SEJARAH PERGERAKAN JAMAAH TABLIGH DI MALAYSIA:REAKSI MASYARAKAT 1980-1990-an

(Laporan agensi-agensi mengenai Jamaah Tabligh)

MD HASRI BIN RAJALI

PUSAT PENGAJIAN ILMU KEMANUSIAAN

PENDAHULUAN

Sebelum membahaskan sejarah pergerakan dan pemikiran Jamaah

Tabligh1, seeloknya memperihalkan terlebih dahulu asal-usul

pendiri Jamaah Tabligh. Hal ini kerana dalam kajian asal-usul ke

atas Jamaah Tabligh amat sukar bagi para pengkaji disebabkan

kekurangan sumber. Menurut Judith Nagata:

“…Since Tabligh deliberately maintain a relatively low profile

and publishes no literature, its views on social and

theological issues are harder to access…”2

1 Perkataan Jamaah Tabligh itu terhasil daripada dua perkataan yang berbezamakna yakni ‘Jamaah’ itu bermaksud perkumpulan, komuniti, dan masyarakat yangmerujuk kepada beberapa ayat al-Quran dan al-Hadith. Manakala, ‘tabligh’bermaksud menyampaikan, namun disini gerakan Jamaah Tabligh umumnyamenggunakan perkataan dakwah yang menggambarkan tujuan penubuhan jamaah ini diIndia ketika itu. Lihat juga laman webhttp://www.e-fatwa.gov.my/blog/kedudukan-jemaah-tabligh-menurut-ahli-sunnah-wal-jamaah yang diakses pada 23 April 2014.

1

Gerakan Jamaah Tabligh diasaskan oleh Maulana Muhammad Ilyas

(1885-1944) bertujuan untuk menjalankan tabligh (dakwah) yang

bermaksud mengajak manusia kembali kepada pegangan Al-Quran dan

As-sunnah. Bermulanya dakwah beliau di daerah Mewat, tetapi

selepas kematian abangnya Muhammad Yahya kegiatannya berpusat di

Masjid BanglaWali, Nizamuddin, New Delhi. Namun, selepas kematian

beliau, usaha dakwah diteruskan oleh anak beliau Muhammad Yusuf

al-Kandahlawi, ia mula diperluaskan ke seluruh dunia. Selepas itu

disambung pula oleh anak Muhammad Yusuf al-Kandahlawi yakni

Muhammad Inamul Hassan al-Kandahlawi bersama Syaikhul Hadith

Maulana Muhammad Zakaria al-Kandahlawi3 yang sering memainkan

peranan besar gerakan ini.4

2 Judith Nagata, “The Reflowing of Malaysian Islam”, Vancouver: University ofColumbia Press, 1984, Hlm. 120.3 Syaikhul Hadith Maulana Muhammad Zakaria al-Kandahlawi merupakan saudaraterdekat dengan Maulana Muhammad Ilyas. Syaikhul Hadith Maulana MuhammadZakaria al-Kandahlawi merupakan ulama’ hadith yang cukup terkenal di Indiasehinggakan karangan kitab-kitabnya dijadikan rujukan utama bagi gerakanJamaah Tabligh sehingga sekarang diseluruh dunia. Antara kitab-kitabnya iaituTabligh Nisab, Hikayatus Sahabah, Fadilhat Zikr, Fadhilat Salat, Fadhilat Ramadhan, Fadhilat Quran,Fadihilat Salawat Darud, Fadhilat Tabligh dan lain-lain lagi. Kesemuanya kitab-kitabyang disebut tadi diterbitkan H. Furqan Yaaqob Ansari, di Dewan Pakistan,Pulau Pinang.4 Untuk mengetahui perjalanan kehidupan Muhammad Ilyas (1885-1944), sila lihatAbul Hasan Ali Nadwi, “Life and mission of Maulana Mohammad Ilyas”, Academyof Islamic Research and Publications, Lucknow, 1979.; Lihat juga Fikri Rivai,“Aktivitas Dakwah KH. Najib Al-Ayyubi di Jamaah Tabligh”, Skripsi Sarjana IlmuKomunikasi Islam, Univesiti Islam Negeri Syarif Hidayatullah Jakarta, 2010,Hlm. i.

2

Jamaah Tabligh di Malaysia

Di Malaysia pula, pengkaji membahagikan kepada tiga fasa

yang dilalui gerakan Jamaah Tabligh, pertama ‘fasa kemunculan’

(dari tahun 1950 hingga 1970); ‘fasa perkembangan’ (dari tahun

1970 hingga 1980); dan akhir sekali ‘fasa cabaran’ (kira-kira

penghujung abad ke-19).

Pada fasa kemunculan dari tahun 1950 hingga 1970, gerakan

Jamaah Tabligh sudah mula terbentuk dan dibawa oleh Maulana Abdul

Malik Madani yang datang ke Singapura dan Selangor kira-kira

tahun 1952, juga menjadi utusan dari markasnya di Nizamuddin5.6

Antara tokoh-tokoh India-Muslim yang muncul dalam gerakan ini

ialah Dato’ Daud, Ahmad Merican, T.K.S. Abdul Majid dan S.O.K.

