DR-H. NURTAIN - Repository UNP
-
Upload
khangminh22 -
Category
Documents
-
view
0 -
download
0
Transcript of DR-H. NURTAIN - Repository UNP
P E N . G E M ~ G ~ N G A N KIJRIKULUM' DUN PENERAPANNYA D A L A M PENYU-
SUNAN SeTlJAN ANCCiRA P E R K U L I A H A N
KO' ' I _ _ _ - -. K K /
.- - .. _- _-c N G I \ I T P = /5:,7/fle&/:..f@k/ ---- . - I CALL I\ o
. . -- . . . .- P
D R - H . NURTAIN
MAKALAH Disampaikan dalam Penataran Metodik K h u s u s
Dosen-Dasen P G S O D - I 1 F I P IKIP Padang t a n g g a l 16 F e b r u a r i s - d 2 Mare t
1991 di Padang
PFNGFMRANGAN Kt JW KIIILUt-? DAN PEN ERAPGNNYA D&I-.AM FENY~.ISI.)NAN SAT!.IAN Ar3ARA PERKUL. THAN
1.. Pengertian Pengemhangan Kurikulum
Dal.am h?ik\~ teks h a n y a k I . s t i . l . a h y a n g d j . g i . t n a k a n cln?.~.lk
menun j t ~ k k m p e r u h a h a n st1at.k~ ktr r .i.kilIum. Kat..;i- k a ta penb i.na-
9. - a n , p c r n b a h a r ~ ~ a n , psr .enc; lna .>n %*,iqi~ rancl:cznyan adal a h k n n s e p -
k o n s e p yang m a n g a n d u n g p e n g e r t i a n , k e g i . a l a n y a n g b e r -
s a m a a n , ' t e tap i t.iti. k bera't t i a n s i f a t n y a berheda,
Pernbinaar~ kt] ri. ktrl . \~m b e r a r . t . i . kegi.a.t. .an riiemper t . a h a r ~ k a n
d a n rnenyempcl r n z k a n p e l . a k s a n a . . i n k u r j . kctl.t.;rn y a n g a c1n.k1.151
r n e m g e r a l . e h h a s i . I y a n g l . s t - , ih baf k.
Pornbahart . tan kt.1 ri. kctl.i~rn adal.ah p e r u k a h a n y a n g rii2ndasa r.
P e r a n c a r w a n kir r.i .ktrl.i~m at-att pe rancangan kt1 r ik t i l i r rn
a d a l . a h si.~a.tcr l a n g k a h a k ~ a l , da1;rm kec j i . a . t an pclnyi.~.;t~nan k u r . i . -
kul.urn . Sc~a t . t ~ p;:ranc%ny;tr ad..il.ah pi-a.;e.,r b e r a n c a n a iun.t-.irk
menc . t . apkan a 1 a,!. , . t . ~ , k n i . k , prcn+;er.ft.~ r (?an ~ n . - I r 6n.F.i I k
rf1enc::ap;ii .t.it j i 1 4 n .
t a r t.~il:i.ran . i.ri i p ~ . n g 2 r n k a n r k t r r i k l r l Llai d i zi-t. i k2r.1
~r..~..b;lga.i k e g i a t a n yang m e r w r a n g k a n i s'P.ri.1 ah- i . s t ; . i. 1.at-1 d i at.,?% ,,
- - ~1tl1.a.i. p e t - a n c ~ r s ~ a n , pr.rnrqk;ih;..r\:;lr1 d a n p2rntj.i n:i;irl y a n g ?,-i T A t.-
nyrl l e b i h t.t:ficirn.. T)wlaiii p r o g r a m p e n d i . d i k a n , p~.ngz;iibar.lgari
k1.1 r i kt11 \ r r i ~ rrierctpak;rrj bagi ;in yang e-,?,?n.z, i wl. . t.l;lrk.;tld k e g i ; l t . an
per-i~;?;nbar>cjan I I r t.< dak h ~ n y a t.~n?.ttk r n e n g h ~ q i I I c w r >
b : t h ~ n pe1.a jaran ~1nlp.l.;.,i.r?kar1 \ ln t . . \~k 1.ebi.h men i ngk:i.t:kan k11al.i.-
't?,s pendj.4.i. k a n . D i, samp-ii~g i . k . 1 ~ peng?.hikang2n ku r i k!: 1 :lr;i j~ lg..:
r n e m b i . c a r a k a n f . % i . ~ . - i . s c . ~ m e n g e ~ a i k u r . i .kt~l .um, s.:i.apa y a n g d5.1. i -
T a n n e r r i T a n c e r ( 108C) m s n g ~ . m ! ; k a k a n hahwa g:r ril
' t i . i?ak dapa-k mengel.ak c?~l.arn p;~.ncjembangan kurj.k\.rl.c:rn, s e b a k
sentla gt; r u ha rtrs r n a n g t ~ a ~ ~ a i . pangmbangan ktt r-i. kt11,t.trn. -Mr!reka
harcls rnambc~at. kcpi~'tcrsan-kr.p~.~~t.~.~~~an ?.en-tang apa y a n g akan
d l i a j a r k a n d s n baga- i .mana metorla m : ? n g a j a r k w n n y a .
3 - Siklus Pengembangan Kurikulum.
Dal.am p e n g e m b a n g a n k \ . ~ r i . kctl.\.lrii secara s e d a r h a n ~ pal. i. IYJ
scc l ik : i . t ad;! 4 ~ ) e r t . a n y a r ? n y?ng hai"us dijaw.lit.), ( a ) a v ~ . t . o j ~ ; - -
a n y a n g i. ngi.n di.r;apsi. , (b ) apa b a h a n a ' t s ~ . ~ ~r2i ' t .e . r - i . y a r i g a k ~ i ?
j k t i , ( c ) kmgai n n n a s.P.r;c.teg-i be1.a j a r mr. - :ng~ j~ i - y a n g
t..ep;i.t: t i n'P.tik kee j i . a t . an i:t..o d:+n ( d ) kagai.mana r.3r.a mengsval \..I.-
asi b a h w a has5 1. be1 a J.? t- $. Z k ~ ; a t.91 a h rn~r~t'.%p;?i ?.\] j~t:qn y a n g
.t..alsl.) 4i.k.t..t:apkwn, :;e~dr;i v i . s l . t~ l s5.kl.i.1~ 5 t ~ 1 ~3apa.P. d . j l , i b , a P .
pad? b a y a n 1 .
Ker..aifipa:: k:;mr;onen i . t u - t .t~Ji!;?.;n, bahan, ~.i..rat..egl he1 ,?-
j a r menga j a r d a n e v a ? . ~ r ; i s i . , - mer~rpakan k?g i.at..an Fang be ;--.
u r~l 'P .zn b::n lay i.5 . D i 5ar;ipi .ng i t r : , k e a m p a ?. k:xripnn:?n .k.zd i.
sa.kcr 3axa ].;ti. n sal. i. ng b a r h ~ i b u i l g ; i n . Jadj. u ru'tan Icegi.atan
dari sa1.i ng hubc.ingan azn.tr,r;i kc,mr;;;nnen i.-t:~ merupa!r;irl rl i.n;lmi-
ka dal.arn pengembangan ku ri. k . i ~ l . i ~ m ..
