middensumatrarei32veth.pdf - Internet Archive

^ ®^Olo9 fra/

%PRINCETON, N. J.

%

Purchased by the Mary Cheves Dulles Fund.

Division DS646. I . M62Section

Digitized by the Internet Archive

in 2016

https://archive.org/details/middensumatrarei32veth

MIDDEN-SUMATËA.

REIZEN EN ONDERZOEKINGEN DER SUMATRAEXPEDITIE

,

UITGERUST DOOR HET AARDRIJKSKUNDIG GENOOTSCHAP,

1877-1879,

BESCHREVEN DOOR DE LEDEN DER EXPEDITIE, ONDER TOEZICHT VAN

Prof. l>. J. VETH.

DERDE DEEL.

VOLKSBESCHRIJVING EN TAAL.TWEEDE GEDEELTE.

LEIDEN. — E. J. BRILL.1881.

DE TALEN EN LETTERKUNDE

VAN

MIDDEN-SÏÏMATEA,

DOOR

A. L. VAN HASSELT,LID DER SUMATRA-EXPEDTTIE.

INHOUD.

EERSTE HOOFDSTUK.

De in Midden-Sumatra gesproken talen. — Opmerkingen omtrent spel-

ling en uitspraak Blz. 1.

TWEEDE HOOFDSTUK.

Het rentjoeng- of rèntjong-lettersckrift 7.

DERDE HOOFDSTUK.

SerambalTs, liedjes over den ouden tijd, geloepai’s. ... „ 15.

Liedjes over den ouden tijd . . „16.Serambah’s van Napal-litjin . 18.

SerambalTs op geloepai’s van Napal-litjin . 20.

Serambah’s uit de Rawas en Moesi .... 24.

VIERDE HOOFDSTUK.

Woordenlijsten. — Spreekwijzen uit de Boven-Rawas en Lebong<

• 36.

I. Nederlandsch—Koeboesch . „ 36.

II. Nederlandsch—Napal-litjinsch—Lebongsch „ 37.

III. Beneden-Rawasch—Nederlandsch ... ,, 57.

IV. Spreekwijzen uit de Boven-Rawas en Lebong . „ 66.

VIJFDE HOOFDSTUK.

Mauangkabosche stukken „ 68.

I. Moerai-batoe,een sprookje „ 68.

II. Toeankoe-nan-tjerèdèq. Fragment uit de geschiedenis van Pariaman. „ 104.

1

VI

III. Liedjes Blz. 121.

A. Pantoen’s „122.B. Ibarat’s „ 138.

C. Taliboen’s en Padatö's „ 140.

IV. Raadsels ; „ 142.

V. Spreekwoorden „149.VI. Overleveringen omtrent de oorzaak der on bevaarbaarheid van

een paar stroomversnellingen in de Koeantan-rivier,en af-

leiding van den naam Moekö-Moekö „ 158.

VII. De XII Kotö „160.VIII. Het inzamelen van bijenwas en honig „ 168.

IX. Ben Manangkabosche geloofsbrief „170.

VOLKSBESCHAVING EN TAAL.TWEEDE AFDEELING.

TAALDOOR

A. L. VAN HASSELT.

EERSTE HOOFDSTUK.

DE IN MIDDEN-SUMATRA GESPROKEN TALEN. — OPMERKINGEN OMTRENT

SPELLING EN UITSPRAAK.

Onder de in Midden-Sumatra gesprokene talen — of zou ’t juister zijn dialecten

te zeggen? — bekleedt het Manangkabo-Maleisck zeker de eerste plaats, omdat het

gesproken wordt door een talrijke bevolking, waarvan het grootste gedeelte de land-

streek bewoont die onder den naam Padangsche Bovenlanden eene der schoonste,

rijkste en belangwekkendste residentiën van onze Oost-Indische bezittingen uitmaakt.

Ook daarbuiten, in Opper-Djambi, en waarschijnlijk evenzeer in het noordwaarts

daarvan gelegene gebied der Koeantan-rivier, is het de taal van het volk, dat zeker

binnen niet langen tijd het Nederlandsche gezag zal erkennen.

Voor de Nederlandsche ambtenaren die met het bestuur over dat volk belast

zijn of zullen worden, is de kennis dier taal van het hoogste belang; niet alleen

de kennis van een goed aantal woorden, om daarmede Hollandsch gedachte zinnen

te vertalen, maar een grondig begrijpen van de wijze waarop het Manangkabosche

volk zijne gedachten uitdrukt, om zóó tot die gedachten zelve te kunnen doordrin-

gen en het volk te leeren kennen. Want alleen dan is het mogelijk een goed be-

stuurder te zijn, wanneer men het volk begrijpt en verstaat in zijn denken en

III. 2. 1

— 2 —

behoeften. Dan mag men met zekerheid verwachten, dat er vertrouwen op de be-

stuurders leeft in de harten der bewoners, — een vertrouwen dat langzamerhand kan

en zal overgaan in die liefde en achting, die de onmisbare voorwaarden zijn voor

een duurzaam gezag, dat leidt tot vooruitgang en ontwikkeling van de bestuurden.

Reeds werden verscheidene bijdragen geleverd om de beoefening van het Ma-

nangkabósch mogelijk te maken ; maar het is er nog zoo verre af dat men de bouw-

stof volledig zou mogen noemen, dat iedere aangebrachte steen mag rekenen op een

welkom onthaal.

Bij het voldoen aan de mij te dezen aanzien van wege het Aardrijkskundig

Genootschap opgedragen taak, heb ik mij ten doel gesteld, zooveel mogelijk woorden

en spreekwijzen op te teekenen en handschriften te verzamelen, en mij die hand-

schriften herhaaldelijk te doen voorlezen en uitleggen, om zoodoende de juiste uit-

spraak en beteekenis van woorden en uitdrukkingen te leeren kennen.

Wat ik bijeenbracht heeft dus allereerst betrekking op de zuidelijke Padangsche

Bovenlanden, het hoofdterrein van onzen arbeid; maar het verschil in uitspraak

der woorden in de andere streken waar het Manangkabósch gesproken wordt, is

niet zóó groot, of de kennis van het eene dialect is voldoende om het andere te

verstaan niet alleen, maar ook om het zonder veel moeite aan te leeren.

Vele woorden en uitdrukkingen die men hoort, dragen het kenmerk van uit-

heemscken invloed, maar een zeker nog grooter getal is evenmin zuiver Manang-

kabósch en zal ik toch als zoodanig moeten vermelden,omdat een veel langer tijd van

studie, dan mij gegeven was, noodig is voor eene volledige en nauwkeurige zifting.

Bovendien, ook die van elders ontleende woorden hebben waarde, omdat zij het

burgerrecht verkregen en algemeen verstaan worden.

Is het moeielijk de volkstaal te leeren kennen vrij van vreemde bestanddeelen

,

nog veel meer bezwaren worden ontmoet bij een poging om de juiste uitspraak der

woorden in schrift weêr te geven, en dat toch is van groot belang; want juist die

uitspraak laat gewoonlijk zoo veel te wenschen over en ’t is zeer lastig een een-

maal aangewende verkeerde uitspraak af te leeren.

Moge het Arabisch-Maleische letterschrift, met zorg toegepast, al bruikbaar zijn

voor ’t weêrgeven van Riouw-Maleisch,

zoo als bewezen is door de in 1855 bij

Lange en C°. te Batavia verschenen „Proeve tot opheldering van de gronden der

„Maleische spelling,” door W. Robinson, uit het Engelsch vertaald door E. Netscher

;

voor het schrijven van Manangkabo-Maleisch is het ten eenenmale ongeschikt.

Ik kon dan ook bij de transscriptie der handschriften niet volstaan met een-

voudig voor de Arabische letters Romeinsche in de plaats te stellen, maar heb

getracht die handschriften, zoo als zij mij door Inlanders werden voorgelezen, in

Romeinsch karakter over te zetten. Diezelfde spelling heb ik ook voor mijne woor-

denlijst gevolgd, en ik geef derhalve de woorden — zonder eenige aanspraak op

— 3 —

toepassing van taalkundige regels te maken — zooals ze door den Manangkabo-

Maleier worden uitgesproken en verstaan.

Betuwsch-Geldersch is geen voorbeeld van zuiver Nederlandsche taal, maar om

met Betuwsche boeren vertrouwelijk te kunnen omgaan, moet men hun dialect en

geen grammatikaal zuiver Nederlandscb spreken ; zoo ook is ’t noodig, wil men als amb-

tenaar met vrucht werkzaam zijn onder de bevolking van Midden-Sumatra,dat men

hare taal, bet Manangkabósch,spreke en versta, zooals zij dat spreken en begrijpen.

Hoezeer ik ook gepoogd heb door mijne spelling de juiste uitspraak weer te

geven, toch zal men niet aanstonds kunnen lezen zooals een Maleier spreekt,

omdat het niet mogelijk is, het eigenaardige der intonatie, de neusklanken en

samenvloeiende klinkers, de verzachte of in de keel uitgesprokene of ook de slechts

even geaspireerde medeklinkers door onze letters of klankteekens volkomen juist uit

te drukken.

Ten einde te doen zien hoe de Maleier schrijft met Arabisch-Maleische karak-

ters, en hoezeer het aldus geschrevene afwijkt van de spreektaal, zonder op zich

zelf blijk te geven van eenige consequentie, heb ik de copie van een enkel der ver-

zamelde handschriften nevens mijne op de uitspraak gebaseerde transscriptie gevoegd.

Om goed te kunnen lezen zal het noodig zijn nota i^e nemen van de volgende

opmerkingen

:

De klinker a moet worden uitgesproken:

zonder klankteeken in een gesloten lettergreep, als in bak,

zonder klankteeken in een open lettergreep, als in vader,

met een ' (a) in een gesloten lettergeep, als in vader,

met eenu

(a) in een open lettergreep,

als in bak.

De klinker e moet worden uitgesproken:

zonder klankteeken in een open en gesloten lettergreep, als in berouw,

met een '(è) in een open en gesloten lettergreep

,ongeveer als in succes

,

met een "(é) in een open en gesloten lettergreep, als in ledig.

De klinker i moet worden uitgesproken:

zonder klankteeken in een open en gesloten lettergreep, als in liegen,

met een “(ï) in een open en gesloten lettergreep, als in pit.

De klinker o moet worden uitgesproken:

zonder klankteeken in een open lettergreep, als in boren,

zonder klankteeken in een gesloten lettergreep, als in schop,

met een *(6) in een open en gesloten lettergreep

,als in 2

)cöte

,

met een ' (o) in een open en gesloten lettergreep, als in kop.

*) Doch eenigzins als keelklank en zeer kort.

) Beter nog : als de eerste letter van het Javaansche alphabet.

— 4 —

De klinker u moet worden uitgesproken

:

zonder klankteeken in een open en gesloten lettergreep,

als in vuren.

De tweeklanken ai, au, ei, eu, oe en ou luiden als die in de Nederlandsche

woorden ai!, blauw, Leiden, Leuven, 'proeven en koude.

De samengestelde klanken ai ë, au o, au oe, au oe ë, au oe i, i a, i ë, i ï, oe a

,

oe ë en oe ï moeten niet ieder op zich zelf, maar samenvloeiend worden uitgesproken.

De h op het eind van een lettergreep of woord wordt slechts even geaspireerd

;

de q in datzelfde geval in de keel uitgesproken,doch veel zachter dan de k .

a

)

Een Maleier kan aan de spraak hooren uit welke streek een ander afkomstig is

,

maar waarin het kenmerkend onderscheid bestaat,daaromtrent durf ik niet beslissen.

In de woordenlijst heb ik vermeld wanneer een woord aan een bijzondere streek

eigen is; hier zij nog opgemerkt, dat in de XII Kötó en in Zuid Si-Djoendjoeëng

sterk gebrouwd wordt en de uitspraak der woorden nog onbepaalder is dan elders.

Bekend is het, dat algemeen in de Manangkabosche landen het nadruksaan-

hechtsel lah wordt voorafgegaan door me, waarachter men nu eens ha, dan weer,

zooals in Zuid Si-Djoendjoeëng, veelal è hoort. Achter een vraag wordt daar ge-

woonlijk dah geplaatst en in Soengei-Pagoe dó.

De uitspraak van sommige woorden schijnt zóó willekeurig en onregelmatig,dat

er geen regel voor aan te wijzen is. Bij vele andere is dit echter, behoudens de uit-

zonderingen, wel het geval.

Zoo hoort men in het Manangkahósch op het eind van een lettergreep of

woord ö uitspreken, waar in het literarisch Maleisch — daarmede bedoel ik de taal

die het onderwerp is der bestaande woordenboeken en grammatica — een a gehoord

wordt. De uitgangen ab of ap van het laatste worden öq in het Manangkahósch

al hoort men als d. is hoort men als ijs2),

ar yy yy yy a, it yy yy yy i,

in de XII Kötó als erw, oeh yy yy yy oew

,

as hoort men als é, oek yy yy yy oewq,

at yy yy yy è, oei en oer „ yy yy oewe,

ih yy yy yy ië, oeng yy yy yy oeëng

,

ik yy yy yy iëq, oep en oëb „ yy yy oeiq,

il en ir „ yy yy ije, oes yy yy yy oejs,

ing yy yy yy iing, en oef yy yy yy oei

uitspreken.

') Deze opmerkingen omtrent de transscriptie van het Manangkahósch gelden ook voor die

der andere in Midden Sumatra gesprokene dialecten.

2

) De bedoeling is dat de j afzonderlijk als zachte medeklinker tusschen i en j gehoord

wordt, waardoor de s een eigenaardig lispelende uitspraak krijgt.

5 —

De praefixen me, be, ber,

te, ter, pe en per worden als md, bd of bard, td

of tdrd, en pd of para gehoord.

Noemde ik boven het Arabisch-Maleische letterschrift geheel ongeschikt voor

het schrijven van Manangkabo-Maleisch,toch wordt dat schrift er uitsluitend voor

gebruikt door de weinigen in de Manangkabosche landen, die de kunst van schrijven

en lezen verstaan.

Die kunst is veel meer algemeen verspreid onder de bewoners der Rawas en

Lebong, ja van geheel Palèmbang; maar niet het Arabisch karakter is daar het schrift

der bevolking: haar letterschrift, dat zoowel meisjes als jongens kennen, draagt den

eigenaardigen naam rentjoeng of rèntjong, welk woord de Maleische benaming is voor

een puntig mes, dat zij gebruiken om de letters op de gladde zijde van bamboe-

latten te griften.

Tegenwoordig, nu de westersche manufacturen hunnen weg tot in de diepste

binnenlanden vinden, komt papier reeds meer en meer in gebruik; maar voor de

beurtzangen en de minneliedjes, die jongelingen en maagden elkaar schrijven, wordt

aan de aartsvaderlijke bamboe-lat nog steeds de voorkeur gegeven.

Die latten zijn van verschillende grootte. Ik zag er van 1 1 op 15 en ook van

5 op 40 centimeter. Soms wordt een lied of verhaal op verscheidene latten gegrift,

die dan aan een touw worden geregen, terwijl het een of ander niets voorstellend

figuurtje aanwijst, welke lat bladzij één voorstelt en waar men met lezen moet aan-

vangen. Die aanwijzingen hebben ook wel plaats — o. a. op de in een volgend

hoofdstuk te bespreken, tot onze verzameling behoorende latten, — door de letters

van het rentjoeng-alphabet in de gewone volgorde.

In het gebied der Rawas-rivier is Maleisch de volkstaal. Alleen aan de Boven-

Rawas en Roepit wordt een dialect van het Redjangsch gesproken, waarvan de

later volgende woordenlijst een overzicht geeft.

In de enkele doesoens van de Rawas die bevolkt werden door Manangkabo-

Maleiers, wordt het Manangkabósch verstaan, hoewel de spreektaal er nagenoeg niet

van die der andere doesoens verschilt.

Het Maleisch der Rawas, dat met veel Javaansche woorden vermengd is, wordt

op slepend zangerigen toon uitgesproken. Bij vele woorden ligt de klemtoon op de

laatste lettergreep, die men lang gerekt uitspreekt, als:

toeaaaem,

heer

balaai

,

raadgebouw

seraai,

Andropogon schoenanthus

beloeoem,

nog niet.

Deze uitrekking van klanken heb ik in de woordenlijst achterwege gelaten.

In de Lebong wordt Redjangsch gesproken, dat, zooals een nauwkeurige be-

schouwing van de woordenlijst doet zien, zeer vele vreemde, vooral Maleische woor-

— 6 —

den bevat. Bij bet lezen moet in bet oog gehouden worden, dat men de neusklanken

sterk prononceert.

De klemtoon valt zeer verschillend ; nu eens op de laatste,meestal op de voor-

laatste, doch ook wel op de eerste lettergreep, als 1)

:

wasiloe papaja bSateké speeksel

kenera maken /calemoen nacht

pangaioet pagaai /caamelia zien

ki\ië kiezen marisou spelen

koewia vork mtmgakou instaan voor iets

poeëra Amomum cardamomum maatai frilai zon

pasabwroet klos iliS stroomafwaarts

peZoeing morgen medé stroomopwaarts

kemioen wierook wienjamboei beurtzang

sepié't nauw sakitai cicade

ke£awi zuster doewai twee

samoelen maagd telau drie

samanoei mannelijk dehzpoen acht

malilei wegloopen sembilan negen

taloemo voorbij berang kalai wellicht.

Het Maleiseb dialect der Sindang wijkt weêr aanmerkelijk af van dat in de

Rawas ; zoo klinkt er de open a op bet einde der woorden als é,

b. v. apê voor apa ;

mané voor mana. Meer kan ik er niet van zeggen, *daar ons verblijf in deze land-

streek te kort was, om veel kennis van bet dialect op te doen.

In Limoen spreekt de bevolking goed Manangkabóscb.

Aan de Tembesi wordt, even als in de Rawas, een sterk met Javaansch ge-

mengd Maleiseb gesproken,

’t geen ook te Djambi bet geval is.

De Koeboes spreken het Maleiseb der landstreek waar zij rondzwerven. Hunne

uitspraak beeft een eigenaardig rauwen toon, en ook worden de woorden in vorm en

klank door ben veranderd. Het is daardoor moeielijk ben te verstaan, zoodat wan-

neer men een Koeboe boort spreken, men geneigd is, zijn taal voor geheel vreemd

aan bet Maleiseb te houden; maar schrijft men de woorden op en beschouwt men

ze wat nauwkeuriger, dan valt bet bij verreweg de meeste niet moeielijk, den Ma-

leiscben oorsprong te herkennen. Slechts zeer enkele woorden komen mij onherken-

baar voor en doen aan een eigen taal denken.

Omtrent bet Korintjisch dialect mocht bet mij niet gelukken iets te leeren. De

Korintjiërs, die ik sprak, verstonden en spraken de Manangkabosche taal.

Voor bet persoonlijk voornaamwoord van den tweeden persoon gij boorde ik

ben gewoonlijk bet woord poen gebruiken.

De cursief gedrukte lettergreep is de betoonde.

— 7 —

TWEEDE HOOFDSTUK.

HET RENTJOENG- OF RÈNTJONG-LETTERSCHRIFT.

Te Napal-Litjin in de Boven-Rawas wordt het volgende rentjoeng-alphabet

gebruikt, waarvan de op zich zelf staande letters met den ó-klank worden gelezen:

kö go ngó tö do nö pó bó mö tjo djö njö ijó rö 16

Staan de letters in een woord zonder klankteeken, dan hebben zij den helderen

of den onvolkomen a- of wel den toonloozen e-klank.

Een letter zonder teeken er bij beet moenggoe.

Men schrijft van links n&ar rechts.

De letters worden in de woorden niet verbonden en evenmin de woorden van

elkaar gescheiden, waardoor bet lezen zeer moeielijk is.

Zoo als uit bet alpbabet blijkt, worden bij bet spellen de lettergrepen anders

verdeeld dan in bet Maleiseb, b. v. toendjoek = aanwijzen, spelt men: toe-ndjoek; —ramboet — baar, ra-mboet; — mangga = een vrucht, ma-ngga; — tanda -

:

teeken, ta-nda, enz.

In bet alpbabet komt alleen de kbnker a (6) voor; de overige klinkers, en zoo

ook de tweeklanken, worden door klankteekens voorgesteld, die men op straks te

vermelden wijze plaatst bij den medeklinker waarbij zij bebooren.

Vangt een woord met een klinker aan, dan bezigt men steeds de a (6) met bet

vereisebt wordende klankteeken. Ook voor bet sluiten van een lettergreep met r of

met de neusletters n en ng wordt bij den voorgaanden medeklinker een teeken gevoegd.

Voorts is er een teeken om den voorafgaanden klinker te verzachten,en eindelijk

een dat aan den voorafgaanden medeklinker den klank ontneemt en de letter-

greep sluit.

De klanken andere teekens zijn de volgende:

( ketoeloeng,wordt links onder aan de letter geplaatst

,als : of -W

?eu

/<\ /\ yy^ X AX /v\ X X v< XA y&

wö sö bö mbo nggó ndö ndjö 6.

yy^yY aA AA AN AV AA aX^ aX

— 8 —

//

geeft die den ö-klank,b. v. <yO ka ketoeloeng= kö ; a ketoeloeng= ó.

De ketoeloeng komt nooit te gelijk met een ander teeken voor.

/ of • kebitan, wordt links onder de letter geplaatst, als: /O1 ^ ,en geeft die

den oe-klank, b. v. of ka kebitan = koe.

\ kemitja

,

wordt in ’t midden op de letter geplaatst, als: PO,en geeft die

den è- of é- of ook den i-klank,

b. v. V' ka kemitja = kè, ké of kï.

Ook de kemitja kan niet tegelijk met een ander teeken voorkomen.

A keloean, wordt als de kemitja geplaatst, als: PO ,en geeft de letter den

klank i, b. v. y*? ka keloean = ki.

" kedjinah,wordt rechts naast de letter geplaatst, als: yO's

,en duidt aan,

dat achter den daarbij behoorenden klinker de h moet worden gehoord,

b. v. y^'' ka kedjinah = kah.

° of 1 memboenoeh,wordt rechts naast de letter geplaatst, als :yOo of /C*

,en doet

deze sluitletter zijn, b. v. mboek (= haar), bestaande uit mba

kebitan = rnboe,met memboenoeh ka.

v kedjoedjoeng,

wordt rechts boven de letter geplaatst, als: yO ,en sluit

de lettergreep met een r, b. v. ka kedjoedjoeng = kar.

of " doewa diatas,

wordt geplaatst als de kedjoedjoeng, als: yO of yO,en

sluit de lettergreep met een n, b. v. /O ka doewa di atas = kan.

/ketoelang

,wordt als de beide voorgaande geplaatst, als: yO

,en sluit de

lettergreep met een ng,

b. v. ka ketoelang = kang.

Om den ai-klank uittedrukken, gebruikt men de w ijö en de o memboe-

noeh, b. v. yO 'y^°ka, memboenoeh ija= kai ;V^vv^oa, memboenoeh ija =

ai; voor den au- en ow-klank wordt de wö en de ° memboenoeh gebezigd,

b. v. ^^ka, memboenoeh wa = kau of kou.

Bij het leeren spellen zet de inlander verscheidene teekens te gelijk bij de

letter, en leest de leerling 20 ka kedjoedjoeng kar,keloean kir

,kebitan koer

;

Z' ka doewa di atas kan,keloean kin, kebitan koen;

ka ketoelang kang, keloean king,kebitan koeng.

Tot oefening in de spelling mogen de volgende voorbeelden dienen:

da kebitan doe,wa keloean wi: doewi = twee.A /Vb da memboenoeh wa: dau = een.

’<V y\y* /Vb ta moenggoeh te, la memboenoeh wa,lau: telau — drie.

yy vW \V V0 a memboenoeh ma, am, — pa memboenoeh ta,pat: am-

pat = vier.

/V^ vVó na memboenoeh ma,nam

,kebitan noem

:

noem = zes.

<V ta ketoeloeng tö,dja ketoeloeng djö: tódjö = zeven.

yO\ y\y da moenggoeh de, la moenggoeh ld, pa doewa di atas

pan, kebitan poen: delapoen — acht.

— 9

po /y o

/'z

xO- ^/O pp

PP' /CPP

y<y Wo

sc^

s*s y\XX X o

x> x^

/

<x/o x £y

ka memboenoeh wa,kau

,

keloean kioe : kioe = hout.

ta kedjinah tah: tah = ik weet het niet.

a moenggoeh a, pa ketoeloeng pö: apö = wat.

ka moenggoeh ke, wa kebitan woe: kewoe = ik (wordt uitge-

sproken als kwroe).

la moenggoeh la, mba memboenoeh ta, mbat: lambat — langzaam.

a memboenoeh ma, am,pa kedjoedjoeng par, keloean pir:

ampir = nabij.

a moenggoeh d, ndja ketoelang ndjang

,

keloean ndjing: an-

djing = hond.

la moenggoeh ld, nda memboenoeh ka, ndak: landak =• ste-

kelvarken. — In plaats van de kö, wordt aan ’t eind van een

woord veelal de hö geschreven, alzoo /-v-' y\XX 'X o

ta kebitan toe, ngga kebitan nggoe: toenggoe = wacht, ver-

blijf houden.

ta moenggoeh td, ngga ketoelang nggang

,

kebitan nggoeng:

tanggoeng — op zich nemen.

pa kemitja pè, ra ketoelang rang, kemitja r'eng: pèrèng = bord.

ka moenggoeh ke, ta ‘kemitja té, ra doewa diatas ran, keté-

ran = tortelduif.

ka moenggoeh ka, mba ketoelang mbang, kemitja mbïng: kam-

bïng = geit.

ka keloean ki, a ketoelang ang, keloean ing: kiïng = geleiden.

Het Rentjoeng-alphabet dat men mij in de Lebong leerde, verschilt hier en

daar van dat in de Rawas, zoowel in volgorde als lettervorm en kracht der tee-

kens. Ook worden de letters bij ’t noemen niet met den ö-, maar met den a-klank

uitgesproken. Met het door Marsden en Crawfurd gegevene alphabet komt het eerste

meer dan ’t laatste overeen, zelfs zoo, dat de volgorde van het Lebongsche geheel

dezelfde is als de hunne. Zij geven echter letterteekens op die niet in het Lebong-

sche alphabet voorkomen, en ook op de beschrevene bamboelatten,die mij onder de

oogen kwamen, nergens werden aangetroffen.

Het alphabet van Crawfurd is letterlijk dat van Marsden; alleen heeft de eerste

de karakters voor de la en mba verwisseld.

Ook in de Sturler’s „Proeve eener beschrijving van het gebied van Palembang”

komt een Rentjoeng-alphabet voor, dat nagenoeg niet afwijkt van dat van Marsden,

dan alleen daarin, dat de Sturler na de a nog zeven karakters laat volgen voor vijf

samengestelde letters, die ik in geen enkel geschrift heb aangetroffen en mij door

geen mijner inlandsche onderwijzers zijn geleerd.

Het alphabet van Lebong is het volgende:

III. 2.

PC PO'

2

10

ka ga nga ta da na pa ba ma tja dja nja sa

X X xSxX XX XA X XX vïx X /X XXVXra la ija wa ba mba ngga nda ndja a.

xx x^ xx xvïvr x x' x xxx x^ xDe letters woreen boeah toevuai genoemd

,de klanken schrijfteekens sendjatö.

Onder de sendjatö komt hier de ketaling voor,die rechts boven de letter wordt

geplaatst en daaraan den ai- of ei-klank geeft,

b. v.^ ) , ka ketaling kai of kei.

De ketoeloeng duidt hier den au- of ow-klank aan, als,ka ketoeloeng kau of kou.

De ö-klank wordt aan de letter gegeven door er te gelijk de kebitan en ke-

mitja bij te plaatsen, b. v.,ka kebitan koe, kemitja kö.

De kedjinah verzacht den klank der letter op eigenaardige wijze, in dier voege,

dat men er voor of achter de toonlooze e hoort,: b.v. XX" ka kedjinah kea

la kebitan loe, kedjinah loeë of leoe.

De bovenstaande voorbeelden tot oefening in de spelling worden, volgens de

mij in de Lebong geleerde schrijfwijze, die tevens de meer algemeene is, als volgt

geschreven

:

x x °f ^ /r ofx ^ >doewi

>twee.

vx^ of X 1dau, een.

X X >telau, drie.

X' vXo X X o of /v x o XXo iampat, vier.

XX vXo of /VA Yo , noem, zes.

X *tödjö, zeven.

X X' ofXv X' >delapoen

,

acht.

X ,kioe, hout.

X o ?fah

,

ik weet het niet.

X' X iapö, wat.

x XX of x X of x ,kewoe, ik.

X' X/ X O 5lambat, langzaam.

X' v/ o X ofX X o X . amPir,

nabij.

X ,andjing, hond.

A AV X o ofAXv^o ilandak, stekelvarken.

X X »toenggoe, wacht, verblijf houden.

X X »tanggoeng, op zich nemen.

X > Pèrèng, bord.

X X X 1ketéran, tortelduif.

X 'py of X XX ,kamb ng, geit.

X XX , kiïng

,

geleiden.

X> ,, is ka ket Lebongsch: keoeng, opsluiten.

11

Het dialect dat in de Boven-Rawas en Lebong gesproken wordt, laat zich

met het Rentjoeng-letterschrift niet schrijven, wèl,voor zoover ik heb kunnen na-

gaan, dat van Sindang en van Benkoelen en het literarisch en cosmopolitisch Ma-

leisch 1).

Tot onze verzameling behoort een op vijf bamboelatten in Rentjoeng-schrift

gegrift verhaal, door Santvoort van Dr. H. M. D. van Riemsdijk ten geschenke

ontvangen,en waarvan ik hier een afschrift laat volgen. Hoewel de letters duide-

lijk en gemakkelijk te lezen zijn, kon ik toch den inhoud niet geheel ontcijferen.

Het komt mij voor een verhaal over den ouden tijd te zijn, dat aanvangt met de

beschrijving van een prauw uit Oeloe-Asam afkomstig, en waarin voorschriften van

godsdienstigen en maatschappelijken aard gegeven worden.

Eerste lat .

xx^ s> o x xxxxx vXo xX x xyx> yx Xyo x xcx x \X x~ x aO xxxXI \X x x x x x x> x xx\*x x o x" py x x Xx x xy xxVXo XXXX X o X XX 'XX XXX o X XXX X X XXAA XX X'" X X XXo X XxX X o X XX X x' yXXX X XX X^ X o

XX x a"Va X XXX XX XX vV X x x ^X vX X vX X X xxx X^ X^ X XXX X X X'XXX' xX XX 'X' XXXX XX X w' vX o X X' vX XX XXX'o yXyX X?* XX^ XXXXX^ X XX X^XXXXo

X X X xXXx xX vX XXX X xX X Xo XXX XX XX X vX X x"X X X XXXX X ^ X X Xv X^ XX/VA vX x aX X X^ XX o AXcA XX/X X XMXXXX o XX X*x X a<X XX vx x /X \yx o \V/x X X X o X X- XX XX Xa X X vx oX X X XX X XXXX X o X' vX X'Xx ?xxx xx x xxa x xx x x x o ^ x xxX X X O x^x X vXo \XX X? XX^X X

x^ X Xx X X X XA X' X X XX XX x> X XX o XX /X x X x vaa X X XX vCA X XXVCA XX X'X X JX XX

*) Ik bedoel met dit laatste de rhapsodie, die op alle kustplaatsen door Europeanen tot

Inlanders gesproken wordt.

) Moet waarschijnlijk deze da xX zijn.

— 12 —

Tweede lat,waarvan de twee eerste letters met de laatste letter van de

eerste lat tot hetzelfde woord bekooren.

^ w <xx /o /O-- y y 'yy x y vx x x> yy/o 1) /va vw w' vax xvx w y> xv yx x y^ vv x*/

yy y> X\ yy aa ^ \avx> 0 x* 'x y> ys yy x va/ x> xn

/v' X' yy y yy y 'y^ y y y X y> vw yy xv wayy \y y yy /w vax xx yvy x yy vv/ yy yy ?xX y yy 'yy x x y yy x x* tx X* xv yo* o

X xw vc/ o x> /y y> yyy vv xx x> 'X/ av / xxWA vcv y yy xv xv vax o a <rx x> o x xva

xv xx ww W xv xx o ^va ww xv xx xx o y y$>

vax X xa vw x^ >X xxx x x >vcv xX 'y yy xxxv xv wv/ xx x xx y \x xv o yy y yy yy xXx/v

X> XN xv xx x xx/ xv vAx yy yy yy o xw x> yxxX xx X> o xvw yh X\ vW wa xx o xX xxx XXX XV O V/ M X AX XV x XX xv xx X X<x AVwv xx xO o x xx xv o xv yy yy x vxv xvxX> o X>VO XV X W' vXv ^aW WA x^ X' X> y 'X>

xw y y> y> y> wx x xw x o y xx xx xv xx xxxv xxx x> x xv xv yy yy yy yy y y yy

Derde lat xtX iwaarvan de twee eerste letters één woord uitmaken met de

twee laatste der tweede lat.

YxX \V \xx XX VAX x^v Xx xv XX XV xvx x y yyyyyy X'X xX xxo X> xX x x éX xx> o yy X vx /X X X o

xv pyy x> x x> o vax xx x> w w\ x/wxxv wx x>oVAX x \Xo xxx yyx \x o vax w vax xx xx vax x yy yyyyo xv xX y yy y x> x w vax y> y> XX yy yy yyv<x o xvx vaXo xxX \X x> xcv xx XX yy> 0 yyyyX/y^yxx'X^yy yyy vax /vv xv ypy x> o x> w xX w w x xxxx xv xzx y> o y> yy xX x x> xx x x^ xx vax xv

W'X ^xxxX'yy xx xx x X XX yyyy yyyy0

vax /V /n/ xv y> xx yy y> x xx x^ xv vaXo xv y> Xyy yy v<x XX x \XX X> XX VV Xx vax \W w o avW' x \y o xx Xx x' xx x xv xv \X xv y yy y yy

yy /x /v' VAXo X X> XV vax /O 0 A W W o xWxx xx w o xv xX xx x yy x xy xx w^/ w'X 'X WA y\y

‘) Deze Xo moet wegvallen.

13 —

Vierde lat .

x v<x o x yy Xo yx x xx xx \x x x> X> <Zx

X XX'XX^yx yy x> X X v<x o X> XX y X> x'yo yy x' x xx o xx 'xx x yy xx yx xx w'xx 'XX x x x xy xx x xx o x x x yy X'xx x\ yy xy X xy x x x> xx yy y x x xy xX xy XX x o X X* X xx XX o X' XX v</ o

x x^ xx o yy x x x xx x xx x^ x x xxx x >X yx X' w xx xy xx xy xx X yy x x

xx x xx xx X \X o xx xx x> x> xx x' xvSx X^ \XX X' X' x> O xx X yxy xy o

X^ X X XX X XX xx X> xx xx xxX o xx/ x> XVA y> X yyy /Ca xx o X> xvxx x xx yy xx x^ Xx xx xx yx xx xx x> o

xx xtiX x xy x XX xx x xy yy x xy xxX' x^ xx X yy x x yy xx x> o yy xtx x> o

xx 'xx x yy xy xy xx xx >x 0 xx xx x"^xo o x^ xx xx xx x> o X' xx xO o xx xx xyy yy XX x x xy x xx x> xy x xx xx xx

Vijfde lat X* •

x' x^ xx /V\/ xx xx vv xx 'xyy X yy xxx xx0

>x ^ x vsx xX xx ^ 'yy xx X' xx o X X'X xx 'X' x x xx x> ^x xxx xxx x XXxx o xx xx yy x o x x xx yy o x yy yxxX xxx x^ o X X X o xO xx X' X>" ^ ^ x^yyX 'X X yyy yy 0 X >^x X X> X X o \XXXX\XX X* XX x' xxv xX \XX X^ XXX / XX XXx x^ yXXX XX X \XX X XX XX o XXv XX ^v XXCX XX XX X XX X xx x' Xvx x' XX X> XX XXXX vx XX yy XX X X X X X x XX X/ XX O

X \X X x X

14 —Ik laat kier

volgen.

ten slotte nog een vergelijkende lijst der mij bekende alphabets

Rawas. Lebong. Marsden. Crawfurd. x)

de Sturler.

/O kö X Ayy

X ka.

gó X xyy

X ga.

yyy ngó yyyy /X//X/N/yy

x tö X /Oyy

A ta.

dö /^n/' X Xyy da.

/V\ nó y^\ Xyy

r na.

X pö X yyy

y pa.

X bö X X //yy

/ / ba.

\yyx x x xyy

X X A ma.

y3\ tjöX /

yya tja.

djö yy Xyy

X dja.

/W njö/V X

yy

yWnja.

NVijó yyyy /X x //

yy/XXV/ sa.

xx ró yy Ayy

X ra.

x^ 16y^ x X X la.

xyyyvo NV wyy

X ija.

X" só xx/sr XXyy

XX wa.

X kó X Xyy

X ha.

yy mbo yy X X X mba.

nggó X Xyy

A ngga.

XXKndö yyy /Wyy

ywnda.

ndjö y" XXyy

X' ndja.

x^ ó yy Xyy

X a.

X/ en-ka.

X / en-ta.

X en-tja.

em-pa.

er-ra.

‘) De niet herhaalde letters als hij Marsden.

— 15 —

DERDE HOOFDSTUK.

SERAMBAH’S, LIEDJES OVER DEN OUDEN TIJD, GELOEPAIS.

Nagenoeg overeenkomende met de pantoens en padatö’s der Manangkabo-

Maleiers, zoowel wat vorm als inhoud aangaat, zijn de serambah’s en de liedjes

over den ouden tijd,

die in Rawas en Lebong en,naar ik geloof, in geheel Boven-

Palèmbang worden aangetroffen. Padató’s zijn verhalen of overleveringen, in zekere

versmaat, die op zangerigen toon worden opgedreund, vooral bij feesten, maar ook

bij andere gelegenheden, zooals bijv. door onze koeli’s, wanneer wij, aan een open

plekje in het bosch gekomen,de vrachten lieten neêrzetten

,om een oogenblik rust

te nemen. De liedjes over den ouden tijd, zooals de twee hieronder volgende, zijn

geheel van denzelfden aard. Pantoens en serambah’s zijn vier- of meerregelige ge-

dichten, die, hoewel niet uitsluitend, toch veelal de liefde tot onderwerp hebben.

Ik heb van de laatsten de hier volgende vijf en veertig, en van de eersten een veel

o-rootere hoeveelheid kunnen verzamelen, waarvan ik later een aantal zal mededeelen.

Geen feest wordt in de Rawas gevierd,of de jongelieden vermaken zich en

anderen met het langgerekte opdreunen van serambah’s; geen huwelijk wordt er

gesloten, dan nadat de minnenden eenige serambah’s gewisseld hebben, die voor

deze gelegenheid op bamboelatjes zijn gegrift, zooals er eenige tot onze verzameling

behooren. Zulk een bamboelatje heet soerat of geloepai; de zinspeling der seram-

bah, die, evenals bij de pantoens, meestal in de laatste regels is vervat, wordt

sambai-an genoemd.

Behalve het opdreunen dezer serambah’s door de boedjangs (huwbare jongelin-

gen), worden beurtzangen door jongens en meisjes gezongen,welke gewoonte echter

vroeger veel meer in zwang schijnt geweest te zijn dan tegenwoordig; althans te

Lesoeng-Batoe,

bij gelegenheid van een feest, kostte het heel wat moeite eenige

meisjes er toe te bewegen. Blijkbaar waren er geene die het goed konden, en het

kwam mij voor, dat die beurtzangen geen improvisatie, maar van buiten geleerde

liedjes "waren. Worden ze overdag gezongen, terwijl de zingenden in rijen gezeten

zijn,dan heet dit b e r d o e w i ; worden de liedjes staande gezongen

,dan noemt men

het begandai, en men spreekt van njambai als des avonds de beurtzangen ge-

zongen worden, waarbij zangers en zangeressen gezeten zijn.

Omtrent de liedjes over den ouden tijd, de beurtzangen en serambah’s, zoowel

die van de Beneden-Rawas en Moesi, als die ik te Napal-Litjin (Boven-Rawas)

bekwam, valt op te merken, dat die niet in het dialect der landstreek zijn opge-

steld. De meeste woorden doen denken aan het in Sindang gesprokene dialect.

— 16 —

Maar indien men nagaat, hoe vele woorden — nimmer in het dagelijksche leven

gebruikt, — in die liedjes de beteekenis hebben van liefde, genegenheid, verlangen,

begeerte en dergelijke, en men houdt daarbij in het oog, dat hetzelfde woord op

verschillende plaatsen met geheel verschillende klinkers wordt uitgesproken,

b. v. waarde als regé en rego,

suiker „ goeie — göla — goeló,

werpnet „ djalé — djolé — djèlo

,

overzijde „ samérang en semerang;

dan vestigt zich de overtuiging, dat de dichters der binnenlanden van Midden-

Sumatra zich, even als de onzen, vele vrijheden in het gebruik der taal veroorlo-

ven, — ja, in zekeren zin er een eigen taal op nahouden, die, hoewel niet in

het dagelijksche leven in gebruik, toch door iedereen wordt verstaan en begrepen.

De zinspeling en vergelijking in de serambah moet zelfs niet al te plomp zijn

wil men bijval inoogsten.

Voor den vreemdeling zijn de meeste minneliedjes zeer moeielijk te begrijpen.

Het bleef mij vaak na herhaalden uitleg duister, hoe het mogelijk was uit de een

of andere serambah te verstaan, dat de zanger daarmede eene vurige liefdesverkla-

ring had uitgesproken.

De lezer oordeele daarover zelf uit de volgende liedjes, die ik, zooveel mij mo-

gelijk was, heb vertaald of waarvan ik den zakelijken inhoud opgeef, nevens de

beteekenis van sommige woorden, zooals mij die door de zangers werd medegedeeld.

LIEDJES OVER DEN OUDEN TIJD.

I.

xO'" X v/ ^ o Pcx y pypxy <P / 'O' S*' ^ ^ ^ <P

y o /f ^ ^ y\ xy y* y^ y x^ yxy ys xx y> y y \xx x y^ yy° y^ yy y °

y x xx yy o ^ x/ ^ x< xy o

yy yy y xx Xy yx x^ xx y y <%xy yyy yy x x xx xx° x^ <px xx 'xx x x xx Xxx xx 'yy xx y' x x xx xy x> y xx xxyy x x X' xx x xx y xx y y yx 'xx y~y\%y xx yyy xx y y* \xx xx px xy px xx y**

y pxy x o xx P yy Xo y, y xx xy0

xx xx y X' \%x yy y o \<x y* xy xxo x*'*,

xx xx y xx yy y~ y xy yy >x y x x xx y

17

Atoer pandjalajang pangéran.

Tangisan koe toendjoeng, taralajah ajoen kité, toendoeh baïtoeng nitoeng,

tjoerètak lagi doeloe-doeloe,

sekali bómi beloem, langit poen beloein, aras karasi

beloem adé, apé aran takalé itoe? damoen lagi sarebé beloem, damoen aran takalé

itoe di aran dié lagi kangaran, tab padoe masé takalé itoe, apé djadi saliran, tah

damoen se takalé itoe, damoen djadi saliran, tab ritjang idab ngatoer, waktjan

Pa-aloet sa djati iman örip, maaloem lah oewong mamarètah, padoe masé takalé itoe.

Na eene inleiding, die tot oplettendheid aanmaant, wordt in dit lied gevraagd,

wat er bestond in de allervroegste tijden, toen hemel noch aarde aanwezig waren.

De dichter beweert het niet te weten, maar hij zegt, dat er verhaald wordt van

een geleerde Pa-aloet, die toenmaals over alles heerschappij voerde.

Atoer, het begin. — Tangisan, geween. — Koe, ik. — Toendjoeng, aanwijzen. — Taralajah, ’

aunvangen. — Ajoen, schommelen. — Kité, ik. — Toendoeh, opletten. — Baïtoeng nitoeng,

begrijpen. — Tjoerètah, verhaal. — Lagi, nog. — Doeloe-doeloe, voorheen. — Sekali, zelfs. —Bömi, de aarde. — Beloem

,nog niet. — Langit, hemel. — Poen, ook, zelfs. — Aras, hemel.

—

Karasi, zetel. — Adé, zijn, wezen. — Apé, wat. — Aran, geheeten. — Takalé, toen,ten tijde.

—

Damoen, destijds, toen. — Sarebé, alles. — Dié, hij, zij. — Kangaran, van iets hooren, ge-

naamd. — Tah padoe masé takalé itoe, het is onbekend wat er toen was. — Djadi, zijn,worden.

—

Saliran, in de plaats gesteld, vervanger. — Bitjang, ik. — Idah, niet. — Ngatoer, zeggen. —Waktjan, verhaal. — Sa djati, van hem. — Iman örip, een titel. — Mamarètah, besturen. —Maaloem, bekend. — Oewong, mensch. — Padoe, op, ten. — Masé, tijd.

II.

^ x* xxx xx o ?$x x x" x'" xX> X 'X' X X x? X XX X yX XXX" XX XX yX'X X>X^X^X XX XX yXX XXX XXX 'xx

X XXx o X XX XX XX X X X X XX sXXX X o X ÏX X x X" x y<x XX XX XX X" XX xxx <JXX XXX o ^ XXX xx XX X" PXyy xx XX o

XV XX o X XX" XX \XX X XX x X XXxx '%X

XX X X X o XX X"XXO xx XX X y

X

yX <x 'XX Xx XX o VO" ^ A' X X*XXx XX x xxX o X XX X X XX

Ini satai mboen belaboe töroen kebómi;

Bitoeng itoeng ngitoeng tjoerètah di Bangkoeloe,

Bangkoeloe lagi sakarang;

Doeloe Bangkoeloe lagi kangaran Lomboek,III. 2. 3

18 —

Lagi djemenang koeté gebang,

Apé saktin di Bangkoeloe padoe masé takalé ifcoe?

Damoen saktin di Bangkoeloe salasi betoekat remas;

Tengah laman pa Makoe-bömi;

Damoen di poetoe, aloes djari;

Kaloe di saping, manis moeke;

Djiké di kandoeng, aroeng pinggang;

Itoe saktin di Bangkoeloe.

Dit is bet verbaal van den dauw, die op aarde neêrdaalt;

Schenk uw aandacht aan het verhaal van Bangkoeloe,

Het Bangkoeloe dat nog bestaat;

Vroeger toen Bangkoeloe nog Lomboek genaamd werd,

Toen ook de hooge köta nog bestond,

Wat was er toen heilig in Bangkoeloe?

Toen was te Bangkoeloe de gouden gaffelvormige soelasi heilig,

Op het erf van Mangkoe-boemi

;

De vinger verdorde van hem die haar brak

;

Die haar in het haar droeg, zag er lief uit;

De middel kromp ineen van hem,

die haar in den gordel wikkelde

;

Dat was er heilig te Bangkoeloe.

SERAMBAH’s VAN NAPAL-LITJIN.

I.

X^ vX O X*' o XV X X* X' \X

X X XX X xx X" -XXX X^ X' w o X X X//^/o X <X V<x

X x XX

Selamat toengkat naik.

Ajam djalah regé delapan

,

Tedoeng beregé doewé soekoe;

Sökan di alam göroe tjegan;

Sauoet toepah ka göla medoe;

sanoe toewan.

Deze serambah houdt een liefdesverklaring in.

— 19 —

Selamat toengkat naik, een aanhef in de beteekenis van: een goede afloop zij u toege-

wenscht! — Djalah, kip met gele borst en pooten, witte en zwarte veêren. — Regé, waarde,

waard zijn. — Tedoeng, kip met zwarte borst en pooten, roodachtige veêren. — Soekoe, een

geldswaarde van 62*/2 cent. — Sökan, omdat. — Göroe, donder. — Tjegan, hevig. — Sauoet,

begeeren. — Toepah, tot iemand gaan. — Ka góla medoe, zoo zoet als honig (waarmede een

meisje bedoeld wordt). — Sanoe, gij, gij daar.

II.

o s<y VCXxXo X X* X XX /M/ vX o

y yy y^ xx o xx ^x yy ^ yy x x^ ^X x^ xx x x xx X xxX x VX ys o x yy yy x x o

/v*x ^ x^ x x o x yy yy y y ^ yyy x xx xx ** xx xx x^ &y' yy x o X"-' xx XX x x xx X

Njai remas bedagang minjak

,

Ka tènggang seloepat menjoelösoeng

,

Tènggang selósoeng anoer dóri;

Kadawang betaroe moede;

Göndjoeng temas sedingan banjah

;

Ndak soekat geliran tati ötoeng;

Sekiré nji ótoeng manelóri,

Idaklak soerang bapi nané.

Het goudvrouwtje gaat uit om olie te verkoopen,

In de prauw met afgescheurde seloepat versierd

,

De prauw met het binnenste van de doornbamboe;

De bladeren van den kadawang-boom botten uit;

Trek u het leed niet te veel aan;

Als ’t geluk wil zal er voorspoed volgen;

Keert zij gelukkig terug,

Dan heeft niemand er aan gedacht om voor vuur te zorgen.

Het meisje antwoordt met deze serambah op het aanzoek van haren aanbidder.

In den vijfden en zesden regel zegt zij hem, dat er voor het oogenblik van een

huwelijk niets kan komen;maar dat hij niet van verdriet daarover den moed moet

laten zakken, want dat wellicht na korten tijd de bezwaren tegen een huwelijk

zullen geweken zijn.

In de overige regels van het lied beduidt zij hem,dat het onverstandig is te veel

— 20 —

aan leedgevoel toe te geven, en herinnert hem aan de schoonste uit het dorp, die

heenging om handel te drijven. Iedereen was zoo vol droefheid over haar heengaan,

dat niemand er aan dacht hare huiselijke bezigheden waar te nemen, zoodat zij

zelfs geen vuur vond, toen zij terugkeerde.

Tènggang, prauw. — Seloepat, de papierachtige witte vezelstof aan den binnenwand van deze

bamboesoort. — Monjoelösoeng,afscheuren; selósoeng, is ook een peperhuisje. — Betaroe moedé,

uitbotten. — Göndjoeng, nalaten (djangan). — Sedingan, leed. — Ndah soekat, als ’t geluk wil.

—

Otoeng, voorspoed. — Tati, zullen, zullen krijgen. — Nji, zij. — Manelöri, terugkeeren. — Bapi,

vuur hebben, vuur maken. — Nané, aan iets denken.

serambah’s op geloepai’s van napal-litjin.

I.

xX V=v xr /o v' XX ^X x x^ o x^ xx /X xx v/ /va xx o

X XX XX o X XX xX xxXX v<x x% XX xx XX xS+ X x^ X' X<x X^ sty X XX XX o

X X" xy vX XX XX \X Xv st* X/X XX xx/ XX o XVA vX x XX XX UX// O

xX // X' X^ XXX^oAji soerat p&regi kau;

Toepah adï sadjarang panau

;

Toeroenlah soekat baserambah

;

Ramoedjoe kembang di oetan

;

Tjapaké kembang hari panes;

Sekiré panoedjoe padé ètan;

Salakar ndah noepang bajang remas;

Sanoe goelö gadis.

Liefdesverklaring op een bamboelatje gegrift.

Ga mijn brief,

Ga tot mijne zuster,de schoone

;

Dat gij met ingenomenheid moogt gelezen worden.

De ramoedjoe bloeit in het bosch

;

De tjapaké bloeit als het warm is

;

Ik houd zooveel van u mijn schoone;

Het zilver wil genieten van den glans van het goud.

Gij suikerzoet meisje.

— 21 —

Geloepai,bamboelatje met een serambah beschreven. — Aji, tusschenwerpsel als aanhef. —

Aclï, zuster, meisje. — Sadjarang panau, zoover uit elkaar als de witte vlekken, die inlanders

op de huid hebben. Hier als beeldspraak voor iets menschelijk schoons. — Tjapaké, de bloem

tjempaka. — Panoedjoe, liefhebben, van iets houden. — Ètan, gij, u. — Salakar, zilver.

II.

X' XX s X'" Xx X vX' XX X o

^ XX X o XX X xX Xb' X o

XX Xx X X^ X^ xXo X/ X^ x' X o

XX Xo X' xh XXo XX\ XXo XX X' XXX

X^x XX Xo X X^ Xx X xxx X XX XX XX X X $X X XX XX XX ss

xX \sX sX o X XX X x o XX X <X^ X^XX X X XX XX X sX ^s< XXX X Xx /v\ o xA XX\ X^ XX X/s<^ xx sX o XX XX X ^ XxXX XX \X o X^ XX X' X Xo X' X

XX \X %Xx xx o >XX XX /V/XX XX XX X X X x<x sx o <X *XX XX ^X X^ XXo X xx XvA x^ VAX

Aji böloeh noepang manjoerat,

Boekan koe njoerat agoeng sauoet

;

Dèrang koe noelis doma alam

;

Njoerat ketjas noelis sadingan,

Njoerat galoembang banjoe maté;

Taladjoe koe toeroen baserambah

;

Ajam koe djalak djare löla

;

Seékoer mangamboer ka samérang;

Bakain tjinèla rangan

;

Dalam sakaroeng boelan ini

;

Idah sanö di aboet ètèng

;

Asé mainlah sita mangan

;

Warang sapama boedah obé

Warisan soekat koe ini aji.

Liefdesverklaring op een bamboelatje.

Böloeh, bamboe. — Agoeng, genegenheid. — Dèrang, niet. — Alam, algemeen, zonder om-

wegen. — Galoembang, golven. — Banjoe maté, tranen. — Samérang, overzijde. — Rangan,

om ’t midden binden. — Aboet, fijn. — Étèng, klein. — Sita, gift. — Mangan, eten.

— 22 —

III.

X^ X X<> sZX XXX yX sZX XXX X X x>x X ^ xX^

y^

yx X X yx x yxy xx yx*

xXX

?X/va x- a o sxy^ / o yx yx

y yx X o yx xxyy

A^ A o X' >A 'ÜX

x X' yxx yx Xy y Xys x X' x

x

Atikoe rindoe sari-boelan ;

Itoe goendi koe lèndjang;

Ladjoe koe toeroen menjerambah

;

Banakat sanding kadoedoeng;

Bidoek sarian pandjang limé;

Badan basat saréboe tanggoeng

;

Idoeb kaséan lamé igé.

Toewan.

Dit lied, op een bamboelatje gegrift, bevat de verzuchting van een minnaar,

wiens aanzoek tot nog toe geen gunstig onthaal te beurt viel, en die zich voorstelt,

dat bet meisje zijner keuze een ander meer genegen is. In den vierden en vijfden

regel zegt bij woordelijk : de banakat-boom groeit naast den kedondong-boom

,

’t geen beteekent: waarom zoudt gij ook juist mij verkiezen boven zoo vele anderen?

De zesde regel bevat een uitroep om medelijden op te wekken, ongeveer als: „ik

gevoel mij onuitsprekelijk ellendig”,

en daarop volgt in den laatsten regel: „beter

is het te sterven, dan zóó te leven.”

Goendi, nut. — Lèndjang, het zingen van een minnelied; ook: liefhebben, welgevallen in

iets hebben. — Sanding, naast elkander. — Banakat en kadoedoeng, boomen waarin bijen hun

nest maken. — Sarian, soerianboom. — Limé, vijf (hier vijf vademen). — Basat, nat. — Lamé,

van langen duur. — Igé, zeer.

IV.

A' xa /v' ;<X ^AP /'o XX„ y^ x x yXX yx x yx x x yx x y x o

A xxx xA x^ ^ ^ A yx x o

pa \X yx xx yy o x' yx yx o \x xx'

— 23 —w- o x X y y x x

^ yy x xx x y x x xx<y yy y y y yyy x <

yy' Xyxy yy x x x y o y yy <xXy y\ yy x x x y o <y x yy xyx' \Ay yy yy yy X ^ yy x y o

y^ v< yy y y x o yy yy yy yy y y o

y y o y X^ x X' x x x o y xX Xs* X yx y /X y yyx x x yx x' xx x yx yy 0 ,x \yy

yy yy yjy y x x o XXXDamoen djandji warisan

;

Soekat tebah soekatan ömoer;

Koeni di manélak pioen badoe maboe

;

Di pöndilah gindji ösan mènam

;

Di manélah gat aroes pandjang;

Rijah soean tandjoeng Bangkoeloe;

Göla gandjoer katala wadja

;

Góla gati pandan mangoré

;

Rasanan koe arah masé oeroeng;

Batjaré koe alam bilé wandé;

Aji sanoe warisan soekat;

Koe melang tapak warisan soekat;

Mah pinang kadé poetjoeh tebèng;

Roetoeh mané pani boelé;

Geti ati koe lèndjang gajau bai.

Sanoe toewan tabéb sekarang.

Ook dit lied is van een geloepai en moet een liefdesbetuiging bevatten ; maar

de zin is mij duister gebleven, ook nadat men mij de beteekenis van verscheidene

woorden bad trachten te verklaren. Die beteekenis kwam mij zoo gezocht voor,

dat ik meen beter te doen, die hier achterwege te laten. Onder de woordenlijsten

bij de andere liedjes komen ook beteekenissen van woorden voor aan wier juist-

heid ik twijfel; maar ik deelde ze daar mede omdat de zin van het lied er eeni-

germate door verklaard kan worden, wat bij deze serambah niet bet geval is.

Bij de nu volgende serambab’s uit de Rawas en Moesi heb ik, zoo veel ik

zulks vermocht, een verklaring van den inhoud gevoegd, nevens de beteekenis der

minder algemeen voorkomende woorden.

— 24 —

Terwijl ik voor de bovenstaande serambah’s en liedjes over den ouden tijd het

Rentjoeng handschrift van Inlanders bezat, heb ik de volgende liedjes uit den mond

van het volk moeten opschrijven.

Het is dus niet onmogelijk, ja zelfs waarschijnlijk, dat hier en daar een onjuiste

spelling is ingeslopen of een woord verkeerd verklaard; maar die waarschijnlijkheid

mocht mijns inziens geen reden zijn, om die liedjes of eenige er van uit dit werk

weg te laten.

Een paar zedelessen en afscheidsliedjes uitgenomen, hebben al de serambah’s

„liefde” tot onderwerp.

serambah’s uit de rawas en moesi.

1 .

Si Andjak, anak depati moedik ka Nornan

;

Beli atop ka Serapas, Soengei-Tenang;

Batang moempö di boewat serdam.

Terasélah andjak rasé ati;

Nganing iman mïsti tetap

;

Asal napas lagi djemenang,

Tidak loepó ngalam dendam.

In den vierden en vijfden regel zegt de zanger zich welbehagelijk te gevoelen,

nu hij zich zeker bewust is van zijn liefde. De beide laatste regels zeggen: „zoo

lang ik ademhaal, zal ik naar u blijven verlangen.”

Moempö, naam van een bamboe-soort. — Serdam, fluit. — Andjak, verplaatsen. — Nga-

ning, vernemen, hooren. — Djemenang, zijn, bestaan. — Ngalam, begeeren. — Dendam, ver-

langen, in liefde gedenken.

2 .

Kabitoe kabalik poelé,

Koendoer beboewah djedjarangan

;

Tinggi tebing di Poelau-kida;

Napal mandjoer di tepian

;

Damoen baïtoe baik poelé;

Soekoer betoewa kebajangan;

Koe seding toekaloe rasan idah;\

Odjök-andjoer warang kian.

Een bedrogen minnaar bezingt zijn leed. Na eerst het ja-woord te hebben

gegeven en zijn liefkozingen te hebben aangenomen, heeft het meisje hem met

onbeduidende praatjes afgescheept. De vijfde en zesde regel zeggen: „als uwe woor-

den gemeend waren, dan zou mijn hart verheugd zijn;” de beide laatste: „dat het

onbeduidende praatjes zijn, dat doet mijn hart leed.’

— 25 —

Kabitoe, zonder beteekenis, een woord om meê aan te vangen. — Poelé, ook. — Koendoer,

een kalebasplant. — Djedjarangan, wijd uiteen. — Mandjoer, uitsteken. — Soekoer betoewa ke-

bajangan, gaarne genieten van den glans (der schoonheid van het meisje). — Seding, hartzeer.

—

Rasan idah, verbroken afspiaak. — Odjök-andjoer, praatjes; andjoer beteekent eigenlijk »voor-

uitstooten,” zooals men een zaag doet; het terugtrekken heet dan »tarik.” — Warang, gij. —Kian, slechts.

3.

Sepetoe boedjang Palèmbang;

Katja-ketènan Samat-ali

;

Sekarang moedik Pesoema.

Roempoet-manis karang-karangan.

Pakoe-bindoe dalam loeboek.

Tapégoe penané lèndjang;

Ngitoeng toelisan langit tinggi;

Ndab koe tangis, koe semoeloeng,

Ndab koe rindoe bedjalan djauoe.

Minnelied van iemand die nog niet zeker is van wederliefde. In de vier laatste

regels zegt de zanger:„wat kan ik anders doen dan weenen en aan u denken

;gij

die zoo ver boven mij staat!”

Sepetoe, eigennaam. — Boedjang, jongeling. — Katja-ketènan,

vriend en metgezel. — Sa-

mat-ali, eigennaam. — Karang-karangan, met draadjes aan elkaar gebonden tot hoofdsieraad,

nam. het roempoet-manis. — Pakoe-bindoe, een varensoort. — Tapégoe, in gedachten zitten met

gebogen hoofd. — Penané, denken, muizenissen in ’t hoofd halen. — Semoeloeng, weenen.

4.

Serapas ka Soengei-Tenang

,

Ka Tebing-tinggi membeli padi.

Idah bekapas, beli benang,

Mandang di poedji oléh laki.

Dit is een serambah die de inlander kasar, lomp, noemt, omdat de zin te

duidelijk voor de hand ligt. De beide laatste regels beteekenen :„hebt gij geen

katoen, koop dan garen; als uw man dat garen ziet krijgt gij even goed een

prijsje.” De bedoeling hiermede is: „indien gij uw man gunstig voor u wilt stem-

men, moet gij er het een of ander loopje op zoeken.”

Zulk een liedje heet een „sindir gadis,” lesje voor maagden.

5.

Kepajang tjondong ka lauoet,

Bajangnja datang ka semerang.

Soekat koembang betali ramboet,

Mibar di dalam tjajó mandang.

Een liefdesverklaring. — De beide laatste regels zeggen: „al mijn doen en

111 . 2 . 4

— 26 —

denken heeft u tot onderwerp; omdat ik steeds in uw omgeving ben, uw glans

steeds mij bestraalt.”

Mibar, vliegen.

6 .

Njai-reinas bedagang minjak,

Kembang seloepat menjoelösoeng.

Temas djangan penané banjak,

Ndah geliran tati oentoeng.

De beide laatste regels zeggen: „Maak u geen zwaar hoofd, laat den moed

niet zakken. Als het geluk wil zal de zaak wel in orde komen.”

7 .

Mata-hari menari oeloe,

Metoenja sedang kindang-hari

;

Kembang tandjoeng di tjandi laras

;

Atoer semaring radjö-boeroeng;

Ndah terbang kapan lagi;

Oedjar emboen kapanasan.

Dit is een lied van een boedjang bij den aanvang van het feestvieren in de

balai. ’s Morgens zijn de maagden en jongelingen in de balai bijeengekomen; de

oudste der maagden, in het lied radjö-boeroeng genoemd, heeft alles geregeld.

„Yang nu maar aan met zingen ,” zegt de zanger.

Metoe, opkomen van de zon. — Kindang-hari, morgenstond. — Laras, jonge boom. — Se-

maring, juist, in orde. — Oedjar, gezegde.

8 .

Alang kaïloek batang moendam,

Aroes djalan boengö ka taman;

Dalam ahérat, paja napas dalam serdam;

Sapö menimbang rego njauo?

Lain kepada malaïkat.

Dit liedje zegt: „de jongeling bemint de maagd, de maagd den jongeling.” De

beide laatste regels beteekenen letterlijk:

„wie anders dan Gods engel kan de

waarde der ziel wegen?”

Rego = harga, waarde.

9 .

Makeli laug di manggoes;

Nentacg iwah pinggir pasisir;

Sajang karangan djalé djarang.

— 27 —

Iloek , boedi,seramping

,aloes

;

Damoen sekiró sepandoek sier,

Ndah nian koe ajon lèndjang.

Een liefdesverklaring. De vierde regel bevat vier woorden, die een poedji-an,

loftuiting, voor het meisje zijn. De beide laatste regels zeggen: „omdat ik overtuigd

ben, dat gij het met mij eens zijt, daarom ga ik voort werk van u te maken.”

Makeli, klanknabootsend woord, van het geluid dat de »lang”, een valk,. maakt. — Mang-

goes, manggistan (de vrucht). — Nentang, zien, naar iets zien. — Iwah, een klein vischje,

ook visch in het algemeen. — Karangan, vischnet. — Djalé, werpnet. — Seramping, fraai,

schoon. — Sepandoek, eenstemmig. — Sier = resijö, van ’t zelfde gevoelen. — Ajon, voortzet-

ten, voortgaan met iets.

10 .

Baringin tjondong ka teloek

;

Djalan menjampai sapo-tangan

;

Kapèngèn ati bekoendang iloek

;

Satoe tidah adé di tangan.

Liefdesverklaring van een armen jongen, die vreest het meisje zijner keuze

niet te kunnen krijgen. Hij zegt in dit lied: „ik zou u zoo gaarne de mijne zien,

maar, helaas! ik bezit niets, geld noch goed, en dat is toch noodig; want om te

gaan moet men een pad hebben en om iets op te hangen een hangplaats.”

Menjampai, een doek ergens over hangen. — Bekoendang, wenschen verloofd te zijn.

11 .

Poetoes belenting tali pedang;

Sapo-tangan berego idah

;

Tjindé berego doewé soekoe.

Dalam ati gaméra lèndjang;

Angin koe roesak idah

,

Adé katé koe la'ir doeloe.

De zanger verzekert zijn beminde, dat zijn liefde standvastig is, dat hij het

vroeger gegeven woord gestand zal doen.

Belenting, geheel en al. — Tjindé, kain tjindé, ouderwetsche lange zijden buikband. —Gaméra, welgemoed. — Laïr, openbaar maken.

12 .

Gadis se soekoe, soeka-pinda;

Toendoek betenoen ka Palèmbang;

Andoen meragi ka Bangkoeloe.

Manau-riang, moeara Rawas.

Damoen sanoe meïnilah,

— 28 —

Genantjé toe idah tauoe badoe;

Mbak lang di bendjar panas,

Kabombon menanggoeng lèndjang.

De zanger zegt dat zijn liefde steeds zal toenemen. „Gelijk een valk,

die geen

schuilplaats vindt tegen de hitte van het zonlicht, doorvliegt en sterft, zoo zal ik

ook sterven als gij de mijne niet wordt, mij geen wederliefde schenkt.”

Soeka-pinda; tijdens het Sultansbestuur en ook daarna verhuisden veel Rawassers naar het

Djambische; die personen werden sorang soeka pinda” genoemd. Hier is het een zinspeling op de

veranderlijkheid van jonge meisjes. — Toendoek, bukken, vooroverzitten; in overdrachtelijken

zin: onderwerpen. (Melengga, mentjoenga, nankada is rechtopzitten.) — Andoen, gaan, zich be-

geven. — Manau-riang, een rotan-soort. — Sanoe, gij. — Genantjé, ik. — Badoe, ophouden,

eindigen. — Bendjar, zonneschijn, zonlicht. — Mbak, gelijk, als. — Kabombon, ophoopen.

13 .

Koembang manö ke poeti?

Nadjin poeti ajam kelaboe

;

Ajam kelaboe koembang poelé.

Koendang orang soekar betoeli.

Nadjin betoeli adï anoe

,

Adï anoe noemang poelé.

Lied van iemand die een blauwtje geloopen heeft. Hij zegt: „waar is er

wit aan een koembang? wit is er aan een bonte kip, maar zwart is zoo’n bonte

kip toch ook. Iemands geliefde is maar zelden trouw. Trouw is alleen „zij” ; maar

neen! ook zij niet, zij verstoot (mij) ook.”

Nadjin, wat betreft, wat aangaat. — Koembang, een zwarte kever. — Koendang, geliefde. —Betoeli, trouw, verliefd. — Noemang, verstooten.

14 .

Sökan depati Rembaan milir,

Oléh Penoekal memboenoe Djauo ;

Sembilan pandai di lauoet,

Makan boewah bekirai rebah.

Toedjoeh ratoe, sembilan gelir,

Tidah koe tital lalai loepö,

Ka di sanggoelan sanding ramboet,

Abot gementi mané, oewa!

Penoekal, zijrivier van de Moesi. — Pandai, goudsmid. — Bekirai of bangkirai, een vrucht-

boom. — Sembilan gelir, negen geboorten. — Tital, uitwisschen. Tidah koe tital lalai loepö,

ik houd geen oogenblik op, aan u te denken. — Abot, zwaar, zeer veel. — Gementi, onveran-

derlijke genegenheid. — Oewa, uitroep.

15 .

Mbak manö betjarö menjèlo?

Raté teloek di amboeri;

— 29 —

Tidah djoegé djèlo mengenoe;

Rambang tesangkoet di semerang.

Mbak ruanö betjarö bekatö?

Katö orang baik koe atoeri;

Idab djoegé kató begoena;

Warang berasan takoet djoegé.

De zanger verwijt zijn geliefde gebrek aan vertrouwen. Hij zegt: „te vergeefs

heb ik zoo mooi gesproken als ik kon, gij vertrouwt mijne woorden toch niet.” De

vier eerste regels beteekenen:„hoe vischt men met het werpnet ? Over den geheelen

inham wordt het net uitgeworpen, toch is geen visch in het net gekomen. Het

net is vastgehaakt aan de overzijde.”

Betjarö, wijze, manier. — Raté, geheel, overal, gelijk.

16 .

Ka Palèmbang sekali ini,

Damoen idah membawé goeie;

Idah membawé goelé lagi.

Kami lèndjang sekali ini,

Damoen idah membawé toené,

Idah membawé toené lagi.

Lied van een minnaar, die zich zelf moed inspreekt. „Als ik dezen keer geen

ongunstig antwoord krijg,” zegt hij, „dan behoef ik voor ’t vervolg niet meer bevreesd

te zijn.”

Toené, tegenspoed.

17 .

Roempoet-roempoeti padi djarang,

Mandang nji gajoer ngondé boewah,

Toeroet-toeroeti soekat malang,

Mandang di aloer oléh toewah.

Lied van een jongeling, die het meisje op wie zijn keuze is gevallen, eens

wil polsen.

Nji) gij- — Gajoer, hoog. — Aloer, verkrijgen.

18 .

Ka Palèmbang sekali ini,

Dagang sepat dengan seloewang.

Kapan lèndjang sekali ini,

Tinggal bawa dengan toelang.

— 30 —

Minneklacht. „Alles deed ik om u te verwerven,

’t was vruchteloos. Mijn liefde

heeft mij uitgeteerd.”

Sepat, een klein vischje. — Seloewang, een vischsoort. — Bawa, vel, huid.

19 .

Orang Ngoelak soekar bekoelé,

Idah makan pinang bebelah

;

Makan pinang sigar sepoeloe.

Lagi ketjil Adam semoelé

;

Idah kale bekató renja

;

Kale bekatö awoe soenggoe.

Liefdesverklaring. „Zoo als mijn mond spreekt, zoo spreekt ook mijn hart.”

Ngoelak, naam van een doesoen. — Bekoelé, bevriend, vriendschap sluiten. — Sigar sepoe-

loe, in tienen gesneden. — Semoelé, in den beginne. — Renja, zinledig. — Awoe, moet, behoort.

20 .

Damoen pandan betali ramboet

;

Loean prauoe meladingan.

Damoen toewan poelang ka lauoet

,

Proatin banjak besedingan.

Lied aan den kontroleur gericht. De zanger zegt: „als gij wordt overgeplaatst,

ons gaat verlaten, dan hebben de hoofden veel leed.”

21 .

Apé di keli ka semerang ?

Ngeli tebing di kauoer landak.

Apé di keli koendang orang?

Djadi seding penané banjak.

Een zedeles. De zanger zegt: „Wat ziet gij aan de overzijde? een stekelvarken

dat den grond omwoelt. Wat ziet gij naar de geliefde van een ander? dat geeft

leed en haalt muizenissen in ’t hoofd.”

22 .

Brapé manis peringgi

!

Manis kaloekoet menggoeligo.

Brapé tangis toewan pergi!

Tangis menoentoet membawo gilo.

Afscheidslied aan een vertrekkend ambtenaar.

Peringgi, kalebas-soort. — Kaloekoet, een honigbij. — Menggoeligo, zeer zoet. — Menoen-

toet, zien heengaan, uitgeleide doen.

— 31

23 .

Djangan di toetoe limau padang,

Idah ka lamö rapak lagi.

Djangan di roesoe anak dagang,

Idah ka lamö tampak lagi.

Zedeles. „Kap niet in een vruchtboom op het veld; spoedig zou hij groot wor-

den en vruchten dragen. Maak het een vreemdeling, een reiziger, niet lastig;

spoedig ziet gij hem niet meer.”

