Kum 2013: What’s On My Mind?

53
Kum 2013: What’s On My Mind? By Salai Van Lian Thang Biahmaitthi: Capar ka tialmi zeimaw cu Chinmi cazual nih an chuah pah lengah groupmail le Chinmi website zeimazat zong tar an si. Cun a cheu cu “academia.edu” zongah ka fim fawn. Asinain, capar ngai siloin chelcan ah chikkhat lungchuak le hmuhning catawi tete kha “what’s on your mind?” timi Facebook cahmai ah ka tialmi tete an um. Phun dang cun ka “update status” pawl kan ti ko lai. Cucu chikkhat lungchuak bia sihmanhsehlaw ttha tein fim ka duh lengah a rel lomi hna zong hromh ve ka duh fawn. Cucaah ka khomh i ka hun chuah. Careltu le thapetu dihlak cungah kai lawm zungzal. Kawlram Uktu le Biaphuan (Dec 19, 2013) Kuttial zohthiam U Yeya Ko tulio ramkhel biaphuan hi a laar pah ko rua. ''Feb 2014 ah miphun le biaknak kar i thah-dohnak a chuak than lai, June 2014 hlanah Thein Sein le Suu Kyi kar i hmuhthiam lonak fakpi a um lai, ram buainak le hnahnawhnak a chuak lai, Oct

Transcript of Kum 2013: What’s On My Mind?

Kum 2013: What’s On MyMind?

By Salai Van Lian ThangBiahmaitthi: Capar ka tialmi zeimaw cu Chinmicazual nih an chuah pah lengah groupmail leChinmi website zeimazat zong tar an si. Cuna cheu cu “academia.edu” zongah ka fim fawn.Asinain, capar ngai siloin chelcan ahchikkhat lungchuak le hmuhning catawi tetekha “what’s on your mind?” timi Facebookcahmai ah ka tialmi tete an um. Phun dangcun ka “update status” pawl kan ti ko lai.Cucu chikkhat lungchuak bia sihmanhsehlawttha tein fim ka duh lengah a rel lomi hnazong hromh ve ka duh fawn. Cucaah ka khomh ika hun chuah. Careltu le thapetu dihlakcungah kai lawm zungzal. Kawlram Uktu le Biaphuan (Dec 19, 2013)Kuttial zohthiam U Yeya Ko tulio ramkhelbiaphuan hi a laar pah ko rua. ''Feb 2014 ahmiphun le biaknak kar i thah-dohnak a chuakthan lai, June 2014 hlanah Thein Sein le SuuKyi kar i hmuhthiam lonak fakpi a um lai,ram buainak le hnahnawhnak a chuak lai, Oct

2014 ah Suu Kyi President sinak a khamtuupadi an remh khawh lai, 2014 chungahTlangmi nih Federal phung an ngah kho lailo, 2015 ah Pi Suu Kyi nih Tamadah a tuanlai, 2018 ah Kawlram bupi hi a kekdarh laii, miphun zeimaw cu rampi in an chuak lai”tiah a phuan!Hi lioah Astro-Political Science Saya BellaLiberty nih, ''kum 2018 ah Union of Burma hia kuai lai, Wah le Mongla ruang a si kho''tiah a hun phuan ve. Hi hna pahnih an i khahngainak cu, ''2018 ah Kawlram ai cheu lai, akekdaih lai'', an timi zawn ahhin a si. Lauzong an kan lauter pah.Mirang nih ''astrologer, soothsayer,magician, fortune-teller, numerologist” tiaha phunphun an ngei i; Laiholh in ''kuttialzohthiam, canghthiam, mit-hleh thiam,mangleh thiam, la-tin thiam nu tbt.” in aphunphun kan ngei ve. ''Khuavang'' tiah hmuncheukhat cun kan rak auh ko i; thukpi in kanLaimi zumhnak ah hram a rak thla.Baibal zongah ti hna thisen ah a canter i;tthengthunh hna rul ah a canter khawh vemicanghthiam hna an um i; mangleh thiamJoseph, Daniel tbt. zong an um. Biaphuan

thiammi:- Isaiah, Jeremiah, Ezekiel tbt.zong an um. Cucaah hi thil hi kan caahthilthar an si lo. Nain, zumh taktak awkah alaklawh ngai ve fawn tawn.Kawl nih ''bedin saya, nat saya, myat-hlehsaya” tiah a phunphun in an auh ko i; arfile thlapa, ni le thla, kuttial le hmelchunh,namber le cafang tbt. zohin hmailei a cangdingmi kong kha an phuan. Cucu ''yadaya oryatra” an ti i; Kawlrawn um Laimi zongnih anfuh duh ngai theo ko. Hihi a zum ngaimi anum ko i; a zum bak lomi zong an um. Cheukhatnih hi bantuk a zummi cu ''superstition ordevotees of yadaya” an ti hna i, Laiholh cun''zumhnak hrut in a zummi, khuachia te hna,hnamte hna a zummi” an ti hna!Kawlram kong ekspat Andrew Selth nih''Burma’s’ superstitious leaders” timi capara rak tial i, Kawlram uktu pathum:- U Nu, NeWin le Than Shwe nih kuttial zohthiam hnabia ningin pawlasi tampi an rak fehter ning;bia an rak chahning kha, a tial. TimeMekazine zong nih Than Shwe cozah kha ''theyare very superstitious” ''zumhnak hrut in azummi” a rak ti bal hna.

Mirang kuttang in luatnak kan lak kha 4 Jan1948 a si. Zingka arkhuang deihlan nazi 4:20celngel ah an tho i; independence hmuhnakdarkhing an tummi te hna kha kuttialzohthiam hna bia ningin tuahmia si. Kum 1961ah U Nu nih thetse pura 60,000 a hnuaiter mite hna zong kuttial zohthiam hna bia ningthiam a si.Mirang uk lio chanpi in Kawlram ah mawtawkacu kehlei lam (left-hand traffic) in an rakmawngh ve tawn. Nain, kuttial zohthiam nih''Kawlram cu politik ah left-wing lei kanpil tuk, right-wing ah thlen a hau” an ticaah Ne Win nih 1970 thokin orhlei kamin amawnghter hna i, tunitiang orhlei (right-hand traffic) in Kawlram ah mawtawka anmawngh, tiah Andrew Selth a tial.Kawlram kong mithiam Bertil Lintner nihnamber 9 hi Ne Win namber a si i; Tatmadawan lucky namber zong a si. Tulio Kawlram ah135 miphun an um an timi hna hi: 1+3+5 = 9formula in an tuak. Tatmadaw-neh zong March27 ah an khiahmi khi namber 2+7 = 9 an fonhcaah a si, tiah a tial. 1989 ah phaisa note25, 35, 75 an rak thah i; Kyat 45 note (4+5=9) tu an rak chuahmi hna kha Newin namber 9chuahter ah a si. Kuttial zohthiam nih ''kum

90 leng nun na duhcun dolphin nga thisen innai kholh a hau an ti i; cu thisen in aikholh, kum 90 nunnak ah Kyat 90 note hna khaa rak namter hna'', tiah Andrew Selth nih atial.Than Swe hi Ne Win nakin a zualhma khun, anti. A tuanbia tialtu Ben Rogers nih ''ThanShwe cu kuttial zohthiam 7 bak ai chiah, atam deuh cu Pi Suu Kyi he pehtlaih in zohtuan si” tiah a cauk ah a tial. 2005 ah Rangonin Naypyidaw ah khuapi thialnak awder achuahmi te hna kha kuttial zohthiam hna bianingin a tuah. Nain, Than Shwe lucky nambertu cu 11 a si. Cucaah ramkhel hruaitucheukhat cu thong kum 65 (6+5=11) a thlakhna kha kuttial zohthiam bia ningin a si, anti. Cun an rian an kal tak lai, kum 2011''Pyidaungsuh-neh” ah Than Swe le ralbawihna kha nu-hni (women's sarong) an i fenh imipi hmai an hun chuak. Time Mekazin nih''nu-hnih an i fenh kha Suu Kyi huham letthawnnak zornak caah le uknak a tlaih kholonak hnga kuttial zohthiam hna bia ninginan i fenhmi a si” tiah a tial.Cuticun Kawlram uktu hna nih kuttialzohthiam hna bia ningin kum 60 leng ram anrak hruai. Tulio U Thein Sein hi zei a lawh

ve hnga i; Pi Suu Kyi zong Tamadah va tuansual sehlaw zei a lawh hnga, tikha ruahawkan um. Ngaingai cun hi ''yadaya'' biaphuanphun hi Kawlmi zapi lungputning le ziaza aha nung ngaimi a si.Nain, kau deuhin kan thlir tikah Kawlramhruaitu long an rak si lo. Indira Gandhi,Suharto, Hitler, Winston Churchill, RonaldReagan te hna zong kha kuttial zohthiam hnabiaphuan ningin ''daily schedule” le''policy decisions” tampi bia an rak chahve, tiah Andrew Selth nih a tial. Nain, annih cu a thli deuhin an hman hna, a tii.Laimi pipu zong Khuazing, Khuahrum,Khuachia, Khuavang, tiah an rak zumh ve.Khuazing cu van le vawlei zeizongte sertu, atha tuk, an ti i; biak awkah an rak rel lo.Khuahrum tu kha an rak biak deuh. (a cheunih a pahnih in an biak ko an ti!). Nain,rai, zawtfah, thihnak, eksiden tbt. atluntertu hi khuachia a si, tiah an zumh i,an zawtfah tikah i thlopnak umchun cukhuachia lungtluanter kha a rak si. Cucaahraithawi, sathi luanh; ar, sia, vok tbt. anthah i khuachia lungton cu an i zuam.Khuachia nih a duhmi poh a hal hna. Vok ahal hna lioah ar in an thawi cun an zawt a

