Consejería de Educación, Cultura y Deporte de la Junta de Andalucía Imprime

6

Transcript of Consejería de Educación, Cultura y Deporte de la Junta de Andalucía Imprime

Cré

dito

sCon

seje

ro d

e Ed

ucac

ión,

Cul

tura

y D

epor

te L

ucia

no A

lons

o A

lons

oVic

econ

seje

ra d

e Ed

ucac

ión,

Cul

tura

y D

epor

te M

onts

erra

t Rey

es C

illez

aSec

reta

ria

Gen

eral

de

Cul

tura

Mar

ía d

el M

ar A

lfar

o G

arcí

aJe

fa d

e Ser

vici

o de

Inv

esti

gaci

ón y

Dif

usió

n S

andr

a Rod

rígu

ez d

e G

uzm

ánD

irec

tor

del C

onju

nto

de D

ólm

enes

de

Ant

eque

ra B

arto

lom

é Rui

z G

onzá

lez

Coo

rdin

aci

ón d

el C

ongr

eso

Com

isar

io d

el C

ongr

eso

Bar

tolo

Rui

z G

onzá

lez

(Dir

ecto

r de

l Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

)Coo

rdin

ació

n de

l Con

gres

o M

aría

del

Car

men

And

újar

Gal

lego

(A

yuda

nte

del P

atri

mon

io H

istó

rico

. Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

) V

icto

ria

Euge

nia

Pére

z N

ebre

da (

Cen

tro

de D

ocum

enta

ción

y B

iblio

teca

Vir

tual

de

la P

rehi

stor

ia d

e A

ndal

ucía

Ant

onio

Arr

i-ba

s. C

onju

nto

Arq

ueol

ógic

o D

ólm

enes

de

Ant

eque

ra)

Mig

uel Á

ngel

Che

ca T

orre

s (A

dmin

istr

ació

n. C

onju

nto

Arq

ueol

ógic

o D

ólm

enes

de

Ant

eque

ra)

Pres

iden

cia

Edu

ardo

Gar

cía

Alf

onso

(D

eleg

ació

n Te

rrit

oria

l de

Educ

ació

n, C

ultu

ra y

Dep

orte

, Mál

aga)

Vol

calía

s G

onza

lo A

rand

a Ji

mén

ez (

Uni

vers

idad

de

Gra

nada

) A

na D

elga

do H

ervá

s (U

nive

rsit

at P

ompe

u Fa

bra,

Bar

celo

na)

Leo

nard

o G

arcí

a San

juán

(U

nive

rsid

ad d

e Sev

illa)

Ant

onio

Mor

gado

Rod

rígu

ez (

Uni

vers

idad

de

Gra

nada

) A

na N

avar

ro O

rteg

a (M

useo

Arq

ueol

ógic

o de

Sev

illa)

) C

arm

en R

ueda

Gal

án (

Cen

tro

And

aluz

de

Arq

ueol

ogía

Ibé

rica

– U

nive

rsid

ad d

e Ja

én)

Sec

reta

ría

Ros

a En

ríqu

ez A

rcas

(Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

)

Com

ité

Org

ani

zado

r

Pres

iden

cia

Bar

tolo

Rui

z G

onzá

lez

(Dir

ecto

r de

l Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

)Voc

alía

s M

aría

del

Car

men

And

újar

Gal

lego

(Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

) F

ranc

isco

Con

trer

as C

orté

s (U

nive

rsid

ad d

e G

rana

da)

Ros

a En

ríqu

ez A

rcas

(Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

) E

va G

onzá

lez

Lezc

ano

(Age

ncia

And

aluz

a de

Ins

titu

cion

es C

ultu

rale

s) V

icto

ria

Euge

nia

Pére

z N

ebre

da (

Con

junt

o A

rque

ológ

ico

Dól

men

es d

e A

nteq

uera

) M

anue

la P

liego

Sán

chez

(A

genc

ia A

ndal

uza

de Ins

titu

cion

es C

ultu

rale

s) M

aría

Jos

é Rod

rígu

ez B

isqu

ert

(Age

ncia

And

aluz

a de

Ins

titu

cion

es C

ultu

rale

s) M

arga

rita

Sán

chez

Rom

ero

(Uni

vers

idad

de

Gra

nada

) A

uror

a Vill

alob

os G

ómez

(In

stit

uto

And

aluz

del

Pat

rim

onio

His

tóri

co)

Sec

reta

ría

Mig

uel Á

ngel

Che

ca T

orre

s (C

onju

nto

Arq

ueol

ógic

o D

ólm

enes

de

Ant

eque

ra)

Edit

a C

onse

jería

de E

duca

ción

, Cul

tura

y D

epor

te

de la

Jun

ta d

e A

ndal

ucía

Impr

ime:

Gan

dulf

o Im

pres

ores

, S.L

.D

epós

ito

lega

l: S

E-1

76

6-2

01

4.

I.S.B

.N.

97

48

-84

-99

59

-16

7-4

.Sev

illa

20

14

EN C

ON

TEXTO

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

11

B

arto

lom

é Rui

z G

onzá

lez

INTR

OD

UCCIÓ

N .

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

15

Ed

uard

o G

arcí

a A

lfon

so

CO

NFE

REN

CIA

IN

AU

GU

RA

L ¿E

stad

os e

n la

Pre

hist

oria

del

sur

pen

insu

lar?

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..... 2

1

Ant

onio

Gilm

an G

uillé

n

PRIM

ERA

MES

A. A

RQ

UEO

LOG

ÍAS D

EL C

ON

TACTO

. N

UEV

OS M

OD

ELO

S E

XPL

ICAT

IVO

S Y

MET

OD

OLO

GÍA

S ..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

..... 3

7

Pres

iden

cia:

Ant

onio

Gilm

an G

uillé

n

Apl

icac

ione

s de

las

técn

icas

pal

eoge

nóm

icas

a la

rec

onst

rucc

ión

del p

asad

o ...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

... 3

9

Car

les

Lalu

eza-

Fox

La p

erdu

raci

ón d

e lo

s úl

tim

os n

eand

erta

les

en la

Pen

ínsu

la Ibé

rica

y s

u in

terr

elac

ión

con

los

hu

man

os a

nató

mic

amen

te m

oder

nos

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

. 4

9

Javi

er B

aena

Pre

ysle

r

Dif

usió

n o

inno

vaci

ón t

ecno

lógi

ca: l

os in

icio

s de

la m

etal

urgi

a en

la P

enín

sula

Ibé

rica

....

