Masjid Sebagai Pengendali Penginapan: Kajian Kes di Masjid Al Ghufran, Selangor

Proceedings of the 2012 Tourism and Hospitality International Conference (THIC)

215

MASJID SEBAGAI PENGENDALI PENGINAPAN: KAJIAN KES DI MASJID AL

GHUFRAN, SELANGOR

Noor Fiteri bin Abdullah

School of Tourism, Hospitality and Environmental Management,

Universiti Utara Malaysia, 06010 Sintok,

Kedah Darul Aman, Malaysia

Abstract

Historically, the mosque has been one of the most significant institutions in the Islamic

community, and it plays a key role in the everyday lives of Muslims. In term of tourism,

mosque is proudly known through the uniqueness of its‘ architectural style and design. The

lodging in mosque conveys a new concept especially for the Muslims‘ tourists who are

searching for an accommodation that conform to Islamic principles. This case study is

trying to discover the recent status of conveniences offered to the public in the respective

mosque.

Masjid merupakan bangunan yang boleh ditemui di mana-mana tempat baik di bandar atau

pun kampung. Dalam konteks pelancongan, keunikan seni bina merupakan menjadi tarikan

terutamanya kepada pelancong. Isu mendapatkan kemudahan penginapan berlandaskan

syariah merupakan masalah yang menjadi kesukaran kepada pengguna Islam apabila

melancong. Kewujudan masjid sebagai pengendali kemudahan penginapan di beberapa

tempat merupakan satu pilihan kepada golongan terbabit. Kertas kerja ini cuba meneliti

status terkini kemudahan yang disediakan di masjid yang dikaji seterusnya mencadangkan

kajian susulan yang boleh dilaksanakan.

Keywords: Mosque, Accomodation Product, Shariah Compliant Accomodation, Islamic

Tourism,

Pengenalan

Pelancongan ialah aktiviti yang melibatkan pergerakan fizikal individu daripada

tempat bermukim keluar ke tempat yang lain(Jamudin, 2012). Keperluan utama apabila

berpergian ialah kemudahan penginapan yang selesa dan menyenangkan. Hotel dan resort

merupakan tempat penginapan pilihan kepada tetamu apabila berkunjung ke sesuatu tempat di

luar kediaman. Apakah ada institusi lain yang boleh menjadi alternatif kepada kedua-duanya?

Masjid dalam institusi pelancongan merupakan produk yang mempunyai nilai tarikan

tersendiri. Keindahan seni bina dan hiasan dalam adalah tarikan tumpuan terutamanya kepada

pelancong asing (Bernama, 2012). Adakah hanya itu fungsi yang boleh diketengahkan oleh

masjid dalam bidang pelancongan? Semasa kegemilangan empayar Islam masjid berfungsi

sebagai pusat kegiatan umat dari aspek keagamaan dan sosial (Lokman, 2007). Peranannya

tidak terbataskepada aktiviti solat dan zikir sahajatetapi merangkumi urusan pentadbiran

negara dan kebajikan orang ramai. Peranan dalam kebajikan berkait dengan pelancong atau

musafir juga tidak terkecuali. Masjid menjadi tempat musafir persinggahan sementarauntuk

berehat sebelum meneruskan perjalanannya ke destinasi tujuan (Muhd Fadli, 2003).

Kini, kegiatan pengimarahan masjid selain daripada menjadi tempat beribadah

menjadi polemik perbincangan apatah lagi apabila melibatkan orang bukan Islam. Pihak yang

bersetuju dengan alasan sebagai medium dakwah manakala yang tidak bersetuju dengan


216

alasan mencemar status kesucian masjid sebagai tempat ibadah (Hasni, 2003; Mohd Asri,

2010). Fungsi masjid menyediakan tempat penginapan kepada musafir turut menjadi isu

menarik untuk diselidiki daripada percanggahan pendapat yang wujud.

Latar belakang dan Permasalahan Kajian

Walaupun terdapat perbezaan pandangan berkenaan isu ini, beberapa buah masjid

telah tampil menyediakan kemudahan penginapan untuk musafir.Konsep yang dikenali

sebagai Rumah Musafir telah dilaksanakan di beberapa buah masjid di seluruh negara.

Penginapan yang disediakan ialah lebih bersifat kebajikan.

Penginapan untuk persinggahan musafir berehat telah wujud di Masjid Negara suatu

ketika dahulu tetapi telah diubahsuai untuk keperluan lain (Hasnurul & Wan Shamsul, 2008).