dam kho hlei lo. Cucaah zei sadah dotla asi, ti kha khuavang hmangin khuachia cu anrak chonh. Khuavang biaphuan ningin sa cu anrak thah. Cuticun Laimi khuatlangnun ahbiaphuangtu ''khuavang” cu a rak biapi tukve tawn.Ni Tial khuavang biaphuan hna cu Lairamtuanbia ah a thang ngai. Zawngrang an kai telai a ti i; Mirang an kai taktak. Rungtlangah ngunkung a kheu lai a ti i; Hakha cukhualipi ah a hun cang taktak.Nain, biaphuan a palhmi; ai chuah sualmitampi zong an um ve. 1999 ah India ram Alangkhua i tilawng ''ship-breaking yard''nganbik cu thlichia le tilian nih a hrawhlai, tiah kuttial zohthiam nih bia an rakphuan. Tilawng riantuantu 60,000 leng an zami, cu khua cu an tio taak dih. Nain, a ni aphanh tikah zeihmanh a cang taktak lo.Phaisa $60 million leng an rak sung. Workerstampi an rak sung. Biaphuan dik lo ruangahliam le cawi a huah i thong tiang a tlabehmi an rak um.Tulio ah kuttial zohthiam U Yeya Ko leAstro-Political Science Saya Bella Libertynih ''Kawlram cu 2018 ah a kuai lai'' tiah

biatak tein an kan phuanpiak ko! Kawlmitampi cu a tuai len khawh hna. Tulio a kanuktu zong: U Nu, Ne Win, Than Shwe chan bang''kuttial zohthiam'' ai hruhpi mi an si rihahcun tutan biaphuan nih an lung a tuai lenve khawh hna. Pingpalo zong an purh sualkho!Nain, Pi Suu Kyi nih ''2015 ah Tamadah atuan lai'' timi hi cu a dik deuh lo kho.Zeicatiah, Tamadah a va tlinh hmanhahthimnak hi November 2015 hrong longah tuahdawh a si. Acozah thar taktak cu Jan-March2016 hrongah kai dawhin a um. 2015 chungahTamadah cu a zeitihmanh si dawh a si lo.2016 tiktu a si kho!Kei cu Kawlram uktu nih ''kuttial zohthiam''hna bia ningin an kan hruai tawn hi cu kaduh lo ngaingai. Zumh zong ka zumh phun a silo. Nain, a nung Pathian min putin biaphuana hmangmi bel cu: zeitindik ka si, zeitindiknan si cio!Nun Siannak le Chin Miphun (Dec 16, 2013)Tuthla ah UK ram um Charities Aid Foundation(CAF) nih ram 160 ah zohtahnak survey antuah i, Kawlram cu vawleicung ah misiangbikpahnihnak ''the world’s second-most generous

nation'' ah an thanh. USA, Canada le NewZealand ram hna he a cungbik dot ah a vun umve. Hi zohtahnak ah an zohbikmi cu: sifakrethei bawmtu ''charity phu'' ah phaisa anhlutning, tlawmngai rianah volunteer in caanan pekning, khual, mileng, mahchung a silomi ''stranger'' an bomh duhning hna ahkhan an zoh.Misiangbik dot ah Kawlram a kaitertu zawn hiphaisa hlut siannak ''cash donation'' ah asi bik. Lunglomh awk ngai a si i hmai ihngalpi awk pakhat a si. Nain, khua a karuahter mi cu: zeibantuk phu i phaisa kanhlutnak dah a hei si bik hnga, timi zawn hia si. Kawlram ah ''charity phu'' a um pah venain ramdang hmai cun chimtlak a si lo.Kawlmi nih phaisa an hlut duhbiknak cu: purahnuainak le phungki inn saknak''monastery''caah a si ko. Million tamtuk in hlut ansian. Khuaruah har hna khi an si tawn. Kanfar TMM nih Falam pura saknak ah sing 100(tingthawngkhat) a hlutmi hna kha misiang asi, ti a langhter. Thil dang ''socialcauses, charity, health, education tbt.) ahan hlu pah ve tawn ko nain biaknak an hlutmitluk cu a si nemmam lo. Phaisa hlut-sian hiKawlmi long an si lo.

Pu Thang Shin nih mawtawka cawknak ah sing600 CNF a hlut tbt. zong a um ve ko. Laiminih biaknak lei kan hlutmi (nizan USA Laimiin CCC innsaknak hlutmi phaisa longKs.162,644,530 a phan kha!). Kachin ralzambomh, SKP bomh tbt. zongah misiang ngai kansi ve ko. Innkang, ngaktah, paamtuar tbt.zongah kut kan samh kho ngai ko. Khuakip letlangkip cio-ah phaisa hlutmi zong a raktamtuk lomman cio. Hi bantuk factor tete hivawlei ''misiangbik'' cazin a kan luhtertuthil an rak si ko hna lai. Nain, Kawlmi nihphaisa an hlut duhnak le misiang an sinaklungput le Laimi thinlung put an ratnak hramai dang. Kawlmi zumhnak ah ''a tu na nunlioah thiltha na tuah i, mi cungah siannakna ngeih ahcun na thi lai i, nupaw chunginhrin na hun si than tikah nunnak tha na colai (good karma)'' timi kha an zumh. Nunnakchia (bad karma) in hun chuah cu: rawlhalvak nun rethei, saram te hnaah hun i semthan hna kha a si i, an tih tuk, an duh velo. Cucaah Kawlmi nih an nunchung ah thiltha heh tuah an i zuam ve tawn i; biaknak ahphaisa tampi an hlut khun i; misiang''generous mindset'' an ngeihnak a hrampi cuan biaknak ruangah a rak si kan ti khawh. An

biaknak nih a fialmi rak si hlah seh lawzeidah an lawh hnga ruah-len awkin an um.Khrihfa zumhnak nih ''thiltha tuah le nun asiangmi si'' cu a kan fial ve. Nain, Laiminih misiang, mi zawnruat, mi tlawmngai le mibomhchanh a duhmi kan sinak cu Kawlmi bangkan biaknak kha a hrampi a rak si ve lo.Laiphung kan um lio; Khrihfa kan si hlanpiin Chin miphun cu: misiang, mi zawnruat, mitlawmngai phun kan rak si cang. Khrihfazumhnak nih a kan fial lo zongah kan kokekmiphun sinak ziaza, cikor, thisa le nunphunghrimah misiang, tlawmngai, thlachiat ruatphun kan si. (Generosity is a part of Chinidentity & culture). Sakah tikah mah long eisian loin sa ai hlehmi, innrian lorian aibommi, nuhmei ngaktah innsak ai bommi, mahchungkhar ca hmanh sian loin mikhual thengar a thahmi, mikhual arti sapherh rawnh ahmangmi, mithi ruak khuakhat hnu khuakhattlawm ngaiin lang ai zawnmi, thlankhur cawh,ngaidi phorh, thingput tbt. tiang midangcaah retheih ai lak huammi phun kan si.Khuathlang biaknak lei an pa Rev. Dr.Zairema nih ''mah i nuamhnak le thatnak longruat loin midang caah i peksian; mah ca longnun loin midang caah nun hi tlawmngai timi

cu a si, a tlawmngai mi miphun kan si'' tiaha rak chim bal. Hi biafang cu an uar ngai i;tulio YMA an motto tlangtar ahkhin''TLAWMNGAIHNA'' timi cu an hman. Tanpi ahaumi kha heh kan tanpi hna lai, ti khi asi.Kan hnu Australia ram a tlawn lioah Pi SuuKyi kha Chinmi kong he pehtlaihin bia pakhatan hal; a lehnak zawnah hi tin a chim''Chinram ka tlawn lioah Laimi cu an sifaktuk nain siang ngaiin laksawng te hna anka pek, mahtluk sifak hna nih an hngawng ani oih liomi hna an ka phoih piak i an kapek, Laimi bang nun a siangmi hi voikhathmanh ka hmu bal rih hna lo'' tiah misiangmiphun kan sinak ah a khuaruah tiang a harphahnak kha a chim. (Youtube ah zoh te u!)Tuthla ah UK hrambunh CAF bu nih ram 160 anzohtahnak ah ''vawleicung misiangbik'' cazina kan tar tikah kan mah ruangbik a va sipek; si lo pek Chin miphun dirhmun in kalung a hmui ngai ve ko. Zeicatiah kan pupahna nih an rak sunhsak tukmi an lungputziaza le nunning kha an hun khen tuk caah asi. CAF survey nih Chin miphun zong ''nun asiangmi miphun'' kan si ve kha a tharin kantheihter than hram seh.