......

......

......

......

......

......

. 6

5

Igna

cio

Mon

tero

Rui

z y

Mer

cede

s M

urill

o-B

arro

so

Mod

elan

do la

mov

ilida

d y

el m

ovim

ient

o a

trav

és d

e lo

s SIG

. Est

udio

s de

Cas

o en

la P

rehi

stor

ia

Rec

ient

e de

Sie

rra

Mor

ena

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.. 7

7

Patr

icia

Mur

riet

a-Fl

ores

, Leo

nard

o G

arcí

a San

juán

y D

avid

Whe

atle

y

SEG

UN

DA

MES

A. C

IRCU

LACIÓ

N, O

BJE

TOS Y

TER

RIT

ORIO

S .

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.. 9

5

Pres

iden

cia:

Dim

as M

artín

Soc

as

La p

rim

era

ocup

ació

n de

l con

tine

nte

euro

peo

y lo

s m

ovim

ient

os p

obla

cion

ales

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

.. 9

9

Rob

ert

Sal

a Ram

os e

Isi

dro

Toro

Moy

ano

La m

ovili

dad

de la

s po

blac

ione

s de

la E

dad

del C

obre

en

el S

uroe

ste

de E

spañ

a a

trav

és d

e

los

anál

isis

de

isót

opos

est

able

s de

87Sr/

86Sr

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

... 1

11

M

arta

Día

z-Zo

rita

Bon

illa,

Ann

a J.

Wat

erm

an y

Dav

id W

. Pea

te

Obj

etos

de

síle

x, m

arca

dore

s lit

ológ

icos

de

la c

ircu

laci

ón. G

eoar

queo

logí

a de

la p

rodu

cció

n la

min

ar

espe

cial

izad

a de

l sur

de

Iber

ia (

c. V

I-V

mil.

cal

. BP)

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

12

1

Ant

onio

Mor

gado

y J

osé

Ant

onio

Loz

ano

El B

ronc

e Fi

nal e

n el

Sur

oest

e y

sus

rela

cion

es c

on e

l mun

do m

edit

errá

neo

(s

iglo

XIII

-VIII

AN

E) ....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.. 1

37

Fr

anci

sco

Góm

ez T

osca

no

Prod

ucci

ón y

dis

trib

ució

n de

la p

lata

en

la s

ocie

dad

argá

rica

y e

n lo

s as

enta

mie

ntos

or

ient

aliz

ante

s. U

na a

prox

imac

ión

desd

e el

aná

lisis

de

los

isót

opos

de

plom

o ...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

. 1

59

M

erce

des

Mur

illo-

Bar

roso

e Ign

acio

Mon

tero

Rui

z

TERCER

A M

ESA

. LA

CO

OPE

RACIÓ

N: I

NSTR

UM

ENTO

DE

LAS P

OLÍ

TICA

S C

ULT

URA

LES ..

......

......

......

......

......

......

......

..... 1

79

Pr

esid

enci

a: A

na N

avar

ro O

rteg

a

La c

oope

raci

ón c

omo

inst

rum

ento

par

a la

dif

usió

n y

pues

ta e

n va

lor

del p

atri

mon

io c

ultu

ral e

n el

co

ntex

to e

urom

edit

errá

neo

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

18

3

Pila

r Ta

ssar

a A

ndra

de

in

vest

igac

ión

en t

odas

las

área

s de

la c

ienc

ia ..

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

20

1

Pila

r Ló

pez

El p

rogr

ama

de a

yuda

s a

proy

ecto

s ar

queo

lógi

cos

en e

l ext

erio

r ...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

20

9

Con

cepc

ión

Mar

tín

Mor

ales

Índi

ce

Esta

pub

licac

ión

se e

ncue

ntra

baj

o un

a Li

cenc

ia C

reat

ive

Com

mon

s Rec

onoc

imie

nto

3.0

Esp

aña

(atr

ibuc

ión,

no

com

erci

al y

sin

der

ivad

as),

la m

ism

a fo

rma

se p

odría

dist

ribu

ir o

exh

ibir

si s

e m

uest

ran

en lo

s cr

édit

os s

u po

rced

enci

a.

Si d

ecid

es im

prim

ir e

sta

publ

icac

ión,

haz

lo e

n un

a so

la t

inta

y p

or la

s do

s ca

ras

del p

apel

. De

esa

form

a es

tás

ahor

rand

o pa

pel y

tin

ta.

publica

ciones

sost

enib

les

44

14

40M

ovilid

ad, c

onta

cto y

cam

bio

. II C

ongr

eso

de P

rehi

stor

ia d

e A

ndalu

cía

MO

NTE

RO

RU

IZ, I

. (1

99

4):

El ori

gen d

e la m

eta

lurg

ia e

n e

l su

dest

e d

e la P

enín

sula

Ibéri

ca, A

lmer

ía.

MO

NTE

RO

RU

IZ, I

., RO

VIR

A L

LOREN

S, S

. y G

ÓM

EZ -

RA

MO

S, P

. (1

99

5):

“Pla

ta a

rgár

ica”

, Bole

tín d

e la A

soci

aci

ón E

spañola

de

Am

igos

de la A

rqueolo

gía

, 35

, pp.

97

-10

6.

MO

REN

O O

NO

RAT

O, A

., CO

NTR

ERA

S C

ORTÉ

S, F.

, REN

ZI, M

., RO

VIR

A L

LOREN

S, S. y

CO

RTÉ

S S

AN

TIAG

O, H

. (2

01

0):

“Est

udio

Enci

na, J

aén)

”, Tra

bajo

s de P

rehis

tori

a, 6

7, p

p. 3

05

-32

2.

