Esper Bocast

00.01 2014-09-16 1

Johann Esper: “Vulgari Hominis Definitione, qua Dicitur Animal Rationale” Alexander K. Bocast, editor Berkeley Bridge Press (c) 2014 editors@berkeleybridgepress.com

Foreword

In 1695, at the University of Altdorf near Nuremberg, in a practice we would recognize today as a dissertation defense, Johann Esper stood to argue against the ancient definitional claim that “man is a rational animal.” This document is a record of Esper’s argument. Bound with other such dissertations, Esper’s defense was digitized by the Münchener DigitalisierungsZentrum Digitale Bibliothek and has been made available by the Bayerische StaatsBibliothek and by Google Books. No English translation has been published. This edition is an important step in that direction.

Esper’s text is written in Latin, Greek, and German. Within the text of each of these languages, the printer mixed characters from different fonts. The Latin text uses roman fonts and is the most legible, but it does not escape the medieval penchant for arbitrary abbreviation; for example, “que” is represented in four distinct ways. The Greek text uses Greek fonts but also many ligatures; the printing of the Greek text also particularly suffers from blurred impressions. The German text uses at least three fraktur fonts. Latin words are interspersed with the German potion of the text, and some of these words begin as Latin in roman font but end as German in fraktur font. In short, the text , as visual artifact, is unpleasant, and it is not easy to read. And text that is not easy to read is text that is not easy to translate.

My goal for this edition is to render Esper’s text consistently in a clean simple way. To this end, I have transliterated Latin, Greek, and German text, including punctuation, into corresponding ligature-free representations in the Charis SIL font. I have retained italicized text to mark quoted material and to retain emphases made in the original by Esper.

I have corrected simple typographic anomalies. A list of these corrections follows this foreword.

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 2

I have not expanded Latin abbreviations. Symbols resembling ‘qȜ’ and ‘q́Ȝ’ sometimes abbreviate “que” at the end of Latin words. I join the yogh character to ‘q’ to represent these abbreviations as “qȝ” and “q́ȝ”.

Greek is rendered in brick red and set off by guillemets; for example, «peripherian». German is rendered in turquoise bold; for example, Thier.

—AKBocast, McLean

Anomalies line text correction explanation 480 difinitione definitione typographic error 507 pneumatophychikon pneumatopsychikon typographic error 555 ) uud , und typographic error

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 3

Dissertatio inauguralis, Vulgari Hominis Definitione, qua Dicitur Animal 1 Rationale, more philosophandi eclectico tradita, quam sub moderamine & 2 tutela viri nobilissimi, amplissimi & excellentissimi, Dn. M. Georgii Pauli 3 Rötenbeccii, log. & polit. p. p. famigeratissimi, praeceptoris & fautoris sui 4 venerandi in incluta Altdorfina d. I. Octobr. anno M DC XCV. loco horisq; 5 solitis, pro summis in philosophia honoribus ac privilegiis rite & legitime 6 adipiscendis, in publico congressu defendere annitetur Johannes Daniel 7 Esperus, Lenckershemio-Francus. 8

9

Proœmium. 10

Prudenter admodum & modeste de se dixisse fertur Socrates, utut Sapientissimus omnium 11 sui avi ex ipsius oraculi ore fuerit habitus: se nescire quid Homo sit. Hominem enim 12 quisquis penitius inspexerit, tam mirificam eum Immensi Creator is fabricam esse videbit, 13 ut cognoscendo Homini Homo vix ac ne vix quidem sufficere possit. Omnia de Homine 14 dixero, si Eum Microcosmum atqȝ compendium dixero, in quo, quacunqȝ in tota rerum 15 universitate sunt, divina tam scitè expressit Dextera, ut pulcherrimam Microcosmi cum 16 Macrocosmo analogiam sedulus naturae contemplator satis nequeat admirari. Quodsi 17 enim à potiori ordiendum est; Mundum illum Majorem intuenti mihi ipsum statim 18 Divinum Numen sese offert, quod in Microcosmo animus humanus refert; est enim ille, ut 19 Cic. 5. Tusc. ait, ex mente divina decerptus & cum nullo alio nisi cum ipso Deo, si hoc fas 20 est dictu, comparari potest. Deum Spiritum seu rem cogitantantem esse compertum est; 21 sed spirituali natura cogitandiqȝ facultate mens hominis quoqȝ gaudet. Deo sua constat 22 simplicitas: nec vero mens humana ex partibus compacta vel ex materia & forma 23 composita apparet. De Dei Immortalitate vix erit quisquam qui dubitet: at nec humanus 24 animus vita sua privari potest. Regit Deus quaecunqȝ in hoc contingunt universo: mens 25 hominis, qua fiunt in corpore, ferme omnia efficit. Illius jussum omnes Creaturae, hujus 26 omnes potentiae inferiores exequuntur, Quod insuper vel brevissimo temporis spatio, 27 citraqȝ omnem loci mutationem mens nostra nunc ad terra centrum se demittat, nunc 28 «peripherian» ejus obambulet, nunc in coelos excurrat, nunc vastissima coelorum spatia 29 supervolet, quid nisi divina omnipraesentia adumbratio est? Quemadmodum tamen Deus, 30 non obstante sua omni praesentia, fixas in coelo quasi sedes habere concipitur; sic anima 31 nostra in capite velut alta specula residet, ut omnia eò promtius & cautius fieri jubeat, 32 caputqȝ convexa sua & sphaerica figura coelum, flammantesqȝ oculi sidera repraesentant. 33 Corpus humanum praeterea ex omnibus, ut Macrocosmus, compactum est Elementis; 34 Circuitus sanguinis circulationi aquarum respondet; Brutis Homo perceptione sua 35 sensuali, & principio vegetabili plantis assimilari quodammodo potest, pilosqȝ & ungues 36

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 4

nostros nihil aliud esse quam plantas dixeris. Omnia adeo, quae in toto terrarum orbe 37 reperiuntur, compendiosissime in Homine delineata apparent, ut vere non minus quam 38 prudenter & modeste Socrates dixerit: Se nescire quid Homo sit. Quo plura vero cognitu 39 difficiliora & abstrusiora in Homine velut Epitome latitant, eò minus mirabimur in 40 accuratam Hominis definitionem etiamnum à multis inquiri, nec paucos in ea cudenda 41 frustra jam se torsisse, nullamqȝ pene adhuc extare, quae pluribus, non dicam omnibus, 42 satisfaciat. Nobis nunc vulgatissimam illarum, qua Homo dicitur animal rationale ad 43 Eclecticae Philosophiae amussim exigere placet. Tu, B. L. fave conatui nostre, & nobiscum 44 Divini Numinis opem huic labori apprecare. 45

Caput I. 46

§.1 De cantatissima Scholasq; nostras passim pervagata Hominis definitio, quod sit Animal 47 rationale, in quam Scholastici dudum velut conjurasse proque ea tanquam pro aris & focis 48 mascule pugnasse semper sunt visi, hoc certe excusatius sub incudem nunc mitti, 49 liberiusq; paulo à nobis expendi poterit, quo pluribus sagacioris Minervae Viris aliquo 50 jam tempore nauseam ea movit, & variis horum arietibus sic concussa telisq; plurimis ita 51 confossa apparet, ut tanquam mortuae potius insultare quam vivae litem intendere 52 videamur. 53

§. 2. Ut igitur, quid plerorumque, à quibus impugnatam eam novimus, objectiones prae se 54 ferant nervorum ac roboris, trutinare exactius nobis liceat, ordine certo eosdem 55 enumerare prius studebimus. 56