Ti Sartlam Mitthli le Pandora's Box (Dec 11,2013)Thai Vuancichoh Yingluck nih nizan cu i sumkho loin tahhamang in media hmai bia a chim.Ngaihchiat na loin mi zaangfah duhah mittlii tlakter kha mirang nih ''crocodile tears''an ti. Ti sartlam nih a seh duhmi sa a lemtikah a tektik cu a mitthli ai tlakter, anti. Bangkok Post nih Yingluck mitthli cu''crocodile tears'' a si, tiah an tial. Kalung a si deuh lo. Amnesty bill a hnuhpiakcang hna, No-confidence motion a paltlangpirih hna, Palimen a hrawhpiak rih hna i;election thar kan tuah than lai, tiah athanhpiak cang hna. Hitin dohkalhtu an awtha ten a ngaih hi thisen chuah a duh locaah a si. Nain, tthumhpiak dih hnu zongahSuthep le hoi nih ''i phuak hrimhrim'' tiahsandah an piah hnawh rih hi cu ''democracyphung'' an zah deuh lo, a si.Kawlram ah dohkalhnak in cozah thluk a hartuknak le ralkap an chan a rak saunak pakhatcu: milairuun ''middle class'' an um lo caaha si; milian nih vantiang an lian lawlaw i,a niam nih kan niam lawlaw ''upper-class leworking class'' long a um. Thailand cu mipinih cozah an thluk duhcun an i tha lo. Army

Hqrs hmanh an luh hnawh ko. Ralkap nih uknakan lak zongah sau an tlai kho lo. ''Middleclass'' nih an hunhim khawh. Tutan Yingluckthlatu zong Bangkok fa ''middle class''longte an si. Tingkhat lengnih an buaihnawh. Democracy kilvennak le nun khawhnakah ''middle class'' hi a rak herh bak ve.Nain, Thailand ''middle class'' phu hi curam nih a thatpi maw a chiatpi hme, ti awkina hun um pah.Hi lioah Pakistan President hlun Musharrafcu ram rawitu case in taza an cuai i, a biaceihtu pathum an thim. Sual 5 an phawt i,sualphawtu ah upadi minthang phu Cozah nih adirh. Musharraf zongnih a dirkamhtu ah anram upadi thiambikbik ai sawm ve hna. A sualtiah bia a tlukcun thihdan asiloah nunchungthong a inn lai. Nain, politik tamtuk aitenh te lai caah bia an ceihning zoh a dawhpahte lai. Tulio Musharraf kongah media nihan uar ngaimi biafang pakhat ve cu ''Pandora's box'' timi a si. Greek tuanbia ahPandora minu hi vawlei ah a rak um hmasa. Tithawl dawh tukmi khuazing nih a pek i,zeitikhmanh le zeisizong ah a chin na onghrim lai lo, a ti, an ti. Nain, Pandora minucu a um kho bak lo. Thawl chin cu a on tikah

ruahlo piin sualnak thalo (evils) cu a thawlchungin an hun chuak ciammam i, a chin akhar zongah a khar kho ti lo. Vawlei ahsualnak thalo cu an khat. Ai ngaihchihzongah san a tlai ti lo. Cucu ''OpenPandora's box'' an ti i, ramkhel kongah anhman duh ngai theo.Musharraf hi taza kan cuai taktak ahcun kantheih chung khawh lomi a chanlio i cozahvuanci, ralbawi, biaceihbawi, officers tbt.tampi ruahlo piin a kuaih chih dih sual hnalai caah Pakistan ram suttungpi ai hnin laii, buai chinchin nak ''Pandora's box'' onbantuk a cang sual lai, an tinak khi a si.Pakistan ram hi an President hlun hri inthlai, an Vuancichoh hlun thah, tazacuai,thongthlak, ramleng dawi tbt. an hmang.Musharraf zong kum 6 liamcia thilah taza ancuaimi a si. Pakistan mipi nih democracy anhmanning hi uar a um ve lo ngai i; cheukhatnih ''Muslim biaknak le democracy phung'' hiai ralkah hlah maw, an ti phah.Hi lioah vawleipi ah democracy a hmangchiabik cu Bangladesh ram a si lai, tiah acheu nih an ti ve. An thangcho bak lo. Anbuai peng fawn. Zahan kha ''oppositionleader'' pakhat hri in thlai ding an ti nain

tu nai te-ah a ni an thawn than. Thailandzong mipi nih democracy an hmanning zoh achia tuk deuh tawn. 2010 ah mi tamtuk an rakthi cang. Tutan ah zei sualnak ngeilo anVuancichoh nu cu a tapa an huat ruangahrumro in thlak an timh ko.Winston Churchil nih ''democracy phung hi aperfect hrim lo; hinak tha deuh system a umrih lo caah a si ko'' a rak ti bal. Kawlrammi nih cu ''imperfect system'' hmanh cuduhning in kan hmang kho ve rih lo. Tamadahqualification hrongah kan i zi len rih.Nain, kan phan chom ve colh ko lai, timi beia sei ko. Mahbelte, pawngkam ram: Thai,Pakistan le Bangladesh mipi nih democracy anhmanning phun hi cu i cawn lo a tha deuh menlai. ''Ti sartlam mitthli'' tlak phun le''Pandora's box'' on phun zong kan ramah cunum hraw hlah seh. Remnak, dawtnak lethanchonak a chuahpi mi ''democracy'' tuchuak hram ko seh.Min Kawhning le Nunziamawi (Dec 1, 2013)India um Laimi kha Vai nih ''Nepali'' an tihna tikah a fak an ti ngai theo; ziahtiah''Nepali'' cu Vai nih an rak nautat tukmi ansi; nautat cu mihrut hmanh nih an rak duhlo. Vai kha Lai mi nih ''Behari'' an ti ve

hoi hna tikah an celh ve hoi lo; ziahtiah''Behari'' mi cu Vai nih an rak zohchuktukmi an si ve; hohmanh zohchuk cu an duh velo.Kawl Cozah tadinca ah ''Muslim'' mikha''Kalar'' tiin an rak tial hna ruangah thalotein sandah an rak piah; ngaihthiam an hallen hnu zongah an thin a dam kho colh lo;ziahtiah ''Kalar'' ti cu Kawl nih nehsawhnak''derogatory term'' ah an hmanmi min a sicaah an i fah sak ngai. Min ikawhning hi abiapi ko. Min kawhning ruangah miphun lemiphun an i hua kho; lai an i nawng kho i;ral tiang an tho kho. Min kawhnak ah dawtnakle itlaihchannak a lang; iupatnak leitihzahnak a lang; inehsawhnak leizomhtaihnak zong a lang. Min kawh-auh ning''naming system'' hi khuazei miphun ca poahah hmual a ngei dih. Uico hmanh nih mindinle minfak kawh a theih khawh.Khuathlang kan unau Mizo zatlangnun ah''nautat'' in kawh deuhmi an um duh theo;''Tuikuk ho, Burma ho'' ti ahcun ''mithurhnom'' dengin an rel hna i, Mizoram ah''Tuikuk le Burma'' mi si cu hell chung umbantuk a lo tawn. ''Chim leh hmar'' tiah anthleidan hoi i ''chhim lammi'' ''Lawngtlai

le Saiha lei'' cu zohniam deuh an hmang i,Hmar lammi ''Aizawl'' lei cu a sang deuhinan i hmu. Mizo Vuncichoh nih ''Vai phaisa''locun thlahnih ei hmanh kan ngei lo, a tinain ''Vainu le Vai pa'' cu an nehsawh tukhoi hna i; an doi lengmang hna. Hi lioahtitvun a rang i a sam senmi Mirang poah cumifim a si lai tiah hopoah an zoh sang hoihna. Hilioah ram dangmi ‘’foreigners’’ ticuhuat thlorh in huat an hmang i; an thihtikah Mizo pawl an i phumnak hmanh vui duhloin ''riangvai te thlan'' an ti i, ui levok bantuk in ramlak ah va hlonh sawh2 hnaan hmang. Mizo nih ‘Vai ho’’ ti an duh lobantukin Laimi nih ‘’Burma ho’’ ticu an rakduh ve lo.Khuachak lei Chinmi hi pipu chan tein phunle hnam in izohtaih le izohsan kan hmang ve.''Zo le Lai'' tiah thleidan hna pipu chaninkan rak hmang ve i; ''Zo-lei'' timi hna cu''nehsawh le zomhtaih'' an rak tuar ngailengmang. Paiperte an hun phor i, arbawmtecawiin khuapi an hun luh tikah Zo leimi a sitheo lai ti ahcun zei an sual lo nainhnarthi chuah le chuih le bengh a huahmi anrak um lengmang. Dr. Vumson nih ''Laimi nihZo timi min hi cu an cohlan khawh a har tuk