a. Kampanen tujilan dal am ar-ti deka%, dapat dipandang
sehayaj. s a s a r a n be1.a jar . urnurrl da3.am p e n y c l . e n g g a r a a n pencli -
d i . k w n . Semcla 3 e n i . s keg.i.;zt:;in p:anc.l-i.4 i. k a n h a r u s d iar-;thk?n
keparla i n hela jar- umt;rn i n i . . Mi.salnya M.3F.a K u l i ah
Penh:i.dik%r.n Eahasa Tndone?.<a T , s a l a h ?,ztt~ s a c s a r a n k , e l ~ , j a r
~ i r i.;.,l.ak "rnaha5-i -:hIa nierii'i. J i. ki. kctnarnpuan d 3 n ke P.er~rri-
- ,I
i . I yang mernad2.j. rrr?ng?na'c k.n:?a katw br,h?aa Xnc?anc??..\ ;i ,
Apa s a j a kegi.ai-.ar? he1.a j a r ri- ienngja yang cJ j . l . aks ; tnakzn h a r \ t 5
b q h mancariai. =iA?araR t ' )~?lr . jar. LJMII:~~ :i.ni..
b .. Kc-imponer? b a h a n a-P.a\l mate r i rn?r.ni.~njt~ k k e p ~ d a
y2n9 a k a n d-i.a j~ I -ka;~ \ .~n- t .ok r;ieri:-:,-,g:s;r.l. sar,arr.n be? a j a r LllhLIhi
yang .t..el.ah di:t.e?.apk;in. Rclhan at..ai.~ rnaP.er-5 I a k s r s
1 . i t , : ( . I ) pznge t:aPj;inr? (c;:!~:"P t':i 1 i r r k a ~ r i
k : ~ t:.a) , ( 2 ) ke- t .c r an ip i ] . a n pr-i-~';e.s (~,ep.;.r k . i , m e m i . 1 ah-ril'i. l.;ih k o ~ ; r ,
. . k ~ t . a a : . r i i I r ) r ( 3 r i a clan s i k a p
(5epr.. t-,t:.,i rnernat-~ami ka F.a bsi k - ht.1 r u k , i f i d i ~ h - j?? c k ) -
t: . Y;~ciifion::i-i .;.kt-a P.?g i. h6?.Ia jar rnangajar rclengyt;:c-.lr k~?ir,zc?;'i
a nleng(7 r g a n i ~ a 3 j . ri1a.t~ r i yang ?.elah d:i:te k p k a n da1 Firf l
r k )~ !a j? : . ! r r i i ~ n g ~ j w ~ ( K R t l ) . . Te~.rn;r~,ttk d a l a r n K R M ini
izcgi.a.t.an pemt 1 i.l-ian me-t .oda, r n e c d i a ,, t \ . tga~. / l .a ' t . h a yang tepa't:.
aga r t u j c r a n y a n g t.ol.ah d i t e - k a p k a n tercapai . .. M i . s a l n y a da?.aril
K R M i.n:i. d i . p . i l 3.h rrie.tc;t?a d t s k c ~ s i . ke..!.ampok, rn2dianya selek;~i-
r a n .t?n-tang k a m ka-ta d e f i g a n tugas l .a 'tr.ihan t , c r s . k r o k t c r r dan
mandi . r i . .
d . Kornpciner7\ e v a l . t t a s . t 4.i raric;.,ng crn.t..~l k m?ng?tahui . t i n g -
k a t p a n c ; a p a i a n d a r t st.~atu keg5.a t:an hc3.a jar- rnenga j a r , Has:iJ.
be1.a j a r y a n g t.i.nggi. msnirn jukkan t ~ r j u a n t e r c a p a i . secara
K I R ~ L J A S ~ A ~ dcln h a ~ j I. be1.a jar- y a n g r e n d a h mtlrnperlj. ha'tkan
per 1.11 nya penga j ? r a n perbal. kan . Dencjan av;iloar.r.i, i .n i . dapa t.
pr.1l.a d:i.ke-tahu:i. k a k t . ~ a . t a n d a n k e l . e m a h a n kurf .k t~l . t - rm, .tercr t a m a
ka1.al.r c v ; l l . u a s i di.pakai . \jn.k.uk r i ktl;i kul.um secz?ra
k e s e ! . u r \ . ~ h a n .
3. Pendekatan Pengembangan Kurikulum
Dal.arn garj.t? b e s a r - n y a p e n b s k a t a n i n i dapa't. c1ik)ag.i.
k g . k)?yik\.r.t: : ( 1.) Pan(?;?k;l.t.%n M l . c . k (nn:st?l i. t i r.
;1pprc>3c:h), ( 3 ) PondekaI-an T1~1.kr3gra.l:I':F (.i.n'tegr.at.~.:.i? 37-
preach) , dan (3) P~?rl(?;.?krlt.an M L I ~ t.:i d $ s i . p l i n e r (mi.11.t.i cfi.c'.j.p-
l i .nar .y ;spprerac.:h) . T ' i a p p e r ; ~ j ~ ? k . a ' t ~ . n ' t .arscahut ak;tn ti:;. j ? 1 a s l c ~ n
d:i bawah i ri:i .
ci ri.--c.i.r-i. , i..tl j~;.?n dan m s torla .t?..;t.on.Y.u - D;il ,.,-~~,i -.- menerapkan
. - p e ? i ; r f ~ . k w t a n :i.n; a h cara-cara yang d3pa.t. r ' , i . I . a k s a ; i a k ~ n
A 4' ' " " , . A , 1 3 . i . ~ :
1. ) mem'rjen t..i)k slratir d.i.?,:i.yl i :: t ~ i - ~ . e n r J . i r-i. m i salnya
rnah p a l - a j a r a n PsndS.c?'l'k;in Muatan l...akal. yang s e ' x a r a n g
sedang hang;%-t. d i . b i c a r a k a n . Pa l ak , san ; i annyz d : i . s a s u a i k a n
d e n g a n k a k h a s a n daerah s e t . e r n p a t , F e n g a n p e n d e k a t a n
.v+.r\.lpa i . n i Penrl-i.di.kan P i t ~ r , t : a L.akal man j2&i sarila dan
s a t a r a f dengar; ma'ta p r . l . a j a r a n R a h a ~ a J n d a n e s j . a , Ma.tama-
k:i.ka, I l m t ~ Penget..;.,ht~;ir; A 1 am dan m;i?.a pe1.a jaran 1 . 6 n d i
S e k n I . a h lia-=.a r det7gan segal a parsaa3.an y a n g many*r. t .a : i -
ny.3 ..
2) rnc- .ngi%i.kan d a n ~1er?g:?i.1..kan pcngsrt{.2n-f:er ,gert ' i .an
dan k o n s s p - . k r ; n = . e p P e n d i . d i . k a n M t l a t a t i t . .akal k a d;.,l.arn rna.t:a
pel.ajaran yr?rig ~ . \ ~ d a h aria ~~c:%r-a 0k2~,i.or~r?l. t z n p a rzr'lci~r~;i
y a n g .t:.er.at.~t r rl;.tr? 5,: ~:te=.-,mat..:i.s .. r:;;pa.t. p t ~ l a di.kri.P.akan s';ec'.;!t-
r;.a I .a. i .n, ril;.,:.a pel.aja;.;tn pc~knk ;1%;111 rnak.2 p?-.lzjarar'l :i.nr::ik
a'xars .l:.e.kdr) ~310:'ilili n a n (Jan k e h e r a d a a n Fen(d:i,di. k a n t.lcla't:an
- - I. .okaI. i i r r i . n . rr~ei.ngt.?.l
dengan gagasan bat-LJ dal .a in p e n g a i n b a n g a n ku ri. k u l . t ~ m .. Se1 .a -
r a s der,g..;n g a g a s a n i .n i . y a n g d a p a t . d j . l a k \ . ~ k . a n u n t t l k zerna-
~ , i r k % ~ r ; F ~ n c ' J . f . c ? : i . ~ a n M1ia.k.a I. .akal k e dalam kil r ik t r l . t~nr yang
ber1 .akc1 s c k a r a n g i . a l . a h ::
1) mcttibent.c;k p a k a k - p s k a k r n a ~ . ; l l a h atail po l a keh5.-
dcipan m a s y a r a k a t sa.tempa.t. yang rneneermi. n k a n k e k h a s a n
d a e r a h swbagai i.n-P.i: P c n d i d i k a n M11at.a L c k a l y a n g dap3.t:
d i i n t s g r a s i . k a n d e n g a n 5 a t . u at.au b e b e r ' a p a mata peI.ajarar7
i n P o k e k mas11 a h a.t;l[~ po1.a k a h i d i ~ p a n m; i%yaraka t.
