Những lưu ý chọn thực phẩm an toàn dịp Tết

SOÁ 1862020

Nhûäng lûu yá choån thûåc phêím

an toaân dõp Tïët

2

BAÃN TIN PHÖÍ BIÏËN KIÏËN THÛÁC

TIN TÛÁC - SÛÅ KIÏÅN

Chõu traách nhiïåm xuêët baãnTS Phan Tuâng Mêåu

Phoá Chuã tõch Liïn hiïåp caácHöåi Khoa hoåc & Kyä thuêåt

Viïåt Nam

Ban Biïn têåpNB. Àùång Vuä Caãnh Linh

Nguyïîn Höìng ThanhNguyïîn Minh ThuêånNB. Trêìn Maånh Huâng

Trònh baây:NGOÅC ANH - DUY ANH

Baãn tin xuêët baãn àõnh kyâ 1 söë/thaáng.

Moåi thöng tin phaãn höìi vïì nöåidung xin liïn hïå

Ban Truyïìn thöng vaâPhöí biïën kiïën thûác:

Àõa chó: 53 Nguyïîn Du, Haâ Nöåi Àiïån thoaåi: (024) 3.9432206

Email:[email protected]

SÛÁC KHOEÃ

Trong soá naøy

Giaãi àaáp thùæc mùæc vïìvêën àïì xaä höåi .29+30

NÖNG - LÊM - NGÛ NGHIÏÅP

KHOA HOÅC THÛÚÂNG THÛÁC

Chïë àöå ban àïm trïnsmartphone aãnh hûúãnggiêëc nguã? .4

Canh taác rau maâuàaåt hiïåu quaã khi thúâi tiïët thay àöíi .18

Àïí thûác ùntrong tuãlaånh traánhung thû .20GIA ÀÒNH - XAÄ HÖÅI

Cêín troångsaãn phêím rûúåu vang giaãdõp Tïët .3

TIN TÛÁC - SÛÅ KIÏÅN

3

Cêín troång saãn phêím rûúåu vang giaã dõp TïëtThûåc traång buön baán rûúåu vang giaã

vaâo caác dõp Tïët ngaây caâng coá nhûäng diïînbiïën phûác taåp gêy têm lyá hoang mangcho ngûúâi tiïu duâng.

Thúâi àiïím cêån Tïët laâ khoaãng thúâi gianàûúåc nhiïìu gian thûúng lúåi duång àïí thûåchiïån caác haânh vi buön baán, vêån chuyïíntraái pheáp, thêåm chñ saãn xuêët rûúåu giaã,rûúåu keám chêët lûúång, àùåc biïåt laâ rûúåuvang. Vöën ñt lúâi nhiïìu, haâng trùm ngaânchai rûúåu vang dïî daâng àûúåc baán ra trongdõp Tïët, lûâa döëi ngûúâi tiïu duâng.

Nhanh choáng, àún giaãn, dïî tòm kiïëmnguyïn liïåu, chaã coá khoá khùn gò àïí saãn xuêëtra möåt chai rûúåu vang nhaái. Chó cêìn möåtlûúång nhoã dung dõch maâu àûúåc roát vaâo chai.Tiïëp àïën, àöí àêìy vaâo möåt loaåi dung dõchmaâu trùæng coá muâi giöëng nhû muâi cöìn. Trongkhoaãng 30 phuát, haâng trùm chai rûúåu thaânhphêím àûúåc pha chïë thaânh cöng. Tiïëp àoá,haâng loaåt chiïëc tem maác "nhaái" tûâ nhûängthûúng hiïåu nöíi tiïëng rêët tòm mua úã caác chúåàêìu möëi àûúåc daán lïn. Vêåy laâ möåt chai rûúåuvang "nhêåp ngoaåi" àûúåc ra àúâi vúái caái giaákhöng khaác gò vang thêåt. Sau àoá, chuáng seäàûúåc àûa àïën tay ngûúâi tiïu duâng, nhûängngûúâi nheå daå caã tin.

Vò lúåi nhuêån khöíng löì, bêët chêëp sûáckhoãe ngûúâi tiïu duâng, nhiïìu àún võ àaä sùénsaâng saãn xuêët nhûäng chai rûúåu vang giaã,vang nhaái àïí baán "traâ tröån" vaâo thõ trûúângdûúái caái "maác" vang cao cêëp. Àiïìu naâykhöng chó khiïën thõ trûúâng vang cuöëi nùmtrúã nïn phuác taåp, maâ coân khiïën caác àún võsaãn xuêët, phên phöëi vang chñnh haäng phaãi"àau àêìu" vò bõ laâm nhaái, coân ngûúâi tiïuduâng thò mêët niïìm tin, vò thêåt giaã lêîn löånkhöng biïët tin vaâo àêu.

Trong nhûäng dõp lïî Tïët, caác cú quanchûác nùng vaâ lûåc lûúång kiïím tra àaä tùngcûúâng caác buöíi kiïím tra, giaám saát haâng

hoáa, nhanh choáng xûã phaåt, thu giûä caác cûãahaâng, àún võ saãn xuêët rûúåu vang giaã, vangnhaái. Tuây theo tûâng trûúâng húåp vaâ mûác àöånghiïm troång, haânh vi saãn xuêët, phên phöëirûúåu giaã seä bõ xûã lyá thñch àaáng. Cuå thïí,theo Àiïìu 12, Nghõ àõnh söë 185/2013/NÀ-CP ngaây 15/11/2013 cuãa Chñnh phuã quyàõnh xûã phaåt vi phaåm haânh chñnh tronghoaåt àöång thûúng maåi, saãn xuêët, buön baánhaâng giaã, haâng nhaái, haâng cêëm vaâ baão vïåquyïìn lúåi ngûúâi tiïu duâng.

Ngûúâi coá haânh vi vi phaåm coân chõu hònhthûác xûã phaåt böí sung laâ tõch thu tang vêåt,tõch thu phûúng tiïån laâ cöng cuå, maáy moácvaâ vêåt khaác àûúåc sûã duång àïí saãn xuêët rûúåugiaã; Tûúác quyïìn sûã duång giêëy pheáp, chûángchó haânh nghïì tûâ 12 - 24 thaáng àöëi vúáihaânh vi vi phaåm quy àõnh taåi àiïìu naây trongtrûúâng húåp vi phaåm nhiïìu lêìn hoùåc taáiphaåm; Àònh chó hoaåt àöång möåt phêìn hoùåctoaân böå hoaåt àöång saãn xuêët vi phaåm tûâ 12- 24 thaáng àöëi vúái haânh vi vi phaåm.

Ngoaâi ra, ngûúâi vi phaåm coân phaãi aápduång biïån phaáp khùæc phuåc nhû buöåc tiïuhuãy tang vêåt àöëi vúái haânh vi vi phaåm; Buöåcnöåp laåi söë lúåi bêët húåp phaáp coá àûúåc do thûåchiïån haânh vi vi phaåm; Buöåc thu höìi tiïu huãyhaâng giaã àang lûu thöng trïn thõ trûúâng...

BAÃO LINH

v Vúái thuã àoaån ngaây caâng tinh vi, khöng khoá àïírûúåu vang giaã qua mùæt ngûúâi tiïu duâng


Khoa hoåc lyá thuá

4

Múái àêy caác nhaâ khoahoåc àaä nghiïn cûáu vaâchûáng minh rùçng, chïë àöåban àïm trïn caác àiïånthoaåi smartphone coá thïílaâm aãnh hûúãng àïën giêëcnguã cuãa ngûúâi sûã duång.

Chïë àöå ban àïm (nightmode) luön àûúåc caác nhaâphaát triïín smartphone quantêm phaát triïín vaâ liïn tuåccêåp nhêåt trïn caác phêìnmïìm cuãa iOS vaâ Android.Thêåm chñ möåt söë ûáng duångkhaác cuãa Facebook vaâGoogle cuäng caâi àùåt tñnhnùng Dark Mode àïí thayàöíi maâu sùæc giao diïån vúáitöng maâu töëi, giuáp ngûúâiduâng coá thïí sûã duång trongkhöng gian töëi.

Chïë àöå naây nhùçm muåcàñch höî trúå giêëc nguã bùçngcaách chuyïín töng maâumaân hònh thiïët bõ tûâ aánhsaáng xanh sang aánh saángvaâng. Vò ban àêìu ngûúâi tatin rùçng, viïåc àïí mùæt tiïëpxuác vúái aánh saáng xanh saukhi mùåt trúâi lùån coá thïí laâmbaån khoá nguã. Bïn caånh àoá,aánh saáng xanh seä rêët gêyhaåi cho mùæt, vò vêåy, viïåc caâiàùåt ûáng duång chuyïín maâucuäng laâ möåt caách baão vïåmùæt. Tuy nhiïn, kïët quaãnghiïn cûáu múái cuãa TS TimBrown (Àaåi hoåc

Manchester, Anh) ngûúâiphuå traách nhoám, àaä chûángminh àiïìu ngûúåc laåi.

Thñ nghiïåm àûúåc thûåchiïån trïn chuöåt baåch chothêëy, viïåc sûã duång aánhsaáng maát hún vaâo buöíi töëivaâ aánh saáng êëm hún vaâoban ngaây khöng gêy ra sûåxaáo tröån àöìng höì sinh hoåccuãa cú thïí.

Theo TS Brown, cú thïíngûúâi caãm nhêån maâu sùæcàïí dûå àoaán thúâi àiïím trongngaây, nhêån biïët aánh hoaânghön múâ hún vaâ xanh húnnhû möåt tñn hiïåu baáo chuángta nïn nguã vaâ ban ngaây laâmaâu vaâng saáng êëm húncho chuáng ta tónh taáo.

Àöìng höì sinh hoåc cúthïí ngûúâi coá möåt chêët laâmelanopsin, möåt loaåi pro-tein nhaåy caãm vúái aánh saángtrong mùæt - àïí ào àöå saáng.

Caác nhaâ nghiïn cûáu nhêånthêëy, cûúâng àöå aánh saángcoá taác àöång chñnh àïënmelanopsin hún laâ phöímaâu. Vò vêåy àiïìu quantroång nhêët laâ laâm giaãmcûúâng àöå aánh saáng maângûúâi duâng tiïëp xuác, thay vòàöíi maâu sùæc trïn àiïn thoaåi.

Mùåc duâ nghiïn cûáuàûúåc thûã nghiïåm trïn chuöåtnhûng laåi coá yá nghôa àöëi vúáicon ngûúâi vaâ Tiïën sô Browncho biïët coá lyá do chñnhàaáng àïí tin rùçng nhûängphaát hiïån cuãa nhoám nghiïncûáu coá thïí aáp duång chochuáng ta.

Duâ thïë naâo, àïí àaãmbaão möåt giêëc nguã ngon,ngûúâi duâng töët nhêët nïnhaån chïë sûã duång àiïån thoaåitrûúác khi ài nguã vaâ àïí caáchxa khoãi giûúâng nguã cuãamònh. BAÃO LINH

Chïë àöå ban àïm trïn smartphone aãnh hûúãng giêëc nguã?


5

Vïå tinh Sentinel-6/Jason CSlaâ nhiïåm vuå quan saát Traát Àêëtlêu nhêët cuãa NASA trongviïåc nghiïn cûáu mûåc nûúácbiïín dêng. Vïå tinh coá khaãnùng cung cêëp chi tiïët vïì söëliïåu caác pheáp ào, tûâ àoá xêydûång böå dûä liïåu vïì mûåc nûúácbiïín cuãa Traái Àêët trong 40 nùmqua. Àêy laâ vïå tinh coá sûå húåp taác giûäaNASA vaâ caác nûúác chêu Êu, dûå kiïën àûúåcphoáng vaâo thaáng 11/2020.

Vïå tinh Sentinel-6 bao göìm hai vïå tinhsinh àöi Sentinel-6A vaâ Sentinel-6B àïínghiïn cûáu nhûäng thay àöíi trong doâng haãilûu, biïën àöíi khñ hêåu nhû hiïån tûúång ElNino, La Nina, mûa baäo, luä luåt... Hai vïå tinhthûåc hiïån thu thêåp dûä liïåu àaåi dûúng toaâncêìu trong 10 ngaây. Ngoaâi ra, Sentinel-6

cung cêëp thïm nhûäng dûä liïåu vïìdoâng chaãy phûác taåp, hûúáng di

chuyïín doâng chaãy, àiïìu naây coálúåi cho ngû dên.

Vïå tinh Sentinel-6/Jason CSlaâ sûå kïët húåp vaâ caãi tiïën cuãa böå

ba vïå tinh Jason-1, Jason-2 vaâJason-3. Ba vïå tinh naây coá nhiïåm

vuå ào àaåc mûåc nûúác biïín dêng trongnhiïìu nùm trûúác. Kïët quaã cuãa ba vïå tinhcho biïët, nûúác biïín àaä dêng khoaãng 3mmvaâo nùm 1990, 3.4mm hiïån nay.

"Mûåc nûúác biïín dêng laâ minh chûángàiïín hònh cho quaá trònh biïën àöíi khñ hêåu,nïëu 70% bïì mùåt Traái Àêët dêng cao, coánghôa laâ 70% Traái Àêët àang biïën àöíi vaâphaát triïín", nhaâ khoa hoåc Josh Willis,phoâng thñ nghiïåm NASA úã Pasadena,California cho biïët. NGUYÏÎN XUÊN

NASA dûå àõnh phoáng hai vïå tinh theo doäi nûúác biïín dêng

Cho mûåc àeo kñnh 3DNghe coá veã nhû ngûúâi ta àang chuêín bõ

cho con mûåc xem möåt böå phim. Nhûngkhöng, àoá thûåc sûå laâ möåt phêìn cuãa thñnghiïåm. Möåt nhoám nghiïn cûáu taåi Àaåi hoåcMinnesota (Myä) àaä cho con mûåc àeo kñnh3D àïí tòm hiïíu vaâ nghiïn cûáu caách hoaåtàöång mùæt vaâ naäo cuãa loaâi mûåc, cú chïë phöëihúåp giûäa hai böå phêån khi mûåc sùn möìi.Caác nhaâ khoa hoåc duâng kñnh 3D muåc àñchthay àöíi hònh aãnh nhêån àûúåc úã mùæt àïí kiïímtra phaãn xaå tûâ xa cuãa loaâi mûåc. Hoå thêëycon mûåc di chuyïín chêåm, khaã nùng têëncöng keám ài vò khoá xaác àõnh khoaãng caáchàïën con möìi. Mûåc seä têën cöng quaá xa hoùåcquaá gêìn. Àiïìu naây chûáng toã mûåc thûåc sûåsûã duång stereopsis khi sùn möìi.

Nhoám nghiïn cûáu àaä phaãi nöî lûåc rêëtnhiïìu múái coá thïí àeo kñnh cho mûåc. TrevorWardill cuâng caác cöång sûå noái vúái CNN: "Phaãi

mêët nhiïìu thúâi gian àïí laâm con mûåc nùçmyïn röìi múái kheáo leáo àeo kñnh 3D vaâo mùætcuãa noá. Viïåc laâm thay àöíi maâu sùæc trûúác mùætmûåc aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën khaã nùng duângstereopsis àïí sùn möìi cuãa loaâi mûåc".

Nghiïn cûáu naây laâ möåt bûúác tiïën trongviïåc tòm hiïíu vïì böå naäo cuãa mûåc nang vaâcaác loaâi khöng xûúng söëng khaác. Ngoaâi ra,thöng qua thñ nghiïåm trïn mûåc, caác nhaâkhoa hoåc coá thïí biïët thïm caách naäo cuãacaác loaâi sinh vêåt giaãi quyïët vêën àïì.

