Lezing over MA door Henk Oosterling gegeven op 14 januari 2013 Hogeschool van de kunsten Utrecht, Theater zie: www.henkoosterling.nl , www.vakmanstad.nl Filosoof Henk Oosterling heeft een lezing gegeven op de eerste dag van de ʻWeek zonder Naamʼ, een interdisciplinair project voor de 1e- en 2e-jaars studenten van de Theaterafdeling van de HKU. Het thema van deze week was MA, een Japans concept van ruimte en tijd. Hier volgt een tekstweergave van de lezing met de links van de beeldfragmenten die getoond werden. Oosterling begint zijn lezing over MA met de vertoning van een filmpje over een koorddanser die tussen de torens van WTC heen en weer loopt. http://www.youtube.com/watch?v=6ddpV1GvF7E “Koorddansen. Een stok, heel simpel, en een koord. Een koord is eigenlijk een draagvlak en een stok is een medium. Wat is jullie medium? Je kunt verschillende media hebben. In ieder geval je lichaam. Daar doe je dingen mee, maar je bent het ook en dus dicteert het zijn eigen ritme en stelt het zijn grenzen. Voor sommigen is het een screen. Voor weer anderen, zoals filosofen, is het een discours. Maar je hebt altijd een medium. Je bent altijd verbonden met de wereld door je medium, je media. Daarom is het zo idioot dat je kunt denken dat je creatief kunt zijn vanuit jezelf. Je kunt alleen maar creatief zijn omdat je het besef hebt dat je een medium hebt waardoor je verbonden bent met de wereld, met anderen en met jezelf. Een medium heft drie aspecten: fysiek, social en mentaal. In de loop van je leven eigen je jezelf dat medium toe, zoals een schilder, je zet je naam onder het product en je casht gewoon de money. Maar dat is achteraf. Het proces zelf, het creatieve proces gebeurt tussen mensen in een medium. Dat gebeurt bij uitstek in jullie medium: het theater en de theatrale geste. Ik ga nu een filmpje laten zien: Escalator Temporarily Stairs. - YouTube

► 2:04 ► 2:04

www.youtube.com/watch?v=FSIkjNaICsg Het interessante van de mensen in dit filmpje is dat zij vanuit een vanzelfsprekendheid in de wereld staan. De wereld is het medium, de roltrap. Stopt die dan houdt die wereld op met bewegen. In tetenstelling tot de koorddanser zijn zij zich niet bewust van het feit dat zij op een koord staan, dat ze dus moeten manoeuvreren. Ze zijn zelfs niet in staat om te denken ʻshit, nu moeten we gewoon weer zelf gaan lopenʼ. Dat is een beetje onze huidige menselijke situatie. De vanzelfsprekendheid van het medium tot het ophoudt te functioneren. Wie heeft er overigens hier geen smartphone? (veel reactie in de zaal) Jullie noemen een smartphone ook een mobiel, dat is toch allemaal hetzelfde, he. (Neeee, vanuit de zaal) Ok, wie heeft er geen Mac, een PC? Wie communiceert sowieso niet? Ok, dat zijn de echte diehards. Ga maar naar huis. Je begrijpt het, wij zijn dus verbonden met de wereld door media en op het moment dat wij die media niet meer zien en denken dat dat het milieu is waarbinnen we ons automatisch bewegen, hebben we een probleem. In 1964 formuleerde Marshall McLuhan dit als volgt: 'the medium is the message'. Op het moment dat de medium the message wordt, met andere woorden dat het medium zo alomtegenwoordig is dat het niet meer zichtbaar is tot het niet meer functioneert en je er dus automatisch je behoeften op afstemt en niet zonder dat ding kunt leven, heb je een probleem. De mensen op de roltrap hebben een probleem. De man op het koord heeft geen probleem. MA is een dynamisch begrip van tijd en ruimte waarin je je bewust bent van het medium dat je hanteert en de context waarin dat gebeurt. Dat is MA. Wij hebben in het Westen een specifiek ruimtebesef. Ik ga een schilderij laten zien van Velasquez - ʻHofdamesʼ. Het hangt in Madrid, in het Prado. http://www.squidoo.com/Velazquezlasmeninas Je ziet dat het een heel merkwaardig schilderij is, want in feite schildert Velasquez drie posities, plus 1. Hij schildert blijkbaar de hofdames, las meninas. Maar wat staat er op dit schilderij? Schildert hij zichzelf terwijl hij staat te schilderen? Als je goed achterin kijkt, zie je in de spiegel wie hij eigenlijk schildert, de koning en de koningin. Of schildert hij mij, u, iedere toeschouwer terwijl die staat te kijken? Er vindt dus een merkwaardig soort perspectivische verschuiving plaats bij Velasquez. Hij thematiseert daarmee onze multiperspectivische ruimte. In het theater ligt dat heel anders omdat theater beweegt. Dat is nu, hier. Je kunt verschillende kanten opkijken. Bij een camera is dat wéér anders, want dat fixeert één beeld. Er is daarbuiten wel iets, maar dat is buiten beeld. Dat zijn allemaal verschillende ruimte-ervaringen. Wij hebben in het Westen een ruimte-ervaring die eigenlijk hierop neerkomt dat wij denken in piramides. Op de linkerkant van het dollarbiljet staat de piramide van de macht, maar als je onderin zit ben je goed de klos. Tegenwoordig gelukkig bovenin ook,

