Tadao ANDO

Yll Mikullovci, student

Mr. sc. Shqipe Nixha

Phdc.Mr.Art. Teuta Jashari Kajtazi, IDArch

Arkitektura Bashkëkohore

Tadao ANDO

Shprehje e Minimalizmit apo jo ?!

1. Hyrje

Duke qenë se diskutimi i kësaj eseje është

nëse Tadao Ando është minimalist apo

jo?!; Hulumtimet e mia fillestare ishin në

njohjen e filleve të minimalismit,

karakterisikat dhe domethënjen

arkitektonike të këtij stili. Termi

"minimalisem" ka pas një prirje nga fillimi

i shek. XIX, dhe gradualisht u bë një lëvizje

e rëndësishme si kundër përgjigje e

projektimit të mbi-dekoruar të periudhës

së mëparshme. Arkitektura minimaliste, u

bë e famshme në fund të viteve 1980 në

Londër dhe Nju Jork, ku arkitektë dhe

dizajnerët e modës filluan të punojnë së

bashku në dekorimin e dyqaneve, për të

arritur thjeshtësi, duke përdorur elemente

të bardha, ndriçim të ftohtë, dhe hapësira

të mëdha me sa më pak mobile. Ndikimi i

arkitekturës minimaliste vërehet në

siluetën e vendbanimeve, duke zbuluar

cilësinë thelbësore të ndërtesave të cilat

reflektojnë thjeshtësi në raportin e

arkitekturës me jetën. Si rrymë e re në

arkitetkurën bashkëkohore u frymëzua

shumë nga e projektimet tradicionale

japoneze dhe konceptin e filozofisë Zen.

Pikërisht në këtë pikë ndërlidhet shumë

mirë ndikimi Tadao Andos dhe shfaqja e tij

në kohën e duhur në arkitekturë, duke

sjell në këtë rrymë një sens më të thellë

koncpetual që tejkalon shprehjen vizuele

arkitektonike për të depërtuar në

ndikimin spiritual që kanë objektet në

shfrytëzuesit e tyre. Në deklarimet e tij,

Ando shprehë se ai e sheh arkitekturën si

pjesë të natyrës, dhe ajo duhet të jetoj e

inkorporuar brenda saj duke i shërbyer në

të njejtën kohë dinamikës së jetës së

sotme urbane. Prandaj qëllimi i

arkitekturës së Tadoa Andos është i

mbështetur në filozofinë e tij për krijimin

e një ndërveprimi të njeriut me natyrën,

dhe kthimi i këtij raporti natyral për tu

pasururar shpirtërisht në kaosin urban.

Frymëzimin për projektimin e objekteve

të tilla Ando e gjen qysh në rrënjët e

hershme të arkitekturës tradicionale

japoneze; mirëpo, ajo sofistikohet më

tutje, duke përdor forma të pastra

gjeometrike të shprehura me materiale

ndërtimore të përpunara me një

teknologji të avancuar të kohës.

Edhe pse projektet e tij ndonjëherë

keqkuptohen nga masa, dhe konsiderohen

të zbrazta e pa jetë brenda tyre, ai i’u jep

atyre objekteve një sens që i shtrinë

horizontet e veta përtej mureve deri në

kozmos, duke u munduar ta sjell përmes

dritës, ajrit e ujit, pasurimin e shpirtit

njerëzor me thesaret që na ofron natyra.

2. Çka është Minimalismi?

“Thjeshtësia është forma përfundimtare e

sofistikimit”

– Leonardo Da Vinci

Si një lëvizje e veçantë në art,

minimalismi identifikohet me zhvillimet e

para, pas Luftës së Dytë Botërore (1960 –

1970). Ky art, rrjedh nga reduktimi i

aspekteve të Modernizmit dhe është

interpretuar shpesh si një kundër reagim

ndaj Ekspresionizmit Abstrakt, si dhe një

urë lidhëse drejt praktikave të artit

Postminimal.

Termi ‘minimalisem’ përveç që

përdoret në art, skulpturë dhe muzikë, ai

gjithashtu përdoret edhe për të

përshkruar një prirje në dizajn dhe

arkitekturë ku subjekti është reduktuar

deri në elementet e tij të nevojshme.

