cebuano - The Swiss Bay
-
Upload
khangminh22 -
Category
Documents
-
view
0 -
download
0
Transcript of cebuano - The Swiss Bay
PA.LI Language s: Philippines
CEBUANOFOR BEGINNERSCEBUANOFOR BEGINNERSCEBUANOFOR BEGINNERSCEBUANOFOR BEGINNERS
MARIA V. R. BUNYE& ELS A P. YAP
PALI Language Texts: Philippines
(Pacific and Asian Linguistics Institute)
Howard P. McKaughan
Editor
CEBUANO FOR BEGINNERS
by
Maria Victoria R. Bunye
and
Elsa Paula Yap
University of Hawaii Press
Honolulu 1971
The work reported herein was performed pursuant to a
contract with the Peace Corps, Washington, D.C. 20525.
The opinions expressed herein are those of the authors
and should not be construed as representing the opin-
ions or policy of any agency of the United States
Government.
Library of Congress Catalog Card Number 79-148649ISBN 0-87022-091-8Copyright (c) 1971 by University of Hawaii PressAll rights reservedManufactured in the United States of America
PREFACE
The lessons herein were developed under a contract with
the Peace Corps (PC 25-1507) at the University of Hawaii under
the auspices of the Pacific and Asian Linguistics Institute.
Earlier drafts of the lessons were tested in Peace Corps
training sessions at Hilo, Hawaii.
Many have contributed to their development. The authors
are indebted to trainees, instructors, coordinators and admin-
istrators of the Peace Corps for their suggestions and help.
This text is one of a series. Others include a vocabulary
and grammatical notes for Cebuano and similar materials for
other Philippine languages.
Howard P. McKaughan
Editor
CONTENTS
Part I: Introduction xv
Part II: The Language Textbook xxiii
Part III: Types of Pattern Drills; xxv
Part IV: Notes to the Teacher xxxii
LESSON
1 Greetings 3Particles: [sab], [man], [pod]
2 Greetings: variation 7Particle: Hang]
3 Greetings: variation 12Particles: [man], [diay]
4 Demonstrative Pronouns: kini-class . . . 17Question Words: unsa, kinsaTopic Case Markers: [si], [ang]
5 Personal Pronouns: 1st set, singular,. . 25ako-class
Interrogative Statements
Supplementary Materials: Lessons 1-5 33
6 Non-Verbal Affix: (taga-) 34Place Marker: [sa]
7 Personal Pronouns: 1st set, plural, . . 42ako-class
Particles: [na], [ta], [gyud]Verb: (mu-) class
Focus : ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral
viii
8 Personal Pronouns: 2nd set, Preposed . . 55possessive, ako-claes
Agentive Case Markers: [ni], [sa]Demonstrative Pronouns: nia-classTag Question: dili ba?
Supplementary Materials: Lessons 6-8 65
9 Adjectives: Simplex Form 68Non-verbal Affix: (-a/-ha)
10 Adjectives: Simplex Form 77Oblique Case Marker: [ug]Ligature: [nga]
Supplementary Materials: Lessons 8-10 88
11 Existential Form: aduna 90Negation: wala
Personal Pronouns: 3rd set, nako-classNoun Marker: (-y)
12 Personal Pronouns: 3rd set, nako-class 106in Indirect Discourse
Question Words: asa, ngano, pilaParticles: [kay], [aron], [uban]
Supplementary Materials: Lessons 11-12 116
13 Question Word: hain 118Demonstrative Pronouns: nia-classj>a-phrase indicating LocationVerb: (mag-) class
Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Progressive
Supplementary Materials: Lessons 11-13 128
14 Question Words: pila, anus-a 130Non-Verbal Affix: (ika-)Particle: [ka]Months, Seasons, YearsNumerals
15 Question Word: tagpila 136Non-Verbal Affix: (tag-)
ix
16 Question Words: pila, tins a 144
Days of the Week
Supplementary Materials: Lessons 14-16 152
17 Hour Marker: [ala]/[alas] 155Marker: [sa]
17A Question Word: pila 161Weights and Measures
18 Pseudo-Verb: Gusto + Non-Factual Mood. . 169of the verb
Afactual Mood (Imperative)(pag-) + V base
Negation: Ayaw + V base
Supplementary Materials: Lessons 17-18 181
19 Pseudo-Verb: kinahanglan + Non-Factual 183Mood of the verb
Adverbial construction: [ug] + adverb
20 Verb: (mag-) class 194Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Progressive
Hortatory Expression: (mag-) class V + kita
Supplementary Materials: Lessons 19-20 205
21 Adjectives: Simplex Form 207Non-Verbal.Affixes: (ka-)
(gi- -on)
22 Preposed Possessive Pronouns: 2nd set, 220ako-class
Non-Verbal Affix: (-a/-ha)Adj ectives:
Pluralization: Non-Verbal Affix (-g-)Comparative Form: [mas] + Adj baseSuperlative Form: [labing] + Adj base
Personal Pronouns: 4th set, kanako-class
Supplementary Materials: Lessons 21-22 234
23 Adjectives: Full Reduplication + [pa]. . 237Contrast between the particles [pa]
and [na]
24 Adjectives: Non-Verbal Affix (pala-) . . 248Verb: (-on) class
Focus: GoalMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral
Demonstrative Pronouns: niini-class
25 Demonstrative Pronouns: dinhi-class. . . 258Compound Form: nia dinhi
Personal Pronouns: 4th set, kanako-class
25A Demonstrative Pronouns : nganhi-class . . 269
Supplementary Materials: Lessons 23-25A 277
26 Nominalizing Affixes: V base + (-an) . . 281V base + (-anan)
Verb: (-an) classFocus: Benefactive/LocativeMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral
27 Existential Form: may 290Negation: wala
28 Demonstrative Pronouns: anhi-class. . . 302Compound Demonstratives: nia dinhi
anhi dinhiQuestion Words: asa, hain, diinDili and Wala in Verbal Construction
expressing Time Meaning
29 Question Word: kang kinsa 318Personal Pronouns: 4th set, kanako-classOblique Case Markers: para kang
para sa
Supplementary Materials: Lessons 26-29 329
30 Verb: (maka-) class 332Focus: ActorMood : Non-FactualAspect: Aptative
xi
Afactual Forms:V baseV base + (-a/-ha)(paN-) + V base
Negation: ayaw
31 Afactual Mood: Verbal Affixes . . . . . 343(-i) in Benefactive & Locative Focus(i-) in Instrumental Focus(i-), (-i) in Goal Focus
32 Verb: Stative Forms 357Affixes: (gi-)
(gi- -an/-han)Negation: wala + (-a/-ha)
wala + (-i/-hi)
Supplementary Materials: Lessons 30-32 368
33 Verb: (ma-) class 372Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral
Distributive Aspect: (manga-)(maN-)
34 Verbal Affixes in Dependent Clauses: . . 382(pag-/pagka-)(ig-/igka-)
Nominalized Verb: (pag-) + V baseQuestion Words: anus-a, kanus-a
35 Cumulative Review 395Focus: Actor, GoalMood : Factual, Non-FactualVerbal Affixes in Dependent ClausesDemonstrative Pronouns: kitii-class
niini-class
Supplementary Materials: Lessons 33-35 409
36 Verb: (-on), (-an) classes 412Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, AfactualAspect: Neutral
xii
37 Cumulative Review: Verbs 421Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, Afactual
Supplementary Materials: Lessons 36-37 433
38 Verb: (maka-) class 435Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative
39 Verb: (maka-) class 445Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative
40 Verb: (ma-) class* 455Focus: GoalMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative
Supplementary Materials: Lessons 38-40 468
41 Verb: (ma- -an/-han) class 471Focus: Goal, LocativeMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative
42 Cumulative Review of Verbs: 486Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, Afactual
43 Verb: (magpa-) class 499Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Progressive Causative
Verb: (ipa-) classFocus: Goall, InstrumentalMood : Factual and Non-FactualAspect: Causative
Supplementary Materials: Lessons 41-43 515
44 Verb: (pa- -an) class 517Focus: BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, AfactualAspect: Causative
xiii
Verb: (pa- -on) classFocus: Goal^Mood : Factual, Non-Factual, AfactualAspect: Causative
45 Verbs: Causative Aspect 527Afactual Mood
(pagpa-) - Focus: ActorProgressive Causative Mood
(ipa-) - Focus: Instrumental, Goal(pa- -i) - Focus: Benefactive, Goal^(pa- -a) - Focus: ^
Supplementary Materials: Lessons 44-45 536
GLOSSARY 541
APPENDIX I: Coverage of Structures 597A. Charts of Personal Pronouns 598B. Charts of Demonstrative Pronouns 599C. Case Markers: Topic, Agentive, Oblique . . 599D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect . . . 600E. Non-Verbal Affixes 604F. Adjectives 604G. Particles 605H. Question Words 605I. Existential Forms, Negations, Ligatures . . 605J. Prepositions 606
APPENDIX II 607A. Useful Classroom Expressions 608B. Common Expressions Used in Different
Contexts 620C. Useful Questions/Expressions for Use during
Informant Sessions 627D. Miscellaneous Idiomatic Expressions . . . . 632E. Questions Relating to Filipino Host Family 636F. Questions Relating to Biographical Inform-
ation 645
APPENDIX III: Some Useful Lexical Items 653
SUPPLEMENTARY MATERIALS IA. Cebuano Phonology Lessons 668B. Intonation Contour ggg
xiv
SUPPLEMENTARY MATERIALS II: Readings for ComprehensionA. Narrative for the dialogues 704B. Short paragraphs (contextual), followed by
Questions and AnswersC. Games 723D. Legends 736E. Recipes 759F. Songs and Riddles 788
Part I: Introduction
The Cebuano language. The Cebuano language, also
called Sugbuhanon, Cinibuhano and Binisaya, belongs to
the Malayo-Polynesian (Austronesian) language family.
It is spoken by some seven million native speakers,
which is approximately twenty-four per cent of the
total Philippine population estimated at thirty-two
million.
It is spoken in the following provinces: Cebu
(including the islands of Camotes, Bantayan and Mactan),
the western half of Leyte, Negros Oriental and the
island of Siquijor, and in certain parts of Bukidnon,
Agusan, Surigao, Davao, Cotabato, Zamboanga del Sur,
Masbate, Lanao del Norte, Misamis Occidental and Misamis
Oriental.
There are several dialects of Cebuano, but the
dialect spoken in Cebu, Negros and Leyte is considered
the standard dialect. The dialect used in this text is
the standard Cebuano dialect.
xv i
Learning a. foreign language. There are four skills
involved in learning a foreign language, namely:
listening, speaking, reading, and writing. Since
language is most completely expressed by verbalization,
listening and speaking are taught first. This is the
basis of the principle of the aural-oral approach.
Reading and writing as written (graphic) representations
of the oral language are taught after proficiency in
listening and speaking is acquired.
Learning to speak a foreign language involves the
acquisition of proficiency in pronunciation, grammar
and vocabulary, and a certain degree of comprehension
and fluency. k person is said to have learned a foreign
language when he has acquired the ability to use the
structures of that language with ease and without any
interference from his native language, in various con-
texts at normal speech rate approximating the speech
of a native speaker.
In the process of language acquisition, it is
natural for the learner to assume that the features of
his native language have exact corresponding features
in the target language, and in his own mind, he tries
to understand the linguistic system of the foreign
language by 'analyzing' it on the basis of what he
knows about his language.
In general, structural similarities are shared by
languages that belong to the same language family, e.g.,
Spanish and Italian, Spanish and French, Cebuano and
Tagalog, Cebuano and Hiligaynon, etc. However, if the
native language of the learner belongs to a language
family that is far removed from the target language,
xvii
the Instances of similarities are few and structural
differences are many. These structural differences
cause interference in language learning. This can be
overcome by a conscious and conscientious attempt at
repeating accurately the models given by the native
speaker.
The structure of language is divided into three
levels. They are:
1. The level of Phonology which deals with the
segmental system (sounds) and the suprasegmental system
which includes stress, pitch, intonation and rhythm;
2. The level of Morphology which describes the
combination of sounds and sequences of sounds to form
words; and
3. The level of Syntax which describes the com-
bination of words to make up a clause or phrase, and
the combination of clauses or phrases to make up a
sentence.
Each level is an independent system, i.e., it can
be learned and studied as a separate entity. However,
learning a foreign language is more than learning a
description of it. The goal of a learner is to be able
to understand the speakers of that language, to be able
to use the language effectively, and to be able to
understand its linguistic units and their meanings as
well as the cultural message they convey.
Aims of the Course: Goals and Objectives
The goals and objectives of the Cebuano language
course are the following:
xviii
1. To learn the sound system and the intonation
pattern of the target language. On the recognition
level, this means that the learner must be able to per-
ceive and understand accurately the different sounds
produced by a native speaker. On the production level,
this suggests that the learner must be able to approxi-
mate the speech of a native speaker in relation to
pronunciation and intonation.
2. To master a limited but workable vocabulary
learned through context and to be able to apply it in
similar fashion. This suggests that vocabulary-build-
ing should be subordinated to a solid foundational
knowledge of structures by which words, as they are
learned, can be fitted correctly into their respective
slots in a pattern in any given discourse.
3. To understand and acquire a mastery of the
basic syntactic structures of the language. Understand-
ing implies the ability of the learner to select certain
types of structures to fit various situations in any
given context. Mastery suggests that the learner can
manipulate the basic structures of the language for
efficient and effective communication.
4. To acquire a mastery of the basic conversation-
al sentences and to understand fully the various con-
texts in which they are used. The basic conversational
sentences serve as foundations for making responses in
situations which simulate 'real-life' communication
situations.
5. To acquire an understanding of and familiarity
with the culture that the language represents. The
xix
ultimate goal in the study of a foreign language is to
understand the culture as expressed by that language.
In the beginning stages of foreign language learning,
this (the culture) is hardly evident to the learner for
the following reasons: first, he has not acquired a
mastery of the linguistic system through which the
cultural values and all their implications are expressed;
and second, he has not acquired a 'feel' for the lan-
guage that he is learning.
The learner can work towards acquiring an over-all
view of the culture by attempting to understand and
become aware of the specific cultural items and patterns
as they co-occur with the linguistic structures.
The Application of the Aural-Oral Method in Learn-
ing a Foreign Language. From the terms aural for listen-
ing, and oral for speaking, one gets a quick insight
into the main principles of the method.
Principle ^. Learn to listen and speak before
reading and writing. The skill involved in listening
is the accurate recognition of the different sounds and
sequences of sounds of the language as they are pro-
duced by the native speaker. It also includes the
recognition of the different degrees of stress, levels
of pitch and various intonation patterns. The speaking
skill suggests an acquisition of fluency and compre-
hension, as well as a mastery of the features of the
phonological, morphological and syntactic levels of the
language. The ability to approximate the speech of an
educated native speaker is gained through constant
accurate repetition and diligent practice.
Principle 2_. Learn basic conversational sentences
as accurately as possible as they are used in different
contexts. These basic sentences illustrate in capsule
form the structural features of the language. As new
patterns are learned, variations of these sentences
can be done through expansion, conversion, and trans-
formation, to name a few.
Principle 3. The syntactic features of the lan-
guage are learned through pat tern practice. A sentence
pattern is abstract, but the sentences that fit into a
pattern are concrete. In pattern practice, the whole
idea is to understand and master the pattern, not the
sentences that go into that pattern. Once a pattern
is learned, it is easy to construct sentences.
Principle 4. Learn a limited but functional voca-
bulary in the beginning. Often, a learner is under the
impression that knowing a lot of words is an indication
of knowing a language. Words are meaningless if they
are not used in context or not used correctly. A
mastery of the sound system and the basic grammatical
structure of the language must be acquired first before
extensive vocabulary-building.
Principle 5. Learn to speak the target language
at a normal conversational speech rate with no inter-
ference from the native language. An inaccurate or
distorted rendition of a model from the target language
is unacceptable as substitute for fluency.
Principle 6_. Learn to understand some cultural
implications expressed by the linguistic units. This
contributes towards achieving a general view of the
culture and the people which will facilitate effective
communication.
xxi
Some Features of Cebuano Structure. By way of an
introduction to the language, some features of the
target language are given here. These features are not
present in English.
1. In the phonological level:
The sound (phoneme) /p/ is not aspirated, i.e.,
it is not accompanied by a 'puff of air' like the Eng-
lish /p/ in initial position. It is pronounced like
the final /p/ in tap, nap, trap. The unaspirated ini-
tial /p/ in Cebuano is often heard by English speakers
as /b/.
The glottal stop /'/ is not easily heard by an
English speaker because it is not a significant feature
of the English sound system. It is the sound found
medially and heard in the English expression uh-uh
[uh?uh] meaning 'no'.
The sound /Q/ written as n£ occurs initially
in words. Since this is not true in English, the pro-
duction of the nasal /Q/ requires some practice.
2. In the morphological level:
The system of affixation is probably one of
the most interesting features of Cebuano morphology.
Affixation occurs initially (prefix), medially (infix),
and finally (suffix). There is no infixation in English.
One or more types of affixation may occur in one word.
Examples:
igsoon 'sibling' k_aigsoonjin_ 'sibling relation (balay 'house' ka galayan 'hamlet' shiPCebuano 'Cebuano' Cij^ibuhano 'the Cebuano lan-
guage'
xxii
Partial and full reduplication of words is
another morphological feature of the language. Examples:
gamaytaasdarobalaod
'small1
'tall1
'farm''law'
gamay-gamaytaas-taasmagdadaromagbabalaod
'a bit small'a bit tall'1 farmer'' lawyer'
3. In the syntactic level:
A unique syntactic feature found in Cebuano
and all the other Philippine languages is the gramma-
tical component called focus. Focus states the relation-
ship between the topic and the verb. The focus of the
sentence is the topic of the sentence. Examples:
a) When the topic of the sentence is the actor or
doer of the action, the sentence is in the Actor Focus
construction.
b) When the topic of the sentence is the goal or
object or that which receives the action, the sentence
is in Goal Focus construction.
c) When the topic of the sentence is the person
for whom a certain action is done or for whose benefit
an action is done, the sentence is in Benefactive Focus
construction.
The following sentences illustrate the three
focus constructions mentioned above. The topic is
underlined. Notice that the sentences convey basically
the same meaning. The verb is palit 'buy' and the
topic is marked by either s^ or ang.
AF construction: Magpalit sJL Pedro ug pan sa tindahanpara ni Ana.
'Pedro will buy bread at the storefor Ana.'
GF construction: Paliton ni Pedro ang pan sa tindahanpara ni Ana.'
'Pedro will buy bread at the storefor Ana.'
xxiii
BF construction: Palitan ni Pedro ug pan sa tindahansi Ana.
'Pedro will buy bread at the storefor Ana.'
The different focus constructions are desig-
nated by certain affixes, as in (mag-) for AF, (-on)
for GF, and (-an) for BF.
Part II: The Language Textbook
The Cebuano language text contains forty-seven
lessons and nineteen supplements to the lessons, three
appendices and two sets of supplementary materials, a
glossary and an index.
I. The Format of the Lesson:
A. The lesson contains a heading labelled
Structural Content which gives the new struc-
tures presented in the lesson.
B. The Setting introduces the dialogue.
C. The Dialogue is presented twice.
1. The first rendition is written out in full
with the English glosses interpreted as close-
ly as possible to the acceptable English equi-
valents .
2. The second rendition gives the breakdown
of the dialogue into its constituent parts.
The English glosses are literal translations.
The parentheses isolate the affixes from the
base, while the brackets identify the case
marking particles and attitudinal particles.
D. The Related Utterances contain phrases and
xxiv
sentences not restricted by the structural con-
tent of the lesson and that are substitutable
for some expressions given in the dialogue.
These utterances when not substituting for
expressions in the dialogue may be used to in-
troduce a variation or expansion of the dia-
logue context.
E. The Vocabulary List contains the new lexical
items found in the lesson. They are arranged
alphabetically according to the Cebuano entries.
F. The Drills follow the vocabulary list. (The
different types of drills are discussed sepa-
rately) .
G. The Lexical/Grammar Notes contain structural
or cultural explanations about certain items
in the lesson. The notes on grammar describe
the structural features introduced in the les-
son. A summary of sentence patterns illus-
trates the types of patterns and their varia-
tions as they are used in the drills.
II. The Supplementary Materials appear at an interval
of 2-4 lessons. These materials are designed to
provide additional sources of dialogues and narra-
tives used in different contexts.
III. Appendices and Supplementary Materials:
The following are contained in the section on
Appendices and Supplementary Materials.
Appendix I Summary of Structural ContentCharts
Appendix II A. Useful Classroom ExpressionsB. Common ExpressionsC. Useful Question/Expressions for
Informant Sessions
D. Miscellaneous Idiomatic Expressions£. Questions about the Filipino Host
FamilyF. Questions relating to biographical
information
Appendix III Some Useful Lexical Items (single-word entries)
Supplementary Materials:
I. A. Cebuano Phonology LessonsB. Intonation Contour
II. Readings for ComprehensionA. Narrative for the DialoguesB. Short Paragraphs followed by Questions and
AnswersC. Native GamesD. LegendsE. Recipes for Native DishesF. Songs and Riddles
Part III: Types of Pattern Drills
A. Repetition Drill. This drill consists of merelyrepeating sentences after the model.
1. Simple:
Teacher Student
Model: Ako ang abogado. Repeat: Ako ang abogado.Siya ang maestra. Siya ang maestra.Sila ang Amerikano. Sila ang Amerikano.
2. With Question and Answer:
Model: Q: Kinsa siya? Repeat: Kinsa siya?A: Siya si Rosa. Siya si Rosa.
Q: Kinsa sila? Kinsa sila?A: Sila ang Amerikano. Sila ang Amerikano.
3. With Conversion:
Model: Siya si Pedro. Neg: Dili siya si Pedro.Neg Inf. Dili ba siya si
Pedro?
xxvi
Tag Q: Si Pedro siya,dili ba?
Muadto ako sa Factual: Niadto ako saManila. Manila.
Nilangoy siya. Non-Fact: Mulangoy siya.
4. With Cue and Response:
Cue: Maayong buntag. Response: Maayong buntagsab .
Maayong hapon. Maayong haponsab .
Maayo! Dayon lang.
B. Substitution Drill. This drill involves the sub-stitution of one or more items for other similaritems in a given slot.
1. Fixed: Substitution occurs in just one slot.
Cue Sentence: Abogado ako.
Cues: siya.sila.
or: Amerikanokami .kita.
2. Movable: Substitution occurs in just one slotat one time, but the slot 'moves'.
Cue Sentence: Kini si Rosa.
Cues: Ana.Kadto
Ranaang Amerikana.
3. Multiple: Substitution occurs in at least twoslots.
Cue Sentence: Si Pedro ang abogado.
Cues: Ana maestra.Juan gwapo.Terry taas.
xxvii
A. With Cue and Response:
Cue: Maayong gabii. Response: Maayong gabii sab.hapon. hapon .udto. udto .
or :
Dayon lang. Salamat.Sulod . Salamat.Lingkod ., Salamat.
5. With Question and Answer:
Cue: Diin ka sa Filipinas? Response: Sa Manila.Cebu.Bohol.Rizal.
or:
Diin ako sa California? Los Angeles,Texas? Austin.Cebu? Lahug.
6. With Conversion:
Cue: Response:
Muadto sila sa dagat. Muadto ba sila sa dagat?syudad. syudad?
or:
Dili sila muadto sa dagat.syudad.
7 . With Expansion:
C.S: Muadto sila sa dagat.karong gabii.
syudad kay manan-aw sila ug sine.
mu—palit sila ug sapatos.
Karbun
xxviii
C. Cue and Response Drill. This is made up of a set ofresponses In answer to given cues.
Cue: Maayong hapon. Response: Maayong hapon sab.Dayon lang. Salatnat.Maayo! Dayon lang.
2. With Question and Answer: The cues are statedin the form of questions.
Cue: Kumusta ka? Response: Maayo man.Taga-diin ka? Taga-Texas ako.Diin sa Texas? Sa Austin.
D. Expansion Drill. Words or phrases are added to thecue sentence.
1. Simple:
C.S: Mupalit si Ana ug pan.sa tindahan.
karon.para
ni Maria.
2. With Question and Answer:
C.S: Mupalit si Ana ug pan.Q: Asa? A: Sa tindahan.Q: Kanus-a? A: Karon.Q: Para ni kinsa? A: Para ni Maria.
Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karonpara ni Maria.
3. With Transformation:
C.S: Mubalik ang maestra.
Kanus-a? Unya.Diin? Sa eskwelahan.Ngano man? Magkuha siya ug libro.Kinsay iyang Si Juan,kauban?
Transformation: Mubalik ang maestra sa eskwelahanunya uban ni Juan kay magkuha siyaug libro.
xxlx
E. Deletion Drill. This is the reverse of the expan-sion drill. Words or phrases are deleted from theexpanded form of the cue sentence.
Mupalit si Ana ug pan sa tindahankaron para ni Maria.
Cues :para ni Maria Mupalit si Ana ug pan sa tindahan
karon.karon Mupalit si Ana ug pan sa tindahan.sa tindahan Mupalit si Ana ug pan.ug pan Mupalit si Ana.
2. With Question and Answer:
C.S: Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon parani Maria.
Q: Para ni kinsa? A: Para ni Maria.
Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon.
Q: Kanus-a? A: Karon.
Mupalit si Ana ug pan sa tindahan.
Q: Asa? A: Sa tindahan.
Mupalit si Ana ug pan.
Q: Unsa? A: Ug pan.
Mupalit si Ana.
F. Cumulative Dialogue Drill. This drill constitutesa cumulation of several related dialogues that havebeen previously learned.
Dialogue 1
Dialogue 2
Dialogue 3
A:B:A:
A:B:A:
A:B:
Ah Pedro, kumusta ka?Maayo man, ug ikaw?Maayo sab.
Maayo1Kinsa na?Ako, si Pedro.
Dayon lang. Lingkod usaSalamat.
XXX
CumulativeDialogue:
A: Maayo!B: Kinsa na?A: Ako, si Pedro.B: Ah Pedro, dayon lang.A: Salamat.B: Kumusta ka?A: Maayo man, ug ikaw?B: Maayo sab. Lingkod usa.A: Salamat.
G. Comprehension Drill.
1. Grid: This drill is made up of a cue sentencewhich serves as the basis of a context followedby a series of questions. The students supplythe answers. The result is an expanded sentence.
C.S.: Gusto akong mulakaw.
Q:Q:Q:q:
Asa?Kanus-a?Unsang orasa?Ngano man?
A:A:A:A:
Sa baybayon.Ugma.Sa alas tresAron mutan-aw
dagat.
sasahapon.asul nga
Gusto akong mulakaw sa baybayon ugma sa alastres sa hapon aron mutan-aw sa asul nga dagat.
When using the grid, questions are used to addinformation to the given context. Example:
' Cues1 Contextt
, Context
'Contexti
t
1'i
2,
3'1
Unsa?'T
T
I
f
T
Kinsa?'1
T
T
Hain/Diin/Asa? Kanus-a? Ngano?'t
»
t
i
2. Completion: The cue sentence is given. The stu-dents formulate questions for the answers thatare already given.
C.S: Gusto si Lino nga mubayle ug pormal nga sayaw.
Questions
a.b.c.
Answers
a. Si Lino.b. Mubayle.c. pormal nga sayaw.
xxxi
3. Paragraph: A paragraph is given, followed by aset of questions. Students supply the answersbased on the paragraph.
H. Chain Drill. Questions and answers are formulatedby students based on a given cue.
51 Kinsa ka?52 Ako si Pedro. Kinsa ka?53 Ako si Juan. Kinsa ka?54 Ako si Ana. Kinsa ka? etc.
2. Progressive:
51 Asa ka karon?52 Sa balay.53 Ngano man?S2 Kay magkuha ako sa libro nako.54 Ingon niya nga magkuha siya sa libro niya
sa balay.
Conversion Drill. A cue sentence is converted intoanother type of sentence.
C.S: Dalhon ni Pedro ang iyang libro.
Conversions :
Negative: A. Dili dalhon ni Pedro ang iyang libro.B. Wala dad-a ni Pedro ang iyang libro.
Interrogative: Dalhon ba ni Pedro ang iyang libro?
Negative-Inter-rogative: A. Dili ba dalhon ni Pedro ang iyang
libro?B. Wala ba dad-a ni Pedro ang iyang
libro?
Tag Question: Dalhon ni Pedro ang iyang libro,dili ba?
Factual Mood: Gidala ni Pedro ang iyang libro.
Part IV: Notes to the Teacher
A. Language Learning and Language Teaching
In the general introduction to the text, emphasis
is given to listening and speaking skills. As a lan-
guage teacher, your main responsibility is to help the
students acquire these skills. No doubt, language teach-
ing is a tedious job; it requires many hours of prepara-
tion for actual teaching and just about the same number
of hours to teach the language materials. In addition,
your creativity and imagination are challenged as an
important part of your role as a language teacher. But
language teaching has its rewards. In a week's time,
with your help and guidance,, you will see the results
of your efforts when your students begin to understand
simple commands, do simple tasks in the classroom, and
respond to basic cues in a limited social context.
Language teaching is an art. It requires a high
degree of competence and skill: competence in the know-
ledge of the language you are teaching, and skill in
presenting the language in its totality--the sound sys-
tem, the grammar, the cultural values implied in the
linguistic system, and your own attitudes towards these
values and your judgement of them.
Teach primarily to produce learning on the part of
the students, rather than to please or entertain. Bear
in mind that your goal is to help the students develop
skills that will facilitate their understanding and
knowledge of the language, and their ability to express
themselves in the language.
xxxiii
Language Acquisition and Foreign Language Learning.
A child learns to speak his first language by imitation
and mimicry of the sounds he hears. His learning is
partially reinforced by trial-and-error. As he grows
older, his organs of speech are conditioned to produc-
ing the sounds and sequences of sounds significant in
his language. A child does not formally learn the gram-
mar of his language. His native intuition somehow com-
municates to him what utterances are correct and what
are not. And again, through trial-and-error, he learns
to select those which are correct.
In comparison, an adult learner of a foreign lan-
guage does not have the same advantages nor the same
degree of versatility that a child has when the latter
is beginning to learn his language. An adult learner,
by the time he studies a foreign language, has already
acquired a high degree of competence in his own language.
Its grammatical system Is deeply entrenched in his verb-
al behavior. His auditory and vocal organs have been
trained to hear and produce only those sounds and se-
quences of sounds which are found in his language.
In learning a foreign language, he transfers the
linguistic units of his native language to the target
language. There is no real learning problem when units
of both the native and target language share some simi-
larities. But when these units are totally dissimilar,
interference occurs both in phonology and syntax. In
more ways than one, the native linguistic system of
the learner 'interferes' with the process of second-
language acquisition.
xxxiv
All these are counterbalanced by some advantages
that an adult learner has over a child: an adult
learner has the ability to make generalizations and
formulate linguistic rules; he is better prepared to
understand and assimilate new concepts and ideas; he
can readily see the differences and similarities between
these new concepts and those which he is familiar with;
and his attention span and capacity for work are rela-
tively better than those of a child.
The Adult Foreign Language Learner. There are
several variable factors operating in the process of
foreign language learning for the adult learner. To
mention a few, they are: age, motivation, aptitude,
physical handicaps, and a background in learning other
foreign languages.
Age. The age factor seems to be a major variable,
although there have not been many significant experi-
ments done to show that proficiency in language learn-
ing is relative to the learner's age. Experience and
observation have shown that younger adults develop pro-
ficiency faster than the older adults. All things being
equal, an older adult learner has difficulty in mimick-
ing and producing foreign sounds, plus an added diffi-
culty of having a short memory span.
Motivation• Again, all things being equal, a
learner who is highly motivated learns faster and better
than one who is not.
Aptitude. Aptitude should not be confused with
the student's level of general intelligence. But rather,
it has something to do with the student's inherent
capacity to learn. The quality of learning and the
rate in which it is acquired depends on individual dif-
ferences. As much as possible, students should receive
guidance and instruction on the basis of individual
differences.
Handicaps. Students who suffer from handicaps,
such as poor auditory reception, stuttering or stammer-
ing, are hindered from acquiring a high degree of speak-
ing proficiency in the foreign language. Again, as
much as possible, special attention should be given to
them.
Background In other foreign languages. A person
who has experience in learning another foreign language,
and has successfully learned it, stands a better chance
of learning,at a faster rate, the current foreign lan-
guage he is studying. His chances are even greater if
there is considerable similarity between the first and
second foreign language. If such is not the case, the
learner would at least have a systematic approach to
language study, based on the study habits he has formed
and on the techniques of self-study he has developed.
B. Instructions on How to Use the Language Text
Lesson Presentation
I. Give the setting of the dialogue, repeating it
three times. The setting provides an introduction
to the dialogue. The introduction is best under-
xxxvi
stood by the students when it is accompanied by
visual aids illustrating the situation in the
dialogue. The students need not memorize the
introduction.
II. Present the Dialogue. Procedure:
A. Full Dialogue
Teacher Student
1. Give the full dialogue Listen,at normal speech rate,repeated, three times.This means that you gothrough the dialoguethree times, not oneline at a time repeat-ed three times.
Rationale: By doing this, the students have the
opportunity to listen to a good model with the
utterances given in normal conversational speech
rate. The intonation and rhythm of the language
is presented naturally and in context.
Caution: Be sure that the intonation you give
remains constant for all three repetitions.
2. Give line-by-line Repeat after each modelrendition, repeated is given.three times at normal > , ni
. a) chorallyspeech rate. b ) ± n d i v i d u a l l y
Start with choralrepetition and proceedto individual repeti-tion. Make sure thatall the members of theclass have the chanceto recite individually.Rationale: To start a drill with choral repeti-
xxxvii
tion helps the learner overcome his initial 'shy-
ness1, or fear of making mistakes. When every-
body starts reciting in unison, he feels more
confident. Having the students repeat an utter-
ance three times enables you to listen to their
rendition patterned after the model they hear.
If the rendition is incorrect or inadequate and
the intonation or rhythm does not come close to
the model the first time, the second and third
repetitions are adequate to correct the errors.
Caution: Choral repetition is a good device for
the reasons mentioned above. However, it has its
limitations. First, the slow learners tend to
'drag' the pace when they are unable to follow
the rhythm. Second, you don't always hear the
pronunciation errors because some students tend
to mumble. A good check to accuracy either in
pronunciation or intonation is to reinforce a
choral activity with immediate individual repe-
tition.
a) When the student repeats after the model in-
dividually, listen to pronunciation errors. Iso-
late the words pronounced incorrectly, and give
the correct rendition. Let the student repeat
after you. As soon as you feel that he has
'learned' to say the word correctly, let him re-
peat the entire sentence.
b) Io_ not accept words pronounced incorrectly
as substitutes for the model. Work hard at eli-
citing an approximation of native speech. Remem-
xxxviii
ber that your goal is to help them achieve pro-
ficiency in speaking the language.
3. Teacher Student
Give the dialogue break- Repeat after each model.down, repeated threetimes. Start with thefull sentence. Repeatthe individual words,put the words togetherto make a phrase, re-peat the phrase, thenput the phrases togetherto make up a completesentence. Repeat thesentence.
Rationale: This type of exercise provides more
reinforcement. The dialogue breakdown helps the
student to recognize individual words, something
which is not evident in the full-sentence drills.
By putting the words together to form a phrase,
they would get an idea of the constituent con-
struction to which these words belong. By put-
ting the phrases together, a full sentence is
formed. This drill constitutes a cycle represent-
ed graphically in this manner:
Say this is a sentence and its correspondingbreakdown:
! A B C ! D E F G !J I L
Start by giving A-G. Then give A-C, fol-lowed by C-D. After the C-D rendition,put A-C and C-D together before proceed-ing to the next breakdown. The renditioncomes out: A B C D. Do E-G, and then goback to A. Your third rendition reads:A B C D E F G.
xxxix
This constant repetition is a helpful device in
the students' memorization of the dialogue.
Caution: It would be deceitful not to warn you
that the presentation of the full dialogue and
the dialogue breakdown is exhausting both for
you and your students, especially at the begin-
ing. Find consolation in knowing that language
acquisition is predominantly a process of habit-
formation, and habits are acquired and developed
through constant meaningful repetition.
III. Role-play the dialogue. Role-playing can be done
in the following ways:
A. Teacher-Students (choral)
Take the first role and let the students takethe second role. After the dialogue is completed,switch roles, i.e. the students take the firstrole and you do the second.
B. Teacher-Student (individual)
You take the first role and one student takesthe second role. Then, switch roles.
C. Students-Students (choral)
Divide the class into two groups. Let one grouptake the first role, and the other group thesecond role. Then, switch roles.
D. Student-Student (individual)
One student takes the first role, another thesecond. Switch roles.
E. Chain Drill Below is an illustration of thechain drill. Aj - B3 is the complete dialogue.
xl
SI does A^ ; S2 does B^ and repeats A- ; S3 says
Bi and A^; S4 answers by giving B^ again and re-
peating A- , etc. When all the members of the
class have recited A,and B^, proceed to A2 and
B2 repeating the same process, and on to the next
couple of lines, etc.
IV. Teach the Related Utterances. These utterances
are expressions which are useful substitutes for
phrases or sentences in the dialogue. They are
not constrained by the structural content of the
lesson. Variations and/or expansions may result
from incorporating these utterances in the dia-
logue. Teach the idiomatic expressions in con-
text, so that the learner will know how these
expressions are used.
V. Teach the sentence patterns. Illustrations of
the types of pattern drills appear in an earlier
section. Pattern drills can be both a teaching
and testing device. Each pattern practice focuses
on a problem or a set of linguistic problems that
is not evident to the student. When doing a
pattern drill, the students' attention is not
directed to the linguistic problems themselves,
but to the production of sentences which contain
these problems. As a teaching device, pattern
drills are designed to help the student gain an
understanding of the syntactic constructions of
the target language, and help him acquire a
mastery of these constructions. As a testing
device, all the other types of drills, with the
exception of the Repetition drills, test the
xli
students' knowledge of the syntactic units and
their relative positions in the sentences. The
Conversion/Trans formation drills test the ability
of the student to manipulate syntactic construc-
tions that he has learned.
Do' s iri Pattern Practice :
1. Conduct the drills in a lively fashion.
2. Instructions should be given before drill starts.
This can be done most effectively by giving some
examples.
3. Give cues at normal conversational speed. Stu-
dents should give their rendition in the same
manner.
4. Give equal time to choral and individual repeti-
tion.
5. Make on-the-spot corrections of the errors made
by the students.
VI. Teach the vocabulary items. Visual aids such as
pictures, regalia, flash cards, conic strips, etc.
are very usefuj. and effective devices for teach-
ing vocabulary in a meaningful way.
Review of vocabulary items learned should be
done daily. Select those items that lend them-
selves to functional usage by the students in
meaningful contexts.
VII. Use the supplementary materials and appendices
II and III whenever it is feasible to do so.
Short introductory notes to each section will help,
LESSON 1
Structural Content: GreetingsParticles: [sab], [man] > [pod]
Setting: Pedro and Juanmeet each otheron the street.
I.DIALOGUE
Good morning, Pedro.
Good morning (to youtoo), Juan.
How are you?
Fine, thank you.
Nagkitaay si Pedro ugsi Juan sa dalan.
A: Maayong huntag, Pedro.
B: Maayong buntag sab,Juan •
A: Kumusta ka?
B: Maayo man, salamat.
II.DIALOGUE BREAKDOWN
Good morning, Pedro.
good morningPedro
Good morning (to youtoo), Juan.
good morning(also)Juan
How are you?
how are youyou
Fine, thank you.
finethank you
A: Maayong buntag, Pedro.
maayo(ng) buntagPedro
B: Maayong buntag sab,Juan.
maayo(ng) buntag[sab]Juan
A: Kumusta ka?
kumustaka
B: Maayo man, salamat.
maayo [man]salamat
III.RELATED UTTERANCES
Good noon./Good highnoon.
Good afternoon.
Good evening.
Good morning to youall.
Good evening, Ladiesand Gentlemen.
Maayong udto./Maayong mudto.
Maayong hapon./Maayong palis.
Maayong gabii.
Maayong buntag sa inyongtanan./Maayong buntag kaninyongtanan.
Maayong gabii mga Ginangug mga Ginoo.
Fine, (also).
Fine, (too) .
IV.VOCABULARY LIST
buntag
ka
kaninyo
kumusta?
gabii
hapon
inyo
maayo
mudto
palis
salamat
tanan
udto
Maayo pod.Maayo sab.
morning
you (short form)
you (plural)
How are you?
night, evening
afternoon
you (plural)
good, well, fine
noon, high noon
early afternoon
thank you
all, everyone
noon, high noon
V. DRILLS
Repetition:
Cue:
Maayong
Maayong
Maayong
Maayong
Maayong
Maayong
Maayong
Kumusta
KUDUSta
Kumusta
Maayongtanan.
Maayongtanan.
Maayongtanan.
Maayongtanan.
Maayongtanan.
Maayongtanan.
buntag, Pedro,
buntag, Mr. Reyes,
hapon, Juan.
hapon, Rita,
udto, Dr. Roses.
gabii, Jose.
palis, Remedios.
ka, Rolando?
ka, Ana?
ka, Rosita?
buntag sa inyong
udto sa inyong
mudto sa inyong
hapon sa inyong
palis sa inyong
gabii sa inyong
Response:
Maayong buntag sab.
Maayong buntag sab.
Maayong hapon sab.
Maayong hapon sab.
Maayong udto pod.
Maayong gabii pod.
Maayong palis pod.
Maayo man, salamat.
Maayo man, salamat.
Maayo man, salamat.
Maayong buntag sab.
Maayong udto sab.
Maayong mudto pod.
Maayong hapon pod.
Maayong palis pod.
Maayong gabii pod.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[sab] - Maayong buntag sab.
Short form of the particle [usab] whichmeans 'also' or 'again1. It sometimescarries the meaning of a recurring eventor situation.
[man] - Maayo man, salamat.
Modifies a statement that gives facts notpreviously known to the hearer.
[pod] - Maayo pod.
Short form of [upo.d] •are similar in meaning.
[Upod] and [usab]
(-ng) - Maayong adlaw
The ligature [nga], written as (-ng)after a vowel, connects words or phraseswhich are in construction with each other.
Maayo + nga = Maayong buntag'good/beautiful1 'morning'1 Good morning'
'Early afternoon1, usually the timebetween 1:30 p.m. - 2:30 p.m., althoughmany people do not make the distinctionin actual usage between hapon and palis.
LESSON 2
Structural Content: Greetings: variationParticle: [lang]
Setting: A PCV has gone tohis friend's house.
Niadto ang PCV sa balaysa iyang amigo.
DIALOGUE
Hello!
Come in./(Come up.)Have a seat.
Thank you.
A: Maayo!
B: Dayon lang.Lingkod usax.
A: Salamat.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
III.
Hello!
good (morningafternoon, etc)
Come in.Have a seat.
entersitfor a while
Thank you.
RELATED UTTERANCES
Come in.
Please stand up.
Stand up for a while.
Take a drink first.
Let's have a drink
A: Maayo1
maayo
B: Dayon lang.Lingkod usa.
dayon [lang]lingkodusa
A: Salamat.
Sulod lang.
Palihog, tindog.
Tindog usa.
Inom us a.
Inom usa 'ta.first./Let's havesome refreshments.
You're welcome. Walay sapayan,
IV. VOCABULARY LIST
dayon
Ginang
Gining
Ginoo
inom
lingkod
pungko
sulod
tindog
usa
way sapayan
V. DRILLS
A.Repetition
enter, come in/up
Mrs.
Miss
Mr.
drink
sit
squat
enter, proceed
stand
for a while, first
Don't mention it./You'rewelcome.
Dayon lang, Ruben.
Dayon lang, Isabel.
Dayon lang, Rosa.
Dayon lang, Pedro.
Dayon lang, Ernesto.
Lingkod usa, 'Dong.
Lingkod usa, 'Nong.
Lingkod usa, 'Nang.
Lingkod usa, Undo.
Lingkod usa, Inday.
Palihog, lingkod, Ginoo Reyes.
Palihog, lingkod, Ginoo Burns.
Palihog, lingkod, Ginoo Stewart.
Fallhog, lingkod, Ginoo Cruz.
Inom usa 'ta, Ginang Ramos.
usa 'ta, Ginang Bernabe.
usa 'ta, Ginang de Guzman.
Inom usa 'ta, Ginang Stewart.
Inom usa 'ta, Ginang Smith.
Tindog usa, Glnlng Santos.
Tlndog usa, Gining Rivera.
Tindog usa, Gining Gracia.
Tindog usa, Gining Pamintuan.
Tindog usa, Gining Faustino.
B.Cumulative Dialogue:
1. A: Maayo!
B : Dayon lang.
A: Maayong buntag, Pedro.
B: Maayong buntag sab, Juan.
A: Salamat.
Lingkod usa.
Maayo t
Sulod lang. Pungko usa.
Salamat.
Kumusta ka?
Maayo man, salamat. Ug ikaw?
Maayo pod.
A: Maayong hapon.
B: Uy Pedro, maayong hapon sab.
A: Salamat, kumusta ka?2
B: Maayo man. Inom usa 'ta.
A: 0 sige , salamat.
Dayon lang.
10
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Maayo! - A call to announce one's arrival atanother person's home, used in place ofknocking at the door. Equivalent to theEnglish 'Company coming!' This is actual-ly the short form of buntag
Maavone hapongabii.
[lang] - Day on lang.