Ubaidullah.7 Tokoh-tokoh inilah yang akan membantu gerakan Jamaah

5 Markas Nizamuddin merupakan markas terbesar Jamaah Tabligh di daerahNizamuddin. Terdapat juga markas lain seperti di Raywind merupakan sebuah desadi Kota Lahore (Pakistan), juga di Kota Dakka (Bangladesh). Dikatakan markas-markas merekayang berada di daratn India tersebut mempunyai mempunyai rajahyang berisikan Surah al-Falaq dan an-Naas, Asmaul Husna dan beberapa nomborpelik yakni ‘2-4-6-8’ yang berulang 16 kali dalam bentuk segi empatdikelilingi kod yang sukar difahami. Untuk bacaan lanjutan fizikal masjid silarujuk “Jama’tut Tabligh Yajibu an Tushahhah”, Hlm. 14.6 Abdul Rahman Haji Abdullah, “Gerakan Islam Tradisional Di Malaysia : SejarahPemikiran Jama'at Tabligh dan Darul Arqam”, Shah Alam, Selangor: KarismaPublications, 2007, Hlm. 4.7 Abdul Rahman Haji Abdullah, “Pemikiran Islam di Malaysia: Sejarah danAliran”, Selangor: Dewan Bahasa Pustaka, 1998, Hlm. 90.

3

Tabligh di Kuala Lumpur ketika itu bersama dengan Imam Muhammad

Syed merupakan Imam Masjid India di Kuala Lumpur. Walaupun,

kadangkala usaha tabligh terbelengkalai buat seketika, namun

kedatangan karkun dari India menggambarkan pengaruh untuk

menghidupkan lagi program ta’lim dan ghast di Kuala Lumpur seperti

yang dinyatakan dalam jadual 1.18:

Tahun Nama yang

terlibat

Aktiviti Ulasan

1950 -Imam Mohamed

Syed (Imam Masjid

India di Kuala

Lumpur kira-kira

tahun 1950).

-Balik ke India -Kegiatan dakwah

terhenti sehingga

tahun 1967

1968 -Tiga orang

Maulana tiba dari

India dengan

bantuan Mira

-Program Ta’lim

dihidupkan semula,

dan ghast

dijalankan di

-Kerjasama seorang

karkun Malaysia yakni

Haji Habibullah telah

menyertai gerakan

8 Syarul Azman, “Jemaah Tabligh : Metodologi dan Pendekatan Dakwah”, Kertas Kerja bagi Jabatan Dakwah dan Pengurusan Akademi Islam Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor, t.t.. Hlm. 1-3.

4

Hussein. Masji India setiap

petang Ahad

selepas Asar.

India ini terus

berperanan besar dalam

menjalankan aktiviti

Jamaah Tabligh.

1969-Dua orang

professor, Abdul

Rahman dan Abdul

Majid Basheh.

-Mengadakan

mesyuarat dan

melantik beberapa

wakil (amir) untuk

mengetuai gerakan

dakwah ini di

Kuala Lumpur.

-Akhirnya tahun ini

telah memperkembangkan

lagi dakwah di Pulau

Pinang yang didukung

oleh Hafiz Yaqoob

Ansari.

-Bilangan jamaah di

Kuala Lumpur turut

diramaikan oleh jamaah

dari Singapura dan

Johor.

Pada fasa kemunculan ini dilihat tidak banyak melibatkan

masyarakat Melayu-Islam berbanding India-Islam. Kemungkinan ini

disebabkan oleh faktor komunikasi dan faktor budaya. Hal ini

kerana kebanyakannya Jamaah Tabligh yang pertama dimulakan oleh

karkun di India yang tidak fasih dalam bahasa tempatan, maka

5

mereka akan hanya menfokuskan kepada masyarakat India-Muslim

sahaja ketika itu.

Pada fasa perkembangan dari tahun 1970 hingga 1980, peubahan

demi perubahan berlaku apabila kegiatan gerakan ini disertai oleh

orang Melayu.9 Antara tokoh kaum Melayu yang hadir ketika itu

ialah Ustaz Ashaari Haji Muhammad merupakan ketua jemaah Darul

Arqam yang baru ditubuh ketika itu akhir tahun 1971. Manakala

kedatangan karkun dari Gujerat singgah ke Kuala Lumpur yang

dibawa oleh Haji Habibullah, Abdul Hamid Bin Sulaiman dan Haji

Amanullah untuk berjumpa dengan Ustaz Ashaari Haji Muhammad untuk

pergi ke Singapura selama 10 hari.10 Kemudiannya diikuti beberapa

ahli Darul Arqam yang lain seperti Mohd Rom al-Khudri yang sering

kali datang ke markas Jamaah Tabligh di Masjid India ketika

itu.11

Salah satu kegiatan yang dijalankan oleh Jamaah Tabligh di

Malaysia pada tahun tersebut ialah mengadakan Ijtima’ dua kali9 Makalah “Change in Store for 120 Year-Old Mosque”, New Straits Times, 13April 1990.10 Abdul Rahman Haji Abdullah, “Pemikiran Islam di Malaysia: Sejarah danAliran”, Selangor: Dewan Bahasa Pustaka, 1998, Hlm. 92.11 Mohd Rom al-Khudri, “Berhari raya bersama Jemaah Al-Arqam”, Mingguan Islam,27 Mei 1988.; Abdul Rahman Haji Abdullah, Pemikiran Islam di Malaysia: Sejarahdan Aliran, Selangor: Dewan Bahasa Pustaka, 1998, Hlm. 93.

6

tahun yang berskala agak sederhana.12 Namun, Ijtima’ tetap

dihadiri oleh kira-kira 6, 000 hingga 8, 00 karkun termasuk dari

negara India, Pakistan, Bangladesh dan juga Arab Saudi. Antara

ahli Majlis Syura Malaysia yang bertanggungjawab dalam Ijtima’

ialah Dato’ Ismail bin Panjang13, Mohammad bin Mohd Amin, Haji

Habibullah Mohammad, Arshad Yahaya, Drs. Nasouha Ansibin14 dan

lain-lain.