PATT

ERSO

N, C

. C. (

19

71

): “N

ativ

e co

pper

, silv

er a

nd g

old

acce

ssib

le t

o ea

rly

met

allu

rgis

ts”,

Am

eri

can A

ntiquity, 3

6 (

3),

pp.

28

6-3

21

.

PÉREZ

MACÍA

S, J

. A. y

FRÍA

S, C

. (1

98

9):

“La

necr

ópol

is d

e ci

stas

de

La P

arri

ta (

Ner

va, H

uelv

a) y

los

inic

ios

de la

met

alur

gia

de la

pla

ta e

n la

s m

inas

de

Río

Tin

to”,

Cuadern

os

del Suro

est

e, 1

, 11

-21

.

PÉREZ

MACÍA

S, J

. A. (

19

96

): M

eta

lurg

ia e

xtra

ctiv

a p

rerr

om

ana e

n H

uelv

a, H

uelv

a.

PERN

ICK

A, E.

(1

98

7):

“Erz

lage

rstä

tten

in

der

Ägä

is u

nd i

hre

Aus

beut

ung

im A

lter

tum

. Geo

chem

isch

e U

nter

such

unge

n zu

r H

erku

nfts

best

imm

ung

arch

äolo

gisc

her

Met

allo

bjek

te”,

Jahrb

uch

des

Röm

isch

-Germ

anis

chen Z

entr

alm

use

um

s M

ain

z, 3

4,

pp. 6

07

-71

4.

Jahrb

uch

des

Röm

isch

-Germ

anis

chen

Zentr

alm

use

um

s, 3

7, p

p. 2

1-1

29

.

POZO

, M.,

MED

INA

, J. A

. y C

ASA

S, J

. (2

00

4):

“Car

acte

riza

ción

min

eral

ógic

a de

cue

ntas

de

ajua

r pr

oced

ente

s de

tre

s tu

mba

s de

Fue

nte

Ála

mo”

, Madri

der

Mitte

ilungen, 4

5, p

p. 1

08

-13

1.

PRAG

, K. (

19

78

): “S

ilver

in t

he L

evan

t in

the

Fou

rth

Mill

enni

um B

C”,

en R

. Moo

rey

(ed.

), A

rchaeolo

gy in t

he L

evant. E

ssays

for

Kath

leen K

enyo

n, A

ris

and

Phill

ips,

War

min

ster

, pp.

36

-45

.

PRIM

AS, M

. (1

99

5):

“Gol

d an

d si

lver

dur

ing

the

3rd

mill

. cal

. BC”,

en G

. Mor

tean

i and

J. P

. Nor

thov

er (

eds.

), Pre

his

tori

c G

old

in E

uro

pe, D

ordr

echt

, Bos

ton

and

Lond

on, p

p. 7

7-9

3

PRIM

AS, M

. (1

99

6):

“Frü

hes

Silb

er“,

en T

. Kov

ács

(ed.

), Stu

die

n z

ur

Meta

llin

dust

rie im

Karp

ate

nbeck

en u

nd d

en b

enach

bart

en

Regio

nen, B

udap

est,

pp. 5

5-5

8.

REN

FREW

, C.

(19

67

): “C

ycla

dic

Met

allu

rgy

and

the

Aeg

ean

Earl

y B

ronz

e A

ge”,

Am

eri

can J

ourn

al

of

Arc

haeolo

gy,

71

, pp

. 1

-20

.

REN

ZI, M

., M

ON

TERO

-RU

IZ, I

. y B

OD

E, M

. (2

00

9):

“Non

-fer

rous

met

allu

rgy

from

the

Pho

enic

ian

site

of

La F

onte

ta (

Alic

ante

, Spa

in):

a st

udy

of p

rove

nanc

e”. J

ourn

al of

Arc

haeolo

gic

al Sci

ence

,36

(1

1),

pp. 2

58

4-2

59

6.

Cuadern

o

de C

am

po, p

p. 3

0-6

9.

SA

NTO

S Z

ALD

UEG

UI,

J.F.

, G

ARCÍA

DE

MA

DIN

AB

EITI

A, S. G

IL I

BA

RG

UCH

I, J.

I. y

PALE

RO

, F.

(2

00

4):

“A l

ead

isto

pe d

atab

ase:

sout

heas

tern

Ibe

ria”

, Arc

haeom

etr

y, 4

6 (

4),

pp. 6

25

-63

4.

SIR

ET, H

. y L

. (1

89

0):

Las

pri

mera

s edades

del m

eta

l en e

l Sudest

e d

e E

spaña. B

arce

lona

.

STO

S-G

ALE

, S.,

HU

NT

ORTI

Z, M

. y G

ALE

, N. (

19

99

): “A

nális

is e

lem

enta

l y d

e is

ótop

os d

e pl

omo

de o

bjet

os m

etál

icos

de

los

sond

eos

de G

atas

”, en

P. C

astr

o et

al.,

(ed

s.),

Pro

yect

o G

ata

s 2

: La d

inam

ica a

rqueoeco

lógic

a d

e la o

cupaci

ón p

rehis

tóri

ca

Mem

oria

de

la J

unta

de

And

aluc

ía, S

evill

a, p

p. 3

47

-36

1

TORN

OS,

F. y

CH

IARA

DIA

, M

. (2

00

4):

“Plu

mbo

tect

onic

evo

luti

on o

f th

e O

ssa

Mor

ena

Zone

, Ib

eria

n Pe

nins

ula:

tra

cing

the

Eco

nom

ic G

eolo

gy, 9

9, p

p. 9

65

–98

5.

TYLE

CO

TE, R

. F. (

19

87

): The E

arl

y H

isto

ry o

f M

eta

llurg

y in E

uro

pe,

VA

LERO

, I.

(19

07

): “M

iner

ales

Esp

añol

es d

e la

Col

ecci

ón d

el C

oleg

io d

el S

alva

dor”

, B

ole

tín d

e l

a S

oci

edad A

ragonesa

de

Cie

nci

as

Natu

rale

s, 7

, pp.

62

-85

.