In this sentence, [lang] is used in anexhortative manner, as in the English'Do come in.'
Terms of Address; Role and/or Status
A person's role and status suggested by1. social position2. economic standard of living3. age, orA. kinship
is recognized by certain forms of address, such asthe following:
A. Relationship among equals (peers)
(a)
(b)
(c)
B.
(a)
'Man :?
i Bay :
i
'Man :i
,Nonoy (Noy) :i
'Womani
,Inday (Day) :
Man 'i
Bay ,i
Woman 'i
Inday (Day) ,
Woman 'i
Inday (Day) ,
equal relationship
'(Older) Mant
fManoy (Noy)fManong (Nong)t
: (Younger) Man '
: Undo (Do) ,: Dodong (Dong) ,
•
(b) ' (Older) Man (Younger) Woman
Manoy (Noy)Manong (Nong) Inday (Day)
(c) ' (Older) Womani
, Manang (Nang)
(Younger) Woman
Inday (Day)
11
Footnotes:1Ug ikaw
2'ta
3sige
'and you'
'us' (the two of us, or us two); shortform of kita
'okay', 'all right'
LESSON 3
Structural Content: Greetings: variationParticles: ban] [diay]
Setting: Pedro is visitinghis friend.
Mamisita si Pedro saiyang amigo .
I. DIALOGUE #1
Hello!Come in./(Come up.)Oh, it's you, Pedro.Please sit down.
Thank you.
DIALOGUE #2
Hello!
Who's there?
It's me, Roberto.
Come in.
Thank you. Goodevening.
A
B
A
A
B
A
B
A
Maayo!Dayon lang.0, ikaw man diay, PedroLingkod usa.
Salamat.
Maayo!
Kinsa kana?
Ako, si Roberto.
Sulod.
Salamat. Maayong gabii
Good evening. Pleasesit down.
Maayong gabii sab.Lingkod usa.
II. DIALOGUE BREAKDOWN #1
Hello! A:
Come in. B:
enter [only]
Oh, it's you, Pedro.
ohyou [I didn't know]
Maayo!
Dayon lang.
dayon [lang]
0, ikaw man diay, Pedro.
oikaw [man] [diay]
12
13
Please sit down.
sitfor a while
Thank you.
Lingkod usa.
lingkodusa
Salamat.
DIALOGUE BREAKDOWN #2
Hello! A: Maayo!
Who's there? B: Kinsa kana?
whothat
It's me, Roberto.
IRoberto
Come in.
Thank you. Goodevening.
thank yougood evening
Good evening.Please sit down.
good evening alsosit for a while
A:
B:
A:
B:
kinsakana
Ako, si Roberto.
ako[si] Roberto
Sulod.
Salamat. Maayong gabii
salamatmaayo(ng) gabii
Maayong gabii sab.Lingkod usa.
maayo(ng) gabii [sab]lingkod usa
III. RELATED UTTERANCES
(You) sit down(for a while).
Lingkod ka usa.
IV. VOCABULARY LIST
ako
kana
kinsa
ikaw
I
that
who
you (singular)
14
V. DRILLS
A. Repetition Drill:
Maayong buntag.
Maayong udto.
Maayong mudto.
Maayong hapon.
Maayong palis.
Maayong gabii.
Cue: Response:
Maayo! Dayon lang.
Kumusta ka? Maayo man, salamat.
Lingkod usa. Salamat.
B. Substitution Drill: Fixed slot
Maayong buntag, Mr. Reyes
C. Substitution Drill: Movable Blot
Maayong buntag sab, Juan.
udto .
pod .
mudto .
Pedro.
hapon .
sab .
gabii .
15
D. Substitution/Cue and Response Drill:
palis
mudto
hapon
udto
gabii
Cue :
Maayong buntag.
Response:
Maayong buntag sab.
E. Cue and Response Drill:
Cue :
Maayo!
Maayo!
Kumusta ka?
Kinsa kana?
Lingkod usa.
Response:
Dayon lang.
Sulod lang.
Maayo man, salamat,
Ako si ,
Salamat.
F. Cumulative Dialogue:
Maayol Maayong gabii.
Maayong gabii sab. Kinsa na?
Ako, si Roberto.
0, ikaw man diay, Roberto.Kumusta ka?
Maayo man, ug ikaw?
Maayo man sab. Lingkod.
Salamat.
Dayon, sulod lang.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[man] [diay] ~0 , ikaw man diay, Pedro.
Implies that the speaker is reactingto a new event or situation, i.e. therealization that Pedro was the one
16
kana - kinsa kana?
'that' -- one of four demonstrativepronouns.
[si] - si Roberto
Topic case marker for names of persons.
ako - 'I'(1st set of personal pronouns)
ka - 'you', short form of ikaw (1st set ofpersonal pronouns). The short formdoes not occur initially in a sentence.
LESSON 4
Structural Content: Demonstrative Pronouns:kini-class
Question words: unsa, kinsaTopic case markers:[si],[ang]
Setting : Ana's friendasks her whatshe is eating,
Nangutana ang amiga niAna kaniya kung unsa angiyang gikaon.
I. DIALOGUE
Ana, what's that?
What, this?
Yes .
Ah, this is pansit.
Is it delicious?
Oh yes, verydelicious.
B
A
B
A
B
Ana,
Unsa
Oo.
Ah,
Lami
Ay,
unsa kana?
, kini?
pansit kini
ba?
lami kaayo.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Ana, what's that? Ana, unsa kana?
whatthat
What, this?
whatthis
Yes.
Ah, this is pansit.
pansit this
Is it delicious?
delicious/good/tasty
B :
A:
B:
A:
unsakana
Unsa, kini?
unsakini
Oo.
Ah, pansit kini
pansit kini
Lami ba?
lami
[ba]
17
18
Oh yes, verydelicious.
deliciousvery
B: Ay, lami kaayo.
lamikaayo
III. VOCABULARY LIST
abogadoAmerikanobalaybintanabolpenbongbongbulakkaayokahonkahoykisamekwadernokwartodahondoktoriringirolamesalamilapislibronaestramerkadoop.isinapapelposporoprinsipalpultahansapatossigarilyosimbahansiyasugatindahantsinelas
lawyerAmerican (male)housewindowball-point penwallflowerveryboxtreeceilingnotebookroomleafdoctor (male)catdogtabledelicious, good, tastypencilbookteacher (female)marketofficepapermatchprincipal (teacher)doorshoecigarettechurchchairlight , lamps toreslipper
19
IV. DRILLS
A. Repetition:
Question;
1. Unsa kini?
Unsa kana?
Unsa kadto?
2. Unsa kini?
Unsa kana?
Unsa kadto?
3. Kinaa kini?
Answer:
Libro kana/kini.Lamesa kana/kini.Siya kana/kini.Papel kana/kini.Bolpen kana/kini.
Sigarilyo kini/kana.Posporo kini/kana.Lapis kini/kana.Kwaderno kini/kana.Kahon kini/kana.
Balay kadto.Kwarto kadto.Bongbong kadto.Kisame kadto.Bintana kadto.
Libro ug papel kana/kini.Lamesa ug siya kana/kini.Papel ug lapis kana/kini.Sigarilyo ug posporo kana/kini.
Kwaderno ug libro kana/kini.
Tsinelas ug sapatos kini/kana .
Pansit ug adobo kini/kana.Si^a ug lamesa kini/kana.Butfak ug dahon kini/kana.Iro ug iring kini/kana.
Balay ug simbahan kadto.Kwaderno ug libro kadto.Papel ug lapis kadto.Bongbong ug kisame kadto.Bintana ug pultahan kadto.
Kana/Kini si Pedro.Kana/Kini si Maria.Kana/Klni si Ana.Kana/Kini si Jose.Kana/Kini si Ramon.
20
Kinsa kana?
Kinsa kadto?
Kiai/Kana angKini/Kana angKini/Kana angKini/Kana angKini/Kana ang
Amerikano,doktor.abogado.maestra.prinsipal.
Kadto si Dionisio.Kadto si Paula.Kadto si Rolando.Kadto ang "Peace Corps
trainee".Kadto ang "Language Coor-
dinator".Kadto ang "Project Director".
B. Substitution: Fixed Slot
1. Kini ang lamesa. 2.libro.posporo.sigarilyo.papel.
Kana ang bulak.dahon.kahoy.bongbong.pultahan.
Kadto ang simbahan.balay.tindahan.opisxna.merkado.
Kini si Pedro.Juan.Rosa.Maria.Jose .
Kana si John.Greg.Bill.Mary.Ann.
Kadto si Nena.RicardoRodolfoRamon.Alfredo
C. Substitution: Movable Slot
1. Kini si Rosa ug si Ana.Marcia ug si Belen.
Kadto si
Kanaang simbahan.
ug ang tindahan.
21
Si Lina ug si Bert kadto.kana.
Petra ug si Luisakini.
Juan ug si Paulaang maestra
kadto.Ang abogado
kana.
Ang balay ug ang simbahan kadto.Ang iro ug ang iring ,Ang bongbong ug ang kisame
kana.bintana
pultahan
sigarilyosuga
posporokini.
papel ug ang lapis
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
pansit Ah, pansit kini.Pansit means, generally, 'noodles'. OfChinese origin, a pansit dish may beprepared in several ways, as withsauted sliced vegetables and diced porkor beef.
adobo - A native meat dish of chicken and/orpork cooked in garlic, vinegar and soysauce.
[ba] - Lami ba?
Particle that si'gnals a question.
ug - Kini si Rosa ug si Ana.
Used here as the conjunction 'and'.
unsa - Unsa kana?
Unsa is a question word which means'what'.
22
kinsa - Kinsa kini?
Kinsa is a question word which means'who'
Topic Case Markers:
[si] - marks the name of a person
[ang]- marks all nouns other than personal names(henceforth referred to as general nouns),
Demonstrative Pronouns:
kiri 'this' (nearest the speaker, e.g. inthe speaker's hand)
kini 'this' (near the speaker)
kana 'that' (near the hearer, far from thespeaker)
kadto 'that over there' (far from both thespeaker and hearer)
Non-Verbal Sentences:
The sentences found in this lesson are non-verbal sentences, i.e. the sentence does notcontain verbs.
Cebuano sentences are made up of at least twoconstituent parts, namely:
- is a phrase introduced by themarkers [ang] or [si], or by one ofits substitutes like the demon-stratives of the kini-class, or bya personal pronoun of the 1st set,ako-class which may substitute forthe [ang] or [si] phrase.
2. the predicate - may be a verb, an adjective,or another topic phrase whichcomments on the topic.
Such a sentence is called equational, both topicsbeing in apposition.
(The predicate usually precedes the topic inthe normal word order.)
23
Equational Sentences:
1. The specific topic is marked by |ang] or [si].
2. The first-given topic is what is emphasizedin the sentence.
3. When question words are used, the predicate isthe interrogative or the phrase containing theinterrogative.
Summary: Patterns of Non-Verbal Sentences
b.
Predicate TopicNoun Pronoun (Dem)
Libro
Lamesa
kini.kana .kadto.
PredicateNoun + Noun
_] Topic' Pronoun (Dem)
' Libro ug papelt
, Lamesa ug siya
kini.kana •kadto.
Specific Topic ' Non-specific Topic
Si Pedro
Ang babaye
kini.kana .kadto,
c. ' Non-specific Topic ' Specific Topic
KiniKanaKadto
si Pedro,
ang babaye
LESSON 5
Structural Content: Personal Pronouns: 1st set,singular, ako-class
Interrogative Statements
Setting: Mr. Smith isintroduced toFilipino .
Gipaila-ila si Mr. Smithsa usa ka Pilipino .
DIALOGUE
Ben, this isMr. Smith.
Oh? How are you,Mr. Smith?
Fine.
Are you an American?
C:
B:
Yes, I am an American. C:
Ben, siya si Mr. Smith.
Ah diay? Kumusta ka,Mr. Smith?
Maayo man.
Amerikano ka ba?
Oo, Amerikano ako.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Ben, this is Mr.Smith.heMr. Smith
Oh? How are you,Mr. Smith?
oh [is that so]how are youyou
Fine.
fine
Are you an American?
Americanyou
A:
B:
C:
B:
Ben, siya si Mr. Smit
siya[si] Mr. Smith
Ah diay? Kumusta ka,Mr. Smith?
ah [diay]kumustaka
Maayo man.
maayo [man]
Amerikano ka ba?
Amerikanoka[ba]
25
26
Yes, I am an American. C: Oo, Amerikano ako.
yesAmerican I
ooAmerikano ako
III. RELATED UTTERANCES
I want to introduceMr. Smith to you. "
I'd like to introduceto you my companion,Mr. Smith.
I'm pleased to meetyou.
My pleasure./(I'mpleased too)
This is Mr. Santos.
Who am I?
Who are you?
Who is he/she?
Gusto kong ipaila-ila kanimosi Mr. Smith.
Gusto kong ipaila-ila kanimoang akong kauban, siMr. Smith.
Gikalipay ko ang pagila-ilakanimo.
Gikalipay ko sab.
Kini si Mr. Santos.
Kinsa ako?
Kinsa ka?
Kinsa siya?
IV. VOCABULARY LIST
ako(ng)AmeriKanababayekalipaykanimokaubankusineraestudyantegustoipaila-ilalabanderalalakemagbabaulmagdadaromag-uumaregalosiya
myAmerican (female)woman; femalepleased, happyyou (singular)companioncook (female)s tudentwant, liketo introducelaundrywomanman; malefarmerfarmerfarmergift, presenthe/she
27
V. DRILLS
A.Repetition:
Si Pablo ako.Si Juan ako.Si Maria ako.Si Ben ka.Si Roberto ka.Si Miguel ka.Si Ricardo siya.Si Ana siya.Si Rosa siya.
Ako angAko angIkaw angIkaw angIkaw angSiya angSiya angSiya ang
B. Interrogative Forms:
Si Pablo ba ako?Si Juan ba ako?Si Maria ba ako?Si Ben ka ba?Si Roberto ka ba?Si Miguel ka ba?Si Ricardo ba siya?Si Ana ba siya?Si Rosa ba siya?
Questions:
Amerikano ba siya?Magdadaro ba siya?"Peace Corps Trainee"
ba siya?Maestra ka ba?Pilipina ka ba?Amerikano ka ba?Doktor ba ako?Abogado ba ako?Cebuano ba ako?
Maestra ako.Amerikana ako.Abogado ka.Magdadaro ka.Doktor ka.Estudyante siya,Magbabaul siya.Labandera siya.
maestra.Amerikana•abogado.magdadaro.doktor.estudyante.magbabaul.labandera.
Answers:
Oo, Amerikano siya.Oo, magdadaro siya.Oo, "Peace Corps Trainee"
siya.Oo , maestra ako.Oo, Pilipina ako.Oo, Amerikano ako.Oo, doktor ka.Oo, abogado ka.Oo, Cebuano ka.
28
Ang Amerikano ba siya?Ang magdadaro ba siya?Ang "Peace Corps trainee"ba siya?
Ang maestra ka ba?Ang Pilipina ka ba?Ang Amerikano ka ba?Ang doktor ba ako?Ang abogado ba ako?Ang Cebuano ba ako?
Kinsa ako?
Kinsa ka?
Kinsa siya?
Oo, ang Amerikano siya.Oo, ang magdadaro siya.Oo, ang "Peace Corpstrainee" siya.
Oo, ang maestra ako.Oo, ang Pilipina ako.Oo, ang Amerikano ako.Oo, ang doktor ka.Oo, ang abogado ka.Oo, ang Cebuano ka.
Ikaw si Marcia.Ikaw si Juan.Ikaw si Miguel.Ikaw si Ana.Ikaw si Rosa.Ikaw si Jose.
Ako si Rolando.Ako si Pedro.Ako si Ramon.Ako si Clara.Ako si Sofia.Ako si Vida.
Siya si Marcia.Siya si Roberto.Siya si Nicolas.Siya si Dionesio.Siya si Guillermo.Siya si Nena.
C. Substitution Drill: Movable Slot
1. "Peace Corps trainee"ako.
siya.AbogadoAmerikano
MagbabaulMag-uuma
Filipino _
ba
ako?
siya?
29
2. Pilipina ug maestra ako.
siya.kusinera
Labanderaka.kini.
3. Estudyante ug PCT ang Amerikano,
lalake.si Ramon.
AbogadoPilipino
ang maestro,kadto.
ba ?ka ?
4. Lapis ug papel kadto
kini.kwaderno
kana.Dahon
_kahon_kahoy
ba
D. Conversion Drill: Question and Affirmative Answer
Example:
Cue Sentence: Amerikano ug "Peace Corps Volun-teer" siya.
Conversion : Amerikano ug "Peace Corps Volun-teer" ba siya?
Response : Oo, Amerikano ug "Peace CorpsVolunteer" siya.
Cue Sentence: Conversion/Response:
Pilipina ug maestra Pilipina ug maestra '••ako. Oo , .
Labandera ug kusinera Labandera ug kusinerasiya. Oo,
Estudyante ug PCT ka. Estudyante ug PCTOo,
30
Pilipina ug maestra Pilipina ug maestrasi Ana. Oo,si Ana.
Labandera
Buwak ug dahon kadto
Lapis ug papel kini.
Sigarilyo ug posporokana.
Iro ug iring kadto.
Labandera
Oo ,
Buwak ugOo ,
Lapis ugOo ,
SigarilyoOo,
ug kusinera?
?
dahon
papel
ug posporo
Iro ug iringOo,
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[diay] - Ah diay?
'Is that s o ? 1 , 'Really?' Also, it isused to indicate that the speaker isreacting to information he's receivedfor the first time, i.e. 'I see'.
oo - 'yes'; indicates an affirmative response.
Among Spanish loan words, gender is designated bythe following endings :
/-o/ masculine e.g. Amerikano_ 'American'kusinero^ 'cook'hardinero 'gardener'
/-a/ feminine e.g. Amerikanakusineralabandera 'laundrywoman1
Personal Pronouns: 1st set, ako-class, singular
1st person - ako 'I'
2nd person - ikaw. ka*(short form) 'you'
3rd person - siya 'he/she'
*Ka never appears initially in a sentence.
31
Interrogative Statements:
Interrogative statements are formed by using[ba] between the topic and the predicate.
Examples:
Amerikano ako.'I'm an American-1
Magdadaro siya.'He's a farmer.'
Amerikano b_a ako?'Am I an American?'
Magdadaro b_£ siya?1 Is he a farmer?'
but:
Amerikano ka . >'You're an American.'
Amerikano ka ba?'Are you an American?'
Magdadaro ka. •> Magdadaro ka ba?'You're a farmer.1 'Are you a farmer?1
Summary: Patterns of Non-Verbal Sentences
1. ' Predicate '' Pronoun '
t t
, Ako ,1 Siya 'i i
, Ikawt
ii
a. ' ToDic1 Noun
, Ben, Si Rosa, Anat
, . abogado*Ang 6
, maestra
Topic 'Noun (emphasis) '
t
Ben. ,si Rosa. i
Ana • i
abogado. ,ang maestra. ,
' Predicate '1 Pronoun 'i t
? i
, ako. ,
siya.
r r
t t
* A pause is required after the topic whenthe topic is a general noun.
32
2.
3.
a.
PredicateNoun
Maestra
Amerikano
Magdadaro
TopicPronoun
ako .
ka.
siya.
TopicPronoun
i
' Predicate1 Noun
Ako
Ikaw
Siya
maestra.i Amerikano.1 magdadaro.T
Predicate ' Int. Mkr.' Topic
Amerikano
Maestra
Magdadaro
baako?
siya?
Topic 1 Int. Mkr.'Predicate '
, Amerikano ,1 Ang maestra 't ?
, magdadaro ,
baako?
siya?
b. ' Predicate' Int. Mkr.1 Topic
Ako
Siya
Ikaw
ba
, Amerikano ?,1 ang maestra? *i i
, magdadaro?,
but: Amerikano ka ba?
4 . ' Aff i rmative Response'
Oo, 1, la
2, 2a
* This pattern is not frequently used3b is the preferred order.
Pattern
Supplementary Materials
Lessons 1-5
I. Direct Discourse
#1. A: Ingon ni Peter, "Maayo!"B: Tubag ni Juan, "Dayon lang,"
ug nangutana sab siya, "Kinsa kana?"A: Tubag ni Peter, "Ako, si Peter."B: Nangutana si Juan, "Peter kinsa?"A: Tubag ni Peter, "Si Peter Smith, ang PCV."
Vocabulary:
ingon saidnangutana askedtubag answered; answer, reply
#2. A: Ingon ni Jose, "Ben, gusto kong ipaila-ilakanimo si Mr. Smith."
B: Tubag ni Ben, "Gikalipay ko ang pag-ila-ila kanimo,"
ug nangutana sab siya, "Kumusta ka, Mr. Smith?"C: Tubag ni Mr. Smith,"Maayo man, ug ikaw?"B: Tubag ni Ben, "Maayo sab."
Nangutana si Ben, "Unsa ka, Mr. Smith?"C: Tubag ni Mr. Smith,"Maestro ug PCV ako."
#3. A: Nangutana si Maria,"Unsa kana, Clara?"B: Tubag ni Clara, "Ambot lang. Tingali, regalo
kana."A: Ingon ni Maria, "Ah diay?"B: Tubag ni Clara, "Bitaw."
Vocabulary:
ambot 'I don't know1
regalo present, gifttingali perhaps, maybe, 'I think'
33
LESSON 6
Structural Content: Non-Verbal Affix: (taga-)Place marker: [sa]
Setting: Mr. Smith and aFilipino meet andtalk for a while.
Nagkakita ug nagsulti-hanay si Mr. Smith ugang usa ka Pilipino .
I. DIALOGUE #1
Are you an American,Mr. Smith?
Yes, I am an Americanand a Peace Corpstrainee, too.
Where are you from?
I'm from Texas.And you?
I'm from the Philip-pines .
A: Amerikano ka ba, Mr.Smith?
B: Oo, Amerikano ako ug"Peace Corps trainee"sab .
A: Taga-diin ka?
B: Taga-Texas ako.Ug ikaw?
A: Ako, taga-Pilipinas.
DIALOGUE #2
Where are you from,
Mr. Smith?
I'm from California.
Where in California?San Francisco. Andyou, where are youfrom in the Philip-pines?
Cebu.
A: Taga-diin ka, Mr. Smith?
B: Taga-California ako.
A: Diin sa California?
B: Sa San Francisco.Ug ikaw, diin sa Pili-pinas?
A: Sa Cebu.
34
35
II. DIALOGUE BREAKDOWN #1
Are you an American, A:Mr. Smith?
Americanyou
Yes, I'm an American B:and a Peace Corpstrainee, too.
Yes, American Iand Peace Corps traineetoo
Where are you from?
from whereyou
I'm from Texas. B:And you?
from Texas Iand you
I'm from the Philip- A:pines.
I, from Philippines
Amerikano ka ba,Mr. Smith?
Amerikanoka[ba]
Oo, Amerikano ako ug"Peace Corps trainee"sab.
Oo, Amerikano akoug "Peace Corps trainee[sab]
A: Taga-diin ka?
(taga-)diinka
Taga-Texas ako.Ug ikaw?
(taga-)Texas akoug ikaw
Ako, taga-Pilipinas.
ako, (taga-)Pilipinas
DIALOGUE BREAKDOWN #2
Where are you from,Mr. Smith?
A: Taga-diin ka, Mr. Smith?
from where you
I'm from California. B:
from California I
Where in California? A:
wherein California
San Francisco. And B:you, where are youfrom in the Philippines?
In San Franciscoand you
(taga-)diin ka
Taga-California ako.
(taga-)California ako
Diin sa California?
diin[sa] California
Sa San Francisco. Ugikaw, diin sa Pilipinas?
[sa] San Franciscoug ikaw
36
where in Philippines diin [sa] Pilipinas
Cebu. A: Sa Cebu.
in Cebu [sa] Cebu
III. RELATED UTTERANCES
Where do you live?
Where is your home/house?
My home is in Cebu.
Where have you been?
Where were you?
I've been in class./I was in class.
Where were you born?
I was born in CebuCity.
I'm a bachelor.
I'm a single girl.
I'm married.
Hain ka magpuyo?
Hain ang imong puloy-anan?/Hain ang imong balay?
Tua sa Sugbo ang akong balay./Tua sa Sugbo ang akongpuloy-anan.
Diin ka gikan?
Diin ka?
Gikan ko sa klase.
Diin ka matawo?
Natawo ako sa syudad saSugbo./Gipanganak ako sa syudad
sa Sugbo.
Ulitawo ako.
Dalaga ako.
Minyo ako.
IV. VOCABULARY LIST
baryo
bukid
dalaga
diin/hain
gikan
(gipang)anak
imo
lungsod
(mag)puyo
barrio
mountain
unmarried girl
where
from, been
was born
your (singular)
town
to live, to reside
37
minyo
namo
(na)tawo
probinsya
puloy-anan
sa
syudad
tua
ulitawo
married
our, ours (inclusive)
was born
province
home, house
in, on
city
over there
bachelor
V. DRILLS
A.Repetition Drill: Question and Answer
Question;
Taga-diin ka, Mr. Smith?Taga-diin ka, Dr. Reyes?Taga-diin ka, Juan?Taga-diin ako?Taga-diin si Miss Cruz?Taga-diin si PresidenteMarcos ?
Taga-diin si Mrs. Santos?
Diin ka sa California,Mr. Smith?
Diin ka sa Pilipinas,Doktor Reyes?
Diin ka sa Cebu, MissCruz?
Diin ka sa Ilocos?Diin ka sa Hawaii?
Answer:
Taga-Washington ako.Taga-Cebu ako.Taga-Manila ako.Taga-syudad ka.Taga-Leyte siya.Taga-Ilocos siya.
Taga-Negros Oriental siya.
Sa San Francisco.
Sa Cebu.
Sa Lahug.
Sa Ilocos Norte.Sa Mnlokai.
B. Substitution Drill: Fixed Slot
Taga-Davao ka.Taga-Pilipinas ako.
Taga-Zamboanga .Taga-Baguio .Taga-Manila .Taga-Antique .Taga-Negros Oriental
Taga-CotabatoTaga-LanadTaga-NegrosTaga-LeyteTaga-Albay
38
Taga-syudad siya.
Taga-probinsyaTaga-bukidTaga-baryoTaga-lungsod
C. Substitution Drill: Question and Answer
Question:Diin ka sa Pilipinas?
Diin siya sa Amerika?
Diin ako sa California?San Jose?Cebu?Manila?
Answer:Sa Manila.
Cebu.Ilocos.Davao.Baguio.
Sa California.Washington.Texas.Ohio.Hawaii.
Sa Los Angeles.Magallanes StLahug.Mabini St.
D. Narrative Frame;
1. Ako si
ako sa
. Amerikano/a ako. Taga-ako, sa __^ . Natawo
. Karon1 nagpuyo ako sa^ "Peace Corps trainee" ako.
2. Conversion: Substitute ako with ikaw and siva.
E. Comprehension Drill: Dialogue
A: Amerikano ba si Mr. Smith?
B: Oo, Amerikano siya.
A: "Peace Corps trainee" ba siya?
B: Oo, "Peace Corps trainee" siya.
39
A: Taga-diin slya?
B: Taga-Texas siya.
A: Diin sa Texas?
B: Sa Austin.
F. Comprehension Drill: Narrative
Amerikano si John ug "Peace Corps trainee" sabsiya. Taga-California siya, sa San Francisco,pero natawo siya sa Dayton, Ohio.
Questions:
1. Kinsa si John?Amerikano si John ug "Peace Corps trainee"sab siya.
2. Taga-diin siya?Taga-California siya.
3. Diin sa California?Sa San Francisco.
4. Diin siya matawo?Natawo siya sa Ohio.
5. Diin sa Ohio?Sa Dayton.
Footnotes:
karon 'now'
kay 'because'3pero 'but'
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
(taga-) - Taga-Texas ako.
(Taga-) is a particle that suggests aperson's origin (geographic) and/orplace of domicile. It is immediatelyfollowed by the name of the place.
40
taga-diin - Taga-diin ka?
[sa]
Taga-diin is a question word usedfor inquiring about a person's origin(geographic) and/or his place ofdomicile. When occurring by itself,diin means 'where1.
Place marker which precedes the nameof the place, used in a more specificreference.
E.g. Taga-diin ka?Diin sa Cebu?
Taga-Cebu.Sa Magallanes.
baryo - 'barrio' - smallest unit of geographic-political division. Several barriosmake up a town.
lungsod - 'town' - second largest unit
probinsya - 'province' - largest unit of geograph-ic-political division. As of August1968, the Philippines has 65 provinces.
Sugbo - the name for 'Cebu' as used by Cebuanospeakers, in contrast to Luzon-dwellersand foreigners who use 'Cebu'.
Summary:
1. '
Patterns of Non-Verbal Sentences
Predicate'Question word
Topic
Taga-diinsi Pedro?ang babaye?
Predicate TopicMarker1 Place
Diin
.Manila? ,,Davao? ,, California?,.Ohio? ,
41
PredicateQuestion word1 Pronoun
TopicMarker1 Place
.Manila? ,,Davao? ,,California?,.Ohio? ,
2. PredicateNoun
Topic'Noun/Pronoun'
Taea-8
ManilaDavaoCaliforniaOhio
ako.
si Pedro.
ang bata.
Topic (Short response)'Marker ' Noun (Place) '
SaManila.Davao.Chicago.
LESSON 7
Structural Content: Personal Pronouns: 1st set,plural, ako-class
Particles: [na],[ra],[gyud]Verb: (mu-)class
Focus: ActorMood : Factual and
Non-FactualAspect: Neutral
Setting: Carlos is askedby his friend abouthis companions, whoare PCTs.
Gipangutana si Carlossa iyang amigo bahin samga PCT nga iyang kuyogi
DIALOGUE
Carlos, are they thePeace Corps trainees?
Yes, Ben, they
Where are you
We're going tomovies.
Right now?
No, later on.
are .
going?
the
B
A
B
A
B
Carlos, sila ba ang mga"Peace Corps trainee"?
Oo, Ben, sila gyud.
Asa man kamo?
Muadto kami sa sine.
Karon na dayon?
Dili, unya ra.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Carlos, are they thePeace Corps trainees?
theythe Peace Corps
trainees
Yes, Ben, they are.
Yes, Benthey (indeed)
A: Carlos, sila ba ang mga"Peace Corps trainee"?
sila [ba][ang] [mga] "Peace
Corps trainee"
B: Oo, Ben, sila gyud.
Oo, Bensila [gyud]
42
43
Where are you going?
where [by the way]you (pi.)
We're going to themovies.
will go weto movie
Right now?
now [already]immediately
No, later on.
nolater only
A: Asa man kamo?
asa [man]kamo
B: Muadto kami sa sine.
muadto kami[sa] sine
A: Karon na dayon?
karon [na]dayon
B: Dili , unya ra.
diliunya [ra]
III. RELATED UTTERANCES
We are going to (see)a movie.
We are going to themovie house.
We are going to themovies.
Right now.
Manan-aw kami ug sine,
Adto mi sa sinehan.
Mangadto mi sa sine.
Karon dayon.
IV. VOCABULARY LIST
adlawadtoasaaw tobag-obahinbasabusog(ka)gabiikalyekamikamokaonkitakugihankuyogdagatdili
daygowherecar, automobilenewabout, concerning, regardingreadbe full (satisfied)last nightstreetwe , us (excl)you (pi)eatwe, us (incl)industrious, diligentgo withseano, not
44
dulagahaponganina(gi)gutom(gi)uhawgwapohinoonleksyonlibreriya(ma)lipay(on)niaging adlawpasiyoplasares tawransemana.silasinesinehansulatsunodtaastan-awtapulantuonubanugmaunyawala
V. DRILLS
playyesterdaya while agohungrythirstyhandsomestudiouslessonlibrarycheerful, happythe other daytake a walkplazarestaurantweekthey , themmovie(s)movie house/theatrewritenext , the followingtall, highsee, looklazystudyaccompanied by, go withtomorrowlaterno, none
A.Repetition: Noun-Pronoun Conversion
Noun:
Mga "Peace Corps traineesi Peter ug si Paul.
Mga Pilipino si Juan ugsi Pablo.
Mga estudyante si Mariaug si Juan.
Gwapo ikaw ug si RicardoHinoon ikaw ug si Marta.
Pronoun:
" Mga "Peace Corps trainee"sila.
Mga Pilipino sila.
Mga estudyante sila.
Gwapo kamo.Hinoon kano.
Kugihan ikaw ug si Lourdes. Kugihan karao.
45
Taas ikaw ug ako.Tapulan ikaw ug ako.Malipayon ikaw ug ako.
Gigutom si Maria,si Pedro ug ako.
Giuhaw si Pablo,si Ricardo ug ako.
Busog si Georgy,si Feling ug ako.
Si Peter ug si Paulmga PCT.
Si Juan ug si Pablomga Pilipino.
Si Maria ug si Juanmga estudyante.
Si Roberto ug si Rubenmga gwapo.
Si Priscila ug si Mariamga kugihan.
Taas kita.Tapulan kita.Malipayon kita.
Gigutom kami.
Giuhaw kami.
Busog kami.
Sila si Peter ug si Paulmga PCT.
Sila si Juan ug si Pablomga Pilipino.
Sila si Maria ug si Juanmga estudyante.
Sila si Roberto ug siRuben mga gwapo.
Sila si Priscila ug siMaria mga kugihan.
B. Repetition; Non-Factual
Non-Factual:
1 Muadto sila sa sinekarong gabii.
Muadto sila sa dagatkarong hapon.
Mukaon sila sa restawranugma.
Mutuon kamo sa leksyonugma.
Mubasa kamo sa libreriyasa sunod nga adlaw.
Musulat kamo sa lamesaugma sa hapon.
Mutan-aw kita sa sineunyang gabii.
Musakay kita sa awtokarong hapon.
Mudula kita sa plasasa sunod nga semana.
Factual Conversion
Factual:
Niadto sila sa sinegabii.
Niadto sila sa dagatgahapon.
Nikaon sila sa restawrangahapon.
Nituon kamo sa leksyongahapon.
Nibasa kamo sa libreriya. sa niaging adlaw.
Nisulat kamo sa lamesagahapon sa hapon.
Nitan-aw kita sa sinegabii.
Nisakay kita sa awtoganinang hapon.
Nidula kita sa plasasa niaging semana.
46
2. Negative Form:
Non-Factual:
Dili sila muadto sa sinekarong gabii.
Dili sila muadto sa dagatkarong hapon.
Dili sila mukaon sarestawran ugma.
Dili kamo mutuon saleksyon ugma.
Dili kamo mubasa salibreriya sa sunodadlaw.
Dili kamo musulat salamesa ugma sa hapon.
Dili kita mutan-aw sasine unyang gabii.
Dili kita musakay saawto karong gabii.
Dili kita mudula saplasa sa sunod ngasemana.
Factual:
Wala sila muadto sa sinekagabii.
Wala sila muadto sadagat gahapon.
Wala sila mukaon sarestawran gahapon.
Wala kamo mutuon saleksyon gahapon.
Wala kamo mubasa salibreriya sa niagingadlaw.
Wala kamo musulat salamesa gahapon sahapon.
Wala kita mutan-aw sasine kagabii.
Wala kita musakay saawto gabii.
Wala kita mudula saplasa sa niagingsemana.
3. Interrogative:
Non-Factual:
Muadto ba sila sa sinekarong gabii?
Muadto ba sila sa dagatkarong hapon?
Mukaon ba sila sarestawran ugma?
Mutuon ba kamo saleksyon ugma?
Mubasa ba kamo salibreriya sa sunodadlaw?
Factual:
Niadto ba sila sa sinegabii?
Niadto ba sila sa dagatgahapon?
Nikaon ba sila sarestawran gahapon?
Nituon ba kamo saleksyon gahapon?
Nibasa ba kamo salibreriya sa niagingadlaw?
47
Musulat ba kamo sa lamesaugma sa hapon?
Mutan-aw ba kita sa sineunyang gabii?
Musakay ba kita sa awtokarong gabii?
Mudula ba kita sa plasasa sunod nga semana?
Nisulat ba kamo salamesa gahapon sahapon?
Nitan-aw ba kita sa sinekagabii?
Nisakay ba kita sa awtogabii?
Nidula ba kita sa plasasa niaging semana?
4. Affirmative Responses:
Long Form:
Oo, muadto sila sa sinekarong gabii.
Oo, muadto sila sa dagatkarong hapon.
Oo, mukaon kaml sarestawran ugma.
Oo, tnutuon kami saleksyon ugma.
Oo, mubasa kami salibreriya sa sunodadlaw,
Oo, musulat kami salamesa ugma sa hapon.
Oo, mutan-aw kita sa sineunyang gabii.
Oo, musakay kita sa awtokarong gabii.
Oo, mudula kita sa plasasa sunod nga semana.
Short Form:
Oo, muadto sila.
Oo, muadto sila.
Oo, mukaon kami.
Oo, mutuon kami.
Oo, mubasa kami.
Oo, musulat kami.
Oo, mutan-aw kita.
Oo, musakay kita.
Oo, mudula kita.
5. Negative Responses:
Non-Factual:
Dili, dlli sila muadtosa sine karong gabii.
Dili, dili sila muadto.
Factual:
Wala, wala sila muadtosa sine gabii.
Wala, wala sila muadto.
48
Dili, dili sila muadtosa dagat karong hapon.
Dili, dili sila muadto.
Dili, dili sila mukaonsa restawran ugma.
Dili, dili sila mukaon.
Dili, dili kami mutuonsa leksyon ugma.
Dili, dili kami mutuon.
Dili, dili kami mubasasa libreriya sa sunodnga adlaw.
Dili, dili kami mubasa.
Dili, dili kami musulatsa lamesa ugma sa hapon.
Dili, dili kami musulat.
Dili, dili kita mutan-awsa sine unyang gabii.
Dili, dili kita mutan-aw.
Dili, dili kita musakaysa awto karong gabii.
Dili, dili kita musakay.
Dili, dili kita mudulasa plasa sa sunod ngasemana.
Wala, wala sila muadtosa dagat gahapon.
Wala, wala sila muadto.
Wala, wala sila mukaonsa restawran gahapon.
Wala, wala sila mukaon.
Wala, wala kami mutuonsa leksyon gahapon.
Wala, wala kami mutuon.
Wala, wala kami mubasasa libreriya saniaging adlaw.
Wala, wala kami mubasa.Wala, wala kami musulat
sa lamesa gahapon sahapon.
Wala, wala kami musulat.
Wala, wala kita mutan-awsa sine kagabii.
Wala, wala kita mutan-aw.
Wala, wala kita musakaysa awto gabii.
Wala, wala kita musakay.
Wala, wala kita mudulasa plasa sa niagingsemana.
C. Substitution: Movable Slot
Wala sila muadto sa sine gabii.
dagat ganinang hapon.mukaon restawran gahapon.
kamo mutuon sa leksyonmubasa sa libreriya sa niaging adlaw.
kita mutan-aw sa sine kagabii.musakay sa awto gabii.mudula sa plasa sa niaging semana.
49
D. Expansion Drill;
1. Muadto kita.
Cue:
sa sine"Majestic"sa kalyeMagallanes
karong gabii
kuyog ni Pedro
Muadto kita sa sine.Muadto kita sa sine "Majestic1
Muadto kita sa sine "Majestic'sa kalye Magallanes.
Muadto kita sa sine "Majestic1
sa kalye Magallanes karonggabii.
Muadto kita sa sine "Majestic'sa kalye Magallanes karonggabii kuyog ni Pedro.
2. Mukaon ba kamo?
Cue :
sa restawransa lungsod
karong udto
uban ni Ana
ug ni Pablo
3. Mutuon ba sila?
Cue:
sa leksyonsa Matematika
sa libreriya
sunod adlaw
Mukaon ba kamo sa restawran?Mukaon ba kamo sa restawran sa
lungsod?Mukaon ba kamo sa restawran sa
lungsod karong udto?Mukaon ba kamo sa restawran sa
lungsod karong udto uban niAna?
Mukaon ba kamo sa restawran salungsod karong udto uban niAna ug ni Pablo?
Mutuon ba sila sa leksyon?Mutuon ba sila sa leksyon sa
Matematika?Mutuon ba sila sa leksyon saMatematika sa libreriya?
Mutuon ba sila sa leksyon saMatematika sa libreriya sunodadlaw?
4. Musakay siya.
Cue :
sa awto Musakay siya sa awto.
50
bag-ongni Pedro
nga taga-Manila
Musakay siya sa bag-ong awto.Musakay siya sa bag-ong awto ni
Pedro.Musakay siya sa bag-ong awtoni Pedro nga taga-Manila.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[raga] - Sila ba ang mga "P,eace Corps trainee"?
A particle which indicates plurality.
[gyud] - ...sila gyud.
Short form of [gayud]. It emphasizesand intensifies the antecedent.
[na] - Karon na dayon?
Modifies the adjective karon implyingthat a certain action will happen atthat very moment. The above phrasemeans 'Now, right now'.
dili - The particle that marks negation of astatement or fact. Negation is shown byputting dili before a declarative state-ment .
[ra] - Unya ra.
'Only' -- Generally, the particle [ra]limits the application of the wordpreceding it.
Pluralization: Nouns
ing:Plural forms of nouns are marked by the follow-
Topic Case Markers
General Nouns ang mga
Personal Names sila si
51
Example:
1. ang balay -V ang mga balay'the house1 'the houses'
ang babaye •> ang mga babaye'the woman' 'the women1
2. si Pedro ug si Juan -•» sila si Pedro ug si Juan'Pedro and Juan1 'Pedro and Juan'
si Ana ug si Maria —•> sila si Ana ug si Maria'Ana and Maria' 'Ana and Maria'
Sila si is also used to mean 'X and his compan-ions ' .
Example: Sila si Pedro 'Pedro and his compan-ions'
Sila si Maria 'Maria and her compan-;ions '
Summary: 1st set of Personal Pronouns, ako-class
f
ri
t
T
t
1st
2nd
3rd
1
person 'i
person 'i
person «
Singular
ako, ko
ikaw, ka '
siya 'he
'I'
you '
, she'
1
[kami,'kita,i
1 kamoi
, sila
Pluralmita
, me
(exel)(incl)
)1
1
' w e "'us' '
i
'you''1
they',
The first set of pronouns, ako-class, functionsas substitutes for noun topics and, hence, takesno markers.
Negation:
1. Dili - Dili has different uses. It is usedto negate any of the following:
a. nounsb. pronounsc. adj ectives
It is also used in verbal sentences tonegate verbs which refer to:
52
a. future action ('will -not1)b. possible action ('cannot')c. habitual action ('doesn't, isn't')
2. Waia - Like dili, wala has various uses. Inthe drills given in this lesson, walais used to negate verbs when the actionreferred to happened in the past ('did,has done, had done').
The other uses of wala will bediscussed in later lessons.
Verbs;
The Cebuano verbs will be presented and dis-cussed according to the following:
1. Focus - refers to the relationship between theverb and the topic of the sentence.The topic may be the:
a. actor/performer of the actionb. goal/receiver of the actionc. beneficiary of the actiond. instrument used to perform the
actione. location where the action is
performed.
2. Mood - refers to the speaker's attitude towardthe action or state expressed, indicat-ing whether this is regarded as a:a,. fact or non-factb. a matter of commandc. a matter of desire or possibility
3. Aspect- refers to the form that a verb takesto indicate duration or completion ofaction.
The verbs may consist of a base alone, or abase and one or more affixes. The base suppliesthe denotative meaning, and the affix selects theparticular type of grammatical function the verbhas in relation to the other parts of the sentence.
53
For example, the (mu-)class has various forms:
Affix Base
mu sulatbasasakay
'to write' ,'to read' ,'to ride' ,
Focus: The (mu-)class is used in Actor FocusConstruction, i.e. the [ang/si]-phraseis the actor or performer of the action.
Examples:
Musulat si Pedro. 'Pedro writes.1
Mubasa ang bata. 'The child reads.'Musakay ang maestra.'The teacher rides.'
Mood: A. Factual Form: (ni-) as in nibasa 'read'nisulat 'wrote'nisakay 'rode'
This form describes actions that havetaken place or those taking place at thetime the speaker is speaking.
B. Non-factual Form: (mu-)
This form describes future action, andhabitual action. The other uses of (mu-)are discussed in later lessons.
Aspect: Neutral
The neutral aspect in Actor Focus Construc-tion is marked by (mu-) which impliespunctiliar action.
Summary: Patterns of Verbal Sentences
1. 'Predicate' Topic ComplementsVerb 'Pron/N: (actor)' Place Time
Muadto ,ako-class Pron.,sa sine , unya ,, si Ana , dagat , ugma ,
Nibasa ,ang bata , libreriya, gahapon ,
54
a. ' Affirmative marker'l ' i
Oo '
(1)
2. Negation:
Predicate Topic Complements'Marker' Verb ' (Noun) Place Time
Factual, Dili ,muadto,si Ana ,sa sine , unya.Mood , ,mubasa,ang bata, libreriya, ugma.
Non- ' Wala 'muadto'si Petra'sa sine ' ganina.factual1 'mubasa'ang ' 'Mood ' ' ' maestra' libreriya1 gahapon.
a.
Factual
Non-factual
'Neg.'Markert
, Dili•
i
' Wala1
t
1 Topic1 (Pron)i
f ako-,classt
'ako-'classf
' Pred.t
i
,muadto,mubasat
'muadto'mubasat
' Complements' Place '
,sa sine ,, libreriyai? i
'sa sine '' libreriya'i j_
Time
unya.ugma.
ganina.gahapon.
b. Negative Responses:
Response Full Sentence
Dili,
Wala,2a./2b.
