T.C.KÜLTÜR VE TUR ZM BAKANLI I

Kültür Varlklar ve Müzeler Genel Müdürlü ü

29 MAYIS - 2 HAZ RAN 2006ÇANAKKALE

T.C. Kültür ve Turizm Bakanl Yayn No : 3081Kültür Varlklar ve Müzeler Genel Müdürlü ü Yayn No: 119

YAYINA HAZIRLAYANLAR

Kapak ve Uygulama

ISBN: 978-975-17-3249-1ISSN: 1017-7671

Kapak Foto raf:

Not : Bildiriler, sahiplerinden geldi i ekliyle ve geli srasna göre yaymlanm tr. Kitapta yaymlanan yazlarn tüm sorumlulu u yazarlarna aittir.

KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI IDÖS MM BASIMEV

ANKARA-2007

Ç NDEK LER

Günhan DANI MAN, Hadi ÖZBAL, Gülsün TANYEL , Ünsal YALÇIN Krklareli-Demirköy Endüstri Arkeolojisi Çal malar: 2005 Sezonu lk Çal malar ..........................................................................1-22

Can KAVRUL Adramytteion-Ören Antik Kenti 2005 Yl Arkeojeo zik Çal malar .............23-30

Ergun KAPTAN Tirebolu-Har it Köprüba Eski Maden Galerisindeki Buluntular ..................31-42

Üftade MU KARA, O. Yavuz ATAMAN, ahinde DEM RC , Sezgin BAKIRDERE Datça/Emelcik/Sar Liman Mevkii Arkaik Kurtsal Alanndan Çkan Baz Kireçta Heykelciklerin Arkeometrik Yönden ncelenmesi ....................43-58

Peter Ian KUNIHOLM, Jennifer D. WATKINS, ALison G. PETRUCCI Aegean Dendrochronology Procet: 2004-2006 Results ...............................59-70

zzet DUYAR, Derya ATAMTÜRK Adramytteion (Örentepe) skeletleri .............................................................71-82

Ali Akn AKYOL, Bekir ESK C , Yusuf Ka an KADIO LU Kastamonu Kasabaköy Mahmut Bey Camisi Arkeometrik Çal malar ...........83-98

Ali Akn AKYOL, Billur TEKKÖK, Yusuf Ka an KADIO LU, ahinde DEM RC Tarsus-Gözlükule Erken Roma Dönemi Seramikleri Arkeometrik Çal malar ............................................................................99-114

Burcu KIRMIZI, ahinde DEM RC , Ömür BAKIRER, Talia YA AR 13. Yüzyl Ak ehir Srl Seramiklerinin Arkeometrik Yöntemlerle ncelenmesi Yeni Sonuçlar ......................................................................115-128

Burcu Devrim Ç FTÇ , ahinde DEM RC , Güliz Bilgin ALTINÖZ, Emine CANER SALTIK, Alp GÜNEY Bursa�daki Baz Tarihi Evlerin D Cephe Sva ve Badanalarnn Renkleri Üzerine Arkeometrik Çal malar ................................................129-140

Ayla SEV M, Pnar GÖZLÜK KIRMIZIO LU, Ayhan Y T, Serpil ÖZDEM R, Özlem DURGUNLU Erzurum/Güllüdere skeletlerinin Paleoantropolojik Açdan De erlendirilmesi ...................................................................................141-160

Ayla SEV M, Z. Füsun YA AR, Ay im TU Nev ehir li/Eskil Yeralt Ya am Alan ......................................................161-176

Ayla SEV M, Ayhan Y T, Pnar GÖZLÜK KIRMIZIO LU, Özlem DURGUNLU, Serpil ÖZDEM R Erzurum/Tetikom Demir Ça skeletlerinin Paleoantropolojik Açdan De erlendirilmesi ........................................................................177-192

83

G R

Candaro lu Mahmut Bey tarafndan 1367 ylnda in a ettirilen cami, Kastamonu li�nin 16 km. kuzeyindeki Kasabaköy�de yer alr. Dikdörtgen planl ve d tan krma çat ile örtülü basit bir kurulu gösteren yap, günümüze de in iyi korunmu zengin boyal ah ap süslemeleriyle Osmanl öncesi Anadolu Türk sanat içinde seçkin bir yere sahiptir (Akok, 1946; Önge, 1968; Öney, 1989; Aslanapa, 1989; Ak it, 2005).