maar dat heeft een tijdje geduurd. WikiLeaks is een goede zaak.

!"#$%&'()#&&**'+

",-"''*'+

.&/*0#"12"3&"$("'

2".(00'.!"-",3"*4

$5.*&#&+*./3"12"3&"$("'

6 7 8 9 : 7 ; < 1 =9 > 1 : 9 ? @ AB

Het is een Maslow piramide, je wordt pas jezelf bovenin. Nou dat duurt een tijdje hoor, niemand haalt het. Wat er onder zit, is allemaal relatie. Allemaal verbinding met andere mensen. Maar het is heel merkwaardig, wij denken nog steeds in piramides terwijl we in een heel andere wereld leven. Er zijn helemaal geen piramides meer. Piramides zijn dingen waar je eigenlijk dode heersers in opbergt. Maar wij denken nog steeds in piramides. Er is altijd wel iemand die het baasje wil spelen, al neemt hij heel vaak de consequenties en de verantwoordelijkheid niet. In feite staan we heel anders in de wereld.

We zijn knooppunten in netwerken geworden, en het medium van dat knoopunt is heel simpel, dat is je smartphone of je Mac of PC. We zijn dat ding omdat we daarin onszelf op de een of andere manier verbinden met de wereld. Zij wortelen ons (radix=wortel) Als we nu eens gaan nadenken over MA vanuit déze positie. Dus net als bij het koorddansen beweeg je je op een lijn.. En als je je over jezelf heen buigt, ben jij als knooppunt in een netwerk. En op de een of andere manier zit je altijd met een medium – Mac, smartphone, auto, trein - in het midden, daarom noem je het ook medium. Dat betekent midden. Je zit altijd in het midden. En de illusie daarvan is dat

jij, omdat je denkt dat je het kunt controleren, ook centraal staat, wat dus perfecte nonsens is. Je zit right in the middle maar je staat niet centraal. Er zijn wel allemaal centrale punten, overal. En als je beseft dat de ander ook centraal staat, dan ontstaat er iets van een relatie. MA wil ik vanuit dit perspectief begrijpen. Ik breng MA terug naar een niet cartesiaanse tijd-ruimtelijke topologie. De eerste gaat uit van drie dimensies en denkt in termen van verticaliteit en horizontaliteit, in piramides dus. Dat doorbreek je niet door van top-down een bottom-up model te maken. Waar het iom gaat is dat je altijd al right in the middle bent, overal, altijd. Ma drukt dat uit. Ma is echter een dynamische interval die elke keer weer opnieuw, in ieder e nieuwe situatie moet worden vastgesteld. Dus misschien hebben wij wel wat aan dat idee MA voor onze huidige wereld. Misschien kunnen wij, als wij snappen wat die Japanners met MA bedoelen, daar ons voordeel mee doen om onze eigen positie beter te doordenken. Als je nog in piramides denkt, dan ben je bezig om aan de kop van de piramide te komen. Hard werken. Dat lukt weinigen want die vallen onderweg van het strak naar boven gespannen koord af. Als je snapt dat je in het midden zit en maar een kant op kunt, zoals in een Moebiusring, dan zijn binnen en buiten, boven en onder functies van die beweging en niet andersom.