3. Interrogative:
'Predicate•
,Muadto.Niadto,Mutan-aw,Nitan-aw
'Marker'T 1
i ba ,
t i
i i
t t
Topic
ako-classpronouns[ang/si]-phrases
i Complements, Place, sa sinet
, sa sinet
, Time, unya., ganina.i ugma., gahapon.
LESSON 8
Structural Content: Personal Pronouns: 2nd set,Preposed possessive,ako-class
Agentive Case Markers:[ni], [sa]
Demonstrative Pronouns:ilia-class
Tag question: dili ba?
Setting: A PCV is askedabout his parents*
Gipangutana ang PCVbahin sa iyang mgaginikanan .
I. DIALOGUE
Who are your parents? A:
Mr. and Mrs. Paul BlMurphy.
Where are they now? A:
They are in Oregon. B:
Kinsa ang imong mgaginikanan?
Si Mr. ug Mrs. PaulMurphy.
Hain man sila karon?
Tua sila sa Oregon.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Who are your parents? A: Kinsa ang imong mgaginikanan?
whoyourparents
Mr. and Mrs. PaulMurphy.
Where are they now?
where [tell me]they now
They are in Oregon.
over there theyin Oregon
B:
A:
B:
kinsa[ang] imo(ng)[mga] ginikanan
Si Mr. ug Mrs. PaulMurphy.
Hain man sila karon
hain [man]sila karon
Tua sila sa Oregon.
tua sila[sa] Oregon
55
56
III. RELATED UTTERANCES
Who are your fatherand mother?
My father is Georgeand my mother isElsa .
What do they do?/Whatis their profession?
What is your father'sjob?
My name is ...
My nickname is ...
My surname/last nameis ...
Kinsay imong amahan uginahan?
Ang akong amahan si Georgeug ang akong inahan siElsa.
Unsay ilang pangita?
Unsay trabaho sa imongamahan?
Ang akong ngalan si ...
Ang akong angga si ...
Ang akong apelyido ...
IV. VOCABULARY LIST
amahanamigaamigoamoanggaapelyidoatobatabisitakadulakapiteriyaklaseklasmetdiaeskuwelahanginikananigsoonilainahaniyanaangalanniapangita
fatherfriend (female)friend (male)our , ours (excl.)nicknamesurname, last nameour, ours (incl.)childvisitor, guestplaymatecafeteriaclassclassmatehereschoolparentssiblingtheir, theirsmotherhis , her, herstherenamehereoccupation, profession
57
salaserbesatelebisyon
living roombeertelevision, TV setwhat
V.
A.
DRILLS
Repetition:
KinsaKins aKinsaKinsaKinsaKinsaKinsa
ako?ka?siya?kami?kita?kamo?sila?
Ako si Ana.Ikaw si Pedro.Siya si Juan.Kami si Pedro ug si
Juan.Kita si Pedro ug si
Juan.Kamo si Rosa ug si
Ana.Sila si Ben ug si
Roberto.
Kinsa ang akong ngalan?Kinsa ang imong ngalan?Kinsa ang iyang ngalan?Kinsa ang among ngalan?Kinsa ang atong ngalan?Kinsa ang inyong ngalan?Kinsa ang ilang ngalan?
Ang akong ngalan si Ana.Ang imong ngalan si Pedro.Ang iyang ngalan si Juan.Ang among ngalan si Pedro
ug si Juan.Ang atong ngalan si Pedro
ug si Juan.Ang inyong ngalan si Rosa
ug si Ana.Ang ilang ngalan si Ben ug
si Roberto.
B. Substitution: Fixed Slot
1. Nia ang imong amigo.kauban.inahan.amahan.igsoon.
2. Naa sila si Pedro ug si Juan.Rosa ug si Ana.Ramon ug si Cornelio.Canuto ug si Josefa.Elsa ug si Terry.
58
3. Tua ang mga bata sa kwarto.eskwelahan.klase.kapiteriya.plasa.
C. Repetition Drill:
1. Nia ang ami go ni Ruben.Nia ang amahan ni Rosa.Nia ang lapis ni Cornelio.Nia ang bolpen ni Mario.Nia ang lamesa ni Mr. Cruz.
2. Naa ang amigo sa bata.Naa ang amahan sa babaye.Naa ang lapis sa maestro.Naa ang bolpen sa abogado.Naa ang lamesa sa prinsipal.
3. Tua ang mga amigo nila ni Pedro ug ni Juan.Tua ang mga amahan nila ni Cornelio ug niMario.
Tua ang mga lapis nila ni Mr. Cruz ug niMr. Reyes.
Tua ang mga bolpen nila ni Ernie ug ni Tirso,Tua ang mga lamesa nila ni Grace ug ni Tina.
4. Tua ang mga amigo sa mga bata.Tua ang mga amahan sa mga babaye.Tua ang mga lapis sa mga maestro.Tua ang mga bolpen sa mga abogado.Tua ang mga lamesa sa mga prinsipal.
D. Substitution/Question and Answer Drill:
Kinsa si Dick? Siya ang akong amigo.kauban.igsoon.estudyante.
Kinsa ako? Ikaw ang among maestra.amiga.kauban.
59
Kinea sila? Sila ang atong mga
Kinsa ang imong ginikanan? Ang akong
iyang ? iyang
ilang
amigo?akong ?atong ?
kauban?among ?inyong ?
Substitution: Movable !
1. Clara ang ngalan sa
Jose
? •
>lot
akongimongiyang
among
atong
ilang
akongatong
amonginyong
amiga,
amigo,
kauban,
inyong
ilang
amigo.klasmet.maestro.kadula.
ginikanan si
amigo si
kauban
dili ba?7
??7
?7
?klasmet, ?
2. Dili ba Clara ang ngalan sa akongImong
Joseiyang
among
atong
?
amiga?
7
amigo??
kauban??
inyong ?
ilangklasmet?
?
60
F. Conversion Drill:
l.Cue Sentence: Muadto ang akong amigo sa tindahanunya •
Conversion: Niadto ang akong amigo sa tindahanganina.
Mutuon ang imong estudyante sa Cebuano ugma.
Musulat ang iyang amahan sa libreriya karong gabii.
Mukaon ang ilang bisita sa balay karong udto.
Mubasa ang atong ginikanan sa balay karong buntag.
Mutan-aw ang among maestra sa sine unyang gabii.
Mudula ang inyong amiga sa plasa sunod semana.
2.Cue Sentence: Dili ba muadto ang akong amigo satindahan unya?
Conversion: Wala ba muadto ang akong amigo satindahan ganina?
Dili ba mutuon ang imong estudyante sa Cebuano ugma??
Dili ba musulat ang iyang amahan sa libreriyakarong gabii?
Dili ba mukaon ang ilang bisita sa balay karongudto?
Dili ba mubasa ang atong ginikanan sa balay karongbuntag?
Dili ba mutan-aw ang among maestra sa sine unyanggabii?
61
Dili ba mudula ang inyong amiga sa plasa sunodsemana?
G. Comprehension Drill:
Nitan-aw ang akong mga ginikanan sa sine gabii.
Human sa sine, niadto sila sa restawran ug nikaon
sila. Ang ilang pagkaon pinakbet ug kan-on.
Niinom sab sila ug serbesa.
Wala sko muadto sa sine kay nituon ako sa akong
leksyon ug wala sab ako mutan-aw sa telebisyon kay
nisulat ako ug sulat sa akong mga amigo.
Pangutana;
Kinsa ang nitan-aw sa sine?Niadto ba sila sa restawran?Nikaon ba sila?Unsa ang ilang pagkaon?Niinom ba sila ug serbesa?Nganong wala ako muadto sa sine?Nganong wala ako mutan-aw sa telebisyon?
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
hain - 'where' Hain is answered by the nia-class of demonstrative pronouns.
It is used in non-verbal sentences toindicate stationary location, e.g.
Hain ang sinehan?Hain si Pedro?Hain man sila karon?
In verbal sentences, it is used with theNon-Factual form of the verb to implythat the object(s) or person(s) referredto are still at a certain location, there-fore talked about at the present time. Itmay. be used interchangeably with asa.
Hain ka magpuyo? 'Where do you live?'
Hain/ muadto si Ana? 'Where is Ana going?'
62
dili ba - marks tag questions, and appears aftera full statement is given, e.g.
Predicate-Topic orderor + dili ba?
vice-versa
When used initially in a sentence, i.e.at the beginning of a statement, itmarks a negative interrogative state-ment .
human ea - Human sa sine, ...
Literally means 'after the ...'
pinakbet - a regional meat/fish and vegetable dishamong the Ilokanos, characterized bythe prominent use of bitter melon andeggplant.
ngano - 'why?'
Demonstrative Pronouns: Nia-class
dia - 'here' (nearest to speaker)
nia - 'here' (near to speaker and hearer)
naa - 'there' (nearer to hearer than to speak-er)
tua - 'over there1 (far from both speaker andhearer; also used forreferrents out of sightfrom both principals)
These locational demonstratives occur aspredicates when indicating the location of[ang/si]-phrases and ako-class pronouns. Theyanswer the question hain 'where'. For example:
Predicate ' Topict
Nia , ang papel... , siPedro.Naa ' ,
, ang mga bata.Tua , ako-class Pron.
63
Personal Pronouns: 2nd set, ako-class
' ' Singular ' Plural '' i i i
, , „ t i i j ,,amo ( e x c l ) ' o u r , o u r s ,1st person ako my, mine11 ;. ,; ,, , ,ato (incl) our,ours,i i i i
, 2nd person , imo 'your,yours, inyo 'your, yours,i i i i
, 3rd person , iya 'his, her,, ila 'their,theirs ,i i hers' , ,
The 2nd set of personal pronouns, ako-class,when in a preposed position, i.e. it precedes thenoun that is possessed or modified, always takesthe ligature (-ng).
Example: akong libro 'my book'ilang balay 'their house'imong amigo 'your friend'
Agentive Case Markers:
The agentive case markers precede nouns whichare the possessors.
1
1
, Personal1 General
Example:
1
Names ,
Nouns '
Ang libro
Singular '
ni
sa
ni
sa
•
Plural
nila ni
sa mga
PedroRosaRuben
batababayemaestra
(The other uses of the agentive case markers arediscussed later in reference to Goal FocusConstructions.)
Summary: Patterns of Non-Verbal Sentences
1.
2.
' Predicate' Question Word
TopicPronoun Noun
Kinsa
Unsa
i ang
t
i
akongiyangilang
, ngalan? ,i i
, amahan? ,t
1 Predicate1 Demonstrative
, Nia, Naa, Tua
i etc. ,
' Topic1 Pronoun 'i i
, ang imong ,, atong ,, iyang ,
r
Noun
ami go.kauban.ginikanan.
Predicate Topic'Demonstrative' Noun Marker 'Noun (Possessor)'
t
1
1
NiaNaaTua
iang amigo , ni ,Ruben. ,, kauban, nila ni,Ruben ug Ramon.,i igsoon, sa ,bata. ,, , sa mga ,babaye. ,
3. Tag Question:
2.
2a.
1 dili ba? '
Supplementary Materials
Lessons 6-8
I. Direct Discourse
#1. A: Nangutana si Juan, "Amerikano ka ba, Mr. White?"B: Nitubag si Mr. White, "Oo, Amerikano ako."A: Nangutana usab si Juan, "Taga-diiri ka?"B: Ang tubag ni Mr. White, "Taga-Washington, D.C.
ako."
Vocabulary:
nitubag answered
#2. A: Nangutana ang maestro, "Asa ka man karon?"B: Nitubag ang estudyante,"Muadto ako sa libreriya
kay mutuon ako sa akongleksyon."
A: Nangutana usab ang maestro, "Wala ka ba mutuongabii?"
B: Nitubag usab ang estudyante, "Wala, wala akomutuon sa leksyon gabii kayniadto ako sa balay saakong amiga."
#3. A: Ingon ni Roberto, "Si Mr. ug Mrs. Lewis Parkeang akong mga ginikanan."
B: Nangutana ang iyang amigo, "Ah diay, hain silamagpuyo karon?"
A: Nitubag si Roberto,"Nagpuyo sila karon sa LosAngeles."
B: Nangutana usab ang iyang amigo, "Unsay ilangtrabaho?"
A: Nitubag usab si Roberto, "Ang akong amahandoktoT ug ang akong inahannars."
II. Indirect Discourse
A. Niingon si Mr. White nga Amerikano siya ug taga-Washington, D.C. siya.
65
66
Pangutana:
1. Niingon ba si Mr. White nga Amerikano siya?
2. Niingon ba sab siya nga taga-Washington, D.C.siya?
Niingon si Mr. White kang Juan nga Amerikano siyaug taga-Pennsylvania Avenue siya sa Washington,D.C.
Pangutana :'
1. Taga-diin si Mr. White?
2. Diin siya sa Washington, D.C?
3. Niingon ba si Mr. White kang Juan nga taga-
Pennsylvania Avenue siya?
Niingon si Juan, ang estudyante, kang Mr. de la
Cruz, ang iyang maestro, nga muadto siya sa libre-
riya kay mutuon siya sa iyang leksyon.
Pangutana :
1. Kinsa ang estudyante?
2. Unsa si Juan?
3. Kinsa ang iyang maestro?
4. Unsa si Mr. de la Cruz?
5. Asa man si Juan?
6. Nganong muadto siya sa libreriya?
Niingon ang estudyante nga wala siya mutuon saiyang leksyon gabii kay niadto siya sa balay saiyang amiga.
Pangutana:
1. Unsa ang ingon sa estudyante?
2. Kinsa ang niingon nga wala siya mutuon saiyang leksyon gabii?
3. Nganong wala siya mutuon sa iyang leksyongabii?
67
Niingon si Roberto kang Rolando, ang iyang amigo,nga ang iyang mga ginikanan si Mr. ug Mrs. LewisParke ug nagpuyo sila karon sa Los Angeles. Ni-ingon sab siya nga ang iyang amahan doktor ug angiyang inahan, nars.
Pangutana:
1. Kinsa ang amigo ni Roberto?
2. Kinsa ang mga ginikanan ni Roberto?
3. Hain sila magpuyo karon?
4. Unsa ang trabaho sa iyang amahan?
5. Unsa ang trabaho sa iyang inahan?
LESSON 9
Structural Content: Adjectives: Simplex FormNon-verbal Affix: (-a/-ha)
Setting: A PCV askswhere the barriolieutenant's houseis.
Nangutana ang PCV kunghain ang balay satenyente del baryo •
DIALOGUE
Bay, could you help A:me?
What can I do for you? B:
Where is the house of A:the barrio lieutenant?
It's behind the B:church.
Thank you. A:
You're welcome. B:
Bay,.mahimo bangmangutana?
Unsa may ato?
Hain man ang balay satenyente del baryodinhi?
Tua sa luyo sasimbahan.
Salamat.
Way sapayan.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Bay, could you help A:me?
bay (term used formale peer)
mayask a question
What can I do for you? B:
what [by the way]ours
Where is the house ofthe barrio lieutenant?
where [tell me]
A:
Bay, mahimo bangmangutana?
bay
mahimo [bang]mangutana
Unsa may ato?
unsa [ma-y]ato
Hain man ang balay satenyente del baryodinhi?
hain [man]
68
69
houseof barrio lieutenant
here
It's behind the B:church.
over thereIn backof church
Thank you. A:
You're welcome. B:
[ang] balay[sa] tenyente del
baryodinhi
Tua sa luyo saslmbahan.
tua[sa] luyo
[sa] simbahan
Salamat.
Way sapayan.
III. VOCABULARY LIST
anakanak nga babayeanak ngi lalakeas aw abala-odbanabatibulokka-away
kusinakutserodakodinhidrayberdu-olgamayhawodigsoon nga babayeigsoon nga lalakelalalayoluyo(ma)himomananahinindot
ngil-ad
pandaypos opispulissapatero
child, offspringdaughtersonwifelawhusbandugly (for objects)rotten (fruits, eggs)enemy, the person with whom
one has quarreledkitchenrig driverbig, largeheredriver (of a motor vehicle)nearsmallsmart, intelligentsisterbrotherstupid, dumbfar, distantbehindcan, maydressmaker, seamstressbeautiful, pretty (for
objects)ugly (for people, also
used for behavior)carpenterpost officepolicemanshoemaker
70
IV. DRILLS
A. Repetition:
1. Asawa sa pulls siMrs. Santos.
Bana sa labandera siJuan.
Igsoon siya sa panday.Kauban siya sa maes-
tra.Amigo siya sa magda-daro .
Kaaway siya sa balaod.Anak siya sa doktor.Kusinera sa prinsipal
si Ana.
2. Si Mrs. Santos angasawa sa pulls.
Si Juan ang bana salabandera.
Siya ang igsoon sapanday.
Siya ang kauban samaestra.
Siya ang amigo samagdadaro.
Siya ang kaaway sabalaod.
Siya ang anak sadoktor.
Si Ana ang kusinerasa prinsipal.
3. Si Mrs. Santos andasawa ni Juan.
Si Juan ang bana niMrs. Santos.
Siya ang igsoon niManuel.
Siya ang kauban niMaria.
Siya ang amigo niRicardo.
Siya ang kaaway niPetra.
Dili asawa sa pulis siMrs. Santos.
Dili bana sa labandera siJuan.
Dili siya igsoon sa panday.Dili siya kauban sa maes-
tra.Dili siya amigo sa magda-daro .
Dili siya kaaway sa balaod.Dili siya anak sa doktor.Dili kusinera sa prinsipal
si Ana.
Dili si Mrs. Santos angasawa sa pulis.
Dili si Juan ang bana salabandera.
Dili siya ang igsoon sapanday.
Dili siya ang kauban samaestra.
Dili siya ang amigo samagdadaro.
Dili siya ang kaaway sabalaod.
Dili siya ang anak sadoktor.
Dili si Ana ang kusinerasa prinsipal.
Dili si Mrs. Santos angasawa ni Juan.
Dili si Juan ang bana niMrs. Santos.
Dili siya ang igsoon niManuel.
Dili siya ang kauban niMaria.
Dili siya ang amigo niRicardo.
Dili siya ang kaaway niPetra.
71
Siya ang anak niDoktor Morales.
Si Ana ang kusinerani Mr. Ramos.
4. Dili ba asawa sapulls si Mrs. Santos?
Dili ba bana salabandera si Juan?
Dili ba siya igsoonsa panday?
Dili ba siya kaubanmaestra?
Dili ba siya amigo samagdadaro?
Dili ba siya kaawaysa balaod?
Dili ba siya anak sadoktor?
Dili ba kusinera siAna sa prinsipal?
5. Dili ba si Mrs. Santosang asawa ni Juan?
Dili ba si Juan angbana ni Mrs. Santos?
Dili ba siya angigsoon ni Manuel?
Dili ba siya angkauban ni Maria?
Dili ba siya angamigo ni Ricardo?
Dili ba siya angkaaway ni Petra?
Dili ba siya ang anakni Doktor Morales?
Dili ba si Ana angkusinera niMr. Ramos?
Dili siya ang anak ni DoktorMorales.
Dili si Ana ang kusinera niMr. Ramos.
Dili, dill asawa sa pulissi Mrs. Santos .
Dili, dili bana sa laban-dera si Juan.
Dili, dili siya igsoon sapanday.
Dili, dili siya kauban samaestra.
Dili, dili siya amigo samagdadaro.
Dili, dili siya kaaway sabalaod.
Dili, dili siya anak sadoktor.
Dili, dili kusinera si Anasa prinsipal.
Dili, dili si Mrs. Santosang asawa ni Juan.
Dili, dili si Juan ang banani Mrs. Santos.
Dili, dili siya ang igsoonni Manuel.
Dili, dili siya ang kaubanni Maria.
Dili, dili siya ang amigoni Ricardo.
Dili, dili siya ang kaawayni Petra.
Dili, dili siya ang anak niDoktor Morales.
Dili, dili si Ana angkusinera ni Mr. Ramos.
6. Hawod si Juan, dili ba?Gwapo ang estudyante, dili ba?Nindot ang balay, dili ba?Gamay ang kwarto, dili ba?Dako ang plasa, dili ba?Layo ang pos opis , dili ba?Mananahi siya, dili ba?
72
Panday siya, dili ba?Kutsero si Mario, dili ba?Kugihan si Carlos, dili ba?
Oo , hawod si Juan.Oo , gwapo ang estu-
dyante.Oo, nindot ang balay.Oo , gamay ang kwarto.Oo , dako ang plasa.Oo, layo ang pos opis.Oo, mananahi siya.Oo, panday siya.Oo, kutsero si Mario.Oo, kugihan si Carlos.
Dili, lala siya.Dili, ngil-ad siya.
Dili, bati kana.Dili, dako kana.Dili, gamay kana.Dili, duol kana.Dili, labandera siya.Dili, sapatero siya.Dili, drayber siya.Dili, tapulan siya.
B. Question and Answer Drill:
Kinsang gwapoha? si Ruben o siMarcos ?
Kinsang hawora, si Juan osi Pedro?
Unsang nindota, ang balay oang opisina?
Unsang gamaya, ang kwarto oang kusina?
Unsang dakoa, ang plasa oang "playground"?
Unsang layoa, ang simbahan oang pos opis?
Kinsang mananahia, si Rosa osi Ana?
Kinsang pandaya, si Roberto osi Ramon?
Kinsang kutseroa, si Ernie osi Dick?
Kinsang kugihana, si Carlos osi Cecilia?
Si Ruben.
Si Juan.
Ang balay.
Ang kwarto.
Ang plasa.
Ang pos opis .
Si Rosa.
Si Roberto.
Si Dick.
Si Cecilia.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Unsa may ato? Literally means 'What is ours?'i.e. 'What's our problem?' or,as used in a restaurant, 'Whatare we having?'
73
may - a contraction of [man] + [ang]
mangutana - 'to ask a question, to inquire1
(mang-) + [pangutana]
way sapayan - 'you're welcome, not at all,don't mention it'
way = [wala] + (y)
(-a)/(-ha) - a non-verbal suffix which indicates'one of so many X's', i.e. inspecific reference
Kinsang nindot£? 'Which (one) is the prettyone?1
Kinsang gwapoh_a? 'Which (one) is the handsomeone?'
(-a) is used after consonants, includingglottal stops, e.g. nindota
kugihanakutsero-adako-a
(-ha) is used after vowels, e.g. gwapoha
Adj ectives: Simplex Form (uninflected)
Adjectives are used as predicates in thedrill sentences:
Predicate ' Topic' si Juan. 'ang bata. '
Gwapo ' ako-class Pron. '
Hawod ,,
Summary: Sentence Patterns
1. ! Predicate j Topict
'Asawa sa pulls , si Mrs. Santos.'Bana sa laban- , si Juan.1 dera .
74
2. 1 Predicatei
, Igsooni Kauban
' Topic '1 1
i siya ,i siya ,
Predicate
sa panday.sa maestra.
1 (£Plit. P_redl.ca.t£)_I
3. Topic Topic
Si Mrs. Santos
Siya
ang asawa sa pulis. ,ang asawa ni Juan. iang igsoon sa panday. 'ang igsoon ni Manuel. '
4. 'Neg. Int.
, Dili bai
i
a.'Neg. Int.
, Dili bai
b.'Neg. Int.
, Dili bat
Mkr.
Mkr.
Mkr.
' Predicate ' Topic 'r, asawa sa, bana sai
1 Topicf
, siyai
' Topic
pulis ! si Mrs. Santos? ,laban- , (dera , si Juan? ,
1 Predicate 'i i
, igsoon sa panday? ,, kauban sa maestra? ,
t1 Topic '
ii i i
,si Mrs. Santos, ang asawa ni Juan?,,siya , igsoon sa panday? ,
5. Tag question:
'Predicate
t Hawod, Gwapo
1 Topic 'i i
, si Juan, , dili ba?, ang bata,,, ako-class,, Pron. ,
6. Affirmative/Negative Response:
'" ' Predicate ' Topic"
OoDili
hawodlala
si Juan.,siya. ,
Supplementary Materials
Lessons 8-9
I. Narrative
A. Ang akong amiga si Marcia nga maestra sa Cebuanoug asawa ni Floyd nga pulis sa Honolulu. Si Floyddili Pilipino. Amerikano siya. Ang ilang balaynga nindot tua sa kalya Auhuhu sa Pacific Pali-sades sa Pearl City. Kada buntag, ang iyang banamuadto sa trabaho ug si Marcia mutudlo sa klase.
Pangutana:
1. Kins a ang akong amiga?
2. Unsa siya?
3. Kinsa ang iyang bana?
4. Unsa ang iyang trabaho?
5. Pilipino ba ang bana sa akong amiga?
6. Nindot ba ang ilang balay?
7. Hain ang ilang balay?
8. Asa muadto ang iyang bana kada buntag?
9. Asa muadto si Marcia?
B. Nangutana ang lalake kung hain ang balay sa ten-yente del baryo sa drayber sa dyipni. Nitubagang drayber nga ang iyang balay tua sa luyo sasimbahan.
Pangutana:
1. Nangutana ba ang lalake?
2. Kang kinsa siya nangutana?
3. Unsa ang iyang pangutana?
4. Unsa ang tubag sa drayber?
5. Unsa ang tua sa luyo sa simbahan?
6. Hain ang balay?
7. Hain ang simbahan?
75
76
C. Wala siya muadto sa opisina gahapon kay Sdbado.Sa buntag, nikaon siya sa pamahaw ug nibasa siyasa peryodiko. Sa udto, nisulat siya sa iyang mgaginikanan nga tua sa North Carolina. Ugma kayDomingo, dili sab siya muadto sa opisina peromusxmba siya.
Fangutana:
1. Nganong wala siya muadto sa opisina gahapon?
2. Unsa gahapon?
3. Nikaon ba siya sa buntag? Unsa?
4. Nibasa siya ug peryodiko, dili ba?
5. Kang kinsa siya nisulat?
6. Hain ang iyang mga ginikanan?
7. Nganong dili siya muadto sa opisina ugma?
8. Musimba ba siya ugma?
D. Si Lito, ang estudyante, hawod ug gwapo. Hinoonsab siya. Nagpuyo siya sa nindot pero gamayngbalay. Ang iyang balay tua sa luyo sa Plasa SantaCruz ug layo sa pos opis.
Vocabulary:
gamay small
Fangutana:
1. Kinsa si Lito?
2. Unsa siya?
3. Lala ug ngil-ad ba siya?
4. Tapulan ba siya?
5. Dako ba ang iyang balay?
6. Hain ang iyang balay?
7. Tua ba ang iyang balay layo sa pos opis?
8. Hain ang Plasa Santa Cruz?
LESSON 10
Structural Content: Adjectives: Simplex FormOblique Case Marker: [ug]Ligature: [nga]
Setting: Two Filipinas aretalking aboutJean Peters, thenew teacher*
I. DIALOGUE
Is she your friend? A:
Yes. B:
What's her name? A:
Her name is Jean B:Peters.
Oh, she is the new A:teacher, isn't she?
Yes, she's the one. B:
Nagsultihanay ang duhaka Pilipina bahin sabag-ong maestra nga siJean Peters .
Siya ba ang imongamiga?
Oo.
Kinsa ang iyang ngalan?
Ang iyang ngalan siJean Peters.
Ah, siya ang bag-ongmaestra, dili ba?
Oo, mao siya.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Is she your friend?
sheyour friend
Yes.
What's her name?
whoher name
Her name is JeanPeters.
her nameJean Peters
A:
B:
A:
B:
Siya ba ang imongamiga?
siya [ba][ang] imo(ng) amiga
Ob.
Kinsa ang iyang ngalan?
kinsa[ang] iya(ng) ngalan
Ang iyang ngalan siJean Peters.
[ang] iya(ng) ngalan[si] Jean Peters
77
78
Oh, she is the newteacher, isn't she?
shenew teacheris it not
Yes, she's the one.
yesreally she
Ah, siya ang bag-ongmaestra, dili ba?
siya[ang] bag-o(ng) maestradili [ba]
Oo , mao siya.
oo[mao] siya
III. VOCABULARY LIST
bakabatobaporbisikletabulanbung-onkabayokantakarpinterodagandalanDominggoeroplanogapaslangoymanggamanghodnarsnatipalitpanap tonplatopunitsagingsalogsalomsayawsubasud-ansulatsundangtahitindera/otrak
cowstone , rockboat, shipbicyclemonth; moonpomelohorsesingcarpenterrunstreetSundayairplanecottonswimmangoyounger siblingnurseyoung (cattle)buyclothing materialplatepick upbananafloordivedanceriverfood, main dish of the mealletterbolo, machetesewsales lady/mantruck
79
List of Adjectival
mubotaas
nipisbaga
hiktinlapad
raabawlalum
limpyohugaw
bag-oda an
mautgwapo/a
hilumsabaan
dyutaydaghan
Cam-isaslumparatpaic
humotbaho
haithabol
batan-ontigulang
niwangdaut
tambok
put!icum
gaanbug-at
humokgahi
buotandautan
Antonyms:
short, lowtall, high; long
thin, transparent (objects)thick
narrowwide
shallowdeep
cleandirty
newold (objects)
ugly (people)beautiful, good-looking
quietnoisy
little, fewmany , plenty
sweetsoursaltybitter
fragrantfoul-smelling, mal-odorous
sharpdull
young (animate)old , aged
thin, slender (people)thin (animate)
fat, s tout
whiteblack
light (of weight)heavy
softhard , tough
good, virtuous (character)bad , evil
80
IV. DRILLS
A. Substitution: Fixed Slot
1.
2.
3.
4.
5.
Kugihan kaayo ang manghod.
akong
Humot kaayo ang
imongiyangamongatonginyongilang
buwak.
iyangakongimongilangatongamonginyong
Nindot kaayo ang sinina.
ilangakongimongiyangamonginyongatong
Kugihan kaayo ang akong manghod
igsoon.
Bag-o ang akong
imongiyangamongatong
iyang inahan.among maestraatong bata.inyong amahanilang amigo.
awto.
eroplano.bisikleta.trak.kabayo.balay.
81
inyong kwarto.ilang bolpen.among bapor.akong sapatos.iyang balay.
6. Gamay kaayo ang akong balay.
iyang eskwelahan.among iro.atong libro.ilang sapatos.inyong restawran.
B. Expansion:
1. Nipunit ako ug bulak.
Cue:
nindot Nipunit ako ug nga bulak.gabii Nipunit ako ug nindot nga bulak
2. Nibasa sila ug libro.
bag-o Nibasa sila ug ng libro.kagahapon Nibasa sila ug bag-ong libro
3. Nisulat sila ug sulat.
mubo Nisulat sila ug ng sulat.sa niaging Nisulat sila ug mubong sulatsemana .
4. Nitahi siya ug sinina.
nipis Nitahi siya ug nga sinina.sa niaging Nitahi siya ug nipis nga sininahapon .
5. Nidagan kami sa dalan.
hiktin Nidagan kami sa nga dalan.sa niaging Nidagan kami sa hiktin nga dalanbulan .
6. Nisalum ako sa suba.
mabaw Nisalum ako sa nga suba.sa niaging Nisalum ako sa mabaw nga subaadlaw
82
7.
8.
Nilingkod kamo sa siya.
hugaw Nilingkod kamo sa nga siya.ganina Nilingkod kamo sa hugaw nga siya ganina.
Nitindog siya sa salog.
limpyo Nitindog siya sagahapon Nitindog siya sa limpyong salog gahapon.
_ng salog,
C. Repetition:
Daan ang balay.Gwapa ang babaye.Mubo ang lapis.Gamay ang kahoy.Dako ang kabayo.Sabaan ang bata.Baga ang panapton.Nati ang baka.Daghan ang papel.Bag-o ang maestro.Tam-is ang saging.Humot ang bulak.Aslum ang mangga.Lapad ang dalan.Limpyo ang salog.Lalum ang suba.Halt ang sundang.Taas ang estudyante.Pait ang bung-on.Parat ang sud-an.Hugaw ang kwarto.Tigulang ang amahan.Tambok ang iro.Puti ang plato.Gaan ang libro.Humok ang gapas.Bug-at ang lamesa.Gahi ang bato.
Ang balay ang daan.Ang babaye ang gwapa.Ang lapis ang mubo.Ang kahoy ang gamay.Ang kabayo ang dako.Ang bata ang sabaan.Ang panapton ang baga.Ang baka ang nati.Ang papel ang daghan.Ang maestro ang bag-o.Ang saging tam-is.Ang bulak ang humot.Ang mangga ang aslum.Ang dalan ang lapad.Ang salog ang limpyo.Ang suba ang lalum.Ang sundang ang hait.Ang estudyante and taas.Ang bung-on ang pait.Ang sud-an ang parat.Ang kwarto ang hugaw.Ang amahan ang tigulang.Ang iro ang tambok.Ang plato ang puti.Ang libro ang gaan.Ang gapas ang humok.Ang lamesa ang bug-at.Ang bato ang gahi.
Nia ang daang balay.Nia ang gwapang babaye.Nia ang mubong lapis.Nia ang gamayng kahoy.Nia ang dakong kahoy.Nia ang sabaang bata.
83
Naa ang bagang panapton.Naa ang nating baka.Naa ang daghang papel.Naa ang bag-ong maestro.
Tua ang tam-is nga saging.Tua ang humot nga bulak.Tua ang aslum nga mangga.Tua ang lapad nga dalan.Tua ang lalum nga suba.Kini ang hait nga sundang.Kini ang taas nga estudyante.Kini ang pait nga bung-on.Kini ang parat nga sud-an.Kana ang hugaw nga kwarto.Kana ang tigulang nga amahan.Kana ang tambok nga iro.Kana ang humok nga gapas.Kana ang bug-at nga lamesa.
Kadto ang dakong kabayo.Kadto ang limpyong salog.Kadto ang puting plato.Kadto ang gaang libro.Kadto ang gahing bato.
D. Substitution: Movable Slot
l.Muadto ako sa ilang dakong balay ugma.siya
imonggamayng
kwarto
kamoatong
amongunya.
2.Musayaw siya sa daang "auditorium" sunod ugma.Mukanta . .
silaeskwelahan
ang iyang amigailang
Mutuonkaron.
84
3.Wala siya mulangoy sa niaging Dominggo.mukaon .
kitamupalit
semana.kamo
mudagan
E. Conversion:
l.Cue Sentence: Da-an ang balay ni Pedro.Conversion: Ang balay ni Pedro da-an.a. Gwapa ang asawa ni Juan.
b. Mubo ang lapis ni Filemon.
c. Baga ug bag-o ang panapton ni Anita.
d. Daghan ang papel ni Rosa.
e. Bag-o ang maestro ni Juan.
f. Hait ang sundang ni Cornelio.
g. Hugaw ang kwarto ni Canute
h. Tigulang ang amahan ni Cris.
i. Tambok ang iro ni Rey.
2.Cue Sentence: Tam-is ang saging sa tindera.Conversion: Ang saging sa tindera tam-is.
a. Aslum ang mangga sa tindera.
b. Limpyo ang sapatos sa maestra.
c. Taas ang sinina sa mananhi.
d. Puti ang plato sa kusinera.
85
e. Gaan ang libro sa estudyante.
f.
g-
h.
i.
Nindot
Bug-at
ang
ang
klinika sa doktor.
lamesa sa karpintero
Nati ang baka sa magdadaro.
Sabaan ang bat a sa nars .
F. Repetition:
l.Ang daan£ balay ni Pedro tua sa bukid.Ang gwapan_g_ asawa ni Juan tua sa balay.Ang mubon^ lapis ni Filemon tua sa lamesa.Ang ba-on_g_ panapton ni Anita tua sa kahon.Ang daghan^ papel ni Rosa tua sa eskwelahan.
2.Kugihan ang maestrong bag-o ni Jose.Daan ang sundang nga halt ni Cornelio.Dako ang kwartong hugaw ni Canuto.Buotan ang amahang tigulang ni Cris.Nindot ang irong tambok ni Rey.
3.Ang tam-is nga saging sa tindera tua sa tindahan,Ang asluro nga mangga sa tindera tua sa kusina.Ang limpyong sapatos sa maestra tua sa salog.Ang taas nga sinina sa mananahi tua sa kwarto.Ang puting plato sa kusinera tua sa kusina.
4.Ang librong gaan sa estudyante tua sa libreriya.Ang klinikang nindot sa doktor tua sa kalye Ruiz.Ang laraesang bug-at sa karpintero tua sa sulod.Ang bakang nati sa magdadaro tua sa bukid.Ang batang sabaan sa nars tua sa balay.
V.LEXICAL/GRAMMAR NOTES
mao - Oo, mao siya.
Literally 'She is really the one'. Thisparticle is used to emphasize the definite-ness of an event or situation. In inter-
86
rogative constructions, as in Mao ba?it means 'Is it really so?1
kaayo - 'very'
Preceded by adjectives when used as anadverb.
UK - used here differently from the conjunction'and'. In the examples found in the drill,[ug] functions as an oblique case marker,i.e. it marks the noun functioning as theobject in verbal constructions.
[nga] - The distribution of the ligature [nga] isas follows:
a. after vowels = (-ng)b. after the consonant /n/ = (-g)c. elsewhere = [nga]
Summary; Sentence Patterns
1. Predicate ' Topic ObjectVerb Noun/Pronoun 'Marker Noun
Nibasa i ako-class Pron.
Mupalit ,[ang/si]-phrases
1 libro' sulat' sinina' bolpen
2. Predicate TopicAdjective ' Noun/Pronoun
DaanDakoTaas
' ako-class Pron.i
,[ang/si]-phrases
87
TopicNoun/Pronoun
PredicateAdj ective
, ako-class Pron.1[ang/si]-phrases
dakodaantaas
Specific TopicNoun/Pronoun
Specific TopicEmphatic Adj.
, ako-class Pron., ang dako.
;[ang/si]-Phrases;
'Predicate' TopicDemon- 'Modification Construction linked by Lie.'
istratives'T
Nia ,Naa ,Tua ,
i
Kini ,Kana ,Kadto ,
Noun 't
ang balay tlamesa-,amahan-,
Adjective 'i
ang dako- ,daan- ,
tigulang ,
Ligature '
nga ,-ng ,
Ligature 'i
-ng ,-g «nga ,
Adj ective
dako.daan.tigulang.
Noun
balay.lamesa.amahan.
3. Pattern 2 'Agentive Construction
DaanDakoGamay
ang balay , [ni] and [sa] phrases
'Predicate'Modification1 'Construction
'Agentive Construction'
Taas iang daang balay ,[ni] and [sa]d a k o ne ' phrases, gamayng ,
Supplementary Materials
Lessons 8-10
I. Narrative
Nangutana si Josefa kang Susana kung kinsa angiyang kauban karon. Nitubag si Josefa nga siyasi Maria, ang bag-ong sekretarya sa opisina niMr. de la Cruz, ang prinsipal sa Bayawan Elemen-tary School.
Pangutana:
1. Nangutana ba si Josefa kang Susana?
2. Unsang iyang pangutana?
3. Kinsa ang kauban ni Susana?
4- Kinsa si Maria?
5. Unsa siya?
6. Kang kinsang opisina siya mutrabaho?
7. Kinsa si Mr. de la Cruz?
8. Unsa ang ngalan sa eskwelahan ni Mr. de laCruz?
B. Nipalit si Karina ug bag-ong sapatos sa dakongtindahan nga tua sa syudad sa niaging bulan kayang iyang sapatos daan na kaayo. Pagkahuman,niadto siya sa Majestic Restaurant ug nikaon siya.Human siya mukaon, nisakay siya sa dakong traknga padulong sa iyang baryo.
Fangutana:
1. Nipalit ba si Karina ug bag-ong sapatos?
2. Diin siya mupalit ug sapatos?
3. Dako ba ang tindahan?
4. Hain ang tindahan?
5. Nganong nipalit siya ug sapatos?
6. Pagkahuman, diin siya muadto?
7. Ngano man?
88
89
8. Nisakay ba siya sa dakong trak?
9. Asa padulong ang trak?
Vocabulary:
niaging bulan last monthpadulong bound for, going topagkahuman afterwards
II. Dialogue
A: Maayong pag-abot sa among eskwelahan, Mr. Ander-son .
B: Salamat, ug nalipay ako.A: Gusto kong ipaila-ila kanimo ang tanang mga
maestra unya, pero karon, mangape una kita.B: 0 sige, Sir, naa ra na nimo.A: Maayo ba ang imong biyahe sa eroplano?B: Maayo man ug kadiyut ra.
Vocabulary:
pag-abot arrivalMaayong pag-abotl Welcome!Naa ra (ka)na nimo. It's up to you.
Fangutana:
1. Kinsa ang niabot sa eskwelahan ni Mr. Ruiz?
2. Unsa ang ingon ni Mr. Ruiz kang Mr. Anderson?
3. Unsa ang tubag ni Mr. Anderson kang Mr. Ruiz?
4. Kinsa ang ipaila-ila ni Mr. Ruiz kang Mr.Anderson?
5. Muinom ba sila ug kape karon?
6. Maayo ba ang biyahe ni Mr. Anderson?
7. Diin siya musakay?
LESSON 11
Structural Content: Existential Form: AdunaNegation: Wala
Personal Pronouns: 3rd set,nako-class
Noun Marker: (-y)
I. DIALOGUE 91
Setting: Berto andhis friends are talkingabout their brothersand sisters •
Do you have any ibrothers or sisters,Bert?
Yes, I have three, Itwo brothers and onesister.
And you? How many Ibrothers and sistersdo you have?
Three also,no girls.
All boys, C;
Nagsultihanay si Bertoug ang iyang mga amigobahin sa ilang mgaigsoon •
Aduna ka bay mga igsoon,Bert?
Oo, aduna akoy tulongigsoon, duhang lalakeug usang babaye.
Ug ikaw? Pila ang mgaigsoon nimo?
Tulo sab. Puro lalake,walay babaye.
DIALOGUE #2
Setting: Rene and hisfriend are discussingwhat they would liketo do
What can we do, Rene?
Do you have a Mathbook?
Yes, why?
I'd like to read ourlesson.
Nagsultihanay si Reneug ang iyang amigo bahinsa gusto nilang buhaton
A: Unsay mahimo 'ta, Rene?
B: Aduna ka bay libro sa"Math"?
A: Oo, ngano man?
B: Gusto kong mubasa saleksyon nato.
90
91
Okay then, let's readit together.
Hala sige, mubasakltang duha.
II. DIALOGUE BREAKDOWN #1
Do you have anybrothers or sisters?
have yousiblings
Yes, I have three,two brothers and onesister.
Yes, have Ithree siblingstwo boysand one girl
And you? How manybrothers and sistersdo you have?
and youhow manysiblingsyour
Three also,no girls.
three alsoall boyno girl
A: Aduna ka bay mga igsoon,Bert?
aduna ka [ba(y)][mga] igsoon
B: Oo, aduna akoy tulongigsoon, duhang lalakeug usang babaye.
oo, aduna ako(y)tulo(ng) igsoonduha(ng) lalakeug usa(ng) babaye
A: Ug ikaw? Pila ang mgaigsoon nimo?
ug ikawpila[ang] [mga] igsoonnimo
All boys, C: Tulo sab. Puro lalake,walay babaye.
tulo [sab]puro lalakewala(y) babaye
DIALOGUE BREAKDOWN #2
What can we do, Rene?
whatcanwe
Do you have a Mathbook?
have youbook in Math
Yes, why?
yes, why [tell me]
Unsay mahimo 'ta, Rene?
unsa(y)mahimo'ta
Aduna ka bay libro sa"Math"?
aduna ka [ba(y)]libro [sa] "Math"
Oo , ngano man?
oo, ngano [man]
92
I'd like to read our B:lesson.
like I readlesson our
Okay then, let's read A:it together.
okayread we two
Gusto kong mubasa saleksyon nato.
gusto ko(ng) (mu)basa[sa] leksyon nato
Hala sige, mubasakitang duha.
hala sige(mu)basa kita(ng) duha
III. RELATED UTTERANCES
How many children doyou have?
How many brothers orsisters do youhave?
I have four brothers.
I have five sisters.
Pila ang imong bata?
Pila ang imong igsoon?/Pila ka buok ang imong
igsoon?
Duna koy upat ka igsoong lake.
Aduna koy limang igsoonnga baye.
IV. VOCABULARY LIST
atisbahinbanigbarberobitoonbolabuhatonbuhokbulohatonbulongbungabuokkaligoanankalokanalkan-onkarnekatrekortaplumakutsilyokwartadulaanduhaeksamen/iksamen
sugar applepart, share , portionmatbarberstarballworkhairthings to domedicinefruitpiecesbathroomhatcanal, sewer ditchboiled/steamed rice or cornmeatbedpenknifeknifemoneytoytwoexam, test
93
gubahabolan/habolhilaw
hilumon/hilumhinogiriseritikitloglanggamlangitlingkorananlubimanokpagsuroy-suroy
pamilyapaniudtopanyopauntinpinproblemaprogramapu toradyoretratotambistanamantilltrabahotudlotugkarantulousayuta
V. DRILLS
A.Repetition:
ruined, destroyed, brokendullunripe, green (fruit, vege-tables) ; raw
quietripeeraserduckeggbirdsky , heavenchaircoconutchickenstrolling about, the act of
taking a walk/ridefamilylunchhandkerchieffountain penproblemprogram• allradiopicturewater applegardenfootwork, j obfingeryardthreeoneland
Adunay langgam sa kahoy. WalayAdunay bunga ang lubi. WalayAdunay bitoon sa langit. WalayAdunay bulak sa tanaman. WalayAdunay karne sa tindahan. WalayAdunay itlog ang manok. WalayAdunay bola si Pepe. WalayAdunay kusina ang kusinero. WalayAdunat dulaan si Nena. WalayAdunay manok si Mario. Walay
langgam sa kahoy.bunga ang lubi.bitoon sa langit.bulak sa tanaman.karne sa tindahan.itlog ang manok.bola si Pepe.kusina ang kusinero.dulaan si Nena.manok si Mario.