AN PHAÅM

Vêën àïì an toaân thûåcphêím ngaây Tïët luön àûúåcngûúâi tiïu duâng quan têmhaâng àêìu. Àïí têån hûúãngnhûäng ngaây Tïët troån veån,an toaân, caác baâ nöåi trúåcêìn "àuát tuái" cho mònhnhûäng lûu yá dûúái àêy.

Truy xuêët nguöìn göëc cuãasaãn phêím trûúác khi mua

Hiïån nay, trong caác siïuthõ lúán coá uy tñn, phêìn lúáncaác mùåt haâng thûåc phêímtûúi söëng àïìu coá tem truyxuêët nguöìn göëc (QR Code).Tem truy xuêët nguöìn göëc

giuáp ngûúâi mua hiïíu roäthöng tin vïì mùåt haâng nhûcú súã saãn xuêët vaâ phênphöëi, giêëy túâ chûáng nhêånliïn quan.

ÚÃ Viïåt Nam, caácchuyïn gia trong lônh vûåcthûåc phêím khuyïn ngûúâitiïu duâng nïn hònh thaânhthoái quen truy xuêët nguöìngöëc saãn phêím trûúác khimua. Ngoaâi ra, ngûúâi tiïuduâng cêìn quan saát kyäthöng tin trïn bao bò baánhkeåo. Khi mua gioã quaâ cêìnchuá yá chêët lûúång baánh keåobïn trong.

Phêím maâu, phuå giathûúâng àûúåc caác àöëi tûúångsaãn xuêët haâng giaã, haângnhaái, haâng keám chêët lûúångsûã duång àïí àaánh lûâa ngûúâitiïu duâng. Vò vêåy, khi muahaâng cêìn thêån troång vúái caácloaåi thûåc phêím coá maâu sùæcbùæt mùæt. Nguyïn nhên laâ donhûäng saãn phêím coá maâukhöng tûå nhiïn thûúângchûáa phêím maâu, phuå giaàöåc haåi cho sûác khoãe.

Lûåa choån caác thûåc phêímtûúi söëng

Àïí lûåa choån àöì tûúi


Nhûäng lûu yá choån thûåc phêím an toaân dõp Tïët

6

v Vïå sinh ann toaân thûåc phêím luön laâ vêën àïì ûu tiïn cuãa ngûúâi tiïu duâng, nhêët laâ trong dõp Tïët

söëng, nïn choån caác loaåi thõtphaãi coá maâu tûúi àùåc trûngcuãa loaåi thûåc phêím àoá, thõtcoá àöå àaân höìi, thúá thõt minboáng, khöng nhaäo vaâkhöng coá biïíu hiïån búmnûúác, khöng coá muâi laå.

Thõt lúån: Àïí phên biïåtthõt lúån tûúi vaâ thõt lúån öi thiuàaä qua têíy hoáa chêët bùçngcaách: Quan saát thõt coá maâuhöìng tûúi, caác thúá thõt àïìu,ngûãi khöng coá muâi laå, súâthõt thêëy deão vaâ dñnh.

Thõt gaâ: Vúái caác loaåi thõtgaâ laâm sùén, baån nïn choåncon coá thên hònh nhoã goån,sùn chùæc, ûác heåp. Da coámaâu vaâng tûå nhiïn (tûâ trùængngaâ àïën vaâng tûúi). Da gaâta coá vaâng nhaåt vaâ chó vaângàêåm úã möåt söë chöî nhû ûác,caánh, lûng. Vúái gaâ söëng thònïn choån con coá mùæt tinhnhanh, maâo àoã tûúi, böålöng oáng mûúåt, chên beá,lûúân cùng. Traánh nhûäng

con gaâ bõ xuâ löng, chaãy daäi,maâo tñm taái, mùæt lúâ àúâ hoùåcnhùæm mùæt nhû buöìn nguã,hêåu mön trùæng bïåch.

Thõt boâ: Caách lûåa choånthõt boâ ngon, cêìn lûåa thõt boâgiöëng nhû thõt lúån: maâu thõtboâ thûúâng àoã tûúi (thõt boâcoá maâu àoã sêîm khöng phaãithõt ngon), thõt deão, coá àöåàaân höìi, súâ dñnh khöng coánhúát. Trong thõt boâ coá nguycú nhiïîm keán saán nhiïìuhún thõt lúån. Àöëi vúái caác loaåithuãy haãi saãn tuyïåt àöëikhöng choån nhûäng loaåi coámuâi höi. Riïng caá thò nïnphên biïåt àêu laâ muâi tanhtûå nhiïn, àêu laâ hiïån tûúånghöi tanh do caá bùæt àêìuphên huãy.

Lûåa choån rau cuã quaãRau saåch laâ rau tröng

maâu sùæc xanh tûå nhiïn, laákhöng quaá mûúát, nïëu laâ cuãquaã thò khöng nïn choån caác

quaã quaá mêåp. Nïn choånrau coân nguyïn veån, laânhlùån, khöng dêåp naát, trêìyxûúác hoùåc bõ thêm nhuän úãnuám cuöëng.

Quan saát, nïëu thêëy caácvïët lêëm têëm hoùåc vïët trùængtrïn laá, cuöëng laá, nuám quaã,cuöëng quaã... chûáng toã rauquaã coân dñnh thuöëc trûâ sêuhoùåc hoáa chêët. Khöng choånrau cuã coá muâi laå do phunthuöëc baão vïå thûåc vêåt.

Trûúác khi chïë biïën hoùåcùn cêìn rûãa rau bùçng nûúácsaåch, töët nhêët rûãa rau, cuã,quaã dûúái voâi nûúác chaãy,ngêm nûúác muöëi tûâ 15 - 20phuát vaâ nïn goåt boã voã àïígiaãm thiïíu lûúång thuöëc sêu.

Choån thûåc phêím àaä qua chïë biïën

Thûåc phêím qua chïëbiïën cuäng khöng thïí thiïëutrong ngaây Tïët, vò vêåy,ngûúâi tiïu duâng cêìn lûu yásau àêy:

- Àöëi vúái caác loaåi àöì khö(nhû mùng, miïën), àöì àoánghöåp hay àöì àöng laånh cêìnchoån saãn phêím coá thûúnghiïåu uy tñn, nguöìn göëc xuêëtxûá an toaân, àùåc biïåt laâ haånsûã duång.

- Kiïím tra bao bò daánnhaän maác, kiïím tra caác nöåidung nhû tïn saãn phêím,ngaây thaáng saãn xuêët vaâ sûãduång, troång lûúång, thaânhphêìn chñnh, caách baãoquaãn, núi saãn xuêët, caáchchïë biïën... BAÃO LINH


7

v Caách lûåa choån thõt tûúi saåch cuäng àûúåc ngûúâi tiïu duâng quantêm (AÃnh minh hoåa)

8


Àûúåc goåi laâ sa maåc nhûng diïån maåo cuãa Sonoran khöng giöëng samaåc chuát naâo. Nùçm úã phña Têy Bùæc Mexico, giaáp bang Arizona (Myä),Sonoran àûúåc hònh thaânh tûâ kyã Holozoic - caách àêy 10.000 nùm khikhñ hêåu thay àöíi tûâ mûa vaâ êím ûúát sang êëm vaâ khö. Sûå söëng trongloâng Sonoran rêët àa daång vaâ phong phuá, vúái maãng thûåc vêåt daây àùåc,tiïu biïíu laâ giöëng xûúng röìng khöíng löì coá tuöíi thoå lïën àïën 250 nùm.Vaâo khoaãng thaáng nùm vaâ thaáng saáu (hai thaáng khö haån nhêët),nhûäng cêy xûúng röìng bùæt àêìu núã hoa. Nhûäng böng hoa naây laâ nguöìn thûác ùn nuöi söëng caácloaâi chim, cön truâng vaâ àùåc biïåt laâ dúi. Ngûúåc laåi, caác loaâi àöång vêåt naây seä mang nhuåy phêëncuãa xûúng röìng dñnh trïn cú thïí chuáng ài khùæp núi trong quaá trònh lang thang tòm thûác ùn,giuáp cho xûúng röìng àûúåc thuå phêën khùæp núi. Trïn vuâng àêët röång khoaãng 2.000km2 naây, dukhaách cuäng dïî daâng bùæt gùåp trïn caát dêëu chên cuãa nhûäng con thuá êín mònh trong sa maåc,cuãa nhûäng loaâi gùåm nhêëm vaâ nhiïìu loaâi boâ saát maâ àiïín hònh laâ giöëng rùæn chuöng... Chó cêìnmöåt cún mûa keáo daâi trong vaâi giúâ, maãnh àêët naây laåi àêm chöìi naãy löåc nhû chuêín bõ vaâo möåtvuå muâa. Nhûäng giöëng cêy coá cêëu truác xïëp laåi vúái nhau giöëng nhû àaân phong cêìm thûúâng rêëtdïî hêëp thuå nûúác mûa vaâ àêm chöìi rêët nhanh. Àiïìu naây khiïën ta liïn tûúãng àïën sûå biïën hònhcuãa möåt con quaái vêåt khi bõ taác àöång cuãa ngoaåi caãnh. KHUÏ ÀÛÁC

Coá àuáng thïë khöng? Sa maåc Sonoran

Chia seã kinh nghiïåmSaãn phêím hûäu cú coá thïí

rêët àùæt tiïìn, thïë nhûng möåtsöë loaåi thûåc phêím àûúåctröìng thöng thûúâng vêîn àaãmbaão àöå an toaân naây seä giuáptiïët kiïåm chi phñ hún rêëtnhiïìu. Quaã coá voã daây seächöëng laåi dû lûúång thuöëc trûâsêu. Dûáa laâ möåt vñ duå siïu an toaân àïí muaphiïn baãn khöng hûäu cú. Khoaãng 89% dûáakhöng coá dû lûúång. Bûúãi, àu àuã, bú, xoaâi,dûa àoã vaâ dûa hêëu cuäng laâ nhûäng lûåa choånphi hûäu cú rêët laânh maånh.

Mùåc duâ coá möåt lúáp voã tûúng àöëi moãng,nhûng quaã kiwi rêët an toaân àïí ùn phiïnbaãn thöng thûúâng. Kiwi thûúâng khöng àûúåcphun thuöëc trûâ sêu. Kiwi coá nhiïìu vitaminnhû C, K vaâ E, caác chêët chöëng oxy hoáakhaác vaâ rêët nhiïìu chêët xú.

Suáp lú cuäng laâ möåt loaåi thûåc phêím antoaân àïí ùn maâ khöng cêìn mua phiïn baãn

hûäu cú. Haânh têy vaâ khoailang cuäng àûúåc tröìng thöngthûúâng maâ khöng cêìn duângàïën thuöëc baão vïå thûåc vêåt,vò thïë noá cuäng rêët an toaânvaâ töët cho sûác khoãe. Caâtñm, mùng têy, àêåu Haâ Lanvaâ bùæp caãi cuäng khöng tñch

luäy dû lûúång thuöëc trûâ sêu. Nêëm rêët ñt dûlûúång thuöëc trûâ sêu. Nhiïìu ngûúâi sûã duångnêëm thay vò ùn thõt vûâa àaãm baão dinhdûúäng maâ coân cung cêëp lûúång lúán chêëtdinh dûúäng. Nêëm caâng to caâng töët, chûáamöåt loaåt vitamin B vaâ möåt chêët chöëng oxyhoáa quan troång.

Noái chung, traái cêy vaâ rau quaã coá voãdaây laâ an toaân àïí mua thöng thûúâng.Trong söë caác loaåi rau cuã, khoai lang vaâhaânh têy khöng cêìn phaãi laâ hûäu cú, vò vêåy,haäy tiïët kiïåm tiïìn cuãa baån cho khoai têyhûäu cú. THANH VÊN

Khöng nhêët thiïët phaãi mua thûåc phêím tröìng hûäu cú


9

Ý tûúãng saáng taåoYÁ tûúãng naây thuöåc vïë caác

em Vuä Ngoåc Khaánh (nhoámtrûúãng), Nguyïîn PhûúngLinh, Trêìn Haãi Yïën (NamÀõnh). Theo àoá, cú chïë hoaåtàöång cuãa yá tûúãng naây nhûsau: Khi coá khñ bêín thaãi ramöi trûúâng, chñp àiïån tûã trïnàöi rêu seä bùæt tñn hiïåu truyïìn xuöëng àöångcú quaåt huát gioá trong miïång. Khñ thaãi rùænbùçng kim loaåi seä bõ giûä laåi qua 3 caái lûúäinam chêm úã phña dûúái. Khñ àöåc haåi lêìn lûúåtàûúåc huát vaâo caác khoang maâu vaâ seä traãiqua thïm 1 lêìn loåc qua caác löî nhoã gùæn chñpàiïån tûã bïn trïn thên. Chêët thaãi rùæn khöngphaãi laâ kim loaåi bõ chùån laåi taåi nhaâ chûáa tialaser. Tiïëp theo khñ àûúåc àêíy ra ngoaâi qua1 söë khoang loåc coân laåi vaâ àûúåc laâm saåch

hoaân toaân àêíy trûåc tiïëp vaâokhöng khñ qua 4 xuác tu. Caácxuác tu àûúåc cêëu taåo tûâ rêëtnhiïìu maâng loåc xïëp lïn nhaugiuáp tùng thïm àöå tinh khiïëtcho khñ thaãi ra. Chi seã ûúácmú hònh thaânh yá tûúãng naây,em Vuä Ngoåc Khaánh cho hay:

“Qua quan saát chuáng em thêëy lûúång khoáibuåi khñ thaãi gêy khoá chõu töìn taåi rêët nhiïìu:khoái buåi tûâ xñ nghiïåp saãn xuêët gaåch, khoái àöëtrúm raå vaâo möîi muâa thu hoaåch luáa gêy cayxeâ mùæt vaâ caã khoái buåi tûâ caác phûúng tiïångiao thöng aãnh hûúãng rêët lúán àïën sûác khoeãcuãa ngûúâi dên. Chuáng em àaä phaát minh ra“Sêu thöng minh xûã lyá khoái buåi bêín laâmsaåch möi trûúâng” nhùçm baão vïå vaâ laâm trongsaåch möi trûúâng”. MAÅNH HUÂNG

Sêu thöng minh xûã lyá khoái buåi bêín

Chia seã vïì ûúác hònhthaânh yá tûúãng naây, nhoámcaác em göìm Àöî Thõ Kim Anh(nhoám trûúãng), Trêìn Thõ MaiHûúng, Phaåm NguyïînPhûúng Thaão (Nam Àõnh)cho biïët: “Chuáng em thêëynhûäng chiïëc xe mini ài laåi coáàeân tûå saáng nhúâ nùng lûúångcoå saát úã löëp xe, chuáng em àaäsaáng taåo ra maáy taåo ra doângàiïån nhúâ nhûäng phûúng tiïånài laåi trïn mùåt àûúâng àöìngthúâi doâng nûúác ngêìm dûúáiloâng àêët – nguöìn nùng lûúångcoá sùén”. Coân cú chïë hoaåtàöång cuãa chiïëc maáy naây nhûsau: Khi caác phûúng tiïån àilaåi trïn mùåt àûúâng, löëp coå saátxuöëng têëm thaãm ma saát

thöng minh taåo nùng lûúångtruyïìn xuöëng böå phêån àöångcú keáo. Buöìng xûã lyá úã àêytaác duång mö tú àöång cúkhiïën noá quay. Caánh quaåtmaâu trùæng quay laâm maátbuöìng xûã lyá vaâ àêíy khñ thaãiban àêìu lïn mùåt àêët bùçngàûúâng öëng maâu xanh. Dêycu roa tûâ àöång cú keáo àêìumaáy phaát àiïån quay àïën vêåntöëc nhêët àõnh taåo ra doângàiïån thö taåi àêy. Doâng àiïånthö àûúåc xûã lyá loåc lêìn nûäaàêíy khñ thaãi ra tiïëp bùçng öëngmaâu höìng vaâ nguöìn àiïåntûúng àöëi an toaân luác bêëy giúâàûúåc truyïìn qua öëng maâuxanh túái pin chûáa àiïån.Trong quaá trònh di chuyïín

àiïån nùng àûúåc chia thaânhhai öëng trong àoá coá möåt öëngdoâng àiïån saåch vaâ an toaân.Doâng àiïån naây seä àûúåc tñchtrûä trong pin chûáa maâu àoãngay bïn dûúái loâng àêët sinhra möåt cûúâng àöå doâng àiïånrêët àïìu qua taác duång cuãamöåt öëng nùng lûúång maâuxanh tiïëp xuác trûåc tiïëp vúáiloâng àêët. M.HUÂNG

Maáy phaát àiïån dûúái loâng àêët


10

Tri thûác múái

Trong söë 10 vitamin coálúåi cho sûác khoãe con ngûúâikhöng thêëy xuêët hiïån tïnvitamin F. Nghe tïn tûúãngchûâng rêët xa laå, nhûng thûåcchêët, vitamin F laâ thuêåt ngûädo caác nhaâ khoa hoåc àùåtra. Àoá chñnh laâ vitamin kïëthúåp hai loaåi chêët beáo quantroång laâ axit alpha-linolenic(ALA) - thuöåc nhoám axitbeáo omega-3 vaâ axitlinolenic (LA) - thuöåc nhoámaxit beáo omega-6.

