ERIC BECKETT WEAVER

MATKA WEGRY UKRZYZOWANA)BRAZ KRAJTJ t PAMTEC ZBTOROWA

NA WEGRZECH

", .':e il Wiekuisty Rzym, matkg mojej Oiczyzny. i we Wlochy

: . ': r/ ledynego, ktory z Bozej laski zostal zrodzony z jej dzie-,', ,::Eo lona. Ktory cierpial mgkg pod barbarzynskimi najez-r----i'",, zostal ukrzyzowany, umarl i zostal pogrzebany. Ktory

--:' ':.i do grobu i zmartwychwstal w XIX wieku. lwstqpil do-::a,,\/ roku 1918 i1922. Siedzi po prawicy Matki Rzymu,

,'.--:ad powtornte przyjdzie w chwale s7dzic zywych i umar-'. ' ,VierzQ w geniusz Mussoliniego iw naszego Ojca Swipte_

.',.- J19ty i w zmartwvchwstante lmpertum. Amen.

Credo Fascista

WPROWADZENIE

odzienne Zycie, tak2e ludzi n iewierzqcych,taK mocno przesyca sacrum i tak bardzowypelnia symbol ika obrzgdowoSci rel ig i jnej ,

:. z duZE tatwo6ciq da siQ ona zastosowac lakze, ' , kontekstach czysto Swieckich. George Schopf l in:aJwaza, 2e mity narodowe o t resciach wyra^nie--rrzesci janskich, miQdzy innymi te o odradzaniu s ipcdnawianiu, wystgpujE nader czQsto wSrod narodow

:amieszkujqcych Europg Srodkowq i Wschodniqr"' ,1 i ty takie sE powszechne wlasciwie w calym swiecie:irzescijanskim, a szczegolnie chgtnie przywolywane,'/tedy, gdy pojawia sig poczucie krzywdy bqdz cier-c ienie. Nic zatem dziwnego, ze narodowcy w Europie

Cyt w: Gunther Berghaus, , ,The Ri tual Core of Fascist Theatre: An Anthropoogical perspect ive", [w: ]Gunther Berghaus (ed.) Fascism and Theatre; Comparatlve Sludies on the Aesthetics and polit ics of per-formance in Europe, 1925-1945 (Oxford and Providence: Berghahn Books, 1996) s 39-21 (55)' George Schopf l in, . ,The Funct ions of Myth and a Taxonomy of Myths ' , [w: ] Geol f rey Hosking, GeorgeSchopf l in (eds.) , Myths and Nat ionhood (London: Hurst & Co 1992) s. lg_SS

Eilc Beckett WEAVER lesl junior memberw S t . A n t h o n y s C o l l e g e

na Un iwersy tec ie Oks fordzk im.E-mai l : weaver@yahoo.com

23

Srodkowej i wschodniej prze z caly XX wiek korzystari z chrzescijanskiej wizualizaclt

ukrzyzowania, jako sirnie przemawralqcego symboru cierpienia narodu - c ia la ludu. wiz ia

ta podkreslata boskosc narod u poprzez ukazywanie jego podobnej do Chrystusowel

mgki . Jak s ig przekonamy, dokonana w duchu profanum - dla celow nacjonal istycznych

- przerob ka Credo (Wyznania Apostolskiego), pominqwszy zastosowane w niej obrazo-

wanie, wcale nie jest czyms, co odnosi s iq iedynie do wloskiego faszyzmu

ponizej omowig k i lka intrygujqcych aspektow wggierskiel ikonograf i i narodowel '

w ktorej uKrzyzowany zostar nie narod, recz krai. Aczkorwiek narod Iez moze cierpiec,

tu jednak w ror i zbawiciera wystqpule kraj I choc ukrzyzowanie kraju iest n ie mntel lo-

giczne niz uKrzyzowante narodu, tu nalwyrazniej chodzi o kolelny aspekt symbol ik i w9-

gierskiej , a mianowicie plec ukrzyzowanej postact '

po , , rozczlonkowaniu" Wggier, ktore dokonalo s ig na mocy traktatu pokojowego pod-

pisanego w 1920 roku w Tr ianon" obszar kraju skurczyl s ig o okolo dwre trzecie Utraci l

on nieco ponad 58% ogotu swej ludnosci , a okolo 33"k rdzennych wggrow pozostalo

poza terytorrum owczesnych wggier odtqd i r redentystyczna propaganda wggierska'

zaczqra przedstawiac wggry jako ukrzyzowanE na krzyzu trianonskim niewiastg. Ta plec

ustal i ta s ig juz na wczesnych etapach dziejow tego kraju, zapewne w scistym zwlqzku

z lego oddaniem w opiekp Maryi Dziewicy. Narodowcy wggierscy wyobrazali zatem W9-

gry jednoczeSnie jako matkq narodu i jako kraj ukrzyzowany na trianonskim krzyzu

Mowiqc najkrocej: matka zostata ukrzyzowana, a rzeczEjej dziecka (narodu) jest modlic

sig i walczyc o 1ej ponowne przylscie na ziemig. Krotkotrwale i niepeine "zmartwychwsta-

nie" wielk ich wggier w okresie l l wojny swiatowej, a po nim powrot do granic z Tr ianon

i okupacja komunisty czna -tylKo potwierdzaly lo,2e takie wizje mog{y zachowac (i nadal

zachowujq) swE si lp wymowy w postkomunistycznych Wqgrzech

Aczkolwiek narodowcy wQglerscy dosc swobodnie korzystala, z wizerunkow o po-

dobnel t rescr , nalwyra2niel bez obawy o bluznrerstwo i zrantenie uczuc rel ig i jnych' to

jednak zasugerowana w ten sposob kob iecosc chrys tusa ies t w odczuc iu w igkszosc i

wspoiczesnych czyms szokujqcym. lecz wizual izacle nadajqce cechy Chrystusa -

w is tocre ca iE lego na turg - k to remus k ra lowi lub narodowi n ie sq b luzn ie rcze z rac l l

p tc i uk rzyzowane j pos tac i . B luzn ie rcze sE z tego powodu, ze n ie jednokro tn te s tawla lE

ku l t narodu bqd i k ra ju w mie lsce w iary w Boga (a lbo ponad n iq ) i ponad wspo lno tq

ogo lno ludzkq. Us tanawia jq par tyku la rny ku l t narodowy w mie jsce re l ig i i un iwersa l i -

stycznej .carol ine Bynum przypomin a, 2e w dziejach chrzesci janstwa (zwlaszcza w wieku Xl l )

byly takie oKresy, k iedy chrystusowi symbol icznie nadawano ptec zenskq' i to wcale

nie powooowaro skandalu. Lecz 1u2 w XX wieku samo napomknienie o tamtych daw-

nych wizual izacjach wprawia w zaklopotanie, budzr nawet sprzeciw Jak pisze Bynum:

, ,w 1949 roku Andre cabassut oglosi i ar tykul na temat mato znanego oddania z czasow

.Nu." 'u, pokolu t r ranonsKrego ego konsek*9n91i ,19? C'A. Macartney' Hungary and Her Successors ' ,

The Treaty of r r ianon and i ts CansJqr"nr" , tg lg.- lssr (London oUP 1937): lgnac Romsics ' The Dis '

mantling ot Historic Hungaryt The ieace Treaty of rrianon 7920 (New York: columbia University Press'

2Oa2), r Bela Kiraly, Laszo Veszpremy (edS ). Trianon-ancJ Eastcentral Europe Antecedents and Reper'

cusslons (New Yoik. Columbla Unrvers l ty Press' 1995)

- omawlane ryciny nie obejmujq chorwacl i lgnac Romsi cs ' Hungary in the Twett t ieth century (Budapest :

Corv ina 1999) s 121. . I r r e d e n t y T m m o z n a o g o | n l e z d e f i n i o w a c l a k o u l s z e l k i e d q z e n i a p o | i l y c z n e d o p o l q c z e n i a w r a m a c h

W S p o I n e g o p a i s t w a z i e m z a m l e s r r u r v " r . , p r z e z c z g € c I u d n o S c i w k r a j a c h s g s e d n i c h z a c h o w u l q c e lmowg i obyczale kralu macierry. t "go i malqcycf ' z nrm wspolnq histor ig ' l r redentyzm moze s lg przeg-

wiac np. przez zmtanq granic puni*o*yl [ . Naomi Chazan' "Approaches to the Study of l r redent lsm

[w:] Naomi cnurun \ed"). lrrecientism and lnternational Pali1cs, s 1-B (1)

24

sredniowiecza: oOoa' : :

s i e b i e u w a g g , b u o z '

N iedawno Ruoo ' - - '

of ic ja lnY za(zur oor '? ' : '

oklyn Museum a1'e ' : =

V inc i . Na fo tograr =

Mamy Yol, Jezusa

wyc iqgn ig tYmi Przer :

uczniow. Ci , ktorYc'- =

czen i , 2e PIec Prze l : ' :Boga i czYni afron:

" ' - -

n ie od tego, Ze l2 r l ' - :

towano, uznajqc le :"

mniejsze z?zalo\^: ?' ' =

a przyna lmnleJ zas ' : ' '

n ie ChrYstusa jarc ' -

chrzeSc i jan za bgoa:=

g ie rscY nac iona l i sc

z takE latwosctq za:'

? Iacz , Je ruza le r -

D o s i g g n q n ' e o c ' "

Wysoko zanies = '

?rzywdzlel v iore " I

I pop io le rn P ' ' :

I l W t e j g o o z ' '

N i k t n i e b ' o ' ' . ' ' -

Ci k iorzY l " c - : . :

P rzy jac te leTeraz 14 't\s1 '

Planctus .le'q:"-, '

sredniowiecza' . oddania Jezusowi. naszej Matce [ ] Wszgdzie tam gdzie zwroci l nas ieh ie r iwane hrdz i l n iesmak" .