94
Aduna siyay itik.Aduna kamiy lamesa.Aduna silay iring.
Wala siyay itik.Wala kamiy lamesa.Wala silay iring.
B. Question and Answer:
C.
Affirmative:
Aduna ka bay awto?Aduna ka bay saging?Aduna ba siyay basket?Aduna ka bay pauntinpin?Aduna ka bay iriser?Aduna ba koy katre sa
kwarto?Aduna ka bay bulak sa
lamesa?Aduna ka bay iring sa
kusina?Aduna bay kabayo sa
dalan?Aduna bay magbabaul sa
bukid?
Repetition and Conversion
Oo,Oo,Oo ,Oo,Oo,
Oo,
Oo,
Oo,
Oo,
Oo,
Drill
aduna.aduna.aduna.aduna.aduna.
aduna.
aduna.
aduna.
aduna.
aduna.
Negative
Wala.Wala.Wala.Wala.Wala.
Wala.
Wala.
Wala.
Wala.
Wala.
Usa ang akong lapis.Kini ang akong libro.Hain ang akong sapatos?
Tua sa balay ang imongigsoon.
Siya ang imong maestra.Muadto ako sa imong balay.
Rosa ang iyang ngalan.Barbero ang iyang bana.Dako ang iyang balay.
Kugihan ang atong manghod.Bag-o ang atong awto.Daan ang atong balay.
Mubo ang among lapis.Amerikano ang among
maes tro.Daghan ang among amigo.
Usa ang lapis nako.Kini ang libro nako.Hain ang sapatos nako?
Tua sa balay ang igsoonnimo .
Siya ang maestra nimo.Muadto ako sa balay nimo•
Rosa ang ngalan niya.Barbero ang bana niya.Dako ang balay niya.
Kugihan ang manghod nato.Bag-o ang awto nato.Daan ang balay nato.
Mubo ang lapis namo.Amerikano ang maestro
namo .Daghan ang amigo namo.
95
Hain ang Inyong libro?Kumusta ang inyong
pamilya?Pila ka buok ang inyong
igsoon?Kinsay ilang ngalan?Taga-diin ang ilang
amahan?Tua ba sa Pepeekeo ang
ilang balay?
Sakit ang iyang ulo.Hain ang .imong eskwelahan?Limpyo kaayo ang atong
tugkaran.Nipis ang ilang sinina.Kinsay imong ginikanan?Hait ang akong kortapluma.Hilaw ang iyang kan-on.Pila ka buok ang imong
tudlo?
Hain ang libro ninyo?Kumusta ang pamilya
ninyo ?Pila ka buok ang igsoon
ninyo?Kinsay ngalan nila?Taga-diin ang amahannila?
Tua ba sa Pepeekeo angbalay nila?
Sakit ang ulo niya.Hain ang eskwelahan nimo?Limpyo kaayo ang tugkaran
na to.Nipis ang sinina nila.Kinsay ginikanan nimo?Hait ang kortapluma nako.Hilaw ang kan-on niya.Pila ka buok ang tudlo
nimo?
D. Repetition and Conversion:
Daan ang akong balay.Limpyo ang imong ti-il.Layo ang inyong puloy-anan
Duol ang among kaligo-anan.
Guba ang atong eskwelahan.
Nindot ang inyong tugkaran
Gahi ang ilang karne.Baho ang ilang kanal.Batan-on ang iyang inahan.
Gaan ang among siya.Ngil-ad ang ilang retrato.
Maut ang iyang anak.Mabaw ang among dagat.Itum ang iyang buhok.Habolan ang akong kutsil-
yo.
Ang daang balay, ako.Ang limpyong till, imo,,Ang layong puloy-anan,
inyo .Ang duol nga kaligo-
anan, amo.Ang gubang eskwelahan,
ato ..Ang nindot nga tugkaran,
inyo .Ang gahing karne, ila.Ang bahong kanal, ila.Ang batan-ong inahan,
iya.Ang gaang siya, amo.Ang ngil-ad nga retrato,
ila.Ang maut nga anak, iya.Ang mabawng dagat, amo.Ang itum nga buhok, iya.Ang habolang kutsilyo,
ako .
96
Mubo ang iyang amahan. Ang mubong amahan, iya.Gahi ang iyang lingko- Ang gahing lingkoranan,
ranan. iya.Hilumon ang ilang Ang hilumong estudyante,estudyante. ila.
Humot ang akong buhok. Ang humot nga buhok, ako.Dyutay ang ilang libro. Ang dyutayng libro, ila.Nipis ang iyang panyo. Ang nipis nga panyo, iya.Mubo ang akong lapis. Ang mubong lapis, ako.Hawod ang iyang bata. Ang hawod nga bata, iya.Lala ang akong estudyante. Ang lalang estudyante,
ako.
E. Expansion/Question and Answer:
1. Ang mga bata musayaw.
Q: Kang kinsang mga bata A: Niya.ang musayaw?
Ang mga bata niya ang musayaw.
Q: Diin sila musayaw? A: Sa programs.
Ang mga bata niya ang musayaw sa programa.
Q: Kanus-a sila musayaw? A: Karong gabii.
Ang mga bata niya ang musayaw sa programakarong gabii.
2. Mubasa siya sa libro.
Q: Kanus-a siya mubasa sa A: Ugma.libro?
Mubasa siya sa libro ugma.
Q: Asa siya mubasa sa libro? A: Sa libreriya.
Mubasa siya sa libro ugma sa libreriya.
3. Niinum kita ug serbesa.
Q: Diin kita niinum ug A: Sa balay nila.serbesa?
Niinum kita ug serbesa sa balay nila.
Q: Kanus-a kita niinum ug A: Gahapon saserbesa? gabii.
Niinum kita ug serbesa sa balay nila gahapon eagabii.
97
4. Musakay kami.
Q: Asa kami musakay? A: Sa awto.
Musakay kami sa awto.
Q: Kang kinsang awtoha? A: Ninyo.
Musakay kami sa awto ninyo.
Q: Kanus-a kami musakay sa A: Sa sunodawto? adlaw.
Musakay kami sa awto ninyo sa sunod adlaw.
Q: Uban ni kinsa? A: Uban niPedro.
Musakay kami sa awto ninyo sa sunod adlaw ubanni Pedro.
5. Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne.
Q: Kanus-a sila nipalit A: Gahapon saug karne? udto.
Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto.
Q: Diin sila nipalit ug A: Sa merkado.karne?
Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto sa merkado.
Q: Para unsa? A: Para sapaniudto.
Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto sa merkado para sa paniudto.
Q: Kang kinsang paniudtoha? A: Nila.
Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto sa merkado para sa paniudtonila.
6. Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit'.
Q: Asa siya mukanta? A: Sa "flagceremony".
Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit1 sa "flagceremony".
Q: Kanus-a siya mukanta? A: Unya sabuntag.
98
Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit' sa "flagceremony" unya sa buntag.
Nilangoy kamo sa "swimming pool".
Q: Kang kinsang "swimming A: Nako.pool"?
Nilangoy kamo sa "swimming pool" nako.
Q: Kanus-a kamo nilangoy? , A: Sa niagingDominggo.
Nilangoy kamo sa "swimming pool" nako saniaging Dominggo.
Adunay libro sa lamesa.
Q: Unsa pa? A: Papel.
Adunay libro UJ> papel sa lemesa.
Q: Kang kinsang lamesa? A: Nimo.
Adunay libro ug papel sa lamesa nimo.
Q: Kanus-a? A: Karon.
Adunay libro ug papel sa lamesa nimo karon.
F. Repetition and Conversion:
1. Aduna akoy libro sa Wala akoy libro sa"Math". "Math".
Aduna kay klase ugma. Wala kay klase ugma.Aduna siyay mga anak. Wala siyay mga anak.Aduna kamiy trabaho. Wala kamiy trabaho.Aduna kitay maayong puloy- Wala kitay maayong
anan. puloy-anan.Aduna kamoy buhaton. Wala kamoy buhaton.Aduna silay panahon sa Wala silay panahon sa
pagsuroy-suroy. pagsuroy-suroy.Aduna kitay bag-ong Wala kitay bag-ongmaestra. maestra.
Aduna silay bahin sa Wala silay bahin saprograma. programa.
Aduna siyay hinog nga Wala siyay hinog ngatambis. tambis.
Aduna kamoy dakong Wala kamoy dakongtugkuran. tugkuran.
Aduna siyay daghang Wala siyay daghangproblema. problema.
99
Ad unanga
Aduna
kamoybuwakkitay
sundang.Aduna
mga humot•hait kaayong
kay maayongginikanan
Aduna siyaymangga.
2. AdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAduna
siyayakoykamiykamoysilaykitaysiyaykamiyakoysilaykamoysilaykitaysiyay
dyutay nga
amigo.kwarta.sinina.pagkaon.radyo.yuta.libro.panyo.
papel.atis .panapton.banig.sud-an.igsoon.
kay sulat.kamoysiyay
bisita.awto .
kay estudyante.kamiykitaysiyay
sapatos.bulohaton.kalo.
Walanga
Wala
kamoy mgabuwak.
humot
kitay hait kaayongsundang.
Wala kay maayongginikanan.
Wala siyay dyutay ngamangga,
AdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAduna
babababababababababababababakababakabababa
siyayakoykamiykamoysilaykitaysiyaykamiyakoysilaykamoysilaykitaysiyay
amigo?kwarta?sinina?pagkaon?radyo?yuta?libro?panyo?
papel?atis?panapton?banig?sud-an?igsoon?
bay sulat?kamoysiyay
bisita?awto?
bay estudyante?kamiykitaysiyay
sapatos?bulohaton?kalo?
G. Substitution: Movable Slot
1. Aduna akoy nindot nga sinina.silay
kamiydakong balay.
klase karon.
Dunay klase ang mga estudyante."Peace Corps trainee".
libro .lapis .
maestra.klase karon.
100
3. Aduna silay mga maayong panapton.kitay .
bag-ong maestra.silay
nindot nga buwak.
4. Dunay programa sa eswelahan karon."auditorium"
eksamenkwarto
unya.
Comprehension Drill:
Usa ka adlaw nagpyesta ang Talisay. Adunay
daghang pagkaon sa tanang balay. Adunay pansit,
adobong raanok, piniritong isda ug lumpya. Adunay
daghang imnunon sama sa serbesa, bino, coke, pepsi
ug seven-up usab. Adunay daghang bisita. Funo
ang mga balay. Adunay dakong sayaw sa munisipyo.
Ang tanan nisayaw. Nipauli sila nga malipayon..
nagpyesta -pagkaonpiniritong isda -lumpya
imnunon -sama sabino -punomunisipyo -nipauliniana -nganli
Fangutana:
had a fiestafoodfried fishrolls of paper-thin wrapperfilled with sauted vege-tables and meat/shrimpbits
drinkssuch as, like ...winefull, filledtownhallreturned homethat (dative)name, ennumerate
1. Diin ang pyesta usa ka adlaw niana?
2. Aduna bay daghang pagkaon? Nganli.
101
3. Aduna bay mga lmnunon? Nganll sab.
4. Dlin ang dakong sayaw?
5. Kinsay nisayaw?
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
duna - the short form of aduna. Puna is morefrequently used by native speakers ineveryday conversation.
wala - the negative form of aduna. Its shortform is waa which, like duna, is U6edmore often than its full form.
' ta - Unsay mahimo 'ta, Ruben?
'ta is the converted short form of nato.
bay - Aduna ka bay libro sa "Math"?
bay = [ba] + [ug]
Hala sige - Hala sige, mubasa kitang duha.
Sige, literally 'okay, all right',signals the intention of the speakerfor the hearer to go ahead. In anotherusage, it means 'to commence/begin doing(something)'.
The following question words are introduced inci-dentally in the drills:
pila - 'how many' or 'how much'
pila ka buok 'how many (pieces)'
diin - 'where1
kang kinsa 'whose'
kanus-a - 'when'
uban ni kinsa - 'with whom1
para unsa - 'for what'
unsa pa - 'what else'
102
Noun Marker: (-y) as Topic and Oblique Case Marker
The functions of (-y) are two-fold:
1. as a topic case marker, i.e. the word or phraseit precedes is the topic of the sentence,and isused interchangeably with the other topic casemarker [ang], e.g.
Niay imong bisita -- Nia ang imong bisita.Unsay ngalan niya? — Unsa ang ngalan niya?
Pila, unsa, kinsa and the nia-class of demonstrativepronouns frequently co-occur with (-y) when itfunctions as a topic marker.
'Predicate ' Topic* i
Nia , -y imong bisita. ,Kinsa , ang ,Unsa i ngalan niya? ,Pila , iyang igsoon? ,
2. as an oblique case marker, i.e. the word orphrase it precedes is the direct object in thesentence, and is used interchangeably with [ug]when occurring with aduna or wala, e.g.
Adunay libro sa lamesa. — Aduna ug libro salamesa.
Walay estudyante sa — Wala ug estudyanteklase. sa klase.
Notice how aduna and wala assume a verb-likequality. The nouns following (-y) function asdirect objects.
'Predicate'i i
i t
, Aduna ,
' Wala 'i i
Noun
-yang
Complements(Dir Obj)
libro
estudyante
1
1 Noun (Place)'t
, sa1 sa
1
lamesa. ,
klase. !
t
Existential Sentences;
'There is/are...was/were...will be, etc.'
103
'One has/have...had...will have, etc.'
Aduna is one of the forms used in marking existen-tial sentences. (The others -- may, dia, dinhi,anhi, nia — are taken up in different lessons.)Aduna introduces the existent which is a noun.
The combination: [aduna + existent] may be calledan aduna-phrase. The first constituent adunais linked to the existent by the marker (-y) , e.g.
Adunay_ libro si Mario.Adunay_ klase karon.
The non-existence of an item, object, person,event or situation is signalled by the negativeform wala. In an earlier lesson, wala was seenin its function as a negative form with a timemeaning. However, as the negative form of adunait is not used with time meaning.
Personal Pronouns: 3rd set, nako-class
f
1
'1st1
'2nd1
! 3 r d
i
Person
Person
Person
i
i
'nakoi
'nimot
'niya
i
Singular
,ko 'I,my'
,io 'you,your'
•he/she,his,her,hers
t
t
,namo, nato
'ninyo•
'nila•
Plural
(excl) 'we(incl) 'we
'you,
•they,
t
T
,our' ,,our' ,
your' '
their1'1
1
The 3rd set of Personal Pronouns, nako-class isused as postposed genitives, i.e. possessivepronouns. This class always follows the noun towhich it is attributed.
Note that the 2nd set of Personal Pronouns, ako-class is used as preposed genitives. Compare thefollowing examples:
akong libroimong balayiyang inahanamong ginikananatong lamesainyong amigoilang papel
'my book''your house''her mother1
'our parents''our table1
'your friend''their paper1
libro nakobalay nimoinahan niyaginikanan namolamesa natoamigo ninyopapel nila
104
Summary: Sentence Patterns
1. Predicate ' Complement'Noun (Dlr Obj)'Time/Place
Aduna
Wala -ylanggam
klase
sa kahoy. ,
ugma. '
'Predicate' Topic Predicate ' Complement'N (Dir Obj)'Time/Place 'Pronoun
t Aduna
' Walai
, ako-class,, 1st set , -y
klase , ugma. i
iring ' sa kwarto.'
2.
3.
1
t
1
i Aduna1 Walat
Predicate' N (Dlr Obj)
i itlog1 ~ y bolai
' Topic '' Noun 'i t
, ang manok.,
'. si Pedro. 'T 1
J'Predicatei
i
i Aduna1 Walai
'Int.Mkr1t i
t i
, ba ,t t
TopicPronoun
ako-class1st set
i
' Predicate'N (Dir Obji
, klasei -y
, bulak
' Complement?JTime/ELace1i i
, ugma? ,i t
, sa siya?,
ii
'Predicate'i t
i ?
t Aduna ,1 Wala 'i i
'Predicate'Adjectivet
i Daan
' Limpyot
ti
Int.Mkr' Predicate'N (Dir Obj)T
1
ba , -y bulakt
1 Topic1 Pronoun ' Nounr 1
i ang + ,, ako-class t, 2nd set ,
'Complement ''Time/Place 'i T
t i
, sa lamesa?,i
t
(ob/i .possessed) 'i
balay. ,lamesa. tsapatos. i
4.
TopicAdjective \
i
Ang daang ,limpyong '
Noun 'i
balay,sapatos,lames a,
Predicate 'Pronoun '
t
ako-class '2nd set '
Topic 'PredicateNoun Pronoun 'Adjective
Ang balaylamesasapatos
nako-class3rd set
daan. ,
limpyo. '
105
'Predicate' Verbi
, Muadto1 Nilimpyoi
TopicPronoun
ako-class1st set
' Complement'N (Place/Obj)'
, sa balay ,1 ug sapatos '
t t
Pronoun
nako-class3rd set
LESSON 12
Structural Content: Personal Pronouns: 3rd set,nako-class in IndirectDiscourse
Question words: asa, ngano,pila
Particles: [kay], [aron],[uban]
I. DIALOGUE #1
Setting: Ben is askedby his friend wherehe is going .
Hey, Ben. Just a A:minute .
What's up? B:
Where are you going? A:
To school. B :
Gipangutana si Ben saiyang ami go kung asasiya muadto •
Oy, Ben. Kadiyut lang,
Ngano man?
Asa ka karon?
Sa eskwelahan.
DIALOGUE #2
Setting: A PCV inquiresfrom a taxi driver howmuch the fare is to hisdestination
Taxi! A:
Where are you going? B:
I'm going to the A:Capitol Hotel. Howmuch is the fare?
Around three pesos. B:
Isn't that expensive? A:
No. That's about right B:because the hotel isfar.
Nangutana ang PCV sataksi drayber kung pilaang plete padulong saiyang adtoan
Taksi!
Asa ka padulong?
Muadto ako sa CapitolHotel. Pila ang plete?
Mga tres pesos, tingali.
Dili ba mahal ra?
Dili. Husto-husto ra,kay layo man ang hotel.
10 6
107
Oh, all right. 0, sige.
II. DIALOGUE BREAKDOWN //I
Hey, Ben. Just aminute.
Oy, Ben. Kadiyut lang.
hey, Benlittle only
What's up?
why [tell me]
Where are you going?
where younow
To school.
to school
DIALOGUE BREAKDOWN #2
Taxi!
Where are you going?
where yougoing
I'm going to theCapitol Hotel. Howmuch is the fare?
go Ito Capitol Hotelhow muchthe fare
Around three pesos.
approximatelythree pesos
perhaps
Isn't that expensive?
notexpensive
No. That's aboutright because thehotel is far.
B:
A:
B:
A:
B:
A:
B:
A:
B:
oy, Benkadiyut [lang]
Ngano man?
ngano [man]
Asa ka karon?
asa kakaron
Sa eskwelahan.
[sa] eskwelahan
Taksi!
Asa ka padulong?
asa kapadulong
Muadto ako sa CapitolHotel. Pila ang plete?
(mu)adto ako[sa] Capitol Hotelpila[ang] plete
Mga tres pesos, tingali
[mga] tres pesos
tingali
Dili ba mahal ra?
dili [ba]mahal [ra]
Dili. Husto-husto ra,kay layo man ang hotel.
108
nojust right onlybecause far [you know]the hotel
Oh, all right. A
dilihusto-husto [ra]kay layo [man][ang] hotel
0, sige.
III. RELATED UTTERANCES
Where are you going?/Where to?
What are you doing?/What will you do?
What did you do?
Asa ka padulong?/Asa ka paingon?/Asa ka muadto?
Mag-unsa ka?
Nag-unsa ka?
IV. VOCABULARY LIST
bakasyonbangkokadiyutkuhadormitoryohusto-hustoingonisdamahalospitalpadulongpaingonpare/paripletesultitaksitanomtingalitrestudlo
vacationbanklittleget, takedormitoryjust rightsay, tellfishexpensivehospitalgogopriestfaresay, talk, speaktaxiplantperhaps, maybe,threeteach
'I think1
V. DRILLS
A. Substitution: Fixed Slot and Question & Answer;
1. Asa ka karon? Sa balay.kusina.simbahan.sinehan.restawran.
109
2. Asa ka muadto?
3. Asa ka padulong?
4. Asa ka paingon?
Sa kapiteriya.dormitoryo.lungsod.merkado.eskwelahan.
Sa tindahan.bangko.klase.libreriya.ospital.
Sa bukid.baryo.syudad.probinsya.dagat.
B. Chain Drill: Question & Answer and Indirect Discourse
1. Asa ka karon?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
2. Asa ka karon?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
3. Asa ka karon?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
4. Asa ka karon?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
Sa balay.Kay magkuha ako sa libro nako.Ingon niya nga magkuha siyasa libro niya sa balay.
Sa kusina.Kay magkuha ako sa kutsilyoniya.
Ingon niya nga magkuha siyasa kutsilyo niya sa kusina.
Sa simbahan.Kay makigsulti ako sa pare
namo.
Ingon niya nga makigsultisiya sa pari nila sasimbahan.
Sa restawran.Kay muorder ako sa pagkaonnato .
Ingon niya nga muorder siyasa pagkaon nato sarestawran.
110
Asa ka muadto?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
Asa ka muadto?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
7. Asa ka muadto?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
8. Asa ka padulong?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
9. Asa ka padulong?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
10. Asa ka padulong?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
11. Asa ka paingon?Ngano man?
Unsa ang ingonniya?
Sa dormitoryo.Kay makigsulti ako sa
amigo nimo.
Ingon niya nga makigsultisiya sa amigo nako sadormitoryo.
Sa lungsod.Kay mubisita ako sa
ginikanan namo.
Ingon niya nga mubisita siyasa ginikanan nila salungsod.
Sa merkado.Kay mupalit ako ug isda sa
inahan ninyo.
Ingon niya nga mupalit siyaug isda sa inahan namo samerkado.
Sa tindahan.Kay mupalit ako sa akong
lapis.
Ingon niya nga mupalit siyasa iyang lapis sa tindahan.
Sa bangko.Kay magkuha ako ug akongkwarta.
Ingon niya nga magkuha siyaug iyang kwarta sa bangko.
Sa libreriya.Kay mutuon ako sa akong
leksyon.
Ingon niya nga mutuon siyasa iyang leksyon salibreriya.
Sa syudad.Kay mubisita ako sa akongmga amiga.
Ingon niya nga mubisita siyasa iyang mga amiga sasyudad.
Ill
12. Asa ka paingon? Sa probinsya.Ngano man? Kay mubisita ako sa akong
mga igsoon.
Unsa ang ingon Ingon niya nga mubisitaniya? siya sa iyang mga igsoon
sa probinsya.
C. Substitution: Fixed Slot and Question & Answer:
1. Asa ka padulong?
Padulong ako sa merkado uban ni Jose.balay uban ni Maria.eskwelahan uban ni Josefa.tindahan uban sa inahan.kwarto uban sa amigo nako.bukid uban sa magdadaro.
2. Asa ka paingon?
Paingon ako sa San Jose aron mubakasyon.Texas aron mutudlo.New York aron mutuon.
3. Asa ka paingon?
Paingon ako sa Cebu uban ni Maria aron mubakasyon.Manila uban ni Jose aron mutudlo.Cotabato uban sa inahan nako aron
mubisita.Mindoro uban sa magdadaro aron
mutanom.
Multiple Substitution: Fixed Slot and Question &Answer Drill:
1. Padulong ako sa bukid uban niya.sine nimo .munisipyo ninyo.
Q: Kinsay kauban nako? A: Siya.Ikaw.Kamo.
2. Padulong ka sa baryo uban namo.lungsod nila.tindahan nako.
112
Q: Kins ay kauban nimo? A: Kami.Sila.Ikaw.
3. Padulong siya sa syudad uban nato.simbahan ninyo.balay nila.
Q: Kinsay kauban niya? A: Kita.Kamo .Sila.
4. Paingon kami sa Pilipinas uban nila.Hawaii ninyo.California nimo.
Q: Kinsay kauban namo? A: Sila.Kamo .Ikaw.
5. Paingon kita sa New York uban nila.Texas niya.Oregon niya.
Q: Kinsay kauban nato? A: Sila.Siya.Siya.
6. Paingon kamo sa Cebu uban nako.Leyte nila.Samar nako.
Q: Kinsay kauban ninyo? A: Ako.Sila.Ako.
7. Paingon sila sa Cagayan de Oro uban nato.Davao ninyo.
Q: Kinsay kauban nila? A: Kita.Kamo .
E. Substitution: Movable Slot
1. Siya ang kauban nako padulong sa bukid.Ikaw sine.Kamo ^__^ munisipyo.
113
Kami nimoSila ^^_ lungsod.Ako tindahan.Kami niya .Kamo simbahan.Sila balay.
'.. Sila ang kauban namo paingon sa Pilipinas.Kamo Hawaii.Ikaw California.Sila nato .Siya Texas.Siya Oregon.Ako ninyo .
Leyte.Kita nila .Kami Cagayan de Oro.Kamo Davao.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
kadiyut lang - 'just a minute', 'wait a minute','in a minute'
[lang] - 'only'
Particle which limits the applica-tion of the preceding word.
[man] - Ngano man?
The particle [man] modifies thequestion word ngano.
asa - Asa ka karon?
Used in this context, asa usuallyimplies motion toward something.In verbal sentences, it has afuture time meaning.
[aro.n] - 'in order to1, 'so that1
The verb following the particle[aron] is in its non-factual form.
114
[uban] - 'accompanied by', 'in the company of
This particle is followed by a [ni]or [sa] phrase marking the noun, e.g.
. . . uban ni Juansa bata
[ra] - Mahal ra.Husto-husto ra.
In Mahal ra, the particle is usedto express the meaning of theadjectives 'too', 'very'.
In Husto-husto ra, it modifies theadjective to mean 'only', 'no more-no less ' .
[mga] - Mga tres pesos, tingali.
[Mga] is used here to mean 'approxi-mately', 'more or less1.
nga - Ingon niya nga muadto siya sa lungsod.
Nga, as used here, joins two clausesand functions like the English 'that'in relative clauses.
Personal Pronouns: 3rd set, nako-class
The 3rd set of personal pronouns, nako-classsubstitutes for the [ni] or [sa] phrase markingthe agentive case.
Example: Ingon ni Pedro ... •> Ingon niya ..Ingon sa mga bata... * Ingon nila ..
Summary: Sentence Patterns
1. ' 1st Sentence Linker'Predicate1 Verbt
f Muadto1 Paingoni
' Topic ''Pronoun '• i
' ako-class*' 1st set'
ComplementNoun (place)
sa balay
kwarto
Particle
kay
PredicateVerb
magkuha
mubasa
' Topic' Pronoun
' ako-class1 1st sett
T
'Ni
,sa
'ugf
Complement f
(obj)
libro
sulat
1 Pron ''nako- '•class ''3rd set1 t
2nd Sentence
2. Indirect Discourse
Dependent ClauseVerb ' Pronoun
i
Ingon ,nako-class, 3rd sett
'Ligaturei
t
i nga
i
T
PredicateVerb
muadtomupalitmutuon
1 Topic'Pronount
,ako-class, 1st setT
' Complement' Noun (place)t
, sa balay., tindahan., eskwelahan.
3. 'Predicate Topic ComplementVerb 'Pronoun 'Noun (place) 'Particle'Noun (person)'Particle' Verb
Paingon ,ako-class,Muadto , 1st set ,Padulong , ,
sa CebuManilaNew York
uban ,[ni] or [sa] ,, phrases ,
,mutuon ,,mubakasyon,
Supplementary Materials
Lessons 11-12
I.
#1. Dialogue
A: Asa ang imong lakaw karon?B: Dinha lang.A: Tinuod? Fustora ka man kaayo.B: Labot nimo.A: Bit aw. Mubisita ka ba kang Inday?B: Ambot lang, pero tingali.A: Hala sige, ayoha ha.
Vocabulary:
ayoha do it rightdinha therelabot nimo none of your business, what is
it to you?lakaw leave, depart, goAsa ang imong lakaw? Where is your destination?,
Where to?, Where are you going?pustora well-dressed, dressed to the hilttinuod truth, (s_ that the truth? , •
idiomatically, Is that right?)
#2. Narrative
Si Arturo adunay lakwan. Paingon siya sa balayni Inday. Nangutana si Nonoy niya kung asa siya.Nitubag siya nga dinha lang ang iyang adtoan, perodili kini tinuod. Ang tinuod mubisita siya kangInday, ang iyang trato.
Pangutana:
1. Asa paingon si Arturo?
2. Unsa ang pangutana ni Nonoy kang Arturo?
3. Unsa ang tubag niya kang Nonoy?
4. Tinuod ba ang tubag niya?
5. Unsa ang tinuod?
6. Kinsa si Inday?
116
117
II.
#1. Dialogue
A: Oy, Sepa, duna akoy kinahanglan, ha? Mahimoba?
B; Unsa man diay, kung duna ko.A: Pahulama ko ug mga slya nlmo.B: Sige, basta ikaw. Duna ka bay mga bisita?A: Oo. Ang bos ni Jose ug ang asawa niya, uban
ang mga anak nlla mukaon ug panlhapon sa balaynamo karong gabii.
Vocabulary:
kinahanglan needhulam borrowpahulama ko let me borrow
mahimo Is possible
#2. Narrative
Ang bos sa bana ni Inday uban ang iyang asawa ugang ilang mga anak mukaon ug panihapon sa balaynila karong gabii. Kay kinahanglan siya ug mgasiya, niadto siya kang Sepa aron muhulam niya kaywala siyay nindot nga mga siya.
Pangutana:
1. Kinsa ang bana ni Inday?
2. Kinsa ang ilang mga bisita?
3. Kanus-a sila muabot sa ilang balay?
A. Nganong muadto sila sa balay nila?
5. Unsa ang kinahanglan ni Inday?
6. Ngano man?
7. Kang kinsa siya nihulam?
8. Nganong nihulam si Inday kang Sepa?
LESSON 13
Structural Content: Question Word: hainDemonstrative Pronouns:nia-class
S£-phrase Indicating LocationVerb: (mag-)class
Focus: ActorMood : Factual and
Non-FactualAspect: Progressive
I. DIALOGUE #1
Setting: A friend callsBen over because he hasa visitor .
Gitawag si Ben sa iyangamigo kay may bisitakini .
Ben! Ben! Where areyou?
I'm over here.
Come here for aminute.
Why?
You have a visitor.
Wait a moment. I'llbe there in a littlewhile.
A:
B:
A:
B:
A:
B:
Ben! Ben! Hain ka?
Dia ra ako.
Dali ra.
Ngano man?
Niay imong bisita.
Usa pa. Karon na.
DIALOGUE #2
Setting: A PCV askswhere the post officeis
Dong, where is thepost office?
It's on MagallanesStreet, near theCapitol.
Nangutana ang usa kaPCV kung hain ang posopis
Dong, hain man ang posopis?
Tua sa kalye Magallanes,duol sa Kapitolyo.
118
119
II.
Is the Capitol far?
No, it's close by.
Thank you.
Don't mention it.
DIALOGUE BREAKDOWN #1
Ben! Ben! Where areyou?
whereyou'
I'm over here.
here [only]I
Come here for aminute.
come here [just]
Why?
why [tell me]
You have a visitor.
here
A:
B:
A:
B:
A:
B:
A:
B:
A:
Layo ba ang Kapitolyo?
Dili, duol ra.
Salamat, ha.
Way sapayan.
Ben! Ben! Hain ka?
hainka
Dia ra ako.
dia [ra]ako
Dali ra.
dali [ra]
Ngano man?
ngano [man]
Niay imong bisita.
nia(y)your visitor
Wait a moment. I'llbe there in a littlewhile.
just a momentlater only
imo(ng) bisita
Usa pa. Karon na.
usa [pa]karon [na]
DIALOGUE BREAKDOWN #2
Dong, where is thepost office?
where [tell me]the post office
It's on MagallanesSt., near the Capitol.
over thereon Magallanes St.near the Capitol
Dong, hain man ang posopis?
hain [man][ang] pos opis
Tua sa kalye Magallanes,duol sa Kapitolyo.
tua[sa] kalye Magallanesduol [sa] Kapitolyo
120
Is the Capitol far? A:
far
the Capitol
No, it's close by. B:
no
near [only]
Thank you. A:
Don't mention it. B:
noneit matters
Layo ba ang Kapitolyo?
layo [ba][ang] Kapitolyo
Dili, duol ra.
diliduol [ra]
Salamat, ha.
Way sapayan.
wa(y)sapayan
III. RELATED UTTERANCES
Where were you?/Where have you been?
Wait a moment./Just a minute./Wait a while.
In the room.
There in the room.
You have a visitor.
Come here.
Excuse me, Undo./Pardon me, Undo.
Diin ka man?/Diin ka gud?
Isa pa./Taym pa./Kadiyut lang.
Didto sa kwarto.
Tua didto sa kwarto.
Aduna kay bisita./Naa kay bisita.
Mari ka ra.
Isa pa, Undo./Usa pa, Undo.
Forgive me./I'm sorry.
Where is the school?
Fasayloa ako.
Hain ang eskwelahan?/Hain man ang eskwelahan?
It's on Rizal Street./ Didto sa dalan Rizal.Over there on Rizal St.
IV. VOCABULARY LIST
apohanKapitolyokarsadaDali ra/Mari ka
rahagdanan/hagdan
grandparentCapitolstreet, roadCome here
stairs, staircase
121
Isa pa/Usa pa/ Just a minute/Taym pa/ Wait a moment/Kadiyut lang In a while
laba wash clothesmais cornmananagat/mangingisda fisherman
pakigpulong speechpantalon trousers, pantspieara blackboardpitaka purse, walletpyano pianosapa streamsista guitarsugat meet, welcometabi/Isa pa/Usa pa Excuse me
tisas chalktokar play a musical instrument
j^a-phrases indicating location:
atubangan/atbang sa in front ofibabaw sa on top of, aboveilalom sa under, belowdaplin sa alongside, along the edgeduol sa near, close-bylayo sa far, distantluyo sa behindsulod sa insidetaliwala/taliwa sa betweentupad/tapad sa beside
V. DRILLS
A.Repetition;
Hain ang eskwelahan?Hain ang pos opis?Hain ang Kapitolyo?Hain ang kalye Magallanes?Hain ang "Peace Corps trainee"?
122
B. Repetition and Question & Answer:
Hain si Mr. Smith?Hain si Ben?Hain ang maestra?Hain ang estudyante?
HainHainHainHain
HainHainHainHain
HainHainHainHain
Hain
Hain
Hain
Hain
HainHain
Hain
Hain
Hain
Hain
sisiangang
angangangang
sisisisi
ang
ang
ang
ang
angang
ang
ang
ang
ang
Mario?Ruth?libro? .pauntinpin?
magdadaro?mananagat?abogado?"trainee"?
Ana?Maria?Mrs. Santos?Mr. Reyes?
pos opis ?
Kapitolyo?
anak?
simbahan?
amahan?anak?
sulat?
relo?
lapis?
kahoy?
Nia siya sa Molokai.Nia siya sa balay.Nia siya sa kwarto.Nia siya sa libreriya.
Dia siya sa opisina.Dia siya sa eskwelahan.Dia ang libro sa lamesa.Dia ang pauntinpin sa siya.
Naa siya sa bukid.Naa siya sa dagat.Naa siya sa opisina.Naa siya sa eskwelahan.
Tua siya sa pyesta.Tua siya sa Hoolehua.Tua siya sa syudad.Tua siya sa sine.
Ang pos opis tua, luyo saeskwelahan.
Ang Kapitolyo tua, duol saeskwelahan.
Ang anak tua, taliwala sainahan ug amahan.
Ang simbahan naa, tupad satindahan.
Ang amahan naa, luyo sa anak.Ang anak naa, atubangan sa
amahan.Ang sulat nia, ilalom sa
radyo.Ang relo nia, ibabaw sa
lamesa.Ang lapis nia, sulod sa
pitaka.Ang kahoy nia, daplin sa
karsada.
C. Substitution; Movable Slot
1. Nia si Mrs. Smith sa balay.Jose .
Naaang maestra
123
sa eskwelahan.Tua
siyasa pyesta.
silaNaa
2. Si Mr. Smith, ang Amerikano, naa sa opisina., ang abogado, .
syudad.Si Jose,
ang maestro.eskwelahan.
Si John,, ang "trainee"
3. Si Mr. Smith nga Amerikano, naa sa opisina.nga abogado, .
syudad.Si Jose .
ng maestro,eskwelahan.
Si John nga"trainee"
D. Repetition:
1. Ang pos opis luyo sa eskwelahan.Ang Kapitolyo duol sa eskwelahan.Ang anak taliwa sa inahan ug amahan.Ang simbahan tapad sa tindahan.Ang amahan luyo sa anak.Ang anak atbang sa amahan.Ang sulat ilalom sa radyo.Ang relo ibabaw sa lamesa.Ang lapis sulod sa pitaka.Ang kahoy daplin sa karsada.
2. Luyo sa eskwelahan ang pos opis.Duol sa eskwelahan ang Kapitolyo.Taliwa sa inahan ug amahan ang anak.Tapad sa tindahan ang simbahan.Luyo sa anak ang amahan.Atbang sa amahan ang anak.Ilalom sa radyo ang sulat.Ibabaw sa lamesa ang relo.Sulod sa pitaka ang lapis.Daplin sa karsada ang kahoy.
124
3. Luyo ba sa eskwelahan ang pos opis?Duol ba sa eskwelahan ang Kapitolyo?Taliwala ba sa inahan ug amahan ang anak?Tupad ba sa tindahan ang slmbahan?Luyo ba sa anak ang amahan?Atubangan ba sa amahan ang anak?Ilalom ba sa radyo ang sulat?Ibabaw ba sa lamesa ang relo?Sulod ba sa pitaka ang lapis?Daplin ba sa karsada ang kahoy?
E. Question and Answer;
l.Nag-unsa siya saMolokai?
Nag-unsa siya sabalay?
Nag-unsa siya sakwarto?
Nag-unsa ang estu-dyante salibreriya?
Nag-unsa siya saopisina?
Nag-unsa si Ruth saeskwelahan?
2.Mag-unsa ang magdadarosa bukid?
Mag-unsa ang manana-gat sa dagat?
Mag-unsa ang abogadosa opisina?
Mag-unsa ang "trainee"sa eskwelahan?
Mag-unsa si Ana sapyesta?
Mag-unsa si Ana saHoolehua?
Mag-unsa si Mrs.Santos sa syudad?
Mag-unsa si Mr.Reyes sa "airport"?
Nagbisita siya sa iyangamigo karon.
Nagkaon siya sa imongpagkaon gahapon.
Nagtahi siya sa inyongpantalon ganina.
Nagtuon ang estudyante saakong libro ganina sabuntag.
Nagsulat siya ug sulat nimokaron.
Nagbasa siya sa libro nakoganina.
Magtanum ang magdadaro ugmats sa tanaman niya.
Mangisda siya sa dagat.
Magsulat siya sa pakigpulongniya.
Magtudlo siya ug "Math" saestudyante nila.
Magtokar siya sa pyano ninyo.
Magpalit si Ana ug panaptonsa tindahan nato.
Magbisita siya sa ginikananniya.
Magsugat siya sa mga amigonamo .
125
3.Mag-unsa ang anakni Lito?
Mag-unsa ang amahansa amiga nako?
Mag-unsa ang apohanni Vicky?
Mag-unsa ang imongbata?
Mag-unsa ang babayesa sapa?
Magdula siya ug basketboltupad sa dakong kahoy.
Magtokar siya ug sistataliwa sa mga bisita nila.
Magluto siya ug kari-karisa sulod sa kusina nato.
Magbasa siya sa leksyonninyo, ilalom sa hagdanan.
Maglaba siya sa mga panyonamo, ibabaw sa dakongbato.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[ra] - dia ra ako
The particle [ra] is commonly used withthe nia-demons trative pronouns foremphasis.
- dali ra
The particle [ra] modifies the imperativedali and turns the imperative into arequest instead of a command.
nia - Niay imong bisita
The demonstrative nia is used here tomark an existential sentence (cf. aduna)
mari ka- Short form of Umari ka 'Come here'
tabi - 'Excuse me', 'Pardon me1 -- a politeexpression of attention-getting or requestfor an act one wishes to do; in contrastto Pasayloa ako 'Forgive me', 'I'm sorry'-- an expression of apology for a past actthat inconveniences someone.
karon - used here to mean 'later on' , 'in a littlewhile'
kari-kari - stew of ox-tail or calf's leg cookedwith such vegetables as eggplant, stringbeans and radish, seasoned with groundpeanuts, and served with the anchovy-relish, ginamos.
126
1.
Verb: (Mag-)
Focus :Mood:
Aspect:
class
ActorFactual (nag-)Non-Factual (mag-)Progressive
The progressive aspect of the (mag-)classimplies that the action referred to lasts longerthan momentarily, in contrast to the (mu-)class.
However, the mood (Factual and Non-Factual) ofthe (mu-) class also applies to the (mag-)class(cf. Lesson 7).
Both (mag-) and (mu-) are used in Actor-FocusConstruction, i.e. the Actor or the doer of theaction is the topic.
Summary; Sentence Patterns
1 Predicate ' Topic
Hain [ang/si] phrase ? ,
2.
PREDICATE
Demonstrative TOPIC Complement
NiaNaaTua
[ang/si] phrase
ako-class Pron.1st set
sa kwarto. ,Molokai.,opisina.f
3. Topic Predicate ComplementNoun 'Demonstrative'Adjective Noun
,Ang balay, anak, sulat
nia-class luyoatbangilalom
sa merkado.amahan.radyo.
127
4.' Noun
, Si Mr.
TopicI
1
Smith ,i
i
T
1
_
Modification'
ang Amerikano,abogado ,
nga Amerikano'abogado '
»
Predicate: Complement'Dem.
nia-
class
' Noun (place) 't t
, sa opisina. ,, syudad. ,i i
i i
i i
NOTE: Si Mr. Smith, ang Amerikano ...'Mr. Smith, who is the American(emphatic and specific)
Si Mr. Smith nga Amerikano ...'Mr. Smith, the American ...'(adjectival attribute)
Predicate Topic ComplementVerb Noun/Pronoun Noun Time
Nagbisita , [ang/si]-phrase, sa ami go
Nagkaon ' ako-class ' pagkaon
karon.ganina.
PredicateVerb
1st setf
1 Topic1 Noun/Pronoun
1
t
T Noun
i
Complement1 Location
, Magtanum1 Magtudlo
[ang/si]-phrase, ug mais , sa tanaman]
ako-class1st set
"Math"' klase .
Supplementary Materials
Lessons 11-13
I. Dialogue
#1. A: Kahibalo ka ba kanus-a muabot ang eroplanogikan sa Manila?
B: Dili, ngano man?A: Musugat ako sa akong amigo nga niadto sa
Manila sa niaging semana. Tingali kaila kaniya.
B: Kinsa ba?A: Si ... si kuan...B: Kinsang kuan?A: Si Roberto ba, kana bang nakadaug sa "sweep-
stakes".B: Ah, oo bitaw. Kaila ko niya.
Vocabulary:
kahibalo know (a fact)kaila know (acquainted)kuan whatchamacallitgikan (coming) fromnakadaug won (was able to win)
Fangutana:
1. Nganong didto si Mario sa "airport"?
2. Kinsa ang niabot?
3. Diin siya gikan?
4. Kaila ba ni Ruben, ang amigo ni Mario, siRoberto?
#2. A: Hello... kinsa kini?B: Si David kini, ang amigo ni Elsa, Mrs. Perez.A: Unsa man, gusto ka ba musulti niya?B: Kung naa siya, mahimo ba?A: Wala siya karon. Tua siya sa "beauty parlor".B: 0, sige na lang, mutawag ako unya. Salamat.A: 0, hala sige, karong taud-taud muabot na siya.
Vocabulary:
taud-taud in a little while
128
129
Pangutana:
1. Kinsa ang nitawag sa telepono?
2. Kinsa ang nitubag niya?
3. Kinsa si Elsa?
4. Unsa ang gusto ni David?
5. Naa ba si Elsa sa ilang balay karon?
6. Hain man siya?
7. Kanus-a mutawag ug usab si David?
8. Kanus-a muabot si Elsa?
II. Narrative
Karong Lunes, adlaw ni Regina. Aduna siyay pianonga magparty siya sa ilang balay. Ang iyang amahan,nga politiko, gusto muhatag ug dakong party aronmaimbitar ang daghang bisita nga mga politiko sabkay duol na ang eleksyon. Kana ang iyang rason ngagusto siya magparty sa plasa nga atubangan sa muni-sipyo.
Vocabulary :
adlaw birthdayMalipayong Adlaw Happy Birthdaymaimbitar can/will be invitedmuhatag to givepolitiko politicianrason reason
Fangutana:
1. Kanus-a ang adlaw ni Regina?
2. Unsa ang iyang piano?
3. Asa siya gusto magparty?
A. Unsa ang iyang amahan?
5. Unsa ang gusto sa iyang amahan? Ngano man?
6. Asa ang gusto sa amahan nga magparty?
7. Unsa ang iyang rason?
8. Hain ang plasa?
LESSON 14
Structural Content: Question words: ila,anus-a
Non-verbal Affix: (ika-)Particle: [ka]Months, Seasons, YearsNumerals
Setting: A person inquiresabout the monthsof the year »
I. DIALOGUE
How many months arethere in a year?