Hai chêët beáo laânh maånhnaây àûúåc caác nhaâ khoa hoåcphaát hiïån vaâo nhûäng nùm1920, khi thûåc hiïån möåtcuöåc thñ nghiïåm lïn nhûängcon chuöåt, caác nhaâ khoahoåc nhêån ra rùçng nhûäng con

chuöåt nïëu thiïëu chêët beáolaânh maånh naây seä khöngkhoãe maånh vaâ vaâ bõ aãnhhûúãng xêëu àïën sûác khoãe.

Ban àêìu, caác nhaâ nghiïncûáu tûúãng àoá laâ möåt loaåi vita-min múái, nhûng sau khinhêån ra tñnh chêët cuãa haichêët beáo naây, hoå àùåt tïn laâvitamin F. Àêy laâ 2 axit beáothuöåc nhoám caác loaåi axit beáothiïët yïëu do cú thïí rêët cêìnnhûng khöng thïí tûå saãn xuêëtàûúåc, maâ chó coá thïí hêëp thutûâ chïë àöå ùn uöëng. Coá thïíthêëy, vitamin F rêët cêìn thiïëtcho sûå tùng trûúãng vaâ phaáttriïín cuãa cú thïí, àùåc biïåt laâcho naäo vaâ tim.

Linoleic acid hoùåcomega-6 coá chûác nùng

nuöi dûúäng caác lúáp mötrong tïë baâo, bùçng caách höîtrúå vêån chuyïín nûúác trongcaác tïë baâo. Möåt chûác nùngkhaác cuãa axit beáo omega-6laâ baão vïå caác tïë baâo trïn dagiuáp giûä êím. Chêët beáo laânhmaånh cuäng àûúåc cho laâ laâmgiaãm viïm coá khaã nùng tûåmiïîn dõch, chùèng haån nhûviïm khúáp daång thêëp vaâbïånh vêíy nïën.

BAÃO LINH(Theo Medical daily)

Xuêët hiïån vitamin múái töët cho sûác khoãe con ngûúâi

Möåt nghiïn cûáu cuãa caác nhaâkhoa hoåc Anh àaä cuãng cöë lyá thuyïëtcho rùçng, caffein cuäng coá lúåi chosûác khoeã. Theo kïët quaã nghiïncûáu naây, uöëng 8 cöëc traâ möîi ngaâyseä giuáp chöëng laåi bïånh tim, caãithiïån sûác khoeã naäo böå vaâ keáo daâituöíi thoå. Kïët quaã trïn àaä phaá vúäcaác quan niïåm sai lêìm vïì thûác uöëng chûáacaffein nhû traâ, caâ phï vaâ ca cao trûúác àêy.Theo TS Carrie Ruxton, taác giaã nghiïn cûáu,húåp chêët caffein coá trong traâ, caâ phï, ca caogiuáp haån chïë nguy cú bõ àau tim, nhöìi maáucú tim àöìng thúâi giuáp ngûúâi uöëng caãm thêëytónh taáo vaâ phêën khúãi hún. Lûúång caffein töëtnhêët cêìn dung naåp úã ngûúâi lúán laâ400mg/ngaây, tûúng àûúng 8 cöëc traâ hoùåc 4cöëc caâ phï. Haâm lûúång trïn baão àaãm cung

cêëp cho cú thïí lûúång chêët chöëngoxy hoáa thñch húåp nhêët. Caffeincuäng töët cho treã em vúái mûác giúáihaån 95mg möåt ngaây, tûúng àûúng2 cöëc traâ nhoã hoùåc möåt cöëc caâ phïnhoã pha loaäng.

Ngoaâi ra, bñ quyïët söëng thoåcuãa àa söë ngûúâi giaâ naây coá thïí

phêìn naâo àoá nùçm úã uöëng traâ. Hiïåu quaãchöëng laäo hoáa cuãa polyphenol trong traâmaånh hún 18 lêìn so vúái vitamin E, thaânhphêìn chñnh EGCG cuãa polyphenol traâ laâkhùæc tinh cuãa hêìu hïët bïånh ung thû, uöëngtraâ seä laâm cho tinh thêìn thoaãi maái hún. Àùåcbiïåt laâ uöëng traâ thûúâng xuyïn coá thïí ngùnngûâa bïånh tim maånh, giaãm 71% nguy cúmùæc bïånh parkinson úã ngûúâi giaâ.

AN KHUÏ (Theo DailyMail)

Uöëng 8 cöëc traâ möîi ngaây àïí tùng tuöíi thoå


11

Thiïët bõ nùång khoaãng 2kg, àaåt töëc àöå1,8 m möîi giêy, lùån sêu 5 - 40m, duângliïn tuåc 60 phuát möîi lêìn saåc àêìy.

Cuå thïí, mêîu thiïët bõ höî trúå caác thúålùån búi nhanh hún vúái thiïët kïë giöëng nhûmêîu maáy bay phaãn lûåc thu nhoã coá tïngoåi MixPro dûúåc Cöng ty Sublue giúáithiïåu taåi triïín laäm CES vûâa töí chûác taåiLas Vegas (Myä).

Noá laâ möåt thiïët bõ nhoã goån, nùångkhoaãng 2kg, ngûúâi duâng coá thïí àiïìu khiïínbùçng hai tay àïí àaåt töëc àöå dûúái nûúác lïnàïën 1,8m möîi giêy. Sûã duång liïn tuåc àûúåc60 phuát cho möîi lêìn saåc àêìy. Trïn thiïët bõcoá maân hònh LED nhoã hiïín thõ thöng söë cúbaãn nhû töëc àöå di chuyïín, mûác tiïu thuåàiïån vaâ tònh traång pin.

Trong khi nhiïìu loaåi phûúng tiïån höî trúådi chuyïín dûúái nûúác chó lûúát trïn bïì mùåt thòMixPro coá khaã nùng taách rúâi tûâng böå phêån,cho khaã nùng tùng töëc vaâ lùån sêu 5 - 40mdûúái mùåt nûúác.

MixPro coân àûúåc trang bõ camera tñchhúåp trñ tuïå nhên taåo giuáp ngûúâi duâng quansaát vaâ ghi nhêån möi trûúâng xung quanhthöng qua kïët nöëi bluetooth vúái möåt chiïëcsmartphone gùæn bïn trïn.

Sublue àang súã hûäu 190 bùçng saángchïë. Haäng ûúác tñnh coá khoaãng 65% ngûúâiduâng coá nhu cêìu búi lùån giaãi trñ dûúái nûúácvaâ àêy laâ möåt thõ trûúâng àêìy tiïìm nùng. Dûåkiïën MixPro seä àûúåc tung ra thõ trûúâng vaâothaáng 2/2020 vúái giaá baán tûâ 5.000 -6.000USD (khoaãng 110 - 140 triïåu àöìng).

AN PHAÅM (Theo Venturebeat)

Thiïët bõ höî trúå lùån nhû maáy bay phaãn lûåc

v Thiïët bõ höî trúå lùån MixPro cuãahaäng Sublue àaåt töëc àöå töëi àa 1,8m

möîi giêy (AÃnh: Venturebeat)


12

Thúâi gian gêìn àêy, giöëng dûa hêëuruöåt vaâng rêët àûúåc ûa chuöång nhúâ maâulaå mùæt, ñt haåt, thõt quaã ngoåt vaâ coá giaá trõthûúng phêím cao. Àêy laâ giöëng coá thúâigian sinh trûúãng ngùæn (vuå xuên tûâ 70 –75 ngaây, vuå heâ tûâ 60 – 65 ngaây), rêët phuâhúåp àïí baâ con canh taác.

1. Chuêín bõ àêët tröìng: Nïn tröìngdûa trïn àêët luên canh vúái luáa nûúác hoùåcnhûäng cêy tröìng khaác hoå bêìu bñ ñt nhêët 2– 3 vuå. Xúái àêët vaâ lïn luöëng cao 20 –40cm, röång 5 – 5,5m àïí tröìng 2 haângbïn meáp luöëng, vúái mêåt àöå cêy caách cêy40cm. Möîi saâo Bùæc böå tröìng trung bònhkhoaãng 360 cêy. Tiïën haânh boán vöi böåtàïí xûã lyá àêët trûúác khi tröìng àïí haån chïënêëm bïånh. Sau àoá, boán loát phên chuöìnghoai muåc, nhùçm haån chïë coã daåi, sêubïånh vaâ giûä êím.

2. Ngêm giöëng vaâ gieo tröìng: Lûúånghaåt giöëng cêìn cho 1.000m2 laâ 40 – 50g. Baâcon ngêm haåt trong nûúác saåch khoaãng 6giúâ, sau àoá vúát ra uã trong vaãi saåch tûâ 24 –36 giúâ cho nûát nanh. Tiïën haânh gieo trûåctiïëp hoùåc laâm bêìu àïí tranh thuã thúâi vuå. Khicêy coá 2 laá thêåt thò bùæt àêìu tröìng ra ruöång.

3. Boán phên: Lûúång phên boán loát cho1 saâo Bùæc böå bao göìm: 500kg phênchuöìng hoai muåc + 7 - 8kg NPK 16-16-8hoùåc 35kg phên vi sinh Söng Gianh + 10- 15kg lên + 3,5kg KCl + 18kg NPK 16-16-8. Tiïën haânh boán thuác lêìn 1 sau khi tröìng20 – 25 ngaây, vúái lûúång nhû sau: 18kgNPK 16-16-8 + 8kg KCl. Boán thuác lêìn 2khi nuå hoa àêìu tiïn núã bùçng caách kïët húåptûúái raänh vúái lûúång 3 kg NPK 16-16-8.Boán thuác lêìn 3 khi quaã bùçng nùæm tay vúáilûúång 4 – 5kg NPK + 1,5KCl. Nïëu thêëycêìn thiïët coá thïí boán thuác thïm lêìn 4 khi

quaã coá troång lûúång khoaãng 1,5kg vúáilûúång boán nhû lêìn 3.

4. Chùm soác vaâ tuyïín quaã: Khi cêydûa àaä phaát triïín khaá vaâ bùæt àêìu phêncaânh thò cêìn sûãa dêy, choån caânh. Möîi cêydûa choån 1 thên chñnh vaâ 2 dêy phuå gêìngöëc, tóa boã hïët caác dêy naách cuãa thênchñnh vaâ 2 dêy phuå. Dêy chñnh nùçm giûäa,2 dêy phuå nùçm 2 bïn, coá thïí duâng caácque tre cùæm cöë àõnh cho cêy dûa boâthùèng. Thuå phêën böí sung cho dûa tûâ 6 -9 giúâ saáng bùçng caách uáp nuå hoa àûåc vaâonhuåy hoa caái.

Khi choån quaã, nïn lêëy quaã úã võ trñ thûá 4trïn dêy chñnh, hoùåc laá thûá 5 – 6 trïnnhaánh phuå. Quaã tiïu chuêín àaãm baão phaáttriïín àïìu, cuöëng daâi, nhiïìu löng tú mûúåt thòseä cho nùng suêët cao. Ngûúåc laåi nïëu lêëyquaã gêìn göëc seä cho daång quaã troân, khöngàeåp vaâ chêët lûúång khöng cao. Möîi dêy chónïn àïí 1 quaã seä cho chêët lûúång vaâ hiïåuquaã cao nhêët, haái boã têët caã quaã non coân laåi.Sau khi tuyïín quaã thò bêëm ngoån cho cêytêåp trung dinh dûúäng nuöi quaã lúán nhanh.Nïn duâng rúm raå, coã khö phuã luöëng vûâa coátaác duång haån chïë coã daåi, giûä àöå êím chodûa àöìng thúâi laâm chêët loát cho quaã dûa khilúán khoãi bõ nêëm bïånh hoùåc raám nùæng.

TRÛÚNG KHAÁNH LINH

Caách tröìng dûa hêëu ruöåt vaâng cho nùng suêët cao


13

Àêåu tûúng laâ loaåi thûåc phêím rêëtcoá giaá trõ àöëi vúái con ngûúâi. Àêylaâ loaåi cêy dïî tröìng, dïî chùmsoác. Tuy nhiïn, nïëu khöng chuáyá, cêy coá thïí mùæc möåt vaâi dõchbïånh gêy giaãm suát vïì chêëtlûúång cuäng nhû nùng suêët.

1. Bïånh nêëm: Àêy laâ cùn bïånhthûúâng gùåp nhêët úã àêåu tûúng, nhêët laâ úãnhûäng vuâng noáng êím. Taác nhên chuã yïëucuãa bïånh naây laâ nêëm Colletrichum trunca-tum vaâ Glomerella glycines. Bïånh thûúângbuâng phaát trïn ruöång khi tröìng quaá daây, haåtgiöëng àaä bõ nhiïîm bïånh trûúác khi gieo. Khimùæc bïånh, cêy coá triïåu chûáng nhû sau:Thên cêy coá maâu nêu, hònh daång bêëtthûúâng, laá bõ nhiïîm truâng, ruång súám, cêy coâicoåc keám phaát triïín. Àïí phoâng ngûâa bïånhnêëm, cêìn xûã lyá haåt giöëng bùçng thuöëc diïåt trûânêëm. Khi cêy àaä phaát triïín duâng thuöëc diïåtnêëm laá, nhêët laâ khi àêåu ra hoa, coá thïí kïí àïënnhû Anthracnose benomyl, chlorothalonil vaâthiophanalte-methy. Töët nhêët baâ con nïngieo tröìng àêåu tûúng àuáng quy trònh khuyïëncaáo cuãa caác chuyïn gia nöng nghiïåp.