Niedawno Rudolph Gui l iani , owczesnie burmistrz Nowego Jorku, zmuszony byt wniescof ic ja lny zarzul obrazy uczuc rel ig i jnych katol ikow w zwiqzku z wystawieniem w Bro-oklyn Museum dziela Rene Cox. bgdqcego przerobkq Ostatniej wreczerzy Leonarda daVinci . Na fotogramie Cox. zatytulowanym Yo Mama's Lasf Super fOstatnra WieczerzaMamy Yo]. Jezusa wyobraza postac samej artystki: naga czarna kobieta z szerokoruyciqgnigtymi przed siebie rgkoma stojqca posrod spozywajqcych posi lek swoichJczniow. Ci . ktorych ten fotogram oburzyt . sq jak mozna domniemywac przeswiad-czeni . ze plec przedstawionej jako Chrystus postaci . a zwlaszcza )e) nagosc. zntewa2aBoga i czyni afront w szczegolnoSci Kosciotowi katol ickiemu Tak wlaSnie jest n iezalez-r e od tego, 2e na przestrzeni wiekow znane byly wizerunki nagich kobiet . ktore akcep-:owano, uznalEc )e za nabozny sposob wyra2ania wiary' . Yo Mama budzilaby zapewne.rniejsze zazenowanie i sprzeciw, gdyby pokazana na fotogramie postac byla ubrana.) przynqmniej zaslonigte byiyby atrybuty je j kobiecosci . Niemniej jednak przedstawie-^ i ^ / - \ 1 " ' " a * ' ' a ^ ' ^ r ' n k n h i o l r t l a k z a d , z i 4 z r o n r r i v t t T n a \ A t l , ^ n a i a q t r - t r z a z z o n h n r a r o , n r o z t t n L .l u l i y r L U r c l J d A - , v L , v L , - t - , J Z i i U I t U W a W C l y C l l

: i ' rzesci jan za bqdqce w ziym guscie. jesl i n ie wrQCZ bluzniercze . Dlaczego zatem wg-3 ;erscy nac jona l i sc i ludz ie skqd inqd n ie s lynqcy z awangardowych upodoban: takq tatwosciq zaakceptowal i wiz jg ukrzyZowania kobiety?

MADONNA UKRZYZOWANA

?lacz, Jeruza lem, n iech westchnien iaDnsienne nrehosk loqglWysoko zanieS swojq skargq?rzywdziej worek pokutny narodzie,I popiolem posyp sobie glowg! [ ]t I W te j godz in ie n ieszczgsnejNik t n ie bron i Madziarow:Ci k torzy h iedys by l i dobrymr sqs iadami .? ,zy1ac ie le . k torzy wsprera r matkg WQgry w kazdym je j t rudzre.T e r a z i a w s . z \ / s n \ / n O U S C i l t .

Planctus destructlonls reginl Hunganae per Tartaros 1242

Caroi ine Walker Bynum, Jesus as Mother Sludles ln the Spir i tual i ty of the High Middle,4ges (Los Ange es:U n i v e r s i t y o f C a i f o r n i a P r e s s , 1 9 8 2 ) , s . 1 1 0 .

Zob. . Ar thur C Danto . ' ln the Bosom o f Jesus . Yo Mamah Las t Supper ' , , .Nat ion" , 28May 2OO1 s 30-34P r z e z c a t q s w o l q k a d e n c l g n a u r z g d z i e b u r m i s t r z a G i u l i a n r b y l w r e l k i m , . o b r o i c q w i a r y ' i k r y t y k i e m s z t u k i ,ktory wyrazi l swoj sprzeciw tahze wobec innego ol:razu przedstaw alEcego postac kobiecq, The Holy Vir-gin Mary, autorstwa Chrlsa Ofi l i , pokazanego na wystawie Sensatton w Brooklyn Museum of Art W tymwypadku sprzec iw Giu l ian iego budz i io m. rn . to , ze lewa p ie rS Dzrewicy zos ta la pohazana lako s ion iowel a 1 n o . Z o t : . . A n d r e a F r a s e r , ' A " S e n s a t i o n " C h r o n l c l e ' , , , S o c i a l T e x t . 1 9 ( S u m m e r 2 O O 1 ) , s 1 2 7 1 5 6 .Zob,: Carol ine Walker Bynum, Fragmentatton and Redemptron. Essays on Gender and the Human Body inMed ieva l Re l ig ion (New York . Zone Books , 1992) s 181-238 (zob. zw laszcza i l us t rac l a na s . 232) .Wizua izac le uznawane za wprawia la ,ce w zazenowan ie , jak i te uchodzqce za moz l iwe do przy lgc iaewoluowaty w chrzeSc i lans tw ie , zmien ia lqc s ig z up tyvrem czasu, zgodn ie z p rzemtanam obycza lowosc ispo leczne l . Na przyk lad we wczesnym chrzesc i lans tw ie , k iedy na k rzyzu nada w ieszano pospo r tychprzes tgpcdw.wiz laukrzyLowan iana leZa la do tych wprawia jqcych w zak lopo lane Za l : . : M ichae i Gough,The Or ig ins o f Ch i ls t ian Ar t (New York and Wash ing ton : Praeger Pub l ishers , 1974) . s 10 t 25Przek iadu z o ryg ina iu tacrnskrego Ina 1gz . ang ie lsk i - p rzyp t tum. J S . ] dokona l George F Cush ng [w: ]T ibor K lan iczay , O ldHungar ranL i te raryReader , 11 -18 centur ies , t rans . by Ke i th Bos ley r in . . rec . Ber thaGaster (Budapest : Corv ina , 1985) s 37-46

25

. ic ' ( - ' 8Ef( l iT t ,vE.AVEB

Wizje o t resci re l ig i jnej , ktorymi narodowcy wggierscy poslugujq s ig dla przywolaniaobrazu cierpien spowodowanych przez ..rozczlonkowanie" (csonkitas - IakZe'okalecze-nie') Wpgier wskutek traktatu trianonskiego po zakonczeniu I wojny Swiatowej sq bardzosugestywne i zro2nicowane. Opierajq s ig na tradycj i majqcej rodowod o wiele wczes-niejszy niz okres I wojny swiatowej i wi1zE z bolesnym rozpamigtywaniem naj t ragicz-niejszych momentow w histor i i Wggier takich, 1ak nalazdy mongolsko-tatarskie w Xl l lwieku ib i twa pod Mohaczem w 1526 roku, w ktorej armia turecka rozgromi la wojskawggierskie i w ktorej zginqt krol Wpgier Ludwik l l Jagiel lonczyk' Jednak te i inne nie-szczgscia narodowe, jak tez kolarzone z nimt obrazy, n iemal calkowicie zacmi io nie-szczgscie par excel lence: utrata historycznych ziem Korony wpgierskiej wskutektraktatu t r ianonskiego w XX wieku12. Paradoksalnie, gdy pol i tycznq niepodlegiosc Wg-g ie r symbol iczn ie konczy k lgska pod Mohaczem w XVI w ieku , to mozna powiedz iec ,zenowym, symbol icznym jej poczqtkiem jest XX wiek z pelnq niepodlegtoSciE okrojonychtery to r ia ln ie Wggier po t r ianonsk ich .

Ponizej przeanal tzujemy zaledwie k i lka wybranych wizerunkow przedstawiajqcychmatkg Wggry a zwiEzanych z t raumE Tr ianon . Wigkszosc z omawianych i lustracj i po-wstala pomigdzy I a l l wojnq swiatowq. Narodowcy wggierscy poslugujq s ig obecniewszystkimi przedstawionymi tu wiz jami. Pochodzq one na ogol z widokowek nabytychna Wggrzech w c iqgu min ionych s iedmiu la t .

TRTANON I PAMTEC ZBTOROWA

Choc glgbsze historyczne dociekania nad powstaniem i ewolucjq ikonograf i i zwi4zanelz Tr ianon sq plodne'0, my ograniczymy sig do zwiqzlel anal izy wybranych rycin, SciSlek n n n o n i r r r i a n c i o n a n r j r , v i a n z n a i t a r : r r n h n n a r n d n r , r n r r - 6 , n r z o k n n a n i a n h, . , - ry - , , - . r . - ,azn teJszosc t wternr , , -y - , , | - ,Gdy mowig: odwieczna Ierazniejszosc. mam na mysl i pamigc zbiorowq w kategor iachpodanych przez Maurice a Halbwachsa: ponawianego przywotywania przez spoleczen-stwo odlegtych wydarzen - w tym wypadku, rei f ikacj i mgki Tr ianon'5.

Pamipr - zd ia rn tnn - ohrzadr t r t f i r ta [ t t z t l t t r -ze io i w iodzz nahv te n rzokez tnr t t : , ^nA 7 n . , -' " ' " ' Y "

a v r v r v v v u v v r - Y v ) . r ) r v q r y . L v v J v L s ) v I v v r v v l u r r u v ) r q , Y r a v r \ q - l v v q r r v a v v

kolenia na pokolenie - budowana jest na fundamencie wczeSniejszych wierzen. wzor-cow oddawania czci i obrzgdowosci . a IakZe interakcj i spolecznych

' K ro l zapad l s g w bagn ie podczas uc eczh i z po la wa lh i N t Mohacza zob. . Geza Per les , The Fa l l o f theMedleval Klngdom of Hungary Mohacs 1526 - Buda 15,X 7 (New York Co umbia Universrty Press, 1989)Z o b . I e z e s e j e A K u b i n y , T h e R o a d t o D e f e a t : H u n g a r a n P o l i t i c s a n d D e f e n s e i n t h e J a g i e l o n i a n P eriod [w'] Jdnos M. Bak Be a K. Kiraly (eds.), From Hlnyadl to Rakoczi. War and Socety tn Late Medrevaland Ea i ly Modern Hungary (New Yorkr Co lumbia Un ivers r ty Press , 1982) s 159-129, A C Hess , , .TheRoad to Vlctory: The Signlf lcance of Mohacs for Ottoman Expansiorr ' , lw l From Hunyadi to RAkoczi,s 179-188, L N/ A fo ld i The Bat t le o t Mohacs , i526 [w: ] F romHunyadt toRakocz t . s 189-202, i LS Do-monkos, , ,The Batt le of Mohacs as a Cu tural Watershed [w:] Fram Hunyadi to Rdkoczi, s 2A3-224

Na lemat soc o log iczno osycho og iczre . ' l e 'o re tac j i l "aumy narodowej we wspo.czesnyn spo.eczen-stwie wggierskrm. zob Gyorgy Csepeli , National ldenti ty ln Contemporary Hungary (New York: ColumbraU n i v e r s i t y P r e s s , 1 9 9 7 ) s . I 7 5 - 2 1 5

I O t raumie zwia ,zane l z Tranon zob. . S teven Be ia Vardy , ,The lmpact o f T r ianon upon the HungaranMind: l r redent ism and Hungary s Path to War . [w : ] Ndndor Dre isz iger (ed . ) , Hungary in the Age o f To ta lfVar (New York : Co lumbia Un ivers i ty Press ,

. ,1998) s 27-48

Zob. . Mrk os Zerd le r . A magyar t r reden la ku l tusz a ke t v r taghabaru kozot l (Budapest . Te ek Laszro A lap , t -vany ,2002) . Skro t w ang ie lsk ie l wers j i lgzykowej , zob . : M ik los Zerd le r , , , l r redent ism in Everyday L i fe inH u n g a r y d u r i n g t h e I n t e r - w a r P e r i o d ' . , , R e g i o ( a n n u a E n g l i s h e d i t i o n ) , 2 0 0 2 , s . 7 1 - 8 8 Z o b t e z . L a j o sP a l l o s , ' N e m i N e m l S o h a l ' , , , R u b i c o n ' . 8 ( 1 9 9 7 / 1 ) . n o 6 5 s 2 6 - 2 9 .