There are twelvemonths in a year.
Name the months.
January, February,March, April, May,June, July, August,September, October,November, December.
Nangutana ang usa katawo bahin sa mga bulansa tuig •
A: Pila ka bulan sa usa katuig?
B: Napulo ug duha ka bulansa usa ka tuig.
A: Nganli ang mga bulan.
B: Enero, Pebrero, Marso,Abril, Mayo, Hunyo,Hulyo, Agosto,Septyembre, Oktubre,Nobyembre, Disyembre.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
How many months arethere in a year?
how many monthsin one year
There are twelvemonths in a year.
twelve months
in one year
Name the months.
namethe months
Pila ka bulan sa usa katuig?
pila [ka] bulan[sa] usa [ka] tuig
Napulo ug duha ka bulansa usa ka tuig.
napulo ug duha [ka]bulan
[sa] usa [ka] tuig
Nganli ang mga bulan.
nganli[ang] [mga] bulan
130
131
JanuaryFebruaryMarchAprilMayJuneJulyAugustSeptemberOctoberNovemberDecember
EneroPebreroMarsoAbrilMayoHunyoHulyoAgostoSeptyembreOktubreNobyembreDisyembre
NUMBERS
Cebuano:
1234567891011121314151620213031404150516061707180819091
usaduhatuloupatlimaunompitowalosiy amnapulonapulo ug usanapulo ug duhanapulo ug tulonapulo ug upatnapulo ug limanapulo ug unomkawhaankawhaan ug usakatloankatloan ug usakap-atankap-atan ug usakalim-ankalim-an ug usakaunomankaunoman ug usakapitoankapitoan ug usakawaloankawaloan ug usakasiyamankasiyaman ug usa
Spanisht
unodostreskwatrosingkosayis/sayssyeteotsonuybedyes/dyisonsedosetresekatorsekinsedyesi sayisbayntebaynte unotrayntatrayntay unokwarentakwarentay unosingkwentasingkwentay unosaysentasaysentay unosetentasetentay unootsentaotsentay unonobentanobentay uno
132
100 usa ka gatos101 usa ka gatos ug usa200 duha ka gatos300 tulo ka gatos400 upat ka gatos500 lima ka gatos
1,000 usa ka libo2,000 duha ka libo
syentosyento unodos syentostres syentoskwatro syentoskinyentosmildos mil
III. VOCABULARY LIST
Independensyapetsatuig
Seasons;
ting-initting-ulanting-tugnawting-bagyo
ting-tanomting-ani
ting-eskwela
Independence Daydate (of the calendar)year
hot season, dry seasonrainy seasoncold seasontyphoon season
planting seasonharvest season
school season
IV. DRILLS
A. Repetition and Question & Answer;
Anus-a ang ting-initsa Pilipinas?
Anus-a ang ting-ulansa Pilipinas?
Anus-a ang ting-tugnawsa Pilipinas?
Anus-a ang ting-bagyosa Pilipinas?
Anus-a ang ting-eskwela sa Filipinas?
Anus-ang ting-tanumsa Pilipinas?
Ang ting-init sa Pilipinasgikan sa Marso hangtud saMayo .
Ang ting-ulan sa Pilipinasgikan sa Nobyembre hangtudsa Enero.
Ang ting-tugnaw sa Pilipinasgikan sa Nobyembre hangtudsa Enero.
Ang ting-bagyo sa Piiipinasgikan sa Hulyo hangtud saNobyembre.
Ang ting-eskwela sa Pilipinasgikan sa Hulyo hangtud saAbril.
Ang ting-tanum sa Pilipinassa ting-ulan.
133
Anus-a ang ting-anisa Pilipinas?
Ang ting-ani sa Pilipinassa Abril.
B. Substitution: Fixed Slot
1941 Mil nuybe siyentos1942194519481950195419561960196319671968
Question and Answer:
kwarentay
singkwenta
saysenta.y
uno .dos .singko.otso .
y kwatrosayis.
tres .syete .otso.
Unsang tuiga karon?Unsang tuiga ang sunod?Unsang tuiga ang niagi?Unsang tuiga ka natawo?Unsang petsaha karon?Unsang petsaha ugma?Unsang petsaha gahapon?Unsang petsaha ka natawo?Unsang petsaha ang
Independensya sa Pilipinas?Unsang petsaha ang
Independensya sa Amerika?
D. Repetition:
Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-
-primerong bulan sa tuig, Enero.-duhang bulan sa tuig, Pebrero.-tulong bulan sa tuig, Marso.-upat nga bulan sa tuig, Abril.-limang bulan sa tuig, Mayo,-unom nga bulan sa tuig, Hunyo.-pitong bulan sa tuig, Hulyo.-walong bulan sa tuig, Agosto.-siyam nga bulan sa tuig, Septyembre.-napulong bulan sa tuig, Oktubre.-onseng bulan sa tuig, Nobyembre.-doseng bulan sa tuig, Disyembre.
134
E. Question & Answer and Substitution; Fixed Slot
Ika-pilang bulan ang Enero?Marso?Hulyo?Agosto?Mayo?Septyembre?Oktubre?Disyembre?Pebrero?Abril?Hunyo?
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
anus-a
[ka]
(ika-)
(ting-)
gikan sa
'when' — restricted to use only withhabitual or future forms (non-factual)of the verb; unlike kanus-a which canoccur with both factual and non-factualforms.Pila ka bulan?
This particle links the numberto the noun, designating quantity, e.g.
'five pieces''two women''one chair'
This non-verbal affix is used to markordinal numbers.
This non-verbal affix designatesseasons, a period of time in which acertain event, function or situationoccurs.
limaduhausa
kaka
ka
buokbabavesiya
- 'from'
1. from a place2. from a time/period
gikan sa Cebugikan sa Mayo
hangtud sa - 'up to' 'until'
1. up to a place hangtud sa baryo2. up to a time/period hangtud sa
Disyembre
135
'name', 'enumerate'
[ngalan] + (-1)imperative form
Spanish numerals after the first ten numbers aremore commonly used than the Cebuano equivalents.
Numerals in construction with substantives functionlike adjectives, e.g.
Dunay lima ka babaye sa balay.'There are five women in the house.1
Si Julia ang ika-limang bata sa pamilya.'Julia is the fifth child in the family.1
LESSON 15
Structural Content: Question Word: tagpilaNon-Verbal Affix: (tag-)
Setting: A PCV looks for ahotel where he canstay for a week .
I. DIALOGUE
What can I doyou, Dong?
for
How much is a room?I'd like to have aroom for a week.
Fifteen pesos a dayfor a room.
Does that includemeals?
No, it doesn't.
Thank you. I'll b'eback later.
Nangita ang PCV ug hotelnga iyang kaestahan sulodsa usa ka semana .
A: Unsay mahimo ta, Dong?
B: Tagpilay bayad sa kwarto?Gusto ko unta ug usa kakwarto sulod sa usa kasemana.
A: Tagkinse pesos ang adlawsa usa ka kvarto.
B: Apil na ba ang pagkaon?
A: Walay labot.
B: Salamat, ha. Mubaliklang ko unya.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
What can I do foryou, Dong?
whatcan dous
How much is a room?I'd like to have aroom for a week.
how much paymentfor room
Unsay mahimo ta, Dong?
unsa(y)mahimota
Tagpilay bayad sa kwarto?Gusto ko unta ug usa kakwarto sulod sa usa kasemana.
(tag)pila(y) bayad[sa] kwarto
136
137
like I [tentatively]one roominside ofone week
Fifteen pesos a dayfor a room.
fifteen pesosper dayfor one room
Does that includemeals?
include [already]
the food
No, it doesn't,
not included
Thank you. I'll beback later.
thank youreturn [just] Ilater
gusto ko [unta][ug] usa [ka] kwartosulod [sa]usa [ka] semana
A: Tagkinse pesos ang adlawsa usa ka kwarto.
(tag)kinse pesos[ang] adlaw[sa] usa [ka] kwarto
B: Apil na ba ang pagkaon?
apil [na] [ba][ang] pagkaon
A: Walay labot.
wala(y) labot
B: Salamat, ha. Mubaliklang ko unya.
salamat, ha(mu)balik [lang] kounya
III. RELATED UTTERANCES
How much is the rentfor a room?
How much is a day'srent?
I will come backlater.
Pilay abang sa usa ka kwarto?
Filay abang sa usa ka adlaw?
Mubalik lang unya ako.
IV. VOCABULARY LIST
abangapilbalikbaligyabayadbestido/abugaskadakilo
rentinclude, involvereturn, come backsellpayment, paydress, clothesuncooked rice/corneach, everykilogram
138
dosenadyipnigantang
hataghumaylabotlukat
pesos
sakaysentabos
sweldotibuok
dozenjeepneyganta - a measure of dry
capacity, e.g. graingivericeinclude, involvepayment for labor done, e.g
sewing, jewelry-repair;also, redemption of apawned article
peso - basic monetary unitof the Philippines
ridecentavo - 1/100 part of apeso
salary, wagewhole, entire
V. DRILLS
A. Expansion and Transformation;
1. Nipalit is Pedro ug saging.
Q: Diin siya mupalit A: Sa tindahan.ug saging?
Q: Tagpila ang saging? A: Tagkinse sentabosang buok.
Nipalit si Pedro ug saging nga tagkinsesentabos ang buok sa tindahan.
2.
Q
Q
Q
Magpalit si Jose ug isda.: Asa siya mupalit
ug isda?
: Kanus-a siya mupalitug isda?
: Tagpila ang isda?
A:
A:
A:
Sa merkado.
Ugma.
Tagdos pesos ugsingkwenta sentabosang kilo.
Magpalit si Jose ug isda nga tagdos pesos ugsingkwenta sentabos ang kilo sa merkado ugma.
139
3. Magbaligya ang tindera ug bugas.
Q: Asa siya magbaligya A: Sa merkado.ug bugas?
Q: Kanus-a siya A: Karong udto.magbaligya?
Q: Tagpila ang bugas? A: Tag-uno saysenta anggantang.
Magbaligya ang tindera ug bugas nga tag-unosaysenta ang gantang sa merkado karong udto.
4. Nagpalit ang bata ug itlog.
Q: Kanus-a nagpalit A: Kagahapon.ang bata ug itlog?
Q: Tagpila ang itlog? A: Tagdos pesos ugbaynte sentabos angdosena.
Nagpalit ang bata ug itlog nga tagdos pesos ugbaynte sentabos ang dosena kagahapon.
5. Magpalit ako ug karneng baka.
Q: Kanus-a ko nupalit A: Unya.ug karneng baka?
Q: Tagpila ang karneng A: Tagtres pesos ugbaka? singkwenta sentabos
ang kilo.
Magpalit ako ug karneng baka nga tagtres pesosug singkwenta sentabos ang kilo unya.
6. Niplete sila gikan dinhi hangtud sa syudad.
Q: Pilay plete gikan A: Tagdos pesos ugdinhi hangtud sa singko sentabos.syudad?
Niplete sila ug tagdos pesos ug singko sentabosgikan dinhi hangtud sa syudad.
7. Maglukat siya ug usa ka bestida.
Q: Pilay lukat sa A: Tagtres singkwentausa ka bestida? ang lukat sa usa.
Maglukat siya ug usa ka bestida nga tagtressingkwenta.
140
Niabang si Carmen ug awto.
Q: Pilay abang sa A: Tag-otso singkwentaPilay abang saawto? ang adlaw.
Niabang si Carmen ug awto nga tag-otsosingkwenta ang adlaw.
B. Repetition;
Tagpila ang saging?Tagpila ang kilo saisda?
Tagpila ang gantang sabugas humay?
Tagpila ang dosena saitlog?
Tagpila ang kilo sakarneng baka?
Pilay gihatag sa mgabata?
Pilay plete gikan dinhihangtud sa syudad?
Pilay abang sa tibuokbalay?
Pilay bayad sa dyipnigikan sa kalye Magallaneshangtud sa Martires?
Pilay lukat sa usa kabestido?
Tagtulo singko.Tagdos singkwenta ang
kilo.Tag-uno saysenta anggantang.
Tagdos baynte angdosena.
Tagtres singkwenta angkilo.
Tagkwarenta sentabosang usa.
Tagdos setentay-singko.
Tagsingkwenta pesos angbulan.
Tagbaynte sentabos angbayad.
Tagtres singkwenta anglukat sa usa.
Tagtulo singko sentabos ang saging.Tagdos singkwenta ang kilo sa isda.Tag-uno saysenta ang gantang sa bugas humay.Tagdos baynte ang dosena sa itlog.Tagtres singkwenta ang kilo sa karneng baka.Tagkwarenta sentabos ang gihatag sa mga bata.Tagdos setentay-singko ang plete gikan dinhihangtud sa syudad.
Tagsingkwenta pesos ang abang sa tibuok balaysa usa ka bulan.
Tagbaynte sentabos ang bayad sa dyipni gikansa kalye Magallanes hangtud sa Martires.
Tagtres singkwenta ang lukat sa usa ka bestido.
C. Substitution: Movable Slot
1. Tagsingkwenta pesos ang abang sa balay sa usa ka bulan.kwarenta .
kwartosemana.
baynteawto
adlaw.-otso singkwenta
2. Tagdos pesos ug baynte sentabos ang dosena sa itlog.tres singkwenta
saging.isda.
kilo
singko pesos ug baynte sentaboskarneng baka.
142
Question and Answer Drill:
Tagpila ang kilo sakarneng baka?
Tagpila ang dosenasa itlog?
Tagpila ang kilo saisda?
Tagpila ang gantangsa bugas humay?
Tagpila ang abangsa awto?
Tagpila ang lukatsa usa ka bestida?
Tagpila ang bayad sadyipni gikan sakalye Magallaneshangtud sa Martires?
Tagpila ang abangsa tibuok balay?
Tagpila ang pletegikan dinhi hangtudsa syudad?
Tag F3.50 ang kilo.Tagtres pesos ug singkwentasentabos ang kilo.
Tag P2.20 ang dosena.Tagdos pesos ug bayntesentabos ang dosena.
Tag P2.50 ang kilo.Tagdos pesos ug singkwentasentabos ang kilo.
Tag PI.60 ang gantang.Tag-uno saysenta ang gantang.
Tag P8.50 ang adlaw.Tag-otso singkwenta ang
adlaw.
Tag P3.50 ang usa ka bestida.Tagtres pesos ug singkwentasentabos ang usa kabestida.
Tag P0.20 ang bayad.Tagbaynte sentabos angbayad.
Tag P50.00 ang bulan.Tagsingkwenta pesos angbulan.
Tag P2.75 ang plete.Tagdos pesos ug setentay-singko sentabos ang plete.
E. Comprehension Drill:
Muadto si Pedro sa Kapitolyo nga naa sa Osmeria
Boulevard kada adlaw. Musakay siya sa dyipni gikan
sa iyang balay. Ang plete baynte-singko sentabos
kay layo man kini . Ang trabaho ni Pedro sa Kapitolyo
trabaho sa "janitor". Ang iyang sweldo syento
singkwenta pesos sa usa ka bulan.
143
Pangutana:
1. Asa muadto si Pedro kada adlaw?
2. Hain ang Kapitolyo?
3. Asa siya musakay paingon sa iyang trabaho?
A. Pila ang plete gikan sa iyang balay?
5. Layo ba ang iyang balay gikan sa Kapitolyo?
6. Unsa ang trabaho ni Pedro sa Kapitolyo?
7. Pila ang sweldo niya sa usa ka bulan?
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
(tag-) - A non-verbal affix that functions as aunit price marker to mean 'per', 'each'
[unta] - Gusto ko unta ug usa ka kwarto...
Particle expressing tentativeness of adesired act because of the probabilitythe act may not be completed.
LESSON 16
Structural Content: Question Words: pila,Days of the Week
unsa
Setting: A person inquiresabout the days ofthe week .
Nangutana ang usa katawo bahin sa mga adlawsa semana •
I. DIALOGUE
How many days arethere in a week?
There are seven daysin a week.
Name the days.
Sunday, Monday,Tuesday, Wednesday,Thursday, Friday,Saturday.
A:
B:
A:
B:
Pila kasemana?
Pito kasemana.
adlaw
adlaw
Nganli ang mga
Domineo.> Lunes
sa usa
sa usa
adlaw.
ka
ka
Martes, Myerkoles,Hwebes, Byernes,Sabado.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
How many days arethere in a week?
how many daysin one week
There are seven daysin a week.
seven daysin one week
Name the days.
namethe days
SundayMondayTuesdayWednesday
A: Pila ka adlaw sa usa kasemana?
pila [ka] adlaw[sa] usa [ka] semana
B: Pito ka adlaw sa usa kasemana.
pito [ka] adlaw
[sa] usa [ka] semana
A: Nganli ang mga adlaw.
nganli[ang] [mga] adlaw
B: DomingoLunesMartesMyerkoles
144
145
ThursdayFridaySaturday
HwebesByernesSabado
III. RELATED UTTERANCES
What date is it today?
How many days are therein a week?
What are the names ofthe days?
What are the days ofthe week?
every day; daily
every week
every month
every year
every other day
Unsang petsaha karon?
Pilay adlaw sa usa kasemana?
Unsay ngalan sa mgaadlaw?
Unsa ang mga adlaw sasemana?
kada adlaw; adlaw-adlaw
kada semana
kada bulan
kada tuig
kada sunod nga adlaw
IV. VOCABULARY LIST
kailaligo
primeropyanis tasimba
tungauna
acquaintancebathe, take a bath, go
swimmingfirstpianist, piano playergo to church, attend churchservices
half, one-halffirst
V. DRILLS
A. Repetition/Question and Answer:
Pila ka adlaw sa usasemana?
Fila ka adlaw sa usaka bulan?
Pito ka adlaw sa usa kasemana.
Traynta o trayntay unoka adlaw sa usa kabulan.
Fila ka adlaw sa duhaka semana?
Pila ka bulan sa usaka tuig?
Fila ka bulan sa tungasa tuig?
Nganli ang mga adlawsa semana.
Nganli ang primerongadlaw sa semana.
Nganli ang mga bulan satuig.
Nganli ang nauna ngaunom ka bulan.
Unsang adlawa karon?Unsang adlawa ugma?Unsang adlawa kagahapon?Unsang adlawa sunod saDomingo?
Unsang adlawa sunod saLunes?
Unsang adlawa sunod saMyerkoles ?
Unsang adlawa sunod saHwebes?
Unsang bulanaUnsang bulana
sa Pebrero?Unsang bulana
sa Marso?Unsang bulanasa Abril?
Unsang bulanasa Mayo?
Unsang bulanasa Hunyo?
Unsang bulanasa Hulyo?
Unsang bulanasa Agosto?
karon?ang sunod
ang sunod
ang sunod
ang sunod
ang sunod
ang sunod
ang sunod
Napulo ug upat o katorseka adlaw sa duha kasemana.
Napulo ug duha o dose kabulan sa usa ka tuig.
Unom ka bulan sa tungasa tuig.
Domingo, Lunes, Martes,Mye*rkoles, Hwebes,Byernes, Sabado.
Domingo.
Enero, Pebrero, Marso,Abril, Mayo, Hunyo,Hulyo, Agosto,Septyembre, Oktubre,Nobyembre, Disyembre.
Enero, Pebrero, Marso,Abril, Mayo, Hunyo.
Martes.Myerkoles.Lunes.
Lunes.
Martes.
Hwebes.
Byernes.
Pebrero.
Marso.
Abril.
Mayo .
Hunyo.
Hulyo.
Agosto.
Septyembre.
147
Unsang bulana ang sunodsa Septyembre?
Unsang bulana ang sunodsa Oktobre?
Unsang bulana ang sunodsa Nobyembre?
Unsang bulana ang sunodsa Dlsyembre?
Unsang bulana ang niagi?
Oktubre.
Nobyembre.
Disyembre.
Enero.Enero.
B. Repetition and Conversion:
Ang Febrero sunod saEnero.
Ang Marso sunod saPebrero.
Ang Abril sunod sa Marso.Ang Mayo sunod sa Abril.Ang Hunyo sunod sa Mayo.Ang Hulyo sunod sa Hunyo.Ang Agosto sunod sa
Hulyo.Ang Septyembre sunod saAgosto.
Ang Oktubre sunod saSeptyembre.
Ang Nobyembre sunod saOktubre.
Ang Disyembre sunod saNobyembre.
Ang Enero una saPebrero.
Ang Pebrero una saMarso.
Ang Marso una sa Abril.Ang Abril una sa Mayo.Ang Mayo una sa Hunyo.Ang Hunyo una sa Hulyo.Ang Hulyo una saAgosto.
Ang Agosto una saSeptyembre.
Ang Septyembre una saOktubre.
Ang Oktubre una saNobyembre.
Ang Nobyembre una saDisyembre.
C. Substitution: Fixed Slot
Ang Enero angPebreroMarsoAbrilMayoHunyoHulyoAgostoSeptyembreOktubreNobyembreDisyembre
ika-primerong bulanika-duhangika-tulongika-upat ngaika-limangika-unom ngaika-pitongika-walong
ika-siyam ngaika-napulongika-napulo ug
sa tuig.
usangduhang
I-l
2.
Substitution and question & Answer:Unsang petsaha karon?
gahapon?sa niaging adlaw?niadtong Lunee?niadtong Byernes?
Unsang petsaha ugma?sunod ugma?sunod adlaw?ang Lunes sa sunod
semana?
karong Lunesa?Martesa?Myerkolesa?Hwebesa?Byerne6a?Sabadoha?
a. Ika-dyes sa Hunyo.-siyam-walo-kinse-onse
b. Hulyo.-dyes-siyam-primero-baynte-otso Agosto.
Ika-baynte-tres sa Septyembre.-baynte-kwatro-baynte-singko
-baynte-sayis
Oktubre.-baynte-syete-baynte-otso
Nobyembre.-baynte-nuybe-traynta
149
E. Substitution and Conversion;
1. Unsang adlawa karon?
Lunes karon. Lunes karong adlawa.Martes . Martes .Myerkoles . Myerkoles
2. Unsang adlawa ugma?
Hwebes ugma. Hwebes ugmang adlawa.Byernes . Byernes .Sabado . Sabado .
3. Unsang adlawa kagahapon?
Domingo kagahapon. Domingo kagahapong adlawa.Martes . Martes .Hwebes . Hwebes
4. Unsang adlawa sunod ugma?
Myerkoles sunod ugma.Domingo .Lunes
F. Expansion and Transformation:
1. Unsang adlawa kita muadto sa tindahan?
Sa Lunes kita muadto sa tindahan.MyerkolesHwebes
Muadto kita sa tindahan sa Lunes.Myerkoles.Hwebes.
Expansion:
a) Kanus-a kita muadto Sa.Lunes.sa tindahan?
b) Kinsang kauban nato? Sila si Pedro ug si Maria.
c) Nganong muadto kita Kay mupalit kita ug mgasa tindahan? sapatos.
Sa Lunes kita muadto sa tindahan uban nila ni Pedroug ni Maria kay mupalit kita ug mga sapatos.
150
2. Unsang adlawa maligo si Ana sa dagat?
Sa Martes maligo si Ana sa dagat.Byernes ,Domingo ,
Maligo si Ana sa dagat sa Martes.Byernes.Domingo.
Expansion:
a) Kanus-a maligo si Sa Martes.Ana sa dagat?
b) Kinsang kauban niya? Sila si Pedro ug siMaria.
c) Nganong maligo siya Kay wala silay klase.sa dagat?
Sa Martes maligo si Ana sa dagat uban nila niPedro ug ni Maria kay wala silay klase.
3. Unsang adlawa mutudlo ang maestra?
Sa Lunes mutudlo ang maestra.MartesMyerkoles
Mutudlo ang maestra sa Lunes.Martes .Myerkoles.
Expansion:
a) Kanus-a mutudlo Sa Lunes.ang maestra?
b) Asa siya mutudlo? Sa iyang klase.c) Nganong mutudlo na Kay ting-eskwela na.
siya?
Sa Lunes mutudlo ang maestra sa iyang klase kayting-eskwela na.
G. Substitution: Fixed Slot
1. Si Pedro ang kauban ni Jose ug ni Mario.nila ni Jose ug ni Mario.
2. Ang maestra ang amiga ni Rosa ug ni Ana.nila ni Rosa ug ni Ana.
151
3. Sila si Roberto ug si Pablo ang kaila ni Jose ugni Mario.
nila ni Joseug ni Mario.
4. Ang bata ang anak ni Gorio ug ni Carolina.nila ni Gorio ug ni Carolina.
5. Ang balay ang puloy-anan ni Josefa ug ni Pablo.nila ni Josefa ug ni Pablo.
6. Si Rosita ang kusinera ni Susana, ni Maria ug niCatalina.
nila ni Susana, ni Maria ugni Catalina.
7. Si Berting ang maestro ni Lisa, ni Emma ug ni Dorio.nila ni Lisa, ni Emma ug
ni Dorio.8. Ang mangingisda ang amahan ni Soling ug ni Petra.
nila ni Soling ug ni Petra.9. Sila si David ug si Eugenio ang pyanista ni Cora
ug ni Terry.nila ni
Cora ug ni Terry.10. Sila si Danilo ug si Tonio ang karpintero ni Rosa
ug ni Tomas.nila ni
Rosa ug ni Tomas.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
sunod sa - 'next to1, 'after', 'following'
una sa - 'before', 'prior to'
nauna nga unom - 'the first six'
Supplementary Materials
Lessons 14-16
I. Dialogue
#1. A: Muagi ba kini sa Osmefia Boulevard?B: Oo, pero asa ka paingon?A: Muadto ako sa Kapitolyo.B: Sige, sakay.A: Tagpila ang plete?B: Tagbaynte-singko sentabos.A: Dili ba baynte lang?B: Dili uy, layo man ang Kapitolyo gikan dinhi.
Vocabulary:
dinhi heremuagi pass bysakay ride
Fangutana:
1. Muagi ba ang dyipni sa Osmefia Boulevard?
2. Asa paingon si Alberto?
3. Diin siya musakay?
4. Tagpila ang plete sa dyipni?
5. Nganong dili baynte ang plete?
II. Narrative
#1. Usa ka buntag, si Maria niadto sa merkado. Nag-palit siya ug bugas, karneng baka, itlog ug isda.Nisakay siya ug dyipni gikan sa kalye Martireshangtud sa merkado. Ang iyang plete baynte sen-tabos sa usa ka biyahe. Ang iyang napalit kapinug dyes pesos tanan.
Vocabulary:
kapin more than, in excess
152
153
Fangutana:
1. Diln niadto si Mario?
2. Kanus-a siya niadto?
3. Nisakay ba siya ug dyipni? Gikan diin? Ughangtud diin?
4. Pila ang plete hangtud sa Kalye Martires?
5. Fila tanan ang iyang napalit?
#2. Kada adlaw si Pedro muadto sa trabaho. Muadtosiya gikan sa Lunes hangtud sa Byernes, ug angiyang trabaho dyanitor sa Kapitolyo.
Mumata siya ug sayo sa buntag, mukaon siya saiyang pamahaw, ug musakay siya sa dyipni ngamuagi sa Osmena Boulevard nga tua ang Kapitolyo.Layo ang Kapitolyo gikan sa iyang balay.
Ang iyang asawa, si Ana, nagtrabaho sab. Laban-dera siya ug ang iyang suhol tagsingko pesos angadlaw. Ang ilang mga anak wala mag-eskwela kaybata pa sila.
Sa hapon, mupauli si Pedro gikan sa trabaho. Unya,dad-on niya ang mga bata sa dulaanan duol sa mer-kado .
Vocabulary:
bata child; youngdad-on bring, takemumata to wake upmupauli to returnsayo earlysuhol earnings
Pangutana:
1. Asa muadto si Pedro kada adlaw?
2. Unsa ang iyang trabaho?
3. Unsang mga adlawa siya mutrabaho?
4. Nganong mumata siya ug sayo sa buntag?
5. Hain ang Kapitolyo?
6. Layo ba ang Kapitolyo gikan sa iyang balay?
154
7. Unsay trabaho nl Ana?
8. Pila ang iyang suhol?
9. Nganong wala pa mag-eskwela ang ilang mga anak?
10. Kanus-a mupauli si Pedro gikan sa trabaho?
LESSON 17
Structural Content: Hour Marker: [ala]/[alas]Marker: [sa]
Setting: A PCV inquiresabout the time*
Mangutana ang PCVoras .
I. DIALOGUE
Excuse me, Bay.What time is it?
Oh, it's five-thirty,Bay.
Oh, it's latelOkay, Bay. Thank you.You're welcome.
Tabi, Bay.na?
Unsang orasa
B: Aa, alas singko y medyana, Bay.
A: Uy, gabii na man diay!0 sige, Bay. Salamat, ha.
B: Way sapayan.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Excuse me, Bay.What time is it?
excuse mewhat time [already]
Oh, it's five-thirty,Bay .
five and one-half[now]
Oh, it's late!Okay, Bay. Thank you.
late [already][I didn't realize]okaythank you
You're welcome.
Tabi, Bay.na?
Unsang orasa
tabiunsa(ng) oras(a) [na]
B: Aa, alas singko y medyana, Bay.
[alas] singko [y] medya[na]
A: Uy, gabii na man diayl0 sige, Bay. Salamat, ha.
gabii [na][man] [diay]sigesalamat
B: Way sapayan.
155
156
III. RELATED UTTERANCES
Hurry because it's latein the morning already.
Hurry because it's latein the afternoon already.
Hurry because it's latein the evening already.
I didn't realize it's late.
How time flies I
Pagdali kay udto na.
Fagdali kay hapon na.
Fagdali kay gabii na.
Wala ako magdahum ngagabii na man diay.
Kadali ra sa panahonl
IV. VOCA'BULARY LIST
V.
A.
abotdahumdalidugayhigdalakawmedyaoraspanahonpangutanasalidasugodtulogulahi
DRILLS
Repetition and
arrive, reach a destinationrealizefast, speedylong timelie down, go to bedwalk, gohalf,one-halftime, hourtimeask a question, inquireshow, filmbegin, startsleeplate, tardy
Question and Answer:
Unsang orasa na? Ala una.Ala una y medya.Ala una kwarentay-singko.Alas dos.Alas dos singko.Alas dos kwarentay-dos.Alas tres.Alas tres baynte-singko.Alas tres y medya.
B. Question & Answer and Substitution; Fixed Slot
Unsang orasa ka muadto sa eskwelahan?mubalik ?
siyamukaon?
silakamosi Pedro
kitaang bata
muabot???
Sa alas otso sa buntag.Sa alas nuybe sa buntag.Sa alas tres y medya sa hapon.Sa alas doss sa udto.Sa alas dose sa udto.Sa ala una y medya sa hapon.Sa ala una kwarentay-singko.Sa alas singko baynte sa hapon.Sa alas syete y medya sa gabii.Sa alas otso sa gabii.
C. Repetition:
Unsang orasa ka nibalik gahapon?
Unsang orasa siya nikaon gahapon?
Unsang orasa sila niadto gahapon?
Unsang orasa kamo nilakaw gabii?
Unsang orasa kita niabot gabii?
Unsang orasa kami nihigda gabii?
Unsang orasa kamo nitan-aw sa sini niadtong Lunes?
Unsang orasa ka niinom sa serbesa niadtong Martes?
Unsang orasa kamo nisimba sa simbahan niadtong Domingo?
158
D. Expansion and Transformation:
Example:
Mubalik ang maestra.
Kanus-a? unyaDiin? eskwelahanNgano man? magkuha siya ug libroKinsay iyang kauban? Juan
Mubalik ang maestra unya JSJJ eskwelahan uban niJuan kay magkuha siya ug libro.
1. Nikaon si Pedro.
Unsa? adobo ug pansitDiin? restawranKanus-a? gahaponHain ang restawran? tua sa plasa
Nikaon si Pedro uj» adobo ug pansit sa restawrannga tua sa plasa gahapon.
2. Muadto ang mga estudyante.
Asa? sineKanus-a? sunod LunesNgano man? mutan-aw sila ug bag-ong
salida
Muadto ang mga estudyante sa sine sa sunodLunes kay mutan-aw sila ug bag-ong salida.
3. Mulakaw si Pedro.
Kinsa pa? JuanAsa? bukidKanus-a? sunod Sabado
Mulakaw si Pedro ug si Juan sa bukid sa sunodSabado.
4. Niabot ang mga bisita.
Kanus-a? gahapon sa haponDiin? balayKay kinsang balay? ako
Niabot ang mga bisita gahapon sa hapon saakong balay.
159
5, Si Ana nitan-aw sa sine.
Diin? MajesticKanus-a? niaging DomingoKinsang iyang kauban? LolitaKins a pa? Lourdes
Si Ana nitan-aw sa sine sa Majestic sa niagingDomingo uban nila ni Lolita ug ni Lourdes.
6. Si Rolando muinom.
Kinsa pa? RobertoUnsa? serbesaAsa? partyKanus-a? karong hapon
Si Rolando ug si Roberto muinom ug serbesasa party karong hapon.
E. Comprehension Drill:
Karong buntag si Juanita naulahi sa klase.
Niabot siya sa eskwelahan sa alas otso traynta.
Ang iyang klase nisugod sa alas otso. Naulahi
siya ug tunga sa oras. Dugay siyang natulog gabii.
Karon lang siyang naulahi sa klase. Nangutana ang
iyang mga klasmet nganong naulahi siya ug niingon
nga nagtuon siya sa iyang leksyon gabii para sa
eksamen sa "History" karong buntag.
Pangutana:
1. Kinsa ang naulahi sa klase?2. Kanus-a siya niabot?3. Diin siya naulahi?4. Unsang orasa si Juanita niabot sa eskwelahan?5. Unsang orasa nisugod ang iyang klase?6. Pila ka oras siyanR naulahi sa klase?7. Dugay ba siyang natulog gabii?8. Kada adlaw ba si Juanita maulahi sa klase?9. Kanus-a lang siyang naulahi?
10. Kinsa ang nangutana niya?11. Unsa ang pangutana nila niya?12. Unsay ingon ni Juanita nila?
160
13. Kanus-a siya nagtuon?14. Para unsa ang iyang tun-an?/Magtuon siya para
unsa?15. Kanus-a ang iyang eksamen?
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[y] - 'and' a Spanish loan word, differentfrom the noun marker (-y). Itdesignates the number beyond a discretenumeral, e.g.
, dos y medya '2h'alas dos y kinse '2:15'
[ala] - singular hour marker used for 1:00-1:59[alas] - plural hour marker used for the other
numbers
Spanish numerals are commonly used in telling time.
[sa] - Sa alas otso sa buntag
'at1, 'in' -- used as a time marker
[na] - Unsang orasa na?
'now', 'already'
gabii na - 'late [already]'
dugay nga matulog - 'go to bed late', 'stay up
late' (Lit. 'take a long time to sleep')
pagdali - 'hurry'
kadali ra - 'how fast'diin - 'where' used with time meaning to indi-
cate factual mood of the verb; in contrastto
asa - used with non-factual mood
hain - used in non-verbal sentencesto indicate 'location at thatvery moment'
LESSON 17A
Structural Content: Question Word: PilaWeights and Measures
Setting: A PCV goes shoppingin a downtown store*
Namalit ang PCV satindahan sa "downtown"
I. DIALOGUE
Day, how much is ameter of thismaterial?
P2.50 a meter, butonly P2.30 a yard.
Oh, how expensive IHow about P2.00 ameter or P1.80 ayard, huh?
Oh no, material isexpensive these days.It was cheaper before.
Come on, give us abargain.
We really can't do it,Day. Sorry.
My gosht No bargainwhatsoever? Theprice has really goneup!
That's right. It hasgone up a lot.
Come on, please. Giveus a bargain no matterhow small.
Oh, okay. PI.95 ayard .
A: Day, pilay metro sapanapton?
B: Dos singkwenta ang metro,pero dos traynta langang yarda.
A: Mahal sab uy! Dos nalang ang metro o unootsenta ang yarda, ha?
B: Dili uy, nimahal na manang panapton karon.Niadto, barato pa.
A: Sige na, pahangyo-a sabkami.
B: Dili gyud mahimo, Day.Pasyensya na lang Usa.
A: SyaroI Wala na gyud nayhangyo? Nisaka sabkaayo ang presyo, uy!
B: Bitaw. Nisaka ug dako.
A: Sige na lang. Pahangya-alang kami bisan ug dyutaylang.
B: 0 sige. Uno nobentay-singko ang yarda.
161
162
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Day, how much is ameter of thismaterial?
how much meterclothing material
P2.50 a meter, butonly P2.30 a yard.
two fiftya meterbuttwo thirty onlya yard
Oh, how expensivel AHow about P2.00 ameter or PI.80 ayard, huh?
expensive [too]two [only]a meterorone eightya yard
Oh no, material is B:expensive these days.It was cheaper before.
nobecame expensive[already] [you know]the clothing materialnowwent beforecheap [yet]
Come on, give us a Aibargain.
come onlet (one) have bargain[also] we
A: Day, pilay metro sapanapton?
pila(y) metro[sa] panapton
Dos singkwenta ang metro,pero dos traynta langang yarda.
dos singkwenta[ang] metroperodos traynta [lang][ang] yarda
Mahal sab uy! Dos nalang ang metro o unootsenta ang yarda, ha?
mahal [sab]dos [na] [lang] \[ang] metroouno otsenta[ang] yarda
Dili uy, nimahal na manang panapton karon.Niadto, barato pa.
dili(ni)mahal[na] [man][ang] panaptonkaron(ni)adtobarato [pa]
Sige na,kami .
pahangyoa sab
sige [na](pa)hangyo(-a)[sab] kami
163
We really canDay. Sorry.
t do it, B: Dili gyud mahimo, Day.Fasyensya na lang usa.
not really can dili [gyud] (ma)himopatience [already] [only] pasyensya [na] [lang][please]
My goshl No bargainwhatsoever? The pricehas really gone up!
none [already] [really]that bargainwent up [too] verythe price
That's right,gone up a lot.
preciselywent up big
Come on, please. Give A:us a bargain no matterhow small.
come on [already]let (one) have bargain[only] useven if small only
[usa]
A: Syaro! Wala na gyud nayhangyo? Nisaka sabkaayo ang presyo, uy!
wala [na] [gyud]na(y) hangyo(ni)saka [sab] [kaayo][ang] presyo
It has B: Bitaw. Nisaka ug dako.
Oh, okay. PI.95 ayard .
oh okayone ninety-fivea yard
[b i t aw ](ni)saka [ug] dako
Sige na lang. Pahangyoalang kami bisan ug dyutaylang.
sige [na] [lang](pa)hangyo(-a)[lang] kamibisan [ug] dyutay [lang]
B: 0 sige. Uno nobentay-singko ang yarda.
o sigeuno nobenta(y)-singko[ang] yarda.
III. RELATED UTTERANCES
I'm sorry. That's theprice. (Lit. I can'tcarry -- the loss.)
Still, couldn't it be?/can't you really?
Okay, anytime./anything you say.
(Lit. Okay, sinceit is you.)
Di gyud madala.
Di pa gyud?
0 sige, basta ikaw.
164
How much do I pay forthree?
Come again.
Sure, we'll be backso long as there'sa bargain./
We'll surely come againprovided there's abargain.
Pila ang bayad sa-tulo?
Balikbalik mo.
Balik gihapon baata mayhangyo.
IV. VOCABULARY LIST
asinbalikbalikbarabaratobastabit awbuhatkamaykilometrodaladangaw
dupagawasgihaponhangyohibulonglainlibralitromahalmetromilyapasyensyapiepresyopulgadasakasako
sawopan
saltCome again, Do come backyardcheap, inexpensivesince, as long as, providedThat's right/Preciselyldo, actbrown sugarkilometercarry, bringspan between tip of the
thumb and tip of themiddle finger outstretched
fathomoutside, outdoorsalso, againbargainsurpriseanother, differentpoundliterexpensivemetermilepatiencefoot (measure)priceinchrise, ascend, go upsack, cavan — a measure of
dry capacity equal to25 gantas
chupa -- a measure of drycapacity, e.g. grain
165
sentimetrotitnbangyarda
centimeterweightyard
V. DRILLS
A. Repetition and Question & Answer;
Pilay metro sa panapton?
Pilay bayad sa tulo kayarda?
Filay bayad sa tulo kametro?
Pilay bayad sa baynteka sentimetros?
Pilay gantang sa bugasnga humay?
Pilay sawopan sa bugasnga mais?
Filay sako sa bugas nga
humay?
Pilay kilo sa baboy?
Pilay libra sa kamay?
Pilay litro sa gasolina?
Pila ka dupa angMindanaw Sea?
Pila ka dangaw angpisara?
Pila ka bara angCebu-Mactan Channel?
Dos singkwenta ang metrosa panapton.
(Dos traynta ang yarda.)Singko pesos ug setentasentabos ang bayad satulo ka yarda.
Sayis pesos ug trayntasentabos ang bayad satulo ka metro.
Kwarentay-dos sentabosang bayad sa baynte kasentimetros.
Tres pesos ang gantangsa bugas nga humay.
Kinse sentabos ang sawo-pan sa bugas nga mais.
Setentay-singko pesosang sako sa bugas ngahumay.
Tres saysenta ang kilosa baboy.
Saysentay-kwatro sentabosang libra sa kamay.
Usa ka pesos ang litrosa gasolina.
ka dupa angMindanao Sea.
ka dangaw angpisara.j ka bara ang Cebu-Mactan Channel.
B. Substitution and Expansion:
Pilay timbang
kilosako
nisa
Jim?dalaga?asin?
?1
166
sawopan
presyogantang
bayadAsangUnsang
Repetition and
sa
bugas
Question
merkado??
tindahan?ni Bitay?
sa Tabo-an???????
& Answer:
Pila ka sawopan sa usaka gantang?
Pila ka sawopan sa usaka litro?
Pila ka litro sa usa kagantang?
Pila ka gantang sa usaka sako?
Unom ka sawopan sa usaka gantang. (Note: seeLexical/Grammar Notes)
Duha ka sawopan sa usaka litro.
Tulo ka litro sa usa kagantang.
Baynte-singko ka gantangsa usa ka sako.
Pila ka libra sa usaka kilo?
Pila ka pulgada sa usaka pie?
Pila ka sentimetro sausa ka metro?
Pila ka yarda sa usaka metro?
Duha ug duha sa napulo kabahin ka libra sa usaka kilo.
Dose ka pulgada sa usa kapie.
Usa ka gatus ka sentimetrosa usa ka metro.
Usa ug usa sa dose kabahin ka yarda sa usaka metro.
Pila ka kilometro sausa ka milya?
Usa ug unom sa napulo kabahin ka kilometto sausa ka milya.
167
D. Expansion and Transformation:
1. Sa niaging semana niadto si Rosa sa tindahan.
Ngano man? Aron mupalit ug panapton.Para unsa? Para sa bag-ong sinina.Kinsang iyang kauban? Si Ana.
Sa niaging semana niadto si Rosa sa tindahanuban ni Ana aron mupalit ug panapton para sabag-ong sinina.
2. Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila.
Ngano man? Kay ang mga presyo taas nakaayo.
Unsa ang nitaas na Ang mga presyo sa panapton.kaayo?
Unsay ilang nakit-an? Ang presyo.Unsang presyoha ang Ang presyo sa panaptongnitaas? gusto niya.
Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila kayang mga presyo sa panaptong gusto niya taas nakaayo.
3. Nihangyo sila sa tindera.
Para unsa? Para sa mas baratong presyo.Unsay ingon sa Dili mahimo, kay taas na
tindera? gayud ang mga presyo karon.Unsang ilang gibuhat? Nigawas sila sa tindahan.Pagkahuman, diin sila Niadto sila sa laing tindahan.muadto?
Unsa ang presyo sa Dili taas kaayo.laing tindahan?
Nihangyo sila sa tindera para sa mas baratongpresyo pero niingon ang tindera nga dili mahimokay taas na gayud ang mga presyo karon mao nganigawas sila sa tindahan ug niadto sila sa laingtindahan diin ang presyo dili taas kaayo.
Paragraph:
Sa niaging semana, niadto si Rosa sa tindahanuban ni Ana aron mupalit ug panapton para sa bag-ongsinina. Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong silakay ang mga presyo sa panaptong gusto niya taas nakaayo. Nihangyo sila sa tindera para sa mas bara-tong presyo pero niingon ang tindera nga dili mahimo
168
kay taas na gayud ang mga presyo karon mao nganigawas sila sa tindahan ug niadto sila sa laingtindahan diin ang presyo dili taas kaayo.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
sige na - an expression of persuasion orurging. 'come on', 'please...'
nay - [kana] + (-y)
(na - short form of kana.)
pasyensya na lang - 'Sorry about that!'/'Toughluckl'
[bisan] - Bisan ug dyutay lang.
'although1, 'even if', 'no matter'hence:
bisan asa 'no matter where'/'anywhere'
bisan kinsa 'no matter who'/'anybody'
bisan pa 'anyway'bisan unsa 'no matter what1/
'anything'
hangyo - 'bargain'
In the Philippines, most businesstransactions involve bargaining.Failure of the salesclerk to givea reduced price could be reason forthe shopper to stomp out of thestore and go elsewhere. A bargain-ing exchange is therefore common toany purchase and may last a whileuntil either party concedes. It isnot unusual for the shopper to askfor as much as 1/3 - 1/2 price offthe given rate.
mao nga - 'that's why'
6 sawopan - 1 gantang - According to the officialtable of weights & measures, 8 chupas= 1 ganta; however, common practiceplaces it more at 6 chupas = 1 ganta.