24 .

Tebaris koeté di Tebing-tinggi

;

Boeroeng binti moengga prang;

Tangis mas menjeding soemping;

Menjeding tampoeng melajang djauoe;

Mbak boengö poelang kakebon,

Soekar balik ka rindoe lagi.

Minneklacht. „Nu weent gij geliefde en hebt harteleed ; maar als ge weer bij de

uwen zijt, dan denkt gij wellicht niet meer aan hem die u liefheeft en ver van u is.”

Tebaris, op een rij. — Koeté, wal, vesting. — Binti, een vogel. — Moengga prang, ten

oorlog trekken. — Mas, goud, — soemping, hoofdtooisel, — tampoeng, gouden band om ’t hoofd:

namen waarmeê de zanger zijn geliefde aanspreekt.

25 .

Njai-remas bedagang minjak;

Kedoendoeng loean beroegé;

Djangan tji mas penané banjak;

Ati loendoeng kasané djoegé.

Liefdesbetuiging. De zanger zegt: „heb geen zorg mijn geliefde; mijn hart is

u alleen genegen.”

Beroegé, pendoppo. — Loendoeng, overhellen naar, ’t zelfde als tjondong; hier in de betee-

kenis van genegen zijn.

26 .

Ajam djalah djèli löla;

Seékoer koe amboer ka semerang.

Adï toe djangan meradjoet ngari soelé;

Isoek koe timbang di baringin.

De zanger heeft ongenoegen met zijn geliefde. Hij zegt: „ontvlucht me niet,

omdat ge verstoord op mij zijt; onderzoek eerst of ik dat verdien.”

Djèli of djèloe, spoor van een haan. Djèli löla, lange spoor, weergalooze spoor. — Amboer,

loslaten, laten vliegen. — Meradjoet, kleinmoedig. — Ngari, gaan.

— 32 —

27.

Andjing kapas boete sebelah

;

Ngadjak sedekab bawah toepak.

Ngadjak orang lèndjang kaloe salah,

Manölab pengaté bapa.

Dit lied is aan de ouders van de bruid gericht, om hen voor de huwelijks-

plannen te winnen.

Andjing kapas, witte hond. — Boeté sebelah, blind aan één oog. — Toepak, naam van een

boom. — Lèndjang beteekent hier liei'koozen. — Pengaté, oordeel, uitspraak.

28.

Beroemboen ajam di adoe,

Djalah-karas temiang, rotan;

Tangis emboen di godong kajoe;

Pajahlah panas menanti oedjan.

Minneklacht. De zanger zegt: „eerst wanneer gij mij wederliefde schenkt, zullen

mijn tranen en verdriet eindigen.”

Beroemboen, kip met witte, roode en zwarte veeren. — Temiang, een bamboesoort. — Gö-

dong, blad.

29.

Sapé meragi benang koesoet

Lain kapadé sendjar-boelan.

Damoen toewan poelang ka lauoet,

Sapé menetap loera sembilan.

Afscheidslied.

Wie kan verward garen bewerken?

Alleen mijn uitverkoren schoone.

Nu gij heer ons gaat verlaten

,

Wie zal nu de negen loera’ s besturen?

30.

Toeng-bedetoeng menebang padi;

Tengah djalan pergi ka roemö;

Ka roemö membawa lading.

Djadi moemoek peritoengan,

Mbak aroes toemboek ka tebing.

De zanger heeft een blauwtje geloopen. Hij zegt: „nu gij mij verstooten hebt,

weet ik niet meer wat ik doe; ik zie geen uitweg meer, zooals het water, dat

tegen den wal stuit.”

— 33 —

Toeng-bedetoeng, klanknabootsing van stampen of kappen. — Moemoek peritoengan = ilang

pikiran, verbijsterd.

31.

Njai-remas bedagang minjak,

Kembang seloepat menjoelösoeng

;

Kembang selösoeng auoer doeri.

Temas djangan penané banjak;

Ndah soekat geliran tati oentoeng;

Mandang njö oentoeng manelóri.

Liefdesbetuiging, waarbij de zanger zijn geliefde moed inspreekt.

32.

Apé kajoe ramoean tenoen?

Apé benang pengarang sikat?

Damoen ajoe nimbang pesemoen

;

Berapé bilangan melaïkat.

Aanzoek om wederliefde. De zanger zegt in de beide laatste regels: „overweeg

mijn aanzoek; ik heb zulke goede en eerlijke bedoelingen.”

Pesemoen, aanzoek.

33.

Apé kajoe ramoean tenoen?

Apé benang pengarang sikat?

Tjepéring kembang di tebat;

Kembang djaroedjoe di tepian;

Tandoer siri, tandoer djaroedjoe,

Tandoer djerenang ati-ati

;

Damoen ajoe nimbang pesemoen

;

Kata bilangan melaïkat;

Toentoet pili maring panoedjoe,

Jang penjenang rasé ati;

Kaloe idah penoedjoe kian.

Verzuchting van een jongeling, die vreest, dat het meisje zijner keuze, niet

hem, maar een ander heeft uitverkoren.

Tebat, vijver. —Tandoer, planten. — Ati-ati, zeer fraai, met zorg. — Toentoet, uitkiezen. —Maring, die, welke. — Panoedjoe, de uitverkorene, gekozene. — Penjenang, lust.

34.

III. 2.

Ajam kedoewé koerik ini,

Bedjalan ódö-semodö,

Tandang karoemah boeroeng koetoel,

5

34

Kami doewé beadï ini.

Warisan sempama djèlé boeroek;

Mandang tesangkoet di pemoeboel.

Lied van een jongeling om bet meisje zijner keuze te polsen.

\

Odö-semödö, langzaam. — Tandang, gaan. — Djölé, werpnet. — Pemoeboel, herstellen.

35 .

Isoek hari kami menoegal;

Idah bidoek, besernang;

Lembak tepian kidal pati;

Indoeklab tinggal misti tinggal;

Kebon boengö pisti tinggal;

Boeroek mendjadi, rimbo tenang;

Terkoekoe ngali tinggiran,

Teloek mendjadi, rantau panggoeng;

Tangis kasian dalam ati.

Lied van een diep verslagen minnaar. Zijn geliefde beeft een ander uitverkoren

;

bij gevoelt zicb als verlaten door allen en alles.

Besernang, zwemmen. — Lembak, badplaats, tevens bestekamer. — Kidal pati, links van

het huis van den Depati. — Boeroek mendjadi, rimbo tenang, (als wij de plaats verlaten,) wordt

alles weer wildernis. — Ngali, zich verplaatsen. — Tinggiran, takje, waarop de terkoekoe (duif)

zit. — Rantau panggoeng, ondiep water.

36 .

Sira getang djangan di boenoeb,

Tambalab roempoet di lelaman;

Hari petang penané penoe;

Betambalab koesoet angan-angan.

De jongeling weet niet wie bij kiezen zal, zooveel scboone en lieve maagden

zijn er.

Sira-getang, een grassoort. — Penoe, zeer veel. — Angan-angan, gedachten.

37 .

Kami roesö, bertoeng main,

Seloewang meniti boewi;

Sajang alam kepadé main,

Badan teboewang mané boléb.

De jongeling verzekert zijn beminde dat zijn liefde onveranderlijk is.

Bertoeng, kikvorsch. — Alam, de menschen.

38 .

Sakan Kemering banjak mati;

Bereboet kain patöla;

— 35 —

Petoli mati di samboet.

Sakan tjepiring kembang pagi,

Ngitoeng sesiëwé Réma-dawa

;

Mandang di karang oléh ramboet.

De jongeling zegt in dit lied tot zijn geliefde, dat zij veel van elkander hou-

den, beide eens van zin zijn.

Kemering, bekende rivier. — Bereboet, grabbelen, met velen naar iets grijpen. — Petoli,

naain van een man. — Samboet, doodsteken uit minnenijd. — Sesiëwé, voornemen.

39 .

Bedetas ketiran padang

,

Nentang pertjang berioenan

;

Beringin di Djauo rampak rimboen,

Mengetjas benang serentang,

Ngitoeng boemi di pagar emboem.

Liefdesverklaring. De zanger zegt in den tweeden en derden regel: „vroeger

waren er zooveel ongetrouwden in den vierden: „nu zijn velen gehuwd en blijf

ik alleen over als benang serentang; dat ontstemt mij (mengetjas);” in den laatsten

regel:

„zoo als de wereld door de lucht is omringd,zoo wordt mijn uitverkorene

omringd door tal van jongelingen.”

Bedetas, klanknabootsing van het geluid dat het afbreken van een tak maakt. — Nentang,

kijken. — Pertjang, vogel. — Berioenan, velen bijeen. — Rampak, groot. — Mengetjas, het

geluid »tji”, dat iemand maakt, wanneer hij ontstemd is, wanneer hem iets tegen valt. — Be-

llang serentang, een enkele draad.

3ü —

VIERDE HOOFDSTUK.

WOORDENLIJSTEN. — SPREEKWIJZEN UIT DE BOVEN-RAWAS EN LEBONG.

I. NEDERLANDSCH—KOEBOESCH.

Arm longon.

berg boekèt.

billen poenggoeng.

blaffen njalök.

bloed dérö.

borst dédö.

brullen korèng.

deze laparö.

die, dat jöi.

doek koin.

dooden boelè.

dorst kelaperen.

dij paha.

een esa hóloi.

eten makon.

gom (gëtah) poeloet.

hars démor.

honger kelaperen.

kapmes parong.

koken reboes sekó.

lans seligi.

mauwen goetan.

meer dènou.

muskusrat telegoe.

nagel boengalon.

oksel tekia.

olifant gèdjö.

optillen tatingkö.

op weg gaan bedjèlon.

overnachten op een temalem di

boom in de wil- rimbanio.

dernis.

rhinoceros bèdok.

rivier soengei.

roede tjitjé.

rug belakong

schouders béhoe.

schreeuwen memantouw.

slaan bekapö.

slang oelöre.

steken nikom.

straffen boenöhi.

twee doewö holoi.

tijger nènèk.

vallen oembaan.

vergif marabila.

verkoopen deböli.

verzadigd kekonjongon.

vleesch dïging.

waar kemönöjé.

water aïk.

weenen meratop.

werpen titè.

bénèr

— 37 —

II. NEDERLANDSCH—NAPAL-LITJINSCH—LEBONGSCH.

In de hier volgende woordenlijst strekt het Napal-litjinsch tot proeve van de

dialecten der Boven-Rawas. In de kolom „Nederlandsch” zijn soms bekende Ma-

leische namen van planten of dieren gebruikt wanneer Nederlandsche ontbraken.

Waar verkortingen wenschelijk waren, beteekent N.-l. Napal-litjinsch en L. Lebongsch.

Nederlandsch. Napal-litjinsch. Lebongsch.

Aal selan.

'aan, vragen aan baakinoi magwra.

aaneengesloten padoe apoet.

aangebroken (van tijd) sapoei totok.

aankomen sapwri.

aanvatten gegong gegong.

aanvullen tamba tamwra.

aap tjiga tjigök.

aap (siamang) siamang siamang.

aap (simpei) sipoei sipewri.

aarde (voor potten bakken geschikt) daliah.

acht delapoen delapoen.

achter ’t buis balak oema bèlè oema.

acbteruitgaan melileri maalilai.

ademhalen njabwri njaabai.

afglijden tesindörong tadörong.

afval (doode bladeren en takken) selaé.

allen segaleri koetwroe.

alles galö.

al te zeer telalau sekilai.

ambachtsman toekang toekang.

apenkelk perioek beroek.

arbeid koemat soeswra.

argusfazant koewau koewau.

armband,band om den enkel gelang gelang.

avond peleba pelebwra.

baard godé.

balk (voor omwanding) sèto didjo.

bamboe x

) böloe boeloeë.

') Auoea (N.-l.) of poekoea (L.) en seï (N.-l. en L.) zijn namen van bamboesoorten, die ik

niet me 1

Maleische kan identifiëeren.

38 —

bamboekoker (bij het weven) toeak toerak.

bamboekoker (voor ’t anausap) toekal tikoa.

bamboekoker (voor damarkaarsen) belebass belebass.

bamboepin sabet paatjeting.

bamboespruit leboeng leboeng.

band van boomschors atoi

bank van bamboe in de rivier geplaatst

om visch te vangen loepat.

batate (Batatas edulis Chois.) pilau.

bed (in een tuin) petak petas.

beek biti biol-ti, biöti.

begieten denioess tjoeëri.

behagelijk senang senang.

behalve malïnkan malmkan.

behoorlijk patoet patoet.

bel (kleine koperen) gèrèng iïng.

beneden piba bera.

bepaald tetewp tetap.

berg tebau tebo, tebau.

bestrijden melawoen maalawen.

betel ibwen iboen.

betelnoot pinang pinang.

bëtoeng (Bambusa aspera R. et S.) peïng.

beurtzang, om beurten zingen njambai, serambai, mënjamboei.

beurtzang (gedurende den dag)

seramba

bödöi berdjong.

bewaring (in) geven soakeri petaroeë.

bil poenggoeng pingging.

bitter pat pèët.

blaaspijp sepoet sepoet.

blad (van een plant) dawoen daun.

blanketten boeha pöpör.

blauw biroe

bliksemslag petia goetoea, tagar.

bloed dala dalewra.

bloedzuiger linta. litra.

blusschen padum padum.

bocht (rantau) ötiw etoe.

boeleeren. kenoetjo.

39 —

boom (om een prauw voort te duwen) satang satang.

boombast tewreb.

bord pèrèng pinggan.

borst dadau dadö.

boschkip beroegó.

boven dass dass.

bovenop dass nak dass.

branden

brandhout, zooals dat onder de huizen

kemrem.

is opgestapeld poentoeng

breken, gebroken patië.

brengen kembin.

broeder (als familiebetrekking) koejoeng kakö.

broek saawal saawal.

brug titian djamboeën.

bruid gemian mengoendoeë,

buffel kaöbioe kebwroe.

buik tenoei tenoei.

buis badjioe badjau.

buiten loewra danera.

bijl balioeng balioeng.

bijl (groote) rembas imas.

bijten

cardamom (plant, Amomum Cardamo-

kenget baa tenget.

mum L.) poeëra poeëra.

cardamom (zaad) poear lakö.

cassave (Janipha Manïhot H. B. et K.) obi kioe.

cicade sengingia sakitai.

cigarette roko roko.

citroenboom (wilde) limau öpit.

citroengras (Andropogon Schoenanthus L.) seoi seëwri.

daar teneö nadi.

daarheen mai minderi moi mindi.

dadelijk, met een béko.

dag bilai.

dak atoep atroep.

dalen menoeöen maanoen.

dansen tenaak maanaai.

dapper binwi binei.

meng-

[injan.

— 40 —

denken bepikia pèkir.

deur piteroe bang.

deze enoe.

dichtbij kedoet, paa pao.

die, dat deëu dao.

dier binatang binatang.

diep alem lewrem.

dinsdag selasö

djengkol (boom,Albizzia lucida Bnth.) djeïng djeïng.

doek lö kain, lö.

doelang-doelang (boom,Glochidion da-

syanthum Kürz, ’u de Rawas: manik) ngin.

dom bangau bodong.

donderdag kemiss

dood matoei maatwri,matoeng.

door oelet oléa.

door, ten gevolge van noek köi.

doorn tabök tewbö.

doos telepa telepa.

dorp koetwri sadoei.

draad benang benang.

draagmand saioe mikoet bau.

dracht sa-amboeng.

dragen (met een draagmand) beoenang mikoet.

dragen (zoo als men een kind doet) kelikoet.

drassig litjak letjewrep.

draven, op een drafje loopen mengatjap

drie telau telau.

drinken mboek biöl meènèm.

drinkplaats soeban.

droomen mipewri mipai.

druppel ti ti.

dubbel teruggeven nikal

duidelijk taang teang.

duif balum toe ou.

duim indoek tangen boewi tangen.

duister keloem beklewren.

duizend sibewoe saribouw.

dwarsbalk (onder het huis) ameri gelang oelang.

41

dwerghert(Tragulus

)sösói sösoé.

dij pau baloeng.

dijk paït bètèng, pigai.

echter tentapoei tetapi.

een dau do.

eend itik itik.

eergisteren kemarèn doeloe, ke- lebewra kedoewai ]

doewi malum lum.

ei tenöl tenoa.

eiland poelioe poelwroe.

einde tamet tamat.

el (van den elboog tot den top van den

uitgestrekten middenvinger,

Mal.

hasta, Manangk. ètö) sete seto.

elboog sikwroe sekoa.

elf seblas seblas.

ellendig melawet pèsèt.

en dan kinget.

enkel (lichaamsdeel) pengelang betiss pengelalei betiss.

enkelbeen boekwroe laleri telan betiss.

eten mengan meoekmoei.

fakkel,

gebruikt bij het verzamelen

van honig en was toenem

fazant moewau

flambouw sölok soeloea.

fluit sadem sederem.

fraai iloek baës.

framboos (wilde) pentjaringé.

fuik (groote vischfuik van bamboe) bwroe boeboewe.

fuikje van gedoomde rotan oena

gaan mai mói.

gaar mesok.

gambier gambia gambië.

gat, mijn lebong lebong, pelobang.

garenklos taajang petoeng.

garenwinder menjemban kitjia.

gebogen bitewi kèwèt.

geel koening

geest (booze) djiïn djiïn,

ibilis.

111 . 2. 6

— 42 —

gehucht talang talang.

geit kambihg kambïng.

geld (tot onderhoud) blandjera blandjau.

geleding auwoess ngan.

geleerd pandai panói.

geleiden kemboess kemboess.

gelijk seperteri auwri.

gelijk aan da ineu auwri.

geneeskundige biden doekoen.

genoeg sapoei sapoei.

geschrift soeët soeët.

geven kasa kelewri.

gewoonte adoet adat, oekoem.

gierst djèloei.

ginds minderi diï.

gisteren kernaren lebewra.

goederen barang barang.

gom (zooals die uit de boomen druipt)

gom (als handelswaar, vooral voor vo-

geta getwra.

gelvangen) poeloet poeloet x).

goud mas mas.

grafhuisje pendoem dj iet.

graszaad iti doekoet semat boewa doekoet kandjai.

greppel laren larèn.

grintbank poelioe poelwroe.

grint (aangespoeld) boengin benoei.

groen idjioe

grond, aarde pitö.

groot lewri laï.

grijpen menakwrep

gij koemew kö.

haar, beharing mboek mboek.

haarsieraad soping soeping.

haastig segera gatjang.

halen kema, soesoeng kemó.

hals kaagen kaagen.

hand tangen tangen.

') Eene soort van liaan die zoodanige gom oplevert, heet in beide dialecten »poeloei”.

43 —

handeldrijven galess galoess.

handpalm telepa telapö.

harpoen serapang.

hars töngon töngon.

hart (van een boom) poeloea, koebal poeloea, telas.

heg koetau.

helder djaëna djenia.

helft, half weg donök.

helpen toeloeng toeloeng.

heuvel tebau tebo, tebau.

hengel patjing kèwéw.

hert oesau oesö.

hiel toemit toemit.

hier minai piö.

hoe, hoedanig tje inan menewra ouwipwroe.

hoeveel beapan kedau.

hond koetjak koejoe.

honderd seötöss sótöss.

honger lita njèmèn.

honig medewoe medouw.

hoofddoek dèta tjoelau.

hoofdpijn, duizeligheid pening pening.

hoog kelekat

hoogwater biöl kötok biöl kötök, biöl deëm.

hoorn tandoek tandoek.

hopen arep arep.

hout kioe kioe.

huis oema oema.

huisjesslak kerasip.

huiswaarts gaan bala bèlèk.

hulp (wederzijdsche) bebauwri toeloeng.

hij kaboen etoen, si.

idjoek (vezelstof van den anaupalm) idjoek idjoek.

iemand anders toen der betwri.

ik kewoe oekoe.

in alum lerum.

indien djekalau kalau.

ingestort boengkas.

inham (in een rivier) loeboek loeboek.

— 44 —

in huis daseri

inpakken ibwret.

instaan voor iets mengakweroe mangakou.

ivoor gading gading.

ja aë auoe.

jong moedai oeai.

jij keroe kö.

kaap tandjoeng tandjoeng.

kakelen bekökö bekökó.

kakkerlak lipoess lèpèss.

kapmes mandioe piëtat.

kat koetjing koetjing.

keladi (Colocasia antiquorum Schott.) taless.

kennen tïnget namoewn.

kiezen kala kilië.

kind anak anak.

kip monok mönök.

klapper niol niol.

klapperaap beoek beoek.

klappermelk satan.

kleeding pakoei pakewri.

klein ópot titi.

klimmen menkena baakené.

kloppen tepoe.

klos pesaboet pasabwroet.

klossen (v. e. prauw) tamboekwoe

knarsetanden mengeriti baatinök.

kneukels boekroe pakal djiëri boekau djiai.

knie kepalö ketöt ketöt.

koe djaoewi

koffie kawa kawo.

koken kesök

kom mankö sajök.

kontant toenai lèkèt.

koopen tenoekoea

koper keningen.

korf (voor rijst) kiding kiding,

getoa,pané

,

penjedang,

tjoekö

(naar bet verschil

van grootte).

— 45 —

kort pedak, siket pedak, sikwret.

koud senga sengö.

krabben tegi.

kralen manik manik.

kreupelbosch beloekar boekewal.

krom boengkoe.

kropgezwel seketö.

kus (op de band) soedjoet semra.

kussen bantal batera.

kuit (v. e. menseb) betiss betiss.

laag (coucbe) lampiss lapiss.

laag (niet boog) tena temewra.

laeben tetauwri tetawai.

lang pandjang pandjang.

lang geleden aan an.

langzaam lamboet, ading tjendo.

lans baboe balau.

laten doen mai keloea.

later kedong kedong.

ledig langedai tjigai.

leenen mindjoem mindjewrem.

leeraar sembitöl bagoean.

leeren adjera kadjira.

leerling moeip moerip.

leiden ki'mg mangiïng.

lek miïss minoa.

lepel sandoek sendoek.

letter boewa toewai.

leven idoep idoep.

Kegen

lindjoeang (andjoeang, Calodracon Jac-

pembong melitjin.

quinii Plancb.) pendjeloeang.

links kidioe kidwroe.

list akal akwra.

loon oepa oepwra.

loopscb mengauwoen kawin.

los lepass lepass.

lossen (pand) teboess teboess.

luik bioei pengedan.

— 46 —

maagd gadiss samoelen.

maan boelen boelren.

maandag senèn

mager djaëri dj aai.

maken kenea, menera kenera.

makker ngau koeat.

malen menggilang.

mand (voor gambirbladeren) panai pané.

mand (krandjang) keoendjeroe

mand (van rotan) kandöl kandoa.

mannelijk semanoei samanoei.

mat (van bamboebast) paran.

mat (van rotan) djali.

mat lapit

medang (boomen van de familie der

Laurineeën) medang medang.

meer (waterplas) danioe biök tebewret

meer leba lebia.

meisje opik tjoepi.

melk soesoe, dada soesau.

merk tjiëri. tandö.

mes pisioe,

pitat piswroe.

mes (bouten) tjitoeng tjitoeng.

mes, om tabak te snijden palading.

met dengan koewat, ngen.

middel (lichaamsdeel) pinggang pinggang.

midden tenga tenga.

modder lopoer.

moeder indö,tamang inök.

moedertje (vrouwtje) minèn minoen, mewi.

moeras awang sauoeë.

moeraspalm (Nipa fruticans Wurmb.) èmai of roembio.

moerassig pajau pajo.

moerbeziënboom setwroe.

mogen boléa.

mond ngoess ngoess.

morgen (morgenstond) peloeing.

morgen (volgende dag) pageri moemoen.

mossel kidjing.

47 —

mnis

munt (door kinderen op de borst en

tikoess tikoess.

den rug gedragen) pasoengan

muskiet njömök njömök.

naar achteren mai bela kedong bèlèk.

naar beneden mimba moi mimra.

naar boven menak minass.

naar voren mai medenam moi denam.

nacht malum kalemoen.

nagel koekwoe selon.

nalaten oesa demerak.

nat regenen kapwres.

nauw koepit sepiët.

neen lang tjoa.

negen sembilan sembilan.

nek toekoep toekoep.

nest saang.

netel (djilatang) sapiang.

neus idoeng ijoeng.

nieuw belouw.

nog igewri igai.

nok (bedekking van bamboe) toekoep boeboeng

oever tebing

of atauwa tauwra,

olie minjak minjök.

olifant gadja gadjwa.

omstuwen (feestelijk geleiden v. e. bruid) mapak mangikwra.

om te akan bi.

omvallen leak tagoeling, oeboeë.

omwanding dinding kewet.

omwinden kaping kaping.

onder piba nak bewra.

onderhandelaar djenang

ondeugend gagal kidé of nakwra.

ondiepte rangkat kaswrat.

onrust rösö gadoeë.

onrijp mata matra.

ontvangen taïmau taïmau.

ontwouden djadjera mangpoea.

— 48 —

oog matwri maatai.

ooglid keloekoep matwri pedjewrem maatai.

ook kana, tje-eu adé.

oor tioek tioek.

oorhanger gambang anting.

oorlog prang prang.

op padeu pada, magera.

opdat sepaja djidjai.

openen singkap sikèp.

ophouden dan.

opklimmen menak kemenè.

opnemen aket kakwet.

oprollen goeloeng goeloeng.

opscheppen kenera

opsluiten keoeng keoeng.

opstaan djagewri kelöngon.

op ’t oogenblik tegol di aba ouwijo.

opzettouw alit alit.

oud toewri toeai.

oven toekwroe

over dag paness bileri paloëmg.

overleggen sesoewai kana bahaseren.

overmorgen demi isoek soewilei.

overzijde nipol dipoa.

paal tiang tiang temöt.

paar auwoen sepasang.

paard koedeu koedö.

paddestoel tenawoer

padi snijden (aar voor aar) mengetwrem.

padistapel poö poö.

pagaai papoen sajoeng pangajoet.

pagaaien dajoeng pangajoeë.

palmwijn (versch) biol nirö toeok.

pandan (witte) sapidjan.

papaja (Carica papaya L.) pisang kioe nasiloe.

parkiet pialing.

patrijs oeroe lanting.

pers pengapau, kapau kapé.

pink djiëri keliking anak indi.

— 49 —

plaatsen taoe, sandewra kepè, sandewra.

plank papoen papwoen.

plank (waarop het lijk grafwaarts

wordt gedragen) bawren.

planten tanoem tanem.

ploeg badjak badjök.

plunderen apoess kapoess.

pols semanget pak gelang.

praten ömong mangétjé.

prauw (verschillende soorten) bidoek,

beloekang

,

bidoek,

beloekang

,

djoekoeng djoekoeng.

prauw-staart bitan keboedai.

proppenschieter bedal böló

punt, uiteinde oedjoeng oedjoeng.

PÜP ötjöi oetjoei.

raadhuis baloei balewri.

raam (van bamboe) bidwri.

raken (bij tolspel) menetök menjabwra.

rameh (keloewih, Boehmeria nivea

Gaud. en sanguinea Hassk.) kelöi kloé.

ravijn (hergplooi) loeö leko.

recht (niet krom) loeöess loeöess.

redeneeren padew padau.

regen oedjroen.

regenboog goeëna goenia.

regenscherm pajoeng pajoeng.

rhinoceros badak badök.

rinoceroshoren soengou.

ribben (v. een prauw) tadjoek

rietgras (aan den waterkant) peroepoek pepwra.

rietgras (alang-alang, lmperata arundi-

nacea Cyrill.) elalang lang alang.

rimpel keoet kening keoet ening.

ring tjintjin tjitin.

rivierarm mbong mbong.

roepen minai kenök.

roepen (tot zich), kom hier minai minoi.

rok (sarong) söong silong.

rond boelet boelet.

III. 2. 7

— 50 —

rood abang milera.

rook asep asep.

rotswand tebing

rijden (te paard) akwra koedö.

rijst (gepeld, bras) belas bias.

rijst (gekookt, nasi) moei moei.

rijst (ongepeld, padi) pai pói.

rijstblok lesoeng soeng.

rijstkoek lemong bening.

rijstkorst kaakmoei keókmoei.

rijstlepel (latje om rijst te roeren) tjitoeng tjitoeng, oeau.

rijstschuur taawal,taoewal toeawal.

rijstveld sawa sawa.

rijstveld (droog) lebas.

rijstvelden bewerken menebas.

samen sarné samai.

samengaan tötol tötoa.

schaap biri-biri biri-biri.

schaven soegeroe soegau.

schavuit bangsat tjoabego.

schedel oelau.

scheef teïging taabaï.

scheiden betjeoei betjeoei.

schelp kwajang kwajang.

schepmand sauwoek sauwoek.

scherp tadjoem tadjem.

schorpioen kalö.

schoteltje piring.

schouder bauwroe bau.

schrijven manjoeët manjoeët.

schuitje (gambirfabrikage) peakwroe

schuld invorderen tagah temagië.

serdang (soort van palm, Licuala pel-

tata Roxb.) saadang serdang.

simauoeng (boom uit welks vruchten

olie geperst wordt) kepajang kepajang.

slaapvertrek oemölem oema lewem.

slang oela tedoeng.

slapen tidoea tidoea.

— 51 —

slecht

slim

snel

snip

snorken

somtijds

soort

span (met de hand)

speeksel

spelen

spinnen (van garen)

splijten

springen

stam (geslacht)

stamper (voor rijst)

steel (van een bijl)

steen

steengrond

steil

steken

stelen

stellig

stem

ster

sterk

stevig

stoep

storm

strik voor vogels

strik voor argusfazanten

strik voor napo’s ( Tragulus kanchil)

stronk, afgekapte boomstronk

stroomafwaarts

stroomopwaarts

struikelen

stuks

suikerpalm (Arenga saccharifera Lab.)

suikerriet

tabak

boeroek kidé.

tjödi patjök.

deëss deëss.

barké, beèss.

mengaroeë kaapöong.

kadang kadang.

ineu auoei.

dekilan deko.

meneka baateké.

beloea marisou.

toekal toekwra.

belera.

loempat, tedjoen loempat, tedjoen.

bröjöt brójöt.

tjitoeng.

pada pedewra.

boetwroe boetau.

napal napwra.

kekat.

tikem tikeoem.

maling maling.

benewra benewra.

soewaë soewara.

bitang bitang.

kela kelewra.

tega tedjé.

gaang gaang.

angin iboet.

pewass, pass.

öpoess

tot kioe

poess.

djanggang.

milöt ilia.

medak medé.

kitjoet kitjong.

likoep.

nau nau.

tebwoe tebau.

tembakau ödöt.

— 52 —

tabaksdoos

tak, arm van een boom

takken (veel) hebbend

tand

tandenstoker

tanen (van netten)

tapir

te (op de vraag waar?)

teen, kleine

teen, groote

teen, 2de

teen, 3de

teen, 4de

tegenwoordig

teruggaan

terwijl

tien

tjampedak (Artocarpus polyphema Pers.)

toespijs

tong (lichaamsdeel)

tortelduif

touw

trappen

treffen (bij spelen)

trekken

troebel

trouwen

tusschen

twee

twintig

twist

twijg

tijd

tijdens

tijgerval

uiteen

uitgestrekt

uitglijden

uitmaken (van een zaak)

tjoepwroe taboeng.

tjawang.

rapa (Sindangsch diah).

apan èpèn.

kioe soegi.

oebwra oebwra.

tenoeak tenoeëk.

dioem di.

djiëri keliking kakal anak indi kèkéa.

indoek kakal peleboei kèkéa.

toendjoek kakal toendjoek kèkéa.

djiè'ri tenga kakal djiai dono kèkéa.

djiëri mauis kakal djiai miïs kèkéa.

tegal oejo.

soeoet soeoet.

sedong dongdiëm.

depölö dapoeloei.

tammedak.

lapwren.

lida djilra.

ketéran ketéran.

tileri tilai.

nelat.

tjia keno.

taa dedat.

kötök lewrem.

kawin nika.

mantaëri maataai.

doewi doewai.

doewi polo doewai poeloei.

selasa salisië.

ating ating.

tipau.

tekaló inan tekalö.

gobing gerobing.

djaang djaang.

libewra libewra.

tegelitji tegehtjia.

selasai abis.

— 53 —

uitrusten (gereedmaken)

uittrekken

vader

vallans voor olifanten

vallen

van

van achteren

van hier

van voren

van waar

varen op een pisangstam (zich laten

drijven)

vaste wal

veel

veelarmig

ver

veranderen

verblijf houden (tijdelijk)

verbrand

verbranden (in ’t vuur werpen)

verbranden (van vuil)

verbreken (v. e. belofte)

verdrinken

vergaderen

verhemelte

verhuizen

verliezen

verjagen

verkeerd

verkoopen

vermoeden

verschillend

verschrikt

versterking

vertrouwen

vet

vier

vinden

vinger

genoep lekwrep.

tjaboet keköt.

bapa bapö.

petjeboea.

1 oess.

dari koendi.

balak kedong bèlè kedong

koeni dië koeni di.

pengadep naduëp.

djö koenan koeni poew.

akat belating

daët daët.

banjak dau.

blèèt.

djau oewa.

beala koebwra.

noempang noempang.

tekemum.

tekemboem tekemboem.

beaboen paserep.

örong boeïjé.

monot.

beloengoek, basewren

langat linget.

ala balië.

lalroe lenjoep.

kelioe kedjar.

silip

djenoeal

nèlè.

kira kiö.

asing debetwri.

tekedjoet tekedjoet.

koetó.

petjaëwi petjajö.

gemoek gemoek.

ampat pat.

dapoet dapoet.

djiëri djiai.

— 54 —

vinger (middel-) djiëri tenga djiai dono.

vinger (ring-) djiëri manis djiai miïs.

visch kan kan.

visch (grootere soorten) tilai, seloeang, sepedö.

visch (kleinere soorten) palouw, semak, keba-

rouw, boedjoek.

visschen (met de hand) mendauwö baatekoa.

vischfuik siéla sila.

vischfuikje bewroe bauoe.

vischlans (met 1 punt) seoendoet

vischlans (met 3 punten) serapang.

vischnet doewit

vischnet (groot) djaïng djaïng.

vischnet (klein) pesap pesap.

vlak atwri datewra.

vlak, plat pèpé (Sindangsch dial.).

vleugel tetök kapak.

vliegen taabang tebang.

vliegende hond (kalong, Pteropus edulis

)

kaloeang keloeang.

vloerbalk teal, taal teiïa, gaang.

vloerliggers (balken) gelega gelegwra.

vlug gatjang gatjang.

voet kakal kèkéa.

voetangel óndjioe endjoe.

voetstap bekes keress.

voetzool tapak tapoeën.

vogel benönök benönök.

vogelkooi keoeng keoeng.

vol penö penoeë.

volgen tooet tötoa.

voltallig genep genep.

voorbeeld tjötö tjito.

voorbij menepö taloemo.

voordeel oetoeng oetoeng.

vooreinde (v. e. prauw) loeëwoen loean.

voorhoofd kening ening.

voorhuis ambèn, pelipia ambiën.

voorste gedeelte. pakal pakwra.

voorwaarde baassan asewroen.

55 —

voorzijde toekeeren adep adup.

vork (bij de gambirfabrikage) koewia koewia.

vorst, koning adjei.

vracht beban.

vragen minai baakinoi.

vrees takoet saboeën.

vroeger denau deoetroe.

vrouw (echtgenoot) soema soema.

vrouwelijk

vrouwtje (tegen iemand van gelijken

selauwi selauwi.

leeftijd) minèn minoen.

vrucht boewa boewa.

vrijdag djemaat

vuil oesoek oesoek.

vullen iseri kisai.

vuur oepoei öpöi.

vijf lemau lemö.

vijlen (van de tanden) daboeng.

vijver tabat.

waaier kipas kipas.

waar (werkelijk) betol betoa.

waar minan naïpoew.

waarheen ndak minan moi ipoew.

waar ook minan-minan basing kadoe.

waarom mengapau djano bener,

noek.

wachten kemböt kemböt.

wachthouden kingroe toetoek.

wanneer kaloew, tengaan kalau, tengèn.

wants(Cimex

)tenangau.

warm paness panuss.

warmen bediang bediang.

was lilin lilin.

wat djano.

water biol biol.

waterleiding benatjera.

waterval oerem.

weegschaal datjing timbang.

weg dalen dalen.

— 56 —

wegloopen melileri malilei.

wegwerpen tjampa koeang.

welke, wie ipoe.

wellicht barang kali berang kalai.

wenkbrauw boeloe massoew boeloe abon.

wenschen ndak lö.

werpnet djèleri djèlai.

werpnet (groot) rambang rambang.

wie saperi api.

wierook keminjoen kemioen.

wildernis imbau imbo.

windmolen ijam angin.

wisselen beliboei gitoewri.

wit poeta

woensdag rebaa

wondje bisol.

woord katewri kadewra.

worden djidjeri djidai.

wij kamai, kitew kèmè, itoetoen.

wijsvinger toendjoek toendjoek.

zaadbedding (natte) kelambang.

zaterdag septeroe

zee laoet laoet.

zeer, in hooge mate nian nioen.

zeker, waarlijk, inderdaad jó nian soenggoeë.

zelfs meskeri mistai.

zes noem enoem.

zeven tödjö toedjoea.

ziek in den buik gis igis.

ziek mölon banidwroep.

ziel njaboei njabai.

zien mengala kaamelia.

zien (ergens in) linggou (Sindangsch

dialect).

zitten temöt, öt temöt.

zitten (op de niet gekruiste beenen) batipö betipoeë.

zitten (met gekruiste beenen) besilau besilau.

zoeken mesol öboess.

zoet mus miïs.

— 57 —

zon matwri bileri maatai bilai.

zondag hari ahad

zooeven tadewri nanó.

zout gaëm silei.

zuster (als familiebetrekking) kelauwi kelawi.

zuster (jongere) adï asoeë.

zuster (oudere) kaka kakö.

zuur asem, asoem measem.

zwaar benek/

benek.

zwart melioe meleroe.

zweer bisol bekö.

zwemmen beanang meloeren.

zweven menipöl menjebeang.

zwijn djoekoet djaoea.

zwijnenleger djaamoen djermoen.

zijde (lichaamsdeel) pinggang pinggang.

zijn, wezen, is adai adé.

III. BENEDEN-RAWASCH—NEDERLANDSCH.

Beneden-Rawasch. Nederlandsch.

Adjoer flodderen.

ajoe (Pal.) hiermede spreekt men eene

vrouw aan van gelijken

leeftijd.

alang dwarsbalkjes, waarop de

daksparren rusten.

alim iemand die studie van de

schriften gemaakt heeft.

alit touw om den tol op te zetten.

ambèn voorhuis, voorste gedeelte

van het huis.

anak mer- kind van gescheiden ouders,

dika dat niet is toegescheiden,

door de moeder wordt op-

gevoed en, wanneer het

groot is, kan gaan waar

het wil.

Beneden-Rawasch. Nederlandsch.

anak keton — djapal boetingan (z. ald.).

anggoeë een soort van schakel waar-

meê men uit de hand

vischt.

angkisa handmolen om rijst te ont-

bolsteren.

anting-an- oorhangers. Ook de lover-

ting tjes aan de oorknoppen.

antoei draagband van boomschors.

aoe ja.

ara-ara zekere vogel. Mank. tanpe-

lanó.

atöp lapis dakbedekking van planken,

ato^ pakoel dakbedekking van overlangs

door midden gespleten

bamboe, twee lagen, de

onderste met den hollen, de

8III. 2.

— 58 —

bovenste met den bollen

kant naar boven gekeerd.

auoer sterke bamboesoort.

awak kajoe ziel van bet bout.

bagian deel, aandeel, ’t geen ie-

mand toekomt, keuze, ’t

geen iemand kiest ;—

kaloe adö bagiannja, als i

bij zijn keuze (bet meisje

zijner keuze) gevonden

beeft.

balou lans.

batja, mem- iets kennen, weten, geleerd

batja bebben;— beloem batja,

nog niet kennen, nog

niet geleerd bebben.

beganclai

bekata-koe-

beurtzangen z'ngen,als dit

overdag door jongelin-

gen en maagden staan-

de gedaan wordt.

wang groene kikvorsch.

belamboe stuk doek als sarong ge-

dragen.

belandar balken onder den vloer.

belanting op een pisangstam drijven-

de de rivier afzakken.

benakat woudboom met ijl loof en

gladden stam, bijenboom.

benang-radjö = koewoeng (koenkoeng?)

pelangi. Bet. lett. : vorste-

lijk garen.

beraboen branden van vuil.

berdoewi beurtzangen zingen,

als dit

overdag door jongelin-

gen en maagden zit-

tende gedaan wordt.

beselang algemeene bulp bij gewich-

tige werken, b. v. bet

betaga

bouwen van een buis,bet

aanleggen van natte of

droge rijstvelden.

= manékar (zie ald.).

betina vrouwelijk, vrouw.

betoeng zware bamboe, grooter dan

betouwoe

majan (zie aldaar),

een dans van twee jongelin-

biak

gen met twee meisjes (Li-

moenscbe gewoonte),

vermeerderen, toenemen

bibi (Pal.)

van een gezin,

hiermede spreekt men een

bidai

oudere vrouw aan; ’t is

nr'nder eerbiedig dan

oewa.

naar boven openslaand luik,

bidang

dat voor deur dient,

lengtemaat van vijf seto;—

bilik

kain se bidang, een lap

van vijf seto.

rijstschuur.

biloekar wildernis waarvan de groote

binti

boomen zijn gekapt, verla-

ten droge rijstvelden die

tot een staat van wilder-

nis zijn weêrgekeerd.

gebogen.

bitan staart der prauw.

bitjak vochtig, drassig.

blandja da- het geld dat de bruidegom

poer aan de bruid geeft, om

boeboe

huisraad en benoodigdhe-

den voor het huwelijksfeest

te koopen.

kleine viscbfuik van bamboe.

boeëk, sakit

boeëk kropgezwel.

boeloe moem- fijne bamboesoort bij bet

— 59 —

po

boengor

boeria

boeri (Pal.)

bouoer biuti

bröjot

daboek

daloem

datjing

djadjaran

djambaan

djandji

djapal boe-

visscben met de anggoeë

(zie ald.) gebruikt,

woudboom waarvan de

grootste prauwen gemaakt

worden;de vruchten heb-

ben een bedwelmende

kracht (Lagerströmia Re-

ginae Rxb.).

besmeren, vóór de huwelijks-

voltrekking,met rijstmeel

en welriekende blaren,

staart der prauw,

een gebogen stok die aan

de anggoeë (z. ald.) be-

vestigd is,

en gestoken

wordt in den staak van

boeloe moempó (zie ald.)

welke de visscher in de

hand houdt.

geslacht, afstamming van

een overgrootvader tot en

met achterkleinkinderen,

zware bamboe o. a. voor ’t

maken der lijkbaar (ling-

go) gebruikt.

een groote vïsch, 'dien men

aan een haak vangt met

een klein vischje tot aas.

balans.

wildernis waarvan de hoo-

rnen zijn gekapt en stron-

ken en wortels verwij-

derd, om er rijst op te

zaaien.

beste kamer, sekreet,

afspraak, verbintenis; —djandji totok, de afge-

sproken tijd is daar.

oud zilvergeld van Spaan-

tingan

djaring (Pal.)

djaring

djebak

djelas

djèlo

djenang

djeradjil

djerangou

,

djari-angou

djermoen

djoekoeng

doedan

doewa réal

soekoe

djoekoet

èmbak

gadai, wang

gadai

gading

schen oorsprong ter waar-

de van een halven rijks-

daalder,

vischnet.

strik.

knip aan een poejoe(kwar-

tel)-kooi.

snel loopen.

werpnet om te visschen.

iemand die als tusschenper-

soon dient bij de Koeboes

en de doesoenbewoners of

het bestuur.

anijs, waarvan de bloemen

door meisjes in het haar

worden gedragen,

een wortel, die aan stukjes

gesneden als franje aan de

toegoek (z. ald.) hangt,

—voorbehoedmiddel tegen

den invloed van booze

geesten,

varkensleger.

prauw uit één boomstam

vervaardigd.

een scheptervormige stok

,

die bruid en bruidegom

wordt nagedragen,

drie gulden vijf en zeven-

tig cent.

varken.

draaien van touw; — tali

beèmbak, gedraaid touw.

de acht a tien rijksdaalders,

die bij het sluiten van de

verloving aan het meisje

gegeven worden,

een groote bamboesoort,

hoog geel van kleur.

— 60 —

gaga een hagedis; Mank. sikokö.

galak nnsing stoppen van diarrbee.

garang de niet overdekte stoep voor

de buizen.

gasing priktol.

gawé werken; — anak gawé,

heeredienstplichtige.

gedék oinwandingsplanken

.

gelego vloerlatten.

gemijan bruid, verloofd zijn.

gerobing tijgerval.

goedoek pe- kelderflescb, een maat voor

sagi olie.

goelö pötjong koekjes arènsuiker.

gontó, kajoe een boom die in de moe-

gontó (Pal.) rassige laaglanden groeit

en waarvan de vruchten

voor het spel „manékar”

gebruikt worden.

giring belletjes aan de tjaping en

door kleine kinderen om

de enkels gedragen.

halilintar bliksemstraal.

ikat-ikat hoofddoek.

inoeman drinkplaats.

itik vlek

iwa (Pal.) treemke of schakel.

kaboeng, ajer het vocht uit den bloemsteel

kaboeng van den arènpalm.

kadjangan overdekte prauw, met dak

van nipahblaren.

kalemboewai schelpdier (Ampullaria am-

pullacea) ,geliefkoosd

voedsel van de Koeboes.

kalö soms.

kampahan pers; — kampahan minjak,

oliepers ;— kampahan

gambir, gambirpers.

kandoel rótan-mandje waarin de

gambirblaren geperst

worden.

kapal bamboe ,o. a. gebruikt voor

het koken van lemang.

karas waterkruik van gebakken

klei.

katjai hengel met twee haken

,

waarmede men zonder

aas vischt.

katjib pinangkraker.

kawa groote ijzeren pan, waarin

de gambirblaren worden

gekookt.

kawan hij; — kawan itoe, die daar.

kekèdjing plank die de verhoogde dee-

len der huisvloeren afsluit.

kepajangdjato lans.

kelawai zuster.

kelèntang muziekinstrument, houten

schuitje waarop metaal-

staafes liggen, die met een

stokje worden geslagen-

op de wijze van de glas,

harmonica.

kemèlèng vrucht der Aleurites triloba

Forst.

keminjan benzoé.

kentènan kameraad, vriend met wien

men verkeert.

kétoe dwarsbalk onder den vloer.

kintjoet struikelen.

kito of kitau geraamte van het huis.

kloewi raméh.

ködong lipai houten nap, waarin de

getah wordt opgevangen.

koedjoer lans.

koejoeng hiermede wordt gewoonlijk

(Moesi Ilir) broer en zoon aangespro-

ken.

— 61 —

koekoe

koeloep

koenkai

koepit

koering

koewé kelam-

pis

koewoeng

(koenkoeng?)

pelangi

kopi

kwajang

lalangit

lanang

langgian

langir, toeroen

langir

langkanan

sterk.

hiermede wordt gewoonlijk

broer en zoon aangespro-

ken.

neushoornvogel, kleiner dan

de anggang.

nauw, eng.

bont, ook een bamboesoort

met ruwe oppervlakte,als

’t ware met pukkels bezet

;

wordt zoo groot als majan

(zie aldaar).

een gebak van meel en pi-

sang; platte koeken van

± vier op zestien centi-

meters in pisangblaren ge-

wikkeld.

regenboog; lett.: veelvervig

kromhout. Zie ook be-

nang-radjö.

hiermede wordt gewoonlijk

een zuster en dochter aan-

gesproken; in Moesi Ilir

uitgesproken als kópik.

kleine schelpjes, zooals voor

de toegoek (z. ald.) ge-

bruikt worden,

vierkante stukjes doek bij

het bouwen van een huis

op de stijlen geplaatst ter

afwering van den invloed

van booze geesten,

mannelijk, man; — lanang

seékoer, één man.

groote pesap (zie dat woord),

bet wasschen vóór bet hu-

welijk met daarvoor toe-

bereid water.

een plant die op poear (car-

lasong

lerak

linggo

lipas

loean

madoe

main lita

majan

majan akar

manékar

mapak

mas kawin

matö pantjing

medalam

mendauwoe

damom) gelijkt; van de

schil des stengels worden

zeer sterke matten ge-

maakt, waarop men de

rijst droogt.

uitgehold blok om rijst in te

stampen, ook in de gam-

birfabrieken gebruikt om

de blaren te stampen, maar

dan met meerdere uithol-

lingen,

omvallen.

baar waarop bet lijk graf-

waarts wordt gebracht,

kakkerlak.

hoofd,vooreinde der prauw,

zekere ziekte, verstopping

en misselijkheid,

jongensspel, waarbij de een

op de schouders van den

ander zit.

zware bamboesoort, voor

stijlen,huisomwanding en

vloerlatten gebezigd,

groote bamboesoort met

lange geledingen, o. a. voor

vlotten gebruikt,

een kinderspel, dat met de

vruchten van den gontó-

boom gespeeld wordt. Zie

ook: betaga.

geleiden, in optocht verge-

zellen.

huwelijksgift.

vischhaak.

slaapvertrek.

grabbelen, met de handen

visch vangen tusschen de

steenen in de rivier.

— 62 —

melabira(Pah) een boom met lange, breede

blaren,die in de moeras-

sige laaglanden voorkomt,

zeer snel groeit en waar-

van de stam voor huis-

stijlen van minder goe-

de woningen gebruikt

wordt,

opzoeken.

een plant van wier lintvor-

mige blaren sterke, doch

grove matten worden ge-

vlochten,

broer.

simauoeng-olie.

haarolie uit de vruchten

van den meranti-boom

(Hopea Maranti Miq.).

klapperolie.

singkawang-olie (van Sho-

rea nitens Miq. en Ho-

pea singkawang Miq.).

zekere braadolie.

schelden.

dunne bamboe, o. a. voor

hengelstokken gebruikt,

oven van klei in de gambir-

fabriek.

arènpalm.

het raken van een opge-

zetten tol met een ande-

ren.

inderdaad; — wordt ook ge-

bruikt om den vergrooten-

trap aan te geven : banjak

nian, zeer veel.

het dubbele teruggeven.

Een uitdrukking bij de

huwelijksvoorwaarde ge-

bruikt.

njambai beurtzangen zingen, als dit

des avonds door jonge-

lingen en maagden zit-

tende gedaan wordt.

njè (Pal.) hiermede spreekt men een

oude vrouw aan.

njoegoei feest na de benoeming van

een hoofd.

oebar

oedjoeng boe-

tanen van netten.

lan het einde der maand.

oeé een uitroep.

oentjoei tabakspijp van bamboe.

oeroeng verbroken,van een voor-

waarde ; niet nakomen

van een belofte.

oewa (Pal.) hiermede spreekt men een

oudere vrouw aan ;zie

:

bibi.

padoe spreken.

pajo nat, moerassig.

panai rotan-mand, waarin de gam-

birkoek uitlekt.

pandan ha- een pandanussoort waarvan

roem de geurige blaren door jon-

gelieden in het haar wor-

den gedragen.

panggar dwarshouten, die de boor-

den van een prauw uit-

staande houden.

pangsajoeng kleine prauw met opge-

(Pal.) klampte boorden.

pantis het raken bij het tagaanspel.

Zie op : tagaan.

pantjing hengel.

pasoe houten bak of schotel.

patoes donderslag.

mengoelang

menkoewang

miani

minjak kepa-

jang

minjak lango

minjak nioer

minjak sing-

kawang

minjak tapoes

misoe

moempö

moesö

nau

ngapa

nian

nikal

— 63 —

pawas

pedaro

pelèuiping

gambir

pemanin

pemoeti

pendaan

pengajoe

pengimpit

gambir

pengoewis

een houtsoort,

hout waarvan rijstblokken

gemaakt worden,

handpers voor het uitdruk-

ken der gambirkoekjes.

garenwinder,

lans.

lans.

pagaai.

— pelèmping gambir,

houten vork waarmee de

gambirblaren uit en in de

kawa (z. ald.) worden ge-

poeloet

poeloer

poejang

prakoe

gom waarmee men vogels

vangt.

— awak kajoe.

overgrootvader,

bak waarin men het vocht

uit de gambirblaren laat

bezinken,

rivierarm.

groote djèlo (zie ald.)

randjau lerak aangepunte bamboestok-

ken, om tijgers te dooden.

afspraak,

voorwaarde ;—

rasan oeroeng, de afspraak

vervalt.

rahan

rambang

rasan

daan. rawang paar, twee bij elkaar behoo-

pengouwo titel van een kamponghoofd. rende zaken.

penginangan doos voor tabak en betel. rèmbas bijl.

pening hoofdpijn, duizelig, zwak repas strik om argusfazanten te

van geestvermogens. vangen.

penoeroenan een rijksdaalder,

bestemd réwang = kentènan.

voor de oude vrouw die de riang cicade.

bruid bij de hand buiten rimbo boe- oude biloekar-gronden; zie

de deur brengt. djang op : biloekar.

perda bekappen. rimbo lawoeng ongerepte wildernis.

pesap schepnet om te visschen. roemah lakar een nog niet afgebouwd huis.

pesawat de klos waarop het touw roesö hert;— roesó laras

,r. se-

van de anggoeë (z. ald.) giri, r. niboeng, r. pe-

gewonden is. lepa, r. ilalang, verschil-

pesoewi wit gevlekt hert. lende soorten van herten.

pètak gegadja tweede vak in de woningen

,

sadat, batja een stuk uit den koran vóór

een paar decimeters hoo- sadat de sluiting des huwelijks

ger dan het eerste. opgezegd.

pètak serambi = ambèn. sakó huisstijl.

petèkon rood steenen trekpotje. sandar plaatsen, stellen.

petjo pelèm- het stukje doek waarin sebawah = djoekoet.

ping het gambirkoekje bij het sebekal kleine woudboom.

uitdrukken gevouwen selinala een soort van krijgertje en

wordt. verstoppertje spelen.

poelai een soort van haan. seloepat de helderwitte papieracbtige

64 —

seloewang

,

madang se-

loewang

semajo

semendo ra-

djö-radjö

,

s. betanem

batoe, s. bi-

doep-idoep

senting

sènto

serajo, me-

njerajo

serdang

seroendoet

seri

seroet, dja-

lan seroet

sesoewai

seto

siga

silip

schil in de bamboe auër

,

die aan smalle reepen

als een pluim in het haar

wordt gedragen door meis-

jes en jongelingen.

een boom, die timmerhout

levert (Alseodaphneexcelsa

BL).

= djandji; (z. ald.) — se-

majo sampai = djandji

totok.

simbawang

simpoe , be-

simpoe

singkap

singkil

soedjoet

soegoe

: soemping

vormen van huwelijken,

het bamboestokje dat de dje-

bak (z. ald.) uitstaande

houdt.

de balkjes waartegen de om-

wandingsplanken gespij-

kerd worden.

helpen; — serajolah, doe dat

even voor mij.

een palm waarvan de bla-

ren veel voor dakbedek-

king gebruikt worden(Li-

cuala peltata Rxb.).

werphaak om te visschen.

een fijne bamboesoort,

met gras en onkruid be-

groeide weg.

overleggen, beraadslagen,

een lengtemaat, van den

top des middelsten vingers

tot den elleboog gemeten

,

+ een halve meter,

grijze aap.

verkeerd.

soeri hari

souwoek

I

tadjoek

|

tagaanI

tagï

takoek

tamat kadji

tamboen

tamoekoe

tanah kasang

breedbladig gras voor paar-

denvoer gebruikt; Mank.

:

limtaboeëng.

wijze van zitten der vrou-

wen, met de beenen onder

de billen geslagen,

openen.

de ringen aan de knip der

poejoe(kwartel)-kooi.

handkus, door den bruide-

gom aan de ouders van

de bruid na de huwelijks-

sluiting gegeven,

schaven.

haarspeld die meestal den

vorm van een bloem of

vogeltje heeft,

avond.

schepmand om kleine visch

te vangen.

ribben van een prauw,

een spel met kemèlèng-no-

ten gespeeld. Zie op: ke-

mèlèng.

schuld invorderen,

inkappen van den bast van

een boom om de getah

te bekomen.

feest dat gevierd wordt

nadat iemand volleerd is

in de schriften,

hoop, stapel.

de klossen in een prauw

(uitgeholden boomstam)

uitgespaard.

roode aarde met een laag

bladgrond er op, volgens

de inlanders geschikt voor

den tembesoe-boom.

— 65 —

tangkiang = bilik.

tangkoel totebel (vischnet).

teilan vloerbalk.

telepah cylindervormige houten

doos.

tenoeak tapir.

tera (Pal.) huisstijl.

terapa = terompèk (z. ald.)

terdjoen

terdjoen pe-

sprong.

soewi een zekere huwelijksvorm.

teriang het stokje waarop het weef-

garen gewonden is.

teriti zeker rietgras; Mank. pim-

piïng.

terompèk lederen schijf bij het tjèpak-

spel aan den enkel gebon-

den. Zie op : tjèpak.

titip ter bewaring geven.

tjagak dikke stijlen onder het huis

;

ook een werktuig gebruikt

bij ’t garen maken.

tjanai lans.

tjelak verw voor de oogleden, die

er met een bamboenaaldje

wordt opgebracht (Arab.

kohl). De hadji’s brengen

haar mede van Mekka.

tjèpak, main spel met een rotan-bal,

tjèpak soort van kaatsspel.

tjintoeng houten mes om de gambir

bijeen te schrapen.

tjintjin pe- ringetjes die door den brui-

ninggalan gom aan de bruid worden

of petjerajan gegeven voor haar vrien-

dinnen.

tjiri bewijs, teeken; — tjiri

mengakoe, ’t geen door

den vader van den brui-

gom gegeven wordt aan

de personen, die de weg-

gevoerde bruid komen

zoeken (bestaande uit drie

krissen en drie kippen)

;

letterlijk: teeken van be-

kentenis.

garen spinnen; — benang

betoekal, gesponnen ga-

ren,

lans.

in ’t veld aan trossen

groeiende,oranjekleurige

boomvrucht, zoo groot als

een pruim, binnen de on-

eetbare schil in vier afdee-

lingen verdeeld, als de

manggistan, frisch zuur-

zoet van smaak, maar

met smakelooze pitten,

kontant, hier aanwezig,

de gewoonlijk met figuren

besneden bamboekoker

,

waarin het stokje met ga-

ren geplaatst wordt, bij

het weven in gebruik,

gevlekte bamboe, o. a. voor

garenklossen gebruikt

,

ook : koering,bamboe be-

koering-koering genoemd,

de oude man en vrouw die

de bruid halen,

bamboe waarin het vocht

uit den bloemsteel van den

arènpalm wordt opge-

vangen,

tondjoek djau lans

totok aangebroken, daar zijn; vgl.:

djandji.

toekal

toembak

toengau

toeni

toerak

toetoel

toewö lari

tokir

III. 2. 9

— 66 —

wang pesoe-

sahan

acht rijksdaalders,

die de

vader, na echtscheiding,

aan de moeder betaalt als wai

hij een hem niet toege- was

scheiden kind, nadat het

volwassen is, bij zich wil

houden,

slechts,

geleding.

IV. SPREEKWIJZEN UIT DE BOVEN-RAWAS EN LEBONG.

Napal-litjinsch.

kenea bedëeu

Lebongsch.

kenera dao.

ambioe

mai kaboen denau

kewoe sapoei

toen dëeu soeda mengan

koemew melileri toen dëeu

kewoe kemboess koedeu dëeu

koemew soeda mengan beloem?

kewoe ndak mempanioe

kaboen tekedjoet

kingroe pai

toetoek ba pai dëeu

mai bekaboen

gandoeng.ö O

mói kó deoetroe.

oekoe möi.

si soedö meoek moei.

kö mok dao.

oekoe kemboess koedö o.

kö soedö meoek moei?

oekoe lok lalau.

si tekedjoet.

toenggau pöi enoe.

toetoek pöi o.

möi ba kö.

Nederlandsch.

Doe dat

Bamboe langs de boorden van

een prauw bevestigen om

meer draagvermogen te krij-

gen

Ga gij eerst

Ik kom

Hij heeft reeds gegeten

Gij hebt hem weggevoerd

Ik laat dat paard brengen

Hebt gij reeds gegeten?

Ik wil op weg gaan

Hij schrikt

Pas op de rijst

Stamp die rijst even

Ga heen

Werd door een tijger ver-

slonden

Geslagen door iemand

Ik wil heengaan

Zijt ge al geweest?

Ik ga baden

De bijen hebben nesten ge-

maakt

Ik wil niet

Ik ga rotan zoeken

Naar de wildernis

Van welk dorp is die man?

na meoek matjan

na pököl toen

kewoe ndak mai

koemew soeda mai?

kewoe teroen menderi

menak si alang

kewoe lang menetök

kewoe mesöl oetan

mai imbau

koetwri nan kaboen dëeu?

bin meoek imau.

bin okoa toen.

oekoe lok möi.

kö soedö möi?

oekoe möi menai.

kemenè si alang.

oekoe tjo ölök.

oekoe möi mesöl oboess.

möi imbo.

sadoei ipoe toen o?

Ga terug naar het dorp balak mai koetwri bèlè me sadoei.

Ga water halen mai kema biöl mói be kernö biol.

Nederlandsch.

Die man is even groot als ik

Die man zit te huis

Er is een kind verdronken

Hij gaat naar den berg

Wat is er in dien bamboekoker?

In dien grond is veel goud

Hoeveel zielen telt dit land?

Heeft men de padi hier reeds gesneden?

Nog niet

Is de rijst goed dit jaar?

Wiens huis is dien dag verbrand?

Er is iemand uit een klapperboom gevallen

Dood of niet ?

Alleen zijn been gebroken

Breng hem spoedig in huis

De padi is door den wind neergeslagen

Waarom heeft hij zijne vrouw vermoord?

Omdat zij het met een ander hield

Als er geen regen komt, gaat alle padi dood

Is men reeds aan den sawah-arbeid begonnen?

Stil! zoo meteen krijg je klappen

Dat kind is al te ondeugend

Vraag het je moeder

Onze geit heeft gejongd

Hoeveel jongen ?

Twee stuks

Kook wat rijst; ik heb honger

De rijst is gaar

Schep dan maar op

Is er toespijs of niet?

Hoe is 't mogelijk dat gij in één dag hier

zijt gekomen?

Ik had niets te dragen en was te paard

Lébongsch.

toen o samai kelekat ngen oekoe,

toen o temot dass oema.

toen titi mönöt.

toen möi tebo.

djano adé lerum taboeng deëu?

lerum pitö eu dau mass.

kedau koetwroe toen nak negrai enoe?

toen piö soedö mengetwrem?

ati.

pöi baik masö auoe?

oema ipoe tekemrem bilai o?

toen oess koeni dass niöl.

bi maatwri nati?

kèkéa nak patië wai.

gatjang kembin möi daseri.

pöi bi abiss oeboeë noek köi iboet.

djano bener kö boenoeë soema?

sebab kenoetjo toen der betwri.

kalau tjoa oedjroen pöi maatwri koetwoe.

toen bi soedö menebass?

dan kö menangiss, béko okoa oekoe.

dao anak telalau kidé sekilai.

baakinoi magwra inok.

kambïng twroe soedö beanak.

kedau anak?

doewai likoep.

kesök ba moei; oekoe bi njèmèn.

moei bi mesök.

kenera ba moei.

adé lapwren tjoa?

na ipoe bolia, kö sapwri do bilai piö?

oekoe tjoa beban, oekoe akwra koedö.

— 68 —

VIJFDE HOOFDSTUK.

MANANGKABOSCHE STUKKEN.

Van de in dit hoofdstuk verzamelde Manangkabosche stukken heb ik slechts

enkele van kleineren omvang te gelijk iu het Arabisch karakter van het gevolgde

handschrift en in transscriptie met Latijnsch karakter medegedeelde. Bij het sprookje

„Moerai-batoe” en het geschiedverhaal „Toeankoe-nan-tjerèdèq” heb ik den tekst

met Arabisch karakter achterwege gelaten, eensdeels om den omvang van dit ge-

deelte niet buiten noodzakelijkheid uit te breiden, anderdeels omdat mij eene afzon-

derlijke uitgave van dien tekst wenschelijk voorkomt, dewijl daardoor voldaan zou

worden aan een wensch der bevolking van de Padangsche Bovenlanden, die, allengs

door de Europeanen van een groot deel harer handschriften beroofd, vergoeding

daarvoor zou vinden, iudien de inlandsche geschriften, ten haren behoeve, in den

haar meest welgevalligen vorm gedrukt en voor geringen prijs verkrijgbaar gesteld

werden.

I. MOERAI-BATOE. EEN SPROOKJE.

Er ontbreken aan het begin van dit sprookje ongeveer vijftig regels, die in

het handschrift onleesbaar waren geworden.

In het verhaal zijn honderd drie en twintig toepasselijke pantoens ingevlochten

,

die gemakshalve door guillemets zijn aangeduid. Ter bevordering eener juiste uitspraak

heb ik de lettergreep waarop de klemtoon valt cursief laten drukken,en om de moei-

lijkheden bij de vertaling die na raadpleging der in een volgend hoofdstuk te geven

Manangkabosche woordenlijst nog mochten overblijven, geheel weg te nemen, zal

ik in de volgende bladzijden den inhoud van het sprookje verkort mededeelen.

Twee vogels van de soort Moerai-batoe :

)(op Sumatra even algemeen als bij ons

de spreeuw) overleggen,waar zij hun nest zullen bouwen. Eene spoedige beslissing is

hoog noodig, want het wijfje gevoelt, dat ze weldra moet leggen. Het is met mij —zegt ze — als met eene rivier, die hoe langer zoo dieper wordt; ’t is alsof ik eene

vracht draag, die gaandeweg zwaarder drukt. Waar toch eene geschikte plaats voor

ons nest te vinden! Het gaaike noemt onderscheiden plaatsen en somt de voordeelen

er van op; doch het wijfje is niet voldaan. Hier ontbreekt dit, daar dat. Hier be-

staat vrees voor brand, ginds voor overstrooming, elders voor vijanden. Eindelijk

‘) Copsychus saularis L.

— 69 —

is ’t gaaike ten einde raad,en stemt onvoorwaardelijk in met liet voorstel van het

wijfje, om de spits van het vorstelijk verblijf der prinses Rènö-Tjanda-Déjwi tot

woonplaats te kiezen. Als ’t geluk het wil, zegt het wijfje, gebruikt ze ons mis-

schien als gezanten om voor haar een gemaal te zoeken.

Het nestje wordt gebouwd en weldra verheugen de vogels zich in het bezit van

twee eieren. Eens op een warmen middag was het gaaike uitgevlogen en daarna

ingedommeld op een tak van een Aröboom. Daar werd het gegrepen door een

roofvogel.

Te vergeefs ziet het wijfje uit naar de tehuiskomst van haar echtgenoot. De

dag gaat voorbij en ook de nacht. Het wordt haar angstig te moede; in al dien

tijd heeft ze niets genuttigd, de honger doet zich gevoelen en eindelijk besluit ze

de eieren alleen te laten en haar gaaike te gaan zoeken. Zij volgt de rivier van

Indöpoerö 1)en rust eindelijk, na eene lange vermoeiende vlucht, op een grooten steen

uit. Nog altijd heeft zij haar gaaike niet gevonden. Al weenende heft zij klaaglie-

deren aan,

let daardoor niet op hetgeen rondom haar voorvalt en wordt onver-

hoeds door een roofvogel gegrepen.

Na eenigen tijd komen de eieren uit. De jonge vogeltjes, een mannetje en een

wijfje, tjilpen om voedsel, door honger en dorst gekweld. De prinses hoort het

getjilp en zendt eene harer gezellinnen om te zien wat daarvan de reden is. Kam-

bang-Langga-Bajoewe vindt de beide vogeltjes en brengt ze bij de prinses. Deze,

van medelijden vervuld, laat dadelijk rijst gereed maken en geeft de uitgehongerde

diertjes te eten. Na ’t lange vasten blijft de uitwerking van ’t overvloedig maal

niet achterwege. De vogeltjes worden plotseling ziek en liggen als dood neder. De

prinses is radeloos van droefheid. Het gelukt eene der hofdames Kambang-Tjinö de

vogels bij te brengen.

Ze worden nu door de prinses opgevoed en ontwikkelen snel. Het mannetje

krijgt den naam Si Kitjau Moerai-batoe,het wijfje Pdsaman-Gandam-Baroejs.

Eens op een middag, terwijl de vogels zonder toezicht zijn, wordt het wijfje

door eene verwilderde kat gegrepen en verslonden.

Si Kitjau-Moerai-batoe, de eenig overgeblevene, groeit voorspoedig op

Nu ontbreken eenige bladzijden aan het handschrift; daarna gaat

het verhaal aldus voort.

De prinses draagt aan een priester op, eene papieren doos te vervaardigen,

met goud versierd, in zeven vakken verdeeld, van zeven punten voorzien en zeven

ringen, zeven gereedgemaakte siriëbladeren benevens eenige pantoens bevattend. Zij

belooft hem daarvoor een hoofddoek en een baadje. De geestelijke wijst het ge-

schenk af, doch aanvaardt de opdracht.

‘) Dus geschreven naar de uitspraak; het is natuurlijk het bekende Indrapoera.

— 70 —

Toen de doos gereed en de priester bedankt was, werd de vogel door de prinses

en hare gezellinnen sierlijk uitgedost. Na een laatsten maaltijd en een hartelijk

afscheid neemt de vogel de doos mede en gaat op reis om een geschikt gemaal

voor de prinses te zoeken. Gedurende de afwezigheid van den Moerai versieren de

prinses en de haren het paleis en brengen den tijd in gezang en vroolijkheid door.

Na zeven etmalen rondzwervens bereikt de Moerai eene ankerplaats, waar ver-

scheidene schepen liggen. Hij zet zich op den mast van een dezer neder en vraagt

aan ’t scheepsvolk waar hij zich hier bevindt. In plaats van te antwoorden schiet

de kapitein van het schip op hem, doch mist. Op zijne hernieuwde vraag wordt

hem meêgedeeld,

dat hij in de zee Pantjaran bij den berg Kidjang-Rani is,

in

het land van Toeankoe-Radjö-Boedjang.

Hij bezoekt nu het eiland Ranggö-Majang,waar hij handelaren uit alle oorden

der wereld aantreft. Er is groot rumoer, overal knallen schoten. Men deelt hem

mede, dat de vorst van het land Toeankoe Radjö-Boedjang gestorven is en dat men

diens uitvaart viert.

Zeer teleurgesteld is de Moerai,

die Radjö-Boedjang reeds tot bruigom voor

zijne prinses bestemd had. Gelukkig verneemt hij , dat er nog een schoon en jeugdig

vorst is op het eiland Ranggö-sori,en vol goeden moed zet hij zijne reis voort. De eerste

haven die bij nu bereikt, is gelegen in het land van de prinses Seti-Bila-Djödi,de

bruid van Soetan-Bdrindangan, die te Banda-ldkö woont. Hier deelt hij den sche-

pelingen het doel zijner reis mede.

Terwijl de Moerai op den mast van een der voor anker liggende schepen zit,

komt Seti-Bila-Djödi in een vaartuig op de reede. Zij heeft van de komst des vogels

vernomen en wil nu zelve onderzoeken wat daarvan is. Na een gesprek met den

gezagvoerder der ter reede liggende vloot, bemerkt zij den vogel op den top van den

mast. De Moerai vertelt haar, dat hij op weg is naar Soetan-Bdrindangan,om hem

de hand zijner prinses aan te bieden.

Daarna vliegt hij verder en laat Seti-Bila-Djödi woedend van spijt achter. Na

eene lange reis heeft hij het land van Soetan-Bdrindangan bereikt, ’t Is avond toen

hij er aankomt, doch hij begrijpt te Banda-Ldkö te zijn, omdat het overal schitte-

rend verlicht is. Als de morgen is aangebroken, zet de vogel zich neder op

een der masten van de schepen ter reede en vraagt aan de schepelingen welk land

het is en wie er regeert. Hem wordt nu bevestigd, dat hij in het land is van

Soetan-Bdrindangan,den verloofde van de prinsessen Seti-Bila-Djödi en Rènö-Nilam.

Op zijn verzoek deelt de schipper hem mede, waar het paleis van den vorst

is gelegen. De vogel vliegt derwaarts en zet zich op een kamoeniïng-boom neder.

Hij vraagt aan de hofdames, die in den tuin bijeen zijn, naar Soetan-Bdrindangan.

Algemeen is de verbazing bij het hooren spreken van dien sierlijk uitgedosten vogel.

