Programowanie perspektywy finansowej Programowanie perspektywy finansowej na lata 2014-2020na lata 2014-2020

Projekt z 17 październikaProjekt z 17 października 2012 r. 2012 r.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Programowanie perspektywy finansowej 2014 -2020Programowanie perspektywy finansowej 2014 -2020

Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Zintegrowane Inwestycje Terytorialne

MATERRIAŁ PROBLEMOWYMATERRIAŁ PROBLEMOWY

Spis treści1. Zasady funkcjonowania.....................................32. Strategia wykorzystania ZIT...............................73. Warunki realizacji ZIT....................................84. Ramy finansowe............................................95. System realizacji........................................11Załącznik 1. .....Ankieta dotycząca sposobu funkcjonowania ZIT

15Załącznik. 2. Propozycje zasad podziału środków na realizację ZIT 16Załącznik 3.. . .Związki gmin i powiatów – podstawowe informacje

17

2

1. Zasady funkcjonowania Zgodnie z propozycja Komisji Europejskiej1 Zintegrowane InwestycjeTerytorialne (ZIT) są nowym instrumentem rozwoju terytorialnego,przyczyniającym się do realizacji zintegrowanej strategii rozwojumiejskiego lub też innych strategii terytorialnych, pod warunkiem,że wymaga to wykorzystania wsparcia z polityki spójnościpochodzącego z więcej niż 1 osi priorytetowej 1 lub więcej programówoperacyjnych. Przede wszystkim służą zwiększeniu zaangażowania miasti ich obszarów funkcjonalnych w zarządzaniu środkami strukturalnymiUE. W tej koncepcji miastom powierza się niektóre funkcje wzarządzaniu poszczególnymi częściami programów do wysokości minimum5% całej alokacji EFRR. W wyniku negocjacji pakietu legislacyjnego zaproponowanego przez KE,podczas prezydencji cypryjskiej wypracowano kompromisową propozycjępaństw członkowskich m.in. w zakresie bloku dotyczącego instrumentówrozwoju terytorialnego, która została przyjęta 16 października 2012r. w Luksemburgu, podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych UE. Zgodnie z kompromisową propozycją, ZIT przestają być instrumentemobligatoryjnym do zastosowania przez państwa członkowskie. Obecnezapisy mówią jedynie o możliwości wykorzystania ZIT jako instrumenturealizującego strategię rozwoju miejskiego lub inną strategięterytorialną. Szczegółowe zmiany polegają na:□ Obowiązku wskazania w Umowie partnerstwa zasad wyboru obszarów

miejskich, w których realizowane będą zintegrowane działania narzecz zrównoważonego rozwoju miejskiego (rezygnacja z wymoguwskazywania konkretnych miast, w których realizowane będą ZIT).

□ Co najmniej 5% alokacji krajowej EFRR powinny wspieraćzintegrowane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju miejskiegopoprzez dedykowany program operacyjny, wydzieloną oś lub osiepriorytetowe lub poprzez ZIT (propozycja KE wskazywała w tym celuobligatoryjne zastosowanie ZIT).

□ W przypadku realizacji zintegrowanych działań na rzeczzrównoważonego rozwoju miejskiego wykorzystujących m.in. 5%alokacji krajowej EFRR, władze miejskie lub jednostki ichreprezentujące (dalej: władze miejskie) powinny brać udział wwyborze operacji. O szczegółowych ustaleniach w tej sprawiedecydują instytucje zarządzające w konsultacji z władzamimiejskimi.

1 Projekt pakietu legislacyjny dla funduszy WRS na lata 2014-2020 z dnia 6 października 2011 r.

3

□ W przypadku powierzenia władzom miejskim zarządzania realizacjązintegrowanych działań na rzecz zrównoważonego rozwojumiejskiego, zakres zarządzania oraz delegowanych działań przezinstytucję zarządzającą w konsultacji z władzami miejskimi wymagaformalnego zapisania w postaci pisemnej.

Ponadto, na potrzeby realizacji działań ZIT – na zasadzieuzupełnienia środków pochodzących z PS –można również wykorzystaćwsparcie ze środków EFFROW oraz EFMR. Mimo kompromisowych propozycji zmian eliminujących obowiązkowezastosowanie ZIT w krajach członkowskich, MRR zaproponowałowykorzystanie ZIT, co odzwierciedlają zapisy projektu Założeń UmowyPartnerstwa2. Sformułowane propozycje funkcjonowania ZIT w Polscenależy traktować jako wstępne, a niniejszy materiał jest ichrozwinięciem i stanowi podstawę do dyskusji nad zakresem i sposobemfunkcjonowania ZIT z najważniejszymi partnerami – resorty, regiony,miasta. Ostateczny kształt ZIT wdrażanych w Polsce zależeć będzie odwyników konsultacji wewnątrz kraju, ale także ostatecznychprzesądzeń dotyczących pakietu legislacyjnego UE, zapisów UmowaPartnerstwa i programów operacyjnych. Proponuje się aby biorąc pod uwagę cele polityki rozwojuukierunkowanej terytorialnie sformułowane w KSRR 2020 i KPZK 2030wobec miast oraz możliwe ograniczenia wynikające z propozycji KE,ZIT wykorzystać na:

zwiększanie udziału miast i ich obszarów funkcjonalnych wzarządzaniu programami operacyjnymi ,

sprzyjanie rozwoju współpracy i integracji na obszarachfunkcjonalnych największych polskich miast, przede wszystkimtam gdzie skala problemów związanych z brakiem współpracy ikomplementarności działań różnych jednostek administracyjnychjest największa.

Zgodnie z powyższym proponuje się aby ZITy były realizowane: na terenie obszarów funkcjonalnych 18 miast wojewódzkich3 (16

ZIT, po jednym na województwo)4. Miasta te wraz z obszaramifunkcjonalnymi stanowią jeden z kluczowych obszarówstrategicznej interwencji państwa (OSI).