Dizajni minimalist, është ndikuar shumë

nga dizajnet tradicionale japoneze dhe

arkitektura e tyre.

Në këtë stil vepruan shumë artist të

mëdhenjë të kohës, prandaj kjo formë e

artit u zhvillua individualisht dhe mori

forma të ndryshme të trajtimit. "Më pak

është më shumë", është një moto e

adoptuar nga Ludwig Mies van der Rohe,

për të përshkruar taktikën e tij estetike.

Ndërkohë që Buckminster Fuller, si

inxhinier i referohet thënjes " Të bësh më

shumë me më pak", kështu, ai shpreh

shqetësimet e tij të orientuara drejt

teknologjisë dhe inxhinierisë në vend të

estetikës.

- Strukturat arkitektonike - projektohen

relativisht të thjeshta dhe elegante.

Ndërkohë, ndriçimi realizohet duke

përdorur forma themelore gjeometrike,

duke përdorur vetëm një formë të vetme

ose një numër të vogël të formave, duke

përdorur kombinime me shije të ngjyrave

jo të bezdisshme dhe të ndritshme,

(zakonisht me tekstura me bazë dhe

ngjyra natyrore).

Ndonjëherë, duke përdorur

bukurinë e modeleve natyrore, siç janë

tekstura e gurit dhe ajo e drurit, së bashku

me metal dhe beton, fitohet një

arkitekturë e thjeshtuar por prestigjioze

dhe në të njejtën kohë punohet edhe

dizajni i brendshëm. Këto objekte,

zakonisht zbukurohen në stil “space”1

(llambat, orendit, shkallët, etj) e cila

1 Shembuj: http://www.morespacemagazine.com/2013/12/16/20-years-x-20-design-icons/

korrespondon me formën e arkitekturës

minimaliste.

Minimalismi dhe zhvillimi shkencor, mund

t’i ketë kontribuar arkitekturës futuristike

dhe dekoreve moderne në shtëpi, gjatë

fundit të shekullit XX. Arkitektura

moderne minimaliste, çoi në shtëpi, një

stil me kuzhinë dhe qëndrim ditor të

hapur, duke hequr muret e brendshme të

panevojshme. Konceptet dhe elementet e

krijimit minimalist, janë hudhja e çdo gjëje

poshtë, duke e vënë në shprehje cilësinë

thelbësore dhe për të arritur thjeshtësi.

Ideja në minimalisem nuk është që

dizajnet të jenë krejtësisht pa zbukurime,

por që të gjitha pjesët, detaje dhe

mobilieri të reduktohen deri në një fazë,

ku çdo gjë që hiqet apo shtohet do ta

prishte dizajnin.

Arkitektët minimalist, përqëndrohen në

lidhjen e përsosur, të ndriçimit elegant

dhe shqyrtimit të kujdesshëm të

hapësirave boshe, gjatë dizajnimit

arkitektonik. Dizajnet më tërheqëse të

shtëpive, në realitet nuk janë minimaliste,

sepse ato ndërtohen nga materiale të

shtrejta dhe janë me dimensione të

mëdha.

Konsideratat ndaj dizajnimit do të

ishin fare të lehta sikur do të mirrej

parasysh vetëm forma, detajet e

materialit, hapësira dhe vendi. Por,

arkitektët minimalist i tejkalojnë cilësitë

fizike të ndërtesës duke bërë shumë më

tepër; Ata shikojnë thellë në dimensionin

shpirtëror dhe të padukshëm, duke i

kushtuar vëmendje detajeve, njerëzve,

hapësirës, natyrës dhe materialeve. Ky

analizim, zbulon cilësinë abstrakte të

diçkaje që është e padukshme, dhe

kërkimi për këto elemente siç janë drita

natyrore, qielli, toka dhe ajri i japin

minimalismit shpirt. Përveç kësaj,

minimalistët hapin dialogun me mjedisin

rrethues, duke vendosur materialet më

thelbësore për ndërtimin për të krijuar

marrëdhëniet midis objekteve dhe

vendeve.

