.126 M. ~rtlNJR AKTEPE

D ü r r- i ş e h v v a r r. .o A kçe

Süleyman Aj!a'nın elde elt ij!i bir tohum olup , yaprakları be­raber ve hançe r!, fililleri sarıd ır (Defter- ; laltzor'r Istanbul, s. 27).

Bu dahi d i ğe r bir çok IAlcler gibi Süleyman Aj!a toh umudur.Mezkür IAlenin ye k-r engi koy u leylakr, bün bey az, litilleri siyah ,kilabcleri mor, yaprakları k... cadır. Iki rengli olduğu za mankilabeleri kaybolur. Tohum menekşeye müşabih olup ancak, sak­la rı kırmızıya mdildi r, Bunun kir abeleri si linir, dig-erinden lark ıbudur. Süleyman Aj!a'nın ayrıca bir d e Gülşen- süz rn ü ş abihl diyebir lAlesi vardır (Deftu-; idiezar- ı Is/onbul, s. 72). '

Dt f ttr-; Ultzar-' ıstanbul'da iki t sne Dürr-] ş ehvar is imli lale·görme kteyiz. Bunlardan bi ı i Eyy ublu Yusuf Efend i'nin, dig-erideYus uf Efend i-ıAde'nind i r. Fakat her ikis inin de la vsili yoktur (Sk.adı geçen eser, s . 27).

Mehmed A~ki Efendi'nin J1fi'yarii"J-ezlıar'ında ise, ayrıcaSeyyid Ha lil Elendi 'y e mahsus bir Dürr-i ş eh-var daha vardır , Bumor fililJi, me tin, uzun boylu beya z Ve nlzeler] ser-tiz olan birJa led ir (Bk, s. 53, AH Emiri, tabiiye kısmı, No. 165)_

MEHMED NAMIK PAŞA

Şehabedd;n Alealın

Namık Paşa XiX. asır Osmanlı devlet adamların ın en mühim­lerind en bir id ir. Kendis i, Hacegan. , Divan-ı hümayun'dan HalilRamiz Elend i' nin og-Iu olu p 1219 (1801) da ıstanbul'da do ğmuş t,

zernamnd a oldukça mun la zam bir lahsil ve terbiye görmüş vehenüz on dör t yaşında ik en (1232), Dlvan - ı hümay un kaleminemülazernetle de vam ctme ğ e başlıyacak bu arada arabt, Ia rist,telsi r, hadis ve ahlak ders ler i almış , ler cüman Yahya Etendi'denve dig-er baz . zevatdan Iran s ı zca ve ingilizce ö j!r<nmiş tir. 1238tarihinde b u vazilede iken yüz kuruş maaşa geçm iş ve bir müd­det sonra bu mikdar iki yü z kuruşa ç ıka rılmış tır . Bu. zatın , 1241(1826) de Ak kirman'da Osmanlı ve Rus murahhaslarından rnürek­keb konleransa yirmibin ku ruş tahsisat ilc ' ikirrci tercüma n ola­rak işti rAk etd i ğ in ! görmekdcyiz ki bundan da Iisa n bilg isini ller­l etm i ş oldu ğu anlaşılıyor ' .

Yeni çeriler kaldırılıp yerine Asakir-i Mansur e teşk ila tı ku rul ·duğu zerna rı , askerin ta'lim ve lerbiyesi iç in ger ekli ta 'limatna­meterin fransızcadan türkçeye çevrilmesinde serasker HüsrevPaşa'nın talebile Babrüli, me'mu riyet ve ıiı aaşına ha lel gelme 'm~k şa r tile Namık Efendi'yi var ifelend i rm iş ve 3Z zeman sonra

F••0 Akçu

1'_ <o AkÇ'l

G Ü I~ en.s ü z

D ürr-i a dn

Şal&k-puş

Keza Süleyman Aj!a'nın yetiştirmiş old ug-u bir IAledir. Def ter-iIdlerar-ı Istanbul adı. risaleye nazaran, gek·reng; koyu cev iz ; dÜarengi beyaz-ı sahih ve koy u ıa'ı ile dön er, bün beyaz_, sabdh, / ;_til/ eri mor , tohum hanes inden yüksekçe. tilleri nu/ından, yap­rakları ince (Le beraber, kıtabeleri nim mav; ve etek kısmındadır(s. 77, aym ye r).

Kı rk a kçe işaret olunan i.imden bu mabalJe gelinceme c: mu' kırk.r akçedir. {k _ "Uf

t Sicill 'i Alu,al tl.!t .• Il, 228, B.,veHlet Ar, ivi ; N.mık P'1a'nın , KOD)" .'

d. dot dut u b Ul dS lIDUII bizı teradm'i . b .... i Idt&bluı ııda aikredilmesi (mesel..bk. : Mehmed S i:i.rey ya, Sicill· ' O,ma ıı', 1\',. 539 ve baı le a luı ), eedd i 1liıı "iciiKo ıı )·. '1ı olması ndaa ileri felııı i, oTabilir. V..iye t aamc-ıi ııde a c: ruditim iıe , örekii :ı. y eıı i PJthmed Emiııı N'm ık b. H. 1iI Rami& b. H.ıııı b. Omrn et Koııcvid ir.

1 N.mık Vafa'llIla blllUllIdut u vnifeTer uanı ııd. a ld ı tı m.. , miicdarlariyletab . i.. l. bare-' rab ve .tıne ı i bi hu ıu sat içiııı b lı: .: Sicili- ; Alıvol d~/ıe,./eri• • ,.a .yu , Baınlci le t Arıi " i .

3 Lütfi, Tarih. M.tb•• ·i amirer. J.taab,,1 I.••• 211; S. , v et i Fiinun, No. sı,

:2.\ sarer 1310.

128 ŞEllADEDDlN AKALrnMEHMED NAMIK PAŞA 12!/'

kendi. i, Dai re-i askeriyye'ye naklolunmuştur '. Bilhassa suvarisınıfının ta ' Iimine ehemmiyet veren Mahmud IL. bu eserlerin ter..eemesinde ve asker i ıslılahların intikalinde muvaffakiyet gösterenNamık Elend i'y i 1243 (1827/1828) de binbaşıhk ile kaymakamlık

(yarbayhk ) arasında bir rü tbe olan alayemin li ğ i ile ıalti! etmiş,

kendisi bu suretle s ilk-i askeriy e intisab eylemiş ve aylı lt ı sekizyüz kuru şa çıka rılmıştır. Bir sene sonra Fe sli a lay ı kaymakamlı ­

ltına ta'yin edile n Namık Bey 1244 (1828/1829), Ed irne muahede­sinin akdinden sonra Rus askerinin tertibat ve nizamatım ö~ren ...mek üzere ' Saint Petersbourg seli ri Halil Ril'at Paşa'nın maiye ti­ne ateşemililer olarak gönderilmiş ve bir müddet sonra İstanbul 'a

avdelinde yeni t eş ekkü l ed en üç üncü Hassa alayı miralaylı ğına

ta'yin kılınm ı şt ır (1245). Namık Bey bu alayda emsali ne nazarançok çalışmı ş ve haıb usulüne askeri leşkilata dair Iransızca ese r­Iere müracaa t e de rek alayını inlizama sokrnu ş ve dilter alaylaran ümune olaca k bir hale getirmiş, elb ise d ikmek ve kundura i'maletmek usullerinin ô ğretilmes i n i te'rn i rı etmişt ir. Bu alayda te' sisettilti sarrachane kısab i r zemanda tevessü' ederek alay sand ı ğında

bi riktirdi ğ i bin beş yüz kise ile Beykoz debbağ hanesin i tevsi'etm iş ve buranın idar es i uhdesine verilm işt ir. Bu ara da (1246)Iisan bilmesi ve .dirayelli olması hasebile, evve lce tensib olunanHalız Bey yerine Rus elçis i Bouleniev'i karşılamak ve ona mih­mandarlık etmek üzre Silisti re ' ye g önderilea '' Namık Bey , 1248(1832 /1833) de üçüncü ve dörd üncü Hassa alaylarından müte­şekkil ik inci Hassa mirlivalı ğma ta 'yi n edilmiş ' ve piyade üçün­cü Hassa alayı gibi dördü ncü Hassa a layının teş ki l i vazilesi dekendisine verilmiştir. Kendisinin aynı senenin 21 Sef er'Inde tevsi'ed ilen Beyo ğ lu kışlası nın açılış merasiminde bulunduğunu " ve 22Reblülevvel'inde Fenerbahçe sahrasında Mahmud U. huzurundaikinci Hassa Iivasında'· t ell i ş i n i vererek padişahin ve hazır bulu­nanların takdi rierini kazand ığın ı kayd etme liyia ",

Bu tarihlerde Mısır valisi Mehmed Ali Paşa Osmanlı dev-

, Sicill'; Aht.'al d.jt.,./c,r• • , ı:ı i yu , Ba,velc:ileı ı\rfi ..i.S .\ ( lu tl fiV8r SUf) d·' Fil rıım . No. til, 25 S. ler 1810.8 Lutfi. OJ/n . C" 1' . , ltı, ı S3.