Reaksi-Reaksi Masyarakat

12 Selain daripada aktivit Itima’, turut dijalankan mesyuarat mingguan danmenerima karguzari (laporan) dari markas-markas lain. Setiap laporan diMalaysia akan dihantar ke Nizamuddinoleh Jamaah Syura Malaysia. Sila lihatAbdullah Fahim Haji Abdul Rahman, “Kumpulan Jamaat Tabligh”, dalam jurnalMASA, tahun 4, bilangan 4, 1983.13 Dato’ Ismail bin Panjang (1917-1987) adalah bekas Penolong SetiausahaKerajaan Terengganu, Timbalan Setiausaha Kementeriaan Dalam Negeri,Pesuruhjaya Kerajaan Tempatan dan Pesuruhjaya Ibukota sehingga bersara padatahun 1967. Tetapi namanya baru menjadi terkenal setelah dilantik sebagaiSetiausaha Majlis Kebangsaan Hal Ehwal Agama Islam Malaysia Barat selepaspersaraannya. Lihat majalah Qiblat, Jun 1971.14 Drs. Nasouha Ansibin merupakan pakar mata dan pemegang Ijazah Sarjana Sainsdalam Optometri, University of Melbourne, Australia serta pelajar Malaysiapertama dalam pengajian pascasiswazah dalam Optometri. Namun, akhirnyapenghujung abad ke-20, beliau sendiri keluar daripada gerakan ini dan adasebahagian penulisan beliau mengkritik gerakan Jamaah Tabligh ini melalui blogakademik beliau sendiri. Sila lihat Nasouha Ansibin, “Gambaran Sebenar JemaahTabligh” dalam http://drnasoha.com/2010/03/11/jemaah-tabligh/. – diakses pada26 April 2014.

7

Setiap pergerakan sama ada politik, agama, dan ekonomi tidak akan

lari daripada cabaran dan gugatan budaya setempat sama seperti

yang berlaku kepada gerakan Jamaah Tabligh di Malaysia sendiri.

Jamaah Tablih telah mendapat tentangan dan kritikan daripada

seluruh masyarakat Islam yang diwakili oleh para ulama’

kontemporari ketika itu.

Kemunculan gerakan Jamaah Tabligh ini sebenarnya menimbulkan

tanda tanya kepada agensi-agensi kerajaan kerana ia telah

mempengaruhi kehidupan seharian masyarakat setempat. Ini

dibuktikan dalam beberapa laporan-laporan daripada pelbagai

agensi kerajaan misalnya Polis Diraja Malaysia, Majlis

Keselamatan Negara, Kementerian Pelajaran dan Jabatan

Perkhidmatan.15

Kebanyakan daripada laporan-laporan daripada agensi kerajaan

tersebut telah memperihalkan berkenaan tindakan pelik masyarakat

setelah memasuki gerakan Jamaah Tabligh. Misalnya, mengikut

laporan Polis Diraja Malaysia, seorang asakar berpangkat Koperal

di Port Dickson telah meninggalkan kerja tanpa melaporkan apa-apa

15 Sila lihat Sheikh Mohsien Haji Salleh, “Laporan Beberapa Ejensi MengenaiJamaah Tabligh”, B (SP)/ SP 142/ 12 001, 1998.

8

kepada majikan; sebuah kedai di Pulau Semang tiba-tiba ditutup;

seorang juruteknik turut hilang minat lalu menghabiskan masa di

masjid.16

Bagi Majlis Keselamatan Negara telah mengadakan mesyuarat

dengan beberapa agnesi kerajaan lain turut melaporkan bahawa

kesan negatif ajaran ini mengakibatkan masyarakat akan

mengasingkan diri dan meninggalkan tugasan harian mereka. Ada

juga kejadian anak-anak sekolah tidak pergi ke sekolah termasuk

para guru.17

16 Sheikh Mohsien Haji Salleh, “Laporan Beberapa Ejensi Mengenai JamaahTabligh”, B (SP)/ SP 142/ 12 001, 1998, Hlm. 2.17 Menurut Kenterian Pelajaran melaporkan majoriti pelajar yang mengikutiJamaah Tabligh mempunyai sikap tidak mahu belajar dengan para guru yang bukanIslam, tidak mahu belajar Sains, Matematik dan subjek ciptaan Yahudi keranaseteru dengan Allah, tidak mahu bercampur dengan pelajar biasa. Antarasekolah yang didapati terlibat dengan kes ini ialah Sekolah Menengah SultanSulaiman, Kuala Terengganu, Sekolah Menengah Sri Putri, Jalan Kolam Air, KualaLumpur, dan lain-lain.; Sila lihat Sheikh Mohsien Haji Salleh, “LaporanBeberapa Ejensi Mengenai Jamaah Tabligh”, B (SP)/ SP 142/ 12 001, 1998.

9

Hal inilah menyebabkan para ulama mula bertindak umpamanya

Syaikhul Azhar Dr Rauf Shalaby18 di Qahirah telah mendakwa

bahawa:

