ANKARA ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

EĞİTİM YÖNETİMİ VE TEFTİŞİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

NİTEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ

EĞİTİMDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Yrd. Doç. Dr. H. Hüseyin AKSOY

Murat ALTINDAĞ

ANKARA

Aralık, 2005

NİTEL ARAŞTIRMA

Araştırma, saptanan problemlere güvenilir çözümler aramak

amacı ile planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması,

çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilme

sürecidir. Araştırma bir arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir

hale getirilme çabasıdır (Karasar, 2000, s. 22).

Sosyal bilimlerde de fen bilimlerinde olduğu gibi en

yaygın biçimde kullanılmakta olan araştırma yöntemleri “nicel

araştırma yöntemleri” olmuştur. (Yıldırım, 2000, s.19).

Biyoloji, kimya, fizik, mühendislik gibi doğa bilimleri

alanlarında araştırmalar gözlem ve ölçmeye dayanır. Gözlem ve

ölçmelerin tekrarlanabildiği ve objektif yapıldığı

araştırmalara niceliksel, sayısal (“quantitative”) araştırma

denir (Ergün,2005). Zamanla nicel araştırmaların eğitim

olgularını ve olaylarını açıklamadaki yetersizlikler ve bu

araştırmaların sonuçlarının eğitim alanında yeterince

yönlendirici olmaması gibi sınırlılıklar nitel araştırma

yöntemlerinin eğitim alanında kullanılmasına neden

oluşturmuştur. İnsan davranışı esnek ve bütüncül bir yaklaşımla

araştırılabilir ve bu yaklaşımla araştırmaya dahil olan

bireylerin görüşleri ve deneyimleri büyük önem taşır (Yıldırım

ve Şimşek, 2000, s.14).

Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal

bilim alanlarında insan ve toplum davranışları incelenmektedir.

2

Bu davranışları sayılarla açıklamak zordur. Ölçümler bize kaç

kişinin nasıl davrandığını gösterir, ama “niçin?” sorusuna

cevap veremez.

İnsan ve grup davranışlarının “niçin”ini anlamaya yönelik

araştırmalara niteliksel (“qualitative”) araştırma denir

(Ergün, 2005).

Nitel araştırma, gözlem görüşme ve doküman analizi gibi

nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve

olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde

ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma

olarak tanımlanır. Başka bir deyişle nitel araştırma, kuram

oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguları bağlı

bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana

alan bir yaklaşımdır. (Yıldırım ve Şimşek, 2000, s.19).

Nitel araştırma, bireylerin yaşamlarındaki rutin ve

problemlematik anları ve anlamları tanımlayan çalışmaları ve

çeşitli empirik materyal setini-vaka incelemesi, kişisel

deneyim, içebakış, yaşam öyküsü, görüşme gözlemsel, tarihsel ve

görsel metinler içermektedir. Nitel araştırmalarda yaygın

kullanıma sahip teknikler, katılımlı gözlem ve görüşmedir.

(Kuş, 2003, s.77.)

Nitel araştırmalar dünyanın sosyal yönü ile ilgilenir ve

şu sorulara yanıt arar (Ergün, 2005):

İnsanlar niçin böyle davranır?

Kanaatler ve vaziyet alışlar nasıl oluşur?

3

İnsanlar çevrelerinde olup bitenden nasıl etkilenir?

Kültürler niçin ve nasıl gelişir?

Sosyal gruplar arasındaki farklar nelerdir?

Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri

Nitel araştırma yöntemlerinin bazı temel özellikleri

bulunmaktadır (Yıldırım ve Şimşek,2000, s. 21-27) Bunlar:

Doğal Ortama Duyarlılık: Nitel araştırmalarda sosyal olgu

ya da olayın gerçekleştiği ortam oldukça önemlidir. Araştırma

kapsamındaki olgu ya da olay, içinde bulunduğu doğal ortamında

incelenmeli, bu olgu ya da olayın hangi koşullarda, neden ve

nasıl gerçekleştiği anlaşılmaya ve tanımlanmaya çalışılmalıdır.

Nitel araştırma doğal koşulları bilgi kaynağı olarak

kullanmaktadır. Nitel araştırmada olgu, olay ya da

değişkenlerin manipule edilmesi bireyin davranışlarını

etkileyerek incelenilen durumun gerçekçi bir şekilde

yansıtılmasını engelleyecektir. Çünkü sosyal olgular bağlı

oldukları ortama göre şekillenmekte ve araştırma sonuçları da

ancak bu ortam içerisinde anlam kazanmaktadır.