7 S C'fJtt-; Fiin r:ı R• • " nı ..yı .

8 Td1c"im"j V~kayi, No. 23. le ge 1248.9 A~ni g(ud~J NO!). 37, .e ı:ı e 1248.

letine karşı Fransa taralından himaye görmekle idi , BabIAIr,Mehmed Ali'ye karşı İngiltere/nirı yardımını te ' mine çalışıyor vebunun için Lond ra 'ya Iisan bi lir bir elçi ta'yinini lüzumlu se­r üyo rdu. Ka y makam paşa nezdinde şeyhülislam ve serasker inhuzurile akd olunan bir içtima d a Londra'ya ... hem llsana a ş i na Ve'

hem s ôz an la r> d irayel1i bir kimse o larak Namık Paşa'nın gönde­r ilmesi mün as ib görüldü ve bu intihab pad iş ah ta ra fından tasvibed ild i. Nam ık Paşa'nın Londra'd a ta 'kib edeceğ i ha t t- ı hare ke thakkında ke ndi sine bir ta ' limaln ame veri ld i lo. Bu ta 'limatda, do­nanmamn takviyesi için onbeş kapak setinenin is tihsali bak ım ı n­

dan a' zaml gay ret sarf etmesi , e ğer bu miimkin olamazsa top vegabyar neferat ile LI zabitan gönderilmesi husu slarını n te'min edil ­mesi , ayrıca Lo ndra'ya ta 'y in edilen Viya na maslahatgüzorı ile t eş­

rik-i mesai edilmesi, Londra'ya muvasalalta c ahar vası la tercil­marıa ih tiyaç olmıyaca ğından> evvela Ca nning ile görüşmesi, şa­

yed o yoksa di lter vükelil ile mü nasebet te'sis edi p ve narne-i hü ­mayun un h ük ümdare verilmesi gibi hususlar bulunmakta idil '. Bun­lardan başka Av rupa matbualının ve efkar- ı um umiyesini n lehi­mize çe vrilmesi vaz iles ile de lavzil edilm işti n. Namık Paşa bu se'ya halinde Viyana'dan ve Paris'de n geç erek 21 Recebde Lon dra 'yavasıl clmuştur LL. Kendisi Viyana'da bulundu ğu sırada Mettern ich,Rus siyaseti nd en end işe duyd u ğunu , Ingiltere 'nin şiddetli bir sira·si baskı yapmasının tetminino Çalı şılmasını ta vs iye etmişti LO. p_.ris'd e de çok kimseler i arafından ziy aret edilen bu zatın Inı:ilte­

re' dekl laaliyetine gelince, onun Londra'ya gidişinden birkaç ırün

sonra Babıel t'ye yazdıitı bir mektu bd a n Vivana maslahatgüzarı

Mavroye ni ile görüştültünü, parlamentonun tatil olması hasebilekral ve vükela sayfiye!erde bulunduğ undan name- i hü mayunu

10 Hatt - ı hOmaytıalar k ısmı , Ne. 233.1, Ba,veHlct Ar, iYi.ii Gabyar~ bahriyede f emi _unlClriae tı rmatı aD ..kerlere verileD i_imdi'!" .ı ı Hall.ı hiim.yualar kuım it No. 23339, 46Uo-Ç, Haınlri let Ar,ivi.ıa Namık Pa' .'IIID u faret · j rııabau, ııııu , e .fveHlet Ar, ivi.u N_ mık Paı.'ımı , LOtıd ra ..efueti h.kkIDd. Ce mal TükiD, (Bol a.ltlr Mu' ..

e/u l), Enver Zi)'. Karaı. (O.nıol'll ' rs-ıı«; e. V) ve ŞLtıu i Altuı:ıdatt (Kaoala/.Mehm. d Ali Poıe ve M mr m.u/e. l) sri bi müell i fl eri ıı e. erlerinde bahsedilmekte­dir; bi ~ be rada , kendi.iDin ,. b ıı n a ve fasl iyelinCl te '. ir edecek hu. u" t hariç , boese eleed e mev ıe ut olm.J llın kısutıl :' TI atm. , . dikkat ettik.

15 Hatt -' bilm. ,.üolar kıımı. No. 46422·Ç, 8 . , vekilet Ar ,iv ı.

15 H.u"ı hum.yunl. r No. 46-1 22-0 .

Tarih Dergisi -

ŞEHABEDDI:-;- AJ{ALI:\" MEHMED ~A~ılK PAŞA 131

henüz takdim edemediğini ve İ stanbul'dan ayrılalı ik i ay kada roldu ğu halde hiç bir haber a larnad ı ğmı, başk a larından hab er al­manın ise do ğ ru olam ıyace ğı nı . halbuk i Mehm ed Alilnin sistemlibir pro paganda yapt ı ğ mı ve hatta bir gazete dahi çıkarttı~ı nı

yazar. Namık Paşa a ncak 6 Şaban 12~8 (29 Ocak 1832) de kraltarafından Brighto n şeh ri ndeki ma likan esind.. krahn l on d ra'yaavdetine d aha bi r buçuk ay olması delayı s i le - gayr· ı resmi ola­ra k kab ül ed ilm iştir. Merasirnde hariciye nazır ı ve d i ğer vükelahazı r bulunmuş, kr a l, kraliçe ve hanedan azalarile ayrı ayn gö.rü şü lmüşt ü r. Bundan sonra yemeğ e davet olunarak gecesi şereline

bir suvare tertib ed ilmiş, ve yemekte kraliçenin sol t arafında yeralan sefir, yardım rr:evıuunda gere k kral ve gt rek hariciye nazı rı

ile uzun uzun rnüla ka! etmi ş ise de kral bir ceva b vermedi ğ i gibinazır da lng ilter e ' nin Belçika He u ğra ş mas . ve mali s ı kın tıda ol­ması hasebiyle bu yardımın şü bhe .i o ldu ğunu s öylemişt ir . Bu ba­hlsde oldukça uzun ve etrafh görü;ülmü ş ve Namık Paşa Ingilizri ca l i rıi mümkin mer tebe iknaa ı.: g-i2§m!şt ır li. B'J mev zu' .üzerindehem resmi hem ga}'r-i resmi o lar ak yapılan cl i ~er bütün ro üla­katlardan ka t 'i netice çıkma dığtm gö rüyoruz, In ıril tere y a rd ım i ı i n ine reddedebili yor nc de mavalakat cdebiliyo r sadece ha diselerin

'ce reyayan ı n ı ta' kib ediyordu. Namık Paşa, Fransa'nı n Hinci'e in..rnek için gizli emeller besledi ğin! muhtelif şekillerde anlatmıya

çal ışıyo r, rusların ya r dım teklifler ini de iler i sürere k bazen şiddetli

b aze n ta th lisa n kullanmak suretiyle on ları yard ı m maddesineyaklaşdı rrnıya çalışıyordu . Ing iltere Talleyra nd'ın teklifile an caklavassut ş ı k kını ileri sürdü. Fakat Namık Paş a tav ess ut mes'ele­sin e ş iddetle it iraz ederek " Dev let -i aliyye' nin hiç bir zernan ta­va..ut yolu r.u t utamıyacağım , bu şek le, devl eti nin şiddetle aley­hinde oldu ğunu bildirdi. Bu !t iraz lar ve siya s ı ehvalin nazik ol­mas ı netices i, ~Iehmed Ali'yi Devlet-i aliyye'ye itaate mec bur et .rnek şekli derpiş edildi ; ve d amad H iii Ril'at Paşa ile MehmedAli Paşa arasındak i mülAkatd a, Devlet-i a liyye lehine Ingilte re 'ninbüyük nüfuzunu kull anmak üue Colombia maslahatgüzarı ko loneiKambel (C amp bell) Mıs ır'a gönderildi I' .

17 Hı tt . , biima.)'unl ar. ~a. 46612-1. B.,. ..eki. Arı.

U Priaee de Metteraieb'd. Namılı: Pa,.",.. t.Y... .ot fikrine )'ao.a,m.ırıu. ıı:ıı

urul. tavai,e e tmi,ti,19 H . tt i bümaYUIllar N). ~~·A.

Namık Paşa bahren yardım hususunda, ,"gilte re ' nin hiç ol­maısa Akdeniz'de ki !ilosunun Devlet-i aliyye dona rımes ile bi-le­ş er ek hareket etmesini ve berren de Osmanlı kuv-..e tleri ileriiy e­rek Mehmed Ali kuvvetlerinin za ' Ia dü ş ür ü lmesin i i s t emiş, fakatAkdeniz'deki denanmanın aılıg-ından ve henüz te rsa nele rde gem i­lerin hazırlanmakda oldu ğ undan dem vur ula rak muvalakat edi lme­mişt i , Dl ğer ta rafdan Ingilte re bizim, Mehmed Ali'ye galeb e çala­ca ğımızdan şübhe etmekl e idi: nitekim haneiye nazırının bahrenyardım hususunda verd i~i cevabların birinde ' yalnız kuvve-ibahriyye ile bu lakırd ı söylenmez her ilin " askeri Konya'y a ·..ebelki O vakte kadar lstanbul'a varır... Heri l İs tanbu l'a yak laşdı

böyle maslahat ım ızda ya gal eb e olmad ı ğı surerde musaleha it me­lidi r» demekte id i. Hatta Namık Paşa karadan galebe ederiz de­d i ğ i nde c şübhemiz vardır . diye mukabele etmiş tir tl. Görülüyor kiMehmed A li'ye karşı bi rbiri arkasına tevali e den muvaffaklyetsizas ker! ha reketler ve Fransa'nı n te ·.iri ln , ilte re'yi ü m lds iz l i ğ e d ü­şürmekte idi. Ancak Rusya ve Avusturya-nın sözde muzahlr vaa 'i-

. yetleri , Ing iltere 'yi bize karşı mütemayil bir ş eki l de gös ter iyord u.Buna ra ğmen Ing iltere, ' nihay et ö Ş evva l 'de bahren yard ı m ed e­miyece ğ ine dair ka raru .ı bildirmek mecburiyet inde ka l d ı ~ :!. EsasenNamık Paşa bu hali daha ev velden seemiş ve muhtelif ari ıalarında

bunu ihsas etmişti. Bunun üzerine kondisi londra'da kalmanın [il­zumsuz old uğuna kanaat getire rek Ing ilte re' d en ayrılmaya karar

<verdt. Yalnız ay rtlış ımn gi ıli t utulaca ğ ma dair hariciye n az ırından

te'minat al mıştı. Bu şek le gö re Mavroyerı i daha bir mü ddet Lon ­dra'da kalacak tı . Kendi sinin . ş a h se n londra'da kalmak is tememe ­sinin sebeblerin den biri d e -burada ikamet eltijl"i m üdde tce gön­derdi jl"; ariza ve mektu blarına heme n hema rı hiç ceva b a lamamış ol·mas ı idi " . Gerek. Ingiltere .devlet ricalinin gerekse ec neb i sü fera ­nın Devlet-i a liyye'd eki hadisat hakk ı nda suallerine cevab verirkençok müşkilAt ç ek mekt e id i. Yazı l arınd an bu haller dolayıs lie deh­ş etle hiea b duydu ğunu , «çokça ika met im iktiza itse tecennünidece~im aşikardır» diye bir an evve l Londra'dan alınmas ı n ı

ist ed ijl"ini ö~renmekdeyiz. Filhakika reisel end i'n in bir tahriratı

tL) Ru tibir(c Mehmed Ali P.,. k.ıdedilmektedir.

tt Cnıyir da~)'uı , B.,velı:.l.t Ar,iYi.12 H.u-ı h UnlırlllDI. r ıCıuu No. 31;16l).L.U Aya. ı tua. if, No. 4642'2·0 ye Ceu Jir doıy..ı.