' I \ ,4aur ice Ha lbwachs, On Co l lec t i ve Memory (Ch icago: Un ivers i ty o f Ch icago Press 1992)

26

W c iqgu Pona l a - ? -

, ,vala stq bogata c a-: ' '

grzech Przedtr 2- C - : i ' -

)eszcze trwaiy po a. ' , -

Q r z e l w a z a n e I m a l , - ' '

podaje interPrelac = :

te w ca lym swyr ' : ^ I

pami?c i . Jes t to ca^ :

g r z e c h p a m i Q C z c . ' , " .

' "versjach b4d2 rn:e ' . 'A n/ \ r , q , ' 4 e t Y v ' ' "

/ /yodr9bnia I rzY ""e ' ., e d n Q Z n i c h . o ( : : ' :zwulgaryzowana n s-- '

n iewiernYCh Przes:. '

A lbow iem zos ia ' e : . , .

Na c i eb ie spusc '? . -

ZebyS mogl sie s .- -I le j tg wqgiersr .a : -

P i e s n o W l a d Y s i 2 " ' ' '

Swiadom tego ze , ' .=

o(zez to powiedz e :

,vazalnie ustaloni ' . - i -

dawna bYtY Pos"^, : - -

ft4aryi), lednak \nu'c? = ' '

sKiego. Kral ukaza- ,

r i a l o g i k i r o w n l e l : : - -( r a j e m o l c z Y S i , ' -ak w iadomo. c a ' :

cqdL jak kwia t iuo : ' -

T^.4, t /EGR\. t tKFZr:zot l /At , , tA oBR4Z t i , f lAJLt Ip t \ t , , t iEC lp ioRL)11/A r , , tA tvE( iRTECH t

' / crEgu ponad BO lat ' ktore upiynQty od podpisania t raktatu t r ianonskiego, skumulo-" '? 'a s lQ bogata, p lastyczna pamigc zbiorowa zarowno o samym Tr ianon, 1ak io wg_)'zecn przedtrianor'rskich obrazy, ktore powstawaty w czasie, gdy obrady w Trianon:=zcze trwaly pojawiajq s ig nadal w formie oryginalnej , a le. i t " . dzis artystycznie': 'zetwarzane

i modyfikowane w naszei analizie wizerunek Matki Narodu na wpgrzech' -ra]e interpretacie i przekazuie pewien zasob pamigci zbiorowej o Trianon, wizerunki'= " '

caiym swym kompleksie stanowiq bowiem oslabione, k iczowate ucielesnienie te j3=^.rgci Jest to pamigc zbudowana na symboi ice chrzesci janskiej . w samych we-; 'zech pamigc zbiorowa o Tr ianon wystppuie w roznorodnych i wzajemnre sprzecznych" '=-siach bqdz interpretacjach. Nasza anal iza obeimie ty lko jede n z JeJwycrnkow.^rnalizujqc kult irredentystyczny na wggrzech w okresre migdzywojennym, Miklos zeidler' " rdrpbnia I rzy wersie wggierskiei symbol ik i i r redentyr,ulr r j

' i l i i . " , r , .my sig tyrko:riq z nich' o ktorej zeidler tak pisze: ,,Pierwsza i najczgsciej spotykana iwersja] to:"'-garyzowana historia Mgki panskiej: otoz, wQgry dostary sig w rgce faiszywych sgdziow- euviernych, przeszly swojq Kalwarig, zostary ukrzy2owane, upoko rzonei opuszczone, ale,',,'3rce zmartwychwstanq w chwaler6

CZY NARODY MAJ,I PEPKI? CZY KRAJE MOGA MIEC PLEC?

.. bowiem zostales wybrany przez Maryjg Dziewicg:ra c ieb ie spuSci ta ona obf i te daryTebyS mogt sig stai straznikiem i obroncq,e1 tg wggierskq z iemig poSwigc i l:esn o Wladyslawie. Krolu i Swiptym, konjec XV wieku

s " '

adom tego' ze wggry w ikonograf i i narodowej majq postac kobiecq, wcale nie chca' : 'zez to powiedziec' 2e kraj ow r)eczywiscie ma przypisany sobie taki czyinny niepod-"'zzalnie ustarony rodzaj. Jak wynik a z przytoczonego wyzeJwiersza, w*gry od dawien-r:, ' , 'na byty poSwigcone Maryi Dziewicy iroO r.V. I _ Sanktuaria rnarrTlne w kraju'iz'yt) ' jednak wcale nie znaczy to, ze nale2y 1e postrzegac w kategorrac h rodzaju 2en-:' ego Krai ukazany iako cierpiqcy na podobienstwo chrystusa -lozuz punktu widze-- a iogik i rownie dobrze byc wyob ra20ny w kategor iach mgskosci . wggry mogry byc" a ) e m o ) c z y s t y m r o w n i e d o b r z e j a k m a c i e r z y s t y m ( a n y a o r s z a g ) . p o n a d t o ,:' wradomo, ciaro kazdego kraju mo2na przedstawic bezroditzal;*;

"ffi, ,.'""r#;: aez 1ak kwiat lub drzewo), mozna krai prze:dstaw?c pod posta ciq zwierzgcia arbo, jesri

l -ozostaie dwiewgg iersk i .o . , ,

tQ nas tgpu lEce: * 1 : f

' " lSominowaly wyrnuszone para le ie z watKEo wo lnosc ; narodn a s z a c u n e k J;'"".YJ ?:1" 6: nf lj T T j1".iil:ig_!?;ff[,H: i:]: #i lfl :ffiffi *fu " Cchodzenia narodowego staie poo tl i"nourem narodowui ,or1*1v"-lregierskiel Trzectawyrasta ze sprzQ-:32';r:::':;:tl#fi?i,ii'i;iJ kraru maciei,v'i"io', ochronv kraiu macierzysreso: bohaterskjnie po p'.vie"i, "n.,t,1;;;;;,''l;':#3,?1?:5t;"9[1?;nl".,E

nieprzv]aciat i )toa..,,iui^mi a nastQp-['x,ffi83'5'#.#;:["$'::""#tit' ;;;;;;;;;J+'{;"':il:.:ff:1';iil'"i!1 #ii,H't[#;[yT;I[n;".,loS;;[fl*[ti'1q':ffi *::T]""ff y;;:,?D,Z,f i;l;::;;siilf ;1ak darsze cvtatv w caivm artyku; j;Iffff?:.:::::;:i}^:::;,_T::;ai,iltj!:^r"i.r.,i pooo[n]l

hilillif,f i,lx',;i:;";:,"ry'z"rl'ti3;J!"; '";;;;:ir;;; szent raszio n,L,u,.o,) rw t Ktaniczay otd

27

3rffif '€t-r €s A c,:::ac -.2/a. :o rroze mlec jedna,badz drugq plec - zalezniel3 y€fr ' : . i - ' :s ' : t?r ' :s- :€ j3 <:c go nam opisuler8. Niemniej , Wpgry na ogol nazywa--€ - *a: .2 . . : - - : : 'esc oonoszEcej s lg do sw. wladystawa (zob. cytat powyze)) ,t i s 3 ' t , , . s t? : - - . -z 'a ,e s ig 1e ,zakra l oddany w op iekg Mary i Dz iewicy , , pocz4wszy- : : ' : ' : ' - - l ' :< - od koronac j i sw. S te fana, p ie rwszego chrzesc i ja6sk iego k ro la W9-). ' l : : .c o sw Stefanie napisal kronikarz w 1OBO roku:

' izz c:' byl uczciwy i kazdy swoj czyn poswiqcal Bogu, przez Slub i oflarg w nieustajqcych-odi twach powierzyi s iebie iswe krolestwo opiece Bogurodzicy zawsze Dziewicy Maryiktorel chwala i czeSc tak bardzo znane sq posrod Wggrow ze nawet obchody Wniebo-wstEpienia Maryi nazywajq oni w swoim jqzyku Dniem Krolowej, bez jakichkolwiek dalszychdopowiedzen' .

Mozna zapylac, czy lo Sredniowieczne dziedzictwo oznacza, ze Wggry nieuchronniezawsze nalezalo postrzegac w kategor iach kobiecoSci , a le to jest kwest ia, ktora nie mazadnego znaczenia. Po dzis dzien wizerunek Wggier nigdy nie mial zdecydowanie , ,mg-skich epok". Kiedy Wielk ie WQgry przedstawiane sq uczlowieczone, to z reguly majqcialo kobiety. Jesli zalem kraj ow ma byc pokazany w mQCe ukrzy1owania i lesli maprzy)Ec atrybuty Chrystusa, to musi to byc Chrystus-niewiasta. Rownoczesnie wcale nieznaczy Io, 2e WQgry zal,racaja, swojq maryjnoSc.

MATKA WEGRY

My Drobni Posiadacze, musimy powiedziec i musimy Io przedlo2yc calemu narodowr,i musimy uczynic to czgsciq naszej ideoiogi i . ze Par l ia Drobnych Posiadaczy oSmiela s ippowiedziec, a tak, jak dziecko osmiela s ig paSc na lwarz, i musi paSc na lwarz u t rumnyswej matki i wypiakac swol bol tak tez my Wggrzy tez musimy paSc na twarz u oltarza na-szej zrujnowanej qczyzny, wyplakac nasz bol i powiedziec: , Nie damy im cig zamordowac,ojczyzno wggierska'

Dr Jozef Torgyan, byly poset do par lamentu, przyw6dca Part i r Drobnych posiadaczy,mrn is te r ro n c twa . 199 .1

Sporadyczn e ty ko WQgry przedstawiano pod postaciq mgskq - lak np na lednym z p akat6w, gdzle wy-obraza je zraniony lew z grzyw+ Zob i lustracjg [w: ] Mik los Zeidler A Magyar iev iz ios Liga Aublcon.B (1997/1), no 65' s 30-34 (33) Lecz t radycyln ie przyplsywany Wggrom-rodzal moze (bqdz mogt) s igzmjeniac Pocztowka przygotowana dla delegacj i wggierskie l do Rady Europels 'x ie1 przez Europein In-format ion Centre w 2001 roku przedstawia Wggry w centrum symbo u , ,mgskoSci z grotem strzaly pene-tru jqcym Europg symbol , ,kobiecoSci . z Holandiq i Belg iq g igboko spenetrowanf i r , i Nop,r na Karcrebrzmi ' , ,Dosc gry wstgpnel I Wchodzmy do Europyl (Eleg az elo latekbol l Egyesul lunk Europdrvai l ) .Na przykiad we wstgpie do ksrqzk , k torq pokazuje ryc. 1 czylamy: , ,W roku 20OO bgdziemy obchodz cmi l lenium przylqcia chrztu. a takze Swigcic oddanio naszego kralu w opiekg Maryi 1uz od czasowSw Stefana". Nemeth J. Krizosztom lpolyvolgyi Maria kegyielyek'Maria orsza,gabai (Buoapesr: wyo.wlasnym sumptem, 1998) s 3Wnik l iwe om6wienie popularnych wggierskrch_mrtow zwiqzanych ze Swigto5ciE, zob. . Gdbor Klaniczay.Holy Rulers and Blessed Prlncesses; Dynastic Cults in Medieva'l Central Eu'rope, przekl Eva piilmai (Cam-bridge: CUP 2002), s. 123-147 , i Gtibor K anrczay, The lJses of Supernatural Power; The Transtormation ofPopular Religlon rn Medieval and Early-Modern Europe, ed by Kaien Margolis, przekl Susan Singerman(Cambridge: Pol i ty Press, i990) s. Z9-94.Na temat koronacl i Sw. Stefana zob. : Ldszlo Veszprdmy, 'Hungary 's