“Gerakan Jamaah Tabligh sebagai gerakan agama yang

menyeleweng dan kerana itu perlu diawasi.”19

Kerajaan Sabah turut mengeluarkan fatwa mengharamkan

kegiatan Jamaah Tabligh di Sabah setelah mengeluarkan laporan

sebab mengharamkan gerakan Jamaah Tabligh ketika itu.20 Kecaman

ini tidak berhenti sehinggakan pihak Mufti Melaka turut mencabar

gerakan Jamaah Tabligh ini yang diketuai oleh Dato’ Mohd Yunus

18 Syaikhul Azhar Dr Rauf Shalaby merupakan salah saeorang tenaga pengajar diInstitusi Agama Islam Negeri Raden Fatah dan juga menjadi Penasihat sementaradi Pusat Penyelidikan Islam Malaysia, Masjid Negara. Beliau pernah jugaberkhidmat sebagai pensyarah sambilan di Fakulti Pengajian Islam di UniversitiKebangsaan Malaysia pada tahun 1970-an.; Sila lihat Abdul Rahman HajiAbdullah, “Pemikiran Islam di Malaysia: Sejarah dan Aliran”, Selangor: DewanBahasa Pustaka, 1998, Hlm. 96.; Abdul Rahman Haji Abdullah, “Gerakan IslamTradisional Di Malaysia: Sejarah Pemikiran Jama’at Tabligh dan Darul Arqam”,Shah Alam: Karisma Publications, 2007, Hlm. 13.19 Zainol Fakir, “Negara-negara Islam Diminta Awasi Dakwah Tabligh”, dalamUtusan Malaysia, 3 April 1987.20 Lihat “Kerajaan Sabah haram Al-Arqam, Jemaah Tabligh”, Berita Harian, 20April 1989.; “Sabah beri sebab haram Tabligh, Al-Arqam”, Berita Harian, 15 Jun1989.; “Groups banned for being 'deviationist'”, The Straits Times, 15 June1989.; “Sabah bans 2 Islamic groups and Satanic Verses”, The Straits Times, 20April 1989.

10

Mohd Yatim21 yang menfatwakan haram melalui pebentangan kertas

kerjanya yang berjudul “Jemaah Tabligh di Negeri Melaka”.22

Akibatnya, gerakan Jemaah Tabligh di Melaka terus diharamkan oleh

kerajaan Negeri Melaka pada 11 Mac 1992 secara rasmi di

Melaka.23

Walaubagaimanapun, negeri-negeri lain umpamanya seperti

kerajaan Johor masih lagi berhati-hati dalam memberi tindakan

21 Datuk Sheikh Hj. Md. Yunus Bin Hj. Mohd. Yatim Dilahirkan Di KampungKandang, Batu 5 Melaka pada 1929. Beliau Merupakan anak yang ketujuh dari duabelas adik beradik. Bapanya bernama Haji Mohd. Yatim bin Haji Mohamad Zin,berasal dari Bukit Lintang, Melaka juga merupakan Imam Masjid Kandang. Ibunyabernama Hajjah Sikmah binti Saeman berasal dari Kampung Kandang, Batu 5Melaka. Datuk Sheikh Hj. Md. Yunus mendapat pendidikan awal di Sekolah MelayuKandang hingga darjah enam, kemudian menyambung pelajaran di Sekolah Al-Khairiyah Air Molek selama satu tahun dan menyambung pelajaran ke Sekolah Al-Nurian Paya Rumput, Sungai Udang, Melaka selama dua tahun. Beliau meneruskanpelajaran di Sekolah Al-Mashyor Pulau Pinang selama dua tahun. Kemudianberangkat ke Mesir memasuki Universiti Al-Azhar selama enam tahun sehinggamemperolehi Ijazah Al-Aliya (BA) Al-Alalamiah (MA) Jurusan Syariah dan Kanun.Balik ke Melaka pada tahun 1959 menjadi Kerani Seranta dan telah mendirikanrumah tangga dengan Hajjah Kalsom binti Haji Abdul Wahab dan dikurniakandengan dua orang cahayamata. Tahun 1968 beliau dilantik menjadi Kadi Tetap,tahun 1972 memangku Kadi Besar Melaka dan tahun 1974 menjadi Kadi BesarWilayah Persekutuan selama enam tahun. Pada 1979 dilantik menjadi Mufti NegeriMelaka.22 Lihat kertas kerja “Pengharaman Jemaah Tabligh”, Majalah al-Islam, Mei1992.23 “Melaka Haramkan Jemaah Tabligh”, Berita Harian, 12 Mac 1992.; “MalaccaBans Tabligh”, The New Straits Times, 13 Mac 1992.; “Mereka Yang Bergiat BolehDidenda dan Penjara”, Utusan Malaysia, 14 Mac 1992.; “Rahim Bidas GolonganTabligh Berdakwah Secara Negatif”, Utusan Malaysia, 17 Mac 1992.;

11

menfatwakan haram ke atas gerakan Jamaah Tabligh ini.24 Sikap

yang tidak terburu-buru ini turut diikuti Jabatan Perdana Menteri

dalam menghadapi persoalan ini. Ini juga mendapat prihatin

daripada masyarakat tempatan misalnya masyarakat di Sabah sendiri

tidak bersetuju dengan pengharaman gerakan Jamaah Tabligh oleh

kerajaan Sabah sendiri.25 Malah, parti-parti politik Islamis juga

turut menyokong pengecaman ke atas Jamaah Tabligh misalnya Parti

Islam se-Malaya.26 Maka, tidak hairanlah jika beberapa kajian

telah dijalankan untuk memastikan gerakan ini benar-benar tidak

menyeleweng daripada syariat agama.

Namun begitu, ada sebahagian para ulama yang tidak

mengharamkan gerakan Jamaah Tabligh ini secara terus antaranya

Mufti Besar Arab Saudi Syaikh Abdul Aziz ibnu Baz yang menyambut

baik akan kegiatan dakwah Jamaah Tabligh seperti yang dinyatakan

dalam Majmuk Fatawa Ibn Baz jelas sekali tidak terus mengharamkan

24 “Haramkan Kegiatan Tabligh: Majlis-Majlis Agma Negeri Sedang Dikaji”,Utusan Malaysia, 13 Mac 1992.; “No Plans By Perak, Kelantan, to Ban Tabligh ”,The New Straits Times, 13 Mac 1992.; “KL govt has not found proof to banTabligh movement ”, The Straits Times, 21 Mac 1992.; 25 “Villager seeks to quash Sabah ban on groups”, The Straits Times, 8 Mei1989.26 “PAS suka gerak sendiri”, Berita Harian, 8 Ogos 1992.; “PAS will acceptmissionary groups if it leads front: MB”, The Straits Times, 8 August 1992.