Eigenlijk is ons hele systeem een Moebiusring die zich naar alle kanten met andere Moebiusringen verketent. Je ontwikkelt je eigenlijk voortdurend door steeds meer verbindingen te maken. De essentie van de mens is zijn relationaliteit en connectiviteit. Je snapt dan ook dat de creativiteit tússen mensen zit en nooit ín mensen. En het tussen wordt altijd gedragen door een materiëel tussen, dat wil zeggen door een medium. Dus in het gevoelig worden voor je medium - wat kan dat medium, wat doet dat medium met mij, wat doe ik er mee? - ontwikkel je je creativiteit. Als je denkt dat je je medium kunt controleren, kun je nooit creatief zijn. Dan gebeurt er niets meer, dan reproduceer je alleen maar, dan kun je beter achter een lopende band gaan staan. Als je snapt dat het medium door de interactie met alles wat zich er aan hecht, openingen biedt waar je weer op kunt aanhaken en die je verder kunnen voeren, dan ontstaat er iets van creativiteit. Creativiteit ontstaat in de interactie, niet in je hoofd.

Ok. MA. Even voor mensen die onbekend zijn met MA, die denken aan Moeder, Mama, het is een Japans karakter dat ook uitgesproken wordt als Kan, Ken of Aida.

Het is een poort – Tori waarachter de zon opkomt. Hoe je het uitspreekt, hangt er van af of het gekoppeld is met een ander karakter of dat het alleen staat. Het betekent interval, tussen. Het is heel interessant dat het Japanse woord voor persoon ʻNin genʼ is. Waar wij persoon zeggen, zeggen de Japanners Ningen. Japanners noemen dus een persoon een tussen-wezen.

MA, Ken/Gen Nin = tussen wezen Links is tussen (Aida/Gen), rechts een mannetje dat loopt (Nin). Het Japanse woord voor persoon is tussen-wezen. Een Japanner is per definitie een wezen dat in een groep tot zijn recht komt. Zelfrespect voor een Japanner betekent je aan de groep overgeven. Terwijl bij ons betekent zelfrespect ʻho, aan mijn lijf geen polonaise, he, dat bepaal ik zelf welʼ. Dat is een heel ander soort zelfrespect. Voor de Japanner is de harmonie van de groep - naast Shinto ook in het Boeddhisme en het Confucianisme - enorm belangrijk. Terwijl wij kritisch zijn. Wij breken desnoods met de groep en wij bepalen het zelf wel. Als we dan zeggen ʻga je gang joh, bepaal maar eventjesʼ, en dan even al die media vergeten waar je van afhankelijk bent, nee gewoon zelf even bepalen, geen smartphone gebruiken, auto niet gebruiken, ook geen kleren, je bril afzetten, doe je schoenen ook maar uit, zo in je blote kont en nou moet je het even gaan doen. Al je media afleggen, blootgesteld worden, geëxposeerd worden, nou dat

doet niemand, hoor. Dus zo lang we dat niet kunnen, zijn we in relatie. Wij zíjn relatie, wij zijn tussen. En het Latijn voor tussen-zijn (esse) is Inter, Inter-esse. Je moet wel geïnteresseerd zijn in andere mensen, anders werkt het niet. Als je alleen in jezelf geïnteresseerd bent, kun je het schudden. Dat soort narcisme is gewoon klaar, over, uit. En zo word je meer jezelf naarmate je meer geïnteresseerd bent in de ander. Een rare paradox. Ningen.

Waarom hebben alle Japanse huizen schuifdeuren? Dat is raar. Japanners hebben geen deuren. Ik woon in een heel klein huisje, ik heb ook schuifdeuren. Dat is makkelijk want je hebt meer ruimte. Een deur doe je open en in die halve cirkel kun je niets doen, je kunt er geen kast neerzetten. Als je schuifdeuren hebt, win je ruimte. Door te schuiven, win je ruimte. Maar die schuifdeuren zijn er ook voor iets anders. Voor relationaliteit. Wat betekent dat? Als er een heel hooggeplaatst iemand komt, gaan al – net als bij ons overigens - die schuifdeuren open en krijg je een waanzinnige ruimte. In de films over Samoerai zit de Shogun altijd in een immens grote ruimte. Als ik daarentegen kom, stoppen ze me in een hok. Ik heb daar een jaar gezeten in een hok, een kamertje van 3x3m. Dus hoe belangrijker je bent, hoe meer schuifdeuren er open gaan. Afhankelijk van de statuur van iemand wordt de ruimte aangepast. De ruimte is niet gefixeerd, die wordt op basis van de relatie die je met iemand hebt vergroot of verkleind. Dus die verandert voortdurend. Daarom is MA zo belangrijk in de Japanse architectuu. MA zegt iets over de relatie, niet over de dingen maar over de relatie.