De Moerai gaat zitten op den top van het raadhuis,waarop Soetan-Bdrindangan

,

— 71

van hem hoorende, naar buiten komt. De vorst laat zich zijne elpenbeenen blaaspijp

en giftige pijlen brengen, waarna hij op den Moerai schiet, doch te vergeefs. De

vogel vliegt van de ééne plaats naar de andere. Het gevolg van den vorst tracht

vruchteloos den Moerai te vangen,totdat de Soetan last geeft die pogingen te sta-

ken. Tot rust gekomen deelt de Moerai de reden zijner komst aan den vorst mede,

en na de doos met geschenken voor diens voeten te hebben laten vallen, vliegt hij

weg. Soetan-Barindangan neemt de doos op en opent die, om den inhoud te be-

zichtigen.

Teruggekeerd in het land lndöpoerö zet de Moerai zich neder op de spits van

het paleis der prinses. Nauwelijks merkt zij hem op, of zij snelt met loshangende

haren naar buiten. De Moerai plaatst zich dadelijk op hare hand en wordt door

haar in huis gebracht. „En hebt ge gevonden, wat ge gingt zoeken?" zoo spreekt

Gandam-Baroejs hem aan. „’t Is een ander dan ik mij eerst had voorgesteld,” ant-

woordt de Moerai. Middelerwijl is de rijst gekookt, waaraan de vogel zich te goed

doet. Daarna geeft hij omstandig verslag van zijn wedervaren.

Nadat de prinses alles gehoord heeft, geeft ze hare gezellinnen bevel zich te

tooien en haar te volgen naar haren vader loeankoe-Radjö-Moedö. Hem zegt ze, te

willen gaan spelevaren naar het eiland Lompe-Kidjang,om zich te verlustigsn in

’t gezicht der koraalriffen en het groen van de schitterende stranden. Zij vraagt

hem haar daarvoor eene groote prauw te leenen en die te voorzien van geschut en

levensmiddelen. De vorst is dadelijk geneigd haar verzoek in te willigen en geeft

den Panghoeloe-kawd last naar den Panghoeloe-dagang te gaan en diens prauw voor

de prinses ter leen te vragen. De Panghoeloe-dagang roept zijne prauwvoerders bijeen

en laat eene groote prauw optuigen, versieren en met kanonnen bewapenen. Daarna

begeeft hij zich tot den vorst, wien hij meedeelt, dat de prauw op de ankerplaats

gereed ligt. De prinses en hare gezellinnen tooien zich met hare fraaiste kleêren

en versierselen. Elk harer wordt een post aan boord aangewezen ; de Moerai zal op

den top van den mast als uitkijk dienst doen. Onder het zingen van pantoens

wordt de prauw door de dames naar de riviermonding gebracht. Den volgenden

morgen zal men de reis aanvangen. Al het volk is op de been om de prinses en

de haren uitgeleide te doen. Met den vogel zijn de opvarenden vier en veertig

in getal.

De prinses geeft bevel tot vertrekken;

het touw waarmede de prauw aan wal

is vast gemeerd, wordt los gegooid, de zeilen worden geheschen en het ranke vaar-

tuig doorklieft de baren. Weldra heeft men het eiland Lompè-Kidjang achter zich

gelaten. Met weemoed staart het volk aan ’t strand de wegzeilende prauw na. In

verscheiden pantoens drukken ze uit, hoe hard het valt, de prinses — de lieveling

van lndöpoerö — te zien heengaan.

Overmoedig en vol verlangen om spoedig bij haar geliefde te zijn,roept de prinses

— 72 —

Allah aan om feilen wind. Haar gebed wordt verhoord. In een oogenblik steekt de

storm op, de zee ziet inktzwart, woest rollen de golven, het schip snelt voorwaarts,

nu eens verdwenen in de diepte van een golfdal, dan op den kop der golven meê-

gevoerd tot de wolken. Eiland op eiland laat het achter zich. Alle opvarenden

behalve de prinses, die op het dek wind en golven trotseert, zijn zeeziek, en als de

wind gaat liggen en de zee bedaart, zijn van de vier en veertig opvarenden nog

slechts zeven in leven, waaronder de prinses en de Moerai.

Eindelijk doemt het eiland Langgö-bajoe aan den horizon op. Hier zal men

zich voorzien van siriëblad en pinangnoot, en brandhout halen. Ter reede gekomen

laat men het anker vallen. Alle geweren en kanonnen worden gelost, het eiland is

verdwenen achter een gordijn van kruiddamp. Het hevig geschutvuur doet den wal

dreunen.

Op last van de prinses Seti-Bila-Djödi gaat een der rijksgrooten met een

prauwtje naar de reede om onderzoek te doen naar de oorzaak van al dat rumoer.

Verwonderd, niets dan vrouwen aan boord van het vaartuig te vinden, vraagt

hij naar den gezagvoerder en het doel der reis. Si Gandam-Baroejs, de tijgerin der

zee bijgenaamd, staat hem te woord.

Zij deelt hem mede, dat de prinses Rènö-Ijanda-Déjwi van Indöpoerö geko-

men is, om Soetan-Bdrindangan als bruigom af te halen. Nadat Gandam-Baroejs

gevraagd heeft,waar ze zijn

,en ten antwoord heeft bekomen

,dat dit het land

Pantai-Tjamin is, waar Seti-Bila-Djödi,de verloofde van Soetan-Bdrindangan

,regeert,

zegt ze schamper: „Breng uwe prinses de tijding over, dat Rènö-Tjanda-Déjwi haar

bruidegom gaat halen.”

Dit bericht aan Seti-Bila-Djödi overgebracht, doet haar in woede ontsteken.

Zij verzamelt haar volk en zet met verscheidene prauwen koers naar het vaartuig

van hare mededingster. Deze laat het anker lichten, de zeilen bijzetten en ontvliedt

de naderende vloot. Ziedend van toorn oogt Seti-Bila-Djödi de wegzeilende prauw

na en keert naar haar paleis terug.

Na zeven etmalen doemt het eiland Ranggö-sori aan den horizon op. Hier is

de verblijfplaats van Soetan-Bdrindangan. Talloos zijn de schepen ter reede. 't Is

als een bosch van masten. De prauw laat het anker vallen. Vlaggen en wimpels

worden geheschen.

De prinses geeft de volgende bevelen. „Wanneer men naar ons komt vragen,

zeg dan, dat wij ter bedevaart gaan, dat wij zeven dagen in zee zijn en dat de

gezagvoerder ernstig ziek is”.

Weldra komt de havenmeester aan boord. Hij wordt vriendelijk ontvangen en

op sirië en pinang onthaald. Onder het wisselen van pantoens wordt hem meêge-

deeld, dat de gezagvoerder ernstig ziek is, en tevens verzocht aan den vorst om hulp

en geneesmiddelen te vragen.

— 73 —

De havenmeester keert naar den wal terug en deelt den vorst zijne bevindingen

mede. Hij is vol van de pracht der prauw, die zoozeer zijne begeerlijkheid opwekt,

dat hij den vorst voorstelt,in plaats van geneesmiddelen vergif te geven

, zoodoende

den gezagvoerder te vermoorden, prauw en lading zich toe te eigenen en hem, ha-

venmeester, ter belooning ééne der vrouwen te schenken.

De vorst wil van ’t voorstel zijns havenmeesters niet weten. In den vroegen

morgen laat hij de trom roeren,het volk bijeenroepen

,vlaggen en wimpels hijschen,

en onder het bespelen van allerlei muziekinstrumenten steekt de vorst van wal

,

gevolgd door eene talrijke vloot.

Toen de prinses dit zag. gaf zij spoedig hare bevelen.

„A.ls het inderdaad Soetan-Bdrindangan is, die daar komt, dan moet gij,

Gandam-Baroejs,en gij, Kdsah-Kdrödjo-Manda-Kdliïng

,hem aan den valreep ont-

vangen en aan boord brengen.

„Kambang-Tjinö en Langga-Bajoewe, brengt gij hem in de kajuit.

„Kdsoembó-Tdrampai-pdtang

,

bewaak den ingang.

„Piraq-Tdtdboewe-Dènei-Hari,houd de wacht bij den valreep. Niemand dan

den vorst laat gij aan boord.”

Nauwelijks zijn die bevelen gegeven, of Soetan-Bdrindangan is langs zij van de

prauw gekomen. Met tal van pantoens, die hij beantwoordt, wordt hij aan boord

ontvangen.

Zoodra hij bij de prinses is binnengeleid, wordt het anker gelicht, de zeilen

geheschen en de prauw snelt het ruime sop in.

Na eenigen tijd gevaren te hebben, ziet de Moerai in de verte negen schepen,

die, toen men naderbij gekomen het anker laat vallen, blijken zeerooverschepen

te zijn. De vlootvoogd der zeeroovers blijkt gezonden te zijn door de prinses Mérang-

gawé, bruid van Soetan-Bdrindangan.

„Als je t’huis komt, deel dan je prinses meê, dat wij haar geliefde reeds ge-

schaakt hebben”, roept Gandam-Baroejs den zeeroover toe.

Deze, hierover verwoed, dreigt de prauw te zullen opbrengen naar Tandjoeëng-

soy'i en de opvarenden tot slaven te maken van de prinses Mérang-gawé.

„Niet zoo onbeschoft jij zeeroover”, antwoordt Gandam-Baroejs. „Mij, de tijgerin

der zee, kan niemand weêrstaan.” Zij grijpt haar geweer, legt aan, -geeft vuur en

doodelijk getroffen stort de vlootvoogd in zee.

Het anker wordt gelicht en de zeilen geheschen. Voort gaat het vaartuig, dag

en nacht door. Na eenigen tijd bemerkt de Moerai een gewapend vaartuig, ’t Is

dat van Seti-Bila-Djödi,

die, naderbij gekomen, de prauw aanroept. Harde woorden

vallen van weerszijden, tot Seti-Bila-Djödi een schot lost en den ring van Tjanda-

Déjwi raakt. Gandam-Baroejs vuurt terug en schiet Seti-Bila-Djödi’

s

haarwrong los.

Daarop gaf Bènö-Tjanda-Déjwi aan Gandam-Baroejs bevel om naar het vaar-

III. 2. 10

— 74 —

tuig van hare mededingster te gaan en daar woorden des vredes te spreken.

De zending gelukt, en als Gandam-Baroejs de prinses aan boord brengt van

bet vaartuig waarop zich Soetan-Bdrindangan bevindt, staat vergenoegdheid op zijn

gelaat te lezen nu hij de beide prinsessen in vrede samen ziet. Onder het genot

van een siriëpruimpje worden tal van 'pardoens aangeheven. Eindelijk gaat de

prauw weer onder zeil, met Seti-Bïla-Djödi aan boord.

Niet lang daarna ontwaart de Moerai wederom negen gewapende schepen.

Naderbij gekomen gaat de prauw voor anker. De gewone vragen: waarheen en

vanwaar? worden gedaan, en zoo verneemt men, dat de roovervloot is uitgezonden

van Banda-Moeah door Malim-Déman. Soetan-Bdrindangan deelt den vlootvoogd

mede, dat hij een bloedverwant is van Malim-Déman,waarna men in vriendschap

scheidt en de prauw de reis vervolgt.

Spoedig komt nu het eiland Mégö-Lojang in ’t zicht, ’t geen wordt aangedaan

om de prinses Rènö-Nilam te bestrijden.

Van beide zijden wordt een schot gelost. De haarwrong van Rènö-Nilam wordt

losgeschoten en een ring van Tjanda-Déjwi geraakt. Soetan-Bdrindangan komt tus-

schenbeiden en zendt den Moerai naar Rènö-Nilam om haar namens hem uit te

noodigen aan boord te komen. Zij voldoet aan dat verzoek en gaat, vergezeld van

haar in feestgewaad gedost gevolg, naar het vaartuig van Tjanda-Déjwi. Hier wordt

zij door de beide prinsessen hartelijk ontvangen. Onder het zingen van verscheidene

pantoens wordt het anker gelicht en gaat de prauw onder zeil.

Nu wordt weldra het land bereikt van Rddjö-Médan-sdba , die beroemd is als

een rechtvaardig vorst. Op de reede laat men ’t anker vallen,na overlegd te hebben

,

den Rddjó als scheidsrechter in te roepen. Een manti komt om te onderzoeken, wat

de wensch is der opvarenden van de ter reede liggende prauw. Deze wordt hem

meêgedeeld en tevens vergunning gevraagd de rivier binnen te varen om handel te

drijven. De manti doet verslag aan den Rddjö, die zich naar de landingsplaats be-

geeft, vergezeld door de bevolking. Daar wordt hij begroet door Soetan-Bdrindangan

en de drie prinsessen,

die hem verzoeken uitspraak te doen in haar geschil.

De vorst weigert,omdat hij bevreesd is voor de prinses Mérang-gawé

,die ook

met Soetan-Bdrindangan verloofd is en die zich bezig houdt met allerlei duivels-

kunstenarijen.

Op voorstel van Tjanda-Déjwi gaan allen weêr aan boord en wordt de reis

voortgezet. Eenigen tijd later wordt Soetan-Bdrindangan plotseling ziek, en vraagt

eene ligmat, waarop hij zich nedervlijt. Allen komen aan zijne slaapplaats hunne

deelneming betuigen, „’t Is gedaan met mij,” zegt de Soelan; „Allah heeft mij ge-

oordeeld.”

Het einde was daar. Nog één diepe zucht en de ziel ontvlood. Soetan-Bdrin-

dangan was niet meer. Met een glimlach op het gelaat lag hij neder.

— 75 —

Diep was aller droefheid. Allen hieven nu klaagliederen aan,trokken zich de

haren uit, sloegen zich op de borst en verscheurden hunne kleederen.

Voortzeilende bereikte men het eiland Bahiram-Déjwi,

dat, naar de Moerai

zeide, de verblijfplaats van de booze prinses Mérang-gawé was. Hier werd het lijk

gewasschen,gebalsemd en getooid, waarna weêr klaagliederen werden aangeheven.

De Moerai maant tot berusting aan en stelt voor, het lijk op het eiland Ba-

hiram-Déjwi aan wal te brengen. In hartelijke taal nemen de prinsessen diep ge-

roerd afscheid van den doode en zetten daarna den tocht voort.

Tot besluit volgen nog een paar pardoens van den Moerai-batoe

,

waarin hij zegt

:

„Wat eens weg is, blijft verloren. Zoek een anderen om den verlorene te ver-

vangen. Alleen bij Allah en den profeet is de liefde die geen einde neemt.”

Moerai-batoe,

Moengkb baraAatö moerai-batoe nan bafinö,

Kapadö moerai nan djantan:

Hambb öilangken padö diri;

Hambb nangVb di dalam öarè;

Manfjari nan èlöq kadiaman

;

Di manólah kitb ka basarang?

ATatonjö moerai nan bafinö. —Manjauoei moerai nan djantan :

v_/

Odiëg odiëg, Aalö baq-nantoen d/dnjö adiëq

ddö nan èlöq pafihatan;

Di fangah padang si rand/anö;

Safangah roempoeïnjö gdtië-gdtilan;

Safangah hifalang pandjang.

Dalam sinan nan èlöq ödké ba,sa rang,

^lijië ampije maAanan moerah.

.Sinan sirandjoeëng bafabangan:

.Sinan sipoenggoewq baZoempatan

;

ffioen lab kitb mahangVoéi sa rang.

Man cia«ga katb nan baAijèn ,

Manjauoei moerai nan bafinö:

Ondéh malang tjiZakö feadan ;

Dangakan-meZaA dèh Aakaq;

Kö kitb basarang Aioen,

Oentoeëng malang, oentoeëng tji/akó.

Kö datang masö-masönjö;

Har\ pdné Zdkang safanoen

;

Mdsiëqlah Zdtah dalam rimbö

;

Mdsiëq soda dangan Aoeli.

Aónjö Zaloe oerang manggalé,

Manf/arikan poenggoeëng taq baso.höq,

Manf/arikan kapalö taq bafoekoeï:

Hari pdné, riboeï mandangoeëng,

Tarasö dè/injö Aawoejs iapa:

LoAoe maisöq mdkan sirië,

een sprookje.

Païsöq abijs, poentoeëng taf/ampaq:

Hdalang taraödka anjölai.

Si boejoeëng mdti dèh dsóq,

Si oepiëq mdti tarapanggang

;

Badlah fènggang öadan kitb]

Ka\b ijö isai saraii ?

Manjauoei moerai nan djantan toe

:

wOdiëg odiëg, Aalö baq-nantoen djdnjö adiëq,

Kitb antikan fantang nantoen.

Tabanglah moerai kadoewonjö.

Lah Zabang, manf/ari mdkan.

Sampai sa hari, ha ri nantoen,

Hari ikö sampailah malam.

Aiolam bad/awè siang poelö;

Hari nan sadang tangah hari;

Hari pdné, taöadö fidaq;

Lah pdné manf/ari mdkan;Barawtilah moerai kadoewonjö.

loggöq di daban sari-öoelan

;

BaraAatö kö nan bafinö

:

wOkaq ökaq, dangaVan-melah dèh diri,

Hambb nangVb sapantoen aijië:

Aijèn ilije, Aijèn ilije, barafambah dalam.

Hambb nangVb sapantoen ödban;

Aijèn Zamö, barafambah bare.

Di manölah djoeb kabasarang?

Aatonjö moerai nan bafinö. —Manjauoei moerai nan djantan

:

Adö sawatoe dèh pafihatan

;

ddólah fëkö fdbiïng farah;

.Sinan lah sdkè, poea, fóló,

dijië amping, maAanan moerah.

Sinan sirandjoeëng ödtabangan;

Sinan sipoenggoewq öanjaq faloe;

— 76 —

Jtïjènlah kitb mabattgfkoeï sarang.

Manjauoeï moerai nan bafinó:

Ondéh malang, tjifakó badan,

Dangakan-mefafi dèh diri :

Kó kitb basarang /ctoen,

Kö datang masó-masonjó,

Biboeï-nijó-mefa/tnjó hari;

Oedjan havï,ampoew padang,

Gadang aijië, maampoew fèkó;

Tdbiïng roentoew, /cajoe poen fbkè.

Sinan 1ah kitb andam /caram.

-Si boejoeëng mdti tanmpi,

Si oepiëq mdti dèh /«mé;

Marasailah kitb dèh barat/intó

;

Manganah oentoeëng anaq kitb. —Manjawoeï moerai nan djantan

:

Ka\b baq-nantoen djdnjó adiëq:

Dèn patoeï djoeb «ka dèn;

Lai èlóq pafihatan

;

Di poentjaq poenoeëng patah-sambilan,

Adó /cajoe sabatang rr/nboen

:

Baranamó kafoeka lawé daitoen.

Sinanlah soeni pandangaran;

Taroejs-manaroej s pamandangan

.

Djekb datang föpan djen b«dai;

Bolië kitb baranawoeng sinan.

Baton jó rnoerai nan djantan. —Man/awoeï rnoerai nan bafinó:

Ondéh malang, tjifakó «ka;

Jsai sarau dangakan-mefa/t dèh diri;

Kó kitb barasarang sanan,

Di poentjaq groenoeëng patah-sambilan,

Adó /cajoe sabatang rimboen;

Baranamó kafoeka-madang-dahan,

Banjaq dawoennjö rimboen,

Sauoewe-basawoewe tjandb rrmtiing.

Djekb datang föpan djo b«dai,

Baroewq-paroewq fibó aalam rimbó,

Malang babawoewe djo nan sarau,

Aioewq mafèmbai tjandb dahan,

Roento ewl ah goentiing-poentiïn g,

Aökè nan d/angan ka]oe «naq.

Abijslah /cajoe ondóh-pondöh:

Si boejoeëng mdti tarimpi;

Si oepiëq mdti tara/edpi.

Di manölah kitb sanang diam,

Batonjö rnoerai nan bafinó. —Manjawoeï poeló rnoerai nan djantan

:

Djekb fidaq mawoe ba/cijèn,

Kitb antikan fantang nantoen. —Safamó lamb'e nan ba/cijèn,

Dèh paroeï lab iitaq poeló,

Man f/a ri mdkan anjólai.

Havi ikó sampailah patang,

Dèh patang badjawè malam;

Malam bad/awè stang poeló.

Ba/cató poeló nan bafinó:

Okaq baapó kaiaka hito

;

Dèh hambb lah bare djoeb ;

Di ma djoeb kitb ka basarang?

Ba/cató moerai nan djantan :

Odiéq odiëq, lai nan èlöq bdké basarang,

Poelau baranamó iompè-/cidjang,

iujèn kitb mSAangrkoeï sarang,

Aijië amping, ma/canan moerah.

Adó /cajoe sabatang rimboen,

Banamó baringin-fanam,

Jngfgöan sdma di fauoeïtan;

Di sanan farang patnandangan;

Bolië kitb baranawoeng sinan

Batonjö rnoerai nan djantan. —Manjauoei moerad nan bafinó:

Ondéh malang, tjifakó badan,

Jó bdna moe/cironjó,

Oerang fidaq samperönó dka,

Pidaq di /cddji fdhije batin.

jDangakan-mefa/i dèh diri:

Kó kitb basarang /ctoen,

Kapadó poelau fompè-Zcidjang;

Banjaq prauoe singfgah /cijèn;

Atjé, Mafajoe, banjaq sinan;

Baliïng Koedjarat adó sanan;

/ngerijs Ang/coeteró adó sanan;

Tjinb Koeioantoeëng taq tarabilang;

Bjohoewe Pafani adó sanan;

Amboen Teranatei adó sanan;

Ophijs dagang barabagai-bagai.

Apó nan fidaq kan fdkoenjó?

iVdmonjó dagang fjampoewe bawoewe;

A'dpa djo soeloeï ba/téringan;

Pèlang, wangknng, bagrèndèngan.

Banjaq prauoe singrgah sanan;

Admonjó faboewan b/doewq oerang.

Djekb koefikó han patang,

Apó nan fidaq kan fdkoenjó?

Maijen tjenapang djo sifèngrga;

Bamaijen panah djo soempitan,

Safdnga njó mabambije /cajoe api,

Baramaijen fddiïng djo bafyvvoeng.

Oerang ma/tambije /cajoe api;

Ondéhdang, sampai katb rang foewó:

sSigafdboewq balah pafigö,

»Abijs di balah balah fddiïng;

sSapammpè ambije ka /cddjang,

»Maboewqlah kitb dèh bafjintó,

»A bij slah darah, ahijslah dagiïng,

tTingga d/angè pamaloeï foelang.”

Dapè dèh oerang anaq kitb.

ifatonjó rnoerai nan bafinó. —Manjauoeï rnoerai nan djantan:

— 77

Ondéh clang, Aironjö sarau,

Ondéh wialang tjitakó badan,

Pantjé taq èlöq Aatökan.

Pawipai baq Aatö rang toewö:

»Di goeloeëng, di taniboewq djoeb;

»Poeroeilah pandan sauoeisauoeï,

dLörong bitjarö wiaboewq nanqVb,

»rakoeïlah badan, boeka moeloei.”

Ptsang ka\h di até prauoe,

Di baow anaq rddjö moedi.

Di tji\b poeti di Maldkö;

zlwah lipangkat ') babitjarö;

Hambb nan fidaq satö lai;

Manb nan èlöq tjari poelö;

Patonjö garan nan djantan toe. —Manjanoeï kö nan batinö:

O kaq d/aanlah Adkaq bangijs sinan,

T’tdaq èlöq oerang pambangijs;

Oerang pambangijs ilang dka;

Oerang pambèrang tangga tman,

Tjari djoeo tènggang djo katdkah;

Di Mdji tdhije djo batin;

Di Addji boeroewq dangan baiëq;

Katawoewi awal dangan dkije,

Baitoe oerang babitjarö.

Patonjö wioerai nan batinö:

Pangakan dèh diri;

^4dö nan tarasö dèh ati hambb-,

P/ekó èlöq kitb d/adikan;

Djekö boeroewq kitb antikan.

Man kitb baramoe-amoew;Mari kitb mahangkoei sarang;

Kapoentjaq matigei toean poeti Pënó-Tjawda-Di sanan sanang ati kitb-, [Déjwi,

DjeAaló oentoeëng padö kitb;

Polië djadi soeroe-soeroewanjö;

Pai man tjari soeioaminjö;

Polië kitb djadi tatanpkinjö.

Patonjö moerai nan batinö. —Ondéh, soekölah ati moerai nan djantan;

Poetoejs bitjarö sawialam toe;

Pari siang mahangkoei sarang;

Saiamö lamb'e baAtjèn,

Poedahlah sarang masb itoe. —Dèh lamb bakatamöan,

^Itlah poen soedah managdijekan;

Oentoeëngnjó poelö wioerai-batoe;

Polië taloewe doewö boeah;

MaMramlah wioerai nan batinö.

Dèh lamb bakatamöan,

Oentoeëng soedah soeratan sawipai;

Pari nan langgam -langgam pdné;

‘) Lipangkat staat in het handschrift. — Hetmoet waarschijnlijk lai patoeï zijn.

III. ‘2.

Barantilah wioerai nan djantan toe;

Inggbq di poentjaq kajoe arb,

Manjatdsaikan sajöq nan Aoesoeï;

Mangiröq-ngiröq ikoewe nan riwiboen,

Baboeni baAitjau-Aïtjau,

Mdtonjó lalóq-ialöq-ajam;

Pdtanglah alang-alang-wioesim

;

Maraöq tibö kapoenggoeëng;

Manjèwiba wioerai nan djantan toe;

Sawipai lah wdti moerai nan djantan toe;

Toean sai sorau; sawipai sawialam wialam nanDi nanti datang, taq datang; [toen

Sadang lah moerai nan batinö;

Pikije didalam dti diri:

Badpö kó Idkoe oerang nangkö?

Lah sawipai sabari samalam,

7Vdaq mandjdd jaq-djddj aq poelang;

Baraioari wioerai nan batinö.

Paroeï lah Idpa-tdpa-bdsö;

Tabanglah diri anjölai;

Mantjari wioerai nan djantan;

Ondéh awtah bardpölah iamonjö,

Di wioediëkan batang Indbpoerb;

Pjimèlah taloew taièngongi;

Pjtmèlah tëkö tadjalani;

Di ma pdnè, di ma baranti?

Pintang barafoetoewe-toetoewe soerang;

Ka ma kö Idkoe oerang nangkö?

Pintang bapikije-pikije djoeb;

Inggbq di até batoe gradang;

Paloe manangijs wioerai-batoe;

Aipè-matb badarai-darai.

Sawipai ba/rató pantoen oerang:

»7aroeëng padang dari Matdkö:

«Djaioedjoewe pdga di dj arami;

s Oentoeëng wialang, badan tjitakö,

«Taloewe tingga,badan bi-widti.”

Patonjö wioerai nan batinö.

Toetoewe soedah, ddjalah saiwpai;

Lah tibö ganggam-manggawggam;7’idaq batènggang lai,

Maraöq wioerai karoijië;

Lah tibö rnngkam di poenggoeëng,

Papè dèhnjö wioerai nan batinö,

Mdtilah wioerai kadoewonjö;

Nan djantan di séwiba alang-wioesim,

Nan batinö di séwiba siköq-aijië;

.Atlah poen soedah maoentoeëngkan;

7’ingrgalah taloewe nan doewö toe.

Dèh lamö bakatamöan;

Di bdrami oedjan djo pdné;

Di Mrami siang djo wialam,

Oentoeëngnjó poelö moerai-batoe,

Manaté taloewe nan doewö toe,

Saïkoewe djantan, saïkoewe batinö.

10*

78

Oentoeëng soeratan moerai-batoe;

Di dalam rahim boendo /candoeëng;

Hauoejs ka manó minta aijië;

Ldpa siapó rndri mdkan;

Sabari-Ziari Z/ióq-Z/iöpi;

Sabari-bari ngangb-ngangóh i

;

MZlah tadllah maoentoeëngkan;

Mdólah bari sa/iari toe;

Z/ari nan sadang Zangah bari;

Sadangnjó boentb bajang-bajang;

Sadangnjó loengga. pabainan;

Sadang kad/oewai (/«gang grérang;

Sadangnjó Zitaq-Zitaq toelang;

Zsai sarau; basoearó boeroeëng moerai-batoe,

Di até maZigei Rènb-Tjanda-Déjwi.

ilZasonjó Al\a\\ maoentoeëngkan

;

Kadangaran dèh Rènb- Tjanda-Déjwi;

Ba/cató Rènb- Tjanda-Déjwi

:

Man6 balijèn samonjó?

Dén ei salah pandangaran;

Mpó baraboeni di boeboeëngan;

Rasó maZantaq boeboen-boeboen

;

Rasb di dalam rangrkai dti.

Lihati d/oeólah dèh kan

,

Kamban g-Man ij s ddiëq den /candoeëng;

Boeroeëng kö itoe basoearó;

Anaq oenggé kó itoe graran. —Aatonjó Rènb- Tjanda-Déjwi. —Mandanga ka,tb nan ba/cijèn

;

Pagah mangddja si /cambang toe:

Marantaq laloe maranjoewq;

Marantaq boekannjö bérang;

Maranjoewq boekannjó bangijs.

Parangai sddjaq moeYo djadi

,

Sddjaq /cdtjije sampailah gradang;

Tjage kaki, ringan Zangan;

Laloe di tingk'e tanggb andjoeëng:

Laloe k'até, andjoeëng Zoedjoew djoerai;

ManZ/aliëq si Kamban g-Langga-Bajoewe ,

Jïïronjó anaq boeroeëng;

Laloe di ambije dèh si bambang;Di baow toeroen dnjólai. —SaZalah Zibó Zangah roemah

;

Bara/rató si Kambang-Langga-Baioewe

:

wO mandéh /candoeëng harnbb;

Lïronjö oenggè bdtjije,

Lndah nan boekan alang-alang;

Di djawe dèh poeti Tjanda-Déjwi,

/I tilah soekó-soekó-bdsó. —Ba/cató Rènb- Tjand a-Déjwi

:

Ondéh diéq Piraq-TaZdboewe-Z)ènei-Hari,

Pariëq adiëq nasi harian mandéh

;

Mmaqnjó mdkan boeroeëng nangkb. —Mandanga katb nan ba/cijèn,

Piraq-TaZdboewe-Dènei- Hari,

Laloe di ambije-meZab nasi;

Di soewópi-meZab anaq boeroeëng,

Taramdkan nasi doewö soewöq

;

Ga.nöq kaZigó injó soedah.

Lah soedah mdkan anaq boeroeëng:

Mdtilah graran roeponjó oengrgé;

Mdboewqlah injó kadoewonjó.

Hi lau, babanta Tjanda-Déjwi;

MaZioewq pinggang nan Zdmah;

Marantaq Z/andonjó siba-badjoe;

ManZ/amoewq grandji sang'goewenjó

;

BaZdpoewq lonta di /ripi;

Babèlèng padoman soebang;

Badaroe gralang di Zdngan;

Koemarisau Z/intjin di djavi;

Di Zampa dadó nan mipijs,

TakoeZampai djavi nan baloejs;

Djavi tadngrkè dadó héram;

Mij ië-mató badarai-darai

;

Baq maniëq jooetoejs Zalinjó;

Baq intan poetoejs pangrarang;

Baq bonei di rantaq oengkb;

Djatoew nan doewó, djatoew Zigó.

Manangijs Rènb-Tjanda-Déjwi.

Mambdri hctvbq bironjó oenggé nangkb;

Baraioari si Kambang- Tjinb ;

Di ambije panawari.

ZZidoeijlah gavan moerai-batoe;

ZZidoeijlah injó kadoewonjó;

Soekólah dti samonjó;

Oentoeëng soeratan moerai-batoe;

Kijen Zamó lah gradang d/oeó;

Lah /cambang boeloe sigririëqnjó

;

Lah tauoe ingrgöq ka bandoewe;

Lah tantoe djantan, baZinonjó;

Nan djantan baranamó si Zv7tjau-Mocrai-J3atoe,

Nan baZinó baranamó moerai Pasaman-Gan-

dam-Paroejs

;

Oentoeëng soeratan si Gandam-Paroejs;

Havi nan sadang Zangah hari;

Sadangkan Zangang oerang di bampoeëng;

Sadangkan rami oerang di balai;

Mnaq moerai baramaijen Zangah roemah

;

Nan djantan di até pamédangan;

Nan bdtino di kapalö d/andjang,

Mangpdti-grdtiëkan sajóq

;

Baboeni manZ/iöq-Z/iöq.

Lah datang poélb boetjiïng djalang,

Di Zangrkóqnjó si Gandam-JSaroejs,

Mdtilah injó nan baZinó. —Lah tingga moerai nan djantan

;

SaZamó Zambè nan ba/cijèn

;

/vijèn Zamó lah gradang d/oeó;

Loeboewnjó baq si sadarbanó. —Baratoari Rènb-Tjanda-Déjwi:

— 79 —

Ondéh Aalijèn ') dangakan Aató ióarat harnbö:

«Di mdsiëkan toengrtoeëng toboe,

«Pand/arè bangkè dalam pddi.

«Mandanga óoeroeëng mariwdoe;

«Sangatlah tjamé dalam dti.”

Apólah iitah hnmbb d/oendjoeëng.

M&njauoèi Rènb- Tjand a- Dé/wi :

S toean Zdbai, d/dnjó hnmbb ;

Hambb barame dalam dti

;

Poewèkan hnmbb Aamba óodi,

Handaq paramaijenan moerai-botoe;

Hambb Zipèkan s’Aali lipè;

Goentiïngkan s’Aali goentiïng;

Toedjoew pètaq, toedjoew pind/oeroe,

Toedjoew pangkè, toedjoew maiigei,

Toedjoew bantoewq f/ïntjin tjindoe moto,

Toedjoew Adpoewe sirië di dalam;

Langkbq djo pantoen ibnratnjó. —Sabagai poe\b di toean Zdbai;

D/ekö sarnpai maAdsoeï hambb;

.Asalai toean soenqgoew dti

:

Hambb oemanat dèta pandjang;

Samtó djo d/oebah Aai]en poetië;

Patonjó garim Tjanda-Déjxvi. —Manjanoeï poe\b Zabai-pandjang:

Djaan baïtoe Aató poeti;

Oesab sabab kamnó itoe. —BaAató Rènb-Tjanda-Déjwi

:

Jifambang kó Tjinb-Langka-Ra]oewe,

Ambije groentiïng paAajan mandéh,

Samtó kardté amboen d/antan

;

Batoeraq dangan aijië «mé.

Baratoari si Aambang toe;

Taloelah togab anjólai;

MaZangrkah karoeang Zawgah ;

La loe kadalam biliëq dalam;

Di ambije groentiïng djo kardté;

Di baow toeroen anjólai;

Di ódrikan kapadó Zdbai-pandjang.

Ta loe baAató Zdbai-pandjang:

Ondéh poeti djanjö hambb :

«Poerang doedoewq, soerang lab togab,

«BaAaijen sambije baóadjoe;

«Dèh poeti soengrgoewlah taragaq;

»Dèh óadan hambb lah katoedjoe.” —Taloe di groentiïnglah kardté;

Di Zipè s'Aali Zipè;

Di groentiïng s’Aali groentiïng;

Toedjoew pètaq, toedjoew pind/oeroe;

Toedjoew pangrkè, toedjoew maZigei;

Toedjoew Adpoewe sirië didalam;

Toedjoew bantoewq Z/intjin tjindoe matb;

Toedjoew patab pantoen ióarat;

Damikièn boeninjó pantoen:

«Auoewe sa roempoen di Zdpian;

» Jngrgó-an óolam djo bardbah;

»Satoe poen Zidaqlah Amman,»An jölah sajó poenjö sambah.” —Dangakan saboeah lai:

«Tbemba di óaow sidang toean;

«Baïsi boengö pandan /«kó;

»Kambd óodi Airiman;

»Ka gantx njaow feadan sajó." —Dangakan saboeah lai:

» Toewè kaZ/intjin amé nangkb;

n K;i saZdpah soeiodsó d/antan;

» Djawè paAirim Aami nangkb',

»Ka tombah saróq di aZaman.” —Dangakan saboeah lai

:

«üfajoe pdsaq ambijekan toengkè,

«Parang Sitojó parambahan,

«Saioatoepoen Zidaq dalam soerè,

»^4dijs matojoe parasambahan.” —Dangakan Aató saboeah lai:

«Pisang tamóatoe niroioatoe,

»D/antoeëng di sdsöq ramó-mmó:y> Soerè ini kagranti óadankoe,

«Mand/alang doeli hoeboeëng njaow." —Dangakan saboeah lai:

«Tamba di isi sidang toean,

«Di isi saódlah boengó pandan;

))Karnba bódi kagranti badan,

«Pikijelah dalam dti toean.’’ —Lab soedah Aironjó Aamba bódi;

Taloe manjambab idbai-pandjang,

Ondéh poeti djdnjó hambb,

SaAiyen dnjó nan dapè;

Djekb lai feaiëq Aitó dmabkan;

Djekö boeroewq Aitó toekari.

Manjauoei Rènb- Tjanda-Déjwi

:

Tnsa .4/lah. óaiëqlah itoe;

Toean tobai tarimó Adsië ódnjaq-ódnjaq,

Dèb hambb iidaqkan taraóalé;

Goenó óaiëq toean idbai,

Ant&b kó ^lilah dangan nabi. —Mandanga Aató nan baAijèn;

M an/anoeï toean sièq idbai-pandjang:

Ondéb poeti d/dnjó hambb;

Parang ka manö di antakan;

Dèb ijintjin óaloen mangapó;

Soenggoew Airiman Aamba óddi,

Daloen lai soekó oerang maiihè;

Kó di feoeka di danga pantoen;

Polië mandaroeëng gralang-palang;

Atomat óadannjó Aaloew Adsah;

Di manb-manb di iihati;

Di manó-manó di oelangi;

Di manó-manó di tonjókan.)Hier zijn eenige bladzijden uitgevallen.

80 —

AAtonjó graran bxbai-pandjang:

ikó baitoelah dèh poeti;

Hambb mamoehoen anjólai.

Poelanglah sièq idbai-pandjang. —Satamó lambè baAijèn;

BaraAató Rènb- Tjanda-J)èj\\ i

:

Ö Aambang ödiëq dèn Aandoeëng,

Ambije minjaq paAajan rnandéh;

Kitb minjaki moerai-batoe nantoen. —Barawari si Gand am -B

a

ro ej s

,

Aaloe di baow minjaq Aaroen;

BaraAató si Gandam-Paroejs:

Pangakan dèh bdpaq;

Djekb baloen bolië nan di tjari;

Oesah di poepoejs minjaq nangkb;

ikólah minjaq si toempè-pdga,

Pauoen satauoen paiaijiëran. —Manjawoeï poe\b moerai-batoe:

isai rnandéh barapó kabandaq rnandéh,

Aabië kabandaq badan hambb;

Aatonjó boeroeëng nan djantan toe. —BaAatö R

è

n ó- Tjan da-Péjw i

:

O Aambang bdiëq ambije nasi Aarian rnandéh;

Amaqnjó mdkan boeroeëng riant/Vb. —Aaloe di ambije-melab nasi;

Pddinjó lam tamboen Atjé;

Aaloelah mdkan moerai-batoe. —Lamb sadiki injó mdkan;

Lab soedah mdkan moerai-batoe;

Moengkb manjambah anjólai;

Kapadó si Gandam-Paroejs

:

isai rnandéh dangakan poeló sambah hambb;«Jlidsaqlah boeah Aajoe toelang,

»Di mdkan anaq barau-barau;

«Kó lai oentoeëng, koembali poelang;

»Kö tidaq, ilang di rantau. —Sabagai poeló ondéh dangai:

«Asó roempoeï, kadoewó pddi,

«Katigó bamban di Amtaikan;

y>Asb Aidoeij kadoewó mdti;

»Kö fidaq badan marasaikan.” —Manjawoeï Rènb- Tjanda- T)éjw \

;

»7sai naq tjint] i n kaiinkiïng toeloejs djati,

y>Koepang baAoepang bare limb;

«Parang ka manó diri,

«Toempang-manoempang poelang djoeb." —Man/auoeï poeló moerai-batoe

:

Manólah rnandéh Aandoeëng hambb;

Hambb tarabang anjólai.

Antaró moedö-moedó bari,

TSrdbang mabxmboeëng moerai-batoe;

ingrgóq di até sari boelan;

Aaloe biiAató anjólai:

yiPangka. danoen, pangrka baiaman,

«Aadang sabatang di timbarau;

«Tmgrga doesoen, tingga. alaman,

«Pambó mambilang toloewq rantau.” —Manjanoeï Rènb- Tjanda- Déjwb

:

«Pampékan antimoen dandang,

«Karoentoeëng bdri bafali;

«Adpékan boeroeëng maq tabang,

»Kó lai oentoeëng poelang koembali.” —»Si Abedjoewe di até panté,

«Piaq mamdtjah ka BangAali;

»Kó lai moedjoewe Aami maidpé,

«Satomat bdpaq poelang koembali.” —Aatonjó graran Tjanda-üéjwi.

Man/auoeï djoeb moerai-batoe

:

«Anaq oenggé di até talang,

» Tabanglah tanoe djo baiibijs;

«Asó ilang, doewó tarabilang,

«Ka tigb bolië nan di tjari." —«Poengó tandjoeëng di Piaman,

«Poen gó sabatang tdpi pddi.

» Tingga Aampoeëng, tingga. aiaman,

y>Hambb naq tarabang anjólai.’’ —Aatonjó si Aitj au-Mberai-Patoe.

Saiamó lambe nan baAijèn,

Abijslah sandau dangan groerau,

Pahang maiamboeëng moerai-batoe,

Aijèn lamb lah tinggi djoeb;

ilang di Aandoeëng awan poetië;

ilang di Aandoeëng mégó mérah;

ilang di mató oerang nan banjaq.

Barawari Rènb- Tjanda-Péjwi :

O Gandam-Paroejs, ödiëq Aandoeëng;

Poeka djo péti nan bdsa toe;

Ambijelah groentiïng paAajan rnandéh;

Sarató siAalat indó-banat.

Barawari si Aambang-7)ïnö;

Di ambije poeló samonjó;

Aaloe di baow ka soerambi;

Di ambije poeló sepaló tjioéb-tjioéb,

Di boewè tirai iangi-iangi,

Di boewè tilam tampè iidoewe;

Aaloe barapdkab samonjó;

Satdngah mandkat, manarawang;

Satangah manjoedji dèn manjólam;

Aaloe di soerè di toekijskan;

Adkè poeló pamba-pambaran;

Pilang barabilang pamédangan;

Poekólah samonjó sepalö anaq bai-baiëq

Até oestanó bdsa nantoen,

Babpó boeninjó sandau-poerau,

Poeni pantoen baboeah-boeah.

Harinai bataloen djadi,

Sepaló anaq randó padijs,

O nandéb-nandéh boedaq taranandéh-nandéh-

Padó masö déioasó itoe, [kan,

Lah lamb, lah tabang moerai-batoe;

— 81

Siang-siang poen malam-malam;

Di tontang tongi-tongi djoeb;

Di tontang lauoëi, lauoëi djoeb;

.Antah barapólah tomonjó;

Sangrkóqlah hari Zoedjoew harl;

Sampai bilangan toedjoew malam

;

Mamandang sambije ka lauoeï;

MancZ/aram Z/andonjö bapa;

Banjaq Ziang nan bagai ranggé mati,

Basi/oengrgang toeroen kaboemi;

La\oe kapadö bapa banjaq;

Aijèn tomó baratombah c/cïkè;

Lab Zibó paran moerai-batoe

;

Inggbq di até saboeah Ziang;

Manc/akoejs-c/akoejskan paroew

;

Mangir&i-ngirai kan sajóq,

Baq boeni rabab dan koeZjapi

;

Boeni sadam dan seroenai.

Maningradah ctogang di bapa

;

Ka/ihatan boeroeëng moerai-batoe;

Paroew barasamboeëng dsb-dsb;

Aoekoew barasamboeëng c/angan amé;Matö oempamó bintang Zimoewe;

Aapaq manctomi samboeëng tojang;

ƒ koewe manc/ami bipé tjinb;

Bauoen kangboeman niraioatoe.

Moengkb barabató : Ondéh bamoe c/agang di

Bangakan-meto/i dèh c/tri; [Mpa,Bantau apó ikó namonjö?

Aatókan cZ/oeólah di hamhb.

Bar&ioari c/agang di Mpa:Pik ij e bamanoeëng sakoeZikó,

^4ti babató-bató samó c/iri;

Sa/aroeï sa/amö nangkb;

Kitb baratoijië di Zanoeïtan;

Barapó koealó di masoewqi;

Banjaq nepari basa-basa;

Tïdaq boeroeëng nan baq nangkb,

Boeroeëng nan pandai basó sabösi.

A'atonjó paran c/agang di Mpa;Tauoe kapitan c/alarn Mpa;Aaloe katoea anjólai.

Di baow badije djabatan

;

Aaloe di /èmbaq moerai-batoe;

Badije lapè , boeroeëng tarabang;

Inggbq kabapa satoe lai.

Ka/oea kapitan c/alam börong,

Di baow soempitan padiïng,

Di isiëkan c/amaq baïpoew,

Aaloe di soempinjö moerai-batoe.

Pamaq lapè,injó tarabang,

Inggbq ka Mpa satoe lai.

Pikije kapitan c/alam Mpa;Barabató-bató samó c/iri:

Di manö c/atangnjó boeroeëng nangkbl

III. 2.

Siapö nan poenjö boeroeëng nangkb ?

Manyanoeï injó moerai-batoe

:

O toean c/agang di Mpa,Hamhb baratonjó padö toean :

Lauoeï apó ikó namonjó?

Koealó apó ikó namonjó?

Siapó kó rddjó di c/aratan?

Sabagai poeló di Mmoe;A'èrpa kó c/atang di manó?Koealó manó di tompoewkan?

Banda nan manó di fapati?

.Apó maMsoeï di sanpadja?

Biri ma/iaroew lauoëi nangkb,

Siang-siang poen malam malam.

A'atonjó paran moerai-batoe. —Manjauoeï c/agang di Mpa:

Ondéh boeroeëng ci/anjö Mmi;/kólah lauoëi Pan/jaran;

/kólah poenoeëng A'idjang-Bani;

/toelah toloewq Banda-Bamin

;

/kólah poelau Banpgö-Majang

;

Koealó baranamó Zamin-Amba,

Nepari toeankoe Badjó-Boedjang. —Sabagai poeló, dèh c/iri kó c/atang di manó?

Apó maMsoeï di sangradja?

Soeroean siapó kó lah c/iri?

Tatonpki siccpö nan di baow?

A'atonjó c/agang di Mpa. —Manjanoeï poeló moerai-batoe

:

Manó Mmoe c/agang di Mpa?Pangakan-metob dèh c/iri

:

Hamhb nangkb c/atang kamari;

Pari koealó Indópoeró;

Di soeroew Rèno-Tjanda-Déjwi;

Mambaow bamba bödi nangrkó. —Sabagai poeló ondéh bamoe;

O mandéh di c/alam bapa,

Pangakan-me/ab dèh mandéh

:

iSikac/oedoewq c/ahannjó bamba;

»Di patah oerè hi/alang;

ïPoedoewqlah mandéh c/alam bapa,

* Hamhb mamoehon bandaq tarabang.” —Manjanoeï si bambang c/alam bapa,

/sai diëq c/angakan-me/ctb dèh cediëq

:

»Panoe di padang katoelikan;

»Si toko di Zccpi padi;

»Soenc/goew tarabang angrkau bacZ/alan,

»Apó batö tingga di bami?” —Satomó tombé nan babijèn;

Antah barapólah tomonjó,

Aijèn tomó basarang c/cckè;

Lah ampije poelau Banpkö-Majang;

Marangrgé Zjandonjó Ziang bapa;

Aibó di poelau Bangrkó-Majang;

Inggbq di bajoe ranggè mati;

11

82 —Poesahlah dti moerai-batoe

;

Djin ijs dagang barabagai-bagai

;

Panjaq mgam dagang di sinan;

Boeg ijs, Mang/cdsa adó sinan

;

Inggarijs Ang/eoeteró di sinan;

Adliïng Koedjarat adó sinan

;

Tjinb Koeantoeëng taq tarabilang;

Maboewqlah dti moerai-batoe

;

Sampailah batö pantoen Zoewó

:

»Bari pdné mambang ka oetan,

»7)/atoew di timgb ddhan /cajoe.

»/toe di pandang itoe boekan;

»Gabè baraZanjó di rang Zaloe.” —SaZamó lambe nan ba/cijèn

;

Oentoeëng si /fitjau-Moerai-Batoe.

yilah datang sampan saboeah;

Oerang nan datang dari /cdpa

;

Badjoewa /cambiïng dangan qjam

;

Ba/cató poe\b moerai-batoe :

Mdnólah mdmaq dalam sampan nangkó?

Hambb baratanjó padó mdmaq:Poelau apó ikó namonjó?Koealö apó ikó namonjó?

Siapó rddjó di daratan?

üTatonjó garan moerai-batoe.

Sabagai poeló dèb diri:

Bddije badpó di daratan ?

.Boeni mambdka aboe boeloew;

Boeni maradah d/araq moedó;

Bagaikan Zoeloejs di negari

;

Siapólah itoe nan baraléh?

Anaq siapó kasaroemah? •

Anaq siapó Zin diëq daboeëng?

Anaq siapó soenat-rdsoel ?

Baton jó garan moerai-batoe. —Manyawoeï oerang dalam /cdpa:

Dangakan-mcZa/i dèh diri,

Maq hambb /catókan bdna-bdna;

Jtoelah goenoeëng Bidjang-Bani;

/kólah poel au Banggó-Mdjang

;

/kólah oedjoeëng Arö-Patah

;

/toelah Zaloewq Parang-P/ari

;

Tampè oerang mamboeang poekè;

/kólah koealó Zamin-Amba;Negiari toeankoe Pddjó-Poedjang,

Soedaró poeti Pènö-iVïlam. —Sabagai poeló dèh diri,

Bddije nan baraboeni nantoen;

Oerang ma/iaraq Z/andan kad/irè,

Toeankoe Pddjó-Poedjang, rddjó bami soedah-

Pdnei dèh toedjoe paramqjó. [lah mdti;

Mandanga katb nan ba/cijèn;

Pitahlah Zoelang moerai-batoe

;

Aijië-mató badarai-darai

;

Gampailah katb oerang Zoewó

:

»Adóq taragantoeëng di maZigei;

» Toemboew si Zdkó di hiZalang.

»*S'oedah oentoeëng barabagai-bagai,

«Toemboew tjiZakó di nan malang.” —»Si poekoei ingrgóq di boeanai;

»HiZalang babatang-batang;

»Ma/cdsoeï di sangddja Zidaq kan sampai,

»Malang nan boekan alang-alang.” —»Si poekè até si Zdkó,

»Di Zotakan pangba mamnsi:

»Ma/cdsoeï hambb kasanó,

«Maantakan /bamba bódi.” —O nandéh-nandéh

;padó masó détoasó itoe,

AZlah poen soedah managdijekan;

Oentoeëng si Bitjau-Moerai-Patoe.

BaZiandai-bandailah oerang dalam sampan.

Lah ilang rddjó kitb nangkó;

Di manó rddjó nan èlóq?

Di manó soetan nan endah?

Ba/cató boenoen poeló oerangnjó

:

Lai poeló rddjó nan èlóq;

Lai poeló soetan nan endah;

Poelau baranamó Banggó-Gori;

Oedjoeëng banamó Zandjoeëng Lèdan

;

Taloewq banamó Pantjang-Pauoewe;

Goenoeëng baranamó Tjampagö-Piroe;

Satoe poentjaq, Zoedjoew mdtjoenjó;

Pdaran boeroeëng Pantó-Idjau

;

Paroelangan anaq oela Gérang;

Paroelangan anaq /coembang Dj'anti;

Batonjó garan poeló oerangnjó.

Mandanga katb nan ba/djèn

;

Ba/cató boeroeëng moerai-batoe

:

Manólah Zoean dalam sampan?Tinggalah datoewq dalam sampan.

Hambb tarabang anjólai.

Tabanglah injó moerai-batoe.

Dèh Zamó bakaZamöan,

Mand/aram roepönjó kaZihatan;

Bijen Zamó baraZambah ddkè;

Lah Zibó garan di sanan;

Bironjó /cdpa -rang baZaboew

;

Jnggöq di doelang-doelang /cdpa.

Laloe ba/cató moerai-batoe:V-/

O /cdkaq nan dalam Mpa;Hambb baZanjó padó /cdkaq

;

Lauoeï apó ikó namonjó?

Goenoeëng apó ikó namonjó?

Batonjó poeló moerai-batoe. —Pikijelah dagang dalam /cdpa;

Babandai, barabintjang-bintjang

;

Ondéh kitb samonjó;

Sado nan dalam /cdpa nangkó;

Di manó kitb maZihè boeroeëng nan pandai

SaZaroeï saZamó nangkó, [bdsó-bdsi;

— 83 —

Bitrapó koealö di masoewqi

;

Banjaq negrari bdsa-bdsa;

Manamboenlah banda di Zampoewi.

Sabagai poe16, pndéh kanii;

Maq kam i batókan samonjó

;

fkölah groenoeëng .Kdrang-Pèsö;

p’daran boeroeëng Garang;

Jtoelah si patoeëng rajó;

Jtoelah Zaloewq Kajoe-Arb;

Banamó Zaboewan bddjan;

/kölah koealö Pantai-T/amin

;

Negrari Seti-Büa-Djödi;

Toenangan Soetan-Barindangan

.

/vatonjö poelö dagang di bdpa.

Mandanga katö nan babijèn,

Soekölah dti moerai-batoe

;

Sabagai poel6 dèh diri:

Boekanlah hambb kasombnng moeloei';

Piri kö datang dari manö?

Koealö manö di Zampoewkan?

Negari manö Zampè diam ?

.4pö mabdsoeï di sangrddjö diri?

ifotonjö poelö oerang di bdpa.

j41ah manyanoeï moerai-Z>atoe

:

Hambb nangVb cZatang kamari,

Pari koealö Indöpoerö.

Stoeroewan Pènö- T/anda-Pé/wi,

J/andaq kafaloewq Bandn-LctVb,

Kapadö Soetan -Barind angan

.

Madntakan biriman bamba bódi.

Jifatonjö moerai-batoe.

Judo babatö oerang banjaq,

Sampai baritö kadaratan.

Tanoelah Seti-Bila-Pyodi,

Paloe babamé masö itoe;

Bady'alan Zaloe ka moearö;

Saratö anaq randö gradijs;

Saratö anaq bai-baiëq;

Di dórongkan-meZa/i sampan,

j41ah badajoeëng dnjölai;

Sadang ka poelan Mrö-Sabajoe.

Sampan tadórong ka Zanoeïtan

;

Timpö-baZimpö rangrkoew dajoeëng;

Kin Zamö lah ddkè djocb ;

Lab Hbo padö bdpa banjaq

;

Babatö SeZi-Bila-Pyödi:

Manb kamoe dagang di bdpa?

Boeroewq boeni pdtjah baritö.

Di manö injö moerai nantoen ?

Dèh hambb bandaq baZamoe. —Sabagai poelö dèh bamoe,

JCamoe nan cZatang dari manö?Koealö manö di Zampoewkan ?

Negrari manö nan di d/alang?

Paton jö Seti-Bila-P/ódi. —

Man/awoeï kapitan dalam bdpa:

O tjïq Oeti dangakan-meZab dèh tjïq Oeti.

Bórong kapadö bdpa nangrkö,

Patang nan dari Zanah bdsa;

Soeroewan Soetan-Koed/arat

;

Baranamö Soetan-dazid.

Kami saZdpan boeah bdpa,

Di Zitahkan Soetan-Koed/arat

;

Mangrawa, koealö Pantai-T/amin. —Barawari Seti-Bila-D/ódi,

ManZ/aliëq kapoentjaq Ziang;

Lab Zampaq boeroeëng batoe nantoen;

Paloe man/ambah moerai-batoe

:

0 mandéh bandoeëng hambb;

Hambb nangVb datang kamari;

Poekan ka/iandaq badan hambb;

A njö ka/iandaq dau.sanaq mandéh;

KaZmndaq nan Ztdaq bolië di Zdhan;

Poeti banamó T/anda-Péjwi.

Mandanga batö nan babijèn;

Jl/aboewq rasonjö pardtian,

Pirölah Seti-Bila-P/odi.

Manb balijen samonjö?

Badpo biZ/arö bitö?

1 kölah roeponjö moerai-batoe;

Soedah di danga baritonjö;

Man/ambah poelö moerai-batoe.

Manölah mandéh bandoeëng hambb ?

Pangakan-meZa/i mandéh bandoeëng;

Maransi rimbö pantai,

PaZoepoew Zingrga di Zdpi:

Bamban panoekoewq ragö-ragö;

Poeti banamó T/anda-Pé/wi,

Man/oeroew maantakan bamba bódi,

Kadalam Zaloewq Panda-Pdkö.

Sabagai poelö dèh mandéh.

Pjekö adö moeda-moedaban,

SaZamat sajö kasanan:

P/ekö adö injö mauoe;

Sampai saZamat itoe bini

;

Toeankoe Soetan-Barindangan,

Kam i sambah, bami rddjökan;

JVdmonjó negrari taq barddjö;

/kölah roepö bamba bódi. —Sabagai poelö dèh mandéh.

Pangakan bdna sambah hambb '

:

«Bajam di baboen rang Piboetö,

«Jmbije sabatang poelai bini.

«Palam saZanoen datang masö,

«Tidaq pèlang mardsai kamari.” —Pangakan saboeah lai.

«Soetan mam boeè saroeëng barijs,

«P/angrkakan Zihije badjoe baijen;

«Toean sipat mangandoeëng arip,

«BiZjarökan ldhije dangan batin.” —

84 —Sa/cttoe sambah bdké toean.

Tingga\ah toean, hambb Pahang,

Maq sampai /ctriman.

Pahang si Attjau-Moerai-Patoe;

/lang di matb oerang pèlang;

Pïlaulah Seti-Pila-P/ódi

;

7’tdaq kafoean kastsinjó.

Safamö lambe nan ba/ctjèn

;

Oentoeëng si Kttjau-Moera i

-

B

a

toe;

Gi\b tarabang, tarabang djoeb;

Jbijs hari bapanti hari-,

.Stang-,s/ang poen malam-malam.Antah barapölah /arnonjó,

^poeëng-apoeëngan kafihatan.

Di sangkb gösong, boekan pósong;

Di sangkb poelan, boekan poelau;

K infame bafambah ddkè;

Atronjö Mpa rang bafaboew;

Maranpgé f/andonjó Hang Mpa;Oentoeëng si K

i

tjau-Mberai-Batoe;

Inggbq di Mjoe ranggè mdti

;

/njö hbo, har\ lah molam

;

P/kije bamanoeëng moerai-batoe,

Lah farang faloewq Banda-Ldkb;

Dèh tjajb fèlong djo paf/tö;

iVdmoen di dalam Mpa tiatitoen,

Ttdaqlah soeni pandangaran

;

iVamonjó oerang tjampoewe bawoewe;

Ptkijelah moerai-batoe;

Ptdaq bolië ta

m

pè bafanjö

;

Lah stang roeponjö hari-,

Tarabang mangéda mast /toe

;

Inggbq di até hang Mpa;Di pandang kiri djo Mnan.Safangah Mpa baroe hbo;

Safangah bakauo kabafaboew

;

Safangah baMwo baniagö;

Safangah handaq bara/atjië;

Safangah baramoeè djoeb;

Beranlah poeló moerai-batoe;

Laioe baMtö anjölai

:

Manb kamoe dagang di Mpa?Poelau ap6 tkó namonjó?

Bantau apó tkó namonjö?

Koealö apó tkó namonjó?

Siapó kó rddjö di daratan?

Mandanga katb nan ba/ctjèn,

Matyawoeï kapttan Mpa:

Pangakan-me?a/t dèh dtri;

/kólah poelau Kangkb- Sorv,

/toelah fandjoeëng Pèdan;

Itoelab faloewq Banda-Ldkb;

/toelah poenoeëng Aïdjang-Bani

;

Tjampogó-Biroe-Bandan

;

Satoe poentjaq, foedjoew mdtjoewnjö;

Adaran boeroeëng Pantó-/djau;

Paroelangan anaq oela Gérang;

Paroelangan anaq /coembang P/anti,

Nepari Boetan-Bartnda ngan

;

Toenangan Seti-Btla-Pyódi,

Poeti di faloewq ATajoe-Arö;

Toenangan poeti Bénö-iVtlam,

Poeti di koealó Zamin-Amba.Aatonjö kapttan dalam Mpa;Sabagai poeló, dèh divi kö

Patang davi manb ?

Koealó nan manb di fampoewkan ?

Nepari manb kan di toeroeil

Siapó poenjö paramatjenan?

A'atökan djoeölah padö Mmi. —Manjauoeï si Kitjau -Moerai-Batoe

.

Pangakan-mefa/t dèh dtri;

Maq hambb Mtókan bdna-bdna;

ilioelö hambb datang kamari,

Pari koealó Indöpoeró,

Di soeroew Bènb- Tjanda-I)éjwi

;

Soeroewnjö antakan karnbïi bódi;

Adópoen Bènb- Tjanda-Péjwi,

Safaroeï sa/amó nangkb,

Ptdaqnjó mauoe basoeioami;

Mntahnjö Mnei santoeëng pefalai,

Oerang mauoe , t'njö taq mauoe

,

Oerang namoew, tnjó taq soekö;

Aórong dèh bdpaq djo boendonjó;

Mnaq soerang maroesoew dti,

Manda nga .S'oetan-Barwdangan

.

Songatlah soekö boendó Mndoeëng,Di poentiïng, di foekijs Mmba bódi,

/kólah roepö afamatnjó;

/kó bcutoelah dèh Mmoe;Bambije kamanö hambb fabang?

Ptbö kamanö hambb fabang?

Tibb kamanb Mmpoeëng dalam ?

Handaq farangkan padö bambó!

A’atonjö poeló moerai-batoe. —Mandjówab dagang di Mpa:Antaró barat djo saZdtan,

Atrikan mafari tndti,

AVtnankan mafari /hdoeij

;

Stnanlah feórong Mmpoeëng dalam;

A’atonjö dagang dalam Mpa. —Mandanga Mtó nan ba/ctjèn,

Tabanglah boeroeëng moerai-batoe

;

Mangéda koealó Banda-Ldkb-,

Katb ba/cató kapttan dalam Mpa;Manó kitb dagang nan banjaq?

Kitb kaloea kadaratan;

Mandanga baritö moerai-batoe,

P/aan mandanga Mba oerang.

Aatonjö kapttan Mpa.

— 85

Baraioari dagang di Adpa;

Di bonpka sauoe Si Mmpa-Tika

Bapiké, basigab samonjó;

Satangab taeroen di sampan toendó:

Masoewq koealö Bandn-Ldkb.

Satomó lambè nan baAijèn;

Sampailah poeló moerai-batoe;

Masoewq ka Aampoeëng Aötó dalam,

Inggbq di até kamoeniïng-sdti;

Barapö anaq bai-baiëq;

Barapó seti-sidang-taean

:

Saprtló anaq randó pad ijs;

Bampó anaq parana pari;

Sadang mandkat manamwang,Manpddóq soedjian soerang-soerang;

Lah tampaq boeroeëng moerai-batoe;

Pagai nan rabab dèn koet/dpi

;

Boeni sadam boeloew bangsi;

Laloe di toeroeï di ampiri

,

4bijs taraüjangang samonjó.

Laloe baAató moerai-batoe:

Manólah mandéh Adkaq hamhblDangakan-metaA tanjó hamhb ;

x>Di tabang-tabang kanAoeang dalam,

»Ladb di dalam pamndangan,»Di manó Aörong Aampoeëng dalam,

«Bddjonjö Soetan -Barindangan .” —Mandanga Aató nan baAijèn

,

Mi 1au lah anaq randó Radijs.

Ondéh malang tjitakó badan

!

Siapó nan poenjö boeroeëng nangkb,

Manjaboeï namó rddjö Aitó ?

Lah pilo seti-sidang-taean

;

Tïnpga soedjièn dèn taekijsan

;

Péran mamandang moerai-batoe,

Paroew barasamboeëng dsö-dsó,

Koekoew barasamboeëng amé oerai,

Matö oempamö bintang iimoewe,

Lidpaq mandami samboeëng tojang,

Ikoewe mandami Aipé tjinb,

Bauoen kangAoman nirótuatoe.

BaAató boeroeëng moerai-batoe

:

Manó Aamoe di dalam roemah?

TVnpgalah Aamoe, hamhb tabang. —Tabang matoempè moerai-batoe;

Inggbq di até poentjaq balai;

Dalai baZérong Soetan-Barindangan;

Di sanpkoeïkan poeló Aamba bódi;

M an/ikije-njik ij ekan paroew

;

Manpirai-npiraikan sajóq;

Dagai nan rdbab dèn koeijdpi

;

Kadangaran dèh Soetan-Barindangan

,

Laloelah toeroen anjölai;

Tampaqlah boeroeëng moerai-batoe,

BaAató Soetan-Barindangan

:

111. 2.

Jsai diep Aandoeëng, Doedjang-Satamat,

Pai d/oeó dydpoeï soempitan padiïng,

Sarató djo ddmaq nan baipoew.

Baratoari Doedjang-Satamat;

Batari-tari paran ka roemah;

Di tariëq soempitan padiïng,

Di baow taeroen ka hataman;

Di ambije Soetan-Barindangan

;

Di isiëkan ddmaq baipoew

;

Di soempi boeroeëng batoe nantoen;

Ddmaq tapé, boeroeëng tabang;

Inggbq di até papan tjatoewe;

IVdiëq poeló ka até roemah;

iVaiëq rang Aajó sia banda;

Sarató djo anaq rddjó-rddjó;

Sarató nanAodö bdsa-bdsa;

Sdtb poen tihb di até roemah

,

Di tanpkóq boeroeëng moerai-batoe,

ialoe di tanpkóq anjölai,

Oléh rang Aajó sia banda;

Tangan <ibó di moerai-batoe;

Kapadó Soetan-Barindangan

;

Inggbq di até tangan Airi

;

Di tanpkóq dangan tangan Aanan

;

Matampè ka tangan Aanan

;

Di tanpkóq dangan ia ngan Airi;

Peranlah Soetan-Barindangan

;

Di ijdkau oléh sia banda;

Matampè moerai-batoe nantoen,

Tabanglah ka maligei,

Baradiri até papan ijdtoewe;

BaAató Soetan-Barindangan

:

Zsai rang Aajó sia banda,

Oesab di tanpkóq boeroeëng nanpkö;

Pandaq pamgoe-mgoe dti,

Pandaq parintang-rintang matö.

Baraieari poeló moerai-batoe

;

Di pandang Soetan-Barindangan,

Di pandang tolo djo parangai,

41ah baAató moerai-batoe

:

Sintoeëng. di padang-ratö,

Si poekè di até bdkoeëng,

Mdti paranpkó dalam pddi,

Satarong maq taean nanpkó.

Datoeïlah dy'odjoe mandéh Aandoeëng,

Poeti banamö 7)'anda-Dé/wi.

jRTalö di oedji samó mérah,

A'aló di tahije samó bare,

Ka\b di fimbang samó takoe.

ivatonjó paran moerai-batoe.

Jkö baïtoelah toeankoe,

Pataroew mandéh dari roemah;

Djaan paijajö di oerang Aidoeij,

Manoesia pandjang dkanjó.

Tabang matampè moerai-batoe,

11*

— 86

Inggbq di até poentj aq balai;

Palai batérong pandjang toedjoew,

Pandjang nan doewö kali tdpan.

Pagai djinijs oekije grambaran;

Baratoengfgaq gradiïng pilian;

Bapintoe bapangrkè-pangrkè;

Baidtah basadah linggam;

Baoekije babaloewq pakoe;

P/èló-bad/èló dka tjinb;

Paré limpató bajoe érang;

Pasiëq, tjandanó bajoe manang;

koerang sadiki tidaq idbië;

Ka\b di t/aliëq, boetb matb.

Paloe b&bató moerai-batoe:

Ondéh toeankoe d/anjó sajó,

Ikó biriman bamba bödi,

Pabirim mandéh davi roemah,

Poedjoew pètaq, toedjoew maPgei;

iihèlah poeló dèh toeankoe;

Jkólah fandó atamatnjó;

Gqjó tabang anjólai;

Pabang memboeboeëng moerai-batoe,

P/atoewlah poeló bamba-bddi.

Bar&ioari Goetan-Barindangan

;

Paloe di ambije bamba-bödi

,

Paloe di boeka. —Pismillah ar-rabman ar-rahim.

Padó masö-déioasó itoe,

Pibólah graran moerai-batoe.

Inggbq di até poentjaq maiigei;

Manddkékan paroew;

Mangrirai-nrpraikan sajóq

;

Kadangaran dèh poeti Pènó-7)‘anda-Pé/wi,

Baraioari Rènb-P/anda-Pé/wi :

Baiari toeroer. anjólai;

Sarató djo ranjoewq djo koefintang

:

Taraboerai mmboeï nan pandjang;

Manf/amoew boentji sangrgoewenjó

;

Mandariïng boeni grantö fpntjin

;

Pahang kabawah moerai-batoe;

Inggbq di fangan P/anda-Pé/wi

;

Di baow naiëq anjólai;

Barabató si Gandam-Paroejs

:

«Mlah mó bambang boengó pandan

;

»Di fimpó danoen katari;

»Mlah mó datang njaow badan,

»Lai kö bolië nan di f?ari.” —Gdlaq tarasbnjoem P/anda-Péjwi.

Babató si Kityan-Moeraï-Batoe

:

Ondéh mandéh d/anjó sajó,

sGdsiïng figó, grdsiïng ampè;«Palam soekatan taq baiariëq;

»i4siïng di tjintb, dsiïng dapè;

«Oentoeëng soeratan nan taq baiëq.” —Katb si JGtjau-Moerai-Patoe.

Bar&manoeng Rènb-Tjanda-Pé/wi,

S&manfaró babató-bató

;

Ndsi lab mdsaq dèh si Pambang,Mdkanlah boeroeëng moerai-batoe

;

Goedahlah mdkan moerai-batoe

;

Paloe bü/cató anjólai.

O mandéh bandoeëng bambó;

Tatabaló hamhb badjalan;

Gampailah graran hamhb ka.sanan

;

Ka koealó faloewq Zaxmn-Amha\

Bananti bambó di sinan

;

Di poelau Mrö-Sabajoe

;

Hamhb danga bddije di fdpi;

Pagai maradah djaraq,

Sapantoen marandang bidjan;

Mamandang hamhb ka biri kanan;

Mamandang hamhb ilije moediëq

;

Pidaq bolië fampè bafanjó;

Sasahat hamhb inggbq sanan;

Lah datang sampan saboeah;

Oerang bafigó dalam sampan;

Oerang itoe bad/oea /«'lang

;

Hamhb bafanjó di oerang itoe:

Ondéh toean nan dalam sampan nangrkö

;

Pddije baapó di daratan?

Moengkb saidkoe demikijèn?

Man/anoeï oerang dalam sampan

:

Pangakan-meiab dèh diri.

Mdópoen bddije baboeni toe;

Pddije oerang mabaraq mait;

Pddjó bami soedahlah mdti

;

Kdne\ dèh toedjoe peramqjó.

Banamó Toeankoe-Pddjö-Poedjang.

Mandanga ka,tb nan ba/cijèn

;

Hamhb m&nangijs anjólai.

Babató poeló oerangnjó.

Pangakan-meiab katb hamhb:Mdó poeló nddjó nan iabië;

Mdó poeló Goetan nan endah;

Banamó Goetan-Barindangan

;

Ner/ari banamó Panda-Pdkó;Poelau banamó Pandjoeëng-Pédan;

Oedjoeëng (banamó ‘) Mró-Pambang;

Goenoeëng baranamö Patah-Sambilan

;

Gatoe poentjaq, toedjoew mdtjoewnjó;

Pdaran boeroeëng Pantó-Idjau ;

Toenangannjó soedah batigó;

Banamó poeti Méranggrawé;

Goerang banamó Geti-Pila-P/odi

;

Goerang banamó poeti Pènó-iVilam

;

Paton jó poeló oerang itoe.

Baïbarat hamhb anjólai

:

«Bammbang di tangah pakan;

*) Dit woord ontbreekt in het HS.

87 —

»Di baovt anaq oerang di MaZdkó.

«iïawbang baq «wan bad/alan,

» 7'idaq katoean iawpè tibb.”

A'atonjó si moerai-óatoe.

Manjawoeï si Gandam-Paroejs

:

» Ondéh naq! Adtjang paringè dalam paraq

;

«Di baow naiëq toedoeëng s-ddji

;

«Baraniè harnbb paninpga ódpaq,

«Saiamat oemoewe poelang koem&ali.”

A'atonjó si Gandam-Paroejs.

BaraAató djoeb moer&i-batoe

.

Tabanglah hambb dari sinan;

Sawpailah paran toedjoew Aari

;

7’ibó di koealó Pantai-T/amin

;

Sawalam hambb di sanan;

Moengkb ka koealó Banda-Ldkb ;

KaAhatan poenoeëng Tjampagb-Biroe ;

Pakèlah poelau Ranggè-Mdü;

Hambb tibb, Aaripoen sandjó;

Mani/ajö ièlong dalam Adpa;

IVdmoen samnlam-walam itoe;

Lah stang At’ronjö Aari

;

Tabanglah hambb anjólai.

inpgöq di doelang-doelang Adpa.