lai; ziahcatiah an thlanglei a ummi hna khaZo tiah an auh hna i nunphung le fimnak angeilomi tiin an zomtaih tuk hna caah a si''tiah a tial. (Zo History:P-2). Hi bantukphun le hnam thisa thleidannak hi pupachanin hram thuk tukin kan Society ah a rakthla ve ko i, chan tamtuk a rak nung ve.Tulio Kawl Cozah nih Chinram ah ''phun leholh'' nan zapi fonh ''53'' nan um tiah akan rel i, a va sipek silo pek ''kan tam menko lai''. Nain, khuaruahhar pakhat cu phunle hnam in ''i-nehsawh le izomhtaih'' kanhmang tuk ti hna lo. ‘’Zo le Lai’’ ti zong atlau khan a si cang. Phunniam le phunsangithleidannak zong a tlau tuk cang. Miphundang cungah lungfah cu kan ngei nain rumroin va huat le va rem lo timi kan ngei ti hnalo; mah le peng tanhnak lungput cu kan ngeirih nain pengkhat le tlangkhat ''izohchuk leizomhtaih'' phun zong kan hmang hraw ti hnalo. Hi nun kan hun ngeih khawh hi kan miphuncaah thluachuah nganpi a si.Laimi kan zatlungnun ah min ikawhning ''minfak'' le '' mindin'' kan ngei. Mindin pinaha thlum ngaimi tahchunhnak ah: ‟Van Ceu” cu‟Paceu” tiah mindin a ngeih long a si lo;''Ta Ceu, Kata Ceu, Talung” tbt in a thlum

tukin kawhnak kan ngei; ‟ka u, ka ta, kafar, ka pi, ka tang, ka pu, ka ni, tahniang,farhniang, ka kawi, ka maw,cawcaw,lunglung,thinhnem” tbt thlum tukinkawhnak kan ngei. Hi bantuk hi a tam khawhchung tam hman khawh a tha tuk. Laimi hiningzah awkah ningzah loin ningzah loawk ahningzah kan hmang. Thiltha poah zahpi awk asi bal lo.Tulio Laimi hi vawlei kakip kan phan. Ramkipah hin miphun le miphun inautat leinehsawh in kawhnak min ''derogatory name''or ‘’ethnic slurs’’ an rak ngei kho ngaicio. ‘’Coolie, Negru, Boogie, Sambo, Paki,Guido, Jap, Gubba, Ofay, Honky, Paddy” tbttamtukte a rak um. Cu bantuk i kawh cu fakan ti ngai cio i; hrial khawh bak an thatuk. Minthlum, mindin, mintha, tein i kawhkhi idawtnak le itlaihchannak a si. Kan nuna niam a san a langhnak zong a si; kan‘’value’’ zong a rak si i; thluachuahhmuhnak zong a rak si. Thluachuah timi hihlan ahcun ‘’thachin’’ kan rak ti tawn.''Thachin'' conak a si.Sinak Leng Kawhduh Lungput le Kawlram (Nov15, 2013):

Kawlram Uknak Phunghram ah ''Tamadah'' tilong a um; ''Tamadah-gyi'' an tinak a um lo.''Tamadah-gyi'' a um ahcun ''Tamadah-nge''zong a um awk khi a si hnga; nain ''Tamadah-nge'' zong kha a um lo i; ''duh-Tamadah''timi long a um. Mi an sinak leng ngan lesangin va kawh le tial khi a herh lomi a raksi tawn. Ralkap sinak reng sangbik cu''Field Marshal or General'', Kawlnih''buchohci'' an timi tiang khi; ramkip ah anibunh ciomi a si ko; ''Senior General'' aitimi ram hi ka kawl i, ka hmu hna lo.Kawlram kan pu le long2 hi ''SeniorGeneral'' ai timi cu an si ko rua. Hi bantukhi Kawl an ziaza le uarci hrim a siin alang. Prof. Maung2 Kyi nih hitin a tial,''Kawlmi society ah reng, sinak le ''a sinh-a-tan'' timi kha a biapi taktak. Mi pakhatan tah tikah a fimthiamnak in tah loin ''ya-htu-asinh- a-tan'' in an tah. Reng ngeih tilocun Siangpahrang chungkhar hmanh siseh, ankom duh ti lo; reng ngei kha heh an komh i;reng ngei lo cu heh hrial an izuam, cucuBurmese political culture a si'' tiah, a ti.Min thatnak zong kha ''Agga Maha ThraySithu'' ''Agga Maha Thiri Thudhamma'' tbt.in an i pe hna i; tialcawk le chimcawk khi

an si hna lo. Myanmah-Alin tadinca kan relahcun: an fanu fapa wedding invitation ah andegree phun2 kha an tial, an nu le pa ''za-htu-asinh-tan'' kha an tial, cun an degreehnuah ''B.T.C.I, C.I.M.B, London'' tbt.rumra um ngangin, tanhsinzi certificate mawan va lak thei hlah, zei a si ti theih lo-khin an sinak a phun2 tialchih an hmang.Zeibantuk milian, ralbawi ngan le Cozah ''asinh-a-tan'' ngei nih dah an ruak an rak humi; an puai an rak zawh tbt. kha khat-lakintadinca ah caw-ngia hna tar an hmang.Teihkha-ya-htu-asinh-a-tan kha an uartaktak. Hi bantuk hi Laimi kan pipu hnaziaza le uarci cu a rak si ve lem rua lo.Tuchan ah ''General Secretary'' ti cun a zako; ''Secretary General'' thengmang uar tehna; ''Asst. Secretary'' si cun a za ko''Asst. General Secretary'' ti thengmang auhduh te hna; hi Kawlzia le uarci cu a si deuhko rua. Zeitin an vai bunh zongah an sanginan ngan hlei ti lo; ai khat ko! Khrihfabuhruainak zongah ''Pastor or Church Pastor''tihi hlan chanpi in rak hman tawnmi a si;cheukhat ramcun Pastor a bawmtu ah ''Asst.Pastor or Pro.Pastor'' an um. Cupin a herhrihcun ''Youth Pastor, Women Pastor tbt'' an

lak rih hna i; cu vialcun an i za ngaingaiko. Nain, tulio Chinram Khrihfabu kip hi zohhmanh u; bukip ah ''Senior Pastor'' timisinak thengmang kha kan uar i; ''Pastor orJunior Pastor'' tbt tuanta lo zongin dairekin ''Senior Pastor'' ah kan khanh colh kohna! Independence kan hmuhka in kum 40 lengKawlram ralbawi nganbik cu ''General orBuchohci'' ti a si tawn ko; nain Saw Maungle hoi nih 1991 hrongin ''Senior General''timi ''Buchohhmuci'' min kha an hun i bunhi; bo kha an liangah a tlum ti lo buzongkhin a sirlei kamin an i benhchih. Laiminih ''Senior Pastor'' timi kan char hi SawMaung te nih ''Senior General'' an hun ibunh hrongin duhsah in lak ve dawhin kanlang. (cu hlan kan thei tuk bal lo!). Thit-umh sawmnak zongah degree min phun2 tialchih kan uar taktak ve. BKK ah voikhat kawika tuan i; ka kawipa a pa nih a fapa degreecu pheihsa le banner ah tialchih a duh; naina fapa nih fakpi in a doh i an hloh than.(Mirang hi an tial ka hmu bal lo!). Taktakahcun ''Tamadah-gyi le Tamadah-nge'' a umbal lo; ''Tamadah le duh-Tamadah'' long anum; ''Okkathah-gyi le Okkathah-nge'' zong anum lo; ''Okkathah or duh-okkhatha'' long an

um; ralkap ah ''Senior General'' timi a umbal lo; ''General'' timi tiang long a um. Hibantuk sunparnak le lian nganhnak a herh lotiangin chap hi Kawl uarci le an ziaza a si.Laimi nih ''Senior Pastor'' timi kan uar tukhi a hau lem lomi a si; ''Church Pastor''kan iti cun a za ngai koin ka thei. Reng,sinak le title min a siningte le ''simple''tein hman kha uar deuh ko hna u sih.Tulio Lunglut Deuhmi Thawngpang Tete (Nov10, 2013)Tuthla hi Mizoram Assembly Election a si.Bia an i renghning a linhsat liopi a si i,zoh an nuam ko. Zei pawlasi dah mipi sin anzuar i, zei Party dah Cozah a va ser tehnga, ticu ka hngak cawk ti hna lo. Hi lioahvoithum a pehpeh in ka rak buaipi bal vemicu sikaw Chin National Conference cu alangpar in zeidah an va lawh tak te hngatiah, hnakhaw tun loin ka hun um kho ve lo.CPP; ZCD le Cho kan phunhoi an i tel kho loding bel cu ka sia a herh bak! Hi lioahlungnuam lo deuhin an tian ko rua, kan timihna Myitkyina ah ai chonmi phu nih zei biale hla kodah hnuah an hun thlah te hnga,