§. 3. Sunt vero quibus Genus displicet, aliis Differentia non est ad palatum, utrumqȝ alii 57 carpunt, novamque adeo procudere definitionem intendunt. Et contra Genus quidem qui 58 insurgunt, eorum aliqui prorsus illud repudiant, tanquam vere praedicari de homine 59 nequeat, quod fecisse cernimus Cardanum L. II. de subtulit: p. 625. ubi, Homo, ait, non 60 plus est animal, quam animal planta. Si enim animal, quamvis nutriatur & vivat, plantae 61 nomen non meretur, nec omnino planta est, quia animam, qua sentit, habet praeter 62 plantam: Homo cum praeter animal mentem habeat, definit esse animal; nam alterum 63 genus animae est, quod sentit ac intelligit, ut testatur Aristoteles. Si enim forma alia à 64 forma fuerit, alterum sub altero collocari non potest, sentit enim Homo perfecte ut animal 65 vivens, non tamen Homo animal, ut neqȝ animal planta. Si enim Homo animal est, id est, 66 cujus forma ultima est sensus effectix anima, manifestum erit & eadem ratione esse etiam 67 plantam: at hoc nemo admittit, nemo credit. Et qua ratione in Homine sensus continetur, 68 eadem prorsus in animali vivens; nec tamen animal est quod solum vivit, id est planta, ut 69 nec Homo animal. Deniqȝ si Homo animal est, vel ratione utens vel carens? Non equidem 70 carens, esset enim bellua: est igitur utens ratione. Vti itaqȝ ratione differentia quaedam 71

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 5

est animalium velut & bovis aut leporis propria differentia. Quae igitur sentit anima, ut 72 potest non uti ratione, potest etiam uti: Intellectus igitur in ea collocatur; Perspicuum enim 73 est differentiam quamlibet in eo esse posse, cujus est differentia? Sensus igitur intelligere 74 posset? ergo Homo vita & sensu praeditus est? animal autem aut plantam dicere absurdum 75 est. Quibusdam enim visum est, quod Homo animal esset ob naturae consensum in animae 76 & corporis affectibus, & quod quidam morbi ex animalibus in Homines transirent veluti 77 vitiligo, quae ex equis praecipue alba transit in Homines solo tactu: ut enim quis equum 78 attrectaverit, qui ejusmodi morbo detineatur, statim ab ea corripitur. Sed & quaedam ex 79 plantis in animalia transeunt, quamobrem non est dicendum animalia plantas esse. Cujus 80 vestigiis insistens Michael Mejerus in Septimanis philosophicis aenigmate 295: Animal & 81 brutum converti inter se ait, sic quoq; colligens: Si Hominis est ratiocinari & animalis 82 sentire ut plantae vegetare, & Homo dicitur animal, quia sentit, (ut alii hanc rationem 83 reddunt) cur non dicatur planta, quia vegetat? Sed planta per consuetudinem non 84 appellatur, quamvis vegetabilis, aestimetur; animal autem dicitur, quod si ratio sequenda 85 sit, aut non erit animal, aut si animal est, quoqȝ planta judicari poterit. 86

§. 4. Alii ex alio capite improbasse hoc genus videntur, ii eum primis, qui ad totam 87 definitionem nauseant. Johannes enim Baptista van Helmont in Tractatu, quem inscripsit 88 venationem Scientiarum, §. ultimo ita contra genus hoc insurgit: Finaliter Scholae 89 ethnicae defecerunt à cognitione veri intellectus: Ideoq́ȝ Homo non est animal rationale. 90 Sed Praedicamentum Substantiae dividendum est in Spiritum & Corpus. Spiritus est vel 91 abstractus vel concretus. Homo solus est Spiritus concretus, non autem inter corpora 92 locandus. Si à potiori parte desumenda sit denominatio, & à famosiori significato 93 esssentialis determinatio. Ergo Homo à Spiritu intellectualiqȝ lumine denominandus & 94 definiendus erat. Simili ratione, ad impugnandum Genus hocce usum legimus Samuelem 95 Strimesium cum Praeside suo D. Elia Grebenizio in tract. Phil. de vita Dei Disput. I. §. 9. 96 & 10. cum scribit: Supponimus genus Hominis proximum non esse animal, sed Spiritum 97 seu substantiam immaterialem, tum propter formam suam, ob quam in certo genere 98 substantiae collocatur, tum ut denominatio ita definitio fieri debet à potiori. Anima autem 99 potior atqȝ principalior Hominis pars est. Objici potest: In categoria Substantiae vivens seu 100 animatum dividi in insensibile & sensibile, sensibile subdividi in rationale & irrationale, 101 qua ratione homo ad seriem animalium transfertur. Resp. Male ita divisionem institui. 102 Nostra Substantiaex Categoria aliter habet, in qua immediate substantia dividitur in 103 spiritualem & materialem: Spiritualis ad eam quae ab omni materia absoluta & quae ad 104 materiam determinata est; illa est Angelus, haec autem Homo. Neqȝ moramur 105 multitudinem eorum qui priori via insistunt, cum non respiciendum sit, qua via eatur, sed 106 qua eundum sit. 107

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 6

§. 5. Celeberrimus Philosophus, Johannes Claubergius non ideo tantum taxat hoc genus, 108 quod sub genere rerum ignobiliori scil. corpore sit positum; sed & quod obscurior longe 109 sit vox animalis, quam ut generis locum tenere in definitione Hominis possit. Circa prius 110 enim haec occurrunt ipsius verba in Log. Vet. & Nov. cap. 7. §. 58. Homo in vulgata 111 definitione consideratur tanquam res simplex & unius tantum generis, nam animal ponitur 112 sub genere, quod Spiritui opponitur in divisione substantiae. Adi tabulas 113 praedicamentales, nisi fortassis confractae jam sint superioris capitis machinis. Et quidem 114 tertio Homo ponitur sub genere ignobiliori, scilicet corpore, tolerabilius autem fuisset 115 erratum, si ad genus magis nobile scilicet ad Spiritum relatus foret, quomodo in aliis 116 denominatio à potiori fieri consuevit. Circa posterius §. praecedente 56. haec monet: 117 Genus animal, in hac definitione positum est valde obscurum, & si hoc genus, (ut creditur) 118 proximum reducas ad remotiora, v. g. corpus vivens animatum (talis autem reductio 119 institui debet ab accurato Analytico) non ad clariora sed ad obscuriora venies, 120 quemadmodum praecedente capite ostensum. Secundo si examines, quid Homo, item quid 121 animal, manifestum evadet clarius te intelligere quid homo sit, quam quid animal, jam 122 vero nulla toleratur definitio, quae obscurior sit definito: & praecedentis cap. §. 45. Quid 123 quantumq́ȝ Homo & bestia commune habeant sive quousq́ȝ se extendat eorum similitudo & 124 convenientia, semper dubitatum fuit atqȝ etiamnum dubitatur maxime. Corporis quidem 125 similitudo cernitur, an vero quid ultra sit & quale, nondum satis cernitur: atqui Logicae 126 pars prima claram ac distinctam perceptionem flagitat: quod praeceptum susq́ȝ deqȝ 127 habent, qui clare & distincte non percipientes quidnam illud sit, in quo bestia & Homo 128 conveniunt, atqȝ unum quodammodo fiunt, nihilominus commune Hominis & bestiae 129 nomen faciunt animal, imò qui utuntur hoc ipso nomine, hac ipsa notione, tanquam 130 clariore ad definiendum, quid sit Homo, quid bestia, cum saltem quid Homo sit, longe 131 clarius existat, quam quid sit animal. Melius Germani hominem & bestiam distinguunt per 132 Mensch & Thier, unum vero ambobus commune nomen non usurpant: licet minutos 133 Philosophos imitati quidam vocem Thier quae manifeste convenit cum graeco «thēr» ad 134 animal quatenus pro genere Hominis & bestiae Latinis accipitur, designandum torqueant. 135 Nec à Claubergio dissentit Hamelius Lib. I. de mente Humana. c. 9. §. 6. sic de vulgari 136 hac definitione judicans; Definitiones in Scholis usitatas perpende, perpaucas offendas 137 quae rem non magis obscurent, quam illuminent. Ne illa quidem vulgata Hominis definitio 138 his forte vitiis caret, cum enim finitur animal rationale, mihi sane notius est, quid sit 139 Homo, quam quid animal. Hoc utiqȝ definitur, quod vita & sensu est praeditum, sed quid 140 vita, quid sensus, obscurum admodum est; nec quid Homini cum brutis est commune satis 141 est explicatum. An in belluis sit quaedam perceptio, an forma seu anima à corpore 142 discreta, quae vitae principium sit, valde ambigitur. Deinde Homo magis cum Angelis 143 convenit, quam cum Brutis. Ac Mens ipsa quae est praecipua Hominis pars, naturali 144 forsitan lumine notior est quam corpus, cum mihi nihil sit notius quam me intelligere. 145