LESSON 18
Structural Content: Pseudo-Verb: Gusto + Non-Factual Moodof the Verb
Afactual Mood (Imperative)(pag-) + V base
Negation: Ayaw + V base
Setting: Several PCVs aregoing to see amovie .
Manan-aw ug sine ang mgaPCV .
I. DIALOGUE
Where are you goingnow?
We're just taking awalk.
A: Asa man kamo karon?
B: Magsuroy-suroy lang kami,
Would you like to go A: Gusto ba kamong muadtoto the movies? There sa sine? Adunay maayongis a good film at the salida sa Majestic.Majestic.
Okay, let's go. B: 0 sige, adto na kita.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Where are you goingnow?
where [tell me] younow
We're just taking a B:walk.
taking a walk onlywe
Would you like to go A:to the movies? Thereis a good film at theMajestic.
A: Asa man kamo karon?
asa [man] kamokaron
Magsuroy-suroy lang kami.
magsuroy-suroy [lang]kami
Gusto ba kamong muadtosa sine? Adunay maayongsalida sa Majestic.
169
170
like yougo to moviethere isgood showat Majestic
Okay, let's go.
Oh okaygo [already] we
gusto [ba] kamo(ng)(mu)adto [sa] sineadunaymaayo(ng) salida[sa] Majestic
B: 0 sige, adto na kita.
o sigeadto [na] kita
III. RELATED UTTERANCES
Where are you going?
Let's go.
Right now.
We are taking a walk
There is a good filmat Oriente Theatre.
Later.
Asa man kamo?
Tana .
Karon dayon.
Namasiyo lang kami.
Naay nindot nga salida BaOriente.
Unya pa.
IV. VOCABULARY LIST
asulbaboybakyabalibolbanilyabarkobasibayabasbaybayonbaylebuakkahilkandingkapayaskapekarmelitos
kesokinahanglankulangdulaananeskwela
bluepig, porkwooden shoes/slippersvolleyballvanillaboat, shipmight, liable toguavabeach, seashoredance, dance socialbreak, crackorangegoatpapayacoffeecandy (derived from
1 caramel')cheeseneedlacking, insufficientplaygroundstudent, school children,pupil
171
hulamillmnonlabaylatalayalimotlutomagsusulatmansanasmantekilyamangingisdamonyekanobelapanpaonpasayanpayongpinyaprut aspularelo de pulsosabonsagbotsayawsedasilingansobr asorbetetagotsatubatubig
V. DRILLS
A. Repetition:
borrowbeverage, drinkthrowcrush, squashwitherforgetcookwriterapplebutterfishermandollnovelbreadbaitshrimpumbrellapineapplefruitredwrist watchsoapgrassdance social, dancesilkneighborin excess, overabundantice creamhide, keep, put away, saveteacoconut sap winewater
1.Gusto akong muadto sa Cebu ugma.Gusto siyang musimba karong Domingo sa Santo Ninyo.Gusto kaming mukaon sa restawran ugma sa gabii.Gusto kitang mulakaw sa lungsod karon.Gusto silang mutan-aw sa sine unya sa alas syete.Gusto si Rosang musayaw ug "tango" sa pyesta sa
Danao.Gusto si Juanitong muinom ug tuba.Gusto si Luis nga mubayle ug "formal" nga sayaw.Gusto si Anang mupalit ug seda nga panapton.Gusto si Mariang muluto ug adobong baboy.
172
Gusto angGusto angGusto angGusto siGusto siGusto angGusto angdulaan.
Gusto angGusto ang
bata ug karmelitos nga lubi.tnangingisda ug paon nga pasayan.dalaga ug gwapong lalake.
Mario ug sorbete nga banilya.Ruth ug bag-ong sapatos nga pula.labandera ug sabon nga maayo.anak nga babaye sa akong silingan ug
baka ug sagbot.kanding ug tubig.
2. Ayaw ug sulatmaestro.
Ayaw ug sulatAyaw ug palitka itlog.
Ayaw ug basalibro.
Ayaw ug palitAyaw ug palit
ka siya.Ayaw ug palitbaka.
Ayaw ug tuonkwarto.
Ayaw ug lakawlahan.
Ayaw ug inomAyaw ug simba
Domingo saAyaw ug inom
sa kusina.
sa Pagsulat sa estudyante.
ni Petra. Pagsulat ni Juan,ug duha Pagpalit ug usa ka
dosenang itlog.sa akong Pagbasa sa iyang libro.
ug itik. Pagpalit ug manok.ug usa Pagpalit ug unom ka siya.
ug karneng Pagpalit ug karnengbaboy.
sa akong Pagtuon sa imong kwarto.
sa eskwe- Paglakaw sa simbahan.
ug tuba. Pag-inom ug tubig.karong Pagsimba sa Santo Rosario.Santo Ninyo.ug tubig Pag-inom ug tubig sa
imong kwarto.
B. Substitution: Fixed Slot
Unsay imong gusto?
Gusto ko ug payong pula.bakya.monyeka.dulaan.relo de pulso.kalo.
173
C.Completion Drill:
Example :
Gusto si Luis nga mubayle ug "formal" nga sayaw.
a. Kinsa ang gustong a. si Luismubayle?
b. Unsa ang iyang gusto? b. mubaylec. Unsang sayawa ang iyang c. "formal" nga
gusto? sayaw
1. Gusto si Mario ug sorbete nga banilya.
a. a. si Mariob. b. sorbetec. c. banilya
2. Gusto si Ruth ug bag-ong sapatos nga pula
a. a. si Ruthb. b. bag-ong sapatosc. c. pula
3. Gusto si Anang muluto ug adobong baboy.
a. a. si Anab. b. mulutoc. c. baboy
4. Gusto si Mariang mupalit ug seda nga panapton.
a. a. si Mariab. b. mupalitc. c. seda
5. Gusto si Ric nga mudula ug balibol sa dulaanan.
a. a. si Ricb. b. mudulac. c. balibold. d. sa dulaanan
6. Gusto akong muadto sa Cebu ugma.Q:A: kay mubisita ako sa akong ginikanan.
7. Gusto kamlng mukaon sa restawran ugma sa gabii.Q:A: kay lami ang pagkaon sa restawran.
174
8. Gusto kitang mulakaw sa lungsod karon.Q:A: kay mupalit kita ug isda.
9. Gusto silang mutan-aw sa sine unya.Q:A: kay adunay nindot nga salida sa alas syete.
10. Gusto si Juanitong muinom ug tuba sa tindahanni Lito.
Q:A: kay barato ang tuba sa tindahan ni Lito.
D. Substitution Drill: Fixed Slot
1.Ayaw
2.Ayaw
3.Ayaw
4.Ayaw
ug
ug
"g
ug
palit ug
basa sakuhahulamkalimottagolab ay
inom ug
lakaw sa
duha ka itlog kay basigtuloupat ka librolima ka platopito ka sagingnapulo ka bulak
kulang.
sobra.mabuak.
malata.malaya.
akong libro kay basig kinahanglan nako
kape.tsa.coke.tuba.bino .
eskwelahan.tindahan.kahoy.bukid.simbahan.
>
175
E.Conversion Drill:
Statement
Gusto akong mudula sabalibol.
Gusto si Anang mutuonsa baybayon.
Gusto ang magsusulatnga musulat ug nobela.
Gusto kitang musakay ugbarko.
Gusto kaming mubasa uglibro.
Gusto si Mariang mulutoug adobo.
Gusto ang estudyantengmukaon sa kapiteriya.
Gusto ang kusinero salimpyo nga restawran.
Interrogative
Gusto ba akong mudula sabalibol?
Gusto ba si Anang mutuonsa baybayon?
Gusto ba ang magsusulatnga musulat ug nobela?
Gusto ba kitang musakayug barko?
Gusto ba kaming mubasaug libro?
Gusto ba si Mariangmuluto ug adobo?
Gusto ba ang estudyan-teng mukaon sa kapi-teriya?
Gusto ba ang kusinero salimpyo nga restawran?
F. Comprehension Drill:
Bag-o ang eskwelahan sa lungsod sa Bogo.
Gustong mudula sa dakong dulaanan ang mga eskwela.
Taas ug dako usab ang eskwelahan. Ang maestra
mutudlo sa kwarto kay limpyo kini. Mutuon sab
ang mga estudyante sa bag-ong libreriya.
Pangutana:
1. Hain ang eskwelahan nga bag-o?2. Asa gustong mudula ang mga eskwela?3. Nganong gustong mutudlo ang maestra sa kwarto?4. Asa mutuon ang mga estudyante?
G. Question and Answer:
Gusto ka bang mulakawsa lungsod?
Gusto ba siyang mutuonsa balay?
Gusto ba kamong musakaysa bag-ong awto?
Oo, gusto akong mulakawsa lungsod.
Oo, gusto siyang mutuonsa balay.
Oo, gustong kamingmusakay sa bag-ong awto.
176
Gusto ba kamong mukaonsa restawran?
Gusto ba kitang musulatsa libreriya?
Gusto ba silang mubasaug libro?
Oo, gusto kaming mukaonsa restawran.
Oo, gusto kitang musulatsa libreriya.
Oo, gusto silang mubasaug libro.
Question:
Gusto ba kamo ug
Gusto ba sila ugpan?
keso?
lapis?
papel?
kwaderno?
Gusto ba kita uglubi?
prutas ?
kapayas ?
pinya?
ilimnon?
mangga?
mansanas ?
bayabas?
kahil?
mante-kilya?
mga
mga
Negative Answer:
Dili, dili kami gusto ugmangga.
mansanas.
bayabas.
kahil.
mantekilya.
Dili, dili sila gusto ugmga pan.
keso.
lapis.
papel.
kwaderno.
Dili, dili kita gusto ugmga lubi.
prutas.
kapayas.
pinya.
ilimnon.
177
H. Expansion Drill:
1. Gusto akong mulakaw.
Cue:
sa baybayon Gusto akong mulakaw sa baybayon.ugma Gusto akong mulakaw sa baybayon
ugma.sa hapon Gusto akong mulakaw sa baybayon
ugma sa hapon.sa alas tres Gusto akong mulakaw sa baybayon
ugma sa hapon sa alas tres.aron mutan-aw sa Gusto akong mulakaw sa baybayonasul nga dagat ugma sa hapon sa alas tres
aron mutan-aw sa asul ngadagat.
2. Gusto akong musakay.
ug bag-ong awto Gusto akong musakay ug bag-ongawto .
sa merkado Gusto akong musakay ug bag-ongawto sa merkado.
kay mupalit ug Gusto akong musakay ug bag-ongisda awto sa merkado kay mupalit
ako ug isda.ugma sa buntag Gusto akong musakay ug bag-ong
awto sa merkado ugma sabuntag kay mupalit ako ugisda.
sa alas otso Gusto akong musakay ug bag-ongawto sa merkado ugma sabuntag sa alas otso kaymupalit ako ug isda.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
magsuroy-suroy - means walking without anyspecific destination in mind
namasiyo - implies same leisurely strollas magsuroy-suroy
(na-) + [pasiyo]
tana - 'let's go' [ki_ta.] + [na]
ayaw - 'don't' -- negative imperative
178
Pseudo-Verb: Gusto
Gusto is the first of three pseudo-verbspresented in this text. The term "pseudo-verb"is applied because in certain ways, gusto behaveslike a verb, e.g.
Gusto ko siya 'I like her'Gusto ko UR serbesa 'I want a beer1
In other ways it functions as an auxiliary toa main verb in non-factual mood, thereby reducingits full impact as a verb, e.g.
Gusto kong muadto 'I want to go to thesa sine. movies.'
Gusto siyanR mulakaw 'He'd like to gokaron. now. '
Furthermore, RUS to cannot be inflected formood or aspect.
Afactual Mood; Imperative
The third type of verbal mood is Afactual, thefirst two being Factual and Non-Factual.
The Afactual Mood is used in expressions thatare imperative, i.e. in the form of a command orrequest.
The Afactual forms for the two Actor-Focusverbs, (mu-) and (mag-), are the following:
1. V base only e.g. Palit ug isda.'Buy fish.'
2. (pag-) + V base Pagpalit ug isda.
When a direct object co-occurs with the Afact-ual verb form, it is marked by either of the twonon-personal oblique case markers:
[ug] - marks a non-specific direct object
[sa] - marks a specific direct object
The agentive case marker [sa] also indicateslocation.
179
The negative imperative is formed by ayaw+ Afactual Form of the verb.
In negative imperatives whenever the V baseoccurs without the affix (pag-), [ug] immediatelyfollows ay aw and precedes the V base. (Here,[ug] functions differently from that of an obliquecase marker.)
Examples: Ayaw ug dagan.Ayaw ug kaon.
'Don't run''Don't eat'
Summary: Sentence Patterns
1. Imperative*
Predicate ComplementVerb Noun (direct Obj.)
Pagsulat
Basa
sulat.nobela.libro.
2.
' Predicate' Verbt
, Pagsulat' SulatT
1 Complements'N (dir.obj.)t
, ug sulatt
i
1 N (indirect obj.)
, sa estudyante., maestra., inahan.
Negative Imperative*
' Predicate '' NeR. Imp.I
, Ayaw
Verb '
pagpalit ,
ug baligya '
Complement 'N (direct obj.) '
ug panapton. ,sapatos. ibugas humay. ,
* There is no represented Topic in imperatives (the'you' or the person addressed is implied).
3. Pseudo-Verb:
' Predicate'' Pseudo-V '
Topic 'Predicate ComplementNoun/Pronoun Verb N (place) Time
Gusto , ako-class, 1st set ,, [ang/si]-i phrases
muadto , sa Cebu , ugma. ,mubisita , Manila , unya. ,mukaon , kwarto , sunod adlaw.,mulakaw , , sa Lunes. ,
t
Predicate'Pseudo-V '
TopicNoun/Pronoun
t
'Predicate1 Verb
f
1 NComplement '
(direct object)'
Gusto ako-classlstset[ang/si]-phrases
mupalit
mubaligya
, ug libro., sapatos., panapton.
Predicate' Topic ComplementPseudo-V ' Noun/Pron N (dir. obj.)
Gusto ako-class1st set[ang/si]-phrases
, ug libro. ,, mansanas. (, lapis. ,, sorbetes. ,
Supplementary Materials
Lessons 17-18
I. Dialogue
#1. A: Nganong karon ka lang niabot?B: Kay daghan kaayong mga tawo sa tindahan.A: Nipalit ka ba sa sapatos nga imong gusto?B: Oo, pero mahal kaayo. Nabuslot ang akong
bulsa sa kamahal. Napobre lagi kog ahat.
Vocabulary:
bulsa pocketbuslot bore a hole
Nabuslot ang akong The high price burned holesbulsa sa kamahal. in my pocket.
Napobre lagi kog Suddenly, I found myselfahat. poor.
#2. A: Pagdali kay maulahi kita.B: Naunsa gud ka, nganong nagdali ka?A: Dunay "sale" karon sa National Dollars.B: Tuo ka man, adlaw adlaw ang ilang "sale".A: Sige na, dali na, kay usik sab na.B: Hala sige, tana aron ta mahilum.
Vocabulary:
mahilum to be quietusik (would be) a waste not to
take advantage of ...Naunsa gud ka? What's the matter with you?
Tuo ka man. Don't you believe it!
#3. A: Tagpila ang "one-way first class" tiket paingonsa Baguio?
B: Tagbaynte-singko pesos hangtud sa syudad.A: Muhunong ba ang trak sa La Union?B: Oo, pero kadiyut lang kay ang trak nga mularga
sa alas nwebe "express".A: Kung ingon ana, duna pa diay akoy oras sa pag-
palit ug mga magasin.
181
182
Vocabulary:
muhunong stopKung ingon ana in that case
#4. A: Unsa may ato?B: Hain ang inyong menu?A: Kadiyut lang, mubalit ako dayon ... 0, dia ra.B: Lami tingali kining espesyal karong adlawa, a.A; Ah, oo, ug dili pa mahal.B: 0 sige, palihog, tagai ako ug usa ka order sa
paksfw, usa ka order sa monggos ug usa ka platosa kan-on.
A: Kana ra ba? Gusto ka bang muinom ug serbesa?B: Dili pero tagai ko ug coke.
Vocabulary:
monggos mongo, mung beanpaksiw a meat/sea food soup with
vegetables, cooked in asouring agent, e.g. vinegar
tagai give (imperative form)
#5. A: Unsa may ato?B: Ako si Claro Baytan. May "reservation" ako
para sa usa ka kwarto.A: A diay, husto na. Tagdyes pesos ang adlaw ug
ang oras sa "check out" ala una sa hapon. Pilaka adlaw ka mupuyo?
B: Tingali mga upat o lima ka adlaw.A: Maayo. Kung duna kay kinahanglan, ayaw pag-
kaulaw, sulti lang.B: Daghang salamat.
Vocabulary:
ayaw pagkaulaw don't hesitate, don't beashamed/embarrassed
may has/have (same as aduna)mga upat o lima mga as used here means:ka adlaw approximately, around
LESSON 19
Structural Content: Pseudo-Verb: kinahanglan+ Non-Factual Form of Verb
Adverbial Construction:[ug] + adverb
Setting: A PCV asks how toget to BarrioPatudan .
I. DIALOGUE
What ride goes to A:Barrio Patudan?
You'll have to take B:a rig.
Isn't there a jeepney? A:
There is but it does B:not go as far asBarrio Patudan.
Where can I catch aride?
There at the nextcorner.
Nangutana ang PCV ugunsaon pag-adto saBaryo Patudan •
Unsay sakyan padulong saBaryo Patudan?
Kinahanglang musakay kaug tartanilya.
Wala bay dyipni?
Aduna pero dili muabotsa Baryo Patudan.
A: Asa ako makasakay?
B: Dinha sa sunod eskina.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
What ride goes toBarrio Patudan?
what ridegoingto Barrio Patudan
You'll have to takea rig.
mustride youa rig
A: Unsay sakyan padulong saBaryo Patudan?
unsa(y) sakyanpadulong[ug] Baryo Patudan
B: Kinahanglang musakay kaug tartanilya.
kinahanglan(g)(mu)sakay ka[ug] tartanilya
183
184
Isn't there a jeepney? A:
noj eepney
There is but it does B:not go as far asBarrio Patudan.
there isbutnot reachto Barrio Patudan
Where can I catch a A:ride?
where Ican ride
There at the next B:corner.
thereat next corner
Wala bay dyipni?
wala [ba] (y)dyipni
Aduna pero dili muabotsa Baryo Patudan.
adunaperodili (nu)abot[sa] Baryo Patudan
Asa ako makasakay?
asa ako(maka)sakay
Dinha sa sunod eskina.
dinha[sa] sunod eskina
III. RELATED UTTERANCES
What ride goes toDanao?
What bus goes toDanao?
What bus is bound forBantayan?
What bus bound for
Unsay kasakyan paingon saDanao?
Unsang traka ang muadto saDanao?
Unsay may trak para saBantayan?
Unsay traka ang atongBogo should we take? kuhaon para sa Bogo?
IV. VOCABULARY LIST
abreapanartis tabalakkabawkandilaklinikakorbatakusog
openbut, howeveractor/actresspoem , versecarabao, water buffalocandleclinicnecktiefast, strong
185
dagkotdiksyonaryodunganeskinagarni tgastogatashinayhuloghunongpahulaypamahawpanihaponparapaspas
platitopomadasayoselyosobresul-obtabangtaboktambaltarongtintatortatraktul-iduliutanon
V. DRILLS
lightdictionarytogethercornerusespendmilkslowdrop (in a mailbox, i.e. mail)stop, ceaserest, relaxbreakfastdinner, supperforfast, rapidly (derived from
•fast, fast')saucerpomade, hair creamearlypostage stampenvelopwear, dresshelp, aid, assistancecrossmedicinestraightinkindividual cakesbusstraightgo home/backvegetables
A. Repetition:
1.Kinahanglang muadto ako sa lungsod.mukanta ka sa programa.mudula siya sa pyesta.musakay kami sa eroplano.muinom sila ug tuba.mutanom ang magdadaro ug utanon.mubalik ang doktor unya.musayaw ang mga artista karon.mugamit si Ana ug bisikleta.mudagan kita sa bukid.mutabok sila sa suba.
186
musul-ob kami ug limpyo nga sinina.
2.Kinahanglang mukaon kamo ug maayo.mutrabaho kita ug paspas.mugasto si Pablo ug daghan.muhunong siya ug kadiyut.mutindog ka ug tarong.mulakaw ka ug tul-id.musulat sila ug hinay.mubasa kami ug kuso.g.mutuon kita ug dugay.musakay ako ug dali.muluto sila ug lami.muhatag kamo ug dako.
B. Substitution: Fixed Slot
Nganong kinahanglan akong muadto sa lungsod?ikawng mukanta sa programs?siyang magdula sa pyesta?kamong mukaon ug maayo?kamong magsakay ug eroplano?
Kanus-a kita kinahanglang mutrabaho ug paspas?sila _ muinom ug tuba?
magtanom ugutanon?
ang magdadaro
ang doktorang mga artista
mubalik?musayaw?
Asa si Pedro kinahanglang mugasto ug daghan?si Pilar muuban nimo?siya muhunong ug kadiyut?si Ana mugamit ug bisikleta?kamo muuli dayon?
C. Substitution: Movable Slot
Kinahanglang muadto ka sa baryo.mulakaw
kamoprobinsya.
Kinahanglang mubalik kita dayon.musakay
kamikaron.
187
D. Multiple Substitution: Fixed Slot
1.Kinahanglan niya ang bolpen.lapis.libro.
nako kwaderno.papel.sobre.
nila selyo.pauntinpin.diksyonaryo.
nato siya.lamesa.tisas.
namo pisara.
2.Kinahanglan siya ug bolpen.lapis.libro.
ako kwaderno.papel.sobre.
sila selyo.pauntinpin.diksyonaryo.
kita siya.lamesa.tisas.
kami pisara.
E. Conversion:
Statement;
Kinahanglan ang kabaw ugtubig.
Kinahanglan ang kandingug sagbot.
Kinahanglan ang bata uggatas.
Kinahanglan si Ana ugpayong.
Kinahanglan si Tatayug tabang.
Kinahanglan si Claro ugkorbata.
Kinahanglan ako muulisa syudad.
Interrogative:
Kinahanglan ba ang kabawug tubig?
Kinahanglan ba ang kan-ding ug sagbot?
Kinahanglan ba ang bataug gatas?
Kinahanglan ba si Anaug payong?
Kinahanglan ba si Tatayug tabang?
Kinahanglan ba si Claroug korbata?
Kinahanglan ba ako muulisa syudad?
188
Kinahanglan kita mutanomug bulak ugma.
Kinahanglan ikaw musakaysa eroplano.
Kinahanglan kami mulabasa suba.
Kinahanglan sila mu-pahulay unya.
Kinahanglan sila mu-trabaho ugma sa hapon.
Kinahanglan ba kitamutanom ug bulak ugma?
Kinahanglan ka ba musakaysa eroplano?
Kinahanglan ba kamimulaba sa suba?
Kinahanglan ba sila mu-pahulay unya?
Kinahanglan ba sila mu-trabaho ugma sa hapon?
F. Expansion:
1. Kinahanglan ang doktor ug tambal.
sa klinika
karon dayon
para ni Pepe
Kinahanglan ang doktor ug tambalsa klinika.
Kinahanglan ang doktor ug tambalsa klinika karon dayon.
Kinahanglan ang doktor ug tambalsa klinika karon dayon para niPepe .
2. Kinahanglang mudula kita.
Kinahanglang mudula kita ugma.Kinahanglang mudula kita ugma sahapon.
Kinahanglang mudula kita ugma sahapon sa alas tres.
Kinahanglang mudula kita ugbasketbol ugma sa hapon sa alastres .
ugma
sa hapon
sa alas tres
ug basketbol
3. Kinahanglang musakay sila.
sa eroplano
sunod semana
sa buntag
sa Hilo
Kinahanglang musakay sila saeroplano.
Kinahanglang musakay sila saeroplano sunod semana.
Kinahanglang musakay sila saeroplano sa buntag sunod semana.
Kinahanglang musakay sila saeroplano sa buntag sunod semanasa Hilo.
189
4. Kinahanglang mutanom kami.
ug bulaksa plasa
ugma
sa gabii
Kinahanglang mutanom kami ug bulak.Kinahanglang mutanom kami ug bulak
sa plasa.Kinahanglang mutanom kami ug bulaksa plasa ugma.
Kinahanglang mutanom kami ug bulaksa plasa ugma sa gabii.
G. Repetition and Question & Answer:
Kinahanglan bangdagkotan ang kandila?
Kinahanglan ba angpauntinpin ug tinta?
Kinahanglan ba angmaestra ug tisas?
Kinahanglan ba angestudyante ug libro?
Kinahanglan ba kamoug papel?
Kinahanglan ba kamiug mga pagkaon?
Kinahanglan ba kitaug mantekilya?
Kinahanglan ba akoug panyo?
Kinahanglan ba siyaug pomada?
Kinahanglan ka baug sabon?
Kinahanglan ka baug kwarta?
Kinahanglan ba kamoug bakya?
Kinahanglan ba silaug sapatos?
Oo, kinahanglang dagkotanang kandila.
Oo, kinahanglan ang pauntin-pin ug tinta.
Oo, kinahanglan ang maestraug tisas.
Oo, kinahanglan ang estu-dyante ug libro.
Oo, kinahanglan kami ugpapel.
Oo, kinahanglan kamo ug mgapagkaon.
Oo, kinahanglan kita ugmantekilya.
Oo, kinahanglan ka ug panyo.
Oo , kinahanglan siya ugpomada.
Oo, kinahanglan ako ugsabon.
Oo, kinahanglan ako ugkwarta.
Oo, kinahanglan kami ugbakya.
Oo, kinahanglan sila ugsapatos.
Dili, dili kinahanglang dagkotanang kandila.
Dili, dili kinahanglan ang pauntinpinug tinta.
Dili, dili kinahanglan ang meastraug tisas.
Dili, dili kinahanglan ang estudyanteug libro.
190
Dili, dili kami kinahanglan ug papel.Dili, dili kamo kinahanglan ug mgapagkaon.
Dili, dili kita kinahanglan ugmantekilya.
Dili, dili ka kinahanglan ug panyo.Dili, dili siya kinahanglan ug pomada.Dili, dili ako kinahanglan ug sabon.Dili, dili ako kinahanglan ug kwarta.Dili, dili kami kinahanglan ug bakya.Dili, dili sila kinahanglan ug sapatos.
H. Comprehension Drill;
Sayo sa buntag usa ka estudyante gusto magdula
ug basketbol sa plasa Washington. Layo ang iyang
balay sa plasa. Kinahanglan siyang musakay ug
tartanilya. Apan dili siya musakay kay gusto
siyang mulakaw lang. Aduna siyay kauban nga si
Pedro. Gusto ni Pedro nga magkuyog sila nga duha
aron magdungan pagdula.
Pangutana:
Kinsa ang gustong magdula ug basketbol?
Unsang orasa siya gustong mudula?
Asa siya gustong magdula?
Nganong kinahanglan mansiyang musakay ug tartanilya?
Aduna ba siyay kauban? Kinsa siya?
Kinsa ang gustong magdungan pagdula?
I. Conversion and Multiple Substitution; Fixed Slot
l.Pagpalit ug usa ka dosenang itlog kay kinahanglanpara sa "leche flan".
pamahaw.
torta.
panihapon.
191
paniudto.
2.Pagbasa ug sulat karon dayon.sulat .kuha .hulog .abre .tago .
3.Pagbasa ug libro karon dayon.sulat balakkuha platitohulog bolaabre serbesa_tago sud-an
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
sakyan 'something to ride on1
[sakay] + [-an)
makasakay - Asa ako makasakay?
(maka-)'be able to'
tsakay]'ride'
tartanilya -
dinha
leche flan -
a rig, i.e. a native horse-drawncarriage commonly used as a means ofpublic transportation in Cebu. Themaximum number of passengers that itcan accommodate is four adults.
'Jeepney' -- surplus World War II armyjeeps. Remodeled and gaily decorated,they now take the place of tartanilyasas a common means of public transpor-tation in Cebu and all over the Philip-pines .
'there' of the dinhi-class ofdemonstrative pronouns
dessert custard (borrowed from theSpanish)
192
Pseudo-Verb: kinahanglan 'must','have to1,'need to1
"necessary to'
Kinahanglan is similar in function to theother pseudo-verb gusto.
When followed by a (mu-)class verb, the timeexpressed is 'begin to do ...'; and when followedby a (mag-) verb, the action span is relativelylonger, expressing 'beginning to do ...'
Adverbial Constructions:
[ug] in adverbial constructions functions asthe connector between the verb and the adverb, e.g.
Nikaon ug daghan si Pedro.Kinahanglan kitang mu-
trabaho ug paspas.
'Pedro ate a lot' .'We need to work fast'
Summary: Sentence Patterns
Predicate Topic ' Complement1 P s eudo-Verb Verb 'Noun/Pron ' Noun (place)'
Kinahanglan+g muadto ,ako-class, 1st set,[ang/si]-, phrases
sa merkado.
Predicate Topic Complement'Pseudo-Verb Verb 'Noun/Pron ' N (dir. obj .
Kinahanglan+g ,mukanta ,ako-class , ug kanta.i . 1st set ,i i[ang/si]- ,i i phrases ,
Predicate Topic ComplementPseudo-Verb Verb ' Noun/Pron Adverb
, Kinahanglan+g mukaon ,ako-class t, 1st set ,,[ang/si]- ,, phrases ,
ug maayo.kadiyut.paspas.
193
• Predicate' Pseudo-Verb 'i i
, Klnahanglan ,t t
i t
Noun/Pron
nako-Class3rd set
[nl/sal-phrases
' Topic1 Nouni
, ang bolpen., lapis., libro.i
This pattern is in the Goal-Focus Construction,i.e. the direct object is the topic of thesentence•
Compare pattern (2) with pattern (3) which isin the Actor-Focus Construction.
' Predicate' Pseudo-Verb
, Kinahanglan
1 Topic1 Noun/Proni
, ako-class, 1st set, [ang/si]-, phrases
1 Complement '1 N (dir. obj.)1
1 r
i ug bolpen. ,, lapis. ,i libro. ii •
LESSON 20
Structural Content: Verb: (mag-) classFocus: ActorMood: Factual and
Non-FactualAspect: Progressive
Hortatory Expression:(mag-)class V + kita
Setting: Two PCVs are tell-ing each other howhungry they are.
I. DIALOGUE
It's 12:00 already, A:time for lunch.
Are you hungry? B:
Yes, very hungry. A:
Let's go to the B:cafeteria. Let's eat.
Nagsultihanay ang duhaka PCV sa ilang kagutom
Alas dose na diay,oras na sa paniudto.
Gigutom ka ba?
Oo, gigutom kaayo.
Tana sa kapiteriya.Mangaon kita.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
It's 12:00 already,time for lunch.
twelve o'clock[already] [I didn't
realize]time [already]for lunch
Are you hungry?
get hungryyou
Yes, very hungry.
yesget hungry very
A: Alas dose na diay,oras na sa paniudto.
alas dose[na] [diay]
oras [na][sa] paniudto
B: Gigutom ka ba?
(gi)gutomka [ba]
A: Oo, gigutom kaayo.
oo(gi)gutom kaayo
194
195
Let's go to the B: Tana sa kapiteriyacafeteria. Let's eat. Mangaon kita.
let's goto cafeteriawill eat we
tana[sa] kapiteriya(mang)aon kita
III. VOCABULARY LIST
alanganibisbisbukalbuhat(ka)lasang(an)kamotekarsoneskinhasongradohugashulatihapladladmatematikatnedy asmodis taPaskoperyodikopilipintalpulospu tolsegundoumayuta
forharves twater (plants), sprinkleboilbuildfores tssweet potato, yamtrousers , pantssea foodsgradewashwait, awaitcountbleach (in the sun)Mathematicssocks/stockingsdressmaker, seamstressChris tmasnewspaperchoose , selectpaintallcutsecondfarmsoil, earth
IV. DRILLS
A.Substitution: Fixed slot
Tana sa kapiteriya.sine.kwarto.balay.dagat.baybayon.
196
balay ni Jose.sa maestra.
lungsod.tindahan.libreriya.modista.merkado.tindahan ni Paul.sine Maj estic.restawran."training site".opisina.eskwelahan sa mga "trainee".lungsod ni Mayor Ruiz.syudad.bukid.kalasangan sa Mindanao.
B. Multiple Substitution: Fixed Slot
l.Tana sa kapiteriya aron mukaon.sine mutan-aw.kwarto matulog.dagat mulangoy.balay ni Jose magbisita.
Petra magdula.opisina magsulti.
2.Tana sa libreriya para magtuon.tindahan magpalit.opisina magtrabaho.syudad magsuroy.bukid magtanom.simbahan magsimba.
C. Repetition:
basa Magbasa kita ug libro.dula Magdula kita ug basketbol.dala Magdala kita ug bulak.sulat Magsulat kita ug balak.tanom Magtanom kita ug nais.tuon Magtuon kita ug sayaw.palit Magpalit kita ug peryodikotawag Magtawag kita ug doktor.pili Magpili kita ug sud-an.hulat Maghulat kita ug sakyanan.
197
Magbasa kita ug libro sa klase.Magdula kita ug basketbol sa plasa.Magdala kita ug bulak sa eskwelahan.Magsulat kita ug balak alang sa mga dalaga.Magtanom kita ug mais alang sa mga bata.Magtuon kita ug sayaw alang sa pyesta.Magpalit kita ug peryodiko alang sa maestra.Magtawag kita ug doktior alang kang Pedro.Magpili kita ug sud-an alang kang Ana.Maghulat kita ug sakyanan.
D. Repetition and Conversion:
Non-Factual:
Magpalit kami ug sapatosugma.
Magtanom sila ug tanomunya.
Magtuon kita ug Cebuanokarong gabii.
Magbisbis kamo sa mgautanon ugma.
Magtindog kita sa sinehanugma sa hapon.
Maglimpyo kami ugkinhason ugma sa buntag.
Magtokar kami sa sistakarong udto.
Magtahi ako ug sininaunya sa udto.
Magluto siya ug paksiwkarong buntag.
Magkuha ka ug pan ugmasa gabii.
Magtuon ako ug sayawsunod Lunes.
Magtudlo kamo sunodtuig.
Magtrabaho kamo saopisina karong tuiga.
Magdula sila ug basket-bol karong buwana.
Factual:
Nagpalit kami ug sapatosgahapon.
Nagtanom sila ug tanomkaron.
Nagtuon kita ug Cebuanokaron.
Nagbisbis kamo sa mgautanon gahapon.
Nagtindog kita sa sinehangahapon sa hapon.
Naglimpyo kami ugkinhason gahapon sabuntag.
Nagtokar kami sa sistagabii.
Nagtahi ako ug sininaganina sa udto.
Nagluto siya ug paksiwganinang buntag.
Nagkuha ka ug pangahapon sa gabii.
Nagtuon ako ug sayawsa niaging Lunes.
Nagtudlo kamo sa niagingtuig.
Nagtrabaho kamo saopisina sa niagingtuiga.
Magdula sila ug basket-bol sa niaging buwana.
198
E. Repetition and Conversion;
Statement:
Mag-ihap kamo ug isdakarong udto.
Nag-ihap kamo ug isdagahapon sa udto.
Magbuhat sila ug balaysunod tuig.
Nagbuhat sila ug balaysa niaging tuig.
Magsakay kami ug baporsunod bulan.
Nagsakay kami ug baporsa niaging bulan.
Maglaba ka ug sininakarong buntag.
Naglaba ka ug sininaganinang buntag.
Maghugas ako ug platounya.
Naghugas ako ug platoganina.
Magbukal ang tubigkarong udto.
Nagbukal ang tubiggahapon sa gabii.
Magpintal kami ug siyasa buntag.
Nagpintal kami ug siyagahapon sa buntag.
Interrogative:
Mag-ihap ba kamo ug isdakarong udto?
Nag-ihap ba kamo ug isdagahapon sa udto?
Magbuhat ba sila ug balaysunod tuig?
Nagbuhat ba sila ug balaysa niaging tuig?
Magsakay ba kami ug baporsunod bulan?
Nagsakay ba kami ug baporsa niaging bulan?
Maglaba ka ba ug sininakarong buntag?
Naglaba ka ba ug sininaganinang buntag?
Maghugas ba ako ug platounya?
Naghugas ba ako ug platoganina?
Magbukal ba angtubig karong udto?
Nagbukal ba angtubig gahapon sa gabii?
Magpintal ba kami ug siyasa buntag?
Nagpintal ba kami ug siyagahapon sa buntag?
F. Substitution: Movable Slot
l.Magpalit ako ug relo ugma.siya .ka .kamisi Teddy
karong gabii.
199
ug medyassi Berto libro
hapon.
2.Magluto si Tita ug pansit sunod semana.adobo .
Adelabulan.
siyalechon Domingo.
ang kusineroPasko.
3.Magprito sila ug manok unya.kita .si Maria
isdakarong panihapon.
ang estudyanteitik
4.Maglaba ang "trainee" sa lungsod kada gabii.si Miguel
syudadkita
semana.bukid bulan.
G. Expansion and Substitution:
l.Nagtudlo ako ug Cebuano.sa mga "trainee".
kami sa Pepee-keo.
2.Magladlad siya.ug karsones.
unya.kita sa sagbot.
3.Nagtan-aw si Susana.ug sine.
karon.
200
4.Nagbasa ang estudyante.ug llbro .
sa librerlya.si Doding
5.Maglakaw kami.ugma.
balak gabll.
kita sa Hilo.sa "drug store".
6.Magsayaw ka.ug 'Pandanggo sa Haw 1.
sa "auditorium".kamo 'Tinikling' ugma.
7.Nagtanom ang magdadaro.ug kamote.
sa yuta.amahan kada tuig.
8.Nag-ani si Rolando ug si Ronald.karon.
Paula sa uma.gabii sa
Carcar.
9.Magsulat sila.kami ug sulat.
sa kwarto.ang bata ug libro
10.Nagbaligya kita sa tindahan.ang tindera .
ug panapton.tindero opisina sa
niaging ad law.
ll.Nagputol ang silingan.ug kahoy.
Inahan sa tugkaran.ako ug siya tanaman.
ganina.
12.Nagsulti kami.sa Cebuano.
sila sa eskwelahan.ang "trainee"
adlaw-adlaw.
201
H, Comprehension Drill:
1. Ang "trainee" magtudlo ug "Science". Magtudlo
siya sa mga bata sa Pilipinas. Magtudlo sab siya
ug "English" ug magsulti sa Cebuano. Nagtuon siya
sa Amerika sa Chicago. Nagtuon ug Cebuano sa
"training site".
Pangutana:
Unsa ang itudlo sa "trainee" sa Pilipinas?
Kinsay iyang tudloan?
Asa siya magtudlo?
Unsa sab ang iyang itudlo?
Magsulti ba siya sa Cebuano?
Diin siya nagtuon? Diin sa Amerika?
Diin siya nagtuon ug Cebuano?
2. Ako si Juan. Nagtudlo ako sa eskwelahan sa
San Jose ug matematika sa segundo grado. Dose ka
buok ang akong mga eskwela—pito ang mga babaye ug
lima ang mga lalake. Pulos sila buotan ug maayo
sa klase. Sa akong klase dunay duha ka Amerikano,
lima ka Filipino ug lima ka Hapon. Si Mrs. Burns
ang akong "critic teacher". Duna akoy duhang
kauban. Sila si John ug si Ann. Sila ang akong
mga kaubang maestro. Magtudlo ako gikan sa alas
otso y medya hangtud sa alas onse y medya. Gusto
kaayo ako sa akong klase, sa akong "critic teacher"
ug sa mga kaubang maestro.
Pangutana;
Hain magtudlo si Juan?
Unsang gradoha siya magtudlo?
Pila ang iyang mga eskwela?
202
Pila ang mga Amerikano? ang mga Pilipino?ang mga Hapon?
Kins a ang iyang "critic teacher"?
Kinsa ang iyang mga kaubang maestro?
Unsang orasa siya magtudlo?
Pila ka oras siya magtudlo?
Nakagusto ba siya sa iyang klase?
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
mangaon - Mangaon kita. 'Let's eat.'(mag-) + [kaon]
para - Tana sa libreriya para magtuon.
'in order to', 'so that'
aron - synonym for para meaning 'so that',' in order to'
Both para and aron are followedby the non-factual form of the verb.
paksiw - a meat/fish soup with vegetablescooked in a souring agent, e.g. vine-gar
lechon - roast pig, barbecued whole on a spit;considered the representative festivefood of the Philippines
Hortatory Expression: 'let us ...'
The hortatory expression is a combination ofa (mag-) verb in its non-factual form followed bykita. (In cases where the V base cannot take the(mag-) affix, a (mu-) verb is used.)
Example: Mangaon kita. 'Let's eat.'Magdula kita ug 'Let's play basket-basketbol. ball.'
203
Verb; (Mag-)classFocus: ActorMood : Factual (nag-)
Non-Factual (mag-)Afactual (pag-)
Aspect: Progressive
In general, the (mag-) class is used when theaction referred to extends over a longer period oftime, in contrast to (mu-) class which refers toinstantaneous actions.
The Non-Factual form (mag-) refers to future action,e.g.
Maghulat sila ug sasakyan.Magprito si Maria ug manok unya.
When used to express a hortatory meaning, it impliesthat the action involved lasts longer than momen-tarily, e.g.
Magbasa kita ug libro.Magtanom kita ug mais.
The Factual form (nag-) indicates past action, e.g.
Naghugas ako ug plato ganina.Nagbuhat sila ug balay sa niaging tuig.
and progressive action, past or present, e.g.
Nagtudlo ako ug Cebuano sa Pepeekeo.Nagtan-aw si Susana ug sine karon.
204
Summary: Sentence Patterns
1. 1 Predicate' Verb
, Magluto, Magpalit
, Nagluto, Nagpalit
TopicNoun/Pron
ako-class1st set
[ang/si]-phrase
Complement 'N (dir.obj.j
ug pancit
adobo
paksiw
torta
Time '
unya. ,ugma. ,
ganina. ,gahapon. ,
2. Hortatory Expression:
PredicateVerb
MagbasaMagtuon
Topic ComplementPronoun ' N (dir.obj.)' N (place)
kitalibroleksyon
sa libreriya.,klase. ,
Supplementary Materials
Lessons 19-20
I. Dialogue
A: Dili pa ba kita mulakaw?B: Kinahanglan pa akong mag-utaw sa akong sinina.A: Ayaw baya pagdugay, ha.B: Sus, usa ra kini ka minuto.
Vocabulary:
mag-utaw to iron, to pressAyaw baya pagdugay. Don't take too long.
II. Narrative
Nangutana si Mario sa iyang asawa kung dili pa basila mulakaw. Nitubag ang iyang asawa nga kina-hanglang mag-utaw siya sa iyang sinina. Niingonsab ang bana nga ayaw pagdugay ug nitubag si Susananga usa ra ka minuto siyang mag-utaw.
III. Narrative and Dialogue
Usa ka gabii, nagsultihanay si Marta ug si Andressa sala.
"Marta, gusto ka bang mutan-aw sa sine?""Kanus-a, karon na ba?""Oo, kung gusto ka."
Naghunahuna una si Marta, kay dili siya seguradongmahimo siyang mulakaw karon. Kinahanglang mananghidsiya sa iyang ginikanan ug niingon siya kang Andres,
"Ambot lang, kay mananghid pa ako sa akongmga ginikanan."
"0 sige, tana, mananghid kitang duha nila."Unya, niadto silang duha sa kusina aron musulti sainahan nga naghugas sa mga plato. Niingon si Andresniya,
"Mahimo bang mutan-aw kami ni Marta sa sinekarong gabii?"
"Dnsang sineha?" nangutana ang inahan."Sa Majestic -- maayo ang salida."
Nisugot ang inahan pero niingon siya,"Sige, pero kinahanglang muuban ninyo sila siRoman ug Anita."
205
206
Vocabulary:
mananghid to ask permissionnaghunahuna thinking, mulling overnisugot (musugot) gave permission to, permitted
(To permit, to give permis.-sion to)
Pangutana:
l.Kanus-a nagsultihanay si Marta ug si Andres?
2.Diin sila magsultihanay?
3.Unsa ang pangutana ni Andres kang Marta?
4.Para sa unsa ang imbitasyon ni Andres?
5.Para kanus-a?
6.Pagkahuman, mag-unsa si Marta?
7.Ngano man?
8.Nganong dili siya segurado?
9.Unsa ang sulti ni Andres?
10.Kang kinsa siya mananghid?
ll.Niuban ba si Andres sa nananghid si Marta saiyang inahan?
12.Hain ang inahan?
13.Nag-unsa siya?
14.Diin sila si Andres ug Marta muadto aron mananghid?
15.Unsa ang pananghid ni Andres?
16.Unsa ang tubag ni Andres sa pangutana sa inahan?
17.Nisugot ba ang inahan?
18.Kinsa si Roman ug si Anita?
19.Muuban ba sila nila ni Marta ug ni Andres?
20.Ngano man?
LESSON 21
Structural Content: Adjectives: Simplex FormsNon-Verbal Affixes: (ka-)
(gi--on)
I. DIALOGUE #1
Setting: It's fiestatime in the barrio .