tiah zingzan in an thong theih cu ka cak bakve fawn. Lt.Gen Myint Soe bia ka theih tikah''aw! an chunglei a ciah-hmin nai rih lo hita, Federal army ti cangka a hoiher cukhuaihli dih a zat hlan dih sualmi hna pei alawh ko hi'' tiin. Hi lioah kum 7 hnuthlankhur in a ruak an thur thanmiPalestinian hruaitu Yasser Arafat cu sivai(polonium) in thah a si ko, tiah SwissScientists nih an phuan ko minih zeitlukdaha nuhmei Suha le a fanu Zahwa lungthin a vakhuai hnga i, Israel he zei an va lawh tehnga, tiah keimah lungrethei khin a va theive. Hi lioah ramin an dawimi Thailand PMhlun Thaksin cu a farnu Vuancichoh Yinglucknih ''ka tapa hi a vahvaih a sau tuk cang''tiah an ram a hun kir than khawhnak hnga''amnesty bill'' palimen ah pass atimhpiakmi kongah dohkalhtu hna an dohningnih a farnu zeitluk a lung a va rawh hnga i,zei an va lawh te hnga, timi hna kha keimahtein ka sia a hei herh ngai fawn. Hi lioahkum 50 chung cakei le pawpi bang a hrang

cangmi India CBI mihlat phu cu Guwahati HighCourt nih phunglo bu ''unconstitutional'' indirhmi a si, tiah judgement a chuah komi nihzeitlukdah India rampi tawlrelnak chungril''administrative and legislative machinery''a va sukden te hnga, timi hna ka hei ruat vefawn. Cu lioah, khua pumpi in an rakkhanghpiakmi Saikhumphai khua cu tuthla ahtazazung nih an biaceih ding ti cu si kaw,an ceih cang hnga maw, zeitin bia an chah tehnga, ti zong kha keimah bawhin ka hei bawhpeng ve hna. Culioah, ram rawiphiartu casele hruaitu pathum lainawng ah an puhmithlaruk chung taza an cuai cangmi PakistanTamadah hlun buchohci Musharraf cu a bia lehla zeidah a lawh cang hnga, timi hna, khazingzan keimah buai in ka hei buaipi ve kohna i, ka lunglut deuhmi ah an cang hna. Hilioah Messi an ti lengmi pa hna hi khoikarammi dah a si ti zong kha kei cu ka rakthei ve lo; keimah santlaih lo deuh bia.Nain, cu lioah lengdawh Moe Set Wine nihMiss Universe a co te hnga maw, ti cu ka rak

seinwinsa taktak ve hoi, a co ve lo kha, kalungchung tein ka tuarpi ngaite; ''nute, nakum a note rih ko, na tha chia hlah mu,potential tampi na ngei dakaw'' tiah tha vapek khi ka duh:) Donghnak ah chim haulo:Typhoon Haiyan thlichia le thoto nih a denliomi hna Philippines rammi hna caah! Tutekha mi thonghra an thi cang ti si kaw; Laimitam lakte an umnak ram a si. Kan mah bangKhrihfa ram an si ve. Sia an herh tuk khun.Thlacam kan bomh hna lai mu! Bawipa nih umpihram hna seh!

November 13, 2013

To my Philipinefriends Connie Roselle Debbie I am verysorry to read the news about the impacts ofstorms in ur country. I am saddened by theheavy loss, death and havoc. I pray forTyphoon-hit victims and the safety of all urfamilies. Our thoughts are with ur peopleduring this difficult time!Laimi le Table Manner (Oct 22, 2013)

Tuni chuak The Hakha Post thawngca ka reli,'' Lai Thopuai'' tuahnak kong nihcahmaibik a lak; Laipuan, Lai angki,Laithuam phuntling in Carson Hall-ah Laimikan pa le khat-lak an chuak hna i, zoh andawh tuk hringhran. Kawlram 1st Tamadah fapaHarn le Mirang zeimawzat zong an i tel khove i, lung a hmui ko. Nain, a chung cabia kahun rel i ka lau pahmi cu, hitin an tial''... chuncaw caah Rev. Za Khar nih thla acam hnuah sathluak hmunkhat in ei a si.Sathluak einak bel-ah ningcang loin le i cuha si caah zapi nih tin a si lo'' tiahningcang loin rawl an i cuhnak le rawl ating kho lo zong an um kong kha an hun tial.Maw Laimi ngai hi! tuchan rilmal ahcun, uile vok long dah rawl ai cuhmi le ai sehmi cuan si hnga. Khuate a sicun ai ning deuh,Lairam Khualipibik ah cutin a si rih ko cu,tiah ka khuaruah a hun har deuh ko. Kum 100Pathian bia nih kan ram a cawi i, kan muisama thlen ko nain pulpit nih kan nun a thlengkho taktak rua lo, ti a hun lang. Tamadah

fapa Harn le Mirang hna: Amy le Ben te hiLaimi a kan daw tukmi an si i, ram a that-ina voi 1nk Lairam an hun zoh a si tikah hithawngca ka rel pah-in ka mitthlam ah ancuang i, zeitin kan kong an hei chim ve tehnga ti kha ka ruat pah. Mirang nih ''TableManners'' an ti tawn i; ramkip nawn nih''Rawlei Ningphung'' timi cu biapi takin anchiah cio. Korean nih eilio ah holh an duhbak lo i, Japan nih eipah holh cu a poi anti lo nain eilio ah a thianghlim lo kongceih cu an duh bak ve lo. Nain, US Presidentcu khual an tlawn tikah eipah bu koinmeeting tuahpi pah an hmang ve hoi i, rawleicu hoikom sernak ah a hmang zong an um. Kalaram le Kawlram ahcun kutin rawlei cu a thako an ti nain nitlak ramah kut rawlei cu afihmi an tam ngai. Kawlram cun rawl-ahpehang le ngabih cawh2 i, kutin ei hnuah,kutdong liah a hmang zong kha kan um. Mirangcheukhat cu rawl ei-ah pawvuah (napkin) inhnap-hnih a hmangmi an um i, cucu fih awk-ahan rel ve lo. Nain, hnap le khak cu rawlei

lioah hnih le chak bak lo dingin a ruatmizong an tampi ve ko. Thawng thei-in rawleile tihang din, supsap khai, a duh bak lo, anum i; pa nih angki hruk lo buin rawlei cu achia-ah a ruatmi zong an um. Ram kip nawnnih orhlei kut longin rawlsuah, mehshuah lethilchanh, ding an ti i kehlei kut cu athiang lo, tiah an ruah. Umkheng ah pumcunglei hmanmi thil le pumtang lei hmanmi thil athlei dang an um i, ai khat in a hmangmizong an um. Cuticun: rawlei ning,mehsuahning, cabuai serning le thuttoning,kheng chiahning, ei dihhnu bia i chimhningtbt phung ngeih cio a si. Upabik meh i suahhlanah hngakchia nih meh i suah phung a silo, a timi zong an um. Nain, rawl a cuh-inai cuhmi cu vawlleipi ah an um theng ti rualai lo dah. Laimi chungah kan phunhoi Cho ansi ko rua, rawl ei lioah ''khuai-lu-wat-lu-sa'' ti an hmang an ti i, cu a sullam cu''ui le vok bang ei'' tinak cu a si hoi loan ti, ''kaa thaw tein lungtho tein ei (ah-yah-ba-yah-sa)'' an ti duhnak tu a si e, an

ti. Nain, tuni Hakha khualipi thopui ahcun''ui le vok bantuk dengin rawl kan i cuh''deuh rih ko in a lang i; Cho kan phunhoi hnahi a sawhin bia an i ngeihmi a si lai lo; aruang a rak um ca zong an chimmi a si kho,ti zong ka lung a hun hring phah.Zeipohsiseh, ram a tha thluahmah i''tourist'' tampi nih Lairam an fuh ve canglai. Mingan le milian, bawi le hruaitu tampian phan lai i vanlawng zong a tum te lai.Kan mah long tlangpar kan um ti lai lo imiphun kip he khua kan sa lai, tappi lungthukan i hrom lai, kan thudir lai i kan ei dinghna lai. Kan nun a niam tukcun kan mual apho pah lengmang te lai. Miphun an nunn aniamsan kha an rawl eining in a tahmi hna anum theo. Ramkip nih biapi tukin an chiahmi''Rawl Ei Ning (Table Manners)'' cu Laiminih kan herh taktak ve ko, ti kha tutan''Hakha Thopuai'' sining nih a hun langhterve ko rua, ka ti.

