Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Ra 2 th¸ng mét kú QuyÓn 18. Sè ...

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ GiíiRa 2 th¸ng mét kú

QuyÓn 18. Sè 6. N¨m 2008

Tæng biªn tËp: TrÇn ThÞ V©n AnhTßa so¹n: 6 §inh C«ng Tr¸ng, Hµ Néi, ViÖt Nam

§iÖn tho¹i: (84-4) 933 1743; 933 1735 - Fax: (84-4) 933 2890 Email: [email protected]; [email protected]

Journal of Family and Gender Studiesis a bimonthly print edition, published by

Institute for Family and Gender StudiesVol.18 No.6 2008

Editor-in-chief: Tran Thi Van AnhEditorial Bureau: 6 Dinh Cong Trang, Hanoi, VietnamTel: (84-4) 933 1743; 933 1735 - Fax: (84-4) 933 2890

Email: [email protected]; [email protected]

Gi¸o dôc - ®µo t¹o nghÒ nghiÖp:Mét sè vÊn ®Ò quan t©m tõ gãc ®é b×nh ®¼ng giíi

Ng« ThÞ TuÊn DungViÖn Gia ®×nh vµ Giíi

Nghiªn cøuGia ®×nh vµ Giíi

Sè 6 - 2008

Tãm t¾t: Dùa trªn çc tµi liÖu ®· c«ng bè, bµi viÕt ph©n tÝchkh¸i qu¸t thùc tr¹ng, nguyªn nh©n t¸c ®éng vµ mét sè vÊn ®ÒcÇn quan t©m trong gi¸o dôc ®µo t¹o nghÒ tõ gãc ®é giíi. KÕt qu¶nghiªn cøu cho thÊy chÖnh lÖch vÒ tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªnm«n kü thuËt gi÷a n÷ lao ®éng n«ng th«n vµ thµnh thÞ dï cßnlín, song kho¶ng çch ®· thu hÑp dÇn so víi nam. Tuy nhiªn, lao®éng n÷ Ýt cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t hoÆc ph¸t huy nh÷ng lîi thÕph¸t triÓn do c¬ héi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÒ më ra. Nh÷ng trëng¹i ®èi víi n÷ trong tiÕp cËn çc c¬ héi ®µo t¹o bao gåm ®ÞnhkiÕn vÒ n¨ng lùc cña phô n÷, viÖc thùc hiÖn vai trß giíi truyÒnthèng. §èi víi phô n÷ n«ng th«n ®ã lµ tr×nh ®é häc vÊn thÊp, xuhưíng rêi bá tr ưêng häc sím vµ khu«n mÉu giíi trong ®Þnh hưíngph¸t triÓn nghÒ nghiÖp. §iÒu nµy ®ang lµm h¹n chÕ hiÖu qu¶cña c«ng t¸c ®µo t¹o còng như hiÖu qu¶ sö dông nguån nh©n lùcnãi chung ë çc ngµnh, nghÒ. T¸c gi¶ ®Æt ra mét lo¹t çc vÊn ®ÒcÇn quan t©m bao gåm t¨ng cưêng lång ghÐp giíi trong chÝnhs¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, c¶i tiÕn hÖ thèng thèng kª, tiÕn hµnh®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch tõ gãc ®é giíi.

Tõ khãa: Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lao ®éng n÷; B×nh ®¼ng giíi; HäcvÊn vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña n÷.

1. §Æc ®iÓm cña nguån lao ®éng n÷

1.1. Tr×nh ®é häc vÊn c¬ b¶n

Trong kho¶ng hai thËp kû qua, ë ViÖt Nam, tr×nh ®é häc vÊn cña d©n

cư trong ®é tuæi lao ®éng nãi chung ®· t¨ng lªn, song chªnh lÖch giíi cßn®¸ng kÓ theo sè n¨m ®i häc b×nh qu©n, tû lÖ nhËp häc çc cÊp vµ khu vùc.Sù tham gia häc tËp cña nam vµ n÷ vÉn kh¸ çch biÖt ë tÊt c¶ çctØnh/thµnh phè, tuy nhiªn, kho¶ng çch ®ã cã xu hưíng thu hÑp dÇn tronggiai ®o¹n 1999-2004 (ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam (KHXHVN),2006). Kh«ng cã sè liÖu t¸ch biÖt theo d©n téc vµ giíi tÝnh ®Çy ®ñ ë quym« quèc gia, nhưng mét sè nghiªn cøu quy m« nhá cho thÊy, ë cÊp tiÓuhäc, tû lÖ tham gia cña n÷ häc sinh d©n téc tư¬ng ® ư¬ng häc sinh nam,song ë çc cÊp häc cao h¬n, tû lÖ n÷ sinh d©n téc vÉn cßn thÊp ®¸ng kÓ(DFID, 2006; UNICEF & Bé Gi¸o dôc - §µo t¹o (GD-§T), 2008).

Çc sè liÖu (§iÒu tra lao ®éng - viÖc lµm 2000-2005, Bé Lao ®éng,Thư¬ng binh vµ X· héi (L§TBXH)) kh¼ng ®Þnh, xu hưíng chÊt lưîngnguån lao ®éng n÷ chuyÓn biÕn tÝch cùc h¬n, song tr×nh ®é häc vÊn thÊp,t×nh tr¹ng mï ch÷ vµ t¸i mï ch÷ trong lao ®éng n÷ n«ng th«n vÉn lµ ®¸ngquan t©m.

Trong tæng sè lao ®éng n÷ ë ®é tuæi 15-60 (21.624.211 ngưêi), 5,12%chưa biÕt ch÷; 14,35% chưa tèt nghiÖp tiÓu häc; 29,16% tèt nghiÖp tiÓuhäc; 31,65% tèt nghiÖp trung häc c¬ së vµ 9,97% tèt nghiÖp trung häc phæth«ng. ë khu vùc thµnh thÞ, cø 100 lao ®éng n÷ tham gia thÞ trưêng lao®éng, 43 chÞ tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng vµ tû lÖ nµy cao gÊp 3,5 lÇnso víi khu vùc n«ng th«n.

1.2. Tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt

Theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn, sè lưîng nguån nh©n lùc ®ưîc ®µo t¹ot¨ng lªn, song chưa hîp lý, thiÕu hôt vµ ë møc kh¸ thÊp trong tæng d©n sèlao ®éng, ®Æc biÖt, cã chªnh lÖch lín gi÷a khu vùc n«ng th«n - thµnh thÞvµ nhãm giíi tÝnh.

Uíc tÝnh, ®Õn n¨m 2000, c¶ nưíc cã kho¶ng 7,5 triÖu ngưêi ®· qua ®µot¹o, trong ®ã, tr×nh ®é cao ®¼ng - ®¹i häc lµ 1,3 triÖu. Sè lao ®éng cã tr×nh®é trung häc chuyªn nghiÖp lµ 1,47 triÖu vµ tr×nh ®é c«ng nh©n kü thuËtlµ 4,9 triÖu (bao gåm c«ng nh©n ®µo t¹o ng¾n h¹n, chiÕm kho¶ng 20% lùclưîng lao ®éng vµ t¨ng b×nh qu©n 7,3% thêi kú 1990-2000, gÊp 1,8 lÇn sovíi thêi kú 1980-1989, song chưa tư¬ng xøng víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi) (ViÖn ChiÕn lưîc Ph¸t triÓn, 2001). Çc sè liÖu nµy kh«ng t¸chbiÖt giíi tÝnh hoÆc ngµnh/nghÒ, song cã thÓ kh¼ng ®Þnh, tû lÖ n÷ ®ưîc ®µot¹o lµ thÊp h¬n.

Trong giai ®o¹n 2000-2005, tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o t¨ng lªn, songvÉn ë møc thÊp. Trong tæng sè lao ®éng n÷, tû lÖ cã tr×nh ®é chuyªn m«n

4 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 18, sè 6, tr. 3-15

kü thuËt chiÕm 20,82% (n¨m 2000 lµ 12,54%), thÊp h¬n so víi tû lÖ trungb×nh cña c¶ nưíc (25,33%). Tû lÖ n÷ kh«ng cã b»ng cÊp (s¬ cÊp, häc nghÒ,c«ng nh©n kü thuËt) chiÕm 9,17%, c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng 1,66%;trung häc nghÒ vµ trung häc chuyªn nghiÖp 4,72%; cao ®¼ng vµ ®¹i häctrë lªn 5,26% (Bé L§TBXH, 2007).

Kho¶ng çch vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt gi÷a hai giíi kh¸ râ rÖt.N¨m 2005, sè lưîng n÷ ®· qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt chØ b»ngkho¶ng 66,79% so víi nam. Xu hưíng nµy biÓu hiÖn râ rÖt h¬n ë khu vùcthµnh thÞ so víi n«ng th«n.

ChÖnh lÖch vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt gi÷a n÷ lao ®éng n«ngth«n vµ thµnh thÞ dï cßn lín, song kho¶ng çch ®· thu hÑp dÇn. N¨m 2000,tû lÖ n÷ lao ®éng n«ng th«n cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt lµ 6,93%, ëthµnh thÞ lµ 32,12% (chªnh lÖch 4,6 lÇn). N¨m 2005, tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn,tư¬ng øng lµ 13,7% vµ 44,84%. Như vËy, kho¶ng çch chªnh lÖch khu vùcgi¶m xuèng cßn 3,4 lÇn.

Nh×n chung, do tr×nh ®é tay nghÒ thÊp, lao ®éng n÷ chñ yÕu lµm viÖc ënhãm nghÒ gi¶n ®¬n (66,06%); nh©n viªn dÞch vô ç nh©n, b¶o vÖ (n÷11,6% - nam 6,06%); thî thñ c«ng cã kü thuËt (n÷ 8,9% - nam 14,8%). Sovíi lao ®éng nam, lao ®éng n÷ chiÕm tû lÖ cao h¬n ë nhãm nghÒ chuyªnm«n kü thuËt bËc trung (n÷ 1,05% - nam 0,32%). Tû lÖ lao ®éng n÷ lµmçc nghÒ chuyªn m«n kü thuËt cao, c«ng nh©n kü thuËt bËc trung, nh©nviªn trong çc lÜnh vùc l¾p r¸p, vËn hµnh m¸y mãc thiÕt bÞ lµ rÊt thÊp (n÷1,51% vµ nam 6,02%). Lao ®éng n÷ lµm qu¶n lý chiÕm tû lÖ thÊp nhÊt:0,32% và tû lÖ nµy kh«ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong 5 n¨m gÇn ®©y.

Tû lÖ tham gia cña lao ®éng n÷ trªn thÞ trưêng lu«n thÊp h¬n nam vµ cãxu hưíng gia t¨ng kho¶ng çch: tõ 3,5% n¨m 2000 lªn 4,2% n¨m 2005. Tûträng tham gia cña lao ®éng n÷ lµ 67% vµ lao ®éng nam lµ 75,5% (n¨m2005). Theo nhãm tuæi, tû lÖ lao ®éng n÷ thanh niªn ®é tuæi 25-29 thamgia thÞ trưêng lao ®éng gi¶m dÇn, tõ 40,85% n¨m 2000 xuèng cßn 36,61%n¨m 2005. T×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña lao ®éng n÷ lµ vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m.

Như vËy, t×nh tr¹ng häc vÊn thÊp h¬n cña lao ®éng n÷, ®Æc biÖt n÷ thanhniªn khu vùc n«ng th«n, miÒn nói, cã ¶nh hưëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ngtiÕp cËn c¬ héi ®µo t¹o (nghÜa lµ chưa ®¸p øng ®ưîc tr×nh ®é ®Çu vµo theoyªu cÇu cña cÊp ®é ®µo t¹o - d¹y nghÒ vµ ®Æc biÖt ë nhãm nghÒ cã tr×nh®é cao h¬n, nghÒ míi hoÆc nghÒ kü thuËt cã triÓn väng trªn thÞ trưêng lao®éng); kh¶ n¨ng t×m kiÕm viÖc lµm (c¬ héi thÊp hoÆc duy tr× theo hưíngt¸ch biÖt giíi tÝnh trªn thÞ trưêng lao ®éng) vµ h¹n chÕ ph¸t triÓn chÊtlưîng, kü n¨ng, vÞ thÕ lao ®éng n÷ trªn thÞ trưêng nãi chung.

Ng« ThÞ TuÊn Dung 5

2. §µo t¹o nghÒ nghiÖp

2.1. HÖ thèng ®µo t¹o nghÒ

Trªn c¶ nưíc, hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ nghiÖp ph¸t triÓn kh¸ ®a d¹ng, baogåm: hÖ thèng trung t©m, c¬ së ®µo t¹o trung häc chuyªn nghiÖp, trungt©m gi¸o dôc kü thuËt - tæng hîp (Bé GD-§T) vµ çc trưêng cao ®¼ng, ®µot¹o d¹y nghÒ (Tæng côc d¹y nghÒ vµ Bé L§TBXH), çc trung t©m, c¬ sëd¹y nghÒ thuéc çc bé/ngµnh, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi (Héi Phô n÷,Héi N«ng d©n, §oµn Thanh niªn...) vµ c¬ së, líp d¹y nghÒ cña t ư nh©n,nưíc ngoµi, tæ chøc tõ thiÖn, v.v.

HÖ thèng Trung t©m d¹y nghÒ cña Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Namcung cÊp dÞch vô ®µo t¹o (chñ yÕu lµ ng¾n h¹n) nh»m ®¸p øng nhu cÇu cñanhãm phô n÷ nghÌo, cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt, g¾n víi chÝnh s¸ch xo¸ ®ãigi¶m nghÌo, gi¶i quyÕt viÖc lµm, tù t¹o viÖc lµm, khëi sù doanh nghiÖp ëc¬ së vµ céng ®ång. Nh×n chung, çc trung t©m nµy cã quy m« nhá, chưa®ưîc ph¸t triÓn réng kh¾p trªn toµn quèc, do ®ã chưa ®¸p øng ®ưîc nhucÇu ®µo t¹o, ®Æc biÖt cho nhãm lao ®éng n÷ nghÌo ë khu vùc n«ng th«n.

Bªn c¹nh hÖ thèng c¬ së d¹y nghÒ nªu trªn, cßn cã sù tham gia cña hÖthèng khuyÕn n«ng, khuyÕn c«ng, khuyÕn ngư thuéc Bé N«ng nghiÖp vµPh¸t triÓn n«ng th«n, Bé C«ng nghiÖp vµ Bé Thuû s¶n nh»m thóc ®ÈychuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt; trang bÞ çc kü n¨ng trång trät,ch¨n nu«i, nu«i trång thñy s¶n; ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô, tiÓu thñc«ng víi h×nh thøc linh ho¹t, ®a d¹ng ë céng ®ång.

Theo sè liÖu thèng kª (Bé L§TBXH, 2007), tÝnh ®Õn th¸ng 12/2006, c¶nưíc cã tæng sè 1.915 c¬ së ®µo t¹o (trong ®ã, 1.218 c¬ së c«ng lËp). Sètrưêng ®µo t¹o/trung t©m d¹y nghÒ lµ 861 (602 lµ c«ng lËp) vµ sè c¬ së kh¸ccã d¹y nghÒ lµ 1.054 (633 c«ng lËp). Sè trưêng cao ®¼ng nghÒ lµ 55. Quym« ®µo t¹o t¨ng nhanh vµ gi¶m dÇn t×nh tr¹ng ph©n bæ bÊt c©n ®èi gi÷a çcvïng, çc ngµnh. Sè lưîng c¬ së d¹y nghÒ tư nh©n hoÆc cã ®Çu tư nưícngoµi gia t¨ng. Trong giai ®o¹n nµy, theo ưíc tÝnh, çc trung t©m d¹y nghÒ®· ®µo t¹o cho kho¶ng 6,6 triÖu ngưêi (t¨ng 6,5%/n¨m), trong ®ã d¹y nghÒdµi h¹n: 1,14 triÖu ngưêi (t¨ng b×nh qu©n 15%/n¨m); d¹y nghÒ ng¾n h¹n:5,46 triÖu ngưêi (t¨ng b×nh qu©n 6% n¨m), n©ng tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹otõ 13,4% (n¨m 2001) lªn kho¶ng 20% (n¨m 2006), tõng bưíc ®¸p øng nhucÇu vÒ lao ®éng kü thuËt cña thÞ trưêng lao ®éng, gãp phÇn n©ng cao n¨ngsuÊt lao ®éng vµ søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm hµng ho¸.

Tuy nhiªn, hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ cßn kh¸ nhiÒu h¹n chÕ như thiÕu hôtc¬ së ®µo t¹o (kho¶ng 1/2 quËn, huyÖn, thÞ x· chưa cã trung t©m d¹y


nghÒ); ®iÒu kiÖn, quy m«, chÊt lưîng ®µo t¹o cßn thÊp; chưa ®¸p øng nhucÇu çc nhãm ®èi tưîng vïng s©u, xa hay nhu cÇu chuyÓn dÞch c¬ cÊu;chËm triÓn khai çc trưêng ®µo t¹o träng ®iÓm chÊt lưîng cao, ®¹t tr×nh ®étiªn tiÕn cÊp khu vùc; thu hót chËm, h¹n chÕ çc nguån lùc nh»m ®Èym¹nh “x· héi ho¸” ®µo t¹o nghÒ; n¨ng lùc qu¶n lý h¹n chÕ, chưa ®¸p øngnhu cÇu c¹nh tranh trong héi nhËp... (Bé L§TBXH, 2007).

Mét sè khÝa c¹nh quan träng cña hÖ thèng ®µo t¹o - d¹y nghÒ, víi t ưçch lµ thiÕt chÕ x· héi ho¸ vµ lµ nguån cung dÞch vô quan träng, nh»mthóc ®Èy môc tiªu b×nh ®¼ng giíi (B§G), bưíc ®Çu ®ư îc chó ý song chưacã hÖ thèng. §Æc biÖt, chư a cã ®Çy ®ñ çc sè liÖu thèng kª, t¸ch biÖt theogiíi tÝnh vÒ çc tr ưêng d¹y nghÒ thuéc çc bé, ngµnh còng như cña t ưnh©n t¹i céng ®ång, do vËy, khã theo dâi vµ ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é tiÕp cËn,tham gia vµ cung cÊp çc lo¹i h×nh dÞch vô ®µo t¹o tõ quan ®iÓm giíi.

2.2. TiÕp cËn c¬ héi ®µo t¹o nghÒ nghiÖp

Tõ n¨m 1996 ®Õn 2000, quy m« tuyÓn sinh trung häc chuyªn nghiÖp(THCN) t¨ng dÇn hµng n¨m. Tû lÖ thu hót häc sinh trong ®é tuæi vµo çctr ưêng THCN ®¹t 10% (2005) vµ môc tiªu ®¹t 15% (n¨m 2010). Sè liÖuthèng kª t¸ch biÖt theo giíi tÝnh (Niªn gi¸m Thèng kª, 2004; Bé GD-§T,2004) cho thÊy xu hưíng tû lÖ häc viªn n÷ THCN thÊp ®¸ng kÓ vµo n¨m2002, sau ®ã t¨ng dÇn vµ hiÖn nay th× tư¬ng ®èi c©n b»ng (n¨m häc 2004-2005). ë bËc cao ®¼ng (trong ®ã cã cao ®¼ng nghÒ) vµ ®¹i häc, tû lÖ n÷sinh viªn còng t¨ng tư¬ng øng lµ 43,4% (n¨m häc 1999-2000), 46,6%(n¨m häc 2003-2004) vµ 47,8% (n¨m häc 2004-2005). Nh×n chung, nh÷ngthay ®æi vÒ quy m« tuyÓn sinh lµ kÕt qu¶ tÝch cùc gãp phÇn cñng cè, ph¸ttriÓn hÖ thèng ®µo t¹o - d¹y nghÒ, t¨ng dÇn nguån ®Çu t ư, më réng liªnth«ng gi¸o dôc phæ th«ng vµ ®µo t¹o nghÒ, khuyÕn khÝch doanh nghiÖptham gia ®µo t¹o, t¹o viÖc lµm vµ ®¸p øng nhu cÇu thÞ trư êng lao ®éng réngmë vµ ngµy cµng ®a d¹ng h¬n (Bé L§TBXH, 2007).

Tuy nhiªn, nhu cÇu vµ c¬ héi häc nghÒ cÇn ®ưîc ®¸p øng trªn thùc tÕlµ rÊt cao. Dù b¸o d©n sè ë ®é tuæi lao ®éng n¨m 2010 ë ViÖt Nam lµ 57triÖu ngưêi (64,7% d©n sè), tíi n¨m 2020 sÏ lµ 62,21 triÖu ngưêi (chiÕm63,6% d©n sè) (Bé L§TBXH, 2007). Trong ®ã, nhu cÇu ®µo t¹o vµ nguånlùc cÇn thiÕt ®Çu tư cho nhãm tuæi thanh niªn lµ rÊt lín, ®Æc biÖt lµ ë khuvùc n«ng th«n (kho¶ng 800.000ngưêi/ n¨m). ViÖt Nam cÇn ph¸t triÓn ®Çy®ñ lùc lưîng lao ®éng kü thuËt chÊt lưîng cao, ®Æc biÖt ë nhãm ngµnhc«ng nghiÖp mòi nhän như tin häc, tù ®éng ho¸, c¬ ®iÖn tö, chÕ biÕn xuÊtkhÈu, nh»m môc tiªu duy tr× tèc ®é t¨ng trưëng vµ c¬ b¶n trë thµnh nưícc«ng nghiÖp ho¸ vµo n¨m 2020 (Bé L§TBXH, 2007).


KÕt qu¶ mét sè nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh, xu hưíng lao ®éng n÷ Ýt ®ưîc®µo t¹o chÝnh quy h¬n lao ®éng nam t¹i çc trưêng d¹y nghÒ, çc líp ®µot¹o cña c¬ së s¶n xuÊt (ViÖn KHXHVN, 2007). Tû lÖ tù häc cña n÷ vµ tûlÖ lao ®éng n÷ kh«ng cã kü n¨ng lµ cao h¬n lao ®éng nam. Tû lÖ n÷ ®ưîc®µo t¹o nghÒ trưíc khi tham gia thÞ trưêng lµ kh¸ thÊp (n÷ 28,9 % vµ nam35,6%). N÷ còng ®ưîc ®µo t¹o kü n¨ng muén h¬n nam. Víi mÆt b»ng vµxuÊt ph¸t ®iÓm thÊp h¬n khi b¾t ®Çu nghÒ nghiÖp, cã thÓ kú väng lµ lao®éng n÷ sÏ chiÕm tû lÖ cao h¬n ë nh÷ng ®èi tưîng häc thªm vÒ chuyªn m«nnghiÖp vô, v¨n ho¸ hay bæ trî ngo¹i ng÷. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ lµ ngưîc l¹i,tû lÖ tham gia häc thªm cña n÷, dÉu kh«ng nhiÒu, nhưng vÉn thÊp h¬n tûlÖ nµy ë nam (ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi, 2007). ViÖc tham gia tËp huÊn küthuËt n«ng, l©m nghiÖp (ng¾n h¹n) cßn chªnh lÖch kh¸ lín, vÝ dô, lao ®éngnam chiÕm 31,1% vµ n÷ chiÕm 23%. C¬ héi ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i cña n÷bÞ h¹n chÕ, trong khi søc Ðp chuyÓn ®æi nghÒ n«ng sang phi n«ng nghiÖp®èi víi n÷ lµ cao h¬n, do lao ®éng n÷ tËp trung nhiÒu h¬n ë lÜnh vùc n«ngnghiÖp.

Do ®Þnh kiÕn giíi vÒ vai trß, n¨ng lùc phô n÷ vµ do phô n÷ ph¶i dµnhnhiÒu thêi gian h¬n ®Ó hoµn thµnh çc c«ng viÖc nhµ, nªn çc gia ®×nh ®Çutư Ýt h¬n cho häc tËp cña çc em g¸i trong mét sè lÜnh vùc míi (Tæng côcThèng kª, 2005). §iÒu ®ã ¶nh hư ëng tíi ®Þnh h ưíng vµ sù chän lùa nghÒnghiÖp t ư¬ng lai, gãp phÇn duy tr× t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ tr×nh ®é häcvÊn vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp, h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a nam vµ n÷trong thÞ tr ưêng lao ®éng (ViÖn KHXHVN, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi, 2007).

So víi ®ång nghiÖp nam, trë ng¹i lín nhÊt ®èi víi lao ®éng n÷ trongn¾m b¾t c¬ héi ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ l¹i chÝnh ë viÖc thùc hiÖn vaitrß giíi truyÒn thèng. NÕu ch¨m lo viÖc nhµ vµ ch¨m sãc con çi kh«ng¶nh hưëng ®¸ng kÓ ®Õn nam th× ®ã l¹i lµ vÊn ®Ò kh«ng nhá ®èi víi n÷. CôthÓ, 13% lao ®éng n÷ cho biÕt kh«ng tËn dông ®ưîc çc c¬ héi do kh«ngcã ai ch¨m lo nhµ cöa, 10% v× con cßn nhá, trong khi ®ã, ë nam giíi, tûlÖ tư¬ng øng lµ 6,8% vµ 4,6% (ViÖn KHXHVN, 2007). §©y còng chÝnh lµnh÷ng c¶n trë ®èi víi n÷ khi n¾m b¾t çc c¬ héi tuyÓn dông vµ lùa chännghÒ nghiÖp.

NhËn ®Þnh phæ biÕn cña x· héi lµ n÷ kÐm vÒ kü thuËt, chØ phï hîp víimét sè nghÒ “truyÒn thèng”. HÇu hÕt phô n÷ ViÖt Nam c¶m thÊy kü n¨ngkü thuËt cña m×nh Ýt ®ưîc t«n träng h¬n nam giíi, thËm chÝ c¶ khi hä cãtr×nh ®é tèt h¬n ®ång nghiÖp nam. ë lÜnh vùc nghÒ míi më ra vµ cã triÓnväng như ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin, cã tíi 80% n÷ nãi r»ng hä c¶m thÊy¸p lùc lín ®Ó chøng minh kh¶ n¨ng kü thuËt cña b¶n th©n, trưíc khi ®ưîc


chÊp nhËn (Donald, M.M., 1999). Çc quan niÖm nµy còng phæ biÕn tronggiíi qu¶n lý vÒ nghÒ “phï hîp” cho n÷ vµ nam (Lª Ngäc Hïng, NguyÔnThÞ MÜ Léc, 2000; TrÇn ThÞ V©n Anh vµ çc t¸c gi¶, 2000). Bªn c¹nh ®ã,cßn tån t¹i sù bÊt c©n ®èi trong ®Çu tư ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ vµ tham giahäc nghÒ. Ch¼ng h¹n, trong sè danh s¸ch 35 ngµnh nghÒ ®µo t¹o më t¹içc c¬ së ®µo t¹o nghÒ, chØ cã 9 ngµnh nghÒ phô n÷ chiÕm ®a sè (nhãmnghÒ truyÒn thèng, gi¶n ®¬n), 16 ngµnh nghÒ nam giíi chiÕm ®a sè (nhãmnghÒ kü thuËt, míi), 10 ngµnh nghÒ cßn l¹i thu hót c¶ nam vµ n÷ tham gia(TrÇn ThÞ V©n Anh, Ng« ThÞ TuÊn Dung, NguyÔn Phư¬ng Th¶o, 2000).

§èi víi phô n÷ n«ng th«n, nh÷ng th¸ch thøc h¹n chÕ sù tham gia ®µot¹o nghÒ bao gåm: tr×nh ®é häc vÊn thÊp, xu hưíng rêi bá tr ưêng häc sím(cÊp THCS) vµ ¶nh hư ëng cña ®Þnh kiÕn giíi trong ®Þnh h ưíng ph¸t triÓnnghÒ nghiÖp (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) (Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam,2002). Nh÷ng yÕu tè nµy còng gãp phÇn thóc ®Èy ®Þnh hư íng phô n÷ lùachän, nhËp häc vµo nhãm ngµnh/nghÒ nhÊt ®Þnh, lµm h¹n chÕ sù linh ho¹t,di ®éng x· héi, c¬ héi vµ tiÒm n¨ng phô n÷ trong thÞ tr ưêng lao ®éng c¹nhtranh ngµy cµng gay g¾t h¬n.

2.3. Nguån nh©n lùc ®µo t¹o - d¹y nghÒ

Nh×n chung, nguån nh©n lùc n÷ tham gia vµ ®ãng gãp tÝch cùc cho sùnghiÖp ph¸t triÓn GD-§T nghÒ ngµy cµng t¨ng lªn, tuy nhiªn, cßn thÊp sovíi môc tiªu B§G. Sè liÖu thèng kª vÒ çn bé gi¶ng d¹y THCN vµ cao ®¼ng(trong ®ã cã cao ®¼ng nghÒ) giai ®o¹n 1999-2004 cho thÊy tû lÖ gi¸o viªnn÷ tham gia thÊp h¬n nam (Bé GD-§T, 2004). Cô thÓ, ë bËc trung häcchuyªn nghiÖp, tû lÖ gi¸o viªn n÷ lµ 39,9% vµ nam lµ 60,1%; ë bËc cao ®¼ng,tû lÖ gi¸o viªn n÷ lµ 48,8% vµ nam lµ 51,2%; ë bËc ®¹i häc, tû lÖ nµy lµ37,6% so víi 62,4% ë nam (Tæng côc thèng kª, ñy ban quèc gia v× sù tiÕnbé cña phô n÷ ViÖt Nam vµ UNDP, 2005).

ViÖc ph©n bæ, sö dông nguån nh©n lùc cña ngµnh ®ưîc duy tr× theo m«h×nh truyÒn thèng, xu hưíng phô n÷ tËp trung ë çc cÊp gi¸o dôc thÊp vµnhãm nghÒ “truyÒn thèng”, vµ bÊt c©n ®èi vÒ giíi tÝnh (theo c¶ chiÒu ngangvµ chiÒu däc) theo c¬ cÊu, tr×nh ®é chuyªn m«n, ngµnh/nghÒ gi¶ng d¹y.

LÜnh vùc ®µo t¹o nghÒ tiÕp tôc duy tr×, chuyÓn t¶i nh÷ng khu«n mÉu, ®ÞnhkiÕn giíi. Çc nghiªn cøu vÒ x· héi hãa giíi cho thÊy, vai trß gi¸o viªn n÷®iÓn h×nh ®ưîc coi lµ h×nh ¶nh tÝch cùc vÒ b×nh ®¼ng giíi, song sè lưîng n÷gi¸o viªn ë nh÷ng m«n häc/nhãm nghÒ míi “phi truyÒn thèng” cßn Ýt ái.Phô n÷ vµ nam giíi tiÕp tôc theo ®uæi nh÷ng ®Þnh hưíng ®µo t¹o theo kiÓu“truyÒn thèng” vµ n÷ thưêng hưíng vµo nh÷ng nhãm ngµnh, nghÒ kh«ng®ưîc ®¸nh gi¸ cao, thu nhËp thÊp vµ do ®ã, ë vµo vÞ thÕ x· héi bÊt lîi h¬n.


Trong ®éi ngò ®µo t¹o, tû lÖ gi¸o viªn d©n téc, ®Æc biÖt lµ gi¸o viªn n÷tham gia rÊt thÊp. T×nh tr¹ng thiÕu hôt nguån gi¸o viªn ®ñ tr×nh ®é, kün¨ng nghiÖp vô sư ph¹m ë çc cÊp ®µo t¹o, ë mét sè bé m«n/ngµnh häc,vïng ®Þa lý vµ ë c¶ khu vùc c«ng vµ d©n lËp... dÉn ®Õn viÖc gi¸o viªnthưêng ph¶i kiªm nhiÖm, hîp ®ång d¹y ng¾n h¹n, kh«ng æn ®Þnh... cònglµ nh÷ng khã kh¨n ¶nh hưëng ®Õn chÊt lưîng gi¶ng d¹y, nghiªn cøu vÒ®µo t¹o nghÒ.

2.4. Néi dung, phư¬ng ph¸p, ®iÒu kiÖn gi¶ng d¹y vµ häc tËp

Mét sè nghiªn cøu cho thÊy, trong hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung vµ ®µot¹o nghÒ nãi riªng, tån t¹i kh¸ phæ biÕn ®Þnh kiÕn vÒ vai trß, vÞ thÕ, ph¹mvi, kh«ng gian ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña nam vµ n÷, thiÕu v¾ng h×nh ¶nhmíi, tÝch cùc vÒ phô n÷. Çc ®Þnh kiÕn giíi trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp qua çcbiÓu tưîng, h×nh ¶nh truyÒn th«ng, ng«n ng÷ thiÕu nh¹y c¶m giíi ®· ¶nhhưëng ®Õn gi¸o dôc - ®µo t¹o, ®Õn qu¸ tr×nh x· héi ho¸ ë gia ®×nh vµ ®ÕnnhËn thøc giíi ë céng ®ång nãi chung (Lª Ngäc Hïng, NguyÔn ThÞ MÜLéc, 2000; UBQGTBPNVN, 2000, 2004; WB, ADB, CIDA, 2006; Ng«ThÞ TuÊn Dung, 2007). Gi¸o tr×nh, tµi liÖu gi¶ng d¹y ë c¶ hai ngµnh khoahäc x· héi vµ khoa häc tù nhiªn ®Òu cã nh÷ng ®Þnh kiÕn liªn quan ®Õn giíivµ truyÒn t¶i nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ giíi, nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng trong kh¶n¨ng cña mçi giíi vµ khuynh h ưíng lùa chän nghÒ nghiÖp (Ng©n hµngThÕ giíi vµ Liªn hîp quèc t¹i ViÖt Nam, 2005). §iÒu ®ã gãp phÇn chi phèiviÖc lùa chän nghÒ nghiÖp ®µo t¹o, t¹o ra kho¶ng çch vµ t¸ch biÖt giíi®¸ng kÓ ë çc nhãm ngµnh/nghÒ.

ViÖc x©y dùng çc quy ®Þnh, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kh¸c nhau vÒ ®Þnhhưíng nghÒ nghiÖp, tư vÊn chiªu sinh, gi¸o tr×nh, qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cñatæ chøc, c¬ së gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ nhiÒu yÕu tè liªn quan ®Õn kÕt qu¶ ®Çura cña ®µo t¹o lµ lao ®éng viÖc lµm... hoÆc chưa ph¶n ¸nh quan t©m giíihoÆc thiÕu nh¹y c¶m giíi. Th¸i ®é ®Þnh kiÕn cña c¬ quan, doanh nghiÖp®èi víi phô n÷ còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph©n hãa vµ duytr× t¸ch biÖt giíi tÝnh trong thÞ trưêng lao ®éng (TrÇn ThÞ V©n Anh vµnhãm t¸c gi¶, 2000).

Mét sè dù ¸n ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®µo t¹o nghÒ hoÆc chư¬ng tr×nh ph¸ttriÓn x· héi liªn quan ®· chó ý lång ghÐp quan ®iÓm giíi, n©ng cao nhËnthøc giíi cho çc bªn liªn quan (nhµ qu¶n lý, gi¸o viªn, häc viªn, doanhnghiÖp), t¨ng cưêng truyÒn th«ng, ®Þnh hưíng, khuyÕn khÝch thanh niªnkh¸m ph¸ nh÷ng nghÒ míi ”phi truyÒn thèng”, ph¸t huy tiÒm n¨ng, phïhîp víi kh¶ n¨ng, n¨ng lùc b¶n th©n vµ ¸p dông çc c¬ chÕ hç trî v.v., tuycßn h¹n chÕ.


2.5. VÒ qu¶n lý, chÝnh s¸ch ®µo t¹o nghÒ

Nh×n chung, vÊn ®Ò giíi chưa ®ưîc nªu mét çch trùc tiÕp trong nghiªncøu, lËp kÕ ho¹ch hoÆc ra quyÕt ®Þnh nh»m thóc ®Èy môc tiªu B§G trongph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ. HÇu hÕt çc v¨n b¶n ®Ò cËp ®Þnh hưíng, chñtrư¬ng, chiÕn lưîc gi¸o dôc ®µo t¹o nãi chung vµ ®µo t¹o nghÒ nãi riªng,cã lưu ý ®Õn çc nhãm ®èi tưîng ®Æc biÖt, ®· ®ưîc x¸c ®Þnh cô thÓ, theogiai ®o¹n, song kh«ng ®Ò cËp yÕu tè giíi như mét vÊn ®Ò xuyªn suèt tronghÖ thèng vµ trùc tiÕp h¬n lµ ®µo t¹o d¹y nghÒ cho nhãm lao ®éng n÷ (ViÖnKHXHVN, 2007). Çc v¨n b¶n, quyÕt ®Þnh vÒ lËp kÕ ho¹ch (ph¸t triÓn hÖthèng ®µo t¹o nghÒ, nghiªn cøu, x©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®µo t¹o, tư vÊnnghÒ nghiÖp, theo dâi vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶, v.v.) thưêng mang tÝnh chÊt“trung tÝnh”, do vËy, cã nguy c¬ duy tr× “nguyªn tr¹ng” t×nh tr¹ng bÊt B§G.

VÒ qu¶n lý, nh»m thu thËp th«ng tin ®µo t¹o nghÒ (cung vµ cÇu) lµmc¨n cø ®Þnh hưíng quy ho¹ch vµ x¸c ®Þnh biÖn ph¸p can thiÖp, kh¾c phôct×nh tr¹ng bÊt B§G, gi¶m dÇn chªnh lÖch gi÷a çc nhãm x· héi/nhãm nhucÇu ®Æc biÖt vµ ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ nghiÖp cña ngưêid©n nãi chung, Bé GD-§T vµ Bé L§TBXH thưêng tiÕn hµnh mét sè kh¶os¸t chuyªn biÖt vÒ gi¸o dôc - ®µo t¹o çc cÊp. Tuy nhiªn, nhưîc ®iÓmthưêng thÊy tõ çc kh¶o s¸t nµy lµ chưa ®Æt râ môc tiªu vÒ B§G còng nhưchưa cã sù ®iÒu phèi gi÷a çc ®èi t¸c liªn quan ®Ó nghiªn cøu, ph©n tÝchvµ sö dông sè liÖu. Sù thiÕu hôt hÖ thèng th«ng tin c¬ b¶n, t¸ch biÖt theogiíi tÝnh vµ xuyªn suèt theo tr×nh ®é, lo¹i h×nh ®µo t¹o (ng¾n h¹n, dµi h¹n),theo nhãm ngµnh/nghÒ, nhãm nhu cÇu ®Æc biÖt (thanh niªn, d©n téc, ngưêitµn tËt...) hoÆc theo khu vùc (dÞch vô ®µo t¹o c«ng lËp, tư nh©n...), v.v. ®·lµm h¹n chÕ viÖc theo dâi, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ tham gia, tiÕp cËn ®µo t¹o, chÊtlưîng dÞch vô ®µo t¹o. Râ rµng lµ viÖc c¶i thiÖn hÖ thèng thèng kª sÏ gãpphÇn ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng giíi vµ c«ng b»ng x· héi còng như n©ng caotr¸ch nhiÖm, n¨ng lùc thÓ chÕ trong viÖc sö dông, ph©n tÝch, nghiªn cøu vµra quyÕt s¸ch; ®¶m b¶o lång ghÐp tèt h¬n çc môc tiªu còng như theo dâi,®¸nh gi¸ kÕt qu¶ B§G trong hÖ thèng GD-§T (DFID, 2002).

3. Mét sè vÊn ®Ò quan t©m

Ph©n tÝch kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh ®µo t¹o nghÒ nghiÖp cho thÊy, nh×nchung so víi nam, lao ®éng n÷ vµ n÷ thanh niªn cã Ýt kh¶ n¨ng n¾m b¾thoÆc ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ ph¸t triÓn do c¬ héi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÒmë ra. Nh÷ng trë ng¹i ®èi víi n÷ trong tiÕp cËn çc c¬ héi ®µo t¹o ®anglµm h¹n chÕ viÖc sö dông hiÖu qu¶ nguån nh©n lùc ë çc ngµnh/nghÒ, ®ÆcbiÖt ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng n÷ như n«ng nghiÖp. §ång thêi, hiÖu


qu¶ c«ng t¸c ®µo t¹o, båi dưìng vµ sö dông nguån lùc nãi chung kh«ng®¹t môc tiªu mong muèn do kh«ng nh»m ®óng vµo nhãm ®èi tưîng cã nhucÇu cÊp thiÕt nhÊt vµ theo nguyªn t¾c c«ng b»ng.

B§G nãi chung vµ B§G trong lÜnh vùc gi¸o dôc - ®µo t¹o nghÒ nghiÖplµ kh¸i niÖm phøc t¹p, kh«ng dÔ dµng ®o lưêng, ®¸nh gi¸ c¶ vÒ chÊt vµlưîng. VÊn ®Ò kh«ng ®¬n thuÇn lµ c¬ héi tham gia vµ hưëng çc lîi Ých®µo t¹o theo hưíng c«ng b»ng. B§G ®Çy ®ñ trong ®µo t¹o nghÒ cã nghÜalµ n÷ vµ nam cÇn ®ưîc t¹o ®iÒu kiÖn, c¬ héi tiÕp cËn ®µo t¹o như nhau,cïng ®ưîc hưëng çc phư¬ng ph¸p, chư¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ çc ®Þnhhưíng tư vÊn nghÒ nghiÖp, häc nghÒ mµ kh«ng bÞ ¶nh hưëng bëi ®Þnh kiÕngiíi hoÆc ph©n biÖt ®èi xö thiªn lÖch. Nã còng liªn quan ®Õn nh÷ng thay®æi vÒ quan niÖm, kú väng víi n÷ vµ nam ë lÜnh vùc qu¶n lý, ®Çu tư ph¸ttriÓn nguån lùc, ph©n bæ hç trî, cung cÊp dÞch vô cã chÊt lưîng, ph¸t triÓnnguån nh©n lùc ®µo t¹o... vµ g¾n víi hiÖu qu¶ cña ®µo t¹o như gia t¨ngthªm c¬ héi tuyÓn dông c«ng b»ng trªn thÞ trưêng lao ®éng- viÖc lµm, t¨ngcưêng kh¶ n¨ng thÝch øng vµ phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn doanh nghiÖp,c¬ së sö dông lao ®éng hoÆc trong tù t¹o viÖc lµm, hưíng tíi gi¶m dÇn sùçch biÖt giíi tÝnh trªn thÞ trưêng lao ®éng.

VÊn ®Ò giíi trong gi¸o dôc - ®µo t¹o nghÒ nghiÖp thÓ hiÖn vµ ph¶n ¸nhxuyªn suèt ë nhiÒu chiÒu c¹nh như: (1) nhu cÇu, c¬ héi, xu hưíng thamgia gi¸o dôc - ®µo t¹o ë çc nhãm x· héi (giíi tÝnh, giµu, nghÌo, d©n téc,nhãm khuyÕt tËt...) ; (2) kh¸c biÖt gi÷a çc vïng kinh tÕ - x· héi, vÞ trÝ ®Þalý, chÝnh s¸ch qu¶n lý dÞch vô (gåm ®iÒu hµnh hÖ thèng như c¬ së d÷ liÖuth«ng tin, dù b¸o thÞ trưêng lao ®éng-viÖc lµm, n¨ng lùc qu¶n lý, kÕ ho¹ch,nguån tµi chÝnh, nh©n sù); (3) c«ng t¸c tæ chøc qu¸ tr×nh ®µo t¹o, chÝnhs¸ch ph¸t triÓn c¬ së ®µo t¹o (®Çu tư nguån nh©n lùc gi¸o viªn, x©y dùnghäc liÖu chư¬ng tr×nh, phư¬ng ph¸p gi¸o dôc, trang thiÕt bÞ, m«i trưêng®µo t¹o..) vµ (4) chÝnh s¸ch ®¶m b¶o chÊt lưîng, n©ng cao hiÖu qu¶ ®µot¹o (vÒ kiÓm ®Þnh chư¬ng tr×nh, chÊt lưîng, theo dâi ®¸nh gi¸ lîi Ých ®µot¹o, liªn kÕt ®µo t¹o víi doanh nghiÖp vµ thÞ trưêng viÖc lµm sau ®µo t¹ocho häc viªn v.v.). Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò giíi g¾n chÆt víi qu¸ tr×nh kh¾c phôcnh÷ng bÊt cËp cña c«ng t¸c ®µo t¹o nghÒ nãi chung. Trong ®ã, chó trängnh÷ng vÊn ®Ò bèi c¶nh như sù thay ®æi c¬ cÊu nh©n khÈu, ®Æc ®iÓm thamgia lao ®éng trªn thÞ trưêng, thùc thi luËt ph¸p, chÝnh s¸ch, s¸ng kiÕnkhuyÕn khÝch (häc bæng, häc phÝ, hç trî chia sÎ chi phÝ ®µo t¹o), n©ng caochÊt lưîng m«i trưêng häc tËp, t¸c ®éng thay ®æi nhËn thøc, th¸i ®é, t¹oquyÒn b×nh ®¼ng trong ®µo t¹o; nghiªn cøu vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu nh©n lùc®µo t¹o theo hưíng ®¶m b¶o c«ng b»ng giíi trong thu hót, tuyÓn dông, båi


dưìng chuyªn m«n nghiÖp vô, sö dông hiÖu qu¶ çc nguån lùc nh»m cñng

cè, n©ng cao chÊt lưîng ®éi ngò çn bé kü thuËt, gi¸o viªn, qu¶n lý ®µo

t¹o nghÒ, kh¾c phôc khu«n mÉu, ®Þnh kiÕn giíi trong hÖ thèng/ngµnh ®µo

t¹o. §Æc biÖt, cÇn tÝch cùc c¶i thiÖn th«ng tin vµ n©ng cao hiÓu biÕt vÒ lÜnh

vùc gi¸o dôc, ®µo t¹o nghÒ tõ quan ®iÓm giíi.

KhuyÕn nghÞ mét sè lÜnh vùc ưu tiªn quan t©m lµ:

- T¨ng cưêng lång ghÐp giíi trong triÓn khai çc ®Ò ¸n, chiÕn lưîc,

chư¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ như: CËp nhËt, tÝch

hîp hÖ thèng th«ng tin vÒ nhu cÇu ®µo t¹o, g¾n víi çc ®iÒu tra thèng kª,

ph¸t triÓn thÞ trưêng lao ®éng - viÖc lµm, vÒ çc lo¹i nghÒ/lÜnh vùc kinh tÕ

n÷ vµ nam tham gia, vÒ sù ph¸t triÓn, ®µo t¹o båi dưìng kü n¨ng, v¨n ho¸

lµm viÖc ë tæ chøc vµ doanh nghiÖp, v.v.; Ph¸t triÓn ®éi ngò çn bé chuyªn

m«n, qu¶n lý, x©y dùng vµ ph¸t triÓn chư¬ng tr×nh ®µo t¹o, kiÓm ®Þnh chÊt

lưîng, sö dông c¬ së vËt chÊt, nguån lùc v.v. trªn c¬ së ®ã, cã nh÷ng dù

b¸o vµ khuyÕn nghÞ ®iÒu chØnh vÒ ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn ®éi ngò nh©n lùc

phï hîp.