set.,er;rpak n : . di.ranc:..ang secara si.5-t.erna?.li.s;, 3.ogi.t-t d a r ~
sastlai d e n g a n t i n g k a t p e r k e z b a n g a n kexarnptran f i s j k ,
sc?si.al. dan m ? n t a l . mc1r:i.d S a k o l . a h Dasar; t . i . d a k b e r % e n . -
t:.angr,n d;?ngan \'pay;$ r ie l .~~. .~ . t . .~r i an 1.i.ncjkktngan alarn, ?.a%:i al.
dan b u d a y a ss r..t.:a barguna hagi. k e h i . d \ ~ p a r > r r r \ . ~ r i . d dan pniil-
k) ;zng!r iar~ d~a t , . ahny ; . , . M i . s a l . n y a po1.a k e h i d l r p a n mac;yar;zka.t.
y a n g m~.nek \ . rn i . pr.r.s..tld~h;.in 't.arf:i dap3.t. b:i. i. n t e g r a s i . kan l z t .
d.stlar;~ rnat.a p e l . a j ; > , r a n Tl.rn11 Penget.;.,Fitian filaul ( T P A ) , Mat.e--
r k Tlrr1t.1 P e t . S . 1 ( P ) Y \ e ~ w n i . a n d a n
Rahasa T r\dc>r?~+:;.i.a .. Deng; i r~ p~n,d?k:it.r,nn i n i. h e r a r t i P?!.r~r! i-
ri.i.k.?n Mclat..;rn L.okal y a n g cJi:i.nt:.egrarr'.k,arr b c l k ~ i n p r a g r z m
.t..c?rnpelan ,, mel.ai. n k a n h a r o 5 ri~;..i-\rpakan sat.1~ k e s a t t r a n p t--03.-
r a m );zing bersznyawa ha;! k. d;.,l.arn p e n y a j i a n pel : i j 8 a r s n
r ~ a t ~ p ~ t r i d a - ~ z n l penyuqkl r l an s i lak?i . -
2 ) n r . n \ . 1 r \ . 1 1 7 k ~ n t->ehe;-apa p s k o k b a h a s a n d a n sc:k pclSi0k
h a h a s a n (PR d a n 6PR) d ~ i r j , gar is--Gr,ris Resar Pragrar~i
P a n g a j a r a n (GRPP) s t . r ; t . tc r mats p e l a j a r a n y a n g d a p a t di.ka.-
pen : ?zk . r t an k ~ m a gtrrti h a r i ~ ~ . msxlmy;e!.xjari. G B P P ma7.a r327.-
a j a ran I l .mt~ Penge.kaf;uan Al.arn ( I P A ) , S.1.mt.r Fange.P.ahc:a;s
So5i.2'' ('IPS) , M A t..arn;i.t.i.ka, R~har,a Xndcjnesi a, Kesen-i.an
dan Ke..t.,era:npi. 1.an .. Ks;n~.~rjl.i.an dica.ta.t pokok bahas..rn (PR )
dan stjb pokok bah;~szn (SPR) at.,a~r uiia-ian bahan pe l z j a r a n
dal.arn GRVP yang m~.lngk.i.n dapat. di. kai. t k a n rfefigan gagae.an
pakak c?;!larn p o l a keh:i.dt.lpan r n a s y a r a k a t . . P:i.l.? h s a l a h sat.\]
p o k n k dan s ~ r h p d k o k hahasan 5:tcr dan kamhangkan bahan
pala j a r a n ic.,eie-muat.an I.ok.al. d a r i gagasan pakak yang t..c?.I.ah
d j . t e n t . u k a n .t.ad:.i. nlel.al.t~i. t a b e l tahapan .. Akht rnya tabe l .
Mc~atan 1 . n k a l kt? dal.am kur5 kt11 t.!m yang he r1 -3kl.i ~ ~ 7 k a r a 1 7 g
henar-b?nar c f ' i . i . n ~ ~ . ~ ~ g r c z s . i . k w r ~ dalarrl GRPP yaag s a h s?cara
herencana d.ars ~i.sterna.t:.i:~. :r,. Jadi . Penc4i.d-i. kan Mt..~a't.;in I..okal.
t : ~ k a r ~ p~-c:gra(;i .t.emp:?lr,n a.C..;.,\l t . i t . . i .pan yang - c?:i.anak,.'t.jri--. - -.-..
&;,I: . \ , A - 42:; I?,*
kar1. : r'"C$$I i)!r'jb.* .: ! ' -
c:. F e n d e k a . t . a n M~il.t.i.dis;.i1.:i.n~?i'.
ha r.?~?, n~zro:~itr)ak k1.1 ri. k ~ l (rrn yang her l .aku r ;~.karang. Dal a m
pc?nd:'ik~.t4n i n i I . d i L;);I~;~IJ~S ~1-c>gram-..prng:-am t?a7.;.\;
kv?rdrisarkar) masal.ah-rria:?;il a17 kehi.dup;in. tln-t1.1 k rn3rnec:ahk:in
3 i p l . i n 5.1 r n t ~ (b i .c jang st.ur? i ) . K a r e n 8 :i t u pernb~hasan r(la%a-
].ah kohi.dk.:pan ' terss.?t i t .~. t 5anga.t k o m p l 5 k s y a n g mr.nt.rnkt.;k
r i = y a n g .7.?hi h msnd~'l.an dart herbagai d-i .s . i .pl . i n
j . l rnt .1 .. Mj.sa l .nya p r o g r a m Pendid< kar7 . 'Ial.an Raya., P.;t.n:?.i.di.k-
an Kesehahn dan San<. t .x . i . 1 - i n g k u n g a n d i T T R R a n 4 ; ~ n g
~rn- t \ . rk t i . n g k a t P e n d i . d i k a n Pactex Sar jana adall.ah cantr.c?h
y a n g t.apat (~n-kr lk Pend?k2.t-.;~ M i l l t i d i s p l i nei- i n-i ..
P e n d e k a t a n mana yang a k a n d: p a k a i . sebena r nya ba-
nyak t . a r g a r ~ t \ r ng pada CJII r i r / p ~ ! ' ! t . ~ ~ g ~ ? , d.i. l a p a n g a n , s;~..kab
p~.ndekat.an i.i-ii. r r iernp~. .~nya k c k c ~ a t . a n di:n k ? l emahfin
masing-ti~a-, : ir ig .. K . e l e(ii;qhr,n ~ ~ 3 n d ~ = k ; i t..an p2r-.t;:m.x+ be;.s~rrriber
dari. hc5ar.i s ' t~~rf i . rr~cr r i lrf yarsg st.~d;.,h t.er1.al.t.1 b a n y a k ti;%n
f;.i.dak m?i~ngk-i.rl ri1anarnb;ih l.ag i r;:;?.t.;i pc3l;r ; jnran bar\] . K::;.I~I-
t i n n r y rn2t.a p?f.ajar;:r? P e n d i r f j kan Mtra tan 1 - a k a l . 5 r-A.
d;rp;~.t c!.i kemkIarngkar? di2r.l d.i r i i 1.2-i 5ec;ira t e r s e n d i r i . sf?-
h i n g g a dapat C;lil;t?-P.ah~~i. ke?.ker. lw,fi l . ; in ;r.kacr r3enfa:~i.t:. penye?-
l engg~raannya ,*
an a.t..a~j s;:.=;;.,r-,qr? k ) f ? 1 ~ j ~ r yAtj.f .t.i??ah di.k.~?~tlr:-i!i?,r; a?.i:il
t?,e!.3.c1rn, sekab banyak ~ . e k a 3 i m a b.a r:sl .=I j a r a n yang .b.e;.l.i.h;::.f..