Dit is de Rioan-ji tuin. Een soort floating sfeer. De tuin met al die stenen die erin liggen,

stelt het universum voor. Het gaat om de proportionele ruimte die al een kleine 600 jaar op precies dezelfde manier aangeharkt wordt. Maar MA bepaalt ook de ruimte tussen strijders in budo. Budo, de weg (do) van de krijger (bu). In judo, maar ook in andere martial arts. In de martial arts is ook MA. en dat kun je zien. Als je met een houten zwaard vecht zoals in Kendo, moet je niet te dichtbij komen want dan kan iemand je op je pet slaan. Maar let wel, hoe dichterbij je bij iemand komt om op zijn pet te slaan, hoe dichterbijj hij bij jou kan komen om jou op je pet te slaan.

Dus het is nooit van: ik ga jouw centrum in en die ander denkt van hey ik ga er ook in. Want op het moment dat je in het centrum van de ander stapt, ben je zelf ook kwetsbaar in je eigen centrum. Dus door te bewegen, open je voortdurend je centrum of je zet je centrum dicht, zoals die koorddanser dat doet. Het gaat er om de MA te harmoniseren (AI) Deze MA AI is bij het zwaardvechten van een andere orde is dan bij Judo. Jullie kennen die judowedstrijden wel, eerst gaan ze een minuut lopen trekken en sjorren om elkaar vast te houden: komi kata. Het is belangrijk dat je je tegenstander goed vast hebt, want dan heb je zijn bewegingen op een bepaalde manier onder controle. Het is waanzinnig moeilijk om die MA te vinden waarin je controle kunt krijgen. Dat is bij Karate weer van een andere orde, bij Aikido weer anders, bij Kyudo of het boogschieten weer anders. Bij dit filmpje zie je Kyudo, dit is een andere MA. Je ziet dat elke beweging is geritualiseerd, je ziet ook dat hij naar het doel kijkt maar dat zijn lichamelijke oriëntatie door tien á twintig jaar te trainen zo is dat die inschatting een sensibiliteit is geworden waardoor hij niet gaat kijken. [zie: http://www.youtube.com/watch?v=OA2EnemzBpk] In de martial arts is die MA verschrikkelijk belangrijk omdat de afstand daar dynamisch is, je moet voortdurend aanwezig zijn bij je tegenstander. Maar als je gaat anticiperen op je tegenstanders bewegingen en denkt ʻah het is gewoon een zak, hij heeft de vorige keer ook al verloren, nou die pak ik evenʼ, dan kan het wel eens gebeuren dat jij verliest. Anticipatie blokkeert de stroom. Anticipatie bij MA is funest. Neem Miyamoto Musashi,