WAG

NER

, G. A

. y W

EISG

ERB

ER, G

. (ed

s) (

19

85

): Silber, B

lei und G

old

auf

Sif

nos,

prä

his

tori

sche u

nd a

ntike

Meta

llpro

dukt

ion,

Der

Ans

chni

tt, B

eihe

ft 3

, Boc

hum

.

Car

los

Goz

albe

s Cra

viot

o*, H

elen

a G

ozal

bes

Gar

cía*

* E

nriq

ue G

ozal

bes

Cra

viot

o***

Un

nuev

o sa

ntua

rio

prer

rom

ano

en

el P

arq

ue d

e

los

Alc

orno

cale

s: e

l Cer

ro d

e Cast

illej

os

* D

epar

tam

ento

de

Did

ácti

ca d

e la

s Cie

ncia

s Soc

iale

s, U

nive

rsid

ad d

e M

álag

a. c

agoz

albe

s@ho

tmai

l.com

** B

ecar

ia, D

epar

tam

ento

de

His

tori

a A

ntig

ua, U

nive

rsid

ad d

e G

rana

da. h

elen

agog

a@ho

tmai

l.com

***

Prof

esor

Tit

ular

, Uni

vers

idad

de

Cas

tilla

-La

Man

cha.

Enr

ique

.Goz

albe

s@uc

lm.e

s

Res

um

en

Pres

enta

mos

en

esta

apo

rtac

ión

un c

urio

so s

itio

arq

ueol

ógic

o qu

e se

enc

uent

ra e

n el

int

erio

r de

l Pa

rque

de

met

ros

de p

erím

etro

, y

mur

os d

e do

s m

etro

s y

med

io d

e an

cho,

con

bas

tion

es. En

el

exte

rior

del

mis

mo

se e

n-cu

entr

a un

a ro

ca c

on la

rep

rese

ntac

ión

de u

n bu

itre

, gra

bado

con

hie

rro,

sob

re u

na t

orre

, así

com

o un

san

tuar

io d

e ca

zole

tas.

Se

trat

a de

un

conj

unto

que

per

tene

ce a

un

ambi

ente

sim

ilar

al e

xcav

ado

últi

mam

ente

en

Los

Cas

tille

jos

de A

lcor

rín

(Man

ilva)

.

Pala

bras

clave

:

Intr

oducc

ión

-ci

ente

men

te c

onoc

ida

(Par

que

Nat

ural

dec

lara

do c

omo

tal

por

el P

arla

men

to d

e A

ndal

ucía

en

el a

ño 1

98

9).

Pero

ad

emás

el pr

opio

Par

que

es u

n de

pósi

to d

e un

a im

port

ante

can

tida

d de

sit

ios

arqu

eoló

gico

s, m

uy m

al c

onoc

idos

.

una

capa

veg

etal

en

cont

inua

for

mac

ión

y de

scom

posi

ción

que

im

pide

obs

erva

r lo

s po

sibl

es r

esto

s ce

rám

icos

o

send

eros

o c

orta

fueg

os. N

atur

alm

ente

los

ves

tigi

os s

on e

n su

may

oría

de

pequ

eños

ase

ntam

ient

os p

rerr

oman

os,

que

en a

lgun

os c

asos

pud

iero

n pe

rdur

ar e

n ex

plot

ació

n de

l sa

ltus

(gan

ader

ía y

mad

era)

en

plen

a ép

oca

rom

ana.

En

tre

esto

s as

enta

mie

ntos

vam

os a

des

taca

r el

que

pre

sent

arem

os e

n el

tra

bajo

, a p

arti

r de

la

exis

tenc

ia d

e un

sa

ntua

rio

prer

rom

ano.

Loca

liza

ción

El l

ugar

se

encu

entr

a en

el

Parq

ue d

e lo

s A

lcor

noca

les,

en

la z

ona

occi

dent

al d

el t

érm

ino

de C

orte

s de

la

Fron

tera

, en

un t

erri

tori

o de

col

inas

de

altu

ra m

edia

, atr

aves

ada

de f

orm

a in

term

iten

te p

or p

rofu

ndos

bar

ranc

os.

En l

a ac

tual

idad

es

un t

erre

no d

e de

hesa

. La

refe

renc

ia m

ás c

onoc

ida

en l

as c

erca

nías

es

el P

eñón

del

Ber

ruec

o,

que

hast

a ha

ce a

lgun

os a

ños

acog

ía u

na c

olon

ia d

e bu

itre

s. E

l ce

rro

reci

be e

l no

mbr

e de

“Cas

tille

jos”

en

el p

lano

1

:50

.00

0 d

el IG

N.

Alt

ura:

83

7-8

45

met

ros

(Fig

. 1).

Figu

ra 1

Loc

aliz

ació

n de

l san

tuar

io y

del

rec

into

44

34

42M

ovilid

ad, c

onta

cto y

cam

bio

. II C

ongr

eso

de P

rehi

stor

ia d

e A

ndalu

cía

Un

nuev

o sa

ntua

rio

prer

rom

ano

en

el P

arq

ue d

e lo

s A

lcor

noca

les:

el C

erro

de

Cast

illej

os

Ele

men

to 1

: buit

re t

all

ado

En la

par

te m

ás e

leva

da d

e la

dob

le m

eset

a de

l

zona

que

brad

a de

la

mis

ma

(con

una

inc

linac

ión

de

ave

sobr

e un

a to

rre.

Con

per

spec

tiva

fro

ntal

el

ave

asem

eja

clar

amen

te l

a fo

rma

de u

n bu

itre

, fr

onta

l ex

cept

o la

cab

eza

que

está

gir

ada.

Las

dim

ensi

ones

- -m

etría,

con

una

pue

rta

con

arco

de

med

io p

unto

. La

pa

ta d

erec

ha d

e es

te a

ve, q

ue in

terp

reta

mos

com

o un

bu

itre

por

el

larg

o cu

ello

, tie

ne c

inco

gru

esas

gar

ras.

La

téc

nica

de

grab

ado

es e

l re

piqu

etea

do,

con

toda

pr

obab

ilida

d ef

ectu

ado

med

iant

e hi

erro

. Pes

e a

todo

se

det

ecta

la

exis

tenc

ia d

e to

sque

dad

en e

l tr

abaj

o re

aliz

ado.