12

aktiviti ini.27 Malah, Syaikh Abdul Aziz ibnu Baz sendiri

mengalakkan orang-orang yang berilmu dibenarkan bersama dengan

mereka dalam perkara menasihati dan amar makruf nahi mungkar.

Menurut ‘Laporan Beberapa Agensi Mengenai Jamaah Tabligh’

pada tahun 1998 telah memperihalkan sebab-musabab:

“Anasir ajaran yang tidak benar sama ada dari pengikut

Jamaah Tabligh atau dari satu kumpulan dakwah lain juga

besar pengaruhnya dalam kalangan pelajar-pelajar dan

guru-guru.”28

“Berlakunya salah faham atau silap penekanan terhadap

ajaran-ajaran itu dan kemudiannya dibiarkan oleh ahli-ahli

kumpulan dakwah yang berkenaan”29

Namun begitu, dikatakan dalam laporan tersebut terdapat dua

badan dakwah yang terbesar pada tahun 1970 hingga 1990 iaitu

27 “Pandangan Mufti Makkah terhadap Jamaah Tabligh”, Watan, 19-21 September1987.28 Sheikh Mohsien Haji Salleh, “Laporan Beberapa Ejensi Mengenai JamaahTabligh”, B (SP)/ SP 142/ 12 001, 1998, Hlm. 3.29 Sheikh Mohsien Haji Salleh, “Laporan Beberapa Ejensi Mengenai JamaahTabligh”, B (SP)/ SP 142/ 12 001, 1998, Hlm. 3.; Lihat juga Abang Azman AbangMohamed, “Konsep Nafkah Keluarga Dalam Masa Khurūj Fī Sabīl AllahKajian Tentang Jemaah Tabligh Di Sri Petaling Kuala Lumpur Malaysia”, SkripsiJurusan Akhwalul Syakhsiah, Institut Agama Islam Negeri Ar-Raniry DarussalamBanda Aceh, 2011.

13

Jamaah Tabligh dan Darul Arqam30. Terdapat unsur negatif pada

Darul Arqam dari Jamaah Tabligh. Dengan demikian dapatlah

difahami bahawa laporan tersebut meletakkan tanggungjawaab isu

negatif ini kepada Darul Arqam berbanding Jamaah Tabligh.

Oleh itu, dalam kajian sejarah pemikiran sesuatu gerakan

akan memberi penjelasan ajaran asal yang diaspirasikan oleh

pendukung Jamaah Tabligh iaitu Maulana Muhammad Ilyas Khandalawi.

Ini amat penting sama ada ajaran itu sendiri yang memberi impak

negatif kepada pengikutnya atau disebabkan konflik diri serta

ketaksuban melampau dalam diri karkun itu sendiri.

Sebenarnya tidak dinafikan bahawa para pengkaji akan

mengalami kesulitan dalam memahami corak pemikiran Jamaah Tabligh

kerana kekurangan bahan penulisan. Ini kerana kebanyakan karkun

Jamaah Tabligh ini seringkali melakukan pratikal (amal)

berbanding teoritikal (penulisan). Malangnya, pandangan karkun

seperti ini amat bertentangan dengan ucapan-ucapan Maulana

30 Darul Arqam merupakan perkumpulan agama yang ditubuhkan oleh Syeikh Suhaimidi Jawa Tengah, Indonesia. Namun begitu, di Malaysia perkumpulan ini seiringdengan tokoh Islamisnya yang bernama Ustaz Ashaari b Muhammad sehinggakanmenjadi jamaah dakwah terbesar pada abad ke-20 . Sila lihat Abdul Rahman HajiAbdullah, “Pemikiran Islam di Malaysia: Sejarah dan Aliran”, Selangor: DewanBahasa Pustaka, 1998, Hlm. 105-119.

14

Muhammad Ilyas sendiri. Namun begitu, ada sebahagian karkun

Jamaah Tabligh yang aktif dalam penulisan Cuma tidak dinyatakan

secara rasmi penulisan tersebut, maka disini agak keterlaluan

untuk mengkritik mereka tidak penulisan secara keseluruhannya.

Dalam risalah “Enam Prinsip Tabligh” oleh Maulana Ashiq

Elahi merupakan pegangan asas kepada gerakan Jamaah Tabligh.

Prinsip yang pertama ialah iman dan shalat merupakan ajaran

tauhid dan fiqh tetapi pendekatannya adalah berbentuk tasawuf.31

Sama seperti pandangan Hujjatul Islam al-Ghazali yang membahaskan

aspek iman dan fiqh dengan mendasarkan unsur fadhilat dan hikmah

didalam karya agungnya seperti ihya’ ulumuddin.32 Sebab itulah

untuk merealisasikan kalimah ini karkun Jamaah Tabligh hendaklah

sentiasa menghormati orang-orang Islam, ilmu dan zikr, niat

31 Maulana Ashiq Elahi, “Enam Prinsip Tabligh”, Pulau Pinang: H.M YaqoobAnsari, Hlm. 1-6.; Lihat juga Bilal Malik, “The Six Points of Tabligh”, Aalal-Bayt Institute for Islamic Thought’s brilliant, Hlm. 4-7.32 Lihat kitab Jama‘atut Tabligh Mafahim Yajibu An Tushahhah dalam halaman 4menerangkan gerakan ini menafsirkan makna kalimah “Laa Ilaha Illallah” denganmengeluarkan keyakinan yang tidak benar dari hati, sebaliknya memasukkankeyakinan yang benar tentang dzat Allah Azza Wa Jalla bahawa Dialah SangPencipta, Maha Pemberi Rezeki, Maha Mendatangkan Mudharat dan Manfaat, MahaMemuliakan dan Menghinakan, Maha Menghidupkan dan Mematikan‖. Kebanyakanpembicaraan mereka tentang tauhid, hanya berkisar pada tauhid rububiyyahsemata-mata.