2. Bïånh thöëi thên: Àêy laâ loaåi nêëm saãnxuêët ra túái 3 àöåc töë coá tïn laâ gregation A, Cvaâ D. Nhúâ sûác àïì khaáng töët, nêëm coá thïítöìn taåi qua muâa àöng vaâ gêy thöëi thên khinhiïåt àöå tùng lïn ngûúäng khoaãng 270C.Triïåu chûáng thûúâng gùåp laâ thên rïî chuyïínsang maâu nêu, ban àêìu xuêët hiïån caác nöëtnhoã, sau àoá daây hún vaâ lan röång trïn thêncêy vaâ vuâng göëc. Laá ruång nhiïìu vaâ coá nguycú laâm cho àêåu tûúng bõ chïët. Àïí khùæcphuåc, baâ con nïn aáp duång chïë àöå luênphiïn tûâ tröìng ngö sang àêåu tûúng trongkhoaãng thúâi gian 3 nùm, sûã duång thuöëcchöëng nêëm cho haåt giöëng vaâ cêy tröìng,nhêët laâ vuâng êím ûúát, nhiïåt àöå cao.

3. Höåi chûáng SDS (SuddenDeath Syndrome - taåm dõch höåi

chûáng àöåt tûã úã àêåu tûúng): Laâ cùnbïånh rêët múái, àaä tûâng xuêët hiïåntaåi möåt söë quöëc gia trïn thïë giúái.Thuã phaåm do caác doâng nêëm

Fusarium Solani gêy ra, xuêët hiïånúã àêåu khi cêy phaát triïín àûúåc 2 - 3

tuêìn tuöíi trong àiïìu kiïån chên ruöång êímûúát, nhiïåt àöå cao. Àïí traánh bïånh, baâ con nïnchoån thúâi àiïím nhiïåt àöå vaâ àöå êím cuãa àêët àaåtmûác töëi ûu röìi múái gieo tröìng àïí haån chïë sêubïånh cuäng nhû theo doäi, duy trò cêëp thoaátnûúác úã mûác vûâa phaãi.

4. Bïånh taân luåi vi khuêín: Bïånh naâygêy ra búãi khuêín Pseudomanas PVsyringae, thûúâng xuêët hiïån khi thúâi tiïët maát,êím ûúát, mûa phuân úã caã haåt giöëng lêîn cêycon. Cêy mùæc bïånh thûúâng coâi coåc, chêåmlúán vaâ coá thïí chïët nïëu nhiïîm nùång, gêy töínhaåi nùng suêët. Àïí àaãm baão quaá trònh tröìngkhöng bõ nhiïîm khuêín, trûúác tiïn laâ choångiöëng, baão quaãn giöëng töët, tùng vuå húåp lyá,khöng nïn gieo tröìng úã nhûäng núi coá nguycú mùæc bïånh cao. Àöìng thúâi, baâ con aápduång kyä thuêåt chöëng nêëm cho laá nhû duângcaác chêët chöëng nêëm göëc àöìng, coá taác duångtöët àöëi vúái bïånh taân luåi úã àêåu tûúng.

5. Bïånh àöëm laá do nêëm Secrostora:Àêy laâ cùn bïånh gêy haåi cho têët caã caác böåphêån trïn mùåt àêët cuãa àêåu tûúng. Ngoaâi gêybïånh àöëm laá, nêëm Secrostora coân gêy ranhiïìu cùn bïånh khaác nhû bïånh thöëi thên,bïånh trùæng thên. Nïëu phaát hiïån súám vaâkhöëng chïë àûúåc cùn bïånh naây thò nùng suêëtàêåu tûúng coá thïí tùng 50 - 60%. Àïí phoângvaâ trõ bïånh kõp thúâi, baâ con nïn lûu yá khoaãngcaách thñch húåp giûä caác luöëng. Khi ra hoakhöng nïn tûúái döåi tûâ trïn xuöëng, khöng nïnboán quaá nhiïìu phên, coá thïí tröìng xen vuå vúáingö, luáa myâ, kï... K.LINH

Nhêån biïët nhûäng bïånh thûúâng gùåp trïn àêåu tûúng


Gheáp nhiïìu loaåiquaã cuãa hoå cêy coá muáiàang trúã thaânh xuhûúáng múái àöëi vúái baâcon nöng dên, nhêët laânhûäng loaåi cêy “nguäquaã” rêët àûúåc ûachuöång trong dõp Tïët.

1. Thúâi vuå gheápVúái cam Canh, cam

Vinh, quyát, bûúãi Diïîn coáthïí gheáp tûâ cuöëi thaáng 6àïën thaáng 8; bûúãi PhuácTraåch, Hoaâng Traåch coáthïí gheáp tûâ àêìu thaáng 4- 5, khi quaã trïn cêy phaát triïín öín àõnh,àûúâng kñnh quaã 1,8 - 2,5cm (àöëi vúái camquyát) vaâ 4 - 5cm (àöëi vúái bûúãi). Tiïën haânhgheáp vaâo ngaây quang mêy, nùæng nheå,khöng mûa.

2. Duång cuå chuêín bõCêìn chuêín bõ bùng keo tûå dñnh chuyïn

duång vaâ dao gheáp cêy chuyïn duång.Thöng thûúâng chó coá thïí gheáp àûúåc caácnhoám cêy cuâng chi trong hoå vúái nhau. Cêysûã duång àïí gheáp quaã laâ cêy àaä hoùåc àangcho khai thaác hoùåc chûa ra hoa chûa khaithaác quaã lêìn naâo.

3. Kyä thuêåt gheáp quaã trïn cêy coá muáiChuá yá, böå phêån gheáp laâ cuöëng quaã vúái

caânh cêy. Thöng thûúâng vúái caác cêy coámuái, gheáp aáp bïn laâ töët nhêët, xaác suêëtsöëng sau gheáp seä cao hún. Trûúác khigheáp, vûúân cêy cêìn àûúåc phoâng trûâ sêubïånh, cêìn lûåa choån caânh khoeã vaâ àuã tiïuchuêín gheáp. Quaã gheáp àaãm baão khöngcoá mêìm bïånh, coân tûúi nguyïn cuöëng daâi3 - 7cm hoùåc 10cm. Quaã khöng nïn àïí

lêu, cuöëng mêët nûúác seä khöng sûã

duång àûúåc. Khi gheápnïn lûåa choån caânhbaánh teã, caânh gheáp vaâcuöëng gheáp coá kñchthûúác tûúng ûáng.

Sûã duång caách gheápaáp bïn àïí gheáp quaã trïncêy coá muái: Duâng daogheáp chuyïn duång, sùæcbeán, nheå nhaâng nêngquaã trong loâng baân tay,duâng möåt ngoán tay laâmàiïím tyâ cho cuöëng quaã,tay kia duâng dao cùæt vaátàêìu cuöëng, chiïìu daâi vïëtcùæt khoaãng 1,5 - 2cm.

Tiïëp àoá gheáp cuöëng vaâ àêìu gheáp khúápnhau qua vïët cùæt vaát, sûã duång bùng keochuyïn duång quêën chùåt vïët gheáp.

4. Chùm soác cêy sau gheáp quaãCêy sau gheáp cêìn àûúåc che nùæng bùçng

nylon àen chuyïn duång trong khoaãng 20 -25 ngaây àïí haån chïë nùæng, gioá laâm mêëtnûúác. Vûúân cêy gheáp cêìn àûúåc giûä êímbònh thûúâng. Khi vïët gheáp àaä liïìn thò thaáonylon, tùng cûúâng boán thuác phên hûäu cú,vö cú vaâ vi sinh, töët nhêët sûã duång haåt ngöàoã, àêåu tûúng vaâ super lên ngêm uã hoaimuåc pha loaäng àïí tûúái thuác hoùåc höîn húåpböåt ngö, böåt àêåu tûúng, super lên uã noángtrong àiïìu kiïån yïëm khñ röìi boán thuác vaâoraänh àaâo theo hònh chiïëu taán cêy.

Lûu yá: Thay vò sau gheáp che lûúái àenlïn taán cêy chöëng thoaát húi nûúác úã quaãgheáp, ta coá thïí àún giaãn bùçng caách: Trûúácgheáp duâng dêy nilon gheáp bao kñn quaã vaâphêìn cuöëng quaã ngoaâi phaåm vi gheáp, sau35 - 40 ngaây caânh gheáp vaâ quaã gheáp sinhtrûúãng bònh thûúâng thò thaáo nilon ra choquaã phaát triïín nhanh.

LINH KHAÁNH

Kyä thuêåt gheáp quaã trïn cêy coá muái

14


15

Haãi sêm caát hiïån laâ loaâicoá giaá trõ kinh tïë cao, ûángduång röång raäi trong y hoåcvaâ duâng laâm thûåc phêímtrong nûúác vaâ xuêët khêíu.Vúái têåp tñnh söëng àaáy, sûãduång muân baä hûäu cú vaâ visinh vêåt laâm thûác ùn, loaâihaãi sêm caát khaá dïî nuöi,mang laåi tiïìm nùng lúánàöëi vúái baâ con vuâng giaápbiïín. Sau àêy laâ quy trònhcú baãn àïí nuöi haãi sêmàaåt hiïåu quaã cao.

1. Chuêín bõ ao nuöi: Aonuöi caâng nhiïìu dinh dûúängthò haãi sêm caâng mau lúán. Vòvêåy, baâ con choån ao coá võ trñgêìn biïín, dïî thay nûúác theothuãy triïìu vaâ coá àöå mùån öínàõnh àïí àaãm baão àöå saåch vaânguöìn thûác ùn cho haãi sêm.Àöå mùån ao dao àöång tûâ 25 -30‰, pH tûâ 7,5 - 8,5, nhiïåtàöå 26 – 290C. Tiïën haânhdiïåt taåp cho ao nuöi àïí traánhàõch haåi têën cöng haãi sêm.Baâ con lûu yá nïn boán thïmvöi vúái liïìu lûúång khoaãng200kg/ha àïí böí sung thïmcanxi vaâ diïåt khuêín. Sau khiboán vöi diïåt taåp, phúi khö aokhoaãng 3 - 4 ngaây coá thïí thaãnuöi haãi sêm. Nïn coá lûúáichùæn nhùçm traánh àõch haåi vaâvi khuêín vaâo ao.

2. Choån loåc vaâ thaãgiöëng: Chuá yá choån congiöëng saåch bïånh, maâu sùæctûúi saáng. Haãi sêm giöëng

nïn mua úã nhûäng trung têmsaãn xuêët giöëng uy tñn, kñchcúä giöëng tûâ 2 - 20g/con. Khivêån chuyïín chuá yá cung cêëpàuã dûúäng khñ cho con giöëng.Khi tiïën haânh thaã, àïí chöëngsöëc cho haãi sêm giöëng, baâcon cêìn cên bùçng nhiïåt àöåvaâ àöå mùån trong thuânggiöëng vúái möi trûúâng aobùçng caách ngêm thuânggiöëng xuöëng ao, chúâ khi congiöëng hoaåt àöång linh hoaåt thòtiïën haânh thaã giöëng, caách xabúâ traánh xêy xûúác. Mêåt àöåthaã tûâ 1 - 2 con/m2. Thúâigian thñch húåp nhêët àïí thaãgiöëng laâ saáng súám hoùåcchiïìu töëi, nhùçm àaãm baão trúâimaát, nhiïåt àöå phuâ húåp.

3. Quaãn lyá chùm soáchaãi sêm: Baâ con nïn thaynûúác thûúâng xuyïn àïí böísung oxy vaâ tùng cûúângdinh dûúäng, muân baä hûäu cútûå nhiïn vaâo ao, àöìng thúâigiuáp haãi sêm caát giaãm nguycú nhiïîm bïånh. Àöëi vúái haãi

sêm múái thaã nuöi, sûác àïìkhaáng yïëu, khöng coá khaãnùng phoâng thuã vaâ töëc àöåclêín tröën chêåm nïn baâ concêìn chuá yá thûúâng xuyïnkiïím tra ao àïí vúát doån rongrïu, traánh àïí ao bõ yïëm khñvaâ bùæt caác loaâi àõch haåi nhûöëc, cua, töm... Bïn caånh àoá,cêìn àaãm baão àöå mùån öínàõnh bùçng caách ào àöå mùånhùçng ngaây. Baâ con cêìn chuáyá kiïím tra thûúâng xuyïn töëcàöå lúán cuãa haãi sêm caát. Thúâigian nuöi thûúâng laâ tûâ 8 – 10thaáng. Nïëu haãi sêm caát phaáttriïín chêåm laåi do lûúång muânbaä hûäu cú trong ao khöngàuã thò baâ con coá thïí böí sungthïm thûác ùn coá nguöìn göëchûäu cú cho haãi sêm. Khi haãisêm mùæc bïånh do ao bõ yïëmkhñ, baâ con cêìn khùæc phuåcbùçng caách thay nûúác múáicho ao, bêåt quaåt àaão nûúácàïí cung cêëp thïm oxy, khùæcphuåc tònh traång yïëm khñ úãtêìng àaáy. L.KHAÁNH

Quy trònh kyä thuêåt nuöi haãi sêm caát


Nhiïìu höå gia àònhhiïån nay coá xu hûúángtröìng caác loaåi cêy àúngiaãn taåi nhaâ, vûâa têånduång khöng gian, vûâaàaãm baão vïå sinh an toaânthûåc phêím. Àöëi vúáinhûäng cêy tröìng thên leohoå bêìu bñ thò cêìn tiïënhaânh laâm giaân cho cêyleo. Àïí tûå dûång giaân taåinhaâ sao cho chùæc chùæn,coá thïí tham khaão möåt söëbûúác sau àêy.

1. Chuêín bõ vêåt duånglaâm giaân

Tuây theo tûâng loaåi cêytröìng, coá thïí sûã duångnhûäng loaåi coåc nhû tre,nûáa, göî, sùæt hoùåc bï töng…àïí laâm giaân. Ngoaâi ra, cêìnchuêín bõ lûúái vúái diïån tñchphuâ húåp àïí taåo giaân. Àöåcao lyá tûúãng cuãa giaân vaâokhoaãng 1,5 – 2,5m àïí cêycho nùng suêët cao.

2. Caách laâm giaânGiaân tröìng cêy phaãi

chùæc chùæn vaâ cöë àõnh àïícêy coá thïí leo baám àûúåcmaâ khöng bõ àöí, giaân caângvûäng chùæc thò göëc cêy caângcöë àõnh, taåo àiïìu kiïån chocêy sinh trûúãng phaát triïíntöët. Nïëu göëc cêy tröìngtrong chêåu khöng àûúåc cöëàõnh nhû trïn àêët, coá thïílaâm giaân nghiïng tûåa gêìnvaâo vaách tûúâng, lan can

trûúác khi cùæm coåc giùnglûúái laâm giaân dêy leo.

Coá 2 caách thûúâng gùåpàïí dûång daân sau àêy:

Caách 1: Kiïíu chûä ABûúác 1: Cöë àõnh caác

coåc xuöëng àêët taåo khungsûúân. Liïn kïët khung sûúângiaân laåi vúái nhau bùçng dêykeäm, chuá yá nïn sûã duångloaåi dêy nöëi chùæc chùæn, coáthïí chõu àûúåc thúâi tiïët vaâmöi trûúâng úã bïn ngoaâi.

Bûúác 2: Duâng caác têëmlûúái laâm giaân dêy leo vùætlïn xaâ ngang bïn trïnkhung sûúân cuãa giaân, keáocùng vaâ traãi lûúái giaân àïìunhau, sau àoá cöë àõnh lûúáilaâm giaân dêy leo bùçng caáchduâng àêìu dêy buöåc vaâokhung sûúân cuãa giaân.