13 ! ŞEHABEDD!X AKALIN ~lEH~lED N~UK PAŞA 133

müstesna, Babıli li tara!ından pek ço k ihmal edilmiş ola n Namık

Paşa, her tür lü ma' lümatı ya ecnebi süferaya gelen tahriratdanveya Ing iliz. Fıransız ve Alman neş riya tmı ta 'kib ederek te' rninetmekt e idi. Bu cümleden olmak üzre Konya cıvan r.da b uluna nÇi ngene k ôpr üsünde, sadra"zarnın esaretile rıe t icelenen rnağlu­

biyet imizi Pr ince de Talleyrand'd an, Iran Şah ı' nı n, Dersaadet'e elçigönderdilti ha beri ni Ingiliz haricive nazırından ve bu elçinin,Ba ğ dad'ı n kend iler ine verilmesi mukabilinde ask eri yardımda bu­İ u n acağmı, elter bu yardım ka bu l olunmazsa Ba ğdad 'ın - k ıyrne­

tile»t~ verilmesine dair tekliflerini gazetelerden ö~rel1dikini zikretmeliyiz. Hatt a Mahmud lI.'nin Namık Paşa'yı cevabsız bı rakma­

nın do ğru olamıyaca ğ mdan bahisle sık sık lahrirat yazılmasına

dair uzun bir hat t-ı hümayun u dahi vardır U .

Namık Paşa'nın, Londra'da ay ni zamanda Yunan ve Cezayirmes 'eleler ile d e u ltraşdı{tını biliyoruz. Malüm oldu ğu üzr e Yu­nanista n, 1829 Edirne muah edesiyle isti klalini kazanmış ve fa katkralının tasd iki keyf iye ti kalm ı ştı . Bu husus d a Londra muk a­ve lesinde kararlaşdırılarak Bavyera kralının o ğlu prens Othontensib ed ilmiş ti. İş te bu nokta ile bi r isyan üzer ine vukua gele nhüdud mes'clesinin halli keyfiyeti kalıyordu . Londra Meclisi, İzd in .

taraftanndaki isyan neticesi hududun Şeytan adalarile " IzdinnahiyCıerinin Yu nanistan'da kalmasını kararlaşdırmış olup, bu hu ­

.susun tasdiki için d üvel-i selase elçileri lara!ı ndan Babıiilrye

birer takrir verilmi ş id i " . Babıa li de Mahmud 11. nin bir haliı

ile Izdin ma ddesinin, Namık Paşa'ya bildi rilerek bu meelisde gö­rü~ü1mesini ist emekle idi. Paşa, mek tubu alıralmaz hem Ingilizhariciye nazırı ilc hem de merk ür meclis te aza buluna n P rince deTaHeyrand ile görüşerek Izdin nahiyeleriyle Şeytan adaları ta' biredilen bu üç adanın Devlet-i aliyye hududları içersind e kalmas ı

icab etti~iniı zira buna asla c e V 8 Z verilemiyece ğ ini bildirmişse

de hariciye nazı rı , mes 'e lenin meclisde n tasdik ed ilmek su retil eç ı kd ığ ım , Devlet-i aliyye'nin boşuna resm l müracaa t etmemesini.çü nki i'tiban kınlacakını ve esasen lazım gelen cevabın bu iş e

21 H_u-ı hum_yunln kumı No. 31560-J; mulcür v(". ilc:adalc: i - k ıymeti, le .

ibu .. :ııde ıı S_t dad'ID aakid mukabili .lınması hsdedildiri aı:ıJa ,llm_kt.dır.

ts H.tt'"1 bümayoQlar k ı.mı No. ..65U .2f Bu .dalu.o. Voloa .d.lan olm.. ı nuılıt eı:ne ld i r.

r H.t :-ı aüm. yuııla , kısm ı , No. 41667.

me'mur Mavroyeni 'ye verildi ğ i ni iliive etmiştir. Namık Paşa'ya

göre Lond ra mec lisind e bu i ş l e r görüşülürken - ta' I ima t-ı mahsusaile bir memur gönderilmiş ve ta sd iknamelerden evvel d avrand­mış ol sayd ı ö nü alınması mümkin gi bi zanno lunur ise de şimdi

güç olur ' şeklinde mütalea yü rüt ülmektedi r ".Londra 'daki el çil i ği esnasınd a N amık Paşa'nın u~ raştı ltı mes'­

elelerden ci lteri de Cezayir' den fransızların ç ıka r tı lması olmuştur .

Elçi, Ira nsizla rm Cezayir'e hak im olmasından Ingi ltere' ye ge lece kzar ar hakkınd a Ing iliz devlet adam ları n ın dikkatini çekrne ğe

ça lı ş ıyor . Fransı zların «C ezayir'e y erleşmek için deltil bir hakare ­lin intikamını atmak için iş gal ed iyoruz s d cdiklcri ni, hatta lsta n­bu lda ' ki Fransa sefiri ve Guillernlnot re smi bir tahrirat yazıb Ce 'zayir'den ç ıkacakla rı nı ifade eyledi ğ i ni söyliyerek müddeasım is.bat a u ğraşıyordu "'.

İşte bu surette, Cezayi r mür.azaasına imkan nisbet inde he rhr atla temas ed en Namık Paşanın, asıl me' rnur o ldu ğu bahr !yardım hus usunda menfı eevrab almasına mukabil Ingiltere'de nsilih te' rninine muvaffak o ldu ğunu söylemek la zımdır . Ezc ürnlekundak larile bera be r yirmi ad et top " , imali ne başlanmı ş " lngl l­te re topçu ve piyadesinin ku l larıd ı ğı Wrenklerden nümune ler ee­rilmi ş ve padi ş aha mabsus olmak üzere bi r fil ikanın inşasına baş­

l anmış tır " . Namık Paşa bundan başka Osman lı hük ümeti nin gö,, 'derdi ği on dört tal ebenin, top çu , piyade, mühendis ve bah riyernekteblerind e tahsil et meler ini mümkin kı lm ı ş ve kendi, ne zaketziyaretleri hariç, bütü n as keri fabri kala rı, tersaneleri ve mek teb­leri gezer ek malümat edinmeye gayret etmişti r . Bu arada Babt ­iili'ye gônderd i ğl bir ar iz asında, memleketim izde ma den-i mü t e­ne vvia dol u oldu ğ u ha lde - alt un, gümüş ve bak ır gi bi - bazıla rı '

nın işlendiki n i, bazı larının ise i ş le n rn edi ğin i , i ş lenen lerin ise altının

bakıra . bakırın gümiişe kanştınldı ğ mı ileri sürerek burada veAmerika'd a maden işleyen ustaların çoklu ğundan bahs ile birkaçusta gönde rilmesi için irade çıkmasını istedi~in i ilav e etmeliy iz ii .

Namık Paşa Ing iltere'de hem en her elçiye müyesser olmıya-

u Hatt -' h6mapı.o lar kısm ı , :\0. 47740. - .eS -E, - 2U392-C.29 Lütfi, ba toplano. 1250 de I. b nbul'. i cidiAiDi )Ou ar , lIgn. ~.r . ı IV" . lO·ı .

s) Hs tt -, hiiı ma yu nlar kısmı, No. ~66 1 2-H., 46E62-,t.31 B . ,,,clcaıeı Ar, iYi, H.n-ı hüma)'uıı lar kı.mı, No. -l6612- H. - 43930-0 . ­

20393, 20392· A. 20:m·B.

!34 ŞEIlABEOOII' AKALIl" MEIlMı:O NAMIK PAŞA 135

ca k bir şe kilde hüs n-i kabul görmüş olup ayrılışındaıı (20 Şevval)

birkaç g ün eveel vuku'bulan d a'vet üzerine \Vindsor sarayına.

gi tm i ş, üç ırü n lük ikam eti esne sreda kraliç e ile a t gez int ileri ya p'mı ş . hatla avdetind e elçilere hed iye vermek birkaç senede nberiAde l olmam ak la be raber kral tarafından mernnuniyet inin bir ni­şanesi olma k üzre bir çifl piştov ve bir lülenk hediye edilmiş '

tirll. Bilhassa kralı n , beşvekil in ve hariciye nazı rı nı n pad işaha

sad razame " e reisefend iye yazdık la rı namelerde de , t belirt il­d ilti vechile, ken disin in, nezaket , di rayel ve asalat inden defaa tlebahs edilm ektedi r. Elçi, a vdelinde evve la Pa ris'e ultramış ve o ra­da ka ldıltt d okuz günlük müddel zarfmda Fra nsa kra lı ve rica ­liIe mütea ddid d efala r temaslarda buluna ra k Mısır mes'elesi üze­rinde görü şmüş ve bu arada. Mehmed Ali inkiyad etmezse Ak ­d eniz'de bulundurduğumuz on beş parça seli r.eden başka ikika pak gemi daha gönderilerek rnuha rebe el miye ka ra r verdikdiye f ra nsa devletinden söz alm ıştır . Bilind i ğ i üne Istan bu l'a Rusdonanm ası gelince Devlet-I al iyye nezdine gönderilen Fıransa

sefiri, Rus do nar.m asının gelmesini ctensib et rniyerek MehmedAli'yi itaate alac. 2'101 la a hhüd etmiş ve Rus donanması nın avd et ii s tenebilm işt i •. Namık Paşa , Fransa'ya Meh med Ali'nin lürlü be ­hane ve d es iseler ile entrika lar çevirdi ğ in i e traf lıca ız a h ed erek.elçinizin tedbir " e harekatı kuvve-t harbiyeye isti nad etmedikçeFransa devletin in dostlu ğu Devlet-i aliyye hakkında mucib-I zara ro lacağı- nı dermiyan eylem i ş ti . Bunun üzerine mezkür sözün a l ı n ­

dt ğmı görmek teyiz " . Bundan sonra Fransız başvekili ile harieiyenazırından da .Id ılt ı mek tubları ha milen yola çıkan Paşa n, Fr ­a nkfurt ve Berlin yoliyle Saint Pe tersbourg 'a hareket etmiş tir " .