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 7

Quod si errore aut consuetudine, aut ineuntis aetatis praejudiciis ad ea, quae sunt 146 corporea, nos abjicimus, hunc errorem à Philosophis correctum non auctum oportuit, hi 147 quidem potius ad res à materia secretas & intellectu praeditas, cum quibus homo magis 148 convenit, quam ad corporeas attendere debuerunt. Consule quoque Claubergio & Hamelio 149 suecinentem Antonium Le Grand in Institutionibus Philosophiae Parte 8. §. 2. 3. 5. 6. 7. 150

§. 6. Sed Differentiam non minus impugnari varie à variis constat. Ipsi enim Aristotelici 151 («gnēsioi» scilicet, quos Scholasticis aliàs contradistinguere solemus) quamvis de genere 152 nullam litem moveant, sed ambabus potius manibus illud amplectantur, differentiam 153 tamen inimico torvoque vultu respiciunt, variisque telis eam configere nituntur. Primo 154 namque differentiam latiorem definito seu specie illa, quae definitione manifestatur, esse 155 oportere obtendunt, docente hoc non solum Porphyrio in Isagoge Cap. 3. §. 17. Cap. 12. 156 §. 4. 5. Cap. 13. §. 3. sed & Aristotele ipso 6. Topicorum 6. §. 13. (ubi aperte docet, 157 differentiam de pluribus dici quàm speciem) & 6. Topic. 4. ubi differentias, quae in 158 definitione assumuntur, vult natura esse priores definito, h. e. latiores; Id quod in 159 rationali locum non inveniat, quippe quod de pluribus specie differentibus praedicari non 160 sit aptum, quia de quocunq; (v. g. de Angelo) rationale praedicare velles, sub animali 161 tamen illud non contineretur. 162

Secundo «to» rationale pro Hominis differentia ideo non agnoscunt, quod non habeat 163 oppositam differentiam positivam sed privativam tantum (irrationale siquidem brutorum 164 differentiam esse ajunt) cum omnem tamen differentiam proprie dictam differentiam 165 quandam positivam oppositam habere oporteat; ita docente Aristotele 6. Topic. 6. Tertio: 166 quia Genera non subalternatim posita diversas specie differentias exposcant, 167 (praecipiente id rursus Aristotele in Categoriis cap. 3. & L. I. Top. c. 6. (15) & 6. Top. 6.) 168 nec «to» rationale quod animae differentia sit, (ceu patet ex 2. Polit. c. 5. & I. Eth. c. ult.) 169 animalis differentia esse queat. Quarto: quia differentia non sit extra genus, sed 170 continuum & indissolubilem cum genere nexum habere debeat (quod iterum praescribit 171 Aristoteles I. de part. animal. c. 3. nec non 6. Topic. c. 6. ut & 5. Metaph. 30.) «to» 172 rationale vero absque animali esse possit, si quidem pro facultate intelligendi & 173 deliberandi capiatur, si vero pro facultate unum ex alio colligendi, in Bruta quoq; cadere, 174 adeoque definitionem Hominis latiorem suo definito hinc reddi. Quinto: quod per «to» 175 rationale non determinetur animal secundum, totum, sed secundum partem duntaxat, 176 nimirum animam aut aliquam ejusdem facultatem (quandoquidem anima dividi in 177 rationalem & irrationalem, non vero animal, debeat) cum tamen per differentiam tota 178 species ab alia non pars solum ejus differre debeat, ceu rursus evidenter inculcat 179 Aristoteles Lib. I. de part. Animal. c. 3. Hisque adeo rationibus ex intimis Aristotelicae 180 Philosophiae penetralibus depromtis differentiam explodunt insigniores Peripatetici, 181

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 8

ejusque in locum aliam succedere faciunt, quam ipse Aristoteles in sua Hominis 182 definitione expressit, quando eum per animal pedestre, bipes definivit, quam proinde 183 definitionem purioris Philosophiae Aristotelicae amantes plerumque approbant, multumq; 184 vulgari praeferunt. Videatur Celeberrimi Peripatetici Melchioris Zeidleri Analysis 185 posterior Lib. I. c. II. §. 18. usque ad 34. ac integra Dissertatio hac de materia Joh. 186 Philippi Pfeifferi Regiomonti habita. 187

§. 7. Nec differentiam hanc sufficere credidit Porphyrius: utut eam in definitione sua (in 188 qua Generis locum animali quoque non invidit) penitus non repudiet, sed per 189 adjectionem «tou» mortalis restrictam cupiat, ne citra hanc adjectionem definitio 190 vulgaris Angelis etiam competeret, suoque definito latior evaderet; Cap. 3. enim Isagoges 191 suae ita philosophatur; Mortale & immortale nec non rationale & irrationale sunt 192 differentiae divisivae animalis, quia per eas dividimus genera in species sed hae 193 differentiae divisivae generum completivae, sunt & constitutivae specierum: Animal enim 194 dividitur his differentiis rationali & irrationali, item mortali & immortali, sed hae 195 differentiae, rationale & mortale Hominem constituunt, sed hae rationale & immortale 196 angelum: Mortale & irrationale Bruta animantia. Et paulo inferius: Interrogati, quid est 197 Homo? apte respondebimus animal, interrogati autem quale animal? apte respondebimus, 198 esse rationale & mortale. Cum enim res constent ex materia & forma, vel iis quae 199 proportione respondent materiae & formae, quemadmodum statua ex aeris materia, & 200 figura, tanquam forma; sic etiam Homo communis & specialis constat ex genere, quod 201 proportione respondet materiae, & differentia, quae respondet formae; Totum auteus hoc, 202 animal rationale, mortale, est Homo, ut ibi Statua. 203

§. 8. Alios, à genere animalis quoq; non abhorrentes, Differentiae huic acquiescere istud 204 prohibet, quod Bruta ratione quadam pollere sibi persuadent, quae proinde per hanc 205 differentiam à definito non satis removeri arbitrantur, à quibus tamen essentialiter 206 hominem differre nemo facile diffiteri possit. Id quod Peripateticos ex parte etiam 207 differentiae huic objecisse ex ante dictis constat, atque inter caeteros etiam, qui genus 208 illud unà suspectum habent, non pauci urgent, ut pote supra citatus Helmontius, qui in 209 Venatione scientiarum supra cit. §. 38. expressis verbis inquit: Differentiam constitutivam 210 Hominis seu rationale competere Brutis extra dubium est, simulqȝ penuriam Logices, omni 211 prorsus definitione & differentia constitutiva destitutae, & Tractat. de magn. vuln. 212 curatione: Dico itaqȝ Hominem externum animal, ratione & voluntate sanguinis utens, 213 internum vero non animal sed imaginem Dei. Videant inde Logici quam defectuose 214 Hominem à ratiocinii potestate definiant. 215

§ 9. Claubergius obscuritatem insuper, quam generi impegit, differentiae huic obstare 216 quoque existimat, quo minus in definitionem recipiatur: quod item Hominem à Brutis 217