Satongah oerang naq manèmbaq;

Satongah oerang naq man/oempi;

Katoea kapttan dalam Mpa;Mambaow Addije satoré;

Di tombaqnjó paran Aadan hambb.

Pad ij e idpé, hambb tobang.

Bapantoen hambb sawbije tobang

:

«Pisang Mlè di dalam Mpa,«MaAanan Aoedaq dari hoeloe.

«Pagang oemanat dèh nan tingga,

»/dpé bad/alanlah daAoeloe.”

7’abanglah hambb ka daratan,

/aloë maéda Aampoeëng dalam.

Jnpgóq hambb di poentjaq balai;

Palai baiérong pandjang toedjoew;

Hambb pandang maq toean nantoen

;

Sadang bamaijen-maijen tjdtoewe;

Pangan Rang-ATajó sta banda.

Poewélah hambb dèh mawandang;Hambb pandangi soenpgoew-soenpgoew

;

•S’adang roeponjó maq toean nantoen

;

Hambb patoer dj o kaidka hambb;Patoeïlah towan mandéb doedoewq.

Ka\b di oedji samö wérah

;

Ka\b di tohije samó Aarè;

Sa-djoe-palö Aadam dj o Mmboeï;Sa édaran Aoemi djo tongi;

Kö anjó di bawah tongi nanpkó;

Hdramlah roepó nan baAijèn

;

Pakoe parangai taq batowan

;

Poeni pdkatan idmaq wan ijs.

Sampai baAató pantoen oerang

:

«Pisang Mlè wdkan djo sdkin,

«Pyatoew taraidpé dari tongan.

«Mti idkè matölah ingin,

«Mlah nan Aaloen manjawpaikan.”

ATatonjó paran moerai-Aatoe,

Mbijslah Mtó di Mtökan.

BaAató Rènb-Tjanda-Déjvn :

v-/

O Gandam-Paroejs, anaq Mndoeëng;

Mmaq mawdkai djoeölah kau;

Pdkai paAqjan idki-idki;

ATdsah-Karódjo-Manda-iTaliïng

:

Piraq-Tatöboewe-Pènei-Hari;

A'awbang kö Ty£nó-/anpgö-Pajoe;

Mawdkai Mlijèn sawonjö.

Kitb pai toeroen kaAawah;

Pai mandjalang ajah Aandoeëng.

Mandanga Mtó nan baAijèn

;

Soedah batydkab samonjó;

Toeroenlah Bènb-Tjandu-Déjw i

;

Di Mndoeëng dajang-dajang Adnjaq;

A'ipé basdboeëng kin Aanan;

7’ibó di roemah Toeankoe-Bddjb-Moedb ;

Aaloelah naiëq ka até roemah;

BaAató poeti Tjanda-Déjvri:

Manólah ajah Aandoeëng Aawbö?Moengkb hambb datang kamari

:

Djekb adó sawbah beraidkoe;

Pjekö kaAandaq lai ka Aolië;

Sadang di ajah Aoendö Aandoeëng;

Hambb naq pai barawaijen-waijen

;

Sadang ka poelau /ompè-A'idjang;

Jfandaq mamoeta-moeta Aarang;

TArndaq baijamin Aasiëq poetië;

Handaq maiihè roepó roempoeï;

/kö baïtoelah dèh ajah;

Salangkan harnbb pèlang bdaa;

Moeèkan mariam dangan havé.

7/atonjó Rènb-Tjanda-Déjv/i.

Dèh baAató Toeankoe-Pddjó-iV/oedó

;

SaAali kaAandaq wandéh,

Adbië Aaiëq di dti Aami.

/aloë baAató Toeankoe-Pddjö-Moedö

:

Manólah paran PangAoeloe-/vawa;

Pai djo salang pèlang ödsa;

Padö RangAajó-PangAoeloe-Pagang

;

Badyalan PangAoeloe-ATawa;

Toeroen ka óawah ka haiaman;

/aloë kapadö PangAoeloe-Pagang;

/aloë baAató PangAoeloe-A'awa;

Manö RangAajö-PangAoeloe-Pagang?

Hambb nangkb manjalang pèlang;

Di soeroew toeankoe dari roemah,

Dèh poeti Aandaq ka poelau;

A'atonjó PangAoeloe-iiawa.

— 88 —

Manjauoei RangAajö-Pangboeloe-Pagang

:

Kö anjö pèlang nan basa kö,

Radan hambb siapö poenjö!

insa Mlah baiëqlah itoe.

Manö sagralö anaq pèlang?

Tberoenkan gelang ka iaboewan;

Moeèkan minnam samonjó;

Rantaq barabïlang. . . . ‘)

Pddjaq djo si tèngga babilang tangan

;

Langköq djo alam djo miirawa;

Abrong badoenam djo sitawa;

Tiang bapaloeï dangan tjandm;

D/oedjoewe baiambó Aaij en Aoeniïng. —Roedahlah langkóq samonjó;

Badjalan RangAajö-Pangboeloe-Pagang

Kapadö Toeankoe-Rddjö-A/oedö.

Am\>oex\ Toeankoe sambah sajö;

Pèlang lah bdsije samonjó;

Roedahlah toeroen ka Zdboewan.

BaAató Toeank oe-Rddjó-Moedó.

Baïtoe bdna dèh RangAajó;

Sdbab hambb manjalang pèlang:

Si oepiëq injö bakabandaq

;

Handaq ka poelau Aowpè-Aidjang.

Mandanga Aató nan ba/cijèn

,

Mamoehoen Ran gAaj6-Pan gboeloe-Pagan g.

Padö masb déioasó itoe;

BaAató poeti Tjanda-Déjvii

Mavi Aalijèn samonjó;

BaAampoeëng sagraló dajang-dajang;

Moerai-Pasaman-Gandam-Raroejs;

ilnaq RangAajó-A lat-Tjamanó

;

Pdkai paAajan anaq Aandoeëng;

Barasoentiïng baboengö Aarang;

Aipè sanygoewe Aarö-bad/oentai

;

Pag'antoeëng nan doewó balé dalai;

Ramboeï nan pandjang iawan boengö;

Baidpoewq ionta di pipi;

Mandariïng boeni gantb tjintpn;

Ragai saiindiëq poelang mdkan;

Tjandiïi satoatoe Aèndangan;

Mamagang pëti nan saboeah,

itoe djabdtan mandéh Aandoeëng.

Mandéh mand/adi djoeroe-moedi,

Di dalam pèlang nan basa kö.

Manólah poeló Aasah-Karodj o-Manda- Ka I iïng.

A n aq RangAajö-Atpè- Tjoeta;

Pdkai paAajan waranö tdjau

;

Basoentiïng baranggb-ranggb;

Aipè sanggoewe majang taraboerai;

Par/antoeëng nan sabalé dalai;

Ramboeï nan pandjang Zawan minjaq

;

Langkbq djo Aaijen biroe mansi sardsah;

Aèndangan mamagang /cipé djo tjaminitoe djabdtan mandéh Aandoeëng.

Mandéh duim di tirnbb roeang.

Piraq-Taidboewe-Pénei iiari

;

4naq Toemanggoeëng Koedjarat;

Pdkai paAajan waranö mérah,

Basoentiïng baboengö rampai;

Aipè sanggoewe boengó rampani;

Pa^antoeëng sapoeloew dalai;

Ramboeï nan pandjang badjantikan

;

Mamagang angin djangan pohan;itoe djabdtan mandéh Aandoeëng.

Mandéh mandjadi Rddjö-Ratoe.

Mandéh df'arn di Gndjau-Aarang;

Bamaijen pdlab sabatang;

Manö si Aambang Aangrgó-Rajoe?

/Inaq RangAajö sia banda.

Pdkai paAajan djinijs-djimjs;

Basoentiïng baboengö ranggé ;

Aipè sanpgoewe tiiiïpoewq /qjoewe

;

Pagrantoeëng nan sambilan dalai;

Ramboeï nan pandjang bat/èlaqan;

Barapaliïng bapdsang soeroeï

;

Oendoeëng-oendoeëng tjarb mabxjoe;

Mamdkai santdpan patang pdgi;

Masoewq ddjoeëng, kaioea ddjoeëng,

Masoewq pintoe,kaioea pintoe

;

Di dalam pèlang nan bdsa kö.

Ondéh naq Aitjau-Moerai-Ratoe

;

Rdpaq mandjadi malim-bdsa;

Rdpaq diam di até Rang;

Di até doelang-doelang;

Kdd]b mangatonoeï dpoeëng djo tjama;Maiihè barang di dalam ïanoeï;

Palam pèlang nan bdsa nangkb.

Aatonjó Rènó-Tjanda-Déj vvi

.

Saiamó larnbè baAijèn

;

Rdsijelah gavan samonjó;

Aatonjó Rènb-Tjanda-Déjvii

:

Manb Aalijèn samonjó?

O (land m-Raroejs, anaq Aandoeëng;

Adpékan ta\\ pandarè;

Maq tlije pèlang ka moearó;

Pagi dari kitb biïiaij ië.

Baraioari si Gandam-Raroejs;

Di poetoejs ta\i pandarè;

Pèlang baralië ka moearö;

Pajoeëng baranpkoew Airi Aanan;

Barapö boeni sandau f/oerau;

Harinai batoloen djadi;

Gdlaq bagroemam Rdaq Aoerang;

Roeni pantoen balé-babalé.

iVdmoen bapantoen Tjanda-Déjwi:

O mandéh Aandoeëng hambb;

«Rtriëq-bmëq di Aampoeëng tingga,') Hier schijnt iets uitgevallen.

— 89 —»Inggöq di ddhan s&ligroerai.

oBai-baiëq wandéh ka tingga,

»Kami bad/alan anjólai.”

Mdndéh Aandoeëngnjó Mnamó Poeti-Lèló-

Bangkb

:

«Ondéh naq! siAoedjoewe di até pantè,

«Aambanglah boengó parauoeïtan.

»Kó lai woedjoewe Aami ma/dpé.

»Baq ajam poelang kapawoeïtan.”

Ondéh naq, dangakan saboeah lai

:

«Ga/oegoewe di até pantè

•

«Lab rdpè dalam koeali.

»Kö lai moedjoewe /cami ma/dpé,

«Sa/amat kau moelang pai.”

Aatonjó poeti Lè\b-Bangkb.

Manjauoeï si Gandam-Garoejs

:

»0 mandéh ;oesah di timbb-timbb lai,

»Alang sirawi até pantè.

)) Oesah di tjintb-tjintb lai,

»Lah {lang ka lauoeï lapè."

Aatonjó si Gandam-Garoejs.

Manjauoeï poeti Lèló-Ganqkó:

Ondéh naq, kó kau pai ba/aijië,

Gaow intan sadoekoeëngan.

A'atonjó poeti Lè\b-Bangkb.

Manjauoeï Piraq-Ta/dboewe-Gènei-Gari

:

Ondéh mandéh Aandoeëng;

«Paranqgi namó di danoen Aawè.

«Patah sabatang boengó pandan.

«Man/jari intan tongah lauoeï,

«ylntah ilang njaow badan.”

A'atonjó Piraq-Ta/dboewe-Gènei-fZari.

Manjanoeï poeti Lè\b-Bangkb:

» Ondéh naq; si Gamó pai karaijië;

«Pandan poetië dari soebarang;

«Sa/amó kau ba/aijië,

«Gadan kawdti mangarabang.”

A'atonjó poeti Aèló-Ganr/kó.

Manjauoeï poeVo si Aambang- Tjinb

:

O mandéh Aandoeëng hambb;

«Pabanglah be/ibijs dalam pddi;

«Pa/oepoew di Aawpoeëng tingga.

«Gananglah dti Aami pai,

«Goesoewlah dti mandéh tingga."

Aatonjó si Karnbang- Tjinö

.

BaAató poeti Lè\b-Bangkb:

O Aambang! önaq dangakan ibarat hambb.

«Poetnboew talang dari Ma/dkó,

» Toembaew manjisi Aótó tingga.

«Gadan malang, badan tji/akó;

«Goeroeëng nan djinaq djadi Aja.”


Manjauoeï Ta/ipoewq-Poelang-Pam/gilan :

wO mandéh Aandoeëng hambb

:

«Tdtalah balam di si/dkó,

III. 2.

«Gabië djo sakin paraaoeïtan.

«Tïngrgalah mandéh di koealó,

«A'ami ba/aijië ka Zauoeïtan.”

A'atonjó Ta/ipoewq-Poelang-Panr/gilan

.

BaAató poeti Lè\b-Bangkb:

«Ondéh naq; basarang alang kabawah borrai

«Tarabang mangpoenr/goeëng boeah palö.

DÜjèkb sampai Aitó ba/jarai;

«Mdkan baAoeah aijië-mató,”


La\oe baAató woerai-batoe:

il/anólah mandéh Aandoeëng hambb!«Di Aali-Aali si fdkö,

«Ka G/'oedah manabang auoewe.

«yldöpoen har'i sabari kó,

«Kasoedaban Aitó babauoewe.”

Aatonjó paran woerai-batoe.

Manjauoeï poeti Lè\b-Bangkb:

«Kardmaq di /dpi aijië,

«Gatang si takb tampè roem ah.

«Kó bdpaq pai ba/aijië,

«Pèngfgang si /oewó dari roemah.”

A'atonjó poeti Lc\b-Bangkb.

Gamih koealó saAari toe.

Barapó anaq randó qadijs

;

Barapó seti-sidang-toean;

Barapó anaq woedó-woedó;

Gjèlong ma/awan anaq <yadijs;

Tara/oenpké soebang sabari toe.

Soedahlah oerang minoem mdkan,

BaAató Rènb-Tjanda-Déjvn :

Onaq Aandoeëng si Gandam-Garoejs;

Gdpékan tab pandarè;

Aitó kaloea anjólai.

Baratoari si Gandam-Garoejs;

Di poetoejs toli pandarè;

Pélang baralië ka Zauoeïtan;

Gajoeëng baram/koew Airi Aanan.

BaAató Gènó-ïjanda-Géjwi:

Manb Aalijèn samonjó?

Adkóq djabdtan soerang-soerang,

Oerang nan awpè poeloew ampè;

Gjoeroe-moedi Aitjoeï kawoedi;

Djoeroe-batoe Zèngrgahlah sauoew:

Bjoevoe-tangkè djowaqlah Zaijië.

Onaq Aandoeëng si Gandam-Garoejs,

Gdtamkan magang kamoedi,

Kauo Zantanglah oedjoeëng /on ah basa,

Maq pddjam Aitó ka fdngah,

ylmaq ta/awpau nantau nan Zigó,

Maq Aandoeëng oerang di koealó.

Baratoari si Gandam-Garoejs

,

Di bdtamkan kamoedi Aanan

,

Di Aitjoeï kamoedi Airi,

Pèlang manampoew anjólai,

12

— 90 —

iïi'aq mamdtjah man/joetjoeï;

Ma/ièlókan angin;

Manoelaq m&noempoewkan

;

Pdsang bafoeroeï di ba/dkang;

Tïdaq tabadó Zari pèlang.

Paloean manabang-nabang

;

Kamoedi bakatb-katb;

Mandangoeëng boeni Zali lenggang:

Ma/amboeëng tjandb Zaijië bdsa

;

Ma/awoewe tjandb gadb.

SaZamó lambe ba/aijië;

Pdpélah dan pasakitan

;

TaZampau poelau Pompè-A’ïdjang;

Lab hilau oerang di koealó;

Manangijs poeti Pèló-Pangrkö;

Ondéh naq /candoeëng Tjanda-Déjwd,

Sampai moe djauoe dnaq /candoeëng,

Palam pamaijenan önaq /candoeëng,

41ah di Zcitjoew /cironjó mandéh:

Pampailah pantoen oerang Zoewö:

«allang basarang di timbarau,

«Pipi lin/adoeëng mdkan pddi.

»Malang babanoewe djo nan sarau,

«Sdkin di Candoeëng mdkan dtL’

Ba/cató oerang nan banjaq

:

,4njó saZórong badan kam i

;

Pampailah katb oerang moedb:

«Palam di soempi até batang;

«P/atoewnjó kadalam pddi.

»Pal oen lai saki oerang baroetang;

«Pdbië sa/cinjo badan /cami.” —«Pad ij e si Zèngrgah anaq rang Pqjang;

«Panèmbaq boeroeëng ram poen Zali.

«Pddië babanoewe djo oemajang;

«Pdtjoen bamdkan dalam ati.” —«Lansanó di dalam aijië,

«Jmbije saga, ka hoeloe Zddiïng.

«Bidjaqsanó oerang bara/arj ië,

«Manjambah hoelang dalam dagiïng.”

diatonjó oerang nan banjaq toe.

Manangijs poeti Pèló-Panpkó;

Ondéh naq /candoeëng Tjanda-Déjwb;

Bjarè samató mandéh /candoeëng;

Gadijs parama/jenan mandéh /candoeëng;

/lang djo ap6 ka di granti?

Parama/jenan negrari Indópoerö.

/latonjó poeti Lè\b-Bangkb;

Sa/örong Rènb-Tjanda-Péjwi

;

Lah djauoe djoeb pabxijiëran

;

Tibb di rantau katanangan;

Ba/cató poeti P/anda-Dé/wi :

«Pandan di parang djo simnoeï;

«Pddi di dalam pa/candangan

;

«/Vdmonjó badan tengah lauoeï,

«Di mgoe Poetan-Barindangan.”

Adtonjö Rènb- Tjanda-Déjvii

:

Manolah kau /Gtmbang- Tjinb ?

Paow kamari bare koeni;

Ptdijs karambije toedjoew /lalai;

Kitb mamoehon ka /taloean.

Manjambah Pènó- Tjanda-Déjwi :

Jö Al\ah, jó toeankoe;

Bardkat todlia .4/lah, nan ampè poeloew ampè,

Mangafauoeï Zaloewq rantau nangkb;

Ba/dkoe bad pintb harnhb;

Kö soengrgoew hambb anaq rddjó,

Palam koealó Indöpoeró,

Tberoenlah angin dölaq-dölai,

Toemboewlah naq groentoeëng-groentoeëng,

Pangkilah amboen di Zanoeïtan,

Poeponjó bagai soekam,

Wdranó lauoei bagai dadwat.

SaZamó lambe ba/djèn.

4/lah poen soedah maoentoeëngkan,

Tberoenlah angin dólaq-dölai,

Toemboewlah riaq groentoeëng-groentoeëng,

Pangkilah badai di Zanoeïtan.

Manj'dkah ddhan baliïng-baliïng;

Mamoetoejs Zoendjang djawi-djawi;

Mamboekèkan Zjdkoewe Zangah padang )

;

Mamboeang saröq dalam rimbó;

Pangrkilah aloen gradang-padang;

Patanglah ombaq bdsa-bdsa;

Oempamó goenoeëng mahaZintang;

Sa/cali di bangangkannjö

;

Paloe ka/edsiëq boelan

;

Sa/cali di /candjoeëngkannjó;

Man/apoe-njapoe awan poetië.

Sa/cali pèlang maZèngrgó -),

Poewó tigb poelau tarafjïtjije.

SaZamó lambe ba/cijèn

;

Jngin poen Zdnang anjólai;

Ga/ombang Zddoew anjólai.

Baraurari Rènb- Tjand a-Péjwi.

Lah Zagah maZantoewe- Zantoewe pingrgang;

7’agah ma/roepam-boepam djan;

Ba/caboeï tjandb pamandangan

;

Di sangrkó poelau, antah poelau;

Di sanpkó apoeëng, antah apoeëng;

Sa/örong oerang nan banjaq;

4bijslah maboewq sarnonjó;

Sa/dngah moetah-moetah djoeb;

Ab ijs lah mdti samonjó;

/Injólah tingga, /oedjoew oerang;

Soerang Rènb- Tjanda-Déjwi

:

«Poentoeëng /alang, poentoeëng si takb;

«Kardmaq di até boeki

;

‘) In ’t handschrift staat di lambah.

) Waarschijnlijk ma/èngrgang.

»Oentoeëng malang badan tjiiakö.

».dwah banjaq djadi sadiki.”

Ka doewö si Gandam-Paroejs:

sKamniaq di dalam pddi

;

»K5£/oeboeëng di dalam bantb;

»Nan banjaq soengrgoewlah mdti

;

»Oentoeëng kitb antah kamanö.”

Katógó si Manda- Adliïng

;

«Soeidsië di pa/candangan

;

sKatoeri di até balai

;

«Adsië di Soetan-Barhndangan

;

»Jntah lai ftdaq akan sampai.”

Ka ampè Piraq-Taidboewe:

»Koert‘si baow ka lauoéi,

»Di baow toean ka Indóghri;

«Soenggoewlah mdt\ idngah lauoéi,

»Padan siapó mamtöpi.”

Ka limb si Aambang- Tjinb:

»Seti nan m&ngganggam sirawooï

;

» Pand an siapö mamalamkan;«Soenpgoewlah mdti tomgah lauoéi,

»Padan siapö manjoembajangkan.”

Ka anam Kasoembö-Tarampai:

') Patang karoentoeëng batota,

«Gantoeëng Aariëq tatoengkoeï pdtjah,

«Goedah ka oentoeëng ddiëq Aandoeëng.

» Tinglit di lauoéi baharoeilah,

»Di tontiïngkan bangkai samonjó

;

sManpdpoeëng f/andonjó tongah lauoéi."

Ka toedjoew si moerai-batoe :

O mandéh Aandoeëng hamhb;

Oesah lai gi\b dèh mtöq djoeb;

Maq njó kitb laké iibó;

Sadang di poelau si Langpb-Bojoe;

Katb si Kitj au -Moera i - Pa toe

.

Sasaat femó batodjië;

Lab ddkè poelau si Langgb-Bajoo.

Tampaqlah oerang dari poelau

;

Ra/catö Rèob-Tjanda-Déjv/ï

:

dgaq laké kitb batoijië;

Kitb batonjö di oerang toe

;

Kitb mambdli strië pinang;

Kitb man i/a ri Aajoe aijië.

SaZamó lambe ba/ajèn

;

Ampijelah iibö anjólai.

Lah iibö di poelau ttoe,

Laijië toeroen, sanoewlah d/atoew;

Pèlang baranti anjólai.

Alah baboeni boeni-boenian

;

Baboeni agoeëng djo momongan;Bdboeni saloeëng dan saroenai

;

Baboeni f/ètjèq dan lapari;

Baboeni bangsi dan sang/eadoew

;

Tarapasang alam djo mamvva;Ldpé matham samonjó;

Allahoerabi boeni bddije;

Aalam koetjiëq kaièboeï;

Lah ilang poelau si Panqgö-Pqjoe,

Goemanta totloe kadaratan.

Kadangaran dèh Seti-Pila-P/ödi,

Laloe bara&ató anjólai.

Ondéh Rang/tqjó-Kadjoearoen,

Pddije badpó kö lah itoe?

Saiaroeï satomó nanpkó,

Tidaq hambb mandanga nan ba/ajèn

Pai iihati dèh Rang/eajö.

Mandanga katb nan ba/ctjèn,

Barad/alan Rang&ajó-Kadjoearoen

;

Di ambije sampan di dèrongkan,

Naiëq barampè ka até sampan

;

Laloe badajoeëng anjólai;

Kin lamb lah ddkè djoeb;

Lah ampije padó pèlang nantoen;

Mani/aliëq Rang/cajó-Kadjoearoen,

Soerang poen iidaq idki-idki;

Parampoean anjó samonjó,

Jtoelah oerang dalam pèlang;

Pikije bamanoeëng anjólai.

BaA'ató Rang/cajö-Kadjoearoen

:

Mdnólah mandéh dalam pèlang?

Apó ma&dsoeï pèlang nangkb ?

Mtau kó pèlang baniagó?

.4tau kó pèlang naq bamoesoew?

Siapö namó na/codonjó?

Katb Rang/cajó-Kadjoearoen.

Man/anoeï si Gandam-Paroejs:

Oerang nan gnlö-f/tló-bdsó,

Moekonjö mérah-mérah-pddam,

Bagdla haWmau lauoéi.

O oedö oerang di sampan,

Pèlang nangkb datang kamari,

Patang nan dari Indöpoerö,

Handaq ka ialoewq Banda-Ldkb

,

Mand/dpoeï Poetan-Barindangan

,

Toenangan Rènö- P/anda-Pè/wi

.

Sabagai poeló dèh oedö;

Dèh hambb handaq batomjö;

Koealö apó ikö namonjö?

Siapö rddjö di daratan?

A^atonjö si Gandam-Paroejs.

BaraAatö RangAajö-Kadjoearoen

:

Manólah mandéh dalam pèlang?

Dangakan dèh mandéh.

Jkólah negrai-i Pantai-T/amin

;

Goenoeëng baranamó Aidjang-Pani

;

Poelau baranamó si Lnnggb-Bojoe;

Ne(7ari Seti-Pila-Pjódi

;

Toenangan Goetan-Barindangan.

Mandanga katb baAhjèn,

Ba/catö si Gandam-Paroejs:

— 92 —

Paowlah pdsan /cami,

Kapadó toean poeti nantoen;

toekan]ah hanibb koerang ödsó;

Téatókan toenangan di tarïèq oerang;

Baranamó Rènb-Tjanda- Déjw i

;

A'atókan djoeb dèh oedó. —Mandanga katb ba/cijèn,

Aaloe badajoeëng anjölai.

Katoen Rang/cajó-Kadjoearoen,

7'ibólah tnjó di daratan

;

Aaloe sa/cali anjólai,

Karoemah Set\-Bi\a-Djödi.

Ba/catö Rang/cajó-Kadjoearoen

:

Pidaq kapalang toean poeti,

7’tdaq adö hambb ma/ihè,

Pèlang nan sa/ampan nanc/kb;

Aorong badoenam djo si/calat,

Ta/aban badoenam tndö-banat

,

Pantparan badoenam dangan soetö,

TYang bapaloeï dangan üjandai,

Pjèló-baradjèlö dka tjinb-,

Oerang Roe anjó parampoean,

Soerang poen Zidaq /dki-Zdki

;

A<\b soerang parampoean,

Ba/catö injó padö hambb,

Soeroewnjó santpaikan padó toean.

7'ampannjó gi\b-gi\b-basb,

Moekonjó mérah-mérah-pddam,

Rngrkoewnjó oerang /dki-/dki.

Pèlang nangkb datang katnari,

Pari koealó Indöpoeró,

Na/codó /cami parampoean,

Baranamó Rènb- 7)anda-Péywi,

Pandaq ka/aloewq Panda-Adkö,

Mandjdpoeï Soetan-Barindangan.

Adtonjó Rang/cajó-Kadjoearoen.

Mandanga katb ba/cijèn,

Tarasiróq darah di dadó;

-S'adanglah Seti-Pila-Pjódi,

Aaloe bara/cató anjólai,

Kapadó A'ambang djo panginang:

Man /calijèn samonjö,

Kitb pai toeroei anaq oerang nantoen

,

Amaq dèn hampé djo dji/atang,

Rmaqnjó tauoe di rasonjó.

Aaloe baradjalan anjólai;

IVaiëq ka até sampan toendb.

Aaloe baradajoeëng anjólai;

Timpö-bara/impó rangkoew dajoeng;

Lah Zampaq dèh Rènb-Tjanda-Déjw '\

;

Aaloe ba/catö anjólai;

Rmaqnjó tingga Aampoeëng nantoen

,

A'atonjó Rènb- 7janda-Pë/wi

.

Aaloe baratjdkab anjólai;

Sanoew taraóongfka, /atjië naiëq

;

Aaijië tarad/owaq, angin Ztbó;

Pdsang ba/oeroeï di ba/dkang;

Pidaq taóadö lan pèlang;

Mandangoejs Seti-Ptla-P/odi,

Ondéh malang tji/akó óadan,

Kitb datang, tnjó bara/atjië.

Sampai ibarat oerang toewb:

»Bafeoeah pddi dangan bantb,

«Poeahnjö /jondong ka/dpian;

» Sangkb bi tjavb dti hambb,

» Pidaq di dsó ka ba/cijèn.”

A'atonjó Seti-Pila-Pjódi.

Di pandang pèlang lah ba/aijië;

Aaloe komöali anjólai;

Ba/aijië djoeb anjólai;

Sampai lah havi, /oedjoew hari,

Sawtpai lah tnalam, /oedjoew malam,Ba/cató Rènb-Tjanda-Déjwi

:

Ondéh naq Ki tjau -Moera i -Ratoo

.

Djagb-djagb ödpaq di /tang,

Pandanglah /ctri djo kanar,

Pari lah stang anjölai.

Aaloe mantandang ntoerai-öatoe,

Di pandang /ctri djo /canan;

Di pandang tlije djo moediëq;

Di /rndoe lauoeï djo darè;

Rdölah tampaq dpoeëng-dpoeëng,

7’ampaqnjó sat/adang pinang toewb ;

Poelan banamö Ranggb-Sorï;

Barandam roeponjó groenoeëng;

Goenoeëng banamö Tjampagó-Bi

n

dan

;

Kin lamb basarang ddkè,

Lah fampaq /cdpa ba/aboew;

Maranqgé //andonjö /tang Mpa;Panjaqlah öagai dagang stnan;

Ba/cató Pènö-TJanda-Péjwi

:

Ondéh naq A'itjau-Moerai-Batoe;

Poelan apö ikö namonjó?

Koealó apó tkö namonjó?

Goenoeëng apó itoe da/ioeloe?

Manjanoeï Pitjau-Moerai-Patoe

:

Ondéh ntalang tji/akó öadan

;

il/rmdéh, tkólah poelau Ranggb-Son;

Ikólah Zaloewq Panda-Adkó;

Goenoeëng banamö Tjampagó-Ptndan,

Satoe poentjaq /oedjoew pandjoeroe mdtjoewnjö,

Adaran öoeroeëng Pantö-Zdjau;

Oedjoeëng banamö Pandjoeëng-Aédan;

Djoengoeï banamö Rrö-A'ambang

;

Neqari Soetan-Barindangan

;

Pèlang poen Zibó di poelan toe;

Aaijië toeroen, sanoew poen djatoew;

Pèlang bamnti anjölai.

Di pdsang alam djo marawa;

Ba/catö Rènb-Tjanda-Déjw\

:

— 93 —

Man /calijèn samonjö;

Raowlah péti masiïng-mdsiïng;

Ba/cató sambije baïbarat:

«Silang-basilang batang iadö,

» Poemboew sabatang tapi padi.

» Pèng'gang-batèngrgang samantaró,

«Toeankoe akan rfatang anjólai.” —Rdtonjó Rènb- Tjanda-Déj vv i

.

Manjauoeï si Gandam-Raroejs

:

d Ondéh mandéh; kardkö batang katari,

» 7'asiëq tjanrfanó radjö poelië.

»Kö rfatang injö kamari,

» Pariëq tjaranó, ba ri sirië.” —Rdtonjó si Gandam-Raroejs.

Ba/cató poeti Tjanda-Déjwi

:

O Gandam-Raroejs anaq /candoeëng;

Aangakan pataroew hambb\

Kö rfatang sampan rfari tapi

:

Kó rfatang oerang batanjó;

Adtókan poeló, pèlang nancjYb

JF/andaq manrfjalang batoe-badji

,

Matdpékan rfósö talah taloe;

Kó di tapé barang soedah tapé;

Rana-bdna di manó bolië.

Poedjoew hari kami rfalam lauoe'i-,

Sampai saki na/codó bami.

Katonjó Rénö-Tjanda-Aéjwi .—

Baratoari Rang/cajó sia banda;

Lab tampaq pèlang di poelan,

La\oe barfjalan anjólai:

Naiëq ka até sampan toendó

;

Aaloe barfajoeëng ka poelan toe;

Lab ampije rfakè pèlang nantoen,

Mamandang Rang/cajó sia banda;

Oerang batoedjoew rfalam pèlang;

Soerang poen tidaq Idki-ldki;w

Mnjó parampoean samonjó.

Pikije baramanoeëng sia banda;

Panèlah mató maningradah,

Mamandang pèlang nan basa;

Bagrantoeéng di ramboe pèlang;

Aaloelah naiëq anjólai.

Baiari si Kambang- Tjinb;

Mambaow sirië di tjaranó;

Sirië tatdtaq, sambah tibó;

Manólah toean, rfjdnjó sajó;

Roekan lab sajó tjètjé moeloei;

«Manjardsah oedjan di barat,

»dnaq tjoebiëq basisoeroeï.

«Kaloe /cdsië badan di rfarat,

«Manampaq riaq di tangah lauoei." —Katonjó si Kambang- Tjinb.

Manjauoeï Rang/cajó sia 'banda:

Manólah adiëq f/alam pèlang?

y>Boeki pantiïng, boeki baboerai,

III. 2.

«Palang di parang dj o sirauoeï;

«dbijs rfagiïng toelang ba/cirai.

«Manampaq pèlang tangah tanoeï.” —Aatonjö poeló sia banda.

Ba/cató Piraq-Tatdboewe-/)ènei-//ari.

/sai toean rfjanjó hambb :

«Palang di pantjoeëng djo sirauoeï,

«Di balah aka si tdkó.

«Baraniè pèlang tangah lauoe'i,

»//andaq ka taloewq Randa-Aakó.” —Katonjó Piraq-TMaboewe-Aënei-Z/ari.

Mantjaliëq si Gandam-Raroejs

:

Ondéh toean, lah abijs /cironjó gigi toean.

Manjauoeï Rang/cajó sia banda:

Ondéh /cdkaq; namonjö badan lah toewö.

Manjauoeï si Gandam-Raroejs:

/sai toean hambb,kó toewö-toewó katapó,

Minkin toewö, minkin baminjaq.

Sanjam Rang/cajó sia banda.

Ba/cató si Gandam-Raroejs:

/sai toean, oesah kitb babintjang rfjoeó;

Na/codó /cami sangat saki;

Baitoe-metab dèh toean

;

Dje/calö toean ka rfaratan;

Sampaikan rfjoeólah di toeankoe;

Pölong djo obè, djo panawa,

Ajekó adó moeda-moedahan,

Ba/akoe pintb padó Mtlah,

Ajekó barobah panjaki nangfkö,

Maq kami baniè mcMïng-masiïng

;

Maq kami ba/cauoewe samonjö;

Aatonjö si Gandam-Raroejs.

Pikije bamanoeëng sia banda;

Aaloelah tagah anjólai.

Mari /calijèn samonjö;

Ba/cajoew kitb ka rfaratan;

Ba/cató Rang/cajó sia banda

:

«Kalatatau di moearó Masang;

«Padi di siang rang Piaman.

» Pingfgalah kamoe até pèlang,

«Kami naq poelang ka rfaratan.” —Sampan ba/cajoew anjólai;

Satamó lambé ba/cijèn,

Barfajoeëng lah tibó injó di fapi,

Katoea taloe ka rfaratan

;

Aaloe moediëq ka /campoeëng rfalam;

Lah tibó di roemah Soetan-Barindangan,

Aaloelah nai'éq-melah poeló;

Lai djauoe madm/kè sambah

;

Lah rfakè barfjawè salam.

Ba/cató Rang/cajó sia banda :

Mmpoen toeankoe, toean sajó;

/kólah oemoewe gradang sajó,

Lah sampai toewö manrfjoedjoeëng oeban,

Aal oen matihè pèlang sa-èlóq ikó;

12*

— 94

Panjaqlah pèlang nan kamari;

/Idjoeëng djarali banjaq /aloë

;

Tïdaq harnhb ma/iliè.

Kövong badoenan djo si/calat;

Ttang bapaloeï dangan tjand&i;

T&taban badoenam indó-banat;

Pyoedjó ba/ambah kai\ en /coeniïng;

Djèlb-b&djèlb dka tjinb;

Oerang rtoe anjó parampoean;

Soerang poen Gdaq /dki-/dki

;

Sabagai lagi dèh toeankoe,

Bapdsan tnjó ka toeankoe;

Mntakan obè djo towa;

Na/codonjó sangat saki bana;

Jkó baïtoelah dèh toeankoe;

Pdrilah rat j oen nan mamboenoew

;

A maqnjó mdti na/codonjó.

Pèlang nan basa toe di toeankoe;

Sarató dangan moeatanjó;

Di hambb soerang parampoean

;

Katb Rang/cajó si'a banda.

Mandanga katb nan ba/ctjèn

:

Sadanglah Soetan-Barindangan

;

iVdmoen samalam-malam ttoe,

Di tariëq dadwat djo karaté;

Di /carang soerè tigb poetjoewq.

Kadangaran qjam ba/coekoewq;

Sampai ka tigo, hari siang;

Di paloe taboew nan /arangan;

Di goegoew agoeëng nan tjaba;

Di t/dtja f/anang pamanpgije;

Ba/campoeëng rajat samonjó;

Barapó anaq bni-bai'èq;

Sagalö seti-sidang-foean

;

Mamtah toeankoe nantoen:

Manó Rang/cajó sia banda?

AntaVan tiVa djo Pamparan;

Pdsanglah alam djo marawa

;

Hambb naq pai ka pèlang toe.

Baraioari anaq moedó-moedó,

Sagaló anaq pahapan

;

•dbijs bara/coko samonjó.

Barapó sampan baddrongan;

Satyaló anaq randó gadijs;

Barapó tjandb soebang lonta:

Soebang amé ba/ciïatan. —Ba/fffltö Soetan-Barmdangan:

Manólah oerang sa/cal ijèn ?

Pdsang poeló boeni-boenian

;

Baboeni agoeëng djo mornongan

;

Sampan tadórong ka /aw.oeïtan

;

Prtjoeëng baranr/kocw kin kanan;

Tard/cambang poeló pajoeëng gadang

;

Tara/jambang alam djo marawa;Sadanglah anaq moedó-moedó,

B&rapó sandau dangan goerau

;

Hartnai bataloen djadi

;

Poeni pantoen balé-babalé,

Sadang dèh oerang nan banjaq toe;

Ba/cató Rènb-Tjanda-Déjwi

:

Manb /calijèn sSmonjó?

DjeVb datang tnjó kamari,

Kó soengfgoew Soetan-Barindangan

;

Pangakan pafaroew hambb.

Pyekönjó sampai ka pèlangkó

,

Badiri kau Gandam-Paroejs;

Pégang lab fangannjó nan kanan-,

Kdsah -Ardródj o -Mand a-K

d

1 iïn g,

Mamégang tangan nan kin-,

Kambang- Tjinb, Langga-Ba'\ oewe,Mambaow kadalam grömat;

Poekakan pintoe nan satampijs

;

Kasoembó-Tarampai-Pdtan g,

Manoengrgoew saboeah soerang pmtoe;

Ptraq-Tataboewe-Pènei-Pdri

,

Matihè oerang toeroen natëq;

Sabagai poeló Gandam-Paroejs;

Djekó sampai naiëq ka pèlang nangrkó

;

Sadang toeankoe gavan nantoen;

Poewó tigb pangiriïngnjó

;

Oesah /calijèn amoew tantang nantoen;

DjeVb lah sampai toeankoe nateq,

Bai/'akab /calijèn samonjó;

Safdngah mand/owaq /aijië;

Satdngah mamboengrka sanoew.

Satarnó lambe ba/cijèn,

Oerang lah ddkè samonjó.

Ba/cató si Adtjau-Moerai-Patoe

:

» Ondéh mandéb ! anaq Soetan dari Matdkó;

«Mangrgijs di dalam koealonjö;

»intan di /ipè poen lab njatb,

»Manggi\b poeló tjajonjó.” —Patonjó si Aïtjau-Moerai-Patoe.

Gdlaq baralië 7}'anda-Déjwi.

Lah ddkè sampan ka pèlang;

Naièq lab Soetan-Barindangan

;

Mandjangoew ka dalam pèlang;

Pèlang ba/ambah dangan t/andai;

P/oedjó balambab kai)en /coeniïng;

/idsoewe Manggala lah ta/cambang;

Sirië lab dsije di tjaranó;

Ptkije bamanoeëng sS koet/kó.

Baraioari si Gandam-Paroejs,

Oerang biasó t/dpè moe loei’;

Paloe ba/cató anjólai

:

»Ondéh! toeankoe adö doedoewq-doedoewq di

pmtoe jyadoeëng;

»Padó di manó di tjoekijekan.

«Toeankoe doedoewq bamanoeëng;

))Katb nan manó di pikijekan ?” —

— 95 —

TÜVrtonjó si Gandam-ZZaroejs.

Galaq mangalië Goetan-Barindangan

:

Ondéh malang Zandonjó djoeb badan ka bilang;

«Pipijs-pipijs ladb daraham;

»Di baow oerang ka ka Paroejs.

«Bamimpi hambb di ciaratan;

«ZZasö di djapoei Gandam-Paroejs.” —Aatonjó Goetan-Barindangan.

BaAató Piraq-TaZoboewe-/)ënei-//ari

:

Ampoen toeankoe, toean hambb;

«Padjö-Poelan mambali poepoeï;

«SoeZasië si Zrïkó rimboen

;

«Tigó boelan Aami di lauoe'i,

» Aasië ati basoeó baloen.” —Ondéh malang, Zandonjó cljoeb badan kaiarat;

«Lèloioata marandam panden;

»P«dam soeZasië Zantaikan djoeb\

sa Jai njaow cZalam badan,

«iVamoen Aasië sampaikan djoeb." —Aatonjó Soetan-Bdeind angan

.

Patang poeYo Aasab-Karodjo-Manda-Aaliïng.

.dmpoen toeankoe, Zoean hambb-,

y>Boeah Zjókai di pamèdangan,

«Bi baow oerang pai baZapé.

» Intan djo pödi bapèndèngan;

«.dti di cZalam baróq Z/amé.” —Aatonjó Aasah-Karódjo-Manda-Aaliïng.

Man/auoeï 6'oetan -Barindangan

:

Ondéh cZangai, kan Zlang djoeb badan nangrkó;

«Pandan di parang djo Sirauoeï

;

» San!pan si Oenqkó di moearö;

«Badan kan ilang Zangah Zauoeï,

» Tampan ka Zaloewq Indópoeró." —Aatonjó Soetan-Barindangan.

BaAató Kasoembó-Tammpai-Patang

:

^mpoen toeankoe, Zoean hambb;

«Bdjoeëng djont&q di poelau aijië,

«BaZaboew Zantang Zaloewq Adsai;

» Tddoew ombaq Aitó baZaijië,

«iVantikan angin maq saZdsai.” —Man/auoeï Goetan-Barindangan:

Ondéh malang Aironjó badan

;

«Pandan di/iampai siliZawat;

«Patah si Zakö di bèlonjó.

«Badan ka sansai (Zari sïkó,

»j4ntah di mar\b kan Zibonjó.” —BaAató TaZipoewq-Poelang-Panpgilan :

«BacZaroen-cZaroen boeni aijië,

«Oerang mamoeloeï di si Zdkó;

«Bntah saZauoen /cami baZaijië,

«MancZjdpoeï dm toeankoe nangkb.” —Aatonjó TaZipoewq-Poelang-Panpgilan.

Man/auoeï Soetan-Banindangan

;

«Goetan-A'dtjaq mangandoeng pisau

;

»i4mbije pangoedoeëng koeni tamoe.

«Tólan di baliëq qoenoeëng idjau

;

«Dèb oentoeëng moengkb baZamoe.” —Ba/cató si Aambang-T/inó

:

4mpoen toeankoe Zoean hambb;

«Soetan-Adtjaq mangrandoeëng pisau;

«Pambdlah batang kamoemoe.

«Toean di baliëq goenoeëng idjau;

«Dèb ^4Zlah moenpkó baZamoe.” —Aatonjó si Aambang- T/inó.

Man/auoeï Soetan-Barindangan

:

».4naq rddjö manggranpgam pisau,

«Pangambije Zoedoeëng di haZaman.

«/Zambo di baliëq poenoeëng idjau

,

«Tagah dèh oentoeëng baZamoean.” —Aatonjó Soetan-Barindangan

.

Ba/cató si Kitjau-A/oerai-Batoe :

Onaq Zoean ampoen dèh sajó;

Oesahlah kitb n'ntang dèh pantoen;

Lauoei djoeb kitb nangkb di cZalam;

Aatonjó c/aran moerai-batoe.

BaAató si Aitjau-Moerai-Batoe

:

BaAató Goetan-Barindangan

,

Tidaq bdta naq manahan ati;

Di manó na/codó Aami?

Di manó Zampènjó cZiam?

MancZanga Aató baAijèn

,

BacZiri si Aambang- T/inó

;

Mamégang Zangan nan Airi

;

Gandam-Baroejs mamègangkan Zangan nan

Di baow kacZalam pèlang; [Aanan;

A/dsoewq pintoe, kaZoea pintoe;

Djimè lah pintoe samonjó;

Tidaq djoeb basoeonjó.

BaAató Goetan-Barindangan

;

Gampailah pantoen Aató oerang

:

«Marèlang namonjó Aajoe mbah,

«Tasanda di Aajoe Aalè.

«Oerang ilang namonjó Aamoe,

«Baq ikan di cZalam Zabè.” —Aatonjó Goetan-Barindangan

.

Man/auoeï Bènö-TjanAa-Dé/wi:

»/sai Zoean; kó naq tauoe di agoeëng radjó,

«BaZali baboeah boewatan.

«Kö naq tauoe di oentoeëng hambb,

»Pandanglah aijië kariboeïtan.” —Aatonjó Bènó-T/anda-Bé/wi.

Di ambije Zangan nan Aanan,

Di baow kacZalam pètaq;

Oerang baZ/dkab samonjó.

Sauoew tabonpka, kamoedi baAitjoeï;

Pèlang bamlië anjólai;

Aaijië lab naiëq samonjó;

Aaijië tarindjè, angin Zibó;

Aadjoe pèlang tabadó Zidaq;

Tinpgalah oerang samonjó.

— 96 —

Lah djauoe djoeb anjólai.

Pèlang batotjië taq baranti;

.A/lah poen soedah maoentoeëngkan.

BaAató si Gandam-Paroejs

:

Ondéh naq si .Rttjau-Moerai-Patoe;

Pandanglah rlije dangan moediëq;

Antah Adpa oerang baMdjau;

Kito batotjië saAali nangkb.

Mamcmdang si /utjau-Moerai-Patoe

;

Pampaqlah Adpa nan samïnlan.

Sa/amö tombe baAïjèn

;

Lab ddkè Adpa nan samfcüan

;

Patjië toeroen sawoewlah djatoew

;


Satariëq poeló antoronjó;

Lah ctotang Adpa sa/toeah;

Kin tomö lah ddkè djoeb

;

Lab ftbó tnjó Adpa nantoen,

BaAató naAodó öddjau:

Manó dagang di dalam pèlang?

Pèlang nangrkó ctotang di manö?Koealö manó di tompoewkan ?

Apö gala. naAodó Aamoe?Manjawoeï si Gandam-Paroejs:

Manó ctogang di c/alam Aapa?

vldöpoen pèlang Aami nangkb:

Patang di toloewq Indópoerö;

Mandjdpoeï Soetan-Barindangan

:

Ka toenangan naAodö Aami;

Banamö Rènö- Tjanda-Déjw i

.

Sabagai poeló dèh Aamoe,Papa nangrkó c/atang di manö?Banda manb di tompoewkan?Koealó manö nan di maAdsoeï?

Manjawoeï pang/imó bddjau:

Ondéh dagang dalam pèlang;

.Adópoen Adpa Aami nangrkó;

Patang di toloewq Tandjoeëng-Pori

;

Di soeroew poeti Méranggrawé,

Toenangan Soetan-Barindangan;

Piam di toloewq Banda-Ldkb.

Patonjö pang/imó bddjau.

Manjawoeï si Gandam-Paroejs:

Pangakan-metoA dèh Aamoe.

Pjekö Aamoe poelang koembali,

/totokan-meto/i padó poeti,

Toenangannjó soedah Aami ambije.

Manjawoeï pang/imó bddjau:

Manólah Aamoe até pèlang?

Pjaan Aamoe mangrdsa-ngrdsa;

Kö dnjölah parampoean nangrkó,

Paloen katoeloewq ka towan dèn.

Aami baow katoloewq banda Pandjoeëng-Sbri

;

Ka boedaq toean poeti Méranggrawé.

Aatonjó pang/imó bddjau.

Manjawoeï si Gandam-Paroejs

:

Manö ang pang/imó bddjau?

Kö njó baq djin ijs ang nan babddjau,

Oesah moeloeï tarafjaiïng-tjaiïng,

Tidaq ang danga baritonjö;

/kölah nan haranau towoeï;

Kó njó di dalam lauoeï nangkb;

Pidaq kabolië kan towannjó.

Pagah badtri si Gandam-Paroejs,Di toriëq bddije djabdtan

;

Bamaijen si Gandam-Paroejs;Di baowkan tongrkah nan tigb;

Ka/oewang babaliëq tidoewe

;

Di Pmpókan Gandam tadjélö di tondah;

Djo /ywoeq /èngrgang,

Pamboewe soeroeï Aamboewe,Pai tompè njó si Gandó-üfajó,

Anggoeëng grajó, djalan basimpang;

TaraAtlè di órong-örong;

Ba/ddoew di awang-awang;Badantjiïng boeni paftkan

;

Mandoelang tjandb asbq bddije;

Tarampai pang/imó bddjau;

Pjatoew babéga masoewq lauoeï;

Nan banjaq diam anjólai

;

Oerang bara/jakab até pèlang;

Sawoew tarabongrka, toijië naiëq

;

Pèlang baralië anjólai;

Baratoijië stang malam.

Sa/amö tombé batotjië;

Mamandang iötjau-Moerai-Patoe

;

Lah tompaq Adpa babddjau;

Kin tomó lah ddkè djoeb;

Pèlang batotjië /aloë djoeb;

Lab ddkè Adpa nantoen;

Jitronjó Peti-Pila-Pjódi

;

BaAató Peti-Pila-Pjodi

:

Ondéh Aalijèn até pèlang;

Siapó poenjó pèlang nangrkó?

MaAangrkoew bana anjólai.

Manjawoeï Bènó- Tjanda-Péjwi

:

Ondéh naq oerang dalam Adpa,

Siapó nan manjapo pèlang dènei?

/lndjiïng nan manó nan datangkó?

Pampai bafeató pantoen oerang

:

»Badaroen tobang tampoewó;

»Ka barat djalan ka Koeantan;

«Manjoesoen babi/jarö;

» ïjaboew di dalam pardtian.” —Adtonjö Pènó-2janda-Péjwi.

Manjawoeï Seti-Ptla-Pjódi

:

«Marapalam ctori paAandangan,

»Poeroei satonpkai boengó pinang.

«Madloem poelang padó toean,

»Lai kö oerang Adsië soerang.” —

97 -

Katonj6 Seti-Bi\&-Djödï.

Bara/toari Seti- Bil a-D/ódi

;

Di ambije badije djabdtan;

Bamaijen Seti-J3ila-Djödi

;

zigah di baow langkab doewb

;

Di Zampókan pandam taradjèló;

Banamö si Z/dbiëq /cdpan

;

Di tindïé djo lijwoeq Zènpgang;

Tara/mmboewe Zjandonjö paramatö Z/intjin;

Tara/vilè tjandb soebang Zonta

;

TakoeZitö djavi nan aloejs;

Badantjiïng boenipaZikan

;

Mandoelang tjandb asöq bddijo;

Jümeilah Z/intjin Rènb- Tjanda-Déjwi;

Banamö tjintj j n Gantö-Sori;

Ba/catö Rènb-Tjanda-Déjw\:

Ondéh malang, tjiZakó badan

:

/kölah oemoewe gradang awah;

Di sikö poelö bolië maloe.

Mandanga katb ba/cijèn

;

Baraioari si Gandam-JBaroejs

;

Di ambije djabdtan

;

Bamaijen si Gandam-Baroejs;

Pamaijenan tjarb maZajoe;

Di baowkan di Zimang had ij o baZdtah;

KaZoewang babaliëq Zidoewe

;

Di Zampókan grandam tarad/èlö;

Di d/apoeï djo Zi/woeq Zéngrgang;

Zompènjö si Gandö-üfajö

:

TaAilè-Zcilè di ombaq;

BaZddoew di órong-órong;

Anggoeëng grqjö clja lan basimpang;

Badantjiïng boeni paZikan

;

Mandoelang tjandb asöq had ij o

;

Lah kdnei Seti Bila-D/ddi;

Lab poetoejs pawgrarang sangrgoewe;

Tapérai ramboei nan pandjang;

Oentoeëng poen soedah mam /toe

;

KaZoea Soetan-Barindangan

;

Di Zariëq Samponö-Gandjö-AYas

:

O /cambang önaq, di mac\b panpajoew sampan ?

Hambb handw\ toeroen kabawah;

AnZarö pèlang nan doewö kö;

idpékan djoeölah badan hambb

;

Hambb naq boenoew diri hambb;

Hambb naq mdti di lauoei nangkb;

Padb maZihè nan baq nangrkó;

Naq poewé dti Zimba-baliëq;

7’ampan hambb Zidaq bolië;

Xatonjö Soetan-Barindangan.


Ba/catö dién 6- TJ'anda-Dé/wi

:

O Gandam-Baroejs, önaq /tand oeen g

;

7’oeroen ka sampan Zoendö,

Badajoeëng ka pèlang dtjiëq kan;

III. ‘2.

Djekö sampai rnondéh ka sanan

;

/fatökan poelö bai-bai'éq.

Baraioari si Gandam-Baroejs;

Laloe badajoeëng anjölai;

Lah Zibó injó di pèlang nantoen;

Zaloe lah naiëq anjölai;

Ba/catö si Gandam-i/aroejs

:

Ondéh mandéh, parenai mandéh ka sanan

;

Pdsan andéh handoeëng dari pèlang:

Mangratökan dang toeankoe;

Doedoewq bamanoeëng di ta/aban;

Antah nan manb di manoeëngkan;

vlntah nan manb di pikijekan;

Antahnjö sdki ddmam pajah;

//andaq manpamoëwq badan djoeb;

Giló mahoerai aijië-matö;

» Ondéh mandéh : AnZimoen boenpkoewq dalam»7}'akoe di dalam pabarasan; [pddi;

«Bego baramoewq dalam dti;

»Di moekö Zidaq kaZihatan.” —Tinton jö Rènb-Tjanda-Déjwi

;

Aatonjó si Gandam-Baroejs.

Mandanga katb ba/cijèn

;

Ba/catö Seti-Bila-D/ódi :

Ampiïng-Tarasèraq-Hari-Oedjan

,

Si /cambang. SaZipat djo Taraki,

Ka pèlang mandéh kan;

Lah toeroen Zaloe ka sampan

;

Laloe baradajoeëng anjölai;

Kin Zamö lah ddkè djoeb;

7’ibölah ijö di pèlang toe;

7’agah badiri Tjanda-Déjwi;

Di Zariëq Zangan nan Aanan

;

Gdlaq tarasdnjam Soetan-Barindangan

;

MaZihè Seti-Büa-Djödi

.

Lab damai djo Rènb-Tjanda-Dêjwi

;

Ba/catö Soetan -Barindanga 1

1

;

Sampai baq katb pantoen oerang:

«Gantoeëng-pantoeëng Zampè parioewq;

o I) i poelai oemboeï rantjah bada;

»Ba/campoeëng-/campoeëng kitb doedoewq

;

y>Tarb lai /lidoeij dalam doenia.” —AVrtonjö Soetan-Barindangan

.

Lah doedoewq dalam grómat;

Lah datang si Gandam-Baroejs

;

Di baow sirië di tjaranö;

Sirië taZdtaq, sambah Zibö:

«Ondéh mandéh, baraZanaq sa gantang matah;

»7ariëq sa Zjawan paZamboewan;

«Xaijië di d/owaq, Ziang patah;

«NaLodó soeroei' ka Zaboewan.” —Dangakan saboeah lai

:

«Si poekoeï Zddjoen di sangfka;

«Di rampé rddjö di Marékan;

» Lauoei kaZoezam ombaqnjö poesa;

13

— 98 —

«Patang angin kitb Zaijiëkan.” —Dangakan saboeah lai

:

»Si poekoeï /ddjoen di sangka;

«Poenoewan oerang di Ma/dkó;

«Pawoeï ka/oezam ombaqnjö groesa

;

«Paboewan pèlang si tjiZakö.’’ —Manjauoei Seti-Pila-Pjödi :

»Ondéh naq! Boe/caré di poentjaq groenoeëng

;

» Manijs fapei di boeboew rdgi

;

«Kdlö karé di baow oentoeëng

;

«Tïdaq bolië manfydpai lai." —Jtatonjó Seti-Pila-Pjödi.

Boeni 17alaq badarai-darai

;

Ba/cató si Kambang-Tjinb

:

«Pinang toangi dalam tjaranö;

«Moendam badariïng até batoe

;

«Palam aZémoe bolië njatb;

«Pandam bardsiïng basatoatoe.” —Lah datang si Lipè-Tjoeta ;

Ondéh manAéb /candoeëng:

«Pari sabalah ka sabalah

;

«Patang si /coedjoewe ka pa/anaq

;

«MangroetjaV asjbado an la i/aha (71a .4 /lah

;

«Of rang babawoewe badausanaq."

Ba/cató Piraq-Ta/dboewe

:

«Ondéh tnandéh ! Mnaq /{y'woeng até ramboetan;

«Baboeni batoengkè paroew;

«Sa pantoen ddjoeëng di /«woeïtan

;

«Patang angin bafoelaq djauoe.”

Ba/cató Soetan-Barindangan :

Oesah /calijèn güb dèh goernu djoeb;

Pangakan ibarat hambb

:

«P/antoeëng pisang mdsaq di até;

«Di djoeloewq djo sirawoeï;

«Mngin sa/dtan dan .4tjé

;

«Pabangkan bidoewq /angab lauoei.” —Baraioari oerang nan bdnjaq;

Oerang ba//akab sawonjö;

Sauoew tabonpka, Zaijië naiëq:

Paijië tarindjè, angin tihb

:

Pèlang manampoew anjólai

:

iddjoe pèlang tabadó /idaq:

Ba/cató si Gandam-Paroejs

:

Pj/agó-d/agó bdpaq di /iang.

Sa/amó lambè ba/aijië:

Mawandang si Pïtjau-Moerai-Patoe:

Lah tampaq /cdpa toedjoew sasaijing

;

Sa/dpan djo kdpa bdsa;

Sambilan djo kdpa gradang:

Rdpa nan dart koealö BanAa-Moeab

;

Allah poen soedah maoentoeëngkan

;

Lah ddkè kdpa nan banjaq toe;

Pèlang poen tibb anjólai;

Paijië toeroen sawoew lah djatoew;

Pèlang maboeló, mdti dngin.

Ba/cató na/codó bddjau;

.Mdnólah mandéh dalam pèlang?

Pèlang nangkb datang di manblManjauoei si Gandam-Paroejs

:

/idópoen datang pèlang nangkb;

Pari koealó Indópoeró;

Kami babaliëq di /aloewq BanAa-Ldkb;

Mandjapoeï Soetan-Barindangan.

Sabagai poelö dèh Zcamoe;

Piri kö datang dari manblKoealó manb di /ampoewkan?

Manjawoeï na/codö bddjau :

Po-njó sa/èrong kam i nangrkó;

Patang di koealó BanAa-Moeab :

Soeroewan toeankoe Malim-Péman.

Mandanga katb ba/cijèn;

Ka/oea Soetan-Barindangan

;

Paloe ba/cató anjólai:

Manb kamoe na/codó bddjau?

Kö soenpgoew datang di koealö Ba tang-Moeah;

Ba/cató pantoen oerang toev/b:

«Oerang soekam badjoea kamba

:

«Pambaijië oetang ka karoban

;

«Patang /ópan manimpb kdpa:

«Paijië nan djangan di /coerangkan.’ —Mandanga katb boeroewq bai'èq;

Ba/catö si Gandam-Paroejs;

Manqatókan kdpa datang di koealö Panda-

Moeah;Soeroewan toeankoe Malim-Péman

;

Sangatlah d/'atoew dti hambb;

Mandanga toeankoe Malim-Péman;

Ltoelah oerang foewó hambb;

Katb Soetan-Barindangan

.

Soekólah dti pang/imó bddjau

;

Ikó baitoe dèh rang/cajö;

Kitb ba/amoe /angab lauoei;

Oerang baranamó Soetan-Barindangan

;

Tjoetjoe toeankoe

;

Patonjö .Soetan-Barindangan.

Soekólah dti pang/imó bddjau;

Pangakan ibarat hambb:

«Tariëq djavaq ka kaki soebang;

»3}ïntjin timbagö soeasó;

«Toedjoew riaq baga/ombang;

«Paboewan pèlang si tji/akó.” —Maq kombalilah da/ioeloe;

Manjauoei pang/imó bddjau

;

Poelang-me/aP oerang /cajö;

Oerang ba/jdkab samonjó;

Sanoew tabongrka, /aijië naiëq

;

Paijië tarindjè, angin tibb;

Pèlang ba/aijië rnasö itoe;

Sa/amó lambè ba/aijië;

Lah ddkè poelau Mégó-Pojang;

— 99 —

Ba/mtü Rènb-Tjanda-Déjwï

:

(1 Gandam-Paroejs, édari poelan Megó-Aojang,

Kitb stnqgah poe\b ka sanan

;

Manjampaikan djandg kitb;

Dangan si oepiëq Pènó-JVïlam.

Satamó lambe baAtjèn

;

Ttbólah graran di poelau toe;

Aatjië foeroen, sauoew lah djatoew;


Satamó larnbè balijen

;

Lah tampaq dèh poeti Pènö-Mlam

;

Di Zttmbau pangboeloe koealó;

Ondéh datoewq, kitb pai djoeb ka poelau

;

•dnpkoewnjó pèlang graran nantoen

;

Patang di Zaloewq Panda-Adkó;

Mandjapoeï Soetan-Bamtdangan

;

7/atonjó si Pènó-Mlam.Lah Zoerocn pangboeloe tcawa;

Di Zoeroenkan sampan samonjó;

Badajoeëng ka poelan Megó-Aojang.

Satamó lambe. badajoeëng;

/tmpijelah Zibó anjólai;

Katoea Rènb-Tjanda-Déjwi;

7agah badiri ka tataban;

Sarató Seti-Pila-Aj/ódi

;

Baratoari Rènb- Tjandn-Déjwi;

Di tirnang bad ije djabdtan

;

Bamatj en Rènb- Tjanda-Déjwi;

Pamatjenan tjarb ma/qjoe;

Di baow Zangrkah nan Ztgö;

Katoewang babaliëq tidoewe;

Di tirnpb dj o Zywoeq lènggang;

/lnqgoeëng grajó, d/alan bastmpang;

Padb pai, soeroei' nan Zdbië;

TagoeZitó djan nan altiejs;

Badantjiïng boeni patikan;

Mandoelang tjandb dsóq badije;

Lah tónei si Pènó-iVilam

;

Lah poetoejs panggrantoeëng sanqgoewe;

Taqèrai mmboeï nan pandjang

;

Pérang, bangijs si Pènó-iV/lam

;

Gèsè amat naq orang kó;

Di tariëq badije Zampan roemin;

Bamatjen si Pènó-IVïlam:

Pamatjenan tjarb Mang&dsa

;

Di baow Zangrkah Zangah Ztgó;

Tagrèrai ramboeï nan pandjang

;

Bafdpoewq lonta di pipi

;

Man tjatj a roeponjó Mniïng

:

MaZt?woeq pinggang nan Zdmah ;

Badarau gralang di Zdngan;

Kamansiëq Z/Zntjin di djan;

Badariïng t/mtjin djantb-djantb ;

Boem Aariëqnjó Zoenaq larnhoeii;

Badantjiïng boeni patikan;

Mandoelang tjandb asóq badije;

Lah Mnei Rènb- Tjanda-Déjwi-,

Tat/ampaq Z/mtjin Gantb-Sórï

:

Katoea Soetan-BaWndangan

;

La\oe ba/cató anjólai

:

Ondéh naq Antjan-Moerai-Patoe;

Pai brïpaq ka gelang Pénó-Mlam;

Soeroew datang injó kamari;

P/ekónjó soengrgoew sajang di hambb-,

Aatonjó Soetan-Barindangan

.

Tabanglah injó moenü-batoo

:

7’ïbólah ? njó di kdpa si Pènó-IVtlam

;

Inggbq di doelang-doelang /«dpa;

Many'ambah si Adtjan-Moerai-Patoe:

Ondéh toean , hambb nangkb datang kamari

6'oeroewan Soetan-Barindangan

;

.4njó Zitahnjó hambb baow ;

Djékö lai toean kdaiè di tnjó;

Parenat toean kasanan;

Ka pèlang Rènb- Tja

n

da

-

J)/]w i

;

iliandéh hambb nan badoewó;

Batamoe bandaq dtinjó

;

.4nt/koe\vnjó oerang basamó;

Nan datang baranamó si Pènó-Mlam

;

Nan mananti baranamó si Rènb-Tjanda-Dcjwi

Mandanga katb nan balijen;

Gdlaq baralië Pènó-Mlam;Laloe ba/tató anjólai

:

Manólah kan Tjant] ang-T at[ - Poetoej s ?

Mamdkai /calijèn samonjó;

AVrtonjó poeti Penó-Mlam.Aaloe mamdkai samonjó;

Manb Lamgm- Koen iïng ?

Mamdkai tembang önaq. —.Soedali lah dsije samonjó;

Lah Zoeroen ka sampan toendó:

Aaloe badajoeëng anjólai;

Kin Zamó lah ddkè djoeb.

Baraioai'i Rènb-Tjanda-Déjwi;

Aaloe bakatb anjólai:

Mari kitb kammbè pèlang

;

/njó si /cambang lah datang;

Gdlaq m anqalië anjólai;

Sadanglah .Soetan-Barr'ndangan

;

Lah tibb si Pènó-Mlam;BaA atö Poetan-Bartndangan :

Ondéh diëq, baroelah trbö si Pènó-Mlam

;

Ba/cató Soetan-Barindangan

:

»Lai oenggè tabang ka dalam pddi

;

y>Pad\ di roemah Tan-Doebalang;

»Pdné mqjang di dalam dti;

»^4ti lai soesah baloen tadjalang.” —Patonjó Soetan-Bartwdangan.

Man/anoeï si Pènó-iVrlam :

O toean bambó!

— 100 —« Tbemboew roempoeï

,Zoemboew hiZalang;

« Dauoen kar/siëq pisang Zcarang;

«Soenggoew toean di djapoeï oerang;

«Pintang sadiki taq tadjalang.” —BaZari si Gandam -Pa roejs;

Di djawè di baow naiëq;

Pagahlah Rènb- Tjanda-Déjw'i;

Di Zariëq tongan nan Zeeman;

Patanglah Seti-Pila-Pjódi

;

Di Zariëq Zdngan nan Zciri

;

Boem j/dlaq badarai-darai;

Lab datang injó Ganggb-Poeri;

Mmpoenlah hamhb dèh toeankoe:

»Di parang <7«lali di Zcaka;

»Di pantjoeëng rotan sa rimbonjó;

»Dèb Al\a\\ hand barar/antoeëng:

«Pdna di manó kan Zibonjó.” —Gdlaq sanjam si Rènb-Nüam

;

Gdlaq mangralië Tjanda-Déjwï;

Gdlaq bapoemam Seti-Pila-Pjódi

;

Lah datang Mandam-Tatam

:

«Parang si ani dalam palaq

;

«Patab si Zdkó rddjó-poelië;

«iltondéh baZigó badausanaq

;

y>Antah nan manó nan kan bolië.” —Patonjó Mandam-Tatam.

Ba/cató Soetan-Barindangan :

«Samaq rimbonjó poelau ddma;

» Tbemboew kamoemoe dalam pddi;

«Tidaq hamhb ilangkan bana,

»/lntah kan boeroewq dti.” —Aatonjó Soetan-Barind anga n

.

Satoniö lamhe ba/cijèn;

Oerang baZjdkab samonjó:

Sauoew tabonpka, Zaijië naiëq;

Paijië tarindjè, angin Zibó;

Pèlang baZaijië anjölai.

Sa/anió lamhe baZaijië

;

Lah ddkè koealö Tandang-Sóri

;

Negrari toeankoe Pddjó-Mèdan-S'bba;

/toelah hoekoem oerang nan ddije;

Kim kitb maminta boekoem

;

Jkólah anjó oentoeëng /ito

;

Aniah bampólah lamonjó

;

Pèlang batoboew Zangah lauoeï ;

Di Zantang lauoei,Zauoeï djoeö;

Di Zantang poenoeëng, groenoeëng djoeb;

BaZcató 7)'antjang-Taq-Poetoejs;

BaZcató sambije baïbarat:

»Di muoeï rotan dalam Zcdpa;

«Panpdbè sampan di prauoe;

«Pauoeïtan soenpgoewlah taZcawa

;

«Laboewan baloen hamhb tauoe." —Manjauoei' Soetan-Barindangan

:

«Poengó rajó Zdngah aZaman;

»Di roeroeï anaq daulat;

» Ombaqnjó anjó kadangaran;

«iauoeïnjó Zidaq bolië di Zihat.” —Manjauoei Rènb-Tjand a -Pèjwi

:

Ondéh naq Pitjau-Moerai-Patoe

;

Poelau apó ikó di badapan?Manjauoei' si Pitjau-Moerai-Patoe:

Padó sangrkó-dti hamhb;

Mandéh; ikólah poelau Mègö-Pbeniïng;

ikólab Zaloewq Saw/kó-Pajang;

/kólah oedjoeëng Tjamin-Poetië

;

/kólah negrari 7'andang-Sóri

;

Negrari Pddjó-Médan-Sdba;iiatonjó moerai-batoe.

SaZamó lamhe ba/tijèn

;

Lab Zibó di koealó Tandang-Séri

:

Tibó di poelau Pantjoeëng-Sauoewe;

Paijië toeroen, sauoew poen djatoew

;

Pèlang bamnti anjólai.

BaZcató Pddjó-Médan-Sdba:

Manó Zcamoe Manti-PaZcdsië ?

Pihati djoeólah pèlang nantoen.

Bad/alan Manti-PaZcdsië

;

Badajoeëng lab Zibó di poelau nantoenManZ/aliëq Manti-PaZcdsië

;

Oerang baZoedjoew dalam pèlang:

Soerang poen Zidaq Zdki-Zdki;

Mnjö parampoean samonjó;

Lah ba/cató Manti-PaZcdsië

:

wO mandéh dalam pèlang;

Pèlang nangkb datang di manó?Panda nan manó di Zaboewi?

Patonjó Manti-PaZcdsië.

Manjauoei Rènb- Tjanda-Péjwi

:

Ondéh naq, pèlang nangkb,

Patang di koealó Panda-Indópoeró;

Ilandaq mandjalang Patoe-Pddji

;

MaZdpékan dosó Zdlah Zaloe;

Toedjoew bari Zcami di Zauoeï;

Toeroenlah angin Salangsari;

Sansailah pèlang anjólai;

Mntah bampólah Zamonjó;

Sampai baq Zcató oerang Zoewó:

«Tamangrgoeëng di dalam pddi;

«Ba/oenqkè batang baringin.

«Soedah oentoeëng soeratan Zcami;

«Di baow ombaq ddngan angin.” -

Patonjó Rènb- Pjanda-Pèjwi.

Sabagai poeló dèh Zcamoe;

Pami baZigó dalam pèlang;

Basilang Zcami masó itoe;

Antah bampólah Zamonjó;

Hari nan sadang Zangah Ziari;

Hamhb Zidaq Zidoewe babariïng-bariïng;

Palèqlah hamhb masb itoe;

— 101 —Tuloewe sa/cal óq Mrasian

;

Kadangaran óoeroeëng basoearó;

Baitoe Aatonjó hambb danga;

Adólah óoekoem sangat ddije;

Kó njó di óawah tdngi nangrkó;

Tïdaqlah sfirnè djo óoekoemnjó;

Toeankoe Pddjó-Médan-Sdba;

Ajah poeti Ranggb-Majang;

Toenangan S'oetan-7’anah-//dsa;

Koealó baranamó Tandang-Sèri

:

/toe sdbab kaun kamari.

Saóagai poe\b dèh datoewq;

Kó soenggoew toeankoe baniagó;

Kami naq masoewq ka koealó;

Sambahkan djoeb di toeankoe;

Kami nangkb kamari;

Anjö /cadjó doewó óagai;

S&ioatoe /cadjó minta /ioekoem;

Kadoewó /cadjó baniagó;

Aatonjó Rènó- Tjanda-Déjwi.Lah badjalan anjólai;

Badajoeëng /aloë ka tdpian

;

Sa/amó lambe ba/cajoew;

Lah tibó Manti-Pa/cdsië

;

Aaloe manjambab anjólai;

Ampoen toeankoe, toean hambb;Tidaq jsèlang saèlóq ikó

;

Kó njó di dalam lauoeï nangkb;

Tïdaqlah pèlang Lol ië ka d/odoenjó;

Oerang di até parampoean

;

Soerang poen tidaq tdki-tdki;

Oerang itoe datang kamari;

Aïronjó minta óoekoem;

Oerang batigó dalam pèlang;

Bapardboeïkan Soetan-Barindangan.