Usaha menyediakan penginapan kemudiannya dikembangkan oleh Masjid Al-Ghufran,

Taman Tun Dr. Ismail, Kuala Lumpur (Faizal, 2009; Khadijah, 2009). Selain itu, Masjid

Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur juga menyediakan kemudahan yang sama kepada tetamu

(Zuarida, 2010). Terdapat beberapa lagi masjid seperti Masjid Jamek Alam Shah di pusat

bandar Kuala Lumpur (Mohd. Zulfadli, 2012) dan Masjid Al-I‘tisam, Taman Tun Dr. Ismail

Jaya, Shah Alam (http://www.alitisam.my/kiai) sedang dalam usaha untuk membangunkan

penginapan dengan konsep yang sama.

Isu-isu yang ditimbulkan oleh pelancong Islam ketika melancong ialah keperluan

perkhidmatan penginapan mesra pengguna Islam dan bebas maksiat (Arasteh & Eilami, 2011;

Battour, Ismail, & Battor, 2010; Nazarudin, Mohd Onn Rashdi, Harnizam, & Razlan Adli,

2010). Selain itu keperluan makanan halal juga menjadi kegusaran untuk tinggal di tempat

penginapan tertentu (Suhaiza, Azizah, & Simon, 2011; Wan Sahida, Suhaimi, Khairil

Wahidin, & Yaakob, 2011).

Rasionalnya konsep penginapan yang dikembangkan oleh masjid ini boleh memenuhi

keperluan yang ditimbulkan oleh pengguna-pengguna Islam terbabit. Tambahan lagi

keperluan pelancongan telah berkembang dan menjadi keperluan setanding dengan keperluan

lain dalam kehidupan (Fauziah, 2012).Keperluan untuk menyambung pendidikan ke institusi

pengajian tinggi, sambutan konvokesyen, majlis perkahwinan merupakan beberapa contoh

keperluan untuk melancong pada hari ini. Masalah yang menjadi kekangan apabila

pelancongan ialah dari segi kewangan. Jika ada segelintir masjid yang berkemampuan

daripada sejumlah lebih 6 ribu buah masjid di seluruh negara, ia dilihat boleh membantu

menampung atau alternatif kepada penginapan yang sedia ada.

Kajian ini ingin meneliti status terkini kemudahan penginapan disediakan di

masjidyang dikaji. Fokus perbincangan adalah untukmengembangkan peranan masjid dalam

mengendalikan kemudahan penginapan kepada tetamu yang dilaksanakan di Masjid Al

Ghufran, Taman Tun Dr Ismail, Selangor seterusnya mengadakan penyelidikan lanjut di

masjid-masjid lain pada masa akan datang.

Sorotan Karya

Konsep Penginapan

Penginapan terbahagi kepada yang bersifat komersial dan kebajikan dengan

menawarkan perkhidmatan sepenuhnya atau layan diri (Holloway & Taylor, 2006).

Penginapan masjid termasuk dalam kategori kebajikan dengan menawarkan perkhidmatan

bergantung pada keupayaan masjid tersebut. Medlik dan Ingram (2006) berpendapat konsep


217

penginapan memberi penekanan kepada lima unsur utama. Kesesuaian lokasi, keselesaan

kemudahan, kepuasan perkhidmatan, penonjolan imej yang jelas dan polisi harga yang

berpatutan merupakan asas kepada sesebuah penginapan.

Masjid dilihat berkemampuan untuk menceburi usaha menawarkan kemudahan

penginapan kepada pelancong berdasarkan kepada ciri-ciri yang dinyatakan. Berasaskan

kriteria produk penginapan tersebut, adalah tidak mustahil kepada institusi keagamaan untuk

melaksanakannya. Masjid boleh menjadi pemain dalam industri pelancongan mengendalikan

penginapan sebagaimana kewujudan Young Men Christian Association (YMCA) dan Ashram

masing-masing bagi agama Kristian dan Hindu. Seterusnya, dalam masa yang sama ia boleh

merealisasikan harapan kerajaan menjadikan masjid sebagai pusat sehenti kepada orang

ramai.

Masjid sebagai Pusat Sehenti

Kerajaan berhasrat menjadikan masjid sebagai pusat sehenti yang berkemampuan

menyediakan pelbagai kemudahan kepada pengguna seperti perpustakaan, komputer, kelas-

kelas pengajian untuk semua peringkat usia dan kemudahan penginapan sementara untuk

musafir (New Straits Times, 2012; Thestaronline, 2010). Gagasan kerajaan timbul akibat

kegagalan masjid berperanan di luar skop tuntutan ibadah yang khusus. Masjid tidak

mempunyai daya tarikan tersendiri untuk menggamit pengunjung (Muhammad Hisyam,

2006). Situasi tarikanseperti di pusat membeli belah atau pusat hiburan seolah-olah tidak

wujud di masjid.