een zwaardvechter in de 17e eeuw. Hij versloeg iedereen. Aan het einde van zijn leven schreef hij een boek, het boek van de vijf ringen, Go Rin No Sho. Aarde, lucht, water, vuur en de laatste element – quint-essence - is leegte. Leeg. Wat betekent nou MA. Wat betekent nou concreet MA. En hij zegt dit. Hij zegt, je moet zo kijken dat alles wat dichtbij is veraf is, en alles wat veraf is dichtbij is. Kun je je daar iets bij voorstellen? Ik heb kendo gedaan, een school gehad en er veel les in gegeven. Ik leerde aan leerlingen altijd ʻlet op, als je met een zwaard tegenover iemand staat, dan moet je niet in zijn ogen kijken, maar je moet kijken naar dat spruitjeʼ. Want iedereen heeft een spruitje achter zijn hoofd hangen, en als je het spruitje ziet, dan zie je het verre dichtbij en wat dichtbij is veraf. ʻ Musashi zegt: snelheid behoort niet tot de ware weg van de strategie. Snelheid bestaat niet in het concept MA. We leven in een tijd dat alles heel snel moet. Maar bij MA bestaat er geen snelheid. Een tijd/ruimte dynamiek, een dynamische interval van tijd/ruimte laat geen snelheid toe. Hoe werkt dat? De weg is Do, Kendo, Judo, Karatedo. Snelheid en de vraag of het snel of langzaam moet gebeuren, komt voort uit het niet kunnen harmoniseren, en daar komt ie: het niet kunnen harmoniseren met het ritme, en dan staat er in het Japans in het citaat van Musashi: MA van de dingen. Dus MA is het ritme van de dingen. Een koorddanser voelt het ritme aan. Hij is niet snel, hij is niet langzaam, hij is precies op tijd. Waar heb je nou eigenlijk een smartphone of een mobiel voor? Die heb je om te smsʼen dat je wat later komt. Dat medium ritmeert jouw bestaan. Maar voor je het weet regeert dat medium jouw dagelijkse ritme. Je leeft naar de maat van dat middel, je bent eigenlijk middel-matig. En dat doet pijn voor kunstenaars. Dat is het ergste wat iemand tegen je kan zeggen, jij bent zo godvergeten middelmatig. Nou, wij zijn zelfs radicaal middelmatig, omdat wij door onze media met de wereld verbonden zijn. Wij zijn geworteld in de wereld door onze media. Het latijn voor wortel is radix, radijsjes. Radicaal betekent verworteld zijn. Wij zijn aan de wereld verbonden met onze media, maar dat beseffen we absoluut niet. Wij denken dat we het medium gebruiken, maar het medium gebruikt ons. Niet in de robotekse manier, maar gewoon: media verleiden ons, dirigeren ons verlangen. Zo wordt ons ritme bepaald door het medium, voortdurend, heel de tijd. Hoe kunnen wij nu MA indachtig zijn in het gebruik van onze media? Dan moeten we ons bewust zijn van die media, van wat ze doen. En zo komen júllie langzaam in beeld, in wat jullie gaan doen in deze opleiding. Kunstenaars heebn een mediaal bewustzijn. Maar eerst nog even dit. Musashi zegt, we moeten het handvat loslaten. Dit heeft verschillende betekenissen. Handvat is in dit geval het handvat van het zwaard, maar het kan ook wat anders zijn. Het kan ook een smartphone zijn. Het kan elk medium zijn. Het slaat op de gemoedstoestand om te winnen zonder zwaard, om te communiceren zonder smartphone. En ook niet te kunnen winnen mét een zwaard, dus niet te kunnen communiceren mét een smartphone. Je kunt je daar wel iets bij voorstellen. Dit hangt overigens een beetje af van de definitie van communiceren. Want volgens mij