2 Projekt Założeń Umowy Partnerstwa z dn. 14 września 2012 r. będący przedmiotem konsultacji zresortami oraz regionami.3 Obszary funkcjonalne miast składają się z różnych jednostek administracyjnych, za któreodpowiadają poszczególne samorządy lokalne, czyli gminy (w przypadku miast wojewódzkich są tomiasta na prawach powiatu – rdzenie obszarów funkcjonalnych, jak i małe gminy podmiejskie,leżące w jego strefie oddziaływania). Obszar funkcjonalny miasta będzie wyznaczony przezSamorząd Województwa na podstawie kryteriów opracowywanych obecnie przez MRR we współpracy zsamorządami województw. Istotą zastosowania ZIT jest wsparcie projektów ważnych z punktuwidzenia rozwoju ośrodków miejskich, mających znaczenie dla całego obszaru funkcjonalnego. 4 W przypadku województw z dwoma miastami wojewódzkimi (Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski;Bydgoszcz i Toruń) będzie realizowany jeden ZIT dla obu miast.

4

na terenie innych miast (ewentualnie ich obszarówfunkcjonalnych) o charakterze regionalnym i subregionalnym.Realizacja ZIT w tych miastach będzie zależała od wolisamorządów wojewódzkich na zwiększenie udziału miast wpodejmowaniu decyzji dotyczących projektów w wybranych osiachpriorytetowych czy działaniach.

Zakłada się, iż ZIT byłyby realizowane wyłącznie w ramachregionalnych programów operacyjnych (RPO). Zaprogramowanie działań wramach ZIT będzie wymagało stworzenia przez właściwe IZ na poziomieregionalnym wyodrębnionych wielotematycznych osi priorytetowych dlaZIT, co z jednej strony umożliwi określenie\alokowanie dokładneśrodków przeznaczonych na ZIT spełniających 5% ring-fencing a z drugiejjednolity system realizacji ZIT. Jednocześnie zapewniona zostanieścisła koordynacja działań realizowanych w ramach ZIT zkomplementarnymi działaniami realizowanymi w ramach krajowych iregionalnych programów operacyjnych nie objętymi ZIT, a wpisującymisię w Program działań ZIT m.in. poprzez realizację kontraktuterytorialnego. Dodatkowo ZIT powinien służyć integrowaniu środkówWRS ze środkami krajowymi (np. FP, fundusz drogowy, środki z opłatklimatycznych).

Schemat 1 Zasady funkcjonowania ZIT

5

Na realizację ZIT na terenie obszarów funkcjonalnych 18 miastwojewódzkich w RPO zakłada się wydzielenie środków finansowych wwysokości co najmniej 5% EFRR z tzw. rezerwy programowej (patrzrozdział 4 Ramy finansowe). Środki te pomiędzy RPO będą dzielonewedług algorytmu, który uwzględniał będzie w szczególności kryteriawskazujące na wielkość i znaczenie miasta wojewódzkiego i całegoobszaru funkcjonalnego. Objęte ZIT mogą zostać również środki ESF wzależności od zapisów Programu działań ZIT.W przypadku realizacji ZIT na terenie 18 miast wojewódzkich i ichobszarów funkcjonalnych podstawowym celem będzie sprzyjanierozwojowi miejskiego obszaru funkcjonalnego poprzez promocjęwspółpracy pomiędzy jednostkami administracyjnymi wchodzącymi w jegoskład oraz realizację wybranych, zintegrowanych projektówwynikających z Programu działań ZIT. W tym przypadku proponuje się abyinstytucją reprezentującą ZIT był Związek komunalny ZIT (lub inna formapartnerstwa mająca charakter zinstytucjonalizowany5), który obejmujeswoim zakresem działania obszary objęte ZIT. W skład Związku

5 Dopuszczone mogą być różne formy partnerstw takie jak np.: stowarzyszenie, porozumienia administracyjne lub inne rozwiązania.

6

komunalnego ZIT mogą wejść samorządy gminne, powiaty, jak i samorządwojewódzki6 - w zależności od zakresu jego działania. Kosztyoperacyjne funkcjonowania ZIT będą współfinansowane ze środkówkrajowego programu operacyjnego pomocy technicznej (PO PT).ZIT dla obszarów funkcjonalnych 18 miast wojewódzkich będzie działałna podstawie delegacji zadań w zakresie zarządzania/wdrażania częściregionalnych programów operacyjnych. Stopień delegacji zadań zależećbędzie od spełnienia odpowiednich warunków określonych przez IZ RPO7,przy czym, minimalny zakres delegacji, jaki musi zostać przekazanywładzom miast to wybór projektów do realizacji. Pełna delegacjazadań będzie mogła odbywać się na zasadzie np. dotacji globalnej8.Przy założeniu tworzenia na poziomie miasta instytucji wdrażających(związane z zadaniami dot. kontroli, monitorowania itd.) pożądanejest wykorzystanie istniejących agencji rozwojuregionalnego/lokalnego (aby nie tworzyć nowych instytucji).Aby otrzymać fundusze na realizację ZIT wymagane jest spełnienieokreślonych warunków (patrz rozdział 3 Warunki realizacji ZIT). Warunkiemobligatoryjnym do realizacji ZIT będzie powołanie Związku KomunalnegoZIT i przygotowanie Programu działań ZIT. Program musi zawierać szczegółyzamierzeń obejmujące te obszary tematyczne i zagadnienia, które będąobjęte ZIT. Program będzie musiał być przyjęty przez Związek KomunalnyZIT, a następnie właściwą IZ i MRR oraz Podkomitet Monitorujący ZIT.Program będzie obowiązywał wyłącznie jednostki wchodzące w składutworzonego związku. W przypadku chęci zwiększenia udziału miast regionalnych i sub-regionalnych w zarządzaniu RPO poprzez powierzenie im wybranychdziałań zarządczych (minimum wybór projektów) realizacja ZIT możezostać powierzona poszczególnym władzom miejskim bądź też związkomkomunalnym reprezentującym jednostki samorządu terytorialnegoi obejmującym zakres działania zgodnym z zakresem działania ZIT.Środki na finansowanie ZIT w przypadku miast regionalnych i