Namık Peşe'nın , Ing iltere'den a lelaeele ayrıl arak Saint Peters­bou rg ''a uQ'ramasının di ğer bir sebebi de Rus kuvvetlerinin İ s ta rı­

bu l'a gelmesi hadisesi id i. Bu haber Avrupa'da pek büyük birte 'sir icra etm iş ve • Rusya devle tinin bu vesile ile İs tanbu l' u is­tilA fikrinde old u ğ una ve gönderilen as ke ri geri alarmyaca ğ ı rıa

d üir bir rivayet . intişa r e tmiş t i " . Esase n Nam ık Paşa'nın ken di-

1:1 A)'Di tUDif, Na.~E.-203~-D.

ıs Namık P.ı.'oıa. I.ta o.b ııl 'a ndeti eau . IDda yolla rda bir hayli u maDre çe«t iui d üıüa e rek. lu ıil tere ve Fnou"daa . ldll'1 Da m. leri m.iyet iDd eki ze....t ·tao biri, le f öoderditioi öt u oiyoraz.

N S.mık Pa,.·o ıo S,!lud" dm, '1 malı .usa'to•.

sine ver ilen tA'limatda «lüzum görü ldültü halde Ru sya'ya g itmek­lilti ' kayd ı dahi mevcud o ld uğuna göre, va a' Iyeti ö itr enmek içinalelaee le Saint Petersbourg 'a hare ket etmiştir. Namık Paş a'nın

bcrad a ka r şılanmesı içi:: Rusya lrnparato r u ta ratmd an rnihms n­da rla r gönderiidig-i ni, parlak bir şeki l de impa ra to run i'zaz veikram eUi~in i Se/ are/name-; mahsusa' sından lafsilatUe ög-renmek~

dey iz, Kendis inin, Niko la ii: etdi ğ ! miilAkatlar d ikk a te şayandır

ve bu görü şmele rinde Arial da haz ır bu l unm uştu r. G ôr ü şmele­

rinden birinde impa ral o r Niko la : .gönderilen askerd en Devlet -ia llyye'nin emin ve mutmain oImadl2'1 'te halkın l isanın da birtakım sözlerin de vera n etti~i kendince mah1m ise de bu mua­venet hususu ancak bir kom şunun hanesinde zuhur eden ha rlkin .sirayet ve tevsfini men' için ittihaz olunan red ab ir-I tahaf fuzka­ra ne kabili nden olarak Rusya ask erini n mukaddeır. a Edi rne'yevürudunda ileri ye ha re ket e mani' yoıt iken öyl e bi r teşebbüsünsebkat etmemes i ls tanbul' u zabt ve is tilA l ikrind e b .Junmadlg-ına

delil i dü~ini ve Besarabya'da yüzelli b in aske r mevc ud ve haz ır

ve Devlet-i ahy ye' ran emrine muntazır bulundu ğ undan etrafa su'·imisal olmamak üzre ~fl 5 ır askerinin de!' ve tevbihi ile ref-i g eileiçin lüzumu kadar askerin ve icab Ice rse ka mİlen rn evcud- ı mez­kürı n celb ve isti'rnali hakan- i m ü şar ü n ileyh hazretlerin in y ed-iik tidar ve i h t i y a rı nda bul u ndı ğ ı ve kurnandan - ı nı üşa rünil eyh Or­lof'a ol babda ev a mir -i IAZl me i'ta k ıhndı ğ m ı bilbeyan burala rını

ve ş u hususd a hulüs- u niyetin i ve bir de Mı sır askerinin vardığı

mahaller ehalisinin hüsn-ü ka bul ve ihtira m göstermekte olma sı

ve şu muamelen in mukaddema Rusya as ke ri hakkında dahi vu­ku. gelmesi ida re-i hüküm etde bir sebeb ve hikmetin vücudını

mebni olmak ve bu da hakan- ı rn üşar ünileyh hazretlerinin ma­l üm ı b ulundı ğ : l azım gelece ğ inden bu hAli mucib o lan esbabın

led k ıkil e eelb-i hoşaud i - I teb 'aya iht imam idilm es i l üzumını » tav­siye etmişti . Ns m ık Pa şa Ist anbul'a avdetinde bu nları MahmudIf. ye anlatmış ve hükümdarın üzünlüsünü izaleye çalışm ı ş t ır ".

I şte bu gibi ah val içersinde Ist anbul'a avdet eden Namık Paşa ,

asakir- i hassa mirlivahğı vazifes ine dö ndüg-ünde ( i249), padiş a­

hın muhibbanı arasına katılarak boş vakitlerini ekseriya sara ydage ç irrn e ğ e başlamıştır " . Bir aralık onu, su vari ve piyadeden mü-

ii Asml ",s;lca.u .'[IJsao" ,. S''''et i FlJııU ll, No. 8 ı i Ta,11ı V~sikala". No. g, .. 220-227:

136 SEHABEDDIl(' AKALIN MEHılED NAMIK PAŞA 137

rekkeb bir liva asker ile Boz ok , Yozg at ve di~er bazı köy vekasabalarda ş ekaveti n i arttırarak bir çok zararları muci b olanKadıkıran namında k i e şk iyanın te nkiline me' rnur oldu ğun u görü·yoruz " . Fermanlı i' lin edilip üzeri ne kuvvetler gönderi lece~in i

d uyan Kad ı kıran derh al tir a r edere k Sivas'a ve oradan da De­likli taş de r ben dine kaçma k s uretile ortadarı kayboldu ğ undan Na­mık Pa şa'nın bu la rala gô nderilrnesi r e hacet kalmamıştır (Cemi­ziy e lah ı r 1249 = Ekim, Kasım 1833).

Bu sıralarda as kerin ta' lim ve terb iyesi için ord nda iht iyaçpek fazla oldu ğ undan , memle ke timizde da hi zabit yet i ştirecek birmektebln teessüsü ar zu ed iliyord u. Işte bu ihtiyaç ve zar ureltahtında Harbiye meklebinin açılmasına ka rar veriler ek tanzimve idares i, ihtisas sahibi bir zat olan Namık Paş a ile hassa or­d usu müş iri firari Ahmed Fevzi Paşa uhd elerine havale kılınmı ş '

tır " . A hmed Fevzi Paşa ta ra fında n S elimiye 'd e te şki l ed ilen Sı b­yan bölükler], tamiri tam amlanan Maçka'ya r.akl edilere k tedrisalabaşlandı~ın ı , basma takım ı ve d ers a letl eri gibi Ievarımatın Av .rupa'dan gelirildi~ini biliyoruz (1250-1834)"'.

Avrupa devletlerinin dikkat nazarlarm ı üzerimize çevirdi ğ ]

ve elçile rin i memleketimizde n hiç eks ik etmedikler i şu sıralarda

Paris 'e oldu ğu gibi Lo r.dra 'ya da d aimi bir elçi gönderilmesi icabelmek teydi, Bilhassa Mısır ve Cezayir mes'eleleri g ibi d evletifazlasile meşgul eden gai leler i rı halli, ve ayni zam ar.da Lo r.dra'

·d a ki gerek resm l çevreler in ger ek halk elkirının ö~ren ilmes i li­zım ge liyord u. Esasen Namı k Paşa ilk Lo ndr a sefare tinde ikeng ôrıderdi ğ! bir arizada "', Ingiltere 'de lisan bilir nazır rütbesindebir e lçinin bulunduru lması lüzumunu işaret etm işti . Lo ndra ileayni derecede addedilen Paris' e, bu sırada A med! Reşid bey elçio lara k gönderilm iş ve sonra da Londra 'ya Namık Pa şa la yined ilm iş tir (Rebi'ülevvel 1250 - Temmuz, A ğ ustos 1 83~) " . Uhde­s ine bir hati te'Ii met name " , bir de Ingilt ere kralına hitaben na..

sf TGlwi m-1 V..kcrgi. No. 7, LS. Cemu iyel. hir 1249.is Mchmed. E.'.d, MI,(Jt-r .\f~kı~"'ı Ha,.blg!i~ t • • 2 ; Fahir Yn içar , T . e ­

z i m a t t a ıı E .. .. e l Ve S OD r . F izik: T'e d r I•• t ı H . kk ı a d a B irT • • 1. k t ( Tanzimat. 1), Iıtubul "{" rif M.tba... 19·W, •. .(67.