Araştırmacının Katılımcı Rolü: Nitel yöntemde araştırmacı,

nicelden farklı bir role sahiptir. Nitel araştırmada

araştırmacı, nicel araştırmada olduğu gibi sadece incelediği

konuya ilişkin çeşitli yöntemlerle bilgi toplayan, veriye

dönüştüren, analizlerini yapıp raporlaştıran kişi değildir.

Burada araştırmacı araştırma sürecinde alanda, araştırmaya

katılan kişilerle doğrudan görüşmeler yapıp gerektiğinde bu

kişilerle benzer deneyimler yaşayan, bu deneyimleri ve onlar

sayesinde kazandığı bakış açısını verilerin çözümlenmesinde

4

kullanan kişi konumundadır. Nitel araştırmada, araştırmacının

alanda yer alması, çalışmaya katılan bireyler ile doğrudan

görüşmeler yapması, olayların doğal akışını

etkileyebilmektedir. Bu durum da, elde edilen verilerin nesnel

olmaması geleneksel araştırma bakış açısına ters düşmektedir.

Çünkü bu durumda elde edilen verinin yeterince nesnel olmadığı

belirtilmektedir. Ancak bağlamın çalışılması için

araştırmacının incelenilen olayın gerçekleştiği ortama

katılması veya ortamdaki kişilerle yüz yüze görüşmeler yapması

gerekmektedir. Bu durumda araştırmacının, incelediği olgu ya da

olayı mümkün olduğunca gerçekçi ve açık bir şekilde

tanımlayabilmesi önem kazanmaktadır.

Bütüncül Yaklaşım. Nicel araştırmalarda, parçaların bütüne

eşit olduğu varsayımı kabul görürken, nitel araştırmalarda

bütünün parçalardan daha fazla bir anlam ifade ettiği varsayımı

kabul görmektedir. Nitel araştırma kapsamında toplanan

verilerin bütüncül olmasının, temel ilkelerden biri olduğu

belirtilmektedir. Bu düşüncenin temelinde insan davranışının

karmaşık bir yapıya sahip olduğu ve birbirinden bağımsız daha

küçük davranışlara kolaylıkla bölünemeyeceği varsayımının

yattığı vurgulanmaktadır. Dolayısıyla nitel araştırmada, ele

alınan değişkenlerin bağımsız olarak incelenmesi yerine bu

değişkenlerin birlikteliği ön plana çıkarılmaya

çalışılmaktadır. Bireyin davranışlarını gerçekleştirdiği

çevrenin özellikleri ile bu özelliklerin bireyin davranışını

nasıl etkilediği bütüncül bir yaklaşımla ele alınıp incelenmeli

ve araştırma sonuçları da bu yaklaşımla yorumlanmalıdır.

5

Algıların Ortaya Konması. Nitel araştırmanın en önemli

özelliklerinden biri de, araştırmaya katılan bireylerin

ilgilenilen olgu ya da olayla ilgili algılarının ve

deneyimlerinin ortaya konmasıdır. Bu doğrultuda araştırmacı,

araştırmaya katılan bireyleri gözlemleyebilir, onlarla yüz yüze

görüşmeler yapabilir. Nitel araştırmada araştırmaya katılan

bireyler önemli veri kaynakları olarak kabul edilir ve nicel

araştırmadaki durumun aksine bireylerin vereceği tepkiler

sınırlandırılmaz. Bunun yerine daha esnek ve açık bir tutum

izlenerek araştırma problemine yönelik mümkün olduğunca

ayrıntılı ve derinlemesine bilgi toplamaya çalışılmaktadır.

Bireylerin kendi ortamlarındaki davranış biçimleri,

kendilerinin ve çevresindeki diğer insanların davranışlarına

ilişkin görüşleri ve bunların gerekçelerinin anlaşılabilmesi

için araştırmacı katılımcılara yakın olmalı ve gerektiği

durumlarda onlarla aynı ortamı paylaşmalıdır. Bununla birlikte,

araştırmacı ile katılımcıların arasında daha etkili bir

iletişim kurulmasında ve katılımcıların algı ve deneyimlerini

samimi bir şekilde anlatmalarında araştırmacının empatik

becerilerinin önemi büyüktür.