1 . pe-?;.lyel.engga raars r ) r - a g i - a , ~ ~ P~>.nrf i 4-i k a n M~~;it.ars I..akal.
i. r 7 i . .. Kel.crnah;ln 3.a.i.n he r ~ . t . ~ m b c r . d a r i ket.:i dakrnampl- an get I-[!
dalani rrlF?ng;l.t.tl; p~-?rlj;~.t..~t-1,3r1 ~ r ~ f k k l . l drs.?.8m jAd;hi;ll. p ~ ' ? . ? j A i - ? l : ~
t.,n'k.uk man;lst.r k k a n nt-],?itan l akal. I ni. .. Y,s[. ln?. \~ngan r,r?ntj'~.!<~i'P.--
a n k ~ d ! . ~ a <.r-ii. g~r ru 1.eh.i h !.el.uasa crnt irk m e r e n c a n a k a n r j a n
k r rn:~;iC...qn 1 a k . s l r f .z l .am kegi.aY.;tn bel .aja:& m;lr\g-
a j a r , seh.ingga !.:+h-i i; banyak rn;.:a-:.an I c ikzf yang ? . ~ . r j a . -
r i. n g ..
Kel.emahan peni?ek;tt..;rin k5.k.i g;i barsc~rnh? r dari. kenya--
.haan bahlhla k t ~ r i . kr11.urn yang h a r l . a k u s e k a r a n g adal.ah k u r i -
k1.11.urn S e k a l a h D a ~ a I- yang k a r t r d-iszmptr rnzkan d a n sedang
d i : k e r a p k a n . P t ? r l . J b ~ h ~ n kur-ikc13.ilm dewasa i n i . p r a k t . 5 . s
t . . i d a k ~1ilngki.n di.lak~.~:nakan. Di . sarnpi ng I p e n e r a p a n
k t 5 . k 3 f 1 mua-tq,an I . o k a l . d e n g a n pe r ,deka t . . an mt.rl.3:i.di.si.p)-
i n c! i. t.i.ngkat: Sa?..c-11 a h Da?.a.r .t.srlalu amat 4i.n.i (?an
e l . I de17gari t.i rsgk.,q?. pe.rkem'n;:ngar~ ~ R R ; ~ ~ I . I P ~ ~ I
F i . s i k , ~.-..os.ial. dan mental m t ~ ; - : i d . Keilr i t .~. lng; in pcn(??ka't.ar;
i.ni. dapat m?ni.ngk;qt:k?n dars m ~ r ; ; p e r l . u a ~ , ~at.ua;ia~-, b~1. r f ik . i r
~ F ? c ~ T . % mi11:t.:i.di.m~n~;ic;na1. d;.in gl.nba1. c J ~ l a ~ i rrr?rntr.c;~hk;?n
berhaga.1' rn;r~.iil ah.
4 .. P r i n s i p Pengembangan Kurikulum
t.Jn?.:.~k me:?apa tkan pr: i .ns7i .p j /ang tsaj.k b-i.asanya d i s ~ l f
d a r i bcr-lsay..r:i. s i ~ r i ~ b ? r y a n g n~e l : i .p~ i t i : 1) 4;; P.a emp:i. ri.k yzi- tcr
I p a n g g a l - i a n kap;i:rfa % ; e n g a l . ~ r n a n di. 'I.apai:g~t:, 2 j d a t a
eksperi.rn?rl-tal. ya i . t i . ~ s:i;l?'.t..u pangc_;;qI.-i.an y a n g d - i d a s a r k x n k e p a -
a parcok:?ar,.-r)e.:rcahaan 't.r.rbat.t.a?, 3) s i k a p d a n k a y a k i . n r i n
r n a s y a r a k a t : y a l t . ~ ~ perzg;;izl.i a n y x n g c l i .h l .mpi~n d a r i ad^ F. is t . i -
ad.>?., r,c^rrma, n i . l . a i . , 55.kap dan k e y a k i n a n n a s y a r a k a t d a n 4 )
aka] . sehat yai. ttr p a n g g a l . 5 . a n yancj d i p a d t ~ d a r i p e m i k i r a n ,
p e n d a p a t d a n gagasan y a n g wajar d a r i warga n a s a y a r a k a t .
R e r c l a r a r k a n hasi 1. pengg:+'l:i.an i t . i . 1 d i ~ A W A ~ 1.n.i di.kemci-
kakan beha rap.? pr.i.nr;:i p p~.nget;ibar,g;i;7 kc! rj. kt.11urn sebagai.
be;-5ktr . t :
a, Pr ins ip Relevansi
P iS.ogr.am p e n g e i n b a n g a r ~ kt i I - i .kul .~rm y a n g $ x i k h z r u s cJ i .s~.rsc!n
I dengan 'tt.ln.k.c~.t..;?n k e b i . . ~ , t u h a n k e h - i d c ~ p a n ?:j.?wa dari n i ~ -
sy ; i rakr , . t . . I n i k a r a t - t . i . k?at?~i~;% se.-f.iap kes i . . a t . zn k . t l r ik~r l t tm rf::r7
p e l i g a j a r a n sel.aI.c~ t r e r o r : i e n . t a s i . d a n h o r k a i rlengan ( 1. )
kebcl-ti1 h ~ n h . i . d t ~ p F . < . F , I ; ~ I ~ , (3) r)eng~!!;iib;ingar> 7Ftf1i2n sr-?karc?.ng &in
~1.353 d e p a n clan ( 3 ) k ? b c ; . P . ~ l h ~ n dt.)n-i.a k e r j . ? . F e m h a r i . a n k u r . i . -
l<cr'li~m r ~ r 1 k i : i h i racfic? r lan
TV, rnem.;lic.r)kk~n 1 amw rwi; t:~.p~?1:f;;?i r ) e ~ . ~ ~ r ~ h ~ a n yrlng I ~ ~ A T ; ~ ~ ) I . I ~ ~ . u ~ ! c . A ~ ' ~
d;:ir~ peng;ij;irars c J ~ l ;if:] r ang ka rn%..m+,ncr hi. r s l e\;finsi. ,,:,, . , L,i( ;? i $ ~ f i $ l j ~ ~ ~ i 4 & ~ . : i ' ~
? PA. n b . d G b . P r i n s i p E f e k t i v i t a s
P r..-i n7 i .p :i rl i. k:,e t-l.l:~htrny;=.r\ dencyzn t.i ngka P. per7capai ;in h a s i. 1
d e n g a n renr:ar?.3 yang t..el.aks (1.i .I-. e. k.ap k a n , R i .1 .a d a l . a m S L I ~ . ! * . \ . I
ca,tr.ur w~.lI.an d:i.r.sncixn~kan 1.0 ((;ep~.~?.l~h) k2.P.eramp.i.l.an pangua-
% a n ka5a kata baha5.a Indanes?.a d e n g a n szorang g \ l r u y a n g
sadah d:i . l .a t i .h khusc .~?~ clal.am p s k . e r j a a n i . n i . , pad3 a k h i r - cat:~.~r
wt!lan d ~ p a f ' . rriang:!azxi. 1.9 (.css!.plllc:h) kosz k;..?.;: haha%?. Inda--
r,asi.a, rnaka 15:;. k a - t a k a n prayr-am b.sh;q.tsa Tr;di~ne.=r,i.a i. ?.LI i:lenc?i-
pa: e.fek t . ivi. t;is y;s,ng rnaks:i.rtli~rn.