Çal ma, T.C. Kastamonu Vak ar Bölge Müdürlü ü�nün izniyle A Proje Mühendislik Mimarlk Firmas tarafndan 2005 ylnda yürütülen �Kastamonu Merkez Kasaba Köyü Mahmut Bey Camii Rölöve-Restorasyon ve Kalem

i Projesi� kapsamnda gerçekle tirilmi olup projenin bir ksmn te kil etmektedir.

4 Temmuz 2005 tarihinde alanda gerçekle tirilen inceleme ve örnekleme çal mas ile 9 ta , 10 harç, 8 sva, 3 alç kaplama, 4 boyal tekstil ve ah ap

KASTAMONUKASABAKÖY MAHMUT BEY CAMiSi ARKEOMETRiK

ÇALI MALARIAli Akn AKYOL*

Bekir ESK CYusuf Ka an KADIO LU

* Uzman Ali Akn AKYOL, Ankara Üniversitesi, Ba kent Meslek Yüksekokulu, Restorasyon-Konservasyon Program, 06100, Shhiye-ANKARA/TÜRK YE (aliakinakyol@gmail.com).

Yrd. Doç. Bekir ESK C , Ankara Üniversitesi, Ba kent Meslek Yüksekokulu, Restorasyon-Konservasyon Program, 06100, Shhiye-ANKARA/TÜRK YE (beskici@humanity.ankara.edu.tr).

Doç. Dr. Yusuf Ka an KADIO LU, Ankara Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli i Bölümü, 06100, Be evler-ANKARA/TÜRK YE (kadi@eng.ankara.edu.tr).

84

yüzey örnekleri toplanm tr (Tablo: 1-3). Örneklemeler srasnda yol gösterici özelli e sahip spot testler uygulamalarnn ardndan harç ve svalarda agrega-ba layc analizi ile agrega granülometrisi, ta larda kondaktimetrik analiz ve ziksel testler, harç ve svalarda X-I n Toz Krnm Analizi, boyalarda Noktasal Mikro-XRF ile tüm örneklerde ince kesit analizi gerçekle tirilmi tir.

YAPI MALZEME ÖZELL KLER

Beden duvarlar düzensiz moloz ta larla in a edilen yapnn kap ve pencere açklklarnn kemer ve söveleri mermerdendir. 1950�li yllardaki bir onarmla yeniden in a edilen minare düzgün kesme ta tandr. Yapda tavan, tavan ta yan sütunlar, kadnlar mah li, minber ve giri kaps ah aptan yaplm tr. Son cemaat yerindeki sundurma tavan ve sütunlar da ah aptandr. Kullanlan ah abn cinsi bölgede yaygn olarak bulunan karaçam a acdr. Mihrap ve bunun iki yanndaki dolaplar alçdr. Özellikle yan dolaplardaki boyal alç süslemeler ilgi çekicidir. Alç süslemelerde kalplama tekni i uygulanm tr.

Yapnn içindeki ah ap aksamn neredeyse tamamna yakn farkl tonlarda krmz, mavi, sar, beyaz ve siyah renkli kalemi leriyle süslenmi tir. Kalemi i süslemelerde farkl bölgelerde üç ayr uygulama gözlenmektedir; do rudan ah ap üzerine boyama, alç ve tutkal kar mndan olu an hazrlk tabakas üzerine boyama ve son olarak da tekstil (tela) üzerine yaplm boyamay içeren tekniktir.

Tekstil üzerine boyama tekni i sadece mah ldeki kemer yüzeylerinde ve kemer kö eliklerinde kullanlm tr. Bunun d nda kalan di er alanlarda boyama ya do rudan ah ap üzerine yaplm ya da alç tutkal kar mndan olu an ince bir tabaka üzerine uygulanm tr. Tekstil üzerine boyama tekni inin uyguland ksmlarda, özellikle de kemer yüzeylerinde tahribat daha yo un olarak gözlenmektedir.

85

ANAL Z VE YÖNTEMLER

Kastamonu Kasabaköy (Candaro lu) Mahmut Bey Camisi�ne ait 9 ta , 10 harç, 8 sva, 3 alç kaplama, 4 boyal tekstil ve ah ap yüzey örnekleri bu çal mann ana konusunu olu turan örneklemdir (Tablo: 1). Örneklemeler srasnda yol gösterici özelli e sahip spot testler uygulamalarnn ardndan harç ve svalarda agrega-ba layc analizi ile agrega granülometrisi, ta larda kondaktimetrik analiz ve ziksel testler, harç ve svalarda X-I n Toz Krnm Analizi, boyalarda Noktasal Mikro-XRF ile tüm örneklerde ince kesit analizi gerçekle tirilmi tir.