ŞI M~hm.d E.'. d, as,.. ~.,... s. 11.U Cuagl,. do_ya••• 15 R. .. azan 12:10 .aribli n ralc, B.,...Ir.i. Ar, .n Takvim-I V.kayi . No. 87, 27 Rebi'ülevyel 1250.ıt H. tt -. büm.J uDlar kum ı, Na. 46W5. - 37.532, 37532·A .

me-i hümay un tevdi ed ilerek Viyan a yo lu ile Londra 'ya hare­ket et t i ğini gördü~ümü. bu zat, 12 Cemaz iyelahır 1250 (16 Ek im1834) tar .hli arizasında.", A vusturya imparatoru ile Moravya'nın

merkezi o lan Br unn'deki b ir ta'/imhanede mil/akat etıi~ini " e dahaso nra sa ray a gi d ilerek Devlet- i aliyye'den bahis a ç ı ld ı ğını, bucümled en olmak üzre Lo ndra'ya az imelin masl ahaı do layısile

bir sefirin lüzu mlu olma sma mebni vukua geld i~i n i , İ s t anbul'da

iken rnek teb açılm ış olup bir di ğerinin daha açılmak la old u ğu ­

nu, An ado lu'da yol la rın yapıld ı ğuu , reayanın rahat ve huzuriçinde bulu nd u ğunu krala an latmı ş oldu ğ unu, kral içe ve haned anazasile konuş tuğunu söyler. Namık Paşa bilahare Viya na'ya g ide­rek Mettemlch ile dahi yedi sekiz defa görUşmüştü r. Namık

Paşa, Meltemich' in Rusya ve Mehmed Ali hakkındak i fikirlerin ive bu hus usd a Avust u rya'nın noktay.• nasannı bu su retle hülasaetti~; ni yazrnaktad ı r ı • Rusya, Ingilter e ve Fransa'nın ş übhelendik ­

leri g ibi hiç b ir köt ü niyet bes lernemektedir. Ha ttd evve lk i ada.veti d ah i yoktu r. Rusya , Devle t- i a liyye'nin bir ka ryesini bilealm ak istem ez, zira ada m, yemekten kalktıkla n sonra yemek tek­lif itseler Iş ta has ı olma z. Nemçe dev let i d ah i bu garazlarea de­~i1d i r . Hususa Ingiltere Dev let -i aliyy e' rin asayiş ve i stıkrarını

muhafaza diyerek bi r takım donanmasını ol su lara sokarak he rke si kuşkuland ı rdı, Alelhusus Nernçe devleti o nlardan ziya demuhafazasını arzu eyl er. On ların dahi bizlerin sdiik o ldu ğu mes­le~e sü l ıik itm elerini kelima t-r mu kn ia ile ikna ' eyle. Meh med Alifransalun un perverdes idir, 0 , muktedir ve mu ta sarrıf bir Ade rn..dir. Eğer bu ödem Dev let-i al iyye'ye mutasarnf olur sa rusyaluyamukavemet ed er. Fransa " e Ing iltere b u zaam dadırlar. Maazall ahböyle bir şeyolursa Ncmçe, habisin aleyhine ko ş acakt ır -.

Viyanadan ayrı ld ı klan sonra Paris'e ve 12 Receb la rihind ede Londra 'ya g ide n Namı k Paşa, 9 Rama zan la rihli bir arl zasın­

da " , kra l tar ahndan Brig hton sarayı nda kabul ed i ldi ğ i ni, busar ayda kaldı~ı üç gü n zarfında daima kral ile beraber yemekyedikler ini, Mehmed Ali hakkında söz açıldı~ı zaman, A vrupadevletlerin in Mehme d Ali ile De vlet-I aliyye arasında ha rbe ta .rafta r o lmadık ları nı , la kaı halen Berrüşşam 'ı Mehmed Al i'ninayaklandırrna ğa çahşu ğmı , bu ha l ise yaranın tekr a r açılmasın ı

U H.u·. "'ümaJtlnlar lunıı , No. .ı. 6t22 F.

133 ŞEHABEDDix AKALIN MEHMED XAMIK PAŞA 139

mucib olaca ğ mı, binaeneleya isyan etmemesi ı çın M ı sır gemileri·nin Devlet- i aliyye'ye ver ilmes i lazım ll'e ldi~ i , bunun için de In­gilte r e'n i ı: ön ayak olması icab e lt i ~jn i bi ld i rır.ektedir. Ha lta buHkrini vü:<eIaya dahi açtıg-ı ni . vükeli tensib ettikleri ha lde We..lington'un bir müddet daha bek leme miz lazım gelmekted ir d iyecevab verd i ğ i n i ilave et mektedi r. Oaun, bu arad a gümrü k tar ifekan unu ile meşgu l oldu ğunu, bu mevz u üzerind e ingiliz de vleta damlarile mücadele elt i~i ni de zikr ece bilirl z u. 24 Şaban tarihliş i fre li d i~er bi r mekt ub und a ise Iran Ş ah ı Feth Ali Şah'ın vefatederek ye rin e Ab bas Mirza-zade Mehmed Şah'ın geçti~ini , her nekadar Rusya bun u tasd ik etmiş ise de şahın çok eviadı olması ha ­se bile iht ilal ç ıkabilece ğ i n i , Rusya ' nın bu va ziyelten is tifade ede­rek ·Hind'e inmesi kor kusile Ingiltere'nin Ievkal 'a de t ela~a aüştüfO

ve kararsı z o ldu ğ unu , bi naenaleyh met aiib imiz bakımından husu legele n fırsatla rın kaçırilmamasmı , Ingil te re g ibi bizim de Iran 'ahemen bir elçi ta'yln etmemiz lazım geld i~i ni isra r ile bild irmek 'le o ldu ğ u gi bi Cezayir'in iade s i husus unda Pa lmerston ile uzunuzun ırörüşt ü~ünü öj!'re niyo ru z. Bilah ere Trablus konsoiosununazli bakımında n da m üteaddid dera la r Welington ile görüşerek "

De vlet-i a liyy e'nin kafiyen bu kimseyi i stemedi ğ in i bildirmiş isede ba ş veki l az li t a ra fın a git memiş ' e j!'er is temiyorsan ko nsolos lukberahnı alub del'id iniz » gibi so ğuk bir muk abclede bulunmuştur,

Namık Paşa'nın azimkaran e konuşması W·ellington'u azil keyfi­yet ine yaklaştı rmışsa da bir müdd et son ra kabinenin düşmesi bu ­na imkan vermemiş t i r . Namık Paşa'nm , Londra'ya daimi elçiolarak ta 'yi n edi len Beylikçi Nuri Etend l' nin muvasalat tarihio lan 21 Zilkadeden iti ba ren bir ay kadar d aha Lon d ra'da kala­rak yeni ka binenin Devlet-I aliyye hakkında ta 'k ib edece ği siya­seli d e ô ğ rend ik ten ve bu husus ta eski kabineni n ha riciye nazırı

olan Palmerston ile gö rüştük ten sonra Ista nbul'a avd et elti~ini

(1251 - 1835}1836) ve eski vazifesi ola n Asakir ·i şahane mirliva­lı~ına geçti~ini görüyoruz "'.

" Hıu· , b ümııua l. , kumı, No. :17.331. 37531-A, 37'>SO·8 i Nıcı:u1c Paıl'OID

, ifreli arSı.. ı ad. (Frıu.·muv.fı~) ı ( P. riı-,öb reti mulcim'. ( Dev lct-j ılinc-Kıvi)

ve (Iıı,il ter e.bi ka rar) , ibi ti birler ız örü lme lı: ted ir .

.ıs Hıu · . h amırua lar kıımı . No. 37.520· A ; 46"22-G : 46-12' ; 46UO..8.'" N.mık P. ı .'ııı ııı ı2~8 ve 12SQ Lolidu ."f.ret lcr1 i ç i ıı .)'rIU ID. vn iical.·

J'I M:. : H ıı !t -I tıü:ıul yD Dlar kumı No. 37560, 4F930-R, S7600·1I, '&6' 22·C. "7070,

Namık Paşa, ayni sene içinde usul ve muarne lat- ı ba hriyeüzerinde Londra'da edind i ğ ] bi lgilere binaerı , o sırada kapu­d a n'l derya bu lunan Tahir Paşa'mn talebile bahriye sını f ı n a ia ti­sa lı ile yine bu sene Recebinin dö rdünde 40 7, ka pııdan- i deryanın

Akdeniz'e çıkması dolay ıs i l e beş bin kuruş maaşla rüt besi Ier ik­Ii~e te rli' kılınm .ş" ve bir müddet son ra Trablus'd a vuku a gelenisyanın bas t ırtlmas ı için Muharrem 1252 (1836 l' isa njMaylS) d eTahir Pa şa refaka tile o raya gön derilmiştir. Bu isyanın eleba şı la­

nndan biri olan Mısratah Mehmed isminde ki asi, hükürr.et kuv­vetlerini oldukça u~raşt ırmışlı to. I I Rcce b 1252 (23 Ekim 1835) dekapııdan- ı derya dan g elen mektubda " Ingil tere, Fr ansa, Ispany ave Ital} a konsoloslannın ni fak sokarak karışıklık ların ar tmasınasebebiyet ve rd ik lerini, silah kullanma yasa ğ ın ı av bahan elerile ihlalett iklerini, ve ke nd i hizmetlerind e bu lundu rdukl arı yerl i kimseleretebe'ala rı i miş gibi muamele yaptıkların ı gö r mekteyi z. Asi ler üzerinegönderilen bu kuvvetler on beş ay u ğraş t ık ta n sonra isyan ı has­tı rma ğ a muvaffak o lmuş l ard ır . Namık Paşa 'nın bura daki ça l ı şma­

sına binaen r ütbesi Asakir -i şahane - i redife fer iklij!'ine (1253- 1537/1838) tahvil edile rek, o sırada y apı l a cak o lan Rus asker i man ev­ra larında bulunmak üzere vaki da'vet üzerine Sa int Petersbourg 'ame'mur ed ilen Aydın va lisi Fe thi Paşa yerine o tuz beş bin k u ruş

maaşl a vali vekili olmuş " ve bir mü ddet sonr a teşekkü l edenKa ra ntina mecli s i riyasetine geti rilmiş t ir . Bu esnada ı stanbu l'da

kolera s algı nı baş gö sterdi ğinden cid d i ted bir ler e revess ül et mekmecburiyeti h as ı ! olmuş ve mezk fr r mec lisin şcr"i iş l eri n i n tedvir!için sudcrd an Es 'ad Efendi, sıhhl ve t ı bbt i ş lerine bakmak üzered e An adolu KOla ske ri Abdülhak Molla na sb edilmiş t i Ol. Kara rı ­

li n a n ı n fren k i cadı o ldu ğ u ileri sürülerek bidayettc mürnanaatulundu ğ u ve bilah are bir form ül bulunmak suretile kabu l ed il­d i~ i n i biliyo ruz " . Fakat kara ntina mecl is inin şer'i iş lerin i deru h-

.(';"2$1, 4SS3-A, 46ô51·A , 198.37• .f.S91:J')·C, <4b980·F, 46.574, 46635, 37520, 4 6~ 1 ,

31530-A, 3:"SO·B, 37620.8, 31489"7 Lütfi, ay" . u r. , V, 17." suuı-ı Alıc,al d. /ürl.rt, ii , 228. V, ..o.n Lütfi. agrı. e. I"., V, M-57.Lo H. u- , haml)Ouolar k ıımı. No. 5 1ı:kı""'9. - 2':;902 ; Lülfi, tly'" • • 1"., V. 96 97.15 1 Ab:m lh. lt Molla'nu, Vi yaı::ıı'c!u müt.h.uıı dokıa rl .na ııelmuia ı:leo totı r.

e ı lı: i yu ifu ioe ıvde t etmi, olduA'uau llÔylemeli , i :ı.