15

ikhlas , korban masa untuk bertabligh, dan mejauhi percakapan dan

perbuatan yang sia-sia.33

Kedua, wirid dan zikr seperti yang disebut juga dalam unsur

pertama tadi. Seperti yang disebut sebelum ini Maulana Ilyas

sememangnya terpengaruh dengan unsur-unsur tariqat kerana beliau

sendiri merupakan salah seorang pendukung tariqat Chistiyyah.34

Oleh itu, mana-mana tariqat unsur wirid dan zikr ini akan menjadi

tiang utama dalam amalan mereka. Namun, menariknya gerakan Jamaah

Tabligh tidak menjadikan sumber kasyaf sebagai sumber rujukan

utama mereka, sebaliknya menjadikan al-quran dan hadith itu

sebagai pegangan asas mereka sebenar! Maka tidak hairanlah jika

mereka terus-menerus menekankan fadhilat atau keutamaan dalam

menegerjakan ibadah-ibadah seperti shalat, berpuasa, zikr, haji

dan sedekah.35

Seterusnya ialah ikram muslimin turut menjadi prinsip asas

Jamaah Tabligh. Tujuan ikram muslimin ialah memenuhi keperluan33 Maulana Ashiq Elahi, “Enam Prinsip Tabligh”, Pulau Pinang: H.M YaqoobAnsari, Hlm. 7-18.; Lihat juga Zainal Abidin al-Uzma, Pegangan Hidup danAmalan Salafus-Sholeh, Kuala Lumpur: Darul Nukma, Hlm. 1993.34 Abu Hassan al-Nadwi, Saviours of Islamic Spirit, Volume 2, Lucknow: Academyof Islamic Research @ Publications, 1977, Hlm. 147-165.35 Selanjutnya lihat Maulana Muhammad Zakaria, “Fadhilat Amal”, Kuala Lumpur:Era Ilmu. 2007.

16

atau urusan seseorang muslim yang ditimpa kesusahan bersandarkan

kecintaan, kasih sayang, kemurahan hati dan hormat.36 Hal ini

kerana ia merupakan tuntuntan seorang muslim terhadap muslim yang

lain.

Dalam soal doktrin metafizik, sudah tentu kita merujuk

penulisan Maulana Muhammad Ilyas yang tidak membicarakan sedikit

pun tentang sifat-sifat Allah seperti ‘sifat 20’ yang sering

diperdebatkan dalam kalangan ulama’. Hakikatnya, Maulana Muhammad

Ilyas lebih menekankan soal-soal asas dan mudah daripada sulit

dan mendalam! Menurut An-Nadwi bahawa:

“…The Maulana had realised that the Muslims were drifting away

from the elementary teachings of the Faith, To talk of the more

advanced branches who the plant of Faith had yet to take root in

the hearts was' unreasonable and premature, What was the point

in the establishment of new theological institutions when even the

older ones were languishing and the veins and arteries which

carried blood to them were getting harder and narrower day by

day? No one was willing to acknowledge their need or to recall with

36 Bilal Malik, “The Six Points of Tabligh”, Aal al-Bayt Institute for IslamicThought’s brilliant, Hlm. 17-20.; Lihat juga Syeikh Shaleh Al-Ustaimin, “Hak-Hak yang Sesuai Fitrah dan Dikuatkan oleh Syariat”, Islamic PropragationOffice, 2005.

17

gratitude the services of their founders, teachers and other well-

wishers…”37

Sebab itulah dalam setiap bayan maupun mana-mana aktivti

yang dijalankan oleh gerakan Jamaah Tabligh ini tidak menyentuh

mana-mana khilaf ulama’ berkaitan dengan aqidah dan fiqh. Ini

bermaksud dalam permasalahan fiqh, terpulang kepada pengikutnya

sama ada ingin berpegang kepada mana-mana mazhab. Jelaslah disini

tidak nampak gerakan ini menjejaskan pemikiran masyarakat

tempatan di Malaysia yang sinonim dengan mazhab as-Syafie

berbanding karkun di India yang bermazhab Hanafi. Sebab itulah

tidak wujud sebarang statistik yang negative merujuk kepada

gerakan ini akhir-akhir 1990 kerana ia hanya melibatkan beberapa

kes tertentu dan bukannya secara keseluruhan umumnya.38

Kesimpulan

37 Abu Hassan al-Nadwi, “Life and Mission of Maulana Muhammad Ilyas”, Lucknow:Academy of Islamic Research @ Publications, 1979, Hlm. 13238 Sila lihat Sheikh Mohsien Haji Salleh, “Laporan Beberapa Ejensi Mengenai Jamaah Tabligh”, B (SP)/ SP 142/ 12 001, 1998, Hlm. 2.

18

Tegasnya disini berlaku perubahan setiap tahun dalam kronologi

Jamaah Tabligh di Malaysia. Cabaran bermula sejak kemasukan

orang-orang Melayu pada tahun 1970 menyebabkan berlaku konflik

antara masyarakat tempatan.

