1

ชอเรอง: เตาไฟ กะเหรยง ใชจะมแตเรองปาก-ทองและของกน Title: Not only food stuffs on Karen Household Stove ผเขยน ศรนย สมนตรฐ Abstract:

Sometimes the smallest detail reveals the most about a culture. The study of Karen Sgaw vernacular landscape which collect widely

field works along Northern Western and Southern of Thailand during 2007-2008, founded that common KarenSgaw household

stoves not only keep its basic functions for needs but also keep containing with signifiers and signifiences of the most Karen Sgaw

lifes culture.

Metaphorically, if a karen common house infer to body of productive of a female wife owne , a stove at the heart of the house infer to

her productive womb which reborn karen culture and ethinic identity.This knowledge induce new angle to evaluate vernacular

arhiticture and built environment as usual.

Keywords: Karen Hearth, Interpret, Cultural Landscape, Everyday life, Serkeeter บทคดยอ: บางครงรายละเอยดสงของในชวตประจ าวนกอาจใหความหมายในสวนส าคญของวฒนธรรมหนงได บทความนเปนผล

การศกษาทางดานภมสถาปตยกรรมพนถนของกะเหรยงสะกอรทเกบขอมลเชงคณภาพระหวางป พ.ศ.2551-2552 และทบทวนเอกสารสถาปตยกรรมพนถนในพนทอนกวางขวางของการตงถนฐานกะเหรยงไดแกภาคเหนอภาคตะวนตกและภาคใตในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ.2528 ชวา แมเตาไฟและเครองใช-สงแวดลอมสรรคสรางไมไผของกะเหรยงสะกอรดงเดมนนไมเพยงแตตอบสนองตอความจ าเปนพนฐานเทานน แตยงบรรจไปดวยสญลกษณและความหมายของหลกการใหญของวฒนธรรมกะเหรยงสะกอร อปมยวาหากบานเรอนคอเรอนรางของสตรกะเหรยงสกอรในวยเจรญพนธแลว เตาไฟในบานกเปรยบเสมอนมดลกอนจะใหก าเนดสบทอดทงวฒนธรรมและอตตลกษณทางชาตพนธขององคประธานหญง ความรนทบทวนและยอนแยงมมมองเดมทใชประเมนคณคาทางสถาปตยกรรมและสงแวดลอมสรรคสรางโดยทวไป

ค าส าคญ: กะเหรยง,แมเตาไฟ, ภมทศนวฒนธรรม,ชวตประจ าวน,การอาน,สกเตอะ “หากหญงร าไห แผนดนจะปนปวน” “ เอาะท เกอะตอท เอาะกอ เกอะตอกอ - กน(จาก)น า รกษาน า กน(จาก)ดน รกษา(แผน)ดน (ภาษตกะเหรยง1)

1.บทน า

ในการศกษานผเขยนสนใจในสมพนธภาพระหวางสรรพสงทมนษยสรรคสรางใชสอยในชวตประจ าวนและเงอนไขเงอนง าอดมการณ ในสงคมวฒนธรรมหรอจนตกรรมภายในชมชนทสรางและก าหนดใชรหสในสงใชสอยตางๆ ทงนดวยมมมองรวมระหวางคนนอกและคนภายในวฒนธรรม ในฐานะตวแทนผปฏบตการทางสงคม ภายในกรอบของวฒนธรรมวถชนกะเหรยงซงตงถนฐานในเขตทบรบทรวมอยางความหลากหลายทางชวภาพและความหลายหลากทางวฒนธรรมชาตพนธกบสวนอนของประเทศ

1 ในบทความและรายการวทยของ “หลวงเมอง” นกเขยนอาวโสทานนนยมใชค าคม หรอภาษตทมนยลอเลยนในการเกรนน าในงานเขยนของทานโดยเฉพาะชวงหลง

พ.ศ. 2510 สวนใหญวงเลบวา เปน (ภาษตกะเหรยง) และ (อคตพจน) เวลานนค าวา กะเหรยงนยมใชในความหมายทหมนแคลนผสมกบความเอนด จนถง วาณช จรงกจอนนต ทใช “กะเหรยง”เรยกนกเรยนไทยในสหรฐอเมรกาในบรบทเดยวกนในหนงสอจดหมายถงเพอน ส าหรบภาษตกะเหรยงในบทความนผเขยนหมายถง “ธาร” คอนทานและภาษตประกอบนทานซงในวฒนธรรมกะเหรยงมมากเหมอนใบไมในปา

2

ไทย ซงควรมปรมาณกรณศกษาทกวางและลก ดงนนสมมตฐานบางสวนหรอทงหมดทเสนอในบทความจงยงตองการการศกษาเพมเตมเพอยนยนหรอปฏเสธสมมตฐาน อยางไรกตามการเลอกศกษากลมชาตพนธกะเหรยงนนพอจะสงเขปทมาและความส าคญของประเดนดงน

ในแงของจ านวนของประชากรของผคนทอาจจดเขาอยในกลมวฒนธรรมกะเหรยง ประมาณวาอยระหวาง 4-7 ลานคน2 ในโลกในป 2009 ทงหมดตงถนฐานกระจายเปนแผนผนใหญตงแตตอนกลางของรฐฉานถงจงหวดระนอง จากเขตอรวดถงจงหวดเชยงราย โดยตงถนฐานอยในเขตสมมตทเปนเขตประเทศไทยประมาณ สแสนคน หลายลานคนสวนใหญทเหลออาศยในเขตประเทศพมาหรอเปนแรงงานขามชาต ทามกลางความปนปวนทางการเมองโดยเฉพาะในชวงประวตศาสตรสมยใหมของประเทศนน

ในแงของการกระจายตวในภมภาค กะเหรยงเปนกลมชาตพนธทมการตงถนฐานกวางขวางเชงพนทและจ านวนประชากรทมากทสดในบรรดากลมชาตพนธในไทย โดยอยอาศยใน 15 จงหวด จากเหนอสดของประเทศในจงหวดแมฮองสอน,จงหวดเชยงใหม ไปจนใตสดทจงหวดเพชรบร,จงหวดประจวบครขนธ ดานตะวนตกตลอดแนวตะวนตกของประเทศไทย กระจายตวไปทางตะวนออกบางเชน จงหวดล าปาง,นาน, ก าแพงเพชร อทยธาน ชยนาท ในแงนจงมตวแปรพนฐานทางภมศาสตรภมภาคทแตกตางกนในแกนเหนอใตทกวางขวางโดยเฉพาะเมอเปรยบกบกลมชาตพนธทสงกลมอนในประเทศและมพนทถนฐานรวมทกวางใหญในสองเขตประเทศ

ในแงระดบความสงกะเหรยงตงถนฐานในระดบทต ากวากลมอน3 กลาวคอ ระดบ ต ากวาสองพนฟตเหนอระดบน าทะเล โดยม ลวะตงอยระดบสองพนหารอยฟตเหนอระดบน าทะเล และ ลาห,เยา เมยน ทระดบ สามพนฟตเหนอระดบน าทะเล โดยม ลซและมงทตงถนฐานสงกวา หาพนฟตเหนอะดบน าทะเล

ในแงสงกดทางภาษาศาสตร4 วฒนธรรมกะเหรยงมภาษาทปจจบนจดในกลมภาษาทเบตเบอรมน อนเปนหนงในหากลมภาษาทผคนในเขตประทศไทยใชในการสอสารนอกเหนอจากกลมอนๆอนไดแก กลมภาษามลาโย-โพลเนเชยน,กลมภาษามอญ-เขมร,กลมภาษาจนและตระกลภาษาไต-กะได การจดแบงกลมชาตพนธโดยใชภาษาจดวาเปนการจดแบงทมหลกฐานประจกษพยานและเปนเครองมอความเหมาะสม แตกมจดออนอยทการมองขอบเขตทชดเจนในขณะทพรมแดนของกลมชาตพนธทงหลายยอมการซอนเหลอมสมพทธสมพนธกนและกน5

ในแงประวตศาสตรสงคม กะเหรยงและลวะถอเปนกลมชนดงเดม (Indigenous group) ทตงถนฐานและวฒนธรรมในภาคเหนอของประเทศไทยมากอนอยางยาวนาน ความรความเขาใจในกลมชนดงเดมนนาจะชวยใหเราเขาถงเบาะแสทชวยอธบายตวตนทางสงคมบางประการทตกหลนสญหายไปในประวตศาสตร ดวยมมมองจากปจจบนซงกรณประเทศไทยแลวกะเหรยงเปนกลมทลอดพนตาขายแหงการพฒนามาไดยาวนานจนถง พ.ศ.2510 ขวญชวน บวแดง6ไดวเคราะหประวตศาสตรของสถานการณกะเหรยงสมยใหมในประเทศไทยโดยจ าแนกออกเปนสามยค คอ

-ยคกอน พ.ศ. 2510 ยคการพฒนาโดยอสระปราศจากการบงการของรฐ

2 ขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา”, (รายงานการวจย,สถาบนวจยสงคม

มหาวทยาลยเชยงใหม,2546) หนา 7. 3 รตนาพร เศรษฐกล,พรยะ สหะกลงและอทศ ช านบรรณาการ, “สทธชมชนทองถนชาวเขาในภาคเหนอของไทย:อดตและปจจบน กรณศกษาและปญหา” ในโครงการ

สทธชมชนทองถนจากจารตประเพณสสถานการณปจจบน: การศกษาเพอแสวงหาแนวทางนโยบายสทธชมชนทองถนในประเทศไทย, เสนห จามรกและชลธรา สตยาวฒนา บรรณาธการ, (กรงเทพฯ: ส านกพมพนตธรรม, 2546) หนา 24

4 Ethnologue Report for Thailand, Ethnologue of the World, download available at http://www.ethnologue.com/show country.asp?name=TH and http://www.onlychaam.com/Thailand-etnic-groups.php

5 ดการอภปรายในประเดนนไดในขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา”,(สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม,2546), “หนา 1-7

6 ขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา, หนา33-46

3

-ยคพ.ศ. 2510-พ.ศ.2530 ยคของความเปนชาวเขา: เปาหมายของการวจยและการพฒนา ยคนรวมสมยกบกระบวนการพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยก าลงปฏบตการทางการเมองอยางกวางขวาง โดย

วทยานพนธของปนแกว เหลองอรามศร7 พบวา วาทกรรมสงคมนยมคอมมวนสมดเขากนไดกบวฒนธรรมกะเหรยงเชน การท าไรนารวม อาจดเขากนไดกบวถชวตในแงการใหความส าคญกบสวนรวมของวฒนธรรมกะเหรยงหากมองอยางผวเผน ทวาความถอดในวทยาศาสตรและประวตศาสตรเชงเสนตรงของขบวนการสงคมนยมกดถกและปฏเสธอตตลกษณเดมและความนบถอตนเองในวฒนธรรมกะเหรยงไปพรอมกน (กะเหรยงทตอบสนองดตอการเปลยนแปลงศาสนาแตไมตอบรบกบกระบวนการสงคมนยม?)

- ยค หลง พ.ศ. 2530 ยคความเปนกะเหรยงทตางจากชาวเขากลมอน เปนยคทเนนย าวฒนธรรมกะเหรยงในการอยรวมกบธรรมชาตอยางยงยนทางนเวศวทยา ทงนเปนการตงหลกอางองถงความส าคญของวฒนธรรมกะเหรยงตอประเดนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงนเพอตอบโตตอวาทกรรมพฒนาทภาคราชการชนวการท าลายทรพยากรปาไปท “ชาวเขา”8

ในบรรดาวาทกรรมวฒนธรรมกะเหรยงอยรวมกบธรรมชาต “ปาเจดชนปญญาปราชญ”9 –การถอดบทเรยนประสบการณผลกความรจากพอหลวงจอน โอโดเชา ทไดรบการยอมรบวาหนงสอตวแทนของวาทกรรมกะเหรยงในธรรมชาตอยางยงยนฯ ทสามารถสรางผลกระทบเชงตระหนกรใหสงคมไทยในวงกวาง 10

มโนทศน เกยวกบปาสายสะดอ(ปาเดปอ) กปรากฏครงแรกพรอมกบวาทกรรมธรรมชาตในเลมน นอกจากนงานเขยนจากมมมองของคนในสงคมกะเหรยงจาก พอเลปา ,บอพอ และเวปไซทขององคกรนอกภาคราชการ และเวปไซทของเยาวชนเผากะเหรยง เชนสรนญา เลายางและอาจารยประพนธ นาบญ ตลอดจนชดโครงงานการวจยทองถนของสกว.11กไดมบทบาทเพมเตมความเขาใจวฒนธรรมแบบกะเหรยงนไดดขน จากมมมองของคนในวฒนธรรมนอกจากน หนงสอส าคญทมองวถชนภายในวฒนธรรมของตวเองอกสองเลม คอ “From the Land of Green Ghosts: A Burmese Odyssey” ในวฒนธรรมกะเหรยงคะยน(ปะดอง)ในพมา12 ทท าใหเขาใจความส าคญและวธคดทมตอขาว,สาโท,ความฝน,ขวญ,นทานและ การใชสญลกษณในชวตประจ าวนอยางตกผลก เชน

“ขาวเปลอกทได เราจะเกบไวในยงของบานและคลมดวยกระดองเตา ซงเราเชอวาจะชวยชะลอใหขาวหมดชาลง นเปนอกตวอยางของวธคดเชงสญลกษณของเรา เพราะเตาเปนสตวเชองชา จงเปนเหตผลวาการเอากระดองเตาคลมขาวทเราเกบจะชวยชชวนใหเราตวงขาวเปลอกออกไปใชเทาทจ าเปน”

อกเลมหนง “เกดเปนก าม” แสดงถงวฒนธรรมก าม(ขม)13ลาวเทงกลมหนงในประเทศลาวทเพมความเขาใจในการจดระเบยบสงคมดวยสายตระกลรวมระบบการแตงงานทเฉพาะตว, ตลอดจนวธมองและจ าแนกภมทศนของกลมชาตพนธทสง (ลาวเทง-ลาวสง, ลาวลม-ลาวทราบต า) รวมไปถงประวตศาสตรของการประชนกนของวาทกรรมกรรมการท าไรหมนเวยนและวาท

7 ปนแกว เหลองอรามศรปนแกว เหลองอรามศร. “องคความรนเวศนวทยาของชมชนเกษตรกรรมในเขตปา ศกษากรณชมชนกะเหรยงในเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญ

นเรศวร”.(วทยานพนธมหาบณฑต คณะสงคมและ มานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร: กรงเทพฯ,2534) 8 ด ารง ทายานน , เกดเปนก ามชวตและหมบาน (Being KAMMU my village, my life) แปลโดย ปราน วงษเทศ (กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2548) : กระบวนการเดยวกนนไดเกดกบกลมชาตพนธทสงในปะเทดลาวดวย 9 กรรณการ พรมเสาร และ เบญจา ศลารกษ,ปาเจดชนปญญาปราชญจากค าบอกเลาของพอหลวงจอน โอโดเชา (กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตง, 2542) 10การทผเขยน หาหนงสอนมาอานเปนผลมาจากการอานบทความในมตชนรายสปดาห ของ นธ เอยวศรวงศ ความรสกขณะนนประมาณ “โอ...ขนาด อ.นธยงยกยองถง