Mohd. Gunawan (2008) pula menyarankan agar masjid dibuka 24 jam sebagai usaha

untuk mengimarahkan masjid. Usaha untuk menyahut hasrat kerajaan menjadikan masjid

sebagai pusat sehenti boleh dilaksanakan dengan kewujudan penginapan tersebut. Kewujudan

rumah musafir di masjid menjadikan masjid sentiasa berpenghuni.

Sejarah Penginapan dalam Islam

Konsep penginapan awal Islam menjadikan kawasan masjid sebagai hab untuk tetamu

berehat di samping menawarkan kemudahan yang diperlukan oleh pelancong (Dale, 2010;

Ng, 2007; O‘Gorman, 2007; O‘Gorman & Prentice, 2008). Walaupun begitu, kelangsungan

penawaran penginapan tersebut telah terhenti dan tidak mendapat perhatian yang sewajarnya

sehinggalah ke hari ini.Sejarah penyediaan penginapan yang sempurna untuk tetamu bermula

dari kediaman persendirian. Tetamu dianggap sebagai sebahagian daripada ahli keluarga dan

perlu mendapat layanan yang sewajarnya (Goeldner, Ritchie, & McIntosh, 2000). Seiring

dengan perkembangan masa dan kemajuan tamadun, keperluan penginapan menjadi lebih

terbuka. Kewujudan caravanserai pada awal kurun menjadi tradisi layan tamu Islam yang

lazim diamalkan semasa kegemilangan empayar Uthmaniah. Menurut O‘Gorman (2007)

caravanserai berfungsi sebagai tempat penginapan bagi pengembara. Ia disediakan secara

percuma selama tiga hari selaras dengan ajaran Islam yang menyarankan penganutnya

meraikan tetamu sepanjang tempoh tersebut.

Kajian lanjut yang dijalankan oleh O'Gorman & Prentice (2008) mendapati sistem

caravanserai ini menjadikan masjid sebagai induk di samping pelbagai jenis bilik disediakan

untuk kemudahan tetamu memilih penginapan. Kemudahan yang ditawarkan termasuklah

kawasan khas sebagai kandang haiwan tunggangan. Bagi menjamin keselamatan penginap

pula, menara kawalan didirikan di setiap penjuru kawasan. Apa yang menariknya ialah

kewujudan bazaar untuk urusan jual beli juga terdapat di dalam caravanserai ini.


218

Pembangunan caravanserai dan bazaar di sekitar masjid membantu kelangsungan masjid

untuk menjalankan kegiatan kemasyarakatan (Dale, 2010).

Tradisi caravanserai diteruskan dengan tercetusnya konsep Musafir Khanna yang

menyediakan tempat perlindungan merangkap penginapan kepada musafir yang memerlukan.

Ng (2007) menjelaskan Musafir Khana ialah tempat persinggahan kepada orang Islam yang

berhajat untuk menginap. Bangunan tersebut dibina di perkarangan masjid. Matlamat

penubuhannya adalah untuk memenuhi keperluan penginapan kepada orang Islam ketika

dalam perjalanan mengerjakan haji ke Mekah. Konsep ini dilihat berkembang dari wilayah

Arab hinggalah ke Hong Kong. Walaupun begitu, kelangsungan penawaran penginapan

tersebut seolah-olah telah terhenti dan tidak mendapat perhatian yang sewajarnya sehinggalah

ke hari ini.

Isu berkenaanKeperluan Penginapan

Keraguan yang mendasari keperluan bagi pengunjung Islam dalam memilih lokasi

pelancongan ialah kemudahan mendapatkan makanan halal. Fenomena ini dijelaskan oleh

Wan Sahida et al. (2011) tentang keperluan makanan halal ketika menginap di hotel atau

bercuti ke mana-mana destinasi. Kenyataan ini disokong oleh kajian Suhaiza et al. (2011)

tentang keperluan makanan halal untuk pelancong Muslim terutamanya dari negara Asia

Barat yang menginginkan makanan dan perkhidmatan halal ketika melancong. Islam telah

menggariskan perkara-perkara yang perlu dielakkan walau dalam apa keadaan sekalipun

ketika melancong. Kajian daripada Arasteh dan Eilami (2011) mendapati adanya perkongsian

bilik lelaki dan perempuan yang belum berkahwin, terdapat kegiatan perjudian, dan cara

berpakaian yang tidak bersesuaian menjadi faktor penginap Islam untuk menolak daripada

menginap di tempat tersebut.