- Nghiªn cøu ¶nh hưëng giíi trong ®µo t¹o nghÒ nghiÖp (theo lo¹i h×nh,

thêi gian, theo khu vùc ngµnh nghÒ/vïng miÒn, v.v.) nh»m c¶i thiÖn c«ng

t¸c qu¶n lý hÖ thèng dÞch vô, ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu häc tËp cña n÷ vµ

nam; Nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ çc chÝnh s¸ch, s¸ng kiÕn khuyÕn

khÝch (häc bæng, häc phÝ, häc nghÒ kü thuËt míi, häc nghÒ ®éc h¹i, c«ng

nghÖ cao, v.v.), çc c¬ chÕ vµ ho¹t ®éng hç trî như çc quÜ tÝn dông ®µo

t¹o nghÒ, c¬ chÕ tÝn chÊp; Gi¸o dôc - truyÒn th«ng n©ng cao nhËn thøc vÒ

®µo t¹o nghÒ nghiÖp, tư vÊn ®Þnh hưíng nghÒ nghiÖp, theo dâi vµ gi¸m s¸t

nguån lùc thóc ®Èy B§G trong ph¸t triÓn ®µo t¹o nghÒ nghiÖp.

- Nghiªn cøu ®Þnh hưíng chÝnh s¸ch vµ ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch tõ gãc ®é

giíi như chÝnh s¸ch hç trî ®µo t¹o nghÒ cho n÷ n«ng d©n nãi chung vµ mét

sè nhãm nhu cÇu ®Æc biÖt (khu vùc n«ng nghiÖp mÊt ®Êt, lao ®éng d«i dư

ë doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸, d©n téc, thanh niªn, v.v.); ¸p dông çc c¬ chÕ

®Æc biÖt nh»m c¶i thiÖn sù tham gia vµ tiÕp cËn c«ng b»ng gi÷a n÷ vµ nam

häc viªn, gi¸o viªn, çn bé kü thuËt, qu¶n lý... trong hÖ thèng ®µo t¹o vµ

ph¸t triÓn chuyªn m«n nghÒ nghiÖp.

- Nghiªn cøu chÝnh s¸ch, kinh nghiÖm çc quèc gia vÒ B§G trong lÜnh

vùc ®µo t¹o nghÒ, tæng kÕt kinh nghiÖm lång ghÐp giíi ë mét sè chư¬ng

tr×nh, dù ̧ n vµ truyÒn th«ng vÒ lîi Ých, kÕt qu¶ B§G... ë bèi c¶nh ViÖt Nam.n


Tµi liÖu tham kh¶o

Bé GD-§T. 2004. Trung t©m c«ng nghÖ th«ng tin - Sè liÖu thèng kª. Hµ Néi.

Bé GD-§T. 2003. KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia: Gi¸o dôc cho mäi ngưêi (2003-2015).

Bé GD-§T. 2002. ChiÕn lưîc ph¸t triÓn gi¸o dôc cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010trong giai ®o¹n c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt nưíc. Hµ Néi.

Bé GD-§T. 2001. ChiÕn lưîc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001-2010. H.: Nxb. Gi¸o dôc.

Bé GD-§T & ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn gi¸o dôc. 2002. ChiÕn lưîc ph¸t triÓn gi¸odôc trong thÕ kû 21. Kinh nghiÖm çc quèc gia. H.: Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia.

Bé L§TBXH. 2001. ChiÕn lưîc ®µo t¹o - d¹y nghÒ thêi kú 2001-2010. Hµ Néi.

Bé L§TBXH. 2007. §Ò ̧ n §æi míi vµ ph¸t triÓn d¹y nghÒ ®Õn n¨m 2020.B¶n dù th¶o.

Bé L§TBXH. 2007. “Lao ®éng n÷ ViÖt nam 2000-2005. HiÖn tr¹ng vµ xuhưíng”. Th«ng tin “Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc”, sè 11. ViÖnKHL§XH.

Bé Y tÕ, Tæng côc Thèng kª, UNICEF, WHO. 2005. §iÒu tra quèc gia vÒ vÞ thµnhniªn vµ thanh niªn ViÖt nam. Hµ Néi.

Çc quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ ph¸t triÓn nguån lùc con ngưêi. 2004. H.: Nxb. ChÝnhtrÞ Quèc gia.

ChÝnh phñ ViÖt Nam. 2002. ChiÕn lưîc t¨ng trưëng vµ xo¸ ®èi gi¶m nghÌo toµndiÖn. Hµ Néi.

ChÝnh phñ ViÖt Nam. 2002. QuyÕt ®Þnh 19/2002/Q§-TTg cña Thñ tưëng chÝnhphñ phª duyÖt ChiÕn lưîc Quèc gia v× sù tiÕn bé phô n÷ ®Õn n¨m 2010 vµtÇm nh×n ®Õn 2020. Hµ Néi.

DFID. 2006. DFID Vietnam country assistance plan 2007-2011. Hµ Néi.

DFID ViÖt Nam: Nhãm hµnh ®éng chèng nghÌo ®ãi. 2002. Cung cÊp gi¸o dôcc¬ b¶n cã chÊt lưîng cho mäi ngưêi, ChiÕn lưîc thùc hiÖn çc môc tiªu ph¸ttriÓn cña ViÖt Nam. Hµ Néi.

§oµn V¨n Kh¶i. 2005. Nguån lùc con ngưêi trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ c«ngnghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam. H.: Nxb. Lý luËn ChÝnh trÞ.

Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt nam. 2003. B¸o ço ®iÒu tra c¬ b¶n d¹y nghÒ cho phôn÷ n«ng th«n miÒn nói giai ®o¹n 2002-2010.

Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam. 2003. Phô n÷ ViÖt nam víi kinh tÕ tri thøc. KûyÕu héi th¶o. Hµ Néi.

Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam. 2002. ChiÕn lưîc Quèc gia v× sù tiÕn bé phô n÷®Õn n¨m 2010.

Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam. 2002. ChiÕn lưîc vÒ d¹y nghÒ, gi¶i quyÕt viÖclµm cho phô n÷ giai ®o¹n 2005-2010.

Lª Ngäc Hïng, NguyÔn ThÞ MÜ Léc (chñ biªn). 2000. X· héi häc vÒ giíi vµ ph¸ttriÓn. H.: Nxb. §¹i häc Quèc gia.


LuËt B×nh ®¼ng giíi nưíc CHXHCN ViÖt Nam. 2007. Hµ Néi.

LuËt D¹y nghÒ nưíc CHXHCN ViÖt Nam. 2006. Hµ Néi.

LuËt Gi¸o dôc nưíc CHXHCN ViÖt Nam. 2005. Hµ Néi

Margaret Mac Donald. 1999. Vietnamese Women and Computer Industries.VCIT Project.

Ng©n hµng ThÕ giíi vµ Liªn hiÖp quèc t¹i ViÖt Nam. 2005. ChuÈn bÞ cho tư¬nglai: çc chiÕn lưîc ưu tiªn nh»m thóc ®Èy b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam. Hµ Néi.

NhiÒu t¸c gi¶. 2007. Nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o dôc hiÖn nay - Quan ®iÓm vµ Gi¶i ph¸p.H.: Nxb. Tri thøc.

Ph¹m Minh H¹c. 2001. “ViÖc chuÈn ho¸ ®éi ngò gi¸o viªn d¹y nghÒ ph¶i ®ưîcưu tiªn hµng ®Çu”. T¹p chÝ Lao ®éng X· héi, sè 174.

Tæng côc thèng kª. 2002. Sè liÖu ®iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh. Hµ Néi.

Tæng côc Thèng kª, ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam, UNDP.2005. Thèng kª giíi ë ViÖt Nam. Hµ Néi.

TrÇn ThÞ V©n Anh, Ng« ThÞ TuÊn Dung, NguyÔn Phư¬ng Th¶o. 2000. “B¸o çonghiªn cøu giíi trong hÖ thèng ®µo t¹o d¹y nghÒ”. Dù ¸n T¨ng cưêng n¨ng lùchÖ thèng d¹y nghÒ Bé L§TBXH vµ Tæ chøc Hîp t¸c ph¸t triÓn Thuþ sü SDC.

UNESCO. 2006. Countries Statistics on Education.

ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam. 2000. Ph©n tÝch t×nh h×nh vµkhuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ tiÕn bé phô n÷. Hµ Néi.

ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam. 2004. Tµi liÖu hưíng dÉn:Lång ghÐp giíi trong ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi chÝnh s¸ch. Hµ Néi.

ViÖn ChiÕn lưîc ph¸t triÓn. 2001. C¬ së khoa häc cña mét sè vÊn ®Ò trong chiÕnlưîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 vµ tÇm nh×n ®Õn2020. S¸ch tham kh¶o. H.: Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia.

ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. 2007. ”VÊn ®Ò lao ®éng - viÖc lµm nh×n tõ gãc ®é giíi”.B¸o ço ®Ò tµi cÊp ViÖn. Nhãm t¸c gi¶ Lª Ngäc L©n, TrÇn QuÝ Long, TrÇnThÞ CÈm Nhung.

ViÖn KHXHVN. 2006. B¸o ço ph¸t triÓn con ngưêi. H.: Nxb. GDCTQG.

ViÖn KHXHVN, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. 2007. B¸o ço tæng hîp ®Ò tµi cÊp Bé:Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ giíi vµ kinh nghiÖm gi¶i quyÕt vÊn ®Ò giíi ë mét sèquèc gia. Ng« ThÞ TuÊn Dung chñ nhiÖm.

ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn gi¸o dôc - Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn nguånnh©n lùc. 2002. Tõ chiÕn lưîc ph¸t triÓn gi¸o dôc ®Õn chÝnh s¸ch ph¸t triÓnnguån nh©n lùc. H.: Nxb. Gi¸o dôc.

Vò §×nh Cù. 2001. “§µo t¹o nghÒ vµ viÖc lµm, quèc s¸ch hµng ®Çu thÕ kû”. T¹pchÝ Lao ®éng X· héi, sè 174.

WB, ADB vµ CIDA. 2006. Vietnam Gender Assessment Report. Hµ Néi.


Mét sè khÝa c¹nh vÒ lao ®éng viÖc lµm:Ph©n tÝch tõ gãc ®é giíi

(Qua ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra B×nh ®¼ng giíi 2005)

Lª Ngäc L©nViÖn Gia ®×nh vµ Giíi


Sè 6 - 2008

Tãm t¾t: VÊn ®Ò giíi trong lÜnh vùc lao ®éng vµ viÖc lµm ®angthu hót nhiÒu sù quan t©m cña çc nhµ nghiªn cøu bëi sù thamgia lao ®éng, vÞ trÝ vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña lao ®éng nam vµ n÷trªn thÞ trưêng lao ®éng lu«n cã nh÷ng ®Æc trưng kh¸c nhau.Dùa vµo sè liÖu ®Þnh lưîng tõ cuéc “§iÒu tra c¬ b¶n vÒ thùc tr¹ngb×nh ®¼ng giíi vµ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®èi víi phô n÷, namgiíi nh»m phôc vô cho c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë ViÖtNam” do ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam tiÕn hµnh tõ 2004 -2006, bµi viÕt tËp ph©n tÝch vÒ vÊn ®Ò viÖc lµm vµ møc ®é thưêngxuyªn cña thu nhËp, viÖc lµm chÝnh cña phô n÷ vµ nam giíi. VíiviÖc sö dông thñ tôc ph©n tÝch håi quy logistic ®Ó lµm râ t¸c ®éngcña çc yÕu tè vïng, khu vùc, nhãm tuæi, häc vÊn ®Õn vÊn ®Ò cãviÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn vµ viÖc lµm chÝnh cña phô n÷vµ nam giíi ®· cho thÊy cã sù biÖt gi÷a nam vµ n÷ trong lÜnh vùcviÖc lµm mang l¹i thu nhËp thưêng xuyªn, sù kh¸c biÖt nµykh«ng chØ thÓ hiÖn gi÷a nam vµ n÷ mµ cßn cho thÊy sù kh¸c biÖtngay trong nhãm phô n÷ vµ nhãm nam giíi.

Tõ kho¸: Lao ®éng - viÖc lµm; Giíi vµ lao ®éng.

1. Giíi thiÖu

Khi ®Êt nưíc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trưêng héi nhËp víi thÕ giíi,quan niÖm vÒ viÖc lµm ®· ®ưîc thay ®æi mét çch c¨n b¶n. §iÒu nµy ®ưîc

thÓ hiÖn ë hai gãc ®é: Mét lµ, thÞ trưêng viÖc lµm ®· ®ưîc më réng, baogåm tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh tÕ. Hai lµ, ngưêi lao ®éng ®ưîc tù do hµnhnghÒ, tù do liªn doanh liªn kÕt, tù do thuª mưín lao ®éng theo luËt ph¸pvµ theo sù hưíng dÉn cña Nhµ nưíc ®Ó tù t¹o viÖc lµm cho m×nh vµ thuhót thªm lao ®éng x· héi.

Çc chÝnh s¸ch viÖc lµm lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶nnhÊt cña mét quèc gia. ë ViÖt Nam, sù chuyÓn biÕn tÝch cùc vÒ kinh tÕ –x· héi tõ sau §æi míi ®Õn nay cho thÊy vai trß cña çc chñ trư¬ng vµ chÝnhs¸ch kinh tÕ - x· héi th«ng qua hµng lo¹t çc chư¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinhtÕ - x· héi cña §¶ng vµ nhµ nưíc ta. GÇn ®©y nhÊt ChÝnh phñ ®· phª duyÖtnhiÒu chư¬ng tr×nh träng ®iÓm quèc gia như chư¬ng tr×nh Môc tiªu quècgia vÒ viÖc lµm; Quü quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm,.. §ång thêi ®· cã nhiÒu®iÒu chØnh trong quan ®iÓm, ban hµnh vµ bæ sung nhiÒu chÝnh s¸ch liªnquan ®Õn t¹o viÖc lµm, ®Çu tư, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ®Ó phï hîp thùctÕ vµ nh»m ngµy cµng ®¶m b¶o viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm míi cho ngưêi lao®éng. MÆc dï thÞ trưêng lao ®éng ®· më réng víi nhiÒu c¬ héi viÖc lµm,nhưng xÐt trªn khÝa c¹nh giíi cña lao ®éng viÖc lµm, hiÖn ®ang cã sù t¸chbiÖt vÒ ngµnh nghÒ gi÷a nam vµ n÷. VÝ dô như lao ®éng n÷ cã xu hưíngtËp trung cao h¬n so víi nam ë n«ng nghiÖp vµ thư¬ng nghiÖp, trong khilao ®éng nam tËp trung cao h¬n ë thñy s¶n vµ x©y dùng,..; Lao ®éng n÷tËp trung ë khu vùc tù s¶n xuÊt kinh doanh, nam giíi lµm c«ng ¨n lư¬ng.Trong khu vùc tr¶ lư¬ng th× nam cã mÆt ë nhiÒu c¬ cÊu ngµnh nghÒ h¬nn÷. C¬ cÊu lao ®éng nam, n÷ theo nhãm ngµnh vµ n¬i lµm viÖc hiÖn ®angt¹o ra nhiÒu ưu thÕ h¬n víi nam vµ nhiÒu th¸ch thøc h¬n ®èi víi lao ®éngn÷,... §iÒu nµy cho thÊy sù tham gia lao ®éng, vÞ trÝ vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖccña lao ®éng nam vµ n÷ trªn thÞ trưêng lao ®éng còng mang cã nh÷ng ®Æctrưng riªng kh¸c nhau.

Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu nhµ nghiªn cøu bµn ®Õn lÜnh vùc nµy vµ x¸clËp nªn nh÷ng quan ®iÓm lý thuyÕt kh¸c nhau ®Ó c¾t nghÜa cho nh÷ngnguyªn nh©n t¹o ra sù kh¸c biÖt cña lao ®éng nam vµ n÷ khi tham gia thÞtrưêng lao ®éng. Theo t¸c gi¶ Ng« ThÞ TuÊn Dung (2005), cã thÓ ph©n chiaçc quan ®iÓm cña çc lÝ thuyÕt vÒ viÖc lµm như sau:

Quan ®iÓm lý thuyÕt kinh tÕ t©n cæ ®iÓn vÒ viÖc lµm vµ sù t¸ch biÖt giíitÝnh trªn thÞ trưêng lao ®éng ®ưîc h×nh thµnh dùa trªn lý thuyÕt cung, tèi®a ho¹t ®éng kinh doanh vµ thu lîi nhuËn tèi ®a. §¹i diÖn cho dßng lýthuyÕt nµy lµ Heskchers (1913); Ohlin (1933); Samuelson (1949)... LýthuyÕt nµy gi¶i thÝch viÖc t¹i sao phô n÷ thưêng ë vÞ thÕ bÊt lîi h¬n trªnthÞ trưêng lao ®éng so víi nam giíi vµ xu hưíng phô n÷ thưêng tËp trung

Lª Ngäc L©n 17

lµm viÖc ë nh÷ng nghÒ cã n¨ng suÊt vµ thu nhËp thÊp.

Quan ®iÓm lý thuyÕt vÒ thÞ trưêng lao ®éng t¸ch biÖt ®i s©u nghiªn cøuvµ ph©n tÝch viÖc lµm cña phô n÷, nam giíi tõ gãc ®é tæ chøc thÞ trưênglao ®éng. §¹i diÖn cho quan ®iÓm nµy lµ Lewis (1954); Barron R.D,Norris (1976); Chafertz J.S.(1984)... Lý thuyÕt nµy lÊy gia ®×nh lµm ®iÓmxuÊt ph¸t ®Ó gi¶i thÝch mèi liªn quan gi÷a tr¸ch nhiÖm gia ®×nh cña phôn÷ vµ c«ng viÖc ®ưîc tr¶ c«ng ë çc lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau.

Quan ®iÓm lý thuyÕt x· héi ho¸ vµ t¸ch biÖt thÞ trưêng lao ®éng. Çct¸c gi¶ ®¹i diÖn cña quan ®iÓm nµy tËp trung lý gi¶i çc yÕu tè v¨n ho¸ x·héi ¶nh hưëng ®Õn sù tham gia vµ nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a phô n÷, nam giíitrªn thÞ trưêng lao ®éng. §ã lµ qu¸ tr×nh x· héi hãa (gia ®×nh), sù chän läc®Þnh hưíng gi¸o dôc, nghÒ nghiÖp (häc tËp phæ th«ng, häc nghÒ trong nhµtrưêng) g¾n víi phư¬ng thøc tæ chøc, thu hót vµ sö dông lao ®éng t¹i n¬ilµm viÖc.

Như vËy, mÆc dï viÖc tiÕp cËn thÞ trưêng lao ®éng ë nh÷ng gãc ®é kh¸cnhau, nhưng c¶ 3 quan ®iÓm nµy ®Òu tËp trung ph©n tÝch nh÷ng c¬ së kh¸cnhau cña sù t¸ch biÖt thÞ trưêng lao ®éng nam vµ n÷. Sù luËn gi¶i çcnguyªn nh©n, dï chưa ®Çy ®ñ ë mçi trưêng ph¸i, quan ®iÓm ®Òu cho thÊynh÷ng c¬ së x· héi hîp lý, nhÊt lµ tõ phÝa ngưêi tuyÓn dông lao ®éng vµgãc ®é x· héi ho¸ vai trß giíi. §iÓm ®Æc biÖt ®ưîc çc nhµ nghiªn cøu chóý lµ trong ph©n c«ng lao ®éng t¸ch biÖt theo giíi tÝnh, sù ph©n biÖt vµ bÊtb×nh ®¼ng trong viÖc lµm thưêng x¶y ra phæ biÕn ë hai cÊp ®é theo chiÒungang vµ theo chiÒu däc. Theo chiÒu ngang, nghÜa lµ sù t¸ch biÖt ph©nc«ng lao ®éng nam vµ n÷ x¶y ra phæ biÕn theo çc ngµnh nghÒ, lÜnh vùckh¸c nhau. Nhãm ngµnh “truyÒn thèng” vµ ®ưîc coi lµ thÝch hîp víi giíin÷ thưêng lµ dÖt may, dÞch vô gi¶i trÝ, ch¨m sãc thÈm mü...; víi giíi namlµ çc ngµnh x©y dùng, giao th«ng... Sù t¸ch biÖt theo chiÒu däc thÓ hiÖnphæ biÕn hiÖn tưîng trong cïng mét nghÒ nghiÖp hay lÜnh vùc viÖc lµm,nhưng phô n÷ vµ nam giíi ®ưîc ph©n c«ng ®¶m nhiÖm ë çc vÞ trÝ, çcc«ng ®o¹n kh¸c nhau vµ lao ®éng n÷ thưêng ®ưîc s¾p xÕp ë nh÷ng vÞ trÝthÊp h¬n nam giíi. Ngay c¶ mét sè ngµnh thu hót lao ®éng n÷, nam lµtư¬ng ®èi c©n b»ng như y tÕ, gi¸o dôc... nhưng çc vÞ trÝ c«ng viÖc ®ßi háitr×nh ®é nghÒ nghiÖp cao vÉn h¹n chÕ phô n÷. Sù t¸ch biÖt nµy lµ hiÖntưîng phæ biÕn, x¶y ra ë nhiÒu nưíc, nhÊt lµ khu vùc kinh tÕ ngoµi quècdoanh, kh«ng chÝnh thøc.

Trong trưêng hîp ViÖt Nam, vÊn ®Ò lao ®éng vµ sö dông lao ®éng hiÖnnay vÉn cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸ tư¬ng ®ång víi nh÷ng ph©n tÝch lý thuyÕtcña çc nhãm nh÷ng nhµ nghiªn cøu phư¬ng T©y trªn ®©y, viÖc ph©n tÝch


sè liÖu vÒ lao ®éng viÖc lµm qua kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ B×nh ®¼ng Giíi ë ViÖtNam cho thÊy ®iÒu ®ã.

VÒ mÉu ph©n tÝch: Cuéc ®iÒu tra ®ưîc tiÕn hµnh trªn toµn quèc (t¹i13tØnh vµ thµnh phè ®¹i diÖn cho çc vïng, miÒn cña c¶ nưíc) víi sè mÉu lµ4.176 trưêng hîp, gåm nh÷ng ngưêi ®ang cã vî vµ chång. Trong ®ã, ngưêitr¶ lêi lµ n÷ chiÕm 53,5% vµ nam chiÕm 46,5%; cã 38,5% ë thµnh thÞ vµ61,5% n«ng th«n. VÒ phư¬ng ph¸p, dùa trªn kÕt qu¶ sè liÖu ®iÒu tra vµph©n tÝch tư¬ng quan nhÞ biÕn vÒ t×nh h×nh lao ®éng viÖc lµm ë nưíc tanh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc ph©n tÝch ®a biÕn b»ng m« h×nh håi quy logisticsÏ cho thÊy râ h¬n mèi tư¬ng quan, çc t¸c ®éng ¶nh hưëng thÕ nµo ®ÕnviÖc lµm, nghÒ nghiÖp cña lao ®éng nam, n÷ hiÖn nay.

2. MÊy nÐt vÒ t×nh h×nh lao ®éng viÖc lµm hiÖn nay

Trong nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam, ®· cã nhiÒu cuéc nghiªn cøu vÒ lÜnhvùc lao ®éng viÖc lµm ®· ®ưîc tiÕn hµnh ë nh÷ng quy m« kh¸c nhau. Tuútheo môc ®Ých cña çc cuéc nghiªn cøu mµ sè liÖu thu thËp còng như viÖcph©n tÝch vÒ lao ®éng, viÖc lµm ®ưîc quan t©m ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau.Ngoµi mét sè kh¶o s¸t chuyªn ®Ò mang tÝnh thèng kª ®ưîc tiÕn hµnh bëiçc c¬ quan chøc n¨ng như Bé Lao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi, Tængcôc Thèng kª… cßn cã mét sè nghiªn cøu cã quy m« lín kh¸c vÒ h«nnh©n, gia ®×nh, b×nh ®¼ng giíi còng quan t©m ®Õn lÜnh vùc lao ®éng, viÖclµm cña hé gia ®×nh.

Sè liÖu ®iÒu tra møc sèng d©n cư cho thÊy nam vµ n÷ chiÕm tû lÖ tư¬ng®ư¬ng trong lùc lưîng lao ®éng, nãm 2005, nam giíi chiÕm 51% và n÷giíi chiÕm 49% trong lùc lưîng lao ®éng, tư¬ng ®ư¬ng víi 22.754.000nam và 21.631.000 n÷ (ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖtNam, 2006).

Lao ®éng n÷ cã xu hưíng tËp trung cao h¬n so víi nam ë n«ng nghiÖpvµ thư¬ng nghiÖp, trong khi lao ®éng nam tËp trung cao h¬n so víi n÷ ëthñy s¶n vµ x©y dùng. N¨m 2002, cø 100 lao ®éng n÷ th× cã gÇn 60 ngưêilµm n«ng nghiÖp; 1,5 ngưêi lµm thuû s¶n; 13 ngưêi lµm thư¬ng nghiÖp vµ0,7 ngưêi lµm x©y dùng; cø 100 lao ®éng nam th× cã 51,5 ngưêi lµm n«ngnghiÖp; 4,5 ngưêi lµm thñy s¶n; 7,5 ngưêi lµm thư¬ng nghiÖp vµ cã 8ngưêi lµm x©y dùng (ñy ban Quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam,2001). Sè liÖu gÇn ®©y cho thÊy, lao ®éng n÷ chñ yÕu ®ưîc thu hót vµo khuvùc n«ng - l©m ngư, chiÕm 68,4%, c«ng nghiÖp x©y dùng lµ 38,9% vµthưêng m¹i dÞch vô lµ 34,6% (Bé KÕ ho¹ch §Çu tư, 2007).

KÕt qu¶ Kh¶o s¸t møc sèng d©n cư 2004 cña Tæng côc Thèng kª, cho

Lª Ngäc L©n 19

thÊy, tû lÖ lao ®éng n÷ tõ 15 tuæi trë lªn tham gia çc lo¹i c«ng viÖc thuécnhãm n«ng- l©m- thuû s¶n (tù lµm) thưêng cao h¬n nam giíi (kÓ c¶ sè liÖucuéc ®iÒu tra trưíc ®ã, vµo n¨m 2002 còng tư¬ng tù). Tuy nhiªn, tû lÖ lao®éng lµm c«ng, lµm thuª c¶ khu vùc phi n«ng l©m vµ n«ng l©m nghiÖp ënam giíi bao giê còng cao h¬n n÷ giíi.

Như vËy, tuy sè lao ®éng n÷ tham gia lao ®éng ë khu vùc lµm c«ng,lµm thuª phi n«ng /l©m, thuû s¶n n¨m 2004 cã t¨ng so víi n¨m 2002(3,17%), nhưng lµm c«ng, lµm thuª trong n«ng/l©m nghiÖp vµ thñy s¶n l¹igi¶m 0,66% vµ lao ®éng tù lµm n«ng l©m nghiÖp, thuû s¶n còng chØ gi¶mkho¶ng 3%. T×nh h×nh cã kh¸c nÕu so s¸nh møc ®é chuyÓn ®æi viÖc lµm ëlao ®éng nam trong khu vùc nµy: Sau 2 n¨m, sè lao ®éng nam lµmc«ng/lµm thuª ngoµi n«ng,l©m vµ thuû s¶n t¨ng 4,77% nhưng sè lµmc«ng/lµm thuª trong khu vùc nµy ®· gi¶m 1,2%; tù lµm n«ng/l©m thuû s¶ngi¶m 3,25%, ®Òu cao h¬n n÷.

TÝnh ®Õn 2005, sè liÖu vÒ lao ®éng viÖc lµm cña lao ®éng chia theo çcngµnh kinh tÕ như sau: N«ng l©m, ngư nghiÖp chiÕm 55,8% trong ®ã n÷chiÕm 57,5%; C«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 18,6%, trong ®ã n÷ chiÕm15,2%; DÞch vô lµ 25,6% trong ®ã n÷ chiÕm 27,3% (Bé Lao ®éng, Thư¬ngbinh vµ X· héi, 2005).

Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái mét lùc lưîng lao®éng cã tr×nh ®é kü thuËt vµ tay nghÒ chuyªn m«n. Tuy vËy, nh×n chungtæng sè lao ®éng qua ®µo t¹o ®· Ýt mµ sè c«ng nh©n kü thuËt l¹i cµng Ýt sovíi nhu cÇu thùc tÕ. Ngay c¶ sè lao ®éng ë çc khu c«ng nghiÖp, sè qua®µo t¹o nghÒ chØ míi chiÕm 30%, nÕu tÝnh c¶ sè lao ®éng cã tr×nh ®é cao®¼ng vµ trung häc chuyªn nghiÖp th× tû lÖ nµy còng chØ kho¶ng 35-40%,cßn l¹i lµ lao ®éng phæ th«ng (xem thªm, §Æng Nguyªn Anh, 2006).

Theo thèng kª míi ®©y cña Bé Lao ®éng Thư¬ng binh X· héi, sè ngµylao ®éng b×nh qu©n 1 n¨m cña mét lao ®éng lµ 261 ngµy. Víi khu vùc n«ngth«n, b×nh qu©n thêi gian lao ®éng lµ 252 ngµy vµ víi lao ®éng n÷ n«ngth«n lµ 249 ngµy, chiÕm 68,2% thêi gian cña n¨m. Trong sè nh÷ng ngưêitõ 15 tuæi trë lªn kh«ng cã viÖc lµm, nÕu tÝnh theo nhãm tuæi, tû lÖ lao®éng thÊt nghiÖp ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ tËp trung nhiÒu nhÊt ë nhãm20-24 tuæi (36,43% vµ 32,13%). Tuy vËy còng cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnhgi÷a hai khu vùc nµy: ë n«ng th«n nhãm 15-19 cã tû lÖ thÊt nghiÖp cao h¬në thµnh thÞ (27,67% so víi 7,32%) nhưng ë nhãm tuæi 25-29 vµ 30-34 tuæi,tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ l¹i cao h¬n n«ng th«n (21,56% vµ 10,75% sovíi 12,96% vµ 6,86% ë n«ng th«n). §Õn n¨m 2005, khu vùc n«ng th«n vÉncã 3.062.007 ngưêi tõ 15 tuæi trë lªn thiÕu viÖc lµm. Trong ®ã, sè lao


®éng n÷ thiÕu viÖc lµm lµ 1.548.933 ngưêi, chiÕm 50,6%.

PhÇn lín n÷ c«ng nh©n ë çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïngxuÊt th©n tõ n«ng th«n, mét sè ®ưîc ®µo t¹o qua çc trưêng d¹y nghÒ. T¹imçi doanh nghiÖp, viÖc tuyÓn dông cã thÓ diÔn ra theo quy tr×nh hoÆc çctiªu chuÈn kh¸c nhau vµ v× thÕ, còng cã nh÷ng ưu tiªn kh¸c nhau ®èi víilao ®éng lµ nam hay n÷. Theo nghiªn cøu ”Çc vÊn ®Ò giíi n¶y sinh trongngµnh may mÆc vµ da giµy ë ViÖt Nam” do C«ng ty tư vÊn Mªk«ng thùchiÖn n¨m 2005 cho thÊy sè lưîng c«ng nh©n ngo¹i tØnh trong çc doanhnghiÖp tham gia kh¶o s¸t chiÕm mét tØ lÖ cao. TØ lÖ c«ng nh©n n÷ lµ ngưêingo¹i tØnh lµ 57% (579), cao h¬n tØ lÖ c«ng nh©n nam lµ ngưêi ngo¹i tØnh50% (132). Trong sè nh÷ng ngưêi ngo¹i tØnh, 76,9% n÷ (445) vµ 72,7%nam (96) kh«ng cã hé khÈu t¹i ®Þa phư¬ng hä lµm viÖc (Mekong eco-nomic, ltd, 2005).

Nh×n l¹i c¶ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ nh÷ng n¨m qua, trong chõngmùc nµo ®Êy, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp theo hưíng hµng ho¸ ®· cã bưíc ph¸ttriÓn míi. Trong n«ng nghiÖp, m« h×nh trang tr¹i gia ®×nh ®ang ®ưîc nh©nra çc vïng trong nưíc, tõ ®ång b»ng ven biÓn ®Õn trung du miÒn nói, T©yNguyªn, lÊy s¶n xuÊt hµng ho¸ ®a ngµnh lµm hưíng chÝnh. Tuy nhiªn, sovíi yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n th× quym« vµ tèc ®é chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ lao ®éng hé n«ng th«ncßn chËm vµ kh«ng ®Òu.

Nh×n chung, nam vµ n÷ chiÕm tû lÖ tư¬ng ®ư¬ng trong lùc lưîng lao®éng c¶ nưíc. Tuy nhiªn, xÐt trªn khÝa c¹nh giíi cña lao ®éng viÖc lµm,hiÖn ®ang cã sù t¸ch biÖt vÒ ngµnh nghÒ gi÷a nam vµ n÷. Lao ®éng n÷ tËptrung ë khu vùc tù s¶n xuÊt kinh doanh, nam giíi tËp trung nhiÒu h¬n ëkhu vùc lµm c«ng ¨n lư¬ng. Trong khu vùc tr¶ lư¬ng th× nam cã mÆt ënhiÒu ngµnh nghÒ h¬n n÷. C¬ cÊu lao ®éng nam, n÷ theo nhãm ngµnh vµn¬i lµm viÖc hiÖn ®ang t¹o ra nhiÒu ưu thÕ h¬n víi nam vµ nhiÒu th¸chthøc h¬n ®èi víi lao ®éng n÷. Lao ®éng n÷ tËp trung ®«ng h¬n ë lÜnh vùcn«ng nghiÖp, nam giíi tËp trung ®«ng h¬n ë lÜnh vùc c«ng nghiÖp cho thÊysøc Ðp chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp ®èi víi giíi n÷ cao h¬n so víi lao ®éngnam. Cã thÓ nãi, qu¸ tr×nh x· héi ho¸ theo çc vai trß, khu«n mÉu giíitruyÒn thèng thưêng hưíng trÎ em g¸i vµ trai vµo çc ngµnh nghÒ cô thÓ,¶nh hưëng ®Õn sù lùa chän vµ tham gia lµm viÖc khi hä trưëng thµnh. Doqu¸ tr×nh ®Þnh h×nh vµ bÞ “d¸n nh·n nghÒ nghiÖp”, nªn n÷ vµ nam thưêng®ưîc khuyÕn khÝch tham gia vµo çc lÜnh vùc ®ưîc xem lµ phï hîp víi ®Æc®iÓm giíi cña m×nh.

Lª Ngäc L©n 21

3. Mét vµi khÝa c¹nh vÒ lao ®éng ph©n tÝch tõ gãc ®é giíi

3.1. ViÖc lµm vµ møc ®é thưêng xuyªn cña thu nhËp

KÕt qu¶ ph©n tÝch tõ sè liÖu §iÒu tra b×nh ®¼ng giíi n¨m 2005 cho thÊycã 62,6% phô n÷ vµ 68,0% nam giíi cã viÖc lµm vµ cã thu nhËp thưêngxuyªn, tư¬ng ®èi æn ®Þnh. Tû lÖ n÷ giíi hoÆc nam giíi cã viÖc lµm nhưngthu nhËp kh«ng thưêng xuyªn chiÕm tû lÖ tư¬ng ®ư¬ng, 26% vµ 26,1%.NÕu xÐt riªng nh÷ng ngưêi ®ang t×m viÖc lµm hay kh«ng thÓ lµm viÖc hay®· nghØ hưu th× còng kh«ng cã sù chªnh lÖch nhiÒu gi÷a n÷ vµ nam. ChØcã mét lo¹i viÖc dưêng như cßn mang nÆng dÊu Ên khu«n mÉu giíi truyÒnthèng - c«ng viÖc néi trî víi tÝnh c¸ch như mét nghÒ nghiÖp - n÷ giíichiÕm tû lÖ vưît tréi so víi nam giíi, cô thÓ 7,3% so víi 0,2%. Như vËylµ, tÝnh chÊt “viÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn” cña nam cao h¬n n÷ cãthÓ ®ưîc gi¶i thÝch b»ng nh÷ng lo¹i viÖc mµ nam giíi thưêng lµm. ë khÝac¹nh nµo ®ã, ®iÒu nµy còng gîi ý r»ng cã thÓ nam giíi ®· cã lîi thÕ h¬nso víi phô n÷ trong viÖc t×m kiÕm vµ lùa chän nh÷ng ngµnh nghÒ, nh÷ngc«ng viÖc mét mÆt cã vÞ thÕ x· héi cao h¬n vµ mÆt kh¸c còng mang l¹i thunhËp thưêng xuyªn h¬n (xem thªm, Lª Ngäc L©n, 2008).

NÕu xÐt lo¹i viÖc lµm theo møc ®é thưêng xuyªn cña thu nhËp, ph©n


B¶ng 1. ViÖc lµm cã thu nhËp cña phô n÷ vµ nam giíi chia theo khu vùc (%)

Nguån: §iÒu tra B×nh ®¼ng giíi, 2005.

tÝch theo vïng, sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy, tû lÖ ngưêi vî (lao ®éng n÷ nãichung) cã viÖc lµm vµ thu nhËp thưêng xuyªn ë B¾c bé cao nhÊt (77,9%)vµ gi¶m dÇn ë vïng Trung bé vµ Nam bé (53,7% vµ 52,8%). §èi víi ngưêichång, t×nh h×nh còng tư¬ng tù, nghÜa lµ tû lÖ nam giíi cã viÖc lµm vµ thunhËp thưêng xuyªn gi¶m dÇn tõ B¾c vµo Nam (80,1%; 60,8% vµ 61,0%).Ngưîc l¹i, sè ngưêi cã viÖc lµm nhưng thu nhËp kh«ng thưêng xuyªn (c¶víi ngưêi vî vµ chång) thÊp nhÊt ë khu vùc miÒn B¾c vµ t¨ng lªn ë hai khuvùc cßn l¹i.

Ph©n tÝch viÖc lµm mang l¹i thu nhËp theo khu vùc kh¶o s¸t, tû lÖ phôn÷ n«ng th«n cho biÕt cã viÖc lµm vµ thu nhËp thưêng xuyªn cao h¬n phôn÷ ®« thÞ (chØ ®o møc ®é thưêng xuyªn), 67,3% so víi 55,6%, nam giíicã sù chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ gi÷a hai khu vùc. Tû lÖ phô n÷ ®« thÞ chÊpnhËn chØ lµm néi trî cao h¬n phô n÷ n«ng th«n, cô thÓ lµ 11,7% so víi4,6% trong çc hé gia ®×nh (B¶ng 1).

VÒ ®é tuæi cña ngưêi tr¶ lêi, çc nhãm tuæi ®ưîc ph©n tÝch lµ dưíi 35tuæi, 35-39 tuæi 40-44 tuæi, 45-49 tuæi vµ >=50 tuæi1. NÕu xÐt theo çctư¬ng quan vÒ løa tuæi, sè liÖu cho thÊy, nh×n chung cã sù kh¸c biÖt gi÷ahai giíi vÒ tû lÖ cã viÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn ë tõng nhãm tuæi,sù kh¸c biÖt nµy ®¹t møc ý nghÜa thèng kª (B¶ng 2).

Lª Ngäc L©n 23

Nguån: §iÒu tra B×nh ®¼ng giíi, 2005.

B¶ng 2. T×nh tr¹ng viÖc lµm cã thu nhËp cña phô n÷ vµ nam giíi chia theo nhãm tuæi (%)

XÐt vÒ häc vÊn, ë nhãm cã häc vÊn cao h¬n, tû lÖ cã viÖc lµm cã thunhËp thưêng xuyªn cao h¬n vµ cã sù kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷. Ch¼ng h¹n,tÝnh riªng ®èi víi ngưêi vî, chØ cã 53,6% lµ cã häc vÊn líp 0-5, trong khicã 61,6% cã häc vÊn cÊp 2 vµ kho¶ng 84% ë nhãm trªn cÊp 3. Ngưîc l¹i,nhãm ngưêi cã viÖc lµm thu nhËp kh«ng æn ®Þnh gi¶m dÇn theo chiÒu t¨ngcña häc vÊn (34,1% ë nhãm líp 0-5; chØ cßn 6,5% ë nhãm häc vÊn trªncÊp 3). §èi víi ngưêi chång, t×nh h×nh còng tư¬ng tù khi xÊp xØ 50% sèngưêi tr¶ lêi cã häc vÊn líp 0-5 kh¼ng ®Þnh cã viÖc lµm mang l¹i thu nhËpthưêng xuyªn, tØ lÖ nµy t¨ng lªn 85% ë nhãm cã häc vÊn cÊp cao ®¼ng ®¹ihäc trë lªn. Râ rµng lµ cã sù kh¸c biÖt giíi nhÊt ®Þnh trong viÖc lµm cã thunhËp thưêng xuyªn, mÆc dï cïng mét tr×nh ®é häc vÊn nhưng tû lÖ nµy l¹icao h¬n ë nam giíi trong nh÷ng nhãm häc vÊn cÊp 2 vµ cÊp 3.

Phô n÷ vµ nam giíi cã häc vÊn cao h¬n th× x¸c suÊt cã viÖc lµm víi thunhËp thưêng xuyªn cao h¬n, nÕu như hÖ sè chªnh lÖch gi÷a nh÷ng phô n÷cã häc vÊn líp 6-9 so víi líp 0-5 lµ 1,1 lÇn th× nh÷ng ngưêi cã häc vÊncao ®¼ng ®¹i häc trë lªn cã møc chªnh lÖch lµ 4 lÇn, kÕt qu¶ nµy còng


B¶ng 3. M« h×nh håi quy logistic vÒ t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ®Õn t×nh tr¹ng

cã viÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn cña phô n÷ vµ nam giíi

Ghi chó: Møc ý nghÜa: *<0,05; **<0,01; ***<0,001.Nguån: §iÒu tra B×nh ®¼ng giíi, 2005.

tư¬ng tù ®èi víi nam giíi.

KÕt qu¶ ưíc lưîng còng cho thÊy phô n÷ vµ nam giíi trong nh÷ng gia®×nh cã møc sèng kÐm h¬n th× viÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn cña häÝt h¬n, ch¼ng h¹n, nÕu nam giíi sèng trong gia ®×nh trung b×nh cã x¸c suÊtcã viÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn b»ng 55% gia ®×nh kh¸ gi¶, nhưngnÕu sèng ë gia ®×nh nghÌo th× x¸c suÊt gi¶m xuèng rÊt nhiÒu vµ chØ b»ng16,2% so víi gia ®×nh kh¸ gi¶.

C¶ ph©n tÝch nhÞ biÕn vµ ®a biÕn ë phÇn trªn ®Òu cho thÊy cã sù biÖtgi÷a nam vµ n÷ trong lÜnh vùc viÖc lµm mang l¹i thu nhËp thưêng xuyªn.TÊt c¶ nh÷ng biÕn sè ®ưa vµo ph©n tÝch ®Òu cã mèi quan hÖ víi t×nh tr¹ngviÖc lµm cña c¶ hai giíi. Nh÷ng ngưêi sèng ë miÒn B¾c vµ cư tró ë khuvùc n«ng th«n ®Òu cã x¸c suÊt cã viÖc lµm cao h¬n nh÷ng ngưêi sèng ëmiÒn Trung, miÒn Nam vµ nh÷ng ngưêi sèng ë khu vùc thµnh thÞ. XÐt theotuæi vµ häc vÊn cho thÊy, nÕu phô n÷ vµ nam giíi cã ®é tuæi cao h¬n nhãmtuæi dưíi 35 vµ häc vÊn cao h¬n líp 0-5 th× cã viÖc lµm cã thu nhËp thưêngxuyªn cao h¬n. Tư¬ng tù, nh÷ng ngưêi cã møc sèng kh¸ gi¶ th× x¸c suÊtcã viÖc lµm cã thu nhËp thưêng xuyªn cao h¬n.

3.2. ViÖc lµm chÝnh vµ çc yÕu tè t¸c ®éng

KÕt qu¶ ph©n tÝch sè liÖu tõ cuéc ®iÒu tra nµy cho thÊy, cã sù kh¸c biÖt®¸ng kÓ gi÷a nam vµ n÷ vÒ c«ng viÖc chÝnh ®ang lµm hiÖn nay. Cô thÓ, tØlÖ phô n÷ lµm n«ng nghiÖp chiÕm 46,4%, cao h¬n nam giíi (39,8%); trongho¹t ®éng bu«n b¸n, dÞch vô tØ lÖ phô n÷ cao h¬n nam giíi kho¶ng 10%,cô thÓ 29,5% so víi 18,4%. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ ®· dÉn®Õn nh÷ng thay ®æi quan träng trong cÊu tróc vµ çc chøc n¨ng cña gia®×nh. Gia ®×nh trë thµnh mét ®¬n vÞ tiªu dïng h¬n lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt.Sù t¸ch s¶n xuÊt khái hé gia ®×nh ®· dÉn ®Õn sù tham gia cña phô n÷ tronglùc lưîng lao ®éng x· héi t¨ng lªn. Trong khi ®ã, cã mét sè nghÒ kh¸c,nam giíi thưêng chiÕm ưu thÕ h¬n. Ch¼ng h¹n, c«ng nh©n/thî thñ c«ng,22% so víi 10,7%; çn bé c«ng nh©n viªn chøc nhµ nưíc: 9,7% so víi8,6%; c«ng viÖc chuyªn m«n kü thuËt: 6,1% so víi 3,1%; l·nh ®¹o chÝnhquyÒn/®oµn thÓ, chñ doanh nghiÖp: 4% so víi 1,8%.

T×nh h×nh nµy còng tư¬ng tù khi so s¸nh víi kÕt qu¶ cuéc §iÒu tra Gia®×nh ViÖt Nam ®ưîc tiÕn hµnh n¨m 2006, nam giíi chiÕm tû lÖ cao h¬n ëçc nghÒ l·nh ®¹o, lao ®éng cã kü thuËt, phô n÷ chØ cã mét nghÒ nghiÖpcao h¬n ®¸ng kÓ so víi nam giíi ®ã lµ néi trî, 11,4% so víi 0,9%.