Caách 2: Kiïíu giaânàûáng

Bûúác 1: Cùæm caác coåcxuöëng àêët theo kiïíu hònh2 chûä I song song nhau,möîi coåc caách nhaukhoaãng 2 – 3m.

Bûúác 2: Giùng dêy vaâonoác trïn cuãa caác coåc vaâphña dûúái meáp chên coåc taåokhung sûúân cho giaân.

Bûúác 3: Tiïën haânhgiùng lûúái laâm giaân dêy leo,buöåc caác goác lûúái vaâo caácdêy nöëi liïn kïët trïn – dûúáicöåt cuãa khung sûúân cuãagiaân. Cöë àõnh dêy luöìn biïnvaâo dêy liïn kïët trïn, caácmöëi nöëi caách nhau 0,5m.

Bûúác 4: Duâng lûúái laâmgiaân dêy leo lúán keáo traãicùng ra nhû traãi baåt chenùæng àïí phuã noác cho giaân.Nïëu khöng muöën phuã noácthò coá thïí boã qua bûúác naây.

Ngoaâi ra, nïëu baånmuöën tröìng caác loaåi cêydêy leo nhû rau maâu, hoa,caác loaåi cêy dêy leo nheå,thên nhoã, töëc àöå leo trungbònh maâ khöng coá diïån tñchlaâm giaân, hoùåc àïí tiïët kiïåmchi phñ, tiïån lúåi, nhanhchoáng, àúä töën cöng thò lûúáigiaân leo laâ lûåa choån töëi ûucho baån. TRÛÚNG LINH

16

Hûúáng dêîn dûång daân lûúái tröìng dêy leo taåi nhaâ


17

Ngöîng hiïån nay àaä vaâ àang trúãthaânh loaâi thuãy cêìm àûúåc ûa chuöång doàùåc tñnh dïî nuöi, ñt mùæc bïånh. Thúâi giannuöi ngöîng keáo daâi trong khoaãng 4 - 8thaáng laâ àaåt giaá trõ thûúng phêím, troånglûúång àaåt 4 - 7kg.

1. Giai àoaån ngöîng conGiai àoaån naây tñnh tûâ khi bùæt àêìu núã

àïën 30 ngaây tuöíi. Àêy laâ thúâi gian cêìn phaãicêín thêån vò ngöîng múái núã coân yïëu, ùn uöëngchûa quen, khaã nùng thñch ûáng keám. Àa söëcaác caá thïí coân non, löng coân ûúát, nïn àïíngöîng trong quêy uám khö raáo, êëm aáp, àïënkhi khö löng, ài laåi töët múái nïn bùæt ngöîng rangoaâi têåp cho ùn uöëng. Thúâi gian uã löngkhö keáo daâi khoaãng 10 - 12 giúâ. Chuá yá nïëuthúâi tiïët laånh reát, cêìn thùæp boáng àiïån àïí giûäêëm nhiïåt àöå chuöìng nuöi 28 - 300C.

Thûác ùn cuãa ngöîng giai àoaån naây cêìnàùåc biïåt chuá yá, nïn cho ùn caám gaåo, böåtngö, böåt gaåo, myâ... tröån vúái rau tûúi rûãa thêåtsaåch thaái nhoã, haån chïë cho ngöîng ùn caámcöng nghiïåp hoùåc caác loaåi caám coá giaâuàaåm, nhiïìu muöëi. Àõnh lûúång tiïu chuêíncho möåt caá thïí ngöînglaâ 50g thûác ùn tinh +100g rau xanh möîingaây, chia laâm 4 bûäa:saáng, trûa, chiïìu, töëi,ùn xong cho uöëngnûúác saåch ngay. Sau1 tuêìn, coá thïí thaã rabaäi coã àïí ngöîng vùåt coãùn. Tûâ thúâi kyâ naây,lûúång thûác ùn chongöîng tùng dêìn, möîicon cho ùn 70g thûácùn tinh vaâ 120g rau coãxanh möîi ngaây. Tûâ sau

2 tuêìn tuöíi, giaãm búát tyã lïå thûác ùn tinh vaâtùng rau coã xanh cho ngöîng.

2. Giai àoaån ngöîng choaiThúâi àiïím 1 thaáng tuöíi trúã ài laâ thúâi kyâ

ngöîng choai. Thúâi kyâ naây ngöîng dïî nuöi,mau lúán, phaâm ùn vaâ ñt bïånh têåt. Ngöîngnuöi thõt coá thïí nuöi chùn thaã tûâ vaâi chuåccon àïën haâng trùm con. Àaân ngöîng nuöiphaãi cuâng lûáa tuöíi nhau àïí chuáng coá àöåàöìng àïìu vaâ dïî chùm soác. Sau khi ùn no,ngöîng thñch uöëng nûúác vaâ búi löåi. Ngöîngchoai àûúåc tùæm vaâ búi löåi àêìy àuã seä coá böålöng mûúåt vaâ beáo töët hún nhûäng con ngöîngnuöi khöng àûúåc búi tùæm.

Baâ con chuá yá, uöëi ngaây chùn thaã vïì cêìncho ùn thïm thoác, caám, ngö, khoai hay sùænbùm nhoã. Nïëu coá àiïìu kiïån thò cho ngöîngùn thïm baä àêåu, böîng rûúåu hay caám cöngnghiïåp àïí mau lúán.

3. Giai àoaån ngöîng trûúãng thaânhNgöîng coá thïí xuêët chuöìng sau 90

ngaây, 120 hay 150 ngaây tuöíi tuây àiïìu kiïåntûâng gia àònh. Àïí tùng nhanh troång lûúång

ngöîng àöìng thúâi laâm tùngchêët lûúång thõt, nïn tiïën haânhvöî beáo ngöîng trûúác khi baánbùçng caách: nhöët ngöîng vaâonhûäng ngùn chuöìng nhoã (möîingùn möåt con) thöng thoaáng,traánh aánh nùæng trûåc tiïëpchiïëu vaâo chuöìng, giûä yïntônh cho chuöìng nuöi. Chongöîng ùn tùng thûác ùn tinh,giaãm vêån àöång. Thúâi gian vöîbeáo coá thïí keáo daâi 12 - 15ngaây trûúác khi baán àïí chonùng suêët cao.

T.LINH

Bñ kñp chùn nuöi ngöîng àaåt giaá trõ thûúng phêím


Rau maâu laâ loaåi thûåcvêåt nhaåy caãm vúái thúâitiïët, vò vêåy sûå thay àöíivïì nhiïåt àöå vaâ àöå êím coáthïí gêy ra nhûäng taác haåikhöng ngúâ túái. Àïíkhöng bõ giaãm nùngsuêët, baâ con cêìn chuá yátraánh sêu bïånh phaátsinh cuäng nhû àaãm baão sinh trûúãngphaát triïín töët trong giai àoaån thúâi tiïëtthay àöíi liïn tuåc.

1. Phûúng phaáp laâm àêët: Baâ con nïnchuá yá choån núi àêët cao àïí tröìng rau maâu,àöìng thúâi böë trñ hïå thöëng kïnh mûúng húåplyá nhùçm thoaát nûúác töët, traánh ngêåp uáng.Trong muâa mûa, khöng nïn laâm àêët quaánhuyïîn vò nûúác mûa nhiïìu dïî laâm cho àêëtneán chùåt, gêy thiïëu oxy khiïën cêy bõ ngheåtrïî. Àêët trong muâa mûa cêìn boán thïm vöiböåt vúái liïìu lûúång 50kg vöi cho 1 saâo giuápgiaãm pheân, goáp phêìn tiïu diïåt caác mêìmbïånh trong àêët vaâ cung cêëp thïm lûúångcanxi cho cêy tröìng vaâ phoâng möåt söë bïånhthûúâng gùåp trïn rau maâu.

2. Phûúng phaáp choån giöëng: Nïn choånmua giöëng töët, khoãe maånh vaâ coá nguöìn göëcroä raâng. Trong àiïìu kiïån thúâi tiïët xêëu, cêyquang húåp keám, baâ con coá thïí choån tröìngcaác loaåi rau laá nhoã, coá böå taán laá goån, thúâi giansinh trûúãng ngùæn, súám cho thu hoaåch.

3. Phûúng phaáp chùm soác: Coá thïí sûãduång maâng phuã nöng nghiïåp àïí tröìng caácloaåi rau maâu seä giuáp haån chïë aãnh hûúãngxêëu cuãa thúâi tiïët, taåo möi trûúâng thñch húåpcho cêy sinh trûúãng khoãe, haån chïë sêubïånh vaâ tùng nùng suêët. Sau khi laâm àêët,lïn liïëp, boán phên loát thò traãi maâng phuã, lêëyàêët eám chùåt meáp baåt, àuåc löî vaâ cêëy cêytheo khoaãng caách cuãa tûâng loaåi rau maâu.

Sau khi lïn liïëp thò boánvöi röìi thaáo nûúác vaâo chongêåp hïët liïëp tröìng tûâ 1 - 2ngaây nhùçm tiïu àöåc, rûãapheân sau àoá ruát caån nûúácröìi múái boán loát vaâ laâm àêët.Boán loát vúái liïìu lûúång möîisaâo: phên NPK 16-16-8vúái lûúång 15kg; phên

chuöìng hoai tûâ 500 - 700kg. Ngoaâi ra, coáthïí boán thïm caác loaåi phên hûäu cú vi sinh,caác chïë phêím sinh hoåc nhùçm tùng cûúângkhaã nùng chöëng chõu bïånh, tùng chêëtlûúång vaâ mêîu maä saãn phêím.

Àöìng thúâi, cêìn chuá yá àïën viïåc boán tùnghay giaãm lûúång phên àaåm cêìn thiïët tuâytheo nhiïåt àöå, àöå êím vaâ sûå phaát triïín cuãacêy theo tûâng giai àoaån. Khöng nïn boánnhiïìu àaåm, laá seä phaát triïín nhiïìu taåo àiïìukiïån thuêån lúåi cho nhiïìu loaåi sêu bïånh phaátsinh vaâ gêy haåi. Bïn caånh àoá, cêìn àiïìuchónh mûåc nûúác trong mûúng, raänh chohúåp lyá, sau caác trêån mûa to cêìn khúi thöngmûúng raänh àïí thoaát nûúác nhanh, khöngàïí ngêåp nûúác dïî gêy thöëi rïî, chïët cêy vaâtaåo àiïìu kiïån cho nêëm bïånh phaát sinh,phaát triïín vaâ gêy haåi.

Baâ con cuäng chuá yá laâm saåch coã àïí haånchïë töëi àa sûå caånh tranh dinh dûúäng cuãa coãvúái cêy tröìng, àöìng thúâi loaåi boã àûúåc núi truánguå, êín nêëp vaâ nguöìn lêy lan cuãa nêëmbïånh, cön truâng gêy haåi cho rau maâu.Àöìng thúâi, thûúâng xuyïn chuá yá àïí phaáthiïån vaâ coá biïån phaáp phoâng trõ kõp thúâi caácàöëi tûúång gêy haåi khöng àïí dõch bïånh lêylan gêy haåi trïn diïån röång, àöìng thúâi sûãduång caác loaåi thuöëc àùåc hiïåu, phun phoâng,trûâ têåp trung, àuáng luác vaâ phaãi àùåc biïåt chuáyá thúâi gian caách ly àuáng theo quy àõnh àïítraánh ngöå àöåc thûåc phêím cho ngûúâi sûãduång. T.K.LINH

18

Canh taác rau maâu àaåt hiïåu quaã cao khi thúâi tiïët thay àöíi

SÛÁC KHOEÃ

19

Anh Àöî Vùn H. (42 tuöíi(Haâ Nöåi) àoán ngûúâi thên tûânûúác ngoaâi vïì quï ùn Tïët.Anh em hoå haâng lêu ngaâymúái gùåp, anh phêën khñchtiïëp khaách caã ngaây túái têånkhuya. Khi ài nguã, anh thêëyngûúâi höìi höåp, tûác ngûåc,khoá thúã vaâ ngêët xóu. Cêëpcûáu taåi bïånh viïån múái roäanh bõ suy tim ûá huyïët cêëpmaâ nguyïn nhên laâ do hoaåtàöång nhiïìu cöång vúái sûå quaácheán cuãa anh.

Lúâi baân: GS.TSNguyïîn Quang Tuêën,Giaám àöëc Bïånh viïån TimHaâ Nöåi cho biïët, sau 2 ngaâynghó cuöëi tuêìn, àùåc biïåt laânhûäng àúåt nghó keáo daâi nhûTïët söë ngûúâi bõ bïånh timmaåch vaâ tûã vong do timmaåch tùng cao hún gêëp 19lêìn so vúái ngaây thûúâng.Nguyïn nhên möåt phêìn laâdo chuã quan cuãa ngûúâibïånh trò hoaän khöng ài viïånvaâo ngaây nghó hoùåc do thayàöíi traång thaái tûâ nghó ngúisang hoaåt àöång laâm tùnggaánh nùång thïí lûåc vaâ tùngaáp lûåc vïì tinh thêìn. Àùåcbiïåt laâ chïë àöå sinh hoaåtnhûäng ngaây nghó, vui quaáàöå, uöëng quaá cheán laâ yïëutöë quan troång khúãi phaátbïånh vaâ gêy ra caác biïënchûáng bao göìm caã tûã vong.Bïånh thûúâng gùåp úã nam

giúái lûáa tuöíi 30 – 55, coáuöëng quaá nhiïìu rûúåu, thêåmchñ caã bia vaâ rûúåu vang.

Ngoaâi yïëu töë sinh hoaåtthêët thûúâng trong ngaây nghóthò thúâi tiïët cuäng àoáng vaitroâ quan troång. Nhiïåt àöåthêëp gêy co thùæt àöångmaåch vaânh laâm giaãm cungcêëp maáu vaâ oxy cho cú timnïn dïî gêy ra triïåu chûángàau ngûåc hay gêy nhöìi maáucú tim cêëp.

Do àoá, àïí laâm giaãmaãnh hûúãng cuãa thúâi tiïët vaâcaác sinh hoaåt trong caácngaây nghó àïën bïånh lyá timmaåch, chuáng ta nïn coá möåtchïë àöå sinh hoaåt àiïìu àöå,àuáng giúâ, traánh bõ nhiïîmlaånh àöåt ngöåt. Giûä êëm àùåcbiïåt laâ nhûäng ngûúâi tûâ núicoá khñ hêåu noáng àïën núi coá

khñ hêåu laånh hún, traánh bõgioá luâa vaâ nhiïîm laånh àöåtngöåt. Bïånh nhên bõ tùnghuyïët aáp, bïånh àöång maåchvaânh hay bõ suy tim nïn dûåtrûä àuã lûúång thuöëc trongcaác ngaây nghó. Uöëng thuöëcàuáng chó àõnh, tûå theo doäitrõ söë huyïët aáp thûúângxuyïn, àùåc biïåt laâ khi coácaác triïåu chûáng bêët thûúângàïí coá biïån phaáp phoângngûâa vaâ àiïìu trõ kõp thúâi.

Cêìn coá chïë àöå nghóngúi húåp lyá. Trûúác ngaây àilaâm khöng nïn thûác quaákhuya. Tuyïåt àöëi khönguöëng quaá nhiïìu rûúåu, bia.Khi coá dêëu hiïåu cêìn àikhaám ngay. Àiïìu trõ ngoaâiviïåc duâng thuöëc cêìn uöënggiaãm lûúång rûúåu.