เพยงน” 11 พอเลปา, กลยาและวระศกด ยอดระบ า.(คนปกากะญอ.กรงเทพฯ:ปจจบน,พมพครงท 4, 2537) ; บอโพ, ชวตขาปากะญอ ( กรงเทพฯ:ส านกพมพสารคด,(2540) ;ศวกร โอโดเชาและคณะ, “กระบวนการเรยนรโดยใชนทานชมชนเปนสอกลาง ชมชนบานหนองเตา อ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม”,(รายงานวจยเพอทองถน ส านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย,2548) ; ทพวมล วรรณชยและคณะ “การเปลยนแปลงประเพณมดมอของชาวกะเหรยง บานวดจนทร ต าบลแจมหลวง อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”(โครงการยววจย

ประวตศาสตรทองถนหมบานวดจนทร ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย,2552) ; สรนญา เลายาง และ ประพนธ นาบญ, ทองถนของเรา ชาวเขาแหงหมบานกะเหรยงมdownload available 22nd Jan2010 at

http://203.172.209.60/sansai/homepage/sirinya/index.html 12 ปาสกาล ข เชว,มาจากแดนผดบปาฏหารแหงโชคชะตาของพมาคนหนง (From the Land of Green Ghosts: A Burmese Odyssey) แปลโดย ประสทธ ตงมหา

สทธกล, บรรณาธการโดย พจนา จนทรสนต (กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, 2548) 13 ด ารง ทายานน , เกดเปนก ามชวตและหมบาน (Being KAMMU my village, my life) แปลโดย ปราน วงษเทศ (กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2548)

4

กรรมพฒนาของประเทศลาวซงดจะด าเนนไปในโครงเรองเดยวกบ “ยค หลง พ.ศ. 2530”ของขวญชวน เพยงแตเปลยนฉากประเทศและตวละครเทานน

งานเหลานจะท าใหเราคอยๆเขาใจวธการรหสทางสงคมวฒนธรรมดงเดมในภมภาค เปรยบเสมอนโบราณวตถในโบราณคดแหงถอยค าภายในวฒนธรรมอนสลบซอน ความรสกทยงสดเกยวกบขาว, ผ, ขวญ ของกะเหรยง นาจะเกยวของกบวฒนธรรมรวมพนทเชนสยามและวฒนธรรมมลายมสลมรวมดนแดนคาบสมทรมลายา, และ ชวา14 หรอแมแต ญปนในการมสวนรวมทางวฒนธรรม ในแงของ บานยกพน,ท านาขาว,หมกสาเก,เลยงและเสยงทายไก15 ขอบเสนพรมแดนแหงรฐชาตทสมมตรวมกพราเลอนจางลง

การศกษาวฒนธรรมทยงมชวตในประเดนเยยงนจงนาจะส าคญมาก เพราะจะชวยท าความเขาใจไดในฐานะมตสงคมวฒนธรรมรวมเดยวกน และพรอมกบปลดทงซงขวตรงขามของความเปน “คนนอก-คนใน”และ“สงคมเยน-สงคมรอน”แบบอยางของโคลด เลว สโตรสไปพรอมกน

แมวาในกลมวชาการวทยาศาสตรสงคมไดสะสมองคความร ทองถนและกลมชาตพนธกอนหนานนโดยมประเดนส าคญไดแก การท าไรหมนเวยนไมใชการท าไรเลอนลอย เปนการท าลายหรอรกษาปา, ศาสนาดงเดมและการเปลยนแปลงศาสนา, ชวตและการเปลยนแปลงในกระบวนการโลกภวฒน เชน สงคราม และ การอพยพแรงงานและคนพลดถน16 นอกจากนงานชาตพนธวรรณาพนฐานส าคญของสงแวดลอมสรรคสรางของกะเหรยงในพมาของมารแชลทไดมโอกาสเกบขอมลจ านวนมากหลากประเดนกอนทจะเกดวกฤตผนผวนทางสงคมการเมองในอกสองชวคนจนปจจบน17

สงคมไทยใกลชดกบวฒธรรมกะเหรยงมาตลอดเวลาหลกฐานในจตรกรรมฝาผนง และตพระธรรมในวดหลายแหงกตงแตตนสมยรตนโกสนทร บคคลกะเหรยงในภาพเหลานนถกน าเสนอเพอใชในการก าหนดปายใหกบทวางนนวาเปนพรานเพอก ากบการเปนเขตปาดง สงคมไทยในชวงประมาณ 50ปมาน ไดรบเอาแนวคดมาสรางวาทกรรมตอเนอง -การเวนระยะหาง และความเอนด และ สงสารทมตอวฒนธรรมกะเหรยง18 นาม“กะเหรยง”เคยนยมเปนค าตลาดแฝงนยเอนด/ดถกพบในงานประพนธของหลวงเมองและวานช จรงกจอนนต เปนตน

นอกจากนมการเรยกอนในทองถน เชน กะหรางในเขตเพชรบร และ ยาง ในภาคเหนอมกแฝงนยเดยวกน การเรยกตนเอง วา ปกาเกอะญอ (PAKARKNYOR, Pgaz K'Nyau19) กถอเปนการจดการอตตลกษณเพอหกลางวาทกรรมขางตนดวยชอ ชอปกาเกอะญอนเอกสารสวนใหญใหความหมายวา คน,ผคน,มนษย แตกพบความหมายทแตกตางจากงานวจยทองถนของสกว. ทอธบายวา “ปกา-เกอ-ญอ=เรา-จะ-งาย”20 ในชวงเวลาขณะท างานในสนาม ผเขยนสงเกตวา คนกะเหรยงใชค าเรยกตนเองวากะเหรยงเรยกตนเองอยางรสกเปนปกต

14 ชาหนอน อาหหมด, ภเขาอาถรรพ (Srengenge) แปลโดย กตมา อมรทต (กรงเทพฯ :โครงการจดพมพคบไฟ, 2543) : โปรดอานค าน าของผแปลเปนภาษาองกฤษ

Harry Aveling 15 อะกฌโนะโนะมยะ ฟมฮโตะ และ คณะไกกบคน : จากมมมองชวชาตพนธวทยา . ชมนาด ศตสาร แปล(กรงเทพฯ:อมรนทร,2550) 16 Decha Tangseefa. Taking Flight in CondemnedGrounds: Forcibly Displaced Karens and the Thai-Burmese In-Between Spaces. in

Alternatives: Global, Local, Political 31 (2006),p.405–429. 17 Harry Ignatius Marshall, The Karen People of Burma ,A Study in Anthropology and Ethnology,( Bangkok: White Lotus, 1997(1922)) 18 Jean1966(นามแฝง) กะเหรยงในจตรกรรมไทย ชมรมอนรกษจตรกรรมไทย เรอนไทย.วชาการ.คอม download available at 15jan2553

http://www.reurnthai.com/index.php?topic=2856.0 19 Joseph Seguinotte,SCJ,พจนานกรมปกาะกอะญอ-ไทย-ฝรงเศษ-องกฤษ Pgaz K’Nyau Dictionary/Dictionnaire,(กรงเทพฯ: ส านกพมพหนาตางสโลกกวาง,

2007) 20 ทพวมล วรรณชยและคณะ “การเปลยนแปลงประเพณมดมอของชาวกะเหรยง บานวดจนทร ต าบลแจมหลวง อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม,2552,หนา1.

5

แผนทชาตพนธกะเหรยงตงถนฐานอยระหวางสองประเทศ

พนทส าคญทผเขยนลงส ารวจภาคสนามระหวาง พ.ศ.2550-2552

ทมา: Perry-Castan~eda Library Map Collection, University of Texas Libraries, download available at (23th Jan 2010)

http://www.lib.utexas.edu/maps/middle_east_and_asia/burma_ethno_1972.jpg

http://www.lib.utexas.edu/maps/middle_east_and_asia/thailand_1974_ethnic_groups.jpg

กะเหรยงในจตรกรรมฝาผนงวดใหมเทพนมต,กรงเทพฯ (บน)

ทมา: Jean1966(นามแฝง) ชมรมอนรกษจตรกรรมไทย http://www.reurnthai.com/index.php?topic=2856.0 หนาไมทยงใชในชวตประจ าวน(ลาง)

6

การศกษาสถาปตยกรรมพนถนกะเหรยงในประเทศไทย หากการศกษาสถาปตยกรรมพนถนในประเทศไทย เรมจากคณาจารยรนบกเบกเชน อนวทย เจรญศภกล,ววฒน เตมย

พนธ,อรศรปาณนท,อน นมมานเหมนท ,ฤทย ใจจงรก, ภญโญ สวรรณครแลว กกลาวไดวาการศกษา “เรอนเครองผก”เรมจาก เสนอ นลเดช,สมใจ นมเลก และ วถการมองชนบทจากแงมมสนทรยเชงสหสมพนธสงแวดลอม เรมจาก เปรอง เปลยนสายสบ แลว

การศกษาทเกยวกบสถาปตยกรรมกะเหรยงกเรมตนจากงานศลปนพนธหลกสตรสถาปตยกรรมไทยของ ธรวรรณ สมะพนธโดยม อนวทย เจรญศภกลเปนทปรกษาในป พ.ศ. 2520นบเปนงานทมความรเรมและการอางองขามศาสตรขามสาขาอยางกาวหนาลกซง เปนเอกสารแรกๆทระบวาเรอนกะเหรยงเปนพนทและสทธอ านาจของสตรผครองเรอน อกทงแสดงรายละเอยดทางสถาปตยกรรมและการวางผงอยางละเอยดแสดงถงความเขาใจเชงสมพนธภาพในการศกษากะเหรยงโปวทบานแมจาง

“ชาวกะเหรยงถอวาบานเปนสมบตและสถานททางวญญาณของภรรยา ทจะอนญาตใหใครเขามาพกอาศยในบานหลงนนได แตถาเจาสาวเปนลกสาวเพยงคนเดยว ลกเขยจะแยกออกไปปลกบานไมได จะตองอยในบานพอตาแมยายตลอดไป” 21

นอกจากนยงมงานระดบรายงานในระดบปรญญาโทในบางรายวชา เฉพาะทเปนการศกษาเรอนกะเหรยง 30 รายการกระจายไปทวในเขตตงถนฐานกะเหรยงในประเทศไทย ในจ านวนนบางกลมมความสนใจพนทใกลเคยงกนอาทบรเวณ บานทงแก ในอ าเภอแมแจมอนเปนเขตตงถนฐานในสดสวนของกะเหรยงทถอดงเดมสง22 ท าใหการสอบทานเปนไปไดรวมกบการศกษาเชงสรปรายงานของนสตสถาบนราชภฎเชยงใหมเรอง เรอนชนบท ทมอบหมายใหนสตออกไปส ารวจตรวจวดรอบๆเชยงใหม จงมบานเรอนหลายกลมชาตพนธ และเสนอการศกษาเปรยบเทยบระหวางกนและกนในสถาปตยกรรมพนถนแตละชาตพนธเปนครงแรก23 สวนบทความวชาการของ จลพร นนทพานช นบเปนการศกษาสถาปตยกรรมพนถนของกะเหรยงทงลมน าชนแรกทใหขอมลคณภาพสงและการเปรยบเทยบทใหภาพการเลอกใชวสดทแปรผนตามทรพยากรแตละแหลง ผานเทคโนโลยทเหมาะสม

“หมบานใดอยใกลปาไมสกกจะมงหลงคาดวยแปนเกลดไมสกทงหมบาน หมบานใดอยใกลดงไมซางหมน กใชไมไผซางหมนท าหลงคา... บานทกหลงใชเทคนคเรอนเครองผก ใชสลกและเดอยสลบซบซอนจนเกดคณคาความงาม แมจะสรางและท าขนดวยมดและขวาน” 24

สวนวทยานพนธมหาบณฑตสถาปตยกรรมพนถนโทชนแรกไดแกงานของ อครพงษ ภาณพนธพงศ25 เปนการพยายามหาสมพนธระหวางระบบเกษตรกรรมในชวตประจ าวนกบสภาวะแวดลอมทางสถาปตยกรรมสรางขอสรปเฉพาะแผนผงหมบานและรายละเอยดในอาคารอยางไรกตาม ขณะนนยงไมมความรเรองบานสาธารณะ บลอหและแมเตาไฟแบบบลอะว

21 ธรวรรณ สมะพนธ, “เรอนกะเหรยงโปว หมบานแมจาง”, สาระนพนธประกาศนยบตรชนสง บณฑตวทยลยมหาวทยาลยศลปากร, 2520, หนา. 14 22 ทศพร โสดาบรรล, เรอนพกอาศยกะเหรยงสกอบานทงแกใต อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”, รายงานวชาเทคโนโลยการกอสรางอาคารสถาปตยกรรมไทยตาม

หลกสตรศลปศาตรมหาบณฑต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร,2543 จรญศกด จารธรนาท, “ เทคโนโลยการกอสรางเรอนพนถนของกะเหรยงสกอบานทงแกเหนอ อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”, รายงานวชาเทคโนโลยการกอสราง

อาคารสถาปตยกรรมไทยตามหลกสตรศลปศาตรมหาบณฑต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร,2542 23 สามารถ สรเวชพนธ และ สพล ปวราจารย, “เรอนชนบท”, สถาบนราชภฏเชยงใหมและ สถาบนเทคโนโลยราชมงคลพายพ เชยงใหม, 2537,หนา54-57 24 จลพร นนทพานช. “สถาปตยกรรมลมแมน าเงา Architecture of the Mae-Ngao Basin” ใน เอกสารประกอบการประชมวชาการนานาชาต สถาปตยปาฐะ

สถาปตยกรรมในดนแดนสวรรณภม, คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากรม ,2550 หนา165 25 อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน” : Houses of Paka-Kyaw Karen

: sustainabity and adaptability on cultural ecology in rotation farming วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต(สถาปตยกรรมพนถน)มหาวทยาลยศลปากร,2550

7

ตารางท 1 แสดงชอสวนอาคารในภาษาแตละกลมชน คดยอจาก สามารถและสพล , น.57

กลมชาตพนธ ไตโยน,คนเมอง

ลวะ กะเหรยง ไตใหญ

สวนอาคาร

กลมภาษา

ไต-กะได มอญ-เขมร ทเบต-พมา ได-กะได

บนได คนได บง คอ,กรอ คนไหล

ประต บะต โตะระเวพน

แกร พกต

ยงขาว หลองขาว

เกม บอพอ หลองขาว

แมเตาไฟ เตาไฟ โตะจะ พกคราป เตาเฟย

ชนวางของเหนอเตาไฟ

- กระ สกละ เขงเตาเฟย

ชนเหนอกระ,สกละ - กรอจอง สกโค -

เสารบชนวางของเหนอเตาไฟ

- - สกเตอะ -

ศาสตราจารย อรศร ปาณนท26 เสนอภาพการเปรยบ “แมเตาไฟ” ของกลมชาตพนธตางๆเชนในเรอน “ลว”, “กะเหรยงโปว”, ไทยด าในประเทศไทย กบ แมเตาไฟ“โทรจจา”ในอนโดเนเซย และ การศกษาแนวเปรยบเทยบสงแวดลอมสรรคสรางพหลกษณในสงคมอษาคเนย ดงขอความตอไปซงคดจากการพรรณาถง

“แมเตาไฟ”ของไทเขนเชยงตง “...แมเตาไฟ เปนศนยกลางของชวต ถอวา เกด อย และตาย ในบรเวณแมเตาไฟกลางบาน...เปนทหงหาอาหารเพอให

ชวตรอด และเปนทใหความอบอนยามหนาว เปนทใหความอบอนยามเจบปวยและ เปนทช าระลางรางกายใหสะอาดทงตอนเกดแลตาย...จงมความหมายแกชวตยงนก”27

