìnhthôngtháimàsáimùalàgieoáccảmcáchđángkhinh.Quáitậtnàycónhiềungườimắcphảimàvôý thức.Giaotiếpvớingười,nhưnghọkhônghiểubiết tâmlýngười,chừngmuốnhỏi thìhọbắt lênhỏi.Họkhôngđểý coi câuhỏimìnhsẽđược trả lờikhông,ngườimìnhhỏicóthíchđiềumìnhhỏichăng?Đángtởmnữalànhữnglúckẻbịhỏimắccỡ,trảlờikhôngthông,họlạicườingạonghễ.Thưabạn,nếubạnmuốnthutâm,xinbạnvuilòngxatránhnhữngtháiđộnàycủahạngngườinghèotâmlýxãgiao,thíchtỏramìnhthôngtháicáchđêmạtvàcómanhtâmvàchạmlòngtựáicủakẻkhác.

4. Đừng cẩu thả bên ngoàiKhôlânchảphụngngonthiệt,nhưngnếubạndọnmộtchiếcmuỗngdùathìchúngtôicócảm

tưởngxấuvềmónăn củabạndọnngay.Chúng ta cógiá trị vì chúng ta cónhiềuđức tính.Nhưnggiátrịchúngtasẽbịcoirẻđiítnhiềunếubênngoàicủachúngtacóvẻlôithôiquá.Bạncũngnhưchúngtôi,chúngtakhônglàmsaokínhphụcđượcconngườiquánôlệchoviệctrangsứcbềngoài.Bởicótâmlýtrưởnggiảcóđầuóclàmtôitớdưluận,họquásănsócthânthểcủamình,sănsócđếnđỗingườitacócảmgiáctưởngrằngtrongđờihọchỉcóviệc“làmtốt”làlýtưởng.Lẽdĩnhiên,chúngtakhôngtráchsựcẩuthảhìnhthứccủakẻxấusố,nghèonànvìhoàncảnhbắtbuộchọphảinhưthế.Họlànhữngngườiđángthươnghạichớkhôngphảiđángchêtrách.Hạngngườicẩuthảmàchúngtôinóiđâylàhạngngườicóđủphươngtiệnđểcómộtbềngoàikhảkínhsongvì lườibiếng,vì lầmtưởngnênbiếnthànhđối tượngchothiênhạchêcười.Cổmặtcủahọđónghờm.Mắtghèncháokhông.Nướcmũidínhđầymôimép.Miệnglâulắmmớisúcmộtlần.Tóchớtsáikiểuhaychừngvàibathángmớihớt.Tócbớihayuốnkhônghợpthờitrang.Khinóichuyệnmiệngmồmchàmngoàmnướcmiếnghoặccổtrầu.Móngtaychânnếukhôngcắtthìcắnhaylàmsaokhôngbiếtmàgiốngnhưrăngcưa.Thânhìnhxôngramộtmùihôibắtaiđứnggầnđềuphảibuồnnôn.Cònhọănmặcrasao?Cũngkhôngkémcẩuthả.Khănnónlủngrách,đầycátbụi,khônghợpthờitrang.Quầnáoxốcxếch,nhănnhúmnhưvảichùibànghế.Càvạtthìthắtrốinùi.Khănmùisoamỗilầnlấyraxàikhiếnkẻxungquanhcócảmtưởngmìnhthấymộttấmgiẻchùitaycủaanhthợmáy.Giàythìkhôngbiếtmấynămmớiđánhxi-ramộtlần.Vớthìnhấtđịnhkhônggiặt.Guốchaichiếcmàhaithứquaivàchiếcmỏngcóthểcạorâu,chiếcbểcònhơnphânnửa.Đếncáchănởthìchỉđángthantiếcthôi.Họđicàbê,xậpxệnhưngườibịliệtgâncốt.Lúcngồiđứng,họkhôngbiếttựchủlàgìnênđểthânthểtỏrarấtnhunhượclàmsao!Họhaycắnmóngtay,dùngtayútmóclỗmũi,móclỗtai,cạyrăngrồibúngtứphía.Thưabạn,thứngườinhưvậydùcóbaonhiêutínhtốtđi,liệuthiênhạcómếnphụckhông?Vẫnhiểurằngbênngoàicólịchsựthếnàobêntronglàsàohuyệtcủatộiác,nếuxấuthìvẫnđángkhinhrẻ.Songnếutacẩuthảhìnhthứcquá,nhữngđứctínhcủatakhóbềchiếudọiraxungquanh.Bềngoàigiúptachonhâncáchtatănggieoởkẻkhácrấtnhiềuthiệncảm.Bềngoàiđâyhiểulàsạchsẽ,làcáchănmặchợpvệsinh,vừaphải,đúngthờitrangvàănởđườnghoàng.Cónhiềungườiviệnlýlàđơnsơrồibấtkểgìsựsănsócbênngoài.Nhưngđơnsơđâucónghĩalàxậpxệ,lôithôitồitệ.Đơnsơlàmộtnhânđứccòntấtcảnhữngcáinàylàtậtxấu.Xinbạnhãyđểýkỹđiềuđó.Trongcuộcsống,bạnnênghétóctrưởnggiả,tinhthầnnôlệchoviệclàmtốt,nhưngđừngvìlẽđómàởdơ,màănmặcđánggớm,màđi,đứng,ngồi,v.v…Cáchnhunhượcđángkhinh.NgườiPhápnói: “noblesseoblige”.Bạnnênnói: “Nhânvì bắtbuộc”.

5. Đừng cãi vặtLúcthiếuthời,Franklinrấthaycãivặt.Ainóinghịchýônglàôngchồmtớicãichođếnchừng

đốiphươngbạimớithôi.Nhưngsaunhiềulầncãivặt,ôngthấymìnhthấtbại,mấtthiệncảm,thuabèbạn.Ôngquyếttâmsửatậtxấuấy,saucùngtrởthànhmộtchínhkháchmềmdẻo,bặtthiệptrongchínhgiớiHoaKỳ.Trongcuộcsốngxãhội,chắcbạnbiếtcónhiềungườihaycãivặtnhưFranklinhồinhỏ.Cótâmlýchungcủaloàingườilàthíchtỏramìnhquantrọng,tàigiỏi,giàukinhnghiệmnênhọkhôngmuốnchoaihơnmình.Kẻnàonóiđiềugìnghịchtâmtưởngcủahọlàhọlýluận,biệnchứng,cãinhưxỉvảvàomặtngườita,cốýchongườitaphảiimlặng.Họkhôngchịubỏquamộtcơhộinàokhihọcảmthấycóthểđemthằngtôiđángghétcủamìnhra.Trongkhicãi,họcócảmtưởngrằngcácngườinghethầmkhenhọ,chohọlàbặtthiệp,lanhtrí,lợikhẩu,họcrộng,sâusắc.Họcũngtưởngrằngđốiphươngcủahọnhìnnhậnhọcólý,thắngvà“xếpvikỳ”chịuthua.Chúngtôicómộtngườibạnhaycãivặtcóhạng.Bữakia,chúngtôimờivàibạnthântrong làngvăndùngmộtbữatiệcvuichơi.Tìnhcờcómộtôngkháchquenvớimộtvănhữucủachúngtôiđếnthămchúngtôi.Chúngtôicũngmờiđidựtiệcchungchovui.Trongkhidùngbữa,ôngkháchbànvềvănchươngkhenhaicâu:

“Hỡicôtátnướcbênđàng,Saocômúcánhtrăngvàngđổđi”

làtuyệtvàcholàđạichúngsángtác.Anhbạn“hiếuchiến”củachúngtôinghemấytiếng“củađạichúngsángtác”,nhíumắtlại,buôngmuỗngnĩaxuống,hỏi:“Ôngnóicủaai?”.Ôngkháchđáp:“Chắcchắncủađạichúng.Ôngcònngờà?”.Bạntôixểnxảngquát:“Ônglầm!Ônglầmto…HaicâuấycủaBàngBáLânmàôngkhôngdè”.Thếrồianhlý luận,anhdẫnchứng,anhhỏichúngtôicóphảihaykhông.Anhlàmôngkháchhìnhnhưtáimặt,cóvẻbuồnrầuvàbầukhôngkhíbuổitiệcchuanhưchanh.Lúcvềđếnnhàchúngtôi,ôngkháchnóinhỏvớichúngtôi:“Ôngấylầm.ĐólànhữngcâucadaocủađạichúngchứcủaBàngBáLânnào…”.Bạnthấychưa,ôngbạncủachúng tôibỏmuỗngnĩaxuốngnghĩa làgìbạnbiếtkhông…Và tốnkhôngbiếtbaonhiêuhơiphổiđểtranhbiện,đãchoôngkháchlầmvàsaucùngvẫnbịcholàcãibậy,làvôlý.Ôngbạncủachúngtôicólýthật.HaicâuấycủaBàngBáLân.Ongquảrànhvănhọcsửnướcnhàthật.Nhưngôngkhôngbiếtthutâmchútnào.Ôngđãtỏramìnhthôngthái,cãinhưxỉvàomặtôngkhách,lýluậnnhưmuốnbửaócôngkháchmàdạykhôn.Ôngtưởngôngthắngcuộctranhbiệnđó.Kỳthiệtcóngờđâu.Ôngkháchcủachúngtôicũngnhưbaonhiêungườikháctrênđời,không thíchngười ta chạmtựái củamình.Trongkhi chúng tacãibất tuyệt,đemnhiềulý lẽrađểđánhbạiđốiphương,chúngtakhoáitrongngườithiệt,nhưngđốiphươngchúngtacótâmlýnhưchúngtađâu.Chúngtađãlàmchohọmấtmặt,đãđemcáikhôncủa

mìnhchứngchohọthấycáingucủahọ,nghĩalàđãlàmtổnthươnglòngtựáicủahọ,sựkiêucăngcủahọ.Bấygiờhọđâuđểýgìđếnlýluậncủatamàchỉlotựvệ,lolàmchomìnhkhỏimấtmặt.Họkhẩuchiếnvớita.Kếtquảlàsao?Làtamấtthiệncảmởhọchớsao.Họcoitanhưthùđịch,nghikỵta,coitalàtiểunhânnữa.Bạnnói:“Trênđờilàmgìcũngcókẻbiếtnghĩ,nhậnđiềuphảichớ”.Bạncólýnhưngkhônghoàntoàn.Trongxãhội,đượcbaonhiêungườitựchủ,biếtêmdịunghebạndạykhôn,nghebạnvạchlátìmsâu, lý luậnchiếnthắnghọ.Hìnhnhưhạngngườiấyítlắm.Vànhữngkẻấyvẫncókẻnhịnbạnbềngoàimặtnhưngtrongmộtthờigianrồicũngtìmcơhộimà“hạ”bạn.Hạngngườinàybạnđừngtrônglýphụchọdễdàng.Họsẽđấukhẩubạnđểsaunàykhưkhưgiữlậptrườngcủamìnhvàchobạnlàngườicãibậy.

Cáibíquyết linhdiệunhất là tránhđinhữngcuộccãivặt.Bạnđừngbậntâmđểýcãichinhữngđiềulặtvặtkẻkhácnóinghịchmình.Phảibiếtbỏqua,ừừ,hửhửrồiđềcậpnhữngvấnđềkhác.Khikẻkhácbắtbẻbạnmàthấykhôngcầntranhbiệnthìbạncũnghãychịuthuađi.Bạnđừngbắtchướcnhữngkẻtỏramìnhkhônvặt.Kếtquảlàgieoáccảmchớkhôngcólợilộcgì.

6. Bạn đừng chỉ nhớ có mìnhBạncóbiếtcảngàychúngtanóitiếngnàonhiềunhấtkhông?Tiếng“Tôi”.DaleCarnegienói,

theomộtcuộcđiềutracủacôngtyđiệnthoạiởNữuướcthìtrong500câuchuyện,ngườitadùngcóđến3.900lầntiếng“Tôi”.

Tôi.Tôi.Tôi.Tôinhưthếnày.Tôinhưthếkia.Tôikhông…Tôiphải…ThiệtlàTôivàTôi…Pascalnói:“Cáitôilàcáiđángghét”.Thếmàchúngtalạikhôngmấykhichịucoicâuấynhưchâmngônđểxửthế.Chúngtaquênphứtchânlýnày:Làbấtcứaitrênđờikểcảnhữngngườingunhất,đềucoimìnhlàtâmđiểmcủavũtrụ,đềutựnhiênưathíchnhữngaiquantâmđếnmình,kínhtrọngmình.Tâmlýnàykhiếnconngườichỉnghĩ,tưởngtớicánhânhaynhữnggìcóliênquantớicánhânmìnhvàđồngthờikhôngkểgìđếnkẻkhác.Bởivậy,khigiaotiếpvớiaimàchúngtachỉđềcậpđếnmình,đếnnhữngquyềnlợicủamìnhthìtựnhiênkẻấynghecâuchuyệnvôvị,chánnảnvàcóáccảmvớita.Songnếutaquênmìnhđi,đừngnóiđếncáitôicủatanữamàchothanhânlàquantrọng,đềcậpđếnsứckhỏe,hạnhphúc,tàinăng,thànhcông,hysinhcủahọ,thìhọmếnthíchngay.Xinbạnnhớkỹ,khôngmộtaitrênđờikhôngcảmthấysungsướngkhiđượckẻkhácquantâmđến.PubliusSyrusnói:“Chúngtachỉquantâmđếnaiquantâmđếnchúngta”.Chúngtavậymàbạnđừngquênngườikháccũngvậy.Conngườitựnhiênthèmđượclưutâm.Bạnmuốnthutâmsaobạnkhôngchokẻbạngiaotiếpmiếngmồiđó.Từđây,xinbạnhãychútrọngtớibấtcứaibạncócơhộigặpgỡ.Tỏtháiđộniềmnởvớihọ,chămchỉnghehọnóichuyện,mởnụcườitỏratánthànhnhữngđiềuhọnói.Khibạnbècủabạnđauốm,xinbạnchenchútthờigiờđếnthămhayviếtthưcầuchúcmạnhkhỏe.Ngườixungquanhbạncókhísắcbuồnthảm,bạnnênhỏithămcoitạisaovàcốgắnggiúphọbớtưubuồn.Xinbạnđóngkhuôncâunàytrênváchđể làmkinhnhậttụng:“Tôicàngtrọngđếntôi, thiênhạcàngxatránhtôi,songtôicàngchútrọngđếnkẻkhác,tôicàngđượckẻkhácquýmến,quantâm”.

7. Đừng nhỏ mọnNếubạnchủtrươngrằngtrênđờibạnchỉgiaodu,gâythiệncảmvớinhữngngườicóđức

tínhhoànthiệnthìchúngtôixinthưathẳngvớibạnrằngbạncólẽphảithấtvọng.Dướibóngmặt trờinày, theokinhnghiệm từcổchíkim,khôngcómộtaihoàn toàn.Bọndungphàmchúngtaaicũngcómộtmớtậtxấu.Muốnthutâmkẻkhác,bạnchịukhótránhthóinhỏmọn,haychấpnhất,haybươimóclỗilầmngườita.Cáicâu:“Bạnhãybiếtbạn”củaSocrate,trênđờimấyailấylàmthăngmựcchođờisống.Phầnđôngchúngtacótậttọcmạch,tìmkiếmlỗilầmcủathiênhạđểchỉtrích,đểnóihành,đểmỉamai.Cáchnaymấythếkỷ,chúaGiêsunóibọnPharisiêuquámùquángvềmình, trongmắtmìnhcócâyđàmàkhôngthấy, lạiđi tìmthấymảnhrácởkẻkhác.ConngườinaykhôngkhácbọnPharisiêubaonhiêu.Nếubạnmuốncónhiềungườimến thích, hãy cấp tốc thanh trừ tật xấu ấy. Trướchết, bạnnên tự kiểm, tìmnhữngtậtxấucủamìnhđểtuyệtcăn.Tựnghìnxưa,KhổngTửkhuyênbạn:“Mỗingườitựquéttuyếttrướccửa.Đừngquantâmđếngiọtsươngtrênnhàkẻkhác(Cácnhântựtảomôntiềntuyết,mạcquảnthanhânốcthượngsương).Nhờsựtựtu,bạnbiếnthànhkẻkhảáiđốivớithiênhạ.Vànhấtlàbạnkhôngnhỏmọn,thiênhạthấydễ“chơi”vớibạn,thấydễdàngthathứchobạnkhibạnlỗilầm.Điềunàycơhồtrởnênmộtđịnhluậttrongđạoxửthế.Nhữngkẻdễtính,không thắcmắc, tựnhiênđếnđâu cũnghòamình trongđámđông, làmbạnđượcvớinhiềungười.Khinóiđiềugì,kẻkhácchămchúnghe.Ngườitaítquantâmđếnsựchỉtríchhọ.Khicầnđínhchínhđiềugìtrongnhữngđiềukẻấynói,ngườitathihànhcáchbấtđắcdĩ,quântửvàcótháiđộkínhtrọng,dịuhiền.Tráilại,nhữngconngườihaylàm“thầyđời”thíchchỉdạykẻkhác,hayphảnđốithườngbịđasốtránhxa,nghikỵvà“chựcchờ”trảđũa.Đauđớnthaylàkẻmiệngthìnóithánhthiệnnhưngvìbảntínhnhiềukhiyếuđuốinênvẫnlỗilầmnhưkẻkhác.Căncứvàonhữnglỗilầmấy,nhưngthậtkhenngợinhữngđứctínhcủangười.Bíquyếtấysẽlàmchobạnđượcquýmếnvàđắcnhântâm.

8. Đừng “xốp” quáỞtrên,cóchỗchúngtôimuốnbạnthànhthậtchútrọngđếnkẻkhác.Chúngtôimớinóiđịnh

luậtchungthôi.Ởđây,chúngtôimuốnbạnchịukhóchútrọngcáchriêngmộtítđiềumàbấtcứaicũngquýtrọng.Conngườitựnhiênquýtrọngnhữnggì?Khỏicầnđọcquyểnsáchnàychomệt,bạncũngbiếtconngườitựnhiênnghesungsướngkhiainóiđếnsứckhỏecủamình,đếntàiba,têntuổi,tácphẩm,kinhnghiệm,ngườiyêu,concái,lýtưởngcủamình.Bạnvậy.Chúngtôivậy.Kẻkháccũngvậy.Ngườitacócáisungsướngkhingheaithànhthậtbànđếnnhữngthứấycủamình.Tạisaobạnkhônglàmngườitathỏamãn?Bạnnói:“Chuyệnriêngtưcủahọnàomắcmớgìtôi”.Chủtrươngnhưvậylàquyềncủabạn.Nhưngthiếtnghĩbạncóýthutâmmà.Bạnnóivậyhiểulàbạnchỉcónghĩbạn.Kẻkháccũngnhưbạnchỉnghĩvềhọ.Làmnghịchlạilàgâyáccảm,làchuốcthấtbạichobạn.

Bạncóáccảmkhông,khichúngtôiviếtthưchobạnmàbấtkểtênhọcủabạn,hayviếttênbạnmàviếtsaibét?Bạnbựcmìnhkhôngkhibànchuyệnvớibạn,chúngtôichỉnóirằngchúngtôiđộnàymệt,ngườiyêucủachúngtôicóduyên,concáicủachúngtôithôngthái,lýtưởngcủachúngtôituyệtvờitốtđẹp.Khibạnviếtthưhaybànchuyệnvớichúngtôimàviếtvànóinhưvậy,chúngtôicũngsôimáugiận.Vàaikháccũngvậy,thếmàtrongcuộcgiaotiếphàngngày,chúngtabằngcáchhayđềcậpđếnnhữngthứcủanóitrên,thứcủamàtựnhiênchúngtacoiquýhơnngọcngà.Người tanóiNapôlêôngnhớ tênhếtnhữngngười línhcủaông.Bạnđừngtưởngvĩnhânnàynhớđểmàchơiđâu.Họquảthạotâmlýngườiđờihơnbọnchúngtanhiều,nênchịukhónhớtênđểkhenngợi,đểbànchuyệncáchthânmậthơn,đểviếtthưmừngsinhnhật,chúcTếtkẻhọgiaotiếp.Họđắcnhântâmđấy,bạnnênbắtchướchọđểgâythiệncảmởnhữngngườibạngiaodu.Từđây,nhữnglầnbànchuyệnvớiai,xinbạnđừngquá“xốp”màquênmấtđinhữngđiềukẻkhácđangthèmbạnđềcậpđến.Bạnchịukhóviếtthưmừngtuổi,chúcTết,chiavuicùngnhữngthứ“bảovật”khác,chúngtôikểchobạnởtrên.Bạnnói:“Mấtthìgiờlắm”.Thiệtchungtôichịumấtthìgiờ.NhưngtheoEmerson“Lễphéplàhysinh”màbạn.Cônghysinhcủabạnkhôngdãtràngđâu.Đànhrằngởđờikhôngphảichỉlotrụclợi,khôngnênxảo trá “thảcon tépbắt con tôm”nhưngnếubạn thành thật,biếtquan tâm tớingười,bạnhysinhvớingườibằngcáchthảnhữngcontépnhỏthìchắcchắnlòngtốtcủathanhânsẽchobạnthuđoạtnhữngcontômthànhcôngkhôngnhỏ.

9. Đừng xử bỉ người taTrênđườnggiaotiếp,bạnnhấtđịnhđừngxửbỉaihết,dùngườiấybạncoilàhạngcỏrácthế

nào.Cáitâmlýtưởngmìnhlàkẻcả,làtađâytrongbấtcứlúcnàovànơinàoxinbạncoinhưdịchtả.Nóchỉgâyáccảm,thiệthạichotathôi.Bấtcứaikhithihànhmộtphậnsựnàođềumuốnthiênhạnhìnnhậnchứcvụcủamình,đầuphụcmình.TừmộtanhlínhgáccổngđếnmộtvịTổngthống,từmộtngườiquétrácởchợđếnmộtGiáohoàngđềubấtmãn,khicóaiviphạmđếnthẩmquyềncủamìnhmàbấtkểđếnmình,xửbỉvớimình,làmchomìnhmấtmặt.Khônngoannhấtlàchúngtakínhtrọngquyềnchức,phậnsựcủatừngngười.Tháiđộnhúnnhường,lịchsự,êmdịucủatachắcchắnlàmkẻkhácđemlòngquảngđại,khoandungđốivớita,cốgắnglàmchotathỏamãn.Cólẽbạnkhôngđồngýhẳnvớichúngtôi,vìthườngchúngtôigặpnhiềungườicómộtbộmặtquạuquá.Phảichịucómộtítngườikhôngthểdẫndụbằngsựêmdịuđược.Nhưngđólàmộtthiểusốthôi.Phầnđôngconngườidầucóbộmặtquạuthếnàovẫncóthểbịthuyếtdụbằnglẽphải,bằngsựêmdịu.Bạnhãytinđiềuấynhưtínđồcônggiáotinkính“Tôitinkính”đi.Trướckhiđềcậpđếnnhữnggìcóliênhệđếnbạn,bạnhãybànnhữngchuyệncóănthuađếnhọtrước.Hãynóivềquyềnchứccủahọ,vềkhảnăngđặcbiệtmàhọcómớigiữđượcquyềnchức,vềcônglaocủahọtừlâu,vềsựquantrọngcủahọtrongkhihànhquyền,vềlòngquảngđạicủahọđốivớibaonhiêungườixửbỉvớihọ,v.v…

Khibạnđềcậpcácvấnđềnàythìtựnhiênhọnóirấtnhiều.Bạnphảilonghe.

Đừngcưỡnglờihọ.Chămchỉnghehọđólàdẫndụhọcáchhùngbiện.Nếuhọhútthuốc,bạnlấythuốcmờihọcáchlịchsự.

Họrủilàmrớtvậtchi,bạnchịukhólượmgiùmliền.Khibàntâmsựvớibạnmộtlúcrồi,bạnđemđiềumìnhmuốnyêucầuraắthọnhậnngay.

Tómlại,đừngkhinàoỷmìnhmàxửbỉvớikẻkhác.Kínhtrọngngườitađi,thiênhạsẽkínhtrọnglạimình.