communiceren wij nooit met dit soort media. Wij socialiseren met dit soort media, wij connecten, dat is wat anders dan communiceren. Het is interessant wat Miyamoto Musashi. Het gaat erom het handvat los te laten, maar dan kom je in een ambigue tweeslachtige positie terecht. Hoe beslis je nu iom los te laten? Dat gebeurt dus niet door een rationele keuze te maken of door een speltheoretische situatie te creëren. Die keuze vindt ergens anders plaats. ER is een sensibiliteit voor npdig. Een mediale sensibiliteit. Vanuit je lichaam, vanuit je zintuigen, om vandaaruit in zo'n situatie te kunnen handelen. Nu is dat bij een zwaardgevecht wat urgenter dan bij een gesprek met een smartphone. Maar het punt is dat niet onze hersens daar beslissend in zijn, maar een bepaalde sensibiliteit. En hier komt nu de kunst in beeld. Ik denk dat kunst bij uitstek onze mogelijkheid is om die radicale middelmatigheid waar wij in zitten te doorbreken. Om dus een soort reflexieve ervaring van het medium te krijgen. En dat mensen te laten zien waardoor ze gaan nadenken over hun eigen radicale middelmatigheid. Ik heb met Hollandia gewerkt en die konden dat. Hollandia (met theaterregisseur Johan Simons en musicus Paul Koek) was een theatergroep die experimenteel werkte in de jaren ʼ90. Op locatie zetten ze je in een wereld van in elkaar gedrukte autoʼs terwijl je naar een stuk keek waar het over die afval ervaring gaat. Daar moest je dan twee uur op zitten. Dat doet pijn hoor. Zo creëerden zij de ervaring in jouw lichaam van wat je zag. Die sensibiliteit, die kan de kunst ontwikkelen. Zie Marina Abramovic, dochter van een Servische generaal, in 1946 geboren. Heeft in de 60-er jaren veel performances gedaan, misschien performancekunst op de kaart gezet. Samen met Ulay, in die tijd haar partner. Zij deden de meest extreme performances. Wat ze eigenlijk probeerden, was de grens van de lichamelijkheid te bereiken en het medium – hun lichaam - tot het uiterste in te zetten tot waar het omslaat in zijn vernietigeng. Dat wil zeggen dat ze veel performances hebben gedaan waar ze het loodje hadden kunnen leggen. Ik laat er één zien die voor mij een variant is op wat jullie net zagen. http://www.youtube.com/watch?v=3Tz-K4EC8hw Hoe lang houd je dit vol, wat gebeurt er dan? Ze leeft nog, dus het is allemaal goed gekomen. Maar het punt is dat we hier iets zien wat op de een of andere manier ons bewust maakt van die enorme gespannenheid van een relatie, maar vooral van het medium als je dat tot het uiterste wordt gebruikt. Het moment waarop de koorddanser valt. Ze hebben performances gedaan zoals bijvoorbeeld 'slapping': tegenover elkaar zitten en je geeft een klap in het gezicht van de ander. En dan geeft de ander jou een klap in het gezicht. En dan kijken hoe lang je dat volhoudt. Dat heeft ongeveer een kwartier geduurd. Wat ze bijvoorbeeld ook deden was in- en uitademen. Jouw adem in de mond van de ander, die ademt weer in de mond van jou, en dan doorgaan tot uiteindelijk de zuurstof op is. Kijken hoe lang je kunt doorgaan. Zo hebben ze ontzettend veel van dit soort liminale performances gedaan. Ik laat ter afsluiting nog een paar dingen van haar zien.

Ze heeft in 2010 in MOMA in NYC een paar maanden haar overzichtswerk getoond en daar deed ze een performance bij, ʻThe Artist Is Presentʼ. Haar performance was eigenlijk de absolute spiritualisering waar MA helemaal verstilt. Ze heeft drie maanden elke dag in MOMA gezeten in een stoel en met een stoel tegenover haar waar iemand uit het publiek kon gaan zitten. En dan gebeurde er ʻniksʼ, drie maanden lang, elke dag. Je ziet zo eerst een paar performances die ze gedaan heeft waar die MA ontzettend belangrijk in was, een enorme ontmoeting. (toont fragmenten uit performances, zoals ʻImponderabiliaʼ, waarin Abramovic en Ulai naakt staan in de deuringang van het museum, naar elkaar kijkend en de bezoekers tussen hen door moeten lopen om binnen te komen, ʻRhythm 0ʼ, waarin op een tafel objecten liggen als veren en een pistool, Abramovic is het object waar de bezoekers mee mogen doen wat ze willen en ʻThe Artist Is Presentʼ in MOMA.). Laat ik afsluiten met een filosofische move die ik hieraan wil geven. Dat inter, dat tussen, dat in-between, hebben we natuurlijk al lang in onze samenleving geïncorporeerd. We praten over interdisciplinariteit, intermedialiteit, interface, inter-esse, interview, intervisie. We zijn ons totaal bewust van de relationaliteit van ons bestaan, alleen volharden we in het Westen in een idee dat we het uiteindelijk zelf wel bepalen: autonomie. Dus we vinden die relatie wel leuk, maar uiteindelijk bepalen wij het zelf wel. De grote vraag is of aan dat consumptieve hyperindividualisme nu echt niet een einde is gekomen. Na de Kerstdagen hebben heel veel mensen hun cadeautjes teruggebracht, dat is interessant. De gift wordt teruggeruild de economie in, dat is leuk. We praten ook over groene economie, waar in cyclische processen via feedback en loops lineaire processen zelfreflectief worden. We zitten in een totaal andere samenleving op dit moment dan dat we 30 jaar geleden zaten. En jullie gaan het regelen, wij niet meer, wij gaan dood. Jullie gaan het regelen. Maar de grote vraag is of jullie in staat zijn om te denken wat daar precies gebeurt. Ik eindig met één kleine move. In de 19e eeuw breken we met het geloof. Dan volgt het atheïsme en raken we collectief verzeild in een nihilisme. Misschien zegt je dat iets. Het nihilisme. Psychologisch zeggen mensen dat niets meer de moeite waard is. Er is geen laatste waarde meer. En in dat nihilisme worden we cynisch, we engageren ons niet meer. Dat nihilisme heeft dus een hele negatieve klank. Als ik tegen iemand zeg, jij bent een nihilist, dan voel je je toch een beetje weggezet. Ik denk dat dat nihilisme opnieuw uitgevonden moet worden. Ik denk dat we in de 21ste eeuw naar een andere vorm van nihilisme moeten gaan. Daarin gaat het níet om dat wij niets meer willen en ons dus lekker uitleven en overleven met z'n allen. Dát nihilisme is precies wat je hier ziet. De crux van het nihilisme is de aandacht voor het nietige. Dus niet niets willen, maar de aandacht voor het nietige. De aandacht voor het nietige is de sensibiliteit van een koorddanser die aan de punt van zijn medium voelt wat er gebeurt. Hij voelt niet met zijn hersens, hij voelt met die stok. De aandacht voor het nietige is precies wat je ziet bij Abramovic in ʻThe Artist Is Presentʼ. Zij ontsluit een leegte die volstrekt vervuld is. Je ziet dat de meeste mensen het niet langer uithouden dan een minuut. Er zijn prachtige foto's