Selain daripada itu konsep penginapan yang dipilih oleh penginap Muslim mukmin ini

setelah dikaji mestilah bersifat mesra pengguna Islam dari semua aspek tuntutan keagamaan

(Battour et al., 2010) seperti adanya Al-Quran di kamar hotel, tanda arah kiblat, tikar

sembahyang dan banyak lagi (Nazarudin et al., 2010). Kemudahan mendapatkan makanan

halal, kewujudan aktiviti atau perlakuan yang berlandaskan syariat dan penginapan yang

bersifat mesra pengguna Islam merupakan keperluan kepada penginapan yang patuh syariah

(Henderson, 2010). Masjid mempunyai kelebihan untuk menyediakan penginapan yang

memenuhi kriteria tersebut berbanding hotel atau penginapan jenis lain.

Masjid sebagai Pengendali Penginapan Berkebajikan

Keinginan untuk melancong menjadi terganggu disebabkan oleh masalah kewangan.

Kebanyakan negara di Eropah seperti Perancis, Belgium dan Sepanyol mengambil pendekatan

bahawa setiap orang berhak untuk menikmati pelancongan. Konsep pelancongan sosial

diperkenalkan membantu agar aktiviti pelancongan boleh dinikmati oleh semua. Golongan

yang tidak berkemampuan dan orang kelainan upaya dibantu supaya dapat menyertai aktiviti

pelancongan dengan bantuan dana awam yang ditaja oleh kerajaan dan badan-badan

kebajikan (Minnaert, Maitland, & Miller, 2009).

Shakiri (2007) menegaskan bahawa mengikut statistik di negara maju seperti Britain

hampir satu pertiga daripada rakyatnya tidak berkemampuan untuk melancong disebabkan

ketiadaan sumber pendapatan. Ini disokong oleh kajian (McCabe, 2009) yang

mengetengahkan bahawa masalah kewangan merupakan punca utama kegagalan untuk

menyertai aktiviti pelancongan.Penginapan tidak berasaskan keuntungan merupakan salah


219

satu penyumbang kepada kejayaan pelancongan sosial (Kinderis, 2010). Perkhidmatan

penginapan di masjid boleh memenuhi tuntutan pelancongan sosial tersebut jika konsep

tersebut dilaksanakan di Malaysia. Harga bilik yang ditawarkan adalah antara faktor yang

menjadikan golongan berpendapatan rendah dan kumpulan orang kelainan upaya terhalang

untuk melancong. Penginapan yang bersifat kebajikan dengan harga yang minimum memberi

peluang kepada golongan tersebut turut menikmati kegiatan pelancongan.

Metodologi Kajian

Reka bentuk kajian

Kajian ini dilakukan dengan menggunakan kaedah kajian kes dengan pendekatan

kualitatif. Kajian ini meliputi aspek perancangan, pelaksanaan dan aplikasi yang telah

dilakukan dalam usaha untuk membangunkan kemudahan penginapan di masjid yang dipilih.

Kesukaran mendapatkan maklumat awalan berasaskan kajian sebelumnya telah mendorong

penyelidik menggunakan kajian berbentuk penerokaan. Manakala kaedah kajian kes akan

dilakukan untuk mendapatkan maklumat yang diperlukan. Menurut Yin (2003), kajian

bersifat sains sosial boleh dijalankan dengan pendekatan kajian kes dalam pelbagai bidang

termasuklah pengurusan. Oleh itu, kajian berbentuk penerokaan dengan menggunakan kaedah

kajian kes bertepatan dan sesuai dijalankan untuk mendapatkan gambaran tentang keperluan

dan pengurusan penginapan di masjid dengan lebih mendalam.

Perancangan kajian

Kajian ini merupakan kajian penerokaan terhadap masjid yang mengendalikan

penginapan. Sumber yang ada adalah terhad dari segi sorotan karya. Sorotan karya yang

diperoleh berkaitan pelancongan Islam, hotel patuh syariah, ciri-ciri destinasi pilihan orang

Islam dan fungsi masjid dijadikan asas untuk membentuk soalan tidak berstruktur untuk

dikemukakan kepada informan yang terdiri daripada ahli jawatankuasa masjid terbabit.