นอกจากนผลการวเคราะหดานรปลกษณทางกายภาพระหวาง เรอนกะเหรยงกบเรอนไทด าวามลกษณะทวไปคลายกนอยางทคนโดยทวไปยากจะแยกแยะ นอกจากนแมเตาไฟกคลายกนมาก หากถอดผคนและของประดบออกจากเรอนแลวกจะไมมอะไรจ าแนกอตตลกษณทางวฒนธรรมของกลมชนทใชตระกลภาษาตางนได ประเดนจงอยทหากจะท าความเขาใจสถาปตยกรรมพนถนใหละเอยดขนแลว รหสทางวฒนธรรมทใชในการก ากบการอยอาศยจงตองถกพจารณาใหเขาใจควบคขนานสมพนธกบรปลกษณของเรอน-สงแวดลอมสรรคสรางไปพรอมกน

26อรศร ปาณนท, ปญญาสรางสรรคจากเรอนพนถน ปาฐกถาศลป พระศร ครงท๕ กรงเทพฯ:มหาวทยาลยศลปากร, 2543, หนา 69 และ หนา 97 27 อรศร ปาณนท และ คณะ, เรอนพนถนไทย-ไท สรปโครงการวจย ภมปญญา พฒนาการและความสมพนธระหวางกนของเรอนพนถนไทย-ไท คณลกษณะของ

สถาปตยกรรมสงแวดลอมในเรอนพนถน,ส านกงานคณะกรรมการสนบสนนการวจย,2551, หนา 46

8

เตาไฟ “ลวะ” ตดจากภาพลายเสน อรศรปาณนท

เตาไฟ กะเหรยงโป

ตดจากภาพลายเสน อรศรปาณนท

เตาไฟ “ไทด า” ตดจากภาพลายเสน อรศรปาณนท

บทความตอไปนเสนอความรความคดบางประการทเปนเพยงการขยายความสมมตฐานขางตนใหแนวทางในการท างานวจยเพมเตมในโอกาสทจะไดทบทวนและยอนแยงมมมองเดมทใชประเมนคณคาทางสถาปตยกรรมและสงแวดลอมสรรคสรางโดยทวไป ทงนการศกษากลมชาตพนธกะเหรยงทกวางทางภมศาสตรและลกทางประวตศาตรในพนทของการเชอมโยงเชอมตอยอมเปนหนทางเขาใจตวตนของกลมชาตพนธและเปนการสะทอนยอนคด(Reflexivity)ใหเขาใจถงความเปนมาของสงคมเอเซยอาคเนยทประกอบสรางตวตนของเราเอง

2.สงแวดลอมสรรคสรางของกะเหรยง การตงถนฐานของกะเหรยงเปนฐานคตเดยวกบทพวกเขาท าไรหมนเวยน คอ การตงถนฐานกหมนเวยนไปใน

ภมประเทศทภาษาวชาการปจจบนอาจเรยกวาตามขดจ ากดของสมดลยทรพยกรธรรมชาต จงไมงายทจะจ าแนกการตงถนฐานหมบานตามอายการตงหมบาน ในประเทศไทยอาจจ าแนกการตงถนฐานกะเหรยงอยางหยาบเปนสองกลม คอ กลมทนาจะเปนกลมดงเดมซงขวญชวนอางถง เรนารด(2002)คาดวาอาจมอายตงถนฐานกอนชาวโยนก คอ มากกวาพนหารอยป28 ในพนทลมน าของแมน าสาละวนตอนบนอนรวมไปถงบางสวนของประเทศไทย กะเหรยงตงถนฐานอยในระหวางทราบและทสง29 ในบรเวณเทอกทวเขาถนนธงชย ในพนทอ าเภอตอไปนคอ แมแจม,เสมง,แมวาง,แมรม,จอมทอง, ดอยหลอ ในจงหวดเชยงใหม เรอนกะเหรยงกลมนมขนาดกระทดรดมแมเตาไฟตงอยศนยกลางบานอนเนองมาจากวฒนธรรมทใหความส าคญกบแมเตาไฟในชวตประจ าวนในหลายมต และ ดวยภมอากาศทหนาวเยนอนเปนกลมทบทความนเลอกศกษาในรายละเอยด

กลมตอมากมอายการตงถนฐานตงแตสรอยปลงมาโดยยายถนจากเหตผลความขดแยงทางการเมองทงในรฐพมากบมอญ และ ระหวางรฐไทย ครงส าคญในรชกาลพระเจาอลองพญา กะเหรยงกลมนมทงทตงถนฐานรวมกบกลมแรก และ กระจายอยในสวนอนของประเทศ เชนเดยวกนในพนทระหวางทราบและทสง เปนทตงหมบานกะเหรยงในภาคเหนอตอนลางภาคตะวนตกและภาคใตตอนบน

เรอนของกะเหรยงกลมนมขนาดพนทบานใหญกวากลมแรกแมสวนหนงจะนบถอศาสนาดงเดมแตเสนทางสบสานในประวตศาสตรทแตกตางซบซอนกท าใหมรายละเอยดแตกตางกน เตาไฟของบานกลมนมต าแหนงแหงทของครวและแยกสวนนอนอาจบางฤดกาลออกไป เชนเดยวกน นอกจากปจจยทางสงคมวฒนธรรมแลว ปจจยทางภมศาสตรมสวนอยางมาก เชน บานในหมบานกะเหรยงในอมผางจงหวดตากนยมใชไมเนอแขงซงขนอดมสมบรณในภมประเทศแถบนมากกวาไมไผซงอาจมผลใหขนาดบานใหญกวาบานในกลมแรก

สวนบานกะเหรยงในเพชรบรและภาคกลางมขนาดใหญเชนกนในแบบผงทตางออกไปและแมวาจะใชไมไผมากแตแมเตาไฟอยในครวและท าดวยล าตนไมไมใชไมไผ เปนไปไดวา อากาศทมความชนและความรอนกวากอาจเปนปจจยใหต าแหนงแมเตาไฟขยบจากศนยกลางคอนไปอยในครว เนองจากควนและความอบอนแหงไฟไมชวยใหสบายขนในเวลาสวนใหญในปฎบตการประจ าวน เชนกลมแรก สวนกลมทละศาสนาเดมเปนเวลานานๆโดยไมท าพธกรรมทแมเตาไฟอกแลวพบวาใชไมจากตนไมประกอบสรางเตาไฟแทนไมไผรกษารปลกษณอยางทเคยอยเคยชน

28Ronald D Renard ,”On the Possibility of Early Karen Settlement in the Chiang Mai Valley” in Inter-Ethnic Relations in the Making of

Mainland Southeast Asia and Southwestern china.Hayashi Yukio and Aroonrut Wichienkeeo eds. Bangkok: Amarin Printing and Publishing.2002 อางถงใน ขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา”,( 2546) น.8

29 Yoko Hayami, Between Hills and Plains Power and Practice in Socio-religious Dynamics among Karen,(Kyoto: Kyoto University Press,2004) ,p.1

9

ผงบานกะเหรยงเชยงใหม ลายเสนโดย จตพล องศเวช

ผงบานกะเหรยงตาก ลายเสนโดย จตพล องศเวช

ผงบานกะเหรยงเพชรบร ลายเสนโดย จตพล องศเวช

2.1 จ าแนกและนยามประเภทหมบานและสถาปตยกรรมกะเหรยง มโนทศนเรองหมบานและบานของกะเหรยงสะกอรใชค ารวมไดเชนเดยวกบไททใชบานในความหมายหมบานดวย ไดแก

ค าวา “ฮร” , “ปฮร”,“ฮรปร” แปลวา บาน และแปลวา หมบาน หมบานมกตงอยทชายเขาระหวางทราบเชงเขาตามขอสงเกตของฮายาม มสถานทรวมกนของหมบานไดแกปาเดปอ ปาพธกรรม บางหมบานอาจม “ตรอะห”และ “โขห”คอลานท าพธรวมกนและสถปเจดย หรอบางหมบานพนทสาธารณะอาจเปน บลอะวหรอบานสาธารณะซงหายาก หากเปนหมบานทมเบลาะวเรยกหมบานวา “ฮรบลอะว” หากเปนหมบานทมเจดยจะเรยกหมบานวา ฮรถอโขห ค าทเกยวเนอง “เซปฮร” แปลวาตนสก

ค าวาตวเรอนโดยเฉพาะ หรอ หนวยอาศยครอบครวในบานยาว30 นน กะเหรยงเรยกวา“เดอ” โดยบาน“เดอ” แตละหลงอาจม “บอพอ”(ยงขาว)และ “ชอวคาโค”(บานไก)แยกเปนอกสวน ตวบานวางขนานแนวระดบ ลดหลนกนไป มกฎเฉพาะเชน ไมแทรกเรอนสลบสายเครอญาต และ หลกเลยงการวางแนวทตรงกน ส าหรบยงขาวและบานไกตองปลกในระดบทต ากวาตวบานเสมอ ใตถนของยงขาวอาจเปนคอกหม เพอชวยไมใหสตวกดแทะเขาถงขาวในยง ใตถนบานบางหลงกเปนทพกววควาย31

30 Marshall,H.I., The Karen People of Burma: A Study in Anthropology and Ethnology. .(1922)(Bangkok: White lotus,1 997) page 315 31สรนญา เลายาง และ ประพนธ นาบญ, ทองถนของเรา ชาวเขาแหงหมบานกะเหรยงมdownload available 22nd Jan2010 at

http://203.172.209.60/sansai/homepage/sirinya/index.html อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน”,2550

10

ชอวคาโค-ท

ไก(Shorkarkoh) บอพอ-ยงขาว (Bueporr) ผงบรเวณของ “บาน-ทไก-ยงขาว” ลายเสนโดย จตพล

องศเวช ลกษณะทวไปนใชกบบานสวนใหญทงหมบาน แตหากเปนบานหวหนาหมบานแลวอาจมขอแตกตางคอใตถน

บานอาจมทงเลาหมและบานไก เพราะความสะดวกดานการประกอบพธกรรม ผเขยนจดประเภทอาคารทนาจะมนยส าคญตามวฒนธรรมกะเหรยงจ าแนกเปนสประเภท ไดแก แดร,โขห,บลอห และ

เดอ (หางนา-สถป-โรง-บาน) จะกลาวตอไปตามล าดบ แดร แดร คอ เรอนในไรหมนเวยน เรยกวา “แดรคห”หางไรและ เรอนในนาเรยกวา “แดรช”หางนา แดรนบางหลงมขนาด

ใหญกวา หางนา หรอ เถยงนาของคนในพนราบมาก เรยกวาขนาดเทาๆกบบาน “เดอ” โดยเปนเรอนทคนทงครอบครวขณะท างานในนาใชพกอาศยรวมกนเชนเดยวกบบาน ผวจยยงไมมโอกาสศกษาภายในอาคารประเภทนอยางละเอยด ความเขาใจตอไปนมาจากค าบอกเลา กลาววามนมแมเตาไฟอยภายในเชนเดยวกบบาน(เดอ)ในหมบาน(ปร) ขนาดของบานกใกลเคยงกนแตใชวสดทหยาบกวา เทาทพบแดรสวนใหญใชหลงคาสงกะส ในขณะท “เดอ” สวนใหญมงดวยวสดจากใบพชทงทอยในหมบานเดยวกนอาจเปนไดวา “ทศนะเรองอะไรส าคญอะไรใหญอะไรดของกะเหรยงไมใชราคาหรอความคงทน”

โขห โขห คอ สถป ทท าดวยฟากไมไผถมทราย และ กอนหนวางประดบ ขนเปนรปพรามดแบบขนบนไดหาชนสงประมาณ

หนงเมตรยสบเซนตเมตรปกไมไผทสงขนไปเปนยอด และทมมทงสมไมไผสงขนไปเชนกน โขหแบบดงเดมจะตงอยในพนทวางนอกหมบานทรองรบผคนได เรยกวา “ตรอะห” รอบๆพนทเปนทนงไม เรยกวา “โจโม” ภายในมสามสวนเรยกกนตามแนวศนยกลางพนทคอ โขห สองดานดานหนงเปนศาลเพยงตาเรยกวา “ตะม” อกดานหนงตรงแนวกนเปนเสาธงสงทเรยกวา “ซาโดกะห” เอกสารบางฉบบระบวาเปนสถานทตองหามส าหรบคนนอก

โขหหรอเจดยนหากชมชนเปลยนมานบถอพทธศาสนา กอาจพฒนามาเปนเจดยพระธาตในพทธศาสนาได เรยกวา “กอรมอรโขห” จะเสนอการเปลยนแปลงนในสมมตฐานในการตความตอไป บลอะว

หมบานหนงจะมสถานทสาธารณะส าหรบพธกรรมประจ าหมบานอาจเปนปาเดปอหรอ เปนโขหและตรอะห อยางไรกตามบางหมบานอาจปลกบานเพอเปนบานสาธารณะดวยกได หากหมบานนนมครวเรอนมากกวา สามสบครวเรอนและสามารถสรางบลอะวใหส าเรจในหนงวน บานนอาจใชเพอทพกส าหรบผมาเยอนและท าพธกรรมประจ าหมบานไดตลอดป ส าหรบกะเหรยงดงเดมในพนทใหญเทอกเขาถนนธงชยแลว บลอวเปนสงสาบสญทางประวตศาสตรไปแลวสองสามชวคนกอนหนาน ผเฒาผแกทนเหนแตซากเสาบลอวเทานน โดยสาเหตทเลกไปเกยวของกบโศกนาฏกรรมครงหนงซงมผตายจ านวนมาก

11

รปผงอาคารแบบบานยาวท 32วาดขนในป 1916 ระบ “บลอะว” (Blaw) ในหองส าหรบแขกผมาเยอน ขณะท าการศกษาคนพบ บลอะว หลงหนงในหมบานหวยโตง อ.เวยงปาเปา จ.เชยงราย ซงหมบานนไมมเขตตดตอกบ พนทผนใหญ (patch)ทกะเหรยงตงถนฐาน คอ เปรยบเหมอนเปน เกาะ(Island)ในทางนเวศวทยาภมทศน

“บลอะว” ทผเขยนพบในการศกษามลกษณะเปน บานยกพนขนาดเลกทคนจ านวนหนงจะนงหนหนาเขาหากนลอม เตาไฟ ได เตาไฟของบลอวนนวางอยในต าแหนงซงชวยแบงเขตนน การหนหนาเขาหากนมมมองในผงเปนรปตวย โดยมการระบเขตของผอาวโสชดเจนในสวนกนตวย หนหนาไปทางประตทางเขา เสาเตาไฟ-สกเตอะ-แบบใชไมไผบงเสนผาศนยกลางล าใหญกวายสบเซนตเมตรสตน แตกลบทศจากเตาไฟบานโดยทวไปพงลงดนฝงลงไปในแผนดนโลกเบองลาง อนงต าแหนงหวหนาหมบานทเรยกวา ฮโข (โข,โคะ-ค านแปลวาตน หรอ หว ใชกบหวพชในดน, ตนน าล าธาร และทเกบของทอยระดบศรษะในบานดวย -คนละค ากบทแปลวา สถป) นนหากเปนหมบานทมบลอว กเรยกหวหนาหมบานวา บลอวโขกได และในแงสถาปตยกรรม บลอวจงจดอยในบานประเภทหนงดวยทจะกลาวถงตอไป

32 Marshall,H.I., The Karen People of Burma: A Study in Anthropology and Ethnology. .(1922)(Bangkok: White lotus,1 997) page 59