Sebal .5 .knya k a l . a i ~ p r o g r a m kosa k8t .a haha5.3 I n d n n e s : i . a
'i:tu d : ibe r i . kan kepad;? g u r u b a h a ~ a Tndan2si.a yang be1.ttrn
di.1.a.t.j.h.. Mi.sal.nya s r . t e l . a h akhi . r cati~r wul.an t c r n y a t a hanya
di.kua%a<. 4 (eriipa";:) kasz kzP.2, mzka ha1 in- i . d3.seku.t: prngwr;~
kcs?,~ k a . h bahasa lindairias5.a 't5.dak e f ck't.,J.f ..
c . Prinsip Ef isiensi.
P t->i.n?,.i p t n i . ber.ht:k)i..lngar, d2ngan p~.rj.mt:)ang;ir7 a n t..;j,ra , t . ~ .~ iagz
wak'tt.1 , i n dan saran..: yang d. i p)a'xr3-i. dengar7 has.i. 1 ya:?g
cl i .pernl eh. Da1.am h a l . .i.ni. p ~ r l . c i cli.czt.;it.. h a h a ? . eko l ah k i t.2
rnemi.3.5.k:i. dana, s a r a n a c2.m .ts..n;ig;' y;rng hr.r.batr.a% ba i .k LIT?;-
3 ;l.,hr;j/a rn;tilpi.)n r n ~ ~ t . . ~ . l n y ~ .. F I-:? s i p F.F i ?:{ en:,<. mit..nga j z r k a n d e n g a n
.t:.en.?.ga, dan.rt <!an 5ar-;4nf+ yPir7g .t..t?i.k;s,.t:aq havc~e. d;ipat. rnt?ncai;a:i
hasi.l. yang d i . h r ? r a g k ~ r ~
Seb;~l . : i k n y a bi. l ;; h?-;i 1, y a n g di.t:;ip;t i. t.i d i ~ k ~.ecl:t~a.i. d:a.--
ngan rent-ana d:lin;x, 'ten3g;r &an F.ar-;\n;i y ~ r , g di.ker..?hkan S Z X ; ~
d e n g a r ? yang c? i a t . 2 , ~ , maka riirsgr;lrri pwnrl.Lc? i k a n -i .~.L.I d i rlsndang
,t:.i.dak e7f.i.s.ie.n..
cl ,. Prinsip Kesinambungan.
Pri.n?:i p i ni. m e n g a j:irk;rr~ kcpxda k i ta bahwa an tczrz k a k ~ n
atact r a t e r . p ~ 1 . a j a r a n I;LIA~L.I jei-I j ~ t q cfan e n . pragr.?iIn
p e n d i4.i. k a n yang 1.ai.n sola1.i.1 .t:srd;lp;i t. ke%i.namkxrncjan .. P a r 1 . i ~
Yang c?i.maksi.lc! dzngr-in ke~. j .nambcrng; in v?r.t;.i.kal ial.ah b a h a n
pa l .a ja ran matarn%.t.-i. k a ksl.8:. 2 herkss-i.n,~rnt.?t.ingan dengan b a 5 a ; ~
p a l . a j ; r r a n ma-t.cmati.kr, k a 1 . a ~ 3 clan derni .kian s e l . a n j \ r - t , n y a mata
p e l . a j a r a n j.ni. t ? e r k e s i , n a m b c ; n g a n pada kel .as 4 , 5 dan 6 SD..
Yang dirnakst .14 d e n g a n k a s : i . n a n h u n g a n h a r : i . r o n t a l i a 1 a h
. a ~1a.P.a p e l . a j a r a t - 1 Se j a r a h k e . 2 . a ~ 5 di. huk)t.!ngakan d e n g a n
m3t.a p e l a j a r a n Geograf i pad2 kcla?. yang Sam.? .. D.t?~i:i k :i.an
jt.)ga a n t a r a rr1a.k.a p;*..l.ajar.;ln rna'tnma.t:.j.ka keJ . ; l s 5 dapat d j .hc~-
k ) r tngakan c-lengan ri1a.t.a pil . l .ajar; ir? I . l r n t r p e n g ~ t . a h t t ; i n a'l.am ( T P A )
kela.5 y a n g s a m a .
5. Tingkat. P e n g e m b a n g a n Kurikulum
K u rj.k~.rI,crrn m~..~l.a'i . d ~ r - i . penc?i i?.i kan p r a % e l c o l . a h , %?kc?? ah
dasal;., s s k o l a h r ~ l a n e r ~ g ; % h ~ X - I .?;imp;...< rf~!ng;?n Cenri i4: i k a n T.i.ng--
gi. d:i. t c . t a p k a r 7 01 et-r Depw rtr.im~:.n Pend-i.i-fi. k,qn d a n Keh[.~day;ian
RT . Pad;\ da.;arny;: ~ : e n j / ~ l c i t r n a n kt1 r i .k t t l . i rn~ . t e r s o h t ~ t. rrlel 31.~1.i .
si.la't:.l.l p r o w s dan 't.i ngk~1. t . ~ ; ~ . n g e n h ; i n g a n yang c u k i ~ p pan j a n g ,.
n;~c . j , ana l . d a n men jar-i. c-J;l:nbc?;ir-r r-...i..l.cr r ~ t h m.~si~jsa raka- t : . D;ql xrn
m.qqyarak:+.t: ki.t:;2 4;-?mk)aan -i. - t- . t~ t:cl ah t . e r t . ~ ~ a n g di11.am Pernhtrkaan
IJlJD I 945 dars k a l riu d . i u n g k ~ p k a n rdsng;in sat.^.^ cr n g k a p a r , 3.al. a 1-1
"m?c:yar~ka. t . ad.i.1 (?an rnakrntr r " .. C i t7.a-c.i.t.4 nae:i o n ? ] :i ni adz-.
].ah sk-ta t u ha1 y a n g s a n g ~ . t 'I' d s a l ,, namt.ln ?.el.al.cl hark.r:% d-i.per.-
j ~ r a n g k a n .
Kedua, DPR dan MPR rnenetapk3n t.i.rjuan panc?;Ld:j.kan na-=.:i.-
onal. bat k mel.al.\~:i. TAP MPR m.3tlpttn 1 ewa t, I.!r;c?ang--lJndany Si.5-
'tam P e n d : i . d i . k a n N~=-.i.on,ql. (IIIISPi?) Nnrnar 7 t.ahun 3.9139. Rc~nyi.-
Pendidikan nasianal bertujuan untuk mencerdaskan *
kchidupan bangsa dan mengemhangkan manusia Indonesia seutuhnya, yaitu manusia yang beriman dan bertaqwa terhadap Tuhan 'fang Maha Esa dan berbudi pekerti luhur, memiliki penget-zihuan dan keterampilan, sehat jasmani dan rohani, kepribadian yang mantap dan mandi- ri scrta rasa tangsung jawab kemasyarakatan dan ka- bangsaan".
T u j u a n pcnd:i di.k;.,n n.3s.i o n a l . 5 n:i. acf;tl.ah . t i r j ~ l a n y;\r,g
an b3:i.k yarlg c?-iselengcj:?r-ak.;ir~ ol.el;~ Depd:ikh~~CI' rn:?upi.ln y a n g di.
Pendidikan prasekolah bertu juan untuk membantu meletakkan dasar ke arah perkembangan sikap, pengetahuan, keterampilan, dan daya cipta yang diperlukan oleh anak didik dalam menyesuaikan diri dengan lingkungannya dan untuk pertumbuhan serta perkembangan selanjutnya.