T.NGA (ghi)

Cuâng ruát kinh nghiïåm

Cêín thêån suy tim, àöåt tûã ngaây Tïët

v AÃnh minh hoåa

SÛÁC KHOEÃ

Tuã laånh laâ saãn phêímgiuáp baão quaãn thûåcphêím töët nhêët hiïån nay.Tuy nhiïn, nïëu khöngbiïët caách sûã duång seä vötònh “biïën” thûåc phêímthaânh “thuã phaåm” gêyung thû.

Theo thöëng kï cuãa Töíchûác Ung thû toaân cêìu,bïånh ung thû hùçng nùm cûúáp ài sinh maångkhoaãng 8,2 triïåu ngûúâi trïn thïë giúái vaâ 14,1triïåu ca múái. Khoaãng 65% bïånh nhên söëngúã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp vaâ trung bònh.

Trong àoá Viïåt Nam laâ möåt trong nhûängnûúác coá tyã lïå mùæc bïånh cao. Möîi nùm coáhún 300.000 bïånh nhên àang àiïìu trõ bïånhung thû, khoaãng 165.000 ca mùæc múái vaâ115.000 bïånh nhên tûã vong do ung thû.

Tuy nhiïn, theo töí tû vêën chùm soáckhaách haâng cuãa Àiïån Maáy Xanh, ñt ai biïëtàûúåc nguyïn nhên gêy ung thû thûåc ra laåirêët gêìn, chó ngay úã trong chiïëc tuã laånh trongnhaâ möîi gia àònh àang sûã duång. Do àoá, àïíàaãm baão an toaân cho baãn thên vaâ gia àònh,khi sûã duång tuã laånh baão quaãn thûåc phêímchñn, söëng nïn biïët möåt söë caách dûúái àêy.

Luön caâi àùåt nhiïåt àöå dûúái 4.50C:Àöåc töë cuãa nhiïìu loaåi vi khuêín thûúâng laânguyïn nhên chñnh dêîn àïën cùn bïånh ungthû. Vò thïë, nïn caâi àùåt nhiïåt àöå dûúái 4.50Cúã ngùn maát vaâ dûúái -160C úã ngùn àöng. Àïíkiïím tra haäy duâng nhiïåt kïë àïí ào chñnhxaác. Àêy seä laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët haån chïësûå phaát triïín cuãa vi khuêín bïn trong tuãlaånh, ngùn ngûâa ung thû.

Vïå sinh tuã laånh thûúâng xuyïn: Viïåc vïåsinh tuã laånh thûúâng xuyïn seä giaãm thiïíu khaãnùng gêy ung thû cuãa thûåc phêím trong tuãlaånh. Vïå sinh tuã laånh ñt nhêët 1 thaáng 1 lêìn seähaån chïë sûå coá mùåt cuãa vi khuêín xêëu trong tuã

laånh, giuáp thûåc phêím àûúåcan toaân hún. Àöìng thúâi,cuäng coá thïí cho möåt höåpmuöëi núã múã nùæp vaâo tuã àïíhaån chïë muâi höi.

Võ trñ thñch húåp àùåtthûác ùn trong tuã laånh:Caác võ trñ trong tuã laånhcuäng nhû caác caách baãoquaãn khaác nhau seä phuâhúåp cho tûâng nhoám thûåc

phêím khaác nhau. Àöëi vúái caác loaåi thõt, caátûúi nïn àûúåc boåc kñn hoùåc cho vaâo höåp àêåynùæp riïng biïåt tûâng loaåi trûúác khi cho vaâo tuãlaånh. Àiïìu naây seä ngùn caãn khaã nùng nûúácchaãy ra tûâ caác loaåi thûåc phêím naây laâm bêínnhûäng thûác ùn khaác. Luön àïí traái cêy, rau,cuã úã ngùn chuyïn duång àaä àûúåc nhaâ saãnxuêët khuyïn duâng. Àöå êím thñch húåp cuãangùn tuã naây seä ngùn chùån sûå khö cuãa thûåcphêím, cuäng nhû haån chïë sûå biïën chêët cuãacaác loaåi dinh dûúäng bïn trong chuáng.

Ngûúâi tiïu duâng cuäng nïn lûu yá khöngnïn àïí caác thûåc phêím dïî bõ aãnh hûúãng búãinhiïåt àöå nhû sûäa, thõt söëng… úã ngùn àûångtrïn cûãa. Vò cûá möîi lêìn múã ra, nhiïåt àöå cuãangùn naây seä bõ thay àöíi, vi khuêín seä coáàiïìu kiïån phaát triïín hún. Haäy àïí nûúác traáicêy, nûúác maát hay úã ngùn kïå bïn naây. Àöëivúái thûåc phêím chñn haäy cöë gùæng cêët vaâotrong tuã laånh trong voâng 2 giúâ sau khinguöåi. Nïëu àaä úã bïn ngoaâi hún 2 tiïëngkhöng nïn cho chuáng vaâo tuã laånh.

Möåt söë thûåc phêím khöng àûúåc chovaâo tuã laånh: Coá möåt söë loaåi thûåc phêímkhöng nïn cho vaâo tuã laånh. Àoá chñnh laâ caâchua, haânh têy, caâ phï, úát, toãi, khoai têy,baánh myâ. Khi àïí trong tuã laånh, nhûäng loaåithûåc phêím naây khöng nhûäng trúã nïn mauhoãng hún maâ chuáng coân sinh ra nhiïìu chêëtàöåc khaác, coá thïí gêy ung thû.

NGOÅC NGA

Àïí thûác ùn trong tuã laånh traánh ung thû

20

v Duâng tuã laånh baão quaãn thûåc phêímsai caách rêët nguy hiïím cho sûác khoãe

SÛÁC KHOEÃ

Tuy cua àöìng nhiïìu chêët dinh dûúängnhûng nïëu ùn khöng àuáng caách coá thïíbiïën thaânh chêët gêy haåi àïën sûác khoãecon ngûúâi.

Nêëu canh tûâ cua chïët: Rêët nhiïìu baânöåi trúå thûúâng mua cua xay sùén úã ngoaâichúå röìi vïì loåc röìi nêëu. Tuy nhiïn, caách laâmnaây laåi chûáa nhiïìu hiïím hoåa khöng lûúângmaâ nhiïìu ngûúâi khöng ngúâ túái. Búãi vò khilaâm cua, nhiïìu ngûúâi baán haâng àaä tiïëc reãnïn khöng loaåi boã nhûäng con cua chïët.Trong cua chïët coá chûáa thaânh phêìn hoáahoåc mang tïn histidine, coá thïí gêy àöåckhiïën ngûúâi ùn bõ àau buång, nön mûãa,thêåm chñ bõ ngöå àöåc nghiïm troång. Cuacaâng chïët lêu lûúång histidine caâng nhiïìu,caâng dïî ngöå àöåc hún. Khi mua cua àöìng,nïn tûå tay choån cua coân söëng vaâ choånnhûäng con cua caái múái ngon vò cua caáichùæc thõt hún cua àûåc. Cua ngon laâ cua caáito khoaãng ngoán chên caái.

Ùn cua söëng: ÚÃ nhiïìu vuâng quï,ngûúâi dên coá thoái quen ùn goãi cua söëng,nhûng thûåc ra àiïìu naây rêët nguy hiïím vòtrong thõt cua söëng coá chûáa nang truânghuát maáu phöíi, nïëu khöng qua khûã truângtiïu àöåc úã nhiïåt àöå cao maâ ùn taái söëng seärêët dïî mùæc bïånh “truâng phöíi”. Nang truângloaåi truâng huát maáu kyá sinh trong phöíi, dêîntúái ho, khaåc ra maáu, vaâ coân coá thïí xêmnhêåp lïn naäo, dêîn túái chûáng co giêåt, thêåmchñ gêy baåi liïåt. Nïëu noá xêm nhêåp vaâo caáckhñ quan nhû mùæt, thêån, gan, tim, tuãysöëng… coân dêîn túái nhûäng hêåu quaãnghiïm troång hún. Möåt nguyïn tùæc cêìntuyïåt àöëi tuên thuã laâ phaãi nêëu kyä cua àöìngtrûúác khi ùn.

Nêëu ài nêëu laåi nhiïìu lêìn: Khi chïëbiïën cua àöìng, nïn chïë biïën àïën àêu sûãduång hïët àïën àoá, búãi thõt cua coá chûáa rêët

nhiïìu chêët àaåmcuäng nhû chêëtdinh dûúängkhaác, sau khitiïëp xuác vúái möitrûúâng seä dïî bõ caácvi khuêín coá haåi laâmhoãng, gêy öi thiu… Àùåc biïåt, trong tiïët trúâiheâ hay àang chuyïín muâa, viïåc nêëu laåicua khöng nhûäng laâm mêët ài nhiïìu chêëtdinh dûúäng maâ coân coá thïí thõt cua bõ biïënchêët, gêy àöåc.

Ùn cua àöìng khi àang dõ ûáng: Cuaàöìng rêët giaâu protein, cú àõa cuãa möåt söëngûúâi laåi khöng thïí thñch ûáng vúái caác pro-tein naây gêy ra tònh traång dõ ûáng vúái biïíuhiïån nöíi mêín àoã, ngûáa, khoá thúã… Khi bõcaác triïåu chûáng dõ ûáng nïn dûâng ùn cua,uöëng nhiïìu nûúác vaâ nhúâ àïën sûå höî trúå cuãabaác sô.

Uöëng traâ, ùn quaã höìng gêìn vúái thúâigian ùn canh cua: Cua rêët giaâu proteincoân trong nûúác traâ vaâ quaã höìng laåi chûáatanin. Tanin coá thïí kïët húåp vúái proteintrong cua gêy kïët tuãa taåo ra caác triïåu hûánglúåm gioång, nön oái, àau buång, tiïu chaãy...Chuá yá, trong vaâ sau khi ùn canh cuakhoaãng 1 tiïëng, baån khöng nïn uöëng nûúáctraâ. Vò khi vaâo cú thïí traâ seä laâm cho möåt söëthaânh phêìn cuãa cua bõ àoáng àùåc laåi, khöngcoá lúåi cho tiïu hoáa vaâ hêëp thu caác chêët dinhdûúäng khaác, thêåm chñ coân dêîn àïën àaubuång ài ngoaâi. Höìng vaâ canh cua khöngnïn ùn cuâng nhau, vò chêët tanin vaâ caácthaânh phêìn khaác trong quaã höìng coá thïílaâm cho protein trong thõt cua rùæn laåi, chêëtrùæn àoá lêu dêìn seä lûu laåi trong ruöåt röìi lïnmen vaâ thöëi rûäa, coá thïí gêy buöìn nön, àaubuång, ài ngoaâi. Nùång hún nûäa, nhûäng chêëtàoá coân coá thïí kïët thaânh soãi rêët nguy hiïímàöëi vúái sûác khoãe. HOÂA LÏ

Sai lêìm khi ùn cua àöìng

21

SÛÁC KHOEÃ

22

Nïëu thûúâng xuyïn bõ choáng mùåt, coámuâi, moáng dïî gaäy, húi thúã àöåt nhiïn coámuâi... coá thïí cú thïí àang tñch tuå àöåc töë,cêìn thanh loåc.

Taáo boán: Khi ùn uöëng chuáng ta àaä vötònh dung naåp rêët nhiïìu hoáa chêët ài keâmnhû chêët baão quaãn, chêët taåo maâu vaâhûúng liïåu nhên taåo. Ruöåt coá chûác nùngtiïu hoáa seä phaãi tiïëp xuác rêët nhiïìu vúái caácchêët àöåc naây, dêîn túái sûå tñch tuå àöåc töë, gêyra chûáng àau daå daây vaâ taáo boán. Àïí caãithiïån tònh traång naây, baån nïn ùn thûåcphêím, rau cuã quaã hûäu cú, haån chïë uöëngrûúåu vaâ uöëng nhiïìu nûúác.

Choáng mùåt: Àöåc töë àöi luác coá thïí gêychoáng mùåt vaâ mêët têåp trung ngay caã vaâobuöíi saáng duâ àaä traãi qua möåt giêëc nguãngon laânh. Nhûäng àöåc töë naây àaä gêy raphaãn ûáng laâm vö hiïåu hoáa caác vitamin vaâkhoaáng chêët thiïët yïëu cêìn thiïët cho moåihoaåt àöång cuãa cú thïí.

Muâi cú thïí: Caác loaåi àöåc töë sau khi àiqua hïå tiïu hoáa seä taåo ra khñ àöåc vaâ muâihöi. Lûúång khñ àoá seä thoaát ra khoãi cú thïíqua löî chên löng.

Àau nhûác khùæp cú thïí: Àöåc töë tñch tuåtrong cú thïí laâ tònh traång viïm khúáp khöngkiïím soaát àûúåc trong cú thïí. Àiïìu naây coáthïí gêy ra sûå àau nhûác mïåt moãi khùæpcú thïí.

Xuêët hiïån nhûäng nhûúåcàiïím trïn da: Da laâ böåphêån tiïëp xuác vúái sûå önhiïîm vaâ caác àöåc töë nhiïìunhêët. Ngoaâi ra, caác saãnphêím nhû dêìu göåi, dêìuxaã, xaâ phoâng vaâ kemdûúäng da maâ chuáng ta sûãduång coá thïí chûáa caác hoáachêët àöåc haåi. Tiïëp xuác vúái rêët

nhiïìu hoáa chêët àöåc haåi coá thïí dêîn àïën caáctriïåu chûáng nhû muån trûáng caá, phaát ban vaâbïånh chaâm.

Khoá nguã: Àöåc töë khöng chó khiïën baånmïåt moãi kiïåt sûác maâ coân laâm aãnh hûúãngtúái chêët lûúång giêëc nguã cuãa ban. Möåt lûúånglúán àöåc töë tñch tuå trong cú thïí coá thïí laâmtùng hormone Cortisol gêy giaán àoaån giêëcnguã vaâ gêy mïåt moãi, thêåm chñ laâ suy nhûúåccú thïí..

Beáo phò: Caác àöåc töë coá thïí taác àöångxêëu àïën möåt söë hormone trong cú thïí,trong àoá coá caã nhûäng hormone coá taácduång duy trò sûå öín àõnh cên nùång trong cúthïí. Do àoá, baån cêìn chuyïín sang möåt chïëàöå ùn uöëng laânh maånh àïí caãi thiïån tònhtraång naây.

Húi thúã coá muâi höi: Höi miïång thûúânglaâ triïåu chûáng liïn quan túái caác vêën àïì vïìtiïu hoáa, thûúâng xaãy ra khi hïå thöëng tiïuhoáa àang quaá taãi vúái têët caã caác thûåc phêímvaâ chêët àûúåc dung naåp vaâo cú thïí. Ngoaâira, khi gan àang phaãi hoaåt àöång hïët cöngsuêët àïí thaãi àöåc töë trong cú thïí cuäng seägêy ra caác vêën àïì vïì tiïu hoáa. Loaåi boã caácàöåc töë laâ caách duy nhêët àïí baån giaãi quyïëtvêën àïì naây.

Moáng dïî gaäy: Khi àöåc töë tñch tuå trongcú thïí, moáng tay vaâ moáng chên chñnh laâ

möi trûúâng lyá tûúãng cho vi khuêín truánguå vaâ phaát triïín. Àiïìu naây khiïën

cho moáng cuãa baån trúã nïnyïëu vaâ dïî gaäy.

Ruång toác: Thûúâng xaãyra khi cú thïí phaãi tiïëp xuáctrûåc tiïëp vúái caác chêët àöåcnhû asen, chò vaâ tali,thûúâng coá trong khoái thuöëc

laá vaâ caác chêët khaác, nhûängchêët naây coá thïí gêy chïët

ngûúâi. MINH NGÊN

Dêëu hiïåu cú thïí nhiïîm àöåc töë

SÛÁC KHOEÃ

23

Canh mùng laâ moán thûúâng trûåctrong mêm cöî ngaây Tïët. Tuy nhiïn, àïíchoån àûúåc mùng ngon, khöng sêëy lûuhuyânh vaâ chïë biïën phuâ húåp thò cêìn coábñ quyïët.