10. Đừng đổi tính như chóng chóng đổi chiềuNgườihaylàmmấtthiệncảmlàngườithườnghayđổitính.Sớmmaigặptinmừng,nghe

trongngười thưthái,họsẽvuivẻ tiếpđónaicũngvớinụcười.Họ làmviệchăngháicùngnhữngngười cộng tác, dễdàngnhịn lỗi lầm củangườidưới. Chiều, đámmâybi quan xâmchiếmtâmhồnhọ,họxửđốivớibấtluậnainhưmộtbàchủcayđộcxửvớiđầytớtrongnhà.Họgằmgằmmặtxuống,liếcdọcngườita,trảlờicộclốc,haythanthở,câumâu,chấpnhấtkhicólàmchohọphậtý.Tínhtìnhcủahọthayđổibấtngờ.Nókhivuinhưmùahoanở,khibuồntựanghĩađịavềthu.Vìthế,nhữngkẻxungquanhkhólònggiaotiếpbềnchặtvớihọ.Giaotiếpbềnchặtsaođượckhimàtínhtìnhcủahọkhôngcógìđảmbảochokẻkhácsựdễchịu,sựvuivẻ,sựdễdàng.Ngàytrướcngườitathấyhọđángphụcvìlàlạcquan,lịchsự,hiềndịu,nênmưutínhcôngănviệclàm,ngàysaugặphọlạilàngườibựcdọcvìhọcựnự,hựhẹ,ănnóinhưdùiđụcchấmnướcmắm!…

Tínhtìnhhọthayđổilàmchongườitakhôngvuithíchkhisốngchungvớihọđãđành,màcònlàmhạichoquyềnlợicủangườitanữa.Họkhôngsuynghĩkỹtrướckhigiaohứamộtđiềugì.Khicamkếtcũngkhônglàmvớiýchígangthép.Vìthế,họcamkếtrấtvụtchạcvàhaythayđổilờihứalàmchokẻkhácmấttínnhiệmởhọlòngtốtcủahọnhữngcôngviệchệtrọng.Họhứalochutoàn.Lúchứa,dĩnhiênlàlúchọvuitính.Đếnlúcphảithihành,họđổitính,biquan,lườibiếngnêncũngđổiýđịnhluôn.Thiênhạvìsựthấthứacủahọphảibịthiệthại.Chúngtôicómộtngườibạngiậtquánquânvềsựđổitínhvàcũnggiậtquánquânvềviệcmàngườitahaygọilà“đẩycây”.Cótínhkhíđacảmvàlúclạcquangặpaianhcũngniềmnở,chàohỏitỏrakínhtrọng.Aicậyanhviệcgìanhlăngxănggiúpđỡ.Conngườitựnhiênthíchkẻchiềuchuộngmìnhvàcũnglườisuynghĩ,khôngdòxéttrướckhikếtbạn.Vìvậycónhiềungườichạytheogiaoduvớianhbạncủachúngtôi.Lẽdĩnhiênlàbướcđầuanhđốiđãivớinhữngkẻấy“ngọtlắm”.Ngườitacóthểtrongmộtsớmmộtchiềucoianhlàtriâmngay.Nhưngrồitheothờigian,anhthayđổitínhtìnhdễdàngnhưngườitatrởbàntaynêncáckẻgiaotiếpvớianhlàmcáiviệcmàchúngtathườngnóilà“rútluicótrậttự”.Hồitrướcanhdễdàngmởcửalòngrađóntiếpkẻkhácbaonhiêuthìlúcsaucùngcũngdễdàngđóngcửalòng,đáđạpkẻkhácbấynhiêu.Thưabạn,trênbướcđườngđờicóbiếtmấykẻxửthếnhưôngbạnđángthươnghạicủachúngtôivàtiếcnhấtlànhữngkẻấykhôngđượcaicảnhtỉnhnênnghiễmnhiênđiconđườngbấtlợicủamìnhđểluôntạochomìnhnhữngthấtbại.

Muốnđượcnhiềubạnthân,nhấtđịnhbạnphảicótínhtìnhđiềmđạm.Phảixửđốivớibấtcứaibằngsựchừngmực,chừngmựctheolýtrívàýchísoisángchỉhuy.Đừngbồiquáđểrồilởquá.Chậmchậmxâydựngthântìnhmàkeosơncònhơnlàhấptấpthânthiếtrồicáchbiệt

thiênthu.

11. Đừng có giọng kẻ cảChúngtôiđãnóiconngườitựnhiêncótínhtựáicóóctựtôn,thíchhànhđộngtựdovàchỉ

huyhơnlàvânglời.Aitrongchúngtalạikhôngthíchmếncáitôicủamình,khôngquýtrọngnhữngtàinăng,đứctínhcủamình,khôngmuốntựmìnhhànhđộngvớinhữngsángkiếncủamìnhvàđồngthờichuyểnđạtsángkiếncủamìnhchokẻkhác.Ngaytừnhữnglúcấutrĩ,chúngtađãcónhữngđặctínhnàyrồi.Đòibú,mẹkhôngcho,đánhta,tatrảđũabằngsựkhóc.Khóclàkhígiớiđedọacheđỡlòngtựáibịtổnthương.Tronglúcchơivớibèbạn,chúngtathíchlấnlướt,giànhgiật.Cònvụngdạilắm,songchúngtahaycãichamẹđểlàmviệcnọmộtmình.

Nhữngtínhcótựtrongbảnchấtchúngta.Pháttriểntheosựnảynởcủathểxácvàtinhthầnvàlànhữngyếutốquantrọngcấuthànhtrongchúngta,cáimànhữngnhàtâmlýhọcgọilà“cátính”.Biếtcátínhconngườicónhữngyếutốấythìkhimuốnthuđắcnhântâm,tađừngcógiọngđộctài.Đốivớikẻlớncũngnhưngườinhỏ,nếutamuốnhọlàmgìhaycấmcáigìmànói:“Phảilàmthếnày.Phảilàmthếkia.Cấmkhôngcholàm.Đừnglàm…”thườnggâytrongđầunãohọnhữngýnghĩanày.Họtựnói:“ủa,tacũngnhưaichứ.Tacólýtưởngcủata.Tabiếtviệctalàm,tabiếtđiềuphảiđiềuquấy.Chuyệngìralệnhnhưthế.Tacóquyềnlàmđiềuđómà.Tạisaocấm”.Đólànhữngphảntrắctựnhiêncủabấtcứaikhinghemộtgiọngkẻcả.Chúngtôinóitựnhiênvìnhữngphảntrắcấynằmđâutrongtậntâmhồnconngười,nhấtlàởtrongtâmhồncủakẻbịchỉhuy.Vàđốivớikẻtachỉhuyhaykẻtalãnhđạo,tanênnhớrằngcáigiọngkẻcả,tháiđộháchdịchbaogiờcũngcókếtquảkhônghaybằngsựêmdịu.

Nhữngtiếngralệnhlàmchobảnngãkẻbịviphạm,lòngtựáibịtổnthương,tínhtựtrọngbịkhinhrẻ,óctựdobịcầmtù.Chúngkhuyếnkhíchkẻnghephảnứnghoặcngấmngầm,hoặccôngkhaivàkhiphảivângphụcchỉvângphụccáchbấtđắcdĩ.Vậytừđâyxinbạnđểýlúcgiaotiếpcùngkẻlớnhơnmình,cùngđồngbạnhaykẻmìnhđiềukhiển,tránhhẳngiọngđộcđoán,độctài.Muốnailàmviệcgìbạnnênnói:“Tanênlàmviệcấy…Tacónênlàmviệcấykhông?Tacóthểlàm.Nếucóthểđược,tanênlàm.Tacốgắnglàm.Tachịukhólàm…”Nhữnglốinóiêmdịu,lốihỏiấybêntrongchứađựngsựsaikhiếnđấy,nhưngbênngoàicóvẻbìnhdân,thânmật,tỏrangườinóitrọngkẻnghechỉdạy,cộngtác,tỏvẻlolắngchokẻnghe,hợptácvớikẻngheđểđiđếnthànhcông.Chúnggiốngnhữngviênkýninhbọcđường.Bạnbắtkẻkhác“uống”đểýmuốnbạnhoànthành.Họbịđắnglắm,nghĩalàphảivânglờibạn.Nhưngvẫncườivìlờinóicủabạnngọt.Xinbạnnhớhồinhỏmuônbắtruồichơi,chúngtaphảidùngmậtchớđừngdùnggiấm.Bảorằngconngườikhônghơngìruồithìhơiquáđáng,nhưngnóiconngườicóthểbịdụdẫnbằngsựdịungọtthìhẳnkhôngưaralệnhnhưbúadậptrênđe,bằngmuốnđắclựcthìnênngọtdịuyêucầu,hỏi,khuyếnkhích.

12. Đừng kích thích tính tự ái của người taGiảsửbạnvàchúngtôibấtthuận.Chúngtôimuốngiaohòavớibạnmànóinhưvầy:“Bạn

quấykhông?Bạnthấycầngiaohòavớichúngtôiphảikhông?Bạnhànhđộngnhưhômtrướclànguphải không?Chúng tôi khôngđếnbạnđểgiaohòa thìbạn tựđắc, bất thuận luônphảikhông?”Nhữngcâunóilỗmãng,xấcxược,nóinhưxỉvảvàomặtbạnấykhiếnbạntrảlờivớichúngtôithếnào?Chắcchắnbạntrảlời:“Không.KhôngvàKhông”.Thếlàviệcgiaohòacủachúngtôiphảithấtbại.Tạiai?Chúngtôiđãănnóicụtngủn,đãkíchthíchtựáibạnquá.Dùtrongthâmtâmbạnthấycầngiaohòavớichúngtôi,thấychúngtôicólýđếnđâu,trongkhinghenhữngcâubúarìutrêncũngphảitrảlời:“không”đểkhỏimấtmặt.Ởtrườnghợpcủabạnchúngtôicũngxửsựnhưvậy.Baonhiêukẻkháccũnghànhđộngnhưbạnvàchúngtôi.Vàmộtkhiđãtrảlời“Không”chokẻtháchđốmìnhrồi,thườngthấykhóbềthayđổiýđịnh.Họtựphụbảotồncâutrảlờicủamình.Nhấtlàkhihọtrảlờichokẻnhỏ.Bạntráchhọkiêucăng.Phải.Nhưngđãlàmchohọkiêucăngthìchúngtaphảihướngcáihiệuquảcủanólàbấtđồngýkiếnvớita,chúngtakhôngmonggìdẫndụđượchọ.Muốnhọnghetheoývớitaphảithânmậtdẫnlýcáchnàochohọđồngývớitalúcbanđầu.Chúngtôivàbạnbấtthuận.Bạnlạinóivớichúngtôinhưvầy:“Hômtrướcchúngkhôngđượcvuivớinhauhảbạn?Tôihơinóngmộtchútlàmbạnbuồnnhiềulắmchắc?Saumấyngàysuynghĩ,điềutôiquảquyếtvớibạncónhiềuđiềuvôlýquá!Chắcbữanaybạnvuilòngthathứchotôichăng”.Hỏichúngtôimấycâuấy,nghĩalàbạnbảochúngtôitrảlờimộtloạt:Phải.Màbạnkhôngthuachúngtôi.Bạnđangnhửchúngtôivàorọlýluậncủabạnđấy.Saukhibạnmuađượcthiệncảmcủachúngtôirồi,saukhibạntựthúlỗirồi,bạnsẽtừtừchỉlỗicủachúngtôivàyêucầuchúngtôisửa.Cókhibạnchỉchochúngtôithấychúngtôiquấynhiềuhơnbạn.Songchúngtôichẳngbuồnbạngìhết.Cứđáp:“Vâng”cáchthànhthật.Đáp“vâng”khôngbiếtcótheolẽphảikhông,nhưngchắcchắnlàvìquýmếnbạn.Dẫndụnhưvậyquảrằngbạnrấtsànhkhoatâmlý.Bạnbiếtconngườitrongđócóchúngtôi,khôngbaogiờchịukẻkhácquăngvômặtmìnhnhữngtiếngchuachát,khôngbaogiờchịumìnhlầmcáchtrơtrẽnkhilỡnóikhông,rồithườngchẳngđủcanđảmrútlời.Cáchnaymấychục thếkỷ,Socratecũngkhôngdẫndụngườikháchơnbạn.Nếu trênđườngđờibạnnắmvữngbíquyếtthuyếtphụcấythìchắcchắnbạnthànhcông.

13. Đừng vụng xài ba tấc lưỡiNếubạnvàchúngtôimuốnthiênhạmaugớmmìnhthìchúngtacứvungxàibatấclưỡicủa

mình.

Gặpai,chúngtacũngcâmnhưhến.Đingoàiđườngxớnxácđạpđếgiàydatrênmộtngườinọrớmmáu,talàmthinh,lủithủiđi.Ailàmơnchotađiềugìtacắnrănglại,lấymắtngó.Lúctabệnhđau,bèbạn,bàconđếnthămta,hỏibệnhtrạngtathếnào,Talườmlườmhọmàkhônghởmôi.Trongkhicộngtáccùngkẻkhác,khisốngvớingườichungquanh,taxửđốivớitháiđộsầuthảm.Khicầnthiếtcũngkhôngchịunửalời.Lúckẻkháccầnbiếtđếnýkiếncủata,cầnsựbiểulộcủalòngchânthậtcủata,tagiảbộítnóirồinínluôn.Trongtrườnghợpkẻdướihayngườilạcậynhờlòngtốtcủatagiúpđỡ,takhôngbuồnnóihaythốtravàilờicụtngủn.

Cómộtlối làmchothiênhạghétkhôngthualốicâmkhẩukiểuấylà:Đangôn.Gặpngườiquen,kẻlạgìchúngtađãgiaotiếpdễdàng,coihọlàbạnhữungaylúcmớigặp,đemhếttâmsựrathuyếtvớihọthaothaobấttuyệt.Đốixửvớibạnbè,chúngtahaychọcghẹo,đặttênriêng,nóihàihước,mỉamai,sửalưngnóihành,vukhống,làmchứngdối,gieotiếngxấu.Baonhiêuchuyệnbímậttựnhiêntabiếthaykẻkhácphóthácchota,thềhứavớita,tađemnóisạch sành sanh chobất cứngườinào.Trongkhinói chuyện, tađừng chokẻkhácnói.Hãycưỡnglờihọhaychậncâuchuyệnhọlạiđểnóichođãthèm.Chúngtathíchcãivặt.Ainóigìnghịchýthìnhấtđịnhphêbình,đảđảo,hạđốiphươngchođượcmớithôi.Đếnbànchuyệnvớiaithìcứlonóichuyệncongàconkê,chớkhôngkểgìkẻấyưachuyệntahaycógiờrảnhcũngkhông.Nhữngđềtàicủacâuchuyệnchỉliênhệđếncái“Tôi”củachúngtavànhấtđịnhkhôngbaogiờchịuđềcậpđếnnhữngcâuchuyệncóănthuađếnkẻkhác.Nóithìluônluônquảquyết,quảquyếtcáchtuyệtđốichủquan.Coisựdèdặt,suynghĩnhưcỏrác.Nhữnglờinóithìđầysựhómhỉnh,cayđộc,cộccằn,xảotrá,kiêucăng.Phụhọavớinhữnglờibấtđánglàmắttrợndọc,mũihỉnhbấtthường,môitrềgầnrớt,rồirùnvai,chôngnạnh,nắmtayđánhxuốngbàntayhayquơnhưvõsĩđánhbốc.Láonữa.Chuyệncónóikhông,chuyệnkhôngnóicó.Nhiềulúcsợmấtlòngkẻnghe,muốnđẹplòngkẻđếnyêucầumìnhđiềugìchúngtabịađặtnhiềuchuyệnảohuyền,chúngta“ừbướng”đểrồisau“đẩycây”.Trongcuộcsốnghằngngày,khônglúcnàochúngtathinhlặngđểsốngvớibảnngãcủamình,đểtậptrungtinhthầnthêmdũngchí.Chúngta“ra”khỏicáitôimìnhluôn.Chúngtahaytìmđếnkẻnàyngườinọđểtìmtinlạ,đểgiãibàycõilòng,đểnhờlờianủi.Nhữngcâuchuyệncủachúngtađembànphầnnhiều,nếukhôngxàmláp,lạtnhưbãmíathìcũngđầuNgômìnhSở,xàngầunhưtương.

Thửxétmìnhlại,cóthườngphạmnhữnglỗilầmtrênnàykhông?Nếucóxinbạnhãycươngquyếttừđâylàchulưỡimìnhcáchkhônkhéo.TựngànxưaEsopeđãcoinónhưmộtvậttốt

đẹpnhấtmàcũngxấuxanhất.Tốtđẹplàkhitabiếtsửdụngnó.Tađừngthinhlặngđếnthànhconngườivôlễ,thànhngườibímậtlàmkẻkhácnghingờ.Tựchủ,ítnói:Haylắm.Nhưngphảinóikhicầnthiếtđểlàmđẹplòngngườixungquanhvàdođó,tathutâm.Chúngtanêntinrằngchỉngườiítnói,khéonóimớilàdũngvìthinhlặng.Chớkhôngnóitiếngnào,cótháiđộhuyềnbísáimùathìngườitakhônggọilàdũngđâumàlàlùkhù,vôlễ,lừđừ,nếukhônglàngườiđểdànhdựacộtmànghethôi…Xấulàtháicựcđốinghịchvớitật“câm”vìhọrakhỏimìnhđi,hoangphíkhílựcmìnhnhiềuquátrongnhữngcâuchuyện2xu.Họnóinhiềulàmchongườitamệtđãđànhmàcòn làmchongười ta thùoánvì lờinóicủahọ thườngchạmtựái,bánrẻthanhdanh trêughẹo,chỉ trích,khingười, láo…Trongcuộcbàn luậnvớibấtkỳai,xinbạntránhhaitháicựctrên.Nóinăngvừađủ.Nóinhữngcâumàmỗitiếnglàmộtđồngvàng.Nóiêmdịu,lịchsự,thanhcao,nóisaochongườitanhậnthấyởmộtconngười“vănminh”thật.Nhưvậy,đờibạnsẽđượcnhiềungườimếnthíchvàkhimuốnthihànhcôngviệcchi,chắcchắnbạnsẽcónhiềucộngtácviênthànhtâm.

14. Đừng quạuKhôngbiếtbạnthìsao?Chúngtôithìthíchlạigầnmơntrớnnhữngconchó“vui”quấnquít

bênmình,chơigiỡnvớimình,nhịnkhimìnhlỡđánhnómạnh…Trái lại,chúngtôirấtghétnhữngconchóđingangmìnhmàgằmmặtxuốngđất,lườmlườmvàailạigầnthìgừ…Khôngdámsánhloàichóvớiloàingười,nhưngcósựthậtnàychúngtôimuốnbạnđểýlàphầnđôngnếukhôngphảilàtấtcảconngườiđềukhôngthíchkẻquạuquọ?Bạncótinchúngtôikhông?Bạnhãyhìnhdungmộtconngườiquạuquọtrướcmặtbạnđi.Gặpbạnhọkhôngchàohỏigìhết.Mặthọtốisầmđi,nhănnhưbịvàđầyvẻtangchếtrôngmuốnkhócngay.Mắthọliếcbạncáchlạnhlạt.Bạntớinhàhọ,nhưnghọcoibạnnhưngườiđiquađường.Thấybạn,họbỏđilàmcôngviệccủahọnhưthường.Bạncóchàohỏi,họhựhựgìđórồilàmthinhluôn.Cókhihọvừanóichobạnvàitiếngvừangórangoàiđường,haychămchỉvàoviệcđangbận.Nếucầnnóivớibạnnhiềulờithìnóinhưnệnnềnnhàvàcayđộc.Bạnđừngtrônghọcườinhé.Nếuhọcườicólẽtrờisẽsập.Bạnlỡđụnghọhaynóilờigìlàmmíchlòngthìhọvớitháiđộhầmhừ,trảđũangay.Chừngấy,bạnsẽthấycáidũngdãmancủahọchưngbàyracáchđángkhiếp.Lúcgặpnạn,maylắmhọthíchobạnvàilờithôi,rồidùbạnvớihọmấytiếngđồnghồ,họvẫncâmvàcâm.Đếnlúcbạntừgiã,họliếcchobạnmộtcái.Bạnđừngtrôngđượcbắttaytrước,đượcnóitừgiảcáchthânmật.Thấtvọngđa!

Đó,conngườinhưvậy,bạncómếnthíchđượckhông?Khôngbiếttrongthiênhạcónhiềungườinhưvậychăngchớriêngbạnvàtôi,chắccónhiềungàychúngtakhôngđặngvuivẻđủ.Chúngtatưởngđâucótháiđộquạuquọnhưvậykẻkhác“ngán”mình.Conngườichỉngượngnghịu,tiêucực,mấttựnhiên,vuivẻ,xăngxớm,hysinh,thậttìnhkhinàođượckẻkhácquantâm,tỏvẻchiềuchuộng.Còntalàm“nghiêm”đếnđâu,mặckệta,nếungườitakhôngbĩumôicườikhinhrẻthìsẽđốiphócáchquạuquọlạivớita.Khôngmấykẻvìthấytaquạumàchotatrầmtưmặctưởng,làhạngtaitomặtlớn,khảphục,khảáigìđâu.Xinbạnđánhdấuđiềuđó.Cónhiềulúcmìnhquạuvìcơnbuồn,bịthấtbại,vìmệtnhọc,mấtbìnhyêntrongtâmhồn.Dùlýdogì,sựquạucũnglàmthấtnhântâm,khiếntađángghét.Phảithanhtrừnómớimongđượclòngngười.

15. Đừng ích kỷKhôngaiưachođượcíchkỷ.Conngườitựnhiênthíchđượckẻkhácsănsóc,giúpđỡ,quan

tâm.Từngàyloàingườimớicóchođếnbâygiờ,tâmlýấyvẫnlàmột.Chúngtaphảibiếtnóđểquênmình,phụcvụkẻkhácmớimongngườitamếnyêu.Chúngtakhôngthểnóikẻkháccầnchừatínhíchkỷ.Ailochomấychuyệngìbắtchúngtaphụcvụkẻkháccáchbấtcông.Nếubạnmuốnsửađổibảnchấtconngườithìtùyýchítựdocủabạn.Nhưngnếubạnmuốnthutâmthìthưathiệtvớibạn,xinbạnhãylophụcvụtínhkhícủakẻkhác.Làmnghịchlạibạnsẽbịthiênhạcoinhưnghịchthù.Đờibạncôđộc,thấtbại.Đâybạnchịuđượcnhữngcửchỉnàycủachúngtôikhông?Sốngchungvớibạn,khôngvìlýdonàochínhđáng,chúngtôisốngRobinsonCrusoéởgiữacùlaohoangvắng.Chúngtôicoibạnnhưkhôngcó…Khibạn“Tốilửatắtđèn”cậynhờchúngtôiđiềugì,chúngtôitừkhước.Bạnbệnhđau,chúngtôikhôngngóngànggì.Khibạnbuồnthảmchúngtôivuicười,chọcghẹo.Tainạnđếnchobạnchúngtôilạcquannghekhoáitrongmìnhcáchđêmạtvìbạnkhốnnạnmàchúngtôibìnhyên.Côngviệccủabạnnhiềuquá,nhấtlàcôngviệcvìlợiíchchunglàmbạnmệtmuốnđứthơi,chúngtôingồikhôngăntrầu,hútthuốc,uốngtrà,nóidóc.Trongđờibèbạn,chúngtôihaynóirằngchúngtôithươngmếnbạn,hysinhvớibạn,songvềmặtthựchànhcứlạmdụngbạnđủđiều.Cáigìchúngtôicũngnóitốtvớibạnhết,nhưngkhibạnđềcậpđếncáitúicủachúngtôithìchúngtôi“đánhtrốnglảng”.Khixàicủachung,chúngtôibấtkểbạnvàkẻxungquanh.

Cáicâu“Sautôilàlụccả”,chúngtôithihànhtriệtđể.Chúngtôilạmdụngcáchnàochothỏamãntínhíchkỷcủamình,chớkhôngnhớđếnsựcầnthiếtcủaai.Nhưngkhibạncótiệctùngthìchúngtôitìmđếnbạn,làmbộgiúpđỡchútít.Khibạnhữusựthìkhôngtrôngthấybóngchúngtôi.Thưabạn,conngười íchkỷcáchđêmạtnhưchúngtôiđó,bạncóưathíchđượckhông?Chắcchắnkhông.Vàbạníchkỷđốivớichúngtôinhưvậy,chúngtôicũngoánghétbạn.Baonhiêungườitrênđờicũngcótâmlýkhôngkhácchúngta.Vậy,chođặngthutâm,chúngtađừngíchkỷ.Cáithịdụcchomìnhlàtâmđiểmcủavũtrụ,chúngtaphảicốgắngkiềmchếlầnlần.Đừngcórúcmìnhtrongmairùacánhânđểphụngsựchomộtbảnthânmìnhmàquênbaonhiêukẻkhác.Talấylườngnàođongchokẻkhác,thìhọmớilườngấyđonglạichota.Xinbạnchépcâuấychừng50lầnđểnóthâmnhiễmtậntiềmthứccủabạnhầubạnsẽthànhconngườihoàntoànbácái.

16. Đừng lãnh đạmBạncótinhthầnsiêuthoát,khôngbậnrộnvìnhữngcuộctranhđuavậtchất.

Haylắm.Nhưngbạnđừnglãnhđạmvớingườixungquanh.Télérencenói:“Khôngcóđiềugìănthuađếnconngườimàxalạvớitôi.”

Xinbạnhãykhắctậnđáynãonhớcủabạnchochúngtôinhữnglờivàngngọcấy.Quamọithờigian,mọikhônggian,conngườitựnhiênchomìnhlàquantrọng,muốnlàmchomìnhvanghiểnvàkhiđượcaiquantâmđếnthìcócảmtìnhvớingườiđóngay.Bởikẻxungquanhtacóthứtâmlýcốhữuấynênkhitalãnhđạm,rúcvàobảnngãcủamình,khôngkểgìcuộcsinhhoạtcủakẻkhácthìchúngtabịáccảm.ĐiềunàybạnhãytinnhưtínđồHồigiáotinCoranđi.Sốngchungvớichúngtôi,códịpgầngũivớichúngtôi,bạnlàmnhiềuviệcvẻvang,bạnhoạtđộngđắclực,màchúngtôimỗilầngặpbạncoinhưkhôngcó,nóichuyệnvớibạnvớitháiđộlơlàthìbạncótâmtìnhnàođốivớichúngtôi.Chắcchắnlàoánghét.ThéodoreRooseveltngoàinhữnggiờbậnvềphậnsựhayhỏithăm,nóichuyệncùngngườilàmbếpcủaông.Ngườilàmbếpcủaôngquýmếnôngnhưcharuột.Thiệtnhữngvĩnhânthườngthấuđáotâmlýngườiđờihơnai.Chỉcóbọnthườngnhânnhưchúngtavìkhôngchếngựtínhíchkỷ,nênchỉbiếtnghĩđếnmình,khôngquantâmđếnaikhác.Cuộcđờicủachúngtavìđógặpnhiềugiâyphútcôđộc,sầubuồnvàthiênhạkhôngtậntâmgiúpđỡta.DaleCarnegieeeeetrongcuốn“HowtowinEriendsandinfluencepeople”nóiconngườitựnhiênmuốnsứckhỏe,sốnglâu,ănuống,tiềncủa,lưudanhhậuthế,thỏanhụcdục,concáihạnhphúc,kẻkháccoimìnhquantrọng.Từđây,gặpkẻkhác,xinbạnđừnglãnhđạmnữa.Hãybắtthiệphỏithămhọvềnhữngđiềuconngườitựnhiênhammuốn.Thựchànhbíquyếtnày,chắcchắntrămphầntrămbạnsẽđượcnhiềubèbạn,nhiềucộngsựviên.Bởilẽdễhiểulàthiênhạtựnhiênthèmkhátsựquantâmcủakẻkhác.Aiquantâmđếnmìnhnhiềuthìmìnhthườnggiaodu,rồicócảmtình,cócảmtìnhthìmuốngiúpđỡđểtỏtìnhthương.