12

2009 Blaw in Village ,Chiangrai (บน) หางนา แดรช แมขะปร เชยงใหม (ลาง)

1916 Marshall’s Drawing “Blaw in LongHouse”, Burma (บน)

ตรอะหและโขห บานกยตะ แมจน อมผาง ตาก(ลาง) เดอ,เดอเคอ เดอหรอเดอเคอ คอตวบานหรอเรอน การจ าแนกตอไปนมฐานจากต านานหรอนทานก ากบบาง เดอบางแบบอาจไมมอย

จรงไดเทาๆกบรอการคนพบเชน บลอวไปแลว มดงน เดอหมอ บานเพศหญง กคอบานโดยทวไป เดอควา บานเพศชาย ไมพบในการส ารวจแตเปนบานทกลาววามสนหลงคาไขวคลายกาแล พบรปในสารานกรมกะเหรยง

โปและ งานของ ธรวรรณ สมะพนธ 33 เดอจอปา บานเจาเมอง หมายถงตวเอกตวหนงในนทานกะเหรยง เปนบานใหญมหลงคาเจดชนอนนนาจะเปนบานใน

ต านาน เดอพลอแคว บานเดกก าพรา อาจเปนบานโดยทวไป เดกก าพราเปนตวเอกในนทานเชนกน เดอพหมอแม บานแมหมาย ผเขยนพบบานนหลงหนงทกยตะ ลมน าแมจนในจงหวดตาก บานแบบนเปนประดษฐกรรม

ทางสงคมกะเหรยงอยางหนงส าหรบผอาวโสเพศหญง โดยสมาชกจะรวมปลกบานหลงนอยส าหรบผอาวโสเพศทไมมทายาทโดยตรง ในพนทใจกลางของหมบานเพอทจะไดรบการดแลจากสงคมทงหมบาน ส าหรบผอาวโสเพศชายหากไมแตงงานหรอไมมทายาทจะอาศยอยกบเพอน ญาต หลาน เวยนกนไป คลายชวตของเดกชายทแวะเวยนไปนอนทบานเพอนๆในหมบานไดตลอดเวลา ไมมบานพอหมายในวฒนธรรมน อนงMarshall34 ไดกลาวถงสงคมรกรวมเพศทเขาพบไวดวย

33 สจรตลกษณ ดผดง และ สรนยา ค าเมอง, สารานกรมกลมชาตพนธ กะเหรยงโป, (นครปฐม: สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรม มหาวทยาลยมหดล,2540) หนา 9 ธรวรรณ สมะพนธ, “เรอนกะเหรยงโปว หมบานแมจาง”, สาระนพนธประกาศนยบตรชนสง บณฑตวทยลยมหาวทยาลยศลปากร, 2520, หนา. 92 34 Marshall,H.I., The Karen People of Burma: A Study in Anthropology and Ethnology. p.21

13

เดอพหมอแม

3.บานและภายในบานของกะเหรยง เมอแรกท างานภาคสนามเรองน นอยครงทการสนทนาจะเกดในบรเวณแมเตาไฟครงหนงผเขยนกบพะตคน

หนงสนทนาในบรเวณทเปนแมเตาไฟในบาน ซงผเขยนเหนเปนเหตอนบงเอญและรสกเปนสามญธรรมดา ลกชายของเขาทกลาวภายหลงวา ไมเคยมคนนอกกลมวฒนธรรมคยกบพอในบรเวณนมากอนท าใหขาพเจาตองกลบมา ฉกคด ตงค าถามและพยายามหาค าตอบดวยสมมตฐานทวานาจะมรหสทางสงคมอยในสงแวดลอมสรรคสรางของพวกเขา

เมอสตรและบรษแตงงานกน เขาและเธอไดเปลยนสถานะจาก “ผเยาว” ไปส “ผเฒา” ในการณนเขาและเธอตองเปลยนเครองแตงกายใหเหมาะสมกบสถานะใหมซงเครองแตงกายนนยอมแฝงรหสทางสงคม 35 ส าหรบสตรกะเหรยงการเปลยนสถานะนท าใหเธอเขาสภาวะทเปน “องคแหงผลตภาพ” เธอจะไดรบไกตนตระกลหนงค เรยกวา ชอวโคทห และหมตนตระกลหนงค (ทอรโคทห) ซงจะไปออกลกออกหลานขยายพนธเชนเดยวกบการคาดหวงในความเปนองคผลตภาพในครอบครวใหมทเธอเปนเจาของ36

ตวบาน ใตถนบานเรยกวา “เดอพาลา”นนประกอบไปดวยสวนพนทซงมหนาทใชสอยตางๆโดยทวไปไดแก - เปนทใชเกบฟน “ซ

อหมอทร”ซงส าคญมากในชวต –เปนทต าขาวเปลอก “เชอยอโคห”และสวนเปยกของพนท “ทโขวหลอ” ซงอาจเปนมมโปรดของหม หรออาจใชเปนทเพาะช าตนไม ซงเปนใตถนสวนทตงอยใตทน า

“ทเตอหลอ” บนบาน สวนพนดนขางบานเรยกวา “เดอคอท” ตวเรอนเปนบานยกพนบนโครงสรางไม มวธการกอสรางทนาสนใจ เชน การขดหลมเสาทจะเรมตนทเสาเอกกลางบาน

แลวเวยนท างานเปนแนวกนหอย37 บนเรอนยกพน ประกอบดวยพนทสสวนซงจะอธบาย ดวยการถกปดลอมจากความเปนขางนอกถงขางในไดตามล าดบ

ดงนคอ สวนทหนงสวนชานบานแดดสองถง “โตนาจ”, “ตานาเจ” สวนทสองเปนชานบานในรมหลงคาเรยกวา “โตโขห” สวนทสามยกระดบพนจากสวนทสองใหนงไดเรยกวา “จอแปละว,จอแปละ” และสวนสดทายถดจากประตสภายในบาน “เดอป”ตอไปจะกลาวถงแตละสวน

35 ผใหสมภาษณผหนงกลาววา หากเขาเหนสตรในชดขาวเชวาแลวจะมความอยากเกยวพาราสและอยากแอบชมถน แตถาเปนหญงแมคนเดยวกนในชดด าเชซอนเปนชด

ของหญงแตงงานแลวกลบไมมความรสกทางเพศแมเหนเชซแขวนอยตามบานทอนเหนแลวกจะคดถงแมอยากกลบบาน และบอกดวยวา ลวดลายในเสอเชซของหญงนนปกไวไลผทท าใหผชายเหนแลวรก ผเขยนเหนวารหสทก ากบสงคมอยในเสอผากะเหรยงนท างานเขมแขงในสงคมทโครงสรางไมสลบซบซอนไดราวกบเปนกฎหมายรฐธรรมนญ

36 Kwanchewan Buadaeng 1999 “The Karen Ancestor Spirits : Cut off and Bound Up” in 7th Internatiional Conference on Thai Studies, Amsterdam,4-8July1999 , p.3

37 อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน”,2550 น.130-132

14

“โตนาจ”, “ตานาเจ” พนสวนนท าดวยไมไผทงล ากลมเพอไมใหขงน าใชเปนทตากแหงอาหารเมลดพชและอนๆ พบบอยๆวาสวนนตดตอกบสวนทน า(ทเตอลอห)ซงเปนทเกบคนโทโองดนเผาหรอภาชนะใสน า น าทตกลงไปสพนดนบรเวณ “ทโขหลอห”เบองลาง ทกลาวไปแลว

“โตโขห” พนสวนนอาจใชไมไผทบแผ ปฟากหรอ ปไมกระดานกได อาจมราวกนตกซงท าใหนงพกผอนในพนทนไดดในทานงกงนอนยดขาหลงพงฝาหรอราวกนตกทเอยงรบสรระ บนไดทขนมาจากระดบดนมกจะเชอมตอในสวนนเพราะอาจเขาถงบานไดแมฝนตก บนไดเรยกวา “ขลอห,โขลห” ทระดบดนวางบนยกพนเรยกวา “ขลอหท” ซงใชเปนทเชดเทาเชดฝนกอนขนบานหากใชรองเทากมกจะวางอยในบรเวณน ตวบนได “ขลอห” นอาจเอาไมบางขนออกไปหรอยายบนไดออกไปได เพอปองกนสตวขนบานเวลาผคนไมอยในบาน บน“โตโขห” อาจมทเกบอปกรณในหลงคาหรอท าชนหรอทเสา เพอเกบอปกรณประมงลาสตว หรอหากบานเลยงชางกจะเกบอปกรณจ าเปนในบรเวณน

“จอแปละว,จอแปละ” เปนสวนยกพนถดจาก“โตโขห” มกยกพนในระดบทใชนงไดดวย ถอเปนพนทส าหรบบรษเพศของบานจงเปนทซงลกชายทเรมเปนหนมรวมถงเพอนๆของเขาใชเปนทหลบนอน เปนทพกผอนรบแขกของพอบาน ในสวนนจะมหงบชา “เปอหจอโคห”ซงอาจเปนผฝายชาย หรอ รปพระครสต หรอ พระพทธรป ขนอยกบการถอศาสนา อยางไรกตามผเขยนพบวาสวนใหญของบานทเปลยนศาสนาไปแลวจะเปลยนสญญะทางศาสนาทสวนน สวนภายในบานในพนทของผหญงซงอนทจรงไมมสญญะเฉพาะทระบอยางชดเจนจะยงคงเปนพนทวฒนธรรมดงเดมอย อยางไรเสย “จอแปละ”กยงมสวนเปนพนทของหญงดวยอยดโดยอาจมทเกบของทระดบฝาเพดานเรยกวา “เซอปาโคห,ซาปราโคห”ซงอาจเกบอปกรณท าเชอก อปกรณทอผา และภาชนะสานขนาดใหญแมวาจะเปนพนทของผชายทสดแลว

“เดอป” ภายในบาน ทจะขยายความตอไปนเปนของกะเหรยงดงเดมเทอกเขาถนนธงชยเทานน จะประกอบดวยหองโถงใหญ มแมเตาไฟ “พคาป”, “หมอลอห”ตงอยทศนยกลางบานแบงพนทนอนเปนสองสวนคราวๆสวนทใหญกวาเรยกวา “พะแวแล” สวนทเลกกวาเรยกวา “พะแวโพ” และอาจมหองนอนบตรหญงวยเจรญพนธเรยกวา “ลามโคห”

ชนเกบของภายในบานทระดบลางเรยกวา “จอนอค” หากสงขนไปเปนชนเกบของทระดบชายหลงคาเรยกวา “จอโนโคห” หากเปนพนยน(Cantilever) ออกจากแนวเสาเชงรอบตวบานทจะเกดหากแนวผนงรนถดเขามากจะกลายเปนทเกบอปกรณทใชเกบอปกรณมน าหนกไดวางจากนอกบานทเกบของนเรยกวา “ตดเสอเนอ”อยใตหลงคาชายคาเรยกวา “ตดซอซะ”

ผงบานทวไป และค าเรยกสวนตางๆ ลายเสนโดย จตพล องศเวช รปตดบานทวไป และ ค าเรยกสวนตางๆ ลายเสนโดย จตพล องศเวช

15

เพศสภาพกบบาน ประเดนเรองความสมพนธกนระหวางเพศสภาพกบบาน เปนสงทนกมานษยวทยาไดใหขอสงเกตมาแลวโดย Hicks ให

ความเหนไววาในภาษาองกฤษ ค าตอไปน ซงแปลวาหอง, มดลก,หลมศพ ตางเปนค าพองเสยงกน จงนาจะเกยวของกนและกนมาแตครงโบราณ (Rooms, Wombs,Tombs)38

ส าหรบวฒนธรรมกะเหรยงบานกะเหรยงถอเปนสมบตและเปนรางเสมอนของสตรเจรญพนธและเปนพนททางจตวญญาณของภรรยา สตรมสทธสมบรณเหนอบานทจะอนญาตหรอไมอนญาตใหใครมาพกอาศยดวย

หากสามเปนฝายเสยชวตกอน บานจะถกรอเปลยนเพยงบางสวนเชนฝาผนงหนา “กอรพา” บนได “โขลห” หรอ ชายคา “ตดซอซะ” โดยสงทรอจะถกทงไปไมน ามาใชอก ขเถาในเตาจะถกโปรยตามระหวางน ารางศพชายไปฝงในปาชา

แตกตางไปโดยสนเชงหากภรรยาเปนผเสยชวตกอน บานทงหลงจะถกรอท าลายเชนเดยวกบรางกายทลวงลบ ไกตระกลและหมตระกลหรอลกหลานของมนจะถกบชายญเพอพธกรรมและเปนอาหารในพธศพ บานถกรอท าลายเพราะเปนองครางกายแหงหญงรวมไปถงอวยวะทส าคญยงของความเปนตนก าเนดชวตของหญงกะเหรยงคอมดลกไดแกเตาไฟ-ดวยความอบอนชวตชวาทมนไดใหกบครอบครว

นอกจากเพศสภาพแหงชายและเพศสภาพแหงหญง วฒนธรรมกะเหรยงยงใหความส าคญกบอวยวะแหงองคก าเนด เชน รก และ สายสะดอ อาจจดอยใน เพศสภาพแบบพเศษทชวยยอนแยงตงค าถามกบการแบงขวตรงขามของเพศสภาพ

4. เสาเตาแมเตาไฟกะเหรยง : สกเตอะและไมรบขวญ ในภมภาคเทอกเขาภาคเหนออนเปนทตงถนฐานของบรรดาชาวเขา นน ภมอากาศคอนขางแหง ลมพดแรง และหนาว

เยนกวาพนราบและสวนอนๆของประเทศ อณหภมเฉลย 8.7-20.1 องศาเซลเซยส ส าหรบกะเหรยงเขตนแลวแมเตาไฟจงส าคญมากสองดานคอการหงหาปรงอาหารและการใหความอบอนสบายในการใชชวต เหมอนเตาผงในเขตหนาว แมเตาไฟใหบรรยากาศแหงครอบครวอนอบอนในชวตประจ าวนยามค าคน ควนนอยๆรกษาองคประกอบจากตนไมของบานและขบไลแมลงรบกวน ความรอนทใหความอบอนจะกรนลอยขนสทสงซมออกไปจากชองรเลกๆ และใหอากาศเยนสดชนซมเขามาแทนทอยางชาๆ

ในความเปนเตาแหงการปรงอาหาร มนเปนทเกบ เมลดพนธ กวาสามสบชนดทจะถกปลกโปรยในนาไรรวมกบขาวไร การท าไรไดรบผลตผลจปาถะทจะอยในชวตประจ าวนไปดวยทจะเปน ขนม, ของเลน,สงใชสอย,ผา ฯลฯ ชนวางยงเปนทเกบถนอมอาหารเนอและปลารมควนแหงและเครองเทศสมนไพรใหพรอมใช เปนทเกบอปกรณซงนอกจากเปนอปกรณท าครวแลวอปกรณเหลานยงเปนเครองใชในทางพธกรรมรวมดวย เชน หมอ-หนาผากชน, ชอน-หางลง, ไมคนขาว-หางอคาง “ลอนโดควา”, “หนอโดควา”, ไมเรยกขวญ “หนอเพาะกระ” อปกรณเหลานท าดวยไมไผเชนเดยวกบพนไมฟากในบรเวณท าพธกรรมเอาะแคร

เตาไฟในชาตพนธ รปทรงแมเตาไฟกะเหรยงทมเสาสตนรบชนเกบของ มสวนคลายแมเตาไฟของลาวโซงทมเสารบชนเชนเดยวกนทงเรอน