Saóagai poelb dèh toeankoe;

Djekö óolië injó baniagó;

/njó naq mdsoewq ka koealó;

Mandanga óanda sangat rami;

Mandanga hoekoem sangat ddije;

Sdbab itoe injó kamari.

Mandanga katb ba/cijèn;

Soekólah toeankoe Rdd)b-Médan-Sdba;

Ka/oealah oerang samonjó;

Rami koealó kiri /canan;

Lah tadiri joajoeëng qadang;

Manqiriïngkan Rad) ó-Méda

n

-Saba

;

Katoea Soetan-Barindangan

;

Basalam bad/awè tangan;

Ka/oealah poeti nan batigó;

Kipé barasdboeëng kiri /canan

;

Pikijelah Rdd)b-Médan-Sdba;

Sasaat doedoewq baAddapan.

Ba/cató Rènb-Tjanda-Dójwi

:

.Ampoenlah hambb dèh toeankoe;

III. 2.

Kami nangkb datang kamari;

A*ami kó handaq minta hoekoem;/kó baitoe dèh toeankoe;

Manb njó kami nan kan óolië;

Aatonjó Rènb-Tjanda-Dójwi.

Man/anoeï Pddjó-Médan-Sdba

:

Djekb baitoe kan tanr/kahnjó;

Baiëq sa/cal i padb hambb

;

Tahannjó qaran saóoeah;

Oerang kó soedah batoenangan

;

Djo toean poeti Mérang-Gawé;

Oerang itoe diam di lauoeï katdzoem;

7’akoeilah hambb tantang nantoen;

Oerang bamaijen paramajó;

/toe /cadjonjö siang-malam;

Sdbab itoe hambb taq amoew;Aatonjó Pddjó l

) Médan-Sdba.

Mandanga katb demikijèn;

Mardnjoewq Rènb-Tjanda-Déjwi:

Gandam -Paro ej s ónaq /candoeëng;

Kitb badjalan-melah djoeb;

Maminta hoekoem tidaq óolië.

Baraioari oerang nan óanjaq;

Aaloe batjdkab samonjó;

Naiëq ka pèlang anjólai;

Aaloe bataijië-meta/i poelb.

Satamó lambe bataijië;

Ba/cató si A'ambang-Ajinó

:

»Ondéh malang ! Pddjö-Poelië mamóaow óddije;

tiPanèmbaq óoeroeëng dalam fiddi.

»Djekb óolië hoekoem nan ddije;

» Aoemboewlah óandoeëng di ner/ari.” —Pangak an saóoeah lai:

»A'dpoewq kawi di tangah roemah;

»Di tadang rimbb óaow pddi;

«Maboewq tatjintb marabó;

«Malang sarau nan ka dyadi.” —Aatonjó si Kambang-Tjinb.

Ba/cató si A/tjau-Moerai-Patoe:

»Ondéh malang! Pidoewq tamanggoeëng ka

» Soedah ta/carang óilah-óilah; [darati;

»Poedoewq tamanoeëng rasó dti;

«Mamikijekan katb tidaq soedah.” —Gdlaq tasanjam Tjanda-Déjwi.

Ba/cató si Gandam-Paroejs

:

«Aioen /cdsiëq, kamari rawang;

«Bang/coeang di tangah-tangah.

»Aioen /cdsië, kamari sajang

;

«Taóoeang di tangah-tangah.” —O nandai-nandai ö wand ai

;

Padó masó déioasö itoe;

Mlah poen soedah maoentoeëngkan

;

Ba/cató Soetan-Barindangan

:

‘) Is in het handschrift uitgevallen.

13*

— 102 —

Pari djo hambb tika salai;

Dèh hambb hand&q babariïng-bariïng

;

Ba/catö si Gandam-Paroejs

:

v-/

O toean hambb ! oesah patolöq tongah han;

Mntoe tarawa banjaq di lauoei;

Djihin dèn sètan bah'ntasan.

Manjawoeï Soetan-Barindangan

:

Hambb nangkb salah parasajan;

Baq ms6 oerang di maboewq /idraq;

ialoe di tarièq-melah Plam

;

Di /tambangkan dèh si üfambang

;

B&bariïng Soetan-Barindangan

;

Ondéh naq! bari hambb sirië sa/cdpoewe;

Hambb salah parasajan.

Ba/iató Pènö-7)'anda-Déjwi

:

Mari kitb ka tatoban;

Hambb danga toean ba/catö;

Mangatökan salah parasajan.

Lah rfatang poeló samonjö;

Mangadöq Soetan-Barindangan

:

Moekönjö sirah-sirah-pddam

;

Ba/catö Pènö-T/anda-Péjwi

:

O toean hambb\ apö nan saki padö toeboew?

Manjanoeï Soetan-Barindangan

:

Saki nan boekan alang-alang;

Hoekoem .A/lah soedah s&bari kó;

A/lah poen soedah maoentoeëngkan.

Tidaq baboeni Soetan-Barindangan

;

Adjah lah sampai datang masb itoe;

Sa/cali baramboeëng naiëq;

Poewö ka\i baramboeëng toeroen;

/lang njaovr anjólai;

Lah mdti Soetan-Barindangan.

Baq roepö oerang gdlaq sanjam

;

A/injaq moekb èlóq di sanoewq;

Sampailah katb oerang toewö:

«Mariaq aijië soengei

;

«Mamdtjah sambije ka töbiïng;

«Panjaq alémoe toean pak ai

;

«Baminjaq tjandb roepö /cdniïng.” —Aatonjó si Gandam-Paroejs.

Lah bilau poeló samonjö;

Maratöq dajang-dajang banjaq:

«Toemboew si /taboe dalam pddi;

«Pddi di baow Magé-Soetan.

«Toeankoe soenggoew lah mdti;

»Kam i di rnanb di Pnggakan ?” —A'atonjö oerang nan banjaq toe.

Di ranggoéi ramboeï nan pandjang;

Di tompa dadb nan mipijs

;

Samö di tjariëq kai] en pinggang;

Di bdlah badjoe di dadb;

Bakatb si Gandam-Paroejs

:

O toean hambb ! fidaq-meto/i adökan bolië;

Ka/iandaq kami mandéh nan baiigö

;

Dangakan-metob toean hambb:

«Toemboew si /taboe dalam pddi;

«Toemboew sabatang di fdpian.

«Toeankoe soenpgoewlah mdti;

«Apö katongfgang parampoean?” —Bakatb Rènb-Tjanda-Dèjwi:wO toean ddiëq djanjö sajö;

Tidaq kan sampai /cdsië di adiëq

;

Mang/coetö toloewq Banda-Ldkb;

Aatonjó Pènö- Tjanda-Déjv/i.

Bakatb djoeb Tjanda-Déjwi

:

«Oerai di toeka ka pa/cajan;

«//andaq pa/cirim ka Boengb- Tand] oeëng.

» T/'arikan doenië nan /cdka;

«Sddjaq di rahim boendö *candoeëng.” —Aatonjó Pènö- Tjanda-Déjwi.

Maratöq poeló Seti-Büa-Djödi

:

wO djoendjoeëngan hambb !

Tiang-Pandjang toloewq Banda-Ldkb ;

Apölah dajö oentoeëng hambb 1

«Di patah kamoemoe dalam rimbb ;

«Di pandje dadóq badoeri;

»Alah batomoe sakoe/ikö;

«Sangatlah havbq dti kami." —Aatonjó Seti-BiUi-Djódi.

Maratöq poeló si Rènb-Nüam;

O toeankoe, djoendjoeëngan hambb !

Toeankoe soenggoew lah sanang:

«Palam nan tongga kanei poeloei;

«Aali si tókö kaP'ngrgiran;

«Toean katingrga tongah lauoei

;

»Aami di baow parasajan.” —Aatonjó si Pèno-Mlam.

Satomö lambb ba/cijèn

;

Dèh pèlang batoijië djoeb;

Lah tihb di poelau Ba/uram-Dé/wi

;

Bakatb si Aitjau-Moera i -Patoe

:

Ondéh mandé!) bambö! mandanga katb oerang

Jkólah poelau Babiram-Péjwi

;

Sikölah poeti Méranggawé;

Toenangan Soetan-Barindangan

;

Oerang toe giló matjen toedjoe;

Gilö mamaijen paramajó;

Siang-siang, malam-malam

;

/toelah dnjö mandéh /candoeëng;

Tidaqlah mandéh maratöq soerang;

Aatonjö si Aitjau-il/oerai-Patoe.

Ba/tató Rènb- Tjanda-Déjw’i

:

Manö /calijèn samonjö?

Paow péti soerang;

Katoeakan pa/cajan soerang-soerang;

Kitb lambb djo /caijen banjaq;

ylmaqnjó poewé dti kitb;

Aatonjó Pènö-Tjanda-Péjwi.


— 103

B5t/dkab poeló s&monjö;

BaAatö Rènb-Tjanda-Déjvn

:

dmbijelah poe\b tika sandiaman

;

Oesah kitb maratöq djoeb;

Lai tidaqnjó padb kitb;

Di mandikan mait samb-samb;

Di boeka tdpian ampè, limb;

Di Aoesoewqi poelö soetji-soetji

;

Mandjilijs di matb soerang-soerang;

Soedahlah mait di mandikan;

Di öantangkan Adsoewe Manggrala

;

Di Aambang tika sandiaman:

Di öoedjoewe mait paiahan

;

Di lambb djo Aaijen kadmasan.

Soedah di öoedjoewe èlöq-èlöq

:

Maratöq poe\b s&monjö;

Maratöq Rènb-Tjanda-Déjwi

:

Ondéh toeankoe, toean hambb;7/adijs matajoe djanjö oerang

:

«Kamoemoe dalam rimbö

;

«Ganóq siamang maïmbau oedjan;

» Batamoe saAddjab sddjö;

«Tapamang rasö pardtian.” —Ttatöqnjö Rènb- Tjanda-Dé/wi

.

Maratöq Seti-Büa-Djódi:

O toean etjoendjoeëngan hambb \

Sampailah had ijs oerang toewö:

»Manggï] s paAtrim rddjö /cami

;

»Di öaow rddjö Moekb-Moekb.

» Soetan manddbië grigi öantiïng;

«dbijs moesim sajö mananti.

«7/olië sajö batamoe moekö;

» Toean mangralië tèngab samiïng.” —Eatöqnjö Seti-Büa-Djödi.

Maratöq si Rènb-Nüam :

O toean ddiëq rf/dnjö ddiëq

;

77adijsnjö matajoe oerang moedö

:

«Maróko di até öoeki

;

»Di Aarang tantai fangab padang;

»Toemboew pandan mand/amoewe Tiari:

»77aröq dti öoekan sactiki

;

»Di sangkb pdné kasampai patang;

»7üronjö oedjan tangah hari.” —Tïatöqnjö si Rènb-Nüam .

Maratöq dajang öanjaq

:

Ondéh toean ct/oendjoeëngan Aami;

Tfadijs matajoe et/dnjö oerang:

» T/'dpo di öoeki di totakan;

»Di ambije grandoewe tjamin;

y>Roemi dèh kami manampakan;»Baq /cdsiëq djo awoewe titjin.” —ialoe baAatö moerai-öatoe

:

dijië-watö bactarai-darai

;

O mandéh Aandoeëng hambb\Oesah mandéh maratöq djoeb;

Ttaowlah poelö mait nangrkó;

Sadang ka poelau Ba/nram-7)é/wi

;

Lah fibö poelö di sanan

;

Di tdtakan poelö èlöq-èlöq;

Maratöq djoeb si Gandam-7/aroejs

:

Ö toean hambb, et/dnjö hambb !

«Soetan-dmba baöantiïng gradang;

«Saroepö di öaow di Matdkö;

«Toean tingga taöariïng soerang;

«Piatoe kamanö nan batigö?” —7iidtonjö si Gandam-7/aroejs.

Maratöq Mandam -Taranti

:

O mandéh Aandoeëng hambb !

«dgoeëng samöoejan baovv naïëq;

» Kocdb batari moediëq Aampoeëng

;

«Oentoeëng pamintaiin nan taq bai'éq;

«Sddjaq di rahim boendö Aandoeëng.” —TTatonjö Mandam-Taranti.

BaAatö Seti-7hla-7)/ödi

:

«Katoepè doewö taragrantoeëng

;

«Di ödlah taloe di ampékan.

«Oesah di oepè padb oentoeëng;

».4tlah nan öaloem man/ampaikan.’’ —BaAatö si Tlènö-MIam :

»7/antiïng di feaow Mauti-Soetan

;

»7lang ka padang Patdponjö;

«Di groentiïng rasb pardtian;

»71ang di oerang-oerang-mató.” —BaAatö si Oenggè-Pir&q

.

«Karoeboeï saöatang mdti;

» Tingga di /campoeëng Soengei-IV/aló.

«Oesah di sdboeï oerang mdti;

»7idnahlah oentoeëng öadan kitb." —Satamö lambè baAijèn;

Oerang bat/dkab samonjö;

T7andaq bataijië anjölai;

Ba/catö Rènb- Tjanda-Déjwi

:

O toean, tingrgalah toean hambb;

Kami bataijië anjölai;

Pant/arajan katb sa/tari kö;

O toean ddiëq d/dnjö ddiëq;

yldiëq bataijië anjölai;

Toean, ddiëq tingga dari sikó

;

Djo siapö toean bapoerau?

BaAatö Seti-Thla-D/ddi

:

«Di panc/gije öatang si tdkö;

«Koerisi di etalam pddi;

«Toean tingga davi sikö;

».4pölah öoedi bitjarö Aami?” —O

Toean badgië Adsië sajang djo ddiëq;

ddiëq ka poelang anjölai;

Toean t/daq amoew di tompang;

ddiëq fingfgakan ödpaq mandéh Aandoeëng

Dèh Adsië ddiëq di toean;

Di tin(/gakan djoengoeï Tandjoeëng-Lédan

;

— 104

A'atonjö Setï-Büa-Bjödi.

BaAató poeló si Rènb-Nilam :

O toeankoe, d/oewdjoeëngan hambó !

Tïngrgalah toean, Aami ba/aijië anjólai

;

Apölah t/aran tènggang kam i

;

«Roekan hambb roesoew di bangAalai;

«Roesoewkan pandan djo mansiang;

«Roekan hambó /libökan batjarai;

y>Hïbö dèh toean tingga. soerang.” —A'atonjö si Rènö-Mlam.

Satamö lambè baAijèn

;

Lah barf/alan anjólai;

Antah barapölah tamonjó;

Sangrköq hari toedjoew hari-

Sampailah malam toedjoew walam

;

Ba/catö si Rènö-Mlam

:

Ajoendjoeëngan hambó oentoeëng soeratan

;

» Roempoëi toemboew baöatang-öatang;

»Di matb .soenr/goewlali toepoeï;

»Di ati tidaq Aoendjoeëng tlang.” —BaAatö si A/tjau-Moerai-J5atoe

:

»0 wjandéh ! oerang Padang taloe barampè;

»Lah tjabiëq tapi Aaijennjö;

»Nan ilang tidaq kan otapè;

»7)'ari nan taijen ka f/anti njö.” —«Soetasië roenipoen kataki;

«Mantikó di öawah grómat;

»Di manö Aasië nan taq tjarai;

«Maimkan yl tlah djo MoMmad.” —A’atonjö si moerai-óatoe.

II. TOEA.NKOE-NAN-TJERÈDÈQ. FRAGMENT UIT DE GESCHIEDENIS VAN PARIAMAN.

Wie de schrijver is van dit verhaal, blijkt uit het handschrift niet. Als inlei-

ding zegt hij, te zullen vertellen wat hem is meegedeeld, en maakt verontschuldi-

gingen voor ’t geval dat niet alles wat hij gaat verhalen, overeenkomstig de waar-

heid is. Hij kan ’t een of ander vergeten hebben.

Meer dan twintig pantoens komen in dit stuk voor, die door guillemets zijn

aangeduid.

Ik zal in korte trekken den inhoud van het verhaal mededeelen.

Toeankoe-Rddjö-Balandö,

die verder in het verhaal onder den naam Toeankoe-

Nan-Tjerèdèq,„de welgevormde”, voorkomt, verlaat zijn woonplaats. Hij rust een

groot vaartuig uit, waarmee hij zee kiest. Een storm drijft het schip voort langs

tal van eilanden, tot men eindelijk op de reede van het eiland Kijèn het anker

laat vallen. Hier gaat de Toeankoe aan wal, laat de lading lossen en stelt zich

onder de bescherming van Toeankoe-Rddjö-Manggoeëng,

die het eerste hoofd der

landstreek is.

Langzamerhand stijgt het aanzien van Nan-Tjerèdèq,die een groot gedeelte der

bevolking en aanzienlijken op zijn hand weet te krijgen en weldra in macht met

Radjö-Manggoeëng gelijk staat. Deze heeft een droom, waarin hem zijn ondergang

voorspeld wordt. Nan-Tjerèdèq reist de omliggende landstreken rond en verbindt

zich met Rdgindö-Marah-Ganti,het hoofd der V Kotö.

Bdgindö-Moelië,

zoo als Radjö-Manggoeëng ook genoemd wordt, roept nu de

zijnen ten strijde. Maar Nan-Tjerèdèq stelt voor, de bemiddeling van den Resident

te Padang in te roepen. Beide begeven zich derwaarts, doch Nan-Tjerèdèq is de

eerste die te Padang komt en vervoegt zich terstond tot den Resident. Maar Rddjö-

— 105 —

Mangggeëng had vooraf geschenken bijeen gebracht, om die den Resident aan te

bieden. Deze beslist de zaak ten voordeele van Radjö-Manggoeëng en gelast Nan-

Tjerèdèq naar Pariaman of Piaman (verschillende uitspraak van den bekenden naam

Priatnan) terug te keeren,doch verbiedt hem

,daar eenige rechtsmacht uit te oefenen.

Bdgindö-Moelië en zijn bondgenoot Sidi-Marah-Soetan worden erkend als hoofden van

Pariaman. Ter eere van die beide worden feesten gevierd en 14 kanonschoten gelost.

Nan-Tjerèdèq is woedend, hij stampvoet van kwaadheid, zijn gelaat is rood als

vuur, zijn haren rijzen te berge als stekels. Hij verwijt den Resident, dat hij zich

liet omkoopen, en verlaat de woning om naar het huis van zijn verloofde te gaan.

Te middernacht staat hij op en begeeft zich tot Toeankoe-Sambah,wiens raad hij

inroept. „Als ge moed hebt,” spreekt deze, „keer dan terug, wapen u en verwoest

het land te vuur en te zwaard.”

Nan-Tjerèdèq volgt dien raad op. Hij verzamelt zijne getrouwen en nog dien-

zelfden nacht gaat hij op weg. Tegen den avond heeft men Oelakan bereikt, waar

Nan-Tjerèdèq zekeren Bdgindö-Sai AU ontmoet, met wien hij naar de woning van

Toeankoe-nan-Bdgondjoeëng gaat en daar den nacht doorbrengt. Alvorens den vol-

genden dag te vertrekken,verlooft hij zich met Nan-Bdgondjoeëng's nicht Sinoe-llab.

Den geheelen dag wordt de tocht voortgezet en de nacht wordt doorgebracht

te Karang-Auoewe,

in het huis van Mddjö-Garang. Hier heeft Nan-Tjerèdèq een

ongeluk voorspellenden droom, en als hij den avond daarop in de woning van zijn

vrouw komt, verneemt hij dat zijn kind gestorven is. De vader is ter neer geslagen

van smart. „Ik heb maar één kind,” zegt hij, „en zelfs dat moet ik nu verliezen.”

Na de begrafenis worden de wapenen aangegord en vangt de verwoesting aan. Het

huis van Bdgindö-Moelië wordt in brand gestoken en de geheele plaats vernield.

Een gedeelte slechts blijft gespaard, waar Nan-Tjerèdèq zijn intrek neemt en zich

versterkt. Van Batang-Naré tot Limau-Kapé strekt zich de verwoesting uit.

Na eenige dagen keeren Toeankoe-di-Manggoeëng en de zijnen van Padang

terug, doch kunnen niet verder dan Priaman, daar hun land door Nan-Tjerèdèq

bezet gehouden wordt. Toeankoe-di-Manggoeëng belegt nu raad met alle hoofden der

aangrenzende streken, geld wordt onder de bevolking uitgedeeld en men besluit

Nan-Tjerèdèq te verdrijven. Weldra ontmoeten de vijandige partijen elkaar en wordt

er slag geleverd. Eindelijk wankelen de troepen van Tjerèdèq,

zijn aanvoerders ne-

men de vlucht, zeven worden gevangen genomen en ook zijn broeder Marah-

Dajoe. Hij zelf wijkt in het versterkte huis, dat door den vijand omsingeld wordt.

De Kompanie juicht over den uitslag. Doch bij een uitval heeft Nan-Tjerèdèq het

geluk, een jongeren broeder van Radjö-Manggoeëng te treffen, wat de zaken te

zijnen gunste doet keeren. Weldra krijgt hij nu hulp van het hoofd der Limö-Kotö

,

aan wien hij verwant is, en ook van Padang en Atjék wordt bijstand gezonden.

Langzamerhand keert de bevolking terug en wordt de rust hersteld,

lil. 2. -14

— 106 —

Nu volgt in liet verhaal een opsomming van adat-regels in den gewonen eigen-

aardigen vorm en een beschrijving der lessen in de plichten van een bestuurder,

welke lessen Nan-Tjerèdèq van den Toeankoe der Limö-Kötö ontvangt.

Na eenigen tijd is er een feest in de VII Kötö, waarbij hanengevechten gehou-

den zullen worden. Met vijf-en-twintig volgelingen gaat Nan-Tjerèdèq daarheen en

wordt met eerbewijzen ontvangen, ’t Is vol op de vechthaan. Alles krioelt er door-

een en overal rammelt het geld dat verspeeld wordt. Ook Nan-Tjerèdèq neemt deel

aan het spel; zijn haan overwint. Nu keert hij terug naar de negari Nare, rust

zich daar op nieuw uit, zich kleedende in feestgewaad, en gaat vervolgens met vele

volgelingen op weg naar Kampoeëng-Soerau ;van een ouden bloedverwant den raad

medenemende: „zoek geen twist of strijd, maar wijk ook niet terug, waar ge twist

of strijd ontmoet.” Bij zijn aankomst begeeft hij zich onmiddellijk naar de hanen-

vechtplaats, neemt deel aan het spel, doch verliest. Zoo gaat het eenigen tijd voort,

tot de Radjö der VII Kötö, Nan-Tjerèdèq'

s

vader, boden zendt om hem terug te

roepen. Na eenige dagen komen personen van Oelakan Nan-Tjerèdèq uitnoodigen tot

het huwelijk met zijn verloofde en begeeft hij zich met die gezanten op weg. Langs

Pariaman kunnen zij niet gaan, waarom de weg over VII Kötö genomen wordt.

Nu volgen eenige pantoens die betrekking hebben op de huwelijksfeesten. Het

huwelijk wordt gesloten en over Pariaman, dat hij trots de verbeten woede van

Bdgindö-Moelië mèt een groot gevolg passeert, gaat Nan-Tjerèdèq naar Nare terug,

om zich een paar dagen later weer naar Oelakan te begeven. Daar krijgt hij bericht

van ’t overlijden van zijn vader, den Radjö der VII Kötö. Hij begeeft zich der-

waarts om de begrafenis bij te wonen.

Over de opvolging krijgt hij twist met de zeven Anaq baiëq, neven van den

Radjö, in welken twist het Gouvernement te Padang te hulp geroepen wordt. Sol-

daten worden gezonden en de zeven vrouwen der tegenstanders worden gevangen

genomen en naar Nare gevoerd. Hier laat Nan-Tjerèdèq aan zijne tegenstanders een

brief schrijven, waarin hij hun meedeelt, dat als zij tot hem komen (om hem te

erkennen) hij de in vrijheidstelling der gevangenen zal bewerken.

Zijn toeleg gelukt; de zeven komen en met hen gaat hij naar Pariaman, waar

hij hen gevangen zet en van waar zij naar Batavia verbannen worden. Dat was het

begin van den oorlog der Anaq baiëq.

Nu volgt weer een hanenvechterij te Ampè-Angkè, waarbij Nan-Tjerèdèq tegen

Bdgindö-Katïb wedt en herhaaldelijk de overwinning aan zijne zijde heeft. De geheele

landstreek brengt geld bijeen voor Bdgindö-Katib,dat echter ook door Nan-Tjerè-

dèq gewonnen wordt. Weldra keert hij nu naar Nare terug, waar hij eenigen tijd

rustig leeft, tot dat volk van Masalië of Salië, d. w. z. geestelijken (waarschijnlijk

de Padri’s) de XII Kötö’s aanvallen.

Hiermede eindigt het stuk.

— 107 —

Toeankoe-nan-Tjerèdèq, fragment uit de geschiedenis van Pariaman.

Ampoen sajó dèh toeankoe,

Ampoen bariboe kali ampoen;

Kaba oerang sajó kabakan

:

Djekaló salah bariboe ampoen;

Bohong oerang harnbó taq satö;

Antah kö loepó, baïtoe kaba sajó danga;

Antah moe tidaq.

Hari nan sadang tangah hari

;

Sadang poen boentaq bajang-bajang;

Sadang poen langang oerang di kampoeëng;

Sadang nan litaq-lètai toelang;

Datang pikiran dang toeankoe;

Laloe manitah dang toeankoe:

Manó kalijèn samonjó?

Basimpan-melah kalijèn

;

Kitó balaijië anjólai.

Laloe barakatö samonjó;

Handaq babongka anjólai;

Di moewèkan kadalam pè'ang basa nantoen;

Handaq balaijië dang toeankoe;

Masonjó Allah maoentoeëngkan

;

Pèlang batoelaq anjólai.

Laloe barapantoen dang toeankoe:

»Djatoew moembang djo kalapó;

»Djatoew kabawah patoeroeïkan

:

«Tinggalah negari nan tjilakö;

«Dagang batoelaq ka lauoeïtan.” —Katonjó Radjó-Balandó.

Sampailah sahari doewó hari:

Di tangah lauoeï Baharoelah;

Dèh lamó bakalamó-an

;

Toemboewlah hari bisai-bisai;

Basisingkè manganiïng baroewq

;

Toemboewlah haloen goentoeëng-goentoeëng;

Itam lauoeïtan bagai daawat;

Paré halang mahamboeëng diri;

Tandonjö angin djadi soenggoew;

Di hamboeëngkannjó ka langi;

Di hantaqkannjó ka boemi;

Takasiëq boelan;

Sakali pèlang malènggang,

Doewó tigó poelau talampau;

Mandantjiïng-dantjiïng kamoedi

;

Bakatoewq-katoewq tali toemali

;

Mandangoeëng boeni di talingö;

Bagai kilè larinjö pèlang.

Dèh lamó masö di lauoeï;

Sampai sahari, doewó hari;

Sampai saboelan . doewó. boelan

;

Lapé nan dari poelau Soekam;

Handaq mandjalang poelau Banjaq;

Lapé nan dari poelau Banjaq;

Handaq mandjalang poelau Lènang;

Lapé nan dari poelau Lènang;

Handaq mandjalang Batoe-Moendam

;

Handaq mandjalang Pasij e-Kaladi

;

Lapé nan dari Pasije-Kaladi;

Handaq mandjalang poelau Haraq;

Lapé nan dari poelau Haraq

;

Handaq mandjalang poelau Singkaraq;

Lapè nan dari poelau Singkaraq;

Handaq mandjalang poelau Doerijèn;

Lapè nan dari poelau Doerijèn

;

Handaq mandjalang poelau Tarnang;

Lapé nan dari poelau Tamang;Handaq mandjalang poelau Poenggagó;

Lapé nan dari poelau Poenggagó;

Handaq mandjalang poelau Taloewe;

Lapé nan dari poelau Taloewe;

Barawari dang toeankoe;

Laloe bapantoen anjólai:

»Djeko balaijië manantang poelau;

«Bakoekoewq ajam tantang sikilang;

«Sikilang

»Bagai sapantoen toewah pèlang.” —Barawari dang Pasaman;

Handaq mandjalang poelau Tikoe;

Lapé nan dari poelau Tikoe;

Alah tampaq poelau Barandam;

Tjandonjö poelau Kasiëq;

Lapé nan dari poelau Kasiëq;

Handaq mandjalang poelau Kijèn

;

Balaboew pèlang dari sanan;

Di djatoewkan sauoew nan basa toe.


Barawari dang Toeankoe;

Di toeroenkan sampan ka lauoeïtan;

Laloe bakajoew injo ka tapi;

Barawari dang toeankoe:

Alah tibó diri di tapi,

Laloelah masoewq kadalam pasije pandjang;


Radjó-Balandó laloe di tjari soekoe;

Handaq bagalah ka daratan

;

Sampai sahari, doewó hari;

Soedali babongka pèlang basa;

Barawari dang Toeankoe- Radjó-Blanggoeëng;

Alah manitah dang Toeankoe-Radjö-Man

Dangakan-melah dèh toeankoe: [goeën

»Di balah galah doewó sagi;

»Di balah laloe di ampiïngkan;

»Malang toean, tjilakö kami;

»Sabab baq nangkó parasajan.” —Katonjó Radja-Balandó:

Manölah Toeankoe-Radjó-Manggoeëng ?

Simpan haratö sajó;

K

'10.

— 108 —Simpan dèh Toeankoe samonjó;

Pikiran Radjó-Balandó,

Toeankoe-Radjó-Manggoeëng

;

Sampai saboelan, doewó boelan;

Dèh lamö diam di sanan

;

Djadilah gadang oerang itoe;

Radjó-Balandó saparati Radjó-di-Manggoeëng;

Dapèlah poeló soekoe-soekoe;

Olie dèh pandai mambaowkan

;

Pihaq kapadó Radjó-Balandó;

Dèh aka batoewe, bitjaró baiëq;

Pihaq kapadö pambarinjö;

Kapadó Radjo-di-Manggoeëng;

Dèh lamö masó di sanan

;

Djadilah gadang Radjó-Balandó;

Saparati Radjó-di-Manggoeëng

;

Dèh lamó diam di sanan

;

Djadilah di pasilangkan kagadangan dèh Radjö-

Manggoeëng;

Hai niniëq kandoeëng Nan-Tjerèdèq

;

Nan bagala Radjó-Balandó;

Djadilah gadangnjó;


Hari nan sadang tangah hari

;

Sadang nan langang oerang di kampoeëng;


Lalóq sakadjab lah bamimpi;

Demikijèn boeninjó mimpinjó:

Roemah sajö soedah tabaka;

Asöqnjö malam ka goenoeëng Lèdong;

Moengkonjó sampai toe ka langi

;

Mambajang laloe ka Batawi;

Bagaraq alam poelau Patjó;

Demikijèn boeninjó:

Lindoeëng mantari labië tjahajö dalam banjaq;

Katigó boeni mimpinjó, rasó bolië moetikó;

Oerang banakan ka obè dangan djampi;

Di manó oerang toe nan saki

;

Olië ka djampi ka limpanan

;

Boeni mimpinjó gadang Nan-Tjerèdèq;

Adólah karijs toe sahalai;

Satoe nan doewó satoewangan

;

Titi Batawi, sapoew Mantawai;

Tjalaq di loeboewq Bandarö;

Ilang di lèrèng boeki Sarai;

Sangat bisonjó tidaq katawaran;

Djadjaq di tikam rnati djoeó;

Titiëq Sigandjoe soedah satitiëq kanai dèh aijië;

Satauoen oedjan tidaqnjó lapoewq;

Bagai di singa mantari;

Satauoen pané mamanggang;Nan Loeboewq-Halang sia toe oerang milhoe-

Ijólah Toeankoe-nan-Koesoeï; [koemkan?

Toeankoe-Bagindó-Soetan

;

Tibo djoeó jang pitoean Nan-Tjerèdèq;

SSpoeran lah pihaq namonjó;

Saboeah goeno')

toelikang;

Sia toe oerang Nan-Tjerèdèq?

Hambó moe gala Bagindó-Soetan

;

Pihaq kapadó Radjó-Balandó;

Niniëq kandoeëng Nan-Tjerèdèq;

Pihaq kapadó toewahnjó;

Djekó toemboew baparang-parang

;

Toewah manikam dirinjó;

Djekó di baow naiëq parang;

Takoeroeëng hoeloebalang samonjó;

Olië karanó toewah koeasó;

Nan batoewah laloe kapadö Nan-Tjerèdèq;


Sampai lah toeroen boendó kandoeëng;

Manó naq kandoeëng Nan-Tjerèdèq;

Dangakan-melah önaq kandoeëng;

Maq dènei tjoeraikan, dèn papakan

;

Pihaq sadjarah nan di pagangkan

;

Bolië dèn tjoerai, dèn papakan;

Inggan Si-Kidjang-Soengei-Rabab

;

Siapó namó panghoeloenjó?

Ijölah Rang-Kajö-Balai;

Dalam hoekoeman kitó djoeó.

Inggan Lati laloe ka Padang-Koeni-Tamoe;

Sampai ka batoe Patjakaran;

Siapó namó panghoeloenjó?

Ijölah Rang-Kajó-Radjö-Alam

;

Dalam hoekoeman kitó djoeó.

Inggan Sajoe-Batoe-Mandi;

Inggan Koebang-Balah-Koebang;

Laloe ka tampè Limau-Kapé;

Laloe ka simpang Pari-Batoe;

Sampai kapadö Soengei-Hata;

Laloe ka koealó Tikoe;

Dalam itoe djekó hoekoeman kitó djoeó.

Inggan Marah-Ganti, laloe di himbau hoeloe-

Nan bagala Palimö-Itam; [balang;

Nan baranamó si Pandapatan

;

Laloelah pai Bagindö-Marah-Ganti;

Laloe manitah boendó kandoeëng;

Dangakan-melah anaq kandoeëng:

Djekó pai malihè oerang batjakaq;

Djaan anaq kandoeëng tagah sabalah;

Karanó banatjaq oerang.

Djekó lai bolië kató itoe;

Laloe mandjawab anaq kandoeëng:

Ampoen sajó boendó kandoeëng;

Dangakan-melah boendó kandoeëng;

Sampailah kató oerang toewó;

Baboeni tjètjèq djo mömongan;Koetikö djaan balai-balai;

Baïtoe oerang babitjarö;

‘) Goenoeëng?

— 109 —

Nanti sadiki naq salasai;

Oelaq-alainjó katö itoe;

Laloe badjalan dang Bagindö.

Dèh lamö lambè di djalan;

Sampailah tibo dalam negari Sawah-Lawé;

Di dapati oerang sadang gadoew;

Laloe bakatö Nan-Tjerèdèq

:

«Doerijèn anaq oerang Panoew;

»Di baow anaq oerang Pagai;

»Manölah toean nan bagadoew;

»Nanti bagoeloeï naq salasai." —Kató b&gindö Nan-Tjerèdèq

;

Laloe basigab dang Bagindö:

Laloe di tariëq karijs di pinggang;

Laloe di djawab tangah médan;

Di tantoeï silang djo salisië timba-baliëq;

Djadi bakoewaq oerang timba-baliëq;

Baradjandji katö hari siang;

Saratö Rangkajö-Radjö-Lawé:

Saratö Bagindö-Moelië-Di-Manggoeëng

;

Sia toe oerang Nan-Tjerèdèq?

Ijölah Bagindö-Marah-Ganti

:

Saratö Soetan-Sangi;

Dalam negari Limö-Kötö;

Djadi baradjandji hari siang;

Ajam barakoekoewq hari siang;

Oerang baratamoe anjölai;

Laloe bakatö Bagindö-Moelië:

Dèn taq maoe di hoekoem Marah-Ganti;

Karanö oerang lai katjije;

Dèn taq maoe di hoekoemnjö.

Mandanga katö nan bakijèn

;

Laloelah marah Nan-Tjerèdèq;

Mandanga katö Bagindö-Moelië.

Pihaq kapadö Bagindö-Moelië;

Marantaq djoeö masö itoe;

Di tariëq lambiïng dangan padang;

Laloe di himbau boeloebalang;

Mari kalijèn samonjö;

Marilah kitö toentoeï balé;

Kadalam negari Marah-Ganti;

Maq abijs samonjö;

Maq sanang ati kitö;

Salamö lambè bakijèn;

Mandanga katö Nan-Tjerèdèq;

Laloe manjoeroew Pa-Limö-Itam

;

Katökan katö sajö;

Djekó maq Bagindö-Moelië babantah dangan

hambö;

Mari kitö ka moekö Residèn Padang;

Sakarang kini kitö baradjalan.

Laloe mandjawab Pa-Limo-Itam

;

Djekö baïtoe dèb kaq adjo;

Djadilah poelö katö itoe;

Laloelah pai anjölai.

III. 2.

Laloe barakatö Pa-Limö-Itam

;

Sajö di soeroew dèh kaq adjo;

Djekö maoe toeankoe babitjarö;

Sakarang kini pai ka Padang.

Oelaq-alainjó katö nantoen

;

Laloe barakatö Bagindö-Moelië:

Manö panghoeloe nan doewö balé oerang;

Kitö baradjalan anjölai;

Saratö panghoeloe nan doewö balé oerang;

Saratö Bagindö-Moelië;

Saratö Sidi-Marah-Soetan

;

Itoelah oerang nan ka radjö;

Barangkè padö koemandoewe Padang.

Dèh lamö lambè bakijèn

;

Laloe badjalan a"jólai;

Pihaq kapadö Nan-Tjerèdèq;

Dangakan-melah anaq kandoeëng:

Djekö pai babitjarö;

Moeloeï nan djaan di halië-halië;

Katö nan djaan di obah-obah;

Baïtoe oerang babitjarö djo koemandoewe;

Laloe baradjalan anjölai;

Ijó kadalam negari Padang;

Djadi dahoeloe Bagindó-Nan-Tjerèdèq:

Tibö di dalam negari Padang;

Laloe sekali ka roemah Toeankoe-Sambah;

Moengkö laloe ka hadapan Koemandoewe-Basa.

Adöpoen Bagindö-Moelië;

Saratö Sidi-Marah-Soetan;

Saratö panghoeloe nan doewö balé;

Tarakoedijèn padö Nan-Tjerèdèq;

Karanö injö mantjari balandjó;

Boeah tangan di baow kapadö Koemandoewe-

Laloe baradjalan anjölai; [Padang:

Oelaq-alainjó tantang nantoen;

Dèh lamö lambè di djalan;

Banjaq moearó di laloeï;

Moengkö tibonjö dalam negari Padang;

Laloe sakali padö Toeankoe-Sambah;

Moengkö laloe padö Koemandoewe-Basa:

Hari kamijs naiëq ka até gadoeëng gadang;

Laloe barakatö Residèn Padang;

Manö Bagindö-Nan-Tjerèdèq?

Manö Bagindö-Moelië?

Saratö Sidi-Marah-Soetan ?

Djadilah manang Bagindö-Moelië:

Saratö Sidi-Marah-Soetan.

Laloe barakatö toean Koemandoewe

:

Manö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq ?

Koembalilah Toeankoe ka negari;

Djaan mahoekoem anaq boeah

;

Pihaq kapadö Bagindö-Moelië;

Sampailah poelö injo baralè;

Saratö Sidi-Marah-Soetan;

Radjö badoewö dalam negari Piaman

;

14*

— 110 —Radjö nan doewó kadoedoewqan

;

Djadi baralè kadoewonjö;

Lapé mariam doewó kali toedjoew.

Pihaq kapado Nan-Tjerèdèq

;

Tagah marèntaq até gadoeëng;

Mérah moekonjö bagai api

;

Tagah boeloenjó bagai doeri;

Djadi barakatö anjölai;

Ijö Bagindö-Nan-Tjerèdèq;

Djekö karambije djo kalapö;

Di baow anaq oerang Padang;

Kó njo lah kapije sirantjoeëng idoeëngan;

Aka boesoewq makan amé sadjö;

Djekö toean baloen biasó;

Koembali soeroeïlah dahoeloe;

Katö Bagindó-Nan-Tjerèdèq:

Tabiëq toean Koemandoewe Padang;

Sajö baradjalan anjölai;

Marèntaq Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;

Satolah tibö di pintoe gadang;

Kapije lah arijs anjölai;

Laloe baradjalan anjölai

;

Laloe sakali ka roemah toenangannjö;

Ijö Bagindó-Nan-Tjerèdèq;

Sampai tibö di roemah toenangannjö;

Hari lah laroeï rimbang patang;

Tidaq minoem dangan makan;

Patang baradjawè dangan malam;

Tidoewe djoeó dalam koelamboe.

Sampai lab hari tangah malam

;

Takana poelö dalam ati;

Toeroen Bagindö-Nan-Tjerèdèq:

Laloe ka roemah Toeankoe-Sambah;

Ampoen sajö dèh toean;

Ampoen bariboe kali ampoen;

Bari bitjarö-melah sajö;

Apölah tènggang sajö nangkö;

Laloe manitah dang Toeankoe;

Manölah Bagindö-Nan-Tjerèdèq ?

Dangakan-melah katö hambó;

Djekö toenggang ati Bagindö;

Moediëq djoeö sakarang kini;

Baowlah badije toedjoew laré;

Di tariëq badije moediëq djoeö;

Tibö di moediëq, pangganglah negari toe!

Mandanga katö nan bakijèn

;

Ampoenlah sajö dèh toeankoe;

Kami baradjalan anjölai.

Sampai baq katö oerang toewö:

»Bolië di karè anaq oerang Padang;

»Baow anaq oerang pai paragi;

»Soenggoew pandapè Toeankoe soerang;

»Tidaq di paliïng di toekari.” —Katö Bagindö-Nan-Tjerèdèq.


Laloe di himbau hoeloebalang;

Marilab kitö Pa-Limö-Itam

;

Anaq oerang Koerai-Tadji;

Saratö dangan si Pandapatan

;

Anaq oerang Limö-Kötó;

Ka ampè Pa-Limö-Moedó;

Ka limó si Kali;

Ka anam si Tjoewian,

Anaq oerang Limö-Poeloew;

Ka toedjoew djo Soetan-Sanging

;

Ka salapan si Kadjö-Boemi;

Anaq oerang Tandjoeëng-Rasoe-Mali;

Itoelah hoeloebalang Nan-Tjerèdèq.

Namoen samalam-malam itoe;

Moediëq djoeölah dang Bagindö;

Laloe baradjalan anjölai;

Moediëkan pasije, handaq mandjalang

Oedjoeëng-Karang

;

Ajam barakoekoewq, hari siang;

Lapé nan dari Oedjoeëng-Karang

;

Handaq mandjalang Tabiïng-Tinggi

;

Lapé nan dari Tabiïng-Tinggi;

Handaq mandjalang Pandjalinan

;

Dèh larnö basarang ampije;

Handaq mandjalang Moearö-Djambaq

;

Lapé nan dari Moearö-Djambaq;

Handaq mandjalang Moearö-Anai;

L&pé nan dari Moearö-Anai;

Handaq mandjalang Taloewq-Boengö;

Lapé nan dari Taloewq-Boengö;

Handaq mandjalang Moearö-Oelakan

;

Lapé nan dari Moearö-Oelakan;

Hari lah laroeï rimbang patang;

Baratamoe B&gindö-Sai-Ali;

Tantang djirè Moearö-Tampè;

Laloe barakatö Bagindó-Sai-Ali:

Manö Bagindö-Nan-Tjerèdèq?

Mari kitö doedoewq makan, sirië;

Katö Bagindö-Sai-Ali;

«Makan sirië sakapoewe patang;

»Sapah di ambije ka koerisi;

»Baranti kitö tangah sawang;

»Kitö ka kampoeëng minta nasi.” —Laloe mandjawab Nan-Tjerèdèq:

Manö kaq adjo, katö sajö;

Oesah kami singgah lai;

Katonjö garan Nan-Tjerèdèq:

Naq kami laloelah dShoeloe.

Laloe barakatö Bagindö-Sai-Ali;

Tidaq djadi adö baïtoe;

Dalam batangka-tangka itoe;

Hari lah malam anjölai;

Djadi ka kampoeëng kadoewonjö;

Djadi bamalamlah di sanan

;

Di roemah Nan-Bagondjoeëng;

— 111

Datang Toean koe-Nan-Bagondjoeëng

;

Laloe manitah dang Toeankoe:

Dari manö Bagindó tadi?

Laloe barakató dang Bagindó

:

Ampoenlah sajó dèh Toeankoe;

Kami nan datang da ri Padang;

Dangakan-melali dèh Toeankoe:

»Si Masoeï poelang dari balai;

«Mambaow pandan djo bangkoewang:

«Moekasoeï sangadjó tidaq sampai;

«Badan tjilakö toe nan malang.” —Katö Bagindó-Nan-Tjerèdèq.

Namoen sa malam-malam itoe;

Tidaq manaroew lalóq tidoewe;

Mangadji adat djo limbagó;

Oelaq-alainjó tantang nantoen

;

Laloe bakató Toeankoe-Nan-Bagondjoeëng;

Padó Bagindó-Nan-Tjerèdèq:

Hambó nangkó handaq bamoekasoeï padó Ba-

Alah banamó di sikó; [gindó;

Moekasoeï sangadjó dalam ati;

Handaq mangambije dang Bagindó;

Batoenangan Sinoe-Ilab;

Kamanakan kandoeëng hambó.

Laloe barakató dang Bagindó:

Ampoen sajó dèh Toeankoe;

Ikólah djinijs parasajan

;

Hambó boekan kapalang parasajan.


Demikijèn boeni katonjó

:

Adópoen kahandaq ati hambó padó Bagindó:

Bolië djoeó handaqnjó.

Mandanga katö demikijèn;

Djadilah amoew dang Bagindó;

Laloe di djawè-melah tandó;

Sarató oewang sapoeloew réa;

Djadi batoenangan anjólai.

Soedahlah kató inggan itoe;

Oelaq-alainjó kató nantoen

;

Ajam bakoekoewq, hari siang.

Soedahlah minoem dangan makan

:

Laloe baradjalan dang Bagindó:

Sarató dangan hoeloebalang

:

Moediëkan pasije pandjang nantoen

:

Mandjalang Moearó-Soenoewe

;

Hari lah tinggi anjólai;

Pajah badan boekan kapalang.

Salamó lambè nan bakijèn;

Handaq mandjalang Karang-Auoewe;Hari nan sadang tangah hari;

Sadang poen boentaq bajang-bajang;

Laloe baranti dang Bagindó;

Naiëq ka roemah Madjó-Garang

;

Mananti hari tangah hari;

Laloe lah tidoewe dang Bagindó;

Lalóq sakadjab bamimpi;

Boekan kapalang boeroewq mimpi;

Mimpi nan doewö si randjanó;

Datanglah niniëq kandoeëng sajó:

Managah si Marah-Ganti;

Dangakan-melah kató dènei:

Djekó tibó dalam negari Naré;

Djalanglah tamjiè Toean-Toekoe;

Mintalah doa di sanan;

Karanö injö oerang nan poenjó negari Piaman

;

Insa Allah taallah, bolië pinta padó Allah.

Soedahlah kató tantang nantoen

;

Laloe lah djagö anjólai

;

Di tariëq karijs poesakó niniëq kandoeëng;

Balari toei'oen kabawah;

Di pandang hari rimbang patang;


Laloe baradjalan anjólai;


;

Mandjalang pasije Pariaman;

Manampoew tampè Limau-Kapé;

Tibó di batang aijië Manggoeëng;

Laloe ka roemah anaq kandoeëng;

Di dapati bandoeëng ratöq dangan nangijs;

Laloe tasiröq darah di dadó;

Laloelah naiëq anjólai;

Kironjö anaq nan lah mati;

Anaq djo Tjati-Nilam-Soeri.

Laloe barakatö dang Toeankoe:

Manó rnaq oetië katö sajó;

Dangakan ibarat sajó:

»Batoe baboeah djangan karang;

«Karang di bawah batoe poetië;

»Moeló babanoewe djangan malang;

«Ratjoen mamaboewq dalam ati.” —Katonjó Bagindö-Nan-Tjerèdèq.

Hari nan sadang tangah malam:

Laloe barakató Nan-Tjerèdèq:

Djarè samató hambó önaq;

Api sapoentoeëng hambó önaq;

Hang djo apó kan di ganti;

Laloe barakatö Rangkajó-Radjö-Lawé

;

Dangakan-melah dèh Bagindó:

«Inggaris tagah di laboew;

»Doedoewq barasikè tapi djalan

;

»lbilijs djaan di patoeboew;

«Tampè ka sasè-melah badan.” —Kató Rangkajó-Radjó-Lawé

;

Mamaq kandoeëng parampoeannjö.

Laloe barakatö dang Toeankoe

:

Manólah boejoeëng Nan-Pandapatan ?

Pai mangali pakoeboeran

;

Badoewó djo Pa-Limó-Itam

;

Sakarang kini nangkó.

Hari nan sadang tangah malam;

112 —Hari itoe lai tarang pandjang;

Laloe baradjalan hoeloebalang;

Handaq mangali pakoeboeran.


Manó rnaq oetië katö sajó;

Tólonglah anaq oerang toe basaki.

Pikiran sajó, hari mandjalang paraq siang;

Toeroenkan djoeó anaq kandoeëng;

Laloe baradjalan ka pakoeboeran;

Sampai lab tibó anjólai;

Di koeboewekan anaq kandoeëng;

Laloe manangijs dang Toeankoe;

Barawari dang Bagindó;

Djadilah poelang samonjó;

Tibó di roemah Nilam-Soeri;

Laloe barakató dang Toeankoe:


Kakóq djabatan soerang-soerang;

Tariëqlah badije masiïng-masiïng;

Tariëqlah kadangan padang;

Kitó malangkah anjólai.

Laloe baradjalan dang Bagindó;

Laloe ka pasije pandjang nantoen.

Satolah tibó di pasije pandjang;

Laloe mamanggang Nan-Tjerèdèq;

Di panggang roemah Bagindö-Moelië;

Abijslah pasa toe sakoedoeëng;

Oerang tarakadjoeï anjólai;

Bakapatjahan oerang samonjó;

Bagindó baramaijen soeloew dangan gal ah

;

Maijen padang dangan badije.

Laloelah oerang toe manggalé;

Laloe mangadja Pa-Limó-Itam

;

Siapó nan laloe nangkó?

Adat manjambah padó Radjó;

Poetoejs kapaló, batang, lihije;

Tidaq manjambah padó Radjó.

Laloe manjambah oerang manggalé:

Ampoen sajó dèh Toeankoe;

Ampoen bariboe kali ampoen.

Djekö di boenoew sajó ka rnati;

Toeankoe djoeó kahilangan.

Abijslah roemah samonjó;

Tinggalah pasa toe sakoedoeëng;

Olië di hoeni Nan-Tjerèdèq;

Tinggalah roemah Seti-Sainab;

Laloe di sasaq roemah nantoen;

Olië di hoeni Nan-Tjerèdèq;

Inggan Batang-Naré kadalam;

Inggan tampè Limau-Kapé;

Djadilah angoejs samonjó;

Olië dèh lakoe Nan-Tjerèdèq.

Sampai sahari doewó hari;

Di koembalikan oerang samonjó;

Djadilah poelang anjólai;

Poelang ka roemah soerang-soerang:

Poelang Toeankoe-Sari-Oema;

S&rató Toeankoe-di-Manggoeëng:

Sarató panghoeloe nan doewó balé;

Dari‘) negari Padang;

Di dapati roemah lah abijs;

Olië di panggang Nan-Tjerèdèq:

Tidaq bolië di tampoew lai;

Kadalam negari Manggoeëng.

Barawari Toeankoe-Manggoeëng;

Djadilah diam di Piaman;

Tidaq bolië moediëq lai;

Olië Bagindó-Nan-Tjerèdèq.

Laloe barakató Toeankoe-Manggoeëng:

Manólah toean Pètó?

Pandang lakoenjó Nan-Tjerèdèq;

Barawari Toeankoe-Manggoeëng;

Laloe bakadjó Toeankoe-Manggoeëng;

Di padapè radjó Toedjoew-Kótó

;

Sarató panghoeloe moediëq Padang;

Rapèlah Radjó dang Toeankoe;

Inggan Tandikè-Batoe-Kalang;

Inggan Riaq-Nan-Badaboewe;

Moediëq inggan Goenoeëng-Malintang;

Ilije rapèlah oerang samonjó;

Olië dèh kadjó radjó Manggoeëng;

Di taboewe amé dangan piraq

;

Rapèlah oerang samonjó;

Handaq manjarang Nan-Tjerèdèq;

Hari itoe, hari salasa;

Oerang malangkah anjólai;

Laloe barasoraq oerang banjaq;

Moediëkan tampè Limau-Kapé;

Lapé di tampè Limau-Kapé;

Handaq mandjalang batang ManggoeëngOerang baratamoe anjólai.

Hari nan sadang tangah hari;

Gamalata tangah padang Manggoeëng;Barapö lapénjó badije;

Baq boeni marandang katjang;

Baq apó boeninjó soraq;

Rasókan tarabaliëq boemi Allah;

Olië karanó banjaq oemat;

Dèh lamó masonjó parang;

Djadilah lari hoeloebalang Nan-Tjerèdèq;

Barapó oerang mangadjaï;

Batoedjoew oerang nan batahan

;

Adiëq kandoeëngnjó Nan-Tjerèdèq

;

Nan baranamó si Marah-Dajoe;

Djadi takoeroeëng adiëfj kandoeëng;

Laloe baranang ka lauoeïtan;

Djadilah pajah adiëq kandoeëng;

Di baow ornbaq dangan angin;

‘) In ’t H.S. staat »di.”

— 113 —

Djadilah sampai ka pasije baroe;

Nan bagala Toeankoe-Nan-Moedó;

Pihaq kapadö Nan-Tjerèdèq;

Lari kadalam sasaq roemah;

BStigó lari masoewq pari;

Paratamó si Pandapatan

;

Ka doewó Pa-Linió-Itam

;

Ka tigö bagindó Nan-Tjerèdèq;

Barapó oerang mangadjaï

;

Saparati boejië di lauoeïtan

;

Saparati dauoen kajoe di rimbö:

Bi koeliliïnginjó Nan-Tjerèdèq;

Barapó lapénjó bad ij e;

Kadalam sasaq Nan-Tjerèdèq;

Lindoeëng tjajö mantari.

Laloelah galaq si Goempani di daratan

:

Olië karanö badije banjaq.


Laloe manèmbaq anjólai;

Kaneilab poeló Radjö-Barangan

;

Oerang tarakoetjaq anjólai

;


Baradó k’até roemah;

Tibólah óerang sakali lai;

Goemanta tangah padang Manggoeëng;

Olië karanö oerang banjaq.

Laloelah lapé toe badijenjó;

Kadalam sasaq Nan-Tjerèdèq;

Toeroenlab poeló até roemah;

Laloe di ambije-melah badije;

Di panggang-panggang-melah toenam;

Laloe manèmbaq Nan-Tjerèdèq;

Kaneilab adiëq Radjö-Manggoeëng:

Nan baranamö si Marab-Lai:

Laloe bapantoen Nan-Tjerèdèq:

«Lapélah boeroeëng Rénó-Ali;

»Tabang nan doew'ö djo tarahan;

«Lapélah boengka nan batali;

«Kaneilab anaq nan pilihan.” —Katö bagindó Nan-Tjerèdèq

;

Larilab oerang samonjö;


Laloelab naiëq anjólai;

Saratö dangan boeloebalangnjó;

Laloe manitah dang Toeankoe

:

Manó adiëq dèn Seti-Sainab?

Sabanta sakarang itoe;

Nasi lab masaq dèh si Kambang;Laloe barasandoewq anjólai;

Laloe mahédang poeti Sainab;

Makanlah poeló Nan-Tjerèdèq;

Sarató dangan boeloebalangnjó;

Lah soedah minoem dangan makan;Samantaró makan sirië;

Laloe manjambah si Pandapatan

;

III. 2.

Sambah tjarö malajoe:

«Lab tantang moearó soesab

;

«Lapékan raki ka baroewkan

;

«Lah sanang ati nan roesoew:

«Lapé nan dari pasakitan.” —Mandanga katö demikijèn;

Laloe barakatö Seti-Sainab;

Dangakan-melab dèb Toeankoe:

«Mandaki boeki sambiloean;

«Mamoetoejs di lalah banang baroe;

«Mantji saékoewe gadö saratoejs;

«Allah taallab mamaliharókan.” —Oew'ai katonjö toean Seti;


Makanlah poeló hoeloebalang samonjö;

Makan sirië anjólai.

Satoe lab soedah makan sirië;

Laloe bapantoen dang Bagindó;

Dangakan-melab dèb kalijèn

:

«Sarang tampoeroeëng dèn taq mandi;

«Ivó koenoen ka tamboe tangan

;

«Sarang takoeroeëng dèn taq mati;

«Kö koenoen tangah alaman.” —Katonjö garan dang Bagindó;

Hari itoe, hari salasa

;

Hari lab laroeï rimbang patang;

Patang badjawè dangan sandjö;

Sandjó badjawè dangan malam;

Ajam barakoekoewq, hari siang;

Mandanga Toeankoe Limö-Kötó;

Ajah kandoeëng Nan-Tjerèdèq;

Tibólah poeló ajab kandoeëng;

Sarató dangan boeloebalangnjó nan banjaq;

Babarapó poeló banjaq oerang;

Saratoejs sambilan poeloew;

Itoe hoeloebalang dang Toeankoe;

Ajah kandoeëng si Marah-Ganti.

Laloe manitah dang Toeankoe:

Manó naq kandoeëng Nan-Tjerèdèq?

Dangakan önaq, tidaq dèn asó ka baq nangkó;

Tidaq dèn danga doe ati

;

Karanó lai bapapan -papan;

Rai ang boejoeëng, kató Toeankoe Limó-Kötó;


Laloe mandjawab Nan-Tjerèdèq

:

Ampoenlah sajó ajah kandoeëng;

Ampoen bariboe kali ampoen

;

«Djekó tarakaoeï didalam padi;

«Banjaq babang ka soemoewe Malim taman

;

«Boekan dèh sajó takoeï mati;

«Dèb oemoewe lai pandjang djoeó.” —Katonjó bagindó Nan-Tjerèdèq;

Ampoenlah sajó ajah kandoeëng;

Baratapoewq alam Toedjoew-Kótó;

Inggan Tandikè-Batoe-Kalang;

15

— 114 —Röpè Piaman samonjö:

Inggan Riaq-Badaboewe moerliëq

;

Inggan Si-Kitjaq-Batoe-Mandi

,

Rapèlah oerang samonjó;

Dangakan-melah ajah kandoeëng;

Sampailah kató oerang toewó:

«Tjaranó anaq oerang Bajang;

»Di baow oerang di Malakó.

»Barang di manó lawan datang;

» Allah djo nabi rnamaliharó.” —Kató bagindó Nan-Tjerèdèq

Laloe barakató dang Toeankoe;

Manó naq kandoeëng kató dènei;

Pari djoeölah roemah nangkó:

Djekö njö datang lawan manjarang;

Antah di manó lawan datang;

Barawari dang Toeankoe:

Laloe mamari oerang banjaq;

Soedahlah roemah toe tapari;

Handaq mandjoenga anjólai;

Lab soedah poelö tadjoenga:

Laloe barakató ajah kandoeëng:

Manó naq kandoeëng kató sajó;

Sampai baq kató oerang toewó:

»Bagalah tagah babarijs;

»Tagah baratoengkè batang pandan :

«Soenggoew baq nangkó tinggi pari;

«Soeroeï kapadó bahagian. ’ —Katonjó garan dang Toeankoe.

Laloe barakató ajah kandoeëng;

Dangakan-melah anaq ka idoeëng

:

«Poetjoewq si taraq lamah-lamah

;

«Toemboew di padang langgi-langgi:

»Alah baq nangkó tinggi roemah;

»Namoen di rnasoeï sampai djoeó.” —Katonjó garan dang Toeankoe.

Dèh lamö bakalamöan ;

Oerang nan banjaq anaq boeah

:

Ijólah radjö Limó-Kötö;


Sampai saboelan doewó boelan

;

Oerang lai di sanan;

Déh lamó bakalamöan;

Datang kiriman dari sanan;

Ijólah pakajan satoe salin

;

Badjoe Iakan, saroeban, sapoe tangan, dèta

Toenangan padö Nan-Tjerèdèq; [batiëq;

Barawari kiriman oerang dari Padang:

Sarató oerang Limó-Poeloew

;

Ijólah pakirim toenangan Nan-Tjerèdèq;

Dang Toeankoe datang tölongan dari Padang;

Ijólah dari padó anaq oerang Atjé;

Sarató ï'éa toedjoetv poeloew;

Tólongan ka Padang;

Babarapó oewang dangan padi;

Tólongan bitjaró dangan boedi.

Dèh lamó bakalamöan

;

Djadi manitah ajah kandoeëng;

Padó bagindó Nan-Tjerèdèq;

Manó naq kandoeëng kató dènei;

Pihaq kapadó oerang nan lari:

Poelangkan önaq kandoeëng;

Maq bolië di hoekoem dahoeloe;

Katonjó garan dang Toeankoe;

Alah manitah dang Bagindó;

Padö ajah kandoeëng: Ampoen sajö ajah

kandoeëng;

Ampoen bariboe kali ampoen;Djekö baïtoe kató adiëq:

Djadi maloem-melah dèh sajö;

Katonjó garan Nan-Tjerèdèq.

Dèh lamó masó di sanan

;

Djadilah poelang oerang samonjö;

Dèh aka batoewe, bitjaró baiëq;

Hoekoemnjö dalam negari;

Laloe barakató ajah kandoeëng;


Ijó pahoekoem oerang dalam negari;

Hoekoem nan djadi di pakai;

Hoekoem nan toedjoew parakarö;

Baq apó pakai, radjó laijen hoekoemnjö;

Panghoeloe laijen hoekoemnjó;

Saidaga ‘) laijen hnekoemnjó;

Djoearö laijen hoekoemnjö;

Adópoen panghoeloe: koesoeï manjalasaikan.

Adöpoen hoekoemnjö siadaga ')

:

Katonjó awal, awal djoeó.

Katonjó akije, akije djoeó.

Adöpoen hoekoem adat:

Mantjari moesië djo bandiïng.

Adöpoen paratéh, hoekoem nan batoewe padö

Bolië di baow ilije djo moediëq; [ati;

Bolië di baow kiri kanan;

Bolië di sonsong, bolië di galah;

Adópoen hoekoem hoeloebalang:

Hoekoem nan doewó si randjanö

Adöpoen hoekoem kitab

:

Bolië tantoe pasalnjö.

Laloe manitah dang Bagindó;

Ampoen sajö ajah kandoeëng;

Ampoen bariboe kali ampoen;Hoekoem lah soenggoew di adjakan;

Pihaq poesakö djo limbagö;

Adjakan-melah ajah kandoeëng;

Olië maq tantoe di pagangkan.



Dangakan-melah önaq kandoeëng:

‘) Gewoonlijk »soedaga”.

— 115

Tantang poesSkó djo limbagó;

Adópoen poesakó taragèlang-gèlang di langi

;

Tarapoeëng-Spoeëng di lauoeïtan

:

B&soerië baq si pasin

;

Babauoen-bauoen baq nmbatjang;

Tadórong djadjaq man o oroen

:

Tatoekiëq djadjaq mandaki;

Ajarn itam tabangnjö malam

;

Tabangnjö bakalam-kalani

;

Tali idjoewq pandjangnjó l

)tandoewq:

Inggóq di até kajoe boengkoewq

Adópoen limbagó panghoeloe:

Baratali bolië di iri

;

Batangkai bolië di djindjiïng;

Basoeloew matö mantari;

Bagalanggang matö nan banjaq

;

Tarisiëq tabajang, talalah takadja

;

Tatandó tabéti

:

Ajam poetië tabangnjö siang;

Tali hanang pandjangnjó 1

)tonlang;

Inggóq di rantiïng doelang-doelamr;

Ijö limbagó anaq kandoeëng;

Laloe manitab dang Toeankoe;

Barawari Nan-Tjnrèdèq

:

Laloe barakatö anjólai

;

Ampoen sajó ajali kan loeëng:

Ampoen banboe kali ampoen:

Pibaq poesakó djo limbagó;

Tjoeraikan-melab ajah kandoeëng;

Tantangan adat d jo maq adooij

;

Tjoeraikan-melah padó sajó;

Barawari dang Bagindö;

Dangakan-melab anaq kandoeëng;


Dangakan-melab baiëq-baiëq;

Adat nan di pakai, adat nan tigö parakarö;

Paratamó adat jang sabananjó;

Ka doewó adat jang taradat;

Ka tigó adat.

Adópoen adat nan sabananjó;

Tidaq lapoewq dèb oedjan

;

Tidaq lakang dèh pané;

Adópoen bolië rnamakai adat jang sabananjó nan

Adópoen nan taradat bolië kitó bali: [rapé;

Adópoen adat jang di adatkan;

Adópoen taradat bolië kitó boeang:

Abijs-abijs dangan sambah;

Lapoewq dèh oedjan, lakang dèh pané.


Alah manitab Nan-Tjerèdèq

;

') Dit moet waarschijnlijk stambangnjö” zijn,

d. i. de pen die in den grond wordt gestoken

en waardoor het touw gaat, waaraan een geit

of karbouw vastgemaakt wordt.

Dangakan-melab ajali kandoeëng;

Adat lab soedah di tjoeraikan;

Baq apó poeló tanggonjö adat;

Katonjó djoeó Nan-Tjerèdèq:

Dangakan bana anaq kandoeëng;

Pibaq di dalam alè gadang;

Adat baradiri samonjö:

Adat radjó, limbagó panghoeloe;

Baïtoe adat hoeloebalang;

Di isi adat nan rapé:

Baq apó tanggonjö adat?

Baq apó adat radjó?

Baq apó adat panghoeloe?

Baq apó adat anaq baiëq?

Adópoen tanggonjö anaq baiëq tigó parakaró

Paratamó anaq baiëq jang sabananjó;

Ka doewó pilihan, anaq-anaq baiëq;

Adópoen anaq baiëq jang sabananjó:

Tauoenjö di lahije dangan batin;

Samökan djo radjó adatnjó;

Tidaq abijs adatnjó: samó-samó dangan radjó

Dangakan-melab anaq kandoeëng;

Adópoen di dalam alè gadang;

Doedoewq radjó, doedoewq panghoeloe, doe

doewq anaq baiëq;

Baïtoe mangarang adat;


Oelaq-alainjó katö nantoen.

Dèb lamö bakalamóan

;

Manggalanggang radjó Toedjoew-Kötó:

Galanggang mantjari toenangan

;

Laloe mandjalang Nan-Tjerèdèq;

Ka negari Toedjoew-Kótó';

Laloe barakatö dang Bagindö:

Manólab kalijèn samonjó?

Sajó bandaq badjalan ka galanggang;

Ka Toedjoew-Kótó;

Mari kalijèn samonjö;

Kitó malangkab anjólai

:

Barapó banjaqnjö pai;

Sampailah tan ga b tigó poeloew;

Dèb lamó larubè di djalan;

Ampijelah tihö di galanggang

;

Baroelah tibö di galanggang;

Badije baradatoejs masó itoe;

Barawari oerang banjaq:

Djadi taratjangang anjólai

;

Manjambab oerang samonjó:


Barawari Radjó-Djanang;

Di ambije sirië di tjaranó;

Djadi di tatiïng anjólai:

Sirië talataq, sambah tibö;

Dèb sambah tjarö malajoe;

Ilijekan sawab di ilije moediëkan;

116 —

Sawah di Aroe kö banjaq;

Sirië di bali sado nangkó;

Dalam tjaranó Pariaman djoeö.

Kambang lab mati naq oerang Danau:

Makan sirië sarató pinang;

Sarató dangan timbakan;

Katonjö Radjö-Djanang.

Lab soedah mamakan sirië;

Tagab bagindó Nan-Tjerèdèq;

Tagablah oerang samonjó;

Boekan kapalang ranii saboeëng;

Tikam manikam oedjoeëng sémeëng:

Tjamoewq mantjamoewq oedjoeëng dèta;

Sirië mandjadi saröq balai;

Pinang mandjadi boeab tondéh

;

Badantjiïng-dantjiïng boeni kèpèng:

Dèb réa badarai-darai;

Boeninjó ringgi badarai-darai:


Di lihè kèpèng tigö réa;

Tidaq bolië naiëq galanggang;

Laloe manitah dang Bagindó:


Dangakan-melab kató sajö:

«Hari boeroewq, hari rang maliïng;

«Tidaq bolië maningkè djandjang.

«Kami boeroewq taboewang samiïng;

«Tidaq bolië naiëq galanggang.” —Katonjó garan dang Bagindó;

Djadilab maloe Nan-Tjerèdèq;

Di boelang ajam nan kinantan;

Balawan ajam Rangkajó-Basa di soengei Sariëq

:

Soedahlab ajam taraboelang;

Handaq bahoedjó anjólai

;


Di tampin taroew samonjó;

Laloe di hoedjó anjólai;

Sakali baramboeëng naiëq;

Sakali baramboeëng toeroen

;

Matilah ajam Rangkajó-Basa

;

Djadilah manang Nan-Tjerèdèq;

Hari lab laroeï rimbang patang;


Handaq baradjalan anjólai.

Dèh lamó larnbè di djalan

;

Tibö di dalam negari Naré;

Diri tibó, hari lah malam

;

Sirië talataq, sambah tibó;

Laloe manjambab Soetan-Sangi

;

Ampoen sajó dèb Toeankoe;

Lai ka manang sahari nangkó;


Dangakan-melab önaq kandoeëng;

Bolië balandjókan di balai

;

Kató Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;

Hari lab laroeï anjólai;

Ajam barakoekoewq, bari siang.

Barawari N an -Tjerèdèq

;

Handaq baradjalan anjólai;

Laloe manitab ajah kandoeëng;


Dangakan-melah önaq kandoeëng;

Djekó pai anaq ka galanggang;

Djekö barasoeó silang salisië;

Barasoeó bantab djo kalai;

Silang nan djaan di ari-ari;

Barasoeó djaan di hindakan;

Pagang pitaroew önaq kandoeëng;


Laloe mamakai anjólai

;

Di pakai sagaló koeniïng;

Laloe manitah ajah kandoeëng;

Tidaqlah manijs di mató dèn;

Di pakai sagaló itam

;

Laloe manitah ajah kandoeëng;

Tidaqlah manijs di mató dèn

;

Di pakai sagaló idjau;

Babadjoe koeniïng koemaritjau

;

Badèta itam bakarang;

Sarawa pandjang maningkè ‘);

Lakèlah poelö ikè pinggang;

Laloelab soedah dang mamakai;

Laloe baradjalan dang Toeankoe;

Sarató dangan boeloebalang;

Moediëkan Padang-Tabiïng-Manggoeëng;

Lapélab poelö dari sanan;

Handaq mandjalang Soengei-Aijië;

Lapé nan dari Soengei-Aijië;

Manampoew si Kapaq-Sangka-Poejoew

:

Lapé nan dari Sangka-Poejoew;

Handaq mandjalang Koeni-Tamoe;

Lapé nan dari toe di sanan;

Handaq mandjalang Karan-Panai;

Lapé nan dari Karan-Panai;

Handaq mandjalang Kampoeëng-Soerau.

Dèb lamó masö di djalan;

Djadilab tibó anjólai;

Taratjangang oerang tangah balai;

Hari nan sadang tangah bari;

Laloe sakali ka até galanggang;

Mambari salam oerang samonjó;


Laloe manitab Nan-Tjerèdèq;

Manólah boejoeëng Pandapatan;

Tariëqlah ajam nan bangké toe;

Kitó masoewqan anjólai;

Laloe balari anjólai;

Di ambije ajam tarapauoeï;

') In het handschrift staat «manitah. ’

117

Djadi di baow ka até galanggang;

Laloe masoewq-melah ajam;

Taraboelang ajam Nan-Tjerèdèq;

Balawan ajam Radjó-Barangan

;

Lah soedah ajam toe taraboelang;

Handaq mahoedjó anjólai;

Taroew baratampin samonjó;

Laloe di hoedjó anjlöai;

Sakali baramboeëng naiëq;

Sakali baramboeëng toeroen;

Matilah ajam Nan-Tjerèdèq;

Djadilah manang Radjó-Barangan:

Pihaq kapadó Nan-Tjerèdèq;

Laloe lah toeroen até galanggang;

Djadilah naiëq ka até roemah;

Laloe baradoq dang Toeankoe;

Barakampoeëng anaq randö gadijs;

Sarato seti-sidang-toean;

Djadilah ka tapi samonjó;

Ijó di até roemah gadang;


Demikijèn boeni pantoennjó

:

»Sarat nabi mahinó-hinó;

»Dapè oerang Malakó:

«Kanali poeti amaq djinaq;

»Haröq mangati-ngati mató.” —Mandjawab Kambang-Bandaró

;

Dangakan-melah dèh toeankoe

:

sSakin paranggi rang ladoeëngkan;

»Di baroew pandan talang djaow:

»Lakoe djo boedi padjalankan

;

«Baïtoe oerang babitjarö.” —Katonjö si Kambang-Bandaró;Barawari dang Toeankoe;

Laloe lah toeroen anjólai

;

Lalop sakali ka galanggang;


Dèh lamó masö di sanan;

Bangijslah Radjö Toedjoew-Kótö;

Padö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Karanó lakoenjö djoeó;

Laloe manitah Radjó Toedjoew-Kótö:

Laloe di soeroew hoeloebalang

;

Padö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Djadi baradjalan Nan-Tjerèdèq;

Laloe malangkah dang Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;Ilijekan padang Kampoeëng-Soerau

;

Mandjalang negari Naré;

Diri tibó, hari poen malam

;

Laloe tarapasang-melah dama;Laloe manitah Seti-Sainab;

Ampoen sajó dèh toeankoe;

Ampoen bariboe kali ampoen

;

Lai ka manang dang Toeankoe:

Tatakaló masö ka galanggang?