Së dÜ tû lÖ phô n÷ tham gia thÊp h¬n nam giíi ë nh÷ng nghÒ nghiÖp nhưc«ng nh©n, c«ng viÖc chuyªn m«n hoÆc l·nh ®¹o çc cÊp chÝnh quyÒn

Lª Ngäc L©n 25

®oµn thÓ mét phÇn cã thÓ v× hä ph¶i rêi khái lùc lưîng lao ®éng sím h¬ndo t¸c ®éng cña sù c¹nh tranh lín trªn thÞ trưêng lao ®éng, do trë ng¹i søckháe, ph¶i vÒ hưu sím h¬n nam giíi 5 n¨m hoÆc ¸p lùc x· héi buéc ph¶irêi lùc lưîng lao ®éng ®Ó thùc hiÖn çc bæn phËn gia ®×nh. ViÖc buéc phôn÷ ph¶i trë l¹i víi çc nghÜa vô gia ®×nh vµ giíi h¹n ®é tuæi lµm viÖc chÝnhlµ mét trong çc nguyªn nh©n h¹n chÕ phô n÷ vư¬n tíi çc chøc vô l·nh®¹o vµ møc lư¬ng cao.

Khi ph©n tÝch ®a biÕn b»ng thñ tôc håi quy logistic, kÕt qu¶ cho thÊyphô n÷ ë miÒn Trung vµ miÒn Nam tham gia çc nghÒ c«ng nh©n/thî thñc«ng vµ bu«n b¸n dÞch vô nhiÒu h¬n ë miÒn B¾c. Ch¼ng h¹n so víi miÒnB¾c nghÒ c«ng nh©n cã hÖ sè chªnh lÖch cña miÒn Trung lµ 1,85 vµ miÒnNam lµ 2,67. §èi víi nghÒ n«ng th× phô n÷ ë miÒn Trung vµ miÒn Nam chØcã x¸c suÊt lµm n«ng nghiÖp b»ng 47% vµ 34% so víi miÒn B¾c, nghÜa lµphô n÷ ë miÒn B¾c tham gia lµm n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n. §èi víi çc nghÒnghiÖp cßn l¹i kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a çc vïng v× t¸c ®éng gi÷a chóngkh«ng cã ý nghÜa thèng kª, tøc lµ lao ®éng n÷ tham gia ba lo¹i h×nh nghÒnghiÖp nµy (çn bé viªn chøc, chuyªn m«n kü thuËt vµ l·nh ®¹o chÝnhquyÒn ®oµn thÓ/chñ doanh nghiÖp) lµ như nhau ë c¶ ba miÒn (B¶ng 5).


B¶ng 4. NghÒ nghiÖp cña NTL chia theo giíi tÝnh (%)

Nguån: §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam, 2006.

Lª Ngäc L©n 27

B¶ng 5. M« h×nh håi quy logistic vÒ t¸c ®éng c¸c cña yÕu tè ®èi víi nghÒ nghiÖp phô n÷

Ghi chó: Møc ý nghÜa: *<0,05; **<0,01; ***<0,001.Nguån: §iÒu tra B×nh ®¼ng giíi, 2005.

Tư¬ng tù như vËy, khi ph©n tÝch håi quy ®èi víi nam giíi cho thÊy:

Nam giíi ë Trung bé vµ Nam bé lµm c«ng nh©n nhiÒu h¬n vµ tham gia

nghÒ n«ng Ýt h¬n so víi miÒn B¾c như n÷ giíi, hÖ sè chªnh lÖch cña nghÒ

c«ng nh©n lÇn lưît lµ 1,9 vµ 1,4. Tuy nhiªn nam giíi ë miÒn Nam cã x¸c

suÊt lµm nghÒ nµy thÊp h¬n n÷ giíi khi so s¸nh víi miÒn B¾c (hÖ sè 1,4 so

víi 2,67). Còng như phô n÷, nam giíi kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ nghÒ l·nh

®¹o chÝnh quyÒn, chñ doanh nghiÖp gi÷a ba miÒn. §iÓm kh¸c biÖt lµ so víi

miÒn B¾c, nam giíi ë hai vïng cßn l¹i cã xu hưíng lµm nghÒ çn bé c«ng

nh©n viªn chøc, nh©n viªn hµnh chÝnh cao h¬n, hÖ sè chªnh lÖch lÇn lưît

lµ 1,5 vµ 1,3. TiÕp theo lµ nghÒ chuyªn m«n kü thuËt th× nam giíi ë Trung

bé vµ Nam bé tham gia Ýt h¬n so víi B¾c bé. Cuèi cïng, nam giíi kh«ng

cã sù kh¸c biÖt gi÷a ba vïng trong viÖc tham gia ho¹t ®éng trong lÜnh vùc

bu«n b¸n dÞch vô, v× mèi quan hÖ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª, tøc lµ nam

giíi ë c¶ ba vïng ®Òu cã kh¶ n¨ng lµm nghÒ nµy như nhau.

Theo khu vùc cư tró, n÷ giíi ë n«ng th«n tham gia çc nghÒ phi n«ng

nghiÖp Ýt h¬n thµnh thÞ, ngo¹i trõ nghÒ çn bé c«ng nh©n viªn chøc vµ hiÓn

nhiªn lµ tham gia nghÒ n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n. ë thµnh thÞ, phô n÷ chñ

yÕu lµm c«ng viÖc b¸n hµng, b¸n ë chî hoÆc ë quÇy riªng, trªn ®ưêng phè

hoÆc trong cöa hµng. Nam giíi còng cã h×nh th¸i tư¬ng tù n÷ giíi, nam

giíi ë n«ng th«n lµm nghÒ n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n vµ lµm çc nghÒ c«ng

nh©n, chuyªn m«n kü thuËt, bu«n b¸n dÞch vô Ýt h¬n thµnh thÞ. §Æc biÖt,

nam giíi ë n«ng th«n lµ l·nh ®¹o chÝnh quyÓn ®oµn thÓ, chñ doanh nghiÖp

l¹i cao h¬n thµnh thÞ víi hÖ sè chªnh lÖch cao h¬n 3,6 lÇn.

§é tuæi cã ¶nh hưëng kh¸ m¹nh ®Õn viÖc lùa chän vµ duy tr× nghÒ

nghiÖp cña ç nh©n. N÷ giíi ë nhãm tuæi trÎ nhÊt (tõ 35 tuæi trë xuèng)

lµm c«ng nh©n, thî thñ c«ng vµ n«ng d©n cao h¬n nh÷ng nhãm lín tuæi

h¬n. Trong khi ®ã phô n÷ ë nh÷ng nhãm tuæi lín h¬n l¹i cã x¸c suÊt lµm

l·nh ®¹o chÝnh quyÒn ®oµn thÓ, chñ doanh nghiÖp vµ bu«n b¸n dÞch vô cao

h¬n. Nam giíi còng cã ®Æc ®iÓm tư¬ng tù, ë çc nhãm tuæi lín h¬n cã hÖ

sè chªnh lÖch lµm l·nh ®¹o chÝnh quyÒn ®oµn thÓ vµ bu«n b¸n dÞch vô cao

h¬n, trong khi l¹i lµm n«ng nghiÖp Ýt h¬n. Lao ®éng cña nhãm trÎ ë hai

giíi tham gia vµo n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n cã thÓ lµ do sù gia t¨ng tù nhiªn

cña sè ngưêi trong ®é tuæi lao ®éng. Mét nh©n tè gãp phÇn lµm thay ®æi

c¬ cÊu lao ®éng lµ sù t¨ng lªn vÒ tr×nh ®é häc vÊn. Nh÷ng phô n÷ cã häc

vÊn tõ bËc trung häc c¬ së trë lªn cã ¶nh hưëng ®Õn viÖc tham gia nhiÒu


h¬n ë çc nghÒ çn bé viªn chøc nhµ nưíc vµ bu«n b¸n dÞch vô vµ tham

gia Ýt h¬n ë nghÒ n«ng nghiÖp. Phô n÷ cã häc vÊn ë çc bËc trung häc c¬

së vµ trung häc phæ th«ng cã x¸c suÊt lµm nghÒ n«ng nghiÖp thÊp h¬n

nh÷ng ngưêi cã häc vÊn líp 0-5, trõ nh÷ng ngưêi cã b»ng cao ®¼ng ®¹i

häc th× x¸c suÊt lµm nghÒ n«ng thÊp h¬n.

Phô n÷ còng như nam giíi cã thêi gian lµm viÖc trªn 10 n¨m cã x¸c

suÊt lµm nghÒ c«ng nh©n/thî thñ c«ng; l·nh ®¹o chÝnh quyÒn ®oµn thÓ/chñ

doanh nghiÖp; bu«n b¸n dÞch vô. C¶ hai giíi ®Òu g¾n bã chÆt chÏ víi nghÒ

n«ng nghiÖp khi ®é dµi thêi gian lµm viÖc cña hä cµng t¨ng lªn, vÝ dô

nh÷ng ngưêi cã th©m niªn lµm viÖc trªn 20 n¨m cã hÖ sè chªnh lÖch lµm

nghÒ nµy so víi nh÷ng ngưêi lµm viÖc tõ 10 n¨m trë xuèng lµ 19,3 ®èi víi

n÷ vµ 12,2 ®èi víi nam. §iÒu nµy cho thÊy, nh÷ng ngưêi trÎ tuæi ngµy cµng

tham gia vµo çc nghÒ phi n«ng h¬n. Gi÷a hai giíi còng cã sù kh¸c biÖt

nhÊt ®Þnh, phô n÷ lµm viÖc l©u h¬n cã x¸c suÊt lµm çn bé viªn chøc nhµ

nưíc thÊp h¬n, trong khi nam giíi ë çc nhãm tuæi cao h¬n l¹i cã kh¶ n¨ng

lµm nghÒ nµy h¬n. Phô n÷ lµm viÖc l©u h¬n th× theo ®uæi nghÒ chuyªn m«n

kü thuËt nhiÒu h¬n, trong khi nã kh«ng cho thÊy cã mèi quan hÖ gi÷a thêi

gian lµm viÖc vµ nghÒ chuyªn m«n kü thuËt cña nam giíi (xem thªm Lª

Ngäc L©n, TrÇn Quý Long, TrÇn ThÞ CÈm Nhung, 2007).

4. Mét vµi kÕt luËn

Çc sè liÖu thèng kª vÒ lao ®éng viÖc lµm nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· phong

phó h¬n, cã nh÷ng kh¶o s¸t chuyªn biÖt vÒ lao ®éng viÖc lµm hoÆc ph©n

tÝch sè liÖu chuyªn biÖt vÒ phô n÷. Víi nh÷ng kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®· ®ưîc

thùc hiÖn, kü thuËt ph©n tÝch m« t¶ mÆc dï th«ng dông nhưng kh«ng cho

phÐp lý gi¶i chÝnh x¸c ph¸t hiÖn thu ®ưîc vµ nhÊt lµ kh«ng lo¹i trõ ¶nh

hưëng cña çc yÕu tè kh¸c. Sö dông kü thuËt ph©n tÝch ®a biÕn cho thÊy

t¸c ®éng cña tõng biÕn sè ®éc lËp ®Çy ®ñ h¬n khi ®· tÝnh ®Õn t¸c ®éng cña

çc biÕn sè kh¸c.

MÆc dï trong nh÷ng n¨m qua, §¶ng vµ Nhµ nưíc ®· ban hµnh vµ bæ

sung nhiÒu chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn t¹o viÖc lµm, ®Çu tư, ph¸t triÓn nguån

nh©n lùc, nhưng xÐt trªn khÝa c¹nh giíi cña lao ®éng viÖc lµm, hiÖn ®ang

cã sù t¸ch biÖt vÒ ngµnh nghÒ gi÷a nam vµ n÷. Lao ®éng n÷ tËp trung ë

khu vùc tù s¶n xuÊt kinh doanh, nam giíi lµm c«ng ¨n lư¬ng. Trong khu

vùc tr¶ lư¬ng th× nam cã mÆt ë nhiÒu c¬ cÊu ngµnh nghÒ h¬n n÷. C¬ cÊu

lao ®éng nam, n÷ theo nhãm ngµnh vµ n¬i lµm viÖc hiÖn ®ang t¹o ra nhiÒu

Lª Ngäc L©n 29


ưu thÕ h¬n víi nam vµ nhiÒu th¸ch thøc h¬n ®èi víi lao ®éng n÷. Lao ®éng

n÷ tËp trung ®«ng h¬n ë lÜnh vùc n«ng nghiÖp, nam giíi tËp trung ®«ng

h¬n ë lÜnh vùc c«ng nghiÖp cho thÊy søc Ðp chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp ®èi

víi giíi n÷ cao h¬n so víi lao ®éng nam. Nhưng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó lao

®éng n÷ cã thÓ t×m kiÕm viÖc lµm, chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp cßn h¹n chÕ.

Ph©n tÝch réng h¬n nh÷ng t¸c ®éng ¶nh hưëng nµy, nhiÒu nghiªn cøu kh¸c

còng ®· chØ ra r»ng: ®ã lµ sù t¸c ®éng, ¶nh hưëng bëi tr×nh ®é häc vÊn,

chuyªn m«n cña lao ®éng n÷ thưêng thÊp h¬n nam giíi; khu«n mÉu truyÒn

thèng trong ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh; Ýt cã ®iÒu kiÖn (thêi gian, tiÒn

b¹c...) cho viÖc n©ng cao n¨ng lùc ç nh©n; ¶nh hưëng bëi khu«n mÉu cò

trong viÖc ra quyÕt ®Þnh; yÕu thÕ trong tiÕp cËn vµ kiÓm so¸t nguån lùc vµ

nh÷ng ¶nh hưëng cña mét sè tËp tôc v¨n ho¸ cò. §©y lµ mét th¸ch thøc lín

®Æt ra ®èi víi lùc lưîng lao ®éng n÷, ®Æc biÖt lµ lao ®éng n÷ ë n«ng th«n.n

Chó thÝch

1 Çch ph©n lo¹i dùa trªn tiªu chÝ mçi nhãm ®¹t tû lÖ kho¶ng 20% nh»m ®¶m b¶o

sù kh¸ch quan khi ph©n tÝch.


§Æng Nguyªn Anh. 2006. “VÊn ®Ò lao ®éng viÖc lµm vµ ph¸t triÓn nguån nh©n

lùc ë n«ng th«n hiÖn nay”. T¹p chÝ D©n sè vµ ph¸t triÓn, No 11/2006.

Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tư, ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam.

2006. §¸nh gi¸ kÕ ho¹ch hµnh ®éng v× sù tiÕn bé cña phô n÷ 2001-2005 và

Phư¬ng hưíng cho kÕ ho¹ch hµnh ®éng.

Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tư. 2007. B¸o ço t×nh h×nh thùc hiÖn giai ®o¹n 1 chiÕn lưîc

quèc gia V× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam vµ triÓn khai giai ®o¹n 2 chiÕn

lưîc 2006-2010.

Bé Lao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi. 2006. Thèng kª lao ®éng viÖc lµm 2005.

Lª Ngäc L©n. 2008. “ViÖc lµm”. Trong B×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam, TrÇn ThÞ V©n

Anh - NguyÔn H÷u Minh (chñ biªn). NXB. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

Lª Ngäc L©n, TrÇn Quý Long, TrÇn ThÞ CÈm Nhung. 2007. VÊn ®Ò Lao ®éng viÖc

lµm - nh×n tõ gãc ®é giíi. §Ò tµi cÊp ViÖn, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi.

Mekong Economic, ltd,. 2005. Çc vÊn ®Ò giíi n¶y sinh trong ngµnh may mÆc vµ

da giµy ë ViÖt Nam Tæng côc Thèng kª. Sè liÖu kÕt qu¶ §iÒu tra møc sèng

d©n cư 2004.

Di d©n tù do n«ng th«n - ®« thÞ nh÷ng n¨m gÇn ®©y

§Æng ThÞ Thanh NhµnViÖn Gia ®×nh vµ Giíi

1. Nguyªn nh©n di cư

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Êt nưíc ta ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËpvµ ph¸t triÓn, cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã lµ qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ diÔn ranhanh chãng dÉn tíi nhu cÇu lao ®éng cao ë thµnh thÞ vµ t×nh tr¹ng dưthõa lao ®éng ë n«ng th«n do thiÕu ®Êt canh t¸c. Cã thÓ nãi di d©n lµ méthÖ qu¶ tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mçi d©n téc, mçi quèc gia.

HÇu hÕt çc nghiªn cøu vÒ di cư ®Òu ®Ò cËp ®Õn çc nguyªn nh©n dÉn®Õn di cư, trong ®ã ph©n tÝch theo m« h×nh gåm yÕu tè lùc hót vµ lùc ®Èy.Qua çch tiÕp cËn di cư trong mèi tư¬ng quan víi çc yÕu tè ph¸t triÓn,

Tãm t¾t: Dùa trªn viÖc ph©n tÝch tµi liÖu gåm çc b¸o çonghiªn cøu vµ çc bµi viÕt vÒ di cư tù do ë ViÖt Nam, bµi viÕtkh¸i qu¸t t×nh h×nh nghiªn cøu vÒ di d©n tù do n«ng th«n - ®«thÞ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt tËp trung vµo nhãm did©n tõ n«ng th«n ®Õn Hµ Néi. T¸c gi¶ tËp trung ph©n tÝch çcnéi dung như nguyªn nh©n di cư, ®Æc ®iÓm cña ngưêi di cư n«ngth«n ®« thÞ, çc t¸c ®éng vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi cña qu¸ tr×nh did©n ®em l¹i vµ khÝa c¹nh giíi trong di d©n. Bµi viÕt còng chØ ranh÷ng kho¶ng trèng mµ çc nghiªn cøu trưíc ®©y chưa ®Ò cËp®Õn vµ ®Ò xuÊt hưíng nghiªn cøu bæ sung cho chñ ®Ò nµy.

Tõ kho¸: Di d©n tù do; Lao ®éng di cư; Di cư n«ng th«n ®« thÞ;Phô n÷ di cư.


Sè 6 - 2008


mét sè t¸c gi¶ chØ ra r»ng: ë ViÖt Nam, ngay tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80, çcyÕu tè ph¸t triÓn ®· cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn chuyÓn cư. Çc tØnh thµnh cãtiÒm lùc kinh tÕ cã søc hÊp dÉn çc dßng nhËp cư tõ n¬i kh¸c ®Õn trongkhi çc vïng kÐm ph¸t triÓn lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña çc dßng xuÊt cư. ën«ng th«n, chÝnh s¸ch kho¸n ®· t¹o nªn søc bËt míi trong s¶n xuÊt n«ngnghiÖp, cho phÐp çc hé gia ®×nh n«ng d©n tù qu¶n lý, c©n ®èi søc s¶nxuÊt. Lao ®éng dư thõa trong hé ®ưîc chuyÓn sang çc ho¹t ®éng t¨ng thunhËp, s¶n xuÊt vµ dÞch vô phi n«ng. ChÝnh ë ®©y di cư ®· trë thµnh métphư¬ng tiÖn, mét chiÕn lưîc tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña hé gia ®×nh n«ng th«n(§Æng Nguyªn Anh, 1998).

Mét ®iÓm ®¸ng lưu ý n÷a lµ di d©n cù li gÇn ®ang lµ dßng nhËp cư chñyÕu vµo Hµ Néi. Lý do di chuyÓn khái n¬i ë cò chñ yÕu lµ do t¸c ®éng cñaçc lùc ®Èy t¹i n¬i xuÊt cư. Theo mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu th× çc lùc ®Èycã thÓ do nguyªn nh©n kinh tÕ hoÆc kh«ng. ViÖc ph©n tÝch çc nguyªnnh©n di chuyÓn theo çc lo¹i h×nh di d©n sÏ cung cÊp çc th«ng tin ®Çy ®ñh¬n trong viÖc ho¹ch ®Þnh çc chÝnh s¸ch di d©n vµ cã t¸c ®éng hiÖu qu¶h¬n ®Õn çc vÊn ®Ò di cư.

Trong çc nguyªn nh©n di chuyÓn cña ngưêi nhËp cư, nguyªn nh©nkinh tÕ ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng (§ç V¨n Hoµ, 1998). Nh÷ngkhã kh¨n vÒ kinh tÕ như thiÕu viÖc lµm hoÆc kh«ng cã viÖc lµm t¹i n¬i xuÊtcư ®ưîc coi lµ nguyªn nh©n chñ yÕu cña di d©n (§ç V¨n Hoµ, TrÞnh Kh¾cThÈm, 1999). VËy liÖu di cư cã ph¶i lµ sù lùa chän hay lµ con ®ưêng b¾tbuéc ®Ó mưu sinh? §©y lµ mét c©u hái lín ®ưîc ®Æt ra trong nhiÒu nghiªncøu, trong ®ã cã nghiªn cøu vÒ di cư cña t¸c gi¶ §Æng Nguyªn Anh (1997,1999). VÊn ®Ò hiÖn nay lµ n«ng th«n nưíc ta kh«ng cã ®ñ ®Êt canh t¸c sovíi møc t¨ng trưëng d©n sè vµ lao ®éng, trong khi ngµnh nghÒ phi n«ngnghiÖp l¹i chưa ph¸t triÓn. VÉn cßn Ýt nhÊt 7 triÖu lao ®éng ë n«ng th«nkh«ng cã ®Êt canh t¸c, ®ang rÊt cÇn thu nhËp vµ viÖc lµm. Møc ®é chªnhlÖch qu¸ lín vÒ gi¸ c¶ ngµy c«ng lao ®éng gi÷a hai khu vùc ®· khiÕn ngưêin«ng d©n tù nguyÖn rêi bá quª hư¬ng ra thµnh phè kiÕm viÖc lµm. Nh÷ngmiÒn quª ®Êt chËt, kinh tÕ thuÇn n«ng, thu nhËp chÝnh b»ng h¹t thãc ®anglµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña çc dßng di cư ra thµnh phè. ViÖc xuÊt cư khái n«ngth«n lµ ho¹t ®éng mưu cÇu lîi Ých cña ç nh©n ngưêi di chuyÓn, cho gia®×nh vµ céng ®ång n¬i hä ra ®i. Di cư cã chøc n¨ng duy tr× cuéc sèng cñalµng quª th«ng qua Ýt nhÊt hai c¬ chÕ: lµm gi¶m søc Ðp lao ®éng vµ søc Ðpd©n sè ®èi víi nguån ®Êt ®ai h¹n hÑp (§Æng Nguyªn Anh vµ NguyÔn B×nhMinh, 1998). Như vËy cã thÓ thÊy, mét khi chưa cã gi¶i ph¸p lµm cho thÞ

§Æng ThÞ Thanh Nhµn 33

trưêng lao ®éng ë n«ng th«n ph¸t triÓn h¬n, hoÆc chưa cã çc chÝnh s¸chhç trî vÒ lao ®éng viÖc lµm, ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ ë çc vïng n«ng th«nth× ngưêi d©n vÉn sÏ tiÕp tôc ®æ vÒ thµnh thÞ víi sè lưîng lín ®Ó t×m kiÕmviÖc lµm.

T×m kiÕm viÖc lµm vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng lµ hai lý do quan trängnhÊt cho viÖc di chuyÓn cña d©n cư (Tæng côc thèng kª, 2005). Thùc tr¹nghiÖn nay lµ ®ang x¶y ra m©u thuÉn cung cÇu lao ®éng ë çc vïng, miÒn.Tû lÖ thiÕu viÖc lµm n«ng th«n ë nưíc ta vµo kho¶ng 20% vµ tû lÖ thÊtnghiÖp ®« thÞ vµo kho¶ng 5%, trong khi t¹i çc khu c«ng nghiÖp l¹i x¶y rat×nh tr¹ng thiÕu lao ®éng. ChÝnh m©u thuÉn cña sù ph¸t triÓn nµy ®· dÉn®Õn sù gia t¨ng cña çc dßng di d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ vµ çc khuc«ng nghiÖp (NguyÔn Thanh Liªm, 2006).

Sù chªnh lÖch trong sù ph¸t triÓn gi÷a çc vïng lµ nh©n tè ®Æc biÖt næibËt. Sù kh¸c biÖt nµy sÏ lµm n¶y sinh lùc ®Èy tõ vïng kÐm thuËn lîi h¬nvµ lùc hót ë çc vïng cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ-x· héi thuËn lîi h¬n,tõ ®ã t¹o ra çc yÕu tè thóc ®Èy qu¸ tr×nh di d©n gi÷a çc vïng. Như vËy,khã kh¨n vÒ kinh tÕ, thiÕu viÖc lµm vµ kh«ng cã viÖc lµm ë vïng n«ng th«nlµ nguyªn nh©n quan träng, lµ lùc ®Èy khiÕn cho ngưêi d©n ph¶i ra ®i ®Ót×m viÖc lµm vµ hy väng cã thu nhËp cao h¬n so víi n¬i ë cò (Hoµng V¨nChøc, 2004).

Như vËy nh÷ng ngưêi nghÌo tham gia di cư chÞu sù t¸c ®éng trùc tiÕptõ yÕu tè lùc ®Èy ë n¬i xuÊt cư. Çc nghiªn cøu trªn ®· tËp trung ph©ntÝch nguyªn nh©n, ®éng lùc khiÕn ngưêi n«ng d©n tõ bá lµng quª ra thµnhphè kiÕm sèng b»ng con ®ưêng di cư tù do. Çc nguyªn nh©n thùc ra rÊtphong phó ®a d¹ng, vµ chñ yÕu liªn quan ®Õn nh÷ng khã kh¨n xuÊt ph¸ttõ cuéc sèng thiÕu thèn ë quª hư¬ng như thiÕu viÖc lµm, thu nhËp thÊpvµ kh«ng æn ®Þnh. VËy bªn c¹nh ®ã cßn cã yÕu tè nµo t¸c ®éng ®Õn qu¸tr×nh di chuyÓn cña ngưêi n«ng d©n? Vµ t¹i sao ngưêi di cư chän Hµ Néilµ ®iÓm ®Õn?

Hµ Néi lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ v¨n ho¸ cña c¶ nưíc, n»m ëtrung t©m ®ång b»ng B¾c Bé cho nªn lµ n¬i héi tô cña çc luång di chuyÓnd©n cư. Nh÷ng ngưêi di cư ®Õn Hµ Néi ®Òu mong muèn t×m viÖc lµm cãthu nhËp cao h¬n so víi n¬i xuÊt cư. Ngoµi lý do kinh tÕ, nhiÒu ngưêitrong sè hä di chuyÓn ®Õn Hµ Néi cßn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é vµ sum häpgia ®×nh. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhê chÝnh s¸ch ®æi míi vÒ kinh tÕ, Hµ Néi®· thu hót ®ưîc nhiÒu nguån vèn ®Çu tư trong nưíc vµ nưíc ngoµi, v× vËy®· t¹o ra ®ưîc nhiÒu viÖc lµm míi thu hót lao ®éng ngo¹i tØnh ®Õn Hµ Néi


(§ç V¨n Hoµ, TrÞnh Kh¾c ThÈm, 1999). MÆc dï kh«ng ph¶i kh«ng cãnh÷ng khã kh¨n khi di chuyÓn ®Õn thµnh thÞ nhưng nh÷ng ngưêi di cư tùdo vÉn coi thµnh thÞ lµ mét “miÒn ®Êt høa” ®Ó hä cã thÓ ®æi ®êi hoÆc Ýt racòng cã thªm thu nhËp lµm cho cuéc sèng khÊm kh¸ h¬n cuéc sèng hiÖnt¹i n¬i lµng quª (Trung t©m Nghiªn cøu Th«ng tin vµ tư liÖu d©n sè, 2002).

Sù gia t¨ng c¬ héi sèng vµ lµm viÖc ë ®« thÞ ®· thu hót çc luång di d©n®Õn çc thµnh phè lín. Nh©n tè kinh tÕ mµ trưíc hÕt lµ thu nhËp vµ viÖclµm lµ ®éng lùc chÝnh thóc ®Èy qu¸ tr×nh di d©n lao ®éng. Trưíc nh÷ngrñi ro trong s¶n xuÊt trång trät vµ ch¨n nu«i, sù tôt gi¸ ®Õn møc tíi h¹ncu¶ çc mÆt hµng n«ng s¶n trªn thÞ trưêng, lao ®éng n«ng th«n kh«ng thÓtr«ng chê vµo h¹t thãc. Sù chªnh lÖch qu¸ lín vÒ thu nhËp gi÷a n«ng th«nvµ thµnh thÞ ®· hèi thóc ngưêi n«ng d©n tù nguyÖn rêi bá ®ång ruéng rathµnh phè t×m viÖc lµm. Hä chÊp nhËn nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc, vÊt v¶vµ nguy hiÓm, tÊt c¶ çc ngµnh nghÒ mµ ph¸p luËt kh«ng nghiªm cÊm ®Ómưu sinh, cã çi ¨n, cã ®ång tiÒn göi vÒ cho gia ®×nh. Nhu cÇu viÖc lµmë çc khu c«ng nghiÖp, çc trung t©m ®« thÞ vµ çc thµnh phè lín ®·nhanh chãng thu hót lao ®éng phæ th«ng tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ (Ph¹mTÊt Th¾ng, NguyÔn Vò B×nh, 1997; §Æng Nguyªn Anh, NguyÔn B×nhMinh, 1998)

Khi xem xÐt di cư dưíi t¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸, t¸c gi¶ NguyÔn H÷uMinh ®· chØ ra r»ng: ®« thÞ ho¸ ®ưîc t¨ng cưêng dÉn ®Õn sù t¨ng lªn vÒnhu cÇu viÖc lµm trong çc vïng ®« thÞ. §iÒu ®ã sÏ t¹o nªn mét dßng nhËpcư lín tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ ®Ó kiÕm viÖc lµm... HÇu hÕt nguån ®Çutư nưíc ngoµi vµo ViÖt Nam tËp trung ë çc trung t©m ®« thÞ. D©n cư ëçc vïng ®« thÞ cã nhiÒu lîi Ých tõ sù ph¸t triÓn kh«ng c©n ®èi vµ ®iÒu ®ã®ưîc thÓ hiÖn trong çc ®Æc trưng kinh tÕ-x· héi cña d©n sè ®« thÞ so víid©n sè n«ng th«n. D©n sè ®« thÞ cã ®iÒu kiÖn nhµ ë tèt h¬n, vµ cã nhiÒu®iÒu kiÖn tiÕp cËn çc dÞch vô h¹ tÇng kü thuËt c¬ b¶n như ®iÖn vµ nưícs¹ch, còng như víi dÞch vô gi¸o dôc vµ n©ng cao kü n¨ng nghÒ nghiÖp.Nh÷ng lîi thÕ ®« thÞ nµy trë nªn cµng râ rµng trong nh÷ng vïng cã møc®é ®« thÞ ho¸ cao nhÊt (NguyÔn H÷u Minh, 2003).

Trong di d©n, c¶ di d©n cã tæ chøc lÉn di d©n tù do ®Òu cã sù t¸c ®éngm¹nh cña “lùc hót” vµ “lùc ®Èy”(TrÇn Träng Hùu, 1998). Nh÷ng nghiªncøu vÒ di cư ë ViÖt Nam hÇu hÕt quan t©m ®Õn nguyªn nh©n, thùc tr¹ngvµ hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh di cư. Qua xem xÐt mét sè nghiªn cøu vÒ di cưtrong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy ngưêi di cư tù do tõ n«ng th«n ®Õnthµnh thÞ v× hai ®éng lùc chÝnh ®ã lµ do “lùc ®Èy” tõ n¬i xuÊt cư vµ “lùc


hót” tõ n¬i nhËp cư. Çc nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng di cư cã nhiÒu nguyªnnh©n kh¸c nhau nhưng chñ yÕu lµ do cuéc sèng khèn khã ë quª hư¬ng vµmong muèn mét cuéc sèng tèt h¬n, mét møc thu nhËp cao h¬n ë thµnh thÞ®Ó n©ng cao cuéc sèng cña b¶n th©n còng như gia ®×nh. Song cuéc sèng ëthµnh thÞ kh«ng ph¶i lµ “thiªn ®ưêng” như mét sè ngưêi vÉn lÇm tưëng,ë ®ã vèn chøa ®ùng kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n, nguy hiÓm mµ ngưêi dicư lu«n ph¶i s½n sµng ®èi mÆt víi nã, bëi di cư lµ mét qu¸ tr×nh mµ tùnã còng ®Æt ra nh÷ng ®ßi hái nhÊt ®Þnh cho nh÷ng ngưêi tham gia vµoqu¸ tr×nh nµy.

2. Qu¸ tr×nh di cư

NhËn diÖn ngưêi di cư tù do n«ng th«n - ®« thÞ

Nh×n chung nh÷ng ngưêi di cư lµ kh¸ ®a d¹ng vµ phøc t¹p vÒ thµnhphÇn, bao gåm nhiÒu løa tuæi, nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu nghÒ nghiÖp kh¸cnhau. Tuy nhiªn, cã thÓ thÊy râ sù kh¸c biÖt vÒ giíi tÝnh vµ tuæi t¸c trongsè ngưêi nhËp cư. VÒ tuæi t¸c, 75% sè di d©n thuéc tuæi 13-39, trong ®ã48% sè di d©n thuéc nhãm tuæi 20-34. Như vËy, nh×n mét çch tæng thÓ,di d©n chñ yÕu lµ nh÷ng ngưêi trong tuæi lao ®éng, trÎ khoÎ. Di d©n ®ÕnHµ Néi ®ưîc ®Æc trưng bëi kho¶ng çch gÇn, tøc lµ tõ çc tØnh l©n cËnhoÆc kh«ng xa Hµ Néi. Tû lÖ tham gia vµo lùc lưîng lao ®éng cña ngưêidi d©n nh×n chung cao h¬n so víi ngưêi d©n së t¹i.

Lao ®éng gi¶n ®¬n vµo Hµ Néi chiÕm tíi gÇn 40% tæng sè ngưêi cãviÖc lµm cña nh÷ng ngưêi di d©n tõ n«ng th«n ra Hµ Néi, ®ưîc ph©n lo¹ithµnh mét sè nhãm chñ yÕu sau ®©y: nghÒ x©y dùng vµ s¶n xuÊt thñ c«ngvËt liÖu x©y dùng; ®¹p xÝch l«; çc nghÒ thu gom phÕ liÖu, bíi r¸c, lµmdÞch vô vµ çc viÖc kh¸c; nh÷ng lao ®éng tËp trung chê viÖc ë çc tô ®iÓmmµ ngưêi ta thưêng gäi lµ chî lao ®éng; sè lao ®éng b¸n rau, hoa qu¶, b¸ng¹o; nh÷ng ngưêi lµm c«ng trong çc gia ®×nh (NguyÔn Nam Phư¬ng,2001). HÇu hÕt lao ®éng di cư vµo thµnh phè kh«ng cã kü n¨ng, chØ cã 6%trong sè hä cã kü n¨ng nghÒ nghiÖp. HÇu hÕt hä cã thÓ t×m ®ưîc viÖc lµmë thµnh phè nhưng c«ng viÖc thưêng kh«ng æn ®Þnh vµ chØ t¹m thêi(NguyÔn V¨n Tµi, 2002).

M«i trưêng sèng vµ m¹ng lưíi x· héi cña ngưêi di cư lµ vÊn ®Ò ®ưîcnhiÒu nghiªn cøu quan t©m. Nh×n chung, ®iÒu kiÖn ¨n ë cña ngưêi d©n dicư phÇn lín thiÕu tiÖn nghi, thiÕu nưíc sinh ho¹t, « nhiÔm m«i trưêng, anninh trËt tù kh«ng ®¶m b¶o. Do ®ã d©n nhËp cư thưêng sèng thµnh tõngnhãm cïng quª hư¬ng, cïng ngµnh nghÒ ®Ó dÔ quan t©m, b¶o vÖ lÉn nhau.


TÝnh lưu ®éng ®Þa lý cña ngưêi d©n dÉn ®Õn nh÷ng trao ®æi tư¬ng t¸c vÒmÆt kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ còng như sù xuÊt hiÖn cña çc h×nh thøc tæchøc x· héi míi, gãp phÇn lµm biÕn ®æi mèi quan hÖ nhµ nưíc vµ x· héi(Nga My, 1997; Lª B¹ch Dư¬ng, 1998).

Mét trong nh÷ng ®iÓm ®¸ng chó ý lµ m¹ng lưíi x· héi cña ngưêi d©ndi cư, qua mét sè nghiªn cøu cho thÊy hÇu hÕt hä kh«ng t×m kiÕm sù trîgióp tõ çc tæ chøc chÝnh thøc mµ chñ yÕu dùa vµo çc quan hÖ x· héi dohä tù t¹o nªn. M¹ng lưíi nµy bao gåm nh÷ng quan hÖ gia ®×nh, hä hµng,th©n téc, ®ång hư¬ng t¹o nªn sù hoµ nhËp cña cư d©n trong m«i trưêngsèng ®« thÞ, ®ång thêi t¹o nªn mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a n¬i ®i vµ n¬i ®Õn.ViÖc ngưêi lao ®éng cïng quª m¸ch b¶o vµ theo nhau ra thµnh phè lµm¨n, sinh sèng lµ mét trong nhiÒu biÓu hiÖn ho¹t ®éng cña m¹ng lưíi di d©n.ChÝnh m¹ng lưíi nµy ®· dÉn d¾t, hç trî, cưu mang ngưêi míi ®Õn thµnhphè vưît qua nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu như gióp ®ì t×m viÖc lµm hoÆc n¬i¨n, chèn ë, gãp phÇn gi¶m bít çi gi¸ cña sù di chuyÓn. Mét t¸c gi¶ ®· chØra vai trß v« cïng quan träng cña m¹ng lưíi x· héi trong di cư: “mét m¹nglưíi di d©n ®· ®ưîc ph¸t triÓn th× tù nã sÏ duy tr× çc dßng chuyÓn cư tõn«ng th«n ra thµnh phè dưíi phư¬ng thøc tù qu¶n vµ tù ®iÒu chØnh, kh«ngcÇn cã sù can thiÖp tõ bªn ngoµi” (§Æng Nguyªn Anh, 1998).

Cã thÓ nãi, di cư lµ qu¸ tr×nh chän läc cña çc ç thÓ cã nh÷ng ®Æctrưng nhÊt ®Þnh. Nghiªn cøu çc ®Æc trưng nµy lµ vÊn ®Ò quan träng ®Ó®¸nh gi¸ ®óng t¸c ®éng vµ kÕt qu¶ cña di d©n. Sù chän läc vÒ løa tuæi vµgiíi tÝnh lµ mét trong nh÷ng t¸c ®éng nh©n khÈu cña di cư. §¹i ®a sè cưd©n t×m ®Õn çc thµnh phè thuéc nhãm tuæi dưíi 40. Kh«ng Ýt ngưêi lµthanh niªn chưa x©y dùng gia ®×nh vµ ë vµo ®é tuæi sung søc nhÊt. Do sùhÊp dÉn cña cuéc sèng thÞ thµnh, vµ t©m lý kh«ng muèn g¾n víi nghÒ n«ngch©n lÊm tay bïn, thu nhËp thÊp.

Trong mçi qu¸ tr×nh di cư, ngưêi d©n lu«n ph¶i cã nh÷ng sù chuÈn bÞnhÊt ®Þnh bëi di d©n lµ mét hµnh vi cã tÝnh to¸n lý trÝ, thÓ hiÖn sù mongmuèn n©ng cao chÊt lưîng cuéc sèng cña ngưêi di cư hoÆc cña gia ®×nh hät¹i n¬i ®Þnh cư míi. PhÇn lín nh÷ng ngưêi di cư ®Òu cè g¾ng gi¶m tíi møctèi thiÓu nh÷ng rñi ro do di chuyÓn ®Õn m«i trưêng míi. N¬i nµo rñi ro cµngthÊp vµ tiÒm n¨ng bï ®¾p chi phÝ cµng cao th× søc hót chuyÓn ®Õn vïng ®ãcµng cao vµ ngưîc l¹i (Phillip Guest, 1998; §Æng Nguyªn Anh, 1997).

T¸c ®éng kinh tÕ - x· héi cña di cư tù do

Dưíi gãc ®é tiÕp cËn lý thuyÕt, t¸c gi¶ Phillip Guest cho r»ng di d©n cãthÓ coi lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nh»m t¸i ph©n bè lao ®éng


gi÷a çc vïng l·nh thæ, b¶o ®¶m sù liªn kÕt vÒ c¬ héi, vÒ viÖc lµm vµ lưînglao ®éng dư thõa gi÷a çc vïng kh¸c nhau; hoÆc lµ di d©n ®ưîc xem nhưlµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn kh«ng c©n ®èi vÒ c¬ cÊu cña thÞ trưêng lao®éng, ®· t¹o c¬ héi cho nh÷ng ngưêi di cư ®Õn lµm çc c«ng viÖc cã ®iÒukiÖn ph¸t triÓn h¬n vµ như vËy cã thÓ g©y ra thiÕu lao ®éng t¹i çc vïngxuÊt cư. Cã sù kh¸c biÖt trong viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña di d©n. Mét mÆtnh÷ng ngưêi di cư bÞ ®æ lçi lµ mang sù nghÌo khæ ®Õn çc ®« thÞ. MÆt kh¸cth«ng qua viÖc lµm cã Ých, di d©n ®ưîc coi lµ mét c¬ héi thµnh c«ng choç nh©n di cư, ®ång thêi cã ®ãng gãp quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cñaçc ®« thÞ (Phillip Guest, 1998).

XÐt trªn gãc ®é ph¸t triÓn vµ b×nh ®¼ng x· héi, di d©n cã nh÷ng ®ãnggãp ®¸ng kÓ cho ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm ën«ng th«n, thiÕu lao ®éng ë çc ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp, vµ lµ mét lèitho¸t nghÌo (NguyÔn Thanh Liªm, 2006). Qu¸ tr×nh di d©n ®em l¹i hiÖuqu¶ râ rÖt vÒ mÆt kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trưêng, di d©n cã vai trßrÊt lín trong viÖc ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®¶m b¶onguån nh©n lùc cho nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a çc vïng. Nguån lao®éng chuyÓn cư ®Õn n¬i cư tró míi kh«ng chØ gãp søc ®Ó x©y dùng ph¸ttriÓn kinh cho vïng nhËp cư mµ cßn gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho çc vïngxuÊt cư t¹o ®iÒu kiÖn cho çc vïng xuÊt cư t¨ng diÖn tÝch canh t¸c theo®Çu ngưêi, t¨ng thu nhËp ®Çu ngưêi, n©ng cao møc sèng cho nh©n d©n,gi¶m sù çch biÖt vÒ møc sèng gi÷a çc vïng. §ång thêi di d©n cßn ¶nhhưëng rÊt lín ®Õn tiÒn c«ng lao ®éng, thu nhËp vµ viÖc cña çc vïng xuÊtcư, nhËp cư (Hoµng V¨n Chøc, 2004). Như vËy, cã thÓ thÊy râ rµng hiÖuqu¶ kinh tÕ cña di d©n tù do, kh«ng chØ lµ ngưêi d©n di cư nh»m t×m kiÕmmét cuéc sèng kh¸ h¬n, nguån thu nhËp cao h¬n mµ cßn cã t¸c ®éng ®ÕnviÖc t¨ng thu nh©p cho quª hư¬ng cña hä vµ t¨ng nguån lao ®éng cho çc®« thÞ. Trªn thùc tÕ kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc do lao®éng di cư mang l¹i. Nh÷ng ngưêi di cư kh«ng cã tay nghÒ ®· gãp phÇngi¶i quyÕt phÇn lín çc c«ng viÖc ®ưîc cho lµ nguy hiÓm, khã kh¨n vµ bôibÆm mµ ngưêi d©n thµnh phè kh«ng muèn lµm. Di cư n«ng th«n-®« thÞ®ang gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc c¶i thiÖn thu nhËp, n©ng cao møc sèng, t¹ovèn kiÕn thiÕt cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh n«ng th«n hiÖn nay.

Bªn c¹nh lîi Ých kinh tÕ, ngưêi lao ®éng n«ng th«n tõ thµnh phè trë vÒcßn mang theo nh÷ng tri thøc vµ nhËn thøc míi g¾n liÒn víi nhÞp sèng v¨nminh cña thµnh phè. Hä cßn mang theo m×nh mét ý thøc lµm giµu, çcthang gi¸ trÞ míi trong lèi sèng mµ cã thÓ trưíc ®ã chưa tõng tån t¹i ë lµng


quª. Ngay c¶ nhËn thøc vµ th¸i ®é ®èi víi vÊn ®Ò sinh ®Î kÕ ho¹ch ho¸ gia®×nh còng biÕn ®æi nhanh h¬n cïng víi qu¸ tr×nh di chuyÓn. Cïng víi t¸cdông n©ng cao d©n trÝ, di cư n«ng th«n-®« thÞ cßn lµ biÖn ph¸p t¨ng thunhËp vµ n©ng cao møc sèng cho khu vùc n«ng th«n, gãp phÇn vµo sùnghiÖp xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo.

Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m qua, cuéc tranh luËn vÒ nh÷ng ¶nh hưëngtÝch cùc vµ tiªu cùc cña hiÖn tưîng di cư, ®Æc biÖt ®èi víi khu vùc ®« thÞ®· trë nªn ngµy cµng gay g¾t. Dï ®· cã sù nhËn biÕt vÒ mèi quan hÖ gi÷at¨ng trưëng kinh tÕ vµ ®« thÞ ho¸, song chÝnh quyÒn, c¶ ë trung ư¬ng vµçc ®Þa phư¬ng ®Òu lo ng¹i vÒ çc xu hưíng di cư hiÖn nay. T×nh tr¹ng qu¸®«ng ®óc vµ nghÌo ®ãi ®· thÊy râ ë çc thµnh phè lín vµ cã mét sè nhËn®Þnh cho r»ng lµn sãng nh÷ng ngưêi di cư míi lµm cho t×nh h×nh tåi tÖh¬n. Cã nhiÒu lo ng¹i vÒ hiÖn tưîng d©n cư g©y mÊt trËt tù x· héi vµ ph¹mtéi khi hä chuyÓn ®Õn sèng ë thµnh phè, v.v.. (UNFPA, 2007).

Như vËy ®· ®Õn lóc cÇn ph¶i cã çch nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng t¸c®éng cña di cư ®óng víi nh÷ng g× mµ qu¸ tr×nh nµy mang l¹i. Tõ trưíc ®Õnnay, di cư vµ nh÷ng ngưêi nhËp cư tù do vÉn thưêng ®ưîc xem lµ vÊn ®Ònhøc nhèi, bÞ coi lµ ®em l¹i nhiÒu t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi ®« thÞ, nhưngtrªn thùc tÕ, bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, qu¸ tr×nh nµy cßn ®em l¹inh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ®« thÞ cña quèc gia. V×vËy di cư tù do cÇn ®ưîc nh×n nhËn mét çch kh¸ch quan h¬n, tÝch cùc h¬n.