กะเหรยงกมรปทรงหลงคาทคมต าในเรอนยกพนสงกมสวนคลายเรอนทรงกระดองเตาของไตทรงด า,โซง สงส าคญทจ าแนกเรอนของทงสองกลมชาตพนธคอ ไวยากรณก ากบเรอนในผงเรอน กลาวอยางสรป เรอนโซงประกอบดวยพนททแยกชดเจนระหวางสองเพศสภาพ เชน ชายและหญงจะขนสเรอนดวยบนไดทอยคนละดานของเรอนและมพนทรวมบรเวณเตาไฟ39 ในขณะทเรอนกะเหรยงเปนสทธของหญง ไวยากรณเหลานมไดพมพแจกผมาเยอนหรอแมแตนกวจยทเปนคนนอกกยากจะจ าแนกและสงเกตหากไมทราบมากอน ทงเรอนพนถนในภมภาคตางใชวสดทองถนรวมกในสดสวนอาคารทแมแตกตางกนอยบางกนบวายากจ าแนก

นอกจากกะเหรยงกบโซงแลว เตาไฟของกะเหรยงกบลวะทอยรวมพนทรวมภมอากาศกนบวานาสนใจ เตาไฟลวะมชนวางสงของเหนอแมเตาไฟทเรยกวาตานมประโยชนใชสอยและจ าเปนตอพธกรรมในชวตประจ าวนคลายคลงกนแมวาเตากะเหรยง

38 D.Hicks. Tetum Ghosts andKin,(Palo Alto: Mayfield,1976) P.3 cited in Roxana Waterson, The Living

House,An Anthropology of Architecture in South-East Asia, (London: Thames and Hudson,(1990)1997), page.197

39 โชตมา จตรวงศ . “เรอนไทด า: กรณศกษาเพชรบร” วทยานพนธปรยญามหาบณฑตสาขาสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540 อางถงใน อรศร ปาณนท, ปญญาสรางสรรคจากเรอนพนถน ปาฐกถาศลป พระศร ครงท๕ กรงเทพฯ:มหาวทยาลยศลปากร, 2543 น.97

16

จะมเสาสเสาขนไปรบชน สวนลวะแขวนชนทผกเปนชนๆ หอยกบโครงสรางสวนบนของเรอน ซง40คลายกบแมเตาไฟในบานยาว(Long house) ของชาว โทรจจาและ คาโรบาตกในอนโดเซย

ภาษาลวะจดอยในตระกลภาษามอญ-เขมร ภาษากะเหรยงจดในกลมตระกลทเบต-พมา ในการลงศกษามรายงานพบวาในงานศพลวะมล าดบงานคลายกะเหรยง ทงกะเหรยงในหมบานขางเคยงยงเขารวมในการขบล าน างานศพ ในพธศพลวะดวยภาษากะเหรยง41

เตาไฟเรอนกะเหรยง ผงแบบเตาไฟ:สกเตอะเดอ ภายในเรอนกะเหรยง “เดอปร”สวนหนาเรยกวา “เหมอหหลอ”ทแหงไฟหมายถงพนทซงมแมเตาไฟ “พกคาปร”ตงอย

บรเวณใจกลาง แมเตาไฟมขนาดในผงเปนสเหลยมผนผากวางประมาณหนงเมตรยาวประมาณหนงเมตรหาสบเซนตเมตร ขอสงเกตตอไปนเปนคนพบวา การวางต าแหนงของแมเตาไฟมสองแบบ แบบแรกเปนเรยกวาเตาแบบบาน “สกเตอะเดอ”พบไดในสวนใหญในเรอนเกอบทงหมด เตาจะวางอยศนยกลางคอนไปทางทศหวนอนคอหนไปทางดานยาวของตวเรอน สองดานตามแนวยาวของแมเตาไฟจงเปนทนอนอบอนทงสองฝงดาน ดานทใหญเรยกวา “พะแวแล”เปนดานทลกๆวยเดกใชนอนรวมกน มเรองเลาวาเดมใชล าไมไผเปนหมอนรวมกนหากจ าเปนพอแมจะขยบล าไมไผนเพอปลกเดกๆทกคนใหตนไดพรอมกน อกดานเลกเปนเขตของพอแม “พะแวโพ” ภายในสดอาจสรางผนงเปนหองส าหรบลกหญงเจรญวยเรยกวา“ลามโคห”อยางไรกตามทศทางการนอนจะหนศรษะไปทางเดยวกนและไปในทศทางลาดลงของแผนดนทศหวนอนเรยกวา “หลอมโคห” ทศเทาเรยกวา “ไซคอค” จงหนสดานสงชนของแผนดน อาจมขอยกเวนบางนอยมากเฉพาะกรณทเปนบาน แมเตาไฟแบบบลอห พนทเฉพาะดานไซคอคทประชดเตาเรยกวา “เมโคหลา” เปนพนทส าหรบท าพธกรรมประจ าตระกลทเรยกวา “เอาะแคห,เอาะบกะห”เปนสวนสงวนไมใหคนนอกเขาไปไดหามแมสงของใหกนผานแนวเสาแมเตาไฟ ผเขยนพบบานหลงหนงซงปไมกระดาน “เซบะโค” ทงหลงแตยกเวนเฉพาะสวน“เมโคหลา” นเทานนทปฟากไมไผทเรยกวา “พดะโค” ดงนน

“ไผ จะตองมความส าคญทางจตวญญาณในอดมการณของวฒนธรรมกะเหรยงอยางยง”

ผงบาน พนท เมลาโคหคอในวงรเสนประ “เมลาโคห;เมโคหลา” เวนฟากไมไผ“พดะโค” เพอพธกรรม “เอาะแคร”

40 อรศร ปาณนท, เรยบงายและเปนสขกบสถาปตยกรรมพนถน (กรงเทพฯ: คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยศลปากร, 2543 น.168-169 41 จกรพนธ กงวาฬ, สงวญญาณสสวรรคในพธศพชาวลวะ สารคด ปท12ฉบบท144กมภาพนธ.(กรงเทพฯ:ส านกพมพสารคด,2540), น.108-120

17

ผงแบบเตาไฟ:สะกเตอะบลอะห ผงแบบเตาไฟ:สะกเตอะบลอะห นนแตกตางออกไปนอกจากทผเขยนพบเปนเรอนของ ฮโขว หรอต าแหนงหวหนาทาง

พธกรรมในหมบานแมขะปรใน ของพะตตร มอตแลว ยงพบอกในเอกสารศกษาของจารศกด จารธรนาท42 เปนเรอนของพะตตพอ บญนธเกษมสขซงเปน ฮโขว เชนเดยวกน บานทใชแบบแมเตาไฟนจะมสายตระกลทแตกตางออกไปและเปนสายตระกลทสบทอดทางเพศชาย เมอผเขยนไดพบ บานสาธารณะ“บลอว” แลวกลบมาวเคราะหพบวา แมวาเสาเตาสกเตอะจะไมไดกลบทศไปทมแผนดนเชนสกเตอะในบลอว แตไวยากรณในการจดต าแหนงในผงคลายกน กลาวคอแยกผอาวโสชาย ออกจากสมาชกอาวโสนอยเชนเดยวกบผง “บลอะว” ทเวยงปาเปา ผงของตวแมเตาในบานอาจเปนสเหลยมผนผาคอนทางจตรส และจะวางสลบทศกบแมเตาไฟในเรอนแบบแรกทศหวนอนจงแตกตางออกไปคอหนไปดานสกดของเรอน

ขอคนพบนจงขดแยงกบขอสรปเกยวกบทศทางการนอนทเสนอโดยอครพงษ43 ทกลาววากะเหรยงหนทศทางนอนไปทางลาดลงของภมประเทศ อยางไรกตามผเขยนสอบทานแลวพบวาขอสรปของเขาเปนจรงในบานแบบเดอทกหลงในรายงานวจยอกกวาสามสบเลม และเหนดวยทวาทศตามเขมทศนนไมใชประเดนส าคญในการปลกเรอน อยางไรกตามขอยกเวนพบในบานฮโขว

ทใชเตาไฟบลอะวซงพบนอย

ผงเรอน “เดอสกเตอะเดอ”

เชยงใหม ผงเรอนฮโขว “เดอสกตอะบลอะว”

เชยงใหม ผง “บลอะว” เวยงปาเป า

เชยงราย เตาไฟในมมมองรปตด พนแมเตาไฟกะเหรยงเปนกะบะใสดนกรอบไม เรยกวา “พะโคละห” อาจวางอยบนโครงสรางยอยซงจะท าใหกะบะลด

ระดบลงไปจากยกพนแบบนพบในภาคเหนอ หรอ วางอยบนยกพนของตวบานกไดแบบนพบในสวนอนในประเทศ ดนทใสนเมอปลกเตาปลกบานรวมถงหนสามกอนเสาทเรยกวา “เลอชอว” แตละกอนมความหมายในตวเอง คอ แมบาน,พอบาน,ผบรรพบรษ หามกระท าหยาบคายตอบรเวณน การเรมสรางบานจะตองหาดน หนกอนเสาและ พรกสามฝกในการเรมเตาใหมบานใหม

เศษถานและขเถาในเตาถอเปนยา “กลางบาน” ทรกษาไดหลายอาการ นอกจากนเมอสมาชกในครอบครวจะเดนทางไกล กจะมการโปรยเถาตามไปเพอใหไปเขาตาวญญาณราย

42 จารศกดจรญศกด จารธรนาท , “เทคโนโลยการกอสรางเรอน พนถนของชาวกะเหรยงสะกอ หมบานทงแกเหนอ อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม “รายงานววขา

เทคโนโลยกอสราง อาคาร สถาปตยกรรมไทย สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร2542 หนา76-82 43 อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน : Houses of Paka-Kyaw Karen :

sustainabity and adaptability on cultural ecology in rotation farming“,วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต(สถาปตยกรรมพนถน) มหาวทยาลยศลปากร, 2550 หนา123-124

18

เสาเตา “สกเตอะ” ทงสตนวางอยบนล าไมไผสองชนเรยกวา “บกควาห” “สกเตอะหลอแชะบกควาห” เปนภาษตเปรยบเทยบวาลกเขยและครอบครวของเขายอมตงอยบนฐานพอแมเมย ความส าคญของเสาเตาในวฒนธรรม

กะเหรยงมส าคญมากสนนษฐานจากความถทถกระบหรอเปรยบเปรยถงผาน นทานหรอภาษต มกมนยยะถงความสขและความสมพนธในชวตประจ าวนภายในครอบครว เสาทงสท าดวยไมไผขนไปรองรบชนวางของตางๆ เสาเตาทท าดวยไมไผนจะบากชองเจาะไวบางครงกทงสเสา บางครงกพบเพยงสองขางสงจากพนตวบานพอประมาณชองนใชเกบไมคนขาวซงจะกลาวในหวขอถดไป เสาทงสขนไปรบชนวางของสามชน ชนลางสดเหนอเตาไฟเรยกวา “สกหละ” 44 ใชเกบเมลดพนธทชอบควน,ปลา,เนอและรมควน บางครงยงมชนเลกๆแขวนหอยกบชนนกได หากตองการควนรมหรออณหภมทเขมขนเปนพเศษ ชนกลางถดขนมาเรยกวา

“สกโคห” ใชเกบเมลดพนธ,สมนไพร,เครองเทศ, เครองปรงอาหาร,อาหารแหงตางๆ ชนบนสดเรยกวา “เซอปาโคห” เปนทเกบอปกรณเครองใชในครว ตะกรา ผนเสอ ในบางบานสวนนตอเนองกบ โครงสรางเพดานซงกจะใชเกบอปกรณเชนเดยวกน อยางไรกตามเครองใชอปกรณบางชนมความส าคญทางพธกรรมวฒนธรรม จงขอกลาวถงเฉพาะแมวาจะยงไมสามารถเขาใจไดทงหมด

ไมคนขาวเรยกขวญ“ลอนโดควาห”, ทงไมคนขาวและชองเจาะนเรยกวา “ลอนโดควาห”, “หนอโดควาห” ชองเจาะนยงอาจใชเปนทเกบหอสายสะดอแหงของบรรดาลกๆทเกดจากมารดา ในกรณทส าคญและจ าเปนแมอาจเรยกหาลกทอยระหวางทางไกลผาน“ลอนโดควาห”, “หนอโดควาห” เพอเรยกใหกลบบานกได ขาวไมใชแตเปนเพยงอาหารเทานนแตยงเปนสงศกดสทธในวฒนธรรมกะเหรยง ดงนนการหงขาวซงใชไมหงขาวจงเปนของศกดสทธ ไมไผทใชเปนไมคนขาวและสงแวดลอมสรรคสรางตางๆของกะเหรยงกเปนวญญาณหรอขวญซงกนและกนกบขาว “ลอนโดควาห/หนอโดควาห” จงใชเปนไมเรยกขวญไดดวยในวฒนธรรมกะเหรยงโดยทวไป45

พอแมจะตงใจท าชองเจาะและไมคนขาวใหดทสด เชอกนวาหากเจาะชอง“ลอนโดควาห” เบยวจะเปนเหตท าใหลกทจะเกดมาปากแหวง ความหมายอกนยหนง“ลอนโดควาห”หมายถงหางของคาง(Semnopithecus Presbytis spp.) ซงเปนหนงในสามสตวคลายหรอเคยเปนมนษยในนทานกะเหรยงเรองหนงในบรรดานทานมากมายเทากบใบไมในปาสตวนนไดแก ลง,คาง,ชะน (อาจเปนตวเมย?) ซงมความสมพนธกบกะเหรยงไดมอบหมายสญญะของตนใหอยในครวเรอน ไดแก ชอน(หางลง) ,หมอ(หวชะน) และ ไมคนขาว(หางอคาง) นอกจากนยงมไมเรยกขวญอกแบบหนงทเรยกวา “หนอเพาะกระ”

ไมเรยกขวญ“หนอเพาะกระ” ไมเรยกขวญโดยเฉพาะในไรนานท าดวยไมรวกหรอไมไผล าเลกเสนผาศนยกลางเพยงหนงนวเศษ ล าเรยวยาวประมาณเจดสบเซนตเมตรมขออยหนงขอ ปลายดานหนงบากแตกเปนสหรอแปดสวนตามความยาวประมาณหนงในสถงหนงในสอง สวนถดมาจากขอ เจาะร เปนจ านวนค เทาทพบ ตงแต สามร ขนไปทพบมากคอเจดร ทรหนง อาจประดบดอกหงอนไกปาทกะเหรยงเรยก “ชอวโกซ” อนงไมนมทกบาน จะเกบไวในชนสกหละ ของแมเตาไฟหรอเซอปาโค ทระดบโครงสรางหลงคาบาน

การศกษารหสทางวฒนธรรมผานสงแวดลอมสรรคสรางในชวตประจ าวนเหลานยงเพงเรมตน และผวจยไมไดเปนผก าหนดรหสแตอยางใด แมจะเปนผสงเกตแตกสอบทานกบคนในวฒนธรรม ซงมความหลากหลายสลบซบซอนอยางมาก ค าถามทผวจยถามจงมกก าหนดค าตอบจนเปนปญหาในตวมนเอง การสรางสรรคการสนทนาทดใหโอกาสความรใหมส าหรบผวจยใหผดขนมาไดทงนเพราะมผแปลความ(Interpretator)ทกระตอรอรนและคดเชงวพากยอยากรรวมไปดวยกน