Conversion to Chr istani ty: The Esta-bl ishment of Hungar ian statehood and i ts Consequences to the Thir teenth Century ' , , ,Hungar ian StudiesRev iew ' , vo l . 128 , nos . 1 -2 (Spr ing -Fa l l 2001) s Z3 -92'Szent ls tvan Kira ly nagy legendala fwielka Legenda o Krou, swigtym Stefanie - przyp t lum J.S ] [w: ]Geza Erszegi ( red.) Arpad-kor i legendi tk es inte lmek (Budapest : osi r is , loooy , s . '22 ' . 'Dr Torgyan Jozsef orszdgos elnok programado beszede az FKGP kongresszusan 199j . no 16 Cytw : Fe renc Hammer . 'A po l i t i kus m in t ku l tu ra l i s kons t rukc io : To rgydn J6zse- f ese te ' . , lmago" , no 2 (1996)s 23-39 (36)

Wp rru leAr: i r rurrn S - :' u v v ' v v ) ' '

t r r n z n r r r n q t i r l r r d r T - 'r y v L t t y r r r 9 L y r u v l

T a l w a z m v ' n a ' k a : :crnrn io r l z ia r^ i r la r ' -

m a t k i i r , r r v n l a h 2 . q . '

N l i p m n i o i n o \ ^ - '

l rn l r le hn r -hnr -

, ^ , i a n r n n l ^ l , ^ , -w t e c l l t a . J e l K a L a - : ,

o l t a r z r r n e q z o i 7 r . , ' -

l r r h c r , \ l i o t v ̂ c 7 F <l u v Q v v l V t y v v 4 v ' \ u , d -

n i o i a k c r ^ r i a t r i ) ) r ' '" ' " l " '

l o r { n a l z r , v i r r r n

n r n r r i A z i , r , i n l a n t

v r d v v \ l z r v v r c i . u u J l - . . _ -

^ - ^ A ^ / ^ t - ^ ^ ^ ^ ^c resc ( cnoc pou '4 .^ ^ l - U i ' - , ^ t \ ; ^ -\ r d . r r y i l r z a L ) r u t :

nqwyrazniej jesz;-=n n i T v r n l n t n a n n a

Przt f tar - -zan>

c t r r r k n i i 7 r 1 a . 7 c : . )

r , v a r c i a i d o n l n n i i ' r -" - ' " . J Yn n , r , r , i a z r r n r r t a | \ ,

l J w u v y L J L y u y L d L / . - ' _

\ A / o n r n r n r e a t t . 7 t ., ' Y : , ' "

l e k n h r - o n r r i : tv q r \ v r r v v v y L q r ,

l a i z e e . l r n r r i o n ;

( r-<nnkifntt \ ' tr ,r L - "' " " , ' / t Y ' _ '

n e t t t t i a z t r i a r ^ i n n - , ;

krolestwa Koron' , . ' . :

W e g r y w p e r s l ' . - ', zAdy by l y opa ' 'z a g r o Z e n i e m z e . ' , :t y l ko dz igk , te - . . -

g r a n r c i n i e o a s : '

sq s lowa wypc. ' . : - :

Z p o s l a n a A c r ' ' , -

P e r n i o n z h i n r n i r : '

, rr kc.zfnlr- ia iakic- ^- ' . ., ] " ' . ' .n r o n i a r c k i a ( 1 ^ r r t a T ) : '" ' Y : r ' " '

z6

IllATKA 11/EGRY IIKBZ)'ZOV,/ANA OBBAa, ^r'lArJ i FAttttF.C ZBiOilOt/t/A NA |IEGflZECts .

, ' , ie wlaSciwym sobie zawi lym, pelnym sprzecznosci , kwiecistym i n iezupelnie grama-' . : r ^ym s ty lu d r Torgyan da je sumg ikw in tesenc jp w iz j i wgg iersk ie j Swig te j mac ie rzy .-=-, ' ,azmY'. matka spoczywa w trumnie, najwidoczniej n ie 2y1e, i jest oplakiwana przez: , ' , : e dz iec i - narod wgg iersk i - , ,dz iecko bowiem mus i upasc na ko lan a p rzed t rumnq- ?'..< i wyptakac swoj bol"2'r.

' , €mnie j , pewien zab ieg werba lny uSwiadamia nam, ze matka tak naprawdg n ie

-- '? ' ta, bo choc leZy w trumnie - miejscu ostatecznego spoczynku zmar{ych - jestt ' . .2.a. Jej katafalk staje s ig ot tarzem: my, Wggrzy, tez musimy upaSc na kolana na- " . ' zu nasze j z ru jnowane) o lczyzny" . A ona choc n ie umiera - podobn ie jak Chrys tus-: swtgty oczekujqcy na zmartwychwstanie - jednak lezy w trumnre, albowiem podob-

- = .ak Swipty, zanim zmarlwychwstanie jest w dalszym ciqgu w stanie destrukcji.-ednak w tym ostatnim aspekcie przekonujemy sig. 2e tak naprawdg ona nie umarla

: ' : , ' ,dziwie. Jest w stanie destrukcl i . a le przed zaglad4 moze jq oslonic oddajqce 1e1- - :sc (choc pogrEzone w bo lu ) je j dz iecko . k to re ,wysz locha swo j bo l i powie : , .N ie: . - - y im zabic c ig, o jczyzno wggierska". Choc zrujnowana, ona zyje. Mimo smierci ,' : . ' ,yrzZtt ie j jeszcze moze zostac zabi la. Pozostawia po sobie cos, co warto chroni i ,: : : zywotnego, co op laku jqce jq i czczqce dz iecko narod - jes t w s tan ie oca l i c .

= 'zyloczona wy2el wypowiedz dra Torgyana stanowi doskonalq pomoc przy dekon-." - 'c1i znaczenia obrazow, ktore bgdziemy anal izowac, zawiera bowiem konkretnq, ' ,= 's l? ideologi i t r ianor iskiej n iemal w calej je j pelni . Juz mowi l ismy (a pokazuje to takze'- - . ' . rzszy cytat) . ze k iedy Wielk im Wggrom nadawany zostaje wymiar c ie lesny i przez,"=irow sq uczlowieczane, Io corpus republ icae, ich kraj , z reguly ma kobiece cialo.- : ' chce cytat , kraj jest matkq narodu, ale nie zwycza)n4 matkq ona bowiem jest Swig-' - : zasluguje na uwielbienie. Co wigcej , kral zostat zrantony - czgsciej : okaleczony:s:nki tot t ) ; w jgzyku wggierskim wyraz Ien wskazuje tez na utratg konczyn) - co

' : . ' , AA)e do od lqczen ia od Wggier roz leg lych /em. k to re na le?a ly do h is to rycznego

. ' - es twa Korony wgg iersk ie j w dawnych gran icach.

S?RAW:EDL\WOSC DLA WEGTER - TRTANON I OKALECZENTE

".egry w perspektywie historycznej wypetni ly swojq rolg, pielggnujqc panstwo, w ktorym

'zqdy byly oparte na rownowadze i bezpieczenstwie, ochroni ly Europg przed bezposrednrmzagrozeniem ze Wschodu [ . . ] Wypeln ia ly tg ro lq przez dz ies igc s tu lec i a mogly to czyn ic, ko dzigki temu, ze stanowity organiczn4jednosc [ ] Nie ma w nich zadnych naturalnych

j 'an ic i n ie da s ig im od jqc an i p igdz i z iemi bez zadania c ierp ien ia ca le j reszc ie [ ] To n iesa siowa wypowiadane przypadkowo, to sq slowa natury

I cos lan ia A lber ta Appony i 'ego do uczes tn ikow konferenc l i poko lowe j w Tr ianon w 1920 roku

:= ' rgc zbiorowa Wielk ich Wggier przywoluje wiz jg Wggier w konkretnej postaci :.: 'sztalcie, jakie mialy one od czasu tzw. ugody z 1867 roku. przez Kossutha, wielkiego, ' ,=3terskiego mQZa stanu na uchodzstwie, potgpionej wlaSnie z tego powodu, 2e,,odar la

W oryg ina le wgg iersk im dz iecko n ie ma p lc i , podczas gdy wyrazne jes t odn ies ien e do k ra lu lako matk i .Nada iem temu dz iecku p{ec mgskq, by korespondowala z VCta ! mowcy, co n e znaczy , ze dz iecko torown ie dobrze n ie mog loby byc corkqHr Albert Apponyi. 1920, Speech to the Trranon Peace Conference. Przekl z 1gzyka wggierskiego. Cytw: Pa l los , 'Nem!

Nem! Soha l ' , s 29 Nt popu larnych wgg iersk ich legend zwtqzanych z h r . Appony iiT r ianon, zob. : Ba ldzs Ab lonczy , 'T r ianon- legendak

[w: ] lgnac Romsics ( red ) M i ioszok . legendak, tevh i -tek a 20 szazadi magyar tortenelemrol (Budapest: osir is 2002). s 132-162

29

I l

. ERIC BECKETI IYLAVER

ona WQgry z wszystkich najwznioSlejszych atrybutow, ktore kral czyniq panstwem"26. Namocy tejze ugody Wggry staty s ig autonomicznq (choc w zadnej mierze nie niezawistq) ' czgsciq imperium Habsburgow, z kralem i cesarzem Franciszkiem Jozefemsprawujqcym rz4dy z Wiednia. Warto zwrocic uwagQ, ze Chorwacla te2 c ieszyta s igz.acznE autonomiq panstwowE jako jedna z historycznych ziem Korony wggierskiej2s.Wggry mialy autonomig w kszta{cie pokazanym na naszych i lustracjach (z ChorwacjE)w istocie ty lko przez okolo 51 lat , od 1867 do 1918 roku. Jakkolwiek ostateczne granicekraju zostaly ustalone dopiero w chwi l i podpisania pokoju w Tr ianon w 1920 roku, to juzprzed 1918 rokiem Wggry zaczqly s ig rozpadac . Choc nigdy w okresie przed lwojnqSwiatowq nre zbliZyly sig one do spelnienia idealow z 1848 roku, to jednak czgSc Wggrowz pewnoSciq miala wszelkie powody po temu, by z perspektywy czasu wspominac mo-narchig znuI4 nostalgi i . Piszqc o okresre po roku 1867 sir Lewis Namier, powie o, , . , . . ma-dziarskim systemie w pol i tyce migdzynarodowej, cudownej maszynie, ktory poprzezmultum trybow i dzwigni uczyni{ z jednego z najmniejszych narodow Europy mocar-stwo"3c. Paradoksalnie, rzqdy komunistyczne na Wpgrzech ustanowione w "1948 roku mia{ytrwac prawie rownie dtugo, albowiem pomigdzy peinym zaprowadzeniem wladzy komuni-stycznej w .1948 roku a pierwszymi wolnymi wyborami w 1990 roku uplynqly 42 lata.