6 Takie rozwiązanie wymaga jednak zmian prawnych. Jest to możliwe w związku z tym, żeaktualnie prace nad zmianami rozważa MAiC, który analizuje zgłoszone postulaty różnychśrodowisk w tym zakresie w ramach dyskusji nad Zieloną księgą dotyczącą obszarówmetropolitalnych. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 oraz zgodnie z ustawąo samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r. możliwe jest tworzenie tylko związków jednosteksamorządu terytorialnego, w skład których wchodzą tylko jednostki tego samego poziomu – a więcmożliwe jest stworzenie związku, w skład którego wchodzą tylko gminy lub związku, w składktórego wchodzą tylko powiaty. Wyjątek od tej generalnej reguły jest uprawnienie miast naprawach powiatów do tworzenia związków z gminami. 7 Ogólne zasady funkcjonowania i delegowania zadań określi MRR. MRR będzie także koordynowałi monitorował przebieg wdrażania ZIT na poziomie Podkomitetu ZIT w ramach KomitetuKoordynacyjnego ds. Umowy Partnerstwa.8 Dotacja globalna (zgodnie z art. 117.3 Rozporządzenia ogólnego). Państwo członkowskie lubinstytucja zarządzająca może powierzyć instytucji pośredniczącej zarządzanie częścią programuoperacyjnego w drodze pisemnej umowy między instytucją pośredniczącą a państwem członkowskimlub instytucją zarządzającą („dotacja globalna”). Instytucja pośrednicząca przedstawiagwarancje swojej płynności finansowej i kompetencji w danej dziedzinie, jak również wzarządzaniu administracyjnym i finansowym.

7

subregionalnych pochodzić będą z alokacji poszczególnych RPO i będąoznaczone w ramach poszczególnych osi priorytetowych i działań,których części zostaną przeznaczone do realizacji w ramach ZIT.Możliwe jest również utworzenie osobnych wielotematycznych osipriorytetowych realizujących ZIT. Podobnie jak w przypadkupierwszym do zawarcia umowy pomiędzy IZ a miastem/związkiem komunalnymZIT niezbędne będzie spełnienie następujących warunków:przedstawienie Programu działań dla ZIT dla miasta/obszaru funkcjonalnegoobejmującej elementy wybrane do objęcia ZIT oraz udowodnieniezdolności administracyjnej i ewentualnie spełnienie dodatkowychwarunków określonych przez IZ.

Ze względu na ograniczenia wynikające z samej konstrukcji ZITproponuje się delegowanie zadań instytucji zarządzającej na poziomzwiązków komunalnych ZIT tylko w przypadku tych osi priorytetowych idziałań, które zakładają realizację dużej liczby małych projektówrealizowanych na obszarach zurbanizowanych. Duże i pojedynczeprojekty jednostkowe powinny być nadal co do zasady realizowane wramach dotychczasowego systemu realizacyjnego tzn. poza systemem ZIT(wybierane na poziomie krajowym bądź regionalnym), przy zapewnianiupełnej koordynacji pomiędzy ich realizacją a realizacją działańobjętych ZIT. Koordynacja będzie zapewniona przez Podkomitet ZIT wramach Komitetu Koordynacyjnego ds. Umowy Partnerstwa.

W załączniku nr. 1 znajduje się ankieta dotycząca sposobufunkcjonowania Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych zawierającapytania dotyczące funkcjonowania ZIT, które pojawiły się podczasopracowywania niniejszego materiału problemowego. Odpowiedz na tepytania pozwoli ukierunkować dyskusję oraz wyjaśnić cześćwątpliwości dotyczących funkcjonowania ZIT.

2. Strategia wykorzystania ZITW ramach ZIT będą realizowane wiązki powiązanych ze sobą małychprojektów, realizujących zasadę zintegrowanego podejścia. Wrealizację programu działań ZIT powinny być zaangażowani lokalnipartnerzy w tym sektor prywatny oraz organizacje pozarządowe,zajmujące się problematyką poruszaną przez dany ZIT.Wsparcie w ramach ZIT z wykorzystaniem środków WRS w ramach RPO wzakresie celów tematycznych skoncentrowane będzie na niżejokreślonych kierunkach interwencji: Zrównoważony, sprawny transport łączący miasto i jego obszar

funkcjonalny – realizacja projektów m.in. w zakresie systemówusprawniających komunikację w obszarze funkcjonalnym miasta:wprowadzenia zintegrowanych kart miejskich, udogodnienia dlapodróży multimodalnych (m.in. budowa systemu „parkuj i jedź”,centra przesiadkowe, parkingi rowerowe), innowacyjne sygnalizacje

8

świetlne, ograniczenie i uspokajanie ruchu samochodowego wcentrach miast, budowa ścieżek rowerowych dla celówkomunikacyjnych (dojazd do pracy), promowanie strategiiniskoemisyjnych w miastach - rozwój przyjaznych środowisku iniskoemisyjnych systemów transportu itp. (cele tematyczne nr 4 i7).

Kompleksowa rewitalizacja realizowana na wybranych(zdegradowanych) obszarach miejskiego obszaru funkcjonalnego,rozumiana w sposób zintegrowany, łącząca działania (celetematyczne nr 6, 8, 9):

o Infrastrukturalne: przebudowa/rewitalizacja/adaptacjaobiektów m.in.: na cele kulturalne, renowacja budynków,działania na rzecz energooszczędności, w tymtermomodernizacja budynków, oraz nowoczesne rozwiązania wdziedzinie energetyki, rekultywacja terenów poprzemysłowych,

o gospodarcze – kwestie powiązane z rewitalizacjąinfrastrukturalną oraz społeczną: wspieranieprzedsiębiorczości i samozatrudnienia, wspieranie gospodarkispołecznej, podejmowanie lokalnych inicjatyw na rzeczzatrudnienia oraz wspierania mobilności pracowników,

o społeczne – kwestie społeczne ściśle związane zrewitalizacją infrastrukturalną oraz gospodarczą: działaniaz zakresu integracji społecznej, działania na rzeczaktywizacji środowisk dziecięcych i młodzieżowych, działaniarozwijające infrastrukturę edukacyjną i szkoleniową,działania dot. aktywizacji kobiet na rynku pracy izapobiegania bezrobociu. Natomiast w zakresieprzeciwdziałania ubóstwu, będzie to aktywizacja społeczno-zawodowa osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem (m.in.programy integracji społecznej, e-integracja) – rodziny osóbpozostających długo bez pracy, rodziny wielodzietne,niepełnosprawni, rozwój ekonomii społecznej, wspieranieprzedsiębiorczości wśród grup wykluczonych, promowanierozwoju lokalnego sprzyjającego wzmacnianiu integracjispołecznej.