Theo ThS Cao Vùn Trung, Cuåc Antoaân thûåc phêím, Böå Y tïë cho biïët, nguyïnliïåu mùng truyïìn thöëng Viïåt Nam thûúâng laâmùng nûáa, tre, vêìu àûúåc khai thaác hêìu hïëttûâ caác tónh miïìn nuái, trung du... Muöën muaàûúåc mùng truyïìn thöëng, khöng chûáa lûuhuyânh hoùåc chêët baão quaãn àöåc haåi nïnchoån: Mùng coá maâu vaâng nêu nhaåt, xuêëthiïån maâu höí phaách, àûúâng vên tó mó, bïìröång thõt daây, khi súâ vaâo khöng coá caãmgiaác êím tay, coá thïí beã gaäy àûúåc; Mùngcoân lûu giûä muâi thúm àùåc trûng, khöng coámuâi laå, khöng bõ möëc; Chó nïn mua mùngkhö àûúåc baão quaãn trong tuái ly non coánhaän maác, coá àõa chó, coá nguöìn göëc xuêëtxûá roä raâng. Khöng nïn mua mùng coá maâusùæc khaác thûúâng. Haån chïë mua mùngchua traái muâa thu hoaåch thöng thûúâng.

Mùng sêëy bùçng lûu huyânh seä coá muâikheát àùåc trûng cuãa mùng ngêm lûu huyânhkhi ngûãi seä coá muâi SO2 rêët àùåc trûng.SO2(muâi diïm sinh). Mùng ngêm hoáa chêëtthûúâng coá àöå boáng, tröng bùæt mùæt.

Baâ Nguyïîn Thõ Liïn, chuyïn gia haângkhö chúå Haâ Àöng, Haâ Nöåi cho hay, muaàûúåc mùng ngon nhûng khöng biïët caáchlaâm khiïën nöìi mùng xú, cûáng hoùåc coá muâivõ khöng ngon. Muöën mùng gioân, khöng bõxú cûáng bïn trong, àöëi vúái mùng lûúäi lúånnïn ngêm trûúác khi nêëu möåt tuêìn. Chomùng vaâo ngêm nûúác (nûúác vo gaåo caângtöët). Möîi ngaây, saáng, chiïìu thay nûúác hailêìn cho àïën möåt tuêìn sau bùæt àêìu luöåc.Trûúác khi luöåc, rûãa tûâng miïëng mùng cho

saåch saåch buåi, caát baám trong àoá. Nöìimùng vûâa söi, bùæc xuöëng, chùæt nûúác, àöínûúác khaác vaâo luöåc khoaãng ba böën lêìnàïën khi nûúác mùng thêåt trong múái truát ra röíàïí raáo nûúác röìi múái tûúåc hay thaái mùng.Luöåc traáng laåi lêìn nûäa röìi àem xaâo nêëu,mùng seä rêët mïìm vaâ ngon.

Theo ThS Hoaâng Khaánh Toaân, nguyïnChuã nhiïåm Khoa Y hoåc Cöí truyïìn, Bïånhviïån T.Û Quên àöåi 108, àïí böìi böí chongûúâi giaâ vaâ ngûúâi múái öëm dêåy nïn nêëucanh mùng vúái haãi sêm: Mùng khö 50g,haãi sêm 150g, töm noän 20g, rûúåu vang,àûúâng trùæng vaâ gia võ vûâa àuã. Töm noänngêm trong rûúåu hoâa vúái nûúác cho núã, haãisêm thaái nhoã quên cúâ, mùng khö thaái nhoãvuån. Àun múä trong nöìi cho noáng giaâ, chohaânh vaâ gûâng àêåp giêåp vaâo phi thúm, chotiïëp töm noän, mùng khö, àöí nûúác vaâo àunsöi, cho haãi sêm vaâo àun thïm 10 phuát, àöídêìu vûâng noáng vaâ haânh àaä phi thúm lïn laâàûúåc. Àêy laâ moán ùn rêët giaâu protein vaâkhoaáng chêët, lûúång múä vaâ cholesterol thêëpduâng rêët töët cho sûác khoãe.

THUÁY NGA

Bñ quyïët choån vaâ nêëu mùng ngon

v AÃnh minh hoåa

Hoãi: Ngoaâi viïåc coá möåtkiïíu toác àeåp thò maâunhuöåm coá phaãi laâ yïëu töëchñnh laâm nöíi bêåt maái toáccuäng nhû laân da vaâ gûúngmùåt khöng?

TRÊÌN THU HIÏÌN (Nghïå An)

Traã lúâi: Àöëi vúái phaáiàeåp ngoaâi quêìn aáo, giêìydeáp, tuái xaách thò maái toácluön àûúåc chõ em ngùæmngña, chón chu möîi ngaây.Thay vò àún thuêìn chó thayàöíi daáng toác, laâm xoùn,laâm uöën caác chõ em àûângquïn thay àöíi maâu toác2020 àïí nöíi bêåt hún.

Viïåc àêìu tiïn àïí lûåaàûúåc maâu nhuöåm phuâ húåpchñnh laâ xaác àõnh àûúåc töngda cuãa baån thuöåc töng naâo.Àêy laâ möåt phêìn rêët quantroång, búãi khi nhêån biïëtàûúåc tone maâu da cuãamònh, baån dïî daâng lûåachoån maâu toác nhuöåm phuâhúåp nhêët.

Caách xaác àõnh töngda: Thöng thûúâng, maâu daàûúåc chia thaânh 2 tone laâlaånh (cool tone) vaâ êëm(warm tone). Àïí xaác àõnhmònh thuöåc tone da gò, rêëtàún giaãn baån àûa cöí taydûúái aánh nùæng mùåt trúâi.Nïëu àûúâng gên dûúái da coámaâu xanh dûúng thò baånthuöåc tone da laånh. Coânngûúåc laåi, gên coá maâu

xanh laá cêy thò baån seä laâtone êëm. Hoùåc baån coá thïínhòn theo mûác àöå saáng töëicuãa laân da àïí xaác àõnh. Vúáilaân da saáng maâu seä laâ tönglaånh. Töng noáng seä laâ laânda trung tñnh vaâ töëi maâu.Khi àaä xaác àõnh àûúåc töngda cuãa mònh thò baån seä biïëtàûúåc mònh phuâ húåp vúáimaâu toác nhû thïë naâo.

Laân da trùæng hoùåcsaáng maâu: Vúái nhûäng cönaâng coá nûúác da trùæng,saáng, baån coá thïí thûã nhuöåmtoác maâu khoái àïí coá maái toácthêåt êën tûúång cho Tïët naây.

Laân da vaâng: Àöëi vúáinhûäng baån gaái súã hûäu laânda vaâng thò caác maâu sùæcnhû nêu àêåm hay nêusocola laâ phuâ húåp hún caã.

Laân da nêu hoùåc töëimaâu: Laân da nêu thò àöåröång caác maâu sùæc trongbaãng maâu nhuöåm toác seä bõ

thu heåp laåi. Tuy nhiïn, nïëubiïët caách lûåa choån maâusùæc thò viïåc laâm múái mònhkhöng hïì khoá!

Laân da trung tñnh:Nïëu baån coá möåt laân datrung tñnh thò töng maâu àenêëm hoùåc àen laånh seä vöcuâng phuâ húåp.

Nhûäng maâu toác nhuöåmthuöåc töng àen laånh nhûàen espresso, cam thaãm,xanh àen hoùåc àen thuêìnphuâ húåp vúái laân da töng êëm.Nïëu baån coá laân da maâutrung tñnh vaâ maâu ö liu, thòmaâu àen laånh seä giuáp nêngtöng da hiïåu quaã.

Caác töng maâu àen êëmnhû mocha, maâu ca cao,hoùåc maâu nêu àen seä phuâhúåp vúái laân da trùæng hoùåctrung bònh vaâ undertonelaånh. Àêy laâ maâu toácnhuöåm khaá nheå nhaâng vaâtûå nhiïn. SAN SAN (ghi)

Àöíi maâu toác tön da àoán Xuên

24

GOÄ CÛÃA NHAÂ TÛ VÊËN

25


Hoãi: Gêìn Tïët, nhiïìungûúâi truyïìn tai nhau vïìcaác loaåi thuöëc giaãi rûúåu coácöng duång chöëng say,nêng cao tûãu lûúång, baão vïåsûác khoãe, keáo daâi cuöåcnhêåu. Vêåy thûåc hû taác duångcuãa loaåi thuöëc naây thïë naâo?

GIA NGHI (TPHCM)TS.BS Voä Höìng Minh

Cöng, Trûúãng khoa Nöåitiïu hoáa, Bïånh viïån Nhêndên Gia Àõnh TPHCM chobiïët: Nhûäng loaåi thuöëcàûúåc nhiïìu ngûúâi cho laâgiaãi rûúåu thûåc tïë laâ thûåcphêím chûác nùng. Hiïånchûa coá loaåi thuöëc giaãirûúåu naâo chñnh thöëng àûúåccöng nhêån, ngûúâi dên nïncêín troång tòm hiïíu àïíkhöng bõ ngöå nhêån.

Theo caác nghiïn cûáu,liïìu lûúång cho pheáp àöëi vúáibia laâ 300ml/ngaây, vúái rûúåumaånh laâ 50ml/ngaây vaâ rûúåuvang laâ 150ml/ngaây. Bònhthûúâng khi uöëng rûúåu vaâo,alcohol seä chuyïín hoáathaânh andehit nhûng theocú chïë cuãa caác loaåi thuöëcnaây thò rûúåu seä chuyïínthaânh chêët giöëng nhû giêëm.Trong khi àoá, giêëm laâ chêëtchua, uöëng nhiïìu seä töínthûúng àïën daå daây.

Trong thaânh phêìn cuãathuöëc giaãi rûúåu chûáa caáckhoaáng chêët nhû vitaminB1, B12, acid folic...Thûúâng ngûúâi uöëng rûúåu,

bia lêu ngaây seä bõ thiïëunhûäng chêët naây, khi àoáthuöëc seä giuáp hoå böí sungkhoaáng chêët chûá khöng coátaác duång giaãi rûúåu. Tuynhiïn, khöng nïn laåmduång thuöëc àïí traánh taácduång phuå.

Khi uöëng quaá liïìu lûúångcho pheáp, rûúåu, bia seä gêyra nhûäng taác haåi cho cúthïí. Nïëu ngûúâi sûã duångrûúåu, bia chuã quan chorùçng cûá uöëng “vö tû” vò àaäcoá thuöëc giaãi hêåu quaã seäkhön lûúâng. Cuå thïí, uöëngrûúåu thúâi gian daâi seä dêînàïën gan nhiïîm múä, viïmgan, xú gan vaâ cuöëi cuâng laâung thû gan. Triïåu chûáng

cuãa ung thû gan giai àoaånàêìu rêët kñn àaáo, hêìu nhûkhöng phaát hiïån àûúåc. Àïënkhi phaát hiïån ra laâ àaä úã giaiàoaån muöån. Luác naây, duâ coángûng rûúåu, bia thò gancuäng khöng trúã laåi bònhthûúâng àûúåc nûäa.

Uöëng rûúåu, bia vúái liïìulûúång cho pheáp töët cho hïåtiïu hoáa vaâ tim maåch. Khi lúäuöëng nhiïìu rûúåu, bia thòcaách àaâo thaãi chuáng ra khoãicú thïí nhanh nhêët, an toaânnhêët laâ uöëng nhiïìu nûúác.Khi àoá, àöå loåc cêìu thêån seätùng lïn, àêíy àûúåc cöìntrong rûúåu, bia ra ngoaâinhanh hún.

NGA PHAÅM (ghi)

Coi chûâng tiïìn mêët têåt mang vò thuöëc giaãi rûúåu

v Möåt loaåi thuöëc giaãi rûúåu àûúåc baán nhiïìu taåi caác tiïåm thuöëc Têyúã TPHCM (AÃnh: Hoaâng Lan)


26

Hoãi: Lo ngaåi nhûäng loaåihaåt thûúâng bõ têím hoáa chêëtàöåc, khöng ñt chõ em àaä loaåichuáng khoãi danh saách caácthûåc phêím ngaây Tïët àïítraánh "àêìu àöåc" gia àònh.Vêåy laâm caách naâo àïí choånàûúåc caác loaåi haåt àoán Tïëtan toaân?

VUÄ NGOÅC(Hai Baâ Trûng, Haâ Nöåi)Traã lúâi: Àïí choån àûúåc

caác loaåi haåt khöng nhiïîmhoáa chêët thò baån cêìn lûu yánhûäng àiïím sau àêy.

1. Haåt dûa: Àïí choånàûúåc haåt dûa khöng nhiïîmhoáa chêët, caác meå thöngthaái nïn choån mua haåt dûacoá maâu àoã nêu tûå nhiïn,khöng coá maâu àoã sêîmhoùåc maâu höìng tûúi, saángboáng. Khi cêìm haåt cùæn, tay,möi vaâ lûúäi khöng bõ dñnhmaâu àoã. Nïn thûã trûúác khimua bùçng caách cho caã haåtvaâo miïång àïí ngêëm nûúácboåt röìi cho vaâo loâng baântay xoa xem coá bõ phai maâukhöng. Nïn choån haåt bïntrong maâu trùæng ngaâ vaâ coávõ beáo ngêåy àùåc trûng.Khöng choån loaåi haåt dûa coáphïët dêìu lïn voã boángnhùén, coá muâi dêìu höi, kheát,võ àùæng khaác laå.

2. Haåt bñ: Nïn choånnhûäng haåt haåt àïìu vaâ coámaâu trùæng húi ngaã vaâng,khöng quaá to hoùåc khöng

quaá nhoã. Caác àûúâng viïìnquanh haåt roä raâng, khöngbõ àûát, haåt ngon laâ haåt khieáp vaâo giûäa hai ngoán taychùæc haåt, khöng leáp.

3. Haåt hûúáng dûúng:Khi choån mua haåt hûúángdûúng, ngûúâi mua nïnchoån haåt coá maâu sùæc tûånhiïn (khöng quaá boáng,maâu sùæc khöng sùåc súä),coá muâi thúm tûå nhiïn...Nïn choån haåt hûúángdûúng coá nhûäng gaåch khñaàïìu nhau, mònh haåt troân,thuön vïì phña àêìu àïìunhau. Khöng nïn choån haåthûúáng dûúng mònh daâi voãvuát vïì phña trûúác. Nïnchoån nhûäng cú súã saãnxuêët coá uy tñn, saãn phêím

phaãi àûúåc àoáng goái baãoàaãm vïå sinh, coá nhaän maácroä raâng, coá ghi roä ngaâysaãn xuêët, haån sûã duång vaâàùåc biïåt chuá yá thöng tin vïìphuå gia thûåc phêím.

4. Haåt deã cûúâi: Haåt deãcûúâi tûå nhiïn voã khöngphaãi maâu trùæng tinh nhûhaåt deã cûúâi Trung Quöëc maâvoã maâu húi vaâng hoùåc nêu,thêåm chñ laâ coá nhûäng haåttröng bêín bêín chûá khöngàeåp nhû haåt deã cûúâi têímhoáa chêët têíy trùæng. Haåt deãcûúâi tûå nhiïn cuäng coá kñchthûúác to vaâ daâi hún haåt deãTrung Quöëc. Vaâ thûúâng núãàïìu, àeåp hún haåt deã cûúâiTrung Quöëc.