Kimyasal incelemelerde ço u zaman akla gelen en önemli konu örneklemenin metodolojik yakla mlar temsil edip etmedi i, miktar ve incelemeler sonrasnda örneklerin ne oldu udur. Tüm metotlar için çal lan örnekler incelenirken ana örneklerin bir ksm mutlaka ar iv malzemesi olarak ayrlmakta ve hiç bir zaman örneklerin tümü kullanlmamaktadr. Ayrca kimyasal incelemelerde en iyi yöntem tahribatsz, malzemeye dokunmadan, tahrip etmeden uygulanan yöntemlerdir. Fakat bu yöntemler incelemelerde hâlâ oldukça snrl durumdadr. Bu çal mada da örneklem yöntemler dü ünülerek yaplm , her analiz mutlaka en az 2 e de er örnek analizi üzerinden ortalama de erlerle ifade edilerek gerçekle tirilmi tir.

ncelemelere, ba langç çal malarnda malzeme içeri inin genel anlamda anla lmasna olanak tanyan spot testlerle ba lanm tr. Bu testlerde suda çözünen örnek ksmnda baz anyonlar (Fosfat: PO4

3-, Karbonat: CO32-, Sülfat:

SO42-, Klor: Cl-) belirlenmi tir (Feigl, 1966).

Özellikle yaplarda en yo un olarak kullanlan ta lar, tuz içerikleri ile genel yap hakknda bir belirteç saylabilecek özelli e sahiptir. Ta örneklerin içeri inde bulunan veya suda çözünerek ta larn gözeneklerine kapiler etki sonucu su ile ta nan tuzlar malzemelerin hem kendi bünyesinde hem

86

de ili kide bulunduklar di er malzemelerin yaplarnda gerçekle ebilecek kimyasal de i imler hakknda bilgi vermektedir. 100 ml su içerisine alnp bir gün bekletilen örneklerin suda çözünen toplam tuz içerikleri tuzölçer ile (Neukum Serie 3001 marka conductometer) alnm tr (Black vd., 1965).

Fiziksel testlerde de örneklerin (ta örnekler) kuru a rl n takiben ar imet a rlklar ile yo unluklar (slak ve kuru), basnç altnda (100 torr) gözeneklere ula an saf su yardm ile de gözeneklilik (porozite) de erleri belirlenmi tir (RILEM, 1980).

Agrega ve ba layc bölümlerin belirlenmesi için öncelikle kuru tartma alnan harç ve sva örnekleri daha sonra ba layc (karbonat; CaCO3) içeriklerinden arndrlmak üzere seyreltik asitle (% 2�lik HCl) muamele edilmi lerdir (Middendorf ve Knöfel, 1990).

CO32- + 2HCl CO2 (g) + Cl- + H2O

Asidik i lemden sonra geriye çözünmeden kalan agregalar, tartlarak agrega ve ba layc oranlar a rlkça yüzde de erler (% w/w) olarak hesaplanm tr. Tanecik boyu da lm incelemeleri, örneklerin agrega ksmlar sistematik elekler (63-1000 µm Ø) kullanlarak yaplm tr (Means ve Parcher, 1963).

Tanecik da lm, tanecik boyutu ve minerallerin belirlenebilmesi için tüm örneklerin ince kesitleri hazrlanp incelenmi tir. ncelemeler, NIKON Research Model 104 Optik Mikroskobu kullanlarak (x4 ve x10 büyütme ile tek ve çift nikolde) yaplm tr (Kerr, 1977).

X- n toz krnm analizi (XRD) örneklerin kristal yaplar ile mineral fazlarnn da lmnn anla lmas için uygulanmaktadr. Analiz, yönlenmemi (unoriented) toz örneklere do rudan veya asitten geçirildikten sonra uygulanm tr (Hurlbut, 1971). Toprak örnekler uygun bir eleme yaplarak ta parçacklar ve safszlklardan arndrlm tr. Örneklerin XRD spektrumlar PHILIPS model PW 1353/20 Cu / 40kV / 40mA K* X- n nikel (Ni) ltre

87

kullanlarak alnm tr. Tarama 1 ile 75 derece (2*) arasnda yaplm tr. Çal malarda XRD analizi seçilen harç ve sva örneklere uygulanm tr.