Në arkitekturën minimaliste,

elementet e projektimit përcjellin

mesazhin e thjeshtësisë. Format

themelore gjeometrike, elementet pa

dekorime, materiale të thjeshta dhe

përsëritja e strukturave të njejta japin një

ndjenjë të rendit dhe cilësisë esenciale.

Lëvizja e dritës natyrore që arrin të

depërtoj në ndërtesa, zbulon hapësira të

thjeshta dhe të pastra. Në fund të

shekullit të 19- të, arti dhe veprat

artizanale filluan të jenë të popullarizuara

në Britani, njerëzit vlerësuan

minimalismin, në lidhje me karakteristikat

e thella filozofike dhe rëndësinë e

materialeve natyrore që aplikohen.

Arkitektët minimalist me përulësi

'dëgjojnë dhe kuptojnë', duke kërkuar

thelbin dhe thjeshtësinë, prej nga duhet

rizbuluar cilësitë e materialeve të thjeshta

dhe të zakonshme.

3. Ndikimet e Traditës Japoneze

Ideja e thjeshtësisë shfaqet në shumë

kultura, sidomos në kulturën tradicionale

japoneze të filozofisë Zen. Japonezët i

kanë përdorur elementet estetike dhe

projektuese të filozofisë ‘Zen’2, në

përputhje me ndërtesat e tyre. Kjo ide e

arkitekturës ka depërtuar edhe në

shoqërinë perëndimore, sidomos në

Amerikë që nga mesi i shekullit të 18-të.

Për më tepër, kjo ka filluar frymëzimin e

arkitekturës minimaliste qysh në shekullin

XIX deri më sot.

Konceptet e modestisë të filozofisë

Zen, shprehin idetë e çlirimit dhe

mundohen ta qartësojnë qëllimin e të

2 Teoria Zen: koncepte filozofike me parime te caktuara organizative te stilit te jeteses - http://zenhabits.net/28/

jetuarit. Thjeshtësia nuk është vetëm

vlerë estetike, qëllimi i ‘thjeshtësisë’ është

edhe: orinetimi drejt natyrës dhe nxjerrja

në pah e cilësive të brendshme të

materialev ndërtimore.

Parimi Japonez estetik “MA” i

minimalizmit i referohet hapësirave të

zbrazëta dhe të hapura. Ky koncept

eliminon të gjitha muret e brendshme të

panevojshme dhe e hap atë ndaj

hapësirës së jashtme. Frank Lloyd Wright

është ndikuar nga disa elemente të

projektimit japonez, një nga elementet që

ai e përdorë në projektet e tij është dera

rrëshqitëse japoneze që mundëson

sjelljen dhe bashkëveprimin e hapësirës së

jashtme me atë të brendshme. Organizimi

i hapësirës së zbrazët është një tjetër

princip i kësaj filozofie, që ka për qëllim të

Formë tradicionale e shprehjes arkitektonike në Japoni

reduktoj çdo gjë deri në elementet më

thelbësore.

Teoria estetike japoneze “Wabi-sabi”,

vlerëson cilësinë e objekteve të thjeshta

dhe të qarta. Sipas kësaj teorie, duhet të

çmohet mungesa e elementeve të

panevojshme, sepse kjo ofron qetësi në

jetë dhe në të njejtën kohë, vije në

shprehje origjinaliteti i elementeve dhe

materialeve. Për shembull, arti i florës

japoneze, i njohur si ‘Ikebana’ nënkupton

që lulja duhet ta shpreh vetëvehten.

Zakonisht njerëzit i këputin degët, gjethet

dhe barishtet nga bimët duke mbetur

vetëm pjesa esenciale e lules. Ky veprim,

bartë idenë e nxjerrjes së cliësisë dhe

karakterit origjinal të natyrës.

Teoria “MA” përveç që manifestohet në

arkitekturën japoneze të objekteve të

banimit, dizajnimin e kopshteve dhe

organizimin e luleve; ajo i tejkalon këta

kufij, duke gjetur aplikim në të gjitha

aspektet e përdishmërisë japoneze, deri

në mënyrën e organizimit të obligimeve

dhe detyrave ditore.