Niemniej jednak, lak 1uz widziel iSmy. wggierska histor iograf ia narodowa si ln ie akcentujedu2y zakres autonomii Wggier w obrgbie lmperium, a2 do przedstawiania tego kraju jakocatkowicie odrgbnego od innych ziem Habsburgow (zob. na wszystkich omawianych tu i lu-stracjach), a w rezultacie - do nieuwzglgdniania szczegolnych praw, lakie przyslugiwaly in-nym ziemiom lmperium3'. Uderza zwlaszcza fakl, i2 w popularnych przedstawieniachposttrianonskich Wggier uwzglgdnia sig Chorwacjg-Slawonig, skoro ostateczne odtqczenieChorwacji od Wggier pod koniec I wojny Swiatowej zostalo z calq gotowoSciE uznaneprzez Wggrow jako bgdqce efektem wczesniejszej autonomii Chorwacji. Negocjatorzywggierscy w Trianon nigdy nie podwazali odlEczenia Chorwacji od Wggier, w odroznieniuod innych ziem, ktore zostaty oderwane od Wggier. Wla5nie z tego wzglgdu Chorwacji--Slawonii nie umieszczono na,czerwonej mapie" opracowanejprzez hr. Telekiego do uzyt-ku delegatow wggierskich negocjujqcych sprawiedliwszy uktad graniczny na konferenclipokojowej w Trianon:r2. Jednak dziS nacjonaliSci wggierscy nie widzq zadnej sprzecznosciw tym, ze Chorwacla znalazla s ig na i r redentystycznej mapie Wielk ich Wggier.

)?t' Kossuth cyI. za. Andrds Gero, Emperor Francts Joseph, King of the Hungarians (New York: Columbia

U n i v e r s i t y P r e s s , 2 0 0 1 ) s . 1 3 5

" Wggry by ' fy pozbawione wp lywu na sprawy po l i t yk l zagran iczne l i m i l i ta rne , jak te2 na ksz ta t t budzetun iezbgdnego d la rch prowadzen ia . Co w igce l , i s tn ie lEca au tonomia by ta za le2na od kaprysu cesarza .Monarcha mogt ( i n iek ledy to czyn i l ) odwotac wybory a lbo zawetowac us tawy uchwa one przez Par la -ment w Budapeszc ie . Na temat znaczne) owczesn ie w ladzy cesarsk ie l zob . re lac lg z epok i : Henry Wck-ham Steed, The Hapsburg Monarchy (London Constab le and Co , 1913) s 1 ,58 .

" ' Zob.. Sir Lewis Namier, Vanished Supremacies. Essays rn European Hlstory, 1812-1918 ([1958] Harmond-swor th : Pengu in , 1962) s 143. Chorwac ja zos ta la p rzy lqczona do Wggier na mocy pak tu o p rzyp2n iw 1 1 0 2 r o k u P o r o z u m i e n i e t o o k r e S l i f o z n a c z n e p r a w a d a C h o r w a c j i .

:r ! Zob.: Romsics, Ihe Dismantl ing of Histoi lc Hungary, s 23-74 Na temat ruchow niepodegiosciowychS 'owian Potudn,owyc l zao . . L asz ,o Kovago. A magvarorszag i de lsz lavoh 1918- l9 l9 -ben lBuoapest : Aka-demia i k iado 1964) , o raz dokumenty reprodukowane w: Drago N legovan ( red) . P i l sa led tn jen je Srema,Banata , Backe iBaran je Srb l l i 1918 (Nov i Sad: Muzeum Wolwod iny , 2001)

I S i r L e w i s N a m i e r . o p . c i t , s . 1 4 7 .

Z przyk 'adem nada, t 'wa jqcych u pros tych rudz i konsekwenc j te j zb io rowe j pamiQc i h s to ryczne l spo ty -kany s ig wtedy . gdy nek torzy Wggr ly dzs nazywap wybrzeze cnorwack ie . .wyorze2em wgg 'ersh i r . t( a n a g y a r t e n g e r p a r t )

TakE nos i ia nazwg. oon iewaz rdzenn je wgg ie .sk e z iemie zos tary p rzeos tawione w ko lo rze laskrawoczer -wonym, podczas gdy z iemie innych grup narodowosc iowych w barwach pas te lowych; mapg hr . Te lek l 'egomozna znaleic w apendyksie do ksiqzki hr. Alberta Apponyi. Justice for Hungary. Review and cri trcism oft h e e t f e C t g f f f i a T r a a t v n f T r i a n a n / l n n n n n I n n n m r n c n r o o n . ] $ 1 $ )

< t l

W i e l k i e W g g r y c : .r ieda jqce s iQ oocr =

car t i i Wie lk ich Weg = 'samostanowienta 'Ta .

-l To jest cios wV'-^ :":

J re rska h is to r iogra 'azamieszkiwafy taKzeStowacy , Rumuni if , a in tegra lnosc c . . : ,

O k a l e c z e n i e n a ' -'dzenn ie wQgiersk c - .ecz samo to ponie.ra:

3partym na Podzia{a--rajqcych siQ wyroz- ,s iac wqtkiem dom '- azoiorowe1 nadal . n €:^

I tak , w przeprc , ',^ /srod uczniow szkS'z l a p r z e S w i a d c z e ' :Soosrod pozos ta i , . '

: a l by l czQSCiowo s . ' .

samos tanow len la c ?

r zonym w 1989 r c " - .

ze 84"h responde- : : , .oy+o ziem. Jednax . ' ,- . o r - t r z i z r r v l e q r - i r L r 2 :

Ktos mogtby c: , ' ,camigci zbiororn es i? na zago jen iu ra '

c u r g a m l w p e w n i a -' \ r o r / n r ' \ n 2 m 2 n 2 - ' 'v r u ' \ r r | ! J . | ' u

o c t r n a t o r i a l n v c r - ' -. u J L

r r ' - l " " "

-

Podobn ie jak ca '=- \ A / o n n r n n q t r z o c 2 . :

e z e ( r : i a m i B e z ^ : ' -v L Y v v ' s '

majq je1 bron ic I t ' cs : :stac kobiely 'w cze'-t o d , n q k l a r n A C , o r T )

zloZono do groo-

] ' Na lezy zar ' i ,a : ,zmem wpro ' , . ?^1 . ' : : .

ks ,zOSCi p ' Z* -oezposrec ln c : ' - '

G y o r g y C s . r

Pos lac Tatcc- 'b o l i z u j e h ' aW t a S , € f a ' -' A m a g y a r : c ' ' , '

mok az ei-ca -. :

|,tAThA |/VEGRY ttKRZ)'Zal'iAtri;t al88!Z ^BA,,l.r I t'A!,iiLC ZBtOflAtl/A ]\,1 l.tEalF/-F(l|j .

, ' , i - i l lqgry postrzegane sE jako naturalne i integralne. tak samo jak integralne- : :a a :e s iQ oddz ie l i c od c ia la sq wszys tk ie jego czgSc i . Oderwan ie zasadn iczych

ae" , ' , : ( ich Wggier w Tr ianon, dokonane jakoby w zgodzre z Wi lsonowskq doktrynq-- : : : : -crr ienia narodowego . postrzegane jest jako zamach wymierzony w c,alo kra-L

- : : s : c i o s w y m i e r z o n y n i e r y l e w c i a l o n a r o d u , i l e w c i a l o k r a j u , a l b o w i e m w g -

3r '=, a ^ stor iograf ia narodowa skwapl iwie przyzoqe. 2e na terenie Wielk ich Wggier13- :SZr waly Iak2e l icznie reprezentowane inne narodowosci (Chorwaci , Serbowie,S" : . ' ,= : , Rumuni i i i n . ) . Doznany w ten sposob , ,u raz" p rzeds tawiany jes t jako wyrwa- 2 - ' : ' - r r : l n n i n i, - - - , oJczyzny-matKr.

l - z e c z e n i e n a r o d u ( w o d r o z n i e n i u o d k r a j u ) , p o l e g a j q c e n a o d e r w a n i u d u z y c h--=-- e wggierskich grup narodowoSciowych, tez bywa niejednokrotnie akcentowane,e:*- >a-o to poniekqd stanowi przyznanie.2e za pierwotnym nowym wytyczeniem granic

n a n n d z i a l a r h o t n i n z n v n h q t a h r i a k i o ( r e r - i o T n h i r ] / i i a c t n e r - l e l \ i a r - l e n c n n ( r n dI u v l v . \ , l v u L I r u u u , / l v u v , I r v v u r v v

tra ::.,.n siQ wyroZnic wqtkow pamigci zbiorowej o Trianon, ktory w przyszioSci moze sigs-3: , ' ,atkiem dominujqcym. DziS jednak sondaze socjologiczne pokazuj4, ze w pamiQci- : ' : , ' ,e1 nada l . n iezmienn ie dominu je oka leczen ie k ra ju w sens ie te ry to r ia lnyrn .

:aK w przeprowadzonym przez autora wiosnq 2000 roku sondazu ankietowymd,S'rr uczniow szkol srednich w Budapeszcie wrgkszosc respondentow (55,4%) wyra-: 'z orze€wiadczenie, ze t raktat pokojowy w Tr ianon by, | calkowicie niesprawiedl iwy.S::='od pozostalych respondentow nieznaczny odsetek odpowiedzial lednak, ze Irak-' z ' . , . czgsc towo sprawied l iwy , a czgsc iowo n ie , sugeru jEc przez to aprobatg prawa do:. : - :s:anowienia dla innych narodow. W innym reprezentatywnym sondazu. przeprowa-: - ' - . ,m w 1989 roku w grup ie osob doros lych , jeden z wgg iersk ich soc jo logow us ta l i l ,- -= :J)o fespordentow odczuwalo, i2 przylqczenie z iem wpgierskich do innych krajow: . ' , z lem Jednak w odczuc iu 16% respondentow od lqczen ie z iem wgg iersk ich to by ta:aa,tz la wlaSciwa, lecz niewlaSciwie zreal izowana,.

^:os moglby dowodzic,2e i lustracje, ktore tu wybraiem wyobrazalq skrajnq formg: a- 9ci zbiorowej o okaleczeniu matki-olczyzny. sondaze socjologicz.re zas skupiajq: : ra zagojeniu ran i przynoszq mylqce odpowiedzi . Jednak trwanie nostalgi i za Habs-: - 'gami w pewnych krggach (np kul t Sissy). lak lez powszechnosc wizj i Wielk ich Wg-

; = ' (np. na mapach dostgpnych dzis w wigkszosci ksiggarni w tym kraju) - to tak|e=s: mater ia lny dowod trwaloSci i s i ly kul tu macierzy.