Chinmi le Miphun Pa (Oct 18, 2013)

Mizo miphun luatnak kheltu Laldenga nih ''kainnkang hmih ding ahhin tifim nih a daih loahcun tinawi zong ka hman ko lai'' a rak ti.Mizo miphun himnak le luatnak caahramkhelnak lam nih a daih lo ahcun thisenraldohnak lam zong ka hman a hau, a tiduhnak a si. Kum 20 chung ral a rak thotaktak. Tulio Aizawl vanlawng bualrawn kamahkhin MNF dohthlennak ah a nunnak a pemi MNApasaltha ruhro an khomh an khomh hna i''Martyr Thlanmual'' tiah dawh takin an ser.Martyr thisen cu miphun nunnak thahripi arak si.Chin miphun dohthlennak ruangah nunnak apemi pasaltha hi 80 leng an si ve cang lai,kan ti tawn. Zeitikdah an ruhro hi kan khomhve te lai i; Hakha khualipi ah ''MartyrThlan'' dawh tein kan ser ve te hnga, ti khituzan cu ka lung a hun chuak ngai ko.Laldenga nihcun ''nunnak pasarih zong khi vanei ning law kan ram le kan miphun caah kapek dih ko hnga'' a rak ti lengah ''politikah fullstops a um lo'' a rak ti i; a nunnakdihlak an miphun le an ram caah ngol loin arak hman dih. London ah a thi i; a ruak cuvanlawng in an hun tlunpi; Mizoram pumpi nihan tah; India Union Minister pathum nih a

ruak an rak hum: Mizoram Assembly inn hmaiahupatnak sangbik ''State Funeral'' insunglawi takin an vui; kumtin 7 July athihni caan poahah State Governor le ramhruaitu upa hna nih a thlanlung ah zahnakpangpar an chiah; a thlanlung ah miphun kanpa ''Mizo Hnampa'' tiah an tial. IndiaVuncichoh Pratap Singh nih " hi vawleiahLaldenga bantuk hi an chuak tuk theng ti lailo dah'' a rak ti.Naga miphun luatnak kheltu A.Z Phizo zongramdang ah a thi ve; a ruak vanlawng in anrak tlunpi; mipi nih a ruak hi Dimapur inKohima tiang an liang bakin an i zawn; Cozahzungpi Secretariat hmaiah an phum; an phumhlan-ah ''hi hi India ram a si maw? A si lo.Naga ram a si'' tiah thangpi in voithumtiang mipi an aurual i sunglawi takin anvui. Laldenga le A.Z Phizo hi an ram caahnunnak dihlak pekin luatnak an khel veve;miphunpa sinak luchinh an chinh veve hna;ramdang ah an thi veve; sunglawi takin rampumpi in an ruak an vui veve hna; cu long asi lo; an thlanlung hrimah ''FATHER OF THENATION: HERE RESTS THE MAN WHO GAVE HIS ALLFOR HIS PEOPLE'' tiah an tial veve hna.

Nunnak timi hi man a ngei tuk. Ram le miphunluatnak caah nunnak a petu pasaltha hna hitihzah an um i upattlak hrim cu an rak siko. Miphun PA dirhmun ah an chiah beh phahhna hi an phu hrimhrim ko, tiah ka ruah.Nain, tuzan cu khua ka hun ruat. Chin miphunhi Biaknak lei ahcun ''kan Pa'' ti awk kanngei ngaingai tawn ko nain, zeiruangdah''Miphun Pa'' tiah kawh awk set hi kan ngeihkhawh rih hnga lo, timi ka hun ruat ngai.Naga le Mizo miphun nakcun kan no deuh hleitung lo; kan miphun kan puitlin deuh rih loruang hna a si sual hnga maw, ti zong ka hunruat pah. Miphun kip nih ''PA'' an ngei.Pathian nih kan pe ve hram seh.Sau A Nguhmi Hruaitu (Oct 16, 2013)Ramkhelbu ah kum 8 deng kai phum. Hruaituminthang tampi ka tawn. Biaknak le zatlangbuah kum 4 deng ka hun i cawh. Hruaituphunphun ka hmuh. Ka zoh-ngiat lengmangtikah: a chimrel kho takmi, a fimthiamtakmi, a rum takmi, huham a ngei takmi, riana tuan kho takmi le a cawlcang kho takmihruaitu kha sau a nguh pengmi le zungzalthinlung takin an tlaihchan tawnmi hruaitu

an rak si bik theng bal hna lo. Lung aneemmi, a thin a fualmi, lungput a thiangmi,mitang ai dormi, a hmurka a nemmi, Pathian atihmi, a nun a daimi le bia ai sum thiammihruaitu hna nih a donghnak ahcun an lan deuhzungzal ko hna i; sau an nguh deuh zungzalve ko. Cawnnak sangpi a ngeimi le rengsangpi a phanmi hruaitu tampi an chuak ve;hlawhtlinnak nehnang tampi an roh lengluangko i, an min zong a thang bak ciocio ko.Nain, catial a kemhchih kho lomi hruaitu cuchanbia ah sau an tang kho ngaingai bal loi; an konglam chim a dai deuh zungzal ve ko.

Dawhnak le Minung (Oct 14, 2013)

Minung dawhnak ''beauty'' timi ahcun hohmanha dikbik le a hmanbik timi a um khomi phun asi lo. Zeicatiah ''dawhnak'' timi cu a hmutupumpak cio ''MIT'' nih a hmuhning ahkhan arak ummi thil a si caah a si. Hi ruangahGreek mifimpa Plato nih ''beauty lies on theeyes of the beholder'' a rak tinak cu a si.Cu ve bang; vawlei mifim nih ''dawhnak''timi cu kan titvun cante long a chah ko e an

ti ''beauty is only skin deep''. Hi sullamcu: lenglei a langmi dawhnak nakinchunglei a ummi ''thinlung le nunziadawhnak'' kha a biapi deuh e, an ti duhnak asi. Cucaah cuarnak phunin a chuak na si-ah,cuarrang phunin hrinmi na si zongah; samsenphun hrinmi na si-ah, samnak mi cithlah nasi zongah; pethum niam na si-ah, peruk sangna si zongah Khuazing nih an serning teahkhan lungsi tein na lunghmui cikcek dih koseh; zeicatiah mizeimaw pakhat khat ''mit''hrim ahcun ai dawhbik le iang a ngeibikmi''dawhnak'' na rak ngei ve kho ko, ti kha naphilh lai lo. Mahbelte, ''dawhnak'' timi naithim tikah titvun can a chahmi maw nai thimdeuh lai; zungzal a chahmi dawhnak dah naithim deuh lai, timi cu lungfim tein nai ruatzungzal ve lai.

Hluttaw leng le Hluttaw chung (Oct 13, 2013)

Aung San cu London a va kal i,''biakchonhnak'' hmangin Mirang Cozahkuttang in ''independence'' a kan lakpitikah Kawlram Communist Party hruaitu

Thakhin Than Thun nih ''ral dohnak(revolution) in hmuhmi independence long atlingmi le a dikmi a si; Aung San lakmi cu ahman lomi a deu a si'' a rak ti i; ral a raktho than. Thakhin Than Tun hi paza ngai arak si lengah Aung San he cun chungkhar annupi le unau zong an si i; hoikomtha zong anrak si bal ko. Nain, “Independence curaldohnak in kan hmuhmi asi zongah;biachimnak in kan hmuhmi asi zong ah; an nikhat ko”, timi kha Than Thun nih a rak hmukho lo. Thisen a rak thlet i; hnucun ramtangah an thah i rampumpi nih a paam tuk an rakti. Federal phung; tlukruannak le mah teinuknak nawl kan duh kan ti tikah Hluttawlengin a khelmi an um ko lai i; Hluttawchung lutin a khelmi zong an um ko lai.Political party dirhin a khelmi zong an umlai i; ramtang ah raldohnak in a khelmi zongan um ko lai. Zeibantuk lamin khelmihmanhkha a dik deuh i a hman deuh; a chiadeuh i a tha deuh, timi cu a um kho hlei lailo. Hluttaw ramkhelnak in hmuhmi ''Federal''

a si-ah raldohnak in hmuhmi ''Federal'' asi-ah an ni khat te ko lai. ''Negotiation''in kan lakmi luatnak a si-ah 'revolution''in kan hmuhmi luatnak a si-ah an ni khat dihko. Hi bantuk thiamthiam in Tuluk hruaituDeng Xiaoping nih ''chizawh nak le chizawhrang an si kha a biapi lo; zu an tlaih khawhpoah cun a za ko'' a rak ti ve. A nih chimduhmi cu ''Tuluk ram pawlasi hi capitalist asile socialist a si-ah faktukin kan buaiawka si lo; economy thanchonak a chuahpi mi asicun a za ko'' a rak ti duhnak a si. Cafungputin ramkhelmi an si-ah, M-16 putin thisenthlemi an si-ah, thahrum hmangin cangvut laka cawlmi an si-ah fimthiamnak hmanginvanlawngcungin ral a dohmi an si-ah, Hluttawchung a cawlmi an si-ah, Hluttaw leng acawlmi an si-ah zeibantuk phun-in an cawl lean khel kha a biapimi a si lo; itluk teintha kan pek dih hna awk a si ko; Federal leself-determination a kan khelpi cun a za ko!