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 9

potius quam ab aliis, quibus conferri Homo magis merebatur, differentia haec distinguat. 218 Sic enim ille cit. loc. §. 56. Differentia rationale ambigua est, nam vel significatur id, 219 quod cognitionis particeps; atq́ȝ ita in genere, nempe animali, contineretur, (nam huic 220 cognitionem tribuunt illius definitionis Autores) quod absonum; vel denotatur cognitio 221 dianoëtica, quae plerorumq́ȝ videtur sententia & sic ab imperfectione Homo 222 denominaretur, quod vitiosum esse ipsi alibi fatentur; vel designatur simplex aliqua Mentis 223 apprehensio & cognitio noëtica, quae est perfectior mentis actio, & tum nequeunt satis 224 explicare, quantum haec differat ab ea, quam animantibus multis adjudicant, perceptione . 225 Et § seq. 58. Differentia, rationale, secundum plerosqȝ ratiocinandi facultatem signans, 226 petita est ab attributo ignobiliori, id vero non satis idoneum esse vel hinc liquet, quod quò 227 magis perfectus redditur Homo mente cognitione rerum illustrata, eo minus ratiocinetur, 228 sapientes enim Deo atqȝ angelis similiores plurima sine discursu intelligunt, quae alii non 229 item. Si ergo illud, rationale essentiam Hominis optime declarat, quae utiqȝ Mens est illius 230 definitionis Fautorum, sequitur Hominem, quo redditur perfectior eo magis naturam suam 231 amittere, quod non putem ipsos affirmaturos. Et §. 59. Differentiae munus est indicare, 232 quomodo res differat, non à quibuslibet sed à maxime cognatis: Atqui in definitione ista 233 Hominis indicatur solum, quomodo differat à bestiis, quasi bestiae & Homo res essent 234 maxime affines: An autem Homo non magis convenit cum Angelis, nempe ratione Mentis 235 intelligentis atqȝ immortalis Deiqȝ, ad imaginem factae, quae utiq́ȝ pars Hominis 236 praecipua? In quo Hamelium rursus «omopsyphon» habet Claubergius, & utrisque 237 subscribit Antonius Le Grand, quorum loca brevitatis causa omittimus. 238

§. 10. Nec differentia haec tam se probare potuit Alexandro Pitcarnio Scoto, quin novo 239 nomine exprimere differentiam Hominis specificam maluerit, de quo in compendiaria 240 ejus Physiologiae Idea sect. 33. p. 57. sequentia legimus: Anima Humana non distinguitur 241 ab Angelo per «to» rationale sed per incompletam naturae rationem & exigentiam, ut cum 242 corpore uniatur. Et ab anima belluina per spiritualem suam naturam aeterna & Spiritualia 243 respicientem; investiganti igitur differentiam specificam animae rationalis, fingendum erit 244 nomen spiritum incompletum significans, quod in concreto de Homine dici ejusqȝ 245 differentia statui poterit, sic «pneumatopsychia» dici poterit differentia Hominis specifica, 246 & «pneumatopsychikos» in concreto de Homine praedicari potest. Similique ratione, 247 fastidita vulgari Hominis differentia, ad aliquam recenter à se fictam vocem confugisse 248 cernimus ingeniosissimum virum Joh. Franc. Picum Mirandulae Dominum in Examine 249 vanit. Doct. Gent. in cujus cap. 8. cum de incerta apud Philosophos antiquos atque apud 250 ipsum Aristotelem Hominis definitione plurima eruditissime proposuisset cap. 9. seq. 251 suam de differentia Hominis propria sententiam ita exprimere studuit: Si duo latina 252 nomina ita in unum conflare possem, ut unum, quod proprie neutrum illorum esset, 253 dissultaret vocabulum, quemadmodum graeca voce nominum compositioni maxime 254

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 10

accommoda, me facere posse non diffido, Hominis definitionem, una differentia, quae fit 255 «logonoētikē» auderem tradere, quae & rem complecteretur ipsam, & excluderet alias. 256 Duae enim sunt supra sensum in cognitione generis differentiae; altera rationalis, quae à 257 Graecis vocata est «logikē», altera intellectrix ab illis «noētikē» nuncupata. In utraqȝ vero 258 gradus plurimi, & ita se jungunt, ut quod supremum in imo sit genere, imum fit in eo, 259 quod est supremum: Homo itaq́ȝ quasi in meditullio constitutus, vinculum superae & 260 infimae naturae nuncupationem obtinuit, ut qui collimitio quodam nectat utramqȝ, sub se 261 multos habet cognitionis gradus, habet & supra se multos: animalia etenim diversi generis 262 ad Hominis cognitionem quanto magis accedunt, tanto magis cognitione discursuqȝ 263 quodam rationis participare dicuntur; quantoqȝ recedunt magis, ad plantarum stirpiumqȝ 264 stupidam conditionem propinquant, ejusqȝ naturam sapiunt, unde illis nomen fecit 265 Aristoteles Zoophyta, quasi dixeris animalistirpia, ut quae confinium tenerent utriusqȝ 266 naturae &c. Anima itaqȝ Hominis eademqȝ forma à qua differentia trahi debet & 267 rationalis est & intellectrix & utraq́ȝ appellatione jure vocatur. Plenius & exactius pollere 268 dicitur ratione: duae autem hae in ipsa anima non sunt differentiae sed una prorsus, à 269 qua duae illae facultates ratiocinandi & intelligendi manant. Quapropter uno nomine eas 270 significare oporteret, quod rationis & intellectus officium significaret: sed cum nullum tale 271 conficere nomen, quod satisfaciat, adhuc potuerim, hoc graecum ex duobus vocabulum 272 conflavi «logonoētikē», qua differentia tanquam propria omnes aliae superiores 273 includantur, & ab omnibus rebus, quae non sunt Homo, dirimatur. Nam per universalem 274 rationem ab omnibus brutorum generibus dirimitur, per rationem ipsam intellectu junctam 275 dirimitur ab angelis, qui suapte natura discursu rationis non egent. Quae omnia verbo illo 276 uno differentiam exprimente significantur, quae superiores includit, & cum Homine plane 277 atqȝ simpliciter convertitur, reciprocaturqȝ, nec majoris omnino est ambitus, nec minoris. 278

§. 11 Jamque adeo qui neque generi neque differentiae definitionis hujus favent, animali 279 & rationali è statione hac deturbatis de altis definitionibus sunt soliciti; cujusmodi e. g. 280 est Helmontii illa supra cit. loc. §. 36. Homo est creatura vivens in corpore, per animam 281 immortalem ad honorem Dei secundum Lumen & ad imaginem verbi primi Exemplaris 282 omnium causarum sigillata. Nec non Claubergii illa l. c. §. 58. Homo est res ex mente 283 finita & corpore organico composita, quam retinent ex eo & commendant Hamelius, Le 284 Grand aliique recentiores quamplurimi. 285

Caput II. 286

§. 1. Quandoquidem definitio alia nominis est alia rei (quarum illa nominis significatum 287 explicat, haec quid res nomine insignita involvat, evolvit ac realis definitio in primariam 288 seu essentialem (quae definitio stricte & absolute dice solet) & secundariam sive 289 descriptivam (quae descriptio potius quam definitio appellari à multis consuevit) 290

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 11

dispescatur, in praesenti capite definitionis stricte dictae seu primariae potissimas 291 conditiones & requisita, à nemine facile neganda, breviter nunc percurrenda erunt, ut 292 principiorum seu regularum instar esse nobis possint, ad rectiorem de vulgari definitione 293 «epikrisin» formandam. 294

§. 2. I. Igitur Regula sit: definitio talis vera sit propositio, nec falsitatis quicquam includat. 295 Inservire enim definitio intellectui nostro debet ad tollendam ab eo ignorantiam, 296 augendamq; in eo notitiam, quo magis magisq; is perfici & ad fines à natura praefixos 297 dirigi & contendere possit. Id quod falsitate nunquam consequetur, utpote quae 298 ignorantiam nostram nutrire potius quam tollere, & à rectis finibus quam longissimè 299 Voluntatem nostram abducere solet. 300