17. Đừng vô lễBạncómuốnmộtbíquyếtthầnhiệuđểgâyáccảmkhông?Đây:Vôlễ.JérômeCoignardnói:

“Conngườilàmộtconkhỉ,vàsựtiếnphátcủavănminhlànhốtnóvàochuồng”.Bạnkhôngnhốtconkhỉcủabạnvàochuồng.Bạncoicáingườivănminhgọilàlịchsựnhưcỏrác.Bạnsốngnhưnhữngngườicủathờiloàingườicònănlôngởlỗ.Trongxãhội,cólốichàohỏiriêng,cócáchănmặc,nóichuyện,ngồibàn,đãitiệc,tiếptânriêng.Bạnbấtchấptấtcảnhữngthônglệấy.Gặpai,chưakịpkẻấychàohỏi,bạnvỗvai,nóitíalia.Quầnáocủabạn,bạnkhôngmaytheothờitrangmàmayvớikiểuquáilạ.Rồikhidùngkhôngkểgìsạchsẽ.Thấyđồphụcsứccủabạn,ngườitacócảmtưởngthấyđồchùimâm,laughếởnhữnghiệuănkháchtrú.Khinóichuyệnthìnếukhôngngậmcâmđểtỏralùkhùthìbạncướplờikẻkhácvànóinhưthácđổ.Lúcngồibànvớikẻkhác,bạnkhôngnhườngnhịn,ănkêucháchchách,phunxươngtứphía,húpcanhsúpngherộtrẹtvàợliênmiên.Tiếpđãinhữngkháchlịchsựmàbạncoihọnhưkẻthấtgiáo,bạcđãihọ,lãnhđạmvớihọvàdọncácthựcphẩmkhôngtheomộtthứtựnàohợplýcả.Trongkhicầnrướckhách,bạncũngvụngvề.Kháchvônhàhaibatiếngđồnghồmàbạnkhôngchỉnhàtắm,nhàtiêu,khôngmờithayđổiquầnáo,giầy,không“thí”mộtlynước…Đứngtrongxãhộinếubạnănởnhưvậy,chắcchắnsẽcónhiềukẻthù.Màtrênđời,nênkiếmbạnchớai lo gây thù hả bạn. Vậy đối với aimà bạnmuốn thu tâm xin bạn đừng vô lễ. Hãy ngheMontaignekhuyênbạn:“Lễphépkhôngtốntiềnmuamàmuatấtcả”.Chịukhótựchủ,quênđicáitôicủamìnhđểđốixửlịchsựvớikẻkhác,lịchsựtừlờinói,cửchỉđếnthưtừ,hànhđộng.Sựthànhcôngsẽtrảlạicânxứng,gấpđôichosựchịukhócủabạn.

18. Đừng phách lốiTheoJohnDewey,mọingườiđềumuốnmìnhđượcvinhhiển.Thịdụcấymạnhmẽtrong

ngườicũngnhưnhụcdụchaythịdụcănuống.Vìnómàngườitakhibốthíkhôngthíchlàmâmthầm,thíchnóinhiềuđểbiểulộsựthôngthái,haylàmthầyđờithiênhạ.Cũngvìnómànhiềuthiêntàilậpnhiềucôngtáclưudanhmuônđời.Conngườicóthứtâmlýấynênrấtthíchnhữngkẻhạmìnhxuống,ưaaikhenngợimình,catụngtàiba,đứctính,kinhnghiệmcủamình.Nhìnmộttấmhìnhchụpchungmàthấyhìnhmìnhđẹpthìtráitimnhưnởra,hồnlânglângnhưmuốnthoáttục.Đọcmộtquyểnsáchphêbìnhvănhọcmàtêntuổimìnhđượccatụngthìthấykhoẻnhưuốngkhôngbiếtbaonhiêucaolysâmvàmáubò.Nhưngkhithấykẻnàobiểudiễntàibađứctính“ănqua”mìnhthìoánghét.Bởivậy,nhữngkẻpháchlốithườngkhôngđượcmấyngườiưa.Ngườipháchlốilàmtốithịdục,háodanh,muốnđemcáitôicủamìnhraquảngcáotrìnhbàychoainấyphục.Họcũngtưởnglàmvậythiênhạphảinhìnnhậngiátrịcủamình.Khôngngờnhữngkẻkháckhithấyaipháchlốithìcảmthấycánhânmìnhbịchekhuất,thấylòngtựáicủamìnhbịtổnthươngvàtựnhiêncóáccảm.Conngườilạitựnhiênưasựthậtmàkẻpháchlốithườnggiảdối,haybịpđờibằngnhữngtàiđứccủamìnhkhônghaycóphùphiếm,cókhôngbaonhiêu.Ngườingókẻpháchlốinhưmộthìnhnộmtreonhátchimdơivàonhữngmùacótráichín.Khỏicầnnóiconngườikhôngthíchđangônmàkẻpháchlốilạigiàhàm,nóinhữngchuyệnláovànóithaothaobấttuyệtnênbịcoinhưrácrơm.

Vậytrongkhixửthế,đểmualòngngười,bạnchịukhóđừngpháchlối.Nhớrằngngườiđờiaicũngcoimình“trượng”hết.Pháchlốinhưđámmâychehọtốisầm.Vảlạiđiềugìtakhôngmuốnlàmchomìnhthìđừnglàmchokẻkhác.Tựnhiêntacũngcóthịdụchuyềnngãnhưngkhôngmuốnthiênhạpháchlối,lấnáttathìđừngpháchlốivớithiênhạ.Nênkhiêmnhườnglễphép,dèdặt,hiềntừ.

Đólàbíquyếtcựckỳthầndiệu.BạnnênchépcâunàycủaKhổngTửtrongsổkiểmtâmcủabạnđểmỗichiềuđọcnhưmộtthứkinh:“Thôngminhduệtrí,thủchisĩngu,côngbịthiênhạthùchidĩnhượng,dõnglựcchấnthế,thủchidĩkhiếp,phúhữutứhải,thủchidĩkhiêm.”

Chương II. Luyện đức thu tâm tích cực(12 cái phải làm)

Bạnthấytrongđạoxửthếcónhữngcái“Đừng”làmchotakhỏigâyáccảm.Bạnnênquantâmthihànhnhữngđứctínhnghịchlạicùngcáctậtxấuchúngtôibàncùngbạnởtrên.Sauđây,chúngtôichỉbànvàiđứctínhquanhệnhất.Cónhữngđứctínhnàygiárủinghèokémcácđứctínhkhác,khôngđếnnỗibịnhiềungườioánghét.Bạnthửthihànhcoinào.

1. Phải thành thậtChúngtacóýthutâmlâubền,cóýkiếnnhữngbèbạngiúptađắclựcluôn,cóýsốnghạnh

phúcvớikẻkhácchớkhôngphảichủtâmlườnggạtthiênhạtrongmộtthờigianđểchiếmđoạtmộtlợilộcnào.Vìthếlốigiaothiệpcủachúngtakhôngthểlấysựgiảdốilàmnòngcốtđược.Màtráilại,chúngtaphảixửđốivớitấtcảsựchânthành.Trongtâmtưởngcủachúngtathếnàothìkhihànhđộngnóinăng,rađiệubộchúngtacũngphảibiếtthếấy.Cóthểchúngtaxửđốivụngvề,lạnhlạt,cóthểchúngtasailầm,nhưngnếuchúngtathànhthật,saucùngkẻkháccũnghiểuta,cóthiệncảmvớita.Dùngmôimiệng,đangônđểnóimìnhtốtbụng,đểnịnhhótchỉdụ,hoặcđượcnhữngconngườinôngnổi,chỉmualòngnhữngkẻsâusắctrongmộtthờigianrồisaucùngcũngbịngườitaamhiểuruộtgangiảdốicủamìnhvàoánghét.

Vảlại,tahơiđâumàgiảdốichonổi.Cuộcđời,cókhôngbiếtbaonhiêuhạngngườivớitrămnghìnthứtínhnếtkhácnhau.Rồimỗingườicũngthayđổitínhtìnhtheothờigian,hoàncảnh.Làmsaochúngtacóđủthứmánhlớiđểlàmđẹplòngmọingười.Điềutaihạinhấtlàdùtakhéo tráo trởcáchnào,chínhviệc tráo trở,chiềuchuộngcáchgiảdốicủa tađốivớinhiềungười,kẻkháccũngnghingờtamấtởtasựtínnhiệm.Vậychibằngtaởthànhthậtvớihếtmọingười.Tacứănngaynóithẳng,Điềugìcầnchokẻkhácbiết,tachobiết,nhưtatưởng.Khiphảithithốlòngtốtcủamình,tathithốcáchtựnhiênkhôngnhiềulời,kiểucách,kháchsáo,khôngcótháiđộlòeđời.Lúcnàotacũngmuốnkẻkháchòathuậnhạnhphúc,thànhcôngvìthếtakhôngkhinàoláoxược,hạiai,tínhmưukếlàmchokẻkhácbấthòakhốnnạnvàthấtbại.Nếutrongxãhộimàbạnsốngthànhthậtnhưvậychúngtôidámchắcbạnsẽcónhiềuthânhữuvàsẽthấyđờimìnhđầyêmvui.Mộtlờinóicủabạncógiátrịnhưmộtgiấygiaokèonênaicũngtínnhiệmbạn.Ngườitacoibạnnhưmình,nênkhicócôngviệcvìđạisựcầngiảiquyếtcáchsángsuốtthìđếnbạn.Cóthểkhimớigặpmộtngườinào,vìthànhthật,bạnkhôngbulubuloa,khôngnhiềulời,nhiềutháiđộniềmnở,nênhọhiểulầmbạn,bạncholàlãnhđạm,hiểmtâm…Nhưngkhôngsao,bạn.Thờigiansẽtrảtínnhiệmlạichobạn.Ngườita,saukhichạychơicùngnhữngkẻláoxược,giàhàm,bịpbợm,môimiếngbịthấtbại,bịbạcđãi,sẽtừtừtrởvềbạn,cóthiệncảmsâuxavớibạn.Hơnnữa,cókhisốngtrongmộtxãhội,bởibạnthànhthậtítnóinênkhôngcónhiềukẻđếnchơigiỡnmuavui.Nhưngbạnđừngtưởngkhôngaiquýmếnbạn.Ngaytronghạnghaygiỡncợt,hamgiaoducùngnhữngkẻgiảdốivẫnmếnphụcbạncáchchânthành.Họsởdĩluitớithườngcùngkẻmôimiếngchỉvìnhucầuháothắng,vìthiếutựchủ,vìhamhàihước,vìkhôngởmộtmìnhđược.Songlúctớicùngnhữngkẻấyđểgiảitríchớkhôngphảiđểtínhnhữngviệcquanhệ,thườngthườnghọbỏbèbạn,ítchơigiỡnvớibạn,songkhicóviệcđạihệhọđếnbạnngay.Vậytómlại,xinbạnhãyxửthếbằngtấtcảsựthànhthật.

2. Phải hiền dịuỞđâuvàothờinàongườitacũngđềutựnhiênquýmếnkẻhiềndịu.Tạisao?Cólẽcónhiều

lýdokhác.Nhữngchắcchắnlàtạingườitathấytrongkẻhiềndịumộtngườibạnthân.Ruồitựnhiênưađườngmật.Conngườicũngưasựhiềndịu.Thấytrongaicósựêmdịu,cósựthânthiếtthìtìmđến,traođổitâmhồnvàchosựsốngchungvớikẻấylàhạnhphúc.Nếubạndùngvũkhíhãmhạimộtngườiyếuthếhơnbạn,nếubạnquáttháo,thịnhnộ,đedọamộtđứaconnítthìcóthểhaithứngườiấylàmthinh,chịuthuabạn.Nhưngchúngtôiquyếttrongthâmtâmhọkhôngmếnphụcbạngìhết.Chừngnàokẻyếucóvũkhínhưbạn,chừngđứaconnít lớnkhôn,bạnsẽthấyhọđốivớibạnlàmsao.LãoTửthậttỏrakhônhơnbọnchúngtakhiôngnói:“Nhuthắngcang,nhượcthắngcường”.Trongxãhội,ítcóthứngườitựnhiênưathíchhungdữ,sựxằngxớm.Cónhiềukẻkhácphảicóbiệnphápmạnhđốiphómớichịuthua.Nhưngtrongthâmtâmmọingười,kểcảkẻácnày,đềucólòngmếnthíchcáiêmdịu.Aikhôngbiếtlàmthỏamãntínhtựnhiênnàycủakẻkhácthờikhôngtrônggìdẫndụtheomình.Đãkhôngdẫndụđượccòngâythêmáccảmnữa.Bấtkỳai,dùkẻhọcrộng,haykẻquêmùadốtnát,mộtkhicólậptrườngnàokhưkhưgiữlấykhôngmuốnkẻkhácchomìnhlàlầm.Cókẻdámnóngcộc,hysinhcảtìnhbạn,tìnhcốtnhục,quyềnlợiđểbảotồntưtưởngcủamìnhnữa.Gặpnhữngkẻấybạnxẵngđượckhông?Lửađangcháy,muốntrừnó,bạnlạinhenthêmlửaà?Dĩnhiênbạnphảidùngnước,nghĩalàănnóimềmmỏng,tâmphụchọhơnlàlýphục.Chúngtôiđồngývớibạnrằngcầnlàmchokẻkháchànhđộngtheolẽphải,dùhọcóghétmìnhmặckệ,chớkhôngnênkhiếnhọhànhđộngvìcảmtìnhsợekhôngdẻodai.Nhưngbạnđừngquênchânlýnàylàconngườiưasựthậtmàkhôngưathấykẻkhácđemlýlẽchomìnhbiếtrằngmìnhlầm,rằngmìnhphảitheolýlẽcủakẻkhác.Bạnkhôngnhớtrongkhoảngđờiquacủabạn,cóbiếtbaonhiêucuộcbàncãisôinổi,trongđóbạncólắmđốiphươngcủabạnlầmtrămphầntrăm,màhọvẫncãi“gân”vớibạn,vẫnchomìnhlàcólývàchobạnlầmto.Cólẽkinhnghiệmđãchobạnthấyrằngmìnhcầnnhịnhợplý.Nhưngnếuchỉýtàilýluậncủamình,đemđủthứclốibiệnluậnđổvàođầuđốiphương,saucùngchỉlàmchohọghétmìnhvàmìnhmệtthôi,chớkhôngthuyếtdụđượchọ.Muốnlàmchohọnghetheomình,phảitấncôngtráitimhơnlàbộóccủahọ,nghĩalàphảidùngsựêmdịu,coihọnhưbạnthân.Khihọthấymìnhcoihọlàbạnthânrồi,mìnhnóilýgìhọcũngchịu.Vậytrongcuộcsống,hàngngày,đốivớiaibấtkỳ,dùđốivớikẻbạngiáodụchaycaitrịcũngvậy,xinbạnđừngcoisựthuyếtdụnhưmộtchiếncônghungácđểchiếmphầnthắngkhởi chomình. Sựphánquyết tuyệtđối, độcđoán cộc cằn, xẵng xớm thường là củanhữngtâmhồncònchấtdãman,chưacókinhnghiệmvềcuộcsống,khôngmuốnlàmviệccả.Phầnbạn,bạnlàkẻcógiáodụcđườnghoàng,đãbiếtconngườiưaêmdịuvàmuốndẫndụkẻkhácđểthihànhlýtưởng,xinbạnhãylấysựngọtngàolàmlợikhíxãgiao.Sựngọtngàogiống

nhưnướclàmcholửagiậnkẻkháckhôngbừnglênđược,khiếnđầuóchọhếtchốngđốivớitavànóiýchícủatamậtthiếtvớiýchícủahọ.Lẽdĩnhiên,sựêmdịucủangườiquântử,bạnđừnghiểulàsựnhunhược.Ngườinhunhượckhôngcóchíkhí,khôngphánquyếtđộclập,hayđểchokẻkhácănqua,ảnhhưởngvàthườngchỉbiếtthưa:“Amen”khikẻkhácquảquyết.Thứngườiấychúngtôikhôngmuốnbạnbắtchước,vìhọthayvìlàmkẻkhácmếnphục,lạibiếnthànhđốitượngchoainấyngạocười.Sựêmdịuphảiđượcýchíchỉhuyvàlýtrísoisáng.Bạnêmdịuvìbạntựchủ,khôngsốngtheobảnnănghaynóngcộc,haycoimìnhđạihệvàlochàđạpkẻkhác.Bạnêmdịuvìbạnđiềmđạm,nhẫnnhịnsựhungbạokẻkhácdễdàngvàbiếtxửđốivớikẻ thô lỗbằng tháiđộ lịch sự.Bạnêmdịu,nhưngbạn thấy trướcphảidẫndắtđốiphươngđếnchânlýmàbạnđãnhắmbạnsángsuốtlạihọmàkhônghay.Chođặngnênngườiêmdịutrongtâmtưởngbạnnêncótinhthầnbácái,trongnhânphẩm,muốnlấytháiđộquântửđốivớihànhđộngtiểunhân,cươngquyếtdùngnướcthắnglửa.Bênngoài,bạnnêncólốiđihòahoàn,đừnggằmgằm,bướcnghebựcbựcnhưcóvẻ lúcnàocũngmuốnchạyhơnlàđi.Phongđộấykhiếnkẻkhácvừathấybạnlàcócảmtưởnggặpmộtconngườihungbạo,độcđoánhayquảquyếttuyệtđốihiếuchiến,nếukhôngdãmanthìcũngchẳngvănmìnhlắm.Nêncólốiđihiềntừbướcêmvàchắc,mặtđưatớitrướcđiềmnhiênnhưlúcnàocũngtưởngđểđónrướcngườihayđểđốiphóvớinhữnggìgâytaihọa.Gươngmặtluônthảnnhiênvàđiểmnétcười.Lúcbànchuyện,hãymởđầunhưkẻcógìquantrọng,nóichậmchậm,nóitrongsựmỉmcườivừanóivừangóngaytrôngmắtngườinghenóivớiđiệubộêmdịucủatay,nóicáchhỏi,nóitrongkhiêmtốn.

Khibịkẻkhácbắtbẻ,hãyôntồnđặtlạivấnđề,xinhọtrìnhbàyhếtýkiến.Họcógìsơsót,khôngcầnđínhchínhthìbỏqua.Điềugìmuốnhọđồngývớimìnhthìxinhọgiúpmìnhtìmsựthật.Nếubạnxửthếnhưvậythì,làmsaobạnkhôngthuđặnglòngngười.ChúngtôixinbạnđọccâuKinhThánhnày:“Cácconhãyđọccùngtalàkẻhiềnlànhvàkhiêmnhượngthậttronglòng”.Vàvềsautrênbướcđườngđờinếuthấyaidùngbạolực,dùnglờinóixẵngxớm,giọngchuacay,độcđoánmàthànhcông,xinbạnđừngham,sựthànhcôngcủahọsẽnhấtthờivàlàmẹcủanhữngthấtbại.Bạnnêntinrằngngườiđời,yêumến,kínhtrọngkẻhiềndịubaonhiêu,thì cũngnhờngớmkẻhungdữbấynhiêu.Thứngười thô lỗ cộc cằn, phách lối, bạongượcthườnglàmnhữngtộiácvàkhôngbaogiờaidámgiaoviệclớntrênđờinhưgiáodục,chỉhuyvềchínhtrị,quânsự.

3. Phải nói chuyện hayPhươngthếthườngdùngnhấtlàđểdẫndụkẻkháclànóichuyệnhay.Chúngtôibàncùng

bạnnhiềubíquyếtdẫndụbằnglờinóitrongquyển“Từđiểnnghệthuậtthuyếtphục”.Tạmởđây,chúngtôichỉbàicùngbạnđôiđiềucầnthiếtđểmualòngthiênhạbằngbatấclưỡithôi.

Conngười,tựnhiênhamnóithíchgiãibàytâmsự.Đượcmộtkẻthànhthậtchămchỉnghemìnhthìcholàvạnhạnhvàcoingườiấynhưlàmộttriâm.Điềunàychopháimạnhđãlàsựthật,màchopháiyếucònlàsựthậthơnnữa.Tạisaoconngườithích“diễnthuyết”chokẻkhácnhưvậy?Cólạgì.Conngườitựnhiênmuốncánhânmìnhđượckhenngợi,muốntỏramìnhquan trọngvà cũng tựnhiên thấyyếuđuối khôngkềmhãmđượckín trong tâmhồnnhữngniềmvui,nỗikhổ,nhữngbímật, tin tức.Đóchưanóinhững tậtdạykhôn, tậtmuốnchiếnthắngkẻkhácbằnglýluận,tàiba…Bởinhữngtánhtựnhiênấy,conngườiđangôn.Vậymuốnđượclòngngười,quitắcthứnhấtbạnphảithihànhlàchịukhónghehọnói.Nghenóicógiátrịnhưnóihay.Ngheaicáchthànhthậtcónghĩalàtônkínhhọ,nhườngnhịnhọ,quýmếncánhânhọ,ngưỡngmộtàiđứccủahọ, tựmìnhlàmhọctròcủahọ.Nhưthế,kẻđượcnghekhôngkhoáilắmsao?Điềucầnthiếtlàphảinghevớitấtcảsựthànhthật.Khôngthànhthậtxinbạnnhớkỹ,khôngdẫndụđượcaihết.Nếutrongkhingheaimàbạnnghecáchbấtđắcdĩ,vừanghevừangórađường,vừaliếcconchuồnchuồntédướimương,vừaviếthayđọcbáothìcókhácnàobạnxỉvàomặtkẻấyvàbảohọrútluikhông.Vàlàmnhưvậynghĩalàgìnếukhôngphảilàgâyáccảm.Cóngườitưởngrằngkhôngnói,hayítnóithìbànchuyệncùngailàviệcdễ.Không.Kinhnghiệmdạychochúngtathấysựthinhlặng,chămchúnghekẻkháckhóhơnlàgiàhàm.Ngườibiếtnghephảibiếttựchủ,kềmhãmtậtđangôncủamình,phảicólòngbácái,mởnụcườilàmchokẻnóivui,phảidùngýchíkhiếnmìnhvuiluôn,cótháiđộđiệubộêmdịuluônkhikẻkhácnóixócócmình,nóinhữngđiềubấtđángvànghịchsựthật.

Biếtkhen,mộtbíquyếtnữađểthutâm.Chúngtôiđãnói,dùngườiáccũnghamđượccatụng.Aicatụngmình,ngườiấysẽđượcmìnhgiaodu,coinhưbạnthântìmcáchgiúpđỡ,giãibàytâmsựcáchchânthành.Nếubạnmuốnđượclòngngười,thìhãytrảlờinhucầukhẩnthiếtấy.Lờikhenkhôngtốntiềnmuamàđemlại tanhiều lợi lộc.Nó làmchokẻnghebiếtrằngmìnhđồngtâmtưởngvớihọ,nhậnhọcólý,tánthànhtàiđứccủahọ.Nócũnglàphươngthếkíchthíchkẻkháchăngháilàmviệc,canđảm,hysinh.Nếucảđờiquyếtgieoáccảmthìthôi,bằngmuốnđượcthiênhạquýmếnthìtừđâyxinbạnđừnghàtiệnlờikhenthànhthật.Chúngtôinói lờikhenthànhthật.Nhữnglờikhengiảdối làxãgiao,nhữnglờinịnhhótvàvừahạnhâncáchkẻnóiravừagieoáccảmchuachát.Cáitậtlàmtamấtthiệncảmnhiềulầnkhinóichuyện,bạnbiếttậtgìkhông?Tậtchokẻkhácnóibậycònmìnhthìbaogiờcũnglàmẹcủa

chânlý.Chúngtôikhôngmuốnnóihếtmọikẻkhácđềucólýluôn.Không.Chúngtôichỉmuốnnóivớibạnrằnghầuhếtnhânloại,kểcảTàoTháo,Growley,đềutintưởngmìnhcólývàthèmkhátthiênhạhiểumình.Ngườitacóthểdễdàngnhịnđóitừmaichotớitối,nhưngkhôngdễdàngchịuởyênlúcbịhiểulầm,bịkẻkháccholàlầmlẫn,làsáiquấy.Ngườitathấycầntranhbiện,nghethèmkhátbộclộsựthànhthậtcủamìnhra.Aikhôngbiếtnghemình,cãitrảđũalạimình,ngườiấybịcoilàthùđịch.Hồiđóđếngiờ,bạncólàmcôngviệcphảnnhântâmhaylàmắngxốixảvàomặtđốiphương,chorằnghọlầmkhông?Nếucó,xinbạnmaumautựhối.Nếutìmhiểukẻkhác,thưabạn,đólàdiệukếkhiếnhọmếnyêumình.Hãyhòahoàn,dịungọtnóivớihọrằngbạnthànhthậtmuốnhọgiãibàytâmsựcủahọ,muốnhọnóihếtnhữnglýcủađiềuhọquảquyết,muốnhọchỉchobạnđâuphải,đâuquấy.Thànhthậtđặtmìnhhoàncảnhcủangười,chịukhótìmhiểungười,bạnsẽthấybạnsẽcókhôngphảichỉmộtngườibạnmàlàcảtrămcảngàn.Điềunàykhôngcógìkhóhiểulắm.Chúngtôiđãnóiconngườithèmkhátthiênhạhiểumìnhnhưcáthèmnướcmà.Trảlờiđòihỏicủangườitathìbạntựnhiênđượcmếnyêu.Nhữngýtưởng,tâmtình,nguyệnvọngmàkẻkháctrìnhbàychobạn,bạnđãđànhnghecáchchămchỉ,màkhiphêpháncũngđừngphátsạchnhưngườitaphátcỏdại.Hãynhìnnhậnhọcólýphầnnàođó.Khôngaitrênđờihoàntoànquấyvàtrongmọilầmlẫncómộtphầnsựthật.Ítrabạnthànhtâmnhậnphầnphảicủađốiphươngmình.Làmvậylàbạntâmphụchọ.Mànhưchúngtôiđãnói,khitâmphụcairồi,chúngtacóthểdầndầnlýphụchọcáchdễdàng.Lờikhencủatađượctraophảiđúngnơi,đúnglúc,baogiờcũnglàmchokẻkháctranhbiệnmếnphụcta.Rồikhiđốiphươngchỉchobạnthấybạnquấy,lầmởđiểmnàothìthutâmnhấtlàbạnphảibìnhtĩnhvuivẻnhậnngayvàcảmơnhọ.Nếucóthểđượcthìbạnnênsángsuốtthấylỗimìnhvàxinlỗitrước.Bạncótháiđộấythìđốiphươngcủabạndùcốchấpđếnmấy,saucùngyêumếnbạnchânthành.Muốnchođốiphươngsửalỗi,bạnđừngnóihọkhôngđểý,nênhơilầmmộtchút.Nếuđứngtrườnghợpcủahọ,bạncũngkhônghànhđộngkháchơn.Điềuhọlàmmấtlòngbạn,bạnnóikhôngvìđómàbạntráchhọ,mànóitiếcrằngnókhônglàmchobạnđượchọhiểu,đượchọmếnphục.Lấnépbênbạnvàtônkínhhọnhưvậy,làmsaohọkhôngcoibạnlàbạnthân.