III. 2.


Manö adiëq dèn Seti-Sainab;

Dangakan-melah adiëq kandoeëng samonjó;

Sajó di galanggang alah sadjó dang di sanan

Kató Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;


Dèh lamó bakalamöan;

Sampailah poeló toedjoew hari;

Tibólah oerang di Oelakan

;

Handaq mandjapoei dang Toeankoe;

Handaq saroemah anjólai;

Bai'awari ajah kandoeëngnjó Nan-Tjerèdèq;

Djekö pai anaq baroemah;

Pagang pitaroew anaq kandoeëng;

Adópoen adat balaijen-laijen

;

Asiïng padang, asiïng bilalang;

Asiïng loeboewq, asiïng ikannjó.

Adópoen adat balaijen-laijen;

Djaan toe maloe baratanjó;

Katonjó djoeó boendó kandoeëng.

Barawari Nan-Tjerèdèq

;

Laloe mamakai dang Toeankoe;

Di pakai biloedoe gandoen

;

Laloe barakató boendó kandoeëng;

Manö naq kandoeëng kató dènei;

Tidaqlah èlöq di mató dèn;

Katonjö poeló boendó kandoeëng.

Barawari Nan-Tjerèdèq;


Laloe manoekéh hoeloebalang;

Laloe manitah boendó kandoeëng;

Adópoen toengkatan arnpè parakaró;

Paratamó toengkatan hoeloebalang;

Ijólah padang nan salialai;

Ka doewó toengkatan panghoeloe;

Ijólah tjitjin nan sabantoewq;

Ka tigö toengkatan anaq baiëq;

Ijólah karijs nan sahalai;

Ka ampè toengkatan oerang banjaq;

Ijólah kèpèng nan sakoepang;

Baïtoe djoeó nan poesakö

Tantoelah itoe samonjó;

Moengkó baradjalan Nan-Tjerèdèq;

Saratö oerang nan mandjapoei;


Manö kaq adjö kató sajó;

Ka manö kitó ka laloe?

Adópoen pasa Pariaman

;

Tidaq bolië kitó tampoew lai;

Kató bagindö Nan-Tjerèdèq;

Djekó baïtoe kató bagindó;

Ka Toedjoew-Kótö kitó laloe

;

Katonjó oerang nan mandjapoei

;

Laloe manoeroeï Nan-Tjerèdèq.

Dèh lamó masö di djalan;

15'

— 118 —Ampijelah tibo anjólai;

Diri tibo, hari poen malam

;

Lah laloe tarapasang dama;Laloe barakató boendó kandoeëng;

Baq apö Q_yi siyj^ *) marapoelai;

Laloe barakatö boendó kandoeëng;

Dangakan-melab injiëq hambö;

Adópoen tagoewe ampè parakarö

;

Djekö radjó laijen tagoewenjó:

Narapè laijen tagoewenjó;

Panghoeloe laijen tagoewenjó;

Anaq baiëq laijen tagoewenjó;

Adópoen tagoewe radjó;

Dangakan-melah dèh atjiëq

.

»Soengei-sirah djo Karan-panai

;

«Barangan djo Pariaman

;

»Datang baiëq marapoelai;

»Datang saratö oerang dangan.” —Baïtoe managoewe radjó-radjö;

Dangakan-melah atjiëq hambó;

Adópoen managoewe anaq baiëq.

«Soengei-sirah djo Karan-panai;

«Bapatang tantang pinang banjaq;

«Datang baiëq marapoelai;

«Kami datang saratö oerang banjaq.” —Dangakan s&boeah lai

:

»Di rapè-rapè batang tarantang;

«Batang katoeka mandjarami;

«Rapè-rapè toean nan datang;

«Soekólah karni nan mananti.” —Katonjö atjiëq nan managoewe;

Hari itoe patang karnijs, malam djoemahat;

Naiëq nobat dang Toeankoe;

Dèh lamó masó baralè;

Sampailah hari tigö hari

;

Djadilah sampai koetikonjó.

Handaq mandjalang anjólai;

Ijó ka roemah mintoewonjó;


Sarató djo oerang banjaq;


;

Lah tibó di Pariaman

;

Saratö dangan oerang banjaq;

Babarapö anaq moedö-moedó;

Sarató djolang djo bidoewan;

Tibölah dalam Piaman;

Djadi malènggang Nan-Tjerèdèq:

Bagaikan poetoejs kajoe anaq;


Sampailah poeló baq namonjó;

*) Zoo staat in het handschrift. Wat ^beteekent weet ik niet. De drie volgende woor-

den houd ik voor een verkeerde schrijfwijze

van marapoelai, dat bruidegom beteekent.

Tangan lamah, batang handjólai

;

Barawari Bagindó-Moelië;

Marantaq mahantaq tanah

;

Tagah mahèrèng tapi djalan.

Dèh lamó bakalamöan

;

Tibó di dalam negari Naré;

Sampailah poeló doewö hari;

Djadi koembali ka Oelakan

;

Dèh lamó masó di sanan

;

Sampai saboelan doewó boelan;

Matilah radjó Toedjoew-Kótö;

Ajah kandoeëngnjó Nan-Tjerèdèq;

Tihólah oerang mahimbaukan.Barawari Nan-Tj erèdèq

;


Kapadó ajah kandoeëngnjó;

Dèh lamó masó dèh nantoen;

Djadi takoeboewe anjólai;

Sampailah doewó kali toedjoew;

Adópoen radjó Limó-Kótó;

Tid'aqnjó gadang bapoesakö;

Anjólah gadang barahi *)

Adópoen anaq baiëq nan baratoedjoew;

Patoeïlah gadang samonjö;

Edaran kapadó anaq baiëq;

Adópoen bagindó Nan-Tjerèdèq;

Di gadangkan Bagindó-Kajö;

Djadi di tólong bagindó babitjaró;

Djadi baralawan anaq baiëq nan baratoedjoew

Laloe kapadó si Goempani;Djadi maaloem di Goempani;

Barawari si Goempani;

Laloe moediëq ka Limó-Kótó;

Sarató Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Handaq mandjapoeï anaq baiëq;

Kadalam negari Limó-Kótó;

Hari nan sadang tangah malam

;

Sarató anaq saradadoe;

Hari mandjalang paraq siang;

Timoewe boengké, hari poen siang;

Tibó Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;

Saratö anaq saradadoe;

Oerang tarakadjoeï anjólai;

Dapè parampoean toe batoedjoew;

Laloe di baow Nan-Tjerèdèq;

Sarató anaq saradadoe;

Kadalam negari Naré;



Manö dj oeroeto el ijs Si Kaliboewq?

Anaq Rangkajó-Lipè-Mabang

;

Djoendjoeëng toeankoe bandaró;

Laloe manjoerè djoeroetoelijs

;

*) staat in het handschrift.

— 119 —

Di karang soerè toe sapoetjoewq

;

Kitö kirim kapadö anaq baiëq;

Amaqnjö datang toe kamari;

Baïtoe katö kan di karang;

Djekó lai mauoe Nan-Tjerèdèq padö si Goempani;

Bolië lah lapé parampoean

;

Bolië lah laloe ka toedjoewnjó;

Kadalam negari Linió-Kötó;

ltoelah katö nan ka di karang;

Kató Toeankoe-Nan-Tjerèdèq.

Barawari djoeroetoelijs;

Di tariëq daawat dan karaté;

Di ambije pinsije di kapaló;

Laloe mangarang anjólai

;

Satólah soedah mangarang;

Laloe di rakam-melah soerè;

Baroelah soedahnjö marakam :

Di barikan padö Nan-Tjerèdèq

:


Laloe di kirim-melah soerè samonjö

:

Padö anaq baiëq nan baratoedjoew

;

Sampai sahari doewö hari;

Sampai saboelan doewö boelan

;

Tibölah poelö anaq baiëq nan batoedjoew:

Padö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;


Laloe malangkah ka Pariaman;

Saratö dangan anaq baiëq;

Laloe sakali ka até gadoeëng Pariaman

;

Djadi tarapasoeëng anaq baiëq:

Olië dèh lakoe Nan-Tjerèdèq

:


Djadilah gadang Bagindö-Kajö:

Sampai barangkè Bagindö-Kajö;

Olië dèh lakoe Nan-Tjerèdèq;

Sampailah gadang Nan-Tjerèdèq

:

Loeroejslah tagah Nan-Tjerèdèq;

Singgoeëng manjinggoeëng bitjaronjö;

Olië tjoetjoeran radjö Limö-Kötö;

Tantangan kapadö anaq baiëq;

Djadilah ilang ka toedjoewnjó;

Ilangnjö itoe ka Batawi;

Sakarang kini tidaq poelang;

Olië dèh lakoe Nan-Tjerèdèq;

ltoelah moelö parang anaq baiëq.

Dèh lamö bakalarnöan

;

Kaba baralië toe sadiki

;

Handaq baralè sinoen djo bagalanggang;

Oerang Ampè-Angkè;

Bagindó-Katib dalam negari Ampè-Angkè;

Laloe mamanggije Bagindö-K.atib

;

Padö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;


Laloe di himbau hoeloebalang;

Handaq mandjalang dang Toeankoe;

Mandanga galanggang Bagindó-Katib;

Dalam negari Ampè-Angkè;Djadilah datang hoeloebalang;

Laloe manitah hoeloebalang;

Ampoen kami dèh toeankoe;

Apökah titah dang Toeankoe?

Alah manitah dang Toeankoe;

Manö kalijèn samonjö;

Dangakan-melah dèh kalijèn;

Sajö naq pai ka galanggang;

Kadalam negari Ampè-Angkè;

Sajö naq pai toe ka sanan

;

Katonjö poelö dang Toeankoe;

Alah manitah hoeloebalang;

Ampoen sajö dèh toeankoe;

Apökah titah dang Toeankoe?

Tidaqlah hoekoem manoekari;

Katonjö poelö hoeloebalang:



Laloe mSmakai dang Toeankoe

;

Lakè pakajan sagalö itam;

Laloe manitah boendö kandoeëng;

Tidaqlah èlóq di matö dèn;

Bagai gagaq tarabang sakawan

;

Di loeloejs poelö pakajan toe;

Di pakai sagalö mérah

;

Laloe barakatö boendö kandoeëng;

Ma naq kandoeëng Nan-Tjerèdèq;

Tidaqlah èlóq di matö dèn;

Baq tjandö simpai dalam rimbö;

Katonjö poelö boendó kandoeëng;

Moengkö di pakai waranö koeniïng;

Laloe manitah boendö kandoeëng;

Dangakan-melah önaq kandoeëng:

Pihaq kapadö pakajan toe;

Tidaqlah manijs di matö dèn

:

»Ampè-Angkè kasoewe barabantang;

«Timbakau katoewe dalam padi;

»Pabilö toeankoe dari rantau

;

sMoengkö kini sampai kamari.” —Katonjö Bagindó-Katib

;

Mandanga katö demikijèn

;

Laloe barakatö dang Toeankoe;


:

«Batang timbakau rang Koeantan;

»Di ambije di dalam padi;

»Kalamari dari rantau

;

«Samalam sajö di djalan.” —Katö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Satólah soedah makan sirië;


Ijö kapadö Bagindó-Katib;

Sajö naq pai ka galanggang;

Malihè oerang manjaboeëng;

120

Laloe lah toeroen dang Toeankoe;

Laloe sakali ka galanggang nan baratirai;

Laloe manjaboeëng dang Toeankoe;

Laloe di tariëq-melah ajam

;

Baralawan ajam Bagindó-Katib;

Ajam taraboelang anjólai;

Handaq baratampin-melah taroew:

Boeninjó réa badarai-darai

;

Roepiah baradarau-daran

;

Dagangan baratamboen-tamboen

;

Taroew baratampin anjólai;

Di até médja galanggang toe;


Taroew di timbang djo negari;

Tidaq taroewnjö barabilang-bilang;

Réa, roepiah taq baratantoe;

Soedablah taroew baratampin:

Handaq bahoedjó anjólai;

Laloe di hoedjó-melah ajam

;

Nan sakali baramboeëng naiëq:

Sakali baramboeëng toeroen

;

Kanailah ajam Bagindó-Katib;

Tidaq bolië manikam lai

;


Laloe di boeka-melab péti:

Baïsi doewó poeloew réa:

Djadi taratjangang dang Toeankoe;

Di pandang taroew Nan-Tjerèdèq:

Tidaq lai tantoe lai réanjó:


Kapadó Bagindó-Katib;

Baapó sadiki taroew Bagindó-Katib?

Barawari Bagindó-Katib:

Nanti dahoeloe dèh toeankoe;

Bolië naq sajó patènggangkan

;

Bari djandji hambó dèh toeankoe;

Hari nan tigó bari nangkó:

Barawari Bagindó-Katib

;

Laloe di soeroew hoeloebalang;

Kadalam negari Ampè-Angkè:Maminta oewang sarikè;

Saboeah roemah dalam negari Ampè-Angkè;Di hioewe oerang samonjó;

Sarikè satoe kapaló;

Djadilah datang Bagindó-Katib;

Padó Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;


Dèh lamó masó di galanggang;



Djadilah maloe Bagindó-Katib;

Olië Toeankoe-Nan-Tjerèdèq:

Pihaq kapadö Bagindó-Katib;

Tidaq taratanggoeëng kamaloean;Padó Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Di rapèkan oerang Ampè-Angkè;

Laki-laki parampoean

;

Sagaló anaq moedö-moedó;

Saratö anaq randó gadijs;

Saratö dangan sidang-toean

;

Sarató djólang djo bidoewan

;

Laloe di angkè dang Toeankoe;

Saratö gandang dan mömongan;Saratö soraq dangan sorai;

Ka tangah padang lawé nantoen;


Laloe baragandang anjólai;

Dalam koelamboe kaijen poetië;

Rasókan tarabaliëq boemi Allah;

Olië karanó banjaq oerang;

Baq boeni adóq tawang-tawang;

Baq boeni sadam djo sangkadoe;

Boeni galaq baradarai-darai

;

Boeni pantoen barabalé-balé;

Boeni gandang barataloen-taloen

;

Maangkè Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Panimbang kasalahan padó Toeankoe-Nan-

Ijó kasalahan Bagindó-Katib; [Tjerèdèq;

Namoen sahari-hari itoe;

Tidaqlah apó kadjonjö;

Maharaq-haraq dang Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Pihaq kapadó hoeloebalang Nan-Tjerèdèq;

Ijólah galaq-galaq sanjoem;

Barawari Bagindó-Katib;


»Bajam di balah oerang Koerai;

»Di baow anaq oerang Naré;

«Ajam alah, galanggang oesai;

«Tidaq bolië manoentoeï balé.” —Katonjó djoeó Bagindó-Katib;

Padó Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Satölah soedah di haraq oerang:


Laloe barakató anjólai;

Kapadö Bagindó-Katib;

Sajó naq poelang anjólai;

Ijö kadalam negari Naré;

Laloe barakató Bagindó-Katib

:

Padó Toeankoe-Nan-Tjerèdèq;

Djekó baïtoe kató bagindö;

Sajó malapé anjólai;

Katonjó djoeó Bagindó-Katib;

Laloe malangkah anjólai

;


Badije badatoejs anjólai;

Dèh lamó masó di djalan;

Tibó di tantang katapiïng gadang;

Laloe bapantoen Nan-Tjerèdèq;

Dangakan-melah dèh kalijèn

:

«Kami mandapè kabè pinggang;

— 121 —

»Djèló-bar&djèló dalain padi;

«Kami mandapè basó oerang;

»Dapè dèh kami dalam ati.” —Katonjö Toeankoe-Nan-Tjerèdèq

;

Galaq badarai doebalangnjó;


Dèh lamö masó di djalan;

Ampije lah tibó anjólai;

Diri tibö, hari nan sadang tangah hari; •

Sadang nan boentaq bajang-bajang

;

Sadang nan litaq-litaq alang;

Sadang langang oerang di kampoeëng;

Sadang rami oerang di pakan;


Laloe lah naiëq dang Toeankoe;

Dèh lamó masó di roemah;


Sampai saboelan doewó boelan

;

Pihaq kapadó dang Toeankoe;

Adólah hoekoemnjó dalam negari;


Dèh lamó lambè bakijèn;

Kaba baralië toe sSdiki;

Andóq baralië sinan djoeó;

Toeroenlah poelö oerang masalië;

Handaq manjarang Doewó-Balé-Kótó

;


Moediëq poeló anjólai;

Handaq manjonsong oerang salië;

Babarapó banjaqnjó salië;

Saparati anai-anai boeboejs;

Saparati dauoen kajoe di rimbó;

Saparati boejië dalam lauoeïtan. —

Tamat kalam.

Walahoe alam bisawab soemah-soemah.

III. LIEDJES.

In het derde hoofdstuk noemden wij de pantoen’s en padatö’s der Ma-

nangkabo-Maleiers. De laatsten hebben, wanneer zij in versmaat zijn, veel overeen-

komst met de taliboen’s, zooals te Padang liedjes of vertelsels in versmaat genoemd

worden. Maar daar bapadatö in het algemeen vertellen beteekent, zijn de pada-

t ó ’ s

,

die bij den aanvang van feesten voorgedragen worden,ook vaak verhalen in

proza, die de oude overleveringen en het doel van het feest tot onderwerp hebben.

Zijn zij in versmaat, dan is de vorm soms gelijk aan dien van de pantoen’s, met

dit onderscheid echter,dat in de padatö’s en taliboen’s de beide eerste regels

evenzeer betrekking hebben op den inhoud van het liedje als de beide laatste, wat

bij de pantoen’s zelden of nooit het geval is.

Wanneer een pan toen een zedeles inhoudt, dan heet zij ook hodi en ver-

schilt dan niet veel van een ibarat, d. i. een gelijkenis, een zinspeling. Ibarat

is een Arabisch woord, dat uitleg, verklaring beteekent, en wordt door den Maleier

ook in dien of nagenoeg denzelfden zin gebruikt. Apö ibaratnjö? kan men

vertalen door: Wat is de moraal er van?

Hoe en wanneer de Maleier zingt en zijn padatö’s opdreunt, is medegedeeld

in het l ste gedeelte van dit Deel. Hier zal ik de liedjes laten volgen die ik gedu-

rende onze reizen verzamelde. Zij bestaan in 342 pantoen’s, waaronder enkele

hödi’s voorkomen, 12 ibarat’s en 19 taliboen’s en padatö’s.

De Manangkabosche woordenlijst, die aan het einde van dit deel gevonden

wordt, zal, geloof ik, den lezer in de meeste gevallen de vertaling der liedjes mo-

gelijk maken; maar hunne bedoeling is vaak zeer onduidelijk. Eene nadere bespreking

daarvan zou dus zeer gewenscht zijn, omdat men daardoor eenige gegevens zou ver-

III. 2. IC

— 122 —

krijgen om na te gaan,hoe de Maleier denkt en zijne gedachten uitdrukt. Daar-

voor is het echter hier de plaats niet. Later hoop ik daartoe gelegenheid te vinden,

en dan zal tevens blijken, dat de inhoud niet altijd overeenstemt met den naam,

m. a. w., dat onder de ibarat’s en taliboen’s liedjes voorkomen, die men eer-

der onder de pantoen’s zou willen rangschikken.

Het zij mij geoorloofd hier in het voorbijgaan op te merken, dat de Manang-

kabosche taal zich o. a. daarin van de Nederlandsche en andere onderscheidt, dat zij

gesproken wordt door het geheele volk. Plaatselijk verschil in woorden en uitspraak

is er wel, maar persoonlijk verschil zooals in Nederland, waar de overgroote menigte

een onjuiste en onzuivere, en slechts een zeer beperkte élite de zuivere, grammatisch

juiste taal spreekt, bestaat in de Manangkabosche landen niet. De vorsten en de

veehoeders, zij spreken een en dezelfde taal, zij spreken die beide even zuiver of,

zoo men wil, onzuiver.

En die taal of dat dialect, gesproken door honderd-duizenden heeft evenveel

recht op beoefening door Nederlanders, als elk ander dialect van den Indischen

archipel.

Een standaard-Maleisch bestaat niet. Er zijn onderscheidene dialecten, die aan-

merkelijk verschillen, vooral ook wat betreft de moeielijkheden,die men bij de studie

er van ondervindt. Maar niemand zeker zal dwaas genoeg zijn te beweren, dat hij

weet welk van die dialecten het oorspronkelijke,het ware is

,dat aan ieder in spre-

ken en schrijven tot richtsnoer behoorde te strekken.

Moge toch eenmaal een einde komen aan de onvruchtbare kritiek, die zonder

ophouden gevoerd wordt tusschen de beoefenaren der verschillende dialecten van het

Maleisch, — eene kritiek die ten doel schijnt te hebben, den arbeid van anderen

te verkleinen, in stede van het middel te zijn om te geraken tot juiste kennis van

de taal, zooals ze in verschillende vormen door de volken van Insulinde gesproken

wordt. En toch die kennis alleen zal ons in staat stellen,

te voldoen aan de ver-

plichtingen die als overheerschers op ons rusten.

1 .

Tarabang tarab ka koeli manijs,

Batangnjó ambije ka raki.

Djaan haröq di lamah manijs,

Lamah manijs banjaq panjaki.

2.'

Angkoeï-angkoeï tarabang mamboeboeëng

Tarabang mamboeboeëng ka até pari.

Djaan takoeï di paï mauoeng,

Paï mauoeng obè panjaki.

. Pantoen’s.

3 .

Tjitjin baranamö Ganto-sori

,

Sasoewai sadjö di kalingkiïng.

Ilang kamanó ka di tjari,

Lauoeïtan sadjö bakoeliliïng.

4 .

Datang kapa dari Atjéh,

Baranti tantang batoe mandi.

Sapantoen daawat djo karate,

Djaan adiëq loepökan kami.

— 123 —

5 .

Di poepoewe boengö tapi tandjoeëng,

Tinaman radjö parampoean.

Langi antjoewe, boemi bagoeloeëng,

Indaq sajö loepökan toean.

6 .

Djaanlah padi di goempökan

,

Kö goempö antarö karóq.

Djaanlah kami di loepökan,

Kö loepö antarö lalöq.

7 .

Salamö pandan tabangkalai,

Lai kö rimbö dalam padi.

Salamö badan batjarai,

Lai tatjintö lab toe kini.

8 .

Poetjoewq pauhe salarö bindoen,

Kasiëq di manö pantai lai.

Lah djauoew opiëq marindoe,

Sajang di manö sampai lai.

9 .

Singópoerö tandjoeëng balèkö,

Tampè oerang baramaijen ragö.

Sasa taq soedah di atikoe,

Sadang sajang bintjanö tibö.

10 .

Boeki-Kandoeëng balai rabaa,

Tagah badiri tapi pantai.

Boendö kandoeëng dangakan-melah,

Saroean bambö dagang sangsai.

11 .

Hari pané panimbö tiram,

Tiram tatimbö batoe mandi.

Kami oepamö kajoe tarandam,

Djaan di haröq timboewe lagi.

12.

Marèlang kajoe di pantai,

Oerè maritjö dalam padi.

Boendö ilang anaq lah sangsai,

Manaroew sïsa dalam ati.

13 .

Poetoejslab tali alang-alang,

Poetoejs marahöq ka halaman.

Barang nan ampö naq njó tabang,

Manö nan bönéh ka tinaman.

14 .

Pisau katjije di até batoe,

Djatoew ka kaki, loekö tangan.

Soenggoew djauoew di banda satoe,

Hang di mató, loepö djaan.

15 .

Pantjalang laijië dari batoe,

Sörè baramoeè marapalam.

Oentoeëng boendö soedahlah tantoe,

Oentoeëng kami walahoe alam.

16 .

Èlóq bèntiïng Boeki-tinggi,

Tiap soedoeï pasang mariam.

Doedoewq taramanoeëng dagang kini,

Mamikijekan tampè baké diam.

17 .

Djambaq di baliëq djamboe érang,

Toemboew roempoeï makanan babi.

Tipah di badan hambö soerang,

Soenggoew hidoeiq oempamö mati.

18 .

Mandi ka loeboewq Salampajan,

Mandi barakoesoewq dauoen rakoen.

Boendö makabakan parasajan,

Kami nan Iabië dari nantoen.

19 .

Tidaq salah djoendjoeëng limbajoeëng,

Salahnjö djoendjoeëng manggijs litaq.

Tidaq salah boendö mangandoeëng,

Salahnjö badan boeroewq pinta.

20 .

Anaq si pagam, poenai tanah;

Gilö baratimbó mangkoewq djoeö.

Sadjaq satjankam dari tanab,

Gilö djo oentoeëng boeroewq djoeö.

21 .

Lai di timbö nan baq oedang,

Tidaq karoentoeëng baa djoeö.

Lai di tjintö nan baq oerang,

Tidaq ka oentoeëng baa djoeö.

22 .

Aijië satitiëq doewö titiëq,

Toemboew tindawan tigö kaki.

Kami sapantoen taloewe itiëq,

Kasië ajam moengkö mandjadi.

23 .

Rimbö ikö pintasan poenai,

Tampè barabah poelang makan.

Hambö ikö sapantoen inai,

Randah bana dari dahan.

24 .

Rang Padang mandi ka goeroen,

Mandi barakoesoewq dauoen limpatö.

Hari patang mantari toeroen,

Bimbang maoerai aijië matö.

25 .

Boeah tjatoewe di bilang ganöq,

Rapé tjindanö di toegakan.

Boendö kandoeëng kamanö lanjöq,

Langang kampoeëng di tinggakan.

26 .

Karoentoeëng di até pagoe,

Djatoew kabawah patjah balah.

Kö oentoeëng kitö baratamoe,

Kö tidaq apö garaq Allah.

— 124 —27 .

Badarai manggantang karang,

Si Sauoew mandjamoewe badjoe.

Batjarai kitó sakarang,

Kö hajat kitó baratamoe.

28 .

Malangoew djawi balang-poentoeëng,

Malangoew mahimbau kawan.

Manangijs manjada oentoeëng,

Oentoeëng nan tinggi dari awan.

29 .

Babadjoe bakaijen saroeëng,

Batjamè tjinó ka Malakö.

Baloen di andjoewe, lab tataroeëng,

Alamat badan ka binasó.

30 .

Oendam-Déjwi boekahlah péti,

Anaq radjö Soetan-Koelipah.

Èlóq nan batin tasamboeni,

K6 lahije mandjadi soesah.

31 .

Apó badaboewe di lauoëitan?

Oerang mambaka ampó padi.

Ap6 tarapoeëng di lauoeïtan?

B<6 nan boeah pauhe djanggi.

32 .

Oemah baandjoeëng di Oelakan,

Oemah Bagindö-Marah-Ganti.

Di sandjoeëng kami di hantakan,

Halang ka hibó ati kami.

33 .

Djaan baïtoe tarah papan,

Djauoew rimbonjö kötó Djambi.

Djaan baïtoe katö toean,

Djauoew hibonjö ati kami.

34 .

Boekan barabah makan padi,

Barabah makan sari boelan.

Boekan salahnjö dari kami,

Salahnjè datang dari toean.

35 .

Kapé pandji tangah halaman,

Di sangkó tidaq ka baboeah;

Baboeah djoeö moekironjó.

Baradjandji badjawè tangan,

Di sangkó tidaq ka baoebah,

Baoebah djoeó moekironjó.

36 .

Kö naq tauoe di Kötö-gadang,

Manoeroen dari Boeki-tinggi.

Toean mandjadi boeroeëng tabang,

Kami mandjadi kajoe tinggi.

37 .

Radjö Magéh poelang ka Magéh,

Singgah baradajoeëng ka simpoean.

Boengö kami djaan di ambije,

Larangan koembang djo taboean.

38 .

Singgah baradajoeëng ka simpoean,

Ramö-ramö kasiëq moearó.

Larangan koembang djo taboean,

Boengö ka kami ambije djoeö.

39 .

Soetan-Bandarö tagah di prauoe,

Djoeroemoedi rang poelau Pisang.

Haram lilah kami kö tatioe,

Basö boengö larangan koembang.

40 .

Ikan baranamö toemboewq tabiïng,

Sia kö garan mahantakan?

Boengö di dalam tjoepoe gadiïng,

Sia soekö mangandaqkan ?

41 .

Oerang kaliïng mambantai kambiïng,

.Kami naq satö saparampè.

Boengö di dalam tjoepoe gadiïng,

Moedjoewelah kami nan mandapè.

42 .

Rami pakannjö Pakandangan,

Timboen baratimboen saröq lapè.

Kö djatoew boengö nan larangan,

Moedjoewelah toean nan mandapè.

43 .

Tjamin di roemah Malim-Soetan,

Baow ka pakan djoea bali.

Ingin di boeah manggijs oetan,

Apö dajö taragantoeëng tinggi?

44 .

Anaq kapitiïng mangoelampai,

Tidoewe baragaloeëng djo indoewqnjö.

Lapékan toepai balang-kandai,

Mangoetije boengö di tampoewqnjö.

45 .

Bintang katjoeran tabi sandjö,

Tabi nan tantang gondjong roemah.

Pandailah toean babitjarö,

Maambije boengö dalam boeah.

46 .

Boeajö moediëq manoentoeëng,

Laloe di toelaq sampan toendö.

Apö kan dajö baloen oentoeëng,

Boeah mandjadi boengö poelö.

47 .

Sapoe tangan panjapoe tangan,

Dalam tangan panjapoe boengö.

Malang tangan, tjilakö tangan,

Dalam tangan oerang nan poenjö.

48 .

Anaq ansö di roemah gadang,

Di roemah katib di negari.

— 125

Tólan barabangsó oerang gadang,

Baloen patoeï lawanan kami.

49.

Djatoew moembang djatoew kalapó,

Djatoew ka paraq Si Goemanti.

Tólan binoeang kami tjapó.

Di manó bolië samö tinggi?

50.

Batanoen di até andjoeëng,

Loeloejs toeraq kabawah roemah.

Kami sapantoen amé lantjoeëng,

Piraq b&ratjampoewe djo timah.

51.

Pisang oetan toemboew di oetan,

Di kaï sambije balari.

Anaq pangéran Soetan-Bantan,

Apó sabab m&randah diri ?

52.

Tinggilah goerab dari Djambi,

Pandjang pasaq dari tiang.

Apó di haróq padö kami,

Amé tidaq, bangsó poen koerang.

53.

Haróq kalapó poan,

Tidaq poan, kalapó bali.

Haróq kami padó tólan,

Tidaq tólan, siapó lagi?

54.

Radjö Ingarijs di Batawi,

Singgah ka pakan Bangkahoeloe.

Haróq kami allahoe rabi,

Rasó mahadöq goenoeëng toedjoew.

55.

Tabang tarab di até boeki;

Ampalé dauoen tarantang;

Ka toeka bamban mangatarijs.

Haróq kami boekan sadiki;

Di sangkó pané sampai patang,

Kironjó oedjan tangah hari.

56.

Padi si poeloeï rang bandakan,

Boeah paló dalam parauoe.

Manijs di moeloeï rang banakan,

Ati baalië kami tauoe.

57.

Baroeëng- baroeëng rang Piaman,

Di roempoeï di bantangkannjó.

Tagó-tagó patjië padoman,

Ka soeroeï di pantangkannjó.

58.

Dari Djambi ka Palèmbang,

Singgah poeló ka Bangkahoeloe.

Sabab kami ba ati gadang,

Adó makasoeï nan paraloe.

59.

Baranauoeng kami di sitoe,

Naq laloe poeló ka Batawi.

Gadang makasoeï nan paraloe,

Ikó sabab sangsai kamari.

60.

Si Ródi anaq rang Pauoew,

Dapè hoekoeman limó hari.

Oesah badagang djauoew-djauoew,

Hang kamanó mandéh tjari.

61.

Si Raman anaq rang Tjandoeëng,

Anaq samang Bandaró-Koeniïng.

Sadang di sada boendó kandoeëng,

Kironjó lauoeï bakoeliliïng.

62.

Bandaró-Koeniïng anaq rang Padang,

Anaq badoewö la.ki-la.ki.

Anaq badjoah samó gadang,

Sangsai badan ka banda Djambi.

63.

Soerang baranamó Si Badoe-Wahab,

Kasian bapaq djo mandéh.

Bapaq badagang djaan di haróq,

Oempamó boeroeëng lah lapé.

64.

Dahoeloe namó Si Tjèntèng,

Makan oepah djo toekang-toekang.

Dahoeloe awaq nan gènèng,

Kini badan moengkó taboeang.

65.

Ikan baranamó gamba lèlan.

Makan baroelang kasoeléba.

Toean sapantoen gamba boelan,

Mamoetoejs soetó dalam kamba.

66 .

Ikan baranamó Soetan-Déman,

Djauoew panggangnjó dari api.

Di karang soerè ka pamaijenan,

Kironjó maratjoen ati.

67.

Kèndang-kèndang ragi Malakó,

Djawi-djawi padam baronjó.

Tènggang negari djaan binasö,

Djanawi tadjam kadoewonjö.

68 .

Padang djanawi moetoejs rantai,

Mati garoedö ambin anaq.

Padia sahari asa sampai,

Pamoepoejs maloe dèh rang banjaq.

69.

Anaq itiëq ranang-baranang,

Koedoeëng kakinjó dèh boeajó.

Toean lah anjoeï di nan tanang.

Tólonglah kami djo bitjarö.

III. 2. 16*

— 126 —

70 .

Koedó balang koedö bakandai,

Di gadoew koedö bapalanö.

Èlöq di kambang laijië tjandai,

Oemoewe doenia tidaq ka lamö.

71 .

Koedö itam poetië koekoewnjö,

Akan koedö Soetan-Baraba.

Adiëq itam banjaq tjoemboenjö,

Tidaq bolië barakatö bana.

72 .

Oesah baladang moediëq pauoew;

Raki siapö mandjalökan ?

Oesah badagang djauoew-djauoew,

Saki siapö manggilökan.

73 .

Si Koena patjah di tiagan,

Si Anggoeï namö nakodonjö.

Djaiin di saboeï oentoeëng badan,

Di saboeï, apö ka goenonjö?

74 .

Rang Boegijs poelang ka Boegijs,

Mambaow bidoewq sadéwakan.

Tölan sapantoen djoeroe toelijs,

Manjoerè tidaq kalibatan.

75 .

Tapakiëq ondan di Toeriki,

Doedoewq mangaijië tantang Kambang:

Anaq limpapé kanei kaki;

Tarabang balam ka rimbö djoeö,

Inggóq di rantiïng doelang-doelang:

Adoew sajang sabanta ini

;

Ramboeï paniïng, kapalö ngaloe;

Toendjoewq saki, kalingkiïng damam:

Dandam bakoeroeëng tidaq lapé,

Apö kan dajö kasië soerang?

76 .

Naiëq bèndi, koerèta lojang;

Oelandö mamasang tèlong;

Langgoendi toemboew dalam padi;

Adiëq kandoeëng tinggalah sajang,

Rïlakan katö nan tadörong,

Kami badjalan anjölai.

77 .

Dahoeloe rabab nan batangkai,

Kinilah kopi nan baboeah.

Dahoeloe adat nan bapakai,

Kinilah rodi nan bagoenó.

78 .

Bakoedö ka Boeki-tinggi,

Djalan ka soewöq di kidakan.

Kö datang rodi Goempani,

Nasi di soewöq di tinggakan.

79 .

Rédam-rédam di sangkö poelau,

Soebang-soebang raki bar&ki.

Rindoe dandam lawan bagoerau,

K.ó di tahan djadi panjaki.

80 .

Elöq gadoeëng Loeboewq-Si-Kapiïng,

Tagah bandéra tangah balai.

Poetoejs atikoe baq di goentiïng,

Manaroew dandam tabangkalai.

81 .

Sadang di manö ratin kini,

Köpan di baliëq karang tigö.

Sadang di manö toean kini,

Ilang di matö loepö tidaq.

82 .

Karaté toerab ai j ië amé;

Oela gérang rönö limbajoeëng.

Dj aan toean baati tjamé,

Soenggoew pané adö kalindoeëng.

83 .

Kajoe kalè, modang di loerah,

Di balah tidaq di lantaikan.

Ati lakè pandanglah soedah,

Dèh Allah nan baloen manjampaikan.

84 .

Baratjitjin paramató sanam,

Di ikè di oedjoeëng djari.

Kö bolië minta di ganggam,

Dari bidoeiq sampai ka mati.

85 .

Balari-lari até karang,

Loekö kakinjö di pidjakan.

Haröq di langi batarawang,

Pintoe saroegö di tinggakan.

86.

Tinggi boeki, goenoeëng rang darè;

Padam dama palitö kapé.

Kö bolië di ganggam harèq,

Ilang njaow moengkö njo lapé.

87 .

Kaijen koembalan kamba banang,

Pakajan anaq radjö Ali.

Sabaloen dapè baloen sanang,

Antab kö djiwö tidaq lagi.

88 .

Makan pisang hambö lai namoew,

Antab kö poan makan nasi.

Ilang djo njaow hambö lai namoew,

Antah kö toean anggaq mati.

89 .

Anjoeï baranjoeï ilije aijië,

Manjoebarang titian roentoew.

Kami lah anjoeï ilije aijië,

Satoe poen tidaq obè roesoew.

90 .

Tarabang pinjangè dakè boengö,

— 127 —

Ilang malanjóq dalam pajö.

Dagang samangè nan baragoenó,

Kö ilang apó lab dajö ?

94 .

Panghoeloe Bandaró-Soetan,

Tampaq-Koedö namó negari.

Dahoeloe anaq nan goedéjwan,

Kini mandjadi bi jó pari.

92 .

Panghoeloe Bandaró-Soetan,

Koeasó di Rangkiang-loeloejs.

Toebonjó katj ij e-katjij e kian,

Barang di kakóq dangan toeloejs.

93 .

Ao aloew di manó kalam?

Tanjö ka roemah toekang soerè.

Mangaloew saki tangah malam,

Salilije tidaq bolië obè.

94 .

Daré aijie batang Singalang,

Hari oedjan barabandjije-bandjije;

Anaq dagang baradjalan kaki,

Banjaq kétjéh barabagai-bagai

;

Sanan harimau badangoesan;

Sadang kami barabintjang-bintjang

;

Hari nan sadang tangab hari,

Mandaroen aijie di Palangki;

Boeni galaq baradarai-darai,

Sanan dagang baratangisan.

95 .

Agoeëng radjó baraboeni malam,

Oerang mamari halamannjó.

Oentoeëng sajö Walahoe alam,

Saki djo sanang di tanggoeëngnjó.

96 .

Dari si doensah ka si doensai.

Kambanglah boengö parauoeïtan.

Djawè pakirim dagang sangsai,

Dagang batoelaq ka lauoeïtan.

97 .

Baq tjinó baramboeï pandjang,

Bahoelé djo ramboeï soetö.

Moengkö tasisië anaq dagang,

Baramaijen anaq boemi poetó.

98 .

Langkoewé pandan loelitó,

Di baow oerang tandjoeëng Matoewe,

Tidaq bolië manjakah lai.

Naq poewé ati rang di sikö.

Kami lab barnat baq batjatoewe,

Tidaq bolië malangkah lai.

99 .

Tidaq parimbó rang di sikó;

Tidaq paroentoen aka katjang.

Tidaq pabibö rang di sikó,

Tidaq pahibó di anaq dagang.

400 .

Kariïng si tanggoewq djo si doekoeëng.

Ka di boeang kapalonjó.

Kabatjakaq rang djo oentoeëng,

Ka barang tapèq di baownjö.

404 .

Katoepè doewó bagantoeëng,

Di baow oerang Loeboewq-Pandan.

Ka rnaoepè rang di oentoeëng,

Koerang oesahö padó badan.

402 .

Tioeiq api panggang goelamó,

Kalimoentiïng djalan rang ka balai.

Makasoeï ati tidaq kalamó,

Dèb oentoeëng mandjadi lalai.

403

.

'

Oesab di timbó soemoewe padang,

Djekó di timbó minkin panoew.

Oesah di tjintó anaq dagang,

Djekó di tjintó minkin djauoew.

104 .

Manasa mamoengkang pauoew,

Ambatjang roeroeï sambilan.

Manasa badagang djauoew,

Aijië-mató roeroeï ka bariban.

105 .

Goebaló ka Boeki-poetoejs,

Kabo manjasóq ka binoeang.

Aijië-mató baq rnaniëq poetoejs,

Hibó di badan ka taboeang.

406 .

Baraboeï-raboeï ka poelau,

Ka poelau mantjari oedang.

I4ó hidoeiq lawan bagoerau,

Kó mati tabariïng soerang.

407 .

Gadang goerédjó di Batawi,

Pasa börong malingka kötó.

Adiëq lah bolië tampè ati,

Sisiëlab kami dagang binö.

408 .

Tanam kapé di roesoewq roemah,

Di tèmbaq laloe ka poetjoewqnjö.

Damaq lapé, poenai lah lèngah,

Taratingga sadjó di roesoewqnjó.

409 .

Radjó baangkè ka moearö,

Patabkan rantiïng ka rakinjó.

Poenai di poetjoewq kajoe aró,

Soempitan gadiïng panjoempinjó.

440 .

Goegoew gandang patiëq saroenai,

Radjó baangkè ka moeai'ó.

Lab poetië mató dèh mamandang,

128 —Poenai di poetjoewq kajoe arö.

111 .

Pandjang bana l<ó roewé poelai,

Karamaq toemboew di boekoenjó.

Pandjang bana kb oemoewe poenai,

Mambantoen damaq di boeloenjö-

112 .

Anaq rang boeki kótó tinggi,

Di boeboeï bajam di hampékan.

Haróq di boeroeëng tarabang tinggi.

Poenai di ganggam di lapékan.

113 .

Djèló baradjèlö tali djariïng,

Roesö di dalam poeloeï-poelneï.

Bagilö-gilö ajam biriïng,

Ajam kinantan lab bapauoeï'.

114 .

Djambah di baliëq djamboe érang.

Si baroemboen dalam soekatan.

Oeraq dahoeloe banang boelang,

Biriïng baratamoe djo kinantan.

115 .

Oedjoeëng raki di Bangkaboeloe,

Tampaq nan dari pagantoengan.

Boeah ati tingga dahoeloe,

Dagang di haraq paoentoengan.

116 .

Tanam karakö tapi loerah.

Pandan nan oesab di goempókan.

Sambije moedjazoet dzikir oelab,

Adiëq nan oesab di loepókan.

117 .

Kapa di Lampoeëng moewè taboe.

Nipa larangan Radjö Tikoe.

Kaki tataroeëng sadang laloe,

Darah dalaman boengö koekoe.

118 .

Bari bakarijs-melah boelan,

Bari baladiïng-melah bintang.

Bidjaq djaubari bana tólan,

Mahandóq tampè nan tarang.

119 .

Tjitjin piraq anaq rang Koeantan,

Kalasi manoewangkannjó.

Nan rataq tidaq bakasan,

Djo patië mahilangkannjó.

120.

Ajam koeriëq anaq rang Danau,

B&dariïng boeni koekoenjö.

Poetië koeniïng di ranggó panau.

Goemèlang aijië di ragoewqnjö.

121 .

Tarantang pari di si tjitjin,

Pari toeankoe di ampaloe.

Paloew nan baq minjaq lilin,

Panau maraté tangan badjoe.

122.

Tioeiq api, pangganglab Jókan,

Anaq radjö poelang mandjaló.

Hidoeiq mati di tangan tólan,

Tidaq sajö doewö bitjarö.

123 .

Patahlah dauoen di lampaikan,

Bari bahoeloe talang dantö.

Aka djo boedi padjalankan,

Baïtoe oerang nan babitjarö.

124 .

Hari nan oedjan, oedjan pané,

Loeboewq rasö ka mingindö.

Ati nan liaróq, haróq tjamé,

Doedoewq baq rasö ka badoewö.

125 .

Binasö pandan dèh api,

Api nan bolië di padami.

Bantö djo apö ka di giliïng?

Saroeasö di pandakian.

Batang katari rampaq djoeö:

Binasö badan dèh ati;

Ati nan bolië di tahani;

Matö djo apö ka di dindiïng?

Awaq salaboew satapian;

Lènggang pai mandi tampaq djoeö.

126 .

Si-Djoendjoeëng pakannjö kamijs,

Hari isnajan di Kötö-toedjoew.

Kö oentoeëng dapè dèh kami,

Kó tidaq apö kan dajö.

127 .

Radjö Soléman rang Salajö,

Tingga di roemah Loeboewq-Taröq.

Kó oentoeëng barasoeö kitö,

Adiëq nan oesah toean haröq.

128 .

Tingga di roemah Loeboewq-Taröq,

Djadi mantari di Si-Djoendjoeëng.

Adiëq nan oesah toean haróq,

Tidaq di sasa padö oentoeëng.

129 .

Oepiëq baranamö Amboen-Soeri,

Pandai mandjaï sadang makan.

Tidaq oentoeëng dapè di tjari,

Kó taq saratö djo bagian.

130 .

Sari-Amin naq rang Nata,

Pandai maloekijs manarawang.

Pané dingin djaan manasa,

Bolië baralindoeëng di kajoe gadang.

131 .

Si Kajö namö naq rang Padang,

Tingga di roemah Kötö-baroe.

129 —

Dapè baralindoeëng di kajoe gadang,

Kajö Allah sia nan tauoe?

132 .

Si Djönö namö rang Djaow,

Pandai bakoedö patang hari.

Pantjarögö boekan s&boeah,

Koerang iman pasiëqlah diri.

133 .

Kabonjö banjaq tangah padang,

Banjaq saratoejs doewó poeloew.

Patoeï kadjodoe oerang gadang,

Asaléh ati samö soenggoew.

134 .

Lapékan koedö ka rawang,

Tib6 di rawang makan padi.

Sasè si boengsoe manarawang,

Koesoeï soetonjö dalam soeri.

135 .

Poetjoewq miloe dauoen b&pilin,

Pandan tarasanda djo boengonjö.

Kó rindoe tjaliëqlah tjamin,

Badan tagamba kadoewonjö.

136 .

Bakarijs tagah manari,

Aijië bariaq dalam soemoewe.

Kö arip si djantoeëng ati,

Pikiri katö bintang timoewe.

137 .

Aijië bariaq dalam soemoewe,

Di haroe anaq sidang toean.

Gadang makasoeï bintang timoewe,

Handaq basoeö dengan boelan.

138 .

Taradagah rambai nan manijs,

Taq bolië manimbö lai.

Lab bangkaq matö dèh manangijs,

Taq bolië barasoeö lai.

139 .

Batoe balah, batoe baoekije,

Batoe bakoeroeëng tampè mandi.

Insa Allah baiëq lab moenkije,

Njarië taradórong badan kami.

140 .

Makan sirië sarató djo pinang,

Di oedoeï röko djo timbakau.

Ka laloe badan kö ilang,

Ka soeroeï badan lab talampau.

141 .

Dari si djoah ka si djodi,

Poetië pinang anaq rang Loentö.

Kasië badjoah kö taq djadi,

Poetië toelang tidaq rang loepö.

142 .

Di manö talang ka toeraq?

Di roemah si Ranggoeani.

III. 2.

Di manö sajang ka hoeraq?

Di tangan baboeboewe mati.

143 .

Kaloempang namö kajoe pai,

Tanam niboeëng di loea kötö.

Manoempang kami dalam raï,

Adjoeëng lab pèto banankodö.

144 .

Talang di soedoeï roemah Poeti,

Djatoew malajang silaronjö.

Adjoeëng nan gombang di laijiëri,

Di sarnbab Soedjoeï nakodonjö.

145 .

Talang di boeki Tjamin-Toean,

Di ganggam kipé di laijiëkan.

Boeang nakodö bidoewq toean,

Pèlang naq kami malaijiëkan.

146 .

Si goelandaq Soetan-Bagindö,

Kajoe boengkoewq bari badjandjang.

Kahandaq kitö badoewö,

Karam bidoewq samö baranang,

147 .

Toedjoew si tjórong di haloean,

PSnèmbaq ondan di moearö.

Kasië tadörong padö tölan,

Sabanjaq ramboeï di kapalö.

148 .

Ilijëkan batoeëng ka Djoedah,

Rang anjoeï baradoewö-doewó.

Djaanlah kasië di pasoedah,

Sabalah ramboeï tinggakan djoeö.

149 .

Baramboeï moengkö bagondjong,

Koedièn moengkö badèta.

Di maboewq katö tasörong,

Koedièn moengkö manjasa.

150 .

Pinang satandan dalam lauoeï,

Satandan pinang moedonjö.

Adjoeëng nan gombang dalam lauoeï;

Soetan-Alam nakodoniö.

151 .

Barabah moediëkan Tikoe,

Tjoemaraq até pamatang.

Basabab adjoeëng taq laloe,

Moearö di lingka karang.

152 .

Dari Boengoejs ka Batang-Kapé,

Gilö baralaijië-laijië sadjö.

Kaijië poetoejs ikan lab lapé,

Gilö baratjamin aijië sadjö.

153 .

Si Hoetoejs pandai manari,

Manari di até doelang.

17

130 —

Kaijië poetoejs ikan lah lari,

Tariëq djoearan baow poelang.

454 .

Sari-Hatoe pandai manjoerè,

Paladjaran boedaq pai mangadji.

Boeroeëng déjwató tabang mahiröq,

Di sèmba lajang-lajang mandi.

155 .

Bidoean namonjö Ganto-Soeri,

Tinggilah atöq dari kórong.

Pantoen ka soeruboe badan kini,

Baq dama di dalam tèlong.

156 .

Tanam soerahi lantaq tigó,

Djaló nan tidaq banjaq toerang.

Kami birahi tölan tidaq,

Malang tjilakö kasië soerang.

157 .

Salamat mandjamoewe badjoe,

Badarai manggantang karang.

Kö hajat badan baratamoe,

Batjarai djaman sakarang.

158 .

Anaq alang di até toenggoewe,

Di tèmbaq Soetan dari Djoedah.

Baamoewq toelang dalam koeboewe,

Manaroew dandam tidaq soedah.

159 .

Kópo baranamö kitab sètan,

Daawat baratjampoewe djo karaté.

Lai ka sanang ati tólan,

Dagang djauoew ka lauoeï lapé.

160 .

Daré ilijenjö pad6 moediëq,

Aijië taganang di moearö.

Lai ka sanang ati adiëq,

Kami lah hamat babitjarö.

161 .

Kö poetoejs, poetoejs rang hoelé,

Ka kabè pinggang Sinarö.

Si randjanoen namonjö oenggé,

Ikö nan pandai babitjarö.

162 .

Batipoew di sangkö samaq,

Sanan lah sariëq abijs mati.

Ati roesoew di baow galaq,

Sanan tandonjö Iaki-laki.

163 .

Anaq alang di até sakéb,

Sakéh sa dahan di rangkoewnjö.

Antah kö malang taq ka dapè,

Djarè taratahan di tampoewnjö.

164 .

Hari nan tangah hari tape,

Mandjamoewe tangah katidiïng.

Antah kö malang tidaq dapè,

Djarè taratahan bakoeliliïng.

165 .

Kilè bar&kilè dauoen haroe,

Di baow oerang ka Padang-loea.

Balam bapikè tidaq mauoe,

HSram mandapè balam lia.

166 .

Lai kö sikö Soetan-Nauoe,

Si rauoeï di até kasau.

Lai kö sikö balam nan mauoe,

Kami bamakasoeï naq mantjakau.

167 .

Alang basarang di timbarau,

Gilö baratimbö mangkoewq djoeö.

Malang taratoempang di nan sarau,

Gilö baati maboewq djoeö.

168 .

Aijië taganang di lasoeëng,

Di sauoewq djo boelië-boelië.

Balam marantaq até batoeëng,

Djarè lah mahamboeëng diri.

169 .

Kilè barakilè dauoen haroe,

Haroe mandjadi riaq poelö.

Kami barapikè baloen tauoe,

Balam nan djinaq lia poelö.

170 .

Kaijen batiëq labah mangiröq,

Ka toedoeëng anaq rang moediëq Padang,

Adiëq laloe, darah takiróq,

Badan sapantoen bajang-bajang.

171 .

Ka soejoewq bilah rang lantaikan,

Ambijelah rotan ka pangarang.

Saba djo rïla di pakaikan,

Baïtoe oerang samö gadang.

172 .

Apö marahöq di djarami,

Roekoe-roekoe tangah halaman.

Apö di haróq padö kami,

Lamah soekoe, moedö tinaman.

173 .

Djatoew moembang, djatoew kalapó,

Djatoewlah moembang nioewe tinggi.

Toean lindjoeang, kami tjapö,

Di manö bolië samö tinggi

!

174 .

Pisang radjö tanam djo nané,

Naq samö tinggi djo dalimö.

Ikan rajö baradai amé,

Namoew di rintang bada boengö.

175 .

Ikan baranamö Soetan déman,

Di panggang djauoew dari api.

131

Boengö di karang ka pamaijenan,

Kironjó müratjoen ati.

176 .

Anaq radjó pandai manoelijs,

Taratoelijs di goeloeëng lapiëq.

Barakat aka djo boedi,

Oela lalóq, boengó rang ambije.

177 .

Si Dauoeï anaq rang Padang,

Badèta batiëq barindö.

Di lauoeï boengó nan kambang,

Di darè koembang manggilö.

178 .

Soetan-Bagindó ka ka Padang,

Langkóq djo baré djo bakanjö.

Boengö baringin djölong kambang,

Sia garan nan kapoen jó‘?

179 .

Kapa patjah adjoeëng lah sangsai,

Soetan birahi ka ka baliëq.

Oepa lènga tadoeënglah sangsai,

Boengö baringin kami ambije.

180 .

Ramó-ramö tarabang saririïng,

Singgah manjasóq boengö rotan.

Kö randah boengö giriïng-giriïng,

Dèh koembang tidaq tatinggakan.

181 .

Kö naq tauoe mambalah moembang.Balablah djo ampoe koekoe.

Kö naq tauoe di djinaq koembang,

Tanamlah boengö tapi pintoe.

182 .

Kö bolië karambije toemboew,

Di tanam di bawab djandjang.

Kö bolië katö nan soenggoew,

Di goenggoeëng di baow tabang.

183 .

Anaq si anoe Kótö-gadang,

Bagala Soetan-Pamaijenan.

Haróq di boengö djölong kambang,

Taralapé boengö dalam tangan.

184 .

Mandaroejs tarabang katiëran,

Inggöq di batang karam tigö.

Angoejs ati sajang di tölan,

Rasö kahilang nan bakatö.

185 .

Baq nangkö monjö indajang,

Badarai moengkö taratimpö.

Baq nangkö bana kasië sajang,

Batjarai moengkö taratjintó.

180 .

Pandan auoewe, pandan rang Solöq,

Badarai laloe ka rantiingnjó.

Babauoewe badan taq èlóq,

Batjarai ati di goentiingnjö.

187 .

Kö pandai mandjaï sangkoeï,

Badarai koelindan soetö.

Babauoewe kö aloen patoeï,

BStjarai, ati lah hibö.

188 .

Kaloewq pakoe koelai-koelaikan,

Kasiëq kapérai anjölai.

Paloewq hambö boewai-boewaikan,

Kasië ka tjarai anjölai.

189 .

Soeri boeli-boelinjö,

Lataq katjö di até péti.

Ka pai toean boeninjö,

Apó katö tingga di kami.

190 .

Tjakoewe sa soempi sa katidiïng,

Lataq di dalam kibang pandan.

Sadah tarapali padö dindiïng,

Ikö ka ganti njaow badan.

191 .

Dari si lólaq ka si lólai,

Mandapè djalö pandjang toedjoew.

Toean baradjalan rasö lalai,

Tinggakan ramboeï ganti toeboew.

192 .

Soelasië dari Oedjoeëng-tandjoeëng,

Ka Manggoeëng pai mambali padi.

Kasië katjarai adiëq kandoeëng,

Tanggoeëngkan sadjö dalam ati.

193 .

Kaijen tjauoewe, salèndang tjauoewe,

Di lataq di até tampè,

Makasoeï ati handaq babauoewe,

Allah manjoeroew laijen tampè.

194 .

Si Dani-Oepiëq rang namökan,

Pandai malènggang tangah pakan.

Ati tadórong baké tölan,

Sakètè tidaq kalihatan.

195 .

Si Karani-Oepiëq rang namökan,

Tingga di roemah atóq gèntiïng.

Barani adiëq mambanakan,

Bakaijen poetoejs di goentiïng.

196 .

Tingga di roemah atöq gèntiïng,

Djandjang batoenjö hadóq ka pakan.

Bakaijen poetoejs di goentiïng,

Di rindoe djoeö sadang makan.

197 .

Sarila-Oepiëq rang namökan,

Tiap patang pai ka lapau.

132 —

Saba dj o rïla rang pakaikan,

Djaan di maboewq kató talampau.

198 .

Tiap patang pai ka lapau,

Mamakai salèndang palang.

Di maboewq kató talampau.

Ati kasië boekan kapalang.

199 .

Masaqlah padi ladang rimbó,

Tarantang tali d joewè-djoewè.

Patoeïlah toelaq dagang sikó,

Lakoelah banjaq di paraboewè.

200 .

Anaq koetjiïng di até pagoe,

Toeroen manasöq até pinggan.

Goentiïngkan awan salai badjoe.

Pilinkan asóq ka koelindan.

201 .

Djilè-baradjilè kajoe madang,

Tingkè-baratingkè kajoe aró.

Badjoe badjaï dari Padang,

Koelindan datang dari Djaow.

202 .

Haroe di laman madam Kotji,

Roesö nan doewó dalam kandang.

Soenggoew barasoeó dalam mimpi.

Kironjö badan tabariïng soerang.

203 .

Marapalam toemboew di djoengoeï,

Tampaq nan dari moekö djalan.

Tangah malam paloew di oeroeï,

Takana boelan paradjandjian.

204 .

Ka lauoeï tarabangnjó balam,

Ikoewe nan tidaq taralajókan.

Hari nan laroeï tangah malam,

Tidoewe nan tidaq taralalókan.

205 .

Poetoejs tarèntaq tali balam,

Poetoejs di gigi salimbadó.

Toean tarasintaq tangah malam,

Doedoewq mahoerai aijië mató.

206 .

Mamoekè oerang Oelaq-Karang,

Kaneilah ikan kijo-kijo.

Dagang doedoewq taramanoeëng soerang,

Sambije mahadjoen kiró-kiró.

207 .

Katjang siapó kó lah ikö,

Djèló baradjèló di pagaran.

Dagang siapó kó lah ikö,

Bahibö-hibó ka baradjalan.

208 .

Takaló malantiïng pauhe,

Ambatjang laréh sandiri.

Dagang soerang baradjalan djauoew,

Hari patang tangisi diri.

209 .

Si Daèra namö rang Tikoe,

Tariëq boeloew pandagang gararn.

Namoen tarasada di atikoe,

Goenoeëng roentoew mantari padam.

210 .

Ikè baïkè paroew anggang,

JVlamakan boeah pauhe djanggi.

Malaïkat mambaow tarabang,

Moengkó badan poelang koembaii.

211 .

Si Hakoeï namö kawan radjö,

Mambaow tombaq djo romin.

Tidaq di makasoeï di sangadjö,

Di baow ombaq djo angin.

212.

Talang di roemah Tan-Braïm,

Di baliëq batang boeloew apö.

Alang djo siköq lah bamaijen,

Mandiarn tjandó boeroeëng papö.

213 .

Kapa saboeah dari Padang,

Mananti Atjéh mangamoedi.

Toean sapantoen pajoeëng gadang,

Tampè baralindoeëng pané hari.

214 .

Soetan-Kajó di Kótö-Alam,

Kajoe sati di Parambahan.

Kó kajö angkau dalam alam,

Anjö mati kasoedahan.

215 .

Baboeah kajoe di Kótó-Alam,

Boeahnjó tindië-baratindië.

Kó batoewah angkau dalam alam.

Toewah angkau silië-bar asilië.

216.

Kajoe pantai di Kótó-Alam,

Pantainjó sandi barasandi.

Djekö pandai mahoekoen alam,

Patah toemboew, ilang baraganti.

217 .

Soetan-Ibrahim ka ka Tikoe,

Saratö baramoeè ladö soelah.

Haram balaijen di atikoe,

Namoew batapoewq kalam oelah.

218 .

Baboeah rimbang di Malakö,

Baboeah laloe ka oerènjö.

Tènggang negari djaan binasö,

Tjarikan pandai maoebènjö.

219 .

Li hölöq boeninjó poepoei-poepoeï,

Oerang poelang dari sawah.

Ati nan samaq-samaq koesoeï,

Minta tölong kapadó Allah.

220 .

Soetan-Salim anaq djasa Padang,

Pandai manjoerè tiap hari.

Tölan sapantoen kajoe gadang,

Dari djauoew tampaq dèh kami.

221 .

Endah kantoewenjö Soetan-Salim,

Tagah-tagah koetikó minggoe.

Ikan tarakilè dalam tjamin,

Ati siapó taq kan rindoe.

222 .

Soetan-Salim rang Kótó-gadang,

Badèta batiëq Bangkahoeloe.

Kö djaan kami oerang dagang,

Lai kö rasö ka katoedjoe.

223.

Soetan-Salim rang Kótö-gadang,

Djadi djasa di Tigö-balé.

Kasihi kami oerang dagang,

Goenö baiëq isoewq di balé.

224.

Djoertoelijs kantoewe Soeliki,

Djadi djasa dalam Soepajang.

Adiëq kandoeëng si rangkai ati,

Djaan di obah kasië sajang.

225.

Adjoen djasa dalam Soepajang,

Anaq Si-Toedjoew-Banda-dalam.

Djaan di obah kasië sajang,

Sadakan djoeö siang malam.

226.

Anaq Si-Toedjoew-Banda-dalam,

Adiëq kandoeëng pakoejs Si-Djoendjoeëng.

SSdakan djoeö siang malam,

Samökan djo mandéh kandoeëng.

227.

Boeki-tinggi tanami pinang,

Auoewe boelè adö paganjö.

Soenggoew lipoeï tidaqnjö ilang,

Dalam soerè adö gam banjo.

228.

Bandarö-Koeniïng oerang Padang,

Djoertoelijs toean Panasa.

Djaan di haróq boengö kambang,

Koedièn moengkö ka manasa.

229.

Bandaró-Koeniïng naq rang Padang,

Dahoeloe pakoejs di Djambaq.

Tidaq di haróq boengö kambang,

Nan katoedjoe soedahlah tampaq.

230.

Dahoeloenjö pakoejs di Djambaq.

Kini toeroeï toean Panasa.

III. 2.

Nan katoedjoe soedahlah tampaq,

Ikö sabab tidaq manasa.

231.

Kini toeroeï toean Panasa,

Dari Djambi ka Palèmbang.

Sabab kami tidaq manasa,

Ati nan kètè baratambah gadang.

232.

Anaq baranamö Badoe-Karim

,

Masoewq sikola di Padang-pandjang.

Bapaq bamakasoeï kabakirim,

Sadang soekó di rantau oerang.

233.

Lapé nan dari toekang oeang,

Di djawè toean Panasa.

Tidaq di sasa badan taraboeang,

Sanaq soedarö banjaq manasa.

234.

Baroe di djawè toean Panasa,

Di baow badjalan djanoew-djauoew.

Sanaq soedarö djaan manasa,

Tölong djo doa soenggoew-soenggoew.

235.

Katib-Nan-Garang rang Si-Toedjoew,

Adjoen djasa dalam Soepajang.

Kami bana, adiëq bakitjoew,

Atinjö boelè mambalakang.

236.

Datoewq-Padoekö-Radjö-Lèlö,

Adjoen djasa di Si-Djoendjoeëng.

Antah pabilö kabasoeö,

Badan di baow oentoeëng-oentoeëng.

237.

Datoewq-Sati djoertoelijs Solóq,

Tingga di roemah toean tambang.

Koembang djanti soedah manjasóq,

Sia baoentoeëng baow tabang.

238.

Pangoesin namö oelandö,

Toekang tèmbaq toean Panasije.

Kaloe tarakana di adindö,

Barang di kakóq tidaq hasije.

239.

Sanèléman namonjö toean,

Kadjö tangkóq binatang.

Tarasada toean tarang boelan,

Sadang kami di rimbö gadang.

240.

Panasa anaq oelandö,

Koemisi dapè palïntah.

Kö hasije barang nan adö,

Antah dapè barang di pinta.

241.

Toean Pèt namö oelandö,

Kadjö manggamba boemi.

17*

— 134 —

Kö sasè djalan di rimbö,

Antah dapè koembali lagi.

242 .

Kari-Soetan rang Kötö-gadang,

Mantari Rangkiang-loeloejs.

Kö naq tauoe di oentoeëng dagang,

Loekah pasoewq, k&roentoeëng boeboejs.

243 .

Mantari Rangkiang-loeloejs,

Koemisi ka Anam-Kötö.

Loekah pasoewq, karoentoeëng loeloejs,

Di rèndjèng poelö tali djalö.

244 .

Koemisi ka Anam-Kötö,

Baramalam di Sabi-Aijië.

Baroe di rèndjèng tali djaló,

Ikan tarakilè dalam aijië.

245 .

Baramalam di Sabi-Aijië,

Naq koemisi ka Garabaq.

Ikan tarakilè dalam aijië,

Paroeï lapa baratambah litaq.

246 .

Kètè goedang Rangkiang-loeloejs,

Tampè timbangan di barandö.

Patjië kadjö toeloejs-toeloejs,

Insa Allah tidaq binasö.

247 .

Tampè timbangan di barandö,

Hari-hari mambali kopi.

Insa Allah tidaq binasö,

Asa toeloejs di dalam ati.

248 .

Hari-hari mambali kopi,

Banjaqlah kopi dalam goedang.

Asaléh toeloejs dalam ati,

Allah taallah kasië sajang.

249.

Djadi pakoejs Rangkiang-loeloejs,

Malim-Maradjö rang galakan.

Sabab dèh ati samö toeloejs,

Kampoeëng alaman rang tinggakan.

250 .

Malim-Maradjö rang galakan,

Dapè gadji dari Goempani.

Kampoeëng alaman rang tinggakan,

Sabab dèh toeloejs dalam ati.

251 .

Dapè gadji dari Goempani,

Doewö poeloew dalam saboelan.

Sabab toeloejs di dalam ati,

Djauoew di baow paoentoengan.

252 .

Gadang gadoeëng Rangkiang-loeloejs.

Tampè baramalam rang koemisi.

Rangkai djantoeëng rasökan poetoejs,

Toean taq loepoeï di mató kami.

253 .

Datoewq-Madjó-Indó rang Si-Toedjoew,

Djadi pakoejs di Si-Djoendjoeëng.

Haröq sajó dangan barasoenggoew,

Pantoen nagö malinka goenoeëng.

254 .

Djadi pakoejs di Si-Djoendjoeëng,

Tiap kamijs mambali kopi.

Pantoen nagö malinka goenoeëng,

Dandam nan tidaq tatahani.

255 .

Soetan-Palèmbang naq rang Danau,

Djadi goeroe di Si-Djoendjoeëng:,

Oepiëq sapantoen boeroeëng bangau,

Dapè ikan moengkö di goenggoeëng.

256 .

Roemah koemandoewe di Si-Djoendjoeëng,

Lai tahatóq dangan idjoewq.

Dapè ikan moengkö di goenggoeëng,

Oentoewq di makan p&tang baïsoewq.

257 .

Marah-Soetan anaq rang Padang,

Djadi pakoejs di Batoe-boelè.

Kö naq tauoe di oentoeëng dagang,

Lihèlah boengö di makan oelè.

258 .

Magéh-Maradjö rang galakan,

Djadi pakoejs di Tigö-balé.

Oentoeëng tasarah padö toean,

Goenö baiëq tidaq tabalé.

259 .

Adjoen djasa di Alahan-pandjang,

Mangkoetö-Soetan rang galakan.

Karam bidoewq samö baranang,

Djekö oentoeëng samö sarahkan.

260 .

Bagindö-Samponö rang galakan,

Adjoen djasa di Soengei-Pagoe.

Djekö oentoeëng samö sarahkan,

Asa ati kitö baratamoe.

261 .

Soetan-Palindi rang Kötö-gadang,

Djadi pakoejs di Kötö-Anau.

Dèh maharóq boeroeëng tarabang,

Boeroeëng déjwató nan tatjakau.

262 .

Marah-Doesoen rang Kötö-Anau,

Anaq rangkajö dionjö oerang.

Boeroeëng déjwató nan tatjakau,

Si-Moerai-randin nan lab tarabang.

263 .

Djoeroetoelijs di Boeki-tinggi,

Bagindó-Sinaró rang galakan.

— 135 —

Oentoeëng sapantoen anaq ibilijs,

Datang sasau moengkö njö makan.

264 .

Toeankoe-Sati rang galakan,

Djadi radjö di Poelau-Poendjoeëng.

Hidoeiq mati adiëq sarahkan,

Tidaq m&n&sa padó oentoeëng.

265 .

Bagindö-Ratoe rang galakan,

Djadi radjö di Si-Goentoewe.

Barang sawatoe adiëq sarahkan.

Tidaq adiëq manaroew masjpoewe.

266 .

Djadi radjö di Soengei-Kamboeï,

Rftdjö-Poetië rang galakan.

Oentoeëng boeroewq djaan di saboeï,

Barang sawatoe rang sarahkan.

267 .

Radjö-Soléman naq rang Salajö,

Koemisi ka Tandjoeëng-Ampaloe.

Tidaq oentoeëng apö kan dajö,

Toean baalah lah dahoeloe.

268 .

Koemisi ka Tandjoeëng-Ampaloe,

Di djawè Maroehoem-Saripadö.

Toean b&alah lah dahoeloe,

Isoewq siapö nan ka poenjö.

269 .

Dahoeloe pakoejs di Lolo,

Kini mantari di Si-Djoendjoeëng.

Tidaq oentoeëng apö kan dajö,

Djaan di sasa padó oentoeëng.

270 .

Kini mantari di Si-Djoendjoeëng,

Naq pindah ka laijen tampè.

Oesah di sasa padó oentoeëng,

Tölong Allah moengkö njo dapè.

271 .

Mangkoetö-Maradjö rang galakan,

Djadi pakoejs di Rau-rau.

Djekö di kana oentoeëng badan,

Sabanjaq ramboei' di kapalö

272 .

Kini lah pakoejs di Rau-rau,

Dahoeloe pakoejs di Si-Djoendjoeëng.

Sabanjaq ramboei' di kapalö,

Saki djo sanang nan di tanggoeëng.

273 .

Bagindó-Radjö rang Soengei-Djamboe,

Djadi pakoejs dalam Soepajang.

Djekö oentoeëng badan baratamoe,

Di sanan moelai kasië sajang.

274 .

Kini pakoejs dalam Soepajang,

Dahoeloenjö di Boeki-tinggi.

Samö di rasai kasië sajang,

Pantoen tjitjin mangatam djari.

275.

Soetan-Pamoentjaq naq rang Si-Loengkang,

Djadi dirwada di Si-Djoendjoeëng.

Djekö di rasai kasië sajang,

Sapantoen boeki di lingka goenoeëng.

276 .

Djadi dirwada di Si-Djoendjoeëng,

Tingga di roemah adjoen djasa.

Sapantoen boeki di lingka goenoeëng,

Saki padië tidaq manasa.

277 .

Kiai Lingki namonjö kiai,

Kabonjö banjaq tangali padang.

Oepiëq rampiïng warnonjö pingai,

Patoeï kadjodoe oerang gadang.

278 .

Bagindö-Sati rang galakan.

Djadi 1 a ré di Loeboewq-Taröq.

Boeroewq djo baiëq adiëq sarahkan,

Bagai goenoeëng toean di haröq.

279 .

Koemisi ka Loeboewq-Taröq,

Naq laloe ka kampoeëng Langki.

Bagai goenoeëng toean di haröq,

Tidaq toean maoebah ati.

280 .

Tamboen-Taije rang galakan,

Djadi laré di Si-Djoendjoeëng.

Karam bidoewq samö laijiëkan,

Djaan di sasa padö oentoeëng.

281 .

Bagala Soetan-Pamaijenan,

Dirwada dalam Soepajang.

Taralapé boengö dalam tangan,

Haröq baratjampoewe kasië sajang.

282 .

