15Bigarren sasoia • Segunda época INVIERNO • 2005 • NEGUA

www.euskadi.net/ihitza

1,80ESKOLA EKOLOGIKOA ERAIKITZEN � POR UNA ESCUELA ECOLÓGICA

Osasuna:poltsa eta bizia

Sabin Intxaurraga MendibilLURRALDE ANTOLAMENDU ETA INGURUMEN SAILBURUA

CONSEJERO DE ORDENACIÓN DEL TERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

Anjeles Iztueta AzkueHEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILBURUA

CONSEJERA DE EDUCACIÓN, UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

agur

Hiru aleko harpidetza // Suscripción por tres números 5,41

Izen–deiturak edo egoitza // Nombre y apellidos o razón social

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Helbidea // Dirección . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Posta kodea // Código postal . . . . . . . . . . . . . . . Herria // Localidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Herrialdea // Territorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.F.Z. // N.I.F. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefonoa // Teléfono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Faxa // Fax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Posta–e // Correo–e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zenbaki honetatik aurrera // Desde el número . . . . . . . . .

ORDAINKETA. Egin zeure banku transferentzia Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusiarenkontu zenbaki honetara: 2097 0178 11 0010963058. Ez ahaztu zeure datuak ordainagirian zehaz-tea. Bidali harpide agiri hau helbide honetara: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia,Donostia–San Sebastián 1, 01010 Vitoria–Gasteiz.

FORMA DE PAGO. Transferencia bancaria a: Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco. Númerode cuenta: 2097 0178 11 0010963058, indicando quién hace el ingreso. Esta solicitud se enviará a:Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, Donostia–San Sebastián 1, 01010 Vitoria–Gasteiz.

� ArabaVITORIA–GASTEIZ• � 945 17 90 30

� BizkaiaBILBAO• � 944 11 49 99URDAIBAI• � 946 25 71 25

� GipuzkoaDONOSTIA–SAN SEBASTIÁN• � 943 32 18 59LEGAZPI• � 943 73 16 97

IHITZAk ingurumen hezkuntzari buruzkoeztabaidarako topagune bihurtzea du helburu.Hortaz, aldizkaria ez da bertan sinaturikagertzen diren artikuluen erantzule.

IHITZA pretende ser un foro de debate sobre educación ambiental y no se hace responsable delas opiniones expresadas en los artículos firmados. h

arp

ide

tza

//

su

scri

pci

ón

ESKOLA EKOLOGIKOA ERAIKITZEN

Bigarren sasoia. 15. ZENBAKIA2005ko NEGUA

OSASUNA:POLTSA ETA BIZIA

POR UNA ESCUELA ECOLÓGICA

Segunda época. NÚMERO 15INVIERNO de 2005

4015 Posta–kutxatila48080 Bilbao

www.euskadi.net/ihitzaposta–e: ihitza@ej–gv.es

Zuzendaria // DirectorJosu Erkiaga Laka

Argitalpen–kontseilua // Consejo editorial

CEIDAEusko Jaurlaritzaren IngurumenHezkuntzako Zerbitzua // Servicio de Educación Ambiental del Gobierno Vasco

Erredakzio–taldea // RedacciónIsabel Prieto de BlasItziar Beasain IngunzaTxema G. Crespo

Kolaborazioak // ColaboracionesMarta Aymerich // Emilia SánchezJavier Morales

Argitalpena // EdiciónEusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia // Servicio Centralde Publicaciones del Gobierno Vasco

Maketazioa // MaquetaciónBegi Bistan

Argazkilaritza // FotografíaIñaki Díez Fernández

Ilustrazioa // IlustraciónFernando Ibáñez de Elejalde Villate

Itzulpena // TraducciónAna Santos Elortza

Fotomekanika // FotomecánicaXvcxvcxvcxvcxvcxvcxvcx

Inprimaketa // ImpresiónXxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Kontsumitu osteko paper birziklatua %100eanPapel reciclado postconsumo 100%

ISSN: 1135-6391L.G. // D.L.: VI-825/92

OSASUNAREN MUNDU ERAKUNDEAK

(OMEK) “INGURUMENA ETA OSASUNA”definitzean, “bai substantzia kimi-koen, erradiazioaren eta zenbaitagente biologikoren zuzeneko eraginpatologikoak, bai inguru fisiko, psi-kologiko, sozial eta estetikoak orohar osasunari eta ongizatearidakarzkieten ondorioak”(zeharkako ondorioak, sarritan)hartzen ditu aintzat, “etxebizitza,hiri-garapena, lurzoruaren erabileraeta garraioa ere inguru horrenbarruan sartuta”. EuroparBatasuna ere ikuspuntu horretanoinarritu zen 1990eanargitaratutako Ingurumenari etaOsasunari buruzko EuropakoGutunean.

OMEren arabera, bost urte bainogutxiagoko 1,6 milioi ume behera-koaren ondorioz hil ziren iaz.

Tradizioz, osasunaren arloan,oinarrizko higiene-arauak irakasteazen eskolaren zeregina; arauok ema-kumeentzako ikastetxeetako ikasgaiere izan ziren. XXI. mendekoeskolak, berriz, ingurumen-hezkun-tzaren balioak ere bereganatu ditu,hau da, elkartasuna eta biziarekikobegirunea. Horregatik, gaur, inoizbaino beharrezkoagoa du hezkun-tzaren eginkizunean inplikaturikoalderdi guztien lankidetza —administrazioarena, familiarenaeta gizartearena—, hezkuntza–el-kartean gizarte toleranteago,bidezkoago eta solidarioagoareneredua “sortu” ahal izatekoitxaropena ez galtzeko.

LA ORGANIZACIÓN MUNDIAL DE LA

SALUD (OMS) DEFINE “MEDIO

AMBIENTE Y SALUD” de forma queincluye “tanto los efectos patológicosdirectos de las sustancias químicas, laradiación y algunos agentes biológicos,como los efectos (con frecuenciaindirectos) en la salud y el bienestarderivados del medio físico, psicológico,social y estético en general,comprendidos la vivienda, el desarrollourbano, el uso del terreno y eltransporte”. La Unión Europea adoptaeste punto de vista en la Carta Europeasobre el Medio Ambiente y la Salud,publicada en 1990.

Según la OMS, 1,6 millones de niños yniñas menores de cinco años hanmuerto el año pasado a consecuencia dela diarrea.

El papel tradicional de la escuelarespecto de la salud era enseñar lasnormas básicas de la higiene, que llegóa ser una asignatura en los colegiosfemeninos. La escuela del siglo XXI, porsu parte, ha asumido los valores de laeducación ambiental, que no son otrosque la solidaridad y el respeto a la vida;por ello, necesita, hoy más que nunca,la colaboración de todas las partesimplicadas en la labor educativa —administración, familia y sociedad—,para no perder la esperanza de poder“crear” en la comunidad escolar elmodelo de una sociedad más tolerante,justa y solidaria.

La educación en salud ambientaldebe también ser parte de laformación de las personas, y hade favorecer el análisis crítico dela información que nos dan lasempresas.

Marta AymerichEmilia Sánchez

egon badago

9

Jatea janaria irenstea eta gorputzliraina izatea baino gehiago da

guztiok elkarlanean

14

“Zabor-jana” Euskal-Herrian?

Gustuko duzu “janari lasterra” deritzona? Ez zaituguikaratu nahi, baina ezkutuka jaten dutenetakoa baldinbazara, hobe duzu gure aholkuei kasu egin.

bitakora kaiera

10 Gasteizko Sagrado CorazónCarmelitas ikastetxeadiziplina anitzeko etazeharkako proiektu batgaratzen ari da DerrigorrezkoBigarren Hezkuntzakomailetan. Besteak beste,ikasleak arlo guztietako eurenkontsumoaz jabetzea daproiektu horren helburua.

Seguru bizi al zara?

20 Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza-ko lehen ziklorako hausnarketa.

23 Batxilergo etaHeziketa-ziklorakohausnarketa.

Osasun baliabideakezagutzea

22

Dieta ezin hobea

19 Lehen Hezkuntzako hirugarrenziklorako ikerketa.

Arrautzen freskotasunaaztertzen

17Lehen Hezkuntzako bigarrenziklorako azterlana.

Frutaren eguna eta askoz gehiago

15Haur Hezkuntzakoeskulana.

Inguruan ditugun arrisku-faktoreak identifikatu eta ezagutzeak ez du esan nahi arrisku horien mehatxuarekin obsesionaturik bizi behar dugunik.

Aitzitik, informaturik egoteak kontsumo mota nahiz bizimodu bat edo beste hautatzeko aukera ematen digu.

24

bizkor ibili gero!

Osasuna eta ingurumena

Ingurumenari eta Osasunari buruzko EuroparGutunaren arabera, pertsona guztiek dute ingurumenosasungarria izateko eskubidea. Baina... zer daingurumen osasungarria?

OSASUNA: POLTSA ETA BIZIA • 2. sasoia. 15. zk. • 2005ko NEGUA // 2ª época. Nº 15 • INVIERNO de 2005

Todos los textos de IHITZA en euskara y castellano en www.euskadi.net/ihitza web orrian IHITZAko testu guztiak euskaraz eta gaztelaniaz

eta gurasoek zer?

25

El hogar es el mejor sitio para aprender ano contaminar, a escoger alternativas alo industrial... ¡empieza por la limpieza!

gaia zabaltzen

4

jakinaren gainean

6

Sindicalismo y educación ambiental

begiratokia

26

El sindicalismo moderno debeconciliar empleo y desarrollosostenible. El empleo de calidadse concibe dentro de un entornoambientalmente satisfactorio.

Javier Morales

28

Osasuna funtsezko parametroa da, “bizi-kalitatea”deritzoguna neurtzeko. Osasuna sustatzea, berriz, zereginsaihestezina da hezkuntzan.

baliabideak eskura

29 Hezkuntzan osasuna lantzean,honako oztopo hau aurkitu ohidugu: gazte jendeak ez du osasunaberekin zerikusia duen gaitzathartzen, zoritxarreko zenbaitkasutan izan ezik. Horren aurrean,lagungarri suertatu ahal zaizkigunbaliabide asko dauzkagu.

Agenda, albisteak, irakurleen iritzia.

klasetik at

ekin eta ekin

eskolako eko–auditoretza

Salud ambiental: ¿preocupación o precaución ante la telefonía móvil?

Tóxicos en el hogar: hay otras químicas

Guau doktorea

LehenHezkuntzakolehen ziklorakojolasa.

16

DerrigorrezkoBigarrenHezkuntzakobigarren ziklorakoikerketa.

XXI. menderakoosasun–estrategia

4

OSA

SUN

A

Marta Aymerich

Directora del ConsejoInterdepartamental deInvestigación e InnovaciónTecnológica de laGeneralitat de Catalunya.

Emilia Sánchez

Subdirectora deInvestigación y RelacionesExternas. Agencia deEvaluación deInvestigaciones yTecnologías Médicas.Departamento de Salud dela Generalitat de Catalunya.

HACE TAN SÓLO unos años, oír hablarde salud ambiental nos hubiera pare-cido un tanto exótico y, sin embargo,hoy en día está en las agendas de,probablemente, todas las administra-ciones. De hecho, la contaminaciónde carne de bovino por priones (ladesgraciadamente famosa enferme-dad de las vacas locas) marcó unpunto de inflexión en la considera-ción social de la salud ambiental, ycontribuyó a que la Unión Europea semarcara como prioridad política laprotección de la salud frente a riesgosambientales. No obstante, para llevara cabo tal protección, es necesaria laimplementación de estrategias deprevención basadas, a menudo, en elllamado principio de precaución. Esteprincipio se aplica en aquellas situa-ciones donde hay incertidumbre cien-tífica de los efectos que, sobre la saludo el medio ambiente, puede produciruna actividad o tecnología determi-nada. Este suele ser el caso demuchos de los problemas de saludambiental, pero nos centraremos enuno actual y concreto para ilustrarlo:el efecto de la telefonía móvil sobre lasalud de la población.

Parece que hay en todo el mundomás de mil millones de teléfonosmóviles en uso, y se espera que lle-

guen a ser 1.500 millones en 2005.No es pues de extrañar que las admi-nistraciones y la ciudadanía se preo-cupen: ante estas cifras, efectosadversos muy pequeños de esta tec-nología sobre las personas podríantener implicaciones de salud públicamuy importantes. Es precisamentepor esta razón que a muchos gobier-nos les interesa conocer con exactitudcientífica si tales efectos existen. Esteartículo tiene por objetivo exponer lasrespuestas a la mencionada incerti-dumbre.

La red de telefonía móvil, queincluye el propio teléfono y las esta-ciones y antenas de telefonía, trans-mite la información mediante ondaselectromagnéticas llamadas radiacio-nes de radiofrecuencia o microondas.Los efectos de estas radiaciones sobrelos seres vivos han sido estudiados demanera experimental en el laborato-rio, y de forma observacional, a travésde estudios epidemiológicos, enpoblaciones humanas (1). Por lo quese refiere a la investigación experi-mental, en los animales de laborato-rio se han detectado efectos biológi-cos en los sistemas cardiovascular,endocrino e inmunológico, así comoen la conducta. Se trata de efectostérmicos que, al parecer, son conse-

gaia zabaltzen

Telefonia mugikorra teknologia berrietako bat da, baina zuhur jokatu behar dugu berarekin: osasunari ekardiezazkiokeen ondorioekin loturiko salaketak auzitegietandaude oraindik ere. Bestalde, oraino ez dago teknologiaarriskutsutzat hartzeko moduko datu zientifikorik.

Salud ambiental:¿preocupación oprecaución ante latelefonía móvil?

cuencia del calor que produce expo-nerse breve e intensamente a lasradiaciones de radiofrecuencia. Sinembargo, para que se produzcanestos efectos se necesitan incremen-tos en la temperatura de al menos 1 o2 ºC y, conviene señalar que elaumento de la temperatura local delcerebro que inducen las microondasgeneradas por los teléfonos móviles esinsignificante (se ha estimado en 0,1ºC, o sea, entre 10 y 20 veces menor).