Araştırma Deseninde Esneklik. Nitel araştırmada,

incelenilecek olgu ya da olayın en açık ve ayrıntılı bir

şekilde araştırılması, betimlenmesi ve açıklanması için eğer

mümkünse birden fazla veri toplama tekniği birlikte

kullanılarak bu tekniklerle elde edilen veriler birbirleriyle

karşılaştırılır. Bir araştırma kapsamında birden fazla veri

toplama tekniğinin birlikte kullanılmasına “çeşitleme”

(triangulation) denilmektedir. Bu teknikler genellikle gözlem,

6

görüşme ve doküman incelemesidir. Nitel araştırmalarda, birden

fazla veri toplama tekniğinin birlikte kullanılması, toplanan

verilerin ve yapılan açıklamaların güvenilirliğinin ve

geçerliliğinin arttırılması açısından önem kazanmaktadır.

Nicel araştırmalarda süreç en ince ayrıntılarıyla (hipotez

kurma, test etme ve sonucun rapor edilmesi gibi) açık bir

şekilde belirlenmektedir. Ancak nitel araştırma süreci açık ve

belirgin değildir. Nitel araştırma sürecinde genel olarak

problem belirleme, veri toplama aracını oluşturma, veri

toplama, bu verileri açıklama ve yorumlama aşamaları yer

almaktadır. Araştırmanın başında oluşturulan kavramsal ve

yöntemsel yapı, nitel araştırma süreci içerisinde

değişikliklere uğrayabilmektedir. Nitel araştırmada, araştırma

sürecinde araştırmanın yönünün değişmesi, yeni problemlerin

ortaya çıkması ve yeni yöntemlere başvurulması olasıdır.

Kısaca, nitel araştırma sürecinde araştırmacı esnek bir tutum

sergileyebilir. Ancak araştırma deseninde ya da çeşitli

boyutlarında yaptığı değişiklikleri okuyucuya ayrıntılı bir

şekilde rapor etmeli ve bu değişikliklerin gerekçelerini

açıklamalıdır.

Tümevarımcı Analiz. Nitel araştırmada araştırmacı topladığı

tanımlayıcı ve ayrıntılı verilerden yola çıkarak incelediği

probleme ilişkin ana temaları ortaya çıkarma, topladığı

verileri anlamlı bir yapıya kavuşturma yani bu verilerden yola

çıkarak bir kuram oluşturma çabası içindedir. Başka bir

deyişle, nitel araştırmalarda tümevarımsal bir yaklaşım söz

konusudur.

7

Nitel Veri. Nitel ve nicel araştırma sınıflandırması,

araştırmada toplanan bilginin nitel ya da nicel oluşu ve

bilginin toplanması ve toplanan bilginin veriye dönüşmesinden

sonra kullanılan analiz yöntemleri ile ilgilidir. Nitel

veriler, hipotezler kurmak ve çalışmalara temel oluşturmak

üzere birincil olarak kullanılmaktadır. Sınıflama düzeyindeki

değişkenlerle ilgili bilginin nitel veri olarak düşünülmesi ve

bunların niteliksel değişkenler olarak adlandırılması gerektiği

belirtilmektedir. Ancak bu şekilde bir adlandırma bir sınırlama

getirmekte ve bu sınırlama eğitimsel çalışmalarda ölçmenin

kullanımı ile tutarsız olarak görünmektedir. Nitel

değişkenlerin kategorileri isimlerle ifade edildiği gibi

rakamlarla da belirtilebilir. Ancak bu rakamlar sayısal işleme

tabi tutulmaz. Nitel değişkenlerle ilgili sadece betimsel

istatistikler hesaplanabilmektedir.

Nitel Araştırmanın Temel Aşamaları

Nitel yöntemle oluşturulan araştırmalarda da belirlenen

bazı temel aşamalar bulunmaktadır;

1- İlk aşama araştırma probleminin belirlenmesidir.

Problemin belirlenmesinde;

- Araştırma yapılmak istenen alanla ilgili kuram ve

araştırma literatürü

- Araştırmacının bireysel ve mesleğe yönelik deneyimleri

8

- İlgili alanda toplumda karşılaşılan sorunlar

üç temel kaynağı oluşturmaktadırlar. Nitel yöntemde tüm

aşamalar araştırma probleminden etkilendiği gibi, bu etkenler

de araştırma probleminin daha açık ve net bir şekilde

belirlenmesine katkıda bulunmaktadır. Araştırma problemi

belirlendikten sonra problem “önem” ve “yapılabilirlik”

boyutlarında değerlendirilmelidir (Şimşek ve Yıldırım, 2003).