Ochrona środowiska – działania służące poprawie stanuśrodowiska naturalnego na obszarze funkcjonalnym miasta,działania służące poprawie stanu środowiska miejskiego orazjakości powietrza w miastach, realizacja małych projektów wzakresie gospodarowania odpadami i gospodarki wodnej (celtematyczny nr 6).

Energetyka – strategie niskoemisyjne dla obszarów miejskich,wspieranie efektywności energetycznej i wykorzystanieodnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych i w sektorze

9

mieszkaniowym, zwiększenie efektywności energetycznej wodniesieniu do infrastruktury publicznej np. oświetlenie miastetc., wdrażanie demonstracyjnych projektów dotyczącychinteligentnych systemów przesyłu i dystrybucji energiielektrycznej (cel tematyczny nr 4).

Wzmacnianie rozwoju funkcji symbolicznych budującychmiędzynarodowy charakter i ponadregionalną rangę miasta – np.promocja dziedzictwa kulturowego, rozszerzanie oferty kulturalnejmiast, – wspieranie działalności artystycznej, promocja produktówlokalnych, przygotowanie rozwiązań dla cudzoziemców np.odpowiednie oznakowania, wspieranie inicjatyw lokalnych wzakresie kultury itp. (cele tematyczne nr 6, 8, 9).

Ostateczne ustalenia w zakresie doboru celów tematycznych ipriorytetów inwestycyjnych dla poszczególnych miast i ich obszarówfunkcjonalnych będą przesądzane na etapie negocjacji kontraktuterytorialnego oraz ustalania zawartości programów operacyjnych, takaby zapewnić w największym stopniu dostosowanie interwencji dopotrzeb indywidualnych miast i do wyborów strategicznych w zakresiekryteriów i zasad wsparcia miast podejmowanych przez poszczególneinstytucje zarządzające programami operacyjnymi uczestniczącymi wZIT. Jak zostało podkreślone na wstępie, działania objęte ZIT zostanąwyróżnione w postaci odrębnych wielotematycznych osipriorytetowych/działań w ramach regionalnych programów operacyjnych.

3. Warunki realizacji ZIT Aby otrzymać środki na realizację ZIT konieczne jest spełnienieponiższych warunków:

Przygotowanie Programu działań dla ZIT, który musi zawierać szczegółyzamierzeń obejmujące te obszary tematyczne i zagadnienia, którebędą objęte ZIT. Program będzie wskazywać w jaki sposób będziezapewniona spójność interwencji wspieranej w ramach ZIT,zachowany zintegrowany charakter projektów oraz mechanizmykoordynacji to zapewniające. Przy jego opracowaniu pod uwagępowinny być brane istniejące i przygotowywane strategie orazplany rozwojowe obejmujące te dziedziny, które będą korzystały zewsparcia w ramach ZIT. Dotyczy to np. strategii rozwojuwojewództwa, strategii rozwoju miasta wojewódzkiego, lokalnychplanów rewitalizacji, strategii ograniczenia emisjizanieczyszczeń do atmosfery, poszanowania energii czy transportupublicznego. Program będzie musiał być przyjęty przez Zarząd Związku KomunalnegoZIT i będzie obowiązywał wyłącznie jednostki wchodzące w jego

1

skład. Program działań ZIT będzie następnie wymagał akceptacji MRR, iwłaściwej IZ oraz zatwierdzenia Podkomitetu Monitorującego ZIT. W przygotowanie oraz realizację Programu działań ZIT powinni byćzaangażowania lokalni aktorzy oraz instytucje pozarządowezajmujące się zagadnieniami realizowanymi przez ZIT. Istnieje możliwość sfinansowania przygotowania Programu działań ZIT zPO PT w ramach obecnego okresu programowania np. w ramachkonkursu grantowego.

Udokumentowana chęć JST do współpracy na rzecz realizacji działańw ramach ZIT, mających znaczenie dla całego obszarufunkcjonalnego. Chęć do współpracy powinna zostać wyrażonapowołaniem Związku Komunalnego ZIT. Ze względu na charakter ZITwyrażenie woli współpracy pociąga za sobą także koniecznośćokreślenia wspólnych mechanizmów wdrożeniowych –mechanizmówkoordynacji, obsługi zadań (sekretariat), sposobuwspółfinansowania projektów i przedsięwzięć itp.

Posiadanie odpowiedniej zdolności instytucjonalnej do zarządzania/ wdrażania częścią programu operacyjnego oraz zapewnieniewspółfinansowania realizowanych projektów. W zależności odstopnia delegacji zadań (tych o charakterze IP czy IP II) napoziom ZIT konieczne będzie spełnienie przez Związek Komunalny ZITkonkretnych warunków związanych z systemem realizacji politykispójności, w tym przy większym zakresie delegacji – przejściemprocesu akredytacji, audytu zgodności i następujących potemkontroli systemowych.

Spełnienie powyższych warunków będzie ostatecznie potwierdzonepodpisaniem porozumienia pomiędzy IZ RPO, a Związkiem Komunalnym ZIT.