)odobnie jak cale moZe byc ty lko c ia lo z wszystkimi jego czlonkami. tak tez Matka-, ' ,?gry postrzegana jest jako integralna caloSc ty lko ze wszystkrmi swoimi skladowymi

:zesciami . Bez nich jest zraniona, okaleczona. Spoczywa w grobie, na ol larzu, gdzie-e)a

)e ) b ron ic i l roszczyc s ig o n iq je j dz iec i . obo jga p lc i . k to re jq op taku jE ( ryc 2 ) . Po-r ' ; r ^ k o h i e t v u r r : z c r n i o n l e k r t i z r . e o i c . z r r z n e - m a l k e i z a r e z o m r - l o n i o i n n r - l n h n a n i o i o q t, " ,

" | / ' * , r r v j v v v v v r r u r r r r v J v u t

=:nak tq macierz4, ktorE, jak wynika z t resci modl i twy na widokowce (zob. ponizej) ,: , Jzono do grobu ' .

Nalezy zauwa2yc (ad nauseum) , ze dok t ryna samostanowren ia narodowego by la ze szczego nym cyn -

rnem worowadzana w kwest i ' rew iz l i g ran ic Wggrer . Oorocz ooerwan ia ree igns \ / zar reszkanych w wg-kszosc i p rzez inne narodowosc i , takze duze reg ony z w iQkszosc iami wgg iersk imi n ek torebezposredn io p rzy leg ls do Wggier tez zosra ty p tzyzr tane pans twom sES eon im.

- G y o r g y C s e p e l i , o p c i t , s 1 9 4

Postac Zalobniczkt po lewel stronie herbu lest zagadkowa. Na gtowie nosi korong, a e nie tg, ktora sym,bo l i zu je k ra1 . t1 . korong sw. S te fana. o lacTapcq god,o . Pos tac ta bardzo przypom:na marke , r ro ro po ;3wia s ig na innych ryc inach, a le n ie moze byc matkq z k ryp ty . Odmienna ana lza . zob . : M ik los Szabo.A magyar lo r tenet ' m i to og a az e lso v i laghaborus em.exmuvehen . w : Akos Kovacs yed.1 MonumenLu-mok az e lso hdborubo l (ka ta log wys tawy) . (Budapest . Mucsarnok , 1985) s 65-73

J I

T R I C B E C A E T T I i E i I E f I

Ryc 1

iyc 3

32

&{Srimk*93'Rreip'*k

' ! l . 9 r ' 6

&,aarnR

$fsa$gi6{:;r n

irr.rsYv$..'.'is.i rj': :,u*,"']:r.:'

rf 1;:ir r :, i:ir;::r? ::j ::;*'r'1:i

?? ive tdrt€nt

\'.stNEUlruY.*RWis.N

\ { r ' l ' . ' r ' l } t I r ' l ' r ' J t ' . .

TRTAI \$ \ } d ( } I

Ryc 4

h. J

. t

f i wi;i .Es antsnthatnlmak

ij "ug1l

szab6mestcrck:::i

;;i uncnuleqnzEsTi TruANONROL

FIRyc. 6

NNN,.,'.i:* ' I

Ryc B

33

I sr-

. EB.C BECKETT WEAVEB

MACIERZ UKRZYZOWANA

Wierzg w Boga, w oiczyznq w wiecznej prawdy trwanie

Ze sprawiedliwosci zadosyc siQ stanie

Wierzg w oawnych Wqgier Swietne zmartwychwstanlel

Narodowa ,,modlitwa" wggierska (Hiszekegy) odmawilna przez dzieci wggierskie w szkolach

przed i po zajqciach w latach trzydziestych XX wieku

W r a z z T r i a n o n p o k a z a l y S i Q p o s z c z e g o l n e C Z g s C i M g k i P a n s k i e j . N a r y c i n i e 2 K o s s u t hi inne posracr symborizujEce narod odda14 hoid przy o+rarzu zrujnowanego kraju i odma-

wiajq wggierskie credo-wyznanie wiary - swego rodzaiu "modlitwg" o zmartwychwsta-

nie wggier. Dla zilustrowania znlszc zenia kraju mozna bylo przedstawic cialo wggier-

-matki rozszarpane czy rozpo+owione, podobnie jak rozkrawany jest kraj na mapie (ryc 3)

LecztakCynlcznejWersj isymbo| ik ichrzeSci janskiejprzeszkadZawzg|qdnaplecWggier.Za temZamias tpokazywaC, , rozcz+onkowan ie ' 'mac ie rzy ,pokazywano jqnakrzyzu,

przy czyrnjej zranione cia+o stanowi jednak integralnq caiosc' Rany Trianon - nowe

g r a n i c e p a n s t w o w e - S q C z y m s Z u p e } n i e n i e n a t u r a | n y m i t a k n a p r a w d g n i e r o z d z i e | a 1 a ,poszczegolnych part i i c iata. Wszystkie one pozostajq na swoim miejscu poza l in iami

gran icznyml , namaca lne , w idoczne i czy te lne ! . . , - ^ ^^X"^ r {n in onarcnn i f i kn \ ^ /Ane

Pierwszy , ieszczedo6csurowyprzyk tadmac ierzy ty lkoposredn iosperson i f i kowane jpoprzez ukrzy(owanie pokazuje nam ryc. 4' wQgry zostaly tu wyobrazone jako kral'

u dolu ryciny klgczy placzqca kobieta w Swigtel Koronie (koronie rlw stefana) Korona

stanowi wyrazne odniesienie do integrarnosci terytor iarnej h istorycznych wggier - do

wszystkich ziem koronnych, ktore noszE t9 nazwg, choc za czasow Sw Stefana kral

mial inny ksztait. Korona przestaia byc zwiqzana Z monarchiq, a|e dawniej oczywiscie

b y t a ' - - : ^ r . , . . , i ^ r l n n n z a c n i a n d r l a i a r : r

obraz c ierpiqcego kraju osobl iwie odzwierciedla s iQ tu w jednoczesnie oddaiqcel

C z e s c p o s t a c i k o b i e c e j n o s z q c e j n a g l o w i e s y m b o l z t e m k o r o n n y c h , t a k l a k b y t o D u c hS w i g t y a d o r o w a t c i a l o n a k r z y 2 u . o d e r w a n e c z g s c i k r a j u z o s t a l y z a c z e r n i o n e a w b i t ew nie gwozdzie majq podkrer l lac c ios zadany catemu organizmowi Piec zalobniczki

odpowiada ptci Maryi optakujqcej Jezusa na krzy2u' podczas gdy ukrzyzowany kraj

w ogore nie ma rodzaju. choc kategor ia rodzaju wierkich wqgier na tej i rustracj i n ie zo-

stala w ogole wyrazona, to swigta koronu na giowie Zalobniczki nie pozostawia wigk-

szych wqtpliwosii co do tego, kim ona jest wyobra1a ona "mate" WQgry' rozpamigtujqce

swojq dawnq tozsamosc

o i l e t a k i w i z e r u n e k p r z y l m u j e ( s t a b o ) w i z u a | i z a c j e c h r z e S c i j a n s k i e , t o H a l b w a c h s( p o p r z e z i d e g p a m i g c i z b i o r o w e j ) p r z y p o m i n a n a m t a k z e o w z a l e m n y m p r z e n i k a n i u s i gzbiorowel pamigci re l ig i lnel i h istorycznej , ktore jedna od drugiel przejmujE symbole'

wierzenia i obrzgdy. JeSli kral lest postrzegany jako skrzywdzony badL zdewastowany'

t o n a s y c e n i e s y m b o l i k q r e l i g i j n q s p r a w i a , 2 e z o s l a i e o n u k r z y l o w a n y S k o r o j e s t u k r z y -

" , , , ' opr r temer Pap-Vary. zob. J.ozsel Vonyo A magyar Hiszekegy szulet6se "Histor ia ' (2002) no 1

s 18-19 lwersja par.. potska iweiv ito'su,nxi^potriit *egi;rixie"w,historli '-kulturze i gospodarstwie'-red

Karol Huszar, Budapeszt-warsza,ria'1 936, s 163 * p'."xi Adama Koziowskiego - przyp ttum J S l

r: Na temat kultu Sw. Korony i wqgierskle^go idgafy ,Oa,1,s-twa zob : Ferenc Eckhardt' A szentkorona-eszme

to r t |ne te ( t19a1 l ; rep r in t t r l a r i aoJsnyc i -doOoto t t l t ^ * " ; ' ;Od t ; Jozse f^KardosAszen tko rona- tan tb r te 'nete 1g19-1944 (Budape.t , nx iJ, i iu i - Kiado. 1985). Krotk i ustgp po angielsku o kulc ie wQgierskrm

w srednrowie cztJ ratle innych "J,"p"ltxi"n ly|]:y.

t<orony zob Emst^Kantorowicz The Krng's Two Bo-

dies A study in mediaevat potit i lZt"{ne'itb:gy (11957) Princeton: PUP 1997) s 339'

34

i ' ' larra l zos:a 'a. " .

- - 1

Sa .ny rn KrO e . . ,S , ̂ - - '

- e z o s t a l o c c - : l : : : 'r a l s r , v ie tn le sz . ' : ' : "

can za ) r "J .a - ' '

j s " a \ 1 2 ' ' ) : -

: razr s ig oczY' ' . ' s : ' :

: - zmar twyc ' " '

s -a - :

: : s t ;g iwac nre / . ' : ' : ' ;

; , ; z .a )Ecy loea ' ' ' ' : ^ '

: , ' . a z k o w z N e ^ - = -

, , , I ,aWtaC \^ , t Za^,a : _ '

s : , c h P r z e s z K o J l - :

, ' , s :an ia ies t :c z : - l

: ^ -ar twYchwsia ' ' : i

O s t a t n i a c z e s : " ' '' - ' eP (eZe l IO r ' 3 ' - 1

: , ̂ .a i -nac lerz- - a \ f j mys l l c^ 'z : : - -

\ a nasze t ^ l = ' ' i

l 'a :ego obtor - '?^ - :

: ? ( a l E g d Y P ' z = ' ' " ', ' ,e s t [o1e v /QQ 3 ' -q ' :

: - \ . zape ' / /ne " '

' " '

-

: : s : a c i n a l P r a " ' l : :

N a r Y c 7 s c - ' . : '

. l3, rQCe \rz'Yr-^?^ - -- e ' b d a t v n Y ' c ' : : -

\ A / ^ - - ^ ,

: ' 3 , " a v v e 1 = "

lvlATKA WEGRY :-IKRZYZCt'v"ANA OBtlAZ KRAJLT i pAl,llEC ZBIAROWA t,lA WEGRZEC.I .