Mineral, kayaç veya herhangi bir kat, sv, toz, lm örneklerin incelenmesine olanak veren XRF analizi incelemelerinde mikroprosesör kontrollü çoklu element analizini birbiri ardna bir program sürecince yapabilen SPECTRO XLAB 2000 Model XRF cihaz kullanlm tr. Bu analiz camide yer alan boyal yüzeylerin yapsn ortaya çkarmak amacyla uygulanm tr (Hradil vd., 2003).

SONUÇ VE DE ERLEND RMELER

Çal malara arazide ve laboratuvarda öntest olarak uygulanan spot testler ile ba lanm tr. Sülfat (SO4

2-); iç mekânda sva ve harçlarda, mihrapta alç içeri ine ba l olarak tespit edilmi tir. Klor (Cl-); çimento içerikli d derz dolgu harçlarnda tespit edilmi tir. Fosfat (PO4

3-); iç ve d mekânlarda hayvan veya bitki artklar, kanalizasyon etkileri veya yerden topra n içeri inin su ile malzemeye ta nm hâliyle taban seviyelerinde tespit edilmi tir. Karbonat (CO3

2-); sva ve harçlardaki kireç içeri ine ba l olarak tümünde tespit edilmi tir. Camide yo un oranda tuzlanma görülmekte ve bu durum özellikle içi cephelerde alç içerikli svalarn yüzeyden kopmalarna neden olmaktadr. Bu durum kondaktimetrik analiz ile d cephe ta lar tuz içeriklerinde de izlenebilmektedir ( ekil: 1). % 0,12 ile % 5,16 arasnda de i en tuzlanma de erleri ile d bat cepheden KM-T3 (% 5,16 tuz oran) ve içte mihrabn alt ksmna ait örgüye ait KM-T8 (% 3,03 tuz oran) örnekleri ziksel olarak da oldukça yüksek gözenekli yapya (KM-T8 için % 20,13 gözeneklilik) sahip dayanm/duyarllk ölçütünde kötü durumdaki ta örnekleri temsil etmektedirler ( ekil: 3).

Harç ve sva örneklerine bakld nda yap harç ve svalarnda ba layc olarak d cephe derzlerinde yo un olarak çimento (kabark derzleme), d

88

cephede ksmen ve içte duvar örgüsü ile moloz dolguda kireç ve iç cephe svalarnda kireçle beraber alç kullanld belirlenmi tir. Svalarda alç içerik XRD analizi ile de belirlenmi durumdadr ( ekil: 4). Kireç oran örneklerde yakla k % 34 ile % 94 arasnda de i mektedir ( ekil: 2; Tablo: 4). Alç ve kireç içerikli agregasz svalarda (KM-H1b, KM-H8, KM-H12b, KM-H13 ve KM-H16) ise alç oran yakla k % 5 ile 65 arasnda de i mektedir. D cephe harçlarna bakld nda bat cephede nispeten birbirine yakn oranlar ile KM-H4, KM-H5 ve KM-H7 örnekleri özgün d cephe harç oranlarn temsil etmektedir. ç duvarlarda ise KM-H1 ve KM-H2 iç duvar örgüde kullanlan özgün harç orann içeren örneklerdir. Harç ve svalarda agrega tanecik da lmna bakld nda 1 mm.nin üzerindeki taneciklerin neredeyse yarya yakn orana ula t görülmektedir. Agrega içeri inde özellikle svalarda organik (saman ve bitki parçalar) içeri e sahip ktkl harç tipine rastlanm , içerikte tu la krklarna rastlanmam tr ( ekil: 2; Tablo: 4).

Kasabaköy Mahmut Bey Camisi�ni sanatsal yönden önemli klan en önemli özelli i olan kalemi leri incelemeleri, özellikle tekstil üzerine yaplan kalemi i süsleme kimyasal ara trmalarn içermektedir. Pigment ve mikrokimyasal çal mada talya�nn Viterbo Üniversitesi Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvar�ndan de erli destekler alnarak malzeme ve teknik ile ilgili önemli veriler elde edilmi tir. Tekstil üzerine kalemi i süslemelere ait küçük fragmanlar üzerinde yaplan mikro spot testler, stereo mikroskop FTIR ve Mikro-Raman analizleri ile kullanlan malzemelerin karakterizasyonu yaplarak teknik ve boyama yöntemlerini tespit etme imkân bulunmu tur (Pelosi, 2005). Ayn tür analizler daha sonra Ankara Üniversitesi Jeoloji Mühendisli i Petrogra Ara trma Laboratuar Noktasal Mikro-XRF analizleri ile kar la trmal çal malara olanak vermi tir ( ekil: 5, 6).