Respecto a otros efectos, como elmayor riesgo de desarrollar cáncerdespués de la exposición a radiofre-cuencia, hay controversias debidas ala dificultad para interpretar los hallaz-gos de los estudios de laboratorio yextrapolarlos a los seres humanos. Así,por ejemplo, en los trabajos con roe-dores, se expone toda la cabeza delanimal a la radiofrecuencia, mientrasque, en el caso de las personas queutilizan teléfonos móviles, sólo unaparte de la cabeza (la que está próxi-ma al teléfono) es la que quedaexpuesta. Además, la existencia deefectos biológicos no implica necesa-riamente la presencia de efectos sobrela salud. Por último, hay que comen-tar que no se han hallado pruebas deefectos no térmicos sobre la saludhumana. En relación con los estudiospoblacionales, la investigación epide-miológica se ha llevado a cabo en lapoblación general, y hace referencia,principalmente, al cáncer. El númerode estudios, sin embargo, es muyreducido, y los trabajos presentanimportantes limitaciones metodológi-cas, la más destacable de las cuales es

(1) Puede consultarse la revisión científica: Sánchez E, Almazán C, Parada A. La telefonía móvil y sus efectos sobre la salud de la población.Barcelona: Agència d’Avaluació de Tecnologia i Recerca Mèdiques. Dicembre 2001. Disponible en: www.aatrm.net

OSA

SUN

A

5

que no se ha podido estudiar unnúmero suficiente de personas conuna duración de la exposición a radio-frecuencia y un período de latencia(tiempo entre la exposición y la apari-ción del cáncer) suficientemente pro-longados. Debe mencionarse, tam-bién, que todos estos estudiosevalúan el impacto en la salud de laexposición a radiaciones de radiofre-cuencia emitidas por los teléfonosmóviles, no de la procedente de ante-nas y estaciones base. De acuerdo conlos resultados obtenidos en estasinvestigaciones, no puede establecer-se una relación de tipo causal entre eluso del teléfono móvil y un mayorriesgo de padecer cánceres comotumores cerebrales o de las glándulassalivales, entre otros.

El efecto más importante de latelefonía móvil sobre la salud, y elúnico riesgo claramente establecidodesde el punto de vista científico, loconstituyen los accidentes de tráficoque, precisamente, no están relacio-nados directamente con la exposicióna las radiaciones de radiofrecuencia.Así lo demuestran los resultados dealgunos estudios que señalan que elriesgo de sufrir un accidente cuandose utiliza el teléfono móvil mientras seconduce es hasta cuatro veces mayorque cuando no se utiliza.

Así pues, la evidencia científicadisponible no proporciona un patrónclaro que dé apoyo a la asociaciónentre la exposición a la radiofrecuen-cia de la telefonía móvil y los efectosdirectos sobre la salud. Dicho en otraspalabras, no se ha podido demostrarcientíficamente que la radiación emi-tida por los teléfonos móviles causeproblemas de salud, sin embargotampoco hay información suficientepara concluir que no representa unriesgo. En la actualidad, por lo tanto,es imposible afirmar que la exposicióna las radiaciones de radiofrecuencia(aunque estén por debajo de los nive-les permitidos) no tenga efectosadversos en la salud de la poblacióngeneral.

En situaciones como la descrita,donde la falta de resultados conclu-yentes conlleva incertidumbre científi-ca sobre los efectos que una actividad

o tecnología puede tener en la salud,lo que suele proponerse son medidasbasadas en el principio de precaución,que, en este caso, aconseja reducir laexposición a las radiaciones emitidaspor los teléfonos móviles con el fin dedisminuir los posibles riesgos, en elcaso de que los hubiera. Invocandoeste principio, organismos de recono-cido prestigio a nivel internacional einstituciones de diferentes países hanelaborado guías y recomendacionespara, fundamentalmente, restringir laemisión de radiofrecuencia de ante-nas y estaciones base. En la mismalínea se han sugerido medidas de pro-tección tanto a nivel individual (rela-cionadas con las personas que traba-jan con radiofrecuencia), como diri-gidas a poblaciones más vulnerables(población infantil o adolescente, conenfermedades, embarazadas) o adeterminados espacios consideradossensibles (escuelas, hospitales, etc). Elconsejo sobre la disminución de laexposición debe aplicarse también alos usuarios de teléfonos móviles; laprecaución en el uso del teléfonomóvil debería extremarse especial-mente en la población infantil, cuyosistema biológico está aún en de-sarrollo, y en las personas con un esta-do de salud delicado.

En conclusión, debe seguir investi-gándose para demostrar si hay o noefecto de la telefonía móvil sobre lasalud, pero mientras tanto la aplica-ción del principio de precauciónpuede evitar un posible riesgo; princi-pio que, sin embargo, debe ser tam-bién autoaplicable para no tener queoír afirmaciones como la del Dr. L.J.Challis, profesor emérito de Físicade la Universidad de Nottinghamy miembro del comité de exper-tos del Reino Unido, que elabo-ró un informe sobre los efectosde los teléfonos móviles sobrela salud, diciendo: como científi-co pienso que es sorprendenteque alguien que usa un teléfonomóvil esté preocupado por lasestaciones de telefonía (refirién-dose a que de las estacionesse pueden recibir hasta 1.000veces menos radiación quede los teléfonos) (2). La ase-

veración del profesor indica que algu-nas personas carecen de una sólidainformación en salud ambiental, peroesta carencia no se puede subsanar sila administración y las empresas nofacilitan la información o no llevan acabo estudios metodológicamenterigurosos. Es por ello que la educaciónen salud ambiental debe también serparte de la formación de las personas.Una educación que ha de permitiranalizar críticamente la informaciónfacilitada por la empresa o agenteeconómico con los estudios que laadministración debe poner a disposi-ción de la ciudadanía. Muchos de losproblemas que atañen a la saludambiental tienen en común la falta deevidencia científica en relación con elimpacto sobre la salud; por consi-guiente, como se ha visto para el casodel teléfono móvil, es básico que elprincipio de precaución presidamuchas de las decisiones relacionadascon la salud ambiental.

(2) http://www.cnn.com/2004/TECH/ptech/01/14/britain.mobile.ap

Todavía no se hademostrado que el usode la telefoníamóvil causeproblemas desalud, perodel mismomodo, seignora si alargo plazopuedesuponeralgún riesgo.

6

OSA

SUN

A

jakinaren gainean

Cursos de capacitación técnica ambiental

A continuación, detallamos los cursossubvencionados por el Departamentode Ordenación del Territorio y MedioAmbiente que quedan por celebrarse.Para conocer la totalidad de los cursossubvencionados, solicitad el catálogoen el Servicio de Educación, For-mación y Sensibilización Ambientaldel Gobierno Vasco (945 019 552).

� El ahorro de energía en la empresa.Organiza: Ayto. de Amurrio. Lugar:Amurrio. Información: Noemi Llo-rente (945 891 161).

� Actividades formativas para la ges-tión ambiental en las explotacionesagropecuarias. Organiza: EHNE-Ara-ba. Lugar: Vitoria-Gasteiz. Informa-ción: Helen Groome (946 107 007).

� Gestión medioambiental: reglamen-tación e inspección. Organiza: Insti-tuto Politécnico Jesús Obrero. Lugar:Vitoria-Gasteiz. Información: JavierSanz (945 000 333).

� Taller para comunicar sostenibilidad¿Cómo transmitir mensajes claros yatractivos? Organiza: PROMETEAS.C. Lugar: Bilbao. Información:Zorione Aierbe (945 266 964).

� Claves para elaborar planes deacción de desarrollo sostenible en elmarco de la Agenda 21 Local. Orga-niza: Mancomunidad de la Merin-dad de Durango. Lugar: Abadiño.Información: Augusto Uriarte (946232 522).

� La ecología industrial como modelode producción sostenible. Organiza:Bakeaz. Lugar: Bilbao. Información:Roberto Bermejo (944 790 070).

� I Jornadas de conservación del patri-monio natural: herramientas de ges-tión para la protección de la biodi-versidad. Organiza: Colegio Oficialde Biólogos de Euskadi. Lugar: Bil-bao. Información: Amador Prieto(944 276 251).

� Seminarios empresariales para el in-tercambio de experiencias en medioambiente. Organiza: CONFEBASK.Lugar: Bilbao. Información: JonBilbao (944 021 331).

� Sistemas de energía solar térmica.Organiza: FORMABASK. Lugar: Bil-bao y Vitoria-Gasteiz. Información:Isabel Urbano (902 120 170).

� Energía, medio ambiente y empleo.Organiza: UGT. Lugar: Donos-tia–San Sebastián, Eibar, Bilbao, Vito-

agenda berdea

ria–Gasteiz, Oion, y Arrasate. Infor-mación: Felipe García (945 150438).

� II Curso de introducción a la visióninternacional del medio ambiente.Organiza: Unesco Etxea. Lugar: Bil-bao. Información: Jasone Unzueta(944 276 432).

� Curso de formación de técnicos enAgenda 21 Local. Organiza: CentroSuperior de Estudios Internacionales.Lugar: Derio. Información: Félix JoséMartínez (944 540 223).

� Naturaleza y ciudad. La jardineríaurbana para la ciudad del siglo XXI.Organiza: Mendikoi. Lugar: Derio.Información: Iosu Alberdi (944 541421).

� Curso de educación para la sostenibi-lidad e interpretación del patrimonio.Organiza: Orbel Haizea, S. Coop.Lugar: Sestao. Información: JavierSánchez (944 967 717).

� Agenda 21 local y participación. Or-ganiza: Ingurugiro Etxea Fundazioa.Lugar: Azpeitia. Información: Ga-briel Valín (943 151 713).

� Curso sobre Agenda 21 local. Orga-niza: Fundación Asmoz (Eusko Ikas-kuntza). Lugar: Donostia. Informa-ción: Itsaso Olaizola (943 212 369).

� Aplicaciones medioambientales delos sistemas de información geográfi-ca. Organiza: Instituto GeográficoVasco. Lugar: Donostia. Informa-ción: Juan Antonio Sáez (943 468561).

� Agenda 21 Escolar. Organiza: HA-BEA. Lugar: Donostia-San Sebastián.Información: Kandi Fernández (943770 488).

� Jornada sobre el efecto de las emisio-nes contaminantes a la atmósfera.Organiza: Payer Ingeniería, S.L. Lu-gar: Oiartzun. Información: HenarGual (943 261 193).

Cursos de posgrado:

� Master en tecnología y gestiónambiental. Organiza: Escuela Uni-versitaria de Técnica Industrial yTopografía (Vitoria-Gasteiz).

� Master experto en ingeniería y ges-tión medioambiental. Organiza:Facultad de Ingeniería-ESIDE. Univer-sidad de Deusto.

� Master universitario en gestión inte-grada de sistemas de calidad, medioambiente y prevención de riesgos.Organiza: Departamento de Inge-niería Química de la UPV/EHU.

� Curso experto en gestión medioam-

biental en la industria. Organiza: Es-cuela Politécnica Superior de Mon-dragón.

� Gestor Municipal Agenda 21 Local.Organiza: Ingurugiro Etxea Funda-zioa (Azpeitia).

El portal “www.ikasle.net”

recoje denuncias de acoso enlos centros escolares

El portal del alumnado ha dispuestola dirección de correo

ikasle@hezkuntza.neta través de la cual se anima al alum-nado a expresarse con total libertadsobre cualquier problema. Un equipode especialistas, compuesto por per-sonal del Departamento de Educa-ción, Universidades e Investigacióndel Gobierno Vasco, se comprometea estudiar todos los casos y a dar res-puestas adecuadas a cada situación.Ésta es sólo una de las iniciativaspuestas recientemente en marchaante la gravedad del problema delacoso, tristemente de actualidad.

El paisaje de Urdaibai:Propuesta didáctica para laeducación obligatoria.Esta colección de unidadesdidácticas nace de unaexperiencia de trabajo rea-lizada durante tres cursosen el Seminario de paisajede Urdaibai. En él partici-pó profesorado tanto delentorno de la Reserva de la Biosferade Urdaibai como de fuera de ella, yaunque los ejercicios se localizan enesta zona, la propuesta didáctica esrealizable en cualquier otro lugar.

Mungiako BHIko Eskolako Agenda 21a

Gure zentroan derrigorrezko hez-kuntza, batxilergoak eta heziketazikloak eta ostalaritzako LHIKadugu. Proiektuan aukeratutakogaiak hauexek izan ziren: elektrizi-tatearen kontsumoa eta erabilerak,paperaren kontsumoak eta erabil-penak eta apurketak. Lehendabizi-ko gai biak, zuzendaritzak proposa-tu zizkion klaustroari, eta azkena,klaustroak berak proposatutakoaizan zen. Hiru ziren landu beharre-ko zutabeak: ingurumen kudeake-tara jo edota ikastetxearen kudea-keta jasangarrira begiratu, ikaste-txeko komunitatearen partaidetzaeta berrikuntza pedagokikoa. Ko-munikazioari ere garrantzi handiaeman diogu. Hasiera hasieratik,ikastetxean prozesuaren azalpena,eskatutako informazioa eta abarjartzeko ingurumen txokotxoaksortu ditugu. Txoko hauek aldatzendoaz prozesuko momentuaren ara-bera.

Urritik abenduaren hasiera arte,eskolako estamentu guztiei proiek-tua aurkeztu eta IngurumenBatzordean parte hartzeko gonbitazabaldu zitzaien. Foroa antolatu etagero, diagnostikoa egitea izan zenhurrengo pausoa; diagnostikohorretan jarrerak, jokaerak, pentsa-kerak eta abar jasotzeko asmoageneukan. Diagnostikoan ikastetxe-ko errealitatea ezagutu nahigenuen. Diagnostikoa diseinatzekoEkoauditoriaren liburua erabiligenuen. Partaidetza bultzatunahian, diagnostikoa mintegizmintegi aurkeztu eta proposame-nak jaso ziren. Diagnostikoa erabitakoa izan zen; alde batetik, datu

kuantitatiboak lortzekoa, eta beste-tik, datu kualitatiboak lortzekoa.Gabon aurreko asteetan diagnosti-koa ikastetxe osoan zabaldugenuen. Urtarrila eta otsaila diag-nostikoaren datuak aztertzen emangenuen. Ondorio batzuk oso argiakizan dira: zikloen arteko desberdin-tasunak, pentsakerak eta ohiturenarteko diferentziak.