En u

n te

rren

o m

ás p

uram

ente

esp

ecul

ativ

o, a

un

os 3

0 m

etro

s ha

cia

el s

ur d

e es

ta r

oca

se e

ncue

n- -da

, de

form

a na

tura

l si

n du

da, p

ero

que

pres

enta

un

rebo

rde

trab

ajad

o. R

esul

ta t

enta

dor

el r

elac

iona

r es

ta

roca

con

una

pos

ible

pla

tafo

rma

en a

lto

para

la

co-

loca

ción

de

cadá

vere

s ex

pues

tos

para

ser

dev

orad

os

por

los

buit

res.

En

cual

quie

r ca

so,

la r

efer

enci

a qu

e te

nem

os a

l re

spec

to d

el p

oeta

Sili

o It

alic

o (P

un.

III,

sino

un

gené

rico

poé

tico

, y q

uizá

s se

ha

podi

do e

xa-

gera

r su

alc

ance

, pu

esto

que

con

side

ra e

n re

alid

ad

que

es e

ntre

los

guer

rero

s m

uert

os e

n co

mba

te c

uand

o no

deb

e pr

oduc

irse

la in

cine

raci

ón, s

ino

que

llega

n di

rect

os

al c

ielo

, jun

to a

los

dios

es, s

i su

cuer

po e

xten

dido

es

devo

rado

por

los

buit

res.

Y s

i lo

aplic

a a

los

celt

íber

os, E

liano

(A

nim

. X, 2

2)

circ

unsc

ribe

est

e he

cho

a lo

s va

cceo

s y

seña

la q

ue e

n ef

ecto

era

n lo

s qu

e pe

rdía

n la

vid

a en

la g

uerr

a lo

s qu

e en

treg

aban

a lo

s bu

itre

s, y

a qu

e co

nsid

erab

an a

ést

os u

n an

imal

sag

rado

(Fi

gs. 2

-3).

Ele

men

to 2

: santu

ari

o d

e ca

zole

tas

Hay

tam

bién

una

ser

ie d

e lín

eas

que

enm

arca

n a

mod

o de

cen

efas

, en

un t

ipo

de d

ecor

ació

n qu

e ap

arec

e en

las

ce

rám

icas

del

per

iodo

ori

enta

lizan

te.

En l

a zo

na o

este

hay

dos

cub

etas

más

peq

ueña

s, d

e un

os 5

0 x

40

cm

sin

que

se

apre

cien

en

ella

s ca

nale

s de

des

agüe

.

anim

ales

. Los

san

tuar

ios

de c

azol

etas

con

stit

uyen

un

elem

ento

muy

ext

endi

do, p

ero

que

hast

a ha

ce b

ien

poco

se

han

vinc

ulad

o de

una

for

ma

excl

usiv

a a

la r

elig

iosi

dad

celt

íber

a. S

in e

mba

rgo,

com

o en

el c

aso

de la

rep

rese

ntac

ión

sent

ido,

la

línea

dif

usa

entr

e el

mun

do c

ultu

ral ib

éric

o y

el m

undo

cul

tura

l ce

ltib

éric

o, c

on s

us c

arac

teríst

icas

rel

i-gi

osas

, par

ece

desp

laza

rse

de u

na f

orm

a co

ntun

dent

e, a

dopt

ando

en

dete

rmin

adas

zon

as f

órm

ulas

arc

aica

s aj

enas

al

mun

do ib

éric

o, y

muc

ho m

ás p

ropi

as d

el c

elti

béri

co.

Las

cazo

leta

s ta

llada

s en

la

roca

, tan

to las

que

pre

sent

an u

n de

sagü

e pa

ra los

líq

uido

s, c

omo

las

que

no lo

tien

en, s

uele

n as

ocia

rse

a de

term

inad

as n

ecró

polis

de

tum

bas

talla

das

en r

oca

en d

iver

sos

luga

res

de A

ndal

ucía

pr

óxim

os a

l est

rech

o de

Gib

ralt

ar, s

upon

iend

o qu

e er

an lo

s lu

gare

s en

don

de s

e co

loca

ban

las

vísc

eras

del

dif

unto

, o

bien

se

real

izab

an l

as ú

ltim

as l

ibac

ione

s. E

n re

alid

ad, la

exi

sten

cia

de c

anal

es d

e dr

enaj

e en

alg

unas

de

ella

s,

pare

cen

mos

trar

nos

la p

rim

era

func

ión,

por

tan

to e

lem

ento

s fu

ncio

nale

s pa

ra l

os r

itos

mor

tuor

ios,

aun

que

com

o ve

rem

os p

arec

e m

ás p

laus

ible

otr

a in

terp

reta

ción

.

ha a

plic

ado

una

func

ión

no e

stri

ctam

ente

rel

acio

nada

con

los

cult

os, c

omo

pued

e se

r la

rec

ogid

a de

l vin

o o

bien

(las

m

ás p

eque

ñas)

, dep

ósit

os d

e fu

ndic

ión

de m

etal

es. L

as q

ue a

quí e

xpon

emos

es

evid

ente

que

no

tení

an n

ingu

na d

e es

tas

func

ione

s. F

inal

men

te, t

ambi

én s

e ha

sup

uest

o pa

ra la

s ca

zole

tas

una

func

ión

de m

arca

r el

ter

rito

rio.

Apa

re-

cen

cazo

leta

s ju

nto

a as

ient

os t

alla

dos

en lu

gare

s qu

e se

han

con

side

rado

com

o sa

ntua

rios

vet

ones

, tal

es c

omo

la

Sill

a de

Fel

ipe

II, C

anto

Cas

trej

ón y

Bue

ndía

y o

tros

muc

hos

(Fab

ián

Gar

cía,

20

09

).