. I : . . k l e r I t r t n r . b<d;ling
5.F.ud.i i;:i.ah t l ~ j ~ ~ a n yang pencpr , t ; lnny; . ; d-i.b?bi?nk;tii k.ep;:da
rfi.3s:i.ng-rnas.j.ng hi.::ang s . t c rc=f i yai\g b s r s a n g k c t tan t.ln-t.uk ?i;+ne? s .. *..$ =..-
pa.i.ny;i sws~iai. dengan ti.ngkzi-f: p?rkenbangan pes2r t .a d i c i i k .
Tt-r j t lan k.tl r i . k u r . r rf-i. ST, h ~ . r j u rn l . ah s e h a n y a k b.i.dwng s.tl.ri3-i. yang
4j.a j a r k z n d i SO. . T u j ~ l r , n k \ r r i . k : r l . a r i s e k o l . a i ; m?r:angah
k s r j l - t n l . a h sebanyak h i . d ; t n g 3-P.i,;b:i. yang d i a j a r k a n d:i. r--.ekol.iih
Y5lJ.:Fir3-, t . \ r j u a n :inst..rt~k?;i.rsnd. irnt.rm ~ . t . a i ~ s;t~;1r;iri k ) ? l ~ . -
jar . i l rnctm 5.al.ah t u juan atwcr sa,=.aran yang pencapai annya
d:i.bebankan k c p a d a masing-mas:i.ng pfikck b.i.,hr,s%n cJar:i. t.1 Fd~ncrj
%kucli. . t :~ . r~t . .entu .. R a n y a k n y a sa35-.;...iran b e l . a j a r \.tmi.lr;i t.wrg;-1nt.i,1rig
i : . bc~ka'k s k ~ . h:i.dwng ~.l..{.rc.l i. y::ncj horsang%i~i ; .~n .. ?er::ar,?
k n s e 1 . u r u hail 't.,r'. ngka?. pangembangan k1.1 r-i. kt.17 urn dapaP. d i F ' ; R ~ ~ A - -
t.Z.kan dala:n k>:,agt?:.,n 3. .
T u j u a n TL.I j t ~ a n Tu jt .lan TLI j u a n P e n d . P r a s e k n l a h Pi?.nd. Dasar. P e n d . Mensngah Pend. T5.ngg.i.
--- I
Peng~i,:~il.,ar.,y;.,n r a I : bet-;tdi~ pi3:lf;i
t:.:i. n g k a t . y a n g ~,;3l:it>g hawah , yai:ti I p~.ncjernka~?gan yang d i l...tku-
kan r>l .eh I I 4 1 1 . M a d ~ l p ~ n g e m h a n g r , n ~.'II(?A
: k . . e>p~?r..i,:i ona1 ?.~.kt71 ah :i n i k , e r v a r : i as:: an . l : a ra 53 F.11
1.arirkmga der.rg?n 1.enibaga 1.ai.n dar? a n t a r a pangr,nl.l.t. paha~~ i
yang sat(.) dengan p e n y a n t ~ . k p a h a m yaEg 1.ai .n.
t-1.31. y:<ng masit? .?.e sanr~ pada tinc_jicat: o p e r a ~ . i . o n . q l
i n i ada1.ah GRFP y a n g d'i.?.eP.apkan n?.eh Pti:=.a-k,.. Narnan d e m i . k i . a n
p a k o k - p n k o k bah;s?.an d21 .43 GRPP ma:.; i. h d - i b a r i p e l ~ r a n g un P.cr k
c?-it.ltsah s s p a n j a n y a l . o k . a s i . wak:t..v y : w g d jsedi .akan \ .~n. t ,uk ma-Y.;3 .
p e ! . a j a r a n i.t.t.1 't.j.c!ak herubah..
6 . . Penerapannya dalarn Penyusunan S i l a b u s
S s o r a n g d o s e n h i i r c l ~ m e n j a b a r k a n G R P P sua ' t c r mata kul . j . - -
a h ke d a l a n s u a . t . ~ r s i . l . aku~ , - Dalam ~ . e t : i . a p s i . l . a k ) o s m=~-t.a kt11.i-
a h h a r u s mangandt-rng h a l - h a 1 sahagai. be.?r.i.kcr.t: .: (a ) j.n:Fc?rrrl,~--
I. .; UM~JKI rnat.3 k \ r l . i a h , (b ) d r ? . ~ . k r i r a i . n13.t.a ki .~l . : i .ah , (c) K2g.i.-
a'i:iln mi. nggt . tan , d ~ n ( d ) kepust:akaa:-I ..
ha?.ain bagit.an n : . . . e . i n*f:armasl . rnenganai. mats
k u l 5.at-1, s:i mb~11. a-t.wt.t k n d ~ ma. t r , k \ r l . i . a k , d i.;i. kt~.t.:i. d ~ n g a n nnulnr
r n 3 . t ~ kcr l . j .ah yang hersc ;~ngku. t : .an , , r r ~ F s a l n y a ma.ta kctJ.i.ah D : ~ s w r -
c ' J ~ ~ . a r Kepc4nd:i.d.i kars p ~ d a p r - o g r a x PG6D r? i.kr>dek.lrn D A K 3 15.
S e l . a n j c ~ . t : . n y a jt.;ga dikerr ' . taht.1 t:en.t.ang krsba,t: mats kcrl.l'.ah i.'t'.\.r
dengan besaran arzgka sk?. .. Cc;nP.ohnya ki.?mbi~l. l. kepaclia nl i 5713
d i ,??.A% :: E A K .1 15 D+;:<ar.-di i?:~r Ke;ji>ndi d.i kc113 (7 ~ k 5 ) .. Angka
d1.13 d~!.;ti:i ?.;inch k i ~ r u n g r ; ~ ? : n ~ r n j i ~ k k;<rj kri5n.P. y;ing (? i t ~ t . a p k ~ r ?
c~n.t i . lk m x t a k~. t l . i . ;zh Ij~!<ar.-cja?,:!ir Ke..pend.i.di. k a n li.'t.\.l .
Si. nop3i .c . rrlri.t..a kc1 1. i.;-th n;onc;g;im'na r k a n p o k n k - p n k n k pi.k.i. ;--
a n , k c n s c p , pt?ngert- ian, genera! i . s a . ~ . i . , & A ? i l . , t20i-i y . ? ~ s
~ k a n di.bahtis bal.arn m ~ t a kt . ; l . i .ah i .n i . . 8i.l.a rrlata k ~ . t l . i . a h t w r -
?..cbcr t. l . a b i h br-,ny;..k. p r a k t e k . dari . pada t . ~ . a r - i . , s i .nopc . - i .5 4 t -
l . a n g k a p i . d s n g a n . t u g a s , > . a - t - i . h a n , p r a k t e k , p s r c o b a a n , p e n g - .
kI .as i . : f i k a ? . < . a n , p e n g g o l o n g a n y a n g c r a t kai.t .anny=i d e n g a n
k a s e l . \ . ~ r t l h a r , mair..a kcll.i .ah 5.T.u ..