Buna göre, mah li ta yan kemer yüzeyleri ve kemer kö elikleri kenevir ipli inden ( ekil: 6) elde edilen tekstil (tela) ile kaplanm ; yap trc olarak

89

hayvansal tutkal kullanlm tr. Yüzeye yap trlan tekstil üzerine, boyama yapabilmek için beyaz renkli ince bir hazrlk tabakas sürülmü tür. Hazrlk tabakas olarak alç ve hayvansal tutkal kar mndan elde edilen bir harç kullanlm tr. Boyama bu ince hazrlk tabakas üzerine uygulanm tr. Pigmentler mineral kökenli olup krmz, siyah, kahverengi, ye il, sar, beyaz renklerden olu maktadr. Bunlardan krmz zincifreden (HgS), turuncu-açk krmz renk de kur un oksitten (Pb3O4) elde edilmi tir. Pigmentlerin uygulanmasnda hayvansal tutkal ile bitkisel ya ve bal mumu gibi organik ba layclar kullanlm tr. Boyal yüzeyler üzerine, koruyucu tabaka olarak bitkisel ya ve mum bazl organik ba layclar sürülmü tür (Pelosi, 2005). Boyalarn kimyasal bile imine baknca ( ekil: 5) makro yapy demir (Fe), molibden (Mo) ve kur un (Pb)�un olu turdu u alç içeren yap görülmektedir.

Böylece Kasabaköy Mahmut Bey Camisi�nde korunma durumu belgelendikten sonra, yap malzemeleri (ta , harç, sva, ah ap, boya-kalemi leri) tanmlanm ve restorasyon uygulamalar için somut önerilerde bulunulmu tur.

Buna göre genel olarak önerilen özgün harç örnekleri KM-H1a, KM-H2, KM-H9 ve KM-H12a�dr. Hiçbir ekilde çimento içerikli harç kullanlmamaldr. D cephelerde kabark derzleme özgün malzemeyi örttü ü için önerilmemektedir. Yapda kullanlan özgün ta kumta dr (KM-T1) ve onarmlarda en yakn jeolojik formasyon olan Kastamonu-Araç mevkii ta yataklar önerilmektedir.

Alç süslemeler özgün bütünlü ünü korumaktadr. Ancak mihrap ve bunun batsndaki dolap ni i süslemelerinde çatlak ve yarklar ile ksmî parça kayplar olu mu tur. Ayrca yüzeylere sonradan sürülen kat kat boya tabakalar kirlili e yol açm tr. Yüzeyde olu an bu kaln boya tabakas alçak kabartma moti erini ksmen örtmektedir. Moti erin daha iyi alglanmas ve özgün yüzeyin ortaya çkartlmas için bu boyalarn uygun boya çözücüler ile temizlenmesi gerekir. Alç süslemelerde görülen derin çatlak ve yarklar akrilik bir reçine enjeksiyonu ile sa lamla trlmaldr.

90

Ah ap malzemeler de genel olarak sa lam durumdadr. Ancak baz alanlarda çatlama, yarlma ve böceklerden kaynaklanan zararlar gözlenmi tir. Zamann ypratc etkisi ve böcekler ah ap malzemeler üzerinde çe itli bozulmalara yol açm tr. Bu bozulmalara kar gerekli müdahaleler yaplmaldr. Aktif hâldeki larvalara kar son dönemlerde denenmi ve ba arl olmu dezenfektanlar kullanlmaldr. Özellikle yüzeyi boyal ah ap malzemeler için zehirsiz gaz bile imleri tercih edilmelidir. Azot (% 86), karbondioksit (% 13) ve oksijen (% 1) bile iminden olu an gaz bile imi bu amaca uygundur (Gambetta, 2001).

Kalemi i süslemeler belirli bölgeler hariç özgün bütünlü ünü korumaktadr. Bununla birlikte özellikle mah l kemerlerindeki tekstil üzerine yaplan boyal süslemeler büyük ölçüde dökülmü tür. Di er bölgelerde de ksmî dökülmeler mevcuttur. Boyal yüzeylerde toz vb. ortamda var olan kirletici maddelerin zaman içinde birikmesiyle olu an basit kirlenmeler mevcuttur. Boyal yüzeylerin temizli i ba l ba na ayr bir çal mann konusunu olu turacak kadar önemli oldu undan u a amada herhangi bir yüzey temizli i önerilmemektedir. Konunun hassasiyeti konu ile ilgili uzmanlarn olmay na dayanmaktadr. Ah ap ve özellikle de tekstil üzerinde bozulmu , ypranm ve dökülmü kalemi lerinin benzer boya ve teknikle tamamlanmas ya da boyanmas; ülkemizde bu konuda hem yeterli uzman ve kontrol mekanizmas bulunmay ndan hem de abartl uygulamalar ile özgün malzemenin olumsuz etkilenmesini içeren oldukça fazla olumsuz uygulamalar yüzünden önerilmemektedir.