44 Yoko,Hayami, Between Hills and Plains: Power and Practice in Socio-Religious Dynamics among Karen,( Melbourne: Kyoto University Press

and Trans Pacific Press,2004), p.95 :ใหความหมายสลบกนในประเดนนโดยวา เสาเตาเรยกวาสกหละ และ เรยก ชนวางในแมเตาไฟวา สกเตอt ทงนขอสรปในบทความนประมวลมาจากการศกษาอยางอสระตอกนจ านวนมาก 45 ณฐพงศ บญพรม,เรยกขวญท าบญชาง:พธกรรมกะเหรยง ,รายการ สบอยาง ทขาดไมไดในพธเรยกขวญชางของกะเหรยงทกาญจนบรคอ กลวย, ออย,งาด า, ขาวตมมด, ขาว

เหนยวมล,ขาวเหนยวนง, น าขมนสมปอย, ดายแดง, ดายขาว,แลสดทาย ไมคนขาว

19

หนอโดควา,ลอนโดควา-

ไมคนขาว หนอโดควา,ลอนโดควา-ชองเกบไมคน

ขาว หนอเพาะกระ

ต าแหนงเตาไฟในบาน: อตตลกษณความเชอและสภาพภมศาสตร ต าแหนงของแมเตาไฟกะเหรยงทเจาของจะเลอกใหอยในบานของตนนนเกยวของกบปจจยเพยงสองประการคอ ประการ

แรกอตตลกษณทางความเชอทางศาสนาและการแสดงออกทางศาสนา ประการทสองเปนปจจยทางภมศาสตรอนไดแกอณหภมความชนอตราน าฝนความอดมสมบรณของแผนดนและภาวะความนาสบายในแตและพนท

อตตลกษณทางความเชอทางศาสนาและการแสดงออกทางศาสนา ประเดนนเปนประเดนส าคญเปนทสนใจศกษา ของนกมานษยวทยา ทศกษากระบวนการเปลยนแปลงอตตลกษณ

กะเหรยงในประวตศาสตรถงปจจบน จากประวตศาสตรท “กะเหรยง”ตอบรบการเขารตจากศาสนา “ฝรง” “พทธ” ดทสดในกลมชาตพนธ ผานกระบวนการทางการเมองในประเทศพมาและไทย ในขณะทกระบวนการเปลยนไปเปนพทธศาสนากเกดขนพรอมไปดวย ทงยงมการเปลยนแปลงศาสนาแบบทไมตองเปนทงพทธ หรอ ครสต “แชตาส” พอรวบรวมสงเขปส าหรบกะเหรยงภาคเหนอดงน46

ตะละก กะเหรยงฤาษ47 เอาะแคร กะเหรยงถอผบรรพกาล แชตาส กะเหรยงถอผบรรพบรษแบบทลดทอน ลงมาจาก เอาะแครเดม เบลอะท กะเหรยงถอแบปตสต พก ท กะเหรยงถอคาทอลค บาพอ กะเหรยงถอพทธ แยกเปนถอตามพระธรรมจารก และถอตามครบา บาพอ เอาะแคร กะเหรยงถอพทธรวมกบถอผบรรพกาล แลแก ศาสนาของกลมกะเหรยงจากพมาพบในคายผอพยพ48

46 สมรกษ ชยสงหกานานนท, พธกรรมหลงความตายกะเหรยง ใน วฒนธรรม ความตาย และความหลากหลายทางชาตพนธ มอญ โซง กะเหรยง มง เยา. โกมาตร จง

เสถยรทรพย(บก.) 2550 หนา 74-76 47 ขวญชวน บวแดง. “ชมชนตะละกทเลตองค: การปรบมโนภาพและการปฏบต”ใน ขามขอบฟา60 ปชเกฮาร ทานาเบ, ขวญชวน บวแดงและอภญญา เฟองฟสกล

บรรณาธการ,(กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนทร,2550 ),น.147-174 48 ขวญชวน บวแดง. “กะเหรยง-คนเมอง:พนทพรมแดนแมน าเมยกบความสมพนธชาตพนธ” ภายใตแผนงานวจย อ านาจ พนท และอตลกาณทางชาตพนธการเมองเชง

วฒนธรรมของรฐชาตในสงคมไทยภาคเหนอ, คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551 หนา 141

20

นอกจากนเฉพาะกะเหรยงโพลวในภมภาคตะวนตกไดมการจ าแนกอกแบบหนงเปนสามกลม49 กะเหรยงมดมอดวยดายขาว ลอวา แบงยอยเปนสามกลมยอย คอ วะเพลยง,ตเหว,บาเกย กะเหรยงมดมอดายเหลอง ลบองแบงเปนสองกลมยอยคอ บาโกลง บาเกย กะเหรยงไมผกขอมอ แตกนน าสก คอ หวหมอง ทงนการจ าแนกขางตนทงสองนอกจากจะเสนอสภาพของความหลากหลาย แลวยงมสวนซอนทบสลบกนอย

ดวยไมสา มารถจ าแนกอยางเบดเสรจเดดขาด การเปลยนแปลงอตตลกษณจงเปนนามรปทเปนภาพสะทอนของระบบระเบยบประเพณแบบดงเดม ซงไมงายตอการเหน

ภาพอยางตรงไปตรงมา การศกษาประเพณพธกรรมกะเหรยงดงเดมทนกวจยไดเขารวมสงเกตการณในพธกรรมทปกตแลวปดตอคนนอกจงเปดเผย รหสความรทเกยวกบระบบในเครอญาต และประเพณตางๆทสมพนธกบรอบเวลาฤดกาลในสงคมเกษตรกรรม กลาวไดวาการศกษานมคณคามาก50

ผเขยนเหนดวยกบขวญชวน บวแดงในประเดนทวาควรพจารณาการเปลยนแปลงทางศาสนาของกะเหรยงนจดเปนกระบวนการเลอกอตตลกษณทใหความไดเปรยบทางสงคมในแตละบรบทในชวงเวลามากกวาทจะเปนกระบวนการยายศนยกลางแหงศรทธาของสามญชนปจเจกชน ขอสงเกตตอไปนเกดกบการท างานภาคสนามของผเขยนซงมฐานคดเดมแบบสถาปตยกรรมคอมองรปกอนแลวคอยหารหสและกอนการทไดอานงานทกลาวถงเหลาน

ขอสงเกตโดยทวไปส าหรบใน บาน “เดอ” สญญะบงชทเปนปายทเหนไดชดทสดอยในเขตของผชายในบรเวณระเบยงใตรมหลงคาทเรยกวา “จอแปละ,จอแปละหว” ซงทนจะมหงบชาขนาดเลกทเรยกวา “เปอหจอโคห” อาจวางรปสญญะของผฝายชาย, รปพระเยซครสต,พระพทธรปขนอยกบ “ศาสนา”-อนแตกตางจากหลกนยามอยางทวไป ผเขยนไดมโอกาสใกลชดกบครอบครวชมชนโรมนแคธอลคและครอบครวชมชนพทธซงมพธกรรมตามศาสนาใหมนอยางด แตกพบวาความเปนกะเหรยงหรออดมการณกะเหรยงในนยยะความของศาสนาดงเดมยงปรากฏอยอยางชดเจน ผเขยนเหนวาบทบาทของพนทฝายหญงและแมเตาไฟในบานตลอดจนบานใหญซงส าคญ-“พะโด”กวาบานตอเตมใหมแมจะใหญกวา ตางหากทไรกษาความเปนกะเหรยงเดมไว

ผวจยเคยสนทนากบกะเหรยงผถอคาธอลค ซงเคยเอา “สกเตอะ”ออกไปจากบานแตแลวกน า “สกเตอะ” กลบมาเชนเดมดวยความอบอนและเปนสข ถงแมวาบานหลงใหมของเขาจะมงหลงคาดวยกระเบองซเมนตใยหนลอนค ซงควนและเขมาจาก“สกเตอะ” จะรวมตวกบหยดน าทตวกลนตวจากไอน าในอากาศยามอากาศหนาวเยน หยดลงมาจากหลงคาเปอนด าเสมอเตอนใหคดถงวสดจากพชพรรณ บรรยากาศของการอยอาศยของกะเหรยงไมวาจะถอครสตหรอพทธในชวตประจ าวนไมมอะไรแตกตางกน จะแตกตางกเมอตางกระท าพธกรรมในศาสนาของตนเทานน

ผเขยนพบกรณของการซอนเรนอตตลกษณเพยงกรณเดยวและมไดซอนอตตลกษณนตอผเขยน พะตผหนงซงพงเลกถอผบรรพบรษทานหนงหนมานบถอโปรแตสแตนท ทไดเชญใหผเขยนกนขาวทบานของเขาพบวา

บานซงปลกแบบสมยใหม เตาไฟในบานเปนเตามปลองควนเปนเตาทยกสงเชนเดยวกบเตาไฟในครวบานแบบทนสมยหรอบานตะวนตก ทออกแบบใหยนขณะเตรยมและปรงอาหาร เมอรบทานอาหารเสรจแลวและก าลงลากลบพะตผนไดเปดประตออกไปหลงบานและทนนม “สกเตอะ”อนเลกซอนสายตา

ผวจยตงขอสงเกตดวยความประหลาดใจวา สวนใหญมากการละเลกถอผบรรพกาลของกะเหรยงมไดเปนผลมาจากการลดศรทธาความเชอถอทมหรอไมเลอมใสตอผบรรพกาลแตประการใด แตกลบเกดจากการลดทอนความยงยากหรอ อกดานหนงคอการเหนคณคาเพมเตมในศาสนาทรบเขามาใหมท “ใจเปดกวางรบ”

ปจจยทางภมภาคภมศาสตร สภาวะทางภมศาสตรเชน อณหภมความอดมสมบรณทแตกตางกน กมผลตอเตาไฟเชนกน ในเขตเหนออากาศคอนขาง

หนาวเยน เตาไฟมหนาทใหความอบอนดวยจงตงอยบรเวณใจกลางของตวบาน ในภาคตะตะวนตกของไทยซงฝนตกชกตนไมเตบใหญโตเรวและมมาก เรอนจะมขนาดพนทใหญกวาเรอนกะเหรยงทางเหนอสองเทา โดยขยายอกหนงถงสองชวงเสา เตาไฟทแมยง

49 ปนแกว เหลองอรามศร, ภมปญญานเวศวทยาชนพนเมอง ศกษากรณชมชนกะเหรยงในปาทงใหญนเรศวร,2539 หนา52-54 50 Yoko,Hayami, Between Hills and Plains: Power and Practice in Socio-Religious Dynamics among Karen,( Melbourne: Kyoto University Press

and Trans Pacific Press,2004)

21

อยในพธกรรม กมกตงอยในบรเวณครวประชดผนงดานหลงบานอยระหวางหองนอนมผนงสองหอง เตาไฟไมตงอยทกลางบาน และมพนทสวนกลางในรมหลงคาคอนขางใหญ ไมมผนงหรอผนงรวมแตนอย ท าใหใหการระบายอากาศและความชนด าเนนไปไดดวยกระแสลมในธรรมชาต

ตารางสรปรปแบบการอยอาศยตามเตาไฟกะเหรยงในการศกษา รปแบบ ประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน ต าแหน

งในผงเรอน แ

บบบาน พ

ธกรรมดงเตม

ภมภาค

1 เตาไฟมหนอโดควา

เกด-อยไฟ-ท ากนอาหาร-พกผอน-หลบนอน- ตาย51

ศนยกลางบาน

ดงเดม

เหนอ

2 เตาไฟมหนอโดควา

อยไฟ-ท ากนอาหาร-พกผอน-หลบนอน- ตาย

ศนยกลางบาน

ดงเดม

- เหนอ

3 เตาไฟมหนอโดควา

อยไฟ-ท ากนอาหาร

อยในครว

เมอง

- เหนอ

4 เตาไฟมหนอโดควา

เกด-อยไฟ-ท ากนอาหาร-พกผอน- ตาย

หลงบาน

ดงเดมหลงใหญ

ตะวนตก

5 เตาไฟกะเหรยงไมมหนอโดควา

ท ากนอาหาร มมบาน ดงเดม

- เพชรบร

6 เตาไฟกะเหรยงซอนเรน

สญญะ ซอนไวนอกบาน

เมอง

- เหนอ

แมเตาไฟเรอนกะเหรยง -ถนนธงชย แบบ2

แมเตาไฟกะเหรยง -เชยงราย แบบ3

แมเตาไฟกะเหรยงแกงกระจาน เพชรบร

แบบ5

แมเตาไฟในบลอะว จ.เชยงราย (บน)

สกเตอะกลบสดนทใตถน (ลาง)

51 ยามหนง อนาคารก(นามแผง).”พอเลปา” หลบพกผอนชวนรนดร ใน เนชนสดสปดาหปท17 ฉบบ882 24 2552 เมษายน2552,น. 65 และ สวชานนท รตนภมล

สองบทความบรรยายงานศพ ของพอเลปา ศพของผตายจะถกหอผานอนขางแมเตาไฟตลอดพธกรรมกอนน าสสสาน และ ศกษาพธกรรมหลงความตายของกะเหรยงอยางละเอยดไดท สมรกษ ชยสงหกานานนท, พธกรรมหลงความตายกะเหรยง ใน วฒนธรรม ความตาย และความ

หลากหลายทางชาตพนธ มอญ โซง กะเหรยง มง เยา. โกมาตร จงเสถยรทรพย(บก.) 2550 นอกจากนด จกรพนธ กงวาฬ, สงวญญาณสสวรรคในพธศพชาวลวะ สารคด ปท12ฉบบท144กมภาพนธ.ส านกพมพสารคด.กรงเทพมหานคร(2540).หนา 108-120

ชใหเหนถงการรวมพธกรรมงานศพคนลวะ โดยคนกะเหรยงอยางนาสนใจ

22

สวนในภาคใตตอนบน แมเรอนจะมขนาดใหญเชนกน แตส าหรบแมเตาไฟนนเหนไดชดวาไมอยในชวตประจ าวนอกแลวเปนการหงหาอาหารเทานน จงตงอยในมมในบานตดระเบยงหลงบานทเปนระเบยงเปยก

นอกจากนเสาแมเตาไฟท าดวยไมจรง ความกลวงทเคยจ าเปนไมใชสงจ าเปนอกตอไปหรอ กลาวไดอกอยางวาจ าลองรปแมเตาไฟสบๆกนมาโดยไมมไวยากรณเกยวกบแมเตาไฟก ากบมาดวย

แบบ1 เปนบานกะเหรยงทเปนองคแหงรางกายหญง เปนบานกะเหรยงดงเดมเอาะแคร ทพบในพนทแผนผน(patch) ระหวางหบเขากบทราบรอบๆเทอกเขาถนนธงไชย โดยเปนสถานทแหงอดมคตเปนพนททกหวงวงจรชวตมนษยนบรวมไปถงพธกรรมบรรพกาลหมนเวยนวฏฏโดยรอบศนยกลางแหงชวตในบานแมเตาไฟและไมคนขาว ตงแตเกดซงแยกแมและลกออกจากกน แมนอนอยไฟทขางแมเตาไฟ สายสะดอลกสวนหนงแขวนในปาเดปอ สวนหนงรมควนแหงเกบไวในชองหนอโดควาห ทารกกไดดมนมแมและความอบอนแหงชวตครอบครวทน พๆผชายอาจตองไปนอนในบานญาตบานเพอนอนเปนสวนรวม(Common) แหงชมชน หลงจากทเตบโต ปรงและกนอาหารทน ฟงนทานจ านวนเทากบใบไมในปาและจ านวนค าคนทน เมอแกตวลงทนกเปนทพกพงสดทายกอนจะตายและจะนอนตอไปอกหนงถงหาวนในพธศพของตนเองหากเปนหญงบานทงหลงกจะถกรอในวนทยายไปนอนในปาชา