Reaksi-reaksi masyarakat tempatan didasarkan berlaku

perubahan sikap dan perangai sebahagian karkun-karkun Jamaah

Tabligh terhadap ruang komuniti ketika itu. Ini menyebabkan

wujudnya laporan-laporan agensi yang diperihalkan oleh Sheikh

Mohsien Haji Salleh merangkap Mufti di Wilayah Persekutuan yang

pertama ketika itu. Kecaman gerakan Jamaah Tabligh diberhenti

seketika apabila dikejutkan dengan fatwa haram daripada kerajaan

Sabah diikuti kerajaan Melaka yang diketuai Sheikh Hj. Md. Yunus,

malah diperhebatkan lagi fatwa daripada Dr Rauf Shalaby.

Namun begitu, dampak positif daripada ulama’ Arab Saudi

seperti Mufti Besar Arab Saudi Syaikh Ibnu Baaz memandang positif

gerakan ini, termasuk Majlis Ugama Islam Singapura ketika itu

turut menyokong gerakan ini sehingga tersebar ke Singapura! Oleh

itu, untuk memahami setiap perjalanan gerakan ini, maka kajian

pemikiran seharusnya dilakukan bersumberkan hasil-hasil penulisan

19

Maulana Ilyas sendiri supaya gerakan ini dinilai secara ilmiah

daripada masyarakat tempatan.

Lampiran 1

Fatwa Terakhir Syeikh Abdul Aziz Bin Baz Tentang Tahdzir

(Peringatan) Dari Jamaah Tabligh.

(Fatwa pada 2/11/1414H)

“Maka tidak boleh khuruj (keluar) bersama mereka, kecuali orang

yang mempunyai ilmu dan pemahaman tentang akidah yang shahih yang

dipegang teguh oleh ahli sunnah wal jamaah, sehingga ia boleh

membimbing dan menasihati mereka serta bekerja sama dengan mereka

untuk melakukan kebajikan.”

20

Lampiran 2

Pandangan Ustaz Fathu Baari (Ketua Pegawai Eksekutif (CEO),

Sekretariat Ilmuan Malaysia (iLMU)) berkenaan kitab Fadhail Amal

Jamaah Tabligh.

Di tanah Arab, kitab yang menjadi rujukan Jamaah Tabligh adalah

Riyadhus Solihin karangan Imam an-Nawawi. Tetapi mengapa Jamaah

Tabligh di Nusantara menjadikan Fadha-il A’mal karangan Maulana

Zakariya Al Kandahlawi sebagai rujukan utama. Mengapa tidak

menggunakan Riyadhus Solihin juga. Kitab Fadha-il A’mal karangan

21

Syaikh Zakariya Al Kandahlawi terbahagi kepada 2 bahagian;

bahagian pertama adalah hadis-hadis induk dan bahagian kedua

adalah hadis-hadis yang terdapat di dalam syarahan atau ulasan

kepada hadis induk tersebut. Adapun hadis induk, 60-70% adalah

hadis-hadis yang sahih manakala bakinya adalah hadis-hadis yang

lemah dan juga palsu. Adapun dalam syarah, sebahagian besar

daripadanya adalah hadis-hadis yang palsu dan juga tidak ada

asal. Ini masalahnya dengan sumber rujukan mereka.

Kadangkala apabila bercakap seperti ini, akan ada orang yang

berkata, “kamu siapa jika dibanding dengan maulana Zakariya?”

Memang kita menghormati Maulana Zakariya Al Kandahlawi sebagai

seorang tokoh ahli ilmu. Akan tetapi kita perlu ingat, apabila

Imam Syamsuddin Adz Dzahabi rahimahullah yang hidup sekitar kurun

ketujuh atau ke lapan hijrah (pengarang kitab sirah yang besar –

Siyar A’lam An Nubala, kitab biodata perawi hadis) bercakap

tentang Imam Al Ghazali tentang kitab karangan Al Imam Al Ghazali

Ihya Ulumuddin, Imam Adz Dzahabi mengatakan keilmuan Imam Al

Ghazali dalam bidang hadis kurang, banyak terdapat hadis-hadis

lemah dan palsu. Walaubagaimanapun Imam Adz Dzahabi menceritakan

kehebatan Imam Al Ghazali dari sudut kefaqihannya, akan tetapi22

dari sudut ilmu hadis beliau kurang. Begitu juga dengan Syaikh

Zakariya Al Kandahlawi, walaupun beliau terkenal dengan ilmu

hadis tetapi nukilan beliau dalam Fadha-il A’mal perlu dinilai

kembali. Saya dan seorang guru saya telah menghubungi sendiri

pusat Jamaah Tabligh di India. Guru saya boleh berbahasa Urdu dan

beliau bercakap dengan Jamaah Tabligh pusat itu sendiri dan

bertanya ada atau tidak orang yang telah membuat penilaian

terhadap hadis-hadis di dalam kitab Fadhail A’mal. Orang di sana

memberitahu bahawa sehingga saat itu tidak ada siapa yang mampu

melakukannya (penilaian ke atas hadis-hadis di bahagian syarah

atau ulasan), perkara itu pernah diusahakan tetapi oleh kerana

terlalu banyaknya hadis-hadis yang tidak bersanad (tidak

diketahui dari mana asalnya) maka sukar untuk membuat penilaian

ataupun kritikan.

Maka mengapa kitab itu dijadikan sumber rujukan? Adakah semata-

mata kerana ia ditulis oleh Syaikh Zakaria Al Kandahlawi? Tidak

boleh sedemikian, seperti Jamaah Tabligh di Timur Tengah mereka

menggunakan Riyadhus Solihin. Antara sebab dan punca mengapa

23

mereka tidak menggunakan kitab Fadhail A’mal adalah kerana di

Timur Tengah ada ramai pakar-pakar hadis. Itu masalah kedua

tentang sumber rujukan mereka.

Lampiran 3

Fatwa Lajnah Daimah (Lembaga Tetap) tentang Jamaah Tabligh.