Dirwada dalam Soepajang,

Anaq kakaq djasa Pajó-Koemboew.

Naq baratjampoewe kasië sajang,

Haröq kami barasoenggoew-soenggoew.

283 .

Anaq kakaq djasa Pajö-Koemboew,

Tingga di kantoewe di Soepajang.

Haröq kami barasoenggoew-soenggoew,

Asaléh oemoewe samö pandjang.

284 .

Soetan-Palindi rang galakan,

Handalanga goedang Soepajang.

Sakètè sadjö di sasakan,

Adiëq maoebah kasië sajang.

285 .

Handalanga goedang Soepajang,

Nan manölong toean Panasa.

136 —Adiëq maoebah kasië sajang,

Koedièn moengkó kamanasa.

286 .

Nan manólong toean Panasa,

Handalanga di gnedang kopi.

Koedièn moengkó kamanasa,

Adiëq kandoeëng maoebah djandji.

287 .

Handalanga di goedang kopi,

Anaq si anoe Kötö-gadang.

Adiëq kandoeëng paoebah djandji,

Sabab malihè boeroeëng tarabang.

288 .

Bandarö-Soetan rang galakan.

Anéma di Alaban-pandjang.

Sakètè sadjó dèn sasakan,

Tólan mangitjoew di nan tarang.

289 .

Anéma di Alaban-pandjang,

Dahoeloe tingga di Tabè.

Tólan mangitjoew di nan tarang,

Aka djo boedi nan lab dapè.

290 .

Adjó baragala Pèto-Hakin.

Djoertoelijs djo kiai Matoeëng.

Badaroen aijië panalakin,

Sinoen tarakana boendó kandoeëng,

291 .

Djoertoelijs djo kiai Matoeëng.

Baroemah di kampoeëng Djaow.

Baroe tarakana boendó kandoeëng,

Rasö badan tjarai djo njaow.

292 .

Bagindó-Radjó rang galakan,

Djadi kasije djo kiai Matoeëng.

Boeroewq djo baiëq rang banakan,

Tidaq mandoewó padó oentoeëng.

293 .

Djadi kasije djo kiai Matoeëng,

Baroemah di tapi djalan.

Tidaq mandoewó padó oentoeëng,

Asaléh samó di banakan

294 .

Soetan-Madjó-Indó rang galakan,

Handalanga goedang Silajang.

Asaléh samó di banakan,

Bija manoempang bidoewq ölèng.

295 .

Handalanga goedang Silajang,

Baroemah di kampoeëng Djaow.

Baroe taratoempang bidoewq ólèng.

Rasó tjarai badan djo njaow.

296 .

Soetan-Madjó-Lèlo rang galakan,

Dótö djaow di Padang-pandjang.

Kö tidaq samó di bSnakan,

Taq goenö kató di oelang.

297 .

Dótó djaow di Padang-pandjang,

Baoelang ka roemah saki.

Taq goenó kató di oelang,

Samó di rasai nan basaki.

298 .

Sampónó-Kajó rang g&lakan,

Djoeitoelijs di roemah pötong.

Asaléh samó di banakan.

Bija adiëq tarabaow rèndong.

299 .

Djoertoelijs di roemah pótong,

Tiap boelan tarimö oewang.

Bija adiëq tarabaow rèndong,

Djaan di oebah kasië sajang.

300.

Si-Hangan namö anaq Danau,

Bagindó-Hakin rang galakan.

Boeroeëng déjwató nan taratj&kau,

Si-Moerai-randin rang lapékan.

301 .

Bagindó-Hakin rang galakan,

Handalanga di goedang kopi.

Si-Moerai-randin rang lapékan,

Haróq di boeroeëng tarabang tinggi.

302 .

Tinggi binoeang di Kinali,

Mati di paloeï bijö-bijó.

Sampai taboeang badan kami,

Indaq di dalam kiró-kiró.

303 .

Pasije Boengoejs bajang baonibaq,

Toedjoean oerang dari Siam.

Kasië poetoejs, sajang baoebah,

Badan balaijen tampè diarn.

304 .

Tarabang balam malimboeëng boeki,

Tarabang mahéda poelau Pandan.

Antjoewe alarn tanggalam langi,

Kasië saoemoewe njaow badan.

305 .

Ambije ladiïng pantjoeëng bangkai,

Soelasië di goeba djaan.

Antjoewe dagiïng, toelang bakirai,

Ati kasië di oebah djaan.

306 .

Kasiëq di até gadiïng-gadiïng,

Nakodó djoeó manjérakan.

Kasië manjisiëq toelang dagiïng,

Badósö adiëq manoelakan.

307 .

Antjoewe taloewe di pidjaq koedö,

Poetoejs oenoejs tali tampajan.

— 137 —

Nan poenjó oerang di parauoe.

Toedjoew boelan di kandoeëng boendó;

Ati toeloejs kapadö tólan,

ïti tólan sia nan tauoe.

308.

Tioeiq api panggang dama,

Masaq nasi boelan poeasó.

Tidaq ilang dalam pangana,

Ama baoelang dalam dadó.

309.

BSlaijië kapa balènggangan,

Balaboew tantang poelau Maraq.

Sapantoen kasau dj o boeboengan,

Poetoejs pangarang moengkó raraq.

310.

Boeroeëng pipi di até pagoe,

Panggang dama di até karang.

Ka ma tampè sajó mangadoe,

Harókan kasië tólan soerang.

311.

Baamboejs timoewe djo oetaró,

Palaijiëran oerang Trangganó.

Pandjang oemoewe toean kahandaq,

Di haröq djoeó dandam basoeó.

312.

Taloewq baiëq koealonjó dalam,

Pandan sapandjang moearonjó.

Boeroewq baiëq minta di ganggam,

Badan nan banjaq sansaronjö.

313.

Auoewe doeri di loeboewq Lagang,

Saètó baow ka poelau;

Baow ka poelau Bantoewq-Tadji

;

Katjang naq poepoewe djo boengonjó.

Sajó ini doedoewq badagang;

Kó soekó lawan bagoerau;

Kó indaq sisië badan kami;

Dagang naq poelang ka hinonjó.

314.

Tarabang tarab di até boeki;

Tarantang dauoen ambatjang;

Sakahlah dauoen malapari;

Soelasië badauoen tidaq.

Baow ka rimbó padi Djambi;

Haröq sajó boekan sadiki;

Di sangkó pané sampai patang,

Kironjö oedjan tangah hari;

Basah badan soerang diri;

Alah kahibö ati kami.

315.

Gadang ombaq oerang Oelakan,

Tarandam oerè daloe-daloe.

Gadang èlöq kironjö tólan,

Takoeï di toempang dagang laloe.

316.

Kó mandi sampaikan dèta;

Aka tjinó' di dalam parauoe.

Kó djadi indaq kan kaka,

Sajó hinó dari nan banjaq.

317.

Katajó padjalin laka;

Soedoeï-soedoeï sampaian kaijen.

Tólan kajö naq oerang basa:

Aloen djadi lawan bamaijen.

318.

Marapalam sarangkai limö,

Ambije si rauoeï di lènggangkan.

Djawè salam dagang nan hinó,

Ka lauoeï djaiin di boeangkan.

319.

Ampiïng di roemah Radjö-Oetoejs,

Di makan sambije baranang.

Bija goentiïng asa djaan poetoejs,

Tinggakan djoeó salai banang.

320.

Loemoeï djan pinang sari,

Badiri dakè koealonjó.

BaroenoHï indaq kan batjari,

Dangakan sadjö baritonjó.

321.

Poelau Gatië nampaq babajang,

Nampaq di boelan panamó.

Boeah ati tinggalah sajang,

Sajó badjalan, antah lamó.

322.

Pisang satandan doewó tandan,

Satandan indaq baïsi.

Tólan sapantoen boengö pandan,

Tingga bauoennjö di tangisi.

323.

Adjoeëng lauoeï di lauoeïti,

Karang di soerè nakodonjó.

Nan djauoew indaq tatoeroeïti,

Dangakan sadjö baritonjó.

324.

Sari-Awan paloekan katjö;

Pakoe kawè di rimbó pandan.

Kó toean rindoekan sajó,

Batjölah soerè, ganti badan.

325.

Bad ij e sitènggah até kötó,

Panèmbaq alamat di soebarang.

Satoepoen indaq tjandoewe matö,

Minta salamat oemoewe pandjang.

326.

Ilije pasije bariboe tandjoeëng,

Toemboewlah pandan di soebarang,

Kami mandanga baritó boeroeëng:

Tólan manaroew boengó kambang;

III. 2. 18

— 138

Pamaijenan h&sin-hoesin

;

Soentiïngan anaq bidadari,

Baniè kami naq mamakai,

Adó kö rïla ati tölan,

Adó kö tölan bitjarókan.

327 .

Djalö kapé taroentoeëng soetö.

Karaté sajöq lajang-lajang.

Tölan lapé, sajó poen soekö,

Tjarikan oentoeëng soerang-soerang.

328 .

Lapékan koedö naq njö lia,

Lapé di paraq Bandarö.

Soenggoew l&pé di padia,

Di ikè djan bitjarö.

329 .

Anaq Kapé rang bari kapé,

Naq baranang patjatoewe kasoewe.

Naq lapé oerang, bari lapé,

Naq tabang, tali oerang gandjoewe.

330 .

Kalam kaboeï moearö Bajang,

Tampè oerang p&sang mariam.

Sadang bariboeï kasië sajang.

Doedoewq nan indaq sanang diam.

331 .

Haroen saga kambang malati,

Lajoewe boengö kamoeniïng.

Apö kaba tölan kini,

Indaq ka saki ngaloe paniïng.

332 .

Lamah lamboeï batang limbajoeëng,

Pigagö badauoen tidaq.

Lamah lamboeï lènggang adiëq kandoeëng.

Pikiran sajö manahan tidaq.

333 .

Boengö hinai boengö nangkö,

Patjah pinggan até pamatang.

Moengkó di karang soerè ikö,

Rindoe dandam boekan kapalang.

334.

Katiran tarabang malajang,

Inggöq di poetjoewq batang andjölai.

Boeah üti tingg&lah sajang,

Sajó badjalan anjólai.

335 .

Auoewe kö indaq di lantaikan,

Marimbang dauoen badauoen.

Kauoewe kö indaq di sampaikan,

Manasa tauoen batauoen.

336 .

Auoewe adó dalam padi,

Di balah, aloen di lantaikan.

Kauoewe adö dalam ati,

Dèh Allah aloen manjampaikan.

337 .

Anaq itiëq limó-limö,

Bari makan di oedjoeëng dauoen.

Kasië tölan kami tarimó,

Djadi oetang bariboe tauoen.

338 .

Batoeëng baboeah tapi aijië,

Salarö toembang anjólai.

Adjoeëng batoewah naq balaijië,

Ivoealó langang anjólai.

339 .

Ajam kinantan Radjó-Bantan,

Sékoewe tasaboeëng ka Soeliki.

Siang timoewe, malam salatan,

Ka barat tèlèng matari.

340 .

Tjarikan kami limau soendai,

Ka limau boelan poeasó.

Tjarikan kami doekoen nan pandai,

Paobè ati nan binasö.

341 .

Ambatjang sSboeah boelè,

Di makan saïrijs manijs.

Toean pandjang bakirim soerè,

Di batjó toemboew manangijs.

342 .

Balimau bakasai,

Babadaq di awaq.

Sadonjö di rasai,

Kö indaq di awaq.

B. Ibarat’s.

1 .

SSpoe tangan Dajang doeanggó,

Soedoeï baïsi sapi djanggoeï;

Pamaijenan anaq Radjö-Djaow.

Kasië toean salamó nangkó,

Pantoen njamoewq di oedjoeëng roempoeï

;

Ilang di kiróq angin sadjó.

2 .

Tariëkan boeloew, pandjang tigö,

Ka pantjang-pantjang di halaman;

Tariëq ka djoendjoeëng ladó soelah.

Bagai djinijs matö m&mandang,Mananggoeëng m3,lihè roman

;

Tagah dèh dandam tidaq soedah.

— 139 —

3 .

Kaloe djadi toean ka pakan

;

Baowlah koeli manijs kami;

Djatoew m&lajang silaró kopi,

Djatoew malajang masoewq soemoewe.

Kaloe djadi toean badjalan,

Baowlah djari manijs kami.

P&hapoejs paloew di kaniïng,

Naq tagöq toelang badjalan,

Naq kaka toean mantjari,

Bolië di pakai s&lamö oemoewe.

4 .

Ajam poetië di roemah radjö,

Di pangkoew Magè-Lènggang-Alam

;

Di saboeëng Médan-Kiali;

Kasiëq badöröq ka halaman;

Gadang boewajó R&djó-Manggoeëng;

Kami di andjoeëng di gamangkan,

Di poedjoe.wq laloe di patangijs.

KSsië tadórong di hèlokan,

Gadanglah dösó toean tanggoeëng.

5 .

Soel&sië di kampoeëng Rapah,

Rantiïngnjó ambije ka pamoeloeï;

Pamoeloeï boeroeëng ramba tjinö;

Koedjarè poepoewe boengonjö;

Kaloe toean ras6 manasa;

Èlöq nian di gandjoewe soeroeï;

Hang toewah tarakadjoeï rènö;

Bang bangsó sabab dèh hambö,

Moelarat apó kan goenonjö.

6 .

Kapari tarang rang di boelan

;

Roesó di boeki mandjiloenga;

Pinggan doeanggö rang lajangkan;

Kapari sajang rang di toean,

Dósó sakètè rang pabanjaq,

Iman di dadó rang boeangkan.

7 .

P&rapati tarabangnjó ampè;

Lajóq malajang karambodjö;

Bari batali ka ampènjö.

Makasoeï di ati kó taq dapè;

Bijalah ilang badan sik6;

Larang djahoeri mandapènjo.

8 .

MSloentjoewe si oela lidi,

Maloentjoewe laloe ka moearö;

Sariëq di man6 rang toegakan;

Hó boengó kambang lah baa

;

Mangoetjap Allah djo nabi;

Manggèliïng Allah taallah

;

Kasië nan aloen patoeï abijs,

Adiëq kandoeëng badan djo njaow.

9 .

Tatakaló m&nabang pinang,

TSratabang pinang tidaq barapoetjoewq,

Pantja rènö djoelai-mandjoelai;

Salamó dagang lah ilang,

Barapö dagang baratoekoewq-toekoewq,

Tólan lah loepö-loepö ingè.

' 10 .

Tarabang pipi até djilatang.

Inggöq di rantiïng daloe-daloe;

Latiëq-latiëq di djamboe aijië;

Dagang saki di rantau oerang,

Satitiëq tidaq bolië aijië,

Tawa di kipé angin laloe.

11 .

Bangkahoeloe kötónjó gadang,

Tampaq nan dari poelau Tikoejs;

Wahai adiëq marilah sajang,

Rènö doedoewq di tangah pintoe.

Tjitjin oekoewe paramató dalimö,

Di söroeëng di djari manijs,

Djaan adiëq koerang tarimó;

Antah kasa antahpoen aloejs.

12 .

Badjoe gas, dèta kasoembö,

Sarawa goentiïng Batawi,

Djaitan anaq kampoeëng Héraq;

Ilije pasa, moediëq Malakö;

Singgah ka roemah djoeroemoedi;

Batang amé, rantiïng soeasó,

Baraboeah intan djo podi.

Poetjoewq di hoeni boeroeëng boeraq;

Batang di lili nagó sati;

Pipi naq inggöq di dahannjö,

Lai kö rasó ka mandjadi.

13 .

Ramö-ramö si koembang djanti,

Katib-Endah poelang bakoedó.

Patah toemboew, ilang baganti,

Poesakó baitoe djoeö.

14 .

Mantjampaq tibö ka hoeloe,

Kanei anaq garoendang.

Apö ka tjoepaq di panghoeloe?

Bamaijen oendang-oendang.

— 140 —

C. Taliboen’s en Padató’s.

1 .‘)

Lamah lamboeï kiliran tadji,

Sa bantoewq tadji doewö sa kawan;

Soekoewe naïmat toean kini,

Baranjanji di tangah médan;

Soeka hidoeiq boekan. kapalang;

Baratambah lagi doedoewq baradagang;

Adö sawatoe si boeroeëng pinang;

Sarnbah taalim kapadö djanang;

Mintalah rok o agaq sabatang,

Akan kasoeloew ka djalan gadang,

Soepajó bolië naq njó tarang.

Ródi Goempani talampau garang;

Palèntah residèn di Padang;

Angkè poelisi koemandan Si Mandi-Arang;

Antah tarikè, antab tarapégang,

Di baownjö ka tangsi gadang;

Babaliëq-baliëq taliboen di karang;

Di karang anaq moedö-moedö;

Allah-Allah toeankoe rabi;

Soedah nasib oentoeëng koe kini;

Adö sawatoe si boeroeëng noeri,

Inggöq di kajoe kamoeniïng sati;

Antahnjö intan, antab bidoeri;

Boekan djagalan dapè di bali;

Tatakalö masö tanah Batawi,

Toeroen Oelandó dari si kotji,

Siapö baoentoeëng dapè sandiri.

2 .

Toemboew djaraq dalam rimbö,

Toemboew roempoeï makanan api,

Di baliëq batang si kadoedoewq.

Mangaijië ka batang Hari,

Mandapè anaq kapé-kapé;

Patah djoearan di pamaijen;

Anaq tarakoeï tangah pakan;

Karoentoeëng bari batali,

Talataq di até talam,

Di baow anaq oerang Kinari;

Rimbang nan dari Kötö-toewö;

Toempaq kapadö oentoeëng hambó;Soenggoew hidoeiq saroepö mati,

Pantoen ikan di dalam loeboewq,

Ka ilije loekah mananti,

Ka moediëq toebo lah lapé,

Di tangah djalö baramaijen,

Baraboeï si rambang makan.

Oentoeëng kamanö lah dèn pai,

Baow ilanglah di boelan,

Baow padam di maritari,

Djaan bimbang baq nangkö djoeö.

*) Deze taliboen hoorde ik te Padang.

3.

Anaq radjö di goenoeëng Padang,

Kadoewö goenoeëng Pasaman,

Katigó goenoeëng baapi,

Kaampè goenoeëng Singalang.

Bindaloe toemboew di pagaran;

Langkoewé pamaga gadoeëng:

Si dingin di pandjamoean

;

Si-Kilang bandanjö doewö;

Djaan di djangka-djangka lai;

Katö oerang kó lah njö bana;

Katö kitab kö lah njö haroejs;

Katö ati kó lah njö èlóq;

Katö matö kó lah pakajan;

Larangan bapaq djo mandéh;Tjarilah ratjoen kitö minoem;Naq dingin lapiëq katidoeran;

Naq poewé ati mandéh kandoeëng;

Naq ilang kitö badoewó,

Djaan takana-kanü lai.

4.

Balam kö indaq bapadi;

Pandan taq ka rimbö lai;

Di rimbö baboengö djoeö,

Baboengó di rantiïng mati.

Lijé nan indaq amoew patah;

Rantiïng kö baïtoe djoeö;

Èlóq di djadjaq tanah baroew;

Ka kida ka si moelanggang;

Naq djaan ka rimbö-rimbö djoeö;

Dandam kö indaq mandjadi,

Badan taq di sikö lai.

Di sikö basoeö djoeö,

Basoeö tantang nan rami.

Tjaliëq kö indaq taoebah;

Gènèng kö baïtoe djoeö;

Èlóq badjalan djauoew-djauoew;

Naq lanjöq ka rantau oerang,

Naq djaan basoeö-soeó djoeö.

5.

Kö naq tauoe di padi Djambi,

Silaulah ranö Soengei-Tadiëq;

Karatau padi sipoeloeï;

Bijo-bijo di goenoeëng Radjö;

Saligoeri di goenoeëng Padang;

Lampoejang pantang rang ampékan.

Kö naq tauoe di ati hambö,

Tjaliëqlah aijië toenggang ilije;

Bapantang babaliëq moediëq;

Basèlang karijs di pintoe;

Bagaloeï rèntjoeëng di lihije;

Nan soewóq p&mangkoe adiëq;

Nan kida panjamboeï gajoeëng;

— 141

Nan koeniïng bapantang dèn lapékan.

6 .

Di ondaq p&di di oendam

;

Ka Singkije mandikan koedó;

Rotan salaq ampajan kaijen;

Ka Bajang kami anjölai.

Djaan bagatóq ladö djoeó;

Kó indaq dj ad i djo tölan;

Di haramkan mangatjóq moedö;

Batalaq mangatjóq maijen;

Soembajang kami anjólai,

Djaiin batoekoewq dósö djoeö.

7.

Idjoewq kasamö di lantaikan;

Sawah Si-Loengkang ganang aijië;

Roeroeïtan dalam balangó;

Dauoen si mantoeëng tigö tangkai:

Indajang di dalam padi;

Lab ilije koedó Si-Dangiïng;

Ilije djo gantö-gantonjó,

Isoewq kasamö di rasaikan;

Oetang kó indaq tólan baijië;

Rang amoew, tólan ngakan;

Kami baragantoeëng di toelakan;

Kami manoeroeï tidaq di baow;

Rang sajang, tólan ka bantji;

Kó indaq saki ngaloe paniïng,

Isoewq dangakan baritonjö.

8 .

Poetjoewq talang nan tinggi nantoen,

Pabiló tidaq karabah.

Kó rabah rapé di djarami

;

Kó anjö rapé di doelang;

Di taté aka baboeloew;

Rabahkan ka tangah djalan;

Ka bajang kami anjólai.

Djaan bagatóq ladö djoeó;

Alang nan tarabang tinggi nantoen;

Pabiló indaq karandah;

Kó randah dapè di kami;

Kó anjö dapé di oerang;

Di anjoeï pitoewah goeroe;

Di poetoejs kalingkiïng soewöq.

Soembajang kami anjólai,

Djaan batoekoewq doewó djoeö.

9.

Amoewlah kami samó mandi;

Kabo batanang di koealó;

Lindjoeang banjaq anaqnjö.

Amoewlah kami samó mati;

Tólan bahinang bakóebaló;

Di kawa mandéh daunsanaqnjó.

10 .

Ratji timbakau majang lisoeï;

Tadjam soeligi tinggi-tinggi;

III. 2.

Lataq di dalam kèndi katjó;

Kó anjó ka ngari-ngari takoeï;

Elóq pikiri kini-kini,

Padó mandjadi kató-kató.

11 .

Barijs-barijs pasije di hoeloe;

Di timpó kasiëq badarai;

Tanamlah katjang dalam padi;

Koedjarat poepoewe boengonjó.

Abijs-abijs pikije dahoeloe;

Boei'oewq djo baiëq indaq batjarai;

Anaq dagang ka lawan mati,

Moelarat apó ka goenonjó?

12.

Indoe namonjö tjoepaq rotan;

Toedjoew djadjaqnjö dalam padi;

Di ètö kaijen ragi tigö,

Di ètö laloe ka soebarang.

Kó indaq paraloe ati tólan,

Tjari nan laijen tampè ati.

Boewang si mikin, ganti poelö,

Injö biasó kasië soerang.

13.

Lab lamö pandan kariboeï;

Kasiëq taradindiïng karam tigö.

Tarabang balam kipè-koemipè;

Kaliki hari koemari;

Koembali bamban ka boeahnjö;

Di timpó batoe balah doewó;

Lah lamó badan dèh hidoeiq;

Aloenlah kasië nan baq nangkó;

Tiap sajang taralibè djoeö.

Kó patang sadauoen makan;

Kó malam djadi rasian;

Ka mati badan kasoedahnjó;

Itoepoen garah Allah poelö.

14.

Di manö loeboewq Parauoe?

Di baliëq tampè goenoeëng Nagó;

Di baroew tamboenan oedang:

Di moediëq tamboen koelari.

Boekan kó tölan samó tauoe;

Kó anjó di boeroewq oentoeëng hambö;

Tidaq basoeloew batang pisang;

Basoeloew boelan djo mantari.

15.

Anjoeï batang sambilan ètó;

Saètö tingga di poelan;

Poelau baranamó Bautoewq-Tadji.

Katjang naq soeroeï ka oedjoeëngnjó;

Kó soekó lawan bagoerau;

Kó indaq, sisië badan kami;

Dagang naq soeroeï ka oentoeëngnjö.

16.

Poetoejs tali pandjadja ladang,

18*

— 142 —

Poetoejs di ranggoeï Radjó-Moedó.

Sinoen tarSdjèlö padi Djambi,

Soenggoew taradjèló tagoelampai;

Toemboew di pandan Malim-Déjwa;

D&hoeloe tèlan adja sajang;

Kini di hèlö soeroeï sadjó.

Djauoew hibonjö ati kami;

B&gó kó bibó indaq ka sampai;

Maboewqlah badan samö soerang.

Ap& di haróq padó kami ?

Amé tidaq, bangsó poen koerang,

Dagang lah sès6 pangirajan

!

A galanjö mató?

Bagala Si-Bintang-Tarang.

Andei nan baanaq boetö,

Ka sasai ka djandjang oerang.

18 .

19 .

Tinggi ombaqnjó Iauoeï Bali;

Gadang pasaqnjö dari tiang;

Ilalang sèsö pangirajan.

17 . A galanjó toemi?

Bagala Radjó-Koedièn.

Malatapi nan roemi,

Abijslah tandéh kalijèn.

IV. RAADSELS.

De Manangkabo-Maleiers noemen hunne raadsels taki-taki. Zij hebben er een

groot aantal van en opmerkelijk is het zeker, dat bijna iedereen die kent; wien ik

ook eenige der 56 door mij verzamelde raadsels opgaf, steeds had hij het antwoord

gereed. Daaruit zou men mogen opmaken, dat het opgeven, het laten raden van

raadsels iets is dat dagelijks voorkomt. En toch is dat volstrekt niet het geval.

Slechts een enkele maal hoorde ik knapen elkaar taki-taki opgeven.

Diep ligt de zin dezer raadsels gewoonlijk niet; sommige zijn woordspelingen,

andere vrij kreupele gelijkstellingen, juist zoo als die, welke wij in onze jeugd op

de kinderkamer leerden.

Even als de pantoen’s en andere liedjes, zijn ook de raadsels bijdragen tot de

kennis van het volk en zijn taal, en dus gewenschte gegevens voor hem, die beide

tot een onderwerp zijner studie maakt.

Uit Rawas en Lebong zijn mij geen raadsels bekend. Toch zullen ze daar even-

min ontbreken als elders in Midden-Sumatra en kunnen ook de in die streken gevestigde

ambtenaren onze kennis van de onder hun bestuur staande bevolking vermeerderen

door het verzamelen en uitgeven harer raadsels en spreekwoorden. Zij zijn daartoe

beter in staat dan reizigers, die slechts een korte wijle vertoefden onder een volk

welks idioom hun geheel vreemd was.

Bij ieder raadsel heb ik een vertaling gevoegd en hier en daar een opmerking

gemaakt, die mij voor een juist begrip onmisbaar scheen.

143 —

Taki-taki.

1. Sa gadang-gadang batang, batang a nan

gadang. A toe kö jö? 1)

Djawab. Batang aijië.

2. Sa gadang-gadang koeman,koeman a

nan gadang.

Dj. Koemandoewe.

3. Sa tinggi-tinggi toelang, toelang a

nan tinggi?

Dj. Toelang boeboeëngan.

4. Sa gadang-gadang oela, oela a nan

gadang ?

Dj. Oelandó.

5. Anaqnjó di pidjaq-pidjaq, indoewqnjö

di oeroeï-oeroeï.

Dj. Djandjang.

6. Indoewqnjö manilantang, anaqnjó ba-

golèq-golèq.

Dj. Batoe ladö.

7. Indoewqnjö mandjaladjau, anaqnjó ba-

tjitjiran di baliëq.

Dj. Boeab koendoewe.

8. Indoewq doedoewq djoeö, anaqnjó

maharau-harau.

Dj. Parioewq djo sandoewq.

Raadsels.

1. Wat is van alle batang’s de grootste

batang? Raad, raad, wat is dat?

Antwoord. De water-b a t a n g ,d. i.

de rivier.

2. Wat is van alle koeman’s de groot-

ste koeman?A. De koemandoewe (komman-

deur).

Zoo noemt de Maleier in de Padangsche

Bovenlanden den ambtenaar die met het

civiel gezag belast is. De gewone betee-

kenis van koeman is een puistje, zekere

huiduitslag.

3. Wat is van alle toelang’s de hoog-

ste toelang?

A. De toelang boeboeëngan.D.i. een balk, die de nok van het huis

steunt.

4. Wat is van alle o el a’s de grootste

oela?

A. De oelandó, de Hollander.

De gewone beteekenis van oela is slang.

5. De kinderen worden getrapt, de moe-

der geknepen.

A. Een trap of ladder.

6. De moeder ligt achterover en het kind

wentelt zich.

A. De sambalsteen.

De Spaansche peper namelijk wordt op

een platten steen fijngewreven met een

kleinen, cylindervormigen, dien men er

over rolt.

7. De moeder sluipt rond en de kinderen

blijven verspreid achter.

A. De koendoewe, een kalebas-

plant.

De moeder is de kruipplant, de kinderen

zijn de vruchten.

8. De moeder zit stil en het kind is in

beweging.

A. De pot en de lepel.

*) De woorden A toe kö jö? beantwoordende aan ons: »Raad, raad, wat is dat?” keeren

aan het eind van ieder raadsel terug,en zullen kortheidshalve hier verder worden weggelaten.

144 —

9. Ékoewenjó baq ékoewe kambiïng, dja-

toewnjó garoentang bajang.

Dj. Koelipaq batoeëng.

10. Awaqnjö gadang pandjang, kaijen

batoemböq-toemboq.

Dj. Batang ariau.

11. Oeraug balimö badaunsanaq, tibö di

gauoerig baboenoewan.

Dj. Makan sirië langkoq-langköq.

12. Tigö pètaq, tigö pindjoeroe, tigó ékoewe

koembang di dalam.

Dj. Boeak djaraq.

13. Baroemah lai, bapintoe indaq, tjiri

mantji banjaq dalamnjö.

Dj. Boeab kaliki.

14. Bagolèq-gölèq inantjari rijaow, dapè

njaow badan taboewang.

Dj. Taloewe.

15. Hidoeiqlab injö karanö awaq, hidoeiq

awaq karanö injö.

Dj. Batang padi.

16. Oerang badoewö badaunsanaq, ganti

dahoeloe mandoeloeï.

Dj. Kaki oeraug kadoewö balahnjö.

17. Manjalam ka lauoeï, badjalan ka pa-

sije; tingga djadjaqnjö, djadi katö-katö.

Dj. Kalain.

18. Di toengkoejs boekan pakirim, di ta-

nam boekan tinaman.

Dj. Mait.

19. Badannjö boengkoewq, makannjó sa-

galö idjau.

Dj. Sabi.

20. Kapai mahadöq poelang, kapoelang

mahadöq pai.

Dj. Parièn aijië.

9. Zijn staart is als een geitenstaart, zijn

val ruisckend en zwevend.

A. De bladscheede van de bamboe.

10. Zijn lichaam is groot en lang en (zijn)

kleed bestaat uit lappen.

A. De anaupalm.

11. Vijf broeders die in een grot sterven.

A. Een volledige betelpruim die fijn

gekauwd wordt.

12. Drie afdeelingen, drie openingen, met

drie koembang’s er in.

A. De djaraq-vrucht.

De vrucht van de Djaraq (Ricinus) be-

vat drie zaden,die hier worden aange-

duid door koembang, den naam van

een soort van zwarten kever.

13. Een huis zonder deur, met veel mui-

zendrek.

A. De papaja-vrucht.

14. Rollende zoekt het het leven; is ’t

leven gevonden,dan wordt het lichaam

weggeworpen.

A. Een ei.

15. Haar leven dankt zij mij en mijn

leven dank ik haar.

A. De rijstplant.

16. Twee broêrs die elkaar telkens voor-

bijgaan.

A. De beide voeten van den mensch.

17. Het duikt in de zee, het loopt over

het strand, de voetstappen er van

zijn woorden.

A. Een pen.

18. Het wordt ingepakt en is niet omte verzenden, het wordt in den grond

gestopt en is geen plant.

A. Een lijk.

19. Zijn lichaam is gebogen en zijn voedsel

allerlei groen.

A. Een grasmes.

20. Uitgaande kijkt het huiswaarts en

huiswaarts keerende kijkt het naar

buiten.

A. De bamboekoker waarin water ge-

haald wordt.

Men draagt dien over den schouder, in

dier voege dat, als men naar de bron

— 145 —

21. Lai kètè sa gadang badije, lai gadang

sa lawé papan.

Dj. Poetjoewq pisang.

22. Babiliëq lai, bapintoe indaq.

Dj. Boeloew.

23. Basisiëq boekannjö nagö, bagondjong

boekannjö roemah, bapajoeëng boekan-

njö radjö.

Dj. Boeah pisang nané.

24.

Oerènjö manikam tanah, bataloewe di

awang-awang, maniti di tapaq tangan.

Dj. Batang karambije.

25. Oerang toewö babadjoe maniëq.

Dj. Tjoebadaq.

26. Tjaboeï lobang, tingga tiang.

Dj. Tjitjin maambije di djari.

27. Malain mandjadi radjö, siang man-

djadi boedaq.

Dj. Karang tigö.

28. Bapoesè padö ékoewe, batalingó padö

bibije.

Dj. Ragó.

29. Kètè mandjadi kawan, gadang man-

djadi lawan.

Dj. Api.

30. Lantai di tèmbaq, idoeëng nan kanai.

Dj. Kantoeï.

gaat, de opening huiswaarts gekeerd is,

en omgekeerd als men huiswaarts gaat de

opening naar den kant der bron wijst.

21. In zijn jeugd zoo groot als een ge-

weerloop) ;volwassen zoo breed als

een plank.

A. Een pisangblad.

22. Kamers beeft bet, maar deuren niet.

A. De bamboe.

23. Geschubd en toch geen draak, met

horens en toch geen huis, een pa-

joeëng (zonnescherm) dragend en toch

geen vorst.

A. De ananas-vrucht.

Gondjong beteekent de spitsen op de

daken der Maleische woningen.

24. Zijn aderen steken in de aarde, het

legt eieren in de wolken, het gaat over

de handpalm als over een vonder.

A. De kokospalm.

Ik kan de laatste woorden niet beter

vertalen. De vergelijking doelt misschien

op de wijze waarop de vruchten in de

bloemscheede rusten, maar is dan toch

zeer gezocht.

25. Een oude van dagen met een buis

van kralen.

A. De tjoebadaq-vrucht (Artocarpus

integrifolia).

26. Het gat uittrekken en den paal laten

staan.

A. Een ring dien men van den vinger

neemt.

27. ’s Nachts is het een vorst en daags

is het een slaaf.

A. Een karang tigö.

Een koperen olielamp, zoo genoemd naar

drie pitten,

die er op gebrand kunnen

worden.

28. De navel aan het staarteinde en de

ooren aan de lippen.

A. Een mand.

29. Klein is ’t een vriend, groot een vijand.

A. Vuur.

30. Op den vloer wordt geschoten en de

neus geraakt.

A. Een veest.

III. 2. l!i

— 146 —

31. Oerang toewó babadjoe basi.

Dj. Lokan.

32. Oerang toewö mati bagantoeëng.

Dj. Dauoen karisiëq.

33. Kapaq ampè, kaki anam, ékoewe

tjandö mariara, kapalö boetó rnang-

gèlèng-gèlèng.

Dj. Si patoeëng.

34. Nan di kadja indaq baékoewe, nan

mangadja indaq bakaki, nan rnalihè

indaq bakapaló.

Dj. Lontjè, oela, kapitiïng.

35. Sapandjang-pandjang lidi, lidi a nan

pandjang?

Dj. Lidi oedjan.

36. Di boekaq kaijen tasoeó roeinpoeï, di

boekaq roempoeï tasoeó dagiïng, di

boekaq dagiïng tasoeo toelang. di boe-

kaq toelang tasoeó banaq; masoewq

basah, kaloea karïïng.

Dj. Djagoeëng nan di aboejs.

37. Baarnpè manoemboewq, badoewö ma-

nampi, soerang mahalau.

Dj. Kabo.

38. Kètè ra, gadang ba, mati bi.

Dj. Raboeëng, batoeëng, bilah.

39. Baboelalai boekannjó gadjah, man-

tjakau boekan harimau, mandangoeëng

boekan alang-alang.

Dj. Rangi.

40. Mahasöq boekan kaboeï, mariaq boe-

kannjö ombaq.

Dj. Nasi manggalagaq.

41.

Bataloewe di até goenoeëng, manaté

di oedjoeëng koekoe.

Dj. Koetoe.

31. Een oude van dagen met een ijzeren

buis.

A. Een lökan (een soort van oester).

32. Een oude van dagen die hangende

sterft.

A. Doode pisangblaren.

33. Vier vleugels, zes voeten, een staart

als een kanon en een schuddend hoofd

zonder oogen.

A. Een libellula of glazenmaker.

34. Die gejaagd wordt heeft geen staart,

die hem aehteijaagt geen voeten, die

er naar kijkt geen hoofd.

A. Een kikvorsch, een slang en een

krab.

35. Wat is van alle lidi’s (nerven) de

langste (nerf)?

A. De lidi oedjan (regen).

36. Wordt het doek (kleed) geopend, dan

vindt men gras, onder ’t gras vindt

men vleesch, onder ’t vleesch vindt

men been, en in het been merg; het

gaat er nat in (nam. in den pot) en

komt er droog uit.

A. Gekookte Turksche tarwe.

37. Vier zijn er die stampen, twee die

wannen en één die vervoert.

A. Een karbouw.

38. Klein is het ra, groot is het ba,

dood is het bi.

A. Raboeëng (jonge bamboe; uit-

spruitsels, die gegeten worden); Ba-

toeëng (naam van een groote bam-

boe-soort); Bilah (de latten van de

batoeëng gemaakt).

39. Hij heeft een snuit en is toch geen

olifant; het verslindt en is toch geen

tijger;het gonst en is toch geen vlieger.

A. Een muskiet.

40. Het dampt en is geen mist, het bruischt

en is geen golf.

A. Kokende rijst.

41. Het legt eieren op een berg, die uit-

komen op den rand van de nagels.

A. Een luis.

— 147 —

42. Moeló njö kètè, lah itoe njö gadang,

sampai oemoewe njö soeroeï kètè djoeö.

Dj. Boelan,

43. Oerang toewö bataling') sabalah.

Dj. Badije.

44. Tasinggoeëng roesoewqnj j,tasirah ka-

palonjö.

Dj. Api-api.

45. Badaboewq kabawah,

di tjari kaaté.

Dj. Atöq tirijs.

46. Isinjö di loea, koelinjö di dalam, di

balah moengkó di koebaq.

Dj. Kalang ajam.

47.

Baq namó baq goenonjö, diam di

roemab sanamonjö.

Dj. Kabè pinggang.

48.

Roesaq si toewö indaq manga, roesaq

si tangah indaq manga, roesaq si

boengsoe moengkó loeloejs.

Dj. Parièn.

De berg waarop de luis eieren legt, is

het hoofd van den mensch;die eieren

worden tusschen de nagels fijngewreven.

42. Eerst is het klein, dan wordt het groot,

als het oud is gaat het achteruit en

wordt weer klein.

A. De maan.

43. Een oude met één oor.

A. Een geweer.

44. Zijn zijde wordt gestreken, zijn hoofd

wordt rood.

A. Lucifers (en doos).

45. Er valt iets naar beneden en het wordt

boven gezocht.

A. Een dak dat lek is.

46. Het vulsel is buiten en de huid bin-

nen in, het wordt door midden gehakt

en geschild.

A. De ingewanden van een kip.

Wat men van een vrucht weggooit is de

schil. Onder die schil zit het vrucht-

vleesch aisinjó”, dat waarmee de vrucht

gevuld is. De ingewanden der kip, die

men wegwerpt, zijn hier hare schil ge-

noemd,maar ’t geen men eet »isinjó”

zit niet in, maar om die schil, erbuiten.

Een vrucht schilt men eerst en snijdt

die dan door midden,maar de kip moet

eerst door midden gehakt worden,om de

schil (de ingewanden) te kunnen verwij-

deren.

47. Zooals de naam is het nut er van,

het woont in ’t huis van denzelfden

naam.

A. Een gordel (band om de zijde).

Kabè is vastbinden, omwinden,ping-

gang, de middel, de zijde. De naambeteekent derhalve »de zijde, de middel

omwinden”; en wijst dus aan waartoe

het voorwerp dient. Het huis waarin of

liever waarom het voorwerp woont . is

de spinggang”, en draagt dus denzelfden

naam als het voorwerp.

48. Is de oudste stuk, dat hindert niet;

is de middelste stuk,dat hindert (ook)

niet; (maar) is de jongste stuk, dan

zinkt (alles er door).

A. Een bamboekoker waarin men wa-

ter haalt.

Zoo’n koker bestaat uit twee geledingen

— 148

49. Loepo tabaow, takana tingga.

Dj. Atjè.

50. Pagi bakaki ampè, tarigah naiëq ba-

kaki doewö, patang bakaki tigö, matö

ampè, gigi di loea.

Dj. Oerang sampai toewö.

51. Si kitjaq si kitjam, rio-rio kandi.

Nan masaq nan masam, nan moedö

nan manijs.

Dj. Antimoen.

52. Di timang boekannjó anaq, di boeang

boekannjö saröq.

Dj. Djalö.

53. Kaliïng mandi darah.

Dj. Boeah paló.

54. Di boekaq sa gadang alam, di sahöq

sa gadang koekoe.

Dj. Matö.

55. Ambije doeri, bapaga doeri, saroegö

di dalam, narakö di loea.

Dj. Doerian.

56. Indoewq indiïng.

Dj. Sandoewq tasisip di dindiïng.

en heeft dus drie schotten, waarvan het

bovenste en middelste worden doorboord.

Is ook het onderste (de jongste) door-

boord, dan is het vat lek, onbruikbaar.

49. Vergeet men (het), dan wordt (het)

meegenomen; denkt men er aan, dan

blijft (het) achter.

A. De boschbloedzuiger.

50. In den morgen heeft het vier voeten,

op den middag twee, ’s avonds drie

voeten, vier oogen en de tanden bui-

ten (den mond).

A. De mensch tot hij oud wordt.

Gigi di loea doelt op het betel prui-

men Oude menschen die geen tanden

hebben om de pruim te vermalen, stam-

pen haar fijn in een daartoe bestemden

vijzel.

51. Si kitjaq si kitjam, rio-rio kandi. Rijp

is het zuur, jong is het zoet.

A. De komkommer.De onvertaald gelaten woorden schijnen

slechts een aanhef zonder beteekenis te

zijn.

52. Het wordt op de armen gewiegd en

is toch geen kind, het wordt weg-

geworpen en is toch geen vuilnis.

A. Een werpnet.

53. Een Klingalees in bloed badende.

A. Muskaatnoot.

De bewoners van de kust van Koroman-del zijn veel donkerder dan de Maleiers,

de donkerbruine noot wordt bij den

Klingalees vergeleken, de roode foelie is

het bloed.

54. Geopend zoo groot als (omvat het)

de wereld, gesloten zoo groot als een

nagel.

A. Het oog.

55. Het neemt doorns, het is met doorns

omheind; de hemel van binnen, de

hel van buiten.

A. De doerian.

56. Het moedertje dat zit te wachten op

’t geen ze krijgen zal.

A. De rijstlepel, tusschen de omwan-

ding (van gevlochten bamboe) ge-

stoken.

149 —

V. SPREEKWOORDEN.

Wij hebben in de vorige bladzijden kennis gemaakt met raadsels, liedjes en

met vrij omvangrijke verhalen der Manangkabo-Maleiers,die allen tal van woord-

en zinvormen bevatten welke men in het literarisch Maleisch te vergeefs zal zoeken.

Maar zij missen één bestanddeel dat meer dan eenig ander het volk kenschetst,

dat in ’t bijzonder de taal karakteriseert en dat iu waarheid het zout der taal is;

ik bedoel de spreekwoorden „paméjö”, waarvan een eindeloos aantal steeds aan het

volk op de tong ligt.

Er is geen levensomstandigheid, er wordt geen gesprek, ik zou haast zeggen,

van welken aard ook, gevoerd, waarin geen spreekwoorden worden te pas gebracht.

De geheele oendang-oendang, de wetten,

’t zij geschreven of mondeling over-

geleverd, zijn met spreekwoorden doorweven, ja, daarin saamgevat!

De meeste daarvan hebben in hooge mate de eigenschap, in eenige weinige

woorden een geheelen gedachtengang uit te drukken, een gedachtengang die door

den vreemdeling moeielijk uit die woorden kan worden ontleed. En toch, eerst dan

zijn vertrouwelijke gesprekken met den Maleier mogelijk, wanneer men den zin

zijner spreekwoorden verstaat en ze weet te gebruiken. „Begrijpt men zijn spreek-

woorden, dan kent men het volk”, is hier geheel van toepassing.

In het eerste gedeelte van dit Deel komen, bij de behandeling der oendang-

oendang en ook elders, eenige paméjó’s ter sprake, die ik, om herhaling te ver-

mijden hier achterwege laat, zoodat ik mij in de volgende regels zal bepalen tot

het mededeelen van een zes en negentigtal, die meer dan de evenbedoelden in het

dagelijksch leven van toepassing zijn.

Waar zulks mij mogelijk was, heb ik het Maleische door een Nederlandsch

spreekwoord vertaald, maar dikwijls kon ik dat niet en voegde dan een omschrijving

bij de zooveel doenlijk letterlijke vertaling.

Behalve de spreekwoorden kent het Manangkabo’sch nog een reeks eigenaardige

uitdrukkingen, die de Maleier „pambaowan”, „aanbrengsels” noemt, beeldsprakige

gezegden, die gaarne gebruikt worden en niet minder dan de spreekwoorden meer

dan oppervlakkige studie vereischen om begrepen te worden

Van deze zal ik in de reeds meermalen vermelde woordenlijst de mij bekende

opteekenen.

III. 2. 19‘

Paméjó.

1 . Baq siamang koe-

rang kajoe.

2. Baq andjiïng bar-

anaq anam.

‘ó. Baq andjiïng ka

dahoeloean.

4. Baq kambiïng dèh

randjau.

5. Baq barimau ka

lapéan laboew.

6. Baq kajoe bataré

ka oedjoeëng.

7. Baq langau di

ékoewe gadjak.

8. Baq ajam gadijs

bataloewe.

9. Baq balaki oerang

si Anoq.

10. Baq roeinpoeï di

timpó oedjan.

Spreekwoorden. Verklaring.

Gelijk een siamang

,

die geen boomen

heeft.

Als een hond met

zes jongen (zoo ma-

ger).

Als een hond, die

(het wild) vooruit is.

Als een geit (die

gewond is) door de

randjau’s.

Als een tijger die

den weg (het spoor

van zijn prooi)

kwijt is.

Als hout met de

kern aan het uit-

einde.

Als een vlieg op den

staart van een oli-

fant.

Als een kuiken

(maagdelijke kip)

dat een ei legt.

Getrouwd met een

man van Si Anoq.

Als gras door den

regen neergeslagen.

De siamang, een soort van zwarte aap (Hy-

lobates leuciscus) is in het bosch buitengewoon

vlug, maar beweegt zich moeielijk op den

grond. Het spreekwoord komt overeen met ons

:

rondloopen als een kip die baar ei niet kwijt

raken kan.

Men zegt dit van iemand die er ellendig en

armoedig uitziet. Ook wordt het gezegd van

personen die alles verloren door wangedrag

van familieleden.

Dan is hij het spoor bijster, doordat hij het

wild niet meer ruikt,en loopt te zoeken naar

alle kanten,zonder te weten welke richting

te nemen. Het wordt gezegd van menschen,

die door al te groote voortvarendheid hun doel

voorbij streven, en komt nagenoeg overeen

met ons : zich zelven voorbij loopen.

De randjau’s zijn scherp aangepunte bamboe-

latten , die in den grond gestoken worden, omw'ild te dooden. De uitdrukking doelt op men-

schen die door een ongeluk getroffen worden

en daardoor geheel verslagen zijn, niet meer

weten wat ze doen, de kluts kwijt zijn.

Boos of uit zijn humeur zijn tegen anderen

over ’t een of ander, dat door eigen schuld

niet gelukt is.

Men zegt het van iemand die aan een an-

der, in ontwikkeling beneden hem staande,

raad vraagt en dien raad opvolgt.

Komt ongeveer overeen met de uitdrukking:

met een natten vinger lijmen. Het wrordt ge-

zegd van onstandvastige personen,van men-

schen die zich gemakkelijk laten medesleepen.

Van iets dat buiten den gewonen regel

gaat; men zegt het van een zaak die niet

in den haak is, die iets onbegrijpelijks beeft.

Si Anöq is een negari in Agam vanwaarde meeste elders tijdelijk verblijf houdende

goudsmeden afkomstig zijn. De spreekwijze

beteekent een belofte krijgen die allen schijn

heeft van niet te zullen worden gehouden.

Men zegt het van iemand,wien het voor

den wind gaat; die krijgt wat bij begeert.

Daarom is timpö hier vreemd; diroejs, be-

sproeien,

drukt de gedachte dunkt mij juis-

ter uit.

Men zegt dit van iemand die een zaak dui-1 1 . Baq goenoeëng Als een berg waar-

— 151 —

taangkè kaboeï.

1 2. Baq taboeëng sa-

roewé.

13. Baq bagantang

anaq ajam.

14. Mahitoeè'ng boe-

loe koetjiïng.

15. Baq badaq ndaq

tauoe di doeri.

16. Bamaijen oela ta-

doeëng.

17. Baq mananti oe-

rang dakoeloean,

baq raangadja oe-

rang koedian.

18. Baq garam sa

boekoe masoewq

lauoeï.

19. Baq katjang di

haboejs tjié-tjié.

20. Baq anaqoenggé.

21. Baq mananai mi-

njaq panoew.

22. Baq malioewe ka

oeboen-oeboen.

23. Baq mangadji di

door de wolken wor-

den aangetrokken.

Als een bamboeko-

ker van één gele-

ding.

Als kuikens die men

in een mand (eigen-

lijk een groote bam-

boe-maat) doet.

De haren van de kat

tellen.

Als een rhinoceros

die de doorns niet

voelt.

Met een vergiftige

slang spelen.

Wachten op dege-

nen die reeds vooruit

zijn;naloopen van

hen die nog achter

zijn.

Als een klont zout

in zee geworpen.

Boontjes stuk voor

stuk koken.

Als een jonge vogel.

Zoo zorgvuldig als

men een (kopje) vol

olie draagt.

Als (iemand die

tracht zich zelven)

op het hoofd te

spuwen.

Onderwijzen voor

delijk en helder weet voor te stellen, of een

geschil uit den weg weet te ruimen.

Zulk een bamboekoker is niet gesloten.

Daarom wordt dit gezegd van menschen die

geen geheim kunnen bewaren.

Terwijl men het ééne er in doet, vliegt het

andere er weer uit. Het wordt gezegd, wan-

neer men in een vergadering niet tot een re-

sultaat kan komen.

Heeft dezelfde beteekenis als ons: de huid

verkoopen voordat de beer gevangen is. Na-

tuurlijke!' zou het zijn,

indien de beteekenis

was: een onbegonnen werk doen.

Het wil zeggen : vertrouwen stellen in de

vriendelijke praatjes van een vijand.

Heeft de beteekenis van ons: met vuur spe-

len;

zich de handen branden ; de hand in een

wespennest steken.

Het is ons : het paard achter den wagen

spannen.

De beteekenis is : een kleinigheid die menaan een rijke geeft, maakt hem niet rijker,

evenmin als de zee door eenige zoutkorrels

zouter wordt. Vgl. ons in het denkbeeld zeer

overeenkomstig, schoon in het gebruik ver-

schillend, «water naar de zee dragen.”

Wil zeggen: allerlei dwaasheden doen.

Men zegt dit van een vrouw die de handen

niet uit de mouw weet te steken,die onhan-

dig en voor niets geschikt is.

Het beteekent: iemand naar de oogen zien;

ook : veel zorg aan den een of anderen arbeid

besteden. Zeer komt hiermede overeen het

door Prof. Pijnappel, Maleisch Woordenboek,

bl. 70 aangehaalde spreekwoord: Sapertimenatang minjak jang penoeh, dat

men in den vorm »baq manatang minjaq pa-

noew” ook wel in de Padangsche Bovenlan-

den hoort.

Het wordt gezegd van iemand die verwaand

is, alles beter wil weten dan een ander.

Heeft dezelfde beteekenis als n°. 22.

152 —

hadoq goeroe.

24. Baq mambaowaijië ka lauoeï.

25. Baqboedjangdjo-

long bakarijs.

26. Baq gadijs djö-

long basoebang.

27. Baq kalatiëq koe-

toe pindahan.

28. Baq kalatiëq oelè

tjoebadaq.

29. Baq tjatjiïog ka-

pané.

30.

Baboeni baq koe-

wauw.

31. Mahandjoeëngdi-

ri baq si pasin.

32. Baq koetjiïng

mamboenikan

koekoe.

33. Baq mantji rua-

soewq pabaréan.

34. Baq koetjiïng ma-

hintai mantji.

35. Baq djoendjoeëng

manampaq sirië.

36. Baq baloeï di ga-

tije ékoewe.

(in ’t bijzijn van)

zijn leermeester.

Water naar zee

brengen.

Als een jongeling

die voor ’t eerst een

kris draagt.

Als een meisje, dat

voor ’t eerst oor-

knoppen draagt.

Een luis met duim

en middenvinger

wegknippen naar

een ander.

Een oelè tjoebadaq

(zekere rups) met

duim en middenvin-

ger wegknippen.

Als een worm in

den zonneschijn.

(Zijn eigen naam)

roepen als de argus-

fazant.

Zich zelven verhef-

fen als een si pasin

(de larve van de

libel).

Als een kat, die

haar nagels ver-

bergt.

Als een muis in de

rijstmand.

Als een kat die een

muis beloert.

Als de leiboom,die

de betelrank ziet.

Als een aal wiens

staart wordt gekne-

pen (tusschen de

nagels van duim en

middenvinger).

Ook dit komt in beteekenis met de beide

vorige spreekwijzen overeen.

Men zegt het van verwaande, trotsche per-

sonen, van menschen die zich zelven nummeréén of boven anderen verheven rekenen. Die van

niet komt tot iet, kent zich zelven niet.

Van gelijke beteekenis als n°. 25.

No*. 27, 28 en 29 beteekenen afgunstig zijn,

zich verbeelden dat een ander wordt voorge-

trokken. De uitdrukkingen worden gewoonlijk

toegepast op vrouwen die afgunstig zijn op

hare medeechtgenooten.

Wordt gezegd van menschen die altijd over

zich zelven spreken,

overal hun eigen naambij noemen. Even als de koekoek bij ons, draagt

de koewauw zijn naam naar het geluid dat

hij maakt.

Men zegt het van personen die altijd zich

zelven prijzen en het komt dus overeen met

ons: eigen lof stinkt.

De uitdrukking doelt op valschheid; zoete

woordjes spreken met een slechte bedoeling.

Men zegt het van menschen die met streken

omgaan.

Wij zouden zeggen: met zijn neus in de

boter vallen. Men zegt het van iemand wien

alles meeloopt, die van alle kanten hulp en

ondersteuning krijgt.

Iemand dien men verdenkt, wiens houding

en gedrag aantoont, dat hij kwaad in het

schild voert.

De uitdrukking komt overeen met ons : het

is koren op zijn molen.

Men zegt dit van iemand die gewoon is

alles overhaast te doen; die, wanneer hemiets bevolen wordt, al aan den gang gaat voor

men nog heeft uitgesproken. Ook wordt het

gebruikt om iemand tot veel spoed aan te

manen; zoo als wij zeggen: als een pijl uit

den boog.

— 153 —

37. Baq malongkèh

badjoe sandè.

38. Baq padi gadang

di siangi.

39. Baq doeri dalam

dagiïng.

40. Baq doeri dalam

rakoeëngan.

4 1 . Baq santan djo

tanggoeli.

42. Baq oentö ma-

njarahkan diri.

43. Baq batoe taba-

nam ka loeboewq.

44.

Baq koendoewe.

45. Baq koekoeran A-

gam.

46. Baq landasan

goejah.

47. Baq ladiïng ta-

djarn sabalah.

48. Baq ajam ka pa-

goe.

49. Baq balam rna-

nampaq siköq.

50. Baq kambiïng

dèh koeróq.

Als het zich wrin-

gen in een nauw

buis.

Dit zegt men, wanneer een twist, tusschen

man en vrouw hij v. ,na lang over en weer

praten is bij gelegd.

Als ’t wieden van

volwassen rijst.

Als een splinter in

’t vleesch.

Als een beentje in

de keel.

Als klappermelk

met suikerstroop.

Als een kameel die

zich zeiven overgeeft

(knielt om zich te

laten beladen).

Zooals een steen in

een kolk zinkt.

Als een kalebas-

plant.

Als een Agamsche

klapperrasp (naar

klappers verlangt).

Als een los staand

aanbeeld.

Als een kapmes dat

aan ééne zijde

scherp is.

Als een kip op zol-

der.

Als een duif die een

valk ziet.

Als een geit door de

schurft aangetast.

Die men daardoor toont als nog klein of

jong te beschouwen. Men bezigt de uitdruk-

king van personen die gaarne anderen ver-

kleinen,om zich zelven te verheffen.

De uitdrukking wordt gebezigd bij het ver-

nemen van een slechte tijding, om daarmede

uit te drukken,hoe onaangenaam het is.

Is gelijkbeduidend met het voorgaande n°.

Geheel gelijk aan ons: met de stroopkan

loopen.

Wil zeggen: berouwvol zijn, schuld beken-

nen. Ook wordt het gebezigd om nederigheid

uit te drukken.

De steen blijft op den bodem liggen, omdatin een kolk geen stroom loopt. De uitdrukking

wordt gebezigd van menschen die huisvast

zijn,

ook van jong gehuwden die den gan-

schen dag bij elkaar zitten.

Die zich namelijk overal door slingert en aan

alle andere gewassen een steunpunt vindt voor

haar ranken. Men zegt het van iemand die

zijn eigen weg weet te vinden;

ook van

degenen, die overal hulp weten te krijgen.

Agam ligt meer dan 3000 voet boven de

zee, zoodat de klapperboom er weinig of geen

vrucht draagt en de klappers er dus duur zijn.

Men zegt dit van vrouwen die mangek zijn.

Het wordt gezegd van een onbepaald bevel

,

van wetten die voor dubbelen uitleg vatbaar

zijn; ook van menschen op wie weinig staat

is te maken.

Het wordt gezegd van menschen die gaarne

van anderen genieten, maar zelven voor nie-

mand iets over hebben. Ook kan men het

soms vertalen door : de vriendschap kan niet

van éénen kant komen.

Deze uitdrukking is meer bepaald eigen aan

Padang, waar de rijst op den zolder bewaard

wordt. Men bedoelt er mede : iemand die van

den hoogen boom afteert.

Zoo van zijn stuk, beteuterd zijn; met den

mond vol tanden staan; als iemand die geen

tien kan tellen.

D. w. z. : iemand die zijn leed of zijn schande

niet kan verbergen; ook iemand die nergens

hulp kan krijgen.

III. 2. 20

154 —

51. Baq koetjiïng ka-

padasan.

52. Baq prauoe indaq

bakamoedi.

53. Baq pajoeëngroe-

saq bingkai.

54. Baq oepië laréh.

55. Moembang dja-

toew, karambije

djatoew.

56. Baq lirnau: di

alahkan bind aloë.

57. Baq koetjiïng

mandjapoeï api.

58. Baq boengö di

timpö pané.

59. Baq mantji saé-

koewe pangadoe

saratoejs.

60. Baq koedö pala-

djang boeki.

61. Baq mantji mala-

djang atah.

62. Baq auoewe di

até boeki.

Als een kat die iets

scherps heeft gege-

ten (haar mond ver-

brand heeft door

peper te eten).

Als een schip zon-

der roer.

Als een zonnescherm

waarvan de balei-

nen stuk zijn.

Als de bladscheede

van den pinang-

palm, die afvalt

(zoodra ze dood is).

Jonge en oude klap-

pers vallen af.

Men zegt het van iemand,die overal gaat

om hulp,

zonder voor de oorzaak van zijn

ongeluk uit te komen.

Het wordt gezegd van een gezin of een kam-

pong waar geen hoofd is,waar geen gemeen-

schappelijk overleg bestaat.

Ongeveer als het voorgaande. Een familie

waarin geen eensgezindheid bestaat.

Het heeft de beteekenis van ons: ouden

moeten, jongen kunnen sterven.

De zin is dat de dood zoowel jongen als

ouden wegrukt, niemand verschoont.

Als een citroen-

boom,

die door de

bindaloe gedood is.

Als een kat die men

zendt om vuur te

halen.

Als een door de

warmte verwelkte

bloem.

Als honderd (men-

schen) die één muis

vervolgen.

Als een paard dat

een (steilen) heuvel

opdraaft.

Als een muis,

die

(terwijl er men-

schen bijzitten) met

een vaart aankomt

en eenige verstrooi-

de padi-korrels weg-

haalt (daartoe door

honger gedreven).

Als een bamboe-

stoel op den top van

een heuvel.

De bindaloe is een woekerplant die steeds

in menigte op citroenboomen voorkomt. Despreekwijs beteekent, dat menschen die mengoed doet

,den weldoener vaak tot op het hemd

ontkleeden en groot worden ten zijnen koste.

Het dier zou zijn boodschap slecht doen en

bij ’t vuur blijven zitten. Men zegt het tegen

iemand, die altijd nalatig is in het opvolgen

van gegeven bevelen. Wij zeggen op gelijke

wijs: hij stuurt zijn kat.

Hiermede wordt bedoeld, iemand op wien

men niet aan kan;

die niet trouw is,

niet

oprecht.

De beteekenis is dat iemand die van alle

kanten belaagd en aangevallen wordt,

het

eindelijk moet verliezen. Wij zeggen : veel hon-

den zijn des hazen dood.

Het spreekwoord doelt op een gewilligen

sukkel , op iemand die zich voor alles gebrui-

ken laat.

Het doelt op personen, die in den regel be-

deesd en kleinmoedig, zich bij de een of andere

gelegenheid geheel onverwacht doen gelden.

Wordt gezegd van menschen, die erg on-

handig zijn, die zich steeds bloot geven, niet

weten te zwijgen waar ’t noodig is. Soms kan

— 155 —

63. Baq katjang mi-

ang di boeki.

64. Baq mitoewö mati

anjoeï.

65. Baq badjaq da-

boeloe dari djawi.

66. ! ’aq padi di kabè

djo dauoennjó.

67. Baq pasang ma-

soewq moearo.

68. Baqtoengkoedja-

rangan tjié.

69. Baq itiëq bata-

loewe dalam aijië,

kamoda kahau-

oejsan.

70. Ajam bataloewe

dalam padi, ka-

moda kalaparan.

7 1 . Baq antimoen ba-

lagó djo doerian.

72. Tinggi tabang,

randah palapoew.

73. Mandatjéhkan di-

ri baq dauoen koe-

ni.

Als jeukboontjes op

een keuvel.

Als een schoonmoe-

der die men laat

verdrinken (omdat

men beschaamd zegt

te zijn, zich in haar

bijzijn te ontklee-

den).

De ploeg eerst en

dan de koe.

Als (een bos) padi

,

met rijstbladeren

dichtgebonden.

Als de vloed, (die ’t

water opstawt) in

den riviermond.

Als een stookplaats

met een treeft (ge-

woonlijk gevormd

door drie steenen).

Als een eend die

haar eieren in ’t wa-

ter legt en omkomt

van dorst.

men het vertalen door: zijn eigen glazen in-

gooien, zijn eigen nest bevuilen.

Katjang miang is eene soort van boontjes die

met fijne baartjes bezet zijn en bij aanraking

hevige jeukte veroorzaken. Het wordt gezegd

van menschen die kwaad spreken en lasteren.

Het doelt op menschen die nooit iemand

helpen,

en daarvoor altijd een reden bij de

band hebben.

De dingen verkeerd doen, omdat men ze niet

begrijpt, er geen verstand van heeft. Wij zeg-

gen : het paard achter den wagen spannen.

Men zegt het van menschen die het een of

ander op zich nemen zonder genoegzame voor-

bereiding, van handelaren die geen kapitaal

hebben.

Zoodat de prauwen gemakkelijk kunnen bin-

nenvallen. De uitdrukking wordt gebezigd,

wanneer een moeielijk werk meêvalt.

Het heeft dezelfde beteekenis als ons: koek

en ei zijn,pot en pan zijn.

Dit zegt men van iemand die zich bij men-

schen van aanzien indringt, maar die door

hen per slot van rekening toch niet geholpen

wordt.

Een kip die in de

padi legt en van

honger sterft.

Als een komkommer

in gevecht met een

doerian.

Hoog opvliegen en

laag de veeren op-

zetten.

Heeft geheel dezelfde beteekenis als de vorige

uitdrukking.

Dit komt geheel overeen met ons : vechten

tegen de bierkade; met groote heeren is het

slecht kersen eten.

Het spreekwoord doelt op grootsprekers

,

bluffers.

Wat mandatjéhkan in dezen zin betee-

kent, is niet recht duidelijk. Gewoonlijk komthet voor als klanknabootsend woord en is

dan «aanzetten”, zooals een Maleier een

paard doet door tjéh tjéh te zeggen. Dekoenibladeren worden in de toespijs voor de

rijst gedaan om er een lekkeren geur aan te

geven; en de uitdrukking doelt dan ook op

menschen die gaarne den schijn aannemen van

knap of voornaam te zijn.

156 —

74. Mandapè pisang

takoebaq.

75. Sapandjang ba-

dan, sapandjang

ikö bajang-ba-

ja»g-

76. Poenggoeè'ng la-

diing di asali ta-

djam djoeö.

77. Manapoewq aijië

di doelang, tapa-

tjab ka inoekö

djoeö.

78. Maloedah ka até

angin,

moekó

djoeö nan kanai.

79. Kö adó saka adö-

lab samoeï.

80. Baq goentiïng

makan di oedjoe-

ëng.

8 1 . Maïsi panoew-pa-

noew, toenggang-

kan abijs-abijs.

82. Baq garètjèq a-

jam ladang.

88. Baq karimau ka

mantjakau.

84. Baq si koedoeëng

bolië tjitjin.

85. Baq kötèq ajam

bataloewe.

86. Baq andjiïng ma-

ngoenjab toelang.

Geschilde pisang

krijgen.

Zoo lang als het li-

chaam is, zoo lang

is ook de schaduw.

Als de rug van een

kapmes maar gesle-

pen wordt,

dan

wordt hij wel scherp.

Wordt met de vlak-

ke hand op het wa-

ter in een nap ge-

slagen,dan bespat

men zijn eigen aan-

gezicht.

Als men tegen den

wind in spuwt, dan

spuwt men zich zel-

ven in ’t gezicht.

Waar suiker is, zijn

ook mieren.

Als een schaar die

aan de punt knipt.

(Iets) ten boorde

vullen, dat (door een

ander) geheel wordt

uitgestort.

Pronken als een

haan (die een kip

wil treden).

Als een tijger, die

(zijn prooi) grijpt.

Als iemand met een

verminkten ring-

vinger, die een ring

draagt.

Kakelen als een kip

die een ei gelegd

heeft.

Als een hond die een

been knauwt.

Is gelijk aan ons: iemand wien de gebra-

den duiven in den mond vliegen.

Dit wil zeggen : men moet de tering naar

de nering zetten , niet boven zijn krachten

gaan.

D. w. z.: als men maar wat moeite doet,

dan gelukken de meeste zaken; volhardende

arbeid komt alles te boven.

Ongeveer gelijk aan ons: die zijn neus

snijdt, schendt zijn aangezicht. Soms ook ge-

bruikt in den zin van : die kaatst moet den

bal verwachten.

Komt overeen met ons: zijn eigen nest be-

vuilen.

D. w. z.: in voorspoed ontbreekt het nooit

aan vrienden.

Wordt gezegd van iemand die eerst ons

vertrouwen gewonnen heeft en ons later een

kool stooft.

D. w. z.: ondank is ’s werelds loon.

Het wordt gezegd van iemand die vergeef-

sche pogingen doet om de liefde van een

vrouw te winnen.

Een bullebak, iemand die steeds een ander

afsnauwt.

Dat staat mal en de uitdrukking wordt dan

ook gebruikt, wanneer iemand van lage af-

komst tot zekeren rang is opgeklommen, omaan te duiden dat hij zich daarin niet op zijn

plaats gevoelt. Vgl. ons

:

Al draagt een aap een gouden ring,

Hij blijft altijd een leelijk ding.

Zijn eigen goede daden rond bazuinen.

D. w. z.: iets met tegenzin doen. Men bedoelt

waarschijnlijk, dat de hond liever het vleesch had.

— 157 —

87. Baq moesangma-

lihè malam.

88. Baq makan pèlö

matah.

89. Baq tjiri tingga

di tapian.

90. Baq laloe di ala-

man djandö.

91. Baq balimau ladó

oenggé.

92. Langau di saba-

rang lauoeï nam-

paq, gadjah di

paloepoewq mató

ndaq nampaq.

93. Asiïrig padang,

asiïng bilalang

,

asïïng uegari lai-

jen ganggamnjö.

94. K6 dakè imbau

mahimbau,

ko

djauoew djalang

mandjalang.

95. Katjije kajoe, ka-

tjije dahannjö; ga-

daug kajoe,ga-

dang dahannjö.

96. Manariëq bapan-

djang tangan

;

marobaijië bata-

ngan singkè.

Als een moesang die

in ’t duister ziet.

Als het eten van

rauwe aardappelen.

Als de uitwerpselen

die aan den rivier-

kant blijven liggen.

Als iemand die over

het erf loopt van de

vrouw, van wie hij

gescheiden is.

Als ingesmeerd met

Spaansche peper.

Een vlieg kunnen

zien aan de overzij

van de zee, en een

olifant op zijn eigen

ooglid niet bemer-

ken.

Velden en sprinkha-

nen verschillen, een

ander land heeft an-

dere gebruiken.

De nabij wonenden

behoort men uit te

noodigen (als er

feest is) ; de veraf-

wonenden bezoekt

men,

geschenken

medebrengende.

Kleine boomen heb-

ben kleine takken

;

groote boomen heb-

ben zware takken.

De hand lang maken

bij het koopen,en bij

het betalen een kor-

te hand hebben.

Zegt men van iemand , die altijd het een

of ander geheimzinnigs aan de hand heeft.

D. i. van den nood een deugd maken.

Minder kiesch maar gelijk aan ons: uit het

oog, uit het hart.

D. w. z.: zich door valsche schaamte van de

een of andere daad laten weêrhouden.

In een zeer onaangename positie zijn;den

wind van voren krijgen.

Dit komt overeen met ons : den splinter

zien in ’t oog van zijn naaste en den balk in

eigen oog niet bemerken.

Het wordt dikwijls gebruikt in den zin van

ons: nieuwe heeren,nieuwe wetten.

Dit is een dier spreekwoorden, waarin le-

vensregelen, voorschriften en wetten vervat zijn.

Het beteekent: ieder moet werken naar zijn

vermogen;

en 't komt dus nagenoeg overeen

met ons : ieder vogeltje zingt naardat het ge-

gebekt is.

Dat is: gaarne veel willen koopen, maarslecht betalen.

111 . 2 . 20*

— 158 —

VI. OVERLEVERING OMTRENT DE OORZAAK DER ONBEVAARBAARHEID VAN EEN PAAR

STROOMVERSNELLINGEN IN DE KOEANTAN-RIVIER EN AFLEIDING VAN

DEN NAAM MOEKÖ-MOEKÓ.

Verscheiden plaatsen dragen dezen naam, die door de Europeanen gewoonlijk

Möko-Möko wordt uitgesproken. Het plaatsje waarop onderstaand verhaal doelt, is

gelegen aan de Koeantan-rivier,niet ver beneden de monding van de Ombilin.

Van Moekö-Moekö tot Paloekahan is de Koeantan op vele plaatsen onbevaar-

baar, doordat groote rotsblokken in de rivier liggen, die bruisende stroomversnel-

lingen vormen.

Ik geef dit en een volgend stuk in het Arabisch-Maleisch karakter om den

lezer kennis te doen maken met de manier waarop de Manangkabo-Maleiers met

het Arabische alphabet omspringen.

Twee in hunne schrijfwijze voorkomende eigenaardigheden, waardoor zij aan

de ongeschiktheid van het Arabisch alphabet voor het schrijven hunner taal trachten

te gemoet te komen, vereischen wellicht een woord tot opheldering. Om den twee-

klank ai uit te drukken,plaatsen zij een | boven de ^ ,

en wanneer laatstgenoemde

letter als é of è, of de lettter^

als o, ö of 6 moet worden uitgesproken, plaatsen

zij er het teeken " boven,

hetwelk den naam van m i m e 1 a h (eigenlijk mim-

im a 1 ax

)draagt. Daar de klanken è en ö aan het einde der woorden door de

zachte gutturaal gevolgd worden, die het de gewoonte is door onze q uit te druk-

ken, voegen zij om dit aan te duiden aan de miuielah vaak nog de hamza (») toe.