แบบ2 เปนบานกะเหรยงซงถอพทธบาพอเอาะแคร หรอครสตรวมเบลาะท,พกท พบในพนทผนเดยวกบแบบแรกแมบางบานอาจไมท าพธเอาะแครหรอเลอกทจะกลบมาท าพธเอาะแครอกครงกได ลกษณะบานโดยทวไปคลายแบบ1 และเปนกลมใหญทสดในภาคเหนอ บางครงอาจเปลยนรปแบบบานแตกจะมแมเตาไฟและไมคนขาว หรอ อาจมบานใหมแบบพฒนาเชอมตอกบเรอนดงเดม ซงอยางไรเสยเรอนดงเดมกยงถอวาเปนบานใหญส าคญกวา “เดอพะโด”

แบบ3 เปนบานกะเหรยงถอพทธบาพอเอาะแคร หรอครสตรวมเบลาะท, พกท แตพบในพนทผนเลกแยกตว (Island) ทจงหวดเชยงราย ลกษณะบานเปนบานแบบพฒนา แยกครวหองน าหองเกบของไวอกสวนในระดบต ากวาตวบาน อยางไรกตามในครวบางบานผเขยนพบ เตาไฟแบบดงเดมพรอมไมคนขาว สอบถามพบวาแมบานใชนอนอยไฟหลงคลอดบตรดวย

แบบ4 เปนบานแบบดงเดมทพบในภาคตะวนตกของประเทศ ซงมความอดมสมบรณสงปาไมโตเรวและมภมอากาศทรอนกวาและชมชนกวาภาคเหนอสงผลใหบานเปดผนงมากกวามโครงสรางใหญกวามขนาดบานทใหญกวาสามแบบแรกมาก เตาไฟถกวางไวในต าแหนงกลางคอนไปทางหลงบาน และไมไดเปนศนยแหงการพกผอนตอเนองเพราะภมอากาศ แตกยงท าพธกรรมดงเดมแบบออกแครและ ตะละก

แบบ5 เปนบานทพบวาเกดจากการเลอกยายถนฐานตามนโยบายการควบคมจดการปาในอทยานแกงกระจาน เปนบานพนถนทมขนาดใหญแตระบบการวางผงเสาไมเปนแบบกนหอยแตเปนแบบโครงคลายบานแบบพฒนาแบงหองเปนหองๆดวยผนง บรเวณเตาไฟไมมหนอโดควาและไมมพธกรรม ต าแหนงเตาไฟอยในครวมมดานใดดานหนงของบาน ผเขยนหวงวาจะไดส ารวจเพมเตมหมบานในเขตทไมเลอกยายถนฐานในโอกาสตอไป

แบบ6 บานของกะเหรยงโปรแตสแตนททไดกลาวถงไวแลวในเรองการซอนอตตลกษณการซอนแมเตาไฟ 5. สงสามญ, แนวคดเรองก าเนด และจกรวาลวทยาของกะเหรยง แสงแวบวบแมเตาไฟค าคน หญงไรชายกไมอนสงบ ชายไมมหญงกไมสขสงบ กระโดษขามล าน าสายนอย ใหผเฒาผแกชวยแนะน าคนหา “สกเตอะ อหระอเหร หลากเตอะอหระอเหร โอเทหมอ โอเทเซ โอเทควาโอเทเซ(โอสกา ทวาหลอเ) โคทอทพอ วาวเว วาฮอเว โอเลอม เตเลอกวาเต” ตนเดอนมกราคมแลว แมดอกไมปา ตนเดอนกมภาพนธแลว แมดอกไมปา หญงอยเดยว อยยาก ชายอยคนเดยว กล าบาก อยดวยกน เหมอนฝงน าสองฝงอยไดเพราะผมาเยอน และคนเฒาคนแก สกเตอะ หลอแชะ บกควาห

23

“Stove columns sitting of its bases” - As new family sitting on old family- “ผวเมยทะเลาะกน เสาเตาหงขาวกลมจมลง” “Keep thirty kind of seed, assure life when drought” “เกบเมลดพนธสามสบอยาง ไมตองกลวอดอยาก” ประดษฐกรรมของประเพณ: ประดษฐกรรมของสงแวดลอม ผานสายตาคนเมองมองกะเหรยงกนขาวมมมามตามต าแหนงทางสงคมทไดปดฉลากใหวฒนธรรมกะเหรยงไดมการผลต

ซ ามาชานานตามหลกฐานในจตรกรรมฝาผนง ผวจยเหนวาการทกะเหรยงกนขาวไปหวเราะไปยมแยมไปเปนเพราะเขาก าลงกนขาวอนเปนสงศกดสทธดงามอยและเปนเพราะวากะเหรยงยอมใชกฎสงคมวาดวยมารยาทคนละบทคนละเลมกนกบคนเมอง

ขาวและไมไผ ตางกเปนอาหารเปนทรพยากรส าหรบการด ารงชวตทมความส าคญพรอมๆกนนนกเปนสงศกดสทธดวย พธกรรมเกยวกบวงจรของขาวจงละเอยดมหลายพธกรรมในแตแรกปลกจนถงการสง “โถบขา”ยายนกขาว กลบขนสวรรคเมอเกบขาวใสยง

เมอพจารณาการทไมไผทถกใชอยางมากในสงแวดลอมสรรคสราง บาน และเครองใชไมสอย ดวยส านกทางวฒนธรรมแบบเมองเหนผานกรอบคดกรอบมองแคเทคโนลยขนต า ความเปนธรรมดาและผวเผน ดวยกรอบมองจากมมมองของกะเหรยงพบการเลอกใชไมไผเฉพาะกบอปกรณสงของทมความพเศษส าคญเทานน52เชน สกเตอะไมไผ ถกใชเกบสายสะดอแหงประจกษพยานของก าเนดและสายสมพนธของชวต, ทเตอหลอ-ถกใชเพอเกบน าบรโภค โดยเฉพาะส าหรบ ลอนโดควา/หนอโดควา-ไมไผคนขาว แลว ความส าคญอาจอยทไมไผไดสมผสกบขาวอนวเศษอยางสม าเสมอดงนนมนจงคควรกบการใชเรยกขวญ ในทางกลบกนจงมขอหามทจะน าไมไผไปใชในสงทไมส าคญหรอลบหลตอความศกดสทธในทศนะของวฒนธรรมดงเชน หามใชไมไผเสยบตวหมยาง,53 กะเหรยงถอวา ขาวและไมไผตางเปนจตวญญาณของกนและกน54

ขวญในวฒนธรรมกะเหรยงมสามสบเจดขวญทอยในรางกายมนษยมเพยงหาขวญอกสามสบสองขวญเปนสตวตางๆอยในธรรมชาต55 (กะเหรยงโป-โพลวง-ในภาคตะวนตกม สามสบสามขวญ)56 ผวจยสนนษฐานวาสญลกษณของสตวในขวญนเกยวของสญลกษณแหงสายตระกล(Totem) อนสงเกตจากความแตกตางของสตวบชาทใชในพธเอาะแควของแตละกลม และดวยเหตทขวญมหลายชนดหลายกาละเทศะจงมการเรยกขวญดวยเครองมอและโอกาสทแตกตางกนไป เมอพจารณาไมเรยกขวญอกชนหนง “หนอเพาะกระ” ซงท าจากไมไผเชนกนพจารณาจากรปภายนอกอนมานวา “หนอเพาะกระ” เปนอปกรณจ าลองสายสะดออนเปนสถานทสถตยของขวญทอยกอนเกดบนโลก การก าเนดยอมท าใหสายสะดอถกตดขาดและบรรดาขวญของมนษยทอยภายในกโบยบนออกจงตองท าขวญเดกหลงคลอดเพอเรยกขวญชวตกลบคน

ขวญในวฒนธรรมไท-ลาว มความหมายทวไปสามความหมายคอหมายถง ศรมงมงคล,บรเวณทขนขนเวยนเปนกนหอย และ สดทายหมายถงสวนของจตวญญาณซงสถตยกบมนษย,สตวเลยง,ชมชนสงคม แตอาจแยกพรากจากดวยประการใดกตามจะน ามาซงความไมปรกตสขของมนษย,สตวเลยงหรอชมชนสงคมนน มโนทศนแบบทสามนสอดคลองกนในหลายวฒนธรรมในเอเซยตะวนออกเฉยใตรวมถงวฒนธรรมกะเหรยงทมวา

“เมอเดกแรกเกด ผเปนบดาจะตองเรยกขวญใหมาอยในรางของเดก ขวญจะมาอยในตวเดกกตอเมอแผลทสะดอหาย”57

52 Kwanchewan Buadaeng , The Karen Ancestor Spirits: Cut Off and Bound up.(1999) in 7th International Conference on Thai

Studies,Amsterdam,4-7 July 1999: p.3 53 Kwanchewan Buadaeng , The Karen Ancestor Spirits: Cut Off and Bound up.(1999): p.5 54 สมภาษณ พอหลวงจอน โอโดเชา ,มกราคม พ.ศ.2553 55 ทศนย หรญวงษ, “การถายทอดภมปญญาดานนเวศวทยาของชาวกะเหรยงในพนทอทยานแหงชาตดอยอนทนนท” รายงานคนควาอสระตามหลกสตรศลปศาสตรมหา

บณฑต สาขาการจดการมนษยกบสงแวดลอม บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยเชยงใหม, 2546.หนา 49 56 ปนแกว เหลองอรามศร, ภมปญญานเวศวทยาชนพนเมอง ศกษากรณชมชนกะเหรยงในปาทงใหญนเรศวร,2539. หนา53 57 ปเตอร ฮนตน. “รายงานเบองตนเรองกะเหรยงโปวในภาคเหนอของประเทศไทย”(เอกสารโรเนยว) หนา22 อางถงในธรวรรณ สมะพนธ, “เรอนกะเหรยงโปว หมบาน

แมจาง”, สาระนพนธประกาศนยบตรชนสง บณฑตวทยลยมหาวทยาลยศลปากร, 2520, หนา. 19

24

สะดอยงเปนอวยวะทมกใชเรยกระบสถานท การตงถนฐานทมนษยสราง (ท าไมเราไมเรยกตาพายวาสะดอพาย?) เชน

“วดสะดอเมอง”ในเมองเหนอ, Umbilicus Urbis Romae สะดอกรงโรม, และ Umbilicus Mundi สะดอโลกหรอ Omphalosในภาษากรกทขดพบในโบราณสถานเมอง Delphi

สายสะดอและรกเปนอวยวะทสถตยอยในสภาวะของความเปลยนผานอนไมแนนอนระหวางภาวะตางๆ อาทเชน การเกดกบการตาย, ตวตนกบภาวะกอนมตวตน, เปนของเราหรอไมใชของเรา,, ชวตหรออกดานของชวต,รปแบบแรกสดของบรโภคโลหตอากาศและอาหาร, เพศสภาพของแมลก, เพศสภาพกอนการมอตตาและอวยวะเพศ สายสะดอจงเปนประจกษพยานส าคญของภาวะทอธบายไมไดทยงไมไดถกพดถง (Heterotopias) ของภาวะทยงมาไมถง (becoming) แหงองคกาย58

โดยทกะเหรยงเชอวากระบวนการเกดทมนษยเราประสบนนเปนกระบวนการเดยวกนในระบบจกรวาลทงมวล ในสภาวะแรกสดหรอปฐมภาวะ( Singularity) ทกสงทกอยางรวมทงโลกและสวรรครวมอยในทรงกลมเลกเทาผลสม แลวคอยใหญขนและสรรพสงตางๆคอยๆ ก าเนดคอการแยกตวออกไปจากสงเดม ค าอธบายนใชไดตงแตโลกกบดวงจนทร-สวรรค, ภาษาและกลมชน, ไปจนถงมารดาใหก าเนดทารก

การก าเนดทกครงตงแต ปฐมภาวะ(singularity)เปนตนมา ถกเขาใจวายอมจะตองมรก,สะดอและสายสะดอใน(การตความ)แงใดแงหนงเสมอ กะเหรยงมความคดวาเมอแรกก าเนดโลกกบดวงจนทร-สวรรค ใหแยกกนนน ไจกทโยว-พระธาตอนทรแขวน เปนบรวเวณอนเปน “สะดอโลก” เราอาจท าความเขาใจรองรอยแกนโครงสรางหรอพลอทเรองรวมกนโดยขามวฒนธรรมไปทต านานไทเมองโยนก ทกลาววาการไหวพระธาตอนทรแขวน59-พระธาตประจ าปเกดนกษตรจอทวา หากไปนมสการพระธาตอนทรแขวนกเทากบการไดไหว เจดยจฬามณในสวรรคดาวดงสไปพรอมกน (-ผานสายสะดอสวรรคอนมองไมเหน?) สวนต าราเรยนระดบประถมศกษาในพมา ระบต านานเจดยสพนองกน ซงก าเนดรวมสมยกนเปน คอ ชเวดากอง,ชเวมาลา,ชเวชนยา และไจกทโยว ตางถกสรางโดย ฤาษ( ลทธตะละก?)