En önemlisi de gerçekle tirilmesi muhtemel bütün koruma çal malarnn fonksiyonel süreçlerini uzatmak ve yeni bozulma olu umlarn önlemek için yap periyodik olarak kontrol altnda tutulmal, ihtiyaç hâlinde koruyucu müdahaleler tekrarlanmaldr.

91

KAYNAKLAR

Akok, M., 1946, �Kastamonu�nun Kasaba Köyünde Candaro lu Mahmut Bey Camii�, Belleten, X, Say: 38, 293-301.

Ak it, ., 2005, Anadolu�da Türk Sanat ve Mimarisi, stanbul, s. 47.

Aslanapa, O., 1989, Türk Sanat, stanbul, s. 207.

Black C. A.-Evans, D. D.-Ensminger L. E.-White J. L.-Clarck, F. E., 1965, �Methods of Analysis�, American Society of Agronomy, Agronomy Series No: 9, Wisconsin, s. 936-939.

Brindley, G. W.-Brown, G., 1980, �Crystal Structures of Clay Minerals and Their X-ray Identi cations�, Mineral Society, London.

Dean, W. E., 1974, �Determination of Carbonates and Organic Matter in Calcereous Sediments and Sedimentary Rocks by Loss on Ignition: Comparison with other Methods�, Journal of Sedimentary Petrology, 44 (1), s. 242-248.

Feigl, F., 1966, Spot Test in Organic Analysis, Elsevier Publication Company, Amsterdam.

Gambetta, A.-De Capua, E. L.-Mercadini, M.-Cicolani, P., 2001, �Studi Sull�Impiego Di Gas Non Tossici Nella Disinfestazione Di Manufatti Lignei E Di Materiale Cartaceo�, Bolletino ICR, Gennao-Giunio No: 2, Roma, s. 105.

Hradil, D.-Grygar, T.-Hradilova, J.-Bezdicka, P., 2003, �Clay and Iron Oxide Pigments in the History of Painting�, Applied Clay Science 22, s. 223-236.

Hurlbut, C. S., 1971, Dana�s Manual of Mineralogy, John Wiley and Sons, Inc., 18th Ed�n., New York.

92

Kerr, P. F., 1977, Optical Mineralogy, McGraw-Hill Co. First Ed�n., New York.

Means, R. E.-Parcher, J. V., 1963, Physical Properties of Soils, Charles E. Merrill Publishing Co., Columbus, Ohio, ABD.

Middendorf, B.-Knöfel, D., 1990, Use of Old and Modern Analytical Methods for the Determination of Ancient Mortars in Northern Germany, Proceeding of the 3rd Expert Meeting, Hamburg, NATO-CCMS Pilot Study on Conservation of Historic Brick Structures, Berlin, s. 75-92.

Öney, G., 1989, Beylikler Devri Sanat XIV.�XV. Yüzyl (1300�1453), Ankara, s. 31-32.

Önge, Y., 1968, �Anadolu Mimari Sanatnda Ah ap Stalaktitli Sütun Ba lklar�, Önasya, Say: 37, Ankara, s. 12-22.

Pelosi, C.-Eskici, B.-Mattei, E.-De Santis, A., 2005, �Moschea di Kasabaköy a Kastamonu: Analisi di alcuni frammenti di tela dipinta provenienti dalle decorazioni parietali�, Kermes (La Rivista Del Restauro), 60, Anno XVIII, Frenze, s. 53-59.

RILEM, 1980, Recommended Tests to Measure the Deterioration of Stone and to asssess the effectiveness of treatment methods, Commission 25_PEM, Materials and Structures, 13, s. 175-253.

RILEM, 1980, �Research and Testing�, Materials and Construction 13, Chapman and Hall, Paris, s. 73.

Torraca, G., 1988, �Porous Building Materials�, ICCROM, Third Ed�n, talya, s. 109-119.