- - : , ' ,4- ' to jest rzeczE wlaSciwq, by pamigc historyczna przesycala rel ig ig, a zatem (w*{ ' .3:-r( . r Wggier) , by na krzyzu zawis+a kobieta - o.Czyzna-matka.

' .a <olejnej i lustracj i ( ryc. 5) macierz zostala JUZ w peini spersoni f ikowana. Zawisla'2

"2", 'zu w ksztalc ie l i tery , ,T", jak Tr ianon, a zamiast korony cierniowej ma na glowie' : ' - ' 3 sw. S te fana. Wierne dz iec i odda jq ho td u je j s top , mod lqc s ig ; zawo{an ie b rzmi :.?:z z 1 Ja na nim zawislam". Postac z gory palrzy na swoj oddany narod, z krzy\ar, ' . : agalEc rgce wysoko ku niebu.

WNIEBOWSTAPIENIE W CHWALE

' . ' . . 'a l zosta la wynies iona na prawicg swojego Syna iprawdziwego Boga izas iad ia na tym: : . -y 'n kr6 lewsk im t ron ie Najswigtsze j Tro jcy , dokqd an i ludz ie an i an io ly an i seraf in i n igdy- = zosta l i dopuszczeni an i n igdy go n ie dostqp iq przez ca iq wiecznoSc. To jes t na jwyzszy-a.swietnielszy przywtlej naszej Krolowej iPani. zasiada na jednym tronre ze Swigtymi Oso-: r^ ' i zajmuje na nim nalezne jej miejsce jako Cesarzowa.

i -s : 'a Mar ia de Jesus de Aqreda. l670 ' '

- - :z s iQ oczywista pokusa, aby zasugerowac zaSniQcie Wielk ich Wggier, a nastgpnie: - zmar twychwstan ie w czas ie l l wo jny Swia towe j . l choc takq re to rykq mog l i s ig

: :s ' -grwac nieklorzy przywodcy podczas wojny, to we wspolczesnych Wggrzech wierni, ' , . :^qECy idealy narodowe ma)E z tq analogiq drobny historyczny problem, oprocz: ," ?z^ow z Niemcami (a ostatecznie okupacj i n iemieckiel) oraz innych mogqcychr ' : 'a ' \ t iac w zaklopotanie okol icznosci z lat l l wolny swiatowej, jednq z nalpowazniey::, r^ przeszkod dziS nie pozwalalqcych irredentystom odwolywac sig do zmartwych-.', - i:3rra Jest to, ze dawne granice kraju nie zostaly do konca przywrocone, a zatem:-a' :wychwstanie zadnq miarq nie moze zostac uznane za ostateczne.

lstatnia czQSC Mgki Panskiej , wniebowstqpienie, jest w omawranym mater ia le boga-' - ' .arezentowana. laaczej n iz w odniesieniu do ukrzyZowania, tu ow honor, ktory spo-' . 'a nracierz, mniej zaskakuje w kategor iach plc i , poniewaz Wniebowstqpienie Maryi-- ? . ' , t mySl i chrzeSci janskiej ugruntowane od wiekow miejsce3'r .' !a

naszej kolejnej i lustracj i ( ryc 6) Wielk ie WQgry przybraly postac promiennego*- ' : :ego obloku na niebie. Na ziemi, tam na dole, c ierpienie dzieci dobiega kresu, okowy:;<ajq, gdy przerywajE sig l in ie granic. Pokazani na rycinie ludzie ubrani sq w narodo-. ' ,= stroje wggierskie. Mqzczyzna na pierwszym planie, najwyrazniel n iezakuty w tancu--- ; zapewne wywodzi s ig z wolnych , ,malych" Wggier, podczas gdy pozostale dwie: :s:aci najprawdopodobniej wyobra2ajq Wggrow zylqcych poza aktualnymi granicami" ? . . ,

^rla ryc. 7 spersonlfikowana macierzjest usadowiona na tymze zlotym obloku W pra-

" , : . rQCe Irzymamiecz Sw. Stefana, na glowie ma Sw. Koronp, a po swej lewlcy Iarczq,-= 'c dawnych ziem wielk ich Wggier. Jej dzieci patrzq na niq z dolu, wypowiadajqc

: , : , ' ia , ,Wierzg w zmartwychwstanie Wggier" .

' ' ' 'cvt w: Jaroslav Pell!1 Mary Through the centurles. Her place ln the history of culture(New Haven: yale

Un ive rs i t y P ress . 1996) , s .204Ostatecznie sta lo s iQ of ic ja lnq doktrynq katol ickq, gdy w dniu 1 l is topada i950 roku wydana zostaia bul-a papteska pl . Munl f lcent iss imus Deus. lb id. , s 2Oi.

35

. ERIC BECKETT WEAVER

Matka Wggry zostala wzigta do nieba, lecz inaczel niz Maryja wedlug wyZej cyto-wanych slow siostry Mari i de Jezus de Zgreda, nie s iedzi u boku Jezusa. Zastqpi laChrystusa i ty lko Bozy duch pozostaje w slowach wggierskiego Credo. ktore mowio niepodzielnoSci Boga: , ,Wierzg w jednego Boga". Ta modl i twa przypomina nam o nie-podzielnoSci macierzy: ,,Wierzg w jednq Ojczyznq" i o tym, ze jest jedna wieczna prawdapochodzqca od Boga: , ,Wierzg w Wggier zmartwychwstanie". To Bog-Ojciec, N/acierzi Duch Swigty zostal i wyniesieni w chwale w Swigtej t ro jcy, wyobrazeni jako jedna wie-kuista prawda, jako jedne wiekuiste Wggry, jako jedna wiekuista macierz wggierska. Dlatych, ktorzy przyjmq tg wiarg w narod, Zycie na ziemi - w ziemskich granicach - jestprzejSciowe i i luzoryczne.

DRZEWO ZYCIA

Przebi l i mnie gwoldziami [ . . ]Naznaczyl i nas wspolnre.Krew zrosila mnie cate.

Sen Rrzyza. X w;ek'

Kolejne dwie i lustracje zawierajq ostatnie przedstawienia mgki Trianon. Pierwsza powstalabezpoSrednio po Trianon, druga - z noIa, copyrightowq z 2000 roku - zostata stworzonaprzez malarza Kalmana Konyvesa z okazj i 80. rocznicy t raktatu t r ianonskiego.

Ob ie ryc iny pokazu jq d rzewo Zyc ia - f t zyczn ie iw pe ln i wskrzeszony , ,k rucy f iks" ,drzewo tworzqce krzy2, ktore takze przedstawia podobnq do Chrystusa postac Wielk ichWggier. Na ryc. B chtopka w ludowym stroju podlewa pieniek drzewa, ktore wypuszczaku niebu zielone pgdy Drzewo zostalo zniszczone, okaleczone, ale z ie lony pgd, ktoryp ie lggnu je narod. dowodz i . ze ono wc iqz zy je . W gorze na n ieb ie jasnym b lask iemSwieci z loty obtok Wielk ich Wggier, wysylajqc leraz, n iczym slor ice, promienie ogrze-wajqce ziemig. Korzenie pnia oplatajq godto Wggier, zwienczone Swigtq Koronq. Drze-wo zywi tutaj Trojca: narod je podlewa; duch Wielk ich Wggier oswieca 1e z gory. zasgodto i korona umacniajq jego korzenie Drzewo wchlania te I rzy elementy. lqczy 1ew sobie i spaja, stajqc s ig z nimi integralnq calosciq.

W rel ig i i chrzeSci jafrskiej drzewo zycia symbol izuje zmartwychwstanie Chrystusa,jego wieczne Zycie i dogmat o ostatecz.ym zmartwychwstaniu calego jego ( i naszego)ciafa. Z Iego drzewa powstaje krzyZ. ale jest to tez drzewo poznania dobra i z la - drze-wo, z ktorego owoc zjadt Adam. Oba sq jednym drzewem, wiecznie obecnym - zarowno

lako l rodlo grzechu pierworodnego, ktory doprowadzi t do wygnania czlowieka z raju.jak i ramy, w ktorycl , zawiera s ig wiekuiste odkupienie cziowieka.

Drzewo staje sig tez jednosci4 z Cl,,rystusem. Jak pisze w swojej analizre Snu KrzyzaSimon Schama, , ,wyglqd drzewa mowi o jego losie - porqbane, powalone i rozdarte,jakby stanowi lo surogat c ierpienia Chrystusa Kiedy zatem przyjmuje na siebie c ia loZbawiciela, mater ia drzewa i Mesjasz stapiajq s ig w jedno, w jeden organizm smierci

o d k u p i e n i a " ' 1 .

Cyi ' ,v : Srmon Schama, LandscapeandMemory (New York: Al f red A. Knopf, 1995) s 214-216 (219).r a s 2 ] 9

? A

W i d z i e l i s m y ) u z ' , ' , = ;W tych przedstavt e- ii l us t rac j i n ie ma pos :a :krzy2a nie ma posta: _sk ie bos two, p rzer . .

N ies te ty K . Ko. ; .=_-a to jakoby z Ie1 erz, _ -je stworzyl . Jednar : - -wo cieszy s ig pe+r a :a konary to glor,vne : _ :obraz, Konyves Dac s: .karty). Druga zwro'./?^ :_

Rany na twoich <c- : : - . .od os iemdzies iec - . 'zatruwane przez a =:=od os iemdzies gc - , , , -

Czwarta zwrotka :

Barbarzynscy oka e: : .podc ig l iSc ie )e j t . . - , - =chcqc dokonac z- : : -od rqba l iSc ie j e l kc - : . - .

Jednak drzewo , . , s : ,a piqta i szosta z, i t ,C. '

O, wy falszywinlemEorzy drwalels tn ie jq wreku isrekosmiczne prawa

To, co zostalo sr ,,, c .-- _ .

wzrasta powolli c ierp l iw ie wznosswq ksztaltnq pos:a:

Wreszc ie na konc, . . , .s k i ego u schy l ku d rug =, vgg ie r sk ie po loWr ie Z t

L u d u C u d o w n e g o , : : .palrz na to drzeu,c -- , , ,p o m o z r o z w r n q c s e . ,obejmowaneJ erzez . - -

Wierni malq czek,a:, ' r to rn ie p rzy ldz ie Ch. , s

' t O ' O . . Z Z S

Z a i m e k t e n v u , l e 2 . .wyora lem rodza z_ . 'r o d o w c o w W g g ' . . .nym logrcznyn. , . . . : ,S tanowi to odn:es =downym jelenir,

N|ATKA IllEGRY UARZYZOWAA|A OBRAZ KBAJU I PAMIEC ZBIABAV/A I,.iA WEGRZECH ,

, ' , rz el ismy juz Wggry , , rozszarpane i rozdar le", , ,okaleczone na krzyZu tr ianor iskim".J, : , :^ orzedstawieniach kraju na krucyf iksie Wggry sq znowu cale. Na zadnel ztychr- :"?r nie ma postaci ukrzy2owanej Matki Wggier, podobnie jak na wielu wizerunkach..-J. -a ' re rTT? postaci Chrystusa, a drzewo zycia, ,najwidoczniej znik lo, jak jakies pogan-S,- i : l ls lwo, przemienione z powrotem w mater ig drzewa"a2.