Gặpaiđểnóichuyệnthìchúngtaphảinóinhưvậyphảikhôngbạn?Chúngtanóitíaliarằngchúngtathíchăncáinày,khoáilàmcáikia,ưahọcmónnọ,sungsướngđidạo,mêsayđọcsáchbáo.Rấtítkhichúngtanóiđếnđiềukẻkhácmêthích,nhữngđiềuhọhoàibãomàlúcđóhọcũngmuốngiãibày.ThéodoreRooseveltkhônmàhơnchúngtanhiều,nênôngnổitiếnglàngườinóichuyệnxuấtsắcvàđượcnhiềungườimếnphục.Bạntưởngônglàmgìlạlắmsao?Việcấybạnvàchúngtôi,nếubiết,cóthểlàmmàkhôngthấykhólắm.

Làông,trướckhitiếpchuyệnvớiai,haynghiêncứunhữngchuyệnmàkẻấythích.Tạisao

chúngtakhôngbắtchướcông?Muốntiếpchuyệnvớiai,tanênsắpđặtnhữngcâuchuyệncóănthuađếnhọ.Tahỏihọvềlýtưởngmàhọđeođuổi,tabàncùnghọvềnhữngkếhoạchcảitổcáigìmàhọđangthihành,tanóivềngànhhọchọchuyệnmôn,hỏihọvềtácphẩmvănnghệ:vănphẩmhayhọaphẩmcủahọ.Chắcchắnchúngtasẽđượchọcoi làngườinóichuyệncóduyênvàhamthíchgặpta.Nếutakhôngbiếtkẻsắpbànchuyệnưathíchgặptaưathíchvấnđềgìthìnhườnglờichohọnóitrướchoặcmộtcáchkínđáohỏihọ.Đốivớinhữngngườimàtabànchuyệnthườngquá,nếumuốnhỏihọkhỏinhàmchánvàcâuchuyệncóíchlợi,thìtanênlậpmộtchươngtrìnhnóichuyện.Trongđóghirõngàynàobànvềkhoahọc,vănchương,ngàynào bàn về chính trị, thời cuộc, nghề nghiệp, xã hội, gia đình… Lẽ dĩ nhiên trước khi vàochuyện,chúngtachuẩnbịsẵnđểcâuchuyệnđượcthảoluậnđầyđủ,mạchlạc,bổích.

Lúcnói,tanênnóitrầmtĩnh,vớinụcười,tùytâmtìnhcủacâuchuyệnmàthayđổinétmặt,thayđổigiọngvăn.Nếukhôngcótàihàihướcthìđừnggiễucợt.Tránhlốiphánđoánchủquan,tuyệtđốiđộcđoánvànhữngtháiđộcảquyếtnhưđấmbàn,bứttóc,gậtđầulialịa.Chútrọngcáchriêngsựthànhthậtlúcgiãibàyýtưởng,tâmtình.Đừngnóimâuthuẫn.Cũngđừngquáràođón,dùngnhiềumánhlớitỏramìnhthànhthật,vìlàmvậylàtựcáomìnhthiếuthànhthậtrồi.

Đólàquytắctuykhôngthường,bạnbiếtdưrồisongnếuchịukhóthihànhchuđáo,chúngtôiđảmbảochobạnsựđượcmếnthíchvàquýphục.

4. Phải vui vẻKhibànvềnhữngbíquyếtđểthutâm,chúngtôiđãnóivớibạnkhôngcócáigìgâyáccảmdễ

bằngquạu.Ởđây,chúngtôinóivớibạnkhôngcócáigìgieothiệncảmdễbằngthànhthậtmỉmcười.Hồinhỏchúngtôihayđibắtdếthan,dếlửaởnhữngnghĩađịahoangtànvàonhữngbuổichiềuítnắng.Đồnghiuquạnhnhưlòngmộtbàmẹmấtcon.Nhữngcâysaogiàbuôngtànrũrượigiữakhôngtrung,thỉnhthoảnggieoxuốngđấtđầycỏdạivàchiếcláúatàn,tượngtrưngchotắthơivĩnhbiệt.Mâyđensầmtừnglớpchekhuấtánhmặttrời,tạochonghĩađịamộtmàubuồnhơnmặtthiếunữmấttìnhnhân.Chúngtôilủithủibươicỏvạchđáđểkiếmdế.Tiếngdếgãyrớtvàocái thinh lặngcủanghĩađịa làmtâmhồnmìnhnhưrơi lạcnơisamạcđìuhiu.Nhưngkhimấygòmâymàulọkéoqua,ánhmặttrờirọixuốngnghĩađịa,chúngtôithấycảnhsángrựclên,đemlạicholòngmìnhniềmvuidễchịu.Bâygiờbàncùngbạnvềsựmỉmcười,chúngtôimuốnsánhnóvớiánhmặttrờiđó.Nócócáimalựcgìgìngiữtrênkhuônmặtgặpnhiềuphongtrầncủatasựhânhoanvàđồngthờiquyếnrũkẻkhác,mởcửalònghọ,gieoởđónỗilạcquan,yêuđời.Mỗilầnbạnnởnụcườivớiailànhưbạnnóivớihọ:“Lòngtôiđangchânthànhmởcửađónrướcbạn.Tôibắttaybạnvớicảmộttấmlòngtriâm.Bạncókhuyếtđiểmgì,lòngđạiđộcủatôisẽquênđidễdàngvàmắttôichỉngưỡngmộnơibạncáigìthiệnhảo.Tôiđangyêuđờimàbạn.Tôimuốncùngbạnđàmđạolâugiờđểcảmthôngnguồnlòngcủatôi.Mờibạnngồivàxinbạnđừngtạmbiệtsớm”.Khimỉmcười,bạncónhữngýnghĩđókhông?Riêngchúngtôi,chúngtôithấyvậy.Điềukiệncầnthiếtlànétcườicủachúngtaphảicómộtgiátrị.Nócũngkhôngphảilàcáinhănrăng,nhănmặtmiễncưỡngcủakẻmuốnnhửngườivàorọtìnhyêuđểtrụclợi.Nókhôngphảilàcáibànhmiệngmỉamaicủatâmhồncayđộcmuốnhạingười.Nókhôngphảilàcáicườiphởlở,bulubuloacủamộtanhvịlợitrướckhibángiấyxe.Nócũngkhôngphảilàcáicườilãlơi,gợitìnhcảmđồđầydâmdụccủamộtảgianghồkhiđờixuânđãbóngxế.Nókhôngphảilàsựgiãlã,sựrángcườicủakẻkémtrí,muốnmualòngmộtngườilớnkhikhôngcógìđángcườimàbạncũngrặncườichoratiếngcáchlãngnháchvàvôduyên.Cũngkhôngphảilàcườixàmlápcủakẻnhẹdạ,cườikhingườicủakẻkémgiáodục,cườivôlýcủakẻkhùng,cườikhôngtếnhị,cườirộngnhưbộngcủakẻthiếusâusắc.

Mỉmcười,chúngtôimuốnbạndùngđểthutâmđây,trướchếtcótínhchấtthànhthật.Bạncườivàbạnvuicười,yêuđời,nhânái,tựchủ,sẵnsàngrướckẻkhác,xăngxáilàmviệcnghĩa,sốtsắngyênủikẻưusầu,niềmnởchiavuicùngkẻthànhcông,quảngđạiquênhếtlỗilầmcủabạnbè,âuyếmgởitậnlòngngườitìnhthươnghoàntoànvịtha,mạnhmẽthúcgiụcngườitiếnluôntrênđườnglýtưởng,tậntụygiúpngườitìmhạnhphúcđờinàyvàđờisau.Bạnơi.Nếutrênđườngxãgiaomàbạncónởnụcườinhưthế,chắcchắnbạnsẽlàđốitượngmếnthíchcủa

muônngànbèbạn.Nếuhồiđótớigiờbạnchưabiếthiệuquảcủanóthìđâubạnkhởisựthínghiệmthửcoiaiđếngiaotiếpvớibạn,bạnđừngcàunhàunữa.Rướchọbằngnụcườiđi.Nếutiệnbắttayhọmộtcáchthânmật.Khôngbulubuloaquá,nhưngtỏraniềmnởtiếpchuyệnvớihọnhưbạnthân.Họcậyđiềugì,cóthểđược,xinbạntậntâmgiúp.Nhưngkhigặpkẻbấtđồngýkiếnvớibạn,hiềmthùbạn,bạnhãyxửđốinhưvậyđi.Mộtđôilầncólẽkhôngcókếtquảgìhay,nhưngbaogiờbạncũngvuivẻthìdùkẻcólòngsàilangđinữacũngdầndầnquýmếnbạn.Nếunụcườicủabạnkhônglàmchokẻkháccóthiệncảmvớibạnmàtựnó,nógieohạnhphúcchokẻđaukhổ,gâyniềmhoanlạcchotâmhồnsầuchán,đemhyvọngthànhcôngchokẻtuyệtvọng,vìthấtbạithìbạncũngvẫncólýđểcười.

Muốngiữnụcườiluôntrênmôi,bạncầntậpcótínhtìnhmộtmực.Đừngkhivui,“vuingộ”,buồn,“buồnxo”.Dụngsựtựchủtrấnápnhữngtâmtìnhsầuthảm,nhữngnỗibốirối,loâu.Giữnétmặtbìnhlặngnhưbànthạch.Làmchotâmhồnđừngmắcvếtthươngtộilỗivàbìnhyênluôn.Tậptrungtinhthầnvàosựtranhđấuchomột lý tưởngcaođẹptuyệtvời.Khimặttựnhiênxếpnhănlạiđểcónétbuồnthìbạndùnghaibắpthịtcủahaibênmiệngkéonóra.Độngtáctuydễdàng,nhưngítaibiếtdùngnóđểđemyêntịnhlạichotâmhồn,đemthảnnhiênlạichogươngmặtvàgiữvữngnụcườitươitắn.

5. Phải thành thật chú trọng kẻ khácKhôngbiếtmấylầnchúngtôiđãnóivớibạnmỗingườithèmkhátthiênhạquantâmđến

mình.Tạisaobạnkhôngbiếttrảlờithèmkhátnàynếubạnmuốnđượcmếnphục.Bạnhãyđậpbểcáivỏrùacánhâncủamìnhliềnbâygiờđi:Quantâmđếnbấtcứkẻnàobạngiaotiếp.Đừngmãibiquanthấyđờihoàntoànbôngbảnhạ,cóbônghồngnữabạnạ.Hãytìmtrongkẻkhácnhữngđứctínhkhiếnbạnbắtchướccả,chúngtôibiếtcónhiềungườiởdơnhưtù,mặcxấunhưkhỉ,tínhtìnhkỳdị,đangôn,íchkỷ,kiêucăng,láoxược,hờnmát.Nhưngmặckệcáckhuyếtđiểmvàtậtxấucủahọ,bạncứhưởngmộthaiđứctínhtốtđẹpcủahọthôi.Chânthànhkhennhữngđứctínhấy,ngườitasẽmếnthíchbạn.Vảlại,cónhiềungườicoixấudạng,thấybộmặtlàtakhôngdámngólầnthứhai,nhưnglạicótấmlòngtốthiếmcó.Ngườitachẳngđãnói:“ChùađấtPhậtvàng”ư?NếubạngặpđượcnhữngtâmhồnấycólẽcònquýhơnnhữngmỏvàngởPéru.Lúcainóichuyệnvớibạn,bạnhãyđểchohọquantrọnghơnbạnvàdođóthíchtìmđếnbạn.Lúckẻsốngchungvớibạnđauốm,họthèmlờihỏithămcủabạnlắm.Bạnhãythànhthậtnóichohọvàitiếng:“Kháchưa?Thuốcchíchhayuốngvôdễchịu?Ănđặngkhông?Ngủngonchăng?”Cómệtgìlắmđâu.Khôngtốnmộtđồngxunào.Vậymàcógiátrịtưởngrằngmìnhkhôngbịbạnlạmdụng,đượcbạnquýmếnvàướcmuốnkhimạnhgiỏisẽgiaoduvớibạn,giúpđỡbạn.Nhữngkhikẻkhácbịrủirothấtbại,saobạnkhôngthutâmhọbằngcáchchiabuồnvớihọ?Trongnhữngkỳhợpấy,họcầnnhưchúngtacầnăn.Trongkhicộngtácvớiaiđểthihànhmộtcôngviệcgì,điềuquanhệlàbạnđặtnhữngcâuhỏikhiêukhíchócsángkiếncủakẻkhác,giúphọcónhữngướcvọng,nhữngtrùtínhmàchínhmìnhướcmuốn.Nênkhíchlệtàiđức,khảnăngcủahọ,nhìnnhậnhọthànhthạocôngviệcvàcóthểđiđếnthànhcông.

Lúchọtậntụygiúpmình,phảitìmchohọnhữnghứngthú,nhữngsungsướng.Giáphảitốntiềnbạcchútítđểgiảilao,ủylại,bạnđừngkiết.Tốnthìítnhưngsẽthulạinhiều.Nhưngkhihọlỡlầm,làmhạicủacáicủata,tanóngcủamàlaó.Hãygiữthểdiệnchokẻcộngtácvớimình.Tháiđộquântửcủatalàthànhlũybảotồnsựtrungtíncủahọđốivớita.Nhữngkhitanóngcộc,phiềntráchhọlỗilầm,họtựnhiênbịchạmtựáicótinhthầnkhángcựvớita.Nhưngnếutatìmgặphọriêng,ngọtngàochỉkhuyếtđiểmchohọcáchsơqua,họsẽlosửamìnhđểtavừaý.Tâmlýchungcủaconngườilàvậy.Nếuhọkhôngchịusửalỗiliền,cólẽvìhọtưởngtachỉnghĩđếnta,đếnquyềnlợicủatathôi.Bạnhãykhíchlệdanhdựcủahọ,chỉchohọthấyhọhànhđộngcáchnàođósẽlàngườiquântử,caothượng,bácái,đượckẻkhácmếnphục.Đếngiờănuống,bạnlàmnhưquênmấtmìnhđi.Hãylophụcvụhọ.Nhữngtháiđộvịthaâncầnnhưrótrượuchohọ,traođĩađồănmờihọ,dờichainướcmắmởxalạigầnhọ,cólẽbạncholànhỏnhặtquákhông?Nhỏnhặtthiệt,nhưngchỉđốivớibạn.Cònđốivớihọ“to” lắm,vìhọthấy

xuyênquacáccửchỉấytấmlòngquảngđạibácáicủabạn.

Tómlại,trongcuộcsốnghằngngày,muốn“đắcnhântâm”,bạnhãyrakhỏivỏcứngcánhân,niềmnởquantâmkẻkhác.Chútrọngthiênhạlàtựnhiênkhiếnthiênhạchútrọngmình.

6. Phải bền bỉChắcchắnbạnbiếtcórấtnhiềungườilàmquenvớikẻkhácrấtlẹ,mauđượclòngthiênhạ,

nhưngrồitrongmộtthờigianngắn,thântìnhcủahọcùngkẻkhácmấtđi.Hếtgiaoduđượcvớingườinàylạiđếnngườinọ,mỗingườitrongxãhộisaucùngcoihọnhưrơm.Thứngườimàchúngtagọilà“xạo”ấychắcbạnkhôngthích.Bạnmuốntrởthànhngườicólốigiaothiệpbềnbỉđểthànhcông.Bạncólý.Chínhngườiấymớilàhạngngườithậtcóđứcthutâm.Đốivớibấtkỳai,họkhông“bồiquá”,vìnhưvậycóthể“lởquá”.Họvịthalắmnhưngluônchừngmực,họvuivẻđóntiếpkẻkhácnhưngcườinóivừaphảithôi.Trongkhibaonhiêubạnbè“chạyđua”giaotiếpcùngnhữngkẻcóvẻvuitươilắm,coibộrộngrãi,tửtế,cóhìnhthứcquyếnrũ,họvẫnxửđỗimựcthườngvớinhữngbạncũ.Nhiềungườiđãtừngxãgiaovớihọmàvìhaythayđổitínhtình,cáchxahọ,họkhôngtráchmóc,lúcnàogặplại,họrướcđónvớitháiđộngọtngào.Nhữnglốilậpphe,lậpđảngđểnóihành,chỉtríchanhem,nhữngcáchnịnhbợ,bênhvựcvìtìnhcảmnhấtthời,họcươngquyếtkhinhrẻ.Baogiờhọcũngnhằmnhữngthântìnhchânthật,lâubền.

Đốivớimọingười,họđềucómộttìnhthânmếnsâusắcvàlogiúpđỡkẻấykhicầnthiết.Ngàythángtrôiqua,nhữnggìcóthểbịảnhhưởngthờigiantiêumònđi,nhưngtấmlòngvàngcủahọđốivớinhữngkẻmàhọgiaotiếpvẫnmộtmực.Họlàthứngườimàmuốnngườicoinhưvàngngọcvàthíchmếnluônluôn.

7. Phải có óc trách nhiệmTrongcuộcchiếntranh“Hiệpchủngquốc”vàÝPhaNho,TổngthốngMc.Kinleymuốngiao

thiệpchokỳđượcvớiGarcia,viênchỉhuycủaquânphiếnloạnđểnhờôngcộngtác.Làmsaogặp?NàoaibiếtGarciaởđâu?NgườitachỉnóirằngGarciaởtậnnơinguyhiểmxaxôi.CókẻmáchchoMc.KinleybiếtchỉRowancóthểtìmđượcGarcia.RowanđượcmờiđếngặpTổngthốngMỹ,lãnhbứcthôngđiệpgởichoGarcialặngthinhrồilothihànhsứmạng.Rowancũngnhưai,khôngbiếtGarciaởphươngtrờinào,nhưngbởilãnhsứmệnhnặngnề,chàngcươngquyếttìmchođượctướngphiếnloạnnày.Chàngbỏbứcthưvàotrongtúivải,đeonơingực,vượtthuyềnngoàikhơiCubatrongbốnbữa.LênbờCuba,chàngbăngrừngvượtnúi,quabaonhiêutrởlựcnguyhiểmchotínhmạngsuốtbatuần.SaucùngchànggặpGarciavàtraobứcthôngđiệp.Thiệtlàmộtgươngchóilọicủatinhthầntráchnhiệm.RowannhờtinhthầnnàybiếnthànhmộtngườimàdântộcMỹvôcùngmếnphục.MàkhônghaidântộcMỹmếnphụcthôi.BứcthôngđiệpgởichoGarciadoElbertHubbartviếtđăngtrongtạpchíPhilistinetạiMỹnăm1899.VềsaungườitadịchranhiềuthứtiếngPháp,TâyBanNha,ẤnĐộ,TrungHoa,ViệtNam.Đãpháthànhtrên40triệubản.Aiđọccũngmêsay,saymêvìmếnphụcconngườianhhùngcótráchnhiệmsiêuquần.ChúngtôikhôngdámkhuyênbạnchépbứcthôngđiệpấymàđeoởngựcnhưmỗingườilínhNgatrongtrậnNga–Nhật.Nhưngnếucóthểđược,xinbạnbắtchướcgươnganhdũngchịutráchnhiệmcủaRowan.

Tinhthầntráchnhiệmchẳngnhữnglàphươngthếgiúptacótâmhồnanhdũng,rènluyệnchotachíkhímàcònlàbíquyếtlinhdiệugiúptathuhoạchnhântâm.Nhữngaikhôngcótinhthầnnàythườngbịcoilàthứngườikhiếpnhượcvàthiênhạkhinhrẻthậmtệ.Đauđớnthaytrongxãhộinàocũngnhiềunhưtrấuthứngườikhôngcóóctráchnhiệm.Họkhôngbiếttựtin,khônglotậndụngkhảnăngcủamình,khôngthíchcươngquyếtthànhngườianhdũngnênthurúcmìnhtrongmurùacánhân,ưasốngtrongxãhộinhưmộthộtcáttrênsamạc,yếuhènđểchokẻkháclãnhcácthứnhiệmvụ,thừahưởngíchlợichungmàkhôngmuốncựckhổ.Muốnthànhcông,muốnhạnhphúcmàcứănkhôngngồirồi.Gặpchuyệngìkhó,họchỉcótàixúikẻkháchànhđộng.Khichưatớilúcđứngmũichịusàochomộtcôngviệc,mộttráchnhiệm,họrấtđangôn,khoetàiba lỗi lạc, thúcđẩykẻnàyngườinọ, lộnxộnnhưconruồitrongbiếmngôncủaLaFontaine.Nhưngkhiphảilãnhtráchnhiệm,họvắngmặt“rútêm”haythinhlặng.Làmnhỏkhiphảisốngvớitinhthầnđộclập,họkhôngdám.Bạcnhượcnhấtlàkhilàmlớnmàhọkhôngđủcanđảmthihànhphậnsự,lo“lái”kẻkháccậynhờ,thúcđẩyngườidướilàm.Nếucókếtquảtốtthìhọhưởngdanhdự,quyềnlực,nếuthấtbạithìhọthinhlặngđểhọsaikhiến

chịumộtmình.

Thiệt là hạngngười khôngđáng sống với đời gì hết.Họkhôngbiết rằng trên vũ trụnàykhôngcóhọthứhai.Họlàmộtcánhân,lànhâncách,hiểuvớiýnghĩatổnghợpcủaýchívàtrítuệ.Họphảikhaiquậtnhữngtiềmnăngtiềmtàngtrongngườicủamìnhđểsốngmộtkiếpngười xứngđángnhưbaonhiêukẻ có giá trị khác.Nào cóphải là cái “Tôi”phụ thuộc củanhữngcánhânkhácđâu,màchỉtrôngcậykẻkhácthaychomình.Đờihọphảidámlàmcáigìcótínhchấtbảnngãcủahọ.Cáiđócógiátrịchocánhânhọ,khiếnhọhãnhdiệnvớiđồngloại,đồngbào.Họquênhaykhôngbiểulộnhâncáchcủahọra,họgiatăngchíkhícủamình,ýthứcgiátrịcủacánhânmình,hãnhdiệncáchchínhđángvớibaokẻkhác.Lẽdĩnhiên,đốivớikẻkháchọđượckẻbiếtquênmình,longhĩđếnngườita,chịusựkhónhọcmưucầuíchlợi,hạnhphúc,sẵnsànglãnhlấyhậuquảnguyhạinếucóchongười.Khôngvânglờisaođượcngườidámhysinhchotatínhmạng,tàisản,thờigiờ,hạnhphúcgiađình,cảdanhgiálàbảovậttrongđờingườinữa.Conngườitựnhiêncótínhlườibiếng,khôngthíchđemcánhânmìnhralàmbiacho thiênhạdòmngó,muốnsống íchkỷ, cảmkhoáikhikẻkháckhổnhọcmàmìnhannhân,thánphụcnhữngaithaythếmìnhchịukhổđau.Chúngtôimuốnbạnlợidụngbảntínhnàycủaconngườiđể thu tâm,đểpháthuynhâncách.Nghĩa làbạnhãycó tinh thần tráchnhiệm.Trong“Từđiểnnghệthuậtsống”,khôngphảichúngtachạykiếmtráchnhiệm,nhưngkhinóđếnchota,taanhdũngrướcnóbằngnụcười.Bạnhãythấytrongviệclãnhtráchnhiệm,cáidanhdựcaocảvìbạnbiếtsửdụngnhâncáchcábiệtcủabạn.Bạngópmặtvớiđời,thừahưởnghạnhphúcvớiđồngloạicũngnhưdámlãnhnhữngkhổđau.Trướchết,trongcuộcxãgiao,bạnđừngquáỷlạivớimình,đừngkhinhrẻkẻkhácđểbấtkỳtrongcôngviệcnàocũngđemcáitôicủamìnhraquảngcáo,lãnhtráchnhiệm.Cáitôiđemranhưvậylàcáitôiđángghét.Vảlại,mìnhtựquảngcáomình,xuấtthânlãnhtráchnhiệmkhikhôngaicần,cóthểnếucóchokẻkhácgọimìnhbằngmộttênkhônghay là“đồ làmtàng”.Vậybạnnênkhiêmtốn.Khiêmtốn,songkhicầnlãnhtráchthìcứlãnh.Bạnsuynghĩtrướccáilợicáihạivềsauđểkhỏiănnăn.Mỗilờibạnnóira,bạntrầmtưởngchínmuồivàsẵnsàngchịutráchnhiệmnhữnghậuquả.Khiđượcủytháccôngviệcgì,bạntậntụythihànhchuđáovàđảmbảosựthấtbạinếucó.Đãcậynhờ,saikhiếnailàmhộmìnhviệcchi,nếutainạnxảyra,hãylãnhhếttráchnhiệmchohọchớkhôngnênviệnlễgìđểhọkhốnnguy.