2- Araştırma probleminin kuramsal ya da kavramsal bir

çerçevesini oluşturmak, nitel araştırmanın ikinci temel

aşamasını oluşturmaktadır. Araştırmacı, çalışmasına temel

oluşturabilecek kuram ya da kuramlar varsa bunları inceleyip

araştırma deseni içinde açıklamalıdır. Araştırmada ele alınan

olgu ya da olayı açıklayabilecek bir kuram olmadığı durumlarda

araştırmacı, tümevarımcı ve esnek bir yaklaşımla elde ettiği

verilere dayanarak bir kuram oluşturma çabası içine girebilir.

3- Nitel yöntemde, araştırma sorusu başta kesin olarak

sınırlandırılmasa da yine de araştırma problemi soru olarak

ifade edilmektedir. Birçok nitel çalışmada, araştırma sorusu

yazma süreci, “geliştirme” ve “yeniden ifalendirme” ye dayalı

bir çalışmayı kapsamaktadır (Şimşek ve Yıldırım, 2003).

4- Diğer bir aşama ise araştırma alanı ya da çalışma

grubunun belirlenmesidir. Araştırmada araştırmacının ilgili

alanı yakından incelemesi ve hatta mümkünse katılımlı gözlem

yoluyla ilk elden bilgi toplaması önemlidir. Bu nedenle

araştırmacının çalışacağı grubu ya da örneklemini seçerken

dikkatli davranması gerekmektedir. Araştırmacının örneklem

seçiminde kullanabileceği bazı yöntemler bulunmaktadır. Nitel

9

araştırmada örneklem seçimi nicel yöntemde olduğundan biraz

farklıdır. Öncelikle nitel araştırmada derinlemesine inceleme

yapılması, büyük bir örneklem kullanılmasını zorlaştırmaktadır.

Hatta bazı durumlarda tek başına bir birey araştırma

örneklemini oluşturabilir (Şimşek ve Yıldırım, 2003).

5- Araştırmacının katılımı rolünün belirlenmesi ise diğer

bir aşamadır. Nitel araştırmada araştırmacı, konusu ile ilgili

olarak alanda zaman harcayan, alanı yakından tanıyan, alanda

yaşananları paylaşan ve katılımcılarla yakın ilişki kuran

kişidir. Bu durumda araştırmacının gözlem ve yorumları

araştırma sonucunu belirleyen önemli bir etken olabilir. Nitel

araştırmada araştırmacıya verilen bu esneklik, araştırmacının

araştırmadaki rolünü açıkça belirlemesi ve ortaya koymasını

gerekli kılmaktadır. Katılımcı bir rol oynayacak araştırmacının

kendi rolünü açıkça belirlemesi ve kendi varsayım ve

önyargılarının farkında olması, araştırmacıdan beklenen önemli

bir sorumluluktur ( Şimşek ve Yıldırım, 2003).

6- Bilgi toplama araç ve staratejilerinin geliştirilmesi

ve bilginin toplanması diğer bir süreçtir. Nitel yöntemle

yapılan araştırmalarda yaygın olarak kullanılan bilgi toplama

teknikleri; gözlem, görüşme ve doküman incelemesidir.

Araştırmacı, kendi araştırma probleminin özelliğine göre, bu

tekniklerden bir ya da daha fazlasını araştırmasında

kullanabilir. Birden fazla bilgi toplama tekniğinin birlikte

kullanılması, elde edilen verinin geçerliliğini ve ulaşılan

sonuçların doğruluğunu arttırabilmektedir (Şimşek ve Yıldırım,

2003).

10

7- Araştırmacı yukarıda sözü edilen tekniği(teknikleri)

kullanarak topladığı bilgiyi veriye dönüştürdükten sonra

verileri çözümlemek için iki genel yöntem kullanabilir.

Bunlardan birincisi; derinlemesine analiz gerektirmeyen

verilerin incelenmesinde kullanılan betimsel analiz, ikincisi

ise daha yakından incelemeyi ve bu verileri açıklayan kavram ve

temalara ulaşmayı gerektiren içerik analizidir (Bogdan Şimşek

ve Yıldırım, 2003).

8- Sonraki aşama sonuçların sınırlandırılması ve analitik

genellemelere ulaşılmasıdır. Nitel araştırmalarda sosyal

olaylar inceleme konusudur. Sosyal olaylar ise duruma, zamana

göre değişiklik göstermektedirler. Ayrıca nitel araştırmada

çalışma grubu söz konusu olduğu için yani evereni temsil

edebilecek sayıda ve düzeyde kişiyi örnekleme dahil etmek çoğu

zaman mümkün olmadığı için, bu araştırmalarda elde edilen

bulguların genellenebilmesi güçtür. Bu nedenle nitel

araştırmalarda ancak sınırlı genellemeler yapılabilmektedir.