&2 LoJt fi. a!l rı. ~"'. , V, .. 1:15- 136.

H J ŞEIlABEDDIN AKA LIN MEHMED NAMlK PAŞA 14i

de eden Es ' ad Efendi ile Namık Paşa'nın arası açı l d ı ltından

Cemaziyelah ir 1254 (Altustos jEylül 1838) d e verilen bir arz ilePaşa nın , eora da bulunması , maslahatca muzir oldu ğu sure tçe,e ğer ç i , Pa şa- yı mumailey h llsa na a ş i na ise de meclis-i mezkü rd aIisa n bilrnenln pek de lüzu mu olmıyacağ tndan> bi r başkasının

na sb olunması i s tenmiş oldu gunu g örüyoruz. Mahmu d lI,' nin azilke yfiyetine tarafla r gör ünmeme sine ra ğ men .... Paşa , bir müd detsonra yAni Ş evva l sonlarında Dar- ı şüray . ı askeri komisyonunanak led ilm i şti r ..... Bilahare Selanik (Zilhicce 1255- Şubat/Mart 1840)ve Tırha!a (15 Cemaziyelevvel 1255· 15 Temmuz 1840) sancakla­nna tayin o luna n bu zat, 1255 (18U .l1843) de son ma nsabmdaninli sali vuku bulunca Selan ik vapuru ile avd etini müt eakib, dev­ietlerce gösterile n lüz um üze rine Kerb ela 'ya tahkika t me'm uruolarak gönderilmi ştir (12 Safer 1259. 14 ;.~ a rt 1843» '. K ısa birmüddet zarfında bu iş i ha lled ib " tekra r İs tanbu l'a d önd ü ğü za­man t enal kat- ı ask eriyye de layıs ile Ed irne'de tecemm ü' eden üçün­cü orduya reis-i erkan nasb edilmiş ve bu arada ordu ile bera­b er Manas t ır 'a gi tmişti r. Na rmk Paşa bu vaaifede ike n I! Zilkade1259 (3 Aralık !843) tarihinde henüz kırk yaşında o ldu ğu hal devezaret rütbesine terfi' e tt irilerek altm ış bin kuruş maaşla Be ş i n ­

ci Arabis ta n O rdusu mü ş irl i ğ i ne layin olunmuştur ". Ancak Rebi­ülevvel orla la rında (1250- 1844/ 1845), Ne mçe vapur u ile mahall-ime'muriyetine muv asalat eden Paşa , beş sene kadar süren Arabis ­tan m üşi rli ğ i esnasında buralarda muntazam as ker teşkilile . Dürz!ve Marunt mücadeles ile as İ arab l a rı te'dib, asayişi te'min ve teda­hülde ka lan verg ilerin tahsili g ibi rnesail ile u ğ raşmtştır. Ma'lümoldu ğ u üze re Cebel Lüb nan 'daki Dürzi ve Marunl'l er, biz im dev­letin iy i bir siya set ta 'kib edememes i "e bil hassa Beşir Kasım'ın

beceriks i z l i ğ i g ibi seb ebl e r yüzün de n biribirlerile anlaşamamışlar

ve devleti senelere e ultraşlıran bir mes' ele halinde devam e tmiş ­

t ir " . Ce bel Lübnan mes'elesi har icin de müd aheles ine seb eb

A Hatt . ı hümayuII. lar kıee ıı , No. 2S5SS. - 18670.i . C. ,id,·1 HrıOllai• . No. 13, 130••• 11.. : 12';9.505 .Ayn. ZrJuh , No. as; sece ı 12:;9 ; Ba,v~kil~t Arf ivi, Sı'dll'{ Ah e.ıo l J-J­

tu l . ,/, II , 22.S ; Lüt fi, ayn. • "'., Vii, •. 8t; M an flflw, S./"vd -; FünufI, No. St,sene : Sl feT 1310 ; Eeve r Ziy ıı Kual, ıl e h me d S .. m i lı: ? .. , a ' ii. i ııı h a lt il.r e ii m e e i , Ta, / Ia v••f/calan, s. 220- 227.

~ Cebel. Lii b ııuı me .'e lll. ı i i ~ill. bk.: Latfi , ogll . .,,.. , VHI, liG, 73, 102, 101:ı.Jim Au ilc lopedi.i, DG.,z.i maddesi.

olunca bu iş ile meşgu! olmak üzere har iciye nazırı Şekib Efen­d i buraya gönde rilm iş ve Şekib Efendi Beyr ut 'a gelmesini müte­ak ib Namık Paşa ile bu l u şmak üze re Deyrülka mer ' e gitmi ş id i.Namık Paşa tarafında n Şam, Ha leb , Urfa, Mar'aş ve Diyanbekir'den v ücude ge tiri len yirmibir bin neferd en mürekkeb kuvve ledayanılarak evvela ahali nez di nde ki silahların top lat lı rı l ması na

başlandı. Zira Cebel Lübna n Mısır ha kimiyet inde iken Devl et-ial iyye tarafından marüni lere ei allından o tuz allı bin tüfek ve ri l­miş ı·lo , s ır d a d ürzi lere yirmi bine yak ı r. silahla yardım etmişti.

Ar abistan müşirinin s ilah l a rı top l at tır rn a em ri , Cebel Lübn an' dabüyük şikayet leri muei b o ld u. Sm,>. sa Fransa başta olmak üzer eAvrupa devletler i dahi müdeheteye kalkıştılar ve Şekib Efend i'ni n hariciye nezarelinden çeki lme sine sebeb oldular. Gerçi s ilah 'ların alınmasında zabita nın baz ı yolsuzlukları vuku' bulmuş vebu arada Zuk ka riyesinde vaki ' hadisalın tah kiki içi n müşir ta­rafından mirliva ıbrah im Paşa gönderile re k faille rin teeziyesiyoluna gidilmiş tir.

Namık Paşa'n ın bundan SOnra Kud üs , Halilür rahman ve civa­rındak i hileri te'dib ile !edahülde kalan dör t beş se nelik vergi­lerin tahsilinde gösterdilti muvaffakiyet üzerine maaşı , bir hatt-ı

hümayun ile d ilter mü şiran-! izam gibi yetmiş bin kuruşa yük­seltilmiş t ir ". Buradaki vazifesinden sonra Irak ve Hicaz ordusumüşirli ltine tahvi l-i me'm ur iyet etmiş oldu ğunu gördültümüz buzat , 1260 Şabanının son günü (14 Eylül \844) Haleb'den ha reket­le Urfa, Diyarıbeki r ve Musu l ta rikile Baltdad'a vası l olmuştur,

Yalnız, bu esnada karanlinan ın devam ettilti ni, her kes in o ldultug ibi Paşa 'nın d a me'm uriyetine g iderken Blreelk' te o n ik1 günkarantinada k~ıdıltını iıave edelim " .

Kendisinin, Irak ordus u müşirli~i sırasında mühim bir hadiseolarak Süleym an iye sanca ğındaki Hindiye ahalisinin i syan ı gözeçarpmaktadır. Aldıltı ciddi ted birle r sayesinde isyan i bastırmağa

muvaffak olmuş ve yirmi üç Şaban 1266 (5 Temm uz 1850) ta ri.hinde glinde rd ijti tahriratında da bild ird ijti üzere b u i şte medhal­dar o lan Süleyman iye sanca ğı kaymakarn ı Abdu llah Paşa'y ı ailesiiki biraderi ve hemşi r esile birlikte Ista nb ul' a göndermişlir ". O

61 Bafnkalet Ar, ;"i, Dahiliye iradeler l k.ımı. No. 917.M Hı tt , i biiml )'ı,uılar klt m ı, No. 11:173.n H:ı. tt · ı h i:i m ayurı r .r k umı, No. 12 S.

ŞEHABEDDlx AKALIN :,IEH. IED NA~HK PAŞA LU

devi rd e Bağdad havallsind e kabileler iki de bi r vak-a çıkarmakla,

bu haval iye bir hayli za ra rlar vermekteyd iler. Buna çok del 'ahükumet adamlarının beceriksizli ğ i, a ralarındaki anleşamamazh k

ve mali müzayaka gibi ha disel er sebeb oluyordu. Nıtekim Bat­dad vali si Vecihi Paşa'dan alınan 13 Cemaz iyelev vel 1267 (16Mart 1851) ta rihli lahriratlarında bu cih etl eri e trali!e anla tma kta,Irak "e Hicaz ordusu müşi rliki ile Ba ğdad va lilik inin bir elde nid are edilmesini do ğru bulma ktad ır, Filha kika bu görüş Babı­

kıl ', de uygun görüldükünden 18 Muha rr em 1268 (14 Kasım

1~5ı ) de sad ır olan bir irade ile Irak ve Hicaz müşi rl iki ve Bak­d ad valilik i Mehmed j'; amık Pa ş a 'ya tevcib olundu Ol. Uhde­s inde Irak ve Hica z ordusu müşirl i ki ile Ba ğdad va l ilil'ıi ce m'edile n Namık Paşa 'nın memleketcle hüküm süren asayişs izli~i izale.husu sunda büyük bir gayret sa r ıett ikini görüyor uz, O a ralı k

Müntdik aşiret i şeyhi Mans ur' un ı agallübü, hal kı müşkü I bir vaz 'iyete sokmuş bulunuyor, ve ilk iş olarak bu asi şeyhl yola ge ·tirrnek lazım geli yo rdu. Namık Paşa şeyh Mansur üzerine şeyh

Salihi- lasallut etmiş, diker · l"r. !lal\ Vadi (7) gailesini halletme ğe

·ça lı ş ır. j ~ tı r re ve muvaffa k da olmuşdur. A r-cak, Şeyh Mansur'unyerine Şeyh Sa ı.h'in tayi ni iyi karşrlanmamış, Bas ra valisi Ma'şuk

Paşa' nın 21 Receb 1268 tarihli tahrira tı Ba bıali üze rine tesi r icr adlikinden Namık Paşa 29 Şevval 1 26~ (18 Ak us tos , 1852) d e "Bakdad 'dan alınarak Kara deniz ve Ak deniz muha lızlı k la rı Inaima­mile To phane müşirli l'ıine ge ti rilmişti r ", Yalnız Ba ğdad valil ijtin­den ayrılmadan bir kaç gün ön ce gelen bir hükümde Ba ğdad ,

Musul ve Şehr -i Zur eyaletlerinde cari ola n bakır paranın kal p­l arı çokalması münasebet ile bunların tedav üld en kald ırı la rak yer ­leıine d ört bin kiselik yeni beş paralı kların da rb ed ilmesine dai rbir emir görü lmek ıedir ". Bundan da anl a şıld ığma göre Ba ğdad

ve havalis inin mali cihett en müzayakası gitt ikçe artmakta oluprnerk ezce dahi bizı tedbirlerin alın ması lüzumu has ıl olm uştu r.