Diagnostikoaren emaitzak kan-poratzeko kartelak diseinatu geni-tuen. Ziklo bakoitzeko, ziklokoerantzunekin hormirudi bat eginzen, eta ikastetxe osoko erantzunakjasotzen zituen beste bat. Ikastetxe-ko datuak dituen hormirudia plas-tika ematen duen irakasleak disei-natu zuen; hori ere oso motibaga-rria izan zen. Inprimitzeko orduanUdalaren laguntza izan genuen. Baidiagnostikoa aurkezteko zein infor-mazioak geletara eramateko, dele-gatuen bilerak bultzatzen hasiginen. Emaitzekin batera klasebakoitzari zer zegoen egiteko prestgaldetzea izan zen hurrengo pau-

soa. Galdera horiek gelako batza-rretan planteatu ziren eta adostasu-nak gelako guztienak izan beharziren. Gelako proposamen gehie-nak batu genituen; zentroko pro-posamen edo konpromisoak atera-tzea lortu dugu. Datorren urteanLanbide Heziketako, familia bakoi-tzerako Praktika egokien eskuliburuegitea izango da asmoa. Aurrekobidearekin batera, zuzendaritzarenlaguntzaz, eskolako zenbait datubildu dugu: paperaren kontsumoa,energia kontsumoa, gasolioarenkontsumoa eta abar. Folioen kon-tsumoak aztertuta eta bibliografiaerabiliz, folioak izateko sortutakoaztarna ekologikoa kalkulatu dugu,baita zuhaitz kopurua, kutsaduraeta abar. Gauza bera egin duguelektrizitateaz eta gasolioaz.

Informazio hau ikastetxera buel-tatzeko, maketak diseinatu dira.Maketa batean, folioak sortzekobehar izan diren zuhaitzek betekoluketen azalera agertzen da, etakontuan hartuz paper birziklatua

OSA

SUN

A

7

zenbat buru hainbat aburu

IHITZA se reserva, por motivos de espacio, el derecho deno publicar íntegramente las cartas que se reciban. Serecomienda que no excedan las 30 líneasmecanografiadas. Las cartas deben estar firmadas eincluir los datos de quien escribe y un teléfono decontacto. No se facilitarán teléfonos ni direcciones delos/as autores/as.

Toki arazoak direla eta, IHITZAk beretzat gordetzen dujasotzen dituen gutunak osorik ez argitaratzeko eskubidea.Makinaz idatziriko 30 lerrotik beherako testuak bidaltzeaerregutzen dizuegu. Gutunetan egilearen sinadura, berarendatuak eta harremanetarako telefono zenbaki bat jarribehar dira. Ez zaio inori egileen telefono zenbakirik ezhelbiderik emango.

Ikastetxeko atondoan Eskolako Agenda 21aren prozesuari buruz egindako erakusketaren ikuspegia.

8

OSA

SUN

Ajakinaren gainean

Alonsotegi es miembro deUdalsarea 21, la red vasca de muni-cipios por la sostenibilidad. Elalcalde explicó personalmente loscontenidos de la Agenda 21 a losniños y niñas de Primaria, mien-tras que en Educación Infantil secontó con la colaboración deldivertido Triku. En el foro demedio ambiente de la herri eskolaparticipan el Ayuntamiento, alum-nado, profesorado y padres ymadres.

El programa de actividades parael ciclo infantil trataba de mostrarla importancia que tiene la energíaen nuestra vida cotidiana. De estemodo, se presentó una exposiciónde juguetes con y sin pila; semostró cómo se elaboran laspalomitas en el microondas o lasdiferencias entre hacer un zumo denaranja con un exprimidor manualy otro eléctrico.

En Educación Primaria se hacontinuado con esa atención alproblema energético, a partir decuestiones sencillas, como las dife-rencias de mantener las puertasabiertas o cerradas de la escuelapara el gasto en calefacción. Algoque se mantuvo en el segundociclo, con el aprendizaje de cómomantener la temperatura en lasaulas. Esta experiencia práctica seacompañó de aportaciones teóricassobre la evolución del uso de laenergía a lo largo de la historia.

Ya en el tercer ciclo, las activida-des fueron más complejas: desde el

análisis de los contadores de la luzo de las facturas de Iberdrola decasa y de la escuela, hasta la cons-trucción de un conector eléctrico.Sin olvidar el control de las lucesdel patio y de clases que estánencendidas a destiempo. Incluso sellevó a cabo una observación deta-llada de la iluminación del pueblo.

También hemos realizado unestudio sobre la contaminaciónque genera la herri eskola.Exactamente, la escuela necesita16,28 hectáreas (una hectárea escomo un campo de fútbol) llenasde árboles para limpiar el CO2 quegeneramos, después de controlar laelectricidad, el gasóleo y el papelque consumimos.

Por eso, gracias a la conciencia-ción previa en el cuidado con lailuminación y el cierre de puertas,hemos conseguido, durante 2004,ahorrar 2.540 Kw, un 9% con res-pecto al año anterior. Y tambiénhemos conseguido que todos losmiembros del foro de medioambiente realicen sus propuestas.Por ejemplo, el alumnado ha solici-tado que se instalen detectores depresencia en sus servicios.

Por último, se lograron algunoscompromisos por parte delAyuntamiento: instalación de ven-tanas nuevas de doble cristal, revi-sión de las instalaciones de propa-no y calefacción y colocación deplacas de energía solar en el tejadode la escuela. Todo un éxito.

ALONSOTEGI ESKOLA

ere %50ean erabiltzen dugula,aurreztutako zuhaitzak ere azaltzendira. Bigarren maketan, folioak,elektrizitatea eta gasolioa lortzeansortu dugun aztarna ekologikoa,baso azaleran kalkulatu dugu.Maketak DBHko 1 mailako ikasleekegin dituzte. Teknologia irakaslea-rekin burutu dute.

Ekainaren bian Udal Plenoa os-patu genuen, bertan alkatea, ingu-rumen zinegotzia eta CEIDAkoakegon ziren. Bertara Mungian EskolaAgenda 21ean parte hartu dugunikastetxeak bildu ginen. Egunhorretan ikastetxeak Udaletxeariegindako eskariei buruz hartutakokonpromisoak ere agertu genituen.

Aste Berderako antolatu direnekitaldietan ere parte hartu dugu.Era berean gure ikastetxean kultu-rarteko jardunaldiak antolatu ditu-gu. Horrekin batera mintegi guztieigaia kurrikulumean txertatzeareninteresa azaldu diegu. Mintegi ba-tzuk jadanik aipatutako gaiak lan-tzen ari dira. Datorren urtera begi-ra, departamentuak prest daudeprogramazioetan txertaketa buru-tzeko eta aurten landutakoarimaterial konkretua gehitzeko.Klaustroak ikasgaia antolatzekobeste era bat barneratu behar dueta lan talde bat izan beharko du,mintegi desberdinetako kideek oso-tutakoa, lana aurrerago eta dinami-koago eramateko. Zentroko bestekide guztiak oso garrantzitsuak diraberarekin lan egiteko.

Holan ikastetxeko kideok ingu-rumenaren aldeko gure zatia buru-tuko dugu.

IES MUNGIA BHI

La Agenda 21 Escolar llegaa la Herri Eskola deAlonsotegi

La Agenda 21 Escolar ha llegado ala Herri Eskola de Alonsotegi y conéxito. Todo comenzó con una visi-ta al centro escolar del alcalde delpueblo, Gabino Martínez de Arena-za, a principios del curso pasadopara explicar los compromisos delmunicipio con este programamedioambiental. No en vano,

El alcalde de Alonsotegi expone los compromisos medioambientales del municipio al alumnado.

Estatistika eta datu askok ematen dute Hiesaren epidemiaren berri. Hona hemen datuok ezagutarazi dituzten iturrietako batzuk: Nazio Batuek Giza Inmunoeskasiaren Birusari eta Hiesari aurre egiteko taxututako Baterako Programa (NBE-HIES ONUSIDA);

Munduko Bankua; Hiesaren, Malariaren eta Tuberkulosiaren kontra borrokatzeko Fondo Globala; Osasunaren Mundu Erakundea etaMédicos Sin Fronteras. Aipatutako datu horietatik hauexek hautatu ditugu:

bitakora kaiera

10

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

Jatea janaria irensteaeta gorputz liraina izatea baino gehiago da

Jatea janaria irensteaeta gorputz liraina izatea baino gehiago da

Jatea janaria irensteaeta gorputz liraina izatea baino gehiago da

guztiok elkarlaneantuak nolabaiteko heldutasuna har-tua zuenean. Ikasleengan Lur plane-tan dauden baina lehen munduakalbo batera utzi ohi dituen bestemunduekiko kontzientzia sortzeazen egitasmoaren helburua. Cambiael Sur de tu coco proiektuaren lehe-nagoko edizioetan, Maroko eta Peruaztertu ziren, eta 2004-2005 ikastur-te honetan, Brasileko errealitatearierreparatuko zaio. Bi urtean, irakas-leek argi ikusi zuten errealitatearenazterketa kritikoan oinarritutakozeharkako proiektuak oso egokiakzirela hezkuntzari begira, eta bestemaila batzuetan ere erabil zitezkee-la.

Era horretan, proiektu guztiakPentsatu aldatzeko izenburu generi-koaren baitan sartzea erabaki zen,eta DBHko 3. mailaren kasuan,Begira zer jaten duzun proiektuarenalde jo zuten. Beheragoko mailekere zeinek bere proiektua izatea dahelburua. Bigarren mailakoek bi urtedaramatzate “Jantzi bidezko arropa”proiektuarekin; lehenengo mailakoa,ordea, ondo zehaztu gabe dago orain-dik, eta aurten definitzea espero dugu,azaldu digu Pentsatu aldatzekoproiektuaren koordinatzaile PabloBerrozpek.

DBHko 3. mailakoen Begira zerjaten duzun proiektuari dagokionez,

JATEA EZ DA janaria irenstea baka-rrik. Premisa horixe hartu du abia-puntutzat Gasteizko Sagrado Cora-zón Carmelitas ikastetxean garatzenari den Begira zer jaten duzun dizipli-na anitzeko eta zeharkako proiek-tuak. Ikasturte honetako lehenengohiruhilekoan, gaur egungo mun-duan gizakion elikaduraren funtsadiren alderdi batzuk lantzen ari diraDBHko 3. mailako ikasleak: nerabe-zaroan janariak itxurarekin duenloturari buruzko gogoetatik (buli-mia eta anorexia arazo ezagunakaintzat hartuta) alderdi ludikoene-tara (errezetak prestatzea, adibidez),janari transgenikoen arazo korapi-latsuaren azterketa kritikoa ahaztugabe.

Egitasmoa duela lau urte sortuzen, bi ikasturte lehenago SagradoCorazón Carmelitas ikastetxekoDBHko 4. mailan hasitako Cambiael Sur de tu coco goiburuko proiek-

Gasteizko SagradoCorazón Carmelitasikastetxea arrakastazgaratzen ari da“Begira zer jatenduzun” proiektua,DBHko 3. mailan.

Ikasturte honetakoprogrametan parte

hartuko dutentaldeetako bat.

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

11

alderdi partikularretatik abiatu etaorokorretara iragateko hausnarketaahalbidetzeko moduan egituratzendira irakasgai bakoitzeko ariketak,metodo induktiboa modu prakti-koan aplikatzeaz gain. Proiektuaprestatzeko fasean, hiru ikasgelata-ko 100 ikaslek hartzen dute parte,eta talde koordinatzaileak irakaslee-kin bilera egin, aldez aurretikogogoeta eragiteko materialak presta-tu, eta programazio-lanak, ariketenzehaztapena, sistematizazioa etaebaluazioa koordinatzen ditu.

Proiektua gauzatzen hasi ondo-ren, ikasleen errealitaterik hurbile-netik urrunagoa —baina inola ereez arrotza— suertatu ahal zaienerajoz mailakatzen dira jarduerak.

Hasierako jardueretan, ikasleendieta nolakoa den eta dieta horieuren bizimodura eta beharretaraegokitzeari buruz norainoko kon-tzientzia duten planteatzen da.

Gero, jateko eta norberarenburua zaintzeko moduak norbera-ren buruaren balioespenarekin,autoestimuarekin eta norberarenburua ikusteko moduarekin nolakolotura duen aztertzen dute. Horrela,hainbat alderdiren gaineko gogoeta egi-ten dugu, hala nola: nork bere gorpu-tzaz duen ikusmoldea; arazoak bide-ratzeko modua; modak gure irudianduen eragina; gizartearen ikusmoldea-ren arabera, gorputz “perfektutzat” zerhartzen den, eta abar. Ariketa horieiesker, pertsonaren hazkundean alderdifisikoen eta mekanismo psikologikoenartean dagoen loturaz jabetzen dira,diosku Berrozpek.

Hirugarren fasean, gure kontsu-moaren eta horren ondorioen azter-ketara zabaltzen da hausnarketa:fabrikaziorako behar den energia,sortzen diren hondakinak, inguru-menari jasanarazten zaion inpak-tua... Eta, amaitzeko, proiektuarenkoordinatzaileak azaltzen duenez,beste herri eta kontinente batzuetanjanariaren inguruan dagoen errealita-teari behatzen zaio (hegoaldeko herriekiparraldeko enpresa eta teknologiekiko

Pablo Berrozpe, “Pentsatu aldatzeko”proiektuaren koordinatzailea, bere bulegoan.

Gasteizko Sagrado Corazón ikastetxearen kanpoko bista.

12

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

duten menpetasuna, janarien arlokosubiranotasuna, genetikoki aldarazita-ko organismoen ezarpenaren ondo-rioak...), bai eta horrek gure kontsumoeta elikadurarekin izan dezakeen erla-zioari ere.