Otr

as “

cazo

leta

s” r

ealiz

adas

en

la p

ura

vert

ical

idad

de

algu

nas

pare

des

roco

sas

tuvi

eron

que

ten

er o

tra

fun-

ción

dif

eren

te a

tod

as la

s ap

unta

das,

pro

babl

emen

te s

ervi

rían

com

o ni

chos

en

dond

e se

ubi

caba

n ob

jeto

s re

laci

o-na

dos

con

el c

ulto

, tal

com

o oc

urre

por

eje

mpl

o en

el s

antu

ario

-nec

rópo

lis d

e Cas

tro

en S

alam

anca

(B

enit

o de

l Rey

en e

l tér

min

o de

Tar

ifa

(Bar

berá

, 19

98

). En

el c

aso

de n

uest

ro e

stud

io, l

a ca

zole

ta c

entr

al c

on s

u ca

nal d

e de

sagü

e,

Las

cene

fas

con

línea

s in

clin

adas

deb

en t

ener

un

cará

cter

sim

bólic

o-re

ligio

so, s

in q

ue s

epam

os in

terp

reta

rlas

. N

o es

ést

e un

mot

ivo

cono

cido

en

los

petr

oglif

os, a

pes

ar d

e qu

e so

n re

lati

vam

ente

fre

cuen

tes

las

com

posi

cion

es

geom

étri

cas

o en

zig

-zag

, sie

ndo

las

mas

pró

xim

as la

s de

las

gale

rías

de

los

dólm

enes

de

El G

asto

r y

La G

igan

ta e

n Ron

da (

Bue

no y

Bal

bín,

19

97

). Es

tos

petr

oglif

os n

o cr

eem

os q

ue c

onst

ituy

an u

n le

ngua

je, p

ero

si u

n de

term

inad

o có

digo

. En o

casi

ones

los

pet

rogl

ifos

tie

nen

la f

unci

ón d

e se

ñala

r el

dom

inio

sob

re e

l te

rrit

orio

. No

desc

arta

mos

to-

talm

ente

est

a fu

nció

n. R

esul

ta c

urio

sa, l

a al

inea

ción

de

la n

ecró

polis

dol

mén

ica

del

Peñó

n de

l B

erru

eco,

con

est

e sa

ntua

rio,

con

el re

cint

o ce

rcan

o, c

on las

nec

rópo

lis d

olm

énic

as in

édit

as d

el p

uert

o de

la

Cor

chue

la, d

el p

uert

o de

la

Enc

ina

y co

n el

rec

into

del

Cer

ro d

el C

asti

llo. S

i lo

s un

imos

a l

os r

ecin

tos

tam

bién

iné

dito

s de

El

Paso

y a

l de

l pu

erto

de

Gal

iz, y

a al

go m

ás a

leja

dos

y la

tera

les

a la

lín

ea a

nter

iorm

ente

mar

cada

, vem

os u

na c

once

ntra

ción

de

pode

r qu

e re

sult

a ex

trañ

a.

Por

tant

o, n

o no

s en

cont

ram

os a

nte

el c

aso

de u

n sa

ntua

rio

aisl

ado,

sin

o qu

e el

mis

mo

debi

ó de

ten

er u

na

vinc

ulac

ión

dire

cta

con

la c

omun

idad

y c

on e

l po

der

polít

ico

en u

n te

rrit

orio

rel

ativ

amen

te e

xten

so. E

s ci

erto

que

al

no

habe

rse

real

izad

o ha

sta

ahor

a ex

cava

cion

es e

n ni

ngun

o de

los

rec

into

s ci

tado

s, l

a m

ayor

ía c

ompl

etam

ente

in

édit

os, l

os d

atos

son

muy

pro

visi

onal

es. P

ero

por

su t

ipol

ogía

, así

com

o po

r lo

s es

casí

sim

os r

esto

s ce

rám

icos

que

Hie

rro,

exi

stie

ndo

incl

uso

en a

lgun

o de

ello

s, e

vide

ncia

s de

per

dura

ción

en

époc

a ib

éric

a pl

ena.

Figu

ra 2

. La

Peña

del

Bui

tre

44

54

44M

ovilid

ad, c

onta

cto y

cam

bio

. II C

ongr

eso

de P

rehi

stor

ia d

e A

ndalu

cía

En

luga

res

anda

luce

s co

n ci

erta

vo

caci

ón a

gríc

ola,

en

el s

iglo

VI

a.C.

se

prod

uce

una

rees

truc

tura

ción

del

pob

la-

mie

nto,

de

tal

form

a qu

e la

pob

laci

ón s

e co

ncen

tra

en g

rand

es y

peq

ueño

s oppid

a,

con

una

econ

omía

agr

ícol

a. P

osib

lem

ente

, en

las

soc

ieda

des

gana

dera

s es

te p

roce

-so

pud

o se

r an

teri

or,

coin

cidi

endo

con

la

cron

olog

ía t

arté

sica

, en

tor

no a

los

sig

los

IX y

VIII

a.

C.

(Mor

et,

19

96

). D

e he

cho,

si

segu

imos

los

indi

cios

de

las

exca

vaci

ones

que

dura

n m

uy p

oco

en e

l ti

empo

. Ta

m-

bién

par

ece

que

duró

muy

poc

o ti

empo

el

san

tuar

io p

ues

los

grab

ados

no

está

n co

mpl

etad

os (

Fig.

4-5

).

tien

e un

per

ímet

ro d

e un

os 7

00

met

ros,

y q

ue a

prov

echa

en

buen

a pa

rte

las

curv

as d

e ni

vel.

El m

ism

o fo

rma

part

e de

un

mod

elo

gene

ral q

ue s

igue

n ot

ros

cinc

o re

cint

os b

asta

nte

cerc

anos

, que

en

todo

s lo

s ca

sos

dom

inan

los

paso

s pr

inci

pale

s y

puer

tos

de m

onta

ña. S

e co

rres

pond

e co

n la

tip

olog

ía “

d” d

e M

oret

(1

99

6: 5

6)

es d

ecir

a u

na “

mes

eta

Su

estr

uctu

ra s

e de

tect

a so

bre

todo

en

la e

squi

na s

ures

te, e

n do

nde

un a

ntig

uo c

arri

l ro

mpi

ó lo

que

pod

ría

habe

r si

do u

na t

orre

de

esqu

ina.