Dodatkowo, pożądanym i zalecanym dokumentem strategicznym,stanowiącym odniesienie dla działań, które będą realizowane w ramachZIT jest strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego miasta, która jestprzewidziana w KPZK 2030. Zgodnie z KPZK 2030 strategia ta powinnazawierać systemowe rozwiązania dotyczące następujących kluczowychzagadnień: zintegrowanego systemu transportu publicznego,energooszczędnych struktur przestrzennych (zwarte miasto, efektywnesystemy sieci infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej),rewitalizacji zdegradowanej tkanki miejskiej na całym obszarzemetropolitalnym, spójnego systemu inwestycyjnego, szczególnie wzakresie infrastruktury drogowej i komunalnej, zintegrowanego ispójnego zarządzania zasobami przyrodniczymi, wodnymi (w tym wodamiopadowymi), uspójnienia z planami zagospodarowania przestrzennego nastyku jednostek administracyjnych, współpracy z innymi obszaramimetropolitalnymi oraz prowadzenia systemu monitoringu danych

1

przestrzennych połączonego z systemem monitoringu rozwojuregionalnego, tworzenia baz danych przestrzennych i środowiskowych,zarządzania zasobami kulturowymi połączonego z inwentaryzacjązasobów dziedzictwa kulturowego.Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego miasta może być ponadtodokumentem umożliwiającym priorytetyzację i wybór działań orazszczegółowych przedsięwzięć do objęcia w ramach ZIT oraz tych, którebędą realizowane w innym trybie w ramach programów regionalnychi krajowych finansowanych z różnych funduszy np. EFRR, EFS orazFunduszu Spójności.W opracowywanie strategii powinni być włączeni lokalni aktorzy.Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego miasta będzie podlegałaocenie zgodności ze strategią rozwoju województwa. Istnieje możliwość sfinansowania przygotowania strategii rozwojumiejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich z POPT wramach obecnego okresu programowania np. w ramach konkursugrantowego.

4. Ramy finansoweZIT dla 18 miejskich obszarów funkcjonalnych miast wojewódzkichNa wsparcie ZIT na terenie obszarów funkcjonalnych 18 miastwojewódzkich przeznaczona będzie połowa tzw. rezerwy programowej(będzie ona stanowiła 10% funduszy strukturalnych dla Polski poodjęciu rezerwy wykonania) ustanowionej na poziomie UP.Zarezerwowane środki wypełniają nałożony na Polskę obowiązekprzeznaczenia min. 5% krajowej alokacji EFRR na zrównoważony rozwójmiast wynikający z projektów rozporządzenia ogólnego jak i EFRR,przedstawionych przez KE.9 Propozycje zasad podziału środków narealizację ZIT znajdują się w załączniku nr 2. Wsparcie w ramach ZIT skoncentrowane będzie na kierunkachinterwencji finansowanych za pośrednictwem EFRR oraz uzupełniającoEFS. Są to działania, które zgodnie z zasadą subsydiarności będąrealizowane na poziomie regionalnym. Z tego powodu zaprogramowanietych działań jest przewidziane wyłącznie w ramach RegionalnychProgramów Operacyjnych. Jednak wyszczególnienie środków na ZITwypełniających ring-fencing w ramach rezerwy oznacza, że środki na tencel zostają przypisane jako dodatkowa alokacja RPO, pod warunkiemwypełnienia warunków dotyczących zorganizowania sprawnego iefektywnego systemu realizacji ZIT w poszczególnych miastachwojewódzkich (opisanych w rozdziale: Warunki realizacji ZIT). W związku zpowyższym, tylko te województwa, które wykażą przygotowanie do ZIT

9 Druga połowa rezerwy programowej zostanie przeznaczona na OSI i będzie wydatkowana częściowow ramach regionalnych programów operacyjnych, a częściowo krajowych.

1

otrzymają dodatkową alokację na RPO pochodzącą z rezerwyprogramowej, która zostanie rozdysponowana na końcowym etapieprogramowania UP i programów operacyjnych. W przypadku, gdy któreś zwojewództw nie spełni ww. warunków środki rezerwy przeznaczone naZIT zostaną rozdysponowane na RPO województw, które te warunkispełniły. ZIT w pozostałych miastach Realizacja ZIT w pozostałych miastach będzie wynikała z decyzjiwłaściwej IZ RPO, która jest odpowiedzialna za zaprogramowanie RPO.W tym wypadku ZIT będą finansowane z podstawowej alokacji RPO i wsposób odpowiadający na potrzeby i specyfikę danego województwa.Schemat 2 Warunki realizacji i finansowanie ZIT

1

1

5. System realizacji

Związki Komunalne ZITW przypadku działań bądź priorytetów realizowanych w ramach ZITzakłada się powołanie jednostek uczestniczących w ich zarządzaniu.Jednostkami tymi będą Związki Komunalne ZIT (w załączniku 3 znajdują siępodstawowe informacje dotyczące tworzenia związków gmin i powiatów).Związki te będą pełnić funkcję wspólnej reprezentacji obszarówfunkcjonalnych miast wobec władz krajowych i regionalnych, a takżezostaną powołane w celu uzgadniania i rozstrzygania sprawrozwojowych oraz administrowania wspólną infrastrukturą. W przypadkuwojewództw z dwoma miastami wojewódzkimi (Zielona Góra i GorzówWielkopolski; Bydgoszcz i Toruń) powoływane będą związki komunalnepo jednym na parę stolic.

Ciałem wykonawczym Związku Komunalnego ZIT jest Zarząd Związku KomunalnegoZIT, którego przewodniczącym jest prezydent miasta realizującegokonkretny ZIT, który również zapewnia obsługę administracyjnąZwiązku. W przypadku województw z dwoma miastami wojewódzkimi(Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski; Bydgoszcz i Toruń)przewodnictwo będzie pełnione rotacyjnie.

Związki Komunalne ZIT w szczególności odpowiedzialne będą za10:

Przygotowanie Programu działań dla ZIT, w oparciu o istniejącedokumenty planistyczne, który musi zawierać szczegóły zamierzeńobejmujące te obszary tematyczne i zagadnienia, które będą objęteZIT.

Przedkładanie Programu działań dla ZIT do zatwierdzenia Zarządowi ZwiązkuKomunalnego ZIT, Ministrowi Rozwoju Regionalnego i IZ.

Przewodniczenie Podkomitetowi Monitorującemu ZIT (przewodniczący ZarząduZwiązku Komunalnego ZIT) oraz obsługa jego sekretariatu.

Ogłaszanie informacji o naborze wniosków oraz przyjmowaniewniosków od potencjalnych projektodawców.

Przygotowanie kryteriów wyboru projektów osi priorytetowejrealizującej ZIT i przekazywanie jej do zatwierdzenia przezPodkomitet Monitorujący ZIT.

Ocena i wybór projektów ubiegających się o dofinansowanie zwykorzystaniem Panelu Ekspertów ZIT.

10Zakres zadań związku komunalnego będzie uzależniony od ostatecznej decyzji odnośnie zakresu zadań powierzonych do realizacji przez IZ.