Metodologia: Aurretik esan gabeEgitasmoa behar bezala betetzeko,ezinbesteko baldintza bat betebehar da: ez esatea aurretik ikasleeizeharkako proiektu batean sartutadaudela. Ikasleak eurak konturatukodira, pixkana-pixkanaka, irakasgaiguztien edukiak elkarri loturik dau-dela. Esaterako, Tutoretza saioan,itxura fisikoak nerabeengan duengarrantzi itzelari eta, askotan,horren ondorioz egiten diren dietahipokalorikoei buruzko gogoeta egi-ten duten bitartean, Natura Zien-tzietan, dieta orekatua zer den azter-tu eta janaria eta elikadura bereiztenikasten dute.

Bestalde, ingeles eta frantseseskoletan, janariekin eta elikadura-rekin zerikusia duen hiztegia lan-tzen dute, munduko hainbat herri-ren berezitasun gastronomikoakezagutzeaz gain. Eta euskara esko-lan, anorexiari eta bulimiari buruz-ko hausnarketara itzultzen dira,baina, oraingoan, bi gaixotasunhoriek dituzten neska-mutilen idaz-ki autobiografikoen azterketan oi-narrituz. Teoriatik praktikara igaro-tzen dira, apurka-apurka. Teknolo-gia eta Plastika eta Ikus Hezkuntzairakasgaietan, birziklapenera eta

materialen berrerabilpenera hurbil-duko dira. Iaz, adibidez, Gasteizkobirziklapenaren erradiografia zeha-

guztiok elkarlanean

Elgoibar BHI

Oraingoa ez da Institutuhau ingurumen-hezkun-tzan diharduen lehenengoaldia, duela urte batzukhasi baitzen gure kostalde,ibai, mendi eta abarreningurumen-egoeraren

berri zabaltzeko lanean,bai irteeren bai ikasgelabarruko jardueren bidez.Europako proiektuetan ere(COMENIUS) hartu duparte, Holanda, Alemania,Irlanda eta Greziako zen-bait ikastetxerekin batera,ingurumenarekin loturiko

edukia eta helburu didak-tikoak dituen CD bat pres-tatzen. 2000-2001 ikastur-tean, IngurumenOsasuneko Goi mailakoHeziketa Zikloko ikasleekikastetxean garatzen denjarduera bakoitzean egitendiren kontsumoak edosortzen diren hondakinaketa inpaktuak aztertu etanahiko diagnostiko zeha-tza egin zuten, Ekoscanderitzon tresna erabiliz. 2002-2003an, TokikoAgenda 21aren barruan,

eta Deba Garaiko eskual-deko udalen diru–lagun-tzaz, DBHko ikasleek ingu-rumenarekin loturikoeskola-agenda bat presta-tzen hartu zuten parte,eskualdeko beste ikastetxebatzuetako ikasleekinbatera. Agenda horretan,ikasleen marrazkiak, goi-buruak, bertsoak, aipuaketa abar jaso ziren, etaeskualdeko ikasleria osoaribanatu zitzaion.Hezkuntza eta IngurumenSailen laguntzaz eta

Beste esperientziainteresgarri batzuk

Etapa honetako ikasleak, dagoeneko, inguruan duten mundu- den, oraindik ere, oso sentibera dira kanpoko eraginekiko.

Lerro hauen gainean, Maroko, Peru eta Brasilekoirudiak, Gasteizko Sagrado Corazón Carmelitasikastetxeko ikasleek aztertu dituzten herrialdee-takoak, hain zuzen ere.

politikoak, ekologistak eta kontsumi-tzaileak. Hilabeteotan erabili denmetodologiaren xedea euren elika-duraren errealitateari ikusmolde kri-tikoz begiraraztea izan da, publizita-teak nerabeei jasanarazten dienbonbardaketa aintzat hartuta.

Azken lau urteetako esperien-tziak eta ikasleek zein irakasleekegindako ebaluazioaren emaitzekegiaztatzen dutenez, ondorio baiko-rrak atera dituzte: Horregatik, proiek-tua ia guztiz finkaturik dagoela ustedugu, eta aurten oso aldaketa gutxiegin beharko zaizkio iaz egindakoaridio, amaitzeko, Begira zer jaten du-zun proiektuaren koordinatzaileak.

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

13

tza egin zuten: biltontzi kopurua,horien banaketa, biltontziak hustendiren maiztasuna... eta, ondoren,

Gasteizko Udalari igorri zioten.Aurten, birziklatzeko lantegi batbisitatzeko asmoa dute. Hizkuntzaeta Literatura eskoletan, Bihotzekoerrezetak goiburua aukeratu dute,Laura Esquivelen Como agua parachocolate liburua erreferentziatzathartuta. Jakina, errezeta horiek ge-netikoki aldarazi ez diren janariekinegiten dira, Gizarte Zientziak ira-kasgaian egiaztatzen dutenez; ira-kasgai horretan, hain zuzen ere, egi-ten da ahaleginik handiena Geneti-koki Aldarazitako Organismoen (GAO)azterketan.

Testu–liburuan, GAOei buruzkoatalak orrialde–laurdena besterik ez duhartzen; guk, ordea, hainbat egunetanzehar (lau eskola–ordu, gutxi gorabe-hera) garatzeko bibliografia zabalaprestatu dugu. Horixe da proiektuariamaiera ematen dion atala, eta ezta-baida sutsuak suertatzen dira; izanere, adin horretan maiz joaten dirazabor–jana deritzona ematen dutenlokaletara, edo gurasoekin supermerka-tura joan eta aukera izaten dute pro-duktuen etiketei erreparatzeko, ekar-tzen du gogora Pablo Berrozpek.

Talde-lanari lehentasuna ematendiogu banakako lanaren aldean, etasormenaren eta parte-hartzearen alde-ko apustua egiten dugu. Ildo horretan,proiektuaren amaierako azken eztabai-dan, ikasleak sei taldetan antolatzendira, zein bere rolarekin: enpresa mul-tinazionaletako arduradunak, Hegoal-deko herrietako nekazariak, Iparralde-ko herrietako nekazariak, agintari

CEIDAren aholkularitzaz,Institutua Hondakinenkudeaketa osasungarriaizenburuko proiektua hasizen iaz lantzen. Lehenen-go ikasturte horretarakohelburu hauek ezarrizituzten:

a) Irakasleek eta ikasleekingurumenarekin du-ten sentiberata-sun–mailaren berri izatea.

b) Proiektuan hezkun-tza-elkarte osoak partehar zezan sustatzea.

S. José deCalasanz HLBHIPSanturtziko ikastetxehorretan, ikasleei higiene-arekin eta bizimodu la-saiarekin loturiko ohituraosasungarriak barneratzenlaguntzeko programa inte-gral bat garatzen dute, Le-hen Hezkuntzatik DBHkoazken mailaraino.DBHkoen kasuan, tabako-aren, alkoholaren etabeste droga batzuen kon-

tsumotik aldendutakodibertsio–bideak ezaguta-raztea da xedea. ProiektuaHaur Hezkuntzan hastenda, ahoaren garbitasunariarreta berezia eginez; Le-hen Hezkuntzako lehenzikloan, loa lantzen dute,eta bigarren zikloan, elika-dura. Kasu horretan,ikasleek, opilen ordez, fruta eramaten dutehamaiketakoa egiteko;hartara, elikadura osasun-garria markarik gabekojanarien ezagutzarekin

konbinatzen dute.Hurrengo mailetan, taba-kismoa, alkoholismoa,drogak, harreman afekti-bo-sexualak eta bestehainbat gai garatzen dira.Baina, ziurrenik, espe-rientzia honen alderdirikinteresgarriena programagaratzeko darabiltzatenbitarteko pribatuak etapublikoak dira: Colgateeta BEAZ enpresak zeinOsakidetza edo EuskoJaurlaritzaren Kontsumotailerrak, besteak beste.

ari buruzko ikuspuntu kritikoa planteatzeko gai dira. Dena

Carmelitas ikastetxea-ren CD-ROMa

Gasteizko Sagrado CorazónCarmelitas ikastetxeko DBH-ko 3. mailan garatzen aridiren Begira zer jatenduzun diziplina anitzekoeta zeharkako proiek-tuaren eduki guztiakikastetxeak berak argi-taratu berri duenCD–ROMean daude.Edukiak bat datoz2003-2004 ikasturteanzehar praktikan jarrieta proiektuaren ardu-radunek behin betikotzat hartu dituz-tenekin.

“Begira zer jatenduzun” programaeskuragarri duzueCEIDAn, CD-ROMformatuan argitaratua.

Osasuna eta ingurumena14

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

Osasuna eta ingurumenaOsasuna eta ingurumena

eskolako eko–auditoretzaIngurumenari eta Osasunari buruzko 1989ko Europar Gutunean,honako hau irakur daiteke: gizaki guztiek dute lor daitekeenosasun- eta ongizate-mailarik altuenak sor ditzakeen ingurumenaizateko eskubidea.

ZIUR ASKI, noizbait joan behar izan duzu osasun-etxe batera, istripu baten edo kalte egin dizun janariren baten zioz,eta, era berean, behin edo behin entzungo zenuen osasun-arazoei buruzko zerbait... Pentsatu duzu arretaz nondikdatozen horrelako arazoak?

Iturria: F. ROJERO, Fernando. Salud y Medio Ambiente. Cuaderno de actividades didácticas. Didáctica Ambiental, S.L. Santander, 1998.

Ingurumenak gure osa-sunean duen eragina

� Zer arrisku ezagutzendituzu?

� Zer arazo zehatz daudezure inguruan?

� Zer iritzi du jendeakgai honen gainean?

� Badakizu egoerahobetzeko neurririkhartzen ote den?Norena da neurriokpraktikan jartzekoerantzukizuna?

Gure osasunean eraginaduten substantzia toxikoak

� Badakizu zelako eragi-na izan dezaketen guregorputzean kutsadura-ren ondoriozko subs-tantzia toxikoek?

� Zure ustez, badagoloturarik gure osa-sun–egoeraren eta ohi-tura osasungarrienartean?

� Substantzia kaltegarriguztiak ikus, usain etauki daitezke?

Infekzio-gaixotasunak

� Zertarako balio dubotikinak?

� Zer eduki behar dabotikinean?

� Badakizu zer direnmikroorganismoak?Nola definituko zeni-tuzke?

� Zure ustez, mikroorga-nismo guztiek eragitendituzte gaixotasunak?

� Prestatu ezagutzendituzun infekzio-gaixo-tasunen zerrenda, etagaldetu ikaskideeigehiago ezagutzendituzten. Nola kutsa-tzen dira infekzio-gai-xotasunak?

� Badakizu inmunitateazer den?

� Eta txertoak?� Saiatu bi kontzeptu

Zer egin dezakegu egoera hobetzeko? Badago zure ikastetxean horrelako gaiak jorratzen dituen egitasmorik? Gure ingurua hobetzeko proposamenen zerrenda egiten eta, besteak beste, ikastetxean, etxean eta kalean aplikatzensaiatuko gara. Behar besteko denbora iraganda, gure egoera hobetu den ala ez egiaztatu ahal izango dugu.

� Zure ustez, nolakoa daherri pobreetako osa-sun-egoera?

Janariekin loturiko arriskuak

� Nahi duguna eta nahibeste jan dezakegu?Zergatik?

� Zer janari jan beharditugu? Zer janari ezgenituzke jan behar?

� Zure iritziz, onak dirazure elikadura-ohitu-rak? Zergatik? Prestatueskola-egun baterakomenu orekatu bat.

horiek eta berorieninguruan sortzen zaiz-kizun zalantzak zeurehitzez azaltzen.

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

15

ekin eta ekinHAUR HEZKUNTZA ESKULANETAN

Frutaren eguna eta askoz gehiagoFrutaren eguna eta askoz gehiagoFrutaren eguna eta askoz gehiagoHAUR HEZKUNTZAN, ohikoa izaten da hamaiketakoaegiteko janariak (gailetak, ogia...) ikasleek txandaka era-matea.

Baina, dirudienez, frutak ez du arrakasta handiriktxikienen artean. Hori dela eta, egunero produktunaturalen kontsumoari garrantzia ematen eta kontsu-mo hori bultzaten saiatzea proposatzen dizuegu.

Hasteko, gure planaren berri emango diegu familiei,eta lankidetza eskatuko diegu. Urtaro bakoitzeko frutenzerrenda, txanden egutegia, bakoitzak eraman behardituen kantitateak eta abar emango dizkiegu.

Astean behin, ikastalde osoa biribilean jarrita, egoki-tu zaion fruta deskribatuko du ikasle bakoitzak: tamai-na, kolorea, zaporea, ehundura, zeren antza duen, pre-zioa —baldin badaki—, eta abar.

Frutaren txokoaKartulinetan, frutak marraztu eta horman ipin ditzake-gu ikusgai.

Albuma prestatuAlbum bat egingo dugu, gure jardueren memoria gisa,eta bertan sartuko ditugu erakusketa bakoitzean atera-tako argazkiak, familiei bidalitako gutunak, egin ditu-gun plastika-lanak eta abar.

� Kontsumo-ohitura

osasungarriagoak

sustatzea.

HELBURUA

MATERIALAK

� Fruta.

� Argazki-kamera.

� Kartulina eta

errotuladoreak.

Bibliografia

� BERGERET, Lazarine: Jardinero sin jardín. Hogar del libro. Bartzelona, 1986� SOUTER, Gillian: Cómo hacer regalos y objetos con elementos naturales. Cúpula. Bartzelona, 1997.� ALLEN, J. Cosas para hacer con la naturaleza. Ed. Plesa. SM Ediciones. Madril, 1981.

Beharbada, horrelako zerbait antolatzea oso zaila dela usteko duzue; CEIDAn kontsulta ditzakezuen argitalpe-netan, ordea, iritzia aldaraziko dizueten ideia asko eta asko aurkituko dituzue.

Manipulazio-ariketak

Errezetak —zukuak, marmeladak...—, eskolakobaratzerako konposta, eta abar.

Plastika-ariketak

Collagea haziekin; inprimatze–lanak edo estanpa-zioak fruta-xerra edo atalekin (sagarrak, madariak...erabiliz); fruta lehortuen azal-zatitxoekin egindakoorri–markatzailea...