El r

ecin

to t

iene

al m

enos

cua

tro

bast

ione

s. L

a an

chur

a de

l mur

o es

muy

con

side

ra-

cron

ológ

ica,

per

o la

fac

tura

de

los

mur

os y

su

anch

ura,

es

muy

par

ecid

a a

la d

e lo

s re

cint

os d

e A

lcor

rín

en M

anilv

a

Figu

ra 4

. La

roca

del

san

tuar

io

Figu

ra 5

. Zon

a de

la c

azol

eta

con

cana

l y a

l fon

do e

l pos

ible

alt

ar

(Mar

zoli

y ot

ros,

20

06

; 20

10

), o

Las

Cap

ache

ras

en A

rchi

dona

, que

se

han

podi

do d

atar

en

torn

o al

sig

lo V

III a

.C.

hech

a a

man

o o

al m

enos

en

torn

o m

uy l

ento

. La

ause

ncia

tot

al d

e ce

rám

ica,

se

corr

espo

nde

con

su e

scas

ez e

n ot

ros

reci

ntos

de

esa

époc

a y

que

son

mej

or c

onoc

idos

, com

o lo

s de

Alc

orrín

(Mar

zoli

y ot

ros,

20

06

; 20

10

) y

Cap

a-ch

eras

. En

el p

rim

er lu

gar

se h

an r

ealiz

ado

exca

vaci

ones

con

res

ulta

dos

publ

icad

os p

or e

l equ

ipo

de D

irce

Mar

zoli,

y

en e

l seg

undo

, sol

o se

ha

real

izad

o un

a si

mpl

e ca

ta d

e ur

genc

ia p

ara

la c

oloc

ació

n de

un

post

e el

éctr

ico,

sin

que

ha

sta

el m

omen

to s

e ha

yan

publ

icad

o lo

s re

sult

ados

(Fi

g. 6

).

Concl

usi

ones

El a

sent

amie

nto

que

pres

enta

mos

rom

pe, a

l m

enos

en

part

e, la

a p

riori

pre

visi

ble

línea

ent

re c

ultu

ra ib

éric

a y

celt

ibér

ica:

nos

enc

ontr

amos

ant

e un

med

io a

gres

te d

e m

onte

y b

osqu

e, d

e sa

ltus,

que

se

rela

cion

a m

ás c

ultu

-ra

lmen

te c

on e

l seg

undo

ám

bito

pes

e a

su p

osic

ión

en e

l ext

rem

o m

erid

iona

l. U

n as

enta

mie

nto

de u

na c

rono

logí

a -m

ana

en e

l lug

ar.

sim

bolis

mo

del a

nim

al. P

ese

a to

do, p

rese

nta

prob

lem

as la

rel

ació

n co

n la

prá

ctic

a do

cum

enta

da p

or f

uent

es m

uy

secu

ndar

ias

para

los

cel

tíbe

ros,

y e

xclu

siva

men

te c

ircu

nscr

ita

a lo

s gu

erre

ros

mue

rtos

en

com

bate

. La

utili

zaci

ón

de m

etal

, con

cas

i seg

urid

ad e

l hie

rro,

apu

nta

a un

car

ácte

r ba

stan

te “

tard

ío”,

que

unid

o al

mot

ivo

deco

rati

vo d

e la

s ce

nefa

s, a

punt

a a

gran

des

rasg

os a

la c

rono

logí

a ap

unta

da d

e la

Eda

d de

l Hie

rro.

La

casi

tot

al a

usen

cia

de c

erám

ica

en la

s pr

oxim

idad

es, c

on la

exc

epci

ón d

e al

gún

frag

men

to m

uy t

osco

, con

abu

ndan

te d

esen

gras

ante

, hec

ha a

man

o,

apun

ta t

ambi

én a

esa

mis

ma

époc

a.

(Arc

hido

na).

No

tene

mos

dud

a de

que

en

el f

utur

o se

est

udia

rán

y da

rán

a co

noce

r nu

evos

sit

ios

arqu

eoló

gico

s de

es

te m

ism

o ti

po.

Fina

lmen

te, d

ebem

os d

esta

car

el s

antu

ario

rup

estr

e de

caz

olet

as, q

ue a

part

e de

los

mod

elos

más

con

ocid

os

en la

Mes

eta,

se

une

a ot

ros

reci

ente

men

te d

ocum

enta

dos

en e

l áre

a an

dalu

za, p

or e

jem

plo

el c

erca

no d

e Lo

s Ran

-ch

iles

en e

l tér

min

o de

Tar

ifa,

par

a el

que

sin

em

barg

o se

ha

post

ulad

o un

a cr

onol

ogía

rom

ana.

Un

nuev

o sa

ntua

rio

prer

rom

ano

en

el P

arq

ue d

e lo

s A

lcor

noca

les:

el C

erro

de

Cast

illej

os

44

74

46M

ovilid

ad, c

onta

cto y

cam

bio

. II C

ongr

eso

de P

rehi

stor

ia d

e A

ndalu

cía

BIB

LIO

GRA

FÍA

VI Sim

posi

o s

obre

celt

íbero

s.

Ritos

y m

itos,

F. B

urill

o (E

d.),

Zara

goza

, pp.

21

9-2

38

.

AVIL

ÉS S

ERRA

NO

, M. (

20

05

): “R

utas

de

tum

bas

antr

opom

orfa

s”, A

ljara

nda, 5

9, p

p.5

-7.

BA

RB

ERÁ

, J. F

. (2

.00

0):

“La

Cal

zada

de

los

Gig

ante

s”, H

om

enaje

al pro

feso

r D

. Carl

os

Posa

c M

on, I

, pp.

91

-10

8.

BEN

ITO

DEL

REY

, L y

GRA

ND

E D

EL B

RIO

, R. (

20

00

): Santu

ari

os

pre

his

tóri

cos

en e

l Centr

o-O

est

e d

e E

spaña, L

ibre

ría

Cer

van-

tes,

Sal

aman

ca.