93

Grup Kodu Örnek Grubu Ana Örnek SaysKM-T Ta Örnekler 9KM-H Harç Örnekler 16KM-S Svalar 8KM-G Alç Kaplamalar 3KM-B Boyalar 4

Toplam 6 Grup Malzeme 34 Ana Örnek

Tablo 1: Kasabaköy Mahmut Bey Camisi örnek gruplar

Örnek Kod Açklamalar

KM-T1 D tan Do u Cepheden Ta (T1)

KM-T2 D tan Bat Cepheden Ta (T1)

KM-T3 D tan Bat Cepheden Ta (T2)

KM-T4 D tan Bat Cepheden Ta (T3)

KM-T5 D tan Do u Cepheden Ta (T4)

KM-T6 Cami çi Taban Dö eme Altndan Ta (T1)

KM-T7 Cami çi Taban Dö eme Altndan Ta (T2)

KM-T8 Minareden Onarm Ta

KM-T9 Mihrabn Sol Alt Ksmndan Dolgudan Ta

Tablo 2: Kasabaköy Mahmut Bey Camisi, ta örnekleri

94

Örnek Kod AçklamalarKM-H1a Giri kaps sa alt seviyeden alt harçKM-H1b Giri kaps sa alt seviyeden üst svaKM-H2 ç, kadnlar mah li kuzey duvar ta örgüden harçKM-H3 ç, do u duvar 1. pencere kö esi saman katkl üst svaKM-H4 D , bat cephe derz harc (örnek 1)KM-H5 D , bat cephe derz harc (örnek 2)KM-H6 D , bat cephe derz harc (örnek 3)KM-H7 D , bat cephe derz harc (örnek 4)KM-H8 ç, bat duvar 1. pencere içi yan yüzler üst svaKM-H9 ç, bat duvar 1. pencere içi derz harcKM-H10 ç, bat duvar 1. pencere içi ah ap ba lant aras harçKM-H11 ç, bat duvar 1. pencere içi saman katkl üst svaKM-H12a D , do u cephe alttan derz harcKM-H12b D , do u cephe üstten svaKM-H13 ç, do u duvar 1. pencere kö esi üst svaKM-H14 ç, do u duvar 1. pencere kö esi alt svaKM-H15 Ön cephe (Kuzey, Son Cemaat) derz harc ve alt harçKM-H16 ç, do u duvar 1. pencere pervaz saman katkl üst sva

Tablo 3: Kasabaköy Mahmut Bey Camisi, harç ve sva örnekleri

Kastamonu Kasabaköy Mahmutbey Camii Ta Örnekleri Kondaktimetrik Analiz [Toplam Tuz çeri i (% )]

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

KM-T1 KM-T3 KM-T5 KM-T6 KM-T7 KM-T8 KM-T9

Ta Örnekler

ekil 1: Ta örneklerde kondaktimetrik analiz (% toplam tuz içeri i)

95

Örnekler % B* % A Agrega Tanecik Da lm (%, w/w) 1** 2 3 4 5 6

KM-H1a 47,13 52,87 27,69 6,67 6,78 11,77 18,54 28,55

KM-H1b 64,82 35,18 Alç çerikli

KM-H2 45,84 54,16 11,66 3,69 4,28 8,86 15,60 55,91

KM-H3 59,09 40,91 8,33 3,79 4,96 12,19 21,21 49,52

KM-H4 38,81 61,19 8,92 3,66 4,12 9,76 18,36 55,19

KM-H5 43,05 56,95 12,86 3,85 4,44 10,46 19,89 48,50

KM-H6 54,09 45,91 10,91 3,97 6,59 18,86 25,85 33,82

KM-H7 41,90 58,10 10,88 3,44 4,25 8,45 14,85 58,11

KM-H8 50,73 49,27 Alç çerikli

KM-H9 35,59 64,41 9,24 3,13 3,19 6,80 13,21 64,42

KM-H10 34,66 65,34 8,79 2,34 2,27 8,18 23,84 54,58

KM-H11 66,87 33,13 11,86 5,46 5,26 10,15 19,02 48,24

KM-H12a 47,06 52,94 47,10 5,72 3,14 6,56 10,75 26,73

KM-H12b 34,89 65,11 Alç çerikli

KM-H13 62,27 37,73 Alç çerikli

KM-H14 58,45 41,55 7,08 4,06 6,11 12,89 23,43 46,43

KM-H15 40,82 59,18 9,63 3,49 4,13 9,66 17,12 55,98

KM-H16 94,15 5,85 Alç çerikli

(*) Ba layc kireç oranlar

(**) (1)<63 m, (2) 63-125 m, (3) 125-250 m, (4) 250-500 m, (5) 500-1000 m, (6) 1000< m