Wow, what a lot of A:people on the street!
That's the way it is B:during a fiesta.
Look over there, how A:big and how tall thosearches are!
And how noisy theband isl
Let's go on to Pablo's A:or there might not beanymore food left forus .
Pyesta sa baryo
Sus , kadaghang tawo sadalan!
Ingon ana gayud bastapyesta.
Tan-awa kadto, kadako ugkataas sa mga arkot
B: Ug kasaba pa sa bandal
Tana sa ilang Pablo basigmahutdan kita ug pagkaon.
DIALOGUE it!
Setting: Marcia andher friend are talk-ing about the newteacher, a PCV, intheir barrio
Marcia, your companion A:last night was verypretty. Who is she?
She's the new teacher B:here in Barrio Atup-Atup. She's Miss AnnTaylor.
Nagsultihanay si Marciaug ang iyang amiga bahinsa bag-ong maestra ngaPCV sa ilang baryo
Marcia, gwapa kaayo angimong kauban gabii.Kinsa siya?
Siya ang bag-ong maestradinhi sa baryo Atup-Atup.Si Gining Ann Taylor siya.
207
208
She's very tall,isn't she? How tallis she?
Oh, maybe about 5 ft.7 in.
A: Kataas niya no? Pilayiyang gitas-on?
B: Ah, tingali mga lima katiil ug pito ka pulgadas
II. DIALOGUE BREAKDOWN #1
Wow, what a lot of A:people on the street!
many peopleon street
That's the way it is B:during a fiesta.
say like that reallyas long as fiesta
Look over there, how A:big and how tall thosearches are!
look at that yonderbig and tallthe arches
Sus, kadaghang tawo sadalan!
(ka )daghan(g) tawo[sa] dalan
Ingon ana gayud bastapyesta.
ingon ana [gayud]basta pyesta
Tan-awa kadto, kadako ugkataas sa mga arko!
tan-aw(a) kadto(ka)dako ug (ka)taas[sa] [mga] arko
And how noisy theband is!
and noisy [as well]the band
Let's go on to Pablo's A:or there might not beanymore food left forus .
let's goto their Pablomight consumed wethe food
B: Ug kasaba pa sa banda!
ug (ka)saba [pa][sa] banda
Tana sa ilang Pablo basigmahutdan kita ug pagkaon.
tana[sa] ila(ng) Pablobasig mahutdan kita[ug] pagkaon
DIALOGUE BREAKDOWN #2
Marcia, your companion A: Marcia, gwapa kaayo anglast night was very imong kauban gabii.pretty. Who is she? Kinsa siya?
209
pretty veryyour companionlast nightwho she
She's the new teacher B:here in Barrio Atup-Atup. She's Miss AnnTaylor.
she the newteacher herein barrio Atup-AtupMiss Ann Taylor she
She's very tall, A:isn't she? How tallis she?
tall she [isn't it?]how many her height
Oh, maybe about 5 ft.7 in.
gwapa kaayo[ang] imo(ng) kaubangabiikinsa siya
Siya ang bag-ong maestradinhi sa baryo Atup-Atup.Si Gining Ann Taylor siya.
siya [ang] bag-o(ng)maestra dinhi[sa] baryo Atup-Atup[si] Gining Ann Taylorsiya
Kataas niya no? Pilayiyang gitas-on?
(ka)taas niya [no]pila(y) iya(ng) (gi)tas-
(on)
B: Ah, tingali mga lima katiil ug pito ka pulgadas.
maybeapproximately five feetand seven inches
tingali[mga] lima [ka] tiilug pito [ka] pulgadas
III. RELATED UTTERANCES
It's really like that.
How much does he/sheweigh?
It's just rightl/That's perfectl
Mao gyud kana.
Pilay iyang timbang?
Husto-husto gyud na da!
Nothing.
IV. VOCABULARY LIST
adlawangay
arkobanda
banyobasobiyaheblusa
Wala lang.
birthdaybecoming, fit nicely, suit
wellarchband (of musicians), an
organized groupbathroomdrinking glasstrip, travel, voyageblouse
210
brasokatawakamotkan-ononkolorkonserbatoryokwadrado(s)direktordraybdughanelektrisidadhawakhayaghurot
imbitarinitIain-lainlinyalingawlipaylugarngilngigngitngitparadaPasipikoPilipinaspustoraw
subotambongtawoterno
tilltingogtugnaw
• •gibag-ongibug-atongidak-on
gidaghanon
gidugayon
arm, arm musclelaughhandthings to eat, foodcolorconservatory (of music)squaredirectordrivechest, breast, bustelectricityhipbright, clearfinished, emptied (e.g.consumed everything)
invitehot, warmvaried, sundry, miscellaneousline, queueenjoy, entertainmake/be happy, gayplace, location, localeunappetizing (food)darkparadePacific OceanThe Philippinesdressed up, dressed fancilyor smartly; look good atdoing (something)
unhappy, sorrowful, melancholyattendman, peoplewoman's native gown with
butterfly sleeves, formalfoot measurevoice, soundcold, chilly
thicknessweight, "heaviness"size, volume, dimension,
"bigness"number, quantity, amount
"plentiness"duration, period, length of
timegigamyon "smallness"giladmon, gilawomon, gilabnon depthgilapdon width, breadthgilay-on distance, extent, "farness"gitas-on height
211
V. DRILLS
A. Substitution: Movable Slot
l.Tana kamo
kita
kamo
sa amo.ato .
amo .inyoila.
2.Niadto sila sa ilang Pablo.Rosa.Petra.
Nikaonkita
Nidula sila Ramon.
3.Nibisita sila sa amo.ato .
ang maestraPCV
Nilutoila.inyo .
Nikaon
B. Expansion and Transformation:
1. Si Ben niadto sa Baryo Kadaugan.
Kinsang iyang kauban? Si Juan.Kanus-a siya niadto? Sa niaging semana.Ngano? Aron mutambong sa pyesta.Kinsang nangimbitar nila? Si Ana.
Si Ben uban ni Juan niadto sa Baryo Kadaugansa niaging semana aron mutambong sa pyesta kaynangimbitar si Ana nilang duha.
2. Kadaghan sa mga tawo.
Diin? Sa Baryo Kadaugan.Nag-unsa sila? Mutambong sab sa pyesta.Diin sila gikan? Sa mga laing lugar.
Kadaghan sa mga tawo nga mutambong sab sapyesta sa Baryo Kadaugan nga gikan sa mga lainglugar.
212
3. Dunay mga arko.
Diin? Naglinya sa dalan.Unsay klasehang arko? Taas nga arko.Ug unsa pang klaseha? Mga dakong arko.Daghan bang tawo sa Oo, puno ang dalan ug
dalan? tawo.
Dunay mga taas ug dakong arko nga naglinya sadalan nga puno ug tawo.
4. Duna sab ug mga banda.
Nag-unsa sila? Nagtokar.Diin sila nagtokar? Sa dakong plasa.Ngano man? Aron malingaw ang mga
tawo.
Duna sab ug mga banda nga nagtokar sa dakongplasa aron malingaw ang mga tawo.
Paragraph:
Si Ben uban ni Juan niadto sa Baryo Kadaugansa niaging semana aron mutambong sa pyesta kaynangimbitar si Ana nilang duha. Kadaghan sa mgatawo nga mutambong sab sa pyesta sa Baryo Kadaugannga glkan sa mga laing lugar. Dunay mga taas ugdakong arko nga naglinya sa dalan nga puno ug tawo.Duna sab ug mga banda nga nagtokar sa dakong plasaaron malingaw ang mga tawo.
C. Repetition and Conversion:
Declarative: Exclamatory:
Malipayon sila. Kamalipayon nila.Angayan kita. Kaangayan nato.Pustorawo kami. Kapustorawo namo.Mubo kamo. Kamubo ninyo.Masulob-on siya. Kamasulob-on niya.Taas ako. Kataas nako.Tambok ka. Katambok nimo.Gwapa si Gining Pilipinae.Kagwapa ni Gining Pili-
pinas.Hawod si Marcos. Kahawodni Marcos.Daut si Jose. Kadaut ni Jose.Daghan ang mga tawo. Kadaghan sa mga tawo.
213
Daghan ang mga bulak.Makalingaw ang programa.Tugnaw ang kwarto.Init ang Manila.Ngitngit ang akongkwarto.
Hayag ang imong kusina.Ngilngig ang imong sud-an.
Maayo ang among inahan.Nindot ang iyang tingog.Nindot ang ilang terno.Mahal ang atong sinina.Pait ang kan-onon nila.Tam-is ang saging nimo.Farat ang sud-an nako.Nipis ang sinina niya.Lami ang pagkaon ninyo.Limpyo ang balay namo.Gamay ang iro nato.Maayo mukanta ang
inyong "trainee".Pustorawo musayaw ang
among maestra.Angayan mukatawa ang
atong direktor.Kusog mudrayb si Nonoy.Hinay mulakaw si Dan.Faspas muleksyon siVicky.
Kusog ako musulti.Hinay ka musulat.Maayo siya mukaon.
Kadaghan sa mga bulak.Kamakalingaw sa programa.Katugnaw sa kwarto.Kainit sa Manila.Kangitngit sa akongkwarto.
Kahayag sa imong kusina.Kangilngig sa imong
sud-an.Kaayo sa among inahan.Kanindot sa iyang tingog.Kanindot sa ilang terno.Kamahal sa atong sinina.Kapait sa kan-onon nila.Katam-is sa saging nimo.Kaparat sa sud-an nako.Kanipis sa sinina niya.Kalami sa pagkaon ninyo.Kalimpyo sa balay namo.Kagamay sa iro nato.Kaayo mukanta sa inyong
"trainee".Kapustorawo musayaw sa
among maestra.Kaangayan mukatawa sa
atong direktor.Kakusog mudrayb ni Nonoy.Kahinay mulakaw ni Dan.Kapaspas muleksyon niVicky.
Kakusog nako musulti.Kahinay nimo musulat.Kaayo niya mukaon.
D. Substitution and Expansion:
1.Kamalipayon nila.karon.
natokay adlaw ni Marcia.
Regina.Jose.Fred.
214
2
3
4
.Kaangayan nato.sa
nila
nakoninyoniya
.Kapustorawo namo.1
Kadali
.Kadaghan
KasabaKalipay
ninyoniya
nato
sinina.
kolor.sa blusa.
medyas.
cay mutambong kami samuadto
kamosiya
kita
sa mga tawo.sa dalan.
kay dunaybata
pyesta.syudad.
•
parada.
sapyesta.
5.Katugnaw sa kwarto.kay dunay "electric fan".
sulodabre ang bintana.
sala pultahan.banyo ting-bagyo.
E. Expansion:
1.Kangitngit sa akong kwarto.kada gabii.
kay walayelektrisidad.
2.Kanindot sa iyang tingog.
serbatoryo.
sa lungsod.
kay nagtuon siya.sa kon-
215
3.Kanindot sa ilang terno.nga Iain-lain ug kolor.
nga gitahi ni Petra.
4.Kalimpyo sa balay niya.kay naglimpyo siya.
ganina.
kay duna silay bisita.
unya.
5.Kapaspas muleksyon ni Elsa.sa klase.
ug Cebuano.
adlaw-adlaw.
F. Repetition and Question & Answer Drill:
taas Pilay gitas-onni Maria?
timbang Pilay iyangtimbang?
taas Pilay gitas-onni Ricardo?
timbang Pilay timbangni Mariano?
baga Pilay gibag-onsa lamesa?
bug-at Pilay gibug-aton sa kahoy?
dako Pilay gidak-onsa New York?
daghan Pilay gidaghanonsa nga tawosa Pilipinas?
dugay Pilay gidugayonsa biyahegikan saHonoluluhangtud saManila?
Lima ka tiil ug pito kapulgadas ang gitas-onni Maria.
Syento traynta librasang iyang timbang.
Unom ka tiil ug duha kapulgadas ang gitas-onni Ricardo.
Syento otsenta librasang timbang ni Mariano.
Sayis pies ang gibag-onsa lamesa.
Baynte-singko libras anggibug-aton sa kahoy.
milyaskwadrados ang gidak-onsa New York.
Trayntay-syete milyonesang gidaghanon sa mgatawo sa Pilipinas.
Napulo ka oras anggidugayon sa biyahegikan sa Honoluluhangtud sa Manila.
216
gamay Pilay gigamyonsa Rhode Is-land?
lalotn Pilay giladmonsa Pasipikosa "MindanaoDeep"?
layo Pilay gilay-ongikan saPilipinashangtud saHawaii?
taas Pilay gitas-onsa "EmpireState Build-ing"?
ka milya kwa-drados ang gigamyon saRhode Island.
ka dupa anggiladmon sa Pasipikosa "Mindanao Deep".
ka milyas anggilay-on gikan saPilipinas hangtud saHawaii.
ka pies anggitas-on sa "EmpireState Building".
G. Repetition:
1.Pilay imong timbang?iyang ?atong ?among ?
2.Pilay gidak-on sa iyang tiil?hawak?kamot?braso?dughan?
3.Unsa ang gibag-on sa libro?lamesa?panapton?baso?
papel?
4.Unsay gitas-on ni Pedro?Jose?Rosa?Laura?Ana?
217
H. Repetition and Conversion:
l.Kataas niya.Kaangayan nato.Kapustorawo namo.Katambok nimo.Kahawod ni Marcos.Kadaut ni Jose.Kadaghan sa mga bulak.Katugnaw sa kwarto.Kahayag sa imong kusina.
2.Kangilngig sa imongsud-an.
Kanindot sa iyangtingog.
Kamahal sa atong sinina.Kapait sa kan-onon nila.Katamis sa saging nimo.Kaparat sa saging nako.
3.Nipisa sa sinina niya.Lamia sa pagkaon ninyo.Limpyoha sa balay namo.Gamaya sa iro nato.Hinaya mulakaw ni Dan.Faspasa muleksyon ni
Elsa.
Taasa niya.Angayana nato.Pustorawha namo.Tamboka nimo.Hawoda ni Marcos.Dauta ni Jose.Daghana sa mga bulak.Tugnawa sa kwarto.Hayaga sa imong kusina.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
ana - short form of niana 'that1, 'like that'
basta - Ingon ana gayud basta pyesta.
Basta is used in this sentence toamplify the statement Ingon ana gayud'It's really like that' to mean 'every-time there is a fiesta' or 'every fiestatime ' .
sa ilang Pedro - ila is a replacive for balay'house', e.g.
Tana sa ilang balay. --> Tana sa ila.'Let's go to their house'.
Tana sa balay ni Pedro. -•> Tana sa ila'Let's go to Pedro's ni Pedro./Tanahouse'. sa ilang Pedro.
218
mahutdan - (ma- + [hurot] + -an) 'finished up1
masulub-on - (ma- + [subo] + -on) 'unhappy'
kaayo - 'how good1, 'how well' — used hereas an exclamatory form of maayo
Adjectives:
The simplex form (base) of the adjectivesfound in the Drill sentences is used as an adjec-tival predicate, e.g.
Gamay ang iro.Taas si Roberto.Gwapa siya.
In exclamatory statements, (ka-) is prefixedto the adjective, e.g.
hawod kahawodgwapo kagwapotaas kataas
Another way of forming exclamatory statements isto suffix (-a)/(-ha) to the adjective, e.g.
hawod hawodagwapo gwapohataas taasa
Whenever the exclamatory forms are used, a changein the marker for the noun phrase and a change inthe type of pronoun occurs, e.g.
KahaWod/Hawoda : [ni]-phrase (Names)Kagwapo/Gwapoha : [sa]-phrase (commonKataas/Taasa : nouns)
nako-class Pron.,3rd set
(Gi- -on) Nominalizing Affix
The affix (gi- -on) functions as a nominalizerfor words denoting measurements, e.g.
dako — gidak-ontaas -- gitas-ongamay — gigamyon
219
Summary:
1. ~~
Sentence Patterns
Predicate TopicAdjective Noun/Pronoun
MalipayonAngayanDaut
[ang/si]-Phrase
ako-class Pron.1st set
2. Predicate PredicateAdjective No u n/Pronoun
Katambok/Tamboka
Katugnaw/Tugnawa
[ni/sa]-phrase
nako-class Pron.3rd set
Predicate Predicate ComplementAdjective '[Sa]-phrase & Pron Noun
Katugnawako-class Pron,
sa — n d sefc +ng , kwarto., opisina.
Predicate Complements' Predicate '' Adjective ' [sa]-phrase:Noun' Noun/Pronoun
Kanipis
Kanindot
, sa sininai papel, panapton
[ni/sa]-phrase
nako-class Pron3rd set
Predicate Predicate ComplementsAdjective ' Noun/Pronoun Verb
i Kahinay1 Kaayo
[ni/sa]-phrase
nako-class Pron3rd set
musulat.musulti.mukanta.
LESSON 22
Structural Content: Preposed Possessive Pronouns:2nd set, ako-class
Non-Verbal Affix: (-a/-ha)Adj ectives:Pluralization: Non-Verbal
Affix (-g-)Comparative Form:
[mas] + Adj baseSuperlative Form:
[labing] + Adj basePersonal Pronouns: 4th set,
kanako-class
Setting: Pedro and a PCVhappen to meet inschool and chatfor a short while.
Nagkakita si Pedro ugang PCV sa eskwelahan ugnagkulokabildo makadiyut
I. DIALOGUE
Pedro, what's that?
What? This?
Yes .
Oh, this is my newbook in Cebuano.
Where is your old one?
It got lost.
A: Pedro, unsa kana?
B: Unsa? Kini?
A: Oo.
B: Ah, kini ang akong bag-ong libro sa Cebuano.
A: Hain man diay ang imonglibrong daan?
B: Nawala.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Pedro, what's that?
whatthat
What? This?
whatthis
A: Pedro, unsa kana?
unsakana
B: Unsa? Kini?
unsakini
220
221
Yes.
Oh, this is my newbook in Cebuano.
this mynew bookin Cebuano
Where is your oldone?
where [tell me]yourbook old
It got lost,
got lost
III. VOCABULARY LIST
apitong
bangkabukhayobutangkabuskalapdonkalayokamisetakapitalkartonkulokabildokutsaradatodulseestasyonhigalaislaitumlamparahanlasolimonmananappanganodparihas/parihoputipuyorosalsari-sarisaya
A: Oo.
B: Ah, kini ang akong bag-ong libro sa Cebuano.
kini [ang] ako(ng)bag-o(ng) libro[sa] Cebuano
B: Hain man diay ang imonglibrong daan?
hain [man diay][ang] imo(ng)libro(ng) daan
B: Nawala.
(na)wala
hardwood tree used forconstruction
canoe with outriggerscoconut candythings, belongingspoor, impoverishedarea, breadthfireundershirtcapital city, seat of gov't.box, carton, cardboardchat, make small talkspoonrich , wealthdessert, sweets, candystationfriendislanddark complexionedlampribbon, shoe lacelemonanimalcloudsame, similar, identicallight-complexionedlive, residegardenianeighborhood variety storefloor-length flowing skirt,native costume of Filipinowomen
222
sekretaryasukasundalotasatinidorwala
secretaryvinegarsoldiercupforklose
IV. DRILLS
A. Repetition:
1. Kini ang akong higala.Kini ang akong inahan.Kini ang akong butang.Kini ang among iring.Kini ang ilang iro.
2. Kana ang among mga libro.Kana ang atong mga kauban.Kana ang inyong mga pagkaon.Kana ang ilang mga bulohaton.Kana ang atong mga papel.
3. Kadto ang among mga libro.Kadto ang atong mga kauban sa plasa.Kadto ang inyong mga pagkaon sa kusina.Kadto ang ilang mga bulak sa tugkaran.Kadto ang among mga butang sa kwarto.
4. Akong amiga kini.Imong inahan kini.Iyang butang kini.Among balay kini.Ilang eskwelahan kini.
5. Among mga libro kana.Atong mga kauban kana.Inyong mga pagkaon kana.Ilang mga tanom kana.
6. Amo kadtong mga libro sa lamesa.Ato kadtong mga kauban sa plasa.Inyo kadtong mga pagkaon sa kusina.Ila kadtong mga papel sa salog.Ako kadtong mga plato sa balay.Ako kadtong mga higala sa tindahan.
223
B. Repetition and Substitution;
1.
2.
3.
Unsa
Kana ang
Unsa
Kini ang
kini?
iraong
•
kana?
ilang
Unsa kadto?
Kadto ang atong
Unsang mga
mga butang.sigarilyo.bolpen.posporo.sinina.sapatos.pagkaon.
mga kalopantalon.saya.kamiseta.panyo.lapis.
mga plato.tasa.platito.kutsara.tinidor•kutsilyo.sundang.baso.
butanga kini?sigarilyoha ?bolpena ?posporohabulakalapiesapapela
Unsang mga kaloa kana?pantalonasayahakamisetahasininaalasohapanyoareloha
224
Unsang mga platoha kadto?basoha ?tinidora 'lapisa itasaha 'platitohakutsilyohasundangakartonalasoha
Unsa kining mga butanga?sigarilyoha?
. bolpena?posporoha?bulaka?lapisa?papela?
Unsa kanang mga kaloa?pantalona?sayaha?kamisetaha?sininaa?lasoha?panyoa?
Unsa kadtong mga kahoya?platoha?basoha?tinidora?bolpena?lapisa?tasaha?platitoha?
C. Substitution and Question & Answer:
l.Unsa kining dulseha?sininaa?
libroha?reloha?balaya?
Bukhayo kanang dulseha.'Maria Clara1 kanangsininaa.
Matematika"Elgin"Eskwelahan
225
2.Unsa kanang kutsilyoha?
kautaha?kwartoha?sud-ana?bulaka?tanoma?
3.Unsa kadtong panaptona?kahoya?dagata?mananapa?tindahana?
"Stainless" kanangkutsilyoha.
CebuanoSalaPansitRosalSaging
Seda kadtong panaptona.ApitongPasipikoIroSari-sari
. Comprehension Drill: Narrative
Ang Pilipinas mga 117,000 milyas kwadrados ang
kalapdon. Adunay mga 7000 ka isla. Mga 2000 ang
gipuy-an ug mga tawo. Adunay tulo ka dagko kaayong
isla niining mga islaha: ang Luzon, ang Visayas
ug ang Mindanao. Ang isla sa Visayas dako, ang
Mindanao mas dako kay sa Visayas, pero ang Luzon
ang labing dako sa kanilang tulo.
Ang Quezon City ang kapital sa Pilipinas, pero
ang Baguio ang kapital sa ting-init. Ang Baguio
mas tugnaw kay sa Quezon City.kay tua sa Mountain
Province. Kadaghanan sa mga Pilipino nag-ingon nga
ang Baguio ang usa sa labing nindot ug labing
limpyong syudad sa Pilipinas.
'The Philippines is approximately 117,000 squaremiles in area. It has about 7000 islands. Around2000 are inhabited. Of these, there are threemajor island groups: Luzon, Visayas and Mindanao.The islands of the Visayas are large, Mindanao islarger than the Visayas, but Luzon is the largestof all three.
Quezon City is the capital of the Philippinesalthough Baguio is the summer capital. Baguio iscooler than Quezon City because it is in the Moun-tain Province. Many of the Filipinos claim thatBaguio is one of the prettiest and cleanest citiesin the Philippines.'
226
Pangutana:
Unsa ang gilapdon sa Pilipinas?Pila ka buok ang isla sa Pilipinas?Pila ka buok isla ang gipuy-an ug mga tawo?Nganli ang tulo ka mga dagko kaayong isla.Haing islaha sa tulo ang dako?Haing islaha sa tulo ang mas dako kay sa Visayas?Haing islaha sa tulo ang labing dako?Unsay kapital sa Pilipinas?Unsay kapital sa ting-init?Nganong mas tugnaw man ang Bagiuo kay sa Quezon City?Unsay gi-ingon sa kadaghanan sa mga Pilipino bahin
sa Baguio?
E. Repetition and Conversion:
Singular:
Dako ang awto.Gamay ang hotel.Taas ang sundalo.Mubo ang pulis.Layo ang simbahan.Duol ang bangka.Lapad ang dalan.Tam-is ang atis.Dako si Pablo.Gamay si Pepe.Taas si Rosa.Dako ako.Taas siya.Mubo ako.Dako kining labanderaha.
Gamay kanang abogadoha.Taas kadtong tawhana.Mubo kining estoryaha.Layo kadtong hotela.Duol kanang estasyonasa trak.
Plural:
Dagko ang mga awto.Gagmay ang mga hotel.Tag-as ang mga sundalo.Mugbo ang mga pulis.Lagyo ang mga simbahan.Dug-ol ang mga bangka.Lagpad ang mga dalan.Tam-is ang mga atis.Dagko si Pablo ug si Juan.Gagmay si Pepe ug si Pilar.Tag-as sila si Rosa.Dagko kami.Tag-as sila.Mugbo kita.Dagko kining mga laban-
deraha.Gagmay kanang mga abogadoha.Tag-as kadtong mga tawhana.Mugbo kining mga estoryaha.Lagyo kadtong mga hotela.Dug-ol kanang mga estasyonasa trak.
227
F. Repetition:
l.Mas gwapa si Rosa kay kang Maria.Mas mubo si Pedro kay kang Jose.Mas taas si Tomas kay kang Vida.Mas gamay si Marcia kay kang Georgy.Mas tambok si Juan kay kang Ana.Mas puti si Juanita kay kang Tirso.Mas hinay si Maria kay kang Nena.
2.Mas tam-is ang saging kay sa mangga.Mas aslutn ang suka kay sa tuba.Mas hayag ang adlaw kay sa gabii.Mas dako ang eskwelahan kay sa tindahan.Mas layo ang dagat kay sa bukid.Mas nipis ang papel kay sa panapton.Mas hait ang kutsilyo kay sa sundang.
Substitution: Fixed Slot
Gwapa-gwapa si Rosa kay kang Maria.Mubo-mubo si Pedro Jose.Taas-taas si Tomas Vida.Gamay-garaay si Marcia Georgy.Tambok-tambok si Juan Ana.Puti-puti si Juanita Tirso.Hinay-hinay si Maria Nena.
H. Repetition:
Mas tambok siya kay kangNena .
Mas kusgan sila kay kangJose, Pedro ug kanako.
Mas daghan kita kay kangPedro, Juan ug Jose.
Mas daut ako kay kangMaria.
Mas lala kami kay kangJose, Maria ug kanimo.
Mas tapulan sila kaykang Ana, kanimo ugkanako.
Mas gamay siya kaykang Pedro.
Mas tambok siya kaykaniya.
Mas kusgan sila kaykanamo.
Mas daghan kita kaykanila.
Mas daut ako kay kaniya.
Mas lala kami kaykaninyo.
Mas tapulan sila kaykanato.
Mas gamay sila kaykaniya.
228
Mas gwapa si Rosa kaykang Maria.
Mas mubo si Pedro kaykang Jose.
Mas taas si Tomasa kaykang Vida.
Mas gamay si Marcia kaysa PCT.
Mas tambok si Juan kaysa maestro.
Mas puti si Juanita kaysa estudyante.
Mas kugihan ka kaykang Arturo ug kangJesus.
Mas kabus ka kay samga PCT ug kang Oscar.
Mas hawod kita kay samga Amerikano ug samaestra.
Mas lala kita kaykaniya ug sa mga PCT.
Mas tapulan siya kaykang Belen ug kanimo.
Mas lala kami kay samga babaye ug kanimo.
Mas gamay kami kaykang Patsy, sakusinera ug kanimo.
Mas itum sila kay kangMiguel ug kanako.
Mas daghan sila kay kangIdrong, sa mga PCTug kanako.
Mas daut siya kay kanako,kang Terry ug sasekretarya.
Mas gwapo sila kay kangOscar, kanako ugkanimo.
Mas dato sila kay kanako,kanimo ug kang Maria.
Mas hinay sila kaykanimo, sa mga bataug kanako.
Mas gwapa si Rosa kaykaniya.
Mas mubo si Pedro kaykaniya.
Mas taas si Tomasa kaykaniya.
Mas gamay si Marcia kaykaniya.
Mas tambok si Juan kaykaniya.
Mas puti si Juanita kaykaniya.
Mas kugihan ka kay kanila.
Mas kabus ka kay kanila.
Mas hawod kita kay kanila.
Mas lala kita kay kanila.
Mas tapulan siya kaykaninyo.
Mas lala kami kay kaninyo.
Mas gamay kami kay kaninyo.
Mas itum sila kay kanamo.
Mas daghan sila kaykanamo.
Mas daut siya kay kanamo.
Mas gwapo sila kay kanato.
Mas dato sila kay kanato.
Mas hinay sila kay kanato.
229
I. Repetition;
Base: Comparative:Superlative:
l.Taas si Maria. Mas taas si Juan.
Pero si Pedro ang l a b l nS t a a s s a kanilang tulo.6 kinataasan
2.Tam-is ang atis. Mas tam-is ang saging.
_ . labing tam-is.Pero ang kamay ang k i n a t a m_ l s a n.
3.Hait ang korta. Mas hait ang kutsilyo.
_ , labing haitPero ang sundang ang . . , . sa tanan.6 6 6 kinahaitan
4.Gwapa si Georgy. Mas gwapa si Marcia.
Pero si Nena ang labinS 8waPa kanila.kinagwapahan
5.Dako ang tindahan. Mas dako ang balay.
_ i i u labing dako.Pero ang eskwelahan ang .. , .6 6 kinadakoan.
J. Repetition:
Kinanindotan ang buhok ni Maria.Kinataasan ang kahoy duol sa simbahan.Kinamuboan si Juan.Kinalaluman ang suba luyo sa eskwelahan.Kinapaitan ang kan-onon nila.Kinaasluman ang manggang dala nimo.Kinatam-isan ang saging nimo.Kinaparatan ang sud-an nako.Kinalaparan ang dalan Magallanes.Kinanipisan ang sinina nimo.Kinagwapahan si Vida karon.Kinalamian ang among pagkaon.Kinalimpyohan ang ilang balay.Kinagamyan ang iro niya.Kinahawran siya sa klase.Kinatugnawan ang kwarto dinhi.Kinainitan ang Manila.Kinaayohan ang imong inahan.
230
K. Substitution: Movable Slot
1. Kinatara-isan ang saging.mansanas.
Kinaasluman
2. Kinahayagan
Kinadakoan
Kinalayoan
3. Kinanipisan
Kinagaanan
Kinaputian
L. Conversion:
mangga.
suka.limon.
ang lampara.suga.kalayo.
simbahan.
tindahan.
ang panapton.papel.dahon.
gapas.
panganod.
1.Example: Dagko ang mga awto.Kinadagkoan ang mga
Gagmay ang mga hotel.Tag-as ang mgasundalo.
Mugbo ang mga pulis.Lagyo ang mga
simbahan.Dug-ol ang mgaLagpad ang mgaTam-is ang mgaDagko si Pablo
bangka.dalan.atis .ug
awto.
angang
angang
angangangsi
mgamga
mgamga
mgamgamga
Pablo
hotel.sundalo.
pulis.simbahan
bangka.dalan.atis .ug si
Juan.
2.Example: Kagwapa ni Vida.Kinagwapahan si Vida.
Kalami sa among ang among pagkaon.pagkaon.
Kalimpyo sa ilang ang ilang balay.balay.
231
Kagamay sa iro niya. ang iro niya.Kahawod niya sa klase. siya sa klase.Katugnaw dinhi sa kwarto. ang kwarto
dinhi.Kainit didto sa Manila. ang Manila.Kaayo sa imong inahan. ang imong
inahan.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
gipuy-an - (gi- +[puyo]+ -an) 'lived on1,
'inhabited'
kusgan - [kusog] + (-an) 'strong', 'fast1
kinalaparan -(kina- +[lapad]+ -an) 'widest'Maria Clara -traditional woman's two-piece gown
dating back to the days of the nationalhero, Jose Rizal, and named after theheroine of his novel, Noli Me Tangere,who was the personification of hissweetheart, Leonor Rivera
hain - Haing islaha sa tulo...
Hain is used here to mean 'whichisland of the three...1
Adj ectives:
A. Plurality is expressed in certain adjectives bythe infix (-g-).
The use of the pluralizer mga is optionalwhen the adjectives appear in their plural form,e.g.
Camay ang mga bata. Gajjmay ang mga bata.'The children are orsmall.' Ga£may ang bata.
Taas ang mga balay. Tag-as ang mga balay.'The houses are tall.' or
Tag-as ang balay.
232
B. Comparative Sentences:
1. The Simple Descriptive or Positive Form isindicated by:
a) adjectival base, e.g. Taas si Maria.or
b) the affix (ma-) + adj base, e.g.Mapula ang lapis.
2. The Equivalent Form is indicated by the useof parihas or pariho 'same', 'similar','identi-cal' and (ka-) prefixed to the adjectival base,e-g-
Parihas kami kataas. 'We are of the sameheight.'
Pariho kagagmay ang 'The children are bothbata. small (of equal size).'
3. The Comparative Form is indicated by
a) the use of mas 'more' preceding the adjectivalbase, e.g.
mas dako 'bigger'mas gamay 'smaller'
kang (personal names)b) mas ... kay sa (general nouns)
kanako -class Pron, 4th set
Mas gwapo siya kay kang Jose.sa abogado.kanako.
c) the full reduplication of the adjective,which conveys a diminutive meaning of'a little bit more' or 'a little bit less',e.g. gwapa-gwapa 'a little bit prettier1
gamay-gamay 'a little bit smaller'puti-puti 'a little whiter1
taas-taas 'a little taller'
4. The Superlative Form is indicated by
a) the use of labing ([labi] + [nga]) 'most'preceding the adjectival base, e.g.
labing dako 'biggest'labing gamay 'smallest'
233
b) the compound affix (kina- -an) attached tothe adjectival base, e.g.
kinadakoan 'biggest'kinagarayan 'smallest'
Personal Pronouns: 4th set, kanako-class
t
1
f
i 1stt
, 2ndf
, 3rdi
i
t
t
Person!t
i
Person,i
T
Person,i
Singular '
kanako
kanimo
kaniya
i
t
'to/for me',i
i
'to/for you',i
'to/for him 'or her' '
r
kanamokanato
kaninyo
kanila
Plural
(excl)(incl)
'to/for'us' '
'to/for you',
'to/for them1 ,
The 4th set of personal pronouns substitutes for[sa] and [kang]-phrases, e.g.
Mubisita ako sa mga bata. 'I'll visit the children.'Mubisita ako kanila. 'I'll visit them.'
Musulat si Pedro kang Maria. 'Pedro will write (to)Musulat si Pedro kaniya. Maria/her.'
Mas gamay siya kay kang Pedro, kang Terry UR kanako.Mas gamay siya kay kanamo.
Mas kubus ka kay sa mga maestra ufi sa mga abogado.Mas kubus ka kay kanila.
Supplementary Materials
Lessons 21-22
I. Dialogue
#1. A: Hoy Cely, uban namo karong Domingo, ha?B: Ngano man, Rolando, asa ang inyong lakaw?A: Sa Talisay, magpiknik ug mag-"swimming" ta.B: Nganong didto, dili ba mas nindot sa Marigondon,
puti pa ang balas.A: Oo bitaw, pero kinaduolan ang Talisay gikan
dinhi ug dili pa kita kinahanglan mulabang ugdagat.
B: 0 sige na gani, total nindot-nindot man sabang Talisay, sano?
Vocabulary:
balas sandgani 'as it were'mulabang to crossmusugot to agreesano? Right? (clipped form of
Unsa no? literally 'whatisn't it?'
Fangutana:
1. Nganong niadto si Rolando sa balay ni Cely?
2. Unsay iyang ingon kang Cely?
3. Unsay tubag ni Cely kaniya?
4. Nganong dili gusto si Cely sa Talisay?
5. Asa ang iyang gusto?
6. Nganong gusto siya didto?
7. Nganong gusto ni Rolando sa Talisay?
8. Nisugot ba si Cely nga muuban siya sa Talisay?
9. Ngano man?
234
235
#2. A: Abi nimo, Clara, ang anak ni Luningningbunyagan karong Domingong pyesta ni SantaTeresa.
B: Kahibalo na ako, Inday. Ingon ka, ikaw angmaninay, dili ba?
A: A bitaw no, pero ambot unsa kaha ang akongregalo.
B: Maskin unsa, total bata pa bitaw siya, walapay buot.
A: Uy, dili kana mahimo kay makaulaw kung dilinindot kay sa niadtong bunyag sa akong anak,kinanindotan sa tanan ang iyang regalo. Mahalatingali.
B: Bahala ka na.
Vocabulary:
abi nimo you know, by the way,do you know,
bahala ka it's up to you, it's yourdecision
bunyagan to be baptized/christenedbuot (literally) mind, maturitymahitungod about, regardingmaninay/maninoy godmother/god fathermaskin unsa anything
Fangutana:
1. Kang kinsang anak ang bunyagan?
2. Kanus-a ang iyang bunyag?
3. Kinsa ang maninay?
4. Unsa ang iyang sulti kang Clara mahitungod saiyang regalo?
5. Nganong dili mahimo ang maskin unsang regalo?
6. Nganong makaulaw kung dili nindot ang regalo?
II. Narrative
Bag-o lang nahuman ang balay nila ni Lita ug Arsenio.Gusto ni Lita nga bunyagan ang ilang bag-ong balayaron swertehan sila sa ilang kinabuhi ug dili puy-anug mga espirito.
Sa primero, wala musugot si Arsenio kay mahal kaayoang gasto ug dili siya mutuo sa mga swerte-swerte.Binuang kono. Sa katapusan, nisugot na lang siyakay matod ni Lita ang bag-ong balay sa ilang silingan
236
binunyagan, maong kinahanglang magpabunyag sila sabalay aron makaimbitar sila sa nagimbitar nila kani-adto.
Vocabulary:
binuang crazy, nonsensebinunyagan was christened/blessedkaniadto beforekinabuhi life, way of lifeespirito spiritsmatod according tonahitabo happenedpuy-an live insa katapusan in the endswertehan to be luckytag-iya owner, proprietor
Pangutana:
1. Kinsa ang mag tag-iya sa bag-ong balay?
2. Unsa ang gusto sa asawa?
3. Ngano konong kinahanglang bunyagan ang balay?
'4. Nganong wala musugot ang iyang bana sa primero?
5. Unsang nahitabo sa katapusan?
6. Nganong gusto ang asawa magpabunyag sa balay?
LESSON 23
Structural Content: Adjectives: Full Reduplica-tion + [pa]
Contrast between theparticles [pa] and [na]
Setting: A country boy ridesa jeepney in Cebu.He doesn't know hisway around yet.
I. DIALOGUE
Will it be much long-er before we reachMabini Street?
It will be a littlewhile longer becauseit is still a littleways off.
I'm new here.I still don't knowmy way around.
Nagsakay ug dyipni saCebu ang taga-probinsya.Di pa siyang kahibalo samga dalan .
A: Dugay pa ba una kitangmuabot sa kalye Mabini?
B: Dugay-dugay pa, kay layo-layo pa ug dyutay.
Bag-o pa man lang gud akodinhi. Dili pa ko kahi-balong asa musuot-suot.
Oh, where, by the way, B:do you come from? Areyou from the country?
Yes, bay. I'm from A:Bohol.
Don't worry, I'lldrive a little bitfaster (and get youthere sooner).
B:
0 diin man diay ka gikan?Taga-probinsya ka ba?
Oo, bay. Taga-Bohol ako.
Ayaw ug kaguol, dali-dalianko ang pagmaneho.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Will it be much long-er before we reachMabini Street?
A: Dugay pa ba una kitangmuabot sa kalye Mabini?
237
238
long time yetbefore we arriveat street Mabini
It will be a little B:while longer becauseit is still a littleways off .
little longer stillbecauselittle farther stilllittle
I'm new here . A:I still don't knowmy way around.
new still [yet] [only][you know]
I herenot yet I knowwhere go places
Oh, where, by the way, B:do you come from? Areyou from the country?
where [tell me]you fromfrom province you
Yes, bay.Bohol.
I'm from
yes, bayfrom Bohol I
Don't worry, I'lldrive a little bitfaster (and get youthere sooner).
don't worrylittle faster Ithe driving
dugay [pa] [ba]una kita(ng) (mu)abot[sa] kalye Mabini
Dugay-dugay pa, kaylayo-layo pa ug dyutay.
dugay-dugay [pa]kaylayo-layo [pa][ug] dyutay
Bag-o pa man lang gud akodinhi. Dili pa ko kahi-balong asa musuot-suot.
bag-o [pa] [man] [lang][gud]
ako dinhidili [pa] ako (ka)hibaloasa (iu)suot-suot
0 dlin man diay ka gikan?Taga-probinsya ka ba?
diin [man[ [diay]ka gikan[taga]-probinsya ka [ba]
A: Oo, bay. Taga-Bohol ako.
oo, bay[taga]-Bohol ako
B: Ayaw ug kaguol, dali-dalianko ang pagmaneho.
ayaw [ug] (ka)guoldali-dali(an) ko[ang] (pag)maneho
III. RELATED UTTERANCES
just right
not very/not quite
husto-husto lang/igo-igo langdili pa kaayo
239
a little moreonly a little/just a little
almost ripetime to eat(arrived) here/
therefinished
dyutay pakadyut na lang
hapit nang mahinogmangaonmuabot
mahuman
IV. VOCABULARY LIST
batakungeksamenedadgahigulangguntingguolhabolhapithibalohumanigolabahalisudmanehonangka/langkapapag-umangkonsayonsuot-suot
tubaguna
young (animate)if, whetherexamination, examagehard, toughold, aged (animate)scissorsworry, anguishblanketalmost, close toknowfinish, completesufficient, enoughstraight razordifficult, harddrivejackfruitstill, yetniece/nepheweasy, not difficultgo places, exploring,spelunking
answer, replybefore, prior to
V. DRILLS
A. Expansion and Conversion:
Adunay bag-ong niabot sa syudad.
Kanus-a siya niabot? A:Diin siya gikan? A:Unsang probinsyaha? A:
Gahapon.Sa probinsya.Bohol.
Adunay bag-on niabot sa syudad gahapon gikansa probinsya sa Bohol.
240
2. Nisakay siya sa dyipni.
Q:
Q:
Q:
Ngano man?
Nganong paingonsiya sa kalyeMabini?
Para kang kinsaang regalo?
A:
A:
A:
Paingon siya sa kalyeMabini.
Kay mupalit siya ug mgaregalo.
Para sa iyang mga pag-umangkon.
Nisakay siya sa dyipni paingon sa kalye Mabinikay mupalit siya ug mga regalo para sa iyang mgapag-umangkon.
3. Nangutana siya sa drayber.
Q: Unsay iyang A: Dueay pa ba silang muabotpangutana? sa kalye Mabini ?
Q: Unsay tubag sa A: Dugay-dugay pa kay layo-drayber? layo pa ug dyutay.
Nangutana siya sa drayber kung dugay pa basilang muabot sa kalye Mabini ug nitubag ang draybernga dugay-dugay pa kay layo-layo pa ug dyutay.
4. Niingon siyang bag-ong abot siya.
Q: Diin? A: Sa syudad.Q: Kay kinsa siya A: Sa drayber.
niingon?Q: Unsa pa ang iyang A: Dili siya mahibalong asa
ingon? musuot-suot.
Niingon siya sa drayber nga bag-ong abot siyasa syudad ug dili pa siya mahibalong asa musuot-suot .
5. Nangutana ang drayber kaniya.
Q: Unsay pangutana A: Taga-diin siya?sa drayber?
Q: Unsa pay ingon sa A: Dili siya maguol.drayber kaniya?
Q: Ngano man? A: Kay dali-dalian niya angpagmaneho.
Nangutana ang drayber kaniya kung taga-diinsiya ug niingon pa sab siya niya nga dili siyamaguol kay dali-dalian niya ang pagmaneho.
241
Paragraph:
Adunay bag-ong niabot sa syudad gahapon gikansa probinsya sa Bohol. Nisakay siya sa dyipnipaingon sa kalye Mabini kay mupalit siya ug togaregalo para sa lyang mga pag-umangkon. Nangutanasiya sa drayber kung dugay pa ba silang muabot sakalye Mabini ug nitubag ang drayber nga dugay-dugay pa kay layo-layo pa ug dyutay. Niingon siyasa drayber nga bag-ong abot siya sa syudad ug dilipa siya mahibalong asa musuot-suot. Nangutana angdrayber kaniya kung taga-diin siya ug niingon pasab siya niya nga dili siya maguol kay dali-dalianniya ang pagmaneho.
B. Repetition:
Layo angLayo angLayo angLayo angLayo angHusto angHusto angHusto angHusto angHusto angGahi angGahi angGahi angGahi angGahi angHumok angHumok angHumok angHumok angHumok angHait angHait angHait angHait angHait ang
kapitolyo.hotel.merkado.eskwelahan.tindahan.kan-on.pan.sud-an.prutas.bugas.saging.mangga.kamote.kapayas.bayabas.kan-on.keso.pinya.nangka.kahil.
korta.kutsilyo.gunting.sundang.labaha.
Layo-Layo-Layo-Layo-Layo-HustoHustoHustoHustoHustoGahi-Gahi-Gahi-Gahi-Gahi-HumokHumokHumokHumokHumokHait-Hait-Hait-Hait-Hait-
layo pa ang kapitolyo.layo pa ang hotel,layo pa ang merkado.layo pa ang eskwelahan.layo pa ang tindahan.i-husto pa ang kan-on.-husto pa ang pan.-husto pa ang sud-an.-husto pa ang prutas.-husto pa ang bugas.gahi pa ang saging.gahi pa ang mangga.gahi pa ang kamote.gahi pa ang kapayas.gahi pa ang bayabas.-humok pa ang kan-on.-humok pa ang keso.-humok pa ang pinya.-humok pa ang nangka.-humok pa ang kahil.halt pa ang korta.hait pa ang kutsilyo.•hait pa ang gunting.halt pa ang sundang.hait pa ang labaha.