(Fatwa 17776: 18/3/1416 H)

Seorang penanya (Muhammad Kahlid Al Habsi) bertanya setelah ia

mengemukakan pertanyaan pertama, sebagai berikut :

1. Membuat lingkaran di dalam masjid pada setiap dua orang atau

lebih, lalu mereka saling mengingat sepuluh surat terakhir dari

24

Al Quran, dan konsisten dalam menjalankan amalan ini dengan cara

seperti ini pada setiap kali kami khuruj (keluar).

2. Ber’itikaf pada setiap hari Kamis dalam bentuk terus menerus.

3. Membatasi hari untuk khuruj, yaitu tiga hari dalam satu bulan,

empat puluh hari setiap tahun dan empat bulan seumur hidup.

4. Selalu doa berjamaah setiap setelah bayan (pelajaran).

Bagaimanakah wahai syeikh yang mulia, jika seandainya saya keluar

bersama jamaah ini, dan saya melakukan amalan-amalan dan

perbuatan ini yang tidak pernah terdapat di dalam kitabullah dan

sunnah rasul, ketahuilah wahai syeikh yang mulia, sesungguhnya

merupakan hal yang sangat sukar sekali untuk mengubah metode

(manhaj) ini. Beginilah cara dan metode mereka seperti yang

diterangkan di atas.

Jawab

“Apa yang telah anda sebutkan dari perbuatan jamaah ini (Jamaah

Tabligh) seluruhnya adalah bid’ah, maka tidak boleh ikut serta

sama mereka, sampai mereka berpegang teguh dengan manhaj kitab

dan sunnah serta meninggalkan bid’ah-bid’ah.

25

Lampiran 4

The Straits Times, 15 Jun 1989, Halaman 2.

BIBLOGRAFI

A. Buku

26

Abdul Rahman Haji Abdullah. 2007. “Gerakan Islam Tradisional Di Malaysia :

Sejarah Pemikiran Jama'at Tabligh dan Darul Arqam”. Shah Alam,

Selangor: Karisma Publications.

Abdul Rahman Haji Abdullah. 1998. “Pemikiran Islam di Malaysia: Sejarah

dan Aliran”. Selangor: Dewan Bahasa Pustaka.

Abu Hassan al-Nadwi. 1977. “Saviours of Islamic Spirit, Volume 2”. Lucknow:

Academy of Islamic Research @ Publications.

Abu Hassan al-Nadwi. 1979. “Life and Mission of Maulana Muhammad Ilyas”.

Lucknow: Academy of Islamic Research @ Publications.

Abdullah Fahim Haji Abdul Rahman, “Kumpulan Jamaat Tabligh”, dalam

jurnal MASA, tahun 4, bilangan 4. 1983.

Bilal Malik. t.t.. “The Six Points of Tabligh”. Aal al-Bayt Institute for

Islamic Thought’s Brilliant.

Judith Nagata. 1984. “The Reflowing of Malaysian Islam”. Vancouver:

University of Columbia Press.

Maulana Ashiq Elahi. t.t.. “Enam Prinsip Tabligh”. Pulau Pinang: H.M

Yaqoob Ansari.

27

Maulana Muhammad Zakaria. 2007. “Fadhilat Amal”. Kuala Lumpur: Era

Ilmu.

Maulana Muhammad Zakaria. 2007. “Fadhilat Tabligh”. Kuala Lumpur: Era

Ilmu.

Maulana Muhammad Zakaria. 2007. “Fadhilat Ramadhan”. Kuala Lumpur:

Era Ilmu.

Maulana Muhammad Ihtishamul Hassan. 2007. “Kemunduran Umta dan

Penyelesaian”. Kuala Lumpur: Era Ilmu.

Syeikh Shaleh Al-Ustaimin. 2005. “Hak-Hak yang Sesuai Fitrah dan

Dikuatkan oleh Syariat”. Islamic Propragation Office.

Zainal Abidin al-Uzma. 1993. “Pegangan Hidup dan Amalan Salafus-Sholeh”,

Kuala Lumpur: Darul Nukman.

Maulana Muhammad Zakaria. 2007. “Fadhilat Al-Quran”. Kuala Lumpur:

Era Ilmu.

Muhammad Zakaria. 2007. “Fadhilat Solah”. Kuala Lumpur: Era Ilmu.

Maulana Muhammad Zakaria. 2007. “Fadhilat Zikir”. Kuala Lumpur: Era

Ilmu.

28

B. Latihan Ilmiah/Skripsi

Abang Azman Abang Mohamed. 2011.“Konsep Nafkah Keluarga Dalam Masa

Khurūj Fī Sabīl Allah Kajian Tentang Jemaah Tabligh Di Sri Petaling Kuala

Lumpur Malaysia”. Skripsi Jurusan Akhwalul Syakhsiah.

Institut Agama Islam Negeri Ar-Raniry Darussalam Banda

Aceh.

Fikri Rivai. 2010. “Aktivitas Dakwah KH. Najib Al-Ayyubi di Jamaah Tabligh”.

Skripsi Sarjana Ilmu Komunikasi Islam, Univesiti Islam

Negeri Syarif Hidayatullah Jakarta.

Syarul Azman. t.t.. “Jemaah Tabligh : Metodologi dan Pendekatan Dakwah”.

Kertas Kerja bagi Jabatan Dakwah dan Pengurusan Akademi

Islam Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor.

C. Akhbar/ Majalah/ Dokumen

Berita Harian, 1992 & 1989.

Buletin Islamy Al Manhaj edisi VI. 1998.

Mingguan Islam.

29

Majalah al-Islam, 1992.

Majalah Qiblat, 1971.

The Straits Times, 1990, 1992 & 1989.

Utusan Malaysia, 1992 & 1987.

Watan, 1987.

30