Sınırlı genelleme yapılırken araştırmanın çerçevesi ve

sınırlılıkları dikkate alınmalı ve araştırma raporunda bu

sınırlılıklar belirtilmelidir.

9- Son aşamada araştırmacı, elde ettiği bulgulardan yola

çıkarak kuram ve uygulamaya yönelik birtakım sonuçlar çıkarmalı

ve önerilerde bulunmalıdır. Kurama yönelik çıkarımlar da

öncedenortaya konmuş kuramların onaylanması, örneklendirilmesi

veya çürütülmesi şeklinde ya da yeni kuram ortaya koyma ve bu

kurama dayalı denenceler öne sürme şeklinde olabilmektedir

(Şimşek ve Yıldırım, 2003).

Nitel araştırmanın çeşitleri

11

Nitel araştırma tekniklerinin dört ana çeşidi vardır (Ergün,

2005 ). Bunlar :

1- Fenomenoloji. Nitel araştırmaların bir türüdür.

Fenomenler; olaylar, durumlar, tecrübeler veya

kavramlar olabilir. Mesela, okul başarısızlığının

gençlerin uyuşturucu kullanımıyla ilişkileri

araştırılıp tasvir edilebilir. Bir konuyu aydınlatma,

oraya dikkat çekme.

2-

2 - Etnografi. Bir halkın, bir kültür grubunun

gelenekleri, inançları, birbiriyle bağlantıları vs tasvir

edilir.

3-

Gömülü teori. Gömülü teoride, araştırmacı veri toplarken veya

yorumlarken dataların içine gömülü olan teoriyi ortaya çıkartır

ve araştırma boyunca yeni kavram ve teorilere ulaşabilir.

4- Örnek olay incelemesi. Tek bir olayı veya birkaç

olayı derinlemesine inceleme demektir. Bazen bir zaman

dilimindeki sosyal olaylar da incelenebilir

Veri toplamada nitel yaklaşımlar

Nitel araştırmada üç veri toplama yaklaşımı vardır(Ergün

2005). Bunlar: Bireysel görüşme- mülakat,

Grup görüşmesi,

12

Gözlem

Mülakat

Mülakat, görüşme yöntemi ile veri toplama da kendi

arasında üçe ayrılır.

1- Sıkı yapılandırılmış: Sıkı yapılandırılmış mülakatta sorular

önceden belirlenmiştir ve herkese aynı sorular sorulur (anket

gibi).

2-

Gevşek yapılandırılmış: Gevşek yapılandırılmış mülakatta bazı açık

uçlu sorular vardır. Görüşen ve görüş veren bazı konularda

derine gidebilir.

3- Yapılandırılmamış görüşmeler: Yapılandırılmamış mülakatta

sorular serbesttir. İstenilen konuda derinlemesine gidilebilir.

Verilen cevaplar yönlendirici olur.

Grup görüşmesi

Bazen birçok kişiden görüş toplamak yerine bir uzmanlar

grubundan görüş almak, gerçeğin daha doğru anlaşılmasını

sağlar. Görüşme gruplarının 6-10 kişiden oluşması en uygun

olanıdır. Daha azı güvensiz, daha fazlası zordur.

Bir araştırmada birkaç grubun görüşleri alınırsa daha iyi olur.

Tek grubun görüşlerine dayanmak yanlış olabilir.

Gözlem (Observation)

13

Nitel verilerin hepsi doğrudan görüşmelerle sağlanamaz. Bazen

başkalarının gözlem ve düşüncelerinden ziyade doğrudan gözlem

yapmak daha güvenilirdir. Nitel araştırmada kullanılan görüşme

tekniğinin belirleyici özelliği, görüşülen kişilerin bakış

açılarını ortaya çıkarma olmaktadır. Bu nedenle görüşülenlerin,

anlam dünyalarını, duygu ve düşüncelerini anlamak, nicel

görüşmelerden farklı olarak yüzeysel değil daha derinlemesine

bilgi edinmek esastır.

Nicel Yöntemle Nitel Yöntemin Karşılaştırılması

Nicel yöntemle yapılan araştırmalarla nitel yöntemle

yapılan araştırmalar arasındaki temel farklılıklar genel olarak

dört ana boyut altında incelenmektedir;

Varsayım Yönünden Farklılıklar:

1- Nicel araştırmada, pozitivist yaklaşımla hipotetik

genellemeler test edilmek üzere nicel ölçümler ve/veya deneysel

yöntemler kullanılmaktadır. Pozitivist yaklaşımın yansıması

olarak, nicel araştırma gerçekliği bireyin dışında ve bireyden

bağımsız olarak var olan nesnel bir olgu olarak görmektedir.