T i r j ~ . . ~ a n r n a k ; ~ k t ~ l i . a h b i a r a n y a membar-5. a r a h , p?donan,
p e . t t . ~ n j u k t.en'tang spa y a n g h a r u ~ . d j . l . a k o k a n d a n kc: rnana m a ?.a
h i . r ~ i . a k a n d:i.bawa sar-t.n u n t . u k si.apa rna'ta kk\~l . i .ah i.n:i.
dl'.sa ji. k a n .. D e n g a n der;l:i. k i . a n pengarnh5.l. mats k u l . i . a h i n i m@?-,
T u g a q 1 . I n r f i her< k a n ptrl a dal am k p rr~a k.a
k u I . : i a h :i.n.i.. Hat. 5 r7.i d i m a k . ; ~ . ~ d k a n 11nt.ok me33 j ~ l a .= .kan jer i . i .5-
j e n . i . s .t.t.tgar l.at.:i han y a n g d i . l s e r i . k a n kepac-la p e s a r t a 4i.d i k
Si.st .em p e n i l . a i . a ; l t .arnas~.~ k bag: an p?nt..:i n g dc?l Afii d??*--
Ic,rj.y)~.:i. rnat:a kt.1l:i.at.i j n i .. Tri . for . rn~>asi 5.ni. n;r.rnb~ri.kwr~ g;%r;lbar.;:.in
teri t.ang b:+y;:-imana t ~ j . i . a n akh'i. r sen?? t.e;-, - t . e n ~ ~ a h sr.rne..;.t.et-
d?.n t .c~gac. 3 . aLl .han d i h e r ? . n i .1 .a i . . Mjsal r;ya s e c 7 r a n g dos+?t"I
m e m k ) e r i . hotjot: un ~ . L I k L I ji an t . e r igah a a m e s . k e r , akhi. r. ser;~?st.er,
,t.t.tgas 3. d a n tugas 2 s e h a g a i . b e r i . k u - t 7 :: 2 :: 1 : I . .
moan ke. . . . , k?nud:i.an 4i . j k t ; t i . rj.;..r-,g;~n sasaran he1.a j a r urrii.:rn
yarjg di r inc i . men ja.tc.fi. sa.iaran be1 a J a r k h t ~ s u ~ , . P,.i.asanj/;t ~ . a t ~ . r
sasaran hal.ajar urnurn F.erd5.r.i. c4ar.i. dua s3mpa.i. .ti.ga sasaran
be1.a j a r k h t ~ s t ~ s . S a 5 a r a n be1.x j a r clmtrm ma3i.h he.rsi.f at urnurn
Can'tnhnya : Sassran helajar iimlrrn S a s a r a n t-);..l ;L jar- k h ~ l s t ~ . ? .-. rnomah.m:i. - msnyebut.%,In - n e n g h a y i ~ k i . - rnw~ i. 1. i. h - menge.kah~.l i. - m e n g g o l o n g k a n - ri~<?~iak.lt~rni~ - m e m b w r i c f i n g k > + r ~
~~: i . ca r l . ? . i~mikar~ p t i l a kc!gi.~.k.,qr~ k > ~ l a j a t - n:~?i-~g.ajar- yans ~ 1 5 1 11.-
kl ' . skan apa t.t.ig;~s C1;7xen (?an ap;i ?.~rgris pesr.r.f.5 d.ic?-i k.. Tug;i?.
dc>:z,;..r;i ni:?ri jsI.a.;'r;an (jar7 rner~l.rgas.i pe.;art..a cf.i.4i.k .. Pasa r.t.21
dic4i.k bet-.t:.t..rg;t? ber.ta:?ya dan rneclhand.fngk,>n a't.as apa yang
.!:enr~i\th d i p a l ? , j ~ : - . i n y a . J ~ r l i . dr,l;lm Kf:Y :i.n-i k e I . i . h ~ . t : a n m ~ ? k . o d y i
y a n c j d i . g t ~ n a k . ? n dosen d a n p e s a r t a di4:i.k. a k t i . f dal-an sist . .sm
CRSA ..
P a r i g g u n ~ ; j , n s~?.:~~ia5,t.il j e n i s rn2d:i.a dalam K.RI.I a;?:-ll.;?k 5at.u
keha rusan .. Ne4i.a i:ti.r bo1.e.h sede r h a n a &an a tacr ko?.ch ma-.
r e . Hal. :in-i. b a n y a k . t r . rgsn. t . t lng pada keke r sed ix in d a n
knnd.i.wi sc.te.mpa-k.. Ne4i.a ZibdP.;~r> p e n g c p e r d s 5 . a n t - , y a me:nak~ . i .
't.enaga 1 i s t . r i k d a r ~ m?cl.ia seda ;.haria pcrnbua tan d a n Fangope-
r a s i a n n y a memakai t a n g a n manus5.a .
P ~ d a a k h l r s e t i a p per t .arni ran d : i .be r i .kan I . kecil..
Hal. i. 1-6. i93'.r~lak~~ldk."-rn ~ 1 n . t ; ~ k m~.ngat.ahui sarnpai. seja1.1 b-I ma.na
bahwn yang c f i . a j a r k a n i.t .u t . e l . a h d: i .kuasa . i pe3ar't.a d.id:i .k.
J keci.1 j:tt.r c l~pa. t dt' .ker.i. kan 1.0 - 3.5 rrieni:t. r n e n j e l R I ; , ~ !
k t . l I , i a h b : ? r a k h i r , . t e t . a ~ i btil .wh j ~ ~ g a 1.0 - 15 m e n i t . cli. av~wI.
pe. r-tern1.1an her5 kct't.ny;l ..
P;3:J,!i akh: i r per - t :~?mi~; i r ' i kc-l .R di..l;r~c,i~n c?aFt..;ir kep~r--t:akz;ln
ba5.k b e r c r p a I.)t.rk~.~ , k ~ . k s y a n g k1aji.h I yang herrj.'f:r+.t.
an j t r r an . DaF-t.ar kepc~st..aka=.,n i . r s i -t.:i.dak h a n y ; ~ t.erdi. ri. d a r , i .
k)cikc.~ . t a k s , rnol..qi.nkan , t e r n a s t . r k rna jh I . ah- rna j ; r l . ah ., has.5.l. p a n e -
li.t:ian, berb;.,gai, ai-t.:i.kel. d:-lrl k l . i p : i n g koi-;in a. t .2~1 j a : . ~ r n a I . -
b,2.f;.t:ar k e p t ~ s - P . a k a a n jni . di.sus~.in rnen\.rrt.~-t. ak)ja(-1..
7 . Penerapan dalam Pembuatan Satuan Acara Perkuliahan ( S A P )
P~-?nyc~~i! . ; f i~ , rn SAP ada'l.ah k ~ g i . a t . a n t . o r a k h . i r cl;:~l;rrn F~r03F?5
pe?ngernbancprs I r : . I I pa4a t. : iny kxk. y a n g p a l . j . n g h a ~ a [ . i ..
i r < . n i h;.,t-k~.z I? i l z k t t k a n dn-;er~ pads s?t.i.ap ~ E ? T . ~ ' . F ? : : ~ I Ian
' ta.tap i ~ k Se'ti.ap sernesP.er r? i adakan 3.6, kal. 5. per.t:emt.lan
t a t a p mi.~ka di . t~ inkah d:sa ka1. i . un.k.i.~k u j i .an tangah ciar? a k h i r
ss.rn?:; % e r .. D+nga.in pe;ka.:.;i;ir: la<. n SAP adalah kagi.;.; !.an mi.ny--
g u a n yang hart.)?. & T p r , c r s i . a p k ~ n a!.eh dosen ..