1

Przygotowanie rocznego raportu monitoringowego nt. wdrażaniaProgramu działań dla ZIT, a następnie przekazywanie tego dokumentu dooceny i zatwierdzenia Podkomitetowi Monitorującemu ZIT .

Przekazywanie listy rankingowej kwalifikujących się projektów doIZ/IP.

Dla właściwej oceny formalnej złożonych wniosków Związek Komunalny ZITmoże tworzyć grupy robocze, korzystać z opinii niezależnychekspertów lub usług innych instytucji. W ostatecznej oceniemerytorycznej i finansowej posiłkuje się jednak Panelem ekspertów ZIT.Panele Ekspertów ZITPanel Ekspertów ZIT stanowi niezależne ogniwo oceny wniosków wramach osi priorytetów realizujących ZIT. Panele są powoływane przezZarząd Związku Komunalnego ZIT. Skład Paneli zatwierdzany jest przezInstytucję Zarządzającą/Instytucję Pośredniczącą.Panele Ekspertów ZIT odpowiadają m.in. za: Przeprowadzanie merytorycznej i finansowej oceny projektów

projektodawców ubiegających się o dofinansowanie ze środków naZIT.

Przygotowanie listy rankingowej projektów kwalifikujących się dodofinansowania i przedkładanie jej Związkowi Komunalnemu ZITPodkomitetowi Monitorującemu ZIT.

Podkomitety Monitorujące ZIT W przypadku osi priorytetowych realizowanych w ramach ZIT istniejąPodkomitety Monitorujące ZIT. Podkomitety Monitorujące ZIT funkcjonują w ramachKomitetów Monitorujących RPO. Przewodniczący Zarządu ZwiązkuKomunalnego ZIT kieruje Podkomitetem Monitorującym ZIT i zapewniaobsługę jego prac. Podkomitet Monitorujący ZIT zbiera się w miarę potrzeby, nie rzadziejjednak niż raz na kwartał, a w jego skład wchodzą: Przedstawiciele IZ/IP. Przedstawiciele właściwych miejscowo lokalnych samorządów

terytorialnych. Przedstawiciele MRR. Przedstawiciele ministerstw właściwych ze względu na realizowane

w ramach ZIT działania. Przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych.Podkomitet określa swój regulamin wewnętrzny i zatwierdza go wporozumieniu z Instytucją Zarządzającą. Do zadań Podkomitetu Monitorującego ZIT należy między innymi:

1

Zatwierdzanie kryteriów wyboru projektów osi priorytetowejrealizującej ZIT.

Monitorowanie wdrażania Programu działań dla ZIT. Ocena i akceptacja rocznego raportu monitoringowego nt. wdrażania

Programu działań dla ZIT, a następnie przekazywanie tego dokumentu doIZ/IP i MRR.

Szczegółowy skład i tryb pracy oraz zasady działania komitetuzostaną określone w przez Związek Komunalny ZIT. Podkomitet ZIT w ramach Komitetu Koordynacyjnego ds. UmowyPartnerstwa W celu monitorowania całości interwencji realizowanych zwykorzystaniem ZIT, ich komplementarności z innymi działaniami wramach programów operacyjnych wspieranych środkami WRS oraz dlazapewnienia skutecznych rozwiązań na poziomie krajowym sprzyjającychefektywnemu wdrażaniu działań w ramach ZIT tworzy się Podkomitet wramach Komitetu Koordynacyjnego ds. Umowy Partnerstwa. Do głównychzadań Podkomitetu należeć będą: Zapewnienie pełnej koordynacji pomiędzy realizacją działań

objętych ZIT i innymi komplementarnymi działaniami wspieranymi wramach programów sektorowych i RPO.

Monitorowanie realizacji ZIT w poszczególnych programachoperacyjnych oraz badanie efektów wdrażania ZIT w Polsce.

Rozpatrywanie i opiniowanie ewentualnych propozycji zmian systemurealizacji ZIT wynikających raportów monitoringowych dotyczącychrealizacji Programów działań ZIT.

Wydawanie rekomendacji do zmian systemu realizacji ZIT w ramachposzczególnych programów operacyjnych, realizacji Programówdziałań ZIT etc.

ETAP IPo zatwierdzeniu Programu działań dla ZIT (przez Zarząd Związku Komunalnego,MRR oraz IZ/IP). Związek Komunalny ZIT organizuje nabór projektów iprzeprowadza ich ocenę zgodnie z Programem oraz z kryteriamiprzyjętymi dla osi priorytetowych ZIT przez Podkomitet Monitorujący ZIT.Potwierdzeniem spełnienia warunków realizacji ZIT jest podpisaneporozumienie pomiędzy Związkiem a Instytucją Zarządzającą/ InstytucjąPośredniczącą. Najpierw projekty są weryfikowane pod kątem formalnymprzez komórkę oceny formalnej w strukturze Związku Komunalnego ZIT.Komórka oceny formalnej dokonuje oceny projektów w oparciu okryteria formalne. W tym celu Związek może korzystać z opiniiniezależnych ekspertów lub usług innych instytucji. Następnieutworzony w strukturze Związku, Panel Ekspertów ZIT, dokonuje ocenyfinansowej i merytorycznej projektów. W trakcie oceny merytorycznej

1

przyznawane są punkty zgodne z kryteriami zatwierdzonymi przezPodkomitet Monitorujący ZIT. W efekcie sporządzana jest listaprojektów ocenionych wraz z listą rankingową projektówkwalifikujących się do dofinansowania, którą następnie przekazujesię do IZ/IP. Raport z oceny przeprowadzonej przez Panel EkspertówZIT oraz wynikająca z niej lista wybranych projektów jestpodpisywana przez przewodniczącego Panelu Ekspertów ZIT.

ETAP IIIZ/IP zawiera umowy z beneficjentami na projekty znajdujące się naliście rankingowej przekazanej przez Związek Komunalny ZIT.Schemat 3 System realizacji ZIT

Wsparcie instytucjonalne jednostek zaangażowanych we wdrażanie ZITKoszty operacyjne funkcjonowania ZIT mogą być współfinansowane ześrodków krajowego programu operacyjnego pomocy technicznej. ZadaniemPOPT może być wsparcie realizacji ZIT poprzez finansowanie działańinstytucji odpowiedzialnych za ich wdrażanie (Związki Komunalne ZIT,Panele Ekspertów ZIT, Podkomitety Monitorujące ZIT, IZ/IP).