Pensampelan diperlukan untuk memperoleh data mewakili keseluruhan populasi. Kajian ini

menggunakan teknik pensampelan bertujuan untuk mendapat maklumat. Ia merupakan satu

kaedah pensampelan bukan rawak di mana penyelidik memilih informan yang mempunyai

banyak maklumat tentang perkara yang ingin dikaji (Patton, 2001).Sampel kajian meliputi

individu yang dikaji secara langsung. Pegawai dan ahli-ahli jawatankuasa serta pekerja

sokongan yang menguruskan operasi keseluruhan penginapan di kawasan masjid merupakan

informan penting dalam kajian ini.

Pengumpulan dan analisis data

Dua kaedah kutipan data telah dipilih iaitu temu bual dan pemerhatian dilakukan bagi

mendapatkan maklumat berkenaan dengan kemudahan penginapan yang disediakan oleh

masjid terbabit. Temu bual boleh membantu mendapatkan data secara mendalam tentang

pandangan dan pengalaman informan menangani topik-topik yang sensitif (Mack, Woodsong,

McQueen, Guest, & Namey, 2005). Temu bual diadakan dengan individu yang terlibat dalam

program pengurusan penginapan terbabit bertujuan mendapatkan maklumat secara terus

daripada informan. Pemerhatian jenis ikut serta dipilih kerana ia memberi kesempatan kepada

penyelidik berkongsi pengalaman tentang perkara sebenar dengan mengalami sendiri perkara

tersebut (Gill & Johnson, 2005). Ia boleh membentuk kepercayaan informan apabila pengkaji

terlibat secara langsung dalam menjalankan aktiviti penginapan di masjid. Kaedah ini

digunakan oleh pengkaji sepanjang menjalankan kajian di tempat kajian kes.


220

Dapatan dan Rumusan Kajian

Sejarah Masjid Al Ghufran

Masjid Al Ghufran pada awalnya hanyalah sebuah surau di bawah kawal selia Jabatan

Agama Islam Wilayah (JAWI) dengan nama Surau Balai Islam yang ditubuhkan pada 6 April

1993. Permintaan dan sokongan daripada penduduk setempat membolehkan rumah ibadat ini

diubahsuai pada tahun 1998. Proses peningkatan taraf surau ini ialah hasil sumbangan

individu dan korporat sekitarnya. Ahli jawatankuasa surau pada masa itu berusaha

bersungguh-sungguh untuk memastikan kegiatan dan pembangunan masjid berjalan dengan

berkesan. Hasil kerjasama dan usaha ahli jawatankuasa dan ahli kariah, pada 4 April 2000 ia

telah di naik taraf sebagai masjid dengan nama Masjid Al Ghufran. Tanah yang didirikan

masjid ini merupakan tanah yang diwakafkan seluas 26,000 kaki persegi.

Kemudahan yang ditawarkan

Kompleks Balai Islam Al Ghufran didirikan dengan masjid menjadi induk kepada

kegiatan teras. Kemudahan yang ditawarkan oleh kompleks enam tingkat ini terdiri daripada

kafeteria, dewan jamuan, bilik pengurusan jenazah, dewan persidangan, sekolah agama rakyat

dan kamar musafir di tingkat paling atas. Penginapan kamar musafir yang mempunyai 24

bilik inimampumenampung tetamu daripada dua orang hinggalah ke 10 orang untuk satu bilik

bergantung jenis bilik dengan harga serendah RM70 hingga ke RM220 untuk satu

bilik.Kemudahan dalam bilik yang ditawarkan ini adalah setaraf dengan penginapan

lain.Semua bilik penginapan itu mempunyai kemudahan penghawa dingin, bilik mandi, alat

pemanas, tuala, televisyen, meja makan, meja solek dan sebagainya. Tidak ketinggalan, ia

turut dilengkapi dengan sistem wi-fi yang membolehkan penyewa mengakses Internet secara

percuma.