อกทงชมชนทอยโดยรอบพระธาตอนทรแขวนเคยเปนชมชนถอศลไมกนเนอสตว(ตะละก?)60 เปนไปไดหรอไมวาครงหนงเจดยพทธศาสนสถาน“กอรมอรโขห” เจดยธาตท “ทานทน”? น ไดเปนเคยเปน“โขห”อนสรางดวยวสดศกดสทธแหงแผนดนกะเหรยงคอกรวดทรายและไมไผ ทด ารงอยและเปลยนแปลงตามวฏฏธรรมชาตมากอน

เพศสภาวะแหงองคกายทไรเพศอนเปลยนผานอยระหวางก าเนดของสตว จงตงอยทจดเปลยนผานระหวางก าเนดของวฒนธรรมมนษยชาตไปดวยกน

58 ธเนศ วงศยานนาวา, “ภาพตวแทนของตด” ใน เผยราง-พรางกาย ทดลองมองรางกายในศาสนา-ปรชญาการเมอง ประวตศาสตร ศลปะ และมานษยวทยา , ปรตตา

เฉลมเผา กออนตกล บรรณาธการ,(กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, 2541) น.261-286 59 มาลา ค าจนทร (นามแฝง), เจาจนทผมหอม นราศพระธาตอนทรแขวน, (กรงเทพฯ:ส านกพมพคณาธร ,2534) 60 สมภาษณ “ศ”, 2552เยาวชนชาวปะโอ ผหนงทท างานในประเทศไทย

25

ก าเนด/จกรวาล/ฝงรก/ ผงราก /การตงถนฐาน/บายศร/

เรยกขวญ/ผกขอมอ/กจ,มดมอ/สขวญ/สายสะดอ/ กนหอย

พระธาตอนทรแขวน

ไจกทโยก (กลาง) โขห บานกยตะ (ลาง)

ไมเรยกขวญ หนอ

เพาะกระ (กลาง)

(ปม)หอยสงขในวรรณคด(บน)

สายสะดอ และ ทารก(กลาง)

สะดอโลกOmphalosท เดลฟ(ลาง)

Whirl pool Galaxy (บน)

การวางผงเสาเรยงกนหอย(กลาง)61

ขนขวญทศรษะ (ลาง)

61 อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน” : Houses of Paka-Kyaw Karen

: sustainabity and adaptability on cultural ecology in rotation farming วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต(สถาปตยกรรมพนถน)มหาวทยาลยศลปากร,2550,หนา 130

26

บรรณานกรม รตนาพร เศรษฐกล,พรยะ สหะกลงและอทศ ช านบรรณาการ, “สทธชมชนทองถนชาวเขาในภาคเหนอของไทย:อดตและ

ปจจบน กรณศกษาและปญหา” ในโครงการสทธชมชนทองถนจากจารตประเพณสสถานการณปจจบน: การศกษาเพอแสวงหาแนวทางนโยบายสทธชมชนทองถนในประเทศไทย, เสนห จามรกและชลธรา สตยาวฒนา บรรณาธการ, (กรงเทพฯ: ส านกพมพนตธรรม, 2546) หนา 24

กรรณการ พรมเสาร และ เบญจา ศลารกษ,ปาเจดชนปญญาปราชญจากค าบอกเลาของพอหลวงจอน โอโดเชา (กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตง, 2542)

Ethnologue Report for Thailand, Ethnologue of the World, download available at http://www.ethnologue.com/show country.asp?name=TH and http://www.onlychaam.com/Thailand-etnic-groups.php

ขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา”,(สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม,2546), “หนา 1-7

ขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา, หนา33-46

ปนแกว เหลองอรามศรปนแกว เหลองอรามศร. “องคความรนเวศนวทยาของชมชนเกษตรกรรมในเขตปา ศกษากรณชมชนกะเหรยงในเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร”.(วทยานพนธมหาบณฑต คณะสงคมและ มานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร: กรงเทพฯ,2534)

ปาสกาล ข เชว,มาจากแดนผดบปาฏหารแหงโชคชะตาของพมาคนหนง (From the Land of Green Ghosts: A Burmese Odyssey) แปลโดย ประสทธ ตงมหาสทธกล, บรรณาธการโดย พจนา จนทรสนต (กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, 2548)

พอเลปา, กลยาและวระศกด ยอดระบ า.(คนปกากะญอ.กรงเทพฯ:ปจจบน,พมพครงท 4, 2537) ; บอโพ, ชวตขาปากะญอ ( กรงเทพฯ:ส านกพมพสารคด,(2540)

ศวกร โอโดเชาและคณะ, “กระบวนการเรยนรโดยใชนทานชมชนเปนสอกลาง ชมชนบานหนองเตา อ าเภอแมวาง จงหวดเชยงใหม”,(รายงานวจยเพอทองถน ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย,2548)

ทพวมล วรรณชยและคณะ “การเปลยนแปลงประเพณมดมอของชาวกะเหรยง บานวดจนทร ต าบลแจมหลวง อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”(โครงการยววจยประวตศาสตรทองถนหมบานวดจนทร ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย,2552)

ชาหนอน อาหหมด, ภเขาอาถรรพ (Srengenge) แปลโดย กตมา อมรทต (กรงเทพฯ :โครงการจดพมพคบไฟ, 2543) : โปรดอานค าน าของผแปลเปนภาษาองกฤษ Harry Aveling

อะกฌโนะโนะมยะ ฟมฮโตะ และ คณะไกกบคน : จากมมมองชวชาตพนธวทยา . ชมนาด ศตสาร แปล(กรงเทพฯ:อมรนทร,2550)

Decha Tangseefa. Taking Flight in CondemnedGrounds: Forcibly Displaced Karens and the Thai-Burmese In-Between Spaces. in Alternatives: Global, Local, Political 31 (2006),p.405–429.

Harry Ignatius Marshall, The Karen People of Burma ,A Study in Anthropology and Ethnology,( Bangkok: White Lotus, 1997(1922))

Jean1966(นามแฝง) กะเหรยงในจตรกรรมไทย ชมรมอนรกษจตรกรรมไทย เรอนไทย.วชาการ.คอม download available at 15jan2553 http://www.reurnthai.com/index.php?topic=2856.0

Joseph Seguinotte,SCJ,พจนานกรมปกาะกอะญอ-ไทย-ฝรงเศษ-องกฤษ Pgaz K’Nyau Dictionary/Dictionnaire,(กรงเทพฯ: ส านกพมพหนาตางสโลกกวาง, 2007)

27

ทพวมล วรรณชยและคณะ “การเปลยนแปลงประเพณมดมอของชาวกะเหรยง บานวดจนทร ต าบลแจมหลวง อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม,2552,หนา1.

ธรวรรณ สมะพนธ, “เรอนกะเหรยงโปว หมบานแมจาง”, สาระนพนธประกาศนยบตรชนสง บณฑตวทยลยมหาวทยาลยศลปากร, 2520, หนา. 14

ทศพร โสดาบรรล, เรอนพกอาศยกะเหรยงสกอบานทงแกใต อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”, รายงานวชาเทคโนโลยการกอสรางอาคารสถาปตยกรรมไทยตามหลกสตรศลปศาตรมหาบณฑต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร,2543

จรญศกด จารธรนาท, “ เทคโนโลยการกอสรางเรอนพนถนของกะเหรยงสกอบานทงแกเหนอ อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”, รายงานวชาเทคโนโลยการกอสรางอาคารสถาปตยกรรมไทยตามหลกสตรศลปศาตรมหาบณฑต คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร,2542

สามารถ สรเวชพนธ และ สพล ปวราจารย, “เรอนชนบท”, สถาบนราชภฏเชยงใหมและ สถาบนเทคโนโลยราชมงคลพายพ เชยงใหม, 2537,หนา54-57

จลพร นนทพานช. “สถาปตยกรรมลมแมน าเงา Architecture of the Mae-Ngao Basin” ใน เอกสารประกอบการประชมวชาการนานาชาต สถาปตยปาฐะ สถาปตยกรรมในดนแดนสวรรณภม, คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากรม ,2550 หนา165

อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน” : Houses of Paka-Kyaw Karen : sustainabity and adaptability on cultural ecology in rotation farming วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต(สถาปตยกรรมพนถน)มหาวทยาลยศลปากร,2550

อรศร ปาณนท, ปญญาสรางสรรคจากเรอนพนถน ปาฐกถาศลป พระศร ครงท๕ กรงเทพฯ:มหาวทยาลยศลปากร, 2543, หนา 69 และ หนา 97

อรศร ปาณนท และ คณะ, เรอนพนถนไทย-ไท สรปโครงการวจย ภมปญญา พฒนาการและความสมพนธระหวางกนของเรอนพนถนไทย-ไท คณลกษณะของสถาปตยกรรมสงแวดลอมในเรอนพนถน,ส านกงานคณะกรรมการสนบสนนการวจย,2551, หนา 46

Ronald D Renard ,”On the Possibility of Early Karen Settlement in the Chiang Mai Valley” in Inter-Ethnic Relations in the Making of Mainland Southeast Asia and Southwestern china.Hayashi Yukio and Aroonrut Wichienkeeo eds. Bangkok: Amarin Printing and Publishing.2002 อางถงใน ขวญชวน บวแดง, “ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยงในประเทศไทยและประเทศพมา”,( 2546) น.8

Yoko Hayami, Between Hills and Plains Power and Practice in Socio-religious Dynamics among Karen,(Kyoto: Kyoto University Press,2004)

สจรตลกษณ ดผดง และ สรนยา ค าเมอง, สารานกรมกลมชาตพนธ กะเหรยงโป, (นครปฐม: สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรม มหาวทยาลยมหดล,2540) หนา 9

ธรวรรณ สมะพนธ, “เรอนกะเหรยงโปว หมบานแมจาง”, สาระนพนธประกาศนยบตรชนสง บณฑตวทยลยมหาวทยาลยศลปากร, 2520, หนา. 92

Marshall,H.I., The Karen People of Burma: A Study in Anthropology and Ethnology. .(1922)(Bangkok: White lotus,1 997) page 315

สรนญา เลายาง และ ประพนธ นาบญ, ทองถนของเรา ชาวเขาแหงหมบานกะเหรยงมdownload available 22nd Jan2010 at http://203.172.209.60/sansai/homepage/sirinya/index.html

อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน”,2550D.Hicks. Tetum Ghosts andKin,(Palo Alto: Mayfield,1976) P.3 cited in Roxana Waterson, The Living House,An Anthropology of Architecture in South-East Asia, (London: Thames and Hudson,(1990)1997), page.197

28

โชตมา จตรวงศ . “เรอนไทด า: กรณศกษาเพชรบร” วทยานพนธปรยญามหาบณฑตสาขาสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540 อางถงใน อรศร ปาณนท, ปญญาสรางสรรคจากเรอนพนถน ปาฐกถาศลป พระศร ครงท๕ กรงเทพฯ:มหาวทยาลยศลปากร, 2543 น.97

อรศร ปาณนท, เรยบงายและเปนสขกบสถาปตยกรรมพนถน (กรงเทพฯ: คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยศลปากร, 2543 น.168-169

จกรพนธ กงวาฬ, สงวญญาณสสวรรคในพธศพชาวลวะ สารคด ปท12ฉบบท144กมภาพนธ.(กรงเทพฯ:ส านกพมพสารคด,2540), น.108-120

จารศกดจรญศกด จารธรนาท , “เทคโนโลยการกอสรางเรอน พนถนของชาวกะเหรยงสะกอ หมบานทงแกเหนอ อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม “รายงานววขาเทคโนโลยกอสราง อาคาร สถาปตยกรรมไทย สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร2542 หนา76-82 อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไรหมนเวยน : Houses of Paka-Kyaw Karen : sustainabity and adaptability on cultural ecology in rotation farming“,วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต(สถาปตยกรรมพนถน) มหาวทยาลยศลปากร, 2550 หนา123-124

Yoko,Hayami, Between Hills and Plains: Power and Practice in Socio-Religious Dynamics among Karen,( Melbourne: Kyoto University Press and Trans Pacific Press,2004), p.95

ณฐพงศ บญพรม,เรยกขวญท าบญชาง:พธกรรมกะเหรยง , http://board.palungjit.com/f76/เรยกขวญ-ท าบญชาง-พธกรรมกะเหรยง-83739.htm

รายการ สบอยาง ทขาดไมไดในพธเรยกขวญชางของกะเหรยงทกาญจนบรคอ กลวย, ออย,งาด า, ขาวตมมด, ขาวเหนยวมล,ขาวเหนยวนง, น าขมนสมปอย, ดายแดง, ดายขาว,แลสดทาย ไมคนขาว

สมรกษ ชยสงหกานานนท, พธกรรมหลงความตายกะเหรยง ใน วฒนธรรม ความตาย และความหลากหลายทางชาตพนธ มอญ โซง กะเหรยง มง เยา. โกมาตร จงเสถยรทรพย(บก.) 2550 หนา 74-76

ขวญชวน บวแดง. “ชมชนตะละกทเลตองค: การปรบมโนภาพและการปฏบต”ใน ขามขอบฟา60 ปชเกฮาร ทานาเบ, ขวญชวน บวแดงและอภญญา เฟองฟสกล บรรณาธการ,(กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนทร,2550 ),น.147-174

ขวญชวน บวแดง. “กะเหรยง-คนเมอง:พนทพรมแดนแมน าเมยกบความสมพนธชาตพนธ” ภายใตแผนงานวจย อ านาจ พนท และอตลกาณทางชาตพนธการเมองเชงวฒนธรรมของรฐชาตในสงคมไทยภาคเหนอ, คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2551 หนา 141

ปนแกว เหลองอรามศร, ภมปญญานเวศวทยาชนพนเมอง ศกษากรณชมชนกะเหรยงในปาทงใหญนเรศวร,2539 หนา52-54

Yoko,Hayami, Between Hills and Plains: Power and Practice in Socio-Religious Dynamics among Karen,( Melbourne: Kyoto University Press and Trans Pacific Press,2004)

Kwanchewan Buadaeng , The Karen Ancestor Spirits: Cut Off and Bound up.(1999) in 7th International Conference on Thai Studies,Amsterdam,4-7 July 1999: p.3

Kwanchewan Buadaeng , The Karen Ancestor Spirits: Cut Off and Bound up.(1999): p.5 ยามหนง อนาคารก(นามแผง).”พอเลปา” หลบพกผอนชวนรนดร ใน เนชนสดสปดาหปท17 ฉบบ882 24 2552

เมษายน2552,น. 65 สวชานนท รตนภมล(2552) การจากไปของพอเลปา”นกเขยนตาย คนเกดเปนรอยคน”ต านานผเฒากว- นกเขยน

ปกากะญอคนแรก แหงภเขาทงไรแมแฮใต ใน เนชนสดสปดาหปท17 ฉบบ882 24เมษายน 2552, 46-47 สมรกษ ชยสงหกานานนท, พธกรรมหลงความตายกะเหรยง ใน วฒนธรรม ความตาย และความหลากหลายทางชาต

พนธ มอญ โซง กะเหรยง มง เยา. โกมาตร จงเสถยรทรพย(บก.) 2550

29

จกรพนธ กงวาฬ, สงวญญาณสสวรรคในพธศพชาวลวะ สารคด ปท12ฉบบท144กมภาพนธ.ส านกพมพสารคด.กรงเทพมหานคร(2540).หนา 108-120

ทศนย หรญวงษ, “การถายทอดภมปญญาดานนเวศวทยาของชาวกะเหรยงในพนทอทยานแหงชาตดอยอนทนนท” รายงานคนควาอสระตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาการจดการมนษยกบสงแวดลอม บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยเชยงใหม, 2546.หนา 49

ปนแกว เหลองอรามศร, ภมปญญานเวศวทยาชนพนเมอง ศกษากรณชมชนกะเหรยงในปาทงใหญนเรศวร,2539. หนา53

ปเตอร ฮนตน. “รายงานเบองตนเรองกะเหรยงโปวในภาคเหนอของประเทศไทย”(เอกสารโรเนยว) หนา22 อางถงในธรวรรณ สมะพนธ, “เรอนกะเหรยงโปว หมบานแมจาง”, สาระนพนธประกาศนยบตรชนสง บณฑตวทยลยมหาวทยาลยศลปากร, 2520, หนา. 19

ธเนศ วงศยานนาวา, “ภาพตวแทนของตด” ใน เผยราง-พรางกาย ทดลองมองรางกายในศาสนา-ปรชญาการเมอง ประวตศาสตร ศลปะ และมานษยวทยา , ปรตตา เฉลมเผา กออนตกล บรรณาธการ,(กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, 2541) น.261-286

วาณช จรงกจอนนต , จดหมายถงเพอน มาลา ค าจนทร (นามแฝง), เจาจนทผมหอม นราศพระธาตอนทรแขวน, (กรงเทพฯ:ส านกพมพคณาธร ,2534) อครพงศ อนพนธพงศ “บาน เรอนชาวเขากะเหรยงปกาเกอะญอ : ความยงยนและการปรบตวภายใตนเวศวฒนธรรมไร

หมนเวยน” : Houses of Paka-Kyaw Karen : sustainabity and adaptability on cultural ecology in rotation farming วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต(สถาปตยกรรมพนถน)มหาวทยาลยศลปากร,2550,หนา 130

สมภาษณ พอหลวงจอน โอโดเชา ,มกราคม พ.ศ.2553 สมภาษณ “ศ”, 2552เยาวชนชาวปะโอ ผหนงทท างานในประเทศไทย