1

Wsparcie z POPT może rozpocząć się jeszcze w ramach programu zobecnej perspektywy w zakresie przygotowania Programu działań ZIT. W tymcelu Związki Komunalne ZIT otrzymają wsparcie finansowe z POPT nasfinansowanie działań, których celem będzie przygotowanie Programu ZIT,a także związane ze wsparciem procesu zarządzania w obszarzefunkcjonalnym służące wzmacnianiu współpracy pomiędzy JST i poprawieładu przestrzennego, np. dla opracowania wspólnego studiumuwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.Na etapie realizacji ZIT wsparcie mogą otrzymać instytucjeodpowiedzialne za wdrażanie ZIT. Instytucje te traktowane będą, jakinne instytucje w systemie realizacji instrumentów strukturalnych(np. instytucje wdrażające). Oznacza to, że z pomocy technicznejfinansowany będzie podobny katalog kosztów, jak w przypadku innychinstytucji (np. koszty wdrażania, kontroli, audytu, oceny,informacji i promocji etc.).

1

Załącznik 1. Ankieta dotycząca sposobu funkcjonowania ZIT 1. Jakie cele tematyczne i priorytety inwestycyjne powinny zostać

objęte ZIT?2. Czy również duże projekty, w tym infrastrukturalne powinny zostać

włączone do ZIT w celu realizacji zintegrowanych projektów, czyZIT powinien dotyczyć wyłącznie wiązki małych projektów?

3. Czy warunkiem realizacji ZIT w kontekście promowania współpracyna obszarach funkcjonalnych powinno być ustanowienie Związkukomunalnego ZIT czy może zastosowanie innych rozwiązań?

4. Czy w ramach realizacji ZIT należy powierzyć pełnezarządzanie/wdrażanie ZIT Związkom Komunalnym ZIT na zasadzie np.dotacji globalnej, czy ich rolę ograniczyć głównie do wyboruprojektów? Które konkretnie zadania powierzyć na poziom ZwiązkuKomunalnego ZIT/ innej formy reprezentacji JST?

5. Czy agencje rozwoju regionalnego powinny być zaangażowane wewdrażanie ZIT (czy wiąże się to ze zmianami prawnymi)?

6. W jaki sposób zaangażować i zmobilizować podmioty lokalne wproces tworzenia i realizacji Programu działań dla ZIT?

7. Jakie regulacje prawne i w jakich przepisach (ustawy,rozporządzenia) są niezbędne dla sprawnej i efektywnej realizacjiZIT?

8. Czy również środki EFS powinny zostać obligatoryjnie włączone doZIT w celu realizacji zintegrowanych projektów łączących projektymiękkie i twarde?

9. Jaki powinien być optymalny algorytm podziału środków w narealizację ZIT i jakie czynniki uwzględniać w największym stopniu?

10. Czy beneficjent ZIT może aplikować o środki w ramachwyznaczonych dla ZIT kierunków interwencji np. na rewitalizacjazarówno w ramach ZIT jak i innych działań PO/RPO?

2

Załącznik. 2. Propozycje zasad podziału środków na realizację ZITŚrodki przewidziane na realizację ZIT można podzielić uwzględniając:

liczbę ludności zamieszkującą funkcjonalne obszarymiejskie miast wojewódzkich (FOM) wskazane w KPZK 2030;

- liczbę ludności zamieszkującą stolice województw.Mając na uwadze, że ZIT będą realizowane nie tylko w stolicachwojewództw, ale przede wszystkim na obszarach funkcjonalnych 18miast wojewódzkich, z możliwością rozszerzenia na obszaryfunkcjonalne innych miast, proponuje się dokonanie podziału środkówbazując na ludności zamieszkującej funkcjonalne obszary miejskie.Należy jednak zauważyć, że po przeprowadzeniu symulacji bazującej naproporcjonalnym podziale środków na województwa do liczby ludnościzamieszkującej FOM kwoty przeznaczone na ZIT w poszczególnychwojewództwach charakteryzują się bardzo dużą rozpiętością. Zgodnie ztą metodologią, np. dla województwa śląskiego przypada prawie 25%alokacji na ZIT, a z drugiej strony środki dla wielu województw sąbardzo rozdrobnione, przez co nie mogą gwarantować uzyskaniaplanowanych do osiągnięcia w ramach ZIT efektów. Wobec tegoproponuje się aby na potrzeby podziału środków na realizację ZIT w18 miastach wojewódzkich i ich obszarach funkcjonalnych pomiędzywojewództwa, uwzględnić liczbę ludności zamieszkującą FOM orazdodatkowo zastosować podział województw na kilka kategorii.Przykładowy podział województw na kategorie mógłby wyglądaćnastępująco: Pierwszą grupę stanowią województwa, w których znajdują się

ośrodki wojewódzkie, nie spełniające kryteriów ośrodkametropolitalnego (województwa: warmińsko-mazurske, opolskie,lubuskie, świętokrzyskie, podkarpackie, podlaskie).

Drugą grupę stanowią województwa, na których terenie znajdują sięośrodki metropolitalne wyznaczone w KPZK 2030, których obszaryfunkcjonalne zamieszkuje mniej niż 750 tys. osób (województwa:lubelskie, zachodniopomorskie oraz kujawsko-pomorskie).

Trzecią grupę stanowią województwa, na których terenie znajdująsię ośrodki metropolitalne wyznaczone w KPZK 2030, którychobszary funkcjonalne zamieszkuje więcej niż 750 tys. osób(województwa: dolnośląskie, wielkopolskie, pomorskie, łódzkie,małopolskie).

Czwartą grupę stanowi województwo śląskie, które charakteryzujesię największym stopniem urbanizacji w kraju.

Osobną grupę stanowi województwo mazowieckie.

2

W następstwie podziału województw na kategorie, poszczególne grupywojewództw otrzymałyby odpowiednie udziały procentowe z ogólnejalokacji na ZIT.