Tablo 4: Kasabaköy Mahmut Bey Camisi, harç ve sva örnekleri agrega/ba layc oranlar ile agrega granülometrisi dökümü

96

Kastamonu Kasabaköy Mahmut Bey Camii Harç ve Sva Örnekleri Agrega/Ba layc Analizi

0 20 40 60 80 100

KM-H1a

KM-H1b

KM-H2

KM-H3

KM-H4

KM-H5

KM-H6

KM-H7

KM-H8

KM-H9

KM-H10

KM-H11

KM-H12a

KM-H12b

KM-H13

KM-H14

KM-H15

KM-H16

Yüzde (% ) Agrega/Ba layc Oran

% Ba % Ag

Kastamonu Kasabaköy Mahmut Bey Camii Harç ve Sva Örnekleri Agrega Granülometrisi

0 20 40 60 80 100

KM-H1a

KM-H1b

KM-H2

KM-H3

KM-H4

KM-H5

KM-H6

KM-H7

KM-H8

KM-H9

KM-H10

KM-H11

KM-H12a

KM-H12b

KM-H13

KM-H14

KM-H15

KM-H16

Yüzde (% ) Agrega Tanecik Da lm Oran

<63 m 63-125 m 125-250 m 250-500 m 500-1000 m 1000< m

ekil 2: Kasabaköy Mahmut Bey Camisi, harç ve sva örnekleri agrega/ba layc oranlar ile agrega granülometrisi

Kastamonu Kasabaköy Mahmutbey Camii Ta Örnekleri Fiziksel Testler-Su Emme Kapasitesi (% SEK) ve Gözeneklilik

(% P)

Ta Örnekler

SEKP

Kastamonu Kasabaköy Mahmutbey Camii Ta Örnekleri Fiziksel Testler-Yo unluk (g/cm3)

0,000,501,001,502,002,503,00

Ta Örnekler

d (slak)d (kuru)

ekil 3: Mahmut Bey Camisi, ta örnekler ziksel testleri gra kleri (yo unluk, su emme kapasitesi ve gözeneklilik de erleri)

97

ekil 4: Kasabaköy Mahmut Bey Camisi, sva örne i (KM-H1b) XRD spektrogra i (C: Kalsit, G: Jips-Alç, Q: Kuvars)

Kastamonu, Kasabaköy Mahmut Bey Camii XRF AnaliziTekstil Üze ri Boyalar-Makro Ele me ntler

3,96

0.00

0.30

0.60

0.90

1.20

1.50

Fe Mo Pb

% De ri im

Zemin Siyah Krmz

Kastamonu, Kasabaköy Mahmut Bey Camii XRF AnaliziTekstil Üzeri Boyalar-Eser Elementler

0,00

0,02

0,04

0,06

0,08

Ti V Cr Mn Co Ni Cu Zn Ga Zr Nb Rh Pd Ag Cd In Sn Sb W Pt Au

% Deri im

Zemin Siyah Krmz

Kastamonu, Kasabaköy Mahmut Bey Camii XRF Analizi Tekstil Üzeri Boyalar-Silikatlar

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

Na2O Si CaO Ti% Deri im

Zemin Siyah Krmz

Kastamonu, Kasabaköy Mahmut Bey Camii XRF Analizi Tekstil Üzeri Boyalar-Silikatlar

0,9962

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

MgO Al K2O Cr Fe Ni Rb2O SrO Zr BaO

% Deri im

Seri 1 Seri 2 Seri 3

ekil 5: Tekstil üzeri boyalarda Noktasal Mikro-XRF Analizi de erleri (gra klerde barlar soldan sa a do ru zemin, siyah ve krmz renkli yüzeylerdeki makro ve eser element bile imini ifade etmektedir)

98

ekil 6: Tekstilin optik mikroskop lif (kendir) yaps (üst solda), ince kesitte görülen tabakalar (üstte sa da) ve incelenen tekstil örne i (yakla k 1,5 cm2)

ekil 7: KM-H1 örne i ince kesitinde (solda) sva alt 3 tabaka (üstte alç içerikli ince taneli harç, ortada hematit parçalar içeren kireç harc ve en altta kaba agregal özgün moloz dolgu harc) ve sa da camide kullanlm olan özgün ta ifade eden kumta (KM-T1, killi makrikste kuvarslar ve fosiller)