Mirëpo nëse mbesim në diksutimin për

ndikimin e arkitekturës japoneze në

arkitekturën bashkëkohore mbarë

botërore, shembulli më i mirë për

shpërndajen dhe aplikimin e këtyre

teorive, pa dyshim që mbetet Tadao

Ando, i cili e përcjell frymën tradicionale

japoneze dhe perceptimin e tij ndaj

natyrës në veprat e veta. Konceptet e tij

të projektimit janë: materialet bazë,

gjeometria e pastër dhe natyra. Ai

zakonisht, përdor beton ose dru natyral

dhe forma bazike strukturore për të

arritur mprehtësi dhe dritë në hapësirë. Ai

gjithashtu krijon një bashkëpunim në mes

të lokacionit dhe natyrës për të krijuar

rend dhe harmoni në horizont. Veprat e

Andos dhe mënyra e përdorimit të

parimeve estetike japoneze kanë ndikim

të madh në arkitekturën e Japonisë.

Pas Andos, u njohën edhe ushtrues të

tjerë të principeve filozofike japoneze, siç

janë: britaniku John Pawson, ai u njoh për

projektin e tij të enterierit të butikut

‘Calvin Klein’, qëllimi i të cilit ishte

zhveshja nga zbukurimet duke i jep dritë,

shpirtë dhe rend; ndërsa spanjolli Alberto

Campo Baeza, krijoi një projekt ‘Gasper

House’ për një klient kërkesa e të cilit

ishte ‘ të ndihej i pavarur’, ai përdori

dysheme të gurit të cilat depërtonin nga

jasht brenda dhe mure të bardha për

efekte të ndriçimit dhe thjeshtësisë.

4. Tadao Ando – Shprehje e

Minimalizmit apo jo ?!.

“Më pëlqen rrënojat sepse ajo që

mbetet nuk është dizajn i përgjithshëm,

por qartësia e mendimit, struktura e

zhveshur, fryma e sendit”

Edhe pse Ando e hapi firmën e tij

arkitekturës në vitin 1969, ai u bë i njohur

gjerësisht në vitin 1976 me përfundimin e

një shtëpi të vogël urbane në Osaka, të

quajtur Azuma House. Qëllimi për krijimin

e frymës së dizajneve të tij, ishte për t'u

kthyer në jetë stili japonez tradicional i

"kontaktit me dritë, ajër, shi, dhe

elemente të tjera natyrore"; brenda

kufijve të një hapësire të vogël fizike.

Shtëpia, në thelb, rivendos një model

tradicional duke përdorur një fjalor

modern. Në vitin 1979, Ando mori

çmimin e lartë të institutit arkitektonik të

Japonisë për Azuma House.

“Një mishërim i estetikës

tradicionale japoneze, e ngritur si bukuri e

natyrshme e mjedisit e zhveshur nga

zbukurimet, si manifestim i pastërtisë dhe

identitetit kulturor japonez". Të tillë e

përshkruan arkitekturen e Tadao Andos,

Catherine Slessor në magazinen e saj

arkitektonike: “The Review”3.

Ando e konsideronte që shtëpia

Azuma të jetë "pika e origjinës" për punën

3 Catherine Slessor - Achitectural Review (vol.210 no.1256 October. 2001)

e tij të mëvonshme. Ideja e tij në

Shtëpinë e Azuma ishte "të lidhë artin e

ndërtimit me artin e jetesës", ky koncept

u bë qëllimi i tij në dizajnim. Shtëpia

Azuma, prezanton mënyrën e jetesës të

një banori të zënë me jetën urbane, i cili

nuk ka mundësi të përjetoj mjaftushëm

natyrën; Prandaj, të gjitha projektet e

mëvonshme të arkitektit, tentojnë të

mbushin këtë boshllëk.

Elementet kryesore të punës së tij

janë muret, të lehta, me kontraste të

habitshme arkitektonike. Ai i’u

bashkëngjet mureve te betonit, modelet

gjeometrike të trasha për të krijuar një

ndjenjë të fuqishme, ashtuqë, të ofroj një

zonë private për individin kundër kaosit të

forcave urbane. Ai përdor xhamin dhe

lojërat e dritës dhe erës brenda

strukturave të tij, për të sjellë aspektet e

natyrës brenda arkitekturës. Projektet e tij

kryesisht karakterizohen me arkitekturë të

pastër, sterile, pa zbukurime në fasada e

me linja të qarta në gabarit.