3. Nghiªn cøu di cư dưíi gãc ®é giíi

Trong mét thêi gian dµi vÊn ®Ò phô n÷ di cư bÞ coi nhÑ trong çcchư¬ng tr×nh chÝnh s¸ch quèc tÕ nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Vµcòng chØ gÇn ®©y çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch míi nhËn ra nh÷ng th¸chthøc vµ rñi ro cô thÓ mµ phô n÷ gÆp ph¶i khi phiªu lưu ®Õn ®Êt kh¸ch quªngưêi. Cã thÓ nãi viÖc c«ng khai quyÒn con ngưêi cña phô n÷ vµ nhu cÇub×nh ®¼ng giíi lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt, c¬ b¶n cho mäi khung chÝnh s¸chlµnh m¹nh, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ nh»m qu¶n lý viÖc di cư mét çch cãtrËt tù vµ nh©n ®¹o (Nguån UNFPA, T×nh tr¹ng d©n sè ThÕ giíi n¨m2006).

Giíi lµ mét vÊn ®Ò quan träng khi nghiªn cøu di d©n v× qu¸ tr×nh di d©ncã sù lùa chän vÒ giíi vµ do t¸c ®éng cña di d©n cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓgi÷a nam vµ n÷ (Phillip Guest,1998). Sù lùa chän vÒ giíi cña di cư ®ưîcph¶n ¸nh b»ng sù kh¸c biÖt vÒ giíi trong qu¸ tr×nh di chuyÓn. Mét trongnh÷ng nhËn xÐt chung thu ®ưîc qua nghiªn cøu t¹i nhiÒu nưíc lµ nam giíi


thưêng chiÕm ®a sè trong çc dßng nhËp cư tõ n«ng th«n ra ®« thÞ. So víin÷ giíi, nam giíi thưêng cã xu hưíng di chuyÓn trªn mét b×nh diÖn kh«nggian réng lín h¬n. G¸nh nÆng c«ng viÖc, häc vÊn thÊp, sù rµng buéc gia®×nh còng như nh÷ng ®Þnh kiÕn truyÒn thèng vÒ vai trß cña phô n÷ tronggia ®×nh vµ ngoµi x· héi lµ nh÷ng t¸c nh©n chñ yÕu h¹n chÕ sù di chuyÓncña n÷ giíi. Thay vµo ®ã, h×nh thøc di chuyÓn theo chång, di chuyÓn th«ngqua h«n nh©n hoÆc ®oµn tô gia ®×nh chiÕm ®a sè trong giíi n÷ (§ÆngNguyªn Anh, 1997).

Khi xem xÐt çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn lao ®éng n÷ di cư tù do n«ng th«n- thµnh thÞ, t¸c gi¶ Hµ ThÞ Phư¬ng TiÕn vµ Hµ Quang Ngäc (n¨m 2000) ®·®ưa ra çc yÕu tè như: thiÕu ®Êt canh t¸c, thiÕu viÖc lµm, thu nhËp thÊp,cuéc sèng gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro, ngưêi phô n÷ muèn kh¼ng ®Þnh m×nhtho¸t khái cuéc sèng vÊt v¶ ë n«ng th«n vµ mét sè chÞ em muèn ra ®i ®Ót×m kiÕm mét tÊm chång thµnh phè, v.v.. Qua çc sè liÖu ph©n tÝch, t¸c gi¶®· cung cÊp cho chóng ta mét bøc tranh kh¸ toµn diÖn vÒ nguyªn nh©n dÉn®Õn viÖc hä ph¶i rêi bá gia ®×nh, con çi ®Ó ra ®i, thùc tr¹ng cuéc sèng cñalao ®éng n÷ di cư tù do tõ n«ng th«n ra thµnh phè vµ viÖc lµm cña hä ëthµnh phè, còng như ¶nh hưëng cña hä tíi n¬i ®i vµ n¬i ®Õn. Nghiªn cøunµy còng ®Ò cËp ®Õn dư luËn x· héi ®èi víi lao ®éng n÷ di cư tù do vµothµnh phè, chØ ra xu hưíng trong tư¬ng lai vµ gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy.

Tõ gãc ®é giíi, lao ®éng n÷ chÞu nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau do vÞ thÕvµ ®Þnh kiÕn ®èi víi hä trong qu¸ tr×nh di cư cña hä. T¹i c¶ hai khu vùcn«ng th«n vµ thµnh thÞ, tiÒn c«ng cho lao ®éng n÷ lu«n lu«n thÊp h¬n nam.Tr×nh ®é häc vÊn vµ kü n¨ng tay nghÒ cña n÷ thÊp h¬n nam. Lao ®éng n÷di cư lµ ®èi tưîng Ýt ®ưîc b¶o vÖ nhÊt trong m«i trưêng viÖc lµm míi.“Hîp ®ång” cña hä thưêng kh«ng cã gi¸ trÞ, kh«ng ®óng theo qui ®Þnhph¸p luËt nªn cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng b¶o vÖ m×nh, v.v.. TiÕp cËn çc dÞch vô x·héi cña ngưêi di cư, ®Æc biÖt cña n÷ lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc. ChÝnh quyÒnçc ®Þa phư¬ng vµ nh÷ng chñ thuª mưín nh©n c«ng thưêng kh«ng quant©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. §©y còng lµ mét th¸ch thøc lín trong viÖc ®¹t ®ưîcnh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ b×nh ®¼ng giíi, v.v.. §èi víi phô n÷di cư, çc chư¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ vµ søc khoÎ sinh s¶n thưêngthiÕu c¶ vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn lÉn chÊt lưîng dÞch vô, bÞ h¹n chÕ vÒ th«ngtin vµ do ®ã hä thưêng cã hiÓu biÕt kh«ng ®Çy ®ñ vÒ çc biÖn ph¸p phßngtr¸nh thai, ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n, phßng chèng çc bÖnh l©y truyÒnqua ®ưêng t×nh dôc, kÓ c¶ HIV/AIDS…(§Æng Nguyªn Anh, 2005).

Tuy nhiªn, nhiÒu nguyªn nh©n cña di d©n vµ nh÷ng ¶nh hưëng cña nã


®Õn ngưêi phô n÷ di d©n nãi riªng ®· kh«ng ®ưîc ph¶n ¸nh trong çcnghiªn cøu chung vÒ di d©n. V× vËy, nghiªn cøu phô n÷ cÇn cã gãc nh×nvµ çch tiÕp cËn riªng cña m×nh ®Ó cã nh÷ng nghiªn cøu ®éc lËp vÒ di d©nn÷ vµo thµnh thÞ. Sè lưîng lao ®éng n÷ nhËp cư t¨ng nhanh, nguyªn nh©ndo chªnh lÖch thu nhËp gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, thiÕu ruéng ®Êt, tr×nh®é v¨n ho¸ vµ chuyªn m«n kü thuËt thÊp kÐm.

Nh÷ng ngưêi n÷ di cư tù do tuæi cßn trÎ, nhiÒu ngưêi cã gia ®×nh, tr×nh®é häc vÊn thÊp h¬n nam, nhiÒu ngưêi mï ch÷. N¨ng lùc duy nhÊt cña hälµ søc lao ®éng, hä nhËn lµm bÊt cø viÖc g×, dï vÊt v¶, nÆng nÒ: g¸nh v¸c,bưng bª, nhiÒu khi qu¸ víi søc lùc m¶nh mai cña hä. C«ng viÖc cña ngưêinhËp cư thưêng t¹m bî, kh«ng æn ®Þnh l©u dµi. Çc lo¹i h×nh c«ng viÖc mµhä tham gia như thu gom phÕ liÖu, b¸n hµng rong, gióp viÖc gia ®×nh còngnhư nh÷ng khã kh¨n hä gÆp ph¶i trªn chÆng ®ưêng mưu sinh (NguyÔnKim Hµ, 2001; Lª Thi, 2002; Lª Träng, NguyÔn Minh Ngäc, 2002). Tãml¹i, nh÷ng phô n÷ n«ng th«n di cư ra thµnh phè phÇn lín lµ nh÷ng ngưêitrÎ tuæi, häc vÊn thÊp vµ lµm nh÷ng c«ng viÖc mang tÝnh chÊt gi¶n ®¬n vµlý do hä di chuyÓn chñ yÕu lµ do kinh tÕ khã kh¨n (NguyÔn Nam Phư¬ng,2001; NguyÔn ThÞ BÝch Nga, 2003).

Phô n÷ vÉn ®ang vµ sÏ tiÕp tôc di cư. Nhu cÇu cña hä lµ cÊp thiÕt vµ®¸ng ®ưîc ưu tiªn chó ý. Phô n÷ di cư lµ nhãm ngưêi dÔ bÞ l¹m quyÒn conngưêi nhÊt v× hä võa lµ ngưêi di cư võa lµ phô n÷. C«ng viÖc nÆng nhäc cñahä ®¸ng ®ưîc c«ng nhËn vµ quyÒn con ngưêi cña hä ®¸ng ®ưîc b¶o vÖ.TiÕng nãi cña hä cÇn ®ưîc l¾ng nghe…Vµ qu¶n lý di cưmét çch c«ng b»ngcã nghÜa lµ çc biÖn ph¸p ®ưîc triÓn khai sÏ kh«ng tiÕp tôc ®¸nh vµo nh÷ngai dÔ bÞ tæn thư¬ng nhÊt, nh÷ng ngưêi vèn vÉn ph¶i ®èi mÆt víi sù bÊt b×nh®¼ng mang tÝnh hÖ thèng mµ chñ yÕu trong nhãm nµy lµ phô n÷ di cư cã thunhËp thÊp (Thoraya Ahmed Obaid, 2006).

Như vËy, khi nghiªn cøu vÒ di cư th× khÝa c¹nh giíi lµ mét vÊn ®Ò v«cïng quan träng, lµ c¬ së ®Ó x©y dùng nªn nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý did©n hîp lý vµ ®¹t hiÖu qu¶. Nãi chung, viÖc x©y dùng çc chÝnh s¸ch di cưlµnh m¹nh kh«ng nh÷ng ®¸p øng ®ưîc lîi Ých kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi mµ®ång thêi cßn b¶o vÖ ®ưîc quyÒn con ngưêi vµ ®Æc biÖt quan träng lµ b×nh®¼ng giíi. Bªn c¹nh ®ã çc chÝnh s¸ch nµy cßn gióp lo¹i bá çc rµo c¶n dicư kh«ng cÇn thiÕt. Çc rµo c¶n nµy cã kh¶ n¨ng vµ trªn thùc tÕ ®· g©ythiÖt h¹i c¶ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ kh«ng nhá trong qu¸tr×nh ph¸t triÓn cña mçi quèc gia.

Tãm l¹i, vÊn ®Ò di cư tù do n«ng th«n-®« thÞ thùc sù ®· thu hót ®ưîc


nhiÒu sù quan t©m cña çc nhµ nghiªn cøu, ®· cã mét khèi lưîng lín nh÷ngnghiªn cøu, nh÷ng bµi viÕt vÒ chñ ®Ò nµy víi nhiÒu néi dung, nhiÒu chiÒuc¹nh kh¸c nhau. PhÇn lín çc nghiªn cøu ®Òu ®· chØ ra nguyªn nh©n di cư,nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh di cư nhưm¹ng lưíi x· héi, vèn x· héi,kho¶ng çch di chuyÓn, tuæi, giíi tÝnh, häc vÊn, tr×nh ®é tay nghÒ chuyªnm«n, chÝnh s¸ch, nh÷ng khã kh¨n n¶y sinh trong qu¸ tr×nh di cư, v.v..

§Æc biÖt ®· cã nh÷ng nghiªn cøu qui m« vµ chÊt lưîng vÒ di cư nãichung vµ di cư dưíi gãc ®é giíi. Cã thÓ nãi sè lưîng çc nghiªn cøu vÒ dicư cho ®Õn nay ®· cung cÊp nh÷ng b»ng chøng thùc tiÔn vµ sinh ®éng, vÏnªn bøc tranh tæng thÓ vÒ di cư n«ng th«n - ®« thÞ nưíc ta. Tuy nhiªn, ®iÓmqua çc nghiªn cøu vÒ di cư tõ trưíc ®Õn nay, cã thÓ thÊy trong di cư çchthøc nam vµ n÷ di cư tù do øng phã víi nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh khãkh¨n, thÝch nghi víi m«i trưêng sèng xa l¹ n¬i thµnh phè lµ mét vÊn ®Ò v«cïng quan träng. §iÒu ®ã quyÕt ®Þnh phÇn lín sù thµnh b¹i cña mçi cuécdi chuyÓn, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña b¶n th©n ngưêi di cưcòng như gia ®×nh hä. MÆc dï cã mét sè nghiªn cøu còng ®· ®Ò cËp ®Õnmét sè khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò song çch tiÕp cËn vÉn cßn s¬ sµi vµ thùc sùvÉn chưa quan t©m ph©n tÝch vÒ sù thÝch øng víi nh÷ng khã kh¨n cñangưêi di cư tù do mét çch xøng ®¸ng. §©y còng chÝnh lµ mét hưíngnghiªn cøu thó vÞ vµ cÇn thiÕt vÒ chñ ®Ò di cư tù do n«ng th«n - ®« thÞ chonh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo.n


§Æng Nguyªn Anh. 1998, “Di cư vµ ph¸t triÓn trong bèi c¶nh ®æi míi kinh tÕ-x·héi cña ®Êt nưíc” T¹p chÝ X· héi häc, sè 1 (61).

§Æng Nguyªn Anh. 1997 “VÒ vai trß cña di cư n«ng th«n-®« thÞ trong sù nghiÖpph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn nay” T¹p chÝ X· héi häc, sè 4 (60).

§Æng Nguyªn Anh. 1999. “Di d©n vµ qu¶n lý di d©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi:Mét sè suy nghÜ tõ gãc ®é nghiªn cøu” . T¹p chÝ X· héi häc, sè 3&4 (67-68).

§Æng Nguyªn Anh NguyÔn B×nh Minh. 1998 “§¶m b¶o cung cÊp dÞch vô x· héicho ngưêi lao ®éng nhËp cư ë thµnh phè”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 4 (64).

§Æng Nguyªn Anh. 2005 “ChiÒu c¹nh giíi cña di d©n lao ®éng thêi kú c«ngnghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt nưíc”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2 (90).

§ç V¨n Hoµ, TrÞnh Kh¾c ThÈm. 1999. Nghiªn cøu di d©n ë ViÖt Nam. H.: Nxb.N«ng nghiÖp.

§ç V¨n Hoµ. 1998. ChÝnh s¸ch di d©n ë ch©u ¸. Nxb. N«ng nghiÖp.

Hµ ThÞ Phư¬ng TiÕn, Hµ Quang Ngäc. 2000. Lao ®éng n÷ di cư tù do n«ng th«n


- thµnh thÞ. H.: Nxb. Phô n÷.

Hoµng V¨n Chøc. 2004. Di d©n tù do ®Õn Hµ Néi - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p qu¶nlý. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc Gia.

Lª B¹ch Dư¬ng. 1998. “Nhµ nưíc, kinh tÕ thÞ trưêng vµ di d©n néi ®Þa ë ViÖtNam”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3 (63).

Lª Thi. 2002. “VÊn ®Ò lao ®éng n÷ tõ n«ng th«n nhËp cư tù do vµo thµnh phè”.T¹p chÝ D©n sè & Ph¸t triÓn .

Lª Träng, NguyÔn Minh Ngäc. 2002. “Lao ®éng n÷ ra thµnh phè cư tró tù do t×mviÖc lµm: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”. T¹p chÝ Khoa häc vÒ Phô n÷, sè 2.

Nga My. 1997. “Di d©n n«ng th«n-®« thÞ víi nhµ ë, mét vÊn ®Ò x· héi”. T¹p chÝX· héi häc, sè 2 (58).

NguyÔn H÷u Minh. 2003. “§« thÞ ho¸ vµ sù ph¸t triÓn n«ng th«n ë ViÖt Nam-Mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m nghiªn cøu”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3 (83).

NguyÔn Nam Phư¬ng. 2001. “T×nh tr¹ng viÖc lµm cña ngưêi chuyÓn cư tõ n«ngth«n tíi Hµ Néi”. T¹p chÝ D©n sè & Ph¸t triÓn. sè 2.

NguyÔn Kim Hµ. 2001. “Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong nghiªn cøu phô n÷ vµ di d©në ViÖt Nam”. T¹p chÝ Khoa häc vÒ Phô n÷, sè 2.

NguyÔn Thanh Liªm. 2006. “Di d©n, ph¸t triÓn vµ bÊt b×nh ®¼ng ë ViÖt Nam trªn®ưêng §æi míi vµ héi nhËp”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3(95).

NguyÔn ThÞ BÝch Nga. 2003. “ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ngưêi lao ®éng theo thêivô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi - Nghiªn cøu trưêng hîp t¹i Hµ Néi vµ x· Xu©nThưîng, huyÖn Xu©n Trưêng, tØnh Nam §Þnh”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2(82).

NguyÔn V¨n Tµi. 2002. HiÖn tr¹ng, t¸c nh©n thóc ®Èy vµ c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinhcña di d©n tù do ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ m«i trưêng ë Tp.Hå ChÝ Minh trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Êt nưíc. H.: Nxb. N«ngnghiÖp.

Phillip Guest. 1998. §éng lùc di d©n néi ®Þa ë ViÖt Nam. Hµ Néi.

Ph¹m TÊt Th¾ng, NguyÔn Vò B×nh. 1997. VÊn ®Ò ngưêi lao ®éng ngo¹i tØnh ëthñ ®«. Hµ Néi.

TrÇn Träng Hùu. 1998. “Di d©n tù do – Mét sè vÊn ®Ò ph¸p lý c¬ b¶n”. T¹p chÝNhµ nưíc vµ Ph¸p luËt, sè 10.

Thoraya Ahmed Obaid. 2006. T×nh tr¹ng D©n sè ThÕ giíi n¨m 2006 - Con ®ưêngHy väng - Phô n÷ vµ Di cư Quèc tÕ UNFPA.

Tæng côc Thèng kª. 2005. Di cư cã vai trß tÝch cùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña®Êt nưíc.

Trung t©m Nghiªn cøu Th«ng tin vµ tư liÖu d©n sè. 2002. D©n sè vµ ph¸t triÓn ëViÖt Nam

Mét sè tiÕp cËn lý thuyÕt trong nghiªn cøu b¹o lùc gia ®×nh

Tãm t¾t: B¹o lùc gia ®×nh lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt toµncÇu, xuÊt hiÖn ë hÇu kh¾p çc quèc gia trªn thÕ giíi. B¹o lùc gia®×nh x¶y víi nhiÒu ®èi tưîng thuéc nhiÒu tÇng líp x· héi kh¸cnhau nhưng phô n÷ vµ trÎ em thưêng lµ nh÷ng ngưêi ph¶i g¸nhchÞu hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt. Mét trong nh÷ng c©u hái ®ưîc nhiÒunhµ nghiªn cøu ®Æt ra lµ nguyªn nh©n lµm n¶y sinh b¹o lùc gia®×nh lµ g×? Ph¶i ch¨ng ®ã ®¬n gi¶n chØ lµ do hµnh vi ç nh©n haycßn do çc ®Æc ®iÓm giíi, lùc c¶n x· héi vµ thiÕt chÕ x· héi t¸c®éng? NhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau ®· ®ưîc vËn dông ®Ó gi¶i thÝchb¶n chÊt cña b¹o lùc gia ®×nh. Bµi viÕt nµy ph©n tÝch mét sè çchtiÕp cËn chñ yÕu ®· ®ưîc sö dông ®Ó lý gi¶i nguyªn nh©n cña b¹olùc gia ®×nh như: tiÕp cËn t©m lý häc, tiÕp cËn x· héi häc vµ tiÕpcËn n÷ quyÒn.

Tõ khãa: B¹o lùc gia ®×nh; TiÕp cËn nghiªn cøu b¹o lùc gia®×nh; Gia ®×nh.

Phïng ThÞ Kim AnhViÖn Gia ®×nh vµ Giíi

1. B¹o lùc gia ®×nh tõ çch tiÕp cËn t©m lý häc

Theo çch tiÕp cËn t©m lý häc, tÝnh çch cña ngưêi g©y ra b¹o lùc ®ưîcxem như lµ mét trong nh÷ng yÕu tè dÉn ®Õn hµnh vi b¹o lùc. Çc nhµ t©mlý häc cho r»ng ngưêi g©y ra b¹o lùc cã thÓ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý nhưrèi lo¹n t©m lý, Ýt cã kh¶ n¨ng tù kiÓm so¸t hµnh vi ç nh©n, cã xu hưíngl¹m dông rưîu hoÆc chÊt g©y nghiÖn, hoÆc gÆp ph¶i çc vÊn ®Ò vÒ thÓ chÊtnhư “èm ®au” hay “bÖnh tËt” (Dutton & Bodnarchuk, 2005; Brown &


Sè 6 - 2008


Hendricks, 1998; Gelles & Cornell, 1990). Nam giíi g©y ra b¹o lùcthưêng bÞ g¸n cho mét sè ®Æc trưng t©m lý như thiÕu quyÕt ®o¸n, Êu trÜ,bèc ®ång trong khi phô n÷ bÞ b¹o hµnh thưêng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhưhoang tưëng hay trÇm c¶m. Mét sè nhµ nghiªn cøu cßn nhËn ®Þnh r»ngnam giíi cã b¶n chÊt tù t«n vµ lu«n mong muèn kh¼ng ®Þnh çi t«i çnh©n. ViÖc sö dông hµnh vi b¹o lùc ®èi víi çc thµnh viªn gia ®×nh cònglµ mét çch ®Ó nam giíi kh¼ng ®Þnh çi t«i cña m×nh. Do ®ã, çc nhµ t©mlý häc cho r»ng nh÷ng ngưêi Ýt cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t hµnh vi ç nh©nthưêng cã khuynh hưíng g©y ra b¹o lùc gia ®×nh cao h¬n so víi nh÷ngngưêi cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ®ưîc hµnh vi cña m×nh (Brown & Hendricks,1998). Ngưîc l¹i, phô n÷ - ®èi tưîng bÞ b¹o hµnh - ®ưîc xem lµ cã nh÷ng®Æc ®iÓm như nãi nhiÒu, hay ®ßi hái vµ kh«ng thùc hiÖn tèt vai trß ngưêivî, ngưêi mÑ trong gia ®×nh (Pryke & Thomas, 1998). Tuy nhiªn, viÖc g¸ncho nam giíi hay phô n÷ nh÷ng tÝnh çch như vËy v« h×nh trung ®· khiÕnx· héi cã xu hưíng nh×n nhËn ngưêi g©y ra b¹o lùc vµ ngưêi bÞ b¹o hµnhnhư lµ nh÷ng ngưêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm tÝnh çch nhÊt ®Þnh. ChÝnh v× vËy,çc nhµ nghiªn cøu sau ®ã ®· chuyÓn hưíng sang ph©n tÝch hoµn c¶nh x·héi cña ngưêi g©y ra b¹o lùc vµ t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a tÝnh çch vµhoµn c¶nh gia ®×nh cña ngưêi g©y ra b¹o lùc. Mét sè nghiªn cøu cho thÊydưêng như cã mèi liªn hÖ gi÷a ®Æc ®iÓm hoµn c¶nh gia ®×nh víi t×nh tr¹ngb¹o hµnh gia ®×nh, theo ®ã, nh÷ng cÆp vî chång cã nh÷ng ®Æc ®iÓm hoµnc¶nh nhÊt ®Þnh sÏ cã kh¶ n¨ng x¶y ra b¹o lùc gia ®×nh cao h¬n çc cÆp vîchång kh¸c. VÝ dô, nghÒ nghiÖp cña ngưêi chång mang tÝnh chÊt lao ®énggi¶n ®¬n, çc cÆp vî chång gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, gia ®×nh ®«ng con,vî hoÆc chång ®· tõng chøng kiÕn b¹o hµnh gia ®×nh tõ khi cßn nhá, cÆpvî chång cã nhiÒu xung ®ét dÉn ®Õn c¨ng th¼ng trong cuéc sèng gia ®×nhhoÆc vî chång xóc ph¹m lÉn nhau b»ng lêi nãi. Tuy nhiªn, çc nhµ nghiªncøu còng lưu ý r»ng nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy chØ cã tÝnh chÊt tham kh¶o,kh«ng nªn g¸n toµn bé nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cho nh÷ng cÆp vî chång cãx¶y ra b¹o lùc gia ®×nh hoÆc cho r»ng nh÷ng cÆp vî chång cã nh÷ng ®Æc®iÓm nµy sÏ tÊt yÕu dÉn ®Õn hµnh vi b¹o lùc trong gia ®×nh.

Mét trong nh÷ng lý thuyÕt ®ưîc vËn dông phæ biÕn trong çch tiÕp cËnt©m lý häc lµ thuyÕt häc hái x· héi (social learning theory). Lý thuyÕt nµycho r»ng ç nh©n b¾t chưíc hµnh vi b¹o lùc tõ trong gia ®×nh. NhËn thøccña con ngưêi ®ưîc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh häc hái vµ b¾t chưíc tõ m«itrưêng sèng xung quanh. Gia ®×nh lµ m«i trưêng x· héi ®Çu tiªn mµ métç nh©n tiÕp xóc, còng lµ n¬i ç nh©n häc hái çc vai trß x· héi kh¸c nhau

Phïng ThÞ Kim Anh 45

như lµm cha lµm mÑ, lµm chång lµm vî. Ç nh©n häc hái tõ gia ®×nh çchvưît qua nh÷ng khã kh¨n vµ c¨ng th¼ng trong cuéc sèng. Tuy nhiªn, gia®×nh ®ång thêi còng lµ n¬i ç nh©n høng chÞu n¹n b¹o hµnh. V× vËy, çchµnh vi b¹o lùc cã thÓ ®ưîc ç nh©n “b¾t chưíc” tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖkh¸c. NÕu ç nh©n ®ưîc sinh ra trong mét gia ®×nh thưêng xuyªn cã b¹olùc th× ç nh©n sÏ cã khuynh hưíng lÆp l¹i çc hµnh vi b¹o lùc ®ã khitrưëng thµnh (Gelles & Cornell,1990). Dùa trªn lý thuyÕt häc hái x· héi,Browne & Herbert (1998) thõa nhËn tÇm quan träng cña çc yÕu tè néi t¹icña con ngưêi như suy nghÜ vµ c¶m xóc như lµ nh÷ng t¸c nh©n dÉn ®Õnhµnh vi b¹o lùc. Çc t¸c gi¶ nµy ®· chøng minh ®ưîc r»ng hµnh vi b¹o lùccña cha mÑ cã ¶nh hưëng ®Õn cuéc sèng cña con çi, kh«ng chØ ë tronggia ®×nh mµ cßn ë ngoµi x· héi. Nghiªn cøu cña Browne & Herbert t¹i Mücho thÊy, cø 5 nam giíi cã hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh th× cã 4 ngưêi ®· tõngchøng kiÕn b¹o lùc cña cha mÑ anh ta hoÆc chÝnh anh ta bÞ b¹o hµnh tõ khicßn nhá. ThuyÕt nµy gãp phÇn lý gi¶i t¹i sao trÎ em sèng trong gia ®×nhcã nhiÒu b¹o lùc sÏ cã xu hưíng sö dông nh÷ng hµnh vi b¹o lùc.

Mét sè t¸c gi¶ thõa nhËn çch tiÕp cËn t©m lý häc cã thÓ lý gi¶i nguyªnnh©n cña b¹o lùc gia ®×nh tõ gãc ®é ç nh©n nhưng cho r»ng çch tiÕp cËnnµy chưa gi¶i thÝch t¹i sao ç nh©n cã hµnh vi b¹o lùc ®èi víi çc thµnhviªn kh¸c trong gia ®×nh tõ gãc ®é x· héi. Thùc tÕ cho thÊy kh«ng ph¶inam giíi nµo g©y ra b¹o lùc còng cã “vÊn ®Ò” vÒ t©m lý hoÆc t¹i sao namgiíi khi cã “vÊn ®Ò” vÒ t©m lý l¹i cã hµnh vi b¹o lùc ®èi víi ngưêi th©ncña anh ta chø kh«ng ph¶i mét ngưêi l¹ ngoµi x· héi. HoÆc tÊt c¶ çc phôn÷ ®Òu cã nguy c¬ ®èi mÆt víi n¹n b¹o hµnh gia ®×nh chø kh«ng riªng g×nh÷ng phô n÷ bÞ hoang tưëng hay trÇm c¶m. Do ®ã, çc nhµ nghiªn cøutiÕp tôc ®i t×m çc yÕu tè t¸c ®éng bªn ngoµi ç nh©n ®Ò gi¶i thÝch b¶n chÊtcña b¹o lùc gia ®×nh.

2. B¹o lùc gia ®×nh qua çch tiÕp cËn x· héi häc

Trong khi çch tiÕp cËn t©m lý häc tËp trung vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnhvµ ph¸t triÓn çc hµnh vi b¹o lùc cña ç nh©n th× çch tiÕp cËn x· héi häctËp trung vµo viÖc lý gi¶i hoµn c¶nh x· héi trong ®ã ç nh©n cã hµnh vib¹o lùc víi çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. Çc nhµ nghiªn cøu x· héihäc cho r»ng hoµn c¶nh x· héi lµ yÕu tè kh¸ch quan dÉn ®Õn viÖc ç nh©ncã hµnh vi b¹o lùc ®èi víi çc thµnh viªn trong gia ®×nh (Loseke, 2005),Mét sè lý thuyÕt vÒ nguån lùc x· héi, kiÓm so¸t x· héi, thiÕt chÕ x· héi ®·®ưîc çc nhµ x· héi häc vËn dông ®Ó gi¶i thÝch nguyªn nh©n dÉn ®Õn n¹n


b¹o lùc gia ®×nh.

Mét trong çc lý thuyÕt ®ưîc vËn dông nhiÒu nhÊt lµ lý thuyÕt c¨ngth¼ng x· héi (social stress theory). Çc nhµ x· héi häc nhËn ®Þnh r»ng cÊutróc cña x· héi vµ gia ®×nh dÔ t¹o nªn nh÷ng c¨ng th¼ng vµ xung ®ét trong®êi sèng ç nh©n. Morison & Hinse (2004) cho r»ng sù c¨ng th¼ng trongcuéc sèng cã thÓ khiÕn ç nh©n cã hµnh vi b¹o lùc ®èi víi ngưêi th©n tronggia ®×nh. Sù c¨ng th¼ng x· héi n¶y sinh khi ç nh©n kh«ng cã ®ñ çcnguån lùc vÒ t©m lý, x· héi, kinh tÕ ®Ó ®¸p øng sù kú väng cña b¹n bÌ,ngưêi th©n, ®ång nghiÖp vµ chÝnh b¶n th©n hä. VÝ dô, kh«ng ®ưîc th¨ngtiÕn trong c«ng viÖc, h¹ bËc lư¬ng, ly h«n, ngo¹i t×nh, chuyÓn n¬i lµm viÖc,thÊt nghiÖp, gÆp r¾c rèi víi ®ång nghiÖp, vµ thËm chÝ l¹m ph¸t gi¸ c¶.Ngoµi ra, cuéc sèng gia ®×nh còng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng c¨ng th¼ng, vÝ dôsinh con, con çi trưëng thµnh, gia t¨ng çc chi phÝ nu«i con (Gelles &Straus, 1988). Brown & Hendricks (1998) ®· nhËn thÊy cã mèi quan hÖ tûlÖ thuËn gi÷a c¨ng th¼ng trong cuéc sèng gia ®×nh, trong c«ng viÖc vµ b¹olùc gia ®×nh. Ç nh©n kh«ng chØ sö dông b¹o lùc như lµ mét çch thøc®ư¬ng ®Çu víi sù c¨ng th¼ng x· héi mµ hä ®ang ph¶i høng chÞu mµ cßnxem ®ã lµ çch gi¶i quyÕt nh÷ng xung ®ét trong ®êi sèng ç nh©n. LýthuyÕt c¨ng th¼ng x· héi cßn cho r»ng bÊt cø khi nµo cã sù mÊt c©n b»ngvÒ kú väng, ç nh©n cã thÓ sö dông b¹o lùc ®Ó kiÓm so¸t t×nh h×nh. Hµnhvi b¹o lùc ®ưîc xem như lµ çch thøc ®Ó bï ®¾p cho vÞ thÕ thÊp kÐm hoÆclßng tù träng bÞ tæn thư¬ng cña ç nh©n (Browne & Herbert, 1997). Hait¸c gi¶ còng gîi ý r»ng çch tiÕp cËn x· héi häc nªn chuyÓn hưíng sangt×m hiÓu sù tư¬ng t¸c gi÷a ngưêi g©y ra b¹o lùc vµ ngưêi bÞ b¹o lùc ®Ættrong cÊu tróc x· héi vµ gia ®×nh.

Lý thuyÕt v¨n ho¸ (cultural theory) xem xÐt b¹o lùc gia ®×nh như méttiÓu v¨n ho¸ ®Æt trong bèi c¶nh v¨n ho¸ cña x· héi réng lín h¬n. ë møc®é nµo ®ã, x· héi cã khuynh hưíng chÊp nhËn hµnh vi b¹o lùc, ch¼ng h¹nngưêi ta coi nh÷ng hµnh vi b¹o lùc trªn ®ưêng phè lµ ®iÒu b×nh thưêng vµhiÓn nhiªn trong cuéc sèng. Khi con ngưêi cã xu hưíng tho¶ hiÖp çchµnh vi b¹o lùc ngoµi x· héi th× trong gia ®×nh, hä còng cã xu hưíng chÊpnhËn sö dông b¹o lùc víi çc thµnh viªn kh¸c (Browne & Herbert, 1997).Sù chÊp nhËn mÆc ®Þnh ®ã ®· cho phÐp ç nh©n sö dông hµnh vi b¹o lùc®Ó gi¶i quyÕt çc xung ®ét trong gia ®×nh. V× thÕ, t¸c gi¶ nµy cho r»ng ®Ógi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¹o lùc gia ®×nh, trưíc hÕt x· héi cÇn ph¶i cã th¸i ®é lªn¸n çc hµnh vi b¹o lùc nãi chung vµ b¹o lùc gia ®×nh nãi riªng.

Browne & Herbert (1997) cho r»ng b¹o lùc ngoµi x· héi vµ b¹o lùc


trong gia ®×nh ph¶i ®ưîc xem xÐt trong mèi tư¬ng quan chÆt chÏ. B¹o lùcgia ®×nh lµ mét phÇn cña b¹o lùc x· héi. Ngoµi ra, cÇn ph¶i nhËn thÊy r»ngb¹o lùc gia ®×nh cã thÓ bÞ che giÊu vµ Ýt bÞ trõng ph¹t h¬n so víi b¹o lùcngoµi x· héi. Ngoµi ra çch tiÕp cËn x· héi häc còng cho r»ng b¹o lùc gia®×nh g¾n liÒn víi çc chuÈn mùc x· héi vµ çc ®Æc trưng v¨n ho¸ tån t¹itrong mèi tư¬ng quan quyÒn lùc gi÷a nam vµ n÷, trong ®ã ®µn «ng sö dôngb¹o lùc ®Ó kiÓm so¸t phô n÷.

Lý thuyÕt trao ®æi/ kiÓm so¸t x· héi (exchange theory/social controltheory) lý gi¶i hµnh vi b¹o lùc dùa trªn çc kh¸i niÖm vÒ phÇn thưëng(rewards) vµ trõng ph¹t (punishment) vµ tõ ®ã gi¶i thÝch t¹i sao ç nh©nkh«ng g©y ra hµnh vi b¹o lùc. Lý thuyÕt nµy cho r»ng gia ®×nh lµ n¬i çcthµnh viªn trao ®æi, chia sÎ t×nh c¶m, t×nh yªu thư¬ng, sù ch¨m sãc lÉnnhau. Khi çc ç nh©n ®ưîc ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu vÒ t×nh c¶m hoÆc vËtchÊt, gia ®×nh lµ n¬i b×nh yªn vµ phÇn thưëng cho ç nh©n chÝnh lµ h¹nhphóc gia ®×nh. Ngưîc l¹i, khi nhu cÇu t×nh c¶m, vËt chÊt kh«ng ®ưîc ®¸pøng ®Çy ®ñ, xung ®ét gia ®×nh dÉn ®Õn b¹o lùc l¹i cã c¬ héi bïng ph¸t.Ngoµi ra, çc ç nh©n l¹i cã mèi quan hÖ rµng buéc lÉn nhau, do ®ã, hä sîbÞ trõng ph¹t nÕu g©y ra hµnh vi b¹o lùc. Lý thuyÕt nµy kh¼ng ®Þnh r»ngnh÷ng ai cã mèi quan hÖ x· héi réng r·i vµ e ng¹i sù trõng ph¹t sÏ cã Ýtkh¶ n¨ng g©y ra b¹o lùc gia ®×nh. Hay nãi mét çch kh¸c, sù kiÓm so¸t x·héi vµ sù e ng¹i bÞ trõng ph¹t chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè ng¨n ngõa ç nh©n cãhµnh vi b¹o lùc trong gia ®×nh (Loseke, 2005).

Lý thuyÕt nguån lùc (resource theory) gi¶i thÝch b¶n chÊt cña b¹o lùcgia ®×nh tõ gãc ®é nguån lùc cña con ngưêi. Goode (1971) cho r»ng nÕuç nh©n cµng së h÷u nhiÒu nguån lùc th× ç nh©n ®ã cµng Ýt cã kh¶ n¨ngg©y ra b¹o lùc gia ®×nh. Do ®ã, ngưêi ta gi¶ ®Þnh r»ng nam giíi cã thunhËp vµ vÞ thÕ cao trong x· héi Ýt cã xu hưíng g©y ra b¹o lùc gia ®×nh h¬nso víi nh÷ng ngưêi kh«ng ®¹t ®ưîc nh÷ng ®iÒu tư¬ng tù (Loseke, 2005,Gelles & Cornell, 1990). Khi ç nh©n cµng cã nhiÒu nguån lùc x· héi nhưsù ®¶m b¶o vÒ kinh tÕ hay vÞ thÕ nhÊt ®Þnh trong x· héi, ç nh©n ®ã cµngcã nhiÒu quyÒn lùc. Ngưîc l¹i, nh÷ng ç nh©n cã nguån lùc x· héi h¹nchÕ, vÝ dô tr×nh ®é häc vÊn thÊp, uy tÝn x· héi thÊp hoÆc kh«ng cã, kh¶n¨ng tµi chÝnh yÕu kÐm th× khi trë thµnh ngưêi chñ gia ®×nh, ngưêi ®ã sÏdÔ cã xu hưíng g©y ra çc hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh. Như vËy, nÕu theoçch lý gi¶i cña Goode (1971), nh÷ng ç nh©n thuéc tÇng líp trung lưutrong x· héi sÏ Ýt cã xu hưíng g©y ra b¹o lùc.

Mét sè nhµ nghiªn cøu theo çch tiÕp cËn x· héi häc còng xem xÐt thiÕt


chÕ gia ®×nh, tõ ®ã ®ưa ra kÕt luËn r»ng thiÕt chÕ gia ®×nh lµ mét nh©n tèdÉn ®Õn b¹o lùc gia ®×nh. Çc nhµ nghiªn cøu nµy cho r»ng chÝnh sù suygi¶m çc chøc n¨ng c¬ b¶n cña gia ®×nh lµm dÉn ®Õn b¹o lùc gia ®×nh. VÝdô, khi gia ®×nh kh«ng ®¸p øng ®ưîc nhu cÇu t×nh c¶m, giao tiÕp gi÷a çcthµnh viªn hoÆc khi vî hoÆc chång kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh çc c«ngviÖc chung th× b¹o lùc gia ®×nh rÊt dÔ x¶y ra. Bªn c¹nh ®ã, çc nhµ x· héihäc cßn nhËn thÊy r»ng gia ®×nh lµ mét thiÕt chÕ cã tÝnh chÊt khÐp kÝn, bëingưêi ngoµi khã cã thÓ nhËn biÕt nh÷ng g× x¶y ra ®»ng sau çnh cöa gia®×nh, vµ v× thÕ dÔ cã nguy c¬ x¶y ra b¹o lùc gia ®×nh. Do vËy, trong x· héihiÖn ®¹i, khi tÝnh khÐp kÝn cña gia ®×nh ngµy cµng gia t¨ng, b¹o lùc gia®×nh kh«ng chØ cµng dÔ x¶y ra mµ cßn cµng khã bÞ ph¸t hiÖn h¬n (Brown& Hendricks, 1998, Loseke, 2005).

Nh×n chung, çc nhµ nghiªn cøu khi lý gi¶i nguyªn nh©n cña b¹o lùcgia ®×nh theo çch tiÕp cËn x· héi häc thưêng cã xu hưíng trung lËp vÒgiíi bëi hä cho r»ng b¹o lùc gia ®×nh lµ vÊn ®Ò cña c¶ hai giíi. Do vËy, häxem nhÑ sù thèng trÞ vµ quyÒn lùc cña nam giíi ®èi víi n÷ giíi trong khi®©y l¹i lµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong çch tiÕp cËn n÷ quyÒn. MÆc dï çclý thuyÕt x· héi häc t×m kiÕm mèi liªn hÖ gi÷a ç nh©n, ®êi sèng gia ®×nhvµ hoµn c¶nh x· héi réng h¬n, nhưng theo çc nhµ n÷ quyÒn, çch tiÕp cËnx· héi häc chưa tr¶ lêi ®ưîc c©u hái t¹i sao nam giíi l¹i sö dông b¹o lùc®Ó kiÓm so¸t phô n÷ (Yllo & Bograd, 1988).

3. TiÕp cËn n÷ quyÒn lý gi¶i vÒ b¶n chÊt cña b¹o lùc gia ®×nh

Kh¸c víi çc nhµ x· héi häc, çc nhµ n÷ quyÒn khi nghiªn cøu vÒ b¹olùc gia ®×nh thưêng tËp trung vµo mét sè h×nh thøc cÊu tróc x· héi nhÊt®Þnh vµ çc qu¸ tr×nh x· héi dÉn ®Õn hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh. Çc nhµ n÷quyÒn t×m hiÓu nguyªn nh©n t¹i sao nam giíi l¹i cã hµnh vi b¹o lùc ®èivíi phô n÷ vµ ®iÒu ®ã cã ý nghÜa như thÕ nµo trong nh÷ng bèi c¶nh x· héi®Æc thï. Çc nhµ n÷ quyÒn cho r»ng nghiªn cøu vÒ b¹o lùc gia ®×nh lµnghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a giíi vµ quyÒn lùc. Do ®ã, çc nhµ n÷ quyÒn®· tËp trung t×m hiÓu nh÷ng lo¹i hµnh vi nµo t¹o nªn thµnh tè cña quyÒnlùc cña nam giíi vµ ®Þa vÞ thèng trÞ cña nam giíi.

Çc nhµ n÷ quyÒn cho r»ng b¹o lùc gia ®×nh cã nguyªn nh©n tõ mèiquan hÖ bÊt b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång trong gia ®×nh, qua ®ã, nã cñngcè thªm sù thèng trÞ cña nam giíi còng như sù phô thuéc cña phô n÷ (Yllo,2005). Mèi quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng trong gia ®×nh nµy l¹i ®ưîc cñng cè bëiçc thiÕt chÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ hÖ thèng çc gi¸ trÞ, chuÈn mùc, niÒm


tin, ®¹o ®øc, v¨n ho¸ trong x· héi. V× vËy, chõng nµo bÊt b×nh ®¼ng giíicßn tån t¹i trong x· héi, th× b¹o lùc gia ®×nh sÏ cßn tiÕp diÔn. V× thÕ, ®Ógi¶i quyÕt tËn gèc n¹n b¹o hµnh gia ®×nh, çc nhµ n÷ quyÒn hưíng tíi métx· héi kh«ng cßn bÊt b×nh ®¼ng giíi, khi ®ã, b¹o lùc gia ®×nh sÏ bÞ lo¹i bá(Brown & Hendricks, 1998).

Çc nhµ n÷ quyÒn còng xem xÐt thiÕt chÕ gia ®×nh nhưng tõ gãc ®égiíi. Yllo & Bograd (1988) cho r»ng thiÕt chÕ h«n nh©n vµ gia ®×nh lµ n¬ib¹o lùc gia ®×nh dÔ x¶y ra. Hä tin r»ng b¶n chÊt giíi cña sù ph©n c«ng lao®éng trong gia ®×nh còng như ®Þnh kiÕn giíi trong cuéc sèng gia ®×nh cãmèi liªn hÖ chÆt chÏ víi b¹o lùc gia ®×nh. Như vËy, b¶n chÊt cña b¹o lùcgia ®×nh g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña gia ®×nh h¹t nh©n vµ sùchuyªn m«n ho¸ vai trß giíi trong gia ®×nh.

Çc nhµ n÷ quyÒn còng lËt ngưîc l¹i quan niÖm truyÒn thèng cho r»nggia ®×nh lµ n¬i b×nh yªn nhÊt cña con ngưêi (Yllo & Bograd, 1988). ThùctÕ cho thÊy, ®èi víi hÇu hÕt phô n÷ vµ trÎ em, gia ®×nh lµ nhãm x· héi nguyhiÓm nhÊt. Bëi v× b¹o lùc gia ®×nh lµ do chÝnh nh÷ng thµnh viªn trong gia®×nh, nh÷ng ngưêi ®ưîc xem lµ ngưêi th©n chø kh«ng ph¶i ngưêi xa l¹ g©yra. Ngoµi ra, çc nhµ n÷ quyÒn cßn phª ph¸n quan niÖm cho r»ng b¹o lùcdo nh÷ng ngưêi th©n trong gia ®×nh g©y ra l¹i Ýt nghiªm träng h¬n b¹o lùcx¶y ra ngoµi x· héi. §iÒu ®ã khiÕn cho b¹o lùc gia ®×nh ngµy cµng bÞ chegiÊu vµ khã bÞ ph¸t hiÖn h¬n ( Dobash & Dobash, 1979).