Tómlại,bạnphảilàngườicótinhthầntráchnhiệm.Phảicanđảmlãnhcáchậuquảcủasứmệnh,chứcvụ,côngviệc,lờinói,tháiđộhayhuấnlệnhcủamình.Mộtngườinhưvậymớiđángkểkhácmếnyêuvàquýphục.

8. Phải khiêm tốnTrongphầnbànvềnhữngbíquyếtđểrènluyệnđứcthutâm,chúngtôicódẫnchobạncâu

nàycủaKhôngTử:“Thôngminhduệtríthủchidĩngu,côngbịthiênhạchidĩnhượng,dũnglựcchấnthếthủchỉdĩkiếp.”Mỗilầnđọclạicâunày,chúngtôiliềnnhớcâuchuyệnrớtđũacủaLưuHuyềnĐức.LưuHuyềnĐứcmuốnđềphòngđộchiểmthùhạicủaTàoTháo,nêndùcóchícả,muốnlậpđạinghiệp,khichưacóđủphươngthếthườngđilàmvườn…

Ngàynọ,TàoTháovàLưuHuyềnĐứcngồingangnhauăntiệc.Đanggiữabữatiệc,córồnglấynước,TàoTháovàLưuHuyềnĐứcđicoi.

TàoTháocắtnghĩachoLưuHuyềnĐứccáchrồngtùythờibiếnhóavàvíanhhùngtrênđờinhưrồngvậy.LưuHuyềnĐứcnóimìnhngunênkhôngthấunổilẽcaoấyvàtựxưnglàyếuđuốinhờTàoTháomàđượclàmquan,cònanhhùngthìchảbiếtcóai.TàoTháocười,chêlàtríngu.TàoTháobảoanhhùngthậttrênđờichỉcóTháovàĐức.Lúcấymưagió,sấmsétrềntai,LưuHuyềnĐứcgiảđánhrơiđũatrongtayxuốngđấtvàcótháiđộthấtkinh.TàoTháothấyvậyhỏi:“Đạitrượngphumàsợsấmsétsao?”LưuHuyềnĐứcbảoThánhnhâncònsợhuốnggìmình.TàoTháotừđóhếtnghinanLưuHuyềnĐứccóđạichí,khôngđểýthùhại.

Bạnthấylốixửthếcủahạngđạikhôntrênđờikhông?LưuHuyềnĐứckểramưutrícũngcaosiêulắm,tàibalỗilạclắm,nhưngvẫnxửvớiTàoTháobằngsựkhiêmtốnkhônngoanxuấtchúng.HuyềnĐứcgiảlàmvườnđểTàoTháocoimìnhnhưtênnôngdânthường,khôngcóđạichí,giảrơiđũađểTàoTháokhimìnhlàkhiếpnhượcvànhờhiểulầmđó,TàoTháokhônghạimình.

Trênđời,mấykẻkhéoởđờinhưLưuHuyềnĐức.Ngườitathườngbảochođặngthutâmthìphảikhoetài,khoesức.Ngườitathườngthíchxửthếbằngsựkiêucăng.Ngườikiêucăngchomìnhsángtạo,sẽpháttriểntàiđức,khảnăngcủamình,tựthíchvàtựkhoáicáchtháiquá.TheoBossuet,họ tựcoimình làbậc thầnvà tự thờphượng.Họkhôngbaogiờ thấynhữngkhuyếtđiểm,nhữnglỗilầmcủamình,đồngthờitưởngmìnhcóđủthứưuđiểm,nhânđứcmàkỳthiệtlàconsốkhông.Việcmìnhthìquángviệcngườithìsáng,nênhọbươimóclỗilầm,tậtxấucủakẻkhác.Họ là thứngườimàGiêsutráchtrongPhúcâmthư:“Thứngườicócâyđàtrongmắtmìnhmànhìncọngrácnơimắtthiênhạ”.Họluônthèmkhátlờicatụngcủakẻkhácvềnhữngcôngđứccủamình.Nghesungsướngđautậntủycốt,họtựkhoáivìtưởngchỉcómìnhlàtàiđức,làlàmnênviệcnàyviệcnọ.Họtựcoilàquanhệ,nênthườngcóýmuốnmọingườiphảiquantâmđếnhọ,phụcvụhọ,cậynhờhọ.Trênđườngđời,họchỉhànhđộngcáchnàođểmìnhđượcvinhhiển,đượcnhiềulợilộc,đượclưudanhmuônđờimàbấtchấpsựphụcvụtạohóa,đồngloại,đồngbào.Họlàthứngườiíchkỷđángghét.Bởilòngtrànngậpmáukiêu

căng,họcảmthấymìnhlàđốitượngđểmọingườimếnyêu.Họđóikhátlòngquýmếncủathiênhạnhưmộtănmàythèmkhátănuống.Xinbạnđểý,họmuốnngườixungquanhquýmếnhọchỉvìtàiđứccủahọtheohọ,tàiđứchọtạonênchớkhôngtạohóahayaicungcấpchohọ.TheoFrancoisdeSales,cóngười,bởihưdanh,khoáivìcórâumépvảnhlên,cóhàmrâuchảiđẹp,biếtkhiêuvũ,hátca,họcrộng,đẹpđẻđếnnổiaicũngngấpnghé.Bởicótínhháodanhnênngườikiêungạohaylàmnhữngviệclạđểkẻkhácchúýđếnmình.Điưỡnngựcuốncổ,nhóngótcáchnàođótheohọlàbíquyết“quảngcáo”tàiđức,sắcđẹpcủamìnhchongườikhácsaymê.Đặcbiệtnhấtlàhọhaythuyếtvềcánhân,vềcáitôiíchkỷcủahọ.Gặpkẻkhác,họđemnóinàogiađìnhhọsangtrọng,nàonhữngthànhcôngcủahọtrongviệclàmăn.Cókhihọgiảđòtựhạ,nóixấuvềmìnhđểkẻkháctângbốchọ,khenngợihọ.Thiệt lànhữngcáogiàtrongcâuchuyện.

Ngườikiêungạocũngcó lòng thamvọngmênhmôngnhư trờibiển.Nếuhọnghecầnănuốngbaonhiêu thì cũngnhưcầnuyquyền, chức tước,danhdựbấynhiêu.Họ lo tìmkiếmnhữngthứnàyđểchocánhânmìnhđượcvinhhiển,chớkhôngcầnphụcvụquyềnlợiaikhácvànhiềukhikhờdại,mơướcnhữngquyềnchứcmìnhkhôngđánghaykhôngcóphươngthếchiếmđoạt.Lẽdĩnhiên,ngườikiêungạohaytrùtính,bắttaylàmnhữngviệcngoàitàilựccủamình.Bởiquátintưởngnơimình,quácoimìnhlàhoànhảo,họkhôngcầntuluyệntínhđức,khôngcậynhờaichỉdẫnvàdođó,đờisốngluậnlýcủahọlàmộtđờiđángthankhóc.Trongđịahạttinhthần,mâymùkiêungạocũnglàmchohọtựmãn,coimọingườilàdốtngu.Họchỏibànluậncùngkẻkhác,họcholànhẹphẩmgiámình.Kếtquảlàđầunãohọngàymộtcạnhẹp.

Trongcuộcsốnghằngngày,trướckhilàmviệcgì,họhaytuyênbốđìnhđám,nóithìnhiềurútcuộclàmchẳngbaonhiêu.Họhaylênmặtxửbỉvớikẻdưới,háchdịchvớingườitrênđểđượcgọilàanhdũng.Họcũngthíchtỏrakhônvặt,ưaxàitàisáimùa.Kếtquảlànhiềukhihọbịxấuhổ,bịthấtbại.

Thưabạn,thứngườikiêungạonhưvậy,thiênhạquýmếnđượckhông?Vàbạncómuốntrởthànhnhưhọkhông?Khôngđợibạntrảlời,chúngtôibiếtchắcbạnmuốnnênngườikhiêmtốn,vìđứckhiêmtốnlàbíquyếtthutâmlinhdiệu.Trênđời,hầuhếtnhữngvĩnhânđềuxửthếbằngtháiđộkhiêmnhường.NhữngEpietète,Aristote,KhổngTửbaogiờănnóicũngmềmmỏng.ThôngtháinhưSocratemàcònbảo:“Điềutôibiếtchắclàtôikhôngbiếtgìhết”.Giêsu,màcólầncònđirửachânchocácmônđồ.Nhữnggiáohoàngcủacônggiáocóquyềnthếbiếtbaonhiêumàngườinàocũngtựxưnglà“Đầytớtrongmọiđầytớ”.Newton,cómấyngườithượngtríbằng,mànói:“Sựhiểubiếtcủaloàingườichỉlàmộtgiọtnướctrongđạidương”.Bạnvàchúngtôivềđườngđạohạnhcũngnhưhọcthứcchắckhôngănqua,nếukhôngphảilàthuahẳncácbậcnày.Thiếttưởngchúngtanênkhiêmtốnlàhayhơnhết.Ngườikhiêmtốn

khôngphải làngườitựtimặccảm,thiếutựtin,khinhrẻmìnhcáchvôlýđếnđỗikhôngsửdụngcác tàinăngcủamình.Ngườikhiêmtốn làngườisángsuốt, thànhthậtnhậnmìnhcókhuyếtđiểm,cóưuđiểm,cótàiđức,códởdang,tậtxấu.Họkhôngtựđắcrằngmìnhsángtạonhữngcáihaychomình,mànhậnTạohóalàtácgiảcủanhữngcáihayđẹphọcó.Họbiếtrằnggònỗngchứanướcmưakhôngbằngthunglũng,nêndùcótàiđứcđếnđâuhọcũnghạmìnhxuống,mạnhhọxửthếnhưyếu,thôngtháihọđốiđãivớikẻkhácnhưngườingu.Họtinrằngsựkhiêmtốnbaogiờcũngđemlại lợi lộc.Trênđời,conngườitựnhiênmếnkẻkhiêmtốn,thíchkẻchegiấumìnhđểkẻkhácnổibậtra,đượcthỏamãntínhhuyềnngãcủahọ.Thấykẻkhiêmtốn,ngườitacũngmuốnchỉdạychođiềuhay.Vảlại,khigánhváccôngviệcgìmàcótháiđộkhiêmtốn,kẻkháckhôngganhtị,rủithấtbại,khôngaicười.Ngườikhiêmtốncũngamhiểurằngmuốnlàmnênđạinghiệpcầntránhtậtkhoekhoang,lờituyênbốumsùm.Họcólý.Khinóiđiềugìvớiai,họnóinhưkhôngnói,họnóinhỏnhẹ,êmêmmànóitoànnhữngđiềuquanhệmuốnthựchiệnmộtchươngtrìnhgì,họchuẩnbịsẵnphươngthếrồiâmthầmápdụngchođếnthànhcông.Ngườicóthểsánhhọnhưmộtngườimuốnđánhaimàkhôngnóimìnhđánh,cũngkhônglàmdữ,làmvậykẻnghịchđỡhết.Màrờrờnơimìnhhọ,vuốtvethânmậtrồithoimộtđấm…Nóitắt,ngườikhiêmtốnthườnglàngườiănnóigiátrị,hànhđộngcókếtquảkhảquan,songbênngoàilàmnhưngudại,vụngvề.Banđầukẻkháccókhikhônghiểuhọ,khinhrẻhọ,nhưngrồivớithờigianhọđượcquíphục,mếnyêusâusắc.Vậynếucóthểđược,từđâybạncốgắngluyệnđứckhiêmnhường.Khinàorửathanglầu,ngườitarửaởđầuthangtrước.Nếubạnmuốnkhiêmtốn,hãykhiêmtốntrongtâmtưởngđã,vìcótâmtưởngkhiêm tốnmớinóinănghànhđộngkhiêm tốn,vẫn tự tinnhưngkhông tựmãn,khôngchomìnhlàhoànthiện.Nhấtđịnhkhôngănmàylờicatụngcủathiênhạ.Bạnhãysốngvuivẻvớichângiátrịcủabạnmàchỉmộtmìnhbạntrênđờinàybiếtthôi.Đốivớikẻkhác,baogiờcũngtỏtháiđộcungkínhdùđốivớikẻhènyếu.Coingườikháclàquantrọng.Đừnghaylậpdị,làmnhữngviệcquáiđảnđểtỏramìnhlà“chichi”.Nêncóphongđộkhảái.Đi,đứng,ngồilễđộ.Lờinóiđừngcógiọngbúabổ,caokỳ,hốnghách,mỉamai,khingườihaykhoemình.Đừngcườinhưpháonổ,cườichuachát,gieooánhận.Thườngthinhlặng,tựchủnhữngkhimuốnnóiđểtỏrathôngthái,đểhạthấpkẻkhác,đểcãilộn,đểmỉamai.Nếutrongkhixãgiaomàbạnchịukhókhiêmtốnnhưvậy.Chắcchắnbạnsẽđắcnhẫntâmbấtcứhạngngườinàomàbạngặpgỡ.

9. Phải cẩn ngônBạncònnhớđoạnXVIcủasách“ÁnQuan”thuậtchuyệngìchăng?chuyệnconđiếmDalilahại

Samson.QuânPhilitinhlàthùđịchbấtcộngđáithiêncủaSamson,mộtngườicósứcmạnhphithườngnhờđểtócdàitừấutrĩ.QuânPhilitinhmuốnhạSamsonnhưngkhôngbiếtlàmsao.Chúngdùng“mỹnhânkế”.ChúngmướnconđiếmDalilagiảđòyêuSamson,hỏichođượcbíquyếtsứcmạnhcủaông.TrongnhữnglúcâuyếmvớiSamson,Dalilanănnỉhỏimàmấylầnbịônggạt.Saucùng,ôngnóithiệtrằngsởdĩôngcósứckhỏe“hạngvương”nhưvậylànhờđểtócdài.Dalilamừng trongdạ,đemnói choquânđịchônghay, sau cùng cắt tócôngvàbịbọnPhilitinhbắtmócmắt.

Thưathiệtvớibạn,hồinhỏmỗilầnnghemẹchúngtôithuậtchuyệnnày,chúngtôibắtoánghétbatấclưỡicủađànbànhưoánghétvậtgìghêtởm.Khilớnkhônnghĩlại,thấymìnhphánđoánhơituyệtđối,vìđâuphảingườinữnàocũngkhôngcẩnngônnhưDalilahảbạn.Nhưngcóđiềunàylàmchúngtôiđểýnhấtlàsựbấtcẩntronglờinóihayđemlạikếtquảkhốchạiphithường.Từgiađình,họcđườngđếnngoàichợđờicóbiếtbaonhiêungườigâyáccảmchomình,đemtaihạichokẻkhácchỉvìthèolẻo.Họkhôngđủcanđảmhayvìmộtíchlợinàođónênthổlộnhữngbímậtcủakẻkhácmàhọkhôngcóquyềnmạckhải.Ngườitachẳngđãnói:“Cónhữngchânlýkhôngtiệnnóira”vàphảinóithêm:“Cónhữngchânlýkhôngđượcquyềnnóira”.Cócầnchúngtôinhắclạichobạnnhữngbímậtđókhông?Ngườitathườngchiarabathứbímật:Bímậttựnhiên,bímậtủythácvàbímậtcamkết.

1.Nhữngbímậttựnhiênlànhữngchânlýmàtựbảnchấtcủachúng,chúngtabuộcphảiđượcgiữkínđểkhỏigâytaihọachokẻkhác.Nhưchúngtôi tìnhcờthấybạnchônmộthũvàng.Bạnkhôngdặnchúngtôigiữbímậtviệcấy.Nhưngtựnhiênchúngtôithấykhôngđượcphéphởmôi,vìnếutiếtlộbímậtấyrachúngtôisẽlàmtổnhạitàisảncủabạn.

2.Nhữngbímậtủytháclànhữngchânlýkẻkhácchotabiếtvàmộtcáchminhnhiênhaymặcnhiênmuốnchotagiữkín.Thườnglànhữngbímậttabiếtnhờkẻkháctincậyta,dặntagiữkínhayhiểungầmrằngtatựnhiênkhôngbaogiờmặckhảichoai.Nhữngngườithườngđượcủythácnhữngthứbímậtnàylàchamẹ,thânhữu,thầykiện,bácsĩ,thầycả.

3.Sauhết,bímậtcamkếtlàchânlýmàkẻnghehứavớingườinóicáchcôngkhaisẽgiữkínkhôngchongườithứbanàobiết.

Trongcuộcsốnghàngngày,cóbiếtbaonhiêuđiềubímậtnhưvậy.Màthửhỏicómấyngườilogiữkín.Ngườitađãphạmđứccôngbình,đứcbácáivàbộitínmàmặckhảinhiềubímậtđánglẽkhixuốngmồcũngkhôngnênnóichoai.

Nhữngcái thùngchảythườngngười taquăngdướihầmrác.Nhữngconngườikhôngcẩn

ngônthiênhạcũngsathải,oánghét,chánchê.Nếubạnmuốnngườixungquanhquýmếnbạn,xinbạnchịukhókiểmsoátnghiêmngặtbatấclưỡi,cổnhânbảochúngtatrướckhinóiphảiđánhlưỡibảylần.Chúngtôikhôngdámmuốnbạncựcquánhưvậy.Nhưngmỗikhinóiđiềugì,ítrabạnchịukhósuynghĩtrước,cânđolợihạichokỹlưỡng.Đểýcoiđiềubạnsắpnóicóphảilànhữngbímậtmàbạncóphậnsựgiữkínkhông.Nóirathìsướngmiệng,vuilắmđấy.Nhưngngoàirataihạichokẻkhác,bạncònbịthiênhạnghikỵ,oánthù.Thườngngườitaquýmếnchúngtalàvìcoichúngtanhưbạnthân,coilòngdạchúngtanhưcủahọ.Bởisựtintưởngnày,họchochúngtabiếtnhữngbímậtcủagiađình,củatâmhồnhọhaycủanhữngkẻmàhọcóliênquan.Cókhihọdặnchúngtagiữkínvàquátin,hiểungầmrằngchúngtatựnhiênbảomật.Nếungàynàochúngtađemphanhphuinhữngđiềukínấychokẻkhácnghethìchắcchúngtabịmấtngayuytínvàtrởnênkẻthùhọ.Cólẽbạnnói:“Thìthổlộbímậtrồichúngtadặnkẻnghegiữkín”.Thưabạn,nhiềungườikháccũngcóýnghĩnhưbạnvàhọphảihốihậnthiênthu.Tạisaobạnbiếtkhông?Tạivìkẻkháccũngcóýnghĩnhưbạnvậy.Hồinghebímật,aicũngkhoái,hứađủđiều,thề“bánmạng”nữanếumìnhlộbímậtchokẻkhácnghe.Khibiếtđượcrồi,tâmhồnnghengộtngạt,miệngngứa,muốnnóiđểtỏramìnhthôngthạo.Thếlàhọlàmynhưngườiđãchohọbiếtbímật.Họcũngdặnkẻnghehọgiữđiềuhọnóinữa.Vàkẻnàocũngbướctheolốicủahọ.Bímậtcứnhưvậymàbịđồnthổi,saucùngbiếnthànhchânlýmìnhhiển,aicũngbiết,cũnghay.Vảlại,theotâmlýthườngtình,mộtđiềugìtatiếtlộbởibấtcẩnchomộtkẻkhácmàdặnhọđừngnóilạivớiaithìbịbạilộmauhơnlàkhôngdặn.

Mộtkhikẻkhácđembímậtmàtatiếtlộđồnthổibốnphương,chừngấytalàmsaogiậtlờinóicủamìnhlạiđược.Ngườixưađãamhiểuđiềunàynênnói:Mộtlờinóirabốnngựatìmkhóđược(Nhấtngônkýxuấttứmãnantruy).Nếuđiềubímậtlànhữngtộilỗi,nhữnggìcóthểlàmnhơdanh,xấutiếngkẻkhácthìcàngđượcgieorãitrongdânchúngmaulẹhơnnhữngbímậtthường.Vàbímậtcủangườilàmđiềuquấycàngđixacàngbịxuyêntạctiếngxấucủahọcũnglanrộngradầndầnkhiquanhiềucửamiệng.Bạnthửtưởngtượngaiđóđãphúgiaochobạnnhữngbímậtcủamìnhmàvìbấtcẩnbạnlộmật,làmhọmấttiếngtốt,gặpnhiềutaihại,saucùnghọcònthiệncảmvớibạnđượckhông?Riêngchúngtôi,nếuởtrườnghợpcủahọchắcchắnsẽcóáccảmvớibạn.Màchúngtôitưởngbạncũngvậy.Kinhnghiệmvềđờisốnghằngngàychochúngtabiếtphầnnhiềunhữngngườicẩnngôntuyítcóbèbạnđểchơigiỡnnhưngcónhiềubạnbètincậy,phúgửitâmsự,bàntínhnhữngviệcquanhệ.Tráilại,nhữngngườitrốngmiệngthèolẻo,hayđâmthọc,banđầuthiênhạlầm,đượcnhiềukẻmếnthích,songdướigótthờigian,họbịmọingườinghikỵ,“sợ”vàtránhxa.

Trongcônggiáocấmngặtcáchtuyệtđốinhữnglinhmụcnóiranhữngtộilỗihaytâmsựkẻkhácxưngvớimình,bàn luậnvớimình.Linhmụcnào tiết lộbímậtgiải tộiphảiphạmtội

trọng.Vàđọc lịchsửgiáohội,ngườitachưatừngthấyvị linhmụcnàophạmluậtcấmnày.Chúngtôikhôngdámmuốnbạnlàmnhữnglinhmục,songchúngtôiướcsaobạnhọctậpđứccẩnngôncủahọ.Bâygiờđây,bạnhãybuôngsáchxuống,dùngnămphútthinhlặngmàthềhứavớitấtcảlươngtâm,danhdựcủabạnrằng,cảđờibạnnhấtđịnhcẩnngôn,khôngbaogiờtựýtiếtlộbímậtnàomàbạnkhôngcóquyềntiếtlộhaykhôngcólýdochínhđángđểmạckhải.Thườngchúngtôikhôngthíchcáigìtuyệtđối,nhưngtrongvấnđềnày,chúngtôixinbạnhãytuyệtđối,cươngquyết,tuyệtđốinhưvậysaunàyrủilỡlầmnóvừa.

Bạnbảomậtđốivớinhữngngườithườngđãđành,màcảđếnnhữngngườibạnthânthiếtnhấtxinbạnhãycẩnngôn.Nếubạnlàlinhmục,thìđốivớibấtcứaidùđốivớiGiáoHoàng,bạncũngkhôngnóibímậtgiảitội.Điềuđóđãđành.Màdùbạnkhôngphảilàlinhmục,trênđờicũngcónhữngbímậtvìlươngtâm,vìíchlợikẻkhác,bạnphảigiữnhưnhữngbíẩngiảitội.Sựgiữbímậtđấythuộcvềdanhdự,vềgiátrịconngườitronglờihứa,trongsựcẩnngônmà.Đâuphảichỉcăncứtrênchỗtincậykẻkhácgiữbímậtđượcnhưmìnhmàtựdolộmật.

Chúngtôikhôngthểquênnhắcbạnđiềunàynữalàtaphảigiữbímậtchẳngnhữngcủakẻkhôngcóáccảmvớitamàcảcủakẻthùđịchta.Lýdovừamớinóitrên:Bảomậtvìdanhdự,vìnhâncách.

Đểdễdàngcẩnngôn,bạnnêntránhtậtgiàhàm.Mộtkhinóinhiềuquá,chúngtakhôngđủthìgiờkiểmsoátnhữngđiềutanói.Vìđó,bímậtcókhidosựvôýbịbạilộ.Ngườicẩnngônchẳngnhữngkhôngtiếtlộngayđiềubímậtmàcònkhôngnóimémé,nóixaxađiềubímậtmàmìnhcóbổnphậngiữgìn.Vìnóinhưvậyvôtìnhkhiếnbímậtbịcáimàngườitahaynóichơilà“bậtmí”.Thùngđầyrượulủnglỗnhỏcóthểchảyhếtrượu.Bímậtcủatavìbấtcẩn,bạilộ“hơihám”cóthểbịkẻkháctìmhiểurộnghơn,saucùngamtường.Vậymỗilờibạnnóirahãyýthứccoinọsẽcóhậuquảgì,nếucóthểlộmậtthìxinbạnhãmnọngay,hãmmộtcáchtuyệtđối.Trongnhữngtrườnghợpbịcậtvấnvềnhữngbímậtmàthấybạnkhôngcóquyềnvàcólýdođủđểnói,thìhoặcbạn“đánhtrốnglảng”trảlờibằngnhữngcâunóibônglông,hoặcbạnchegiấubímậtbằngcáchnóisáiđi.Nhưvậykhôngphảibạnnóiláođâumàbạnchỉcheđậybímậtvớikẻkhôngcóphậnsựbiết.