Kelengkapan dan kemudahan yang disediakan termasuklah kamar musafir secara tidak

langsung menyumbang kepada pendapatan masjid dan banyak membantu jawatankuasa dalam

melaksanakan program-program masjid. Hasil yang diperoleh disimpan sebagai dana untuk

keperluan masjid pada masa hadapan

Sambutan orang ramai

Masjid Al-Ghufran tidak pernah sunyi daripada pelbagai aktiviti yang dianjurkan oleh

pihak luar yang menyewa kemudahan seperti kamar musafir, dewan persidangan, bilik

mesyuarat dan sebagainya. Kebanyakan penyewa adalah daripada orang luar kawasan yang

mendapat maklumat sama ada melalui media baharu atau melalui kawan-kawan yang pernah

menginap di sini. Kemudahan yang ditawarkan terutamanya kemudahan untuk beribadah

dengan harga yang berpatutan menjadi pilihan pengguna untuk memilih mengadakan kegiatan

dan menginap di masjid ini. Tempahan awal perlu dilakukan terutamanya ketika waktu cuti

sekolah memandangkan bilik yang disediakan adalah terhad sedangkan permintaan adalah

banyak.

Implikasi dan Cadangan

Berdasarkan dapatan yang diperoleh daripada kajian ini, terdapat beberapa perkara

yang dapat dirumuskan dan kajian lanjut boleh dilakukan untuk penambahan kepada sorotan

literatur dan menarik lebih banyak pihak untuk turut serta menjayakan konsep penginapan di

masjid.


221

Potensi Membangunkan Rumah Musafir

Statistik menunjukkan bilangan masjid di seluruh negara ialah dianggarkan melebihi 6

ribu buah (http://www.islamgrid.gov.my/mosque/index.php). Terdapat sebilangan masjid

yang berpotensi untuk dibangunkan sebagaimana Masjid Al Ghufran dalam mengendalikan

penginapan kepada pelancong. Kesesuaian harga dan lokasi menjadi tarikan pengguna untuk

memilih untuk menginap. Harga yang berpatutan memberi peluang kepada semua untuk

menikmati pelancongan sebagaimana yang dituntut oleh agama. Manakala lokasi masjid yang

mudah diakses memberi kredit yang baik kepada pelancong. Keperluan menyediakan

kemudahan sampingan seperti kafeteria dan dewan persidangan memberi nilai tambah yang

penting kepada kejayaan penginapan di masjid tersebut. Kajian susulan untuk melihat

keboleh pasaran masjid di kawasan lain boleh dijalankan untuk masa akan datang.

Kesedaran dan Kesungguhan Ahli Jawatankuasa

Keberhasilan melaksanakan kepelbagaian fungsi masjid bergantung kepada kebolehan

ahli jawatankuasa dan kemampuan masjid daripada segi kewangan (Hasni & Abdullah, 2004).

Merujuk kepada Masjid Al Ghufran, kejayaan masjid dalam mengendalikan penginapan

banyak bergantung pada kesungguhan ahli jawatankuasa masjid mengurus secara berkesan.

Masjid berpotensi menyumbang kepada pembangunan tamadun manusia jika diurus dengan

efektif (Nik Azis, 2007). Usaha pembaharuan dan penambahbaikan berterusan terhadap

fungsi masjid merupakan pendekatan terbaik. Pengendalian penginapan di masjid merupakan

konsep yang boleh dimurnikan dengan garis panduan yang ideal untuk dilaksanakan di lebih

banyak masjid di lokasi-lokasi yang strategik pada masa akan datang dengan melakukan

kajian terhadap ahli jawatankuasa masjid di beberapa masjid yang menjalankan kegiatan

sama.

Sumber Kewangan

Masjid di bandar-bandar besar terutamanya berkemampuan menyediakan kemudahan

penginapan. Masjid Al Ghufran sebagai contoh masjid sebagai pusat sehenti

dalammengendalikan penginapan kepada pengunjung. Kegemilangan penginapan sebegini

suatu ketika dahulu banyak bergantung pada sumbangan daripada institusi wakaf dan aktiviti

perniagaan yang berlaku di kawasan persekitarannya (Dale, 2010; Miftahi, 1996). Tanah

wakaf yang menjadi tapak wakaf Masjid Al Ghufran merupakan langkah awal untuk

mengorak langkah kepada apa yang dilihat sekarang. Masjid di bandar kebanyakannya

mempunyai tabungan yang kukuh sehingga mencecah ratusan ribu setahun. Masalahnya ialah

kegagalan untuk membelanjakan wang kepada aktiviti yang boleh mendatangkan manfaat

kepada orang ramai (Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan, 2011; Mohd Yahya, Fidlizan,

Azila, Nurul Fadly, & Syed Ismail, 2012). Kajian susulan boleh dilakukan untuk melihat

perbezaan sumber kewangan peruntukan orang ramai dengan peruntukan yang disumbangkan

oleh kerajaan di masjid terpilih.