Mét sè nhµ n÷ quyÒn vËn dông kh¸i niÖm chÕ ®é gia trưëng - cã nguångèc lÞch sö trong çc x· héi phư¬ng T©y ®Ó gi¶i thÝch nguyªn nh©n cñab¹o lùc gia ®×nh. Trong chÕ ®é gia trưëng, nam giíi cã quyÒn thèng trÞ vµkiÓm so¸t phô n÷, vµ phô n÷ lu«n lu«n ë vÞ trÝ thÊp kÐm so víi nam giíi.ViÖc nam giíi sö dông hµnh vi b¹o lùc ®èi víi phô n÷ lµ mét çch thÓ hiÖnquyÒn gia trưëng vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ thèng trÞ cña m×nh. Do ®ã, nam giíi®ưîc xem như lµ nh÷ng ngưêi cã xu hưíng g©y ra b¹o lùc gia ®×nh(Dobash & Dobash, 1979). Ngưêi vî nÕu chèng l¹i ý muèn cña chång th×hä rÊt cã thÓ sÏ trë thµnh n¹n nh©n cña b¹o lùc gia ®×nh (Dobash &Dobash, 1979). V× vËy, nh÷ng ngưêi theo thuyÕt chÕ ®é gia trưëng tin r»ngnguyªn nh©n gèc rÔ cña b¹o lùc gia ®×nh n»m ë vÞ trÝ thÊp kÐm cña phô n÷vµ sù thèng trÞ cña nam giíi.

Mét sè t¸c gi¶ n÷ quyÒn tiÕn xa h¬n khi cho r»ng x· héi cã ®Æc trưnglµ do nam giíi thèng trÞ. ë cÊp ®é cÊu tróc x· héi, hä cho r»ng x· héi ®ưîcc¬ cÊu theo giíi, trong ®ã nam giíi ë vÞ trÝ thèng trÞ, cßn phô n÷ ë vÞ trÝ


phô thuéc. MÆc dï trong mét nhãm x· héi (vÝ dô, nhãm nam giíi) cãnhiÒu giai tÇng kh¸c nhau nhưng nam giíi nãi chung vÉn cã thÓ sö dôngb¹o lùc như mét çch thøc ®Ó kiÓm so¸t phô n÷ vµ ®ã còng lµ çch thøch÷u hiÖu nhÊt ®Ó kiÓm so¸t x· héi (Yllo & Bograd, 1988). Như vËy, x· héinam trÞ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng gãp phÇn dÉn ®Õn sù chÊpnhËn cña x· héi ®èi víi n¹n b¹o lùc gia ®×nh.

Mét trong nh÷ng ®ãng gãp quan träng nhÊt cña çc nhµ n÷ quyÒn lµ hä®· ®ưa ra çch tiÕp cËn ®a nhãm (intersectionality) trong viÖc lý gi¶i b¶nchÊt cña b¹o lùc gia ®×nh. Çch tiÕp cËn nµy gîi ý r»ng chóng ta nªn xemxÐt b¹o lùc gia ®×nh tõ gãc ®é nhãm x· héi. Theo çch nh×n cña çch tiÕpcËn nµy, çc nhãm phô n÷ kh¸c nhau cã nh÷ng tr¶i nghiÖm kh¸c nhau vÒb¹o lùc gia ®×nh. VÝ dô, phô n÷ n«ng th«n vµ phô n÷ thµnh thÞ ph¶i chÞunh÷ng h×nh thøc b¹o lùc kh¸c nhau hoÆc cã nh÷ng khã kh¨n kh¸c nhaukhi ®èi mÆt víi n¹n b¹o lùc gia ®×nh. Do ®ã, çc nhµ n÷ quyÒn ®Ò xuÊt r»ngçc chư¬ng tr×nh phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh ph¶i ®ưîc thiÕt kÕ sao chophï hîp víi nh÷ng nhu cÇu ®Æc thï cña tõng lo¹i ®èi tưîng. Víi çch tiÕpcËn ®a nhãm, Yllo (2005) cho r»ng nghiªn cøu vÒ b¹o lùc gia ®×nh cña çcnhµ n÷ quyÒn sÏ cã nh÷ng ®ãng gãp ®Æc biÖt trong viÖc ®ưa ra çc m« h×nhcan thiÖp ®Æc thï cho tõng nhãm x· héi.

§a sè çc nhµ n÷ quyÒn ®Òu quan t©m ®Õn viÖc t×m hiÓu nguyªn nh©nt¹i sao phô n÷ bÞ b¹o hµnh l¹i chän gi¶i ph¸p chÊp nhËn chung sèng víingưêi chång g©y ra b¹o lùc. Theo Gelles & Straus (1988), chÝnh thùc tiÔnx· héi ®· kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ cã thÓ sèng ®éc lËp, an toµn vµ®ưîc ®¶m b¶o vÒ mÆt tµi chÝnh. HÖ thèng luËt ph¸p, dÞch vô ph¸p lý,ch¨m sãc søc khoÎ, hÖ thèng kinh tÕ ®i theo mét c¬ chÕ dµnh cho namgiíi chø kh«ng nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o sù an toµn cho phô n÷. Do vËy,nhiÒu phô n÷ bÞ b¹o hµnh gia ®×nh ®· chÊp nhËn gi¶i ph¸p tiÕp tôc sèngchung víi chång.

Çc nhµ n÷ quyÒn chØ trÝch hÖ thèng luËt ph¸p vµ toµ ¸n ®· coi nhÑ çcvô viÖc liªn quan ®Õn b¹o lùc gia ®×nh. Gelles & Straus (1988) ®· chøngminh ®ưîc r»ng c¶nh s¸t vµ hÖ thèng toµ ¸n chưa quan t©m ®Õn viÖc b¶ovÖ n¹n nh©n cña b¹o lùc gia ®×nh. Dobash & Dobash (1979) gîi ý r»ngc¶nh s¸t cã xu hưíng b¾t gi÷ nam giíi tham gia vµo çc hµnh vi b¹o lùcngoµi x· héi h¬n lµ b¹o lùc trong gia ®×nh. HÖ thèng toµ ¸n vµ c¶nh s¸tdưêng như cã thµnh kiÕn víi viÖc mét phô n÷ ®ưa chång m×nh ra toµ v× téib¹o hµnh gia ®×nh. MÆc dï quan niÖm nµy hiÖn nay ®· thay ®æi phÇn nµonhưng nã còng ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng thê ¬ hiÖn nay cña hÖ thèng toµ ¸n vµ


c¶nh s¸t nãi riªng vµ x· héi nãi chung trong viÖc lªn ¸n çc vô b¹o hµnhgia ®×nh.

MÆc dï nh÷ng lý gi¶i vÒ chÕ ®é gia trưëng ®· lµm râ ®ưîc mèi tư¬ngquan quyÒn lùc gi÷a nam vµ n÷ trong gia ®×nh, nhưng theo Gelles &Cornell (1990), chÕ ®é gia trưëng kh«ng nªn ®ưîc xem như lµ mét yÕu tèduy nhÊt dÉn ®Õn b¹o lùc gia ®×nh. Ngoµi ra, Johnson & Ferraro (2005)còng chØ ra r»ng thuyÕt n÷ quyÒn cã xu hưíng bá qua nh÷ng kh¸c biÖtquan träng vÒ xu hưíng b¹o lùc gi÷a çc nhãm x· héi kh¸c nhau nhưnhãm ®ång tÝnh luyÕn ¸i, hay xu hưíng b¹o lùc cña con çi ®èi víi chamÑ hoÆc b¹o lùc gi÷a anh chÞ em trong cïng mét gia ®×nh.

KÕt luËn

Tãm l¹i, mçi çch tiÕp cËn cã çch lý gi¶i kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt cñab¹o lùc gia ®×nh víi ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña riªng nã. Tuy nhiªn, b¹olùc gia ®×nh lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p vµ chÞu ¶nh hưëng cña nhiÒu yÕu tè.HÇu hÕt çc nhµ nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng cã mét çch tiÕp cËn®¬n lÎ nµo cã thÓ gi¶i thÝch b¶n chÊt cña b¹o lùc gia ®×nh mét çch toµndiÖn mµ cÇn cã sù kÕt hîp gi÷a nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, çcnhµ nghiªn cøu ®ưa ra mét dÉn chøng r»ng, khi nãi ®Õn nguyªn nh©n cñab¹o lùc gia ®×nh, nhiÒu ngưêi cho r»ng ®ã lµ do kÕt qu¶ cña hµnh vi uèngrưîu. Tuy nhiªn, mét sè nghiªn cøu vÒ hµnh vi sö dông rưîu cho thÊy ngayc¶ khi kh«ng uèng rưîu, ç nh©n ®ã vÉn cã thÓ cã hµnh vi b¹o lùc ®èi víiçc thµnh viªn gia ®×nh (Browne & Herbert, 1998). Do ®ã, çch tiÕp cËnliªn ngµnh ®ang ®ưîc nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®ưa ra trong viÖc lý gi¶i b¶nchÊt cña b¹o lùc gia ®×nh.

Nh×n chung, viÖc nhËn thøc s©u s¾c vµ ®óng ®¾n vÒ b¶n chÊt vµ nguyªnnh©n gèc rÔ cña b¹o lùc gia ®×nh lµ hÕt søc cÇn thiÕt trong çc nghiªn cøuhiÖn nay. §ã lµ c¬ së quan träng cho viÖc thiÕt kÕ çc biÖn ph¸p can thiÖphoÆc chư¬ng tr×nh phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh mét çch phï hîp. VÝ dô,tõ tiÕp cËn t©m lý häc, çc chư¬ng tr×nh can thiÖp sÏ tËp trung vµo ch÷a trÞt©m lý cho ngưêi g©y ra b¹o lùc hoÆc chư¬ng tr×nh cai nghiÖn cho ngưêinghiÖn rưîu. Tõ tiÕp cËn x· héi häc, çc chư¬ng tr×nh can thiÖp tËp trungvµo viÖc c¶i thiÖn møc sèng, tr×nh ®é d©n trÝ, kiÕn thøc luËt ph¸p còng nhưn©ng cao nhËn thøc x· héi trong viÖc phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh. TõtiÕp cËn n÷ quyÒn, çc biÖn ph¸p can thiÖp hưíng tíi x©y dùng çc chÝnhs¸ch nh»m ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng cho hai giíi hoÆc t¹o quyÒn cho phô n÷.NÕu như b¹o lùc gia ®×nh ph¶i ®ưîc lý gi¶i tõ çc tiÕp cËn lý thuyÕt kh¸c


nhau th× viÖc phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh còng cÇn ®Õn sù kÕt hîp cña

c¸c m« h×nh can thiÖp kh¸c nhau.n


Brown Michale and Hendricks James. 1998. “Wife abuse” in Violent Intimate

Relationships: examining sociological and psychological issue, eds. N.A.

Jackson & G.C. Oates. Butterworth-Heinemann, Boston.

Browne Kevin and Herbert Martin. 1997. “Prevention of family violence”. J.

Willey, New York.

Dobash Russell and Dobash Russell. 1979. “Violence against wives: a case

against patriarchy”. Free Press. New York

Dutton Dutton and Bodnarchuk Mark. 2005. “Through a psychological lens: per-

sonality disorder and spouse assault” in Current controversies on family vio-

lence, eds. D. Loseke, R. Gelles & M. Cavanaugh. Sage publication, CA.

Johnson Michale and Ferraro Kattleen. 2000. “Research on domestic violence in

the 1990s: Making distiction”. Journal of Marriage and Family 62.

Gelles Richard and Cornell Claire. 1990. “Intimate violence in families”. Sage

publication. California

Gelles Richard and Straus Murray. 1988. “Intimate violence”. Simon & Schuster

Press, New York.

Gosselin Denise. 2005. “Heavy hands: an introduction to crimes of family vio-

lence”. Pearson, Prentice Hall, New Jersey.

Loseke Donileen. 2005. “Through a sociological lens: the complexities of fami-

ly violence” in Current controversies on family violence, eds. D. Loseke, R.

Gelles & M. Cavanaugh. Sage publication, CA.

Morrison Kathleen and Hinse Denise. 2004. “Family violence in a cultural per-

spective: defining, understanding and combating abuse”. Sage publication,

California.

Pryke Julie and Thomas Martin. 1998. “Domestic violence and social work”.

Ashgate Publishing House.

Yllo Kersti. 2005. “Through a feminist lens: gender, diversity and violence:

extending the feminist framework” in Current controversies on family vio-

lence, eds. D. Loseke, R. Gelles & M. Cavanaugh. Sage publication, CA.

Yllo Kersti and Bograd Michele (eds). 1988. “Feminist perspectives on wife

abuse”, Sage Publication California.

1. §Æt vÊn ®Ò

Gia ®×nh lµ n¬i ®Þnh h×nh çc quan hÖ giíi, quyÕt ®Þnh nh÷ng c¬ héi mµçc thµnh viªn trong gia ®×nh nhËn ®ưîc tïy theo giíi tÝnh cña hä vµ

Lao ®éng néi trî cña phô n÷ n«ng th«nvµ çc yÕu tè t¸c ®éng

(Nghiªn cøu t¹i x· Phó §a, huyÖn Phó Vang, tØnh Thõa Thiªn HuÕ)

TrÇn Quý LongViÖn Gia ®×nh vµ Giíi


Sè 6 - 2008

Tãm t¾t: Sö dông sè liÖu kh¶o s¸t ë mét x· tØnh Thõa ThiªnHuÕ, bµi viÕt tËp trung ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nh÷ngphô n÷ cã sè c«ng viÖc néi trî nhiÒu h¬n. M« h×nh håi quy ®abiÕn cho thÊy phô n÷ cã çc ®Æc ®iÓm như ®é tuæi cao h¬n, häcvÊn cao h¬n, cã nghÒ nghiÖp lµ phi n«ng, gia ®×nh cã nhiÒu thµnhviªn h¬n vµ ®êi sèng kinh tÕ kh¸ h¬n th× cã xu hưíng ph¶i lµmÝt çc c«ng viÖc néi trî h¬n so víi çc phô n÷ kh¸c. Con çi lµ métnguån trî gióp gi¶m thiÓu sè lưîng c«ng viÖc néi trî, nhưng cãcon dưíi 6 tuæi lµ mét trë ng¹i, nh÷ng phô n÷ cã con trong ®étuæi nµy ph¶i lµm nhiÒu c«ng viÖc néi trî h¬n. Häc vÊn cña ngưêichång thÊp h¬n hoÆc ngưêi chång lµm nghÒ phi n«ng th× ngưêiphô n÷ ph¶i lµm nhiÒu c«ng viÖc h¬n, trong khi ®ã tuæi ngưêichång kh«ng cã ¶nh hưëng, nghÜa lµ ngưêi chång nhiÒu tuæi hayÝt tuæi, ngưêi phô n÷ vÉn ph¶i lµm nhiÒu c«ng viÖc néi trî.

Tõ khãa: Lao ®éng néi trî; Ph©n c«ng lao ®éng; Phô n÷ n«ngth«n; Vai trß phô n÷.


truyÒn t¶i nh÷ng chuÈn mùc vÒ giíi tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Gia®×nh lµ n¬i con ngưêi ®ưa ra nh÷ng quyÕt ®Þnh c¬ b¶n nhÊt trong cuéc ®êinhư ph©n c«ng lao ®éng, c«ng viÖc vµ nghØ ng¬i, vÒ tiªu dïng vµ ®Çu tưtrong tư¬ng lai, çc quyÕt ®Þnh vÒ sinh con, nu«i d¹y con çi.

§Æc trưng ph©n c«ng vai trß giíi truyÒn thèng trong gia ®×nh lµ ngưêichång gi÷ vai trß trô cét vÒ kinh tÕ vµ ngưêi vî lµm nh÷ng c«ng viÖc néitrî. Mét trong nh÷ng lÜnh vùc chñ yÕu cßn tån t¹i bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi lµc«ng viÖc néi trî. Ngưêi phô n÷ thưêng lµm c«ng viÖc néi trî nhiÒu h¬ngÊp hai lÇn nam giíi. VÊn ®Ò nµy kh«ng nh÷ng lµm mÊt thêi gian nghØng¬i cña phô n÷ mµ cßn h¹n chÕ c¶ thêi gian hä tham gia vµ çc ho¹t ®éngs¶n xuÊt, ®µo t¹o vµ çc líp båi dưìng kiÕn thøc (J. Desai, 1995). Phô n÷lµ xư¬ng sèng cña gia ®×nh, lµ trô cét cña ®êi sèng céng ®ång, lµ ngưêich¨m sãc ngưêi giµ ®ång thêi lµ ngưêi nu«i dưìng thÕ hÖ tiÕp theo. Tuynhiªn, hÇu hÕt c«ng viÖc cña phô n÷ ®Òu kh«ng ®ưîc c«ng nhËn, v« h×nhvµ kh«ng ®ưîc tr¶ c«ng. Hä ph¶i lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn thiÕu sù dµn xÕptrong gia ®×nh, thiÕu çc tiÖn nghi sinh ho¹t gióp tiÕt kiÖm thêi gian. Ngoµira, ngưêi phô n÷ cßn ph¶i thùc hiÖn ®ång thêi vai trß ngưêi néi trî tronggia ®×nh vµ ngưêi lao ®éng ngoµi gia ®×nh.

Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi theo kiÓu truyÒn thèng dÉn ®Õn h¹ thÊpvai trß vµ ®Þa vÞ cña ngưêi phô n÷ vµ ®ã lµ mét trong nh÷ng c¬ së c¨n b¶nt¹o nªn sù bÊt b×nh ®¼ng nam n÷ mang tÝnh phæ biÕn cña lÞch sö ph¸t triÓnnh©n lo¹i. Th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh cãthÓ thu nhËn th«ng tin vÒ c«ng cuéc gi¶i phãng phô n÷ ®ưîc thùc hiÖn nhưthÕ nµo trong çc gia ®×nh còng như gia ®×nh cã thÓ t¸c ®éng như thÕ nµo®Õn sù ph¸t triÓn cña phô n÷ (TrÇn ThÞ V©n Anh vµ Lª Ngäc Hïng, 2000).

2. §iÓm luËn

Ph©n tÝch t×nh h×nh giíi ë ViÖt Nam cho thÊy t×nh h×nh tư¬ng tù, bÊtluËn chñ hé lµ nam hay lµ n÷, phô n÷ ®Òu ph¶i lµm viÖc néi trî gÊp hai lÇnnam giíi. Ph©n c«ng lao ®éng néi trî cã lÏ lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùcbÊt b×nh ®¼ng nhÊt gi÷a nam vµ n÷. V× thÕ, thËm chÝ ngưêi phô n÷ cã nhiÒukh¶ n¨ng ®éc lËp kinh tÕ vµ quyÒn ra quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n th× hä vÉn cãÝt thêi gian nghØ ng¬i h¬n bëi nh÷ng vai trß truyÒn thèng vÒ giíi vÉn chưathay ®æi ®ưîc bao nhiªu (J. Desai, 1995).

Qu¸ tr×nh ®æi míi ë n«ng th«n ViÖt Nam bªn c¹nh viÖc t¹o ra nh÷ngc¬ héi s¶n xuÊt vµ kinh doanh míi ®ång thêi còng ®Æt ra nh÷ng trë ng¹ilín ®èi víi phô n÷. Mét mÆt hä cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ kinh doanh n¨ng®éng h¬n ë kinh tÕ hé vµ trªn thÞ trưêng. Nhưng mÆt kh¸c, g¸nh nÆng

TrÇn Quý Long 55

ch¨m sãc gia ®×nh vèn ®ưîc chia sÏ bëi céng ®éng trưíc kia th«ng qua nhµtrÎ, mÉu gi¸o vµ çc quü cña Hîp t¸c x· nay ®Æt lªn vai phô n÷ (Lª NgäcV¨n, 1997). MÆc dï vai trß cña hä rÊt lín trong ®êi sèng kinh tÕ cña gia®×nh, nhưng vÒ c¬ b¶n c«ng viÖc néi trî gia ®×nh vÉn do nh÷ng ngưêi phôn÷ ®¶m nhiÖm (NguyÔn Linh KhiÕu, 2003). Kh«ng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓtrong ph©n c«ng lao ®éng gi÷a ngưêi vî vµ ngưêi chång trong çc ho¹t®éng néi trî như nÊu c¬m, röa b¸t, dän nhµ vµ giÆt giò. Ngưêi vî vÉn lµngưêi lµm chÝnh trong çc ho¹t ®éng nµy (Vò TuÊn Huy, 2004). Ch¨m sãcgia ®×nh trªn thùc tÕ kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò cña riªng tõng phô n÷ mµ trëthµnh vÊn ®Ò x· héi. Tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc trÎ em vµ c«ng viÖc néi trî®ưîc coi lµ mét thø “thuÕ” ®èi víi thêi gian cña phô n÷ vµ cã t¸c ®éng ®Õnthêi gian vµ c¬ héi cña phô n÷ vµ trÎ em g¸i trong çc ho¹t ®éng kh¸c nhưhäc tËp, n©ng cao kü n¨ng, n¾m b¾t th«ng tin, tham gia qu¶n lý (TrÇn ThÞV©n Anh, 2001).

Ph©n tÝch cña Vò M¹nh Lîi (1990) cho thÊy, trong cuéc sèng gia ®×nhtư¬ng ®èi riªng tư, sù bÊt b×nh ®¼ng nam n÷ - s¶n phÈm lÞch sö cña chÕ ®écò - vÉn ©m Ø vµ dai d¼ng tån t¹i, vÉn ®ưîc bÇu kh«ng khÝ x· héi bao quanhche chë vµ ngÇm ñng hé. Cã lÏ chÝnh v× thÕ mµ ®iÒu 10, LuËt H«n nh©n vµGia ®×nh n¨m 1986 cã thªm ®iÒu kho¶n nhÊn m¹nh “chång cã nghÜa vôt¹o ®iÒu kiÖn cho vî thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña ngưêi mÑ”. Tuy nhiªn,dï ®¹o luËt míi, tiÕn bé vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh ®· ®ưîc thiÕt lËp tõ nhiÒun¨m nhưng cuéc sèng gia ®×nh vÉn ®i theo hưíng riªng cña m×nh, vÉn tu©ntheo nh÷ng tËp qu¸n, nh÷ng khu«n mÉu xö sù, nh÷ng chuÈn mùc ®· th©mc¨n cè ®Õ trong x· héi, ®ưîc t¹o nªn tõ nhiÒu ®êi nay bëi ®µn «ng vµ ®Óphôc vô cho ®µn «ng. Cuèi cïng t¸c gi¶ nµy kÕt luËn, kh¸c biÖt nam n÷ thÓhiÖn ®Æc biÖt râ trong quyÒn quyÕt ®Þnh cña ngưêi gia trưëng trong ph©nc«ng lao ®éng, trong quyÕt ®Þnh tư¬ng lai cña con çi (nghÒ nghiÖp, h«nnh©n), trong çc chi tiªu tµi s¶n cña gia ®×nh.

T¸c gi¶ Lª Ngäc V¨n (1997) cho r»ng viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞtrưêng vµ s¶n xuÊt dùa trªn ®¬n vÞ hé gia ®×nh ë n«ng th«n ®· cã mét t¸c®éng quan träng ®èi víi ®êi sèng ngưêi phô n÷. Ph©n c«ng lao ®éng theogiíi trong ®¬n vÞ s¶n xuÊt hé gia ®×nh ë mét møc ®é nµo ®ã ®· lµm gi¶mvÞ trÝ cña ngưêi phô n÷ trong x· héi so víi thêi kú kinh tÕ hîp t¸c x· trưíc®©y. Phô n÷ ph¶i lµm qu¸ nhiÒu viÖc - c¶ c«ng viÖc s¶n xuÊt vµ c«ng viÖcgia ®×nh, nhÊt lµ nh÷ng hé do phô n÷ lµm chñ hé. So s¸nh gi÷a hai ®ångb»ng s«ng Hång vµ s«ng Cöu Long, t¸c gi¶ cho r»ng ®iÓm tư¬ng ®ångtrong ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong çc gia ®×nh n«ng d©n ë B¾c Bévµ Nam Bé lµ ®µn «ng vÉn cã xu hưíng duy tr× chøc n¨ng “kiÕm c¬m”


truyÒn thèng cña hä, trong khi phô n÷ ®¶m nhËn çc c«ng viÖc trong ph¹mvi gia ®×nh vµ nu«i con. V× thÕ tÊt c¶ g¸nh nÆng viÖc nhµ, s¶n xuÊt, tr¸chnhiÖm lao ®éng ®èi víi lµng x· ®Òu ®æ lªn vai ngưêi phô n÷. Trong métnghiªn cøu kh¸c, t¸c gi¶ nµy cho r»ng vai trß cña ngưêi vî vµ ngưêi chångcòng dÇn dÇn t¸ch biÖt, sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a vî vµ chång thay thÕcho sù chia sÎ lao ®éng trưíc kia. Ngưêi chång tham gia vµo çc ho¹t®éng kinh tÕ cßn ngưêi vî lµm c«ng viÖc néi trî vµ nu«i con. Sù ph©n c«nglao ®éng nµy cã thÓ dÉn ®Õn mét hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ ho¹t ®éng cña ngưêiphô n÷ chñ yÕu bÞ giíi h¹n trong ph¹m vi gia ®×nh. Hä bÞ g¾n chÆt víi c«ngviÖc néi trî, trong khi ®ã nam giíi ®ưîc chuÈn bÞ ®Ó tham gia vµo çc ho¹t®éng kinh tÕ x· héi, cã c¬ héi ®Ó th¨ng tiÕn trong nghÒ nghiÖp vµ thu nhËpcao (Lª Ngäc V¨n, 2002).

Nghiªn cøu mét x· ë B¾c Bé cho thÊy sù ph©n c«ng lao ®éng trongc«ng viÖc gia ®×nh chưa cã sù thay ®æi nhiÒu so víi qu¸ khø. Vµ trongnh÷ng n¨m ®æi míi g¸nh nÆng cña viÖc lao ®éng néi trî cµng trë nªn nÆngnÒ h¬n. ViÖc tham gia vµo c«ng viÖc ®ång ¸ng lµm cho phô n÷ bÞ tiªu haonhiÒu n¨ng lưîng vµ søc khoÎ. Theo truyÒn thèng, hä vÉn ph¶i lµm c«ngviÖc bÕp nóc, ch¨m sãc con çi, ch¨m sãc ngưêi giµ, giÆt giò, ch¨n nu«i,trong khi nam giíi tù cho m×nh ®ưîc quyÒn lùa chän kh«ng ph¶i lµmnh÷ng c«ng viÖc ®ã (NguyÔn Thanh T©m, 1999).

Sö dông sè liÖu ®Ò tµi cÊp Bé “BiÕn ®æi c¬ cÊu gia ®×nh vµ vai trß giíi”®ưîc tiÕn hµnh t¹i khu vùc ®ång b»ng B¾c Bé víi dung lưîng mÉu lµ 500hé gia ®×nh, trong ®ã cã 300 hé gia ®×nh ë n«ng th«n, Vò TuÊn Huy vµDeborah S. Carr (2000) cho thÊy ®èi víi nh÷ng phô n÷ ë nhãm tuæi caoh¬n, sè c«ng viÖc néi trî hä lµm gi¶m so víi nh÷ng ngưêi trÎ h¬n. §èi víinh÷ng hé gia ®×nh mµ c¶ hai vî chång ®Òu lµm n«ng nghiÖp, ngưêi chånglµm viÖc gÇn nhµ th× ngưêi vî cã xu hưíng Ýt lµm c«ng viÖc gia ®×nh h¬n,kh¶ n¨ng ngưêi chång chia sÎ c«ng viÖc gia ®×nh víi ngưêi vî t¨ng lªn.Nh÷ng phô n÷ lµm viÖc trong khu vùc nhµ nưíc hoÆc çc nghÒ nghiÖp phin«ng mµ cã chång lµm viÖc gÇn nhµ còng lµ nh÷ng yÕu tè quan träng gãpphÇn gi¶m sè c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh. Nghiªn cøu nµy còng chothÊy con çi còng lµ mét nguån lùc lµm gi¶m hoÆc t¨ng c«ng viÖc gia ®×nhcña ngưêi phô n÷. §Æc biÖt con g¸i cã vai trß quan träng h¬n so víi contrai trong viÖc gi¶m c«ng viÖc gia ®×nh cña ngưêi phô n÷. Çc t¸c gi¶ còngkú väng r»ng nh÷ng gia ®×nh cã con dưíi 6 tuæi sÏ cã t¸c ®éng ®Õn sè c«ngviÖc néi trî cña phô n÷. §¸ng tiÕc kÕt qu¶ ph©n tÝch håi quy l¹i kh«ng hçtrî cho gi¶ thuyÕt ®ã. §èi víi biÕn sè häc vÊn còng tư¬ng tù, çc t¸c gi¶cho r»ng häc vÊn cña phô n÷ kh«ng cã ¶nh hưëng trong viÖc gi¶m khèi

TrÇn Quý Long 57

lưîng c«ng viÖc néi trî cña ngưêi phô n÷, bëi v× mèi quan hÖ gi÷a chóngkh«ng cã ý nghÜa thèng kª.

Çc nghiªn cøu nªu trªn ®· xem xÐt vµ coi ph©n c«ng lao ®éng néi trîtrong gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña bÊt b×nh ®¼ng giíi tronggia ®×nh. Tuy nhiªn, çc nghiªn cøu ®ã chØ míi ®ưa ra bøc tranh chung mµchưa t×m hiÓu çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng theo xuhưíng truyÒn thèng ®ã, nÕu cã th× còng chØ ®¹i diÖn cho ®ång b»ng B¾cBé. Nghiªn cøu cña chóng t«i sÏ cè g¾ng ®i s©u vµo ph©n tÝch ®Ó lµm râh¬n nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sè lưîng c«ng viÖc néi trî mµ ngưêi phôn÷ ph¶i g¸nh v¸c ë trong gia ®×nh n«ng th«n miÒn Trung, qua nghiªn cøut¹i mét x· cña tØnh Thõa Thiªn HuÕ.

Nghiªn cøu nµy sö dông sè liÖu tõ cuéc kh¶o s¸t n¨m 2006 t¹i x· Phó§a, huyÖn Phó Vang, tØnh Thõa Thiªn HuÕ víi dung lưîng mÉu kh¶o s¸tlµ 300 hé gia ®×nh trong khu«n khæ dù ¸n nghiªn cøu liªn ngµnh “Gia ®×nhn«ng th«n ViÖt Nam trong chuyÓn ®æi” (VS-RDE-05).

BiÕn sè phô thuéc cña nghiªn cøu nµy ®ưîc x©y dùng trªn c¬ së tænghîp sè c«ng viÖc néi trî mµ ngưêi phô n÷ ®· ®¶m nhiÖm chÝnh trong thêigian 12 th¸ng trưíc thêi ®iÓm kh¶o s¸t th«ng qua c©u hái: N¨m võa qua,trong hé gia ®×nh «ng/bµ, ai lµ ngưêi chñ yÕu lµm çc c«ng viÖc sau? 1)Gi÷ tiÒn chi tiªu; 2) Mua thøc ¨n; 3) NÊu c¬m; 4) Röa b¸t; 5) Dän nhµ; 6)GiÆt giò. Çc phư¬ng ¸n tr¶ lêi ®ưîc ph©n lo¹i như sau: Chång, vî, c¶ hai,vµ ngưêi kh¸c. Nh÷ng trưêng hîp tr¶ lêi “vî lµm lµ chñ yÕu” ®èi víi méttrong s¸u c«ng viÖc nªu trªn ®ưîc lùa chän ®Ó x©y dùng biÕn phô thuéc.

Çc biÕn ®éc lËp ®ưîc sö dông trong nghiªn cøu nµy bao gåm: Tuæi,Häc vÊn, NghÒ nghiÖp cña vî vµ chång; Sè nh©n khÈu; Sè con dưíi 6 tuæivµ T×nh tr¹ng kinh tÕ gia ®×nh. TÊt c¶ biÕn ®éc lËp ®Òu lµ biÕn ph©n lo¹i(categorical variable). Çc biÕn ®éc lËp ®ưîc sö dông dùa trªn th«ng tinthu thËp ®ưîc tõ b¶ng hái như n¨m sinh, tr×nh ®é häc vÊn, nghÒ nghiÖpcña ngưêi vî vµ ngưêi chång, t×nh tr¹ng kinh tÕ gia ®×nh. Ngoµi ra, çcbiÕn sè míi ph¶i ®ưîc x©y dùng thªm như sè nh©n khÈu, sè con trong gia®×nh dùa trªn b¶ng hé.

MÆc dï kü thuËt ph©n tÝch nhÞ biÕn (b¶ng hai chiÒu) còng lµm s¸ng tákhi xem xÐt çc t¸c ®éng cña çc yÕu tè ®èi víi sè c«ng viÖc néi trî cñaphô n÷ nhưng phư¬ng ph¸p nµy còng cã nhưîc ®iÓm lµ çc t¸c ®éng cãthÓ liªn quan víi nhau, kh«ng lo¹i trõ t¸c ®éng cña çc yÕu tè kh¸c. §Ógi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, cÇn ph¶i thùc hiÖn mét m« h×nh håi quy ®a biÕn (thñtôc OLS) nh»m x¸c ®Þnh ®ưîc quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a çc yÕu tè nh©n khÈuhäc, kinh tÕ x· héi ®èi víi sè c«ng viÖc néi trî cña phô n÷. Ngoµi ra,


nghiªn cøu cßn sö dông th«ng tin ®Þnh tÝnh nh»m gi¶i thÝch râ h¬n t¸c®éng cña mét sè yÕu tè.

3. KÕt qu¶ nghiªn cøu

Ph©n c«ng lao ®éng gi÷a vî vµ chång lµ h×nh thøc biÓu hiÖn râ nhÊt cñavÞ trÝ vµ vai trß cña nam giíi vµ n÷ giíi trong gia ®×nh còng như trong x·héi. Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong çc c«ng viÖc gia ®×nh ë ®iÓmnghiªn cøu ®ưîc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt trong b¶ng 1. TØ lÖ ngưêi vî tham giaçc c«ng viÖc gia ®×nh ®Æc biÖt cao: gi÷ tiÒn vµ mua thøc ¨n: 97%; nÊuc¬m: 85,6%; röa b¸t: 78,6%; dän nhµ vµ giÆt giò kho¶ng 81%.

Ngưêi chång cã tham gia thùc hiÖn çc c«ng viÖc nµy nhưng tØ lÖ hÕtsøc thÊp. Ch¼ng h¹n, tØ lÖ ngưêi chång gi÷ tiÒn vµ dän nhµ chØ chiÕm 1%,nÊu c¬m vµ giÆt giò chiÕm 0,7%, trong khi ®ã kh«ng cã ngưêi nµo muathøc ¨n vµ röa b¸t. TØ lÖ hai vî chång cïng tham gia çc c«ng viÖc tronggia ®×nh còng rÊt thÊp, møc cao nhÊt lµ 3% ®èi víi dän nhµ vµ giÆt giò,tiÕp theo lµ nÊu c¬m víi 2,3%, röa b¸t chØ chiÕm 1,7% vµ hai c«ng viÖccßn l¹i chưa ®Õn 1%. Nh÷ng ngưêi kh¸c trong gia ®×nh như bè mÑchång/bè mÑ vî, con çi, anh chÞ em còng tham gia tÝch cùc vµo c«ng viÖcnéi trî cña gia ®×nh, trong ®ã röa b¸t ®¹t tØ lÖ cao nhÊt víi xÊp xØ 20%, tiÕptheo lµ dän nhµ vµ giÆt giò kho¶ng 14%, nÊu c¬m lµ 11,4%, vµ thÊp nhÊtlµ hai c«ng viÖc cßn l¹i.

BiÓu ®å 1 cho thÊy chØ cã 1,7% phô n÷ trong mÉu kh¶o s¸t lµm 1 c«ngviÖc, kho¶ng 6% lµm tõ 2 ®Õn 5 c«ng viÖc, trong khi ®ã cã ®Õn 72% tham giatÊt c¶ 6 c«ng viÖc. TÝnh trung b×nh sè c«ng viÖc néi trî mµ ngưêi phô n÷ ph¶i®¶m nhiÖm lµ 5,2 c«ng viÖc. Qua ®ã ph¶n ¸nh mét thùc tÕ ë ®Þa bµn kh¶o s¸t

B¶ng 1. Ph©n bè çc c«ng viÖc trong gia ®×nh vµ ngưêi ®¶m nhiÖm

TrÇn Quý Long 59

lµ c«ng viÖc gia ®×nh vÒ c¬ b¶n vÉn tu©n theo ph©n c«ng lao ®éng theo giíitruyÒn thèng. MÆc dï trong gia ®×nh, tû lÖ ngưêi phô n÷ lµm viÖc mang l¹ithu nhËp kh«ng thua kÐm g× ngưêi chång, 90,6% so víi 95% nhưng hä vÉnlµ ngưêi ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc thùc hiÖn çc c«ng viÖc néi trî.

KÕt qu¶ ph©n tÝch ®a biÕn

Toµn bé çc biÕn sè ®ưa vµo m« h×nh ®· gi¶i thÝch ®ưîc 20,8% sù biÕnthiªn cña biÕn phô thuéc, cßn l¹i lµ do çc yÕu tè kh¸c ngoµi m« h×nh t¸c®éng. KÕt qu¶ ưíc lưîng håi quy ®a biÕn cho thÊy, so víi nh÷ng phô n÷ ënhãm 40 tuæi trë xuèng, nh÷ng phô n÷ ë nhãm lín tuæi h¬n cã sè c«ngviÖc néi trî ®¶m nhiÖm chñ yÕu Ýt h¬n, vµ nhãm cµng lín tuæi th× sè lưîngc«ng viÖc néi trî cµng Ýt h¬n. Cô thÓ nhãm 41-50 tuæi cã hÖ sè -0.091 vµnhãm 50 tuæi trë lªn cã hÖ sè -0.188 khi so s¸nh víi nhãm 40 tuæi trëxuèng (xem b¶ng 2). Trong trưêng hîp nµy, cã thÓ khi con çi ®· lín, çcc«ng viÖc néi trî ®· cã con çi g¸nh v¸c mét phÇn. Ngưêi phô n÷ thÊy sùtham gia cña m×nh lµ kh«ng cÇn thiÕt nªn tù cho phÐp m×nh ®ưîc nghØng¬i. Ngưîc l¹i, nh÷ng phô n÷ Ýt tuæi h¬n ph¶i lµm nhiÒu c«ng viÖc néi trîh¬n cã thÓ do hä míi lËp gia ®×nh ë cïng nhµ chång hoÆc lµ con çi ®angcßn nhá, kh«ng cã ngưêi trî gióp.

Tư¬ng tù, kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy, so víi nh÷ng phô n÷ cã häc vÊnlíp 0-4, nh÷ng phô n÷ cã häc vÊn cao h¬n cã xu hưíng Ýt ph¶i lµm c«ngviÖc néi trî h¬n, hÖ sè cña hai nhãm häc vÊn líp 5-7 vµ líp 8 trë lªn ®Òu

BiÓu ®å 1. Sè lưîng c«ng viÖc vµ tû lÖ ngưêi phô n÷ ®¶m nhiÖm

c«ng viÖc gia ®×nh (%)


B¶ng 2. T¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ®Õn sè lưîng

c«ng viÖc néi trî cña phô n÷ (thñ tôc OLSs)

TrÇn Quý Long 61

mang gi¸ trÞ ©m so víi nhãm líp 0-4. §iÒu ®ã cho thÊy thùc tÕ ngay khi çccÆp vî chång ®ãng gãp cho cuéc h«n nh©n cña m×nh b»ng nh÷ng nguån lùckh¸c nãi chung vµ häc vÊn nãi riªng th× ®· t¹o nªn sù b×nh ®¼ng trong ph©nc«ng lao ®éng, ®Æc biÖt lµ trong ph©n c«ng lµm çc c«ng viÖc néi trî.

Trong yÕu tè nghÒ nghiÖp, nh÷ng phô n÷ lµm viÖc trong khu vùc phin«ng như bu«n b¸n, dÞch vô, c«ng nghiÖp ®Òu cã hÖ sè lµm c«ng viÖc néitrî mang dÊu ©m. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng phô n÷ ho¹t ®éng nghÒnghiÖp trong lÜnh vùc phi n«ng cã xu hưíng ph¶i lµm çc c«ng viÖc néitrî Ýt h¬n nh÷ng phô n÷ lµm n«ng nghiÖp. Trong x· héi n«ng nghiÖp, phôn÷ lu«n ph¶i tÊt bËt lao ®éng bªn ngoµi vµ bªn trong gia ®×nh. Çi vÞ thÕdo lao ®éng nhiÒu mµ cã lµ tÝnh quy ®Þnh cña x· héi n«ng nghiÖp n¬i mµçc ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®Òu dùa vµo søc lao ®éng trùc tiÕp cña con ngưêilµ chÝnh. B¶n th©n ngưêi phô n÷ còng c¶m thÊy tù hµo khi lµm çc c«ngviÖc néi trî (Lª Ngäc V¨n, 1997). Khi phô n÷ tham gia vµo çc ngµnhnghÒ phi n«ng th× thu nhËp cña hä t¨ng lªn vµ sè lưîng c«ng viÖc néi trîcòng gi¶m xuèng. Hä sÏ ph¶i c©n nh¾c gi÷a viÖc tù m×nh lµm vµ ®Ò nghÞchång cïng tham gia lµm çc c«ng viÖc néi trî, b¶n th©n ngưêi chångcòng cã lîi tõ viÖc ngưêi vî kiÕm ®ưîc thu nhËp cao.

Tuæi cña chång kh«ng cã t¸c ®éng ®Õn sè c«ng viÖc néi trî cña ngưêivî v× nã kh«ng cã ý nghÜa thèng kª. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã chØ ra xu hưínglµ nh÷ng ngưêi chång cho dï Ýt tuæi hay nhiÒu tuæi ®Òu kh«ng cã xu hưíngchia sÎ viÖc nhµ víi vî. Ph¶i ch¨ng ®©y lµ ¶nh hưëng cña truyÒn thèng giatrưëng, phong kiÕn vÉn cßn m¹nh mÏ ®èi víi vïng n«ng th«n ë ThõaThiªn HuÕ? Th«ng tin ®Þnh tÝnh ®ưîc ngưêi d©n ë ®Þa bµn kh¶o s¸t ®ưa racho r»ng c«ng viÖc néi trî cña phô n÷ mÆc nhiªn lµ do “tËp qu¸n cña ®Þaphư¬ng”, “theo truyÒn thèng”, “lµ viÖc cña ®µn bµ”. NÕu như ngưêi ®µn«ng nµo ®ã cã tham gia vµo c«ng viÖc gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ ®i chî th× ®ưîcxem lµ “kh«ng tèt”, hä ®i chî chØ khi nµo “khã kh¨n l¾m míi ®i”.

“T¹i v× theo tËp qu¸n cña ®Þa phư¬ng ®ã. Ngưêi ®µn bµ thưêng phôtr¸ch néi trî, c¬m nưíc” (PVS Nam giíi, Thõa Thiªn HuÕ). “Thưêng ë®©y phô n÷ lo nÊu nưíng, ¨n uèng, giÆt giò, con çi. Cßn ®µn «ng hä lao®éng xong th× hä r¶nh ra th× hä lµm thªm thî thÇy. §µn «ng chñ yÕu kiÕmtiÒn, cßn phô n÷ lo nÊu nưíng con çi, giÆt giò” (PVS N÷ giíi, Thõa ThiªnHuÕ). “(Chång lµm néi trî) Ýt th«i, lµm viÖc ngoµi (gia ®×nh) th«i chíkh«ng ph¶i như ë ngoµi m×nh. Ngoµi B¾c em thÊy lµ ®µn bµ lµm viÖcchång, ®µn «ng lµm viÖc nhµ chí ë ®©y ®µn «ng kh«ng như thÕ. Trưênghîp m×nh ®i lµm, chång ®i lµm mµ m×nh vÒ kh«ng kÞp th× chång chØ cã phôgióp tý th«i, cßn anh em ngåi nãi chuyÖn víi nhau tho¶i m¸i, chê cã c¬m


lóc nµo lµ vÒ ¨n. KÓ c¶ nh÷ng lóc 2 vî chång cïng ®i lµm vÒ th× phô n÷ lµvÉn ph¶i bÕp nóc mµ ®µn «ng lµ ngåi nghØ m¸t (cưêi), Ýt ngưêi phô l¾m,viÖc ®µn bµ lµ cø viÖc ®µn bµ (PVS N÷ giíi, Thõa Thiªn HuÕ).

HÖ tư tưëng giíi truyÒn thèng cho r»ng cã nh÷ng viÖc chØ dµnh riªngcho nam vµ cã nh÷ng viÖc chØ dµnh cho n÷, c«ng viÖc néi trî lµ tr¸chnhiÖm chñ yÕu cña n÷ giíi. Thùc tÕ chia sÎ viÖc nhµ cña nam giíi cho thÊymét sè còng s½n sµng lµm viÖc nhµ thay vî hoÆc cïng víi vî. Nh÷ng ngưêicã häc vÊn cao h¬n cã lÏ cã suy nghÜ tiÕn bé h¬n, do ®ã hä cã xu hưíngchia sÎ viÖc nhµ víi vî h¬n. KÕt qu¶ ph©n tÝch x¸c nhËn gi¶ thuyÕt nµy,nh÷ng ngưêi chång cã häc vÊn tõ líp 8 trë lªn cã xu hưíng chia sÎ viÖcnhµ víi vî so víi nh÷ng ngưêi cã häc vÊn líp 0-4.

Nh÷ng phô n÷ cã chång lµm nghÒ phi n«ng nghiÖp ph¶i ®¶m nhiÖmnhiÒu c«ng viÖc néi trî h¬n nh÷ng phô n÷ cã chång lµm n«ng nghiÖp. CãthÓ nh÷ng ngưêi chång lµm nghÒ phi n«ng nghiÖp thưêng ph¶i ®i lµm ¨nxa. HiÖn nay phô n÷ cã chång ®i lµm ¨n xa ngµy cµng phæ biÕn ë n«ngth«n. §µn «ng ®i khái lµng ®Ó t×m kiÕm viÖc lµm cã thu nhËp b»ng tiÒnmÆt như lµm xe «m, x©y dùng, cöu v¹n... V× thÕ tÊt c¶ g¸nh nÆng viÖc nhµ,s¶n xuÊt, tr¸ch nhiÖm ®èi víi céng ®ång lµng x· ®Òu do ngưêi ngưêi phôn÷ g¸nh v¸c.