Ngườicẩnngônchẳngnhữngkhônglộmật,màcònkhôngbấtlịchsựtrahạchnhữngbímậtkẻkhácbiết,dùkẻấylàthânhữu,làbạntrămnămcủamình.Chúngtaphảicóóctinhtếđủđểkhỏi làmchokẻkhácnóichuyệnvới taphảingạivìnhữngcâuhỏibấtcẩncủatavàdođókhinhrẻta,coitanhưngườithấtgiáo.

Tómlại,bạnnênnóihếtsứcít,nhấtđịnhnhữngbímậtnàokhôngcầnthiếttiếtlộvìlýdochínhđángthìsẽđượcgiữkín.

Trởlên,chúngtôichỉmớibànvớibạnvềmộtgóccạnhcủacẩnngôn,sựbảomật.Cẩnngôncònbuộctaănnóithanhcao,vìđó,bạnđểýtránhchocâuchuyệncủabạnnhữnglờinóixằng,những tiếng trêughẹo,mỉamai,móc lò, hiểmhóc, sửa lưng, chỉ trích.Phải kính lòng tựáingườitanhưdânẤnĐộquýtrọngrắnvậy.Chúngtôibiếtbạnlanhtrí,lúcbànchuyệnvớikẻkhác,bạnngứamiệngmuốntranhluận,muốnchọcghẹohọ,đốnhọchothấtlýchơi.Nhưngthưabạn,bạnthắngvìcaotrí,vìlợikhẩu,bạnvuilắmđấy.Nhưngkẻbịbạnđánhbạicótâmtrạngthếnào?Chắcchắnlòngtựáicủahọbịtổnthươnglắm.Nhữnglờimàbạncholàduyêndáng,tỏrachothiênhạbiếtbạnlanhtríhùngbiện,bạncóbiếtchăngchúnglànhữngcondao,nhữngmũikimđâmthốntâmcankẻbạntấncông.Họlàmsaocóthiệncảmvớibạnđược.

Khiaivôý,vôtìnhlỗilầmđiềugì,bạnchịukhóđừngbuôngranhữngtiếngtráchmóc.Cũngđừngxấcxược,rùnvai,rên“hỡiôi”.Chúngtôibiếtbạnkhôngghétgìhọ.Nhưngkhilàmlỗi,họđãengạinhiềurồi,cótâmlýnhụcnhãrồimàbạntráchhọnữathìhọoánghétbạnngay.Nêntựchủđểkhỏigâyáccảmvôlý.

Cẩnngôncũngbuộctatránhnhữngcâuchuyệncóliênquanđếnlỗilầm,tộiáccủakẻtagiaotiếp.Nếucólỡđềcậptới,taphảikhônkhéotránhliền.Đừngcótậtbànvềchínhtrị,tôngiáovớibấtcứai,nhấtlàtránhhẳnsựtranhluậnvềnhữngvấnđềấy.Bạnhãyhếtsứcthậntrọngkhibànvềđờisốngvợchồng,vềviệcchăngối.Tốtnhấtlànghehơnlànóiđểkhỏilàmcóchokẻkhác lầmtưởngbạn ít trongsạchhayđãtừng lụythântrongdâmtà.Sauhết,ngườicẩnngônlàngườisuynghĩhếtmọiđiềumìnhnói,màkhôngnóihếtmọiđiềumìnhsuynghĩ.Họthấytrướckếtquảcủalờinóivàtựchủ,khôngnóikhikhôngcầnthiết.Đếnlúcphảinói,họnóibặtthiệp,trầmtưởng,kỹtừngtiếng,sănsóctừnggiọng.

Tómlại,xinbạnhãynênlàngườicẩnngôn,rấtmựccẩnngônđểdễdàngthuhoạchtâmhồnkẻkhác.

10. Phải bác áiNếukẻ íchkỷbị thiênhạoánghétbaonhiêuthìngườibácáiđượckẻkhácquýmếnbấy

nhiêu.Viếtcâunàychúngtôinhớđếnchuyện“Tướidưa”trongGiảTửTânThư.Cóhaingười,mộtngườithuộcnướcLương,mộtngườithuộcnướcSở,ởgầnnhauvàmỗingườiđềutrồngdưa.NgườinướcLươngsiêngbónphân,tướinướcnêndưatốt.NgườinướcSởlườiquánêndưaxấu.ThấyđámdưangườinướcLươngxumxuê,ngườinướcSởganhghét,mỗiđêmlênquacàopháđếnđỗidưahéocằn.NgườinướcLươngđemthưacùngTưởngLạingờybáoán.TrưởnglạitrìnhviệckiệnchoTốngTựulàquanRoãnmộthuyệnởgầnđóhay.TốngTựunóivớingườinướcLương:“Càodưangườitachỉthêmoánthù.Mỗiđêmngườihãyđitướidưachongườitamàđừngchongườitabiết”.NgườinướcLươngvânglời.

SauđóđámdưacủangườinướcSởpháttốtlại.NgườinướcSởhỏiramớibiếtngườinướcLươngtướigiúpmìnhvàmếnphụcngườinướcLươngvôcùng.Câuchuyệncólẽkhônglạgì,nhưngnọchứngminhchochúngtathấykẻcótinhthầnbácáithườngđượcngườikhácmếnphục.Tronggiađình,ngườichachỉbiếtlochomìnhănmặcsungsướng,đidulịch,sốnghạnhphúccáchíchkỷvớibạntrămnămmàkhônglosắmănsắmmặcđầyđủchoconcái,hằngngàycoichúngnhưngườidưngkẻlạ,xửđốihungdữ,rầyla,đánhđập,tựnhiênconcáikhôngkínhmếnngườichavàkhikẻnàyquađời,chúngkhôngthấygìluyếntiếc.Dướimáihọcđường,họcsinhnàosốnggiữaanhemcócảmtưởngrằngmìnhgiốngconcônglạcgiữabầygà,chỉbiếtlochomình,lạmdụngkẻkhác,hamnổivềmình,khôngbaogiờbiếtgiúpđỡ,coiđồngtiềnnhưbánhxe,lúcanhemhữusự,ngữlạnhlạtrồiloviệctưriêngcủamình,ngườihọcsinhấychắcchắnbịbạnđồngsongcoitệhơnrácrơm.Trongcuộcsốngxãhội,kẻnàochẳngnghĩđếnxómgiềng,đặttưlợitrêncônglợi,chỉbiếtcógiađìnhcủamình,ănởmiễnsaođượclợichomìnhcònkỳdư“chếtainấychịu”conngườiấydĩnhiênlàđốitượngoánghétcủamuônhọ.

Nhữngkẻíchkỷấyquádốttâmlýthườngtìnhnàycủaconngười.Conngườitựnhiênyêucáitôicủamìnhhơnhếtvàcũngtựnhiênmếnphụcaiquantâmđếncáitôicủamình,aibiếtxãkỷphụcvụngườikhác,côngviệcmàconngườitựnhiênnghekhólàmvànếulàmthìphảihysinhlắmlắm.Kinhnghiệmdạychochúngtabiếttrongcuộcgiaotếxãhội,thiếugìngườicóđầytậtxấuđángghét,nhưngchỉvìtốtbụnghaybốthí,cứutếxãhội,nângđỡngườiyếuđuốimàđượckhôngítkẻmếnyêu.Cũngcónhiềungườiđốivớichúngta,chúngtakhôngthíchvìhọchỉtríchhaylàmđiềuchimíchlòngchúngtađó,songthấyhọlàmviệcnghĩamộtcáchquảngđại,thànhthậtvàâmthầmvìtinhthầnvịtha,chúngtatựnhiênkínhphục.Rồidolòngkínhphụccóthểlầnlầnchúngtamếnyêuhọ,tìmcáchgiaoduvớihọthânmật.

Vậybíquyếtnữađểthutâmchúngtôimuốntặngbạnlàđứcbácái.Chúngtagọiđứcbácáilà

mộtđứcđểđừnghiểunọchỉlàsựvịthathườnghaychỉlàtínhcủatựnhiêntốtbụng,khônghaytưởng,nói,làmđiềugìxấuchoanhem.Đứcbácáichẳngnhữnggồmmấyyếutốấymàcònlàhànhđộngchỉhuybởitrítuệ,bởiýchícủakẻbiếtkínhtrọngnhânphẩmởkẻkhácvàmuốnlàmđiềuthiện,điềuíchlợichothiênhạ.Vìthế,chúngtôiướcaobạnnênngườidùngtrítuệ,ýchícủabạnđểmưucầuhạnhphúcvậtchất,nhấtlàhạnhphúctinhthầnchođồngloại,đồngbào.Cómộtđứcbácáiquanniệmcáchchínhđángnhưvậy,bạnđừnglogìkhôngcókẻkínhtrọngmếnyêubạn,giúpđỡbạnđắclựcvàhạnhphúc.Nhữngvĩnhâncủathếgiancũngkhôngkháchơnbạn.ĐứcThíchCađãchủtrươngtừbi.ChúaGiêsucảđờicổvõbácái,thiếtlậpThânThểmầunhiệmlàđạigiađìnhcủanhânloại,buộcchúngsinhthathứkẻthùnghịch.MặcTửmuốnbốnbiểnthựchànhthuyếtKiêmái.Bướctheogótcácbậcnày,tưởngbạnkhôngđếnđỗilầm.Vảlạilàconngười,bạntựnhiênbịbắtbuộctìmkiếmhạnhphúcchokẻkhác.Cóbấtcôngkhông?Không.Bạncũngnhưchúng tôivàbaonhiêuđồng loạikhácđềucóchungmộtcứucánhlàHạnhphúc.Vìđó,chúngtakhôngđượcphépíchkỷsưutầmhạnhphúccủachúngtathôi,màphảitíchcựcvìhạnhphúccủacộngđôngngười.Lẽdĩnhiên,khôngthểchúngtacộngtácvớimuốnhọởmọithờigianvàkhônggianđểchiếmđoạtlýtưởngHạnhphúc.Chúngtabịkhugiớitrongmộtthờigian,ởmộtkhônggiannhấtđịnh,vìđóchúngtathihànhbổnphậncủamìnhbằngcộngtácvớigiađình,thônxóm,quốcgia.Đứcbácáicủabạn,khiđượcthithốmangnhiềuhìnhthứckhácnhautùyngười,tùyhoàncảnhmàbạngặp.Bạncóthểvuivẻchokẻxungquanhbạnlạcquansống,racôngsănsócnhữngbệnhnhân,góptiềndưỡngdụctrẻmồcôi,ngườicôlão,hoạtđộngnângcaođờisốnggiaicấpcầnlao,cảithiệnnhữnggiađìnhtúngkém,tíchcựcủnghộthuầnphongmỹtục,lolàmxongphậnsựcôngdânđểquốcgiangàymộtcườngthịnh,nỗlựctựhọc,hoạtđộngvănhóađểvănminhloàingườiđiđếnchỗcựcđiểmởngàymai.Đólànóiđứcbácáithựchànhvibổnphậnconngười,cònkhicómụcđíchthutâm,nọcầnđượcbạnthiluyệncáchtếnhịhơn.Giữaxãhộibạnsống,bạnnêncótâmhồnnhưbiểncả,đừngchấpnhấtlỗi lầmanhem.Dễdàngthathứthùnghịch.Lúcnàocũngsẵnsàngtiếprướckẻkhácđểgieorắctìnhyêu,lờianủi,tiahyvọng,sốnglạcquan,niềmhạnhphúc,cảnhhòabình.Bạnquênhẳnbạnkhibạngặpmộtngườinàodùkẻấyởdướiquyềnbạn,họchànhkém,xấudạng,nghèotúng,xửbạcvớibạn.Bạnhãycoihếtsứcquantrọng,bạntròchuyệnvớihọcáchvuivẻ,thânmật,hỏithămvềsứckhỏe,vềgiađình,cuộclàmăn,nhữngthànhcông,cáchoàibãocủahọvàtậntâmgiúpđỡhọtùykhảnăngcủabạn.Trongcuốn“Ýchícủasứcmạnh”,Nietzschenóivịthalà“íchkỷtậpđoàncủacáckẻyếu…Tìnhyêuchânthànhcủaconngườibuộcsựhysinhchoíchlợicủanòigiống”.Đólànhữnglờinóibậy.Taphảibàitrừnhữngnạnlàmchonòi giống suyđồi,nhưngnhữngkẻ lỡbịbệnhđauvì trụy lạc,do sốphậnphải tậtnguyềnkhốnnạn,taphảivìnhânphẩmconngười,nângđỡ,anủihọtronggiờphúttàntạđầy

sầutủicủađờisống.Làmnhưvậychẳngnhữngchúngtathihànhphậnsựlàmngườimàcònthulặtđượctìnhyêucủahọ.Tađừngỷmạnhkhỏe,cómứcsốngcaomàkhilàmviệcnghĩacótháiđộkhinhngười.Đừngbắtchướcnhữngngườiíchkỷ,bấtnhân,khibốthíchỉlàmnhữngcửđộngkhônghồnđểtựgiảithoátkhỏisựxinxỏlàmbậnrộnkẻxấusố.Nhữngkẻấydùđểbạctriệuđểthiâncũngchẳngđángaibiếtânmàmếnphục.Ngườitachẳngđãnói“cáchchoquýhơncủacho”.Vậytrongkhithựchiệnđứcbácái,bạnhãycótinhthầnhysinhhoàntoàn,hysinhvìquýtrọngnhânphẩmcủakẻbạngiúpđỡ.Hysinhvìhọlàanhemcủabạntrongđạigiađìnhnhânloại.Ngườixưabảo:“Tứhảigiảihuynhđệ”mà.Bạnđừngchủtrươnglốilàmviệcnghĩatheotinhthần“Tôichobạnđểbạncholại:Doutdes”.Cáiócvịlợinàychỉgieonghingờ,chỉkíchthíchtínhlạmdụng,lòngbạcơncủakẻkhác.Muốnthutâm,muốnmuốnngườilàbạnchíthiếtcủamình,phảihoàntoànhysinh.Hysinhkhôngnhữngvớingườicốtnhục,vớibạnthân,vớikẻquenbiết,màvớingườilạ,ngườilãnhđạm,thùnghịch,bạcơn.HãylấycâunàycủaHenriBordeauxlàmtônchỉ:“Aiquênhạnhphúcriêngtưcủamìnhđểtìmhạnhphúckẻkhác,ngườiấysẽđượchạnhphúcdồidào”.

11. Phải tự trọngBạncóthểtưởngtượngđượckhông,mộtngườimuốnthiênhạquýtrọngmìnhmàchính

mìnhlạicónhữngtưtưởng, lờinói,hànhvi,cửchỉtỏramìnhrấthènmạt,rấtđángkhinh.NgườiLaTinhthườngnói:“Khôngaicóthểchocáigìmìnhkhôngcó:Nemodatquoddnonhabet”.Thậtlàchílý.Chúngtakhôngthểđượcmuônngườitrọngphục,mếnyêunếuchúngtakhôngbiếtmếnphụcmìnhtrước.Nguyêntắctaphảitheolà:“Phảiđángmếnphụcđirồihãymuốnđượcmếnphục”.Nhờkiểmtâm,chúngtathấytrongthờigianqua,nhiềukhichúngtamâuthuẫnvớimìnhlàmsao.Chúngtagiàutựáikhôngthíchthiênhạkhinhrẻ,cườichêmình,lúcnàocũngmuốnlàmđốitượngquýmếnduynhấtcủamuốnhọ.Đồngthờichúngtakhôngquantâmtựtrọngbaonhiêu.Chúngtanuôinhữngtưtưởnghắcámôuếđểtìmnhữngkhoáilạctrongtưởngtượng.Chúngtađểtâmhồnchìmđắmtrongnhữngướcvọngtộilỗi,đêhèn.Biếtbaolầnchúngtaphạmnhiềutộiáctuykhôngbằngtácđộng,bằngngônngữnhưngbằngtâmtrí.Chúngtacótínhkiêucăng,khinhngười,hạtiện,lườibiếng,biquan,nhunhược,ganhghét,oánthù,vânvân…Cólẽchúngtanóikhôngngườinàokiểmsoátđờisốngtâmlinhcủamìnhnênthahồtưtưởngcáchbấtđáng.Nhưngchúngtacònlươngtâmchứ.Chúngtaphảibiếttrọnglươngtâmcủamìnhhơndưluận,phảithànhthậtvớimình,khôngmâuthuẫnvớimình,tìmsựbìnhyêntrongtâmhồnhơnlàsựbằnglòngcủakẻkhác,chúngtamớiđánglàngười.

Cótưtưởngbấtđángnênnhiềulúcchúngtaănnóibấtđáng.Chúngtaquênmấtmìnhcónhânphẩm,mìnhcóđịavịxãhội,mìnhcầntưcáchđángphụcđốivớimọingườixungquanh.Batấclưỡicủachúngtakhôngbiếttựchủ,làmmồingoanngoãnchotìnhdục.Chúngtanóinhữnglờicộccằn,xấcxược,caychua,hómhỉnh,xảotrá,nhữnglờiôuế,tụctĩu,biểulộmộttâmhồnđầymùivịdâmô.Cókhiratrướcđámđông,vìthànhlũycủadưluậnchúngtacònhãmkhẩuchútđỉnh.Nhưngkhivềvớigiađình,sốngchungvớingườicốtnhục,vớicácbạnthân,chúngtathahồănnóitấtcảbảnchất“khôngvănminh”chútnào.Chúngtaỷyrằngnóichơikhôngsaovàchỉnóivớikẻthânnghĩathôinêncógìhại.Thiệtlàlầmtưởng.Thiênhạkhinghechúngtaănnóibấtđángmộtlần,cóthểchochúngtanóichơi.Nhưngnếuchúngtanóivậyluôn,cótậpquánnóibậy,nóinhảmliệungườitacókhoandungvớimìnhchăng?Cóthểngườitanói:“Lòngđãđầyrồimiệngmớinóira”rồichúngtalàmsao,còngìlàthểgiáchúngta?Cònchúngtanóichỉngườiquenthuộcnghechúngtanóibấtđángthôi.Đókhônghẳnlàmột lývữngchắc.Ởtrướcquầnchúngxa lạhayởtrướcmộtsốquenthân,chúngtavẫn làngườivớinhânphẩm,vàvớisựđòibuộcgiữtưcáchcủamình.Đốivớiai,ởđâu,lúcnàochúngtacũngphảitỏramìnhđángmếnphục.Khôngnênvìmuavui,vìtinlòngthathứcủakẻquen

thuộcrồichúngtathôilàmngườitrongmộtthờigian.Vàthôilàmngườicónghĩalàlàmgì?

Tronghànhđộng,nhiềukhichúngtakhôngtựtrọngđủ,vìtiềntàiámảnh,chúngtahaytựhạđểyêucầuvậtnàyđiềunọnơikẻkhác.Trướcmặtkẻquyềnchức,sangtrọng,chúngtaquênmìnhlàconngười,quênmìnhcómộtđịavịxãhộinênnịnhbợ,cómróm,luồncúi,nănnỉ,xinxỏnhữngânhuệ,lòngthathứ,sựgiúpđỡ…Cólầnchúngtôigặpmộtbácsĩănmặcrấtđườnghoàngđivớivàingườitùytùngngangquamộtđốngrácbênhôngchợnọ.Bỗngôngđứnglại,bảocácngườitùytùngđitrước.Bạnbiếtônglàmgìkhông?Ôngxuốngméhôngchợ,chỗcómộtđốngrácngùnngụntođểlượmmộtcáilonmàôngcóýkiếmvềchothằngbécủaôngchơi.Ôngbấtchấptrămnghìncặpmắtngóônglumkhumchungvớivàibađứatrẻ“xấusố”chuyênsốngbằngcủalượmnơicórácvàtrongcácốngcống.Chúngtôitựhỏi:“Bácsĩthườngcótiềnmà.Vảlại,thiếugìchỗkiếmlon.Giámượnmộtembénàođólượmgiùmchokhôngđượcư?Hayôngnóirằngôngbìnhdân.Khônglẽ.Chắctạiôngcó“bệnhHarpagon”đếnđổikhôngdámmuađồchơichoconông?Chảlẽ.Ngườitaphảinóiôngkhôngýthứcvềviệcgiữtưcáchthìđúnghơn”.Thưabạn,cólẽtrongthờigianqua,nhiềulúcchúngtathiếutựtrọngnhưviênbácsĩkia.Cóchứcquyềncao,ănmặcđúngđịavị,đivớinhiềutaimắtnhưngvìmáuíchkỷ,thamlam,hamlợiámảnh,thấyđiếuthuốcthơmcủaairớtdướiđất,chiếcnútáo,kiếngmátcủaaibỏtrongthùngráccoibộcònxàiđược,chúngtakhôngnệxấuhổ“vớt”liền…Cónhiềuđồvậtởnhàchúngtadưdửlắm,chothiênhạnữa,nhưngkhigặpaibỏ,aibốthíthìchúngtalàmnhưcùngmạtđâumấykiếp,bấtkểuythế,uytín,lủivôđámđônggiànhgiậtcáchcộccằn,íchkỷ,hènmạt.

Mộtthứmờmắtchúngtanữalàtìnhyêu.Đốivớikẻnọngườikiacókhichúngtaanhdũnglắm,cóvẻchíkhílắm,đángphụclắm,nhưng,đốivớisắcđẹpduyêndáng,chúngtamấttựchủ,quênmìnhlàconngườiphảisốngchongườitaphục.Chúngtavìchỉthấymuốnmuachuộctìnhyêu,vìđóikháttìnhyêunêncónhữngcửchỉ,nhữnghànhvibạcnhược,đêhèn,đểdụdỗ,mêhoặclàmđẹplòngkẻmìnhyêu.Đángtiếcnhấtlàtrongnhữngtrườnghợpcónhiềungườibiếtsựngudạicủatakhuyênbảotakhônngoanmàtavẫnlìlợm,hếtthẹnthuồngvàlàmmồingonchotìnhdụcsaikhiến.Đốivớikẻtasayyêuvàđốivớingườithân,vìtậtgiàhàm,nhẹdạhayvìmuốnđượcđểý,muốnnóichuyệnvớikẻmìnhyêuchokhoáidạ,chúngtahayhỏi,haychiềulòntrongcáchnghekhiếnkẻkháccoitanhưrơm.Baolầnchúngtathiếutựchủvàquátinlòngtốtcủangườinênkhềumóc,xôđẩy,chọcghẹo,tràophúng,trợnmắt,trềmôi,méomiệng,runvai,cườibálấphaylàmnhữngviệckhiếnthiênhạcoicáidĩvãngđầyuytíncủaôngtakhông ragì, khinhdễ ta, không thèmhỏi chuyệnvới tavàkhi có chuyệngìquanhệ,họkhôngquantâmgìđếnýkiếnhayướcvọngcủata.

Tómtắt,trênbướcđườngđời,muốnthiênhạmếnphụcmànhiềukhichúngtatựtrọngquá.

CáitôicủachúngtađốivớithiênhạtựnhiêntheoPascal,đãđángghétrồimàtacòntựhạmìnhnữathìthôilàmsao“đắcnhântâm”.Đểýtưtâmsửatínhluônkiamàsợnhiềulúctinhthầnkhônglàmchủnổibảnnăng,cònlàmnhữngviệcbậyphảihốihậncảđời,huốnghồgìthảcươngchoconngườicủamìnhthahồlàmnôlệtìnhdục.Nếubạnmuốnchiếmđoạtlòngmếnphụccủangười,thìbạnhãycươngquyếttựtrọngngaytừgiâyphútnày.ĐọcTrangTử,bạncónhớchuyệnnàykhông?HainướcHànvàNgụygiànhđấtnhau.TửHoaTửyếtkiếnvuanướcNgụytênlàChiêuHivàhỏi:“Nếubâygiờcảquốcdânhợplạitrìnhvuacâunày:Taytráilấycảthiênhạthìmấttayphải,tayphảilấycảthiênhạthìmấttaytrái,vuacóbằnglòngkhông?”.ChiêuHiđáp:“Không”.TửHoaTửtâu:Bệhạnóiđúng.

Xétthìrahaitaytatrọnghơnthiênhạ,thântatrọnghơnhaicánhtay,nêncàngtrọnghơnnữa.NướcHànlàtiểunhượcquốc.MiếngđấtvuatranhsánhvớinướcHàncònnhỏbéhơn.Vậysaovìcuộctranhgiànhđấtấymàvuađểthânhaotổnvìmấtănmấtngủ,ưusầu,lolắng?”.ChiêuHinghenóithánphụcTửHoaTửvàkhenlàkhônngoan.Câuchuyệntuyxưanhưtráiđấtnhưngcóthểdạychochúngtabàihọc:Tựtrọng.XinbạnhãycócáitinhthầncủaTửHoaTử,bạnđừngđểnhữngmốidanhlợi,nhansắchaysựyếuđuốilàmchomìnhtựhạbằngcáchcónhữngtưtưởng,lờinóihànhvibấtđáng.Mộtđiềuchúngtôimuốnbạnđánhdấuđậmởđâylàtựtrọngkhôngnênhiểulàtựcao,tựđại.Ngườitựcaotựđạilàngườikiêucăngđángghétnhưchúngtôiđãnóitrên.Bạnkhôngnêngiốngnhưhọ.Tựtrọngbànởđâylàmộtđức.Nókhiếnconngườiýthứcnhânphẩmcủamình,biếtgiữtưcách,thểdiệnchomình.Vậy,nhờnọ,từđâybạnhãykhai trừkhỏiđầuócmìnhnhững tư tưởngôuế,hắcám.Cưumangchúng,khôngaibiếtthiệt,nhưngbạncólươngtâm,bạnphảitưtưởngdướisựchỉđạocủalươngtâm.Bạncũnghãykỹlưỡngtronglờinói.Đừngđểtậtgiàhàm,tínhnhẹdạkhiếnbạnnóisỗsàng,đùacợt,mỉamaitụctĩu.Đừngcườisáimùa,cườitánthànhkhinghekẻkhácnóibậy.Nhữngcâutụctĩucủakẻthấtgiáoviếtởnhữngcầutiêu,váchtường,bạnnhấtđịnhđừngkhinàođọc.Chúngtôinóithêm:“DùaiviếtThánhkinhởnhữngchỗấy,bạncũnghãyliếcmắtđichỗkhác”.Tránhtậthỏi,tậthámiệngnghekẻkhácvớitinhthầnđầulụyquálẽlàmchohọcoimìnhnhưrơm.Cươngquyếtkhôngđểlòngthamlam,tínhhiếusắc,sựnhẹdạxôđẩylàmnhữngviệchạphẩmgiáconngười,chàđạptưcách,thểdiện.Sốngđờisốngđườnghoàngnơithanhthiênbạchnhậtcũngnhưchốntưphòng.Phảilấycâu:“Tôilàngườiphảisốngrangười”làmkhẩuhiệuchođờisốngvànhờđóthiênhạmếnphụcbạn.