§. 3. II. Clarior sit ac notior suo definito. Postulat hoc finis definitionis quae est oratio 301 veri manifestatrix, & ut Aristoteles 6. Top. c. I. §. 6. ait, cognoscendi causa traditur. 302 Itaque rei definitae ideam claram & distinctam tradere debet, ut usuinobis esse queat ad 303 plurima alia per eam certius & distinctius cognoscenda. Unde geminos minimum 304 conceptus sistere nobis definitio debet, quorum altero, in quo res cum aliis conveniat, 305 altero in quo rursus ab iis differat, exponitur, priorque conceptus materiae alter formae 306 «kat’ analogian» respondet. Qua ex regula sequentia emergunt Consectaria. 307

1. A definitione exulare debent verba aequivoca. Haec enim ob incertam significationem 308 suam claram perceptionem impediunt. 309

2. Absint quoque, quoties positive res declarari potest, vocabula negativa. Positiva enim 310 perceptionem claram magis adjuvant. 311

3. Definitum non ingrediatur definitionem. Quod per clariora ac notiora definitio alias non 312 fieret. 313

§. 4. III. Sit adequata suo definito, seu aeque late patens, h. e. nihil, quod ad definitum 314 non pertinet, admisceat, neque, quod ad illud spectat, definito adimat; alias enim 315 definitum non satis declararet, qui tamen scopus est bonae definitionis: unde & «horos» 316 sive terminus Graecis appellatur, quod rem, quae citra definitionem confundi cum aliis 317 posset, determinet & circumscribat, ut cum aliis ab ipsa differentibus confundi amplius 318 nequeat. Ex quo principio seqq. rursus fluunt Consectaria. 319

1. Definitio non debet angustior esse suo definito: h. e. debet omnibus ejusdem naturae & 320 essentiae rebus, quale est definitum, convenire, atque sic universalis esse; Secus enim non 321 esset adaequata. 322

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 12

2. Non debet latior esse suo definito: i. e. non aliis nisi ejusdem essentiae & naturae rebus 323 sub tali definito comprehensis competere, atque sic propria esse suo definito; aliàs enim 324 definito suo non esset aequalis. 325

3. Definitio debet esse reciproca: quia scilicet universalis simul debet ac propria. 326

§. 5. IV. Essentiam seu interiora aperiat & distinctius cognoscenda intellectui offerat. Hoc 327 ipsum est, quo definitio primaria sive essentialis à secundaria seu descriptiva differt, quia 328 haec per accidentalia & extrinseca, illa per essentialia & intrinseca rem declarat. Unde 329 jam facili ductu sequentia derivamus consectaria: 330

1. Perfectiores, esse definitiones, quae constant genere proximo & differentia ut vocant, 331 specifica. Intimius enim certe rem penetrat, qui eam à maxime affinibus valdeque 332 cognatis distinguere potest, quam qui à quibusvis aliis saltem distinguere novit. 333

2. Perfectiores esse definitiones, quae remper id, quod optimum est, in ea, definiunt. Quis 334 enim dubitet profundius in rei essentiam ita nos penetrare? 335

§. 6. Cetera bonae definitinis essentialis requisita omittimus, tum quod aeque necessaria 336 non appareant; tum quod in illa non aeque consentiant Authores Logici; tum quod 337 instituto nostro tantopere non inserviant, qui non tam perfectam aliquam Hominis 338 definitionem ipsi fabricare, aut è jam prostantibus aliquam eligere, quam vulgatissimam 339 ad regulas prolatas examinare instituimus. 340

Caput III. 341

§. 1. His ita praestructis, non adeo difficile erit, decantatissimae definitionis hujus 342 pretium ac pondus paulò certius determinare, id quod per distinctas conclusiones jam 343 praestabimus. 344

Conclus. I. Quacunq́ȝ haec definitio commendare se possit authoritate vel traditione, 345 Aristotelicam certe non esse, prorsus constare putamus. Multi equidem, qui Aristotelicos 346 se profiteri sunt ausi, in Aristotelis gratiam, cujus apud eos sarta tectaque servatur 347 auctoritas, teneriori amplexu eandem stringere, acriterque adversus diffentientes 348 defendere sunt dignati; sed hoc ipso tamen misere decepti, quod Aristotelicam vel 349 Aristotelis principiis conformem esse sibi persuaserint; cum Aristoteles certè non aliam 350 solùm Hominis definitionem formaverit, (de qua videatur Cap. I. §. 6.) sed & ejusmodi 351 principia passim inculcaverit, cum quibus conciliari ea nullatenus possit, (videatur idem 352 §. ap. cit.) Quam etiam ob causam accuratiorum Peripateticorum palatum plerumq; & in 353 tantum offendit, ut singulare illud Peripateticorum decus Philippus Scherbius in 354

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 13

elegantissima Oratione de differentiis quibus Homo à caeteris animantibus differat, in 355 haec ipsa verba erumpere non sit veritus: Haec definitio, quae omnibus omnium 356 Scholarum parietibus videtur affixa, multorum errorum fomentum est. 357

§. 2. Conclus. II. «To» animal generis locum in definitione Hominis nullatenus mereri, 358 confidenter asserimus. Ut enim mittamus Cardani & Mejeri illam rationem Cap. I. §. 3. 359 contentam, (secundum quam in regulam primam Cap. I. § I impingeret haec definitio) 360 summopere fortassis non stringentem: quandoquidem comparatio illa inter plantam & 361 animal ob receptum semel & longissima loquendi consuetudine confirmatum vocis 362 animalis significatum negari tanto facilius posset, quanto minus vox ipsa animalis, ab 363 anima quippe, aut, si graecum vocabulum spectes, à vita derivatun significatui huic 364 reclamat (cum è diverso vox germanica ein Thier eui graecorum «thēr» vel «thyrion» 365 respondet, bestiam potius quam hominem designare videatur (ceu constat ex Cap. I. §. 5.) 366 quo responso Cardanum & Mejerum Vir «Polymathèstatos» Jacobus Thomasius in Dial. 367 phys. cap. XXXIX. §. 8. 9. II. ac in processu suo Disput. §. 148. dimisit; ut, inquam 368 mittamus dictam rationem I. vel sola illa enormis in voce Animalis obscuritas (quam 369 posterior Claubergii locus cap. I. §. 5. exhibitus satis comprobat) per regulam I. Cap. 2. 370 ejusque consectarium I. gravissimo est obstaculo, ne animal generis locum occupare 371 possit. 372

§. 3. Illud vero 2. prorsus intolerabile & regulae & primae Cap. I. §. 2. nimis adversum, 373 quod, dum animal in casu recto de Homine praedicatur in hac definitione, consequenter 374 corpus quoque in casu recto praedicari de homine posse supponatur. Hinc enim non tam 375 obscura quam falsa prorsus nascitur propositio: Homo est corpus. Differunt vero utique: 376 Hominem habere corpus & esse corpus: sique príus praedicare de homine salva veritate 377 liceret, non ideo statim posterius posset. Nec enim (ut recte objicitur à Claubergio & 378 Hamelio locis §. 5. c. I. citatis) res aut Substantia simplex est Homo, sed composita h. e. 379 non ex corpore duntaxat & materia, sed & ex Spiritu seu Mente constans, de quo proinde 380 corpus in casu recto praedicari tam repugnat, quam manum de homine, vel ignem de 381 Mundo, ut si dicas; Homo est manus: Mundus est ignis. Nemo enim sic loquentem 382 explosurus vel ideo non esset, quia partem de toto in casu recto proprie praedicari 383 repugnat. 384

§. 4. Quemadmodum tamen, si partem aliquam de toto in casu recto praedicare liceret, 385 rectius multo ad nobiliorem & praestantiorem partem id pertineret, quam ad partem 386 imperfectiorem & ignobiliorem, (vi regulae ultimae consect. 2. §. 5. Cap. II.) Ita 387 nullatenus dubitandum quin meliori jure Spiritus seu Mens generis locum in definitione 388 Hominis quam «to» animal (& consequenter Corpus) occupare queat. Ecquis enim non 389 mallet corpus humanum e. g. universe sumtum per caput vel cor definire, quam per 390