NGA PHAÅM (ghi)

v AÃnh minh hoåa

Choån caác loaåi haåt àoán Tïët an toaân


27

Hoãi: Laâm caách naâo àïílûåa choån àûúåc nhûäng congaâ thúm ngon, khöng chêëttùng troång hay tiïm nûúác?

MIN MIN (Haâ Nam)Traã lúâi: Àïí lûåa choån

àûúåc nhûäng con gaâ thúmngon, khöng chêët tùngtroång hay tiïm nûúác thò caácbaâ nöåi trúå nïn chuá yá nhûängcaách sau àêy.

Troång lûúång cuãa gaâ: Khibaån muöën choån möåt con gaâtú ngon haäy choån gaâ thûúângcoá cên nùång tûâ 1,5 - 2kg vaânhòn vaâo thên hònh nhoã goån,sùn chùæc, ûác heåp. Nïëu baånchoån nhûäng con quaá tothûúâng giaâ nïn thõt seä cûáng,dai vaâ ñt ngoåt ùn seä khoákhùn. Ngoaâi ra, khi baånchoån möåt con gaâ quaá to

thûúâng laâ gaâ cöng nghiïåpnïn thõt seä búã, nêëu thûúângra nhiïìu nûúác ùn keám àêåmàaâ, khöng thúm ngon.

Maâu sùæc cuãa gaâ: Möåttrong nhûäng meåo choån thõtgaâ tûúi ngon baån haäy nhònvaâo maâu sùæc cuãa da gaâ.Möåt con gaâ ngon seä coámaâu sùæc höìng haâo, tûúisaáng. Khi baån duâng tay cuãamònh vaâ súâ tay nheå vaâomiïëng thõt seä caãm nhêån àöåàaân höìi cao. Àoá chñnh laâmöåt con gaâ tûúi múái giïët möínïn lûåa choån. Ngoaâi ra, khibaån muöën choån gaâ ngon,baån haäy choån con gaâ coá damoãng, mõn, maâu vaâng nhaåt.Nhòn vaâo con gaâ coá möåt söëchöî nhû ûác, caánh, lûng seäcoá maâu vaâng àêåm. Baån

khöng nïn choån gaâ coá maâutrùæng hay àen saåm; davaâng toaân thên hoùåc trïnthên con gaâ coá vïët bêìm tñmhoùåc tuå maáu.

Ngûãi muâi thúm cuãa gaâ:Möåt trong nhûäng caách choångaâ ngon laâ ngûãi muâi thúmàùåc trûng cuãa gaâ. Khöngnïn choån gaâ coá muâi höi hoùåcmuâi laå cuãa thuöëc khaáng sinhhoùåc thuöëc tùng troång. Khimua thõt gaâ baån nïn choånthõt gaâ tûúi, maâu sùæc höìnghaâo. Súâ tay nheå vaâo miïëngthõt seä caãm nhêån àöå àaân höìicao trong thõt gaâ. Nïëu nhûbaån súâ vaâo thõt gaâ thêëy chaãyra nhiïìu nûúác trong thò àoá laâgaâ bõ tiïm nûúác, khöng nïnlûåa choån loaåi gaâ naây.

TUYÏËT VÊN (ghi)

Caách lûåa choån gaâ ngon ùn Tïëtv Choån gaâ coá muâi thúm àùåc trûng


28

Giûä àaâo tûúi lêu chúi Tïët

Hoãi: Caách naâo giûä àaâo tûúi lêu ngaâychúi Tïët?

TRÊÌN THANH HAÃI (Àöëng Àa, Haâ Nöåi)Traã lúâi: Àêìu tiïn, àïí choån àûúåc caânh

àaâo phuâ húåp cho nhaâ cûãa thò baån phaãi xaácàõnh khöng gian, diïån tñch nhaâ vaâ võ trñ trûngbaây caânh àaâo nhû phoâng khaách, baân thúâ...seä giuáp baån choån àûúåc caânh àaâo haâi hoâavúái nhaâ cûãa.

Khi ài choån mua àaâo cêy taåi vûúân, baånphaãi nhòn töíng quan cêy àaâo trûúác vaâ choånnhûäng cêy khoãe, taán rêåm, nhiïìu nuå, göëc àaâosêìn suâi thò hoa àaâo seä daây vaâ àeåp hún. Àùåcbiïåt, hoa àaâo trïn cêy seä núã lêu hún hoa trïncaânh àaä cùæt, vò vêåy baån nïn choån nhûäng cêycoá nuå to àïí hoa núã àuáng ngaây Tïët.

Nïëu mua àaâo caânh thò viïåc choån lûåa seädïî hún, baån nïn choån nhûäng caânh coá taántroân, nhaánh phên böë àïìu thò khi hoa núã seäàeåp hún. Bïn caånh àoá, baån cêìn choån nhûängcaânh giaâ, cûáng coãi vaâ coá maâu ngaâ nêu àen,

àùåc biïåt traánh choån caânh àaâo bõ vúä bêìu seälaâm aãnh hûúãng àïën thúâi gian söëng cuãa caânh.

Lûu yá: Thúâi gian mua àaâo phuâ húåp nhêët laâtûâ 3 - 5 ngaây trûúác Tïët. Àùåc biïåt hún, baån nïnchoån àaâo coá àuã böå tûá quyá göìm hoa, nuå, löåc,quaã àoá laâ biïíu tûúång cuãa êëm no, haånh phuácgia àònh. Tuy nhiïn, àïí giûä hoa àaâo tûúi lêungaây Tïët thò cêìn lûu yá nhûäng caách sau àêy.

Àöëi vúái àaâo caânh: Baån cêìn phaãi rûãasaåch loå vaâ duâng nûúác saåch àïí cùæm hoa.Caách 2 - 3 ngaây, baån nïn thay nûúác trongbònh cùæm möåt lêìn vaâ rûãa saåch phêìn caânhàaâo nùçm úã dûúái nûúác. Baån cuäng coá thïí thaãvaâo loå vaâi viïn thuöëc vitamin B1 àïí coá dinhdûúäng giuáp hoa àaâo tûúi lêu hún.

Àöëi vúái cêy àaâo: Àaâo laâ cêy khöng ûaêím nïn baån cêìn tûúái nûúác saåch thûúângxuyïn nhûng tuyïåt àöëi khöng àûúåc tûúái quaánhiïìu nïëu khöng cêy àaâo seä bõ thöëi rïî. Àöìngthúâi baån cêìn giûä cho cêy àûúåc saåch, maát àïíhoa àûúåc tûúi lêu. MINH TUYÏËT (ghi)

v AÃnh minh hoåa

GIA ÀÒNH - XAÄ HÖÅI

Giaãi àaáp thùæc mùæc vïì vêën àïì xaä höåi

29

Hoãi: Töi bõ thêët laåc söíbaão hiïím xaä höåi (BHXH),bêy giúâ töi muöën cêëp laåi söíBHXH cêìn phaãi laâm nhûängthuã tuåc gò?

ÀÙÅNG TIÏËN DUÄNG (Gia Lêm, Haâ Nöåi)

Baão hiïím Xaä höåi ViïåtNam traã lúâi: Muåc 1 Àiïìu27 Quyïët àõnh söë 595/QÀ-BHXH ngaây 14/4/2017cuãa Töíng Giaám àöëc BHXHViïåt Nam ban haânh Quytrònh thu BHXH, baão hiïímy tïë (BHYT), BH thêëtnghiïåp, BH TNLÀ - BNN;quaãn lyá söí BHXH, theãBHYT quy àõnh:

1.1. Thaânh phêìn höì súcêëp laåi söí BHXH do mêët,hoãng göìm: Túâ khai tham gia,àiïìu chónh thöng tin BHXH,BHYT (mêîu TK1-TS).

1.2. Söë lûúång höì sú: 01böå.

Tiïët c àiïím 1.1 khoaãn 1Àiïìu 31 Quyïët àõnh söë595/QÀ-BHXH quy àõnhcaác trûúâng húåp cêëp laåi söíBHXH kï khai höì sú theoquy àõnh taåi Àiïìu 27 nïutrïn vaâ nöåp höì sú nhû sau:

- Ngûúâi àang laâm viïåcnöåp cho àún võ núi àanglaâm viïåc hoùåc nöåp cho cúquan BHXH.

- Ngûúâi àang baão lûuthúâi gian àoáng BHXH nöåpcho cú quan BHXH.

Àiïìu 29 Quyïët àõnh söë595/QÀ-BHXH quy àõnhthúâi haån cêëp laåi söí BHXHdo mêët: Khöng quaá 10ngaây kïí tûâ ngaây nhêån àuãhöì sú theo quy àõnh.Trûúâng húåp cêìn phaãi xaácminh quaá trònh àoáng BHXHúã tónh khaác hoùåc nhiïìu àúnvõ núi ngûúâi lao àöång coáthúâi gian laâm viïåc thò khöngquaá 45 ngaây nhûng phaãi coávùn baãn thöng baáo chongûúâi lao àöång biïët.

NGUYÏÎN HAÃI (ghi)

Thuã tuåc cêëp laåi söí baão hiïím xaä höåi bõ mêët

v AÃnh minh hoåa

GIA ÀÒNH - XAÄ HÖÅI

Hoãi: Nghôa vuå quên sûå laâ gò? Nghôa vuåcöng an laâ gò? Nghôa vuå quên sûå vaâ nghôavuå cöng an coá khaác nhau gò khöng?

DÊN VIÏÅT (Cêìu Giêëy, Haâ Nöåi)Traã lúâi: Taåi Khoaãn 1 Àiïìu 4 Luêåt Nghôa

vuå quên sûå 2015 coá quy àõnh "Nghôa vuåquên sûå laâ nghôa vuå veã vang cuãa cöng dênphuåc vuå trong Quên àöåi nhên dên. Thûåchiïån nghôa vuå quên sûå bao göìm phuåc vuå taåinguä vaâ phuåc vuå trong ngaåch dûå bõ cuãa Quênàöåi nhên dên". Nghôa vuå quên sûå laâ bùætbuöåc, laâ möåt nghôa vuå thiïng liïng àïí cöënghiïën cho Töí quöëc. Coân theo Àiïìu 8 luêåtCöng an nhên dên 2014 quy àõnh: Cöng dênthûåc hiïån nghôa vuå tham gia Cöng an nhêndên laâ thûåc hiïån nghôa vuå baão vïå Töí quöëctrong lûåc lûúång vuä trang nhên dên.

Theo Khoaãn 1, Àiïìu 21 Luêåt Nghôa vuåquên sûå vaâ Khoaãn 1, Àiïìu 8 Luêåt Cöng annhên dên, thúâi gian phuåc vuå taåi nguä trongQuên àöåi nhên dên vaâ nghôa vuå tham giaCöng an nhên dên giöëng nhau laâ 24 thaáng.

Vïì tiïu chuêín tuyïín choån: - Tiïu chuêín vïì àöå tuöíi tuyïín choån

cöng dên cöng dên phuåc vuå taåi nguä trongQuên àöåi nhên dên vaâ Cöng an nhên dênàïìu nhû nhau 24 thaáng.

- Tiïu chuêín vùn hoáa: Àöëi vúái Quên àöåinhên dên tuyïín cöng dên coá trònh àöå lúáp 8trúã lïn (Àiïíu a, Khoaãn 4, Àiïìu 4 Thöng tûsöë 148/2018/TT-BQP ngaây 4/10/2018 cuãaBöå Quöëc phoâng); àöëi vúái Cöng an nhêndên tuyïín cöng dên coá trònh àöå lúáp 12 trúãlïn, ngoaåi trûâ caác vuâng sêu, vuâng xa, vuângcoá àiïìu kiïån kinh tïë - xaä höåi àùåc biïåt khoákhùn (Khoaãn 4, Àiïìu 5 Nghõ àõnh söë70/2019/NÀ-CP).

- Tiïu chuêín sûác khoãe: Àiïím a, Khoaãn3, Àiïìu 4 Thöng tû söë 148/2018/TT-BQPquy àõnh: “Tuyïín choån nhûäng cöng dên coásûác khoãe loaåi 1, 2, 3 theo quy àõnh taåiThöng tû liïn tõch söë 16/2016/TTLT-BYT-

BQP ngaây 30/6/2016 cuãa Böå Y tïë, BöåQuöëc phoâng quy àõnh viïåc khaám sûác khoãethûåc hiïån nghôa vuå quên sûå”.

Theo àoá, viïåc khaám sûác khoãe thûåc hiïånnghôa vuå quên sûå vaâ àaãm baão caác chó söë àùåcbiïåt sau: Khöng nghiïån caác chêët ma tuáy, tiïìnchêët ma tuáy; maâu vaâ daång toác bònh thûúâng;khöng bõ röëi loaån sùæc töë da; khöng coá caác vïëttröí (xùm) trïn da, kïí caã phun xùm trïn da;khöng bêëm löî tai, löî muäi úã caác võ trñ khaác trïncú thïí àïí àeo àöì trang sûác (àöëi vúái nam, àöëivúái nûä coá quy àõnh riïng); khöng mùæc caácbïånh maån tñnh, bïånh xaä höåi.

- Tiïu chuêín chñnh trõ: Àiïìu 4 Thöng tûliïn tõch söë 50/2015/TTLT-BQP-BCA ngaây15/4/2016 cuãa Böå Quöëc phoâng, Böå Cöngan quy àõnh tiïu chuêín chñnh trõ tuyïín choåncöng dên vaâo phuåc vuå trong Quên àöåinhên dên Viïåt Nam: 1. Coá lyá lõch roä raâng;2. Coá phêím chêët chñnh trõ, àaåo àûác, löëisöëng laânh maånh; 3. Chêëp haânh nghiïmàûúâng löëi, chuã trûúng cuãa Àaãng, chñnhsaách vaâ phaáp luêåt cuãa Nhaâ nûúác”.

Àöëi vúái Cöng an nhên dên, Khoaãn 1, 2, 3;Àiïìu 5 Nghõ àõnh söë 70/2019/NÀ-CP quyàõnh: 1. Coá lyá lõch roä raâng; 2. Nghiïm chónhchêëp haânh àûúâng löëi, chuã trûúng cuãa Àaãng,chñnh saách, phaáp luêåt cuãa Nhaâ nûúác; khöngcoá tiïìn aán, tiïìn sûå, khöng bõ truy cûáu traáchnhiïåm hònh sûå, quaãn chïë, khöng trong thúâigian bõ aáp duång biïån phaáp giaáo duåc taåi xaä,phûúâng, thõ trêën hoùåc àûa vaâo cú súã chûäabïånh bùæt buöåc, cú súã giaáo duåc bùæt buöåc; coáphêím chêët, àaåo àûác tû caách töët, àûúåc quêìnchuáng nhên dên núi cû truá hoùåc núi hoåc têåp,cöng taác tñn nhiïåm; 3. Baão àaãm tiïu chuêínchñnh trõ cuãa haå sô quan, chiïën sô phuåc vuå theochïë àöå nghôa vuå trong Cöng an nhên dên”.

Nhû vêåy, quy àõnh vïì chïë àöå, chñnhsaách khi tham gia nghôa vuå quên sûå vaânghôa vuå cöng an àïìu nhû nhau.

H.ANH (ghi)

Nghôa vuå quên sûå, nghôa vuå cöng an laâ gò?

30

Những lưu ý chọn thực phẩm an toàn dịp Tết

Documents

Transcript of Những lưu ý chọn thực phẩm an toàn dịp Tết