Pozitif bilimde tek ve nesnel bir gerçeklik olduğu kabul

edilmektedir. Dolayısıyla nicel yöntemle yapılan araştırmalarda

amaç; birey, kültür ve zamandan bağımsız doğruları keşfetmek ve

bunları evrensel yasalar olarak genelleştirmektir.

Fenomenolojik inceleme ya da nitel araştırma, bağlam odaklı

durumlardaki fenomenleri anlamaya yönelik araştırma yapan

naturalistik yaklaşımları kullanmaktadır. Nitel yöntemde, nicel

araştırmaların tersine; gerçekliğin birey tarafından

oluşturulan, zaman ve kültür bağımlı bir olgu olduğu

14

varsayılmaktadır. Başka bir ifadeyle nitel araştırmada nesnel

ve tek bir gerçeklik yerine, öznel ve çoklu gerçeklikler söz

konusudur. Her biri esas olarak, farklı inceleme

paradigmalarını temsil etmekte ve araştırmacının davranışlarını

da her bir paradigmanın altında yatan varsayımlara

dayanmaktadır.

2- Nicel araştırmalarda araştırmacı çalışmasına başlamadan

önce, araştırma desenini dikkatli ve sistematik bir şekilde

planlar. Araştırmanın her aşamasında nelerin nasıl yapılacağı,

farklı bir durum ortaya çıkarsa araştırmacının nasıl davranması

gerektiği araştırmaya başlanmadan önce ayrıntılı bir şekilde

belirlenir. Araştırma sürecinde bu aşamalardan birinde dahi bir

sapma olursa bu durum sonuçların geçerliliği ve güvenirliliğini

büyük ölçüde zedeleyecektir. Dolayısıyla nicel araştırmada,

araştırmacı önceden belirlenen aşamalara bağlı kalmalıdır.

Nitel yöntemde ise durum farklıdır. Nitel araştırma,

araştırmanın desenlenmesi ve gerçekleştirilmesinde

araştırmacıya esneklik sağlamaktadır. Nitel araştırmanın temel

özelliği, araştırmanın her aşamasında duruma göre yeni

yaklaşımlar geliştirme ve araştırma deseninde değişiklikler

yapma imkanı sunmasıdır (Bogdan ve Biklen, 1992)

3- Nicel araştırmada, değişkenlerin kesin tanımları

yapılıp sınırları belirlenebilmekte ve bu değişkenler

arasındaki ilişkiler ölçülebilmektedir. Ancak nitel araştırmada

özellikle sosyal içeriği olan olay ve olguların aralarındaki

karmaşık ilişkilerden dolayı, kesin sınırlarının belirlenip alt

birimlere ya da davranışlara ayrıştırılamayacağı, başka bir

deyişle değişkenlerin bağımsız ve birbirinden kopuk olmadığı

15

varsayılmaktadır (Hoepfl,1997; Şimşek ve Yıldırım, 2003).

Dolayısıyla nitel yöntemle çalışan bir araştırmacı değişkenleri

ölçme yerine onların birbirine göre durum ve konumlarını

anlamaya çalışmaktadır. Nitel araştırmada birincil amaç ölçme

değil, olay ya da olgunun bütünselliği içerisinde inceleme

altına alınan değişkenlerin yerini saptamaktır.

4- Nicel araştırmada pozitivist yaklaşım esas alınmakta ve

pozitivist yaklaşım da doğanın ve evrenin insandan bağımsız bir

dizi yasa yoluyla yönetildiğini öngörmektedir. Bu yaklaşımdan

hareketle de nicel yöntemle çalışan bir araştırmacının görevi,

insandan bağımsız yasaları veya olgular arası ilişkileri

dışardan yansız olarak gözlemlemek ve açıklamaktır. Başka bir

ifadeyle nicel araştırmada, bilginin üretilmesi sürecinde

araştırmacının nesnelliği, bilimsel çalışmanın temeli

sayılmaktadır. Nitel araştırmada ise araştırmacının, çalıştığı

konuya herhangi bir şekilde doğrudan ya da dolaylı etkisi

olabilmektedir. Çünkü nitel araştırmada araştırmacı, nicel

yöntemdeki durumun tersine, olay ve olguları yakından izlemekte

ve katılımcı bir tavır sergilemektedir (Bogdan ve Biklen, 1992;

Hoepfl, 1997; ).