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 14

pedem vel digitum pedis aut hujus unguiculum, atq; sic integrum Hominem per spiritum 391 potius quam per corpus? cum de illius prae hoc praestantia non minus quam de capitis vel 392 cordis prae pede ejusve digito hujusve unguiculo praestantia convicti simus. Quo telo 393 gravius certe quam multi crederent, vulgatam definitionem vulnerant Helmontius, 394 Strimesius (§. 4. Cap. I.) & Claubergius sub initium §. 5. cap. I. Cui vulneri quodnam 395 emplastrum quaerere vulgaris definitionis Patroni possint, non apparet. Quod si enim 396 partem de toto in casu recto praedicari non posse regesserint, propria vineta caedent, 397 quando & ipsi corpus de Homine praedicare religioni sibi non ducunt. Si Hominem bestiis 398 similiorem quam spiritibus dixerint, tum quoq; responsi loco illud ferent, quod 399 ingeniosissimum Hamelium supra in fine §. 5. cap I. exprobrantem audivimus: Quodsi 400 errore aut consuetudine &c. Quὸ faciunt & Claubergii egregia verba §. 60. l. c. Hoc 401 tanquam novum vitium superiori accuditur, quia cum humanae cogitationes potius versari 402 deberent circa res intelligentia praeditas, ipsi circa umbras & spectra corporis volitare 403 amant. Adeo homines se rebus corporeis & visibilibus immergunt, ut credant, totum id, 404 quod sunt, similius esse talibus rebus, quam aliis quae sensus sugiunt, & sola mente 405 pervidentur, quo capitali errore imaginem & similitudinem Dei ad quam creati sunt, 406 obliterant. 407

§. 5. Sed & hoc altius apud se expendere quaeso dignentur, quotquot animum à 408 praejudiciis liberum gerunt, omnemq; cognitionem suam ad pias praxes dirigendas esse 409 concedunt, utrum vel hoc nomine Hominem in rerum intellectualium ordinem tránsferre, 410 quaeque cum his ei intercedit, similitudinem loco generis assumere, quam in rerum 411 corporearum numero eum relinquere & quae cum his intercedit similitudinem pro genere 412 agnoscere, non praestaret, quia sub posteriore consideratione, si brutis videlicet maxime 413 affinem se homo intellexerit, idque in Scholis pariter & Academiis tanta solicitudine fuerit 414 perdoctus, nihil tam prope futurum esset, quam ut neglecta potiore sui parte corpus 415 tantum suum sit curaturus, satisque habiturus, si astutissimis tantum brutis astutior 416 evadat, indeq; qualemcunq; ab iis differentiam sortiatur spiritualiter autem vel Christiane 417 ne in minimo gradu vivat; quomodo certe non plurimorum errorum tantum, ut Scherbius 418 ait, sed & vitiorum fomentum esse posset definitio: cum è diverso sub priori respectu si 419 scilicet spiritibus maxime affinem seu cognatum se esse ipsa sui definitione moneatur, ad 420 nobilissimam sui partem tenerrime amandam, summaq; solicitudine percolendam 421 inflammari magis posset, quomodo plurimarum veritatum non tantum sed & virtutum 422 fomentum haec definitio evadere posset? Quo forsitan digitum etiam intendisse videbitur 423 Helmontius loco supra citato §. 4. l. I. quem amplius illustrat sequens locus ex eodem de 424 Venat. Scient. Tract. §. 37. & 38. depromtus: Plus itaqȝ Scholae Philosophicae documentis 425 gentilium quam Pauli acquievere. Hinc illas contemplor Hominem duntaxat juxta ejus 426 cadaver meditatas, non autem juxta Creatoris sive efficientis intentionem, Hominisqȝ 427

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 15

destinationes finales &c. Quapropter Homo, quamvis ex Corpore animales aliquot & 428 corporeas conditiones habeat; attamen ex intentione divina creatus est in imaginem 429 viventem, in substantia immortali, ut Deum cognoscat, amet & adoret secundum lumen 430 typi sibi impressi, at postquam Homo vixit in carne ut animal, dixit Deus, spiritus meus 431 non permanebit cum Homine, quia caro est. Genus enim definiti proprium in definitione 432 Hominis poni debet. Quod Scholae animal nominant, id ipsum Deus degenerationem 433 nominat, aversionem viarum, naturae corruptionem atqȝ destructionem intentionis suae in 434 creando. 435

§. 6. Quod interim Aristoteles, quem aliàs differentiae vulgari minus favisse ex thesi 6. 436 cap. I. colligimus, huic generi tantopere faverit, Hominemque in classe rerum 437 corporearum collocaverit, utut excusari nonnihil fortassis inde possit, quod de physica 438 Hominis definitione in ea Scientia solicitus esse voluerit, ubi corpus naturale quatenus 439 naturale considerari solet, nescio tamen an praejudicii modo dicti, quod emicare ex hac 440 definitione Claubergius & Hamelius, proximè superiore §. citati, arbitrantur, suspicionem 441 omnem effugiat, quippe quem non paucis circa humanam mentem erroribus, propter 442 Gentilismi tenebras, succubuisse novimus, attestantibus hoc ipsum non paucis Clarissimis 443 Viris, qui errores hosce Aristotelicos candide agnoscere eidemq; tanquam Gentili 444 condonare potius quam contortis explicationibus tegere vel defendere malunt. De 445 immaterialitate certe mentis humanae haud multo certiora illum novisse dixeris, quam de 446 ejusdem immortalitate, quam certe eum non agnovisse, imo potius inficias ivisse non uno 447 argumento constare potest. 448

§. 7. Concl. III. Quae contra differentiam movebantur objectiones, pleraeqȝ sic eam 449 concutiunt, ut statione sua tantam non dimoveant. Equidem frustranea illorum videtur 450 solicitudo, qui §. 7. cap. I. differentiae huic aliquid adjiciendum propterea esse censebant, 451 ne angelis (vel ipsi quoque Deo) vulgaris definitio applicabilis fieret. Quodsi enim «to» 452 rationale in ea significatione supponatur, qua collectionem unius ex alio importat, aut 453 insuper sensationem aliquam necessario involvat, prout communis ejus & in 454 Peripateticorum Scholis frequentatus significatus prae se fert, nequaquam metuendum 455 videbitur, ne quis vel sub priore restrictione Deum, vel sub posteriore Angelum insuper 456 intelligere possit. Quodsi vero «to» rationale in ea latitudine capiatur, sub qua vel angelis, 457 vel Deo etiam, repugnare non possit, vox animalis adjecta certe obstabit, quo minus 458 totam definitionem angelis vel Deo attribuere liceat, cum maxime vox animalis ad 459 ejusmodi significatum passim restringi nunc soleat, sub quo cum vivo non recurrit, sed 460 praeter vitam sensualitatem quoque importat (quomodo à Graecis quoque «zōon» vivum 461 & «zōon» animal distingui novimus) quo sensu utique nec Angelos nec Deum Animalia 462 vocare fas fuerit. Adeoque nec vox mortale ex solicitudine veterum voci rationale 463

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 16

superaddenda amplius videbitur, cum maxime contra «to» mortale in supplementum 464 differentiae adhibitum perquam speciosa dubia moverit Augustinus Anconitanus 465 (referente Mirandulano loc. supr. cit.) ac Liber, qui appellatur Scoti Vniversalia, ubi 466 differentia haec ideò exploditur, quia non sumitur à forma sed à materia; tum quod 467 mortale primo est in individuo quam in specie; contra vero differentia primo speciei debet 468 inesse, & ipsa specie aut prius aut cum ea simul: mortale autem posterius esse natura 469 quam Homo, qui videlicet prius est, quam corruptioni sit aptus. Item mortale cum Homine 470 non converti, quare ultimam non esse differentiam. Demum id non posse nomine 471 differentiae merito pollere, quod non ad esse ipsum sed ad non esse conducat. 472