Wel bevinden zich onder het overgroot aantal handschriften, gedurende de

Expeditie bijeen gebracht, vele die zich kenmerken door juistere spelling en gelijk-

matiger schrijfwijze, maar die zijn allen geschreven door leerlingen of oud-leerlingen

van Gouvernementsscholen,en daardoor ongeschikt voor het doel dat ik beoog,

namelijk aan te toonen, dat het niet mogelijk is, uit de met Arabisch karakter

geschreven geschriften der Manangkabo-Maleiers hunne taal te leeren.

f^ ^

i 1 A ^

Adölah tStökaló d&hoeloe-dahoeloe,tat&kaló

Moearó bahoeni, adólah doewó oerang laki-

ia,ki, satoe namonjö Datoewq-nan-Kiramat

balaijië di lapiëq pandan, soekoe Piliang,

*) Zie «Proeve tot opheldering van de gronden der Maleische spelling door W. Robinson,

uit het Engelsch vertaald door E. Netscher”, bl. 99, waar echter in plaats van JU® moet

gelezen worden : kJLol.

— 159 —

>L>4> )yo

^jA^<Xol 15" ^Li cXxx i^lXaxi âó'LX

ÎX îlX sîLsvJô vjS\ djtX_A-v-j

LX ^ÉL*.** vXiw l»ajcXax> [.jilXyc7J

tfj.A^tX-A_}l^'Jcue dlxJLo lXA-x)

^LüI L&»aa. \Sy2f* iXM ^ <»

ij^ cH;?î> vXJL» «JL^ c> .Uo ^lV_a_jI j_^L=a.

O uj.iXjÏAi t> iXjI l5jJva_j w^_a_S^5 jl_i

J P ^.aj SjlNX

'i ^ ^ - ^v-— A.A-£^ \>.X'%â. w Ü^..w ' A.Oj"

&aJ^j^ ^tX^J I P — i. -C A, I

—

5"i ^

|*l}lX XjiXy.2 ^ySL+X^ T 1. A._w ^

y

C t ! V

^Jijoul &!£jt OaAaa* 'wÏXAaT*..av &-A.„».C_jI

vXjI pLyot XaJ._>

>jLj J iXjLx> (j—

s

&AX o lXjLc jjl ^JtXX *_5^l i>. b^cX-A j

P O bj-~»

O lXjLc adX O jLo Jjj ^jJk.Ajl

ÜjlSS' ^jS'%-X/S^ ó «lXjL/—

:

O J^_i

iL&X J^j i«_^jJsjcX_i^_3'0 P

uCjI iX&a^**< J ijLsuo

{£yX+! o &a.^j p ^>LXa*/

&X*AAJ j» lp IX SJLjO *_> « g 4 <L/? vj 1,-AwU/

O a~Jjj ^lXajI aJLXjl VÜA^W OiÜLX)^»

P bj.xi pLyol

<-XjLc )j+* '^3n~ï-'^J~^P tXj—<' ^pb

,

âJ&I

5<V éV ** ‘V’ L^7-? °j-4—

7^ V^r° 8^-^La4»>0 lÛv 4^

PO** ^Lo v> &JX>t Ow^w

L^LÂj

negari Moearó; kadoewö gSla Pükië-Müré-

kan, soekoe Tj&niagö, negari Moearó, dionjö

kam&tièn mandéh, moengkó pai ka Indögiri

bSbidoewq, akan mandjapoeï kapan kaijen poe-

tië ka kapan mandéhnjö, moengkó sampai

ka Indögiri moengkó babaliëq handaq ka Moe-

arö, s&hari kó djoeó sampai di PSloekahan

antarö Doerian-gadang djan Si-Laké, dan bi-

doewq tjakó indaq mauoe di gSlab, moengkó

di pauoeïkannjó bidoewq kö di pinggangnjó, di

lièlonjó ka darè dan batoe-batoe di toendoewq-

annjó ka pakalang, sarató di soempahinjó: nan

sabinggó ikö ka até, sakali-kali indaq bolië di

lampauï, siapó malampauï toempah karam; ikó-

melah soempahnjö; sabat l) ikölah indaq bolië

di lampauï ombaq Paloekahan ikó.

Lapé dari Paloekahan, moengkó dibaow bi-

doewq tjakó kadalam aijië, moengkó di g&lah

djoeó moediëq. Sampai di Moekó-Moekó, bidoewq

indaq poeló mauoe di galah, moengkó di pau-

oeïkan poeló di pinggang, di hèlókan ka darè

dan sarató batoe-batoe di toendoewqannjö

poeló ka pakalang, moengkó di soempahinjó:

nan sahinggó ikö ka até, sakali-kali indaq bolië

di lampauï, siapó malampauï toempah karam;

baïtoe-melah soempahnjó; sabatj ikólah indaq

bolië di lampauï ombaq Moekó-Moekó.

Lapé dari Moekó-Moekó, moediëq ka Moearó.

Moengkó sabat banamó Moekó-Moekó, oerang

badoewó tjakó, sampai di sikó, mambasoew

moekonjö djan aijië; sabat ikölah di namóï

Moekó-Moekó.

Zie hier een korte opgave van den inhoud van het verhaal.

Zeer lang geleden, toen Moearó pas bewoond was, gingen twee mannen van-

daar in een prauw naar Indragiri om er een stuk wit katoen te halen, dat moest

dienen tot doodskleed voor de overleden moeder van een hunner.

Op den terugweg bij Paloekahan gekomen,tusschen Doerian-gadang en Si-Laké

,

bevonden zij den stroom zoo snel,dat zij de prauw niet konden voortboomen

,maar

‘) Sabat naar de uitspraak der Padangsche Bovenlanden voor sabab.

— 160 —

genoodzaakt waren te water te gaan, en de prauw met een om het middel gebon-

den touw naar den oever te trekken. Daar werd de prauw met behulp van onder

haar gestoken steenen vastgezet, waarna de beide mannen bezwoeren, dat die plaats

te allen tijde onbevaarbaar zou zijn, en dat ieder die ’t mocht willen beproeven er

voorbij te varen,met zijn prauw zou omslaan. Zoo was hun eed en daarom is de

stroomversnelling bij Paloekahan onbevaarbaar.

Zij sleepten de prauw een eind over land, brachten haar toen weer te water

en boomden stroomop. Bij Moekö-Moekó konden zij weêr niet verder boomen, moes-

ten op nieuw de prauw verlaten en haar op den oever sleepen, en nu bezwoeren

zij ook daar, dat die plaats te allen tijde onbevaarbaar zou zijn, en dat ieder die

de vaart beproefde, zou omslaan. Zoo was hun eed en daarom is de stroomversnel-

ling bij Moekö-Moekö onbevaarbaar.

Van Moekö-Moekó voeren zij stroomop naar Moearö. De reden nu waarom men

de plaats Moekö-Moekó 1

)noemt is deze, dat de beide mannen bij die plaats gekomen

hun aangezicht waschten met water. Daarom wordt de plaats Moekó-Moekö genoemd.

Het vervolg van dit stukje, dat ik van den Panghoeloe kapalö van Moearó

ontving, houdt in, dat de naam Koeantan ontstaan is uit samentrekking van

Koewah santan, dat saus van klappermelk beteekent. Die naam werd aan de

rivier gegeven, nadat daarin een groote pan met saus was uitgegooid, waarvan het

gebruik de bewoners had ziek gemaakt.

Het hier ondervolgend stuk is een facsimilé van een handschrift, dat ik kreeg

van Jang-dipertoean-Maradjó-Bongsoe, larashoofd van Pasimpai in de XII Kötö.

Hij geeft daarin een kort overzicht van den toestand van zijn land in vroegere

tijden, toen het nog niet onder Nederlandsch bestuur was gebracht. De schrijfwijze

is niet minder slordig dan die in n°. VI, doch komt iets nader bij de uitspraak.

VII. DE XII KÖTÖ.

Njinjiëq nan moeló-moeló, nan niantjantjang

malatië negöri 2)doewö bölé kótö, nan bagalaw

Njinjiëq-Soetan-Bandóró, nan toeroen dóri

boeki Si-Goentang-goentang, doewó djo Nji-

*) Mneko beteekent aangezicht.-) De r wordt in alle woorden sterk gebrouwd uitgesproken.

ïei

Ja-. yj^y*

Vj J 3 ->

oJi ^

^jr^ofc/V^ gmj***~*3yy

^^XT^ ^ <-»jV)Óy& y l^wA>»V*-*0

jjjjb^Jy CA?j £yj>^

rèh^ttéQjyy Cp*» <?y

Ha^r*f7- _

8^®1>^-J l}^l_3> T&PjtijtoJï

jipio» vj i fy^L»j>jjjt |

4t^li 1 '

y(i)^öjy» f_^5' ?by^My 2*i *^y* *<'

u5"

J“^)k» ^jiU <^^^t^0ÓAv2?

(^Li^ jr^ l

OU'-^0?t^Ti 1

1 Jj?*6°j^i^ r1'

Sc~&£t-‘*\3 1 *r^.jr-^ s'tgj

£>' j-yj ’f Lii-_j\_3^3^3:'

£»><yj 1t^b 1 s? >%*) s- ör

111. 2.

njiëq Radjó-Poetië,moelö-moeló mandópè ka

goenoeëng Nilam-idjau,toeroen ka Bölai-doewó,

döri Bólai-doewó ka Köto-toew6, dóri Kötö-

toewö ka Pasimpai.

Negöri-negóri nan dölam pègangan Jang-di-

patoean-Maradjö-Bongsoe s&ïnggan PStadjin-

Moearö-Sébó, saïnggan Tandjoeëng Si-Malidoe.

Nam6 negöri dölam ikó : Tandjoeëng, Si-Mali-

doe, Padang-lawé, Poelai, Si-Goentoewe, Loe-

boewq-Boelang, Si-Kabau, Soengei-D6ré, Poe-

lau-Poendjoeëng, Soengei-Kilangan,

Soengei-

Kamboeï, Loeboewq-Oelang-Aliïng, Doesoen-

tangah,

Si-Tópoejs,

Obai,

Moearó-Ékoewe

,

Bédaw-Alam, Loeboewq-Malakó, Djópang,

Sampoe, Loeboewq-gödang, Pasimpai, Tan-

djoeëng-Alam,Tandjoeëng-bóliëq, Soengei-Li-

mau, Batoe-Angi, Batoe-Kangkoeëng, Kötö-

Oebi,Kötö-Ilalang, Talau , Djoendjoeëng-Sirië,

Tarantang, Soengei-tabakaw.

Galaw oerang gödang nan dólam pègangan

Jang-dipatoean-Maradjó-Bongsoe.

Oerang gódang bagalaw Radjó-Sati-Alam

,

oerang gödang Tan-Toewö-Radjö-Hitam, oerang

gödang Radjö-Gagah, oerang gödang di Ran-

tau-Salah, oerang gödang Bandörö, oerang

gödang Toeankoe-Koewè-Koeasö,

oerang gö-

dang Njiëq-Soerékö,

oerang gödang Soetan-

Bindalö, oerang gódang Bagindö-Radjó-lntan,

oerang gödang Bagindö-Tan-Bandörö, oerang

gödang Padoekó-Si-Maradjö,

oerang gödang

Toewq-Malépoe, oerang gódang Lipati, oerang

gódang Tan-Bandörö, oerang gödang Ampang-

Mödjö-Lèlö, oerang gödang Tamboen-Tahi

,

oerang gódang Bagindö-Pintoe-Basaw,oerang

gödang Bagindö-Tan-Basaw ,oerang gödang

Radjó-Angin,

oerang gödang Bandörö- Poetië,

21

— 162

\Xt Lftóv Jlï' j &

^y^j» -Do^U* jLcü

c__-Aj ^ -* i

LJ^syJ tj£_^ ^ ->W>T3"^“

r^ *>*Sv>«?bA>-•‘^y

O'j^K) *^yJiS

f tuV>t £(-*“**£> ij* ?-!>--

t'gr->-^>^r'-Ji-

(Jt** Ai^4=-/L^r(>j3'^)/>±>w

^<£y*\- f x~T . . *\

»

(jJÏtijf,- ^

; 7^ ^"5^|jy/L 5

b‘£-J-A£ <,yfjk-fj)jk

1$u>y-y

tjyvü>9

oerang gódang Laboean,oerang gódang RMjó-

Labië; s&rató manti nan b&ampè: Manti-toewó-

R&djó-Kajö,

Radjó-Bandóró, R&djó-Mantóri,

R&djó-P&liaró; ikölah sandi r&djó.

Nan adat r&djó djókó ka ból ai b&sambah sa-

boeëng, djókó rintang b&amboeëng rawan;

doedoewq badjamba soerang. Djókó adat oerang

gódang, kó pai tampè b&tanjó, djókó poelang

tampè b&ritó. Djókó adat manti panghoeloe,

djókó manjambah dólam galanggang b&toekoeï

kapalonjó djo kaijen poetië.

Djókó pègang patji r3.djó dan oerang gódang

s&rató manti,

djókó patji panggam r&djó ta-

loewq djo rantau. Djókó patji djo panggam

oerang gódang tjantjang djo lütië.

Djókó patji djo panggam manti panghoeloe,

manjamókan negóri djo kampoeëng.

Djókó nan oentoewq dèh radjó, djókó bSboe-

roe tidaq djo andjiïng, djókó b&pikè tidaq djo

bólam ,djókó ka sawah tidaq baloeloewq

,djókó

ka lódang taq baarang.

Djókó nan oentoewq dèh oerang gódang ma-

njisó mahóbijskan; djókó ka tombang mSLnarimó

kapaló ómé; djókó ka lódang m&narimó boengó

ampiïng; djókó ka sawah baboengó ampiïng.

Djókó nan oentoewq dèh manti mSmStji ga-

langgang nan s&paampè.

Djókó salah oerang gódang padó r&djó ma-

njambah ka bawah tapaq.

— 163 —

j> uuj i -^3 vïs~.

y/'^ï3HV>lJr)->*^

ju^Vy fp I ^rrA5^

l<^Sy\jJû§ \jj Lf (é<^~>\ C»ji ii>

bkÜ /Jj /û»>i^

c^> Cl.

adcfViSuuó Vj3

^ ^Jj) b #&iWcP cjj 4_^^Xô

$-^M C*^? ^-oU” 4 C5^-?^

pXZCxj^ >* A-> V &k

Jjjj\0 r«-v-ui>la ^J>-^6 ^

^?i).>jrS** v^jLö

4

J3 5 Û?^

XjDkf**1^^ (?\«>i$j> *yp

(o C"* L l\rCjr)lé>

.d-53®

iS*~

(U Iy<s^

QjlS^L^ ^.<rvO ) U

Djökó salah oerang banjaq k&padó r&djó ma-

ngSdji oerang gódang-gödang s&ratö manti.

Djökó adat mandirikan r&djó t&kalö masó

d&hoeloenjó; masó d&hoeloenjó Daulat ka poe-

lang ka P&gaw-Roejoeëng, ónaq ka tinggS di

rantau, moengkó manangijs ónaq, kató ónaq:

ónaq tidaq batombang pandoelangan,

tidaq

b&séjó p&Iajangan,tidaq b5ölo pSmoekatan. Djo

apö soembüng ka dititiëq, djo apó patah ka

di kimpó? Moengkó b&kató Daulat: djapoeïömé

ka Batoe-Angi,Batoe-Kangkoeëng, Kótó-Oebi,

Kótó-Ilalang,ka T&rantang, T&b&kaw.

Apó kató ónaq, djo apó ka dèn djapoeï ómé

ikó paq? Kató ónaq; moengkó batinggakanlah

saloeï nan doewó bólé taije;ikólah soembiïng

ka pStitiëq,

pam&tji rantau doewó bólé kótó.

BSpaq lah poelang ka Minangkabau; moengkó

di amboeëng kabósaran ónaq, di pantjang ga-

langgang tinggi,

di pasoeëng kabau nan gö-

dang, di lópé sirië hilije djo moediëq, s&ïnggan

Pat&djin-Moearó-Sébó, inggan Tandjoeëng, Si-

MSIidoe,saïnggan Si-Rangkah nan b&dangkang,

inggan Si-Lolo poenai mati,inggan Si-Bóroewq

kaoedjanan, kajoe sarótoejs s& p&m&tang, ing-

gan inggan Si-Kilang Aijië-Bangijs. Moengkó

r&pèlah panghoeloe djo radjó, rapé manti djo

doebalang, rapé sagaló oerang toewó-toewó di

dóbië kabau nan gödang, radjó lah naiëq ka

djimbangan,poeti lah tinggS. di maligai

;k&dji

tamat, soerè baboekoeï; gajoeëng poetoejs, pó-

dang talStaq.

Djökó b&tanam oerang gódang masó dShoe-

loenjó b&ómé sapoeloew ómé bamakan djawi

— 164 —

o^4»^WvV» JOJI

A/S^h^

V^&ltë’ >^>

->~t©' v? ->

>

Cjj£>f

v5^>f^)>^»

£> i ->V

!***?4l)

r^^/Jiy ^^»^*lr^J 2> ƒ

sjM^5

6 <r^ U V Oj^/jjV g^5 (\? i »

*?

£~ww*\^ -~X> I «J^-txi ^/ t-ii <>-4>0

v^LLi#-

^°i\j-^i 3>*

L-As—o

ƒ C^^-*i>^ f<9*?^

ty/è£°4'f^fc-^tyr^]y-J cffV

J-P<

L&

K^CU Ur g_^C-lJD

'S&yj^r.ï

1 '

ejj'

iian saékoewe; djökö b&tanarn manti baïtoe djoeó.

Adat radjö ka badjölan masö dahoeloenjö,

toembaq badjölan mangiriïng, titah talajang

mangadóq,

moelió radjö dèh pangiriïng,

tagöq radjö dèh sandi djo oerang gódang.

Djökö adat radjö mati masö dahoeloenjö,

djökó saki bagandang nobat, djökó mati baki-

tjang póli, manigö hari;ilang r&djö

baganti radjö, poea röbah tagö,satijö bakarang,

nobat baboeni.

Djökö adat radjö kalólöq masö dahoeloenjó,

djökó lölóq bagandang nobat; djökö djagó b&-

boengké timoewe, ka toeroen bapajoeëng b&öpi.

Djökö adat oerang nikah b&doedoewqan raa-

lim nan batigö di isi ömé satali.

Djökö adat oerang ka söraq badoedoewqan

panghoeloe nan batigö maïsi ömé s&tali.

Djökö adat oerang ka baönaq kètè bakaijen

doewö ètö, ajam saékoewe körambije saboewah

,

göram salimai, böré sagantang, koewah koe-

niïng, djamba panoew.

Djökó adat oerang mati kapan nan s&lam-

pijs, tjówan s&boewah, oendoeëng-oendoeëng

sahalai. Djökö adat negóri s&pakat, adat kam-

poeëng sahijö.

De zin van dit stuk is als volgt:

De eerste voorouders die zich in de XII Kötó vestigden, Soetan-Bandörö en

Radjó-Poetië, kwamen van den berg Si-Goentang-goentang en bereikten eerst den

— 165 —

Piek van Korintji,waarna zij naar Bólai-doewó afdaalden en vervolgens naar Kötö-

toewö en Pasimpai. De landschappen die tot het gebied van Jang-dipatoean-Ma-

radjö-Bongsoe belmoren, strekken zich uit tot Patadjin-Moearó-Sébö en tot Tan-

djoeëng Si-Malidoe.

De namen dier landschappen zijn: Tandjoeëng, Si-Malidoe, Padang-lawé, Poe-

lai, Si-Goentoewe,Loeboewq-Boelang

,Si-Kabau, Soengei-Dóré, Poelau-Poendjoeëng

,

Soengei-Kilangan,

Soengei-Kamboëi, Loeboewq-Oelang-Alhng, Doesoen-tangah,

Si-

Töpoejs, Obai, Moearö-Ékoewe ,Bédaw-Alam, Loeboewq-Malakö

,Djópang, Sam-

poe, Loeboewq-gódang,

Pasimpai, Tandjoeëng-Alam,

Tandjoeëng-böliëq, Soengei-

Lirnau, Batoe-Angi, Batoe-Kangkoeëng, Köto-Oebi, Kètö-Ilalang,

Talau, Djoen-

djoeëng-Sirië, Tarantang, Soengei-tabakaw.

De titels der rijksgrooten in het gebied van Jang-dipatoean-Maradjó-Bongsoe zijn

:

de rijksgroote getiteld Radjö-Sati-Alam, de rijksgroote getiteld Tan-Toewö-Radjö-

Hitam, enz.

En die der vier manti’s: Manti-toewö-Radjó-Kajó, Radjo-Bandörö, Radjö-

Mantöri, Radjö-Paliaró; dat zijn de steunpilaren van den vorst.

Wat den vorst volgens de adat toekomt is: op de vergaderplaats den hulde-

groet te ontvangen en hanengevechten (te doen houden);wanneer feest gevierd

wordt, moet hem de long (van het geslachte dier) aangeboden worden.

Aan de rijksgrooten behoort bij vertrek uit of aankomst in de landstreek ken-

nis te worden gegeven.

Den manti’s en panghoeloe’s komt toe, om wanneer zij op het plein waar de

hanengevechten plaats hebben, hunne hulde brengen (aan den vorst), zich het hoofd

te dekken met een witten doek.

Wat aangaat den werkkring en de macht van den vorst, de rijksgrooten en

manti’s,

de vorst heeft macht over de bochten en rechte oevers (der rivieren;dat

wil zeggen: over het geheele land); de rijksgrooten hebben gezag waar gekapt en

gehakt is (in de verschillende nederzettingen), en het is de taak der manti’s en

panghoeloe’s orde in de dorpen en familie’s te handhaven. Den vorst komt toe, te

jagen zonder honden; te vogelen zonder lokduif; naar de sawah te gaan zonder

(hinder van) de modder; naar de ladang te gaan zonder (hinder van) de houts-

kool 1

)(d. w. z. het volk is verplicht dat alles voor den vorst te bezorgen; te jagen,

te vogelen, en zijn sawah’s en ladang’s te beplanten).

Den rijksgrooten komt toe: manjisö mahöbijskan 2).

*) Voor ’t aanleggen van een ladang wordt het bosch omgekapt en in brand gestoken,

zoodat zulk een veld vol houtskool ligt.

-) Van de beteek enis dezer woorden in dezen zin ben ik niet zeker. Het eerste beteekent:

een weinig overlaten, ten bewijze dat men genoeg van de voorgezette spijzen genoten heeft;

het tweede wil zeggen: opmaken, opgebruiken. De beteekenis der uitdrukking kan zijn dat

III. ‘2. 21*

— 166 —

Van de mijnen ontvangen zij een deel der opbrengst; van de droge en natte

velden een geschenk bij den oogst 1).

Den manti’s komt V4van de opbrengst der vechthanen toe.

Als een rijksgroote jegens den vorst heeft misdaan, dan werpt hij zich aan

zijn voeten om vergiffenis te vragen.

Als het volk jegens den vorst misdaan heeft, dan volgt een bestraffing 2)

door

de rijksgrooten en manti’s.

De wijze waarop in vroeger tijd de vorst is aangesteld, wordt dus verhaald:

De Daulat van Minangkabau 3)

zou terugkeeren naar Pagaw-Roejoeëng 3)en

zijn zoon achterlaten in dit verre land. Weenende sprak de prins: Uw zoon heeft

geen goudmijnen om goud te wasschen, geen belastingen om te innen, geen plaats

om visch te vangen met het sleepnet (d. i. geen middel om zich levensonderhoud

te verschaffen). Waarmede de schaarden (in het zwaard of mes) gelijk te maken?

Waarmede het gebrokene aaneen te smeden? (d. i. waar moet ik de noodige hulp

vinden? Tot waar strekt het gebied zich uit, dat ge mij schenkt om er inkomsten

uit te trekken?)

En de Daulat sprak: Goud kunt gij halen van Batoe-Angi, Batoe-Kangkoeëng

,

Kotö-Oebi, Kótö-Ilalang en van Tarantang, Tabakaw.

Wat antwoordde de prins? Waarmede vader zal ik dat goud halen? zoo sprak

hij (d. i. hoe zal ik bewijzen, dat gij mij het bestuur over die landen hebt afge-

staan?). En nu werd de (gouden) krisring van twaalf tail (door den vorst als

waardigheidsteeken) achtergelaten; dat is om de schaarden gelijk te maken, om

de landstreek der XII Kötö te besturen.

Nadat nu de vader naar Minangkabau teruggekeerd was, werd het waardig-

heidsteeken van den prins vertoond, een hooge vechthaan opgericht 4), een groote

karbouw geslacht, betel (d. i. uitnoodigingen) gezonden stroomaf- en stroomopwaarts,

tot Patadjin-Moearö-Sébö, tot Tandjoeëng en Si-Malidoe, tot Si-Rangkah nan ba-

dangkang, tot Si-Lolo poenai mati, tot Si-Böroewq kaoedjanan, honderd boomen

op een dijkje 5), tot Si-Kilang Aijië-Bangijs.

het den rijksgrooten toekomt, door het volk onthaald te worden, óf, — en dat acht ik meer

waarschijnlijk, — dat zij krijgen hetgeen overblijft, nadat de vorst zijn deel genomen heeft.

*) Het hier in den tekst genoemde a m p i ï n g is eene lekkernij van padi, die o. a. bij het

oogsten bereid wordt.2

)Bestraffing (met woorden); anders weet ik mangadji hier niet te vertalen. Dit

voorschrift is echter in strijd met den gewonen adat-regel,die zegt : «Een vergrijp tegen de

panghoeloe’s wordt met geld geboet, een vergrijp jegens den vorst met den dood.”3)Uitspraak in de XII Kótó voor Manangkabo en Pagar-Roejoeëng.

4)Op het plein, waar de hanengevechten gehouden worden, is een verhevenheid van + 1

meter hoog, in den vorm van een rechthoek opgebouwd uit zand, tusschen muren van rivier-

steenen ingesloten.

5) Ik denk dat de bedoeling is: naar honderd (d.w. z. zeer vele), personen van gelijken

rang werden die uitnoodigingen gezonden.

— 167 —

En de panghoeloe’s en radjó’s, de manti’s en doebalangs, en alle oudsten kwa-

men bijeen, een groote karbouw werd geslacht, de vorst beklom den troon, de

prinses nam plaats op den eerezetel, na ’t lezen (van het vorstelijk bevelschrift)

werd de brief dichtgevouwen;

toen de steekspelen afgeloopen waren,werden de

zwaarden neergelegd.

Bij het installeeren van een rijksgroote werd vroeger tien ömé betaald (d. i.

tien zestiende-tail gouds) en werd één koe geslacht; als een manti werd geïnstal-

leerd was het evenzoo 1).

Wanneer de vorst uitging werd hem een lans nagedragen; als een bevel was

rondgezonden, dan verscheen men (voor den vorst); de grootheid van den vorst was

gelegen in het gevolg, de kracht van den vorst in zijn steunpilaren, de rijksgrooten.

Wat nu betreft de gewoonten bij het overlijden van den vorst in vroeger

tijden,wanneer hij ziek was werd de nobat (rijkstrom) geslagen

,als hij stierf

het praalbed gereed gemaakt; op den derden dag — — — 2); was de vorst ge-

storven,dan werd hij vervangen ; omgevallen poear (een plant) overeind gezet

;de

plechtige overeenkomst (met den nieuwen vorst) opgesteld;de nobat geslagen.

Wanneer de vorst sliep sloeg men vroeger de nobat, wanneer hij ontwaakte

brak de dageraad aan 3), wanneer hij zijn woning verliet, werd hem het zonnescherm

en vuur nagedragen.

Een huwelijk werd gesloten ten overstaan van drie malim’s en daarvoor satali

goud betaald.

Scheiding geschiedde ten overstaan van drie panghoeloe’s tegen denzelfden prijs.

Bij bevallingen werden (aan de vrouw, die de moeder hielp) een stuk doek van

twee ètö (± een meter), een kip, een klappernoot, een pak zout, een gantang

rijst, gele toespijs bij de rijst en een met spijs gevulde schotel gegeven.

Bij een sterfgeval was noodig een doodskleed, een kom en een hoofddoek. De

gewoonte in een dorp was bij stemming te overleggen (voor men het een of ander

deed) en in een familie was men eenstemmig.

') Dat deed de tot dien rang verhevene, de negari werd onthaald.

2

) kan ik niet met volkomen zekerheid verklaren: zou kunnen staan

voor bebloed zijn, met bloed besmeerd zijn, is de poort eener vorstelijke wo-

ning. Kan dus de zin ook zijn: op den derden dag werd de poort met bloed besmeerd?3) De schrijver heeft waarschijnlijk willen zeggen, dat wanneer de vorst bij het aanbreken

van den dageraad uit zijn slaap ontwaakte, de nobat geslagen werd.

— 168 —

VIII. HET INZAMELEN VAN BIJENWAS EN HONIG.

De hier volgende beschrijving van de inzameling van bijenwas en honig, werd

mij medegedeeld door een Djoeragan toewö, was- en honiggaarder van Si-Lagö.

Daar dit onderwerp uitvoerig behandeld wordt in het eerste gedeelte van dit

Deel, bij het bespreken der inzameling van boschproducten,heb ik hier kortheids-

halve eene vertaling achterwege gelaten.

Djölong-djölong mandanga baritó di moesinnjö di sinoen adó si-alang di naiëqi lóbah di

manö-manö tampè.

Kó lai kadangaran baritó kö, mangkó di boewèlah si-doeangsö djo gagandin. Lab langköq

gagandin djo si-doeangsó, mangkó badjölan ka tampè si-alang di naiëqi lóbah, badoewó ba-

tigó oerang. Lab tibó di negöri kó di djölanglah panghoeloe sinoen sarató di katókan niat

nasar. Apólah nasar dó?

Dangkató kami datang ka baké datoewq, moedó kami mandanga baritó naiëq si-alang.

Kó ijó kató datoewq kó. Kó lai datoewq soekó, kami noemó naq maambije, baq apó adat

sikö kami timbang.

Kö si-alang kó, ijó lai di naiëqi lóbah, tópi indaq dèn nan koeasö, Si-Anoe nan poenjó

kó; tópi kö böna niat toean-toean,dèn panggije-melah Si-Anoe kö, naq bolië kitó roendiïng.

Lai njö datang Si-Anoe, lab sahadöq samoekö, mangkó roendiïnglah datoewq nantoen

djo Si-Anoe kó.

Dangkató oerang kó datang kaniaq naq maambije lóbah,kini baapó dèh ang dó?

Kö baïtoe niat baliau èlöq-melah, tópi hambö naq nan sapandjang adat nan sapandjang

poesakó.

Baapó nan sapandjang adat, nan sapandjang poesakó? Kó nan sapandjang adat, nan sa-

pandjang poesakó, kó dópè lilin tigö pikoewe, kó sató oerang nan poenjó si-alang, döpè dèh

njó sapikoewe, dèh nan maambije sapikoewe, dèh nan manólong djoeragan toewó satangah

pikoewe soerang. Kö indaq pai oerang nan poenjó, dópè tangah pikoewe sadjö dèh njó. Adat

kapadó panghoeloe takö, baapó djonjö nan poenjó si-alang.

Dalam pakat nantoen awaq mamboewè lantaq djoeó sarató marauoeï rotan. Alah moepa-

kat, mangkó pai ka pangka si-alang kó. Satolah tibó di sinoen, mangkó di törangilah pangka

si-alang kö, soerang maambije lijé.

Alah longkó nan sado kó, malam hari mangkó di lantaqlah; lai talantaq sarató talakè

lijé döri bawah sarnpai ka até, mangkó baliëq poelólab ka bawah; tibó di bawah mangkó di

pangganglah namoe sarató di töriëq si-doeangsó, mangkó di sandanglah namoe, di pasisiplah

si-doeangsó. Andoe kó, mangkó di pangganglah poelitö di lantaq toewö; lah tapanggang mangkó

di lihèlah göraq djo koetikó nan ka djatoew nan ka indaq; kö lai èlöq mangkó di tingkèlah

lantaq toewó, sarató batambai. Mangkó di saboeïJah tambai toewö:

Ajam bakoekoewq di Si-Ani

,

Amboeran ka hoeloe Djaow.

Mintaq ampoen di boemi langi,

Sajó bapitaoewkan badan djo njaow.

Mangkó sampailah ka sapadoewó batang, batambai poeló di sinoen, sarató di saboeï poelö

:

Naq moediëq ka pangkalan toewó,

Singgah manoetoew-noetoew boeah.

Manó datoewq djoeragan toewó,

Pitaoewkan djoeó anaq boeah.

Sarnpai poelö ka djoeambang, tibó di sinoen batambai poelö:

Andang-andang di manó aloë.

Aloë di até poentjaq tjimpoe.

— 169 —

Djoeambang sajó naq laloe,

Batandang tidoewe.

B&tambai djoeö:

Si-Minjaq namö bilalang,

Panainam önaq Radjö-Alam.

Poetjoewq nan baq pajoeëng kambang,

Dahan di tatah Rènó-Ali.

Awaq ka m&niti dahan, mangkó b&tambai poelö:

Kèn tósiëq, kamari rawang,

Bangkoewang di tangah-tangah.

Kèn kasië, kamari sajang,

Awaq tagoewang-goewang di tangab.

Batambai poeló:

Kö bapoetjoewq-melah bawang,

Ka sabi di kandang lamó.

Kan basoesoewq-melah sajang,

Ka labië döri nan lamó.

Alah basoeó djo sarang löbah, mangkó di sigilah, awaq doedoewq di até dahan:

Taroentoen tali taroentoen,

Singgah di roeinah Gandó-Oerai.

Èlöqlah toenan di bantoen,

Itam-Manijs bataboewe oerai.

Mangkó di ganggamlah namoe, lah taganggam,mangkó batambai poelö:

Anjoeï kaladi döri ampoew,

Anjoeï djo oerè-oerènjó.

Itam-Manijs mari di sapoe,

Toenan si-djangkang ka obènjó.

Alah di sapoe djo toenam,indaq djoeó araoew toeroen

,mangkó batambai poelölah

:

Toeroen lawan, toeroenlah doelang,

Toeroen oengkö baajoen kaki.

Toeroen önaq, toeroenlah sajang,

Toeroen, indaq koembali lai.

Mangkó di latjoeï löbah kó djo api namoe takó, mangkó djatoewlah löbah, mangkó ba-

tambai poeló:

Toean saï ilije badoenan,

Döri hoeloe laloe ka pasa.

Basaki maalië toenan

,

Döri soewöq laloe ka kida.

Mangkó di latjoeï poelö sampai alah nan sösarang djatoew ka bawah. Awaq ka laloe kaoedjoeëng dahan, mangkó batambai poelölah:

Köpijéh lampan koe pioewq,

Di goelai djan bahan-bahan.

Tagijéh padah basioewq,

Onaq poenai maoedjoeëng dahan 1

).

Mangkó di soengkoe sarang löbah djo si-doeangsó sampai habijs djatoew ka bawah nansadahan kó; mangkó baliëqlah ka pangka dahan takó, diam tjatja di sinoen, mangkó di titi

poeló dahan nan asiïng, basoeó poeló djo sarang lóbah, nan taq baïndoewqnjó,lah manjam-

bang, tingga sarang djo lilin adjó.

Mangkó batambai poelölah

:

Ibó ati manggoeloeëng balai,

Balai talaboew dalam padi.

’) De spelling der woorden in dit liedje is hoogst waarschijnlijk onjuist; de beteekenis is

mij geheel duister.

III. 2. 22

— 170 —

Ibó ati mandjölong alè,

Alè lah lansoeëng di dapati.

Mangkó di soengkoe poelölah djo si-doeangsó sarang k6 sampai djatoew ka bawah,mangkö

laloe ka oedjoeëng dahan kö djoeó, mangkó b&soeó poeló djan sarang löbah nan b&ïndoewq,

mangkó di latjoeï poeló djo namoe, sampai toeroen indoewqnjó, mangkó t&soeólah manisan;

bStambai poelólah njö:

Talitiëq batang bajam

,

Tapalanggang batang djagoeëng.

Satitiëq hari taq oedjan

,

Aijië dalam m&minté tandjoeëng.

Mangkö malongköqlah oerang di bawah mahantakan tali toemalang ka até si-alang t&kó.

Sampai ka até, mangkö di soengkoelah toengkoe manisan lóbah kó. Lah tütóriëq manisan,

mangkó di Iataq ka dalam toemalang, mangkó di toeroenkan saratö batambai:

Pandjang-pandjang obi katèló,

Pandjang djan oerè-oerènjö.

Laijiëkan dandang ka sèlö

,

Adjoeëng lah sarè dèh isinjó.

Mangkó sampai ka bawah manisan takó s&rató di töriëqlah dèh oerang nan di bawah

s&ratö di masoewq njó ka dalam taboeëng.

Lah abijs sarang löbah tatóriëq,mangkó batambai poelölah:

Tah kami ka rimbó lai, •

Ka rimbó ka até pamatang.

Tah kami ka sikó lai

,

Antah kö moesim nan ka datang.

Mangkó batambai poeló saoelang lai:

Amboetan goelang goelètö,

Di antaq djan satang galah.

Adjoeëng Soetan poelanglah kitö,

Palèmbang soedahlah alah.

Mangkó toeroenlah sampai ka lantaq toewó nan di baroew böna, saratö batambai di sinoen:

Tabanglah pipi Si-Djantaliëq

.

Basarang di boengkoe kajoe.

Barhalö marilah babaliëq

,

Djagó kau Si-Hantoe-Kajoe.

Mangkó toeroenlah ka tanah saratö di pakampoeëngkan sarang lóbah kö, mangkö di isikan

kadalam soempi sarang löbah, sarató di kabè; mangkö di baow poelang ka dangau, di dja-

rangkan kantjah,

di isi aijië, saratö di bari baapi,di masoewqanlah sarang löbah. Alah an-

tjoewe di masoewqan poeló kadalam kampije, mangkö di kampö, lah di kampö di töriëq lilin,

mangkö di agië-agië soerang-soerang.

IX. EEN MANANGKABOSCHE GELOOFSBRIEF.

De Heer Schouw Santvoort kwam, ik meen te Djambi, in het bezit van een

handschrift, waarvan een facsimilé hiernevens gaat.

•*) Ik heb in dit stuk,omdat ik niet in de gelegenheid was het met Manangkabo-Maleiers

te bespreken, de Manangkaboschp uitspraak niet gevolgd. Alle hierin voorkomende Maleische

woorden zijn geschreven volgens de in ’t litterarisch Maleisch aangenomen gewoonte; alleen

hebben de klinkers en de daarbij gevoegde klankteekens de waarde, die op bldz. 3 is aangegeven

.

•'/Fk

'-rj, *

\ t-i/Z’u1*1/:*:' \

oSlÜS'Lj* l?y> »

'[JîKy^yD ïr'yL

\,i*. j* 1 yy jg.ly,bt/tffsJ

y>~’

/

tZ> (>'s*

*fVJ Vi*VM'> U' uUVftóüji^üi iibu,-^^W>“ ^ ^ •> oiUy\J'i 15^-)! jfcS^laiy* J>J

Î4^^4:u\ —>*oi' C?^ o^\-* ^Vicfv

ÓJ j\: vA>'Ó^V-.^ó' u-^'V^-v- jv > <|V>v^k'2'^Vv.v.'i^cJy’îi

<*>«ïVf'^ •S****^

ó fo/$l^r11

j?-^-X^ ^£ >iX _>^ &J4»^ .Ij!

r

1 ó>Vo^'X

>-> . . cv

. >T r. i4

:, v J-r. • „ / • ,ti . i\ , M.-c^y fl ^L'y»’ rtnL^ Jl'Vv®i

’«

^‘ulri/(A‘'Jj°P^fl^tl

I{ji^h'j^ tslyÂ y

t

P'rHt

'iJ-X* 'f~isjj—

'é^. ^^

'

‘t/y

, Til il * V .

^

— 171 —

Het heeft den vorm van een Maleischen brief, maar is niet aan een bepaalden

persoon gericht. Men kan het een geloofsbrief noemen, daar het stuk, volgens den

inhoud, door Soeltan-Daulat-Mohamad-Noer-Sjah-Alboekas gegeven is aan zijn bloed-

verwant Hadji-Dajang-Hapat, om te worden vertoond in alle landen die hij zou

bezoeken. De Sultan vermaant elk en een iegelijk dien bloedverwant als zoodanig

te erkennen, en hem, waar noodig, hulp te verleenen. Na een Arabischen aanhef

bevat het grootste gedeelte van den brief een verwarde beschrijving van de Malei-

sche overlevering omtrent de wording der eerste vorsten die over het Turksche rijk,

over Indië, China en Manangkabo regeerden, waarop een even verwarde vermelding

volgt van de rijkssieraden en waardigheidsteekenen der vorsten van het laatstge-

noemde, en daarna een aanmaning tot eensgezindheid en tot het in stand houden

van de oude wetten en gebruiken.

Boven den brief is een zegel-afdruk en deels ter linker- deels ter rechterzijde

zijn vijftien dubbele cirkels geteekend, waarbinnen de namen staan der eerste vorsten

van 1°. Manangkabo Pagar-roejoeng, 2°. Java (Mataram),3°. Indrapoera, 4°. Soengei-

Pagoe, 5°. Atjéh, 6°. Indragiri, 8°. Laoet (waarschijnlijk Tanah Laoet op Borneo),

9°. Mangkasar, 11°. Bandjar, 12°. Palèmbang, 13°. Priaman, 14°. Bantam en 15°.

Djambi. In n°. 7 wordt ook over Mangkasar gehandeld, maar de naam wordt anders

gespeld, met weglating van de £. De verhouding tusschen n°. 7 en 9 is niet dui-

delijk, misschien wel omdat n°. 7 zoo onleesbaar is geworden. In n°. 10 komt ook

Manangkabo (doch nu zonder het bijvoegsel Pagar-roejoeng) andermaal ter sprake;

maar ook hiervan kan ik geen verklaring geven. In den 3en,4cn

,5en

,6en , 12en

,

13en,14en en 15en cirkel wordt tevens vermeld, dat de vorsten afstammelingen zijn

van den Daulat-Jang-dipertoean van Pagar-roejoeng.

In Newbold’s „British settlements in the straits of Malacca,” Vol. II, komt op

bldz. 81 een vertaling voor van een dergelijk geschrift, dat door een prins Radja-

Laboe van Pagar-roejoeng naar de Straits zou zijn medegebracht. Die vertaling,

hoewel in de benamingen der rijkssieraden nog al afwijkende van den Manangkabo-

schen tekst, wijst op een samenhangend en volledig origineel. De hier medegedeelde

brief is niet volledig en een samenhangende vertaling niet mogelijk. Hij heeft datum

noch jaartal en opmerkelijk is het ook, dat de laatste volzin en de omstaande ver-

melding der verschillende vorsten met andere inkt en door een andere hand dan

het overige van den brief geschreven zijn.

Te Moeara-Aman, in het landschap Lebong, bezit het hoofd Radja-Pasirah een

geschrift in Arabisch karakter, waarvan ik kopie heb genomen, en dat in hoofdzaak

geheel overeenkomt met den brief dien we bespraken. Boven dat stuk staat rechts

en links een zegel, het eene geheel gelijk aan het andere. De omstaande vermel-

ding der verschillende vorsten vindt men op dit stuk echter niet; ook de naam van

— 172 —

den houder wordt er niet in genoemd, maar er wordt alleen gezegd, evenals in

dat van Newbold, dat, waarheen ook de lieden willen gaan die den brief brengen,

zij overal moeten worden geholpen, terwijl bovendien vervloeking wordt uitgespro-

ken over degenen, die de houders van den brief leed mochten doen.

Aan het einde van het gedeelte dat de oude overleveringen beschrijft, staat

hier „den 7den der maand Sjawal op dinsdag”, en aan het einde van den geheelen

brief staat: „in de maand Tsafar”, zonder meer.

In een oendang-oendang, d. i. een beschrijving van wetten en instellingen, die

ik in de XII Köta van den Panghoeloe kapala van Bédar-Alam kreeg, heb ik een

dergelijk stuk gevonden, nagenoeg gelijkluidend met dat uit Lebong. Fragmenten

trof ik in onderscheidene der verzamelde handschriften aan. Ook in ’s Rijks akade-

mische bibliotheek te Leiden bevindt zich onder ’t opschrift „Co pij van het Ma-

leidsche geschrift van den Maninkabosche Prins”, een afschrift van

een brief van gelijke strekking, in Bantam gecopiëerd den 26sten Maart 1801. Het

zegel van den vorst en diens naam komen in den brief niet voor; evenmin is er

de tijd in vermeld waarop het stuk werd uitgereikt. De houder heet in den brief

Toeankoe-nan-Moeda, doch buitenop staat, dat zijn naam Toean-Radja-Linggang-

Laoet is.

Al die brieven schijnen naar één model vervaardigd. Zeer waarschijnlijk werd

steeds door den vorst van Manangkabo aan de prinsen van zijn huis, die door hem

naar de volkplantingen van het rijk gezonden werden om daar zijn plaatsvervangers

of gezanten te zijn, een dergelijke brief medegegeven, bij wijze van vrijgeleide in

de staten die zij doortrokken, en die allen, hoezeer geheel onafhankelijk van het

Manangkabosche rijk, daaraan, als beheerscht door een vorst van goddelijke afkomst,

een soort van suprematie toekenden.

Na eene transcriptie en vertaling, voor zooveel mogelijk, van de opschriften in

het zegel en de medaillons van Santvoorts brief, laat ik hieronder een beschrijving

volgen van den inhoud van het stuk uit Lebong.

De verklaring van de Arabische uitdrukkingen in dit en andere handschriften

dank ik aan de welwillende hulp van den Heer Dr. Fr. Houtsma te Leiden.

Aan ’t hoofd van den brief staat

:

Kawloho al-hak.|

Zijn woord is de waarheid.

Zegel:

Khallada-llaho as-soeltan daulat Mohamad- God bestendige (schenke eeuwig leven) den

Noer-Sjah-Alboekas. Sultan, den verhevene, Mohamad Noer Sjah

Alboekas.

In den rand:

Allah al-Baki,

Allah al-Kawi,

Allah al-

Kadir, Allah al-Daïm.

God de Blijvende, God de Machtige, Godde Almachtige, God de Eeuwige.

173 —

De medaillons bevatten, rechts bovenaan beginnende:

Soeltan jang moela-moela djadi radja di

Manangkarbo Pagar-roejoeng, bernama Tang-

gal-Alam-Djadad-Soeltan, chalipat Allah, jang

mempoenjaï tamat karadjaan berdaulat.

Soeltan jang moela-moela djadi karadjaan

di negari Djawah, bernama Soeltan-Haditah-

Allah, mempoenjaï poelau Djawah. Ijalah men-

djadikan anak tiga orang, saorang Radja-

Kartasoerah dan saorang djadi Soeltan di

negari Mataram dan saorang Maharadja-Pil,

bergalar Soeltan-Pangéran-Mangkoe-Negara *);

dahoeloe ija mendjoendjoeng mangkoeta am-

pat poeloeh adanja.

Soeltan jang moela-moela djadi radjadi negari

Indrapoera, melimpah kabesarannja laloe ka

negari Moeka-Moeka, jang bernama Soeltan-

Mohamad-Sjah,

anak daulat Jang-dipertoean

di Pagar-roejoeng djoe adanja.

Soeltan jang bergombak poetih, jang moela-

moela djadi karadjaan di Soengei-Pagoe, me-

limpah kabesarannja laloe ka Bandar-jang-sa-

poeloeh, anak daulat Jang-dipertoean di Pagar-

roejoeng djoe adanja. Waallah alam.


di negari Atjas, melimpah kabesarannja laloe

ka Baroes laloe kasebelah Batoe-barah, jang

bernama Soeltan-Sri-Padoeka berpangkat ra-

him, anak tjoetjoe daulat Jang-dipertoean di

Pagar-roejoeng djoe adanja.


di negari Indragiri, melimpah kabesarannja la-

loe ka Koeantan,jang bernama Soeltan-Sri-

Kaloe, anak tjoetjoe-tjoetjoe daulat Jang-diper-

toean di Pagar-roejoeng djoe adanja. Waallah

alam.

De Sultan , die het eerst vorst werd over

Manangkabo Pagar-roejoeng,

was geheeten

Tanggal-Alam-Djadad-Sultan,

stedehouder

Gods, wien het geheele rijk behoort, de ver-

hevene.

De Sultan, die het eerst het koninklijk ge-

zag aanvaardde in het Javaansehe rijk, heette

Suhan-Haditah-Allah,wien het eiland Java be-

hoort. Hij kreeg drie kinderen; de eene is Radja-

Kartasoerah,de tweede werd Sultan over het

rijk Mataram, de derde is Maharadja-Pil,

bij-

genaamd Sultan-Pangéran-Mangkoe-Negara;

vroeger droeg hij veertig kronen.

De Sultan,die ’t eerst vorst was over ’t rijk

van Indrapoera, strekte zijne macht uit over

het rijk van Moeka-Moeka en heette Sultan-

Mohamad-Sjah,zoon van den verheven Jang-

dipertoean van Pagar-roejoeng.

De Sultan met de witte kuif, die het eerst

het koninklijk gezag voerde te Soengei-Pagoe,

strekte zijne macht uit over Bandar-jang-sa-

poeloeh -) en is een zoon van den verheven

Jang-dipertoean van Pagar-roejoeng. En God

weet ’t het best.

De Sultan,die ’t eerst het koninklijk gezag

voerde in het Atjéhsche rijk,

strekte zijne

macht uit over Baros en naar de zijde van

Batoe-barah en heette Sultan-Sri-Padoeka, de

barmhartige heerscher, kleinzoon van den

verheven Jang-dipertoean van Pagar-roejoeng.


voerde over het rijk van Indragiri, strekte

zijne macht uit over Koeantan en heette Sul-

tan-Sri-Kaloe, kleinzoon van den verheven

Jang-dipertoean van Pagar-roejoeng. En God

weet ’thet best.

*) ^J, dat hier volgt, is mij duister. Voor ’t overige is het duidelijk dat hier de verdee-

ling van het Mataramsche rijk tusschen den Soesoehoenan,

den Sultan en prins Mangkoe-

Negara bedoeld wordt. De schrijver wist zeker niet dat de Soesoehoenan in 1744 den rijkszetel

van Kartasoera naar Soerakarta had overgebracht; daarentegen heeft hij het niet zoo geheel

mis als hij den Sultan van Djokjakarta Vorst van Mataram noemt, daar het stamgebied der

Mataramsche Vorsten het voornaamste deel van het tegenwoordige Djokjakarta uitmaakt. Aan

Pangéran Mangkoe-Negara wordt ten onrechte de titel van Sultan gegeven; dien van Maha-

radja-Pil voor denzelfden Vorst kan ik niet ophelderen; misschien is Pil een verminking van

-) De streek van Painan tot Ajar-Adji.

III. 2.‘22

’

— 174 —

Soeltan jang moela-moela djadi karüdjaan

di negari Makasar poelau Boegis berdarah poe-

tih, tiga orang bersoedara, saorang kar&djaan

di negari Roem, nama Soeltan-Moestafi, saorang

karadjaan di negri Ahmad Soeltan kira

saorang djadi ‘).

Soeltan jang moela-moela djadi kar&djaan

di negari Laoet, jang bergalar Pajoeng-Doera-

toe, jaïtoe toeroen-temoeroen berdarah poetih

anak Inda-Djati, serta kabesarannja toedjoeb

poeloeh sembilan, jang mempoenjaï laoet ajar

mérah, jang mengalabkan banjak negari, jang

mengindara 2

) sembarani adanja.


di negari Mangkasar, jang bernama Kraing-

Mohamad-Dajat, anak radja jang berdarah poe-

tih, jang memerintahkan sekalian poelau Boe-

gis, laloe ka Timoer, laloe kaMetila (?), jang

mempoenjaï laoetan bebrapa lama perlajaran,

jang mempoenjaï pajoeng kabesaran dan pe-

langki amas.

Soeltan jang Abd al-Ala ar-Rahman mem-poenjaï karadjaan di negari Manangkarbo, anak

Soeltan-Abdoe-Almahisa-Alripa,meharoeskan

karadjaan hingga kaki goenoeng berapi, la-

loe ka goenoeng amas, jang amat kaja men-

tjeriterakan. Soeltan jang bernama Haditah-

Allah itoe beranak laki-laki ampat orang,

saorang bernama Si-Maharadja-AIif, dan sa-

orang bernama Si-Maharadja-Sati,

dan sa-

orang bernama Si-Maharadja-Dipang, dan sa-

orang bernama Si-Maharadja-di-Radja, anak

toewan poetri dalam 3) negari Tibet al

maamoer itoe. Waallah alam.


di negari Bandjar, bernama Soeltan-Haditah-

Allah, bersoedara Soeltan Abd al-Kadir, jang

mempoenjaï 4

)bebrapa toe, jang am-

poenja goenoeng amas dan goenoeng intan

jang batin, lagi adil bitjaranja dan sempoerna

ilmoenja, ijalah ninik Soeltan-R&dja di poelau

Bandjar. Waalah alam.


voerde in het rijk Makassar op het Boeginee-

sche eiland,had wit bloed en was een van

drie broeders, waarvan één, Sultan Moestafi

genaamd, koninklijk gezag oefende in het rijk

Turkije; één was vorst in het rijk .

De Sultan, die 'teerst het koninklijk gezag

voerde in het rijk van Laoet, droeg den titel

van Pajoeng-Doeratoe. Diens geheele geslacht

heeft wit bloed en stamt af van Inda-DjSti en

zijne rijkssieraden waren ten getale van negen

en zeventig; hem behoorde de roode zee. Hij

overwon vele landen en steeg omhoog in de

lucht op een vliegend paard.


voerde over het rijk Mangk&sar, heette Kraing-

Mohamad-Dajat, zoon van den vorst met het

witte bloed, die het bestuur voert over alle

Boegineesche eilanden tot Timoer en Metila,

.wien de zeeën toebehooren zoover ze te be-

zeilen zijn;die het vorstelijke zonnescherm en

den gouden draagstoel bezit.

De Sultan,

die het koninklijk gezag voert

in het Manangkabosche rijk,zoon van Sultan-

Abdoe-Almahisa-Alripa; hij vergrootte zijn

gebied tot den voet van den vuurspuwenden

berg en tot den goudberg, die zeer rijk is naar

verhaald wordt. De Sultan genaamd Haditah-

Allah had vier zonen, één heette Si-Maharadja-

AIif, en één Si-Maharadja-S&ti,

en één Si-

Maharadja-Dipang en één Si-Maharadja-di-

Radja, wiens moeder prinses was in

het land Tibet, het volkrijke. En God weet ’t

het best.

De Sultan,

die ’t eerst gezag voerde over

het Bandjarsche rijk heette Sul tan -Haditah-Allah

en was broeder van Sultan Abd al-Kadir aan

wien de vele behoorden,die de goud-

bergen bezat en de bergen der verborgen dia-

manten; zijn uitspraken waren rechtvaardig

en zijn wetenschap was volmaakt. Hij is de

grootvader van Sultan-R&dja op het eiland

Bandjar. En God weet ’thet best.

‘) De overige woorden zijn zoodanig uitgewischt dat ik den zin niet ontcijferen kan.

5

) Het ontbrekende woord kan ik niet verklaren.

3)Dezen naam kan ik niet lezen of althans niet verklaren.

4)Een woord dat ik niet ontcijferen kan.

— 175 —

Soeltan jang moela-moela djadi karSdjaan

di npgari Palèmbang, melimpah kabesarannja

laloe ka negari Bangka,jang bernama Soeltan-

Nadar-(Indera?) Him, ninik Jang-dipertoean,

soedara B&ginda-Rab, anak tjoetjoe daulat Jang-

dipertoean di Pagar-roejoeng djoea adanja.


di Periaman-Batoe-Bengawan, melimpah kabe-

sarannja laloe ka Tikoe, laloe ka Natal, jang

bernama Si-Maharadja-Déwi, anak tjoetjoe dau-

lat Jang-dipertoean di Pagar-roejoeng djoe

adanja.


di negari Bantan, melimpah kabesarannja laloe

ka Betawi, laloe ka goenoeng, laloe di pasirir

tanah Djawa, jang bernama Soeltan-Mahabat,

anak tjoetjoe danlat Jang-dipertoean di Pagar-

roejoeng djoe adanja.

Soeltan jang nfoela-moela djadi karadjaan

di negari Djambi, melimpah kabesarannja laloe

ka Batang-Hari, jang bernama Baginda-Toean,

anak tjoetjoe daulat Jang-dipertoean di Pagar-

roejoeng djoe adanja.

Be Sultan, die 'teerst bet koninklijk gezag

voerde over het rijk van Palèmbang, strekte

zijn gebied uit tot het eiland Bangka en heette

Sultan-Nadar-Him,

grootvader van Jang-di-

pertoean, broeder van B&ginda-Rab ,kleinzoon

van den verheven Jang-dipertoean van Pagar-

roejoeng.

De Sultan,die ’t eerst het gezag voerde over

Priaman-Batoe-Bengawan strekte zijn gezag

uit tot Tikoe en Natal, en heette Si-Maharadja-

Déwi, kleinzoon van den verheven Jang-diper-

toean van Pagar-roejoeng.

De Sultan, die 'teerst het koninklijk gezag

voerde over het Bantamsche rijk strekte zijn

gehied uit tot Batavia, tot de bergen langs

het strand van het land Java, en heette Sul-

tan-Mahabat, kleinzoon van den verheven

Jang-dipertoean van Pagar-roejoeng.

De Sultan, die 'teerst het rijk van Djambi

bestuurde, strekte zijn gebied uit langs de

Batang-Hari en heette Baginda-Toean, klein-

zoon van den verheven Jang-dipertoean van

Pagar-roejoeng.

De Arabische aanhef van het Lebongsche stuk is zoo slecht en slordig geschre-

ven, dat enkele woorden niet te herkennen zijn.

Het opschrift in het zegel vangt aan met de woorden ooLlxJ oü! ^J|.

Wat de beide eerste beteekenen weet ik niet ;het laatste is misschien te

vertalen door : in de zorg,of in de hoede *).

De volgende woorden geven duidelijk te lezen : Sultan al-Atlim,zoon van Sul-

tan Maharadja-di-Radja, zoon van Sultan Abd-al-Djalil, al-Matlim 2).

Dan staan er de letters: _ ^is ii>, waarvan de laatste in het rechtsche zegel

door ^5- vervangen is. Het is mij niet mogelijk eene verklaring van die letters

te geven.

Het volgende is een zoo getrouw mogelijk overzicht van den inhoud van het stuk.

Lof zij God

!

De voortreffelijke, de illustre, de vertrouwde, de luisterrijke Sultan, die zijn

toevlucht neemt tot God voor de kleine en de groote zonden, de steun zijner onder-

') Zie Dozy, Supplém. aux Dict. Arabes, II, p. 183.

!)

Dit al-Matlim is waarschijnlijk slechts een fout voor

d. i. de groote.

al-Atlim (jvJójJf),

— 176 —

danen; — hoe vele zijn niet de weldaden van den Schepper! — die gunsten en

geschenken gereed heeft, de luister der kerk naar den godsdienst en de overleve-

ring, de heerlijkheid van de toekomstige en van de tegenwoordige wereld, de op-

bouwer van het koningschap en van het sultanaat, de zon van den Islam, die het

vaandel der gerechtigheid over de misdaden uitspreidt, de toevlucht van armen én

ongelukkigen en die het sultanaat der wereld heeft opgericht door de hulp van den

heer der werelden,volgens het bevel van God

,hij zij verheven

,in den koran

,den

Barmhartige, die den koran heeft geleerd, den mensch geschapen, de rede geleerd,

de zon en de maan volgens berekening.

En toen de aarde nog niet geschapen was en nog in nevelen gehuld, deed

God, hij zij verheven, den gezant tot geesten en menschen nederdalen; God, hij

zij verheven, schiep geesten en menschen. God, hij zij verheven, deed een vogel

nederdalen, die in staat was te zeggen: zoek het vaste land genaamd Poelau-Lang-

kapoeri, gelegen tusschen Palèmbang en Djambi. Si-Maharadja-Dipang en Si-Maha-

radja-di-Radja zijn kleinzonen van vorst Iskander met de twee horens, den stede-

houder Gods op de wereld.

Door de hulp Gods, heil Gods tot in de eeuwigheid, den zegen van Mohammed,

den heer der schepselen. Amen ! Heer der werelden.

En de adem van den Barmhartige woei de tuinen binnen van ’t paradijs, en

welriekende geuren vervulden de ruimte. Grooter dan de glans van zon en maan

is die van de kroon, waarmede God, hij zij verheven, den vorst begiftigde. Amen!

Zij, die dit ambtszegel overbrengen, zijn twee toeankoes: zij reizen, hetzij

boven, hetzij beneden den wind.

Indien hun leed wordt gedaan, zullen de bewerkers daarvan getroffen worden

door den vloek van Jang-dipertoean, den Machtige.

Dit is het ambtszegel van Jang-dipertoean,den Machtige.

Aan den Dipati in het landschap Lebong, gelegen nabij het landschap Soebit;

de inhoud van dit stuk is bestemd ter kennisse te komen van den vorst.

Denk aan het einde.

Lof zij God, die het begin verlicht heeft en wat wilt gij met den mensch!

Alle lof zy God den Heer toegebracht, die het heelal heeft geschapen en aan

alle menschen, die waardigheden bezitten, bijstand verleent. De menschen zijn door

God volmaakt gemaakt door de grootheid van onzen voorvader, den profeet Adam,

op wien vrede ruste, en van alle onze voorouders. — God, hij zij verheven, deed

den profeet Adam met zijne vrouw Eva nederdalen uit den hemel op den grooten

berg tusschen het Oosten en het Westen in het land Hasam, op de schatkamerft

van het bewoonde huis.

Tot opheldering van de betrekkingen van Adams geslacht diene, dat zij vier

177 —

in getal waren, te weten: 1° Adam-Soelih, 2° Adam-Soepi, 3° Adam-Aboe-Besjar,

4° Adam chalipat Allah taiila pi al alam.

En God, bij zij verbeven, sprak: Ziet, ik stel op aarde een stedehouder aan.

En bet woord Gods luidde : Engelen ! ik wil een koning aanstellen op aarde

om mij te vervangen, opdat aan dezen hulde gebracht worde door alle menscben

van bet Westen af tot aan het Oosten, om bet geloof met kracht te verspreiden

onder allen die de aarde bewonen, tot in eeuwigheid. Er wordt vermeld, dat toen

Adam en seti Eva geschapen waren, ze van elkaar werden gescheiden, een in het

Oosten en de andere in het Westen van het rijk des Heeren. Wat Adam betreft,

deze stuitte op een spiegel. Een engel had daar wat rozenwater en betooverd water

op gegoten,

’t welk na eenige oogenblikken dezen in den spiegel ’t beeld te zien

gaf van een man met een zeer goed uiterlijk, waarvan de weerga niet te vinden

was. Dit nu was de vorst, wiens rijk gelegen is tusschen het Westen en het Oosten

en tusschen de nevelen.

Hij was een kleinzoon van Koning Iskander met de twee horens, stedehouder

Gods op de wereld. Hij, die de kroon verkreeg was Salomo — die er door Gods

gunst mede begiftigd werd.

De Sultan kreeg gekleurde kleederen van allerlei kleur, weergaloos schoon;

wanneer ze werden uitgespreid, bedekten ze het heelal, en als ze werden opgerold,

besloegen ze de ruimte van een nagel. Door de gunst Gods verkreeg de Sultan als

vorstelijke insignia een gouden paard, waarvan het tuig schitterend glansde en dat

vijf malen in de lucht sprong.

Door de voorbeschikking Gods verkreeg de Sultan een gouden zwaluw met

vleugelen van soewasa.

Door de voorbeschikking Gods vervaardigde de Sultan sjansam, dienende tot

vernietiging en het dooden van dieren op de aarde en in de zee, die uit zich zelf

groote bovennatuurlijke kracht bezitten.

Op dat tijdstip vervaardigde hij door de voorbeschikking Gods een zijden baadje,

genaamd Simarahi, bezaaid met edelgesteenten, een maaksel van hemelsche nimfen,

behoorende tot de insignia van den waren vorst. Deze heette Sultan-Hadit-Allah

pi al alam, vorst van de geheele wereld. Deze had drie broeders, ze waren zoons

van den Sultan. Een heette Si-Maharadja-Alif, de oudste, die gezag voert in het

Turksche rijk; de andere heette Si-Maharadja-Dipang, de middelste, wien het Chi-

neesche rijk behoort, en nog een heette Si-Maharadja-di-Radja, de jongste, die

gezag voert over het rijk Pagar-roejoeng, gelegen op het eiland Pertja *).

De Sultan genaamd Si-Maharadja-di-Radja verkreeg als waardigheidsteeken de

i

) D. i. Sumatra.

III. 2. 23

178 —

kroon, door de voorbeschikking Gods, hij zij verheven. Doch deze kroon van Salomo

zwaaide heen en weder door het breken van het scheepstouw, hetwelk gepaard ging

met een snerpend geluid, tusschen den heuvel Silan en de zee Silan-Chalidzoem,d. i.

het nevelachtig uitspansel tusschen het Oosten en Westen. Door de voorbeschikking

Gods blies er een zuivere wind in het uitspansel, terwijl de zwaluw omhoog steeg

met een gonzend geluid.

En deze kroon van Salomo zwaaide heen en weder en viel in de zee Silan neder

met weergaloos schitterenden glans. De Sultan, stedehouder Gods, sprong op en alle

reliquiën en insignia waren verdwenen. En de Sultan, stedehouder Gods, riep uit:

O Heer der werelden, rechtvaardig zijn al uwe bevelen! Daarop stond de werkman

genaamd Tjati-Bilang-Pandei op en daalde af in zee en vervaardigde eene kroon

naar de in zee gevallene, den glans er van overnemende. En de ware vorst stond

op met vete rijks-insignia in het rijk Pagar-roejoeng.

(Nu volgt eene opsomming van die rijks-insignia, maar zoo slordig en verward,

dat eene beschrijving of vertaling mij niet mogelijk is. Dan komt er wat

meer orde in en lezen we:)

Hij bezat de trom Saligoeri en de taboeh van poeloet-hout, de raadzaal met de

middenstijl uit het hart van djilatang-hout, de mat van ilalang. De Sultan bezat

voorts goudhoudende rivieren met geurig water; hij bezat een zwart paard en eene

vorstelijke zitplaats op den vuurspuwenden berg. Later werd de zetel verplaatst naar

het land Priangan-Padang-pandjang. Hij die de oudste was, plaatste de trom Se-

gagar Melajoe als teeken van de waardigheid van den waren vorst. Hij is ook vorst

yan het geheele eiland Pertja,en God weet het ware het best.

Op den zevenden dag der maand Sjawal, Dinsdag. Doen te weten: Wij de

waarachtige Jang-dipertoean van het rijk Pagar-roejoeng; moge God, Hem zij lof,

de^en brief zijne bestemming doen bereiken. Waarheen ook de lieden gaan, welke

dezen brief overbrengen, hetzij zeewaarts, hetzij landwaarts, hetzij ze trekken naar

de Rantau of naar Bandar-Atjéh,

-— indien men die lieden, mijne kleinzonen, welke

dezen brief overbrengen,ontmoet

,dat men ze dan verzorge

,hetzij ze doortrekken naar

Atjéh, hetzij ze gaan naar Sjoesah en Nalaboe 1), hetzij naar Bangkahoeloe, hetzij

naar Palèmbang en Djambi, hetzij naar Batoe-barah, hetzij naar Siak en Patapa-

han, hetzij ze doorgaan naar Kampar-kiri en Kampar-kanan, hetzij ze doorgaan

naar Batoe-barah en Poelau-Pinang,naar Java en naar Batavia, hetzij ze reizen

over zee of over land.

') Met deze verminkte namen zijn waarschijnlijk Soesoeh en Malaboeh (Analaboe),twee

bekende havens op de Westkust van Atjéh, bedoeld.

— 179 —

En de brengers van dezen brief zijn lieden van Jang-dipertoean van Pagar-

roejoeng; wilt hen, die dezen brief overbrengen, verzorgen, zoover het gebied van

het rijk van Manangkabo strekt, zoowel gij grooten, en gij allen, gij hoeloebalangs

,

als gij, alle volkeren aan de zee en in het binnenland. Wanneer hun, die dezen

brief overbrengen, door ulieden leed wordt gedaan, zonder dat ze schuld hebben,

dan zult gij, die benedenstrooms woont, den vloek op u laden van den Sultan,

en gij die aan den bovenloop gevestigd zijt, dien van den verheven Jang-dipertoean,

den Machtige.

Het lot zal u niet gunstig zijn, uw geslacht zal niet vermeerderèn. Daarna

zal de vloek van duizend dagen en duizend nachten u treffen. Aldus zal het zijn.

Einde.

In de maand Tsafar. En God weet ’t het best.

NASCHRIFT.

Toen de Sumatra-expeditie werd uitgerust, was aan de beoefening van het

Manangkabósch nog maar zeer weinig gedaan,

althans vruchten van die beoefe-

ning worden niet dan sporadisch aangetroffen.

Sedert is dat anders geworden.

In het Tijdschrift van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Weten-

schappen en in de Indische Gids zijn een aantal opstellen verschenen, die de kennis

van de Manangkabosche taal een groote schrede vooruit hebben gebracht.

Het waren voornamelijk de leeraren aan de kweekschool voor Inlandsche onder-

wijzers te Fort de Koek, de HH. D. Gerth van Wijk, J. L. van der Toorn en

L. K. Harmsen,

die de door zoovele bestuurs-ambtenaren ongebruikt gelaten ge-

legenheid aangrepen , om dit nog geheel braak liggende veld te bearbeiden.

Zij verdienen voor dat streven allen lof. En niet minder komt lof toe aan

den Heer J. Habbema, die zich sedert drie jaren te Fort de Koek bevindt, speciaal

met het doel om de taal te bestudeeren,

voor de degelijkheid en nauwgezetheid

waarmede hij zijne taak heeft opgevat,zooals blijkt uit de uitstekende proeven door

hem geleverd. Wanneer den Heer Habbema de gelegenheid blijft gelaten om zijne

studiën voort te zetten, dan mogen wij met grond verwachten

,dat de nog zoo

weinig bekende taal der bevolking van Midden-Sumatra ons weldra niet meer vreemd

zal zijn, dan het Maleisch van Riouw en Malakka.

Op bldz. 2 van deze bijdragen tot de kennis der taal van Midden-Sumatra

heb ik opgemerkt, hoe veel bezwaren men ontmoet bij een poging om de juiste

— 180 —

uitspraak der woorden in schrift weer te geven,

en. dat ik die moeielijkheden niet

overschatte, blijkt duidelijk uit het feit, dat allen die sedert Manangkabosche

stukken in het licht gaven,daarbij verschillende schrijfwijzen gevolgd hebben.

Ook dat moet anders worden; want bij een verscheidenheid van transscriptie

zooals die nu bestaat, wordt de beoefening der taal voor hen die niet het. volk,

maar alleen de geschriften kunnen raadplegen, noodeloos bemoeilijkt, ja bijna

onmogelijk gemaakt.

Het zij verre van mij te willen beweren,dat de door mij gevolgde transscriptie

de beste, de ware is. Ik heb getracht, zonder gebruik te maken van aan het Ara-

bisch ontleende letterteekens, de klanken in Romeinsch karakter uit te drukken

die ik uit den mond der Manangkaboërs vernam. Dat ik hier en daar te kort schoot,

niemand kan daarvan meer overtuigd zijn dan ik zelf. Had ik de transscriptie van

den Heer Habbema gekend, voordat ik de mijne in toepassing bracht, zeker zou

ik deze op sommige punten gewijzigd hebben,en het zou mij niet verwonderen als

de Heer Habbema omgekeerd hetzelfde zou hebben gedaan.

Ik ben overtuigd dat het zeer in het belang der studie van het Manangkabosch

zal wezen, indien de tegenwoordige beoefenaren dier taal — weinigen in getal als

ze zijn — alvorens verder te gaan met het publiceeren der vruchten van hun ar-

beid, met elkander van gedachten wisselen, om te geraken tot het aannemen van

een uniforme transscriptie. Wanneer alle vooringenomenheid met eigen ideeën wordt

ter zijde gesteld om den wille van het door allen beoogde doel, verbreiding der

kennis van de taal die we liefhebben, dan zal het niet moeielijk zijn omtrent de

beste wijze van transscriptie tot overeenstemming te geraken.

Gaarne wil ik de eerste zijn om het voorbeeld te geven, door de uitgave van

de gedurende de expeditie verzamelde woordenlijst op te schorten totdat in gemeen

overleg vaste regels voor de te volgen spelling zullen zijn aangenomen.

middensumatrarei32veth.pdf - Internet Archive

Documents

Transcript of middensumatrarei32veth.pdf - Internet Archive