Amaç Yönünden Farklılıklar:

1- Nicel araştırma ile nitel araştırma amaç yönünden de

farklılık göstermektedir. Nicel araştırmacı, pozitivist

yaklaşımın etkisiyle incelediği değişkenler arasındaki

ilişkinin belirli aralıklarla test edilmesi sonucunda

tekrarladığına karar verirse, bulduğu sonucu genelleme gereği

duyar. Bunun da nedeni araştırmacının, çalışmasında elde ettiği

sonucu, her yerde ve her zaman geçerli olarak görmesidir. Nitel

16

araştırmada ise önemli olan, bir durumun ya da olayın

derinlemesine, ayrıntılı bir biçimde çalışılması ve

tanımlanmasıdır. Amaç genelleme değil, belirli bir içeriğin

derinlemesine ve ayrıntılı incelenmesidir (Bogdan ve Biklen,

1992).

2- Pozitivist yaklaşımda bilim, açıklamanın yanı sıra

geleceğe ilişkin tahminlerde de bulunmaktadır. Dolayısıyla

nicel araştırmalarda, doğa ve evrenin çalışmasına ilişkin

yasalar bulunmaya çalışılırken, ileriye yönelik tahminlerde

bulunmak esastır. Nitel araştırmalarda ise gerçeklik; ortama,

koşullara ve zamana bağlı bir olgu olarak görüldüğünden

geleceğe yönelik bir tahminde bulunmak yerine incelenilen olgu

ya da olayları etkileyen faktörlerin ve bunların birbiriyle

etkileşimlerinin bir bütünlük anlayışı içerisinde ele alınıp

açıklanması ve yorumlanması önemlidir.

3- Pozitivist yaklaşım ve buna bağlı olarak da nicel

araştırma indirgemecidir. İndirgemecilik; bir durumun,duruma

egemen olan ilişkiler ağının sınırlı sayıdaki bir dizi değişken

ve bu değişkenler arası ilişkilere indirgenerek açıklanmasıdır.

Nicel yöntemde değişkenler arasındaki bu ilişkiler, birlikte

değişim ya da nedensellikle açıklanır. Nitel yöntemde ise bu

durumun tersine, bir duruma dahil olan bireylerin algıları ve

olaya bakış açılarının yorumlanması önemlidir. Çünkü nitel

araştırmada incelenilen durumu şekillendiren, duruma katkıda

bulunan asıl öğeler katılımcılar oldukları için araştırmanın

değişkenleri de katılımcıların kendileri olmaktadır (Şimşek ve

Yıldırım, 2003).

Yaklaşım Yönünden Farklılıklar:

17

1- Nicel yöntemle yapılan araştırmalarda, araştırmaya

başlamadan önce denence ya da araştırma soruları belirlenir.

Yani araştırmaya bir kuram ya da denence ile başlanır.

Araştırma bu kuram ya da denenceyi doğrulama ya da yanlışlamaya

yönelik geliştirilir. Nitel yöntemle yapılan araştırmada ise

araştırmaya başlamadan önce herhangi bir denence geliştirilmez.

Araştırmacı, katılımcıların bakış açılarından yola çıkarak, ele

aldığı durumu anlamaya ve yorumlamaya çalışmaktadır.

2- Nicel araştırmada değişkenler arasındaki nedensellik

ilişkisini yani hangi değişkenin hangi değişkenler üzerinde

etkili olduğunu ve etkinin derecesini belirlemek üzere

kontrollü deneysel ortamlar söz konusudur. Değişkenler

değişimlenmekte ve karıştırıcı olabilecek değişkenler kontrol

altına alınmaktadır. Nitel araştırmalarda ise durum ya da olay

değişkenler üzerinde herhangi bir kontrol ya da değişimleme

olmaksızın kendi bütünlüğü içinde var olduğu şekliyle incelenip

açıklanmaktadır. Araştırmacının herhangi bir manipülasyonu söz

konusu değildir.

3- Nicel araştırmada sistematik olarak belirli değişkenler

arasındaki ilişkiler incelenmek üzere, yönteme uygun ve

değişkenleri ölçmek üzere geliştirilmiş standart ölçme araçları

kullanılmaktadır. Nitel yöntemde ise araştırmacının kendisi

bilgi toplamakta bir araç olarak işlev görmektedir.

Araştırmacı, doğal koşulları bilgi kaynağı olarak kullanıp bu

koşulları gözlemlemeye, tanımlamaya ve yorumlamaya

çalışmaktadır. Bilgi toplamak amacıyla da görüşme ve gözlem

formlarını, ses kayıt cihazlarını ve çözümleyiciler

kullanılmaktadır (Şimşek ve Yıldırım, 2003).