§. 8. Quae vero à Peripateticis acuratioribus contra hanc differentiam in medium 473 adducuntur, pleraq́ȝ magni sunt ponderis, supposito quod animal sit genus Hominis, ceu 474 communiter ab iis supponitur, qui differentiam hanc amplexantur. Pleraq́ȝ dico; Nam 475 ultimam illam rationem, qua Peripatitici animal non secundum totum sed secundum 476 partem, animam nempe aut facultatem ejusdem determinari per «to» rationale obtendunt, 477 in Aristotelem ejusque Sectatores, argumento hoc utentes, retorquere licebit; quoniam & 478 Aristotelicae illae differentiae, pedestre, bipes, ipsae non nisi partem Hominis determinant 479 & circumscribunt, nimirum corpus: ut prolata hac Peripateticorum definitione, animal 480 pedestre, bipes, nemo statim intelligere possit, tam nobile animal significari, quod mente 481 intelligente sit praeditum. Unde si vel maxime in Aristotelis gratiam (cum aliàs rationes 482 dubitandi non prorsus nullae suppeterent) concederetur, physice consideratum Hominem 483 sic definiri; nihil tamen amplius hinc secuturum esset, quam Hominem secundum alteram 484 duntaxat sui partem, quà sensibus exponitur, per ejusmodi differentiam describi posse; 485 minime vero, absolute eum & secundum utramq; sui partem consideratum accurate sic 486 etiam definiri, quandoquidem id nil nisi praejudicium, supra §. 4. hujus cap. detectum, 487 redoleret. Sed Aristotelem interea ejusque cultores nihil aeque, credo, nisi praeconcepta 488 illa de genere Hominis (quod hic sub animali locandus foret) opinio, ad impugnandam 489 tantopere differentiam à rationalitate Hominis petitam, & ad substituendas in hujus 490 locum differentias ante expressas pertraxit. 491

§. 9. Multum quoque premi vulgaris hujus definitionis differentiam illorum objectione 492 dixeris, qui Brutis rationalitatem quandam adscribunt (de quibus vid §. I. c. I.) quoniam 493 sub genere Animalis Bruta comprehendi nemo ambigit, nec rationalitas illis tam 494 repugnare cernitur, quam vel Angelis vel Deo animalitas. Utut enim ingeniosissimus 495 Cartesius, aliiq; Principiis ejus innixi omnem omnino cognitionem (sensum etiam aliqui) 496 Brutis denegare ausint, eamque sententiam specie sua gaudere non sit negandum; adeo 497 tamen lis illa nondum confecta, ut oppositam sententiam si non majore, simili tamen 498 instructam probabilitate dicere possis. Jamque adeo, si supposita quadam Brutorum 499

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 17

rationalitate «to» rationale in definitione Hominis eo significatu explicandum esse aliquis 500 putaret, per quem Bruta exclusa intelligi possent (id quod varia ratione à variis Autoribus 501 fieri solet ac potest) ipsa tamen vox rationale obscuritatem suam statim hinc proderet, 502 nec digna ideo appareret, quae differentiae munus in hac definitione sustinere posset (uti 503 recte judicant Claubergius, Hamelius aliique, ipsaq; flagitat regula c. 2. & consect. I.) 504 quam ob causam clariorem aliam in ejus locum substituere quidam sunt conati, utpote 505 Mirandulanus «to logonoētikon» (ceu patet ex §. 10. c. I.) & Pitcarnius «to 506 pneumatopsychikon» (ceu ostendit idem §.) quas differentias ipsi rationali in hae 507 definitione praeferre non ideo tantum liceret, quod per easdem Bruta, à quibus Hominem 508 distinguendum esse ipsa vulgaris definitio supponit, certius excludantur, sed & quod reg. 509 2. pariterq; consect. reg. ult. Cap. 2. magis per illas satisfiat. 510

§. 10 Concl. IV. Cum definitio haec non solum Aristotelis principiis valde sit adversa, 511 ideoq́ȝ Peripateticis accuratioribus meritὸ exosa, sed &, sive Genus respicias sive 512 differentiam, in bonae definitionis regulas valde impingat; explosione eam quam 513 patrocinio digniorem videri, nec fere citra laesae juventutis, ut ita loquamur, crimen in 514 Scholis inculcari valde vel laudari multum posse, afferimus. Cujus veritas ex 515 praecedentibus satis emicat. 516

Antequam nunc finiamus, B. L. propinamus insignem, quaeq; dicta à nobis sunt mirifice 517 illustrantem locum Magnif. Dn. Erhardi Weigelii, Archimedis Salani, Patroni nostri 518 colendissimi, ex aurea ejus Dissertatione Germanica, quam inscripsit von der Wurzl-519 Rechnung &c. è cap. I. p. 5. & seqq. excerptum, in ipsa Disputatione nostra superiùs 520 citandum, nisi, illâ prelum jam exeunte, demum laudatissima Dissertatio manibus nostris 521 fuisset oblata. Cujus proinde verba sic habent: Es kan vor eine allgemeine subjectiv- 522 und material- Natur-Ursach der Laster bey den Menschen der gemeine Wahn 523 gerechnet werden, wenn die Menschen sich vor Thiere halten, und vor animalien 524 erkennen, ihrer viele auch vermeynen, daß ein Mensch nicht wesentlich von 525 Thieren unterschieden werde, sondern nur den höchsten Grad der animalität (der 526 Thierheit) an sich habe, womit er von andern Thieren, die geringers Thier-527 Vermögens sind, nur gradu, stuffenweiß, als der Superlativus von dem Comparativo, 528 und von etlichen als von dem Positivo, unterschieden werde. Ob nun gleich 529 gemeine Leute gar nicht gerne sich vor Thiere schelten lassen; ist doch ihre 530 Meynung eben auch dahin gerichtet, wenn die Eltern ihre Kinder anders nichts als 531 nur ihr Fleisch und Blut zu nennen pflegen, und des Geistes (ihrer Seelen) nie 532 dabey gedencken, welche doch die Biebl als das Hauptstück bey dem Menschen 533 anführt, wenn im Ersten Buch am 2. Cap. v. 7. Moses spricht: Da ward der Mensch 534 ein lebendige Seele: Uber dieser herzlichen Beschreibung ungeachtet, wird 535