Materiali kryesor që aplikon Ando,

është betoni. Në traditën e zdrukthtarisë

japoneze, ai përdor forma druri të

dizajnuara pikërisht për pikpamjen e tij, të

lustruara imtësisht e të lëmuara, për të

arritur në brendi një ndjesi "të qetë (butë)

si mëndafshi".

Ando kombinon betonin me sipërfaqet e

mëdha të qelqit dhe kornizat e çelikut; Ai

shpesh i vendos këto elemente në

kontrast me elemente natyrale prej gurit

natyral dhe ujit të rrjedhshëm.

Tadao Ando ka ndërtuar një numër të

konsiderueshëm të faltoreve gjatë viteve

1980 dhe 1990. Një ndër projektet më të

famshëm të tij është Kisha e Dritës.

Karakteristika kyçe në këtë objekt është

drita përmes së cilës arkitekti ka arritur të

krijoj ndjesi të një qetësie shpirtërore dhe

njëherti ndjenjën e frikës ndaj forcave të

panjohura hyjnore. Vizitorët në këtë kishë,

qasen përmes një shtegu të ngushtë midis

dy masave konkrete, të cilat ndërhyjnë në

njëra tjetrën në një kënd prej 180o, duke

krijuar mundësi për të hyrë brenda.

Karakteri i shenjtë i kësaj kishe, ndezet në

mënyrë dramatike nga sipërfaqet e

rrafshta me mure masive të betonit; Ku

përmes apsidës, në mur vije në shprehje

një prerje në formën e një kryqi, përmes

së cilës depërtojnë në mënyrë

madhështore rrezet e diellit, në brendi të

kishës së errët.

Në një nga diskutimet e tij në lidhje me

projektet dhe arkitekturën, për sa i përket

objekteve religjioze dhe stileve të

ndërtimit, ai shprehë se këto objekte nuk i

konsideron të ndikuara nga arkitektura

japoneze, mirëpo i trajton ato në bazë të

stilit të tij, duke thënë se objektet sakrale

nuk përcaktohen nga traditat e vendit,

por i atribuohen Zotit.

"Vlera e arkitekturës nuk duhet të

rezultoj nga metoda stilistike apo

konceptet abstrakte që kanë qëllim bërjen

arkitekturës, por duhet të vije duke

menduar në rend të parë për banorët e

saj. “ - Koji Taki

Këtu vlen të ndërlidhemi edhe me

kishën e tij mbi ujë, e cila tregon

rëndësinë e ujit në veprat e tij. Në këtë

kishëz, të pozicionuar në mesin e kodrave

të pyllëzuara, vizitorët e fillimisht futen në

një dhomë në trajtë kubi, prej ku zbresin

përmes shkallëve të errëtatë lakuara në

shenjtërore.

Kishëza ka një hapje dramatike ndaj liqeni,

përballë saj ndodhet një kryq që jep

përshtypjen që po rritet për shkak të

reflektimit nga sipërfaqja e liqenit.

Pra, tek këto dy projekte (Kishëza e Dritës

dhe ajo e Liqenit), Ando përdor një

kontrast dramatik të korridoreve të errëta

me një hapje krejt të papritur ndaj dritës

dhe natyrës, që asocon në arkitekturën e

Frank Lloyd Wright, që karakterizohej në

përdorimin e hyrjeve të kompresuara në

hapësirat më të mëdha dhe ‘të lehta’.

“I quajtur "arkitekti më i madh i

gjallë në botë", Japonezi Tadao Ando

është arkitekti i vetëm të që ka fituar

katër çmimet më prestigjioze të disiplinës

së: Pritzker, Carlsberg, Praemium

Imperiale dhe të Kiotos. Kombinimi i

ndikimeve të traditës japoneze me cilësitë

më të mira të modernizmit, ka bërë që

Ando të zhvilloj një estetikë arkitektonike

krejtësisht të veçantë duke bërë që

përdorimi i betonit, drurit, ujit, dritës,

hapësirës dhe natyrës të aplikohet në një

mënyrë që kurrë nuk është parë më herët

në arkitekturë.”