18

4- Nicel araştırmada, belirli bir yöntemle seçilen

örneklemin, evreni temsil edebileceği yani belirli bir

örneklemden elde edilen sonuçların evrene genellenebileceği

varsayılmaktadır. Bu nedenle nicel araştırma indirgemecidir

yani parçalar (örneklemler) çalışılarak bütünün (evrenin)

bilgisinin elde edilebileceği ve parçaların bütüne eşit olduğu

varsayımı benimsenmektedir. Nitel yöntem ise bütüncülük,

doğallık, derinlik, çokluluk gibi oluşturmacı ve yorumlayıcı

paradigmalara dayanmaktadır. Bu nedenle nitel araştırmada

parçalar yer aldığı bütünün içerisinde ele alınmakta,

birbirleriyle ve bütünle ilişkileri incelenmektedir. Nitel

araştırmada, bütünün parçalardan daha fazla anlam ifade ettiği

varsayılmaktadır (Bogdan ve Biklen, 1992; ).

5- Nicel araştırmada sözü edilen nedenlerle ilgili olarak

uzlaşma noktaları ve çoğunluğu temsil edebilen bir norm arayışı

bulunmaktadır. Nitel araştırmada ise farklılık arayışı

bulunmaktadır farklı bir deyişle çoğunluğun yanı sıra farklı

durumları da dikkate alıp inceleme söz konusudur (Bogdan ve

Biklen, 1992; Şimşek ve Yıldırım, 2003).

6- Nicel yöntemde toplanan bilginin veriye

dönüştürülmesinde sayısallaştırma esastır. Sayıların bu yolla

kullanımı, değişkenler arasında “nasıl” veya “ne yönde bir

ilişki” olduğu konularında açıklama yapma imkanı sunarken,

araştırmacıyı diğer yandan da değişkenler arasındaki ilişkiyi

değerlendirme bakımından sınırlandırmaktadır. Nitel yöntem

sayısallaştırmaya karşı olmamakla birlikte, bunun tek başına

yeterli bir veri analizi ya da sunum tekniği olmadığını kabul

etmektedir. Nitel araştırmalar, basit betimsel istatistikler

19

kullanmanın yanı sıra genel olarak katılımcıların görüşlerini

yansıtmayı, olay ve olguları kendi ortamları içerisinde

tanımlamayı daha ön planda tutmaktadırlar (Bogdan ve Biklen,

1992; ).

Araştırmacının Rolü Yönünden Farklılıklar:

Nicel ve nitel yöntem arasında, araştırmacının rolü

açısından da önemli farklılıklar bulunmaktadır. Nicel yöntem

pozitivist bir yaklaşım benimsediğinden araştırmacı, olay ve

olgulara dışardan nesnel bir tavırla bakan kişi rolünü

üstlenmektedir. Nitel araştırmada ise araştırmacı. Olay ya da

olguları katılımcı bir tavırla yakından izleyen kişi olmaktadır

(Hoepfl, 1997).

Özet olarak; nicel araştırmada ele aldığı çeşitli

problemler konusunda genellenebilir ve sayılarla desteklenmiş

sonuçlara ulaşma söz konusu iken, nitel yöntemde bir olguyu ya

da olayı derinliğine ve kendi ortamı ve sınırlılığı

çerçevesinde açıklama çabası içindedir. Eğitim alanında bu

yöntemin kullanılması gereken unsurlar da bulunmaktadır. Ancak

nitel yöntem nicel yöntemlere alternatif olarak

düşünülmemelidir. Her iki araştırma biçiminin de eğitim alanı

için sunduğu önemli avantajlar vardır ve bu yöntemler eğitim

alanında birbirini destekleyici nitelikte kullanılmalıdır.

20

KAYNAKLAR

Bogdan, R.C.; Biklen, S.K. (1992). Qualitative Research for

Education to Theory and Methods. Boston: Allyn and Bacon A

Division of Simon & Schuster Inc.

Ergün, M.(2005). Bilimsel araştırma yöntemleri, nitel

araştırma

http://www.egitim.aku.edu.tr/nitelarastirma.ppt#256,1,

Hoepfl, M.C. (1997). Choosing Qualitative Research: A

Primer for Technology Education Researchers. Journal of

Technology Education, 9(1).

Karasar, N. (2000). Bilimsel Araştırma Yöntemi. (10.

Basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Kuş, E. (2003). Nicel- nitel araştırma teknikleri. Ankara.

Anı Yayıncılıks

Şimşek, H.; Yıldırım, A. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel

Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

21