Penutup

Dapatan daripada kajian berdasarkan kajian kes kepada satu sampel masjid boleh

dianggap sebagai kajian penerokaan awal kepada institusi masjid yang mengendalikan

penginapan. Hubungan di antara pelancongan dan masjid perlu dikembangkan lagi tidak

sekadar untuk menikmati keindahan seni bina dan ukiran semata-mata. Kepentingan kajian

boleh memberi gambarankepada individu atau organisasi yang berminat untuk mengadakan

konsep penginapan rumah musafir di masjid. Kajian susulan perlu dijalankan untuk

mendalami keperluan daripada pelbagai aspek.


222

Rujukan

Arasteh, M., & Eilami, R. M. (2011). The role of religion and Islam in the tourism industry of

Iran. SSRN. Retrieved from http://ssrn.com/abstract=1773827

Battour, M., Ismail, M. N., & Battor, M. (2010). The impact of destination attributes on

Muslim tourist‘s choice. International Journal of Tourism Research, 13(6), 527–540.

Bernama. (2012, May 7). ITC akan semarakkan kegiatan pelancongan Islam. Bernama.

Kangar. Retrieved from www.bernama.com

Dale, S. F. (2010). Empires and emporia: Palace, mosque, market and tomb in Istanbul,

Isfahan, Agra and Delhi. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 53,

212–229.

Faizal, R. (2009, September). Hotel dan masjid dalam satu kompleks. Milenia Muslim, 14.

Fauziah, C. L. (2012). Taman rekreasi air panas sebagai destinasi pelancongan kesihatan di

negeri Perak. In M. Jabil & D. Kadir (Eds.), Pelancongan di Malaysia isu-isu

penyelidikan terpilih (1st ed., pp. 154–172). Sintok: UUM Press.

Gill, J., & Johnson, P. (2005). Research methods for managers (3rd ed.). Thousand Oaks,

California: Sage Publications.

Goeldner, C. R., Ritchie, J. R. B., & McIntosh, R. W. (2000). Tourism principles practices

philosophies (8th ed.). New York: John Wiley & Sons Inc.

Hasni, O. (2003). Pengurusan dan pengimarahan masjid di negeri Perak Darul Ridzuan.

Universiti Utara Malaysia.

Hasni, O., & Abdullah, A. G. (2004). Pengurusan dan pengimarahan masjid di Perak. In M.

N. Asmadi & M. S. Mohd Yusnaidi (Eds.), Seminar Kebangsaan Pengurusan Masjid

(pp. 99–114). Sintok: Pusat Islam Universiti Utara Malaysia.

Hasnurul, M., & Wan Shamsul, A. (2008, October 5). Bina rumah musafir di masjid negara.

Utusan Malaysia. Retrieved from www.utusan.com.my

Henderson, J. C. (2010). Sharia-compliant hotel. Tourism and Hospitality Research, 10, 246–

254. Retrieved from

http://lund.hemsida.eu/kursbloggar/media/blogs/130/Henderson_Sharia_compliant_hotel

s.pdf

Holloway, J. C., & Taylor, N. (2006). The business of tourism (7th ed.). London: Pearson

Education Limited.

Jamudin, I. (2012, February). Memperkasa pelancongan Islam. Milenia Muslim, 4.

Khadijah, M. N. (2009, May 20). Kamar, kafe bak hotel. Kosmo. Kuala Lumpur. Retrieved

from www.kosmo.com.my

Kinderis, R. (2010). Adaptation of social tourism as of alternative form of tourism in Europe.

GeoJurnal of Tourism and Geosites, 5(1), 7–15.

Lokman, Z. (2007). Penjanaan kegiatan ekonomi institusi masjid. In O. Abd. Hamid (Ed.),

Islam hadhari kekuatan masjid dalam menjana masyarakat gemilang (pp. 275–302).

Putrajaya: Yayasan Islam Hadhari.

Mack, N., Woodsong, C., McQueen, K. M., Guest, G., & Namey, E. (2005). Qualitative

Research Methods: A Data Collectors Field Guide. North Carolina: Family Health

International.

Majlis Agama Islam Wilayah Persekutuan. (2011). Mengurus kewangan masjid secara

berhemat. Khutbah Jumaat. Retrieved April 1, 2011, from

http://www.jawi.gov.my/Khutbah/Mengurus Kewangan Masjid Dengan Berhemah/3.pdf

McCabe, S. (2009). Who needs a holiday? Evaluating social tourism. Annals of Tourism

Research, 36(4), 667–688.