YÕu tè sè nh©n khÈu trong gia ®×nh cã t¸c ®éng mét çch cã ý nghÜa®èi víi sè c«ng viÖc nhµ cña phô n÷. Trong gia ®×nh cã nhiÒu thµnh viªnh¬n th× phô n÷ Ýt ph¶i lµm c«ng viÖc néi trî h¬n. Cã lÏ nh÷ng c«ng viÖcgia ®×nh ®· ®ưîc tham gia bëi bè mÑ chång/bè mÑ vî hoÆc lµ anh chÞ em,con çi cña ngưêi tr¶ lêi. Çc thµnh viªn trong gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ bè mÑtham gia c«ng viÖc néi trî nhưmét çch ®Ó hä thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña b¶n th©nth«ng qua phư¬ng thøc lao ®éng (§Æng ViÖt Phư¬ng, 2006). Víi sè thµnhviªn ®«ng trong gia ®×nh th× viÖc chuÈn bÞ mét b÷a c¬m cho gia ®×nh lµchuyÖn kh«ng nhÑ nhµng g×, viÖc giÆt giò quÇn ¸o, dän dÑp nhµ cöa, ch¨msãc con nhá vµ ngưêi giµ… lµ hÕt søc nÆng nhäc. Khèi lưîng c«ng viÖcnéi trî trong gia ®×nh n«ng th«n cã thÓ nãi lµ rÊt nhiÒu vµ phong phó, do®ã sù hç trî tõ ngưêi kh¸c trong gia ®×nh lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt. Râ rµng lµnÕu thiÕu sù hç trî cña çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ conçi sÏ dÉn ®Õn sè lưîng c«ng viÖc néi trî dµnh cho phô n÷ nhiÒu h¬n.

Trong nh÷ng gia ®×nh cã sè con ®Æc biÖt cao, tõ 5 con trë lªn th× phôn÷ míi cã kh¶ n¨ng gi¶m sè c«ng viÖc néi trî cña m×nh so víi nh÷ng gia®×nh cã 1-2 con. Çc gia ®×nh cã tõ 3-4 con kh«ng cã t¸c ®éng ®Õn sè c«ngviÖc néi trî mµ ngưêi phô n÷ lµm lµ chÝnh.

Phô n÷ trong çc hé gia ®×nh cã nhiÒu con nhá thưêng ®i lµm ngoµi gia

TrÇn Quý Long 63

®×nh Ýt h¬n. §iÒu nµy lµ dÔ hiÓu v× hä dµnh nhiÒu thêi gian cho viÖc ch¨msãc con çi vµ ®Ó lµm çc c«ng viÖc như ®i chî, nÊu c¬m, röa b¸t vµ giÆtgiò, trong khi con çi chưa ®ñ lín ®Ó tham gia viÖc nhµ gióp ®ì bè mÑ.KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy, nh÷ng gia ®×nh ®ang cã con tõ 6 tuæi trëxuèng, cµng cã thªm 1 con trong ®é tuæi nµy th× sè c«ng viÖc néi trî cñaphô n÷ cµng t¨ng lªn.

Nh÷ng gia ®×nh cã t×nh tr¹ng kinh tÕ kÐm h¬n th× ngưêi phô n÷ ph¶ilµm nhiÒu c«ng viÖc néi trî h¬n so víi nh÷ng gia ®×nh cã møc sèng caoh¬n. Së dÜ sè lưîng c«ng viÖc phô n÷ ®¶m nhiÖm ë nh÷ng gia ®×nh cã kinhtÕ kh¸ gi¶ gi¶m xuèng cã thÓ lµ do sù hç trî cña mét sè tiÖn nghi sinh ho¹thiÖn ®¹i như bÕp ga, tñ l¹nh, m¸y giÆt, xe m¸y... Sè liÖu kh¶o s¸t cho thÊy26,3% gia ®×nh kh¸ gi¶ vµ 6,3% gia ®×nh trung b×nh cã tñ l¹nh; 8,8% gia®×nh kh¸ gi¶ cã m¸y giÆt. Nh÷ng gia ®×nh kÐm trung b×nh vµ nghÌo kh«ngcã tñ l¹nh lÉn m¸y giÆt. Cã thÓ nãi, nh÷ng tiÖn nghi sinh ho¹t ®ã ®¨ giópcho çc c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh phÇn nµo nhÑ nhµng, ®¬n gi¶n h¬nvµ l«i cuèn sù tham gia nhiÒu h¬n cña ngưêi chång hoÆc con çi, çc thµnhviªn kh¸c trong gia ®×nh.

4. Th¶o luËn

MÆc dï ngưêi phô n÷ n«ng th«n vÉn lµm çc c«ng viÖc mang l¹i thunhËp kh«ng thua kÐm g× ngưêi chång nhưng g¸nh nÆng c«ng viÖc néi trîvÉn ®Ì trªn vai hä. Phô n÷ ph¶i lµm gÇn như toµn bé 6 c«ng viÖc néi trîtrong gia ®×nh. §iÒu ®ã cho thÊy vai trß cña ngưêi phô n÷ lµ hÕt søc quanträng trong viÖc thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc nh»m nu«i dưìng vµ t¸i s¶nxuÊt søc lao ®éng cña çc thµnh viªn gia ®×nh.

Ph©n tÝch ®a biÕn ®· lµm râ vµ x¸c nhËn t¸c ®éng cña çc yÕu tè ®èivíi sè lưîng c«ng viÖc néi trî cña phô n÷. Nh÷ng phô n÷ cã ®é tuæi caoh¬n, häc vÊn cao h¬n, cã nghÒ nghiÖp lµ phi n«ng cã xu hưíng ph¶i lµmÝt çc c«ng viÖc néi trî h¬n so víi çc phô n÷ kh¸c. Trong gia ®×nh cãnhiÒu thµnh viªn h¬n vµ ®êi sèng kinh tÕ kh¸ h¬n th× sè lưîng c«ng viÖcnéi trî phô n÷ ph¶i lµm Ýt h¬n. Con çi lµ mét nguån trî gióp gi¶m thiÓusè lưîng c«ng viÖc néi trî cña phô n÷, nhưng yÕu tè nµy ph¶i ®¹t ®iÒu kiÖnlµ sè con trong gia ®×nh rÊt nhiÒu. Cã con dưíi 6 tuæi lµ mét trë ng¹i ®èivíi phô n÷, nh÷ng ngưêi cã con trong ®é tuæi nµy ph¶i lµm nhiÒu c«ngviÖc néi trî h¬n.

Gi¶ thuyÕt vÒ tuæi cña chång trÎ h¬n th× c«ng viÖc néi trî cña phô n÷Ýt h¬n kh«ng ®ưîc chøng m×nh v× t¸c ®éng cña nã kh«ng cã ý nghÜa thèngkª. Nam giíi dï trÎ tuæi hay nhiÒu tuæi h¬n ®Òu kh«ng cã xu hưíng chia


sÎ c«ng viÖc néi trî víi vî, ®©y cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña hÖ tư tưëng ph©n biÖtgiíi truyÒn thèng; nh÷ng ngưêi chång cã häc vÊn cao h¬n, tõ líp 8 trë lªnl¹i cã xu hưíng chia sÎ viÖc nhµ víi vî. Tuy nhiªn, nh÷ng ngưêi chång cãnghÒ phi n«ng th× ngưêi vî ph¶i lµm nhiÒu c«ng viÖc néi trî h¬n.

M« h×nh ph©n tÝch ®a biÕn chØ gi¶i thÝch ®ưîc 20,8% sù t¸c ®éng cñaçc biÕn sè ®éc lËp ®èi víi sè lưîng c«ng viÖc néi trî cña ngưêi phô n÷.§iÒu nµy cho thÊy r»ng cã nh÷ng yÕu tè kh¸c ngoµi m« h×nh t¸c ®éng ®Õnsè c«ng viÖc néi trî cña phô n÷ mµ chưa kiÓm chøng ®ưîc. Ch¼ng h¹n vaitrß con trai c¶ cña ngưêi chång ë n«ng th«n ViÖt Nam rÊt cã ý nghÜa vµcã thÓ lµ mét yÕu tè quan träng ¶nh hưëng ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng néitrî trong gia ®×nh. Víi vÞ trÝ con trai trưëng, nh÷ng ngưêi nµy cã ®ưîcnhiÒu quyÒn lîi vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt. Nh÷ng quyÒn lîi nµy khiÕn chongưêi ®µn «ng dÔ n¶y sinh tư tưëng gia trưëng, nªn kh«ng bao giê mã tayvµo nh÷ng c«ng viÖc “vÆt v·nh” (NguyÔn Kim Hµ, 1999).

Nghiªn cøu nµy còng cho thÊy kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ m« h×nh ph©nc«ng lao ®éng néi trî so víi çc nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh trưíc ®©y. Sù daid¼ng cña m« h×nh ph©n c«ng lao ®éng néi trî nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nhx· héi ho¸ vai trß giíi ngay tõ khi trÎ em tham gia çc c«ng viÖc gia ®×nh.ViÖc ngưêi phô n÷ lµm chñ yÕu çc c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh hiÖnt¹i lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng g× ®ưîc d¹y dç tõ khi hä cßn nhá tuæi. Ngưêi phôn÷ vÉn ®¸nh gi¸ cao vai trß trô cét kinh tÕ cña ngưêi chång trong gia ®×nh,kh«ng nh÷ng b»ng lßng víi vai trß ngưêi néi trî trong gia ®×nh cña m×nhmµ vÉn cßn nhËn thøc nh÷ng c«ng viÖc ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña hä. Tuynhiªn, thùc tÕ ®· chøng minh, c«ng viÖc néi trî kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t®éng thiªn ®Þnh dµnh riªng cho phô n÷. NhiÒu ngưêi chång vÉn ®¶mnhiÖm tèt c«ng viÖc néi trî khi vî v¾ng nhµ. §©y lµ mét quan ®iÓm mÊuchèt cÇn thay ®æi trong chiÕn lưîc b×nh ®¼ng giíi ®èi víi gia ®×nh ë n«ngth«n (NguyÔn Kim Hµ, 1997).

Cïng víi xu hưíng c«ng nghiÖp ho¸, quan hÖ giíi ®ßi hái sù tham giangµy cµng b×nh ®¼ng h¬n gi÷a vî vµ chång trong çc lÜnh vùc cña ®êi sènggia ®×nh, kÓ c¶ lÜnh vùc néi trî. H¬n n÷a, b¶n chÊt cña c«ng viÖc néi trîcòng ngµy cµng thay ®æi nhanh khi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang chuyÓnsang kinh tÕ thÞ trưêng. Tõ xưa ®Õn nay, ngưêi ta vÉn thưêng gäi c«ng viÖcnéi trî gia ®×nh lµ “viÖc vÆt”. MÆc dï ®ưîc ®¸nh gi¸ thÊp nhưng nhiÒunghiªn cøu hé gia ®×nh ®· cho thÊy vai trß cña c«ng viÖc gia ®×nh v« cïngquan träng vµ ®ã lµ mét khèi lưîng c«ng viÖc rÊt lín, tiªu tèn rÊt nhiÒuthêi gian vµ søc lùc cña ngưêi thùc hiÖn. Tr¸i víi quan niÖm th«ng thưêngvÒ viÖc néi trî gia ®×nh, quan ®iÓm giíi kh¼ng ®Þnh vai trß v« cïng quan

TrÇn Quý Long 65

träng cña lo¹i lao ®éng nµy (NguyÔn Linh KhiÕu, 2003). Tuy nhiªn,chuyÓn ®æi ®ưîc nhËn thøc nµy thµnh nh÷ng thùc hµnh trong ®êi sèng x·héi kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn x· héi n«ng th«n miÒnTrung vÉn ®ang b¶o lưu nhiÒu gi¸ trÞ mang hÖ tư tưëng giíi truyÒn thèngnhư ë Thõa Thiªn HuÕ.n


J. Desai 1995. ViÖt Nam qua l¨ng kÝnh giíi. Hµ Néi: UNDP.

§Æng ThÞ ViÖt Phư¬ng. 2006. Giíi vµ viÖc nhµ. LuËn v¨n th¹c sü x· héi häc. Hµ

Néi: Trưêng §¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, ViÖn X· héi häc.

Lª Ngäc V¨n. 1997. “Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh n«ng d©n”.

T¹p chÝ Khoa häc vÒ phô n÷, sè 3.

Lª Ngäc V¨n. 2002. “Mét sè ®Æc ®iÓm biÕn ®æi gia ®×nh tõ x· héi n«ng nghiÖp

truyÒn thèng sang x· héi c«ng nghiÖp ho¸”. T¹p chÝ Khoa häc vÒ phô n÷, sè 1.

NguyÔn H÷u Minh. 2000. “C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn khu«n mÉu tuæi kÕt h«n cña

cư d©n ®ång b»ng s«ng Hång”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 4.

NguyÔn Kim Hµ. 1997. “Lưîng gi¸ c«ng viÖc néi trî gia ®×nh cña ngưêi phô n÷

n«ng th«n”. In trong Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi víi phô n÷ n«ng th«n

trong giai ®o¹n hiªn nay. H.: Nxb. Khoa häc X· héi.

NguyÔn Kim Hµ. 1999. “VÒ ph©n c«ng lao ®éng nam – n÷ như mét c«ng cô ph©n

tÝch giíi”. In trong Nghiªn cøu vµ ®µo t¹o giíi ë ViÖt Nam. H.: Nxb. Khoa

häc X· héi.

NguyÔn Linh KhiÕu. 2003. Nghiªn cøu phô n÷ giíi vµ gia ®×nh. H.: Nxb. Khoa

häc X· héi.

NguyÔn Thanh T©m. 1999. “Ph©n tÝch tư¬ng quan giíi trong hé gia ®×nh t¹i x·

Hoa Th¸m - ChÝ Linh - H¶i Dư¬ng”. T¹p chÝ Khoa häc vÒ phô n÷, sè 4.

TrÇn ThÞ V©n Anh. 2001. “Giíi vµ ph¸t triÓn n«ng th«n”. Chư¬ng tr×nh nghiªn

cøu ViÖt Nam - Hµ Lan.

TrÇn ThÞ V©n Anh vµ Lª Ngäc Hïng. 2000. Phô n÷ giíi vµ ph¸t triÓn. H.: Nxb.

Phô n÷.

Vò M¹nh Lîi. 1990. “Kh¸c biÖt nam n÷ trong gia ®×nh n«ng th«n ®ång b»ng B¾c

Bé”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3.

Vò TuÊn Huy (chñ biªn). 2004. Xu hưíng gia ®×nh ngµy nay. H.: Nxb. Khoa häc

X· héi.

Vò TuÊn Huy vµ Deborah S.Carr. 2000. “Ph©n c«ng lao ®éng néi trî trong gia

®×nh”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 4.

Nh÷ng kh¸c biÖt giíi trong lao ®éng cña trÎ em ViÖt Nam

§Æng BÝch ThñyViÖn Gia ®×nh vµ Giíi

ë ViÖt Nam, cho ®Õn nay vÉn chưa cã mét cuéc nghiªn cøu toµn diÖntrªn ph¹m vi toµn quèc vÒ lao ®éng trÎ em ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝchchÝnh x¸c sè lưîng còng như b¶n chÊt cña lao ®éng trÎ em theo chuÈnquèc tÕ hoÆc quèc gia. ViÖc vËn dông lý thuyÕt giíi hoÆc çc quan ®iÓmgiíi trong ph©n tÝch lao ®éng trÎ em mét çch toµn diÖn l¹i cµng khã kh¨n

Tãm t¾t: VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ngµy cµng thu hót sù quan t©mcña x· héi bëi dưíi t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trưêng h×nh thøcvµ tÝnh chÊt cña lao ®éng trÎ em ®· cã nhiÒu biÕn ®æi. Dùa trªnçc nguån th«ng tin hiÖn cã, bµi viÕt ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kh¸c biÖtgi÷a trÎ em trai vµ trÎ em g¸i vÒ sù tham gia vµ møc ®é thamgia vµo çc lo¹i h×nh lao ®éng. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ trÎ em g¸itham gia lao ®éng cao h¬n trÎ em trai ®Æc biÖt lµ trong c«ng viÖcs¶n xuÊt cña gia ®×nh vµ néi trî, tû lÖ trÎ em g¸i kh«ng cã hîp®ång nhiÒu h¬n, trÎ em g¸i còng lµm viÖc kÐo dµi h¬n trÎ emtrai. Nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn lao ®éng, çc rñi ro vµ nh÷ngt¸c ®éng tiªu cùc mµ çc em ®ang tr¶i nghiÖm cho thÊy trÎ emg¸i ë vµo vÞ trÝ thiÖt thßi h¬n so víi trÎ em trai. C¬ héi ®Õn trưêngvµ quü thêi gian dµnh cho viÖc häc tËp cña trÎ em g¸i bÞ h¹n chÕh¬n so víi trÎ em trai. Theo t¸c gi¶, ®iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn çc bÊtb×nh ®¼ng giíi kh¸c trong tư¬ng lai.

Tõ khãa: Lao ®éng trÎ em; TrÎ em g¸i; TrÎ em lµm thuª; Kh¸cbiÖt giíi.


Sè 6 - 2008

§Æng BÝch Thñy 67

h¬n, bëi çc chØ b¸o vÒ giíi trong çc thèng kª chÝnh thøc thuéc lÜnh vùclao ®éng trÎ em cßn h¹n chÕ vµ çc nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ giíi tronglao ®éng trÎ em hiÖn còng kh¸ khiªm tèn. Tuy nhiªn, víi nh÷ng sè liÖuhiÖn cã tõ çc cuéc nghiªn cøu, chóng ta cã thÓ xem xÐt mét sè chiÒu c¹nhc¬ b¶n vÒ giíi trong lao ®éng trÎ em như sù tham gia cña trÎ em trai vµ trÎem g¸i trong çc lo¹i h×nh lao ®éng, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ çc t¸c ®éngtíi trÎ em trai vµ trÎ em g¸i.

Còng cÇn ph¶i nãi râ ë ®©y lµ çch hiÓu vµ sù sö dông thuËt ng÷ “lao®éng trÎ em” cßn chưa ®ưîc thèng nhÊt gi÷a çc c«ng tr×nh nghiªn cøu.Bµi viÕt nµy khi ph©n tÝch çc kh¸c biÖt giíi trong lao ®éng cña trÎ em sÏkh«ng chØ giíi h¹n ë çc lo¹i h×nh lao ®éng mang tÝnh bãc lét, bÞ l¹m dônghoÆc çc c«ng viÖc mang tÝnh ®éc h¹i, nguy hiÓm (như quan niÖm vÒ lao®éng trÎ em ®ưîc mét sè tæ chøc ¸p dông) mµ sÏ bao gåm c¶ çc lo¹i h×nhlao ®éng kh«ng mang tÝnh bãc lét, çc c«ng viÖc s¶n xuÊt, lµm thuª vµc«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh (mét lo¹i h×nh lao ®éng tèn nhiÒu thêi giannhưng dÔ bÞ bá qua trong kh¸i niÖm lao ®éng trÎ em). Hay nãi mét çchkh¸c, lao ®éng cña trÎ em ®ưîc ®Ò cËp trong bµi viÕt nµy bao gåm çc h×nhthøc lao ®éng mµ trÎ em ®ang thùc hiÖn t¹i gia ®×nh vµ ngoµi gia ®×nh, baogåm çc c«ng viÖc ®ưîc tr¶ c«ng vµ kh«ng ®ưîc tr¶ c«ng, dưíi h×nh thøcbÞ l¹m dông vµ kh«ng bÞ l¹m dông.

Lao ®éng cña trÎ em hiÖn nay kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ häc hái, lµm quenvµ rÌn luyÖn çc kü n¨ng lao ®éng (x· héi hãa çc kü n¨ng lao ®éng), mµcßn mang tÝnh chÊt ®ãng gãp kinh tÕ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cho gia ®×nh,vµ ®èi víi mét bé phËn trÎ em lµ ®Ó nu«i sèng b¶n th©n. TrÎ em trai vµ trÎem g¸i cïng tham gia lao ®éng, tuy nhiªn nh÷ng kh¸c biÖt mang tÝnh quanniÖm vÒ sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh vµ ngoµi x· héi ®·t¹o nªn mét sè sù kh¸c biÖt vÒ c«ng viÖc cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i, c¶vÒ tÝnh chÊt, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ møc ®é tham gia, do vËy, trÎ em trai vµtrÎ em g¸i còng chÞu nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau tõ qu¸ tr×nh lao ®éng vÒsøc kháe, sè n¨m ®Õn trưêng, kÕt qu¶ häc tËp, çc c¬ héi vui ch¬i gi¶i trÝvµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c.

PhÇn dưíi ®©y tËp trung ph©n tÝch sù kh¸c biÖt giíi trong lao ®éng trÎem vÒ lo¹i h×nh c«ng viÖc, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ nh÷ng ¶nh hưëng ®èi víiviÖc häc tËp vµ søc khoÎ cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i.

1. Lo¹i h×nh c«ng viÖc

So s¸nh sè liÖu cña hai cuéc §iÒu tra møc sèng d©n cư 1992-1993 vµ1997-1998 ta thÊy tû lÖ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i (®é tuæi 6-17) tham gia


çc ho¹t ®éng kinh tÕ gi¶m kh¸ nhanh. N¨m 1992-1993, tû lÖ tham giaho¹t ®éng kinh tÕ ë trÎ em trai lµ 40,1% vµ trÎ em g¸i lµ 42,3%; n¨m 1997-1998 tû lÖ nµy lµ 29,0% ®èi víi trÎ em trai vµ 29,6% ®èi víi trÎ em g¸i.MÆc dï kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ tû lÖ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ cñatrÎ em trai vµ trÎ em g¸i, nhưng vÉn dÔ nhËn thÊy mét xu hưíng lµ tû lÖtrÎ em g¸i tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ ë çc nhãm tuæi ®Òu cao h¬n trÎ emtrai, trõ nhãm tuæi tõ 6-10 (xem B¶ng 1).

Trong cuéc ®iÒu tra MICS 2006 (§iÒu tra ®¸nh gi¸ çc môc tiªu trÎ emvµ phô n÷ do Tæng côc Thèng kª vµ UNICEF phèi hîp thùc hiÖn), ph©nlo¹i lao ®éng trÎ em theo çc ho¹t ®éng lao ®éng ®ưîc tr¶ c«ng vµ kh«ng®ưîc tr¶ c«ng, lµm viÖc néi trî, lµm çc c«ng viÖc n«ng nghiÖp hoÆc kinhdoanh hé gia ®×nh cã thÓ cung cÊp nh÷ng sè liÖu cËp nhËt h¬n vÒ lao ®éngtrÎ em, mÆc dï sù so s¸nh nh÷ng nguån sè liÖu nµy còng chØ lµ tư¬ng ®èido çch ph©n lo¹i çc h×nh thøc lao ®éng trÎ em còng như quy m« vµ çchtÝnh mÉu kh¸c nhau cña çc cuéc ®iÒu tra (xem B¶ng 2).

Sè liÖu trªn còng biÓu hiÖn mét xu hưíng lµ mÆc dï tû lÖ trÎ em trai vµtrÎ em g¸i tham gia lao ®éng kh«ng cã sù chªnh lÖch lín nhưng tû lÖ trÎem g¸i tham gia lao ®éng vÉn cao h¬n trÎ em trai. §Æc biÖt, tû lÖ trÎ emg¸i lµm çc c«ng viÖc néi trî nhiÒu h¬n h¼n so víi trÎ em trai. ViÖc tû lÖtrÎ em g¸i tham gia çc ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c«ng viÖc néi trî nhiÒu h¬ntrÎ em trai sÏ dÉn ®Õn sù kh¸c biÖt giíi vÒ thêi gian häc hµnh vµ vui ch¬igi¶i trÝ.

Nh÷ng cuéc ®iÒu tra mÉu víi quy m« nhá h¬n cung cÊp mét sè th«ngtin cô thÓ h¬n vÒ sù tham gia cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i trong çc lo¹ih×nh c«ng viÖc như: lao ®éng trÎ em t¹i çc c¬ së s¶n xuÊt- kinh doanh-

B¶ng 1. Tû lÖ trÎ em tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ theo nhãm tuæi vµ giíi tÝnh(% d©n sè trÎ em trong nhãm tuæi)


dÞch vô; lao ®éng trÎ em lang thang; trÎ em lµm nghÒ gióp viÖc gia ®×nh;lao ®éng trÎ em trong gia ®×nh vµ lµm viÖc nhµ; trÎ em lµm nghÒ m¹i d©mçc h×nh thøc lao ®éng tåi tÖ kh¸c. §¸ng chó ý lµ trong tÊt c¶ çc h×nh thøclao ®éng nµy ®Òu cã sù tham gia cña c¶ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i. Mét sènghÒ vÉn thưêng ®ưîc quan niÖm lµ phï hîp víi nam giíi nhưng trÎ emg¸i còng ®ang lµm thuª ®Ó kiÕm tiÒn, vÝ dô như nghÒ c¬ khÝ, chÕ biÕn nhùa,s¶n xuÊt ®å gia dông, çc c«ng viÖc vÒ ®iÖn (quÊn m« t¬, l¾p çc linh kiÖnvÒ ®iÖn), nh÷ng c«ng viÖc ®éc h¹i như khai th¸c than. Cßn mét sè nghÒnhư phô gióp b¸n hµng, chÕ biÕn thùc phÈm, gióp viÖc gia ®×nh ®ưîc quanniÖm lµ nghÒ cña n÷ giíi th× vÉn cã sù tham gia cña trÎ em trai (Häc viÖnThanh thiÕu niªn, 1999; ViÖn KHL§ & çc vÊn ®Ò x· héi, Trưêng Tænghîp Wollongong - Australia, 2000; ILO, 2006). Tuy nhiªn, khi xem xÐt sùtham gia cña trÎ em g¸i vµ trÎ em trai trong tõng lo¹i h×nh c«ng viÖc nµyta thÊy vÉn tån t¹i sù kh¸c biÖt gi÷a hai giíi.

Nh÷ng lo¹i h×nh c«ng viÖc trÎ em g¸i tham gia nhiÒu h¬n trÎ em trai

TrÎ em g¸i cã xu hưíng lµm çc c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh, çcc«ng viÖc ®ång ¸ng vµ s¶n xuÊt t¹i hé gia ®×nh nhiÒu h¬n trÎ em trai. Víic«ng viÖc lµm thuª bªn ngoµi, nghÒ gióp viÖc gia ®×nh thu hót chñ yÕu lµtrÎ em g¸i. M¹i d©m trÎ em còng ®ưîc ghi nhËn lµ mét h×nh thøc lao ®éngtåi tÖ x¶y ra nhiÒu h¬n ®èi víi trÎ em g¸i.

Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ TrÎ em lµm thuª gióp viÖc gia ®×nh t¹ithµnh phè Hå ChÝ Minh do tæ chøc ILO phèi hîp víi ViÖn Nghiªn cøuKinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Trung t©m N©ng cao ChÊt lưîng cuécsèng thùc hiÖn vµo n¨m 2005 cho thÊy gióp viÖc gia ®×nh lµ lo¹i nghÒ mµ

B¶ng 2. Tû lÖ lao ®éng trÎ em tõ 5-14 tuæi tham gia vµo

çc ho¹t ®éng lao ®éng chia theo lo¹i c«ng viÖc (%)


trÎ em n÷ chiÕm ưu thÕ. Víi phư¬ng ph¸p ph©n tÇng vµ lùa chän tæ d©nphè kh¶o s¸t mét çch ngÉu nhiªn, nhãm kh¶o s¸t ®· ph¸t hiÖn 39 trÎ emlµm nghÒ gióp viÖc gia ®×nh ë 200 tæ d©n phè. Dùa vµo phư¬ng ph¸p thèngkª víi hÖ sè gia quyÒn, cuéc nghiªn cøu nµy ưíc tÝnh sè trÎ em lµm thuªgióp viÖc gia ®×nh ë TP HCM vµo thêi ®iÓm ®iÒu tra lµ 2.162 trÎ, trong ®ã69,7% lµ trÎ em g¸i vµ 30,3% lµ trÎ em trai. Çc em trai ®ưîc thuª ®Ó lµmnh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái søc lùc như bưng bª - ®èi víi gia chñ lµm nghÒbu«n b¸n. (ILO, 2006).

§iÒu tra vÒ TrÎ em gióp viÖc gia ®×nh ë Hµ Néi còng vµo n¨m 2005, doTæ chøc Cøu trî TrÎ em Thôy §iÓn phèi hîp víi ViÖn Gia ®×nh vµ Giíithùc hiÖn còng ®ưa ra nhËn ®Þnh vÒ xu hưíng “n÷ giíi ho¸” cña lo¹i h×nhlao ®éng lµm thuª nµy (Tæ chøc Cøu trî TrÎ em Thuþ §iÓn, ViÖn Gia ®×nhvµ Giíi, 2006).

TrÎ em lµm thuª gióp viÖc gia ®×nh thưêng ®ưîc thuª ®Ó lµm çc c«ngviÖc néi trî trong gia ®×nh như ®i chî, nÊu c¬m, giÆt giò, dän dÑp nhµ cöa,ch¨m sãc ngưêi giµ, tr«ng trÎ em, vµ cã thÓ tham gia çc ho¹t ®éng kinhtÕ kh¸c cña gia ®×nh chñ thuª như phô gióp b¸n hµng. Nh÷ng c«ng viÖcnµy ®ång thêi còng thưêng ®ưîc x· héi quan niÖm lµ çc c«ng viÖc cñaphô n÷ vµ phï hîp víi ph¸i n÷, do vËy cã thÓ ®©y lµ mét trong nh÷ng lýdo quan träng cho xu hưíng “n÷ giíi hãa” cña lo¹i h×nh lao ®éng nµy.

Tư¬ng tù, trÎ em g¸i tham gia çc h×nh thøc lao ®éng s¶n xuÊt trongquy m« gia ®×nh bao gåm çc c«ng viÖc viÖc ®ång ¸ng vµ s¶n xuÊt, dÞchvô... vµ lµm c«ng viÖc néi trî như nÊu c¬m, röa b¸t, dän dÑp nhµ cöa, bÕem v.v.. nhiÒu h¬n trÎ em trai. Theo Joachim Theis vµ Hoµng ThÞ HuyÒn(1998), nh×n chung mäi ho¹t ®éng trong gia ®×nh cã thÓ do trÎ trai lµm vµcã thÓ do trÎ g¸i lµm, nhưng tÇn sè mµ trÎ em trai lµm hay trÎ em g¸i lµmmét sè lo¹i viÖc l¹i phô thuéc vµo quan ®iÓm cho c«ng viÖc ®ã lµ cña giíinµo. MÆc dï trÎ trai cã thÓ lµm ®ưîc viÖc nhµ hoÆc cÊy lóa, nhưng hÇu hÕtbän trÎ ®Òu nãi chóng kh«ng thÝch lµm nh÷ng viÖc ®ã v× ®ã lµ “viÖc cong¸i”. Khi ph¶i lµm, chóng lµm mét çch miÔn cưìng, bëi v× kh«ng cßn aikh¸c trong nhµ ®Ó lµm viÖc ®ã. Ngưîc l¹i th× çc em g¸i l¹i kh«ng diÔn ®¹t®ưîc nh÷ng c«ng viÖc mµ m×nh kh«ng thÝch b»ng çc “thuËt ng÷ giíi” nhưvËy. Tuy nhiªn, trÎ g¸i cã xu hưíng lµm viÖc nhiÒu giê vµ lµm nh÷ng viÖcmÊt nhiÒu thêi gian h¬n, cßn trÎ trai th× lµm nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái ph¶icã søc lùc h¬n.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh cã thay ®æi ÝtnhiÒu vµ mang tÝnh linh ho¹t h¬n, tuy nhiªn, nh×n chung, trÎ em g¸i vÉn


cã xu hưíng ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc néi trî vµ nh÷ng c«ng viÖc ®ång¸ng mÊt nhiÒu thêi gian h¬n trÎ em trai trong khi trÎ em trai thưêng ®¶mnhËn çc c«ng viÖc ®ßi hái søc kháe c¬ b¾p nhiÒu h¬n trong çc c«ng viÖcs¶n xuÊt (§Æng BÝch Thñy, 2006).

T¸c gi¶ NguyÔn Hång Quang (2004) trong nghiªn cøu vÒ lao ®éng trÎem d©n téc thiÓu sè ®· ph¶n ¸nh r»ng nh÷ng c«ng viÖc mµ trÎ em lµm trªn®Þa bµn ®iÒu tra lµ rÊt ®a d¹ng, tõ nh÷ng viÖc kh«ng tªn trong nhµ ®Õn viÖcs¶n xuÊt ngoµi nư¬ng rÉy, ®i lµm thuª ë bªn ngoµi, b¸n hµng, v¸c hµng.NÐt ®Æc thï cña lao ®éng trÎ em miÒn nói thÓ hiÖn ë chç sù ph©n c«ng lao®éng theo giíi râ h¬n trong çc c«ng viÖc truyÒn thèng cña ngưêi d©n técnhư lµm nư¬ng, dÖt v¶i, thªu thïa - çc em n÷, ch¨n tr©u, lµm ®Êt, ph¸tnư¬ng - çc em nam.

§èi víi h×nh thøc lao ®éng tåi tÖ- trÎ lµm nghÒ m¹i d©m, nh÷ng sè liÖuhiÖn cã ®· ph¶n ¸nh xu hưíng trÎ em g¸i ®ang tham gia h×nh thøc lao ®éngnµy nhiÒu h¬n h¼n trÎ em trai (mÆc dï kh«ng cã ®iÒu tra/b¸o ço nµo nªu®ưîc con sè cô thÓ vÒ tû lÖ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®ang lµm nghÒ nµy).Theo b¸o ço cña Bé Néi vô, sè lưîng g¸i m¹i d©m tuæi vÞ thµnh niªnchiÕm tû lÖ ®¸ng kÓ. Cuéc ®iÒu tra ®èi tưîng 2000 g¸i m¹i d©m t¹i haithµnh phè lín lµ Hµ Néi vµ TP Hå ChÝ Minh vµo n¨m 2000 cho thÊy, 70%g¸i m¹i d©m dưíi 25 tuæi, trong ®ã, cã tíi 13,6% dưíi 18 tuæi (DÉn theo§ç N¨ng Kh¸nh, 2002).

Nh÷ng lo¹i h×nh lao ®éng trÎ em trai tham gia nhiÒu h¬n

TrÎ em trai cã xu hưíng tham gia vµo ®éi ngò lao ®éng thang thang trªn®ưêng phè vµ lao ®éng lµm thuª ë çc c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô(SX-KD-DV) tư nh©n nhiÒu h¬n so víi trÎ em g¸i.

Cuéc §iÒu tra trÎ em lao ®éng lµm thuª t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh doHäc viÖn Thanh thiÕu niªn ViÖt Nam tiÕn hµnh víi sù tµi trî vµ céng t¸ccña tæ chøc Save the Children vµo n¨m 1997-1998 trªn ®Þa bµn thuéc 14phưêng t¹i 8 quËn víi sè lưîng gÇn 400 em tham gia pháng vÊn cho thÊytrÎ em trai lµm thuª nhiÒu h¬n trÎ em g¸i ®èi víi çc nghÒ ®iÖn (62,5% sovíi 37,6%), nghÒ chÕ biÕn thùc phÈm (67,7% so víi 42,3%); nghÒ dÞch vônhµ hµng (70,7% so víi 29,3%), nghÒ c¬ khÝ, ®ét dËp (54,5% so víi45,5%) (Häc viÖn Thanh thiÕu niªn, 1999:5).

Tư¬ng tù, §iÒu tra vÒ TrÎ em lµm viÖc thuª ®ưîc tiÕn hµnh vµo n¨m1998 víi 265 trÎ em do Trung t©m Th«ng tin Thèng kª Lao ®éng - X· héi(Bé Lao ®éng) tiÕn hµnh cho thÊy trong mÉu ®iÒu tra tû lÖ trÎ em trai caoh¬n ë çc nghÒ ®¸nh b¾t thñy s¶n (94,3% trÎ em nam so víi 5,2% trÎ em


g¸i), nghÒ x©y nhµ (87,9% so víi 12,1%), s¶n xuÊt gèm, g¹ch, ngãi(62,8% so víi 37,2%), vËt liÖu x©y dùng (67,9% so víi 32,1%), khai th¸cçt má (56,3% so víi 43,7%). §Æc biÖt, nghÒ ®éc h¹i như như hµn ®¾p kimlo¹i, gß rÌn kim lo¹i, çc em nam chiÕm tuyÖt ®èi (100%) (ViÖn KHL§& çc vÊn ®Ò x· héi, Trưêng Tæng hîp Wollongong- Australia, 2000: 92).§iÒu nµy mét mÆt kh¼ng ®Þnh, nh×n chung, trÎ em trai ®ang lµm thuªnh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i nhiÒu h¬n trÎ em g¸i, nhưng mÆt kh¸ccòng cho thÊy trÎ em g¸i còng tham gia mét sè nghÒ nÆng nhäc, như nghÒx©y dùng, s¶n xuÊt g¹ch ngãi, c¬ khÝ, ®¸nh b¾t h¶i s¶n - vèn vÉn thưêng®ưîc cho lµ cña ph¸i nam.

VÒ lao ®éng trÎ em lang thang (trªn ®ưêng phè), theo nh÷ng sè liÖu ®·c«ng bè, tû lÖ trÎ em trai lu«n cao h¬n trÎ em g¸i. Theo ®iÒu tra cña Uûban B¶o vÖ vµ Ch¨m sãc TrÎ em thùc hiÖn t¹i hai thµnh phè Hµ Néi vµthµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 2003, ®èi víi thµnh phè Hµ Néi: tû lÖ trÎ emtrai chiÕm ®a sè: 76,8% so víi trÎ em g¸i 23,2%; vµ ®èi víi thµnh phè HåChÝ Minh: trÎ em trai chiÕm 62,9% vµ trÎ em g¸i chiÕm 37,1%. Cßn theokÕt qu¶ ®iÒu tra 2.345 trÎ em lang thang ë 17 tØnh cña Bé Lao ®éng,Thư¬ng binh vµ X· héi n¨m 1995 cho thÊy sè trÎ nam chiÕm 69,89%, n÷30,11% (NguyÔn Phư¬ng Th¶o, 2006).

V¸c hµng thuª còng lµ mét nghÒ thu hót nhiÒu trÎ em, bao gåm khu©nv¸c vËt liÖu x©y dùng (ë çc c¬ së khai th¸c vµ bu«n b¸n) như bèc v¸c vËtliÖu như çt, g¹ch, ngãi, xi m¨ng lªn hoÆc xuèng xe vËn t¶i; v¸c hµng lËuqua biªn giíi. C¶ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®Òu tham gia nghÒ nµy, tuynhiªn, sè lưîng trÎ em trai thưêng ®«ng h¬n vµ çc em còng thưêng ph¶iv¸c nÆng h¬n em g¸i (Bé L§-TB-XH, 2001; NguyÔn Hång Quang, 2004).

2. §iÒu kiÖn lao ®éng

Tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i h×nh c«ng viÖc mµ trÎ em trai vµtrÎ em g¸i ®ang ph¶i lao ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. §èi víilo¹i h×nh lao ®éng t¹i çc c¬ së SX-KD-DV, çc nghiªn cøu cho thÊy xuhưíng chung lµ phÇn lín trÎ em ph¶i lµm trong ®iÒu kiÖn ®éc h¹i, cưêng®é lao ®éng cao, thêi gian lµm viÖc kÐo dµi, cã nh÷ng trưêng hîp bÞ ®¸nh®Ëp, qu¸t m¾ng, tr¶ lư¬ng kh«ng tư¬ng xøng (NguyÔn V¨n Buåm vµ céngsù, 1999). Mét bé phËn trÎ em ph¶i lµm çc c«ng viÖc nÆng nhäc, qu¸ søchoÆc trong m«i trưêng ®éc h¹i lµ ®iÒu kh¸ phæ biÕn ®èi víi çc nghÒ mangtÝnh nguy hiÓm vµ ®éc h¹i như çc nghÒ khai th¸c çt má, gß rÌn kim lo¹i,vËn chuyÓn, bíi r¸c, v.v.. (Vò Ngäc B×nh, 2000; Bé L§-TB-XH, 2000).Nghiªn cøu cña ILO còng ph¶n ¸nh nhiÒu trÎ em ph¶i lµm çc c«ng viÖc


nÆng nhäc, nguy hiÓm, trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng,kh«ng cã ®ñ trang thiÕt bÞ b¶o hé lao ®éng, lao ®éng trong ®iÒu kiÖn kh«ng®¶m b¶o vÒ an toµn vÖ sinh lao ®éng (ILO, 2004). Trong ®Æc trưng chungvÒ ®iÒu kiÖn lao ®éng cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i trong çc c¬ së SX-KD-DV tư nh©n như vËy, mét sè kh¸c biÖt giíi còng ®ưîc ghi nhËn.

Hîp ®ång lao ®éng: mÆc dï ký kÕt hîp ®ång lao ®éng lµ mét yÕu tèquan träng ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ngưêi lao ®éng, tuy nhiªn, trong mÉu®iÒu tra cña Häc viÖn Nghiªn cøu Thanh thiÕu niªn cho thÊy mét tû lÖ kh¸lín (39,6%) çc em kh«ng cã hîp ®ång, chØ cã chưa tíi 1% cã ký kÕt hîp®ång vµ 55,2% cßn l¹i lµ cã tho¶ ưíc b»ng miÖng, mét h×nh thøc hîp ®ånghÇu như kh«ng cã gi¸ trÞ vÒ ph¸p lý. So s¸nh gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em g¸ith× tû lÖ trÎ em g¸i kh«ng cã hîp ®ång nhiÒu h¬n trÎ em trai: 43,7% so víi36,2%, tû lÖ cã tho¶ ưíc b»ng miÖng cña trÎ em trai còng nhiÒu h¬n trÎem g¸i: 57,5% so víi 52,4% (Häc viÖn Thanh ThiÕu niªn ViÖt Nam,1999). §èi víi nghÒ gióp viÖc gia ®×nh, trong sè 80 trưêng hîp (tÊt c¶ ®Òulµ n÷) ®ưîc nghiªn cøu bëi §iÒu tra gióp viÖc gia ®×nh ë Hµ Néi cã tíi 76trưêng hîp chØ cã tháa thuËn miÖng (Tæ chøc Cøu trî TrÎ em Thuþ §iÓn,ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. 2006).

VÒ thêi gian lao ®éng: Thêi gian quy ®Þnh cho lao ®éng chưa thµnhniªn theo ®iÒu 122 Bé luËt Lao ®éng lµ kh«ng qu¸ 7 giê/ngµy hoÆc 42giê/tuÇn. Tuy nhiªn, theo b¸o ço kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Häc viÖn Nghiªncøu Thanh thiÕu niªn (1999) chØ cã gÇn 20% sè lao ®éng trÎ em ®ưîc thùchiÖn ®óng luËt, trong ®ã tû lÖ ®ưîc lµm ®óng giê cña trÎ em trai cao h¬nh¼n trÎ em g¸i: 23,6% trÎ em nam so víi 14,6% trÎ em n÷. Trong khi ®ã,tû lÖ ph¶i lµm viÖc qu¸ giê (lµm viÖc tõ 7-10 giê/ngµy) trong sè trÎ em g¸il¹i cao rÊt nhiÒu so víi tû lÖ nµy ë trÎ em trai: 68,9% so víi 52,0%, vµ tûlÖ trÎ em lµm viÖc trªn 12 giê/ngµy kh«ng chªnh lÖch nhiÒu.

§èi víi nghÒ gióp viÖc gia ®×nh, nghÒ thu hót chñ yÕu lµ çc em n÷,thêi gian lµm viÖc trung b×nh lµ 12 giê 53 phót/ngµy, vưît kh¸ nhiÒu so víiquy ®Þnh. TrÎ em g¸i thưêng b¾t ®Çu lµm viÖc sím vµ kÕt thóc muén h¬ntrÎ em nam (ILO, 2006).

KÕt qu¶ Kh¶o s¸t VÞ thµnh niªn vµ biÕn ®æi x· héi còng ph¶n ¸nh thùctÕ r»ng çc em g¸i dµnh thêi gian cho çc c«ng viÖc gia ®×nh nhiÒu gÊp ®«içc em trai (13% so víi 6%) (§Æng Nguyªn Anh, 2004). Mét sè cuécnghiªn cøu vÒ lao ®éng trÎ em còng ®ưa ra nhËn xÐt r»ng trÎ em g¸i dµnhnhiÒu thêi gian cho lao ®éng h¬n trÎ em trai, hoÆc çc c«ng viÖc cña trÎem g¸i tèn nhiÒu thêi gian h¬n so víi çc c«ng viÖc cña trÎ em trai, ®Æc


biÖt lµ c¸c c«ng viÖc néi trî vµ ®ång ¸ng (Joachim Theis vµ Hoµng ThÞ

HuyÒn, 1998; NguyÔn Hång Quang, 2004; §Æng BÝch Thuû, 2006).

Như vËy, xÐt vÒ thêi gian lao ®éng, cã nh÷ng sù kh¸c biÖt gi÷a hai giíi

theo xu hưíng trÎ em g¸i ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian ®Ó lao ®éng nhiÒu h¬n

trÎ em trai.

VÒ nh÷ng nguy c¬ vµ rñi ro trong qu¸ tr×nh lao ®éng, trÎ em trai vµ trÎ

em g¸i ph¶i ®èi mÆt víi nhòng nguy c¬ kh¸c nhau, trong nh÷ng lo¹i h×nh

c«ng viÖc kh¸c nhau vµ ngay trong cïng mét lo¹i h×nh c«ng viÖc. NÕu như

trÎ em trai cã nguy c¬ ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i ë c¸c

c¬ së SX-KD-DV tư nh©n nhiÒu h¬n trÎ em g¸i, th× trÎ em g¸i lµm nghÒ

gióp viÖc gia ®×nh l¹i ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro liªn quan ®Õn b¹o lùc

(bÞ chöi, ®¸nh, m¾ng), l¹m dông søc lao ®éng, lµm viÖc trong thêi gian kÐo

dµi, bÞ c« lËp víi ngưêi th©n/gia ®×nh vµ nh÷ng nguy c¬ bÞ x©m h¹i t×nh

dôc (ILO, 2006; Tæ chøc Cøu trî TrÎ em Thuþ §iÓn, ViÖn Gia ®×nh vµ

Giíi, 2006).

Ngay c¶ trong cïng mét lo¹i h×nh lao ®éng như lao ®éng lang thang

trªn ®ưêng phè, nhãm trÎ em trai vµ trÎ em g¸i còng gÆp nh÷ng rñi ro kh¸c

nhau: trong khi trÎ em trai thuéc nhãm lao ®éng lang thang ®ưêng phè cã

nhiÒu nguy c¬ bÞ l¹m dông hoÆc l«i kÐo vµo con ®ưêng téi ph¹m, nghiÖn

hót, cê b¹c (Bé L§-TB-XH, 2001) th× trÎ em g¸i l¹i cã nhiÒu nguy c¬ lµ

®èi tưîng cña x©m h¹i t×nh dôc (Dư¬ng Kim Hång céng sù, 2007).