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 18

hingegen in den Schulen von den meisten öffentlich bekennet und geglaubet, daß 536 der ganze Mensch (denn omne Genus loquitur de toto) en Thier, und zwar, zum 537 Untertschied, ein solches Thier sey, das zwey Beine, keine Flügel, habe (Homo, 538 quantus quantus est, sey «zōon pezon dipoun».) Diese Grausamkeit in etwas zu 539 beschneiden, brauchen erliche zum Differenz-Wort die Vernünfftigkeit, und 540 sprechen, daß der Mensch ein Thier sey, das vernünfftig ist: gestehen aber 541 gleichwol, daß der Mensch ein Thier sey. Denn wer ein vernünfftig Thier ist, der ist 542 ja ein Thier: Und wer ein unvernünfftig Thier ist, der ist eben so, nicht mehr nicht 543 weniger, ein Thier. Denn genus praedicatur Synonymicè (ex aequo) de utraque specie, 544 nec species alterutra plus est aut minus generis ejusdem, utraque species est subjectiva 545 pars ejusdem generis, aequalis honoris & aequalis dignitatis, intra genus cadens nec 546 excedens genus. Kürklich, daß ein Mensch nichts anders als eine Art der Thiere sey, 547 mit allen andern Thieren eben eines Geschlects, mit ihnen eben einer Ehr und 548 Würden solches Wesens, welches das Geschlecht-Wort (Thier, als Corpus vivum 549 sentiens) ausdrückt. Nun mögen wol von ihnen etliche es nicht so böse meynen, 550 sondern nur damit die Heyden-Lehr bekennen, dero sie sich durch die Frau 551 Gewonheit, ehe sie mündig worden, mancipiret. Allein sie rechnen nicht aus, daß 552 durch besagte Definition die Seel des Menschen von dem Menschen gänklich 553 ausgeschlossen, und damit allein der Leib beschrieben werde. Denn die Seele ist 554 ein Geist, obs einer von den Heyden recht gewust hat, weiß ich nicht, und kan 555 deßwegen unter dem Geschlecht-Wort Thier, als ein formal-Stück einer Art der 556 Thiere, nicht begriffen werden: sondern sie muß stracks von aller Thiere ihrem 557 Groß-Geschlecht-Wort Corpus (und vielmehr vom unter ihm begriffenen Geschlecht-558 Wort animal, gantz ausgeschlossen, und vor eine sonderbare Haupt-Art der 559 substantien erkennet werden, welche keines wegs ein Cörper, weniger ein Thier, 560 seyn kan: Denn Spiritus und Corpus sind oppositae species, die da essentialiter (in quid 561 und quale quid) in Ewigkeit nicht können voneinander praediciret werden, also daß 562 wenn einer sagen will, spirituale Corpus, oder animal spirituale, er etwas 563 unmögliches, quod est absurdum, vorbringt. Wenn nun das Wort rationale (die 564 Vernünfftigkeit) auff unsere Seele gehen solte, müste es so viel heissen, als 565 spirituale. Und so käme denn absurdum, etwas ungereimtes, und unmögliches 566 heraus, spirituale animal, ein geistlich Thier. Derowegen kan das Wort 567 Vernünfftigkeit, wenns eine geistliche Vernünfftigkeit bedeuten soll, beym 568 Menschen dem Geschlecht-Wort Thier, kein Differential-Wort geben. Wenn das Wort 569 Vernünfftigkeit hingegen nur dem Thier gemäß genommen wird, so daß es keine 570 geistliche, sondern eine leibliche, eine animalische, Vernunfft, kurtz, eine Listigkeit 571 bedeutet, mag es wol bey dem Geschlecht-Wort (Thier) bestehen, und gibt dieser 572 Spruch, ein Thier, das so vernünfftig (nemlich listig) ist, die schönste Definition des 573

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 19

menschlichen Leibs. Da meritirt auch die Vernunfft (die thierische Vernunfft) beym 574 Menschen, daß sie supprimirt, und unterdruckt, mit geistlichen Füssen (pedibus 575 archimetricis) poussirt, gezwungen und genöthigt werde, dem Geist zu pariren, nicht 576 zu widerbelfern. Weil damit nun ein pur lauter Thier (das keinen Geist hat) 577 ausgeruffen wird; (denn Genus führt nicht einen Theil von der substantz des Definiti, 578 sondern selbst das Ganze, doch nur oben hin, bey sich: und kan man z. C. kein 579 Thier, daß es sey ein Kopff, der einem Leib hat, definiren) so müssen auch die 580 Schulen einen Menschen, den sie so beschrieben, er sey ein vernünfftig Thier, vor 581 ein pur lauter Thier erkennen. Denn in einer Wesens-Definition muß sich das 582 Differential Wort (die Vernünfftigkeit) nach dem Geschlecht-Wort (Thier) als nach 583 dem Grund-Wort richten, und will die gemeine Regl der Kunst-Sprechung in den 584 Schulen haben, daß die beyden differentialen Worter (rationale und irrationale) unter 585 dem Geschlect-Wort (Animal) stecken, keines außer das Geschlect-Wort fallen soll, 586 &c. Zwar es mag alles wahr seyn, wie gedacht; doch nicht vom gantzen Menschen, 587 nicht vom rechten Wesen eines Menschen zu verstehen: denn diß alles kömmt nur 588 einem, und zwar dem geringsten, Stück des Menschen, nemlich nur dem Leibe, zu, 589 der ist ein Thier, und zwar das listigste auf Er den, ja er ist ein Ausbund aller 590 Thiere, &c. Wenn nun der Spruch, es sey der Mensch das listigste Thier, allein dem 591 Leib zukömt: so ist es ja kein eigenlicher, sondern ein verdrehter Spruch, 592 Synecdoche genannt, da zwar der gantze Mensch genennt, doch nur ein Stück davon 593 gemeynt wird. Derowegen ist das keine Definition des Wesens, weil in Wesens-594 Spruch, nach Aristotelis selbst eigenen Sprech-Regln, ein Geschlecht-Wort haben 595 muß, das nicht von einem Stück des Dings genommen, sondern von dem gantzen 596 Wesen abstrahirt ist worden. Dieser Ursach wegen darff man auch nicht sagen, daß 597 der Mensch ein Geist sey, sondern er hab einen Geist, dieweil der Geist nur einen 598 Theil des Menschen, nicht den gantzen Menschen, macht. Doch ist er ein 599 vortrefflich Stück des Menschen, das mehr als die Thierheit meritiret, daß der 600 Mensch den Nahmen von ihm haben solte, wenn die Regln in der Logic nicht 601 darwider wären. 602

Unterdessen weil die Schulen in dem Wahn so lang gestanden, daß besagter 603 Spruch, der Mensch sey ein vernünfftig Thier, die rechte definition des gantzen 604 menschlichen Wesens sey, und zwar die beste unter allerleyen andern, also, daß 605 man sonst vergleichen nirgend finde, die so eigentlich so kurtz und gut, das gantze 606 Wesen eines Dings ausdrücken solte; haben die Scholarn darauff gepocht, und sich 607 darnach gerichtet, daß die meisten sich vor Thier erkant, und anders nicht als 608 Thier zu leben vorgenommen haben, so, daß, wie der alte Chremes, homo sum, 609 humani nihil à me alienum puto, bey dem groben Lehrer zarter Kirchen (dem 610

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 20

Terentz) zu sprechen pflegte; also sie, die sich vereine Linie thierisches Geschlechts 611 erkennen, animal sum, animalis nihil à me alienum puto, sprechen, und deßwegen 612 auch so leben, oder thun, zu können, wie es dem Geschlecht wohl ansicht, sich 613 einbilden. Wie nun aller Thier ihr eigenthumliches und sehnliches Verlangen einig 614 und allein auff Leibes-Lust gerichtet ist, so suchen auch die von dem Geist so wenig 615 wissende vernünfftige Thiere keine andere Lust, als Leibes-Lust: die ist nun die 616 materie (das subject) worinn die Laster alle stecken, und wo nicht der Geist sie 617 supprimirt, auffgehen, wachsen, und so faule Früchte bringen. 618

Finis. 619

620

621

622

Difficilis certe logica est descriptio mentis, sed mage difficilis, quando ea corpori inest: 623 Nunc hominem Esperus dum definire laborat, utraq́ȝ fit facilis: 624 Laus manet hinc & Eum. quod ipsum Tetrastichon, cum voto 625 «myriomakariomakrobioyētos» 626 lmqȝ. appos. Dan. Guil. Moller, Universit. h. t. Rector, Comes Palat. Caesar. & Prof. Publ. 627

628

629

Autor sedule disputationis, 630 Quae verum esse hominis pererudita 631 Pagella exhibet explicatq́ȝ, macte 632 Hac virtute nova! Meres decentes 633 Tu laudum titulos. Tibi ergo plaudo, 634 Et, punctum probitas tua omne portet, 635 Opto. Sic Superi Tibi favebunt, 636 Ut sis verus homo, & beatus idem. 637 Qui non verus homo est, beatus haud est. 638

De specimine hoc inaugurali gratulaturus eleganter docto Dn. Candidato approperabat 639 Christophorus Sonntag, D. 640

641

Esper Bocast

00.01 2014-09-16 21

642

Dum tibi tam cordi est vox aurea: «gnōthi seauton» 643 Nae sapis! & merito digna brabéa capis. 644 Clarissimo Dn. Candidato, amico suo ob insignes animi dotes morumq́ȝ integritatem 645 aestumatissimo, lubens meritoqȝ sic applaudit PRAESES. 646