2

Załącznik 3. Związki gmin i powiatów – podstawowe informacjeUstawy o samorządzie gminnym i samorządzie powiatowym przewidująmożliwość tworzenia przez te jednostki samorządu terytorialnegozwiązków, porozumień i stowarzyszeń. Związki, porozumienia istowarzyszenia są różnymi rodzajami zrzeszeń jednostek samorząduterytorialnego. Poszczególne typy zrzeszeń jst tworzone są dlarożnych celów, w związku, z czym zasady tworzenia i funkcjonowaniawymienionych rodzajów zrzeszeń jst regulowane są przez ustawodawstwow sposób zróżnicowany.

Najsilniej regulowanym prawnie typem zrzeszeń jst są związki gmin ipowiatów. Zasady tworzenia i działania takich związków określone sąodpowiednio w ustawach o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r. isamorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r. i wyglądają one w sposóbnastępujący. Związki gmin i związki powiatów (dalej związki jst)tworzone są zawsze w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych,należących z mocy prawa do kompetencji władz gminnych lubpowiatowych. Ustawy o samorządzie gminnym i samorządzie powiatowymprzewidują możliwość tworzenia tylko takich związków jst, w skład,których wchodzą jednostki samorządu terytorialnego tego samegopoziomu. Możliwe jest, więc tworzenie związków gmin i związkówpowiatów, ale nie związków, w skład, których wchodzą zarówno gminy,jak i powiaty. Wyjątkiem od tej generalnej reguły jest uprawnieniemiast na prawach powiatów do tworzenia związków i zawieraniaporozumień komunalnych z gminami. Uprawnienie to, zawarte w art. 74ustawy o samorządzie powiatowym, merytorycznie rzecz biorąc wynika ztego, że władze miast na prawach powiatów sprawują zarówno tefunkcje, które ustawa powierza władzom powiatowym, jak i te, którepowierzone zostały władzom gminnym (miejskim). Poszczególne jsttworzą związki i przystępują do nich na zasadzie dobrowolności.

Uchwały o utworzeniu związku jst podejmują rady zainteresowanych jstUtworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez każdą z radbezwzględną większością głosów ustawowego składu rady. Związki jstposiadają osobowość prawną. Prawa i obowiązki jst związane zwykonywaniem zadań przekazanych związkowi przechodzą na związek zdniem ogłoszenia jego statutu. Rejestr związków jst prowadziminister właściwy do spraw administracji publicznej (obecnie jestnim minister właściwy ds. administracji i cyfryzacji). Związeknabywa osobowość prawną po zarejestrowaniu, z dniem ogłoszeniastatutu. Na odmowę rejestracji związku przysługuje skarga do sąduadministracyjnego.

2

Organem stanowiącym i kontrolnym związku jst jest zgromadzenie,którego uchwały podejmowane są bezwzględną liczbą głosów statutowejliczby jego członków. Sposób wyłaniania zgromadzenia związku gmin izgromadzenia związku powiatów jest różny: w pierwszym przypadkutworzą go wójtowie gmin (burmistrzowie, prezydenci miast)uczestniczących w związku, w drugim w skład zgromadzenia wchodzi podwóch reprezentantów powiatów uczestniczących w związku, przy czymzasady reprezentacji powiatu w związku określa rada powiatu.

Statut zgromadzenia związku gmin może przyznawać określonym gminomwięcej, niż jeden głos w zgromadzeniu Dodatkowych przedstawicieligminy w związku wyznacza w takim przypadku zainteresowana radagminy. Ponadto, na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta)rada gminy może powierzyć reprezentowanie gminy (miasta) w związkujego zastępcy lub radnemu. Członek zgromadzenia związku jst może wciągu 7 dni od podjęcia uchwały zgromadzenia wnieść przeciwko niejpisemny sprzeciw wraz z uzasadnieniem, wniesienie takiego sprzeciwuwstrzymuje wykonanie uchwały i wymaga ponownego rozpatrzenia sprawy,której dotyczyła uchwała. Sprzeciw nie może być zgłoszony wobecuchwały zgromadzenia związku podjętej w wyniku ponownegorozpatrzenia sprawy.

Organem wykonawczym związku jst jest zarząd, który jest powoływany iodwoływany przez zgromadzenie związku z pośród jego członków. Wskład zarządu mogą zostać wybrane osoby nie będące członkamizgromadzenia, jednak w liczbie nie większej, niż 1/3 członkówzarządu i tylko wtedy, gdy statut związku tak stanowi.

Do gospodarki finansowej związku jst stosuje się odpowiednioprzepisy o gospodarce finansowej gmin, lub gospodarce finansowejpowiatów. Plan finansowy związku uchwala jego zgromadzenie.

Obecnie trwają prace nad zmianami ustaw regulujących funkcjonowaniezwiązków gmin i powiatów. Na podstawie konsultacji przeprowadzonychw ramach publikacji zielonej księgi obszarów metropolitalnychnajbardziej preferowaną formą zarządzania w ramach obszarówfunkcjonalnych są związki międzygminne. Jednocześnie wskazano kilkaułatwień, których celem byłoby usprawnienie funkcjonowania ww.podmiotów tj.: Wprowadzenie możliwości powoływania związków gminno-powiatowych.

Obecnie można tworzyć takie podmioty wyłącznie na poziomiegminnym lub powiatowym;

Usprawnienie procedury podejmowania decyzji przez związkikomunalne. W tym celu decyzje, które obecnie muszą byćpotwierdzone przez rady wszystkich JST (np. zmiana statutu)podejmowane byłyby przez zgromadzenie związku i jeśli członkowie

2

związku nie wnieśliby protestu w określonym terminie, zmiana tawchodziłaby w życie;

Zmiana procedury rejestracji zmiany statutu związku komunalnegopoprzez wprowadzenie zmiany w myśl której jeśli wojewoda w ciągu30 dni nie przedstawiłby negatywnego stanowiska w sprawiezgłoszonej zmiany, projekt byłby uważany za uzgodniony, coprzyspieszyłoby całą procedurę;

Podobna procedura zostałaby wprowadzona w przypadku tworzenianowego związku międzygminnego, co miałoby przynieść podobnyskutek co powyższa propozycja.

2