VÒ tiÒn c«ng, theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Häc viÖn Thanh thiÕu niªn

ViÖt Nam (s®d), kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ thu nhËp gi÷a trÎ em trai vµ

trÎ em g¸i. Sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp chñ yÕu lµ do ®é tuæi, tuæi cµng lín

th× thu nhËp cµng cao. Tuy nhiªn, theo kÕt qu¶ §iÒu tra trÎ em lµm thuª

gióp viÖc gia ®×nh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh th× nhãm trÎ em trai lµm nghÒ

gióp viÖc gia ®×nh cã møc thu nhËp nhiÒu h¬n trÎ em g¸i: chªnh lÖch

25.774 ®ång/th¸ng. NÕu chän mÉu suy réng th× møc chªnh lÖch nµy lµ

55.858 ®ång/th¸ng (ILO, 2006).

Sù kh¸c biÖt vÒ thu nhËp gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em g¸i cã lÏ ®ưîc thÓ

hiÖn râ nhÊt khi nh×n vµo thùc tr¹ng trÎ em g¸i ph¶i thùc hiÖn nhiÒu h¬n

so víi trÎ em trai nh÷ng c«ng viÖc tèn nhiÒu thêi gian nhưng Ýt ®ưîc tr¶

c«ng hoÆc kh«ng ®ưîc tr¶ c«ng ®èi víi c«ng viÖc néi trî vµ ®ång ¸ng.


3. ¶nh hưëng ®Õn häc tËp vµ søc kháe

TrÎ em trai vµ trÎ em g¸i cã thÓ chÞu nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau tõ viÖctham gia lao ®éng, phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt vµ møc ®é tham giacña çc em, vÝ dô như nh÷ng t¸c ®éng tíi sè n¨m ®Õn trưêng vµ hiÖu qu¶häc tËp, çc vÊn ®Ò vÒ søc kháe vµ ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ. Tuy nhiªn,do h¹n chÕ vÒ sè liÖu hç trî cho viÖc ph©n tÝch giíi trong ho¹t ®éng vuich¬i gi¶i trÝ cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®ang tham gia lao ®éng, phÇndưíi ®©y sÏ chØ ®Ò cËp ®Õn çc t¸c ®éng ®èi víi hai vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt lµhäc tËp vµ søc kháe cña çc em.

NhiÒu nghiªn cøu cña çc quèc gia kh¸c nhau ®· chØ ra r»ng t×nh tr¹nglao ®éng trÎ em cã ¶nh hưëng râ rµng ®Õn c¬ héi häc tËp vµ sè n¨m ®i häctheo xu hưíng trÎ em g¸i ë vµo vÞ trÝ bÊt lîi h¬n trÎ em trai. Çc sè liÖuhiÖn cã ë ViÖt Nam còng ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÓm phï hîp.

Theo sè liÖu §TMSDC 1992-1993 vµ 1997- 1998, mÆc dï tû lÖ ®i lµmkh«ng ®i häc gi¶m vµ tû lÖ chØ ®i häc kh«ng ®i lµm t¨ng ®èi víi c¶ trÎ emg¸i vµ trÎ em trai, nhưng tû lÖ ®i lµm kh«ng ®i häc cña trÎ em g¸i cao h¬nh¼n trÎ em trai: 25,2% ®èi víi trÎ em g¸i trong khi chØ cã 18,2% ë trÎ emtrai vµo n¨m 92-93, vµ 8,4% so víi 11,2% vµo n¨m 98-99. Tư¬ng tù, c¬héi häc hµnh cña trÎ em trai còng cã xu hưíng cao h¬n trÎ em g¸i: tû lÖtrÎ em trai vµ trÎ em g¸i chØ ®i häc, kh«ng ®i lµm qua hai cuéc ®iÒu tra:55,5% vµ 69,3% ®èi víi trÎ em trai, trong khi tû lÖ nµy ë trÎ em g¸i lµ52,2% vµ 67,5% (DÉn theo ViÖn KHL§ & çc vÊn ®Ò x· héi, Trưêng Tænghîp Wollongong- Australia, 2000: 69).

Cuéc §iÒu tra Mics còng ph¶n ¸nh r»ng sè trÎ em tham gia lao ®éngvÉn ®ang ®i häc lµ kh¸ cao so víi çc cuéc §TMSDC trưíc ®©y, tuy nhiªncòng vÉn theo xu hưíng cña nh÷ng n¨m trưíc, tû lÖ trÎ em g¸i võa ®i lµmvõa ®i häc thÊp h¬n tû lÖ nµy ë trÎ em trai: 84,2% trÎ em g¸i so víi 88,3%trÎ em trai (tÝnh trong sè trÎ em ®ang tham gia lao ®éng) (TCTK vµ Unicef,2007. BiÓu CP.3: 230).

Như vËy, nÕu c¨n cø vµo sè liÖu trªn cã thÓ nhËn xÐt r»ng trong khi tûlÖ lao ®éng gi¶m vµ tû lÖ ®Õn trưêng t¨ng ®èi víi c¶ trÎ em g¸i vµ trÎ emtrai, th× trÎ em g¸i vÉn ë vµo vÞ trÝ thiÖt thßi h¬n, khi tû lÖ võa ®i häc vµ ®ilµm cña trÎ em g¸i thÊp h¬n trÎ em trai vµ tû lÖ chØ ®i lµm kh«ng ®i häccña trÎ em g¸i cao h¬n trÎ em trai.

Mét sè cuéc nghiªn cøu víi quy m« nhá h¬n còng chØ ra r»ng viÖc trÎem ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian cho lao ®éng sÏ cã ¶nh hưëng lín ®Õn viÖc


häc tËp cña çc em. Ph¶i nghØ häc gi÷a chõng ®Ó ra thµnh phè kiÕm sènglµ ®iÒu phæ biÕn ë nhãm trÎ em lang thang vµ nhãm lµm nghÒ gióp viÖcgia ®×nh (Bé L§-TB-XH, 2001; ILO, 2006). Ngay c¶ ®èi víi çc c«ng viÖcnéi trî trong gia ®×nh, çc c«ng viÖc ®ång ¸ng kh«ng mang tÝnh chÊt nguyhiÓm, nÆng nhäc, nhưng nÕu như trÎ em ph¶i lµm viÖc trong thêi gian kÐodµi th× viÖc häc tËp cña çc em vÉn bÞ ¶nh hưëng c¶ vÒ chÊt lưîng/ kÕt qu¶häc tËp còng như sè n¨m ®Õn trưêng. Çc em ë n«ng th«n chÞu nhiÒu ¶nhhưëng râ nÐt h¬n trÎ em ®« thÞ vµ trÎ em g¸i chÞu nhiÒu t¸c ®éng h¬n trÎem trai, do ®Æc ®iÓm çc c«ng viÖc mµ trÎ em g¸i ®ang thùc hiÖn tèn nhiÒuthêi gian h¬n (NguyÔn Hång Quang, 2004; §Æng BÝch Thñy, 2006) .

VÒ søc khoÎ, çc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm hoÆc lao®éng trong thêi gian kÐo dµi cña trÎ em sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªmträng vÒ søc khoÎ vµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña trÎ em. Theo Bé L§-TB-XH, yÕu tè t¸c ®éng râ nhÊt ®èi víi søc kháe ë nhãm vÞ thµnh niªn ®angtham gia ho¹t ®éng kinh tÕ thÓ hiÖn ë cưêng ®é lao ®éng cã xu hưíng t¨ng,thêi gian lµm viÖc kÐo dµi (Bé L§-TB-XH, 2001). Cuéc kh¶o s¸t trÎ emgióp viÖc gia ®×nh ë tp Hå ChÝ Minh (s®d) ®· ph¶n ¸nh r»ng trÎ em trongmÉu ®iÒu tra bÞ tæn thư¬ng rÊt nhiÒu vÒ t©m lý vµ thÓ chÊt. NhiÒu em bÞthư¬ng hoÆc bÞ bÖnh nhưng kh«ng ®ưîc ch÷a trÞ (52,8% trong mÉu ®iÒutra) (ILO, 2006). Tư¬ng tù, ®èi víi nh÷ng trÎ em trai vµ trÎ em g¸i lao®éng lang thang lu«n ph¶i sèng trong sù sî h·i, thiÕu ¨n, thiÕu t×nhthư¬ng, bÞ bÖnh tËt, kh«ng ®ưîc ngưêi th©n ch¨m sãc, tinh thÇn bÊt æn(KhuÊt Thu Hång vµ céng sù, 2007). Nh÷ng ®iÒu nµy g©y ¶nh hưëng tiªucùc ®Õn søc kháe vµ sù ph¸t triÓn cña çc em vµ lµ nguy c¬ ®èi víi c¶ trÎem trai vµ trÎ em g¸i.

§èi víi trÎ em g¸i lµm nghÒ m¹i d©m, nguy c¬ bÞ m¾c çc bÖnh l©ynhiÔm qua ®ưêng t×nh dôc lµ rÊt cao. Theo b¸o ço cña Bé Néi vô, trongsè trÎ em lµm nghÒ m¹i d©m tuæi dưíi 18, hÇu hÕt çc em bÞ m¾c çc bÖnhnµy. §Æc biÖt, cã tíi 70,3% çc em bÞ m¾c çc bÖnh nguy hiÓm như: lËu,giang mai (17,8%); bÞ nghiÖn ma tóy (32,3%) vµ HIV/AIDS (20%) (§çN¨ng Kh¸nh, 2002). §èi víi çc em trai lµm nghÒ m¹i d©m, nguy c¬ bÞm¾c çc bÖnh l©y nhiÔm qua ®ưêng t×nh dôc còng rÊt cao. RÊt tiÕc, hiÖnchưa cã sè liÖu chÝnh thøc vÒ vÊn ®Ò nµy.

Như vËy, lao ®éng trÎ em cã thÓ ®Æt ra nh÷ng ¶nh hưëng tiªu cùc choc¶ trÎ em g¸i vµ trÎ em trai vÒ häc tËp vµ søc kháe. Nh÷ng b»ng chøng chothÊy trÎ em g¸i cã xu hưíng chÞu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc râ rµng h¬n trÎem trai trong çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hoc tËp vµ søc khoÎ.

Tãm l¹i, trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®Òu tham gia vµo çc ho¹t ®éng kinh


tÕ t¹o thu nhËp (hoÆc trùc tiÕp, hoÆc gi¸n tiÕp) ®Ó ®ãng gãp vµo thu nhËpgia ®×nh. KÕt qu¶ cña çc cuéc nghiªn cøu ®· ph¶n ¸nh nh÷ng kh¸c biÖtvÒ sù tham gia vµ møc ®é tham gia cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i trong çclo¹i h×nh lao ®éng còng như sù kh¸c biÖt ®iÒu kiÖn lao ®éng, çc rñi ro vµnh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc mµ çc em ®ang tr¶i nghiÖm, theo hưíng trÎ emg¸i ë vµo vÞ trÝ thiÖt thßi h¬n so víi trÎ em trai trªn mét sè khÝa c¹nh, mÆcdï ®iÒu nµy cã thÓ kh«ng phï hîp víi mäi trưêng hîp. Mét sè sù kh¸c biÖtmang tÝnh bÊt b×nh ®¼ng giíi thÓ hiÖn ë c¬ héi ®Õn trưêng cña trÎ em g¸ibÞ h¹n chÕ h¬n so víi trÎ em trai vµ ¶nh hưëng ®Õn viÖc häc tËp nhiÒu h¬ndo trÎ em g¸i ph¶i tham gia lao ®éng nhiÒu h¬n vµ c«ng viÖc mµ trÎ emg¸i lµm còng ®ßi hái tèn nhiÒu thêi gian h¬n. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn çcbÊt b×nh ®¼ng giíi kh¸c trong tư¬ng lai, khi trÎ em g¸i lín lªn cã tr×nh ®éhäc vÊn thÊp h¬n trÎ em trai.

C¶ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®Òu ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n vµt¸c ®éng tiªu cùc tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng bÊt lîi cho søc kháe thÓ chÊtvµ tinh thÇn còng như sù ph¸t triÓn cña çc em. ViÖc ®¸nh gi¸ møc ®é cñanh÷ng bÊt lîi vÒ ®iÒu kiÖn lao ®éng, çc nguy c¬ vµ rñi ro còng như çchÖ qu¶ trưíc m¾t vµ l©u dµi cña nh÷ng rñi ro nµy trong mèi tư¬ng quangiíi ®èi víi trÎ em trai vµ trÎ em g¸i cßn gÆp khã kh¨n, v× çc sè liÖu hiÖncã chưa ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®ưa ra kÕt luËn kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c. MÆc dïvËy, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖn cã còng phÇn nµo ph¶n ¸nh xu hưíngtrÎ em g¸i ®ang cã nguy c¬ ph¶i chÞu nhiÒu ®iÒu kiÖn bÊt lîi h¬n vÒ ®iÒukiÖn lao ®éng vµ çc rñi ro còng mang tÝnh gay g¾t h¬n, ®Æc biÖt ®èi víinhãm trÎ em g¸i lang thang vµ lµm nghÒ m¹i d©m.

Mét sè vÊn ®Ò rÊt c¬ b¶n hç trî cho viÖc ph©n tÝch çc vÊn ®Ò giíi tronglao ®éng cña trÎ em ViÖt Nam chưa ®ưîc quan t©m nghiªn cøu s©u, vÝ dôsù kh¸c biÖt vÒ t©m thÕ lao ®éng, çc nhu cÇu vµ çc vÊn ®Ò ®Æc trưng cñatrÎ em trai vµ trÎ em g¸i trong çc lo¹i h×nh lao ®éng. Sù thiÕu hôt nµy võalµ h¹n chÕ cña çc nghiªn cøu lao ®éng trÎ em, võa lµ nh÷ng gîi ý mangtÝnh ®Ò xuÊt cho çc nghiªn cøu chuyªn s©u trong tư¬ng lai vÒ çc vÊn ®Ògiíi trong lao ®éng trÎ em, nh»m cã thÓ cung cÊp çc c¬ së thùc tiÔn choviÖc ho¹ch ®Þnh çc chÝnh s¸ch vÒ ch¨m sãc, gi¸o dôc vµ b¶o vÖ trÎ emtheo hưíng b×nh ®¼ng giíi, h¹n chÕ vµ tiÕn ®Õn lo¹i trõ nh÷ng t¸c ®éngtiªu cùc trong çc lo¹i h×nh lao ®éng cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i, t¹o ®iÒukiÖn b×nh ®¼ng cho c¶ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i trong viÖc tiÕp cËn çc c¬héi vÒ häc tËp, ch¨m sãc søc kháe, vui ch¬i gi¶i trÝ vµ ph¸t triÓn cña çcem, gãp phÇn t¹o nªn nÒn t¶ng b×nh ®¼ng giíi chung cho toµn x· héi.n



Bé Lao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi, UNICEF. 2002. VÊn ®Ò phô n÷ vµ trÎ emthêi kú 2001-2010. H.: Nxb. Lao ®éng - x· héi.

Bé Lao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi (Vô ChÝnh s¸ch Lao ®éng vµ ViÖc lµm).2001. Dù th¶o B¸o ço Thùc tr¹ng lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam.

Dư¬ng Kim Hång, Kenichi Ohmo. 2007. TrÎ ®ưêng phè ViÖt Nam. Trong: GiangThanh Long, Dư¬ng Kim Hång. 2007. Çc vÊn ®Ò x· héi trong qu¸ tr×nhchuyÓn ®æi vµ héi nhËp kinh tÕ ë ViÖt Nam. TËp 1. DiÔn ®µn ph¸t triÓn ViÖtNam (VDF)

§ç N¨ng Kh¸nh. 2002. Phßng chèng x©m h¹i t×nh dôc trÎ em. Trong: Bé L§-TB-XH, UNICEF. 2002. VÊn ®Ò phô n÷ vµ trÎ em 2001- 2010.. Trang 177-195.

§Æng BÝch Thñy. 2006. “X· héi hãa trÎ em ë n«ng th«n miÒn nói qua lao ®éngtrong gia ®×nh”. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1 (93).

ILO (V¨n phßng tæ chøc lao ®éng quèc tÕ t¹i Hµ Néi). 2004. Ng¨n ngõa, cÊm vµxo¸ bá lao ®éng trÎ em. Hµ Néi.

ILO. 2006. TrÎ em lµm thuª gióp viÖc gia ®×nh t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. B¸oço kh¶o s¸t.

NguyÔn V¨n Buåm, Jonathan Caseley. 1996. Kh¶o s¸t thùc tr¹ng trÎ em ®ưêngphè t¹i Hµ Néi. ViÖn Nghiªn cøu Thanh niªn.

NguyÔn Hång Quang. 2004. Lao ®éng trÎ em d©n téc thiÓu sè- Tr¸ch nhiÖm cñagia ®×nh vµ x· héi. Trong: Mai Quúnh Nam cb. 2000. Gia ®×nh, TrÎ em vµX· héi.. H.: Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia.

Theis Joachim and Hoang Thi Hien, SCF/UK. 1998. Gender and Child labour.

Theis Joachim and Hoang Thi Hien, SCF/UK. 1997. Lao ®éng trÎ em ë ViÖtNam- Tõ nhµ ®Õn khai th¸c vµng.

Häc viÖn Thanh ThiÕu niªn ViÖt Nam. 1999. TrÎ em lao ®éng lµm thuª t¹i thµnhphè Hå ChÝ Minh,

NguyÔn Phư¬ng Th¶o. 2006. B¸o ço chuyªn ®Ò vÒ TrÎ em ®ưêng phè. Trong B¸oço ®Ò tµi cÊp ViÖn Lao ®éng trÎ em trong thêi kú chuyÓn ®æi kinh tÕ ë ViÖtNam: Tæng quan çc nghiªn cøu gÇn ®©y.

Tæ chøc Cøu trî TrÎ em Thuþ §iÓn, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. 2006. TrÎ em giópviÖc gia ®×nh ë Hµ Néi. B¸o ço kÕt qu¶ kh¶o s¸t. Hµ Néi.

Tæng côc Thèng kª, Unicef. 2007. §iÒu tra ®¸nh gi¸ çc môc tiªu trÎ em vµ phôn÷ 2006 (Mics 2006). H.: Nxb. Thèng kª.

ViÖn Khoa häc Lao ®éng vµ çc vÊn ®Ò X· héi, Trưêng Tæng hîp Wollongong-Austrailia. 2000. Nghiªn cøu lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam 1992- 1998. H.:Nxb. Lao ®éng - X· héi.

Vò Ngäc B×nh. 2000. VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em. H.: Nxb ChÝnh trÞ quèc gia.

TrÎ em lµm thuª gióp viÖc: gia ®×nh vµ th¸i ®é cña céng ®ång

Ph¹m ThÞ HuÖ, Lª ViÖt NgaViÖn Gia ®×nh vµ Giíi


Sè 6 - 2008

Tãm t¾t: Th«ng qua viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa çc gia ®×nh cã trÎem ®i lµm gióp viÖc vµ b¶n th©n trÎ ®ang lµm gióp viÖc ë Hµ Néi,bµi viÕt tËp trung ph©n tÝch nguyªn nh©n khiÕn trÎ ®i lµm thuªtõ gãc ®é gia ®×nh vµ th¸i ®é cña céng ®ång. KÕt qu¶ cho thÊynÕu yÕu tè ban ®Çu khiÕn trÎ ®i lµm gióp viÖc lµ kinh tÕ gia ®×nhkhã kh¨n th× nguyªn nh©n s©u xa l¹i kh«ng ph¶i như vËy. Cãnh÷ng gia ®×nh kinh tÕ kh¸ còng cã con ®i lµm thuª gióp viÖc.Çc t¸c gi¶ cho r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu ¶nh hưëng ®Õn quyÕt®Þnh di cư cña çc em lµ nhËn thøc cña cha mÑ còng như quanniÖm cña céng ®ång. Nh×n chung, viÖc trÎ ®i lµm thuª gióp viÖcchñ yÕu nh»m ®¸p øng mong muèn cña cha mÑ chø kh«ng xuÊtph¸t tõ b¶n th©n trÎ. Tuy nhiªn, trÎ ë nhãm tuæi cµng lín th×viÖc tù quyÕt ®Þnh cµng cao.

Tõ khãa: TrÎ em gióp viÖc; Lao ®éng trÎ em; TrÎ em di cư; Gia ®×nh.

1. Giíi thiÖu

Trong vßng hai mư¬i n¨m gÇn ®©y, dßng ngưêi tõ n«ng th«n ra ®« thÞt×m viÖc lµm trë thµnh hiÖn tưîng phæ biÕn, trong ®ã lao ®éng trÎ em di cưra Hµ Néi lµm thuª viÖc nhµ ®ang gia t¨ng nhanh chãng. Çc nghiªn cøuvÒ lao ®éng trÎ em hiÖn nay chñ yÕu tËp trung ë nh÷ng nhãm nghÒ “dÔnh×n thÊy” như trÎ em lang thang, trÎ em ®¸nh giµy, trÎ em b¸n b¸o, trÎ emlµm lµm thuª trong çc xÝ nghiÖp v.v.. Trong khi ®ã, nhãm trÎ em gióp viÖcvµ nhãm m¹i d©m lµ nh÷ng lo¹i h×nh “kh«ng nh×n thÊy” hoÆc khã tiÕp cËn


h¬n thưêng Ýt ®ưîc nghiªn cøu (YRI, Radda Barnen, 1999; SCF-UK, 1998).

Bªn c¹nh ®ã, m¹ng lưíi tuyÓn dông chÝnh thøc chưa ph¸t triÓn vµ cho®Õn nay chưa cã mét c¬ quan hoÆc tæ chøc Nhµ nưíc nµo qu¶n lý nh÷ngvÊn ®Ò liªn quan ®Õn ngưêi gióp viÖc. Do ®ã quan hÖ lao ®éng gi÷a trÎ emgióp viÖc vµ chñ thuª thưêng chØ lµ mèi quan hÖ ç nh©n, khã cã sù canthiÖp tõ bªn ngoµi. ChÝnh v× vËy nguy c¬ bÞ ngưîc ®·i, bÞ ®¸nh ®Ëp, bÞ x©mh¹i vÒ thÓ chÊt còng như tinh thÇn ®Æc biÖt ®èi víi çc trÎ em gióp viÖc lµrÊt cao v× ph¶i sèng vµ lµm viÖc trong m«i trưêng khÐp kÝn (NguyÔn KimHµ, 2005). Như vËy, lao ®éng trÎ em cßn tiÒm Èn nhiÒu rñi ro, vËy lý donµo khiÕn trÎ em n«ng th«n rêi bá nhµ ®Ó ®i lµm thuª gióp viÖc cho çcgia ®×nh ®« thÞ? Ph¶i ch¨ng chóng ra ®i v× nhu cÇu cña b¶n th©n hay cñagia ®×nh chóng (bè, mÑ vµ çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh)? Gi¶i ®¸pmét phÇn c©u hái trªn, bµi viÕt nµy hy väng lµm râ nguyªn nh©n trÎ em ®ilµm gióp viÖc tõ gãc ®é gia ®×nh vµ th¸i ®é cña céng ®ång.

Bµi viÕt sö dông sè liÖu cña Nghiªn cøu “TrÎ em gióp viÖc gia ®×nh ëHµ Néi” ®ưîc tiÕn hµnh tõ th¸ng 7 n¨m 2004 ®Õn th¸ng 2 n¨m 2005.Nghiªn cøu ®· kh¶o s¸t 201 gia ®×nh cã trÎ em ®· vµ ®ang lµm gióp viÖct¹i 6 x· thuéc 2 tØnh VÜnh Phóc vµ Thanh Ho¸ vµ 80 trÎ ®ang lµm gióp viÖcë 3 phưêng thuéc thµnh phè Hµ Néi, thùc hiÖn 57 cuéc pháng vÊn s©u, vµ34 cuéc th¶o luËn nhãm víi nh÷ng ®èi tưîng cã liªn quan trùc tiÕp vµ gi¸ntiÕp ®Õn viÖc di cư cña trÎ (như trÎ ®i lµm gióp viÖc, bè, mÑ, ngưêi m«igiíi, trưëng th«n, bÝ thư chi bé th«n, tæ trưëng d©n phè, çn bé phô n÷phưêng, c«ng an phưêng, nhãm b¹n, chñ thuª).

Çch chän ®Þa bµn

Nghiªn cøu ®· thu thËp th«ng tin vÒ çc ®Þa phư¬ng cã nhiÒu trÎ em®ang lµm viÖc t¹i Hµ Néi qua çc trung t©m m«i giíi vµ m¹ng lưíi ç nh©n®Ó x¸c ®Þnh huyÖn vµ tØnh cã nhiÒu trÎ em ®ang lµm gióp viÖc t¹i Hµ Néi.Theo tiªu chÝ nµy, nhãm nghiªn cøu ®· chän 2 x· Bµn Gi¶n vµ §ång Ýchthuéc huyÖn LËp Th¹ch vµ x· Hưíng §¹o, huyÖn Tam Dư¬ng, tØnh VÜnhPhóc; 2 x· Ngư Léc vµ Minh Léc thuéc huyÖn HËu Léc vµ x· Qu¶ng Lưu,huyÖn Qu¶ng Xư¬ng, tØnh Thanh Ho¸. T¹i Hµ Néi nhãm nghiªn cøu ®·chän phưêng 2 Cöa §«ng vµ phưêng Lý Th¸i Tæ, quËn Hoµn KiÕm lµ n¬icã nhiÒu hé gia ®×nh kinh doanh dÞch vô vµ phưêng Kim Liªn, quËn §èng§a lµ n¬i cã nhiÒu hé gia ®×nh çn bé c«ng nh©n viªn chøc.

Çch tiÕp cËn mÉu

§èi víi nhãm trÎ em gióp viÖc vµ chñ thuª t¹i Hµ Néi cã hai çch tiÕpcËn. Çch thø nhÊt, çc thµnh viªn cña nhãm nghiªn cøu dùa vµo m¹nglưíi quan hÖ ç nh©n cña m×nh ®Ó t×m ra nh÷ng gia ®×nh ®ang nu«i trÎ emgióp viÖc gia ®×nh dưíi 18 tuæi. Sau ®ã nhê nh÷ng ngưêi nµy giíi thiÖu

Ph¹m ThÞ HuÖ & Lª ViÖt Nga 81

nh÷ng gia ®×nh ®ang nu«i trÎ em gióp viÖc kh¸c. Çch thø hai, xin giÊygiíi thiÖu ®Õn Uû ban nh©n d©n quËn vµ phưêng, nhê c«ng an hé khÈu, tætrưëng d©n phè, çn bé d©n sè gióp ®ì t×m ra nh÷ng hé ®ang thuª trÎ emgióp viÖc dưíi 18 tuæi. §èi víi nhãm trÎ em ®· tõng gióp viÖc vµ çc hégia ®×nh t¹i n«ng th«n ®ang cã trÎ em gióp viÖc t¹i Hµ Néi, nhãm nghiªncøu ®· nhê sù gióp ®ì cña çn bé ®Þa phư¬ng ®Ó tiÕp xóc víi nh÷ng gia®×nh cã con ®· hoÆc ®ang ®i lµm gióp viÖc t¹i Hµ Néi.

Th«ng qua nh÷ng d÷ liÖu thu thËp ®ưîc, t¸c gi¶ ph©n tÝch nh÷ng ¶nhhưëng cña gia ®×nh vµ céng ®ång ®Õn quyÕt ®Þnh di cư lµm thuª gióp viÖccña trÎ em.

2. KÕt qu¶ nghiªn cøu

2.1. §Æc ®iÓm cña trÎ em lµm thuª gióp viÖc

VÒ ®é tuæi, tuæi trung b×nh cña nh÷ng trÎ gióp viÖc gia ®×nh lµ 15,8.Kho¶ng 1/3 sè em ®ưîc hái ®i gióp viÖc gia ®×nh tõ ®é 10-14 tuæi, vµ 2/3cßn l¹i - th× tõ 15 ®Õn 17 tuæi (Mai Huy BÝch, 2005). HÇu hÕt çc em lµngưêi Kinh, chØ mét em thuéc d©n téc Ýt ngưêi. Cã mét em theo C«nggi¸o, sè cßn l¹i kh«ng theo t«n gi¸o vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ t«n gi¸ogi÷a chñ nhµ vµ trÎ em.

VÒ häc vÊn, em häc Ýt nhÊt lµ líp 2, vµ em cao nhÊt lµ líp 12. Häc vÊntrung b×nh cña çc em lµ 6,7 n¨m (chưa hÕt líp 7). §a sè (65 %) bá häcv× gia ®×nh khã kh¨n, chØ mét sè Ýt (8,8%) do häc kÐm, thi kh«ng ®ç haykh«ng thÝch häc (15 %). Víi “vèn v¨n hãa” như vËy, kÕt hîp cïng chÊtlưîng gi¸o dôc cßn nghÌo nµn cña çc trưêng n«ng th«n tØnh lÎ, çc emkhã cã thÓ t×m ®ưîc viÖc lµm g× kh¸c ngoµi gióp viÖc gia ®×nh cho çc gia®×nh ë thµnh phè lín như Hµ Néi, n¬i ngưêi cã häc vÊn cao h¬n çc emnhiÒu vÉn thÊt nghiÖp (Mai Huy BÝch, 2005).

§a sè çc em tõ n«ng th«n, tõ çc tØnh tõ NghÖ An trë ra ®Õn tËn çctØnh biªn giíi như Lai Ch©u, Qu¶ng Ninh. §Æc biÖt sè em quª Thanh Hãalµ ®«ng nhÊt (17/80). Nh×n chung çc em sinh ra trong gia ®×nh cã qui m«thuéc lo¹i trung b×nh (kho¶ng 4-6 ngưêi). Çc ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña gia®×nh lµ rÊt khiªm tèn, kÐm xa çc gia ®×nh ë thµnh phè. Nguån thu nhËpchñ yÕu cña ®a sè gia ®×nh lµ tõ ho¹t ®éng n«ng vµ ngư nghiÖp. TiÒn lư¬ngcña çc em göi vÒ lµ nguån thu nhËp chÝnh cña kho¶ng 1/10 gia ®×nh.

2.2. TrÎ em lµm thuª gióp viÖc: chiÕn lưîc mưu sinh cña gia ®×nh

Tõ gãc ®é gia ®×nh, cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trÎ em ®ilµm gióp viÖc. Nguyªn nh©n ®ưîc ®Ò cËp ®Õn ®Çu tiªn vµ nhiÒu nhÊt lµ t×nhtr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ cña gia ®×nh.


TrÎ em ®i lµm thuª khi gia ®×nh gÆp khã kh¨n

Khi ®ưîc hái, hiÖn nay gia ®×nh cã khã kh¨n ®Æc biÖt g× th× cã ®Õn78,6% tr¶ lêi lµ cã vµ nh÷ng khã kh¨n ®ã ®ưîc xÕp theo thø tù ưu tiªn nhưsau: 49,3% thiÕu tiÒn, 15,4% gia ®×nh cã ngưêi èm ®au bÖnh tËt, 12% gia®×nh chång chÕt, thiÕu lao ®éng vµ vay nî, 10% gia ®×nh thiÕu viÖc lµm,8% gia ®×nh ®«ng con, ®Æc biÖt chØ cã 1% gia ®×nh thiÕu kiÕn thøc s¶n xuÊtvµ 0,5% gia ®×nh Ýt ruéng. Như vËy, rÊt Ýt gia ®×nh thiÕu ruéng ®Êt vµ kü n¨ngtrång trät, ch¨n nu«i. Çi mµ hä thiÕu lµ viÖc lµm cã thu nhËp tư¬ng ®èi ®Ócã tiÒn vµ vèn ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. §iÒu nµy ph¶n ¸nh hiÖn tưîngnhiÒu n«ng d©n kh«ng mÆn mµ víi ®Êt ®ai, nhiÒu gia ®×nh n«ng d©n ®Óruéng hoang hoÆc xin tr¶ l¹i ruéng v× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng cã l·i.

§iÒu ®¸ng chó ý lµ ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n nµy cã 49,8% gia ®×nh chäncon ®ưêng ®i lµm thuª, 39,3% gia ®×nh ®i vay vèn vµ chØ cã 3% gia ®×nhlµm c«ng viÖc kh¸c. §èi víi thµnh viªn dưíi 18 tuæi trong gia ®×nh, 39,8%ngưêi ®ưîc hái tr¶ lêi khi gia ®×nh khã kh¨n hä quyÕt ®Þnh cho con nghØhäc sím ®Ó ®i lµm, 30% ngưêi tr¶ lêi lµ hä quyÕt ®Þnh cho con ®i lµm.Tæng sè gia ®×nh quyÕt ®Þnh cho con nghØ häc vµ ®i lµm lµ 69,8%. Cã 7%ngưêi tr¶ lêi cho biÕt hä chØ cho con nghØ häc nhưng chưa cho ®i lµm. NhưvËy, khi gia ®×nh gÆp khã kh¨n, nh÷ng ngưêi cã quyÒn quyÕt ®Þnh tronggia ®×nh thưêng cã xu hưíng cho con nghØ häc vµ ®i lµm thuª ®Ó trî giópkinh tÕ cho gia ®×nh.

“Quª em n¨m mÊt mïa, n¨m b·o nhiÒu [...], ®ãi qu¸, çc ch¸u nhµ nghÌo, cãnhµ 4 ®øa th× 3 ®øa ®i. Kh«ng cã nghÒ phô [...] Mçi th¸ng (®i biÓn) kho¶ng vµi tr¨m®ã th«i, cã th¸ng th× vÒ kh«ng (MÑ cña trÎ em gióp viÖc, x· Minh Léc, HËu Léc,Thanh Ho¸).“ Lµm ruéng, nãi chung kinh tÕ còng thiÕu thèn” (Nhãm mÑ, x· BµnGi¶n, LËp Th¹ch, VÜnh Phóc).

Mét sè gia ®×nh gi¶i thÝch r»ng trÎ em ®i lµm gióp viÖc trưíc tiªn lµ ®Óchóng kh«ng bÞ ®ãi ¨n như sèng ë nhµ, chóng cã thÓ nu«i sèng b¶n th©nchóng; sau ®ã lµ bít mét khÈu ¨n trong gia ®×nh dÉn tíi bít nî nÇn chocha mÑ; cuèi cïng lµ gióp ®ì kinh tÕ cho gia ®×nh.

“Ch¸u ®i lµ ®ì 50 ngh×n (cưêi). §ã lµ kh«ng ph¶i ¨n vµo g¹o th¸ng giªng,th¸ng hai... Ngoµi ra, mét th¸ng kiÕm vµi ba tr¨m b¹c lư¬ng th× nãi chung lµ cònggöi vÒ cho bè mÑ, mua cho em çi quÇn, çi ¸o, mua ph©n ®¹m (Nhãm mÑ, x·Qu¶ng Lưu, Qu¶ng Xư¬ng, Thanh Ho¸).

§iÒu tra ë Hµ Néi vÒ nguyªn nh©n khiÕn trÎ em ®i lµm gióp viÖc còngcho kÕt qu¶ tư¬ng tù. Cã 66,3% trÎ em ®ưîc hái tr¶ lêi chóng ®i lµm giópviÖc lµ v× muèn gióp ®ì cho gia ®×nh. Như vËy nghÌo ®ãi ®ưîc coi lµ méttrong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh khiÕn çc gia ®×nh cho con em cña m×nh®i lµm gióp viÖc.


Gia ®×nh cã møc sèng trung b×nh vµ kh¸ gi¶ còng cho con ®i lµm

gióp viÖc

Như ®· ®Ò cËp ë trªn, kh«ng chØ çc gia ®×nh nghÌo ®ãi míi cho con ®ilµm thuª gióp viÖc gia ®×nh, mµ cã ®Õn 45,8% gia ®×nh cã møc sèng trungb×nh vµ kh¸ gi¶ còng cã con ®i lµm gióp viÖc. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸ingưîc víi mét sè quan ®iÓm hiÖn cã vÒ lao ®éng trÎ em. VÝ dô, cã quan®iÓm cho r»ng lao ®éng trÎ em chØ x¶y ra trong thÕ giíi nghÌo hay kh«ngthÓ lo¹i trõ ®ưîc lao ®éng trÎ em trõ khi sù nghÌo ®ãi kh«ng cßn n÷a (BéLao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi, 2000: 13-14). Trªn thùc tÕ, bªn c¹nhçc nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ cßn cã çc nguyªn nh©n phi kinh tÕ, nhÊt tõgãc ®é gia ®×nh dÉn ®Õn viÖc trÎ em ph¶i ®i lµm gióp viÖc.

Trong nhiÒu gia ®×nh, kÓ c¶ nh÷ng gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, chamÑ chưa thùc sù quan t©m ®Õn con çi. NhiÒu bËc cha mÑ mÆc dï cã ®iÒukiÖn kinh tÕ nhưng vÉn b¾t con nghØ häc ®Ó ®i lµm gióp viÖc. Hä chưa nh×nthÊy tư¬ng lai cña viÖc häc hµnh cña con çi mµ chØ nh×n thÊy lîi Ých kinhtÕ trưíc m¾t nªn cho con ®i lµm gióp viÖc sím, nhÊt lµ ë Thanh Ho¸.

“Cã nh÷ng gia ®×nh kinh tÕ kh¸ gi¶ nhưng con çi vÉn ph¶i ®i do cha mÑ kh«ngquan t©m ®Õn con çi.” (Nhãm n÷ häc sinh phæ th«ng (HSPT), x· Ngư Léc, HËuLéc, Thanh Ho¸). “Gia ®×nh chưa biÕt t¸c h¹i cña viÖc b¾t con çi ®i lµm osin, nªnrÊt nhiÒu gia ®×nh kh¸ gi¶ còng cø ®Ó con ®i lµm, hä chØ nh×n lîi Ých kinh tÕ trưícm¾t cña gia ®×nh.” (Nhãm n÷ HSPT, x· Minh Léc, HËu Léc, Thanh Ho¸).

Cã sù kh¸c nhau trong viÖc ®Çu tư cho viÖc häc hµnh cña trÎ em trai vµtrÎ em g¸i. Trong nhiÒu gia ®×nh, cha mÑ kh«ng muèn cho con g¸i häc lªncao. Theo hä, con g¸i kh«ng cÇn häc, mµ nªn ë nhµ ®i kiÕm tiÒn phô giópgia ®×nh. ThËm chÝ cã nhiÒu gia ®×nh kh«ng chØ cho con g¸i nghØ häc mµchÞ em g¸i cßn ph¶i ®i lµm ®Ó cã tiÒn cho anh, em trai cña m×nh häc.

“Con g¸i häc lµm g×, th«i ë nhµ ®i kiÕm tiÒn nu«i gia ®×nh.” (Nhãm n÷ HSPT,x· Qu¶ng Lưu, Qu¶ng Xư¬ng, Thanh Ho¸). “ë n«ng th«n kh«ng cã viÖc lµm nªnchÞ ra nu«i em ®Ó ¨n häc.[...] ChÞ g¸i Õ chång hay chưa lÊy chång th× ®i lµm nu«iem ¨n häc ë Hµ Néi.” (N÷ m«i giíi x· Minh Léc, HËu Léc, Thanh Ho¸).

“Ch¸u ph¶i ra ®Êy kiÕm tiÒn vÒ cho bè víi cho çc em ¨n häc.” (TrÎ em ®anggióp viÖc gia ®×nh, x· Ngư Léc, HËu Léc, Thanh Ho¸).

Nguyªn nh©n cña ph©n biÖt nµy, theo như bµ Carol Bellamy, Gi¸m ®èc®iÒu hµnh Quü Nhi ®ång Liªn hîp quèc lµ v× “sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ giíidai d¼ng vµ tÕ nhÞ ë hÇu hÕt çc x· héi, chÝnh trÎ em g¸i lµ ngưêi ph¶i hysinh trưíc tiªn, do bÞ nhËp häc muén nhÊt vµ bÞ rêi trưêng sím nhÊt mçikhi cã vËn héi gay go” (Bellamy, 2003: 9).

Mét sè cha mÑ b¾t con g¸i nghØ häc ®i lµm gióp viÖc ®Ó cã vèn khi ®ilÊy chång, kÓ c¶ gia ®×nh kh«ng cã khã kh¨n g× vÒ kinh tÕ.


“Nã lµ con g¸i nªn kh«ng cho nã häc, cho nã ®i ë ®Ó lµm kinh tÕ cho nã. TrưíchÕt lµ cho gia ®×nh sau ®ã lµ lµm vèn cho çc ch¸u.” (Nam, çn bé x·, x· MinhLéc, HËu Léc, Thanh Ho¸). “T«i ph¶i ®éng viªn ch¸u ®i ®Ó kiÕm Ýt tiÒn, ®Õn khi lÊychång cßn cã Ýt vèn. B©y giê con g¸i nhµ nghÌo lµ khã lÊy chång l¾m c« ¹!” (MÑcña trÎ em gióp viÖc, x· §ång Ých, LËp Th¹ch, VÜnh Phóc).

Tãm l¹i, nhËn thøc h¹n chÕ cña cha mÑ, viÖc coi träng vµ thiªn vÞ contrai trong gia ®×nh, søc Ðp vÒ vèn cho con g¸i khi ®i lÊy chång lµ nh÷ngnguyªn nh©n khiÕn trÎ em g¸i ®i lµm gióp viÖc. Trong tư¬ng lai, nÕu n©ngcao nhËn thøc cña cha mÑ, thay ®æi quan niÖm vÒ gi¸ trÞ cña con trai vµcon g¸i vµ gi¶m søc Ðp vÒ cña håi m«n cã thÓ sÏ gi¶m thiÓu sè lưîng trÎem ra thµnh phè lµm gióp viÖc gia ®×nh.

2.3. Ngưêi quyÕt ®Þnh cho trÎ em ®i lµm gióp viÖc

Nghiªn cøu cho thÊy cha mÑ, nhÊt lµ mÑ cã mét vai trß quyÕt ®Þnh trongviÖc ®i lµm gióp viÖc cña trÎ em. §iÒu nµy ph¶n ¸nh râ nÐt ë ý kiÕn cñatÊt c¶ ®èi tưîng ®iÒu tra: gia ®×nh cña trÎ em, b¶n th©n trÎ em, ngưêi m«igiíi, çn bé l·nh ®¹o x· th«n, häc sinh phæ th«ng v.v..

Sè liÖu cho thÊy mÑ quyÕt ®Þnh cho con ®i lµm chiÕm tû lÖ cao nhÊt36,8%, sau ®ã lµ c¶ bè lÉn mÑ víi tû lÖ 20,4%. Bè lµ ngưêi quyÕt ®Þnh chØchiÕm 7%, thÊp h¬n 5 lÇn so víi tû lÖ mÑ lµ ngưêi quyÕt ®Þnh. T¹i ThanhHãa, mÑ lµ ngưêi quyÕt ®Þnh cao gÊp 10 lÇn lÇn bè (30,5% so víi 2,9%).Lý do cã thÓ lµ ë Thanh Ho¸, bè ®i biÓn thưêng xuyªn v¾ng nhµ nªn mÑlµ ngưêi quyÕt ®Þnh chÝnh trong gia ®×nh.

“§a sè lµ bµ mÑ. Khi nµo bè ®i biÓn th× bµ mÑ cho con ®i.” (Nhãm n÷ HSPT,x· Ngư Léc, HËu Léc, Thanh Ho¸).

KÕt qu¶ ®iÒu tra trÎ em gióp viÖc t¹i Hµ Néi cho thÊy c¶ bè lÉn mÑquyÕt ®Þnh chiÕm tû lÖ cao nhÊt 47,5%, sau ®ã mÑ quyÕt ®Þnh víi tû lÖ11,2%. Bè quyÕt ®Þnh vÉn ®øng ë vÞ trÝ sau mÑ víi tû lÖ 8,7%.

ë c¶ ba ®iÓm nghiªn cøu: VÜnh Phóc, Thanh Ho¸ vµ Hµ Néi, trÎ em tùm×nh quyÕt ®Þnh ®i lµm gióp viÖc chiÕm kho¶ng 1/3 (xem B¶ng 1); 2/3 cßnl¹i lµ do cha mÑ chóng quyÕt ®Þnh. Như vËy, cø 10 em ®i lµm th× cã kho¶ng7 em lµ do mÑ cha chóng quyÕt ®Þnh.

Tư¬ng quan gi÷a quyÒn quyÕt ®Þnh trong çc gia ®×nh ë VÜnh Phóc vµThanh Ho¸ vµ ®é tuæi cña trÎ em lÇn ®©u tiªn ®i lµm gióp viÖc cho thÊy sùquyÕt ®Þnh cña mÑ gi¶m dÇn theo ®é tuæi cña trÎ em lÇn ®Çu tiªn ®i giópviÖc gia ®×nh. §é tuæi tõ 10 ®Õn dưíi 15 tuæi, mÑ quyÕt ®Þnh cho con ®ilµm lÇn ®Çu tiªn lµ 42,2%. §Õn ®é tuæi 15 ®Õn dưíi 18 tuæi, tû lÖ nµy gi¶mxuèng cßn 22,6%. Tr¸i víi sù quyÕt ®Þnh cña ngưêi mÑ, trÎ em cµng línth× tû lÖ trÎ em tù quyÕt ®Þnh ®i lµm cµng t¨ng. ë ®é tuæi 15-18 tuæi, gÇnmét nöa (49,1%) trÎ em tù quyÕt ®Þnh. Trong khi ®ã tû lÖ nµy ë ®é tuæi 10-


15 lµ 28,6% (xem B¶ng 2).

Trong mét sè gia ®×nh, mÑ kh«ng chØ quyÕt ®Þnh cho con ®i lµm mµthËm chÝ cßn Ðp con ph¶i nghØ häc ®Ó ®i lµm gióp viÖc.

“B¹n Phư¬ng b¹n Êy häc kh¸. V× mÑ b¾t ®i lµm nªn b¹n Êy ®i lµm. Nhµ b¹n Êy®«ng ngưêi nªn b¹n Êy ®i lµm ®Ó kiÕm tiÒn cho em häc [...] [...] cã b¹n còng muèn®i häc nhưng v× mÑ Ðp ®i lµm nªn ph¶i ®i. C¸c bµ mÑ chØ ham tiÒn th«i ¹, chØ biÕt tètcho m×nh mµ kh«ng biÕt tèt cho con. Cã nhµ b¾t con ®i ph¶i ®èt s¸ch ®èt vë, b¶ocon ®i Hµ Néi hoÆc ®i ®©u ®ã.” (Nhãm n÷ HSPT, x· Ngư Léc, HËu Léc, Thanh Ho¸).