Frutekin loturiko ariketak:

16

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

Iturria:COLE, Babette: El Doctor Guau y unos consejospara tu salud. Destino. Bartzelona, 1994.

ekin eta ekinJOLASEAN LEHEN HEZKUNTZA 1. zikloa

JarduerarengarapenaHasteko, aipatutako libu-rua irakurri eta marraz-kiak erakutsiko dizkiogutalde osoari. Liburuko is-torioa aprobetxatuz, ber-tan aipatzen diren gaixo-tasun eta arazoei buruzmintzatuko gara:

� Ezagutzen duzuegaixotasun edo arazohoriek izan ditueninor?

� Ohikoak dira?...Gero, bi talde egingo

ditugu: talde batekoekgaixoen rola hartuko du-te, eta bestekoek, sendagi-leena. Gaixoen taldekokide bakoitzak bere arazoaidatziko du papertxo bate-an (adibidez: soinketa-kla-searen ostean, gorputzosoan izaten dut mina)eta beste taldeko pertsonabati emango dio.

Arazoak irakurri eta ho-rien gainean eztabaidatu

ondoren, sendagile talde-ak konponbideak idatzieta aurrerantzean arazooksaihesteko aholkuak es-kainiko ditu. Irakasleakarbelean idatziko ditu ara-zoak eta konponbideak,zutabe banatan.

Amaitzeko, guztion ar-tean, eskolan nozitzendiren gaixotasunik ohiko-enei eta horiek sorraraz-ten dituzten eragileei bu-ruz mintzatuko gara.

Gai honekin zerikusiaduten arloak

• INGURUNE NATURAL ETA

SOZIALAREN EZAGUERA.

• HIZKUNTZA.

Komunera joan eta gero eskuak ondo garbitzea aholkatzen digu Guaudoktoreak. Horrez gain, belarrien garbitasunari eta ilearen zainketari ereerreparatzen die.

GuauDoktoreaGuauDoktoreaGuauDoktorea

GUAU DOKTOREA Palomaresfamilia zaintzen duen txa-kur jakintsua da. Guaudoktorea bidaian irtetenden bakoitzean, Paloma-restarren osasunak okerreraegiten du erabat: amigdali-tisa, haizeak, zorabioak...Zorionez, hortxe daukateGuau doktorea aholkuakemateko,bestela...

� Osasun-arazoei aurrea

hartzeko ohitura

osasungarriak sustatzea.

HELBURUA

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

17

ekin eta ekinLEHEN HEZKUNTZA 2. zikloa AZTERTZEN

Gai honekin zerikusiaduten arloak

• INGURUNE NATURAL ETA

SOZIALAREN EZAGUERA.

• HIZKUNTZA.

HELBURUAK

� Produktuen freskotasunaren

eta kalitatearen arteko

loturaz jabetzea.� Elikaduraren oinarrizko

produktu bat ezagutzea.

MATERIALAK

� Arrautzak (lau, talde

bakoitzeko).

� Errotuladoreak.

� Urarentzako ontziak (lau,

talde bakoitzeko).

� Gatza.

� Koilarak.

Arrautzen freskotasunaaztertzenArrautzen freskotasunaaztertzenArrautzen freskotasunaaztertzen

EKINTZA HONETAN arrautzen freskotasuna ezagutzeko aukera izango duzue; era berean, horren arabera, beren itxu-ra zelan aldatzen den jabetuko zarete. Esperimentua egin ahal izateko, hilabete lehenago prestatzen hasi beharkoduzue.

Iturria:ÁLVAREZ, M.N. y ÁLVAREZ, L.M. 100 Talleres de educación del consumo en la escuela. Instituto Nacional del Consumo. Madril, 1990.

Fresko dago Egun batzuk iraganda Aste batzuk iraganda Ez dago fresko

Arrautza ertain batek hauxe ematen digu:

Energia .....................71 kilokaloria

Proteinak .................6 g

Koipeak ....................5 g

Kolesterola...............190 mg

Karbohidratoak .......0 g

ProzeduraKlasea lau taldetan banatuko dugu. Lau astetan, taldebakoitzak arrautza bat ekarri behar du ikasgelara, etaarrautza bakoitzaren azalean, zein egunetan ekarri denzehatz idatzi errotuladorez. Laugarren astean, esperi-mentuaren alde praktikoena martxan jartzeko orduaizango da.

1. Ontzi bakoitzean arraultza bana sartu.2. Bete itzazue ontziak urez.3. Gero, ontzi bakoitzean hasi gatza botatzen goilara-

txoaz. Dena erraza, baina hori bai, kontuan hartuontzi guztietan kantitate berdina bota behar duzuela.

4. Ontzi batean arrautza flotatzen hasten denean, utzigatza botatzeari eta konparatu emaitzak ondokomarrazkiekin. Zeuen ondorioak atera eta talde han-dian eztabaidatu.

Nahi izanez gero, plater bakoitzean ireki arrautzaketa ikusi ezberdintasunak.

Iturria: FAO (Elikadura etaNekazaritzarako Nazio

Batuen Erakundea).

Poliinsaturatuak ......0,8 gMonoinsaturatuak .....2 gSaturatuak ..............1,5 g

18

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

ekin eta ekinAZTERTZEN LEHEN HEZKUNTZA 3. zikloa

Dieta ezin hobeaDieta ezin hobeaDieta ezin hobeaGai honekin zerikusia

duten arloak

• INGURUNE NATURAL ETA

SOZIALAREN EZAGUERA.

• MATEMATIKA.

• HIZKUNTZA.

Pausoz pauso

HELBURUA

� Eguneroko dieta

hobetzen saiatzea.

3 Datuak aurrean dauzkazula, baloratu nola dauden banatuta janari taldeak zure dietan, eta konparatu jana-rien piramidearen aholkuekin.

1 Idatz ezazu asteko egun guztietan jaten duzuna.Guzti-guztia da garrantzitsua: gosariak, hamai-

ketakoak, afariak... (ez ahaztu otorduen artean janzenituen gozokiak eta txokolatezko palmera itzelhura ere).

2 Janari guztien zerrenda prestatu ondoren, ipinikontsumitutako razioak edo anoak ondoko tau-

lan, janari taldeak aintzat hartuta.

Zenbat razio edo anoa behar dira eguneroko beharrak asetzeko?

Janari taldeak Umeak, Asteko Gizonak, Astekoemakumeak kupoa nerabeak, kupoa

lan fisikoaegiten duten

pertsonak

Zerealak 9 63 11 77Barazkiak 4 28 5 35Frutak 3 21 4 28Esnekiak 3 21 3 21Koipea, arraina eta lekariak 2 14 3 21

Janari taldeak EGUNA

Astelehena Asteartea Asteazkena Osteguna Ostirala Larunbata Igandea Aste osoan

Zerealak

Barazkiak

Frutak

Esnekiak

Okela, arraina eta lekariak

Koipea eta azukreak

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

19

Iturria: Floridako Unibertsitatea eta UF/IFAS Institutua.

4 Egin emaitzei buruzko idazlana; aipatu zure eli-kadura hobetzeko iradokizunak ere.

Ordenatu janari taldeak garrantzitsuenetik garrantzigutxienekora.

5 Familiartean erantzuteko galderak: Zer manten-du ahal duzu zure dietan? Zer aldatu beharko

zenuke?

Janarien piramidea Grafiko honek —bere aldaeretako edozein hartuta— oinarrizko elikadura-premien berri ematen digu. Piramidearen oina-rriak gure elikaduraren oinarria izan behar du.

Koipe eta azukreen taldea:opilak, izozkiak, gozokiak... Noizean behin bakarrik jan behar dira.

Esnekien taldea:esnea, jogurta,gazta...3 anoa.

Fruten taldea:fruta guztiak diraonak, baina hobesasoian sasoikoakhartzea.3-4 anoa.

Okela, arrain eta leka-rien taldea: arrautzak,

fruitu lehorrak, oliba-olioa...

2-3 anoa.

Barazkientaldea: zerbak,azalorea, uraza,lekak...4-5 anoa.

Zerealen taldea:ogia, zerealak, arroza, patatak, pasta... 9-11 anoa.

Seguru bizi al zara?Seguru bizi al zara?Seguru bizi al zara?20

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

ekin eta ekinHAUSNARTZEN DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA 1. zikloa

Gai honekin zerikusia

duten arloak

• NATUR ZIENTZIAK.

• GIZARTE ZIENTZIAK.

• TEKNOLOGIA.

SEGURTASUN ARLOAN ikasleek arriskuei buruz duten pertzepzioaren berri jakiteko balio dezake ekintza honek.Pentsa ezazu, jaikitzen zarenetik oheratu arte egiten duzun guztiaz, eta idatzi ondorengo taulan horietako zein jar-duerak duten arriskuren bat zure osasunerako eta zergatiak. Adibide batzuk eskaintzen dizkizugu zeuk taula osa-tzen jarrai dezazun. Eztabaidatu arriskuak murrizteko neurriak.

� Eguneroko egoeretan

osasunerako arriskugarriak

diren objektuak, jarduerak,

erabilerak… identifikatzen

saiatzea.

HELBURUA

DutxatzeaIrristatu eta erortzea..._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

GosaltzeaZerealen ekoizpenean erabi-litako herbizidak.Nekazaritzan erabilitako pestizidak pentsuetara doaz,eta gero esnetara.

Etxean egoteaEtxeko hainbat elementuta-tik (hormetako pintura, gar-bikariak, barnizak...) aireraigarotzen diren konposatukimiko artifizialak.

Ikastetxera joateaKaleko zirkulazioak eragin-dako errekuntza–gasak._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

JARDUERA BATZUK ETA BERE ARRISKUEN ARRAZOIAK

Ikastetxean_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Laborategian_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Teknologiako gelan_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Ikastetxeko jantokian_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

21

Gai honekin zerikusia

duten arloak

• GIZARTE ZIENTZIAK.

• HIZKUNTZAK.

• TUTORETZA.

ekin eta ekinDERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA 2. zikloa IKERTZEN

BALIABIDE DIDAKTIKOTZAT osa-sun sistema bera erabiltzea propo-satzen dizuegu. Ez pentsa hori egi-teagatik txarto begiratuko dizue-tenik. Osasun arloko edozein pro-fesionalek badaki gaixotasuneiaurre egiteko lehenengo urratsa in-formazioa dela, eta arautzat har-tzen dute irizpide hori.

Baliabideak lekutu Osasun arloko baliabideei buruzkolanari ekiteko, anbulatorioak nondauden zehaztuko dugu. Anbu-latorioen zeregina gaixoak nolakogaitza duen diagnostikatu eta,kasua bada, dagokion espezialista-rengana bidaltzea da.

Taldeka, zehaztutako osasunetxeen kokalekua seinalatuko dugugure herriko edo auzoko mapan.

Beraien helbidea jakiteko, Osakide-tzaren web gunean begira dezake-gu.

� Nolako osasun zentroak dauzka-gu hurbilen?

� Non daude? � Zer-nolako arreta jaso dezakegu

zentro horietan? � Zein da kontsultara joan aurreko

prozesua?

Eta orain, farmaziak Gure osasun-mapa osatzeko, ingu-ruko farmaziak seinalatuko ditugubertan. Farmazien helbideak etatelefonoak edozein egunkaritakoagendan aurki ditzakegu, bai etainterneten ere, egunkarien eta udalbatzuen web guneetan, hain zuzenere. Udalen informazio-telefonoakere baliagarriak izaten dira, alferrika-ko paseoa egin beharrik ez izateko.

� Zer dira guardiako farmaziak? � Nola jakin daiteke zein farmazia

dagoen guardian?

Gezurra badirudi ere, pertsona batzuek ez dakite nola jasoosasun-laguntza egokia. Hori seinale ona da, alde batetik,gutxitan gaixotu direla adierazten du eta; baina,komenigarria da horrela segitzea?

MATERIALAK

� Herriko edo auzoko

mapa.

� Internetera konektaturiko

ordenagailua.

Osasun arlokobaliabideakezagutzea

Osasun arlokobaliabideakezagutzea

Osasun arlokobaliabideakezagutzea

� Norbera bizi den aldeko osasun–ba-

liabideak non dauden jakitea.� Zentro mota bakoitzaren eginkizu-

na identifikatzea.

HELBURUAK

Farmazia ez da botika-denda soila. Sendagaiakerabiltzen ikasi egin behar dugu.

22

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

Gidaturiko bisitaldiak Osasun zentroetara bisitaldiak egi-teko aukera dago. Arduradunekinhitz eginda, bisita gidatua lortu etabertako lana zertan datzan azaldukodigute: Kontsultategiak, sendaketengela, osasun arloan diharduten lan-gile motak eta bakoitzaren zeregi-nak, lehen mailako arretako zentro-etan jarduteko erabiltzen dituztenprotokoloak, espezialisten eginkizu-na eta lana, gaixo kronikoekikolana... Zentroari dagokion ospitaleazein den eta bertara noiz joan behardugun ere azalduko digute.

Oso garrantzitsua da larrialdiakbereizten ikastea; anbulatoriokolarrialdietako sendagileari deituta,behar izanez gero, berak egingodigu bisita, eta horrela, agian, ezdugu ospitalera joan beharko.

Farmaziak bisitaldia egiteko besteaukera interesgarri bat dira. Bertan,errezetak zer diren azaldu ez ezik,

hurbiletik ikusi ahal izango dugufarmaziako laborategi bat: bisitaliluragarria izango da, batez ere for-mula magistralak prestatzen dituz-ten laborategia baldin bada.

Larrialdiak? Premiazkoak direnean soilik

Era berean, interesgarria litzatekegure eskualdeari dagokion ospita-lea bisitatzeko irteera antolatzea.Ziurrenik, harrituta geratuko garazentroaren tamainarekin eta ber-tan lan egiten duen jende kopu-ruarekin.

Laborategiak, errehabilitaziozentroak, farmaziako biltegiak,ospitale psikiatrikoak... hain ezagu-nak ez diren leku horiek funtsezko-ak dira osasun sistemaren bilbekonplexuaren funtzionamendura-ko. Psikiatria ospitaleak, GurutzeGorriaren zentroak eta DYArenanbulantzia-baseak ere, besteakbeste, bisitatzeko leku interesga-rriak izan daitezke, hurbil baldinbaditugu, bederen.