BLÁ

ZQU

EZ, J

. M. (

19

90

): “L

a re

ligió

n de

los

pueb

los

de la

His

pani

a pr

erro

man

a”, Z

ephyru

s, 4

3, p

p. 2

23

-23

3.

BU

ENO

, P. y

BA

LBÍN

, R. (

19

97

): “A

rte

meg

alític

o en

el

S.O

. de

la P

enín

sula

Ibé

rica

. ¿G

rupo

s en

el

arte

ibé

rico

meg

alític

o?”,

Saguntu

m, 3

0, p

p. 1

53

-16

2.

BU

RIL

LO, F

. (Ed

..) (

20

08

): V

I Sim

posi

o s

obre

celt

íbero

s. R

itos

y m

itos,

F. B

urill

o (E

d.),

Zara

goza

.

EMB

ERLE

Y, A

. y E

MB

ERLE

Y, E

. (2

00

3):

“Int

rodu

cció

n al

est

udio

de

la P

eña

Sac

ra d

e Ran

chile

s”, A

lmora

ima, 2

9, p

p. 3

3-3

7.

FAB

IÁN

GA

RCÍA

, J.

F. (

20

09

): ”A

ltar

es r

upes

tres

, pe

ñas

sacr

as y

roc

as c

on c

azol

etas

. Och

o nu

evos

cas

os a

bule

nses

y u

no

Madri

dder

Mitte

ilungen, 4

9, p

p. 2

22

-26

7.

MA

RZO

LI, D

., LÓ

PEZ,

F.,

SU

ÁREZ

, J. y

otr

os (

20

10

): “L

os in

icio

s de

l ur

bani

smo

en las

soc

ieda

des

autó

cton

as loc

aliz

adas

en

el e

ntor

no d

el E

stre

cho

de G

ibra

ltar

: inv

esti

gaci

ones

en

Los

Cas

tille

jos

de A

lcor

rín

y su

ter

rito

rio

(Man

ilva,

Mál

aga)

”, M

enga.

Revis

ta d

e P

rehis

tori

a d

e A

ndalu

cía, 1

, pp.

15

3-1

83

.

MA

RZO

LI, D

. y o

tros

(2

00

6):

“Vor

beri

cht

zu d

e de

utsc

h-sp

anis

chen

aus

gru

nbun

gen

der

end

bron

ze z

eith

iche

n si

edlu

ng v

on

Los

Cas

tille

jos

de A

lcor

rín,

Man

ilva

(pro

v. M

álag

a)”.

Madri

dder

Mitte

ilungen, 2

9.

MO

NEO

, T. (

20

03

): Religio

Iberi

ca. Ritos

y d

ivin

idades

(sig

los

VII-I

a. C.), R

eal A

cade

mia

de

la H

isto

ria,

Mad

rid.

MO

RET

, P. (

19

96

) :

Col

lect

ion

de la

Cas

a de

Vel

ázqu

ez, 5

6. M

adri

d.

a pr

opós

ito

de S

obre

la n

atur

alez

a de

los

anim

ales

X, 2

2”,

Pale

ohis

pánic

a, 2

, pp.

22

7-2

69

.

Juan

Mig

uel R

iver

a G

roen

nou

y Ev

a A

larc

ón G

arcí

a

Lo q

ue n

o ve

mos

cua

ndo

exca

vam

os: u

n ca

so p

ráct

ico,

el

Pob

lado

de

Peñ

alo

sa (

Baño

s de

la E

ncin

a, J

aén

)

Dpt

o. d

e Pr

ehis

tori

a y

Arq

ueol

ogía

. Uni

vers

idad

de

Gra

nada

Res

um

en

En e

l es

tudi

o de

las

soc

ieda

des

del pa

sado

, la

aplic

ació

n de

la

mic

rom

orfo

logí

a de

sue

los

nos

perm

ite

acer

-ca

rnos

por

un

lado

al co

njun

to d

e la

s ac

cion

es h

uman

as e

ncar

gada

s de

rec

rear

tod

os los

esp

acio

s so

cial

es d

e un

ya

cim

ient

o ar

queo

lógi

co y

por

otr

o ob

serv

ar s

us t

iem

pos

cons

truc

tivo

s y

de m

ante

nim

ient

o. S

u ap

licac

ión

met

odo-

lógi

ca h

a si

do d

esar

rolla

en

el m

arco

del

pob

lado

arg

áric

o de

Peñ

alos

a (B

años

de

la E

ncin

a, J

aén)

, que

gra

cias

a s

u ex

cepc

iona

l niv

el d

e co

nser

vaci

ón r

epre

sent

a un

cas

o id

eal p

ara

el d

esar

rollo

de

este

tip

o de

est

udio

s en

el c

onte

xto

de la

Eda

d de

l Bro

nce

del A

lto

Gua

dalq

uivi

r.

Pala

bras

clave

: Peñ

alos

a, A

ctiv

idad

es d

e M

ante

nim

ient

o, M

icro

mor

folo

gía

de S

uelo

s, L

ámin

a de

lgad

a

INTR

OD

UC

CIÓ

N

En la

mar

gen

dere

cha

de la

cue

nca

med

ia d

el r

ío R

umbl

ar, a

esc

asos

70

0 m

al e

ste

de la

pob

laci

ón d

e B

años

de

la

Enci

na (

Jaén

) y

dent

ro d

e la

s pr

imer

as e

stri

baci

ones

de

Sie

rra

Mor

ena

orie

ntal

se

leva

nta

el p

obla

do d

e la

Ed

ad d

el B

ronc

e de

Peñ

alos

a qu

e re

spon

de a

las

car

acte

ríst

icas

hab

itua

les

del

patr

ón d

e as

enta

mie

nto

argá

rico

cl

ásic

o (C

ontr

eras

Cor

tés,

20

00

; Ala

rcón

Gar

cía

et

al.,

20

08

; Ala

rcón

Gar

cía,

20

10

) (L

ám. 1

).

Lám

ina

1. V

ista

aér

ea d

el p

obla

do d

e Pe

ñalo

sa y

su

encl

ave

en e

l Val

le d

el R

umbl

ar.