genomen van mensen bij wie de tranen over het gezicht lopen, die proberen vol te houden, om die leegte vast te houden. De tranen lopen over hun gezicht heen, dat is heel bevrijdend. Wij in het Westen zijn ontzettend bang voor het niets. Dat noemen wij de horror vacui, de angst voor de leegte. Daar komt die afkeer van het nihilisme bij ons vandaan: horror vacui. Maar nihilisme, die aandacht voor het nietige, dat is eigenlijk de totale vervuldheid van het moment hier en nu. Als jullie podiumkunst gaan bedrijven onderscheiden jullie je - de fine arts niet te na gesproken - want in de podiumkunsten gebeurt het nu en hier. Nú en híer, daarom kan het ook steeds beter worden. Elke keer is er een ander publiek, en elke keer is er een andere interactie. Dus het gevoelig worden voor het nu en hier is de crux van de dramatische geste die jullie cultiveren. Uiteindelijk is jullie laatste medium het performatieve lichaam, jullie performance. De nietigheid daarvan is de kwetsbaarheid in ethisch opzicht en de noodzaak om er zorg voor te dragen. Dát is volgens mij wat in die MA op het spel staat. Wart gebeurt er hier en nu? Er wordt een vervuld midden gecultiveerd, geritualiseerd, geoefend. En ik denk dat de kunsten bij ons de Westerse manier in ieder geval is om met dat inter om te gaan en om daar nieuwe vormen voor te ontwikkelen waardoor mensen - want ze komen naar jullie toe om naar dingen te kijken - ervaringen krijgen en inzichten opdoen die, als die er werkelijk toe doen, ze meenemen naar huis en die hun leven veranderen. Dat is de potentie van elk kunstwerk: geconfronteerd met het werk, met andere woorden met een ontregelde ervaring van het medium, gaan mensen anders naar hun eigen leven kijken. Dat is misschien de opdracht die jullie zouden kunnen krijgen. Als MA hier een functie zou hebben, zou dát uiteindelijk die functie moeten zijn. Die radicale middelmatigheid waar ik het over had, dat volstrekt onbegrepen aanwezig zijn in het medium - zoals bij de roltrap, dat je dan denkt: fuck, is daar anybody out there? - die hufterige onterechtheid van “kan er iemand effe komen helpen?”, het recht opeisen terwijl je helemaal niet beseft dat er iets is wat helemaal niet in jouw vermogen ligt om te controleren, die radicale middelmatigheid kan door de kunst niet zo zeer omgekeerd worden als wel tot een letterlijke inkeer oproepen: en dat is beleefde vorm van geïnteresseerd, van betrokkenheid. En ik denk dat in onze netwerksamenleving - want daar zitten we in - het uiteindelijk voor de kunst de opgave is om daarvoor die sensibiliteit te ontwikkelen. Ik wens jullie zéér veel succes.”