Durum bu şek i lde ike n yeni vaz ifesine hareket ed en Paşa teşek-

., O. hili)"_ I rad~le ri kısm ı. x s, 14790; 13i U . MüJıimme Jejie,i. x-.2ZiS" o48.et Aya i kı.ım, No . 157S1; .\fiilıim,"~ J.Jt~,;. No . ~, ... 93.LLZ N.mık Pa, . Ir. k Ycı H ıcaz ord aları ınü ,i rliji ile B_t d. d val ilifia.ı:ea

Arabiıtn ordu.u ma.,irlifiııe ti)ôiG ~dil meIc i. tnmiıse de biIiba re mezkü, memu·riyele t.la..il edi lmi,tir. Bk.: O.hili)·c Ir. deleri lua .:ııı , No. 1.;7,).;.

en Mülı/mm« J.lt .ri, No. 258, • . 97 .

,ıJ

kür meklublarında dokuz sen ed en be ri Is ıa nbul'dan ayrı o Idu~u

ve bu sebeble memnuniyelinin hududsuz bulunduğunu a nla tmakta ­dır. O. bu vazifesi esnas ında o zamar-lar yen i ihdas ed iten Mec:dinişanının ikin ci rütbest le ta llil edilmiş ve 29 Rece b 1269 (8 Ma­yıs 1853) tarihinde Ticaret nazır!ıkına tayin edi lerek vükela me­ranına dahil olm u ştur " .

Bu sıralarda Kı rım harbinin zuhur ettiA'ini ve maliyesi düz­gü n olmıyan Osma n lı devlet inin müşkil bir vaziyele girdi~i n i ,

bu y üzden Avrupa ba nkerl erinden para istikraz elmek mecburi­yeti hası/ oldu ğu nu biliyoruz. Bir arz te zkeres inde hükümetin,masralları n g itt ikçe .r tt l R- ı , vukua gelen horçların tesv iye edile­miyecek hale geJdj~i ve baz ı tedbirler alınmazsa (iI~ ri s i idare..den kalaca~ı ura ur- ı bed lbiyyeden oldu ğu misillu buna d ermanolacak teda blr, istikraz maddesine murtabıh bulundu ğu kanaa tı •na varıfdı g- ı görülmektedir. Bunun ilzerine mali muzayakaya çarehu/mak vazifesi Namık Paşa'ya tevd i' edildi. Kend is i Londra veParis banke:lerinden ödünç para almak üzere Avrupa'ya gö nde­rildi65. Namık Paşanın bu rne' muriyeti ayni zamanda Kınm harbidolayisHe Fransa "C Ingiltere'nin Osman'ı devleti ile it tifakını te'm:n hususunu da taaammua etmekfe ·idi. Na:nık Paşa'rıi n Paris ve

. Londra' da isti kra z için ~arlelliki . ırayre l boşuna gilmiş "e kendisiIstanbul'a eli boş olarak d önmüşt ü r . O sırada Paris seliri bul una nVeli Pa şa ile Fransa ha riciye nazırının gönderd ik i mek tublardanöjtrendi~imize g öre Namık Paşa'nın istikraz işinde muvaffak oIa ­maması , kendisine verilen tal imaun kifayetsizli~indcn doğmuştu r,

Isti kraza mani ola n sebebler arasında la iz ha d lerinin lazla lıltı vekarş ı lı k g- öste rmek hu susunda düşülen ih tilA lia rı da zikr edebili­riz lin. Namık Paşa'nm, ticaret n a z ırlı ~ı sırasında Paris sefaretinela 'y ini düşün ülmüşse de Abdü!mecid 'i n muva lakat e tmemes i yü­zünden i$ geri kalmış ve bir müddet sonra nesaret ten infisalcrm i şn r. Ma'zuliyet i esnasında yani 23 Şaban 1271 (12 Mayıs

1855) de lebd ilen birinci r ütb e ~lecidi n i şan i le talti] edilm i ş '" vebu tarihlerde Bursa ' da vukua ge len b uyük zelzele d ola yls ile buşehre gönderilmiş ve Ba bıi l i pek ziyade has ara u ğ r ıyan Bur­sa'nın lamiri Için üç senede ödenmek üzere üç bin kise tahsis et..

$ı En el' Zi,.. Kara ı , otlı zrçıtl ffla1ca/e, a. 225 ve b., k .la rı .

M Mü1ıimm. J4t~,i. No. 258. a. 1:11 .cu Dah iliyı Ir.d"eri. Ş. baD 1270 - 23 Ş.baD 1271 evr.kı.

141 ŞEHABEDDIK AKALrx MEHMED NAMIK PAŞA 145 '

miş t i . Fakat hükümet in istedi~ kefalet ve rehin, fel.ket zede halkın

yüklenemiyeceği aA"l r şar t l ar oldu ğundan bu meblA~ hiç kullanıl ­

mamıştır. Namık Paşa , me'murfyyet -i mahsusa ile tAyin o lundu ğ u

Bursa' ya 28 Zilhiccede vali nasb olundu ve bu vali li~i zamanında

başta cam i'ler olmak üzere harab o lan binaların ta'mirine çalıştı.

Namık Paşa'nın vali li ği zamanında Gemlik' le büyük bir yangın

olmuş ve Paşa, bu yangında zarar gören ler için Padişah'tan bi rmikdar para te 'rnin e t rn iş t i r " , Bursa 'dan so nra 22 Rebi'ülahır

1273 de Kastamonu, ayni se nen in Zilkadesinde, Mekke-I Mükerre­me Şeyh ü lharem li ğ i ve Aktar-ı Yemaniyye nezaretl inzimamile Ha­be ş ve C idde vali li ğine tAyin edildi. Kendis i Cidde val iliA"i esna­sında me'murların tedavülde kal an maaş iarını verdikten başka

Cidde hazinesi ne dc on dört bin kise para te'm in eylemiştir.

Namık Paşa, Zilhi cee 1276 (Haziran/Temmuz 1860) da Dar- ı

~üray·ı asker! riyasetine geti ri lmi ş, 21 Zilhicce 1277 (30 Hazira n1861) de seraskerli ğe nasb olunarak birinci rüt be Osmani n işani le

talt if edilmişti r . 24 Rebi ' ülevvel 1278 (29 Eylül 1861)de ise tekr aryin c Bağdad valiliA"ine gönderilmi~ " ve Bağdad vilayetine Musulve Basra'da ilave edile rek kendis ine gayet geni~ b ir ülkeni nmülki ve as.eri bütün umuru, kaymakam a zil ve nas b etm ek gibi.alAbiyeUe tevdi edilmişti ".

Bu valilifri esnasında Namık Paşa'mn Irak havalisinin öt ed en beribozuk olan asayişin i d ü zeltmeğ e, ikid e bir baş kaldıran a şiretl er]

yalı~lırmaA"a ve hayli i 'mar faaliyet i gösterme~e muvaffak oldu­~unu söyliyebiliriz. Filvak ! Rebi'ülevvel 1281 (A~u.tosrremmuz1864) de isyan bal inde bu lunan aş i retleri Ileer lerine Talia ta bur­ları ve suvari eıder alayı sevk etmek sure tile perişan eUiA"i gö·r ülüyor, Imar sahasındaki faaliy e tine 2"elince, Basra tersanes iniıs tanbu l 'dan getirttiA"i vapurlar ile takviye etmi ş, Fırat ve Diclenehirleri üzerinde sey r-i se fayi ni a rttırm ı ş , köprüler inşa ett irmiş

ve bu arazi üzerinde cedveller açtırarak topra ğ: ekilebilirbalegetirmi~ , mutasarrıflık ve kaymakamlık binalarile askeri kışlalar,

mekteb ler ve yollar yaptırmı~tır". Malı bakımdan da mühim iş ler

ifa eden bu zat, bilumum gümrük varida lın ı Ba ğdad hazinesine

s: Dahiliye in deleri. No. 233SS. 23566; M;;hirırn. ,üft.,./~,.{. No. 2S8, s. 106.tt Mültim".. J~ft.,.ı".{. No. 261, s. &7. ye' 93.Q Mü1ılmm~ de/lerle,.ı, No. 2EO, s . 93; /.Ia. DVf)." S.r-wI·1Fiifl ufI. _YDi ...