Gida prestatuOrain arte azaldutako guztiarenberri jakinarazteko gida presta lite-ke. Gidan, aipatutako baliabideakemango ditugu ezagutzera eta ba-liabide horietara nola iritsi azaldu-ko dugu. Bestalde, egin ditugun bi-sitaldietan arreta egin digutenlangileen azalpenak ere adierazikoditugu, baita batean eta besteaneskuratu ditugun folleto eta inpri-makietan jasotako aholkuak ere.

Hasi berri dugun mendean, medikuntzak garapen harrigarria izango du; baina osasuna beste zerbaitda. Osasun-hezkuntzak pertsonak bere osasunean duen protagonismoa azpimarratzen du.

Nor dabil lanean osasun-sisteman?

SendagileaGaixoaren diagnosti-koa egin eta senda-tzeko tratamenduaproposatzen du.

Osasun Laguntzai-le Teknikoa (OLT) Tratamenduen proze-sua kontrolatu etaerrezetak kudeatuegiten ditu.

LaguntzaileaZuzeneko arreta egi-ten dio gaixoari:jaten eman, garbitu...

ZelariaHorren lanak ahale-gin fisiko handiaeskatzen du, gaixoaeramateaz ardura-tzen da eta.

FarmazialariaOsasun etxeetakointendentzia farma-kologikoaz ardura-tzen da.

BiologoaSendagileek diagnos-tikoa egiteko behardituzten laginakaztertzen ditu.

LTE LaborategikoTeknikari Espezialista:analisi-prozesuetandihardu.

TxoferraOsasun sistemapublikoak ibilgailuugari ditu gaixoakeramateko.

OSA

SUN

A.

Bitak

ora k

aiera

23

ekin eta ekinBATXILERGOA ETA LANBIDE HEZIKETA HAUSNARTZEN

Europan, adin txikiko hiru pertsonatik bat hiltzen da ingurumen-arrazoiengatik.Osasunaren Mundu Erakundeak prestatutako eta The Lancet medikuntza-aldizkaribritainiarrak argitaratutako txosten baten arabera, heriotza horietatik gehienak barrukoeta kanpoko airearen kutsadurak, kutsaturiko uren kontsumoak, berunak eragindakotoxikazioek eta istripuen ondoriozko lesioek eragiten dituzte.

XXI. menderako osasun-estrategiaXXI. menderako osasun-estrategiaXXI. menderako osasun-estrategia � Osasunaren eta in-

gurumenaren arteko

loturari buruz

hausnartzea.� Osasuna eta ingu-

rumena babesteko

eta hobetzeko jar-

duerak diseinatzea.

HELBURUAK

“Osasuna, gaixotasunik edo ondoezik eza ez ezik, erabateko gorputz-, buru- eta gizarte-ongizateko egoera da”

(OMEk 1947an Osasunari buruz emandako definizioa).

Galdera horiei erantzuten lagundu ahal dizueten helbideak:

Ingurumen osasuna eta arriskuak Gasteizen� http://www.ingurumena.net/Euskara/Datos/Indicadores/index.htm� http://www.vitoria-gasteiz.org/ceae/agenda21/default.htm

Osasuna eta ingurumena� http://www.euskadi.net/indicadores_ambientales/salud_e.htm

1998KO MAIATZEAN, OMEren 51. batzarrak XXI. mende-rako Guztiontzako Osasun Estrategia berresteko Deklara-zioa onetsi zuen. Bertan, mundu osoko jendeak osa-sun–maila hobezina izateko baldintzak islatzen dituztenhamar helburuak zehaztu zituen. Geroago, Europar

Eremuan osasun–politiken funtsa itxuratzeko beste 21helburu formulatu zituzten. Herrialde, erkidego eta lu-rralde bakoitzak bere behar eta gaitasunetara egokitubehar ditu helburuok. Aipatutako 21 helburu horietatik4 ingurumenarekin loturiko alderdien gainekoak dira:

9. helburua 2020rako, nabarmenki murriztu beharko lirateke istripuek etaindarkeriak eragindako oinazea, minusbaliotasuna eta heriotza.

10. helburua

11. helburua

13. helburua

2015erako, jendeak inguru fisiko seguruagoan bizi beharko luke,kutsatzaile arriskutsuen eragina nazioartean erabakitako ereduenazpitik mantenduz.

2015erako, gizarteko maila guztietako jendeak bizimodu osasun-garriagoak izan beharko lituzke.

2015erako, etxean, eskolan, lantokian eta dagokion komunitatean,giro fisiko eta sozial osasungarriagoan bizitzeko aukera gehiagoizan beharko lituzke jendeak.

Aurreko testua aintzat hartuta, proposatu zeuen inguruan osasun ona lortzen lagun dezaketen neurriak.

� Nola murritz daitezke istripuen ondoriozko minusbaliotasunak eta heriotzak?� Nola gaude EAEn, osasunarentzat arriskutsuak diren kutsatzaileen eraginari dagokionez?� Giro osasungarria dago zuen etxean edo ikastetxean?

bizkor ibili gero!

bitakora kaiera

24

OSA

SUN

A.

Bit

ako

ra k

aier

a

Gizentasuna EstatuBatuetako osasun-sistema-ren arazorik handiena etagastu-iturri garrantzitsuenaegun da.

GIZENTASUNA herrialde osoan area-gotu dela ikusita, batzuk umoretsuagertzen dira. Esate baterako, Mor-gan Spurlock telebistako iragar-ki–egile eta Interneterako eta MTVkaterako I bet you will (Baietz zeukegin) izenburuko ikuskizunarenekoizle ezaguna. Spurlockek ospehandia hartu du Super Size Me(Gaindimentsiona nazazu, edo an-tzeko zerbait) filmari esker. Doku-mental horretan ikus daitekeenez,Spurlockek berak McDonald'sekodieta soilaz —gosaria, bazkaria etaafaria— elikatu zen hilabetez. Fil-mean, Spurlocken emaztegai baraz-kijalea, beraren benetako lagunak eta

benetako familia azaltzen dira, baieta beraren benetako sendagilea ere,Spurlocken gorputzean gertatutakoaldaketak zientifikoki erregistratueta, grafiko eta taulen bidez, ikus-entzuleei azaltzen dizkiena. Emaitzakizugarriak dira: besteak beste, gorpu-tzeko koipe-indizea itzel hazten da,eta odola azukrez eta osasunarentzatkaltegarriak diren mota guztietakoelementuz betetzen da.

Umoreak eta dokumentalarenzehaztasunak, kritikaren onespena ezezik, Sundanceko eta Edinburghekozine-jaialdietako zuzendari onena-rentzako saria ekarri diote Spurlocki.Donostian egin den azken Zinemal-dian, filmak ez zuen inor axolagabeutzi. Kursaalen egindako prentsau-rreko batean, otordu lasterra kritikatuarren oso amerikarra sentitzen zelaesan zuen Spurlock atseginak: Filmhau egitea otu zaidan gauzarik aber-koiena da.

Atsegin duzu "zabor-jana"? Erantzun galdera hauei Karlos Argiñanorengandik ala Kentucky Fried Chicken-engandik hurbil zauden jakiteko.

1. Gurasoak eta senitartekoak pizzerietan edo hanburgesategietan jateko konbentzitzen saiatzen naiz: A. Ahal dudan guztietan B. Noizean behin. C. Oso gutxitan.

2. Lagunek pizzeria edo hanburgesategi batera joateko diotenean: A. Poz-pozik onartzen dut. B. Badaezpada, ez dut C. Ezetz esaten dut, eta bakailaoa

ezer esaten, baina gustura pil-pilean jatera joatea proposatzen dut,joaten naiz. euskal sukaldaritzaren kontrako iraina garbitzeko.

3. Etxean nagoela, zerbait gozoa jateko gogoa badatorkit: A. Telepizzara deitu eta B. Janari erraza baina C. Oso gogoko dut janariak prestatzea etxeanosagai piloa duen pizza tradizionala prestatzen dut. inor ez dagoenean, eta edozer egin dezaket:familiarra eskatzen dut. entsaladak, tartak... Etxekoei, egun batean,

txahal erregosia prestatu nien.

Hiru galderetan A erantzuna aukeratu dutenek ez dute erremediorik: Fast Food-en menpe daude. Laguntza eskatu beharko lukete. Hiru B dituztenak ez dabiltza oso ondo. Bi B eta C bat dituztenak oraindik salba daitezke. A bat edo beste aukeratu dutenek jakin behardute ez dela zilegi euskalduna izan eta hanburgesak jatea; penitentzia gisa, Tolosako indabak prestatzen ikasi beharko dute, sakramen-tuak eta guzti. Saiheskia Soriakoa edo Salamancakoa izan daiteke, baina odolosteak porruz egindakoa izan behar du, eta desegitenbada... akabo!Hiru C edo bi C eta bekatu txikiren bat dituztenei, zorionak! Herriko jaietan, edozein txosnatan egin ahal izango dute txanda, gaine-rako gazteak bide txarretik eramateko arriskurik gabe. Hala ere, komenigarria litzateke ekoizpen ekologikoko eta jatorrizko deiturakookela bilatzea. Horrek ez du alderik besteekin.

Emaitzak eta sailkapenak:

”Zabor-jana” Euskal Herrian?”Zabor-jana” Euskal Herrian?

OSA

SUN

A

25

otras zonas, tal y como ocurre con losprocesos de reconversión tecnológi-ca. Todo esto es lo que puede ocurriren el corto plazo, porque en el medioy largo plazo la protección medioam-biental será imprescindible para lageneración de puestos de trabajo.Trabajar sin destruir, ese es el nuevoreto del sindicalismo moderno.

Esta nueva visión del sindicalismova calando poco a poco entre las y lostrabajadores, pero aún queda un lagocamino por recorrer. Para muchagente, el sindicato aún sigue siendoun referente a la hora de defender susderechos y su empleo, y sólo eso, almargen de consideraciones medio-ambientales. Hacerles ver que supuesto de trabajo y su calidad de vidaestán ligados a que el empleo sea sos-tenible, que la conservación de lanaturaleza es un aliado y no un ene-migo del trabajador y la trabajadora,es una labor reciente dentro del sindi-calismo moderno.

En una encuesta sobre sindicalis-mo y medio ambiente realizada haceya algunos años, pero que sigue te-niendo vigencia, Gema Torres yAmaia Otaegui concluyeron, entreotras cosas, que el concepto medio-ambiental entre personas trabajado-

LA CONCEPCIÓN productivista del de-sarrollo que defendió el sindicalismocuando nació, a raíz de la revoluciónindustrial, ha sido sustituida hoy porun modelo de producción sosteniblecon el medio ambiente. La razón esevidente. El actual modelo de de-sarrollo está agotado, no es globaliza-ble y es ambientalmente insostenible,pero es posible dar un nuevo impulsoal desarrollo reorientando las políticaseconómicas, energéticas, de trans-porte, pesca o agricultura. El sindica-lismo que nació como agrupaciónsocietaria de los asalariados para lu-char por la igualdad está tomandobuena nota de esta nueva dimensiónde la equidad. Ahora, no se trata sólode defender los derechos laborales ylos puestos de trabajo, sino de queestos empleos sean sostenibles.

La dicotomía empleo versus pro-tección del medio ambiente, que sedesprende del modelo tradicional deproducción, está siendo superada.Durante los últimos años, un creci-miento paulatino de la economía noha supuesto una reducción significati-va del desempleo. Hoy, si los trabaja-dores y trabajadoras quieren conser-var su empleo, deben apostar por laprotección del entorno. Es cierto quela adopción de normativas ecológicaspor parte de las empresas puedegenerar en un primer momento unapérdida de puestos de trabajo enalgunas zonas muy localizadas. Enestas situaciones, los sindicatos debe-rán promover propuestas conciliado-ras e integradoras para que exista unequilibrio entre el camino hacia unaproducción limpia y el mantenimien-to del empleo.

En cualquier caso, la adopción deestas medidas generará empleos en

begiratokia

Javier Morales

Responsable de Comunicacióndel Departamento de MedioAmbiente de CC.OO.

Sindicalismo yeducación ambiental

ras se encuentra asociado al medioambiente interno, y que la protecciónal medio ambiente externo sería unaextensión de la preocupación por elmedio ambiente interno.

Otro resultado de la encuesta esque la conciencia medioambientalentre personas trabajadoras se perfilafundamentalmente como concienciacívica, denominación de las autoraspara describir a aquellos trabajadoresy trabajadoras que participan de lamayor sensibilidad social frente aldeterioro ambiental y apuntan comoprincipal responsable del mismo a laactividad industrial.

Se ha superado, pues, el primernivel, el de los trabajadores y trabaja-doras tradicionales/defensivos/as, pro-pio de la cultura industrial dominantehasta los años 70, y en el que la per-cepción de las personas trabajadorasdel desarrollo industrial y de las rela-ciones laborales está determinada porla estabilidad en el puesto de trabajoy bajo la perspectiva de que el dete-rioro ambiental es inseparable de laidea de desarrollo. Superada esta pri-mera fase, la del trabajador/a tradicio-nal/defensivo/a, ha llegado el momen-to de superar también la segunda, lacívica, en la que existe ya una con-ciencia ambiental, para pasar a la ter-cera, la de los trabajadores/as ambien-talistas, que perciben que la defensadel medio ambiente recoge y superalas reivindicaciones clásicas de los y lastrabajadores y trabajadoras, por cuan-to apunta a una calidad de vida inte-gral. No se trata de extender las rei-vindicaciones laborales al medio am-biente, sino de cambiar el modelo dedesarrollo. Ése debe ser uno de losobjetivos de los sindicatos para lospróximos años.

klasetik at

26

OSA

SUN

A

Beti laguntzeko prest

Gazteen Gurutze Gorria

bideoklubeanBoteretsuek ere galdu ahal dute

Erin Brockovich

(Steven Soderbergh-ek zuzendua, 2000)

Film honetan, Pacific Gas and ElectricCo. konpainiaren kontrabere indar guztiekin bo-rrokatu zen emakumea-ren benetako istorioakontatzen da. Aipatu-tako konpainia horrekhogei urte luzez kutsatuzituen Estatu Batuetakoherri bateko urak lehenengo, eta ber-tako bizilagunak gero. Abokatu batenlaguntzaz, protagonista nekaezinak(Julia Robertsek) konpainiari kalte-ordain garrantzitsuak ordainaraztekoadina testigantza bildu zituen kalte-tuengandik. Emakume horrek konpai-nia makurraraztea lortu zuen; berearmarik onenak indarra eta kemenaizan ziren (lege-ezagutza handirik ezzuen eta). Benetan jazo zen istoriohonetako heroia zerbitzari-lanetanageri da filmean.