12. Phải sống thanh khiếtBạncólấylàmlạtạisaochúngtôimuốnbạndùngđờisốngthanhkhiếtnhưlợikhíđểthu

tâmkhông?Nếuxétchokỹ,bạnsẽkhôngngạcnhiêngìhết.Chínhđứcthanhkhiếtlàmsườncốtchogiátrịconngười.Mộtngườicónhiềuđứctínhkhácnhưbácái,khiêmtốn,canđảm,v.v…Màcóđờitưđầyvếtthươngdâmtàthìdùthiênhạcómếnphụcmặtngoài,trongthâmtâmngườitavẫnkhinhrẻ.MộtnữthanhhaymộtnamthanhcónhansắcTâyThi,cóvốnhọctrờibiển,ănnóibặtthiệpsonghaycặpbècặpbạncùngnhững“phườngtrênbộctrongdâu”,bạncómếnphụcđượckhông?Ngườiđànbànọcóchồngconrồi,tínhtìnhrấthiềnhậu,haythươngngườikhốnkhó, songbội tínvới chồng,phạm tộingoại tìnhcùngmộtngườihàngxóm,bạncómếnphụcđượckhông?Mộtnhàtưhànhnọkhấngiữđứcthiếttrinh,sốngđộcthân,sốtsắngtruyềngiáolắm,họchànhsiêuquầnbạtchúngmàcótậtvevãn,bạncómếnphụcđượckhông?Ngườiquảphụnọtuổiđãcao,gầnđấtxatrờirồimàkhôngchịugiữtiếtnghĩavớichốnglạiđiđâucũngthanthởđờicôđộcvàthỉnhthoảnglàmđiềuhoanguyệt,bạncómếnphụcđượckhông?

Conngườilànhâncáchnghĩalàýchívàtrítuệ.Conngườisốngđờisốngngười.Nhụclạcconngườichỉđượchưởngtrongđờihônnhânchínhđáng.Ngoàiraphải triệtđểcữkiêng.Mỗingườiphảitùyđịavịcủamìnhmàsốngthanhkhiết.Đứcthanhkhiếtlàánhsángcủatâmhồn.Nólàmchotâmhồntăngvẻđẹp.Nólàdấuhiệucủaconngườikhôngnôlệtìnhdục,cáchriêngnhụcdụcnhưloàicầmthúnôlệbảnnăng,màbiếtsốngtựchủ,nhưsốngngười.Mỗingườiphảicốgắngnhốt“conlợn”củamìnhdướisứctrấnápcủaýchíđểđờimìnhthanhcaovànhờđóthiênhạquýmến.TrongLưPhuNhântruyền,cótấmgươngthanhkhiếttanênsoi.LưThịlàvợPhùngHuyênLinh.PhùngHuyênLinhđaunặngkêuLưuThịđếnnói:“Khitôichếtnàngnêntáigiávàănởtửtếvớichồngsau”.LưThịbuồn,vàotrongphòngriêngômmặtkhócnứcnở.Đoạnnàngkhoétđimộtconmắtchứngtỏchochồngbiếtnếuchồngrủimấtđi,nàngnhấtđịnhthủtiết.PhùngHuyênLinhđauítngàythìmạnhvàyêumếnbạnđờicủamìnhkhôntả.Vềsau,khiôngthiđỗlàmTểtướngvẫnsốngđờichungthủyvớiLưThịmàkhôngcướithêmtìthiếpnào.VuaĐườngTháiTônmuốnbanchoPhùngHuyênLinhmộtmỹnhân,ôngkhôngchịu.ThiênhạbảorằngtạiLưThịcótínhghen.NhàvuabữanọbảoHoàngHầuđòiLưThịđếnquởtrách,buộcphảiđểchồngcótìthiếp.LưThịnhấtđịnhcựtuyệt.Saucùng,vualấychénrượugiảlàmthuốcđộcbảomộtlàtựtửhailàđểchồngcóvợlẽ,phảichọnmột,LưThịđiềmtĩnhuốngchénthuốcđộcmộtcáchanhhùng.

Cólẽbạnkhôngtinlàchuyệncóthật.Nhưngdùsaonọcũngnếuchotagươngthanhkhiếtđángtheo.Nócũngchotabiếtkẻthanhkhiếtđượcngườiđờiquýhơnvàngngọc.Vậythiết

tưởngbạnnênchuyêntâmrènluyệnnhânđứcnày.Sauđâyxinnhắcchobạnmấyđiềucầnthiếtnhất:

1. Cậy nhờ thần lựcRấtnhiềungườiănhọccao,đãtừngravàochốntênbayđạnlạc,khéttiếngvềchíkhímàvẫn

cótínhdâmdục.Vậychúngtađừngquátincậynơisứcchốngchọitrướccámdỗcủamình.Ngườixưađãnói:“Tinhthầnthìchóngvánhmàxácthịtthìyếuđuối”.“Conlợn”củaÉpicureởtrongmọingười luônrìnhcơhộiđể thúcđẩynhữngviệcxằng.Lòngnhụcdụccủaai cũngcuồngbạocả.Chúngtanêntincậythầnlựcgiúpđỡluôn.Đừngỷcaotuổirồimàquỷdâmdụcbớtrìnhrập.Theotâmlýhọc,ngườitrưởnglãovẫncólúchiếusắc,hiếudâmnhưtuổixuân.BạnkhôngnhớchínhmấyônggiàcámdỗSuzannephạmtộidâmdụcsao?

2. Canh phòng ngũ quanThườngnhữngtưtưởng,tâmtìnhôuếsinhrabởinhữnghìnhảnhkhiêudâm,nhữngviệc

tínhgiaocủacầmthú,nhữngcơquansinhdụccủakẻkhác.Đừngđể lọtvàotainhữngcâuchuyệnhoa tình,những cungbátkích thíchnhụcdục,nhữngđiệuđàn làmủymị tâmhồn.Tránhnhữngrờmóvôcớnơithểxácngườikhácpháihaycủatrẻconcósắcđẹp.Giảmbớtnhững cao lươngmỹ vị, những đồ dùng quá êm dịu trên giường ngủ. Thân thể càng đượcnuôngchiều,“conlợn”củaÉpicurecàngtruréo,càngđòinhảychuồng.

3. Canh phòng những cơ quan tâm thầnĐừngđểnãonhớdiễnlạiluônnhữnghìnhảnhôuế,nhữngnhansắc,nhữngcuộcgặpgỡkhả

nghi,nhữngcáiliếc,điệucười,tặngvậtnhửtâmhồntavàorọdâmô.Dùngýchíhãmtrítưởngtượngnhưngườitahãmcươngngựa.Nólàtênthùbấtcộngđáithiêncủađứcthanhkhiếtvìnọbắttamơmộngnhữngkhoáilạcáitình,bàyvẽchotanàogặpgỡ,viếtthưngọt,luậnbàntâmsự,ngóliếcgợitình,cườiduyêndáng,tướngđi,bộđứnglàmmêhồnnhấtlànọhaybắttathèmkhátnhụclạcbằngcáchgợinhữngcảnhchăngốicủađờisốnghônnhân.Phảikhéosửdụngtìnhái.Timcủabạnlàkhovàng.Trongsốngyêuđươngcónhiềubếnđầycạmbẫynênbạnđừngđểthuyềnlòngmìnhtheoláitìnhdụcgặpbếnnàocũngđậu.Mộttìnhyêutrongsạch,cao cả, khéodùng làmộtđời vĩđại, bổ ích chomìnhvà thiênhạ.TrongWithelmMeistersWandermjahre,Gethenói:“Điềuchúngtaphảikhẩncầulànhữngtưtưởngvĩđạivàmộttráitimtrongsạch”.Xinbạnhãylấycâunàylàmkhuônthướcchođờisốngmình.Áitình,tìnhtâmgiaolànhữngbảovật,tacóquyềnhưởngnhữngthúvịcủachúngnhưngphảikhéodùngchúngvìchúnglànhữngcondaohailưỡi.Cóthểchúngdưatađếnbờcõihạnhphúc,màcũngcóthểdẫntavàobếnkhốnnạnvôcùng.Nêngởitráitimmìnhtrongcùnglòngtạohóa.Nêndùngtìnhyêucủamìnhphụcvụđồngloại,đồngbào.Đừnghoangphíđờixuântronghốlầydâmôđểrồicảmộtđờirênhốihận.

Nỗlựcdùngtâmlinhdụcrènluyệnchomìnhmộtýchígangthép.Nósẽlàkhígiớilinhhiệugiúpmìnhchếngựdụctình,hướngdẫnthuyềnlòngmìnhvữngtiếntrênbiểnđờiđầysónggiódâmô.Đồngthờicũnggiatâmuốnnắntrítuệ.Nhờtrítuệphánđoánsángsuốt,bạnnhậnđịnhđượcđâulàhạnhphúcmàáitìnhcóthểcungcấpđược,đâulàcạmbẫymànhụcdụcnhửlòngxuâncủabạnkhiếnbạnlụythân.

4. Lo phục vụ một lý tưởng cao đẹp nào đóNhữngngườidâmdụccóđờisốngôuếthườnglànhữngngườiănkhôngngồirồihaythi

hànhmộtchứcvụmàkhôngđemhếtlươngtâmnghềnghiệpđểthựchiệnchuđáosứmệnhcủamình.Người tanói: “Không lý tưởng,không lương tâm làmẹđẻcủadâmtà”.Để tránhnhữnggiâyphútmơmộngôuế,nhữnggiờgặpgỡcámdỗ,bạnnêncốgắngthihànhmộtlýtưởngnàomàbạnsaymêđó.Trongkhitranhđấucholýtưởng,đầuóccủabạnđầynhữngtưtưởnglànhmạnh,caocả,tâmhồnbạnđầynhữngtâmtìnhbácái,trongsạch.Cáctìnhýhắcámkhóbềdụdỗbạnvềđườngxácthịttanhhôi.Ngoàinhữnggiờtranhđấucholýtưởngbạnnêntựhọc,nghiêncứuriêngmộtmônhọcnàocókhiếu.Côngđènsáchcủabạnchẳngnhữngbổíchchođờimàcòngiúpbạntránhnhữngtâmtưởngdâmôlúcnàocũngnhưchựcsẵnđểxâmnhậpvàođầuócta.

5. Tránh những gì kích thích nhục dụcĐừngởdơ,ởdơcóthểlàmchocơquansinhdụcngứangáyvàkhitagãibịxúcđộngsinhcơ.

Hamthíchvậnđộng,tậpthểdụchơnlàcứùlìsốngcónhữngtưtưởngíttrongsạch.Bớtdùngnhữngmónkíchthíchthầnkinhnhưtiêu,ớt,rượumạnh,càphê,tràđậm.Sángngủdậyđừngnằmnướng lâu trêngiườngmơ tưởnghết chuyệnnàyđếnchuyệnkia.Thườngnhữnggiâyphútấy,chúngtahaybịcámdỗvềxácthịt.Xatránhnhữngtiệmnhảykhôngtrongsạch.Coinhưđồxãráccácsáchbáogốiđầugiườngcủakhách làngchơi.Là thuốcđộccủa tâmhồnnhữngphimtuồngđầynhữnghônhítsặcsụamùixácthịt.

Đólàvàibíquyếttuyđơnthường,nhưngnếubạnchịukhóthựchiệncóthểbạnsốngđờithanhkhiếtđángphục.

Điềuchúngtôimuốnnhắnbạnsauhếtlàxinbạnhãythanhkhiếttừtâmtưởng,lờinóiđếnhànhđộng.Cónhiềungườichỉsợdưluận,khôngnóiđiềugìnhơbẩn,khônglàmviệctàdâmnhưngtrongtâmhồncócảmộtsạohuyệtcủadâmdục.Không.Chúngtacólươngtâm.Điềunàonghịchvớilươngtâm,chúngtalothanhtrừ.EtienneSzéchenyigọi:“Thanhkhiếtlànguồncủamọisắcđẹp”.Tâmhồncủachúngtaquýhơnmọibảovậttrầngian,taphảidùngthanhkhiếtmàtrangsứcchonọtuyếtmỹ.Vảlại,tâmtưởnglàmẹđẻcủahànhđộng.Nếuđầuóctađầynhữngtâmtưởngdâmdụccóchắctakhỏinóinăng,hànhđộngnhưtínđồcủaKiệtTrụkhông?

Bạncũngđặcbiệtcanhphòngbatấclưỡi.Thiênhạsẽkếtánbạnnghiêmkhắcnếubạnthốtranhữnglờinóitanhmùitrănghoa.Bạncaotuổi,nhiềuchứcquyền,họccómấybằngcấp:Mặckệ.Nếubạnkhôngcẩnngôn,haynóixằngthìbịkẻkháccoinhưbãmía.

Trongcuộcsống,tránhnhữnghànhđộngcóthểlàmchođờimìnhmấttiếngtốt.

HãybắtchướcngườinướcLỗnọ.NướcLỗcóngườiởnhàđộcthân.Gầnchàngcómộtquảphụ.Bữakiatrờimưanhưthácđổ,nhàbịdột,quảphụđếnxinchàngởđậu.Chàngbếcửalại,khướctừ.Quảphụtrách:“Saongườibấtnhânnhưvậy?”.Chàngđáp:“Ngườitanóinamnữsáumươituổitrởlênmớiởchungmộtnhàđược.Mànàngvàtôicòntrẻnêntôikhôngthểchonàngởchungmộtnhàvớitôiđược”.Quảphụcãi:“LiễuHạHuệômcongáingườitatronglòngkhôngainóigì.SaongườikhôngbằngLiễuHạHuệ?”.Chàngđáp:“NgườinhưLiễuHạHuệthìlàmnhưvậyđược.Còntôiđâychưađủđức.TôikhôngchonàngvàonênkhỏimấttiếngtốtthìtôicũngkhôngthuagìLiếuHạHuệômcongáingườitamàkhỏitiếngxấu.”

ĐứcGiêsulúccònsinhtiềncólầnđểchocôgáiđiếmMadalenalumkhumkhócsướtmướtdướichânNgàivàcũngcólầnbàntâmsựcùngnàngMát-tha.Bọnphàmnhânyếuđuốinhưchúng tacònxa lắmmớibằngGiêsuhayLiếuHạHuệ.Hãybắtchướcđềphòngnhưngười

nướcLỗthìhơn.Mộtmặtchàngtakhônglàmcóchonhụcdụcnổidậytrongmình,mặtkháctatránhđượctaitiếngthiênhạ.Bạnnênđểýrằng,trênđời,làngười,aicũnghamthíchdâmdục,rủilàmviệcxằngkhôngmuốnaibiết,nhưngđồngthờikhôngchịukẻkháchiếuâmvànếuaiviphạmđiềuhoanguyệtthìtọcmạchtìmbiếtnhưmộtkỳquan.Conmắtthiênhạrấttinh,rấtnghihoặc,rấthiểulầmvềvấnđềxácthịt.Tahànhđộngthiếukhônngoanmộtchútcóthểmấtthanhdanhcảđời.Bạnnóitacólươngtâmlàmchứngmà.Phảirồi.Ởđờikhôngnơinàohànhđộngtheodưluận..Nhiềubậcthánhsốngcònbịkẻkháchiểulầm,cholàphườngtộilỗi.Khôngaihiểutabằngta.Taphảiđủsứcănchịugiữthinhlặngtrongtâmhồnkhidưluậnhiểulầmchỉtríchta.Nhưngdùvậy,bạnnênđểýgiữmình, thanhkhiếtbềngoàicáchđặcbiệt.Bạnxâydựngchângiátrịchotâmhồnmàbạncũngxâydựngthanhdanhđểthutâmnữachớ?Bạnvìđóchẳngnhữngcóđờitưtrongsạchmàcólốixãgiaocũngtrongsạch.Tránhhếtmọilờinói,cửchỉ,cáchliếc,giọngcười,tháiđộ,hànhvịnàocóthểlàmchothiênhạhồnghilòngbăngtuyếtcủabạn,khinhrẻbạn.Tránhnhấtlànhữnggặpgỡnơiphòngvắng,chỗtốitămvớingườikhácphái.Đốiriêngvớibạn,nhữnghộingộấylànhữngdịplàmbạnsangãdễdàng.Bạnđừngquátinýchí,đứchạnhcủabạn.Sáchxưanói:“Aiyêunguyhiểmsẽtévàohiểmnguy”,vềviệcgìngườitacònchíkhí,ýnhânlực,chớvềphươngdiệnxácthịt,ngườikhônkhôngbaogiờdámỷ.Thấyphânngườitatránhhơnlàlạigầnbịtmũihayđạplênrồirửachân.Đốiriêngvớithiênhạ,gặpgỡngườikhácpháitrongnhữngchỗkhảnghibaogiờcũngcóthểcóhạichobạn.Nếungườitatinbạnlàngườiđườnghoàngthìthôi,bạnkhôngbịtaitiếnggì.Hiểulàbạnkhônghộingộluônmãinhưvậy.Nếuthiênhạhồnghibạnrồilàmsao?Cóthểsựhởmôibấtcẩncủahọlàmtanvỡởbạnnềnthanhdanhmàbạnđâycôngxâyđắp.Vậyđểýđềphòngnhữngnguyêncớlàmtamấttiếngtốtlàhànhđộngcủakẻkhônngoan.

Chương III. Tự ám thịMộtngườidùcaotuổi,cónhiềuchứcquyền,dùsangtrọng,dùđậunhiềubằngcấpđếnđâumàănởaicũngghét,vẫnlàngườivôgiátrị.Tôitintưởngrằngconngườitôisẽcómộtnhâncáchkhảquannếutôibiếtrènluyệnđứcthutâm.Tôilàngườibiếtmuachuộclòngkẻkhác,dùlànhữngkẻrấtkhótính.Lúcnàotôicũngănngaynóithật.Khôngbaogiờtôicómạnhtâmchỉtríchai.Tôikhôngvụngdạithithốvốnhọc,xàitàisáimùa,vôlý.Tôikỹlưỡngsănsócdungmạo,cáchtrangsứccủatôi.Lòngtôirộngnhưđạihảinênkhônghaythắcmắcvìnhữngviệcnhỏnhặt.Tôiquênmìnhđểchútrọngkẻkhácvàvìđókẻkhácchútrọngtôi.Tôilàngườidễdàngthathứkẻthùđịch.Tôigiữthểdiệnchokẻkhácvànhấtlàkẻdướiquyềntôiyếuthếhơntôi.Tínhtìnhtôiluônđiềmđạm.Lờinóicủatôihàmsứcsựkhiêmtốn,dịuhiền.Tôikhônglàmcớchokẻkháchungdữ,cóáccảmvớitôi.Tôilàngườikhéoxàibatấclưỡiđểthuphụclòngkẻkhác,sắcmặttôiluônnhưmùahoanở.Tôihoàntoànxãkỷđểphụcvụconngười.Tôiquantâmđếnbấtkỳaigiaotiếpvớitôi.Tôiluồnthủlễ.Tôigớmcáchriêngnhữngkhoekhoang,nhữngtháiđộravẻ“tađây”củatiểunhân.Tôilàngườinóichuyệnrấthấpdẫn.Đốivớiai,tôicũngxửđối“nướcbền”.Tôilàngườidámchịutráchnhiệmvềlờinói,hànhvi,chữviết,huấnlệnhcủamình.Tôilàmchủhoàntoànbatấclưỡicủatôi.Tôicươngquyếtgiữkínnhữngbímậttôibiết.Tôilàngườiyêumếnhếtmọingười,kểcảkẻthùhạitôi.Tôibiếttựtrọngđểkẻkhácmếnphụctôi.Tôicótâmhồnthanhkhiếtvàđờisốngtôiluôntrongsạchgiữahốđờinhưsentrinhgiữavùnglầyvậy.

Phụ lục I: DANH NGÔN LUYỆN GIẢM “THẤT NHÂN TÂM”1. Bíquyếtcủanhữngtínhtìnhcươngquyếtlànghịlựcquyếtđịnh,ởđâunguyên

tắckhôngđiềukhiểnnữathìýchíxuôichiềutheolợilộc.(E.Caro)2. Mụcđíchcủagiáodụclàtạonênnhữngcâytùng.(P.VanHée)3. Sựsốngtựchủđólàsốngtựdo.(Lacordaire)4. Tâmtínhtruigiàgiặnlàýchíhùngcườngđượcđiềukhiểnbởimộtlươngtâmtế

nhị.(Huxley)5. Bạnđừnglàmcụcbộtkhônghìnhdáng,dùnglàmgìcũngđượcmàkhôngnên

việcnàocả.(H.Honeré)6. Ngườitakhôngthểphánđoánmộttínhtìnhkhichưađượcthửtháchlúcbuồn

chánvàkhốnnạn.(M.Semer)7. Nhữngngườihoàntoànphảilàmộttổnghợpcủaánhsáng,chíkhívàquảtim.

(L.Merklen)8. Tàinăngđàoluyệntrongthinhlặng,tâmtínhđàoluyệngiữaxãhội.(Goethe)9. Giớitríthứccủathếhệhiệntạichếtvìquáhiểubiếtvàvìmuốnkhôngđủ.(G.

Dirks)10. Phảinhânlànhquámộtchútđểnhânlànhvừađủ.(Miravant)11. Buồnthảmnhậpvàothếgianbởilườibiếng.(LaBruyère)12. Mộtngườikhôngmụcđíchdođókhôngnghịlực.(Tocqueville)13. Ngườihốihậngiốngnhưngườikhôngphạmtội.(Mahomet)14. Trongcuộcmuabánlờinói,bạnchỉnêndùngnhữngtiềnvàngvàtiềnbạcthôi.

(Joubert)15. Bạnđừngđểlưỡicủabạnchạytrướctưtưởngcủabạn.(Chilon)16. Biếtlàmthinhlàđứctínhhiếmcóhơnbiếtnói.(SaintAmbroise)17. Nềntảngbấtkhảlaychuyểnlàđứccôngbình.(Pindare)18. Khimộtvấnđềcôngchínhthìsớmmuộnnócũngthắng.(J.Simon)19. Lịchsựthậtcấmngườitatrưngbàycáchkiêuhãnhtinhthầnvàtàibacủamình.

(BàDeLambert)20. Giậnlàmộtcơnđiênngắn.(Sénèque)21. Danh dự cũng như con mắt: Nó không chịu một chút dơ bẩn mà khỏi mờ.

(Bossuet)22. Đơngiảnhóađờisốnglàmộtnghệthuậtvĩđại.(G.Perrot)23. Linhhồncầnthanhkhiếtthìxácthịtcũngcầnsạchsẽ.(Epietète)24. Bạnhãyápdụngcôngbìnhbằng“Ngôn”lẫn“Hành”.(Pythngore)

25. Bạnhãytìmnhânđứcnơikẻkhácvàtậtxấunơibạn.(Franklin)26. Bạnhãydùngtấtcảhaymộtphầnquyềnlợicủabạnmàluônluônlươngthiện.

(Sextius)27. Bạnhãytínhtoán,nghiêncứu,suynghĩtrướckhihànhđộng.(Pythngore)28. Ướcgìngườibạcânkhôngngăncảnkẻhànhthiện.(Sextius)29. Conngườisinhrachokẻkhác,vậybạnhãysửachữahọhaychịuđựnghọ.(Marc

Aurèle)30. Tràophúnggiốngnhưmuối:Phảidùngnókhéoléo.(Pythngore)31. Ngườinghèonhấttrongthiênhạlàngườihàtiện.(Chamfort)32. Phẩmcáchthựccủamộtngườiởtưcáchcủahọchớkhôngphảiởtàisảncủahọ.

(Blackie)33. Mộtngườihoangphílàmộtthùđịchcủaxãhội,mộtngườitiếtkiệmlàmộtân

nhâncủacộngđồng.(AdamSmith)34. Tôithíchtronggiađìnhcũngnhưtrongquốcgia,nguồnnhânđứcdồidàonhấtlà

tiếtkiệm.(Cicéron)35. Nhữngngườikhônlànhững“cuốntựđiển”nóichuyệnhaynhất.(Goethe)36. Đừngcócáigìquálố.(Solon)37. Chừngmựclàtrạngtháicủamộttâmhồntựchủ.(Vauvenangues)38. Bấtcứđiềugìbạnlàm,bạnhãylàmtậntụy.(Thánhkinh)39. Canđảm thậtkhôngphải làkêugọi sự chếtmà làđấu tranhchốngbạcphận.