Dr. Ngun Cung Lian Bia Comment (Oct 12,2013)

Ka u Dr. Ngun Cung Lian (RCT pa) interviewhi ka rel ve. Ka pawmpi mi a um i, a kalauter pahmi zong a um. 7-Day journal cu rampumpi relmi a si; Chin media kipnih heh anchuah-chawng ve i a culmi hmun a kau ko.Tutan cu hun comment ka duh ve ko. 2008ralkap phunghram hi ''remh maw asiloah athar tial'' timi ah UNFC le UNA nih ''a tharin tial siseh'' an timi kha cu ''unrealisticposition'' ka rak ti bal ve. Taktak cunhlonh lawlaw i a thar tial cu hodah a duhlai lo; kan duh dih hmeteh. Nain, zeidah asi kho taktakmi lampi timi ''pragmaticapproach'' tu kha kau deuhin ruah a thadeuh; kan ral he ''negotiated-settlement''kan tuah lioah UNFC position cu a hak tukdeuh lommam, ka rak ti cang. Tlawmpal ah NLDnih mipi ruahnak hal hnuah ''remh maw a thartial'' timi bia kan chah lai, tiah ca anthanh ve. Hihi zong a dik deuh rua lo aw kati thiamthiam. Ziahtiah Cozah an si lo caah''nation-wide referendum'' an tuah kho lailo; ''opinion poll'' an lak tikah a dik

taktakmi ''result'' a chuak kho fawn lai lo,mipi ruahnak dik taktak funtom kho lo buin''bia an chah cun zeitin a dik khawh hleilai'' ti ruahah awlok a chong deuh ko. Hihicu NLD leadership chungah ''consensus'' a umkawh lo caah a ti awk hngal loin ''mipiruahnak'' ah an hei hngatter khi a si deuhko rua. Ngaingai ahcun Pi Suu Kyi zong''REMH'' timi lampi hi a duh deuh tuk ve, tikhi a hma-neh cuanh tikah zumh a um, nainkum 20 chung ''NLD darkest hours'' a um liocaan-ah a dirpitu UNA putar hna an bia el asiang hrim lo caah a si ko, ti kha a hunlang. Ka mawhchiat duh tuk lo. Hi tiangcuRCT pa bia hi ka pawmpi thiam ngai. Nain,ralkap zong Palimen ah ''25% seat hal ko hnaseh, nu zong nih pei 30% an hal ve ko cu'' atimi hi cu ka pawmpi lo. Ralkap cu ''civilservice'' an si, cawng saya bantuk an si;Palimen ah ''upadi'' ser kha an rian a silo; ram runven le mipi humhim kha an rian asi. Nu cu ''civil servant'' an si lo; IndiaPalimen le ram tampi ah ''30% quota'' an

chiahpiak hna; khoika bu le phu poahah ''nuzeizat percent an telh hna'' ti kha''international norms'' a si cang. Nu leralkap sining tahchunh cu a dik deuh hrimlo. Indonesia model an ti, nain Indonesia ahC-in-C nih ralkap MP ''appoint'' a tuah ballo; President nih a tuah. Kawlram cun C-in-Cnih duhpoh in MP a thlah, a thlen, a phuah;hohmanh an i thlak kho lo; hihi cu a luandeuh ko; thil pawi a kan phanh hlanahzohthan zok a hau ko, kan ti ciomi a si. Ramhruainak tungtlangah ''Tatmadaw role'' hivoilekhat ah phoi loin duhsah tu-in zorter atha, ti hi cu kan pawm cio ko rua. Nain,Palimen chungah ralkap an thutmi humhakpi''defend'' tuahpiak phun cu a hau lo;democracy kan kalh a si; dirhmun dik ti lo asi, tiah ka hmuh deuh ko. NLD nih ''mipihijack an tuah'' timi zong zoh than deuh ahau ko. Taktak cun milu million 60 umnakram-ah uk thonghra te long phunghram cauk achuah i; mipi nih cawk awk zong an hmu lo;thei zong an thei lo; rel zong an relmanh

lo; Nargis thlichia nih mi a thah cuahmahfawn lioah namchan in ''referendum'' a tuahi, ''mipi 92% nih an thohkhan'' tiahvawleipi a hlengtu kha ''mipi hijacker''taktak cu an si deuh. Kan hnuah USDP nih''phunghram a thar tial'' timi cu tih a nungtuk, tiah ca an chuah. KNU hruaitu hmaiah C-in-C nih ''a thar tial'' cu kan duh lo, tiahpiang koin a chim ve. Phunghram a thar tialcu ''Tatmadaw he ral i ser a si'' timi cu karuahdan a si ve ko. 1962 le 1988 ci tha lotuhmi a nun rih caah. Nain, Phunghram kongchimceih tikah ''aa-naa an ting lai e'' tiin''mipi tthihphoih'' phun cu a dik lo tuktiah ka ruah ko. A bikin Cozah sertu Partynih ''mipi thihphoih phunin ca an chuah cu''huat a tlai deuh ngai. Democratic culturepawm ahcun: mipi nih zalong tein chim hnaseh; mipi tthihphoih phun in cachuah hnahlah seh, ralkap nih mipi duhnak kalh hrimhna hlah seh, timi awcawi tu kha thangdeuhin a rin awk a si hnga. ''Phunghram athar tial ahcun Kawlram buainak a reh ko lai

timi ruahning hi cu a hman lo'' timi RTC pabia zong hi a chim duhmi i fian a har deuhko. Taktak cun kum 50 chung Tlangmidohthlennak kan auhla tawn cu Kawlrambuainak hi ''constitutional crisis'' a si,Panglong biatiam bang ''constitution'' hikan tial than ahcun ram a dam ko lai, ti khaa si tawn. Bo Aung Kyaw Street; Mea-Tha-Raw-Ta, Mar Ner Plaw le Thoo-Mwe-Klo agreementhna nih tet-te an fianter. Tukar RCT pa biahi chelcan cun ''hmasa a dirhmun in aithlennak neh a langhter tuk deuh tawn in alang theo i ka lung a tha pah tawn lo''.''kum 50 ka naih cang, ka nun chungah 2008phunghram hi kan remh khawh lai ka zum lo''a timi zong MPC upa a si tikah mi a lauterdeuh ko. Remh a har ti cu zapi theih a si;nain a ''lapek tuk'' deuhin a chim in karuah deuh. Tulio peace-talks lengahConstitution Review Committee nih zeidahphakpi a kan tinh? Phunghram ''remh'' a sidih. UPCC, UPWC, MPC nih zeidah a kantinhpi? Remnak ''peace'' kha a si dih. Cucu

'' phunghram remh'' locun kan ser kho lailo, ticu kan mahnak in an fiang deuh. Hodahtawhfung a tlai? NDSC maw Tatmadaw? Kan theikho lo. Nain, Kawlram phunghram pahnih: 1947le 1974 zong kum 14 veve hnucun hnompung anphan veve ko. Mipi duhnak a kalhmi phunghramhmangin mipi lila kha sau uk khawh a ngah lotimi tet-te an si. Remh khawh locun hnompungan phan ko. Tuan le tlai an si. Hnompung anphanh dan bel: thisen luanh-bu in a phanna;nem tein a dongna, an si. Taktak cun hlanchan kha 'legal knowledge'' kan ngei lo;mipi cu hlen kan fawi tuk. ''politicsaware'' kan si fawn lo; ralkap aa-naa tinghmanh ''a tha ko e'' a timi hruhchan ah kanum. Cold-war chan a si hoi; lainawngmi''military dictators'' zong vawleipi nih aherhcun heh an bomh chan a si. Nain, tucu abawkdakhup in chan ai let cang. Democracylei an dir dih. Dictator chan a dih cang.Zaran mipi nih thil thuk an purh lem lohmanhah ''2008 phunghram hi cu a tha lo''ticu an theih dih. Dai tein an um lo. Remh

siseh tiah aw thangpi an chuah fawn. Aw arin ning hi khuaruah harin a thang ko! Ruaha haumi cu: hi aw hi zeicaandah i theihterloin an hna an phih khawh lai? Zeicandahmipi duhnak kalhin thil an tlikpi khawhtaktak lai? Hruhchan hmanhah kum 14 long arau. Zabu 21 fimchan ahcun kum thum-li kan iruah ngam lo hmanhah kum 14 kan rau hrim laicu zumh a um lo. Thil kalpi dan tu i palh loa hau ve. RCT pa hi ''high profile'' pakhatin a bia lakpiak lengmang a si. Kan i lawmko. Hnulei in kan dirpi peng awk a si ko.Nain, rampumpi kongkau ah ''sensitiveissue'' deuhin chiahmi ''ethnic issue''''constitutional matter'' le ''Tatmadawrole'' ahcun bia i sum deuh kho seh ti khi,ka duhpi ngai.

Caan Suaithiam (Oct 11, 2013)

Tuzan cu weekend zeitin caan ka hman laitimi kha ka ruat. Zarhdongh cu inn rian ilim dih i zuam cio kha a si. Kan hnu zarh cuBM meet nih caan a ka lak dih ko. Inn kaphanh cu ka ba pah. Mitku vuai lo caah.

Tuzarh weekend cu upa pakhat nih intharlomhpi pahin Magazine Board meeting a hrih.Nain, kal khawh lo ding a lo. Edit herhjournal deadline a um hoi ai. Hi lioah''capar halnak'' timi calut pawl hi zeitinka tawlrel hna lai ti ka ruahah ka lung atha tuk lo. Zeimaw hi cu ka tial manh hrimlai lo caah a si ko. Caan ruangah. Chelahcun thlakhat ah pasarih le pariat ''caparhalnak'' ka dawn. Tuzarh longah Kuala Lumpurin media pakhat nih ''tulio nationwideceasefire zohnak'', Yangon sianghleirun bupakhat nih a voi 22nk ''magazine capar'',Kawlram media phu pakhat nih ''ramkhelcapar'', Malaysia Khrihfabu pakhat nih kum10 tlinnak ''capar'', ramkhel hruaitu pakhatnih ''tulio remdaihnak le Chin amyotazi''cawnpiaknak cathluan tialpiak tbt in tial anka fialmi calut ka dawn. Cheukhat cu bu caluhe official tein an hun kuat i zah an um ko.Cheukhat cu deadline an hun tukcia i a ni aidet pah. Laimi cu man lo tein i fial kha atam rih ko. Zeimaw cu man kan in phalh lai

ti khi a si ve. Khua ka ruat. Theih cio bangnitlak ramcun zarhdongh te long hi riandangkan kemh chih khawh cio a si. Caan kar lakahzaangleicawi riantenh ti hi a har tawn ko.Kan tenh khawh lo tikah an kan ruahsual laiti le phan a um ve tawn. Weekend hi tam deuhseh ka ti chel hna a um. Lairam um lio khangaih hna a um theo. Nain, dinh loin a cawlpengmi, a ruat pengmi, a tuak pengmi si cu abiapi ngai. Tulio Laimi kan herhbik mi cu:caan suaithiam ''time management'' hi a sirua ka ti. Na hlawhtlinnak cu na ''caanzeitin na suai'' timi nih lai a rel lengmangko lai. Caan na hman thiam cun hlawhtlinnaknih na kam te-in an hngah peng ko lai.