Horixe da Gurutze Gorriaerakundeak gazteoi zuzen-tzen dizuen saila. Hainbatarlo hartzen ditu: parte-har-tzea eta boluntarioak, taile-rrak, prestakuntza-ikastaro-ak, eta erakundearen webgunean kontsulta ditzake-zuen beste hainbat jarduera.Osasun arloko elkartasunaeta ingurumena CRJren be-rezitasunetakoak dira. Izanere, oso erakunde gutxikantolatzen dituzte 8 eta 30urte bitarteko gazteek bo-rondatez parte-hartzeko jar-duerak. Hona hemen antola-tu dituzten eta martxansegituko duten kanpaineta-ko batzuk: Eskolak, elkar-tasun-zubi (garatzeko bideandauden herrietara bidaltzekoeskola–materiala biltzea);Zenbatean fabrikatzen diragauzak? (umeen esplota-zioaren aurka); Zuk badakizunola; kontrolatu... Agian, az-ken hori interesgarrienetakobat da, zenbaki honetanjorratzen ari garen gaiarekinlotzeko: drogei, tabakoari,hiesari, sexualitateari etabeste hainbat gairi buruzkoinformazioa ematen du: ba-dakizu zer sartzen ari zarenzure gorputzean?, badakizuzer ari zaren jokatzen?...

Aisialdiko begirale, ikas-tetxeetako jantokietako be-girale eta abarrentzako pres-takuntza-ikastaroei buruzkoedozein kontsulta ere egindezakezue. Bestalde, Guru-tze Gorriak osasunarekinzuzeneko lotura duten Lan-bide Prestakuntzako ikastarohomologatuak ere baditu.Hementxe dauzkazue EAEkohiru lurraldeetako bulegoenhelbideak eta telefonoak:

Araba:Gaztelako atea, 52. Gasteiz.

� 945 130 845Bizkaia:Jose Mª Olabarri, 6. Bilbo.

� 944 230 359GipuzkoaAtegorrieta hiribidea,10.Donostia.

� 943 222 222

Zuen intereseko edozeingairi buruzko kontsultak hel-bide honetan egin ditzake-zue: www.cruzroja.es

AZTERKOSTAren aurreko edizioan parte hartu zuen Gazteen Gurutze Gorriko taldeko kide batzuk. DIEGO CORREAL

Elkartasunezko txertoak

Médicos sin Fronteras

ALDIZKARIAK

Al amigo que no me salvó la vidaGUIBERT, Hervé. Tusquets. Barcelona, 1992.

“...sendagai hori bere ordezkoa bezain balioga-bea zen. Baina ekoizten duten laborategiek,beste laborategi batzuekin lehian zihardutelaeta sendagai eraginkorrik prestatzeko gauza ezzirela, behin eta berriz atzeratzen zuten esperi-mentuaren emaitza, eta erosi egiten zituztenzientzialariak, produktua merkatutik kentzeaeragotziko zuten emaitzak argitara zitzaten.”

Horixe idatzi zuen Hiesak jota36 urterekin hil zen frantziar idaz-le honek; hil baino urtebete lehe-nago idatzitako liburu honetanutzi zuen testigantza da. Lanhonetan, H. Guibertek kritikazorrotza eta lazgarria egin zuenlaborategien kontra —ardatzatmunduko osasuna daukan nego-zio erraldoiaren kontra, alegia—.Sendagileak ere ez dira onik irte-ten orrialdeotatik. Idazlea hil zenetik, 10 urtebaino gehiago iragan dira; gaur egun, maizentzuten edo irakurtzen dugu komunikabide-etan txerto batek edo bestek GIBaren ondo-rioak arintzea lortu duela edo antzeko albiste-ak. Baina, era berean, multinazionalen etagobernuen arteko borroken berri ere izatendugu askotan; Afrikako eta Hiesaren ondo-rioak bete-betean nozitzen dituzten besteleku batzuetako gaixoek sendagaiak eskuratuezina da borroka horien emaitza.

HIESak denboran zehar bidaiatzea eragindit, esan zuen beste eleberri batean (El proto-colo compasivo). Gaixotasun horren txikizioakzuzenean ezagutu nahi badituzue, Hervé bereibilaldi etsian lagundu besterik ez duzue.

Irakurgaiak

Ihitzan ezin zen faltahainbeste urtetako ibil-bidea egin duen aldiz-kari honi buruzko aipa-menik. Ziurrenik, orainmintzagai ditugun bigaiak hobekien konbi-natzen dituztenetakobat da. Aldizkariarenataletan, izadia (PlanetaVerde), osasuna eta die-

tetika naturalak, izadiangozatzeko aisia eta bes-te hainbat gai jorratzendira, albiste, txangoak

egiteko proposamen etaantzekoez gain. Osasu-nari dagokionez, hain-bat alderdiri buruzko

informazioa aurkitukoduzue, aldian aldikozenbaki edo aleak trata-tzen duen gaiaren ara-bera: digestioak hobe-tzeko aholkuak (janarinaturaletan oinarriturikodieta eta guzti); mina

gainditzeko modua (la-borategien medikamen-turik gabe), eta abar.Bereziki gomendagarriada Los químicos y la sa-lud infantil izenburukoartikulua (295. zenba-kian; web gunean irakurdezakezue); irakurri on-doren, argiago ikusikodituzue kutsatzaileekumeen garapenean ze-har, eta jaio aurreko al-dian ere, sorrarazten di-tuzten arazo larri–larriak.

Integral: osasuna eta ingurumena elkarren eskutik

MSF erakundeko taldea, hondartzara pateretan heltzen diren etorkinei laguntzen. Horrela heltzen direnetorkin gehienek hipotermia nozitzen dute. JUAN CARLOS TOMASI

MSF gizakiaren aldeko ekintzarakonazioarteko mediku-erakundea da eta80tik gora herrialdetan dihardu.

Beharbada, malaria, tuberkulosiaeta beste gaixotasun batzuk oso urru-neko kontutzat hartzen dituzue; bainamunduan milioika pertsona hiltzen diragaur egun oraindik gaixotasun horienzioz. Jakina, ez da gauza bera Afrikandenboraldi batez egon eta malariakjota itzultzea (munduaren alde honeta-ko edozein ospitaletan, berehala kon-pontzen dute arazo hori) edo gaixota-sun hori herrialde pobre bateannozitzea (han, gaixo gehienek ez dutesendagairik eskuratzerik). Horretaz etagizakiaren aldeko beste lan konplexua-go batzuez arduratzen dira MSFko tal-

dea eta berarentzat lan egiten duenboluntario talde osoa. Erakundearenweb gunean, zehaztasunez jakin ahalizango duzue munduko osasun-krisi,kanpaina, albiste eta abarren berri.Horrez gain, Colabora deritzon sailaaurkituko duzue bertan, eztabaidagu-ne, txat eta beste hainbat gauzarekin.

EAEko bulegoan, zuen interesekoinformazio guztia emango dizuete, baieta boluntario gisa egin zenezaketenlanaren gainekoa ere:

Mazarredo zum., 47 - 3.48009 Bilbo. � 944 235 470

www.msf.eskontxi_uriguen@barcelona.msf.org

28

OSA

SUN

A

EL SER HUMANO es química en buenaparte de su constitución (es más, hayquien considera que lo es en un100%), pero eso no quiere decir quesea receptivo a todas las combina-ciones químicas. Es más,hasta las más sencillas,como el anhídri-

do carbónico,pueden causarle la

muerte. Así que no es difícil imaginarlas consecuencias que pueden provo-car los infalibles productos de limpiezaque almacenamos en nuestras casas,y que muchas veces los padres y lasmadres no tratan con la prudencia yprevención que se merecen. Las sus-tancias peligrosas, aunque estén ple-namente integradas en los productosque las contienen, pueden liberarse alo largo del tiempo y como conse-cuencia del uso. Por cierto, estas com-binaciones tóxicas se han encontradoen la leche materna; incluso los sereshumanos nonatos están expuestos apreparados químicos peligrosos queforman parte de la composición de

juguetes, ropas, frascos de cosméticay productos de limpieza. En esta oca-sión, vamos a centrarnos en este últi-mo apartado, tan contradictorio: lahigiene en el hogar se entiende comoimprescindible, pero para conseguirlase utilizan limpiadores que tienen másinconvenientes que ventajas, comoinforma la campaña de Greenpeace,Guía para comprar sin tóxicos (www.

greenpeace. org/ espa-na_es). Es el caso de los

que contienen no-nifenol, un dis-ruptor hormo-nal, que puedecausar desór-denes en el sis-

tema inmunoló-gico humano. O

aquellos que están elaborados concompuestos de almizcle sintético, quese utilizan como fragancias. Son sus-tancias químicas persistentes, que serelacionan con efectos tóxicos en lossistemas reproductor y endocrinohumanos.

Tampoco hay que apostar por laausencia de limpieza, pero sí se deberecordar que hay sustitutos paratodos esos limpiadores del hogar quese presentan con los prefijos de ultra-,super-, hiper- con el fin de destacarque la composición química es toda-vía más contundente que el productode la competencia.

Algunos de estos sutitutos se reco-gen en un artículo de Franz Leisdon,aparecido en el número 40 de El

eta gurasoek zer?

La elaboración de limpiadoresnaturales es la mejoralternativa a los productos delimpieza comerciales, unpeligro tóxico creciente

Ecologista. Leisdon apuesta por lacombinación de cinco productos ase-quibles y escasamente contaminan-tes: vinagre, jabón natural (elaboradoa partir de aceite usado, agua y sosacáustica), limón, alcohol y glicerina.

Receta para elaborar un limpiador: � 800 ml de vinagre de vino blanco� 180 ml de alcohol (96%)� 15 ml de aceite esencial de pino

(150 gotas)� 5 ml de aceite esencial de menta

(muy buen bactericida) (50 gotas)� Aplicación: 1 tapón/cubo de agua

Y hay más en la página web:http://www.ecologistasenaccion.org/

revista/2004/limpieza_hogar.htm

Así que no sólo hay que prevenirpara que los productos no se encuen-tren al alcance de niños y niñas, sinoque tenemos la posibilidad de elabo-rar nuestros propios productos delimpieza… y sin la ayuda de misterProper.

Hay otras químicas

PARA HACER EN CASA. Los productos peligrosos del hogar: detección rápida y almacenamiento seguro

Es sorprendente la cantidad deproductos tóxicos y peligrososque guardamos en casa. Os ani-

mamos a hacer un taller caseroaprovechando la limpieza de losarmarios, trasteros y garajes

donde solemos acumular estosproductos. Podéis identificar estasseñales de peligro, darlos a cono-

cer en casa y luego... guardarlosen sitio seguro o acudir al garbi-gune más cercano.

EXPLOSIVOLos aerosoles detodo tipo, sonbombas enpotencia porencima de los50ºC aunqueestén vacíos.

CORROSIVODecapantes, des-atascadores,ácido de baterí-as... y casi todoslos pegamentosultrafuertes tande moda.

INFLAMABLEAlcohol de que-mar, pastillas paralas barbacoas ychimeneas, tre-mentina, pinturas,colas de contacto,disolventes...

COMBURENTEEs el elementoque favorece lacombustión. Elmás común es eloxígeno puro,usado para solda-duras.

VENENOSOLos hay veneno-sos por inhala-ción, por contac-to o ingestión.Son peligrososincluso enpequeñas dosis.

NOCIVODesinfectantes,quitamanchas,productos de lim-pieza, decapan-tes, disolventes.Los más peligro-sos, los aerosoles.

CONTAMINANTEMaterias activas delos pesticidas, clo-rofluorocarburos...Sustancias tóxicaspara la flora, lafauna y los orga-nismos acuáticos.

DESCARGANo es prudentejugar con lasbaterías aunqueestén descarga-das, ya que siem-pre queda algode electricidad.

baliabideak eskura

Organismo transgenikoen berrijakiteko web guneak:

Zer dakigu Genetikoki AldarazitakoOrganismoei (GAO) edo Produktu Transgenikoeiburuz? Nola izan dezakegu beraien gainekoiritzi orekatua? Zer iturri dira fidagarriak, gaihorri buruzko informazioa hartzeko?

nentzat, informazioa lortzeaez da zaila gaur egun.

Oraingoan, bi informa-zio-iturri proposatzen dizki-zuegu Interneten bidezGAOei eta GAOak erabil-tzen dituzten edo erabiltzendituztela aitortu nahi ezduten enpresa banatzailezein produktuei buruzkoxehetasun asko jakin ahalizateko. Helen GroomekIHITZAren 3. zenbaki harta-ko Gaia Zabaltzen ataleanzioenez, hortik aurrera kon-tsumitzaileek dute hitza.

GAOen edukiari buruz.Kontsumitzaileen elkarte etaerakunde ekologista ba-tzuek oraingo etiketa-ere-dua zalantzan jartzen segi-tzen dute, legez ekoizleek ezdutelako informazio horiderrigorrez eman beharrik.Dena den, kezkatuta daude-

Transgenikoak:“gorriak” ala “berdeak”?

DAGOENEKO, LAU URTE iragandira gai hau IHITZAren 3.zenbakian aztertu genuene-tik; egia esateko, ordutikhona gauzak ez dira asko al-datu. Kaleko jendeak orain-dik ere ez du zuzenekoinformazio argirik jaten di-tuen produktuetan dauden

GREENPEACEhttp://archivo.greenpe-ace.org/toursoja/enlaces.htm

Greenpeaceren web gu-nean, GAOen gaineko infor-mazioa aurki dezakegu.Horrez gain, kanpaineiburuzko menuan, GAOakdituzten produktuen zerren-da eta GAOrik ez dutenenaikus ditzakegu. Bestalde,merkatuko zenbait produk-tuk GAOrik ote duten ezdakigu, eta ez dago horargitzeko interesik; horienzerrenda ere ikus daiteke.