Medlik, S., & Ingram, H. (2006). The business of hotels (4th ed.). Burlington: Butterworth–

Heinemann.


223

Miftahi, Z. U. (1996). Mosque in Islam. New Delhi: Qazi Publisher & Distributors.

Minnaert, L., Maitland, R., & Miller, G. (2009). Tourism and social policy the value of social

tourism. Annals of Tourism Research, 36(2), 316–331.

Mohd Asri, Z. A. (2010). Bukan muslim, masjid dan mainan politik. Minda Tajdid. Retrieved

September 24, 2012, from http://drmaza.com/home/?p=1219

Mohd Yahya, M. H., Fidlizan, M., Azila, A. R., Nurul Fadly, H., & Syed Ismail, S. M.

(2012). Eksplorasi dana kewangan masjid di negeri Perak. Prosiding PERKEM VII (pp.

1274–1286). Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Mohd. Gunawan, C. A. A. (2008). Masjid itu hidupku. Kuala Lumpur: Telaga Biru Sdn. Bhd.

Mohd. Zulfadli, S. (2012, July 14). UMNO Cheras lancar rumah musafir. Utusan Malaysia.

Kuala Lumpur. Retrieved from www.utusan.com.my

Muhammad Hisyam, M. (2006). Kelesuan institusi masjid. Institut Kefahaman Islam

Malaysia (IKIM). Retrieved September 23, 2011, from

http://www.ikim.gov.my/v5/index.php?lg=1&opt=com_article&grp=2&sec=&key=936

&cmd=resetall

Muhd Fadli, I. (2003). Peranan masjid. Kuala Lumpur: Darul Nu‘man.

Nazarudin, D., Mohd Onn Rashdi, A. P., Harnizam, Z., & Razlan Adli, Z. (2010). Fasiliti

hotel mesra pengguna Islam: Status dan isu. Seminar Pengurusan Perhotelan &

Pelancongan Islam 2010 (pp. 157–161). Shah Alam: Universiti Teknologi Mara.

New Straits Times. (2012, March 28). Mosques to be one-stop centre for Muslims. New

Straits Times. Kuala Lumpur. Retrieved from www.nst.com.my

Ng, Y. F. (2007). A covert heritage : Musafir Khana and the associated community of the

Jamia Mosque area. University of Hong Kong. Retrieved from

http://hdl.handle.net/10722/56095

Nik Azis, N. P. (2007). Konsep amalan masjid terbaik. In O. Abd.Hamid (Ed.), Islam hadhari

kekuatan masjid dalam menjana masyarakat gemilang (pp. 93–179). Putrajaya: Yayasan

Islam Hadhari.

O‘Gorman, K. D. (2007). Iranian hospitality: A hidden treasure. Hospitality Review, 9(1), 31–

36.

O‘Gorman, K. D., & Prentice, R. C. (2008). Iranian hospitality: From caravanserai to bazaar

to reporting symbolic experience. EuroCHRIE 2008 Congress 11. Dubai.

Patton, M. Q. (2001). Qualitative research & evaluation methods. Thousand Oaks, CA: Sage

Publications.

Shakiri, A. S. (2007). Tourism on a limited budget. Islamic Tourism Magazine, 5–7.

Suhaiza, Z., Azizah, O., & Simon, K. (2011). An exploratory study on the factors influencing

the non-compliance to halal among hoteliers in Malaysia. International Business

Management, 5(1), 1–12.

Thestaronline. (2010). Turn mosques into one-stop centres. The Star. Retrieved January 11,

2012, from

http://www.youtube.com/watch?v=tdQEeKv1zQg&feature=plcp&context=C4e9f01bVD

vjVQa1PpcFN9Z7ZAPocVpVD_3wM037CwzAa1gWr_UqU=

Wan Sahida, W. Z., Suhaimi, A. R., Khairil Wahidin, A., & Yaakob, C. M. (2011).

Developing the framework for halal friendly tourism in Malaysia. International Business

Management, 5(6), 295–302.

Yin, R. K. (2003). Case study research: Design and methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA:

Sage Publication.

Zuarida, M. (2010, October 1). Penginapan selesa Masjid Wilayah. Utusan Malaysia. Kuala

Lumpur. Retrieved from www.utusan.com.my

Masjid Sebagai Pengendali Penginapan: Kajian Kes di Masjid Al Ghufran, Selangor

Documents

Transcript of Masjid Sebagai Pengendali Penginapan: Kajian Kes di Masjid Al Ghufran, Selangor