- Philip Jodidio

Magjepsja e Andos me ujë mund të shihet

edhe në veprat e tij të tjera, dy prej tyre

janë edhe Muzeu Nariwa dhe Muzeu i

Artit Modern i Fort Worth; Këto projekte

reflektojnë qartë pikpamjet e Andos,

ndjesinë e tranparencës, pastërsisë dhe

dritës, të cilat ngërthehen ngusht me

njëra-tjetrën dhe reflektojnë një

arkitekturë minimaliste por njëherit të

pasur shpirtërisht.

Muzeu i Artit Modern është pozicionuar

në reliev si trup apo pjesë përbërse e ujit,

kati përdhes është i mveshur me xham

prej nivelit të ujit, duke dhënë

përshtypjen që ndërtesa është në të

vërtetë në rritje nga uji në lindje

primordiale.

“Uji jo vetëm që siguron një

mundësi për ballafaqim dhe bashkëdyzim

me natyrën, por edhe krijon shtigje”, një

tjetër temë kjo, e zakonshme në punën

Andos. Në Muzeun e fëmijëve, Ando

projektuar tarraca ujëvarë të thella

përmes së cilave vizitorët ecin.

Ando e përcakton arkitekturën si

"kutinë që provokon"; Ai thotë, " Unë nuk

besoj se arkitektura duhet të flas shumë.

Ajo duhet të qëndrojnë e heshtur dhe t’i

le erën dhe natyrën nën maskën e diellit

të flasin".

Sot në përditshmërinë tonë, arkitektura

minimaliste jo rrallë konsiderohet si një

stil që përmban në vete shumë sterilitet

dhe modesti. Ajo kritikohet për zhveshjen

dhe zbërthimin e elementeve deri në

strukturën origjinale apo thelbësore të

tyre. Kjo dukuri vije në shprehje në çdo

pjesë të projektimit arkitektonik, duke

filluar nga funksioni i objektit, arkitektura,

materialet e aplikuara, hapësirat e

kthinave e deri te dritaret, dyert e orendit.

Edhe pse si stil arkitektonik, minimalismi

ka filluar si rezultat financiar nga

shkatërrimet e LDB, ai është sofistikuar

dhe ka marrë një sens më të gjërë

arkitektonik se vetëm ai vizuel.

Arkitektura minimaliste mbështetët në

idenë e shtendosjes dhe çlirimit nga

ndrydhja elementeve të panevojshme.

Pra, thjeshtësia nuk është vetëm vlerë

estetike e arkitekturës, qëllimi i

‘thjeshtësisë’ është edhe: orinetimi i

njeriut drejt natyrës dhe hapja e

raporteve natyrore të cilat janë venitur.

Prandaj arkitektura bashkohore, ka për

qëllim të luaj rolin e saj në krijimin

vendeve arkitektonike që mundësojnë më

shumë përjetimin e natyrës. Kështu, uji,

era, drita, shiu dhe elemente të tjera

natyrore, ndërlidhen me arkitekturën, dhe

ajo mundëson që njerëzit dhe natyra të

përballën me njëra-tjetrën. Të gjitha

karakteristikat e arkitekturës minimaliste,

përkojnë me veprat dhe parimet e Tadao

Andos, prandaj ai me të drejtë mund të

konsiderohet arkitekt minimalist, madje

edhe model i arkitekturës minimaliste për

frymëzim të arkitektëve të rinjë.

5. Përmbyllje

6.Biblografia

-29/11/2013:

http://archrecord.construction.com/people/interviews/archives/0205Ando.asp

-22/11/2013:

http://www.bredemeyer.com/pdf_files/MinimalistArchitecture.PDF

-18/11/2013:

http://www.generativeart.com/on/cic/papersGA2007/14.pdf

-04/11/2013:

http://www.dwell.com/books/article/review-tadao-ando

-23/10/2013:

http://www.foundationsakc.com/people/legends/tadao-ando

-17/10/2013:

http://interiordesign.lovetoknow.com/Minimalist_Architecture

-13/10/2013:

http://www.dezeen.com/2013/10/02/centro-roberto-garza-sada-de-arte-

arquitectura-y-diseno-by-tadao-ando/