ELHUYAR FUNDAZIOAwww.zientzia.net/elhuyar.asp

Elhuyar Fundazioaren webgunetik, PDF formatuanbistaratu ahal izango duzuealdizkariaren 147. zenbaki-an argitaratu zen Transge-nesia: Bioteknologiarenazken asmakizuna errepor-tajea. Izaera zientifikoko al-dizkari honek ematen dueninformazioan ez da balora-ziorik ageri. Arrazonamen-duetan, ez da ez aldeko ezaurkako argudiorik azaltzen,zalantzak baizik.

HEZKUNTZA-PROGRAMAK

30

OSA

SUN

Abaliabideak eskura

Osasunkume:bizitzaren abentura

Zineskola:Zein ederra den zinema!Irudi Biziak, besteak beste, osasunareneta droga-menpetasunen prebentzioa-ren arloetan diharduenhezitzaile-elkartea da,eta hogei urte ingurudaramatza lanean.Ikasle nerabeei ara-zoei era sortzaileanaurre egiteko baliabi-deak eta trebetasu-nak eskaintzea daelkarte honen hel-burua. Beraren es-kaintzaren alderdirikoriginalena hauxe da: filmetan oinarri-tuta prestatzen dute material didakti-koa, filmok, euskarara bikoiztuta, ikas-gelako lanerako ardatz bihurtzen diraeta. Gainera, proiekzioak formatu zine-matografikoan egiten dira beti, etadohainik ematen zaizkie ikastetxeei,Irudi Biziak elkarteak 40 udalekin duenhitzarmenari eta Eusko JaurlaritzakoEtxebizitza eta Gizarte GaietarakoSailaren laguntzari esker. Zazpigarrenartea deritzonaren zale horiek ikasturtehonetarako prestatu duten eskaintzainteresgarrian, honako izenburu hauekaurki ditzakegu: 4. Solairua, AntonioMercerorena; Héctor, Gracia Quere-jetarena; eta Aprilen erretratua, PeterHedgesena.

Sastarrainbaserri eskola

Sastarrain baserri eskola izen bereko haraneandago, Zestoa herriaren ondoan, eta Ekainhaitzulo multzoa deritzon Madeleine aldikoaztarnategi arkeologiko garrantzitsutik metrogutxira. Sastarrain Gipuzkoako lehenengo ba-serri-eskola dugu: 1992 inguruan ireki zuten.Ingurumen-hezkuntzan espezializaturik dago,eta ikastetxeentzako programak eskaintzenditu, egun bateko, hiruko edo gehiagokoegonaldiekin. Eraikin nagusia XVIII. mende-koa da, baina erabat berriztatu dute, taldeakostatatzeko behar diren funtzionaltasuna etaerosotasuna lortzearren. Bere programa pe-dagogikoak garatzeko, 95.000 m2 belardi,zuhaizti eta laborantza-lur ditu, oilategia,ukuilua, zalditegia, berotegiak eta baratzea ezezik. Baina, horrez gain, kokagune pribilegia-tua dela eta, programa pedagogikoek aisia-eta kirol-jardueren osagarri bikaina dute,inguru horretan zaldizko ibilaldiak eta mendi-ko irteerak bereziki atsegingarriak baitira.

Educaciónpara la salud Propuestas Didácticas bilduma.VERICAT, Alfonso (Zuzendaria).EMESA eta Editorial Casals.Madril, 1992.

Osasun Hezkuntzari zehar-kakotasunetik heltzen dioasmo handiko programahonek. Lehen Hezkuntza etaDerrigorrezko Bigarren Hez-kuntza hartzen ditu, etaeskola, dagoen komunitate-aren barruan, osasunarenbenetako sustatzaile bihur-tzea du helburu. Ondo azal-dutako unitate didaktikoargiak biltzen ditu.

Ziur aski baduzue droga-menpetasuneiaurrea hartzeko osasun-hezkuntzakoprograma honen berri. Edex ari da1989-90 ikasturtetik programa horigaratzen, eta Lehen Hezkuntzako ikas-leei zuzentzen die. Eskola-komunitateosoarentzako baliabide sorta zabaladauka: ikasleen aisiarako kluba, irakas-leentzako material didaktikoa eta bide-oak, eta familiari zuzendutako aldizka-ria eta ikus-entzunezko materiala. Ira-kaskuntzaren osagarri izan nahi dutenjaiak eta ekitaldiak ere antolatzen dituz-te. Osasunkumek izan duen arrakasta-ren aurrean, Edexek nerabeei zuzendu-tako beste programa bat ere jarri duabian, drogamenpetasunei aurrea har-tzeko Hordago programa, hain zuzenere. Informazioa: www.edex.es

Ma

teri

al

did

akti

koa

k

EKIPAMENDUAK

Este cuerpo tiene que durarme toda la vidaEducación para la Salud en EnseñanzaSecundaria bilduma.ARRUGA MOMBIELA, Carlos etaMORENO GÓMEZ, J. Carlos. Diputación General de Aragón.Zaragoza, 1994.

Aragoiko Aldundi Nagusiko Osasuneta Kontsumo Sailak DerrigorrezkoBigarren Hezkuntzarako prestatuta-ko Osasun Hezkuntzako Progra-mako bilduman dago oinarriturik,eta Zaragozako Río Ebro herri-ikas-tetxean eta Actur Osasun EtxeanOsasun Hezkuntzaren inguruangauzatutako esperientzia jasotzen

Osasunkume programaren barruan egindakojarduera baten irudia.

Sastarrain baserri eskolaren ikuspegia.

Hezkuntza afektibo-sexualariburuzko programaGÓMEZ ZAPIAIN, Javier; IBACE-TA QUINTANA, Pilar eta PINEDOFERNÁNDEZ, José Antonio.Eusko Jaurlaritzaren ArgitalpenZerbitzu Nagusia. Gasteiz, 2000.

Derrigorrezko Bigarren Hez-kuntzarako sexu-heziketakoprograma honen arabera,eskola da ikasleen bizitzarairisten den azkena, sexuari buruzko informazioa-ri dagokionez. Egitate hori abiapuntu hartutaproposatzen dituen ariketek ikasleari komunika-bideetatik edo beste iturrietatik hartzen dueninformazioa bereganatzen, irizpide propioakgaratzen eta bere buruaren heltze-prozesuaerrazten laguntzea dute helburu.

OSA

SUN

A

31

Elikadura tailerraMaterial Kurrikularren Bilduma. DÍAZ EREÑO,Elena eta beste batzuk. Pedagogi BerrikuntzarakoZuzendaritza. Hezkuntza, Unibertsitate etaIkerketa Saila. Eusko Jaurlaritza. Bilbao, 1997.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, elikadu-ra ikuspuntu guztietatikaztertzeko gida oso-osoa da,ikasturte batean lantzekoa.Oso gai garrantzitsuakjorratzen ditu, hala nolanorberaren buruarekikoestimua, gizarteko por-taera-ereduak, estetika,elikadura eta abar.Funtsezko dokumenta-zio teorikoa eskaintzendie bai irakasleei, bai familiei.

BIDEOA

JOKOA

Propuestas yOrientacionesEducación para la Saluden EnseñanzaSecundaria bilduma.ARGUDO PÉRIZ, Jesúseta AYUSO ROY,Adolfo.Diputación Generalde Aragón. Zaragoza,1994.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan Osa-sun Hezkuntzako gaiak jorratu nahi dituz-ten irakasle taldeei laguntzeko iradokizundidaktiko, metodologiko eta antolakun-tzazkoak biltzen ditu liburu honek. UnitateDidaktikoak prestatzeko aholkuak, biblio-grafia eta beste hainbat gauza ere aurkiditzakegu hirurogei orriotan.

du. Esperientziahorretan, aipa-tutako ikaste-txeko irakasleguztiek hartuzuten parte,bai eta osa-sun etxekoosasun-lan-gile guztiek ere; beraz,diziplina anitzeko lanaren eta ikas-tetxeak komunitatean duen integra-zio-mailaren erakusgarri ona da.Esperientziari buruzko ondorioetan,ez dira alderdi negatiboak eta gain-ditu behar izan zituzten oztopoakezkutatu; ziurrenik, horiexek dirageroagoko esperientzietarako alder-di baliotsuenak.

Sexu segurua

Juego de la compraHurbil Kulturgaiak

Eusko Jaurlaritzako Industria,Nekazaritza eta ArrantzaSailak argitaratutako jokohau antzararen jokoarenbertsioa da; bertan, eguneroerosten diren produktuak aurkituko ditugu.Horien artetik, Euskal Autonomia Erkidegoko jatorrizko deituradutenak nabarmentzen dira, jolastu bitartean, produktuen etiketak etajatorria errepasatu ahal izateko: Gernikako piperrak, Ibarrako piperminak,Luma-gorri oilaskoa, Idiazabal gazta, eta abar.

Osakidetza eta EuskoJaurlaritzaren Osasuneta Hezkuntza,Unibertsitate etaIkerketa sailak.

Bideo hau eta berare-kin datorren gidalibu-rua GIB/Hiesak era-gindako infekzioariaurrea hartzeko Hez-kuntza Programarenbarruko material osa-garriak dira. Batez ere,16-17 urteko nerabeeskolatuei zuzenduta

daude, eta zenbaitirakasle boluntariok1988/ 89tik aurrera

egindako lanarenemaitza dira. Bideoakikasleek aurki ditzake-ten bost egoera aur-kezten ditu, eta ikas-gelan egiteko ariketakproposatzen ditueneskuliburu bat erebadakar. Agidanez,material honi askozatarramentu han-diagoa atera ahal zaioLan Gidari jarraituz,baina interesgarria dabera bakarrik ere.

Estudio sobre seguridady peligrosidad infantil

BONILLA CARMONA, Manuela eta beste batzuk.Kontsumo Institutu Nazionala. Osasun eta KontsumoMinisterioa. Europako Erkidegoen Batzordea.

Duela urte batzuk prestatutako materiala izan arren,oso-osoa da, eta aukera didaktiko zabalak eskaintzenditu. Kontsumo Institutu Nazionalak haurren istripueiburuz egindako azterlan batean dago oinarriturik, etaazterlan horren ondorio garrantzitsuenak bildu diramaleta honetan. Horrez gain, El Pirata izenburukobideoa lantzeko aukerak, antzerki-tailerra eta Sirexipuina aurkezten dizkie sorta honek irakasleei, eta baiirakasleentzako bai ikasleentzako materialak dakartza.

LURRALDE ANTOLAMENDUETA INGURUMEN SAILA

DEPARTAMENTO DE ORDENACIÓN DEL TERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATEETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN,UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

� BILBAOOndarroa, 248004 Bilbao• 944 11 49 99• ceida-bilbao@ej-gv.es

� URDAIBAIAllende Salazar z/g48300 Gernika–Lumo• 946 25 71 25• urdaibai@ej-gv.es

� DONOSTIABasotxiki, 520015 Donostia• 943 32 18 59• ceida-donosti@ej-gv.es

� LEGAZPIBrinkola, z/g 20220 Legazpi• 943 73 16 97• ceida-legazpi@ej-gv.es

� VITORIA–GASTEIZBaiona, 56–5801010 Vitoria–Gasteiz• 945 17 90 30• ceida-vitoria@ej-gv.es

ingurumen heziketa zure eskura

Gai hauek prestatzen gabiltza:

16 zk.: Ondarea.17 zk.: Harreman pertsonalak.18 zk.: Klima.Zuen ekarpen eta iradokizunen zain gaude.

Números en preparación:

Nº 16: El patrimonio.Nº 17: Las relaciones personales.Nº 18: El clima.Esperamos vuestras aportaciones y sugerencias.

IHITZAren ale guztiak sarean: www.euskadi.net/ihitza Todos los números de IHITZA en la web

Eskolako Agenda 21 deritzonerrealitate horretan, gero etaikastetxe gehiago daudeinplikaturik. Eta familia... zer?Datuak falta ote dira "iraultzaberde" hori ezagutzeko? Liburuxkalabur eta zuzen honi esker,ikastetxean eta etxean nola partehartu jakingo dugu.

La Agenda 21 Escolar es unarealidad en la que se venimplicados cada vez más centrosde enseñanza. Y la familia...¿qué? ¿Acaso faltan datos paraconocer esta auténtica “revoluciónverde”? Con este librito, breve ydirecto, sabremos cómo participaren el centro... y en casa.

Eskolako Agenda 21 CD formatuanLa Agenda 21 Escolar, en formato CD

Dagoeneko, EAEko 46 udalerri atxikizaizkio Eskolako Agenda 21ari. Beraz,jada, 130 ikastetxe eta 45.000 ikasleari dira jasangarritasuna edo iraunkor-tasunaren alde lan egiten, ezagutzaneta parte-hartzeanoinarrituriko tresnahori erabiliz.Orain, EskolakoAgenda 21aren gainekoGidaz gain, ekimenhorren ingurukodokumentuestrategikoei, berarenhistoriari eta garapeniraunkorra gauzatzekoerabil daitezkeen bitarteko guztieiburuzko askoz informazio gehiagoematen digun CD bat ere badaukagu.

Ya son 46 los municipios de la CAPVadheridos a la Agenda 21 Escolar, loque significa que 130 centros de ense-ñanza y sus 45.000 alumnos y alum-nas ya trabajan por la sostenibilidad

usando esta herramien-ta de conocimiento yparticipación.Ahora, además de laGuía de la Agenda 21Escolar, disponemos deun CD gracias al cualpodremos obtenermucha más informa-ción sobre los docu-mentos estratégicos

que rodean esta iniciativa, su historiay todos los recursos disponibles parahacer realidad el desarrollo sostenible.

Ekin etxean ereFamilia Eskolako Agenda 21ean

También en casaLa familia en la Agenda 21 Escolar