Pi Suu Kyi nih Palimen ah Lai hni Aa Fenh(Oct 3, 2013)

Tuni Parliament a kainak ah kan pi Suu Kyihi Lai hni ai fenh hoi cang. Hi tin voi tamnawn ai fenh kha ka hmuh pah cang. Lai thuamhi cu ai rak dawh pah ve hrimhrim ka ti ko.A pa Pu Aung San nih Panglong Conference ahLaimi kan pupa hna ramkomh pakhat dirhti

dingin a rak sawm lio hna khan kei zong nanphunhoi pei ka si, ''ka thahri chungahLaimi/ Chinmi thisen hi 50% bak ai teldakaw'' a rak ti hna. (Dr. Vum Son, ZoHistory, P-191). Dr. Salai Tun Than zong nih''Aung San cu Laimi bak a si'' tiah a chimve tawn. NLD MP Pu Do Thawng nih cutin achim ve tawn. Hihi a dik cun Pi Suu Kyi hiLai nute a si ti khawh ve zong a si hnga.Nain, zeipohsiah kan pi nih Laithuam atlaihchan mi hi cu lawmh a um ko. Kan miphuncaah thiltha a si.

Bus Cit kong (Sept 27, 2013)

Yangon khuapi chung Bus kan i cit tikah, ahmaitlar thutnak cu an biakmi ''Phungki''hna thutnak ah ropui ngaiin an ser. Phungkian hung luh cun kianh colh a hau. Denmarkramchung Bus kan i cit tikah a hmaitlarthutnak cu: ''pitar putar le pum tlamtlinglo'' hna caah an ser. Pum tlamtling lo hnaan hun kai i, an thutnak kan kianh locun zohdawh lo ngaimi ah a cang. Laitlang ve ahcunBus kan i cit tikah a hmaitlar cu ''zungthu

bawi le mirum milian'' deuh hna thutnak ahkan chiah deuh ve tawn. Thil kan cawisanningle kan sunhning ai dang ngaimi nih kan sinakhi a langhter tawn.

Lungthin Pipa (Sept 17, 2013)

Lungthin pipa nih ruahnak (idea) an i ceih,lungthin buaktlak nih thil a cangmi le atlungmi boruak (event) an phai, lungthintenau nih mi kong an i ceih (EleanorRoosevelt). Zei kongkau a ceihmi level dahka lungthin a um ti kha bia kan chimpoh kani ralrin ahcun kan thangcho deuh hrim kolai.

NTK kongah Lungput (Aug 29, 2013)

Nan activities tete ka rak theih ve tawn.Tutan USA ah Vuanci Pu No Than Kap nandonning nan thil tuah hi cawntlak ngai a siko, ka ti. Mi upat sunlawih thiam hicivilization a sang cangmi nunning a si i,ai dawh tuk, tiah ka ruah ko. Pelhzulh thangaimi nunziamawi a si. Rev. Van Bik nih''Laimi cu nunlio pangpar awih kan i harhngai nain thihhnu ah pangpar pek cu kan i

fawih ngai, a ti'', an ti. Kan nun lioahsunlawih i upat thiam tu cawng deuh ko hna usih. Hihi chim ka hrial deuh tawnmi a sinain cheukhat Pu NTK kong nan ceihmi ka reli ka sia a rem deuh lo ngai; kan ceih tikahnem deuh le ralrin deuh te in chimrel deuh atha hnga lo maw?. Kei ka ruahnak ahcun: zaukphung kan duh i, democratic culture kan pawma si ahcun zeisizong ah mizapi nih hruaituah an thim cangmi ''Elected MP'' hi cu kanupat kan hmaizah awk a si ko, timi hi a si.India khin MP cheukhat cu ''criminal case''in thongtla hna an um ko, nain MP cu mipinih an upat ngaite ko hna. Democracypractices lioah cu bantuk culture cu cawn atha ngai ko. Democracy phungah a duhmi nihan policy cu kan al phung a si ko, debatezong a umphung a si, i debate a umcunconsensus zong kan i tim ve a hau, nain anpumpak kan hnur ding a si lai lo. Ram uktubawi kha an nawl va ngai hna u, zeicahtiahPathian hnatlak loin nawl ngeitu ahohmanh anum lo, nawl a ngei liomi hna hi Pathian niha chiahmi hna an si. Nawl a ngei liomi hna adohtu cu Pathian nih siseh tiah a timi adotu an si i cu bantuk in a tuahmi cu ancungah biaceihnak an i tlunter lai (Rom

13:1-2) timi le phuhlam hmang hlah u,phuhlam cu keimah rian a si, keimah nih kalehrulh hna lai (Rom 12.19) a timi Bibalcacang hna hi kan nun lam hruaitu si hramdeuh ko seh.Saya Ro Za Thang Thihnak (Aug 27, 2013)Tu zanlei ah Saya Ro Za Thang nih a kan thihtak timi thawng ka theih cu a ka denngaingai ko! Amah hi cathiamsang YangonUniversity ah Lecturer zong a rak tuan i,1988 uprising ruangah a rian an chuah i,tlaih in an dawi rih caah ramleng a rak zamve. Mizoram ah umin ram le miphun caah acaan pumpaluk aa pemi miphun a daw tukmi asi. Mizoram ka um chungah kum sau nawn riankan tuanti i, CDMB le CCN hna kan dirhti i,mautam har lioah CNC tangah CHRC ah GS lekei Joint Secretary tbt in kan tuan ti i,voi tampi meeting kan thuti, khua kankhangti i, khual kan tlawngti. Mizoram ahLaimi nih sobul le cengceh karah harnak ngankan ton poahpoah ah hmaitlang ah a chuak i adir hmasa pengmi pasaltha kan pa a si. Pu Rotiah ka auh i, Van Van or Vana a ka ti vetawn. Mi thluak tha, biachim thiam le mikomhnuam tukmi a si. Ramleng ka phanh hnuah,''tutan Laimi nih Mizoram ah hi tluk harnak

an tuar hi ziah Pu Ro hi a dai ko e, ka rakti lioah a rak zaw i, tuzan lei a kan liamtak beh cu a si ko i ka ngaih a chia ngaiko''. A ihkhun cung tein Laimi kan harnakvialte hi a sia a rak herh tuk ko hnga i, adam lio siseh law harnak tampi lakin a kandirhkamh hoi cang hnga mu! Pu Ro aw! kansiang rih lo tuk naiin zeiti tha, lungdaitein va kal ko ne law ram le miphun cah nahmaban cu thangthar mino nih kan rak pehzulhlai mu! Hi a tanglei cakuat i USA a tlawnlioah a hnubik ca a ka kuatmi a si.Amazon ah Cauk (Aug 26, 2013)Online retailer nganbik Amazon. co.uk ahtuni cauk 2 ka cawk ve. Michæl Aung-Thwintialmi "A History of Myanmar Since AncientTimes: Traditions and Transformations" timile L.T Pudaite tialmi "Mizoram and Look EastPolicy" timi. UK Amazon ka va cawknak cuEurope chung hi ''tax free'' a si caah.Delivery estimate ningcun ni 4 ah ka innkahram a phan lai. Cauk ka duhmi an tam tuk,tling zong an tlingpah ko, tuni a zapi GBP £31.87 ka dih, a fak pah ko. Tuthla ka pocketmoney cu cauk ah a choi dih ko cang, nain

thla a dih deng, a poi nemmem lo! ThantMyint-U tialmi ''The Making of ModernBurma'' le ''The River of Lost Footsteps''zong an tha tuk, ka rel cang, nain atharchuak a lar ngaimi ''Where India MeetsChina'' timi hi Denmark Library ka kawl i kahmu kho lo, a phaw ka hmuh ah ka cil kadolh, rel ka hiar tuk, Amazon ah tuhi £ 6.02in cawk khawh a si, nain tuthla cu ka dongcang, hmaithla siseh, ka ti. Rak caw ve ciou, ''phaisa cauk ah hman cu a sungh a um ballo''.

Capar rel khawhnak:1. www.facebook.com/ salaivan.lianthang

2. https:// independent.academia.edu/VanLianThangCinzah

3. https://twitter.com/vansalai