(Sénèque)40. Làmmấtthờigiờlàphạmmộttộitựtửthật.(Young)41. Khôngcógìgiốngkiêucăngbằngngãlòng.(Amiel)42. Chânthànhlàmởcửalòng.(LaRochefoucald)43. Khôngbaogiờđượcphéphànhácdùchonhữnglýdobênngoàixemrachính

đángnhất.(Tertullien)44. Thịhiếuchỉđượcđàoluyệnbằngsựngưỡngmộcáituyệtxảochứkhôngphảicái

tầmthường.(Goethe)45. Tấtcảmọiđườnglêndốcđềugậpghềnh,canđảm.(A.DeGasparin)46. Nhữngvĩcôngđượcthựchiệnkhôngphảibằngvõlựcmàbằngkiênchí.47. Biếtchờđợilàphươngthếhaynhấtđểđếnnơi.(Johnson)48. Lýtríchânthựcvàkhônngoanchânthựclàbiếtchừngmực.(JosephdeMaistre)49. Taphảiđặtnghĩavụvàphẩmcáchlêntrêntấtcả.(Bossuet)50. Linhhồncủatựdolàtìnhyêuluậtpháp.(Klopstock)

51. Ôngvuavàngườichănthúvậtđềucótráchnhiệmcủamình:Ngườinàytráchnhiệmvềvệquốc,ngườikiatráchnhiệmvềđànvật.(S.Simon)

52. Bạnhãyluônhànhđộngthíchhợpvớisựcươngquyếtcủabổnphận.(P.Janet)53. Lẽphảihoàntoàntránhmọitháiquá.(Molière)54. Mọihiểubiếtđềudoquansátvàthínghiệm.(SainteBeuve)55. Nhânđứclàcuộcchinhphụccủaýchítrênbảntính.(Kant)56. Nhânđứccógiátrịhơnvinhhiển.(Vauvenangues)57. Nhânđứclàkhéosửdụngtựdo.(SaintAngustin)58. Nhânđứclàsứcmạnhmàtâmhồnchốngcáiácvàlàmchothiện.(Lacordaire)59. Khôngbằnglòngvềmìnhđólàdấuhiệuthậtcủanhânđức.(Plaute)60. Ngườinàokhôngcóchíkhíkhôngphảilàconngười,màlàđồvật.(Chamfort)61. Bạnmuốnngười tanói tốt vềbạn thì bạnđừngnói cái gì vềđiều tốt ấyhết.

(Pascal)62. Đừngchêchán,đừngngãlòng:Nếubạnmớithấtbạithìhãykhởisựlại.(Marc

Aurèle)63. Hễtìnhdụcthườngyếuđuối,hễnhânđứcthìlàsứcmạnh.(Lacordaire)64. Tấtcảchúngtađềulànôlệcủaphápluậtđểcóthểsốngtựdo.(Cicéron)65. Sầumuộnvàothếgianbằnglườibiếng.(LaBruyère)66. Ngườiláoxượcluônhoangphílờithề.(Corneille)67. Thànhthậttronglờinóilàmộttrongnhữngđiềukiệncănbảnđểsốngtrongxã

hội.(L.Carrau)68. Đừngnhầm lì lợmvới già giặn:Người già giặnbiết lòng ác củangườiđời ẩn

tronglờihơntiếngthuamàhọkhôngbậntâm.Cònngườilìlợmbấtkểtưcáchcủamìnhvàainóiđenkhôngbiết,nóitrắngkhônghay.(C.Paulin)

69. Bạnhãythườngxuyêntưởngđếncáigìcaocả.(Cléobule)70. Bạnrênsiếtvềnhữngkhốnnạncủabạn?Nếubạnxéttấtcảnhữngđaukhổcủa

kẻkhácbạnsẽthanthởíthơn.(Chilon)71. Khôngbaogiờtanghemộtngườikhiêmtốnvàgiáodụcchuđáocườitotiếng.

(BàDeMaintenon)72. Bạnhãylàmmộtnhàphêbìnhnghiêmkhắcchobạn.(Boileau)73. Uyquyềnxâydựngtrênsợhãikhôngvữngchắc.Theothờigian,sợhãitrởthành

oángiận.(Shakespeare)74. Cáitôiđángghét.(Pascal)75. Bạnhãykhảosátmỗihànhvicủabạn.(MarcAurèle)

76. Ngườicôngdântốtphảisốtsắngvớicôngvụ.(LaNoue)77. Ướcgìaimuốnđiềukhiểnthếgian,biếtđiềukhiểnmìnhtrước.(Socrate)78. Phươngpháplàthầycủanhữngôngthầy.(Talleyrand)79. Đối tượngcủagiáodụckhôngphải là làmranhữngcáimáymà lànhữngcon

người.(P.Janet)80. Lýtưởngcủagiáodụclàđượcchuẩnbịđầyđủchotoànthểđờisống.(Herbert

Spencer)81. Ngudốtlàbạncủanôlệvàhoangdã.(Diderot)82. Ngudốtlàđêmcủatinhthần,đêmkhôngtrăngkhôngsao.(Cicéron)83. Cáigìkhôngíchlợichotổongthìthựckhôngíchlợichoconong.(MarcAurèle)84. Chínhgiáodụclàmchongườinàykhácngườikia.(Locke)85. Thùđịchtonhấtcủađànbàlàsầumuộn.(P.Janet)86. Bácáilànợđờiđờivàvôbờbến.(Pasquier–Quesnel)87. Bạnhãythưởngthứcđờisốngmàđừngsánhvớiđờisốngkẻkhác.(Condorect)88. Phảixứngđángvớinhữnglờikhenvàtránhchúng.(Fénelon)89. Dấuhiệutocủatầmthườnglàluônxangườicóchừngmực.(Léibnitz)90. Nịnhhótlàmộtgiaothiệpnhụcnhãchỉcóíchchongườiđuanịnh.(Théopraste)91. Giữangườinóixấuvàngườilàmácchỉkhácnhaucócơhội.(Quintilien)92. Mắngchửilàlýlẽcủakẻquấy.(J.J.Rosseau)93. Tiềnbạcgiếtchếttâmhồnhơngươmđaogiếtthểxác.(WalterScotte)94. Chỉcócầnkiệmlàmchoconngườivữngtâmvềngàymaicủamình.(H.Marion)95. Tahãythươngyêu.Phảithắngcáiácbằngcáithiện.(SaintGeorges)96. Muốnđượcthathứ,hãykhoandung.(Sénèque)

Phụ lục II: 10 GƯƠNG GIAO TẾ – XỬ THẾ“ĐẮC NHÂN TÂM”1. Thích Ca Mâu Ni

Ngàynọ,khichưaxuấtgiađắcđạo,TháitửThíchCavàochơitrongcảnhvườnthượnguyển.ChàngƯuĐàDisaicảđoànmỹnữbaoquanhgiúpvuiTháitử.MỗicôđềurađủchướckhíchdụctàdâmcủaNgười.Côđiphớtqua,sonphấnbayrấtthơm.Côkềvai,damịnvàmềm.Cônắmtaytrongnhưngọc,trắngnhưngà.Côhônhítngọtngào.CócôgiảtrậtchânnắmlấylưngquầnNgài.Côkhác lạiđứngmộtbênmà thốtnhonhỏvào tai rằng: “TâuThái tử,xinNgàichiếucốcho,emsẽrađủlốiđểhầuNgài”.Cócôlạiratuồngsay,bènthảquầnravàđếnngaytrướcmặtvịnvaiTháitửmàcười.Nhiềucôlạicalên,cavềáitình,dâmtình,vừacangâmvừauốnéotheo.(KểtheotruyềnPhậtThíchCacủaĐoànTrungCòn,Phậthọc1,inlầnthứ4trang23).Trướccảnhquyếnrũhoanguyệtấy,ThíchCakhôngđộngtâm.Làngười,tựnhiênThíchCacólònghammuốnvềxácthịt.SongThíchCatựchủ,kềmhãmthútính,vềsau,ThíchCacòncanđảmhơnnữaởchỗdứtbỏvợcon,chamẹ,chứcquyền,củacải,lâuđàinguyngatránglệđểđituhành.Chođếnngàynay,trừChúaGiêsuchưaainếuchonhânloạiđượcgươnghãmdụcvàsiêuthoátbằngThíchCa.

2. Mahatma GandhiHồinhỏGandhitínhtìnhphóngtúng,lườibiếng,nhátgan.Ônghaytheobèbạntìmnhững

thúvuinhụcdục.Có lầnôngbịmẹrầynặngvìăncắp tiềnđểmua thuốchút.Mới14 tuổi,Gandhicướicôvợ13tuổi,đãkhôngbiếtcáchcưxửvớivợlạicònghenbóngghengió,nênvợchồngthườnggâygổvớinhaunhưbầmbầu.ConngườinhưvậymàtạisaokhilytrầnhàngmấytriệudânẤnsalệ?Không!Phảinóiđúnghơnlàcảthếgiớibùingùithươngtiếc.KhôngphảichỉThủtướngNehrugụcđầuvàothầyGandhikhócnứcnởmàthôi.BaonhiêuvĩnhântrênthếgiớingẩnngơkhinghetinGandhibịámsát.TheoAlbertEinstein,hàngtrămtriệungười được Gandhi chế ngự không phải bằng láo xược, mưu gian mà bằng đời sống caothượng,thanhkhiết.TạisaomộtngườihồinhỏtínhtìnhxấuxanhưvậymàlãothànhquađờiaicũngtiếcthươngvàLiênHiệpQuốcphảikéocờtang?

Ôngyêunướcôngthật,ôngghétcayghétđắngbụngdạthựcdâncủangườiAnh,bấygiờđangđặtáchthốngtrịvàocổdântộcông.TrênbờsôngSabarmeti,ôngdọnmộtcănnhànhỏhẹp,ẩmthấpgiữađámdânnghèonheonhócđểsốngcamkhổvớihọvàluyệntâmtính.Đờicủaôngbắtđầukhổhạnh,ôngchiataygiađình,sốngxavợ,bỏnghềluậtsư,ởmộtmìnhănuốngđạmbạc,mặctoànvảithôthếchoquầnvàởtrần.HằngngàyhếtđọccáccuốnGhitahayImitationJesuChristithìôngđidiễnthuyết,hôhàogiảiphóngdântộc.Lờilẽcủaôngthôngminhmàêmdịu.Đườnglốicủaôngônhòa,ôngvàotùrakhámnhưcơmbữamàôngvẫnthathứkẻthùhạiông,ôngluôntranhđấuchodântộcẤntheođườnglối“bấthợptác”và“bấtbạođộng”.Trongôngrọihàoquangcủaconngườithấmnhuầnđạogiáo.Mànhữngnétđặcbiệtnhấtlàkhiêmtốn,tựnhiên,hiềnlành,giảndịvàtrongsạch.KhôngbiếtsaomàđấtẤnĐộđãsinhramộtThíchCalạicònlànơichônnhaucắtrúncủamộtGandhi,kẻđượcgọilà“lươngtâmcủanhânloại”,bạnnhỉ?

3. Thánh Francois d’AssiseCólầnThánhFrancoisdeAssisechữalànhmộtngườicùi.ThếlàcảtrạicùimàThánhviếng

baoxungquanhThánhđểxinđượcphéplạthuyêngiảmbệnhcùi.Thánhhộihọlạirồiquỳgốigiữahọbằngmộtgiọngchânthànhthathiết:“Thưaanhchịem!PhéplạấylàdoĐấngNăngchớkhôngdotôi.Vìkhi lochămsócanhchịem,chínhtôimuốnđượcmắcbệnhcùiđểtôichóngđượcvềcùngThượngđế.Xétchokỹlàtôivụlợivàíchkỷđấy”.AinấynghelờikhiêmtốnchânthànhvàđầylòngcaocảấycủaThánhcảmđộngmàkhôngcònmuốnbaovâyxungquanhThánhvìsợThánhbịlâybệnhmàhọphảimấtđitấmlòngcủamộtngườianủiđờihọbớtcôđộctrongcảnhkhổ,sầu,thảm…

4. Louis PasteurBạnthửđọcmấydòngnàycoilòngcócảmđộngkhông:“Thưaba…Nhờbamàconkiêntâm

trongcôngviệcthườngnhật.Bađãkiênnhẫn,đứcấylàmđờingườihữuíchmàbacòncólòngkínhphụccácvĩnhân…Badạyconnhìncaohọcrộngtìmmọicáchtiếnlên.

“Thưamá…Lònghăngháicủamáđãtruyềnlạichocon.Nhờthấmnhuầntìnhcảmmágieochoconmàconhòahợpđượccáivĩđạicủakhoahọcvớicáivĩđạicủaquêhương.”

“Thưabamá…Tạiđây(Paris)hơnmọichỗ,nhânđứcvàtậtxấu,ngaygian,giàunghèo,tàibavàđầnđộnđềulẫnlộnvàđụngchạmvớinhau.Songhễcónhiệttâmthìởđâycũngnhưởcácnơikhác,ngườitavẫngiữđượclònggiảndịvàchínhtrực”.

Đốivớikẻsinhthànhmình,LouisPasteurviếtnhưvậy.Vàđâylà lờiôngngõvớichamẹngườiyêu:“Tôikhôngcógìđểmộtthiếunữcảmđược.Songdựavàocáckỷniệmcũ,tôinhậnthấyrằngaiquenbiếttôilâuđềucũngmếntôi…”Thựcthâmthúyvàchânthành.

Cònđốivớingườiyêuôngviếtsao?TrongmộtbứcthưviếtchocôMarie,ngườisaunàylàcánhtaymặtcủaôngtrênđườngnghiêncứukhoahọc,ôngviết:“Vềsaucôsẽthấybềngoàicủatôilãnhđạm,rụtrèkhiếncôkhôngthích,songlòngtôithìyêucôvôcùng”.

Đốivớiai,Pasteurvẫnlàmộttâmhồnngaythẳng,tựnhiên,giảndị.Aicũngphụctàiôngvàmếntínhônglàphải.

5. Vương Dương MinhLúcchưathànhnhân,ôngcólầnhỏithầy:“Thưathầy,ởđờiviệcgìcaohơnhết?”.Thầyđáp:

“Thiđỗ,làmquangiúpnước”.Ôngkhôngđồngývớithầy,thưa:“Nhưvậyconkhôngcholàcao.LàmThánhmớithựclàcao”.

Mộtchiềunọ,ởGiangTâytạiHồngĐô,trongđêmhợpcẩnmàVươngDươngMinhđiđâumất.Chamẹlàmquantosainhatrảokiếmkhắpnơi.Sánghômsauôngmớivề,hỏiralàtạichiềuhômquaônggặpmộtđạosĩthuyếtvềphépdưỡngsinh,mêngheđếnquênmấtđêmđộngphòng!

6. Socrate[TrongfileEPUBgốckhôngthấynộidungmụcnày.QuocSan.]

7. Abraham LincolnNếubạncoitướngđểthươnghayghétthìnhìntướngcủaLincoln,bạnghétôngngay.Ông

caonhưtremiễu,gầyốmnhưconnháikhô.Đầuthìnhỏ,haitaibựnhưtaivoi.Máhóp.Danhănnhưdabàlão.Taychânlôngkhông.Nhưngtínhtìnhcủaôngthìchođếnbâygiờnhânloạichưacóđượcmấyvìnhântínhtìnhtốtbằngông.

Hồinhỏ,ôngsốngnghèonhưchóđói,ănphảiănbốcvìtrongnhàkhôngcóđĩabát,muỗngnĩa.Áoquầnráchrưới,dơbẩnnhưnùigiẻ.Ônglàmmướnchohếtchủnàyđếnchủkia.Nhờchămhọc,ônghọcluậtmautiếnphátvàvàonghệluậtsư.Cólầncãichomộtthânchủnọ,thânchủđềnơnông25Mỹkim,ôngtrảlại10Mỹkim.Khôngbaogiờbiếtaicótộimàôngbiệnhộ.LúclàmTổngthống,ôngsaitướngGrantchỉhuyởVicksbung.BaonhiêutướngtáganhtỵvànóixấuGrantđủđiều.NhưngGrantcàngbịnóixấu,ôngcàngxửtốtvớiGrant,tintưởngGranthơn,saucònphongchứcTổngTưlệnhchoôngnàynữa.

Cóngườinọgiữachiếntrườngmàquăngsúngđàongũ.Ngườitađịnhxửtử.Ôngralệnhthảvànói:“Nếuởgiữachiếntrườngchưachắctôikhôngbỏsúngđàongũ”.

Saukhiôngbịámsát,máuchảylênhláng,baonhiêungườivừasụtsùikhóc,vừalấybônggònthấmmáunhểudọcđườngđểlàmbảovậtnhư“thánhcốt”.

8. Benjamin FranklinNgườiđãphátminhcâythulôi,đãđượchàngtriệudânchâuMỹ,châuÂukínhmếnmàông

lạicưxửkhôngmấyaikhiêmtốnbằng.Gầnxuốngmồmàôngcònviếtthêmcuốn“Tựtruyện”.ÔngnhờngườichéplàmnhiềubảngởisangAnh,sangPhápđểnhờngườisửachonhữngchỗsailầm,thiếusót.Chínhôngnói:“Cànggiàtôicàngngờvựcócphánđoáncủatôi”.

9. Thánh nữ Claire de MontfasconeNgàynọcóngườihỏiClairedeMontfasconetạisaolúcnóichuyệnvớiai,bàcứngóxuống

đấtmàkhôngnhìnvàomặtngườiđốithoại.Bàđáp:“Tôithấykhôngcầnngóbởivìngườitachỉnóichuyệnbằnglưỡithôi.ĐôimắtcủavuaĐavitsẽkhỏiđổbaonhiêugiọtlệ,nếuôngbiếtlàmchủnhữngcáingónhìncủaông”.Ngaylúccònnhỏ,thánhnữkhôngchịuchomẹhaychịđểthanmìnhmặcyphụcítkínđáo.Khôngbaogiờchântaythánhnữchịuđểđộngchạmđếndathịttrầncủaaicả.Cànglớntuổi,thánhnhâncànghànhkhổthanthểcủamìnhđểdiệtdục.

10. Bảo Thúc NhaBảoThúcNhacòncóbạnlàQuảnTrọng.Haingườiđibuôn,lúcchialời,Quảnlấyphầnhơn

chomìnhmàBảokhônggiậnlạicònnóitạiQuảnnghèocầntiềntiêuhơnmình.Quảnlàmviệcgìcũnghỏng,Bảocholàtạichưagặpthờichớkhôngphảitríthấp.Điđánhgiặc,lúcraquân,Quảnđisau,lúcthắngtrận,Quảnđiđầu,Bảokhôngcholàhènnhát,trụclợimàcholàtạiQuảncònmẹgià,vìhiếunênphảibảotoàntấmthan.QuảnTrọngnói:“Sinhratôilàchamẹ,màhiểutôithìchỉcóBảoThúcNha”.Trongcuộcxửtiếpvớibạnbè,thửnghĩtacóxứngchobạnkínhyêunhưBảoThúcNhavậykhông?

THAY LỜI BẠTI.Tôithànhthậtyêuthương,phụcvụ,thathứkẻkhácthìngườitrọnglươngtâmsẽđốivới

tôilạinhưvậy.

II.Tôipháchấp,đểđờitôithanhthảnđónnhậnmọingười,bởivìhễcàngcaynghiệtlắmthìcàngoantráinhiều.

III.Cáigìtôikhôngmongmuốnkẻkháclàmchotôithìtôikhônglàmđiềuấychokẻkhác.

IV.Aisinhratrêncõiđờinàyđềuphảisốnggiữaxãhội,vìvậyphảitậpluyệnchomình“hợpxã”.Thấtbạivàbấthạnhcủamọingườiđềuphầnlớndothấtnhântâm.VìlẽđókhoaTâmlýgiaotiếpliênhệvàchiphốihếtmọikhoahọcđượcdạyởnhàtrường.Hếtcáckhoahọc,kỹthuật,nghệthuậtmàconngườitahọcvớichuyênmôncao,vớitaynghềgiỏi,đóchỉmớilàđiềukiệncần,chứngminhrằngngườitađãthànhcôngnơitrườnghọc.Cònmộtđiềukiệnđủnữasẽchứngminhngườitathànhcôngnơitrườngđời,đólà“Họcnênngười”.Ngoàirasởhọcluyệntrítuệ,trínhớởnhàtrườngvớicácloạihọcvị,ngườitacònphảiđượcđàoluyện:

1.Ócphánđoánchínhxác.

2.Óctháovátquyềnbiến.

3.Ócsángtạophongphú.

4.Lươngtâmtrungthực.

5.Ýchígangthép.

6.Tìnhcảmtaonhã.

7.Bảnnăngtuânphụclýtrí.

8.Tìnhyêuvàtìnhdụcănkhớpluânlývợchồng.

9.Tâmtríluônmởrộngtìnhyêuvịtha,luônởtưthếsẵnsànghysinhphụcvụtổquốcvànhânloạitrongđịavịxãhộicủamình.Ởcươngvịấy,giaotếđắcnhântâmlàchiếcchìakhóathầndiệu.

V.Tronghếtmọitìnhhuốngrắcrối,khókhănmàphảiđốiphóthìnênnhớ:Baogiờmềmmỏngcũngvẫnhơn.Muốnlấymật,congấukhôngđậpphátổong.Chónàobịđánhdồndậpvàoxókẹt,cũngđềugầmgừcắnlạiđểtựvệ.

VI.NếuKhổngTửbảorằng:“Vinhânnan”,thìkinhnghiệmchobiếtdễgìcảihóađứathấtphu,kẻđiênrồtựáivàngoancốđâu.Thựctếnãonùngchobiếtngườichimcúkhótrởthànhngườihọami,ngườidiềuhâukhótrởthànhngườibồcâu,trừphicóphéplạ.Tuynhiên,đừngquêntronghếtmọitâmhồnngườiác,luônluônthoithóptiếngnóicủalươngtrivàvăngvẳng

tiếngcòibáođộngcủalươngtâm.

NgạnngữTrungHoavềgiaotếnói:“Aicộttróithìngườiấytựmởlấy”.Đólàquyluậttựphátcủaviệc“cảitàquychánh”dođộnglựccủalươngtâmhốicải.

VII.Ngườibấtlịchsựgiốngnhưcụcđáchômchỗm,gồghề.Ngườilịchsựlàhònđáđãđượcmàitrơnláng(poli).Xãhộisốngêmdịu,cóvănhóa–nghĩalàđượcbiếnhóachosáng.Lànhàcấuthànhbởinhữngngườigiaotếlịchsự.Phéplịchsựdùngnhữngcungcáchhoặclờinóixãgiaolàmbằngmặtkẻkhác.Nhưngchínhtìnhyêuphụcvụcónơinộitâmcủangườilịchsự,mớilàlinhhồncủaphépgiaotế,làmchobằnglòng,hàilòngthâmsâunơikẻkhác.

VIII.Chínhsựkhôngcókhảnăngtựchếkhiếnconngườisốngtheobảnnăngcủathútính.Màthựctếchobiếtkhảnăngtựchếhủydiệtthườnglàdolòngtựáivôbiên,vôđộnơiconngười.Lòngtựáikinhkhủngnàylạicũngthườngngựtrịcảnơinhữngkẻdãman,mấtdạy,kémvănhóa,lẫnnơibịchứcquyềncao,tiềnrừngbạcbiểnbắtlàmnôlệ.Vìlẽđóngườitakhônglấylàmlạnhữnghạngngườinàythườnggiaotếthấtnhântâm.Chứngkiêuhãnhlàquânthùlợihạinhấtcủađứctựchủ,chìakhóamọihìnhthứcgiaotếchânthăngtrongxãhội.

IX.Hễcònđờisốngxãhộilàcòncầnhọctậpgiaotế.Ngườitatránhgiaotếthấtnhântâmchẳngnhữngtrongquanhệngoạigiaochínhtrị,trongnhữngquanhệlãnhđạochỉhuyởcáccơquancôngvàtư,trongnhữngquanhệgiữathầytrònơihọcđường,giữacácđồngnghiệpnơicácxínghiệp,côngty,hãngxưởng,v.v…Màcònvànhấtlàtránhcácgiaotếthấtnhântâmgiữavợchồng,chamẹ,concái.Tìnhyêuvợchồngvàcơchếgiađìnhmàbịphásảnbởigiaotếhụchặc,xàoxáo, thìkhônggiao tếnàokhácgiữaxãhộimàthànhcôngviênmãnđượccả.TrườnghợpSocratebịbàvợXanthippehànhkhổ,KhổngTửlydịvợhồi22tuổimàcảhailậpnênđạinghiệptinhthần,đạođứclàtrườnghợphihữu.Nhưngmàchắcchắntâmhồncácôngsuốtđờilàhồnướcmắtkhôngkhôvìbuồnlòngquạnhquẻmặcdầumỗiôngđềucónhữngmônđồkínhyêuthầymìnhnhưcha.

Cónhữngngườitựbẩmsinhtínhônhậu,dễthươngnêngiaotếítlàmchokẻkhácmíchlòng.Họcóthểđỡbớtthờigiờrènluyệnnghệthuậtgiaotế.Cònkỳdưbấtcứaikhôngcóbẩmphúấy,màmangnhữngquáitậtcưxử,nóinăngdễghét,thìnhấtđịnhphảihọctậpgiaotế.Giaotếhọcthựcsựbổíchchothànhcôngvàhạnhphúccủađờingười,khôngphảilàthứhọclýthuyết,lýluậnsuôngđểthicửcủaloạiGiaotếhọccótínhnhàtrường,cótínhhànhchánhgọilàkhoaGiaotếnhânsự.Giaotếhọcchânchính,mộtbộmôntrongKhoahọcnênngười,làthứTâmlýgiaotếhọcứngdụngvàođờisốngthựctiễnmànềntảngcủanọlàcácđứcáinhânvàchânthành.Ngườitacóthểgiaotếđôikhivụngvề,thiếusótnhưngnếubêntrongcáckhuyếtđiểmấymàcóhaiđứctínhtrên,vẫnđượckhácthathứ,thôngcảmvàquýmến.

HẾT.

[1]Nênhiểu“tínhdục”ởđâylàhammuốncủaconngười.

[2],[3],[4],[5],[6],[7],[8],[9]Tôiđạmđặttênđềmụcnhưvậyđểmụclụcebooknhấtquánhơn.QuocSan.