' . : : :e ly K. Konyves nie wyrazi l zgody na zamieszczenie reprodukcj i jego dziela.z ' i ' roy z IeJ przyczyny. ze niniejszy tekst ma wymowg przeciwnq duchowi, w jakimFi ) ' , ' , : 'zy l . Jednak doSc iatwo mozemy je opisac. U Konyvesa soczyscie z ie lone drze-0, ' t - .szY sig pelniq s i t i dalej s ig rozrasta; jego korona ma ksztal t Wielk ich Wggieri ' - - - a 'y to glowne doplywy na obszarze Wielk ich Wggier Aby dac )eszcze laSniejszy:c ' : : Konyves nap isa l w ie rsz o c ie rp ien iach drzewa io zyc iu w iecznym (zob. wngt rze. , . " ; Druga zwrotka brzmi tak:

:--., na twoich konarach krwawily_ : : s iemdz ies igc iu l a t

- ' 1 - ' , l t ane p rzeZ C iSzq- ; : s remdz ies igc iu l a t .

lz: ' tarIa zwrotka z kolei zwraca sig do tych, ktorzy zadali drzewu rany:

= : 'carzynscy okaleczyciele,: - , : c L g l i s c i e j e j k o r o n g_ - - ac dokonac zn iszczen ta ,: : ' aba l i sc ie j e j konary " .

,ednak drzewo wszystko przezwycigza, podobnie jak Chrystus wszystko pokona{,i * ?:a r szosta zwrolka tak zwracajq sig do zabojcow:

- wy falszywi,' em4drzy d rwa le !s : rLe jq wieku is te

- : sm iczne p rawa .

,3 co zostalo stworzone potezne,,. ' zrasta powoli

- erp l iw ie wznos is.','a ksztaltna postac

'Vreszcte na koncu wiersza, napisanego na os iemdzies iq tq roczn icg t rakta tu t r ianon->" ego u schy lku drug iego tys iqc lec ia ka lendarza chrzesc i lansk iego, czytamy, 2e z iemie, ' , :g tersk ie ponownie zostanq sca lone, aby zmar lwychwstan ie kra ju mogio s ig dopetn ic :

Ludu Cudownego Je len ia ' ' " ,calrz na to drzewo z wiar7.comoz rozwinqc sig koroniecbejmowane) przez Karpaty.

Wierni malq czekac na ostateczne zmartwychwstanie i w nie wierzyc. Tak lak po-, : : o rn ie p r zy ldz ie Ch rys tus . I ak tez p rzem ien iq s i g W ie l k l e Wggry *w ca le i doskona ie -

' ' ' ' ' rOiO s. 225.

' Zaimek ten w jgzyku wggierskim nie ma rodzaju. Poniewaz drzewo zostaio w wierszu spersoni f ikowane.wybralem rodzai zenski . Przyznalq, ze to jest sztuczka kug arska. Jak jednak widzie i ismy w debacie na-rodowcow Wegry sE traktowane jako kraj mac erzysty. Skoro drzewo zostalo spersonifikowane, to jedy-nym logicznym wyborem jest zaimek rodzalu zenskiego

-- Stanowi to odniesienie do dawnej wggierskie l legendy; lu oznacza. lud wggierski [zob podanie o cu-downym jeleniu, w. Antologia poezji wggierskiej przyp tlum. J.S.l

37

a stanie s ig to naturalnie i n ieuchronnie. otoczona opiekq wiernego narodu' ochraniana

przez oddane sobie dzieci macierz ponownie bgdzie integralnq jednosciq Dla praw-

dziwych chrzesci jan, tak samo jak dla wiernych o przekonaniach narodowych to ' jak

powinien wyglqoac Swiat po zmartwychwstaniu, jest czyms oczywistym slogan z lat

posttr ianoirskich brzmi: , ,Okaleczone Wggry to nie kraj - cate Wqgry to Niebo" 's '

OBRAZOBURSTWO

Jest jeszcze inna mozr iwo6c interpretacj i omawianej symborik i , ktora mowi, iz kul t ma-

cierzy nieKontecznie musi byc postrzegany jako obrazoburczy - a 2e za lak\ uchodzi'

juz pisalem. Jesl i wrocic do samego chrzesci jar ' rstwa, to istnieje w nim pewien kierunek

myslenia, ktory dotychczas celowo pomijaiem, a mianowicie pojmowanie ikony jako ob-

razu Boga Aby ro zrozumiec, musim y zrozumiec dzialanie - interwenclg boskq - jakie

bywa PrzYPisYwane wizerunkom'

Wiemy, 2e niektorzy blogostawieni Iudzie wielk ie j wiary zaSwiadcza| i , iz rze2oy

placza,, a obrazy przedstawiajqce chrystusa lub Maryjg Dziewica krwawiq wiemy po-

nadto, ze takie wizerunki same z s iebie mogE dzialac cuda l tak, na przyktad' ikona

wyleczyla ruskiego swigtego Prochora z choroby, na ktorq zapadl w dziecir 'rstwie Stalo

sig to, gdy Prochorowr jako dziecku ikona pokazala s ig we snie Nastgpnie ' gdy byla

przenoszona w procesj i re l ig i jnej , ikona zmusi ia tych, ktorzy jq niesl i ' 2eby weszl i na po-

dworko domu, w ktorym mieszKat Prochor wowczas jego matka mogia przylozyc obraz

do ciala dziecKa-Swigtego, a to sprawi lo, ze ono ozdrowialo.6.

Takie dziaianie, owa moc cuootworcza ikon, obrazow i rzelb' wystgpule zarowno

w wierze katol ickiej , jak i prawostawnej. ls totne jest to, aby wierni rozumiel i ze choc od-

dalemy czesc ikonie, tak naprawdg wielbimy Boga Sam obraz rel ig i jny nie uosabia

swigtego. Jest tyrko pomocny w tym, by wiernr mogri skierowac swoie modl i twy do

B o g a , a B o g p r z e z e n d z i a l a ( a | b o n i e d z i a i a ) - n a t o m i a s t o b r a z r e | i g i j n y S a m Z S i e b i eswrgty z cala, Pewnosciq nie iest

wiemy Ie2,2e poszczegolne kraje bywaty przedstawiane za posrednictwem swoich

swigtycn wrzerunkow i ze o pewnych krajach mowi s i9 iz sE one blogoslawione albo

ukochane przez Boga. Na przykiad Koscioi prawostawny w Rosj i przedstawia sam ten

kraj lako obraz' ikong Kro|estwa BozegoaT' I znowu na|e|y podkreS|ic, jak bardzo istotne

lest to, by wyznawca mia, | petnq swiadomose, i2 czcz1c obraz' oddaje cze6c Bogu'

a obrazreligiiny iest tylko narzgdziem, ktore ma przyblizyc wiernym zrozumienie Boga

JeSli Bog moze dzialac poprzez ikony, jesli ikonq czasami moae pokierowac

niewidoczna rgka Boga, to na pewno - w takich momentach - przepelnia ikony duch

Bozy, zarem tym bardziej zastugujq one na uwielbtenie '

A ta interpretacja, jak sqdzQ, pozostawia mozlrwoSc oddawania czci krajowi pod po-

staciq ikony. Taka interpretacja przeczy moiemu stanowisku, ze oddawanie czci iakie-

mukorwiek krajowi jest b luznierstwem. Jesr i bowiem mozna wielbic Boga w calei gamre

wizerunkow, statui i ikon, to mozna tez (jak moglby utrzymywac wierza,cy narodowiec)

. oleg Tarasov. |con and Devotion' Sacrea Spaces in |mperia| Fussia (London: Redaktion Books, 2002)

; ,J- : * xvt I xv l l wieku mentatne wyobrazenie , ,Swrgtej Rusi . czy Rusi iako'wlelk ie i lkony" mialo wy-

miar zarowno tempora ny lak i przestrzenny lb id s 44

3B

czcic krolestwo Boz= . ' ,r - l l a s i e h i e t e i k n - g. Y " ' "

Z drug ie j s t ron 'v : : l

wodzq w ie rnych od 3 : :

T t t -t 1 1 a

Tbe use of the Chr ls . a .' r eden t i s t rmage ' / ' - '

wo r l d Howeve r , Hu .g : . ' , ,tess evocat ive to Hu.g: - :l ^ m ^ l ^ / ^ ^ / ^ ^ ^ ^ + ^ + ^e . ' ra re rep resen la l o ' s '

o f Chr i s t wh i l e s n . ; ? ' - : .

power fu l i f he re t i ca s :

con t inues to be evcee :

K o r i i , l l n r d c H r r n n r r\ u y v v v r v 0 , ' r u r r q q j

l,lAT|.4 I1/EGRY TjKRZYZAW"ANA OBBAZ KFAJi.) | FAI\"IlEC ZBlaBCn'A i't- t/liEL)RZECi .

:-- - : <rolestwo Boze w przedstawieniu kraju - ikonie, przy czym kazdy narod wybiera: : s eoie tg ikong, ktora naj lepiej odpowiada jego potrzebom.

I :rugiej strony od stuleci wiemy te2, 2e istniejE falszywe ikony, obrazy, ktore od-A': r:a wiernych od Boga, od braterslwa rodzaju ludzkiego, i wiodq do balwochwalstwa.

Przekiadt A A - t /

JAUtrA JtrNVVAI\I-. ] .AI

MOTHERLAND CRUCIFIED.THE IMAGE OF COUNTRY AND COLLECTIVE MEMORY IN HUNGARY

- - ' : - .S€ of the Chr is t ian symbol ism of cruc i f ix ion is hard ly except iona l to post -Tr ianon Hungar ian

r" j l : - .s t imagery for i t i s common to se l f -p i ty ing nat iona l is t imagery in much of the Chr is t ian&' : ' - ; f - lowever , Hungary 's un ique h is tor ica l deve lopment made the cruc i f ix ion o f a male f igure€: : .ccat ive to Hungar ian i r redent ts t image makers Though t rad i t ion ca l led for gender-neut ra l or'€^ 1 : 'epresentat ions o f Hungary Hungar ian nat iona l is ts s t i l l fe l t compel led to evoke the Pass ion: ' , - ' s t whi le s imul taneous ly s t ress ing the Mary- l ike nature o f the count ry They created a. ' - ' . . ' ' - l f heret ica l set o f imagery p lac ing the mother land in the ro le o f Chr is t Th is imaqerv: - ' - -es to be evoked in Hungar ian nat iona l is t d iscourse today.

, ' . : rds Hungary, i r redent ism, mother land iconography