)' 1; Eav l"r Zi::-a Kual, A d i i: e ~ e n m a le ai e ( Agıı . mu .) .

getirmesini sa ğlamış, tica reti arttırmış. araz i üzerinde edilen tapu .sahtekarhklan gi bi su- i is tima lleri ônliyerek ver gi tahsilalını mun­taza m bir hale soktuktan son ra , Ba ğ-dad hazines ini muzayakadankurtarm ı ş ve Istanbul 'a yü z yirmi bin kise göndermişlir. Bu para­nın on iki bin kisesll e masra fım bizzat kendisi ôdedlğ], daire- iuruur-u askeriyye 'y i yani bu gün ki Üniversi te merkez bi nasını inşa

ettirmiş, mütebakisile bir zırhlı alınm ış , Ç era ğen sarayı, Unkapa­m'ndak i değ i rmen ve sAire gi bi binelarm bir kısım masrafları te"min ed ilm iştir " . Namık Paşa, Ba ğdad'dak i başar ısı nı n neticesiolara k Nişan- ı Osmani'nin bir inci r ütbesi ve murassa'ı ile taltiled i l m i ş olma kla beraber Ira n şa h ı ta rafından tasvir -I şahi ile mu.rass a' bir n lşaa veri ldi ğlni gö rmekteyiz.

Narnık Paşa , Ba ğdad vali li ğinden infisalini m üteakıb 1284(1867/1868) de ikinci defa olarak Kara ve Akdeniz bo ğarlan

muhalı zlıkla rile ve Tophane mü~irli l!"i inzimamile s erasker. Şaban

1288 (Ekim /Kasım 178 l) de Şuray-ı Devlet re isi, 5 Ramazan 1289(6 Kasım 1872) d e Bahriye nazırı, 22 Şevval 1292 (23 Kasım 1875)de üçüncü defa sera sk er. ayni sene içers inde te krar Bahriye na­z ırı oldu, 23 Muharr em 1293 (20 Şubat 1876) de saniyen Şuray-ı :

Devlet riyasetine getirildi ise de bu vazllede çok kalmad ı "eMeclis.i vükelay a me 'mur edild i. Daha sonra ay an azal ı ğrna

(1294. 1877/78) ve Hazine-i hassa nazırlıfrı na (1295-1878/79) ta'yinolunon Namık Paşa, 12 Muharre mde çıkan bir irade-i se niyy e mu­cibince, Rusya ilc ceryan ed icek olan mütareke ve musalahamiiaakereleri iç in Server Paşa ile bera ber ikinci murahas olarakRumd i'd eki Kızanlık kasabasına gÖnderildi " , Oradan avdetindeüçüncü defa olmak üze re keni s i rıe Topha ne mü~irliil"i ile yaver-iek re mlik tevcih edi ld i. Ayn i sene içinde Kı rım sahillerinde birsayfiyc şehri olan Livadya 'da ikAmct etmek te bu lunan AlexandreIl. ye padişahin bir na mesini götürdü vc Şevval 1296 da lmpara­lo r tarafından kendisine Alexandre Nevski nişanı ver ildi " . Dah asonraları Namık Paşa, ilg ay' l kavaim komisyo nu (1296.1879:80)ve Umur-ı naria komisyonu reisliklerinde bulunmuş ve la ğvına

:0 MrullotJe, S.l'Oet·1 Fa/a,., ara i . a11; Ener Ziya Ka raı agnl m.cm.:lcr ·Keeeal EmiD Bara, 8.,.~u1 aulGn _imalar. (C u nbu ri)"et ıuetes/) , No. SS9..c . •

n Haıi ııe· j Hilsa Kuareti velci leteı:ı At!li )'e :ı.ı..zırı S -tfct Paf&'ya verüm iş

bU !Qcm alı:ta)·dl.

12 Hariei)·c iradeleri lcu~ıı No. 1726l .

T. ri.!ı. Duıiıi - LO-

145 şEHABEDDIN AKALIS

kadar (1305· 1S87/1888) a yni vaıifede kalmıştır. Bu arada Mecid!n işa nının murassa ' r nı, imtiyaz n i ş am nı, al tın ve gümüş madalya .l a rı n ı da ihraz e tt i ğ i n i görmekteyiz. Bu zal hayatmın son beş

s enes ini istirah atle geçi rmiş " e nihayet 21 Safer 1310 (14 Eyliil1892j sal ı giinii g ecesi alaturka saat 9,30 raddelerinde Kabataş­

daki konaltında doksan yaşına yak laş tı ğ ı halde vefa t etmişti r " .Cenazesi kona ğ ı ndan kald ırı larak biiy iik merasimle Kabataş iske­les ine getirilm iş ve orad an Şirket - i hay riyye' nin 15 nurnara lı Ist im­botile Osk iidar'a nakledi ldikten sonra namazı Va/de camiinde kı ­

lınarak Karacaahmed kabristanına defnedil m iştir 'I, Ce naze mas ­raflarının Pad i şah tarafından ödend iltini ila ve etmeliy iz.

Namık Paşa, bu uzun ve faal ömür içinde Divan-ı h ümayu nkaleminden başlıyarak ayan azahltına kadar hemen her tiirlii va ­zifelerde bulunmuş tur. En biiyii k muv affakiyeti ni va liliklerinde gös­terd iS"i g ibi hassa alaylanm n t eşkilinde, ask er i ta' limnamelerin ha­zırlanmasında ve Harbiye mek tebl nin kuruluşunda da hissesi var­dır. Beş pad işah dev rini idr a k eden ve halveti .şAban i ta rikabnd anolan b u emekda r za ta, veza relteki kıdemi nden dolay ı şeyb ii lv iizera

denilird i. Vas iyetna mes ind e n anlaş ı ld ıltına göre epey i bir serve ts ahibi o la n Namık Paşa'm n Istan bu l, Burs a ve Ba ğ dad şehi rle r inde

emlak " e aka rı mevcud idi , Vdatında, fukaraya tevei edi lmekiizere bin lira ay ırmıştı " . Kona ğ mda ıevcesi G ülfidan banundanbaşka iki adalılt ı bul undu ğ unu, pek çok ev lad ve torun sahibioldu ğun u , biiy ük o ğlu Ha le b va lis i Cemil Paşa'nın kendindendaha evvel öld iiltiinii, di ğer o ğ l u ı b rahim Paşa ba basına Aid ev­ka lın nez aretine ge ti r l i dl ğ i n i bilıyoruz.

j J :Ohma lı Pa t .'c ı n irtih..li iu ıcb:ıı da blc. T. rc üf7t IJn· 1 Hakikat. , u el. No.425,'). s eue : 24. Safer 1310: Soba. .lı . " aete No. LL02, eea e : 23 S.ler 1310; Mu­. d O UIr' S."".t-i Fün.,,., anı!' : 2:L '~ # ter 1310.

; 40 Sabah, ayrı i "yı : :-J aı::ıı. ı ~ ro ... ,a anfad ı ıı ıu Ku . caahmed'du b. ,ka Rtlrneli­h i u.rı m:urlı ~ı:ıd .. d. )"e! rlc:ri oldu!tiJI g.ir ii l:rı eIc:t edi r .

.3 V.fj,e~~i:ne Ye Sef aret · j mahnptı ıı ı Ytld ıx ev rakı iç..r iaiDdea , öste reD....y l D Prof. 1 4~.i1 Had~ı Ul:tl ll iÇ ar, l lı ~ya te, ekkürü bir yu ife bilir im. Namılc

Pa ı.'o ı ıı Tarc me,h g rla rı e. eriDde bir ret mi vardır, blc:. Ibr. him A lh ddiD Göv­". , Tü. ,.1e m.," :",[,uı , a. 2j 4 . l ıtaıı h u l, Yc dig a:a u,riya tı .

ŞIRVANl.ZADE AHMED IWLUSİ EFEND i'N INEF GANISTAN ELÇiLIOINE AlD VEsIKALAR

M. Cavid Ba y sun

Osman lı imparatorlu ğunun Efga nist an ile devamlı olmamaklab era ber, ö teden beri miina sebeUe hulun duğu ve bu miinasebetinsiyas ı aa ruretler ilca siyle bAzan dikkate delter bir ehemmiye tkesbettiği göriilmektedir, Son se nelerde bile çeşit li tezahiirlerineşabid oldu ğumuz bu miinasebata aid şurada burada bir t akım ya­yı nlar yapılmışsa da bunların kifay et der ecesinden uzak o ldu ğu veik i d evlet bey nindeki di plo matik hadiseleri aydınlatacak vesi kala­rın , bu sa ha ile ilg isi bulunanlara henüz arz edilmedi ği rnalümdur,

Osmanlı· Efgan miina se bet inin Abdiil ha mid ıı . de vrine d iişen

bir sa fhası da, bu padiş ahi n, ciiliisunu mütea kib zuh ur ettiltinibild iltimiz Osmanlı - Rus harb i sırasında Efgan istan 'ın Rusya'yata'arr uz ederek Osman lı devl etine yardımda bul unmasın ı ve aynizamanda Ing iltere ile diplomatik münasebetle re girişmesini telminhususunda Abdiilhamid Il.tnin Etgan Emiri Şir Ali Han nezdinefevk a Iade sefir ola rak Kazasker Ş irvan l-xade Essey id Ahmed Hu­l üsl Efend i'yi tayin eylemesidir .

Maruf Osmanlı sadr ü ramlarından Ş i r van t-zade Riişdi Paşa'mn

k ardeşi olup 1291 de Ist an bul kad ı h ğma getirild ikt en sonra An a­d olu kazask erli ğ i pa yesi al an, ve bu r iitb eyi haiz bulundu ğu sı­

rada Efgan ;stan'a gönde ri len Ahmed Hulüsi Efend i ı , berab erind es ır katibi Mek tu bl-zade Ah med BehA! Efendi (H aremeyn-i payel ile­rinde ndir ve 1307 sen esinde Evkaf-ı hiimayun m ü steşa rı ike n vefatetmi ş tir) ve daha baz ı zeva t oldu ğ u hald e 129; senesinde Hindi s­tan yeliy le Ka bil'e miitevecci he n ı stanbu l'dan ha rek et etm i ş, ay nis ene Şabamnda bu şehre vasılolup, ep eyi müşk i lat tan so nra Ş i r

Ali Han iarafınd an ka bul edilmişti. Efga n emir inin Osmanlı tek•

i Mıı lımed S arerya, Sid ll·1 O_ma"ı, ltt aDbul, 1308, eild I, a. S07.