Parla d a ? . a r n y a panyclstr nan sa.t..iap SAP rnenc~ktrp u r ; r i . an
d a n k a m p o n e n sebagall'. b p . r f . k t ~ - t : :
a,. J a t i d i r i . mats ko l . i ah
Narna mata kul. j.ah
Knde n.k dzn bobat. sk5 :
P o k o k Rahasan
Sub P a k o k F?:ihac,an
L-) . Knrny:)csnen Sa't..!.~;.rn Arara Perkt.11 i ahan ( S A P )
1) SaszraR RsI.ajr,r CJmt~m (?;?t%t;el I.Jri~i~n,), y2ng i.dcz=n.t::i.k
dangan Tcr juan i r . ~ i . o n . I T ) S..rsar.zn
k:)el 2 ja I- t l m i l r l i i . n i. h;.,rtl~. k)erk?:';.t%n dengar? gnk.ok bahar--
a17 y a n g t:.elaI~ d:i.t.t.t:.arak.m df. A.P.sI%,
3) Rentu k ' P a l . a j a r a n ;r.t...q u s s r . i n g d i . s e b c ~ t cj '3ngan Kwgi..qt..,?n
Rel a j a r M?ngaj; ir (KRM) . Dalarn keg ia ' t....i n i .n i . do?.~?n
mcngor5.e .n t :as i . k a n maha:?i.s;wa k e p a d a bahan be1.a ja r
d e n g a n m e n g g ~ . t n a k a n mc?.t..oc?a te I - tankt i . Per1.u d l i n g x t k a n
b a h w a b a h a n t e l , a j a r 5.f.u h a r u s b e r k a i . t a n e e n g a n sass--
ran bs1.a ja;- i i rnc im b a n s a s a r a n be3.a j a r k h c . i ~ . ~ . l s . H a l . in: i .
s e m u a ha r t . r s t e r c a r m i n dal.am kegi.atan h a 7 . a j a r meng-
a j a r d a s e n - mahasi.swa. M e t a h msngajar y a n g d a p a t .
d: i .gt .rnakan dapa t dj.pi7.j. h d a r i metorfa ceramah, Irfr'.sku.-
s:i. , demons-t rac.i , prakt . i .k t~rn , ~ s b ? ~ ? r v a ~ , i , k a r y a h ~ i . c . ; r t a ,
.s.i.rni.]l.asi. drn j5.ka p e r l c ~ d i . k a r n b i n a s i . k a n I %..impw:r'.
t.5 ga m?.t..nda.
4 ) Medi a , harus d.i.p-i. l i .h se.;kra-i. d s n g a n k r j . te.r i .3 kar:ac:nk-
an d e n g a r s b a h a n he>.;? j a r d;.*n k e . t e r s s d j . a ; % n mr.di.a ..
S ) T t ~ g a s / l . ~ t . i . P i ~ r ~ , m;-?r~tp;.,k2t? t.k~g.35 at.;);:^ l A . h a yang
ksarcrs rJ: i .kr .r . jakan r n . agar s;is;\r.a:> b?l.ajwr.
~ .F? ;cA: : ,A .~ . . D-i samp:i ng 5:kti kcgi.at;~t*i ;i.n.i. i ~ n - t . u k rnengtlku r
.t:i.ngka.t. pern,?haman d a n apl:i kasi Izoriswp yzng h a r t s s a j a
CA j. k:) F! t" i, k~ 2. C'\ d % 1. a lii p 2 r 'k, F? ri\ t 1 3 TI .i. '?. I i ,.
6 ) Ilrripan ha1 :i k , mer.t.tp;ikai? cr.;ah..r \ ~ n ' t : u k rn~.ngc..t:al.~i.r - ; t i r?g-
k a t . ~ r e r i g t r ~ ~ a ~ n b;ik.?ri b 3 1 . a j ; i r .. S a c r r ~ r s g r n % h a ? : i . ~ k ~ ~ R ~ . A \ J
?.~..k.eI.c~mpok rri;llia?.:i.sw,? yyng c;t..rdah rnP.ngt.la~~.i. , d i i. r inkan
1 a n j ( ~ P . k e k:~ah;in k ) ~ ; ) . l . % j a r k t l ? r i .k~r t - .nya , Te tap i k a l . a : ~
be'1t.1m t.erkt.1asa-i. kernha1.i. menger. j a k a n 't.t.~g;\l;/l a . t . i h ; t n ,
b;.;hk;rn j i k~ p e r l . 1 1 h;?r.i~?; r rmengt~lang K R M kerr;bal.;i .. UmpAn
ka3.i. k t.err,ebt.r.t dapa-t d:i.I.;ik~.rkan s i r j,nd:i vi.dcra1.
7) Sumher Bahan Rela ja r , adal.ah b a h a n apa yang secara
nyata akan d i .pe?a ja r i r n a h ~ ~ i s w a . Rahan b e l a j a r I n i
adalah b a h a n yang h a r u s d i.kaca/d-i:tel.a;tk/ d:i. jadi. kar7
ah je,k/sc.t:~kI.nc~,!prase.c; yzng har-trs dIpe1.a jar:i. atat!
di .abrorvasi. . Sebai. knya bahan he1.a j a r 5 . n i cJ.i.su~..;t) rs
clalarn karangk;., yAng perl.11 d.i bar<. d.--,gi.ng.
A ) Al .akasi wak.tr,u adal.ah perk:?, raan wakt:.u y a n g d.1:..pr,r1.~.1k:ar1
u n t i ~ k sa.t.11 sasaran W1.a j a r itmarti yang d.i jabarkan
men jad i . 3 s . . d 5 sas3r.ai; bsl.~jar khct5t.is.;.
Bahan Ru jukan
Arh:i. , St . ?ant.. i. .. (193r;) : "T:~ga%-t..t.~g,qs Gu ri.1 Sr.ko?.ah Dasa ;. " . M~k%l.ah dis?mpri:i. k;ln c?;.,l.ar;i Sern ina r P r o f . i . l K?penrl:I.d-i. k.an Pend.i.cli. kar? Rasar d-i. I K I P Padang ..
A ~ s y a r , Mi?hd.. dan Nurkain.. (1.93Cj). Per~c~~rnt?.3nc;~~~~1_ Xnova5,i. - -. Kiiri.kcllorn.. - ---- - -. PIZTK Di.t.jen Di.kt.j. (da7.am proses penerbi. tan)
I-!~.ICJO~O, Herman. ( 1.979) . Pisncli?iiibanc:,a_n_ K ~ I r i k t ~ l urn &;fLen1r,t.ii k a a l a n y a - I . : r IJsaha Nawional . .
1-eriggang, Zai .n!~ddi .n HR. (1 900)- " P~.r-tyus~rnan Si labt rs clan Sa t t~an Acara Farki~l. i .al.~an (SAP) " .. t.l.akal.ak t..!n.tt.rk Fa.r'te.- rr.lr.t;.,n Bi.dar?g Ak2dem:i.k IKIP P a d ~ n g .
N i i r . ' t a i .n .. ( 1.990) .. "?iaticr;lh M(?t..fel. Pengembangan Satt .~an f2c:ar.a P k 1 1 : i h r . M;\k%l.xh d-i.s;imp;~ik;in c f ~ 1 an1 penaP.ar;ir? Pernan-k.apan SICS p;ii?a dasen-dnsen MnPFRTTS W i 1 ayah X
. ) ( 1.9 7 6 ) - pez~~,~j.-d,-%g. ?:.c;?+r~$~~m~~k-~~- py:k&+r.rj- K>t~~-;i..~k!J-hij: !'l?t:rt$?, ~-~~,g~-;i.aar- g . F-v.3 1. LJ 33 i. ntg,;l ~! 5: I rnti:?.r- .. K a r y a 1 l a pr,rl;.? 5 . i. a I..a.t.i tjan DnrnocjraF i , I.. einkr"rg;i De;nograf.i. 4F-!IT .T?tkar.t-.,T..
, (1.3B1.) .. "P~nj/~~?.~. ln;. ,n S:i l abi15 Ma.P.a K111.i.ak'i" . M~k*l.;:h d:i.sarnpai. k a n Pen;i.t;.. ran Pemhi. n a a n Tenaga Penga ja r. P r.ograrn PGSFj 0 . - - T T 4.i. R[~k.i.t..t.F.r:g~i. d ~ n S o l n k .
" Fer .z - t \ .~ ran Pern~? r.:i nti?l> Repiih1.i k Tndane :< i a Nornor 27 T;iht.tn 1.930 ?.en kang P e n d l cA:i.Czzn Ft-asekol.; l ,h1' - b n g g a l . 10 Jtt 1.i 1.930.