Mét sè gia ®×nh, bè èm yÕu kh«ng ph¶i lµ trô cét kinh tÕ trong nhµ nªnmÑ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc trÎ em ®i lµm gióp viÖc.

“Gia ®×nh c¸c b¹n cã gia ®×nh bè yÕu nªn mÑ lµ ngưêi lo mäi c«ng viÖc tronggia ®×nh. [...] nªn muèn con ®i lµm ®Ó gióp ®ì mét phÇn nµo ®ã trong gia ®×nh.”(Nhãm nam HSPT, x· Qu¶ng Lưu, Qu¶ng Xư¬ng, Thanh Ho¸).

B¶ng 1. Ngưêi quyÕt ®Þnh chÝnh cho trÎ ®i lµm gióp viÖc trong gia ®×nh (%)

B¶ng 2. Ngưêi quyÕt ®Þnh vµ ®é tuæi cña trÎ lÇn ®Çu tiªn ®i lµm gióp viÖc (%)


Th«ng tin thu ®ưîc tõ ngưêi m«i giíi ë tÊt c¶ çc ®iÓm nghiªn cøu chothÊy hÇu hÕt hä khi ®ưa trÎ ®i lµm gióp viÖc ®Òu nhËn ®ưîc sù ®ång ý cñacha mÑ çc em.

“Bè mÑ çc ch¸u nhÊt trÝ cho ®i, çc ch¸u nhÊt trÝ ®i th× em míi d¸m ®i. Kh«ngbao giê em dô dç çc ch¸u tù nhiªn ®i lµ em kh«ng cã, ph¶i tho¶ thuËn bè mÑ,ph¶i tho¶ thuËn çc ch¸u. [...] Kh«ng tho¶ thuËn th× em kh«ng d¸m ®ưa ®i, nhìnhư thÕ nµo th× bè mÑ ngưêi ta nã b¶o lµ mµy ®ưa con tao ®i thÕ nä thÕ kia, b¾t®Òn th× em kh«ng d¸m.” (N÷ m«i giíi, x· Bµn Gi¶n, LËp Th¹ch, VÜnh Phóc).

“Çc ch¸u ®Õn ®©y hái, t«i nhÊt trÝ cho ®i xong bè mÑ ph¶i ®Õn hái. [...] Kh«ngcã bè mÑ ®Õn, t«i kh«ng cho ®i v× sî chóng nã ®i trém, bè mÑ nã cßn b¶o lµ b¸nmÊt con t«i.” (N÷ m«i giíi, x· §ång Ých, LËp Th¹ch, VÜnh Phóc)

ThËm chÝ ë Thanh Ho¸ cã bËc cha mÑ ®· ®ång ý cho con ®i lµm ë çcqu¸n karaoke ®Ó cã nhiÒu tiÒn h¬n thay v× ®i lµm gióp viÖc.

“Lµm karaoke ®ã chÞ. Còng cã nhµ kÖ cho con ®i lµm karaoke [...]. Cã nhµ d¾tcon ®Õn nhµ dÉn ®ã ®Ó mưîn 5 triÖu b¹c ®ã, Ðp con vµo lµm c«ng viÖc ®ã. Bè mÑh¸m tiÒn. V©ng, còng cã trưêng hîp b©y giê con ®i mÑ biÕt hÕt, chØ cã bè kh«ngbiÕt th«i. V©ng, nã thÝch mµ ph¶i c¶ mÑ nã ®ång ý c¬. NÕu bè mÑ kh«ng biÕt th×khã mµ ªm. MÑ nã dÉn xuèng ®µng hoµng.” (N÷ m«i giíi, x· Minh Léc, HËu Léc,Thanh Ho¸).

Như vËy, mÑ lµ ngưêi quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh khi con ®i lµm giópviÖc. Tuy nhiªn, quyÒn quyÕt ®Þnh cña mÑ gi¶m khi tuæi ®i lµm lÇn ®Çu cñacon t¨ng lªn. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ngưîc víi m« h×nh ra quyÕt ®Þnh dicư trong lý thuyÕt, cho r»ng chÝnh çc em g¸i, chø kh«ng ph¶i ai kh¸c lµngưêi ra quyÕt ®Þnh ®i lµm gióp viÖc gia ®×nh (De Lay, 1999: 19).

Nguyªn nh©n cña hiÖn tưîng nµy cã thÓ lµ quan niÖm cña cha mÑ vÒvai trß cña con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh lµ kh¸c nhau, chñ yÕu dùatrªn sù kh¸c biÖt giíi. §iÒu nµy dÉn tíi çch nu«i d¹y cña cha mÑ ®èi víicon trai vµ con g¸i lµ kh¸c nhau. Nghiªn cøu cho thÊy sè 32,8% cha mÑthưêng d¹y b¶o con trai kh¸c víi d¹y con g¸i. §èi víi con trai, cha mÑph¶i d¹y “kiÓu con trai” như con trai ph¶i häc giái, cã ý chÝ lËp nghiÖp, lµtrô cét kinh gia ®×nh, lµm kinh tÕ giái, cøng r¾n, v.v.. §èi víi con g¸i, chamÑ ph¶i d¹y “kiÓu con g¸i” như con g¸i ph¶i thuú mÞ, nÕt na, ch¨m chØ,giái néi trî, n÷ c«ng gia ch¸nh, v.v.. ChÝnh v× vËy, khi thµnh phè cã nhucÇu vÒ trÎ em gióp viÖc gia ®×nh, th× cha mÑ cho r»ng gióp viÖc gia ®×nh lµ“c«ng viÖc cña con g¸i” vµ con g¸i ®ưîc d¹y dç ®Ó ®¶m nhËn c«ng viÖcnµy. Bªn c¹nh ®ã, mong muèn cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i lµkh¸c nhau. Sè cha mÑ mong muèn con trai cña m×nh cã häc vÊn cao, lµmkinh tÕ giái, cã ®Þa vÞ trong x· héi cao gÇn gÊp ®«i sè cha mÑ mong muèn®iÒu nµy víi con g¸i. VÝ dô, 24,4% cha mÑ mong muèn con trai m×nh cã


häc vÊn cao, tû lÖ nµy ®èi víi con g¸i lµ 13,9%; 11,9% cha mÑ muèn contrai lµm kinh tÕ giái, tû lÖ nµy ®èi víi con g¸i lµ 6 %. §iÒu nµy gãp phÇnvµo quyÕt ®Þnh cña cha mÑ cho con g¸i ®i lµm gióp viÖc.

2.4. Th©i ®é cña céng ®ång

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao trÎ em ra thµnh phè lµm gióp viÖc gia ®×nh l¹ichØ x¶y ra ë ®Þa phư¬ng nµy mµ kh«ng ph¶i ë ®Þa phư¬ng kh¸c, ë thêi®iÓm nµy chø kh«ng ph¶i ë thêi ®iÓm kh¸c? Cã mét sè ®Þa phư¬ng kinhtÕ rÊt khã kh¨n nhưng vÉn chưa cã hiÖn tưîng trÎ em ®i lµm gióp viÖc. Çch®©y hai ba chôc n¨m, thêi bao cÊp, kinh tÕ gia ®×nh ë ®Þa phư¬ng rÊt khãkh¨n nhưng hiÕm thÊy trÎ em ®i lµm gióp viÖc. Như vËy, bªn c¹nh nh÷ngnguyªn nh©n vÒ kinh tÕ vµ nhËn thøc cña cha mÑ như ®· bµn luËn ë trªn,cßn cã nguyªn nh©n nµo kh¸c t¸c ®éng ®Õn viÖc trÎ ra ®i gióp viÖc gia ®×nh?

Thùc tÕ cho thÊy quan niÖm cña céng ®ång n¬i trÎ ra ®i gióp viÖc gia®×nh ®· vµ ®ang thay ®æi theo chiÒu hưíng bít ®Þnh kiÕn, chÊp nhËn vµ sau®ã ph¸t triÓn thµnh “phong trµo”.

“Gióp viÖc gia ®×nh như thÕ nµo th× b©y giê ngưêi ta kh«ng thµnh kiÕn n÷a.Ngµy trưíc th× nÆng nÒ l¾m [...] hiÖn nay lµ c¶ nam n÷ ®i lµm ¨n xa ®«ng.” (Nhãmçn bé l·nh ®¹o, x· §ång Ých, LËp Th¹ch, VÜnh Phóc). “XuÊt hiÖn tõ mÊy n¨m nayråi, nhưng kh«ng cã ngưêi ®i, cø ®i th× nã b¶o lµ ®i phß, bíp nä kia, kh«ng d¸m ®i[...]. §Õn b©y giê nã l¹i toµn bé lµ như thÕ, kh«ng cã bao giê cã ®iÒu tiÕng như thÕn÷a. Nhµ nµo còng cã çc con ®i.” (N÷ m«i giíi, x· Bµn Gi¶n, LËp Th¹ch, VÜnhPhóc). “Ngư Léc cã 5, 7 ngưêi ®i råi vÒ lư¬ng bæng ®µng hoµng [...] Tõ ®Êy trë ®inhµ nµo còng lªn Hµ Néi, tõ nhµ n«ng ®Õn nhµ ngư, ®i hÕt.” (N÷ m«i giíi, x· MinhLéc, HËu Léc, Thanh Ho¸).

ThËm chÝ ë nhiÒu ®Þa phư¬ng, phong trµo trÎ em ®i lµm gióp viÖc m¹nh®Õn møc mong muèn cña nhiÒu cha mÑ muèn con em m×nh ë nhµ ¨n häccòng kh«ng thµnh.

“ë nhµ quª b©y giê lµ çc ch¸u theo ®ång lo¹t tÊt. [...]Thêi b©y giê th× ®i kh¾pnªn ch¸u thÝch ®i chóng em còng cho nã ®i.{...} muèn chóng häc xong cÊp 3 mµkh«ng c¶n ®ưîc” (MÑ cña trÎ em gióp viÖc, x· Bµn Gi¶n, LËp Th¹ch, VÜnh Phóc).

§iÒu tra vÒ nguyªn nh©n khiÕn trÎ em ®i lµm gióp viÖc ë VÜnh Phóc vµThanh Ho¸ cho thÊy nguyªn nh©n vÒ “phong trµo” ë ®Þa phư¬ng vµ b¹n bÌrñ chØ ®øng sau çc nguyªn nh©n mang tÝnh kinh tÕ như muèn gióp ®ì gia®×nh vµ thiÕu viÖc lµm ë quª (xem B¶ng 3).

§iÒu tra 201 hé gia ®×nh vÒ th¸i ®é cña ngưêi d©n ë céng ®ång n¬i trÎra ®i cho thÊy 68,2% gia ®×nh ®ưîc hái tr¶ lêi lµ nh÷ng ngưêi trong céng®ång cã th¸i ®é ®ång t×nh víi viÖc con em hä ®i lµm gióp viÖc, 22,9% gia®×nh cho r»ng nh÷ng ngưêi trong céng ®ång cã th¸i ®é b×nh thưêng vµ chØcã 6,5% gia ®×nh cho r»ng con em hä ®i lµm gióp viÖc bÞ ngưêi trong céng


B¶ng 3. Nguyªn nh©n chÝnh khiÕn trÎ ®i lµm gióp viÖc gia ®×nh

®ång ph¶n ®èi.

Như vËy, hÇu hÕt nh÷ng ngưêi sèng cïng céng ®ång ë quª víi trÎ cãth¸i ®é ®ång t×nh vµ b×nh thưêng víi viÖc trÎ ®i lµm gióp viÖc gia ®×nh.§iÒu nµy cho thÊy çc yÕu tè vÒ m«i trưêng v¨n ho¸ x· héi t¹i ®Þa phư¬ng®ãng vai trß rÊt quan träng. §©y lµ mét ®iÓm cÇn lưu ý ®Ó cã thÓ gi¶mthiÓu ®ưîc sè trÎ ®i lµm gióp viÖc trong tư¬ng lai.

3. KÕt luËn

Tãm l¹i, trÎ em lµm thuª gióp viÖc xuÊt th©n trong gia ®×nh cã qui méthuéc lo¹i trung b×nh. Nguån thu nhËp chñ yÕu cña ®a sè gia ®×nh lµ tõho¹t ®éng n«ng vµ ngư nghiÖp. Nguyªn nh©n ®Çu tiªn khiÕn trÎ em ®i lµmgióp viÖc lµ kinh tÕ gia ®×nh khã kh¨n nhưng nguyªn nh©n chñ yÕu ¶nhhưëng ®Õn quyÕt ®Þnh di cư cña çc em lµ nhËn thøc cña cha mÑ còng nhưquan niÖm cña céng ®ång. Mong muèn lín nhÊt cña gia ®×nh cã con ®ilµm gióp viÖc lµ trÎ em cã thÓ ®i lµm kiÕm tiÒn trî gióp gia ®×nh vµi n¨mtrưíc ®é tuæi lÊy chång sau ®ã muèn cho con m×nh vÒ quª lÊy chång vµcã viÖc lµm æn ®Þnh ë quª.

Nghiªn cøu chØ ra r»ng m« h×nh ra quyÕt ®Þnh di cư phæ biÕn víi trưênghîp trÎ em lµm thuª gióp viÖc ë Hµ Néi lµ mÑ çc em (chø kh«ng ph¶ichÝnh b¶n th©n çc em) lµ ngưêi quyÕt ®Þnh chÝnh ®èi víi viÖc con ®i lµmgióp viÖc. Bªn c¹nh ®ã, céng ®ång nh÷ng ngưêi sèng cïng quª nh×n chungcã th¸i ®é ®ång t×nh, ñng hé viÖc trÎ ®i lµm gióp viÖc gia ®×nh, thËm chÝ ënhiÒu ®Þa phư¬ng hiÖn tưîng nµy trë thµnh phong trµo. Râ rµng lµ ®Ó gi¶m


thiÓu sè trÎ em ®i lµm gióp viÖc trong tư¬ng lai, c¸c chÝnh s¸ch ban hµnhnªn t¸c ®éng kh«ng chØ vµo gia ®×nh mµ c¶ céng ®ång nh»m thay ®æi nhËnthøc cña ngưêi d©n, tõ ®ã thay ®æi xu hưíng cha mÑ quyÕt ®Þnh cho trÎnghØ häc vµ ®i lµm thuª. Bªn c¹nh ®ã, viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngưêi d©n n©ngcao ®êi sèng kinh tÕ vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc kiÕm sèng t¹i ®Þaphư¬ng còng sÏ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc h¹n chÕ hiÖn tưîng trÎ ®i lµmthuª gióp viÖc.n

Tµi liÖu tham kh¶oBé Lao ®éng thư¬ng binh vµ x· héi. 2000. T×m hiÓu C«ng ưíc vÒ cÊm vµ hµnh

®éng ngay lËp tøc ®Ó xo¸ bá nh÷ng h×nh thøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt. H.:Nxb. Lao ®éng - X· héi.

Bellamy, Carol. 2003. T×nh h×nh trÎ em thÕ giíi 2004: TrÎ em g¸i, gi¸o dôc vµph¸t triÓn. Hµ Néi: UNICEF.

Boyden, J. 1990. “Childhood and the Policy Makers: A Comparative Perspectiveon the Globalization of Chil®hood.

De Lay, B. 1999. The situation of domestic girl workers in SevarÐ and Mopti.Final results from a joint study sponsored by DRAS, SCF-UK and UNICEP.

Häc viÖn Thanh thiÕu niªn ViÖt Nam, Radda Barnen. 1998. Lao ®éng trÎ em lµmthuª t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh.

Mai Huy BÝch. 2004. “Ngưêi lµm thuª viÖc nhµ vµ t¸c ®éng cña hä ®Õn gia ®×nhthêi kú ®æi míi kinh tÕ x· héi”. T¹p chÝ Khoa häc vÒ phô n÷, sè 4.

Mai Huy BÝch. 2005. “TrÎ em gióp viÖc gia ®×nh vµ nh÷ng khã kh¨n trong qu¸tr×nh hoµ nhËp víi ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc ë Hµ Néi”. Trong TrÎ em giópviÖc gia ®×nh ë Hµ Néi. ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi.

NguyÔn Kim Hµ. 2005. “Giíi thiÖu chung vÒ nghiªn cøu TrÎ em gióp viÖc gia®×nh ë Hµ Néi”. Trong TrÎ em gióp viÖc gia ®×nh ë Hµ Néi. ViÖn Gia ®×nhvµ Giíi.

NguyÔn ThÞ V©n Anh et al. 2000. TrÎ em lµm thuª gióp viÖc gia ®×nh ë Hµ Néi.H.: Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia.

Nhãm c«ng t¸c khu vùc vÒ lao ®éng trÎ em. 2001. Lao ®éng trÎ em cïng nhautrao ®æi th«ng tin: Lµm thÕ nµo ®Ó trao ®æi th«ng tin chèng l¹i nh÷ng h×nhthøc lao ®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt. RWG-CL

Pham Van Bich. 1999. The Vietnamese Family in Change: The Case of the RedRiver Delta. Surrey: Curzon Press.

SCF (UK). 1998. Lao ®éng trÎ em t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh.

SCS (Sweden). 2000. Children in domestic service in Hanoi. Hanoi: PoliticalPublishing House.

Vò Ngäc B×nh. 2000. VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em. H.: Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia.

YRI, Radda Barnen. 1999. Possibilities of reuniting street working children withtheir families.

Phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nhSandra M. Stith (chñ biªn), NXB Haworth


Sè 6 - 2008

Nghiªn cøu vÒ phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh - T¹i sao?

B¹o lùc gia ®×nh lµ mét vÊn ®Ò lín trong x· héi Mü, nã ph¸ vì kh«ngÝt çc gia ®×nh vµ ®Ó l¹i nhiÒu di chøng cho x· héi. Theo Rennison &Welchans (2000), ưíc tÝnh mçi n¨m t¹i Mü cã kho¶ng 1.000.000 trưênghîp b¹o lùc gia ®×nh x¶y ra ®èi víi n÷ vµ 150.000 vô ®èi víi nam. Haimư¬i n¨m qua, trong khi cã kh¸ nhiÒu nghiªn cøu vÒ thñ ph¹m, n¹n nh©n,çc yÕu tè nguy c¬ vµ çch ®èi mÆt víi b¹o lùc gia ®×nh th× nghiªn cøu vÒçch phßng ngõa vÉn cßn kh¸ Ýt vµ s¬ sµi.

MÆc dï phßng ngõa ®ưîc coi lµ môc tiªu trung t©m trong hÇu hÕt çcchiÕn lưîc can thiÖp chèng b¹o lùc gia ®×nh, viÖc triÓn khai c«ng t¸c nµyvÉn n»m trªn bµn giÊy. Chalk & King (1998), trong mét Ên phÈm cã tªn

Lêi Toµ so¹n: B¹o lùc gia ®×nh lµ mét chñ ®Ò kh«ng míi. Tuynhiªn, vÊn ®Ò phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh dưêng như chưa ®ưîcquan t©m thÝch ®¸ng. Víi môc tiªu ng¨n chÆn b¹o lùc gia ®×nhngay tõ khi nã chưa xuÊt hiÖn, Cuèn s¸ch Phßng ngõa b¹o lùcgia ®×nh (Prevention of Intimate Partner Violence) lµ kÕt qu¶cña Héi nghÞ chuyªn ®Ò vÒ phßng tr¸nh b¹o lùc gia ®×nh ®ưîc tæchøc t¹i Mü th¸ng 5 n¨m 2002. S¸ch xoay quanh vÊn ®Ò lµmthÕ nµo ®Ó thay ®æi çch nghÜ, çch hç trî cña ç nh©n vµ céng®ång trong phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh. S¸ch dµy 257 trang,hiÖn cã t¹i Thư viÖn ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi.Toµ so¹n xin giíi thiÖu víi b¹n ®äc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trongçc nghiªn cøu vÒ phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh hiÖn nay vµnh÷ng yÕu tè nguy c¬ dÉn tíi b¹o lùc gia ®×nh tõ cuèn s¸chPhßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh.

Tõ kho¸: Phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh; B¹o lùc gia ®×nh; Gia®×nh.

§µo Hång Lª 91

“B¹o lùc trong gia ®×nh: Çc chư¬ng tr×nh phßng vµ trÞ” cña Héi ®ångNghiªn cøu Quèc gia, nhÊn m¹nh: “Trong ®a sè çc trưêng hîp, ngưêi tachØ can thiÖp sau khi b¹o lùc gia ®×nh ®· x¶y ra… Cã qu¸ Ýt çc biÖn ph¸pphßng ngõa”. Ngay c¶ trong lÜnh vùc y tÕ, nguån lùc dµnh cho c«ng t¸cphßng ngõa còng chØ chiÕm 1% tæng sè (Kurst-Swanger & Petcosky). Víinguån kinh phÝ eo hÑp vµ mét lưîng ngµy cµng gia t¨ng çc vô b¹o lùc gia®×nh, çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng cã nhiÒu lùa chän. Khã ai cãthÓ dµnh nhiÒu tiÒn cña vµ c«ng søc cho nh÷ng viÖc cã thÓ sÏ ch¼ng x¶yra. Do vËy, viÖc thiÕu hôt çc nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c phßngngõa ©u còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu.

HÇu hÕt çc nghiªn cøu cho tíi nay ®Òu tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnhph¹m vi, ®èi tưîng vµ t¸c ®éng cña b¹o lùc gia ®×nh. GÇn ®©y, çc nghiªncøu b¾t ®Çu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ çc lo¹i h×nh can thiÖp trªn b×nh diÖn ph¸pluËt vµ y tÕ, nh»m ng¨n chÆn viÖc t¸i diÔn çc hµnh vi b¹o lùc. “ThÊt b¹icña çc can thiÖp y häc vµ t×nh tr¹ng gia t¨ng chi phÝ gi¶i quyÕt hËu qu¶cña b¹o lùc ®· thóc ®Èy sù ra ®êi cña mét lo¹t çc chÝnh s¸ch phßng ngõa”(Daro, Edleson, & Pinderhughes, 2004, tr. 289). Tuy nhiªn, nh÷ng chÝnhs¸ch nµy ®ưa ra mét m« h×nh qu¸ møc cÇn thiÕt, trong ®ã nhÊn m¹nh vµoviÖc kÕt téi vµ trõng ph¹t. HiÓn nhiªn, çc nhµ ho¹t ®éng x· héi nh×n nhËnnghiªn cøu can thiÖp lµ cång kÒnh vµ tèn kÐm. B¶n th©n çc nhµ nghiªncøu còng b¨n kho¨n vÒ hiÖu qu¶ cña çc chư¬ng tr×nh nµy trong c«ng t¸cphßng ngõa. KÕt qu¶ lµ, theo Guterman (2004), m©u thuÉn vÒ nhu cÇu gi÷açc nhµ ho¹t ®éng x· héi, çc nhµ nghiªn cøu vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnhs¸ch ngµy cµng gia t¨ng. “Çc nhµ nghiªn cøu ph¶i ®èi mÆt víi ¸p lùc r»ngmäi ho¹t ®éng nghiªn cøu ®Òu ph¶i thiÕt thùc. KÕt qu¶ nghiªn cøu khichuyÓn giao cho çc nhµ ho¹t ®éng x· héi ph¶i dÔ tiÕp cËn, h÷u dông vµkh¶ thi. Çc nhµ ho¹t ®éng x· héi vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th×buéc ph¶i cam kÕt r»ng chiÕn lưîc cña hä ph¶i ®ưîc x©y dùng vµ ®¸nh gi¸mét çch chÝnh x¸c vµ tèi ưu, ®em l¹i lîi Ých cho ®¹i bé phËn c«ng chóngvµ ®èi tưîng mµ hä hưíng tíi” (Guterman, 2004, tr. 311).

Trong khi çc chư¬ng tr×nh phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh ®ang dÇn t¨nglªn th× nghiªn cøu vÒ tÝnh h÷u hiÖu cña chóng vÉn cßn rÊt thiÕu. NhiÒu bµiviÕt ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng h¹n chÕ cña çc nghiªn cøu (vÝ dô, Babcock &La Taillade, 2000; Edleson & Tolman, 1992). Çc nhµ nghiªn cøu phßngngõa ph¶i ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ çc can thiÖp khi mµ hµnh vi b¹o lùc chưa,thËm chÝ chưa tõng xuÊt hiÖn. Trong khi chưa thÓ kh¼ng ®Þnh ®ưîc hiÖuqu¶ thùc sù cña çc chư¬ng tr×nh phßng ngõa, th× çch lµm phï hîp lµ t×mhiÓu çc hîp phÇn còng như ®Æc ®iÓm cña çc can thiÖp ®ưîc coi lµ hiÖuqu¶ nhÊt tõ trưíc ®Õn nay trong viÖc lµm thay ®æi th¸i ®é, niÒm tin, ý ®Þnhcã liªn quan ®Õn b¹o lùc (Schewe, 2002). Víi môc ®Ých nµy, çc t¸c gi¶


cña “Phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh”, vèn lµ çc nhµ nghiªn cøu vµ çcchuyªn gia y tÕ, ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t nhiÒu chư¬ng tr×nh phßng ngõa b¹olùc ®ưîc coi lµ hiÖu qu¶ nhÊt, tõ ®ã t×m kiÕm bµi häc kinh nghiÖm cho çcnghiªn cøu sau nµy.

Çc yÕu tè nguy c¬ cña b¹o lùc gia ®×nh

§Ó x©y dùng çc biÖn ph¸p phßng ngõa phï hîp, mét trong nh÷ng yÕucÇu quan träng ®Æt ra lµ cÇn hiÓu râ çc yÕu tè nguy c¬ dÉn ®Õn b¹o lùcgia ®×nh. Víi khung lý thuyÕt ®a nh©n tè, ngưêi ta chøng minh r»ng b¹olùc gia ®×nh kh«ng ®¬n gi¶n do mét nh©n tè bÊt kú nµo g©y ra, vÝ dô nhưrèi lo¹n chøc n¨ng t©m lý ç nh©n, mµ b¾t nguån tõ hÖ qu¶ cña nh÷ngtư¬ng t¸c gi÷a ç nh©n víi m«i trưêng. Lý thuyÕt sinh th¸i häc lång ghÐpcña Dutton (1995) trong nghiªn cøu vÒ b¹o lùc gia ®×nh lµ mét gîi ý choçc can thiÖp cã tÝnh phßng ngõa. Lý thuyÕt kh¶o s¸t 4 cÊp ®é yÕu tè liªnquan ®Õn ®èi tưîng g©y b¹o lùc vµ m«i trưêng sèng cña hä. §ã lµ: nhãmvÜ m«, nhãm ngo¹i vi, nhãm vi m« vµ nhãm ph¸t triÓn ç thÓ. Nhãm vÜ m«bao gåm çc gi¸ trÞ v¨n hãa, tÝn ngưìng nãi chung. Nhãm ngo¹i vi baogåm çc cÊu tróc/thÓ chÕ x· héi chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc, vÝ dô nhưcéng ®ång, bÌ b¹n, hÖ thèng y tÕ... g¾n kÕt ç nh©n vµ gia ®×nh hä víi m«itrưêng v¨n hãa bªn ngoµi. Nhãm vi m« cã thÓ lµ nguån gèc gia ®×nh, tiÒnsö b¹o lùc, hËu qu¶ cña b¹o lùc. Cuèi cïng lµ nhãm ph¸t triÓn ç thÓ, baogåm nh÷ng ®Æc ®iÓm tÝnh çch cña ®èi tưîng g©y b¹o lùc.

Trªn c¬ së lý thuyÕt sinh th¸i häc lång ghÐp cña Dutton (1995), çc t¸cgi¶ tiÕn hµnh kh¶o s¸t 85 nghiªn cøu kh¸c nhau nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng yÕutè nguy c¬ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ nhÊt ®Õn hiÖn tưîng ngưîc ®·i vµ l¹mdông b¹o lùc. Dưíi ®©y, xin ®iÓm l¹i kÕt qu¶ ph©n tÝch t¸c ®éng cña mét sèyÕu tè nguy c¬ ®iÓn h×nh thuéc 3 nhãm ngo¹i vi, vi m« vµ ph¸t triÓn ç thÓ.

Çc yÕu tè nguy c¬ thuéc nhãm ngo¹i vi

Nh×n chung, çc yÕu tè thuéc nhãm nµy cã vÎ Ýt liªn quan ®Õn b¹o lùcgia ®×nh nhÊt. Dï vËy, 4 biÕn sè cña nhãm lµ thÊt nghiÖp, thu nhËp thÊph¬n, tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n vµ Ýt tuæi h¬n vÉn lµ nh÷ng chØ b¸o quanträng trong nghiªn cøu vÒ b¹o lùc gia ®×nh. Duy nhÊt trong çc yÕu tèngo¹i vi chØ cã “c¨ng th¼ng trong cuéc sèng” lµ cã mèi liªn hÖ râ nÐt h¬nc¶ víi b¹o lùc gia ®×nh. Trong khi ®ã, ngưêi ta l¹i chøng minh ®ưîc r»ngçc chư¬ng tr×nh phßng ngõa hưíng tíi ®èi tưîng cã thu nhËp thÊp, thÊtnghiÖp, trÎ tuæi, tr×nh ®é häc vÊn thÊp, lu«n ë trong tr¹ng th¸i c¨ng th¼nglµ nh÷ng chư¬ng tr×nh tèn kÐm nhÊt. O’Leary, Woodin, vµ Fritz (trongcuèn s¸ch) ®· so s¸nh lîi Ých cña çc chư¬ng tr×nh phßng ngõa hưíng tíiçc ®èi tưîng cã nguy c¬ cao víi çc chư¬ng tr×nh phßng ngõa chung.

§µo Hång Lª 93

Çc yÕu tè nguy c¬ thuéc nhãm vi m«

Çc yÕu tè thuéc nhãm vi m« lµ nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn çc canthiÖp trùc tiÕp hoÆc bèi c¶nh xuÊt hiÖn b¹o lùc. §©y lµ nh÷ng yÕu tè gi÷vai trß như nh÷ng c¶nh b¸o quan träng bËc nhÊt vÒ t×nh tr¹ng x©m h¹i th©nthÓ. Thùc tÕ cho thÊy ngưîc ®·i tinh thÇn vµ Ðp buéc t×nh dôc lµ 2 trong sèçc nguy c¬ dÉn tíi b¹o lùc th©n thÓ. Tõng bÞ ngưîc ®·i trong qu¸ khøcòng lµ mét yÕu tè cã mèi liªn quan ë møc ®é nhÊt ®Þnh víi hµnh vi b¹olùc th©n thÓ ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i. Trong khi víi nam giíi, kh«ng hµi lßngvíi h«n nh©n lµ mét yÕu tè nguy c¬ cao khiÕn hä cã hµnh vi b¹o lùc ®èivíi ngưêi b¹n ®êi th× víi phô n÷, ®ã lµ mét yÕu tè nguy c¬ trung b×nh.Ghen tu«ng th¸i qu¸ còng lµ mét chØ b¸o ë møc trung b×nh cho viÖc södông b¹o lùc th©n thÓ ®èi víi vî ë nam giíi. Víi çc yÕu tè nguy c¬ thuéchÖ nµy, ®iÒu nªn lµm lµ x©y dùng çc chư¬ng tr×nh hưíng tíi nh÷ng ®èitưîng cã quan hÖ kh«ng mÊy hßa thuËn hoÆc nh÷ng gia ®×nh tõng cã tiÒnsö xuÊt hiÖn b¹o lùc nh»m phßng ngõa ë çc cÊp ®é kh¸c nhau. Tư vÊntiÒn h«n nh©n cho thanh niªn còng lµ mét biÖn ph¸p phï hîp.

Çc yÕu tè nguy c¬ thuéc nhãm ph¸t triÓn ç thÓ

Ph¹m vi t¸c ®éng cña çc yÕu tè nguy c¬ thuéc nhãm ph¸t triÓn ç thÓkh¸ ®a d¹ng. Sö dông çc chÊt g©y nghiÖn vµ th¸i ®é dung thø cho b¹o lùclµ nh÷ng yÕu tè cã liªn quan chÆt chÏ víi hµnh vi x©m ph¹m th©n thÓ. Çcquan niÖm truyÒn thèng vÒ vai trß giíi, th¸i ®é thï ®Þch, trÇm c¶m, v.v. lµnh÷ng yÕu tè nguy c¬ ë møc trung b×nh. Çc can thiÖp nh»m thay ®æi th¸i®é vµ hµnh vi cña ç nh©n cã thÓ ®ưîc ¸p dông ®Ó ng¨n chÆn çc yÕu tèlo¹i nµy.

Çc bµi viÕt trong s¸ch ®ưîc s¾p xÕp theo tr×nh tù 4 cÊp ®é cña lý thuyÕtsinh th¸i häc lång ghÐp. Cô thÓ, ®Ò cËp ®Õn çc yÕu tè trong nhãm vÜ m«lµ bµi viÕt cña çc t¸c gi¶ Campbell, Mangangello vµ Wray, trong ®ã nªulªn vÊn ®Ò sö dông çc phư¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ çc chiÕn dÞchthay ®æi nhËn thøc céng ®ång nh»m ng¨n chÆn b¹o lùc gia ®×nh. Campbellvµ Manganello cho r»ng, kh¸c víi çc chư¬ng tr×nh truyÒn th«ng vÒHIV/AIDS, viÖc t×m kiÕm mét th«ng ®iÖp cho çc chư¬ng tr×nh truyÒnth«ng vÒ b¹o lùc gia ®×nh thËt ch¼ng dÔ dµng. VÊn ®Ò n»m ë chç trong khiçc chư¬ng tr×nh vÒ HIV/AIDS ®ưîc x©y dùng dùa trªn nh÷ng lý thuyÕtvÒ hµnh vi vµ kÕt qu¶ (vÝ dô: sö dông bao cao su) th× çc chư¬ng tr×nh vÒb¹o lùc gia ®×nh l¹i kh«ng. ñng hé quan ®iÓm trªn, trong bµi viÕt cñam×nh, Wray nhËn ®Þnh: çc can thiÖp phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh sÏch¼ng thÓ cã hiÖu qu¶ nÕu kh«ng dùa trªn mét nÒn t¶ng lý thuyÕt râ rµng.

Liªn quan ®Õn çc yÕu tè thuéc nhãm ngo¹i vi, trong khi ba t¸c gi¶Hamberger, Phelan vµ Sugg ®Ò cËp ®Õn çc vÊn ®Ò cña hÖ thèng y tÕ th×


Mancini vµ çc céng sù l¹i nhÊn m¹nh tiÒm n¨ng cña c¶ céng ®ång. VíiHamberger, Phelan vµ Sugg, n©ng cao kiÕn thøc cho çc chuyªn gia y tÕ,c¶i t¹o m«i trưêng kh¸m ch÷a bÖnh vµ tiÕn hµnh héi chÈn lµ ba biÖn ph¸pcan thiÖp tư¬ng ®èi hiÖu qu¶. Çc yÕu tè thuéc nhãm vi m« vµ nhãm ph¸ttriÓn ç thÓ ®ưîc O’Leary, Woodin, vµ Fritz nªu lªn th«ng qua viÖc ®Ò cËpçc chư¬ng tr×nh phßng ngõa b¹o lùc gia ®×nh ®ưîc thiÕt kÕ cho thanhniªn. Bµi viÕt cña O’Leary vµ çc céng sù cho thÊy, së dÜ çc chư¬ng tr×nhphßng ngõa b¹o lùc trong thanh niªn chưa mÊy hiÖu qu¶ do ngưêi thiÕt kÕchØ tËp trung vµo m¶ng thay ®æi nhËn thøc mµ chưa quan t©m thÝch ®¸ngtíi hîp phÇn thay ®æi hµnh vi. §ång thêi, viÖc thu thËp, ph©n tÝch th«ngtin cßn s¬ sµi, chñ yÕu tiÕp cËn çc ®èi tưîng lµ n¹n nh©n mµ bá qua çc®èi tưîng lµ thñ ph¹m.

S¸ch lµ mét tµi liÖu tham kh¶o tèt cho çc nhµ nghiªn cøu, nhµ ho¹ch®Þnh chÝnh s¸ch vµ nhµ ho¹t ®éng x· héi liªn quan ®Õn vÊn ®Ò b¹o lùc gia®×nh t¹i ViÖt Nam, ®Æc biÖt trong bèi c¶nh LuËt Phßng chèng b¹o lùc gia®×nh ®· b¾t ®Çu ®ưîc ¸p dông (tõ 1/7/2008).n

§µo Hång Lª (giíi thiÖu)


Babcock, J. C. & La Taillade, J. J. 2000. Evaluating interventions for men whobatter. In J.P. Vincent & E.N. Jouriles (Eds): Domestic violence: Guidelinesfor research-informed practice (pp. 37-77). London: Jessica Kingsley.

Chalk, R. & King, P. (Eds). 1998. Violence in families: Assessing prevention andtreatment programs. Washington, DC: National Academy Press.

Daro, D., Edleson, J. L. & Pinderhughes, H. 2004. Finding common ground inthe study of child maltreatment, youth violence, and adult domestic vio-lence. Journal of Interpersonal Violence, 19, 282-298.

Dutton, D. G. 1995. The domestic assault of women: Psychological and criminaljustice perspectives. Vancouver, British Columbia: UBC Press.

Guterman, N. B. 2004. Advancing prevention research on child abuse, youth vio-lence, and domestic violence: Emerging strategies and issues. Journal ofInterpersonal Violence, 19, 299-321.

Kurst-Swanger, K. & Petcosky, J. L. 2003. Violence in the home:Multidisciplinary perspectives. New York: Oxford University Press.

Rennison, C. M., & Welchans, S. 2000. Intimate partner violence. Washington,DC: Bureau of Justice Statistics.

Schewe, P. A. 2002. Conclusion: Past, present, and future directions for prevent-ing violence in relationships. In P. A. Schewe (Ed), Preventing violence inrelationships: Interventions across the life span (pp. 263-265). Washington,DC: American Psychological Association.

Th«ng tin 95

Ngµy 11 vµ 12/9/2008, t¹i Hµ Néi, Côc Phßng chèng tÖ n¹n x· héi thuéc Bé Lao ®éng,Thư¬ng binh vµ X· héi phèi hîp víi tæ chøc UNAIDS ViÖt Nam tæ chøc héi th¶o Phßngngõa vµ hç trî ngưêi b¸n d©m t¸i hoµ nhËp céng ®ång. Tham gia Héi th¶o cã çc ®¹i diÖn®Õn tõ çc c¬ quan, ban ngµnh cña Nhµ nưíc, çc tæ chøc x· héi, çc viÖn nghiªn cøuvµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ.

T¹i Héi th¶o, sau lêi khai m¹c cña «ng Lª B¹ch Hång, Thø trưëng Bé Lao ®éng,Thư¬ng binh vµ X· héi vµ ph¸t biÓu cña «ng Eamonn Murphy, ®¹i ®iÖn tæ chøc UNAIDSt¹i ViÖt Nam, çc ®¹i biÓu ®· l¾ng nghe vµ th¶o luËn n¨m b¸o ço chuyªn ®Ò. §ã lµ b¸oço TiÕp cËn can thiÖp m¹i d©m dưíi gãc ®é giíi - tæng hîp çc ph¸t hiÖn trong çcnghiªn cøu vÒ phô n÷ m¹i d©m ë ViÖt Nam do ®¹i diÖn tæ chøc Søc khoÎ Gia ®×nh QuèctÕ tr×nh bµy; b¸o ço Çc xu hưíng vµ vÊn ®Ò m¹i d©m ë ch©u ¸ do bµ Geeta Sethi, ®¹idiÖn UNAIDS tr×nh bµy; b¸o ço KÕt qu¶, khã kh¨n vµ h¹n chÕ cña c«ng t¸c gi¸o dôc,phôc håi cho ngưêi b¸n d©m t¹i Trung t©m gi¸o dôc Lao ®éng x· héi II Hµ Néi do ®¹i diÖnTrung t©m 05, Hµ Néi tr×nh bµy; b¸o ço C«ng t¸c qu¶n lý, hç trî t¸i hoµ nhËp céng ®ångcho ngưêi b¸n d©m t¹i Trung t©m gi¸o dôc Lao ®éng x· héi Phó NghÜa do ®¹i diÖn SëLao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi thµnh phè Hå ChÝ Minh tr×nh bµy; b¸o ço C«ng t¸cphßng ngõa m¹i d©m vµ çc dÞch vô hç trî cho phô n÷ b¸n d©m t¸i hoµ nhËp céng ®ångdo ®¹i diÖn Së Lao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi tØnh §µ N½ng tr×nh bµy.

Çc b¸o ço ®· tËp trung lµm râ mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ngưêi b¸n d©m, hÖ qu¶x· héi cña tÖ n¹n m¹i d©m, vµ çc chÝnh s¸ch x· héi còng như viÖc thùc thi çc chÝnhs¸ch ®ã trong phßng ngõa vµ hç trî ngưêi b¸n d©m t¸i hoµ nhËp céng ®ång. Sau ®ã, çc®¹i biÓu chia lµm 4 nhãm th¶o luËn víi çc chñ ®Ò: (1) Çc yÕu tè kinh tÕ x· héi t¸c ®éng®Õn m¹i d©m; (2) ViÖc thùc hiÖn ph¸p luËt vµ çc chÝnh s¸ch ®èi víi ngưêi b¸n d©m; (3)Çc dÞch vô hç trî thiÕt yÕu cho ngưêi b¸n d©m t¸i hoµ nhËp céng ®ång; (4) Çc nghiªncøu cÇn thùc hiÖn.

Tæng hîp néi dung b¸o ço còng như th¶o luËn cña çc ®¹i biÓu cho thÊy, phßngchèng tÖ n¹n m¹i d©m lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc phøc t¹p trong viÖc x©y dùng x· héitrong s¹ch, lµnh m¹nh ë ViÖt Nam hiÖn nay. ë ViÖt Nam, ngưêi b¸n d©m hiÖn nay ®ưîcx¸c ®Þnh chñ yÕu lµ phô n÷, trong ®é tuæi tõ 18 ®Õn 30, ®a sè ®éc th©n hoÆc ®· ly h«n,cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp, thËm chÝ thÊt häc hoÆc mï ch÷; xuÊt th©n trong çc gia ®×nhn«ng th«n, kinh tÕ khã kh¨n. MÆc dï phô n÷ b¸n d©m cã hiÓu biÕt kh¸ tèt vÒ HIV/AIDSnhưng hµnh vi t×nh dôc cã nguy c¬ lµ kh¸ phæ biÕn, dÉn ®Õn tû lÖ l©y nhiÔm HIV trongnhãm phô n÷ m¹i d©m vµ ngưêi mua d©m cao, lµm gia t¨ng nguy c¬ l©y nhiÔm HIV racéng ®ång. Bªn c¹nh ®ã, c«ng t¸c phßng ngõa t×nh tr¹ng t¸i b¸n d©m vµ viÖc hç trî phô

Héi th¶o: Phßng ngõa vµ hç trî ngưêi b¸n d©m t¸i hßa nhËp céng ®ång

n÷ b¸n d©m t¸i hoµ nhËp céng ®ång cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Thùc tÕ cho thÊy, tÖ n¹nm¹i d©m vÉn diÔn biÕn phøc t¹p, tuy gi¶m ë bÒ næi nh÷ng l¹i ®i vµo ho¹t ®éng kÝn ®¸o,tr¸ h×nh. MÆt kh¸c, viÖc trî gióp phô n÷ nghÌo, sèng ë vïng s©u, vïng xa, thiÕu viÖc lµmcßn h¹n chÕ; c«ng t¸c qu¶n lý çc c¬ së kinh doanh dÞch vô chưa ®i s©u ®i s¸t, thiÕu sùphèi hîp chÆt chÏ gi÷a çc ban ngµnh liªn quan, viÖc xö lý vi ph¹m ®èi víi ngưêi muad©m vÉn cßn nư¬ng nhÑ víi møc ph¹t hµnh chÝnh cßn thÊp.

Trong c«ng t¸c phßng ngõa, çc b¸o ço cho biÕt ®· thùc hiÖn ®ưîc mét sè chư¬ngtr×nh lång ghÐp hç trî phô n÷ khã kh¨n trong çc chư¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tưvÊn t¹o viÖc lµm. C¶ nưíc hiÖn cã trªn 17.000 c©u l¹c bé phô n÷ m¹i d©m lång ghÐp víichư¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS. M« h×nh x©y dùng x· phưêng lµnh m¹nh kh«ng cãtÖ n¹n x· héi ®ưîc xem lµ mét m« h×nh hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c phßng chèng m¹i d©m.Sè liÖu thèng kª cña Bé Lao ®éng, Thư¬ng binh vµ X· héi cho biÕt c¶ nưíc cã 70% x·phưêng kh«ng cã tÖ n¹n m¹i d©m, ë hÇu hÕt çc tØnh, thµnh phè trong c¶ nưíc ®· thÝ®iÓm thµnh lËp ®éi c«ng t¸c x· héi t×nh nguyÖn cÊp x·. Mét çch kh¸i qu¸t, çc b¸o çonhËn ®Þnh r»ng, tÖ n¹n m¹i d©m chØ ®ưîc ng¨n chÆn, ®Èy lïi khi tõng ngưêi d©n ý thøc®ưîc tr¸ch nhiÖm trong viÖc phßng chèng. V× vËy cÇn chó träng thưêng xuyªn ®Èy m¹nhçc cuéc vËn ®éng x©y dùng gia ®×nh, khu d©n cư, c¬ quan ®¬n vÞ ®¹t chuÈn v¨n ho¸,lµnh m¹nh, kh«ng cã tÖ n¹n x· héi vµ ph¶i xem ®©y lµ nÒn t¶ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖnçc biÖn ph¸p phßng chèng m¹i d©m.

Tãm l¹i, tham gia héi th¶o, çc ®¹i biÓu ®· cïng nhau chia sÎ nh÷ng kinh nghiÖm,s¸ng kiÕn trong viÖc phßng ngõa vµ hç trî ngưêi b¸n d©m t¸i hoµ nhËp céng ®ång. Bªnc¹nh çc s¸ng kiÕn, kinh nghiÖm ®ưîc ®óc rót tõ thùc tiÔn, çc ®¹i biÓu còng ®· ®Ò xuÊtcÇn thùc hiÖn thªm nhiÒu nghiªn cøu khoa häc liªn quan ®Õn phßng chèng m¹i d©m trongthêi gian tíi.n

Kim Anh

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 18, sè 6, tr. 95-9696

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Ra 2 th¸ng mét kú QuyÓn 18. Sè ...

Documents

Transcript of Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Ra 2 th¸ng mét kú QuyÓn 18. Sè ...