242
C. Question and Answer:
Example: Q: Layo-layo pa ba ang simbahan?
A: Oo, layo-layo pa.Dill, duol na.
Question:
Layo-layo pa ba angmerkado?
Husto-husto pa baang kan-on?
Gahl-gahl pa ba angsaging?
Humok-humok pa baang nangka?
Halt-hait pa ba angsundang?
Dako-dako pa ba anglugar?
Baga-baga pa ba angpapel?
Lapad-lapad pa baang daan?
Hilaw-hilaw pa baang mangga?
Tambok-tambok pa basi Ana?
Taas-taas pa ba angprograma?
Sayon-sayon pa baang eksamen?
Putl-puti pa ba anghabol?
Answer:
Oo, layo-layo pa.Dili, duol na.
Oo, husto-husto pa.Dili, kulang na.
Oo, gahi-gahi pa.Dili, humok na.
Oo, humok-humok pa.Dili, bulok na.
Oo, hait-hait pa.Dili, habolan na.
Oo, dako-dako pa.Dili, gamay na.
Oo, baga-baga pa.Dili, nipis na.
Oo, lapad-lapad pa.Dili, hlktin na.
Oo, hilaw-hilaw pa.Dili, hinog na.
Oo, tambok-tambok pa.Dili, daut na.
Oo, taas-taas pa.Dili, mubo na.
Oo, sayon-sayon pa.Dili, lisud na.
Oo, puti-puti pa.Dili, itum na.
243
Limpyo-limpyo pa ba Oo, limpyo-limpyo pa.ang kwarto? Dili, hugaw na.
Bata-bata pa ba si Oo, bata-bata pa.Jose? Dili, gulang na.
D. Conversion:
Example: Layo pa ang simbahan.Layo-layo pa ba ang simbahan?
Declarative: Interrogative;
Layo pa ang hotel. ?Layo pa ang merkado. ?Layo pa ang eskwelahan. ?Layo pa ang tindahan. ?Husto pa ang kan-on. ?Husto pa ang pan. ?Husto pa ang sud-an. ?Husto pa ang prutas. ?Husto pa ang bugas. ?Gahi pa ang saging. ?Gahi pa ang mangga. ?Gahi pa ang kamote. ?Gahi pa ang kapayas. ?Gahi pa ang bayabas. ?Humok pa ang kan-on. ?Humok pa ang keso. ?Humok pa ang pinya. ?Humok pa ang nangka. ?Humok pa ang kahil. ?Hait pa ang korta. ?Hait pa ang kutsilyo. ?Hait pa ang gunting. ?Hait pa ang sundang. ?Hait pa ang labaha. ?
E. Expansion and Substitution:
Example: Layo ang eskwelahan.Mas layo ang kapitolyo.Mas layo-layo pa ang kapitolyo kay sa
eskwelahan.
Dagko ang mga sala. kuslna.__ sala.
Taas ang hotel. sinehan.hotel.
Gahi ang kapayas. bayabas.kapayas.
Halt ang kutsilyo. gunting.. kutsilyo.
Mubo si Juanito. Arsenio.Juanito.
Buotan si Cornelio. Lauro.Cornelio.
Lami ang pansit. adobo.pansit.
Nindot ang "Star". "Finian's Rainbow"."Star".
Gwapo si Florencio. Rodolfo.Florencio.
Daghan ang babaye. lalake.babaye.
245
F. Question & Answer and Expansion:
1. A: Kaon na.B: Kay ngano man?A: Kay tugnaw-tugnaw na ang kan-on.
Kaon na kay tugnaw-tugnaw na ang kan-on.
2. A: Lakaw na.B: Kay ngano man?A: Kay ngitngit-ngitngit na.
Lakaw na kay ngitngit-ngitngit na.
3. A: Inom na ug gatas.B: Kay ngano man?A: Kay daut-daut ka nag dyutay.
Inom na ug gatas kay daut-daut ka nag dyutay.
4. A: Ayaw ug adto sa dagat.B: Kay ngano man?A: Kay itum-itum ka nag dyutay.
Ayaw ug adto sa dagat kay itum-itum ka nag dyutay.
5. A: Ayaw ug kaon ug daghan.B: Kay ngano man?A: Kay tambok-tambok ka na.
Ayaw ug kaon ug daghan kay tambok-tambok ka na.
6. A: Ayaw ug saba.B: Kay ngano man?A: Kay duol-duol na kita sa simbahan.
Ayaw ug saba kay duol-duol na kita sa simbahan.
7. A: Pagtuon sa imong leksyon.B: Kay ngano man?A: Kay lisud-lisud na karon ang eksamen.
Pagtuon sa imong leksyon kay lisud-lisud na karonang eksamen.
8. A: Pagmais na lang.B: Kay ngano man?A: Kay mahal-mahal na ang humay.
Pagmais na lang kay mahal-mahal na ang humay.
246
9. A: Pagsugod na ug leksyon.B: Kay ngano nan?A: Kay daghan-daghan na ang eskwela.
Pagsugod na ug leksyon kay daghan-daghan na angeskwela.
10. A: Fagminyo na.B: Kay ngano man?A: Kay dako-dako na ang imong edad.
Pagminyo na kay dako-dako na ang imong edad.
VI.LEXICAL/GRAMMAR NOTES
nag - contraction of particle [na] + [ug]
Full Reduplication of Adjectives:
In general, reduplicated adjectives denote thediminutive form of what the adjectival base desig-nates , e.g.
layo layo-layo 'not very far1 or•a little bit far'
itum itum-itum 'not very black' or•a little black1
taas taas-taas 'not very tall' or' a bit tall'
When the particle (pa] co-occurs with thereduplicated form, it modifies the meaning of thebase to denote 'yet' or 'still1, e.g.
Layo-layo pa 'still far (but not very far)'
Taas-taas pa 'still high (but not very high)1
The particle [na] co-occurring with the redup-licated form changes the meaning to 'already', e.g.
itum-itum na 'already dark-complexioned'duol-duol na 'already near'
Summary: Sentence Patterns
247
1. ' Predicate '' Adjectivei
i Layo-layot
'Particle'1 T
, pa/na ,r |
TopicNoun
[ang/si]-phrase
2. Interrogative:
Predicate TopicAdjective 'Particle'Int.Mkr.' Noun
Layo-layo , pa/na ba ,[ang/si]-phrase,
3. Comparative."Predicate
1 Predicate' Adjective
,Mas layo-layo
' taas-taas
Particle
ba
1 Topic1Noun/Pronf
, [ang/si]-, phrase
'ako-class' 1st setr
1 Predicate '1 Comp.Mkr.r
,kay sa1 kangi
i kayi
' Noun/Pron '1 T
,gen. noun ,
'per. name 't t
,kanako-class,, 4th set ,
LESSON 24
Structural Content: Adjectives: Non-Verbal Affix(pala-)
Verb: (-on) classFocus: GoalMood : Factual and
Non-FactualAspect: Neutral
Demonstrative Pronouns:niini-class
Setting: This is an accountof Manang Goria,a good neighbor.
I. NARRATIVE
This is the vegetablegarden of Manang Goria.
Manang Goria loves toplant different kindsof vegetables.
There are tomatoes,onions, eggplant andsquash in her garden.
Her plants are robustand healthy because shefrequently waters them.
She also enjoys cookingthe vegetables.
She is not stingy. Sheloves to give vegetablesto everyone.
Kini ang estorya niManang Goria, ang buotangsilingan .
Kini ang tanaman sa mgautanon ni Manang Goria.
Si Manang Goria palatanomug mga lain-laing utanon.
Kamatis, sibuyas, talongug kalabasa naa sa iyangtanaman.
Tambok ang tanan kaypalabubo siya sa iyangmga tanom.
Palautan sab siya.
Dili siya dalo. Palahatagsiya ug mga utanon satanang tawo.
II. BREAKDOWN
This is the vegetablegarden of Manang Goria.
Kini ang tanaman sa mgautanon ni Manang Goria.
248
249
this the gardenof vegetablesof Manang Goria
Manang Goria loves toplant different kindsof vegetables.
Manang Gorialoves plantingof variedvegetables
There are tomatoes,onions, eggplant andsquash in her garden.
tomato, onioneggplant and squashthere isin her garden
Her plants are robustand healthy because shefrequently waters them.
fat the allbecausefrequently pour sheon her plants
She also enjoys cookingthe vegetables.
enjoy cook vegetablealso she
She is not stingy. Sheloves to give vegetablesto everyone.
not she stingyloves giving shevegetablesto all people
kini [ang] tanaman[sa] [mga] utanonni Manang Goria
Si Manang Goria palatanomug mga lain-laing utanon.
[si] Manang Goria(pala)tanom[ug] [mga] lain-lain(g)utanon
Kamatis, sibuyas, talongug kalabasa naa sa iyangtanaman.
kamatis, sibuyastalong ug kalabasanaa[sa] iya(ng) tanaman
Tambok ang tanan kaypalabubo siya sa iyangmga tanom.
tambok [ang] tanankay(pala)bubo siya[sa] iya(ng) [mga] tanom
Falautan sab siya.
(pala)utan[sab] siya
Dili siya dalo. Falahatagsiya ug mga utanon satanang tawo.
dili siya dalo(pala)hatag siya[ug] [mga] utanon[sa] tanan(g) tawo
Pangutana;
Kinsang tanaman sa mga utanon kini?Kinsay palatanom?Unsay iyang gitanom?Tambok ba ang iyang mga utanon? Ngano man?Palautan ba si Manang Goria?Dalo ba siya?
250
III. VOCABULARY LIST
binatonanbubobutangakalabasa/kalbasakamatis/tamatisdalo/daoestorya/istoryagalam
hardinhatud
hayhaylain
paghotpolo
pupo
sibuyastabakotabitalongtaudtaudu tan
IV. DRILLS
A. Repetition:
maid, servant, household helppour, water plantsput, place, set downsquash, pumpkintomatostingy, selfishstory, anecdote, accounttend or care for, raise,nurse
gardensend, take, escort todes tination
hang (clothes on a line)separate from the rest, set
apart, reserve forbarkpolo shirt, informal short-
sleeved shirtpick or pluck fruits/flowers
from stemoniontobacco, smoke a cigartalk, converseeggplantshortly, soon, momentarilycook vegetables
Falaadto siya sa simbahan.Falakanta kami.Palatindog ako .Palakaon ka ug saging.Palalingkod kita sa lamesa.Palasayaw si Rosa.Palasulat si Juan ug si Pedro.Palasulat ang maestra.Palatuon ang estudyante.Paladula ang mga bata sa tugkaran.Palaluto ang inahan ug sud-an.Palatanom ang amahan ug saging.Palatahi ang akong igsoon ug sinina.Palapalit ang iyang manghod ug pan.Palahayhay siya dinhi.
251
Palatokar kami ug nindot nga kanta.Palakaon kita ug manok.Falainom si Tatay ug tuba.Palakuha siya ub nga bulak.Falatabi ang estudyante sa klase.Palapaghot ang among iro sa gabii.Palatabako ang imong apohan.Palabaligya si Jose ug nga utanon.
B. Question and Answer:
Palalangoy ka ba?Palakaon ba siya?Palasayaw ba si Rosa?Palakaon ba sila ug atis?Palapaghot ba ang iro?Palasulti ba ang maestra?
Palapalit ba ang bataug pan?
Palahayhay ba siya dinhi?
Palaluto ba ang inahanug sud-an?
Falainom ba si Tatayug tuba?
Palatabako ba ang imongapohan?
Palabaligya ba siyaug utanon?
Oo, palalangoy ako.Oo, palakaon siya.Oo, palasayaw si Rosa.Oo, palakaon sila ug atis.Oo, palapaghot ang iro.Oo, palasulti ang maestra.
Dili, dili palapalit angbata ug pan.
Dili, dili siya palahay-hay dinhi.
Dili, dili palaluto anginahan ug sud-an.
Dili, dili palainom siTatay ug tuba.
Dili, dili palatabako angakong apohan.
Dili, dili siya palabaligyaug utanon.
C . Expansion:
1. Falasulat si Jose.
ug si Pedroug "assignment"
sa libreriya
Falasulat si Jose ug si Pedro.Palasulat si Jose ug si Pedro ug
"assignment".Palasulat si Jose ug si Pedro ug
"assignment" sa libreriya.
2. Palapalit siya.
ug pagkaon Palapalit siya ug pagkaon.sa tindahan Palapalit siya ug pagkaon sa
tindahan.ni Paul Palapalit siya ug pagkaon sa
tindahan ni Paul.
252
3. Palasayaw si Rita.
ug 'Tinikling' Palasayaw si Rita ug 'Tinikling1.sa programa Palasayaw si Rita ug 'Tinikling1
sa programa.sa eskwelahan Palasayaw si Rita ug 'Tinikling1
sa programa sa eskwelahan.
4. Palakuha siya.
Palakuha siya ug bulak.Palakuha siya ug bulak sa hardin.Palakuha siya ug bulak sa hardinni Manang Maria.
ug bulaksa hardinni Manang Maria
5. Palakaon ako.
ug ikawug sagingnga hinog
Palakaon ako ug ikaw.Palakaon ako ug ikaw ug saging.Palakaon ako ug ikaw ug sagingnga hinog.
Palaluto si Nanay.
ug pansit Palaluto si Nanay ug pansit.ug adobong manok Palaluto si Nanay ug pansit ug
adobong manok.sa among balay Palaluto si Nanay ug pansit ug
adobong manok sa among balay.
D. Narrative Comprehension Drill:
Gitanom ni Manang Goria ang kamatis, sibuyas,talong ug kalabasa sa iyang tanaman. Gigalam niyakini adlaw-adlaw. Gipupo niya ang nga bunga niiniug gihatag niya sa iyang mga silingan. Ang uban,gibaligya niya sa merkado.
1.Gitanom ni Manang Goria ang kamatis, sibuyas,talong ug kalabasa sa iyang tanaman.
Q: Unsang gitanom niManang Goria?
Q: Diin niya itanom?Q: Giunsa niya ang mga
utanon?
A:A:
Kamatis, sibuyas,talong ug kalabasa.
Sa iyang tanaman.Gitanom.
253
2.Gigalam niya kini adlaw-adlaw.
Q: Giunsa niya adlaw- A: Gigalam.adlaw?
Q: Unsay iyang gigalam? A: Kini (mga utanon).Q: Kanus-a niya gigalam? A: Adlaw-adlaw.
3.Gipupo niya ang bunga niini ug gihatag sa iyangmga silingan.
Q: Giunsa niya ang A: Gipupo.mga bunga?
Q: Unsay iyang gipupo? A: Ang mga bunga.Q: Sa unsa? A: Niini.Q: Kang kinsa niya A: Sa iyang mga silingan.
gihatag?
4.Ang uban gibaligya niya sa merkado.
Q: Giunsa niya ang A: Gibaligya.uban?
Q: Diin niya gibaligya? A: Sa merkado.
E. Repetition:
l.Gitanom ni Manang Goria ang kamatis gahapon.Itanom ugma.
Qihatag ni Ana ang kwarta ganina.Ihatag karong taudtaud.
Gibaligya ni Pedro ang utanon gahapon sa buntag.Ibaligya ugma .
Gihatud sa bata ang pagkaon gahapon sa udto.Ihatud ugma .
Gibutang sa maestra ang lapis sa lamesa kagabii.Ibutang ' karong gabii.
2.Gigalam niya ang tanom.Galamon .
Gipupo nila ang mga bunga sa tanom.Pupoon .
254
Glutan nako ang kalabasa.Utanon
GipalitPaliton
GilainLainon
3.GilutoLutoon
GitahiTahion
GisulatSulaton
GidalaDalhon
GiputolPutlon
namo
nato
nlini
niana
ang
ang
ang
ang
slnina.
talong.
lsda.
polo.
niadto ang estorya
kini
kana
ni Cecil.
sa binatonan.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
(pala-) - a non-verbal affix attached to a verbbase and used in an adjectival con-struction to describe the fondness ofa person for the action designated bythe verb, thereby denoting frequentand/or habitual action.
palatanotn 'enjoys planting/frequentlyplants'
palasayaw 'habitually/frequently dances'
naa - Kamatis, sibuyas...naa sa iyang tanaman.
The demonstrative naa is used here tomean 'there is/exists' or 'one has/possesses ' . It belongs to the nia-classwhich can function, also, to mark anexistential sentence (cf. aduna, Lesson11).
255
Verb: (-on) classFocus: GoalMood : Factual (gi-)
Non-Factual (-on) or (1-)Aspect: Neutral
The (-on) class Is called a Goal Focus Verbbecause the direct object is the topic of thesentence. As such, it is marked by an [ang/si]-phrase and uses the ako-class, 1st set personalpronouns.
Whereas,the actor or doer of the action ismarked by the agentive case markers [ni/sa] andis of the nako-class. 3rd set personal pronouns.
Compare the following examples:
ActorFocus
'Predicate' TOPIC Complement' Verb 'N/Pron (Actor) 'N/Pron (Dir Obj)'» i i
, Mutanom ,si Manang Goria, ug kamatis., Magsakay,ang bata , sa eroplano, Mutawag ,ako
g, sa eroplano.kanimo.sa binatonan.kang Ruben.sa iya.
GoalFocus
'Predicate' Complement TOPIC' Verb,Gitanom,Sakyon.Gitawag
N/Pron (Actor)'N/Pron (Dir Obj)'
,ni Manang Goria, ang kamatis.,sa bata, nako
ang eroplano. ,ikaw. ,ang binatonan. ,si Ruben. ,siya. ,
Demonstrative Pronouns: niini-class
niari
niini
niana
niadto -
'this' (nearest to speaker)
'this' (near to both speaker and hearer)
'that' (near the hearer)
'that over there' (far from both speakerand hearer; also used for refer-rents out of sight from bothprincipals)
256
1. The nlini-class of demonstrative pronouns is usedto substitute for: [ni]-phrase
[sa]-phrase[ug]-phrasenako-class, 3rd setkanako-class, 4th set[kang]-phrase
in Predicate-Complement constructions, e.g.
Gitanom ni Manang Goria ang kamatis.Gitanom niini ang kamatis.
Sakyon sa bata ang eroplano.Sakyon niana ang eroplano.
Mukaon siya ug adobo.Mukaon siya niini.
2. The kini-class of demonstrative pronouns substitutesfor: [ang]-phrase
[si]-phraseako-class, 1st set
in Topic constructions, e.g.
Gitanom ni Manang Goria ang kamatis.Gitanom ni Manang Goria kini.Gitanom niini kini.
Magsakay si Anita sa eroplano.Magsakay kini sa eroplano.Magsakay kana niadto.
Summary: Sentence Patterns
1. Predicate ' Topic ComplementVerb ' N/Pron (Actor) ' Noun (Dir Obj) '
Palabasa , [ang/si]-phrase , ug nobela.
ako-class,Is t set! estorya.
2.
a.
Negative: [ang/si]-phrase Dili Pattern 1
Negative:
'Neg. Mkri
i
, Dili
ako-class
. ' Topic' Pronoun
, ako-class
Pron, 1st set
'Predicate |' Verb 'i t
, palabasa ,
ComplementNoun (Dir )bj)
ug nobela.
Predicate TOPIC ComplementVerb
Focus ' (ma6->classes'[a"f ]-Phrase]subs. by1 (mu-) , [ s i ] -phrase ^ k l n i . c l a s s
Noun/Pronoun (Actor) ' Noun/Pronoun (Direct Object)
', [si]-pKrase,ako-class, 1st set Dem Pron
,kanako-class, 4th set, [kang]-phrase,[sa]+ ako-class, 2nd set
subs, by» niini-classDem Pron
GoalFocus
PredicateVerb
ComplementNoun/Pronoun (Actor)
TOPIC 'Noun/Pronoun (Direct Object)'
(-on) class ,[ni]-phrase, [sa]-phrase,nako-class, 3rd set,[kang]-phrasj
, [ang]-phrasesubs, by , [sa]-phraseniini-class, ako-classDem Pron , 1st set
subs. bykini-classDem Pron
LESSON 25
Structural Content: Demonstrative Pronouns:dinhi-classCompound Form: nia dinhi
Personal Pronouns: 4th set,kanako-class
Setting: A woman is rid-ing a bus home.
I. DIALOGUE
Stopt Stop! I'll getoff at the corner.
You can't, Nang,because there is nobus stop.
My gosh, I didn'trealize it'd takesuch a long time.
Not really, just alittle while more.
Nagsakay ang usa kababaye sa trak paingonsa iyang balay .
A: Para! Para! Manaog naako dinha sa eskina.
B: Dili mahimo, Nang, kaywalay paradahan sa trak.
A: Sus, kadugay pa diay.
B: Dili man, kadiyut na lang.
II.DIALOGUE BREAKDOWN
Stop! Stop! I'll getoff at the corner.
stop stopgo down [already] Ithere at corner
You can't, Nang,because there is no
not possiblebecause nonestopping placeof bus
A: Para! Para! Manaog naako dinha sa eskina.
para paramanaog [na] akodinha [sa] eskina
B: Dili mahimo, Nang, kaywalay paradahan sa trak.
dill mahimokay wala(y)paradahan[sa] trak
258
259
My gosh, I didn'trealize it'd takesuch a long time.
my goshlong time yet[I didn't realize]
Not really, just alittle while more.
not reallylittle [already]
only
A: Sus, kadugay pa diay.
(ka)dugay [pa][diay]
B: Dili man, kadiyut nalang .
dili [man]kadiyut [na] [lang]
III. VOCABULARY LIST
berdekanaug
kanunaydakophangyohisgut
paraparadahan sa trakpar tepresko
greendescend, go/come down,
get off from a raisedlocation
alwaysarrest , catchask, requesttalk about, mention (in
passing)stop , haltbus stoppart, regionfresh
IV. DRILLS
A. Comprehension:
l.Usa ka buntag niana nisakay si Aling Sela sa traksa eskina sa Rizal ug sa Mabini.
A: Nisakay siya sa trak.Q: Nag-unsa si AlingSela?
Q:Q:
Kanus-a?Diin?
A: Usa ka buntag niana.A: Sa eskina sa Rizal
ug sa Mabini.
260
2.Paingon siya sa merkado aion mupalit ug mga utanon,karne ug is da.
Q: Asa siya paingon?Q: Mag-unsa siya?Q: Ug unsa?
A: Sa merkado.A: Mupalit siya.A: Ug mga utanon, karne
ug isda.
3.Kanunay siyang muadto sa merkado sa Myerkoles sabuntag kay ang mga preskong isda, karne ug utanonrauabot nianang adlawa.
Q: Kanus-a siya muadtosa merkado?
Q: Unsang parteha saadlaw?
Q: Ngano man?
A: Sa Myerkoles.
A: Sa buntag.
A: Kay ang mga preskongisda, karne ugutanon muabotnianang adlawa.
4.Unya nihangyo siya sa drayber nga mahunong sadaplin kay manaug siya sa dalan atubangan sa mer-kado .
Q:
Q:Q:Q:
Nag-unsa siya sadrayber?
Unsa?Ngano?Asa?
A:
A:A:A:
Nihangyo siya sadrayber.
Muhunong sa daplinKay manaug siya.Sa dalan atubangansa merkado.
5.Nitubag ang drayber nga dili mahimong muhunong sadaplin kay walay 'paradahan sa bus.
Dili mahimong muhu-nong.
Sa daplin.Kay walay paradahan
sa trak.
6.Niingon sab siya nga kung muhunong siya dakponsiya sa pulis.
Q:Q:
Unsay tubag sadrayber?
Asa?Ngano?
A
AA
Unsa pa ang iyanggiingon?
Kinsa ang mudakop?
Niingon sab siya ngakung muhunong siyadakpon siya.
Ang pulis.
261
B. Expansion and Substitution;
l.Nia dinhi ang opisina.dakong lamesa.
restawran.akong kwarto.
nga dako.
2.Naa dinha ang klinika.sa eskwelahan.
libreriyatupad sa opisina.
sipal.
3.Tua didto ang bukid.
klase sa prin-
nga berde.dako.
bankong .duol sa kapitolyo.
simbahang
C. Repetition:
Mulingkod ako dinhi.Asa ko mulingkod? Dinhi.
Mubasa siya dinhi.Asa siya mubasa? Dinhi.
Mutindog katni dinhi.Asa kami mutindog? Dinhi.
Musayaw sila dinhi.Asa sila musayaw? Dinhi.
Mukaon kamo dinhi.Asa kamo mukaon? Dinhi.
Mukanta kita dinhi.Asa kita mukanta? Dinhi.
Musulat siya dinha.Asa siya musulat? Dinha.
Mudagan sila dinha.Asa sila mudagan? Dinha.
Mulakaw kami dinha.Asa kami mulakaw? Dinha.
262
Muinom kita dinha.Asa kita muinom? Dinha.
Mutahi ka dinha.Asa ka mutahi? Dinha.
Musulti ako didto.Asa ako musulti? Didto.
Mupalit ka ug isda didto.Asa ka mupalit ug isda? Didto.
Mubasa siya didto.Asa siya mubasa? Didto.
Mulingkod kamo didto.Asa kamo mulingkod? Didto.
Mulaba kita didto.Asa kita mulaba? Didto.
D. Substitution and Question & Answer:
l.Mahimo bang mubasa dinhi? Oo, mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.
mukaon ? Oo, mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.
mutuon ? Oo , mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.
musulat ? Oo, mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.
musulti ? Oo , mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.
2.Mahimo bang mupalit dinha? Oo,Dili,
mulingkod ? Oo,Dili,
mutindog ? Oo ,Dili,
mulaba ? Oo ,Dili,
mutudlo ? Oo,Dili,
263
3.Mahimo bang mukanta didto? Oo,Dili,
musayaw ? Oo,Dili,
mutokar ? Oo,Dili,
muhigda ? Oo,Dili,
mulangoy ? Oo,Dili,
E. Substitution and Conversion:
1.Actor Focus:
Mahimo bang mubasa ako ug libro dinhi?siya ?
sulat ?kita ?
musulat ?kami ?
dinha?
Goal Focus :
Mahimo bang basahon nako ang libro dinhi?niya ?
sulat ?nato ?
sulaton ?namo ?
dinha?
2.Actor Focus:
Mahimo bang mutuon kamo ug leksyon didto?ako ?
mutudlo ?siya ?
dinha?"Math" ?
mubasa ?
264
Goal Focus:
Mahimo bang tun-an ninyo ang leksyon didto?nako ?
itudlo ?niya ?
dinha?"Math" ?
basahon ?
F. Substitution and Expansion:
1.Factual Mood:
Gibasa ni Rosa ang nobela.Gikuha
sa estudyante .sa libreriya.
ang libroGidagan
kagabii.niini
2.Non-Factual Mood:
Kantahon nila ang 'Si Pilemon'.'Itik-Itik 1.
Sayawon .sa programa.
Tukaron
karong gabii.niana
G. Substitution and Conversion:
1. Gibasa ni Rosa ang nobela kaniya.s a b ab ay e .
Gibasa ni Rosa kaniya ang nobela.sa babaye •
2. Gisulat ni Pedro ang sulat kanila.sa mga lalake.
265
Gisulat ni Pedro kanilaang sulat.sa mga lalake
3. Gidala ni Sebastian ang regalo kanako.sa maestro.
Gidala ni Sebastian kanako ang regalo.sa maestro
4. Giluto ni Aurora ang paksiw para kanamo.sa mga bata.
Giluto ni Aurora para kanamo ang paksiw.sa mga bata ang paksiw.
5. Gikanta ni Pilita ang 'Guantanamera' kanato.sa mga tawo.
Gikanta ni Pilita kanato ang 'Guantanamera1.sa mga tawo .
H. Repetition and Conversion;
1. Gibasa niya ang nobela kang Pedro.Gibasa niya kang Pedro ang nobela.
Gisulat niya ang sulat kang Tino ug Rico.Gisulat niya kang Tino ug Rico ang sulat.
Gidala niya ang regalo kang Cristina.Gidala niya kang Cristina ang regalo.
Giluto niya ang paksiw para kang Tilyang, Helenug kanako.
Giluto niya para kang Tilyang, Helen ug kanakoang paksiw.
Gikanta niya ang 'Guantanamera1 kang Buddy,kanimo ug kanako.
Gikanta niya kang Buddy, kanimo ug kanako ang'Guantanamera'.
2. Basahon ni Rosa ang nobela kaniya ugma.Basahon ni Rosa kaniya ang nobela ugma.
Sulaton ni Pedro ang sulat kanila karong buntag.Sulaton ni Pedro kanila ang sulat karong buntag.
Dad-on ni Sebastian ang regalo kanako sa alastres .
Dad-on ni Sebastian kanako ang regalo sa alastres .
266
Kantahon ni Filita ang 'Guantanamera' kanatounya.
Kantahon ni Pilita kanato ang 'Guantanamera'unya.
3. Basahon niya ang nobela kang Pedro.Basahon niya kang Pedro ang nobela.
Sulaton niya ang sulat kang Tino ug Rico.Sulaton niya kang Tino ug Rico ang sulat.
Dad-on niya ang regalo kang Cristina.Dad-on niya kang Cristina ang regalo.
Lutoon niya ang paksiw para kang Tilyang,Helen ug kanako.
Lutoon niya para kang Tilyang, Helen ug kanakoang paksiw.
Kantahon niya ang 'Guantanamera' kang Buddy,kanimo ug kanako.
Kantahon niya kang Buddy, kanimo ug kanako ang'Guantanamera'.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Paral Paral - 'Stop! Stopl'
A call to bring a transportationvehicle to a halt. Another commonmethod is to project a 'Psst! Psst!'or to bang the outside wall of thebus with one's open hand (throughthe window).
Sus! - Sus, kadugay pa diay.
Sus is short for Hesus 'Jesus'. Theuse of the word, however, does notconnote cursing or blasphemy.
dad-on - [dala] + (-on) 'bring the ..."
[dakop] + (-on) 'catch the ...,arrest'
267
[para] + kanako - Giluto niya ang paksiw para kanamo,
[para] and [alang] 'for' arefrequently used with the 4th setof personal pronouns, kanako-class to mark the beneficiaryof the action.
[Kang] / [sa]
As oblique case markers, they identify therecipient or beneficiary of an action. [Kang]is used before personal names and [sa] beforegeneral nouns.
Gibasa ni Pedro ang sulat k a nf Jose-6 sa bata.
Their other function is to indicate possessionwhen the constituent construction precedes thetopic.
Kang Pedro , , .„ ° ^ kini.Sa bata This isPedro's,the child's.
Demonstrative Pronouns: dinhi-class
diri -
dinhi -
'here'
'here'
dinha - 'there'
(nearest to speaker)
(near to speaker and hearer)
(near to hearer)
didto - 'over there' (far from both speakerand hearer; also used forreferrents out of sight fromboth principals)
This set of locational demonstrative pronounsanswers the interrogative diin? 'where'
Compound Demonstrative Pronouns:
dia dirinia dinhinaa dinhatua didto
The dinhi-class co-occurs (without time meaning)with the nia-class as the second member of theconstituent construction. This particular con-struction is used for emphasis.
268
Pseudo-Verb: Mahimo 'can1, 'able to', 'possible'
Like the first two pseudo-verbs, gusto and kina-hanglan, mahimo co-occurs with the Non-Factualform of the verb, e.g.
Mahimo bang mubasa ako ug libro?Mahimong magluto si Clara sa kusina.Mahimo bang tun-an nimo ang leksyon?Mahimo bang bas ahon nako ang nobela?
Summary: Sentence Patterns
1.'Predicate' Complement Topic
Verb ' N/Pron (Actor)'N (Dir Obj)'N/Pron
, Gibasa1Basahon
Complement*Qbj
[ni/sa]-phraseiang libro ,[kang/sa]-i „„!,„_„!,„„ ' sulat , phrase
, nobela,kanako-class, , 4th set
nako-class3rd set
a. 'Predicate' Complement Complt TopicVerb N/Pron (Actor)N/Pron N (Dir Obj)'
, Gibasa ,[nl/sa]-phrase[[kang/sa]- ,
•Basahon 'nako-class ' P h r a s e i'kanako-class'3rd set
ang libro. ,sulat. ,nobela.,
4th set
b.
Patterns
1 or la
Complement '(Time) '
i
karong buntag.,unya. ,ganina. ,
LESSON 25A
Structural Content: Demonstrative Pronouns:nganhi-class
Setting: Rosa and her friendrun into each otherand talk about HolyWeek in Bantayan.
Nagkasugat si Rosa ugang iyang amiga ug nag-hisgutay bahin sa SemanaSanta sa Bantayan .
I. DIALOGUE
Rosa, where will you A:spend Holy Week?
In Bantayan. B:
That's far away! A:Why there, why notspend it here in thecity?
Because Holy Week B:(celebration) inBantayan is verypretty. There aremany (religious)floats in the proces-sion on Holy Thursday.
What about Good A:Friday, are there alot, too?
Yes, much more than B:on Holy Thursday.
Could I go with you? A:
Rosa, asa kamo magsemanasanta?
Ngadto sa Bantayan.
Kalayo gyud! Nganongngadto man, nganong diman lang nganhi sasyudad?
Kay nindot kaayo angsemana santa didto saBantayan. Daghan kaayongkaro sa prosesyon saHwebes Santos.
Sa Byernes Santo, daghanba sab?
Oo, mas daghan kay saHwebes Santos.
Makauban ba ko ninyongadto ?
Certainly. B: Segurado.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Rosa, where will you A:spend Holy Week?
Rosa, asa kamo magsemanasanta?
269
270
where you (plural)Week Holy
In Bantayan.
over therein Bantayan
That's far away!Why there, why notspend it here in thecity?
how far [really]why over there [tellwhy notjust herein city
Because Holy Week(celebration) inBantayan is verypretty. There aremany (religious)floats in the proces-sion on Holy Thursday.
because pretty verythe Week Holyover there in Bantayanmany very floatsin processionon Thursday Holy
What about Good A:Friday, are there alot, too?
on Friday holymany also
Yes, much more than B:on Holy Thursday.
yes more manythan on Thursday Holy
Could I go with you? A:
can accompany Iyou (pi) over there
Certainly.
asa kamo(mag)semana santa
B: Ngadto sa Bantayan.
ngadto[sa] Bantayan
A: Kalayo gyud! Nganongngadto man, nganong diliman lang nganhi sasyudad?
(ka)layo [gyud]me] ngano(ng) ngadto [man]
ngano(ng) dili[man] [lang] nganhi[sa] syudad
B: Kay nindot kaayo angsemana santa didto saBantayan. Daghan kaayongkaro sa prosesyon saHwebes Santo.
kay nindot kaayo[ang] semana santadidto [sa] Bantayandaghan kaayo(ng) karo[sa] prosesyon[sa] Hwebes Santo
Sa Byernes Santo, daghanba sab?
[sa] Byernes Santodaghan [ba] [sab]
Oo, mas daghan kay saHwebes Santo.
oo, mas daghankay [sa] Hwebes Santo
Makauban ba ko ninyongadto ?
(maka)uban [ba] koninyo ngadto
Segurado.
271
III. VOCABULARY LIST
adtoampoanhaanhibolakamisadentrokuyogdarohisgut
IninglisInsik(pang)adyeprosesyonsastresegurado
sugattsorisotugon
IV. DRILLS
over therepray; repent, apologizetherehereplay balldress shirtcompanionfarm, plowmention (in passing), talk
aboutEnglishChinesepray; prayerprocession (religious)tailorcertainly, surely; definite-
lymeet, welcomesausageplace an order, as of goods;send/leave a message
A. Repetition:
Muanhi dinhi si Rosita.Muanha dinha sila si
Rosita.Muadto didto si Jose.Mupadulong dinhi kami
si Jose.Magdala dinha ug pagkaon
si Inday.Magpalit didto ug sud-ankamo si Inday.
Magtugon dinhi ug sininaang maestra.
Magtahi dinha ug kamisa-dentro ang sastre.
Mangadto kami didto.Mangaon sila dinhi.Manglakaw kita dinha.Manginom kamo didto.
Muanhi nganhi si Rosita.Muanha nganha sila si
Rosita.Muadto ngadto si Jose.Mupadulong nganhi kami
si Jose.Magdala nganha ug pagkaon
si Inday.Magpalit ngadto ug sud-ankamo si Inday.
Magtugon nganhi ug sininaang maestra.
Magtahi nganha ug kamisa-dentro ang sastre.
Mangadto kami ngadto.Mangaon sila nganhi.Manglakaw kita nganha.Manginom kamo ngadto.
272
B. Substitution: Movable Slot
Mupaingon kamiMupadulong
sila
MuanhiMamisita
Mangadye
Mag-ampo
Transformation
ngadto sa
nganhi
nganha
ngadto
didto
Bantayan.
•ato .inyo .
simbahan.
prosesyon.
and Question & Answer
Kinsay manguban? Kami.Sa unsa? Prosesyon.Unsang prosesyona? Semana Santa.Anus-a? Byernes Santo.Asa? Ngadto sa Bantayan.
Manguban kami sa prosesyon sa semana santa saByernes Santo ngadto sa Bantayan.
2. Mamrosesyon sila.
Mag-unsa sila? Mamrosesyon.Si kinsa? Sila si Ana.Asa? Nganhi.Anus-a? Karong gabii.Ngano man? Kay Hwebes Santo man.
Mamrosesyon sila si Ana nganhi karong gabiikay Hwebes Santo man.
3. Manimba kita.
Mag-unsa kita? Manimba.Kinsay atong kuyog? Kita si Pedro.Asa? Nganha sa Santo Nino.Anus-a? Sa sunod Sabado.Ngano man? Kay pyesta ni San Vicente.
27 3
Manimba kita si Pedro nganha sa Santo Nino sasunod Sabado kay pyesta ni San Vicente.
4. Magbola kamo si Juan.
Kinsay magbola? Kamo si Juan.Asa? Dinhi sa plasa.Unsang plasaha? Ni Rizal.Anus-a? Ugma sa buntag.
Magbola kamo si Juan dinhi sa plasa ni Rizalugma sa buntag.
5. Magsulat ako.
Mag-unsa ka? Magsulat ako.Unsa? Leksyon.Sa unsa? Ininglis .Asa? Didto sa eskwelahan.
Magsulat ako ug leksyon sa Ininglis didto saeskwelahan.
D• Expansion:
l.Magdula kamo.si Berto.
ug bulan-bulan.dinhi.
2.Magdaro ang mag-uuma.ngadto.
sa uma.ni Don Pedro.
ugma.
3.Mamas±yo sila.si Ditang.
nganha.sa plasa.
ni Bonifacio.
karong hapon.
4.Mamalit ang mga PCV.ug panapton.
didto.
274
sa tindahan.
sa Insik.
sa Magallanes .
5.Manahi kita.si Vida.
ug sayo.nganhi.
sa kwarto.ni
Terry.
sa dormitoryo.
6.Mangarbun kami.si Tina.
ug tsoriso.dinha.
sa RamosSupermarket.
sa alas otso.
ugma sa buntag.
E. Comprehension:
Nagkasugat si Rosa ug ang iyang amiga ngadto
sa Magallanes. Nagkahisgutay sila bahin sa semana
santa. Gipangutana si Rosa sa iyang amiga kung
asa siya magsemana santa. Gitubag kini ni Rosa
nga ngadto sa Bantayan kay nindot kaayo ang semana
santa didto kay daghan kaayo ug karo sa prosesyon
sa Hwebes ug Byernes Santo.
Pangutana:
Nagka-unsa si Rosa ug ang iyang amiga usa kaadlaw niana?
Diin sila nagkasugat?Unsay gipangutana sa amiga ni Rosa?Unsay gitubag ni Rosa?
275
Nganong ngadto man?Kay ngano pa?
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Semana Santa Holy Week; the religious obser-vance of Holy Week
Hwebes Santo - Maundy Thursday/Holy Thursday
Byernes Santo
karo/karosa
Good Friday
floats in a religious processionbearing the statues of saints.These are brightly lit withcandles and lightbulbs and gailydecorated with fresh and/or paperflowers.
bulan-bulan - a game of tag between two campsplayed within large squares drawnon the ground; so called becauseit is usually played when the moonbulan is full and the night isbright enough to see the linesdrawn on the ground.
karbun - a section in Cebu city near thewharf where a large market islocated. Because of this, theterm karbun is now used to referto this particular market. Hence,when verbalized, mangarbun means'to go marketing'.
Verbal Affix: (maN-) of the (mag-) class,progressive aspectnon-factual mood
As used in this lesson, the verbal affix (maN-)indicates plurality of the action and the actor, e.g.
Mangadto kami didto.Mangarbun ako ugma.
'We will go there.''I will go marketing(for various articles)tomorrow.'
276
The verbal affix (maN-) takes various forms whenaffixed to the verb base, depending on the Initialsound of the word, e.g.
(maN-) + [bisita] = mamisita(maN-) + [simba] = manimba(maN-) + [karbun] = mangarbun.
Verbal Affix: (nagka-) of the (magka-) class,progressive causa-
tive aspectfactual mood
(Nagka-) is a compound verbal affix signifying anaction that occurs accidentally, e.g.
nagkasugat 'met accidentally' or 'happenedto meet'
Verbal Affix: (nagka- -ay) of the (magka- -ay) class,progressive re-
ciprocal aspectFactual mood
A compound verbal affix indicating a reciprocalaction that occurs accidentally, e.g.
nagkasultihanay 'happened to speak to eachother or to one another'
Demonstrative Pronouns: nganhi-class
ngari 'here' (nearest to speaker)
nganhi 'here' (near to both speaker and hearer)
nganha 'there' (near to hearer)
ngadto 'over there' (far from both speaker andhearer; also used for referrentsout of sight from both principals)
The use of the nganhi-class indicates movement towardthe destination and implies that the mood is non-factual .
Supplementary Materials
Lessons 23-25A
I. Dialogue
A: Elsa, dia dinhi ang blusang akong gitahi parakang Rita.
B: Muanhi ba siya dinhi?A: Niingon siya gabii nga muagi siya dinhi paingon
sa lungsod.B: Pila ang lukat?A: Ang singil nako niya P3.00 na lang kay suki nako
siya. Pero didto sa lungsod ang lukat mga P5.00.
lukat
muanhisingilsuki
Vocabulary:payment for services done,fee
to come herecharge (an amount)regular customer (also:habitue)
Pangutana:
1. Unsa ang gitahi sa mananahi?
2. Para kang kinsa?
3. Unsa ang giingon ni Rita sa mananahi?
4. Asa si Rita paingon?
5. Unsa ang gipangutana ni Elsa sa mananahi?
6. Pila ang singil sa mananahi niya?
7. Ngano man?
8. Pila ang lukat sa lungsod?
II. Narrative
iH. Sa Pilipinas ang bulan sa Mayo mao ang bulan samga bulak ug mga pyesta. Giselebrar sa mga tawoang 'Flores de Mayo' gikan sa sinugdanan sa Mayohangtud sa katapusan.
277
278
Adlaw-adlaw hatagan sa mga bata ang Mahal ngaBirhen ug mga bulak ug pangadyeon nila anglitaniya para sa Birhen, ug kantahon sab nila angmga kantang relihyoso.
Vocabulary:
giselebrar is being celebratedhatagan givepangadyeon to pray (to)sinugdanan beginning
Pangutana:
1. Unsay mahitabo sa bulan sa Mayo?
2. Unsa ang giselebrar sa mga tawo?
3. Kanus-a?
4. Mag-unsa ang mga bata?
5. Unsaon nila ang mga bulak?
6. Unsay ilang pangadyeon?
7. Unsa pa sab ang ilang buhaton?
#2. Ang *Misa de Gallo1musugod ug sayo sa buntag gikansa Disyembre 17 hangtud sa Disyembre 24. Gitawagkini ug "Misa de Gallo' kay sa kinatsila ang buotipasabot sa 'gallo' manok tungod kay sa kasayo samisa madungog ang putak sa mga manok.
Sa Disyembre 24 ang misa musugod sa alas onse sagabii aron inighuman alas dose na. Inighuman samisa, rauuli ang mga tawo sa ilang balay ug didtomukaon sila ug 'Noche Buena', ang pagpangaon satungang gabii human sa misa.
Vocabulary:
buot ipasabot what it meanskinatsila in Spanish, in the Spanish
languageinighuman when it's overpagpangaon mealputak crowing (N)
279
Pangutana:
1. Kanus-a musugod ang 'Misa de Gallo'?
2. Kanus-a ang sinugdanan?
3. Kanus-a ang katapusan?
4. Nganong gitawag kini ug 'Misa de Gallo1?
5. Unsay mahitabo sa Disyembre 24?
6. Unsang orasa mahuman ang misa sa Disyembre 24?
7. Inighuman sa misa, mag-unsa ang mga tawo?
8. Unsa ang 'Noche Buena1?
III. Dialogue
A: Pastilan, hapit na ang alas kwatro. Hoy, Ramonug Pilita, mat a na kamo.
B: Usa pa, katulgon pa ako.A: Duol-duol na ang alas kwatro y medya. Kinahanglan
tua kita sa simbahan.C: Lisud-lisud kining 'Misa de Gallo' da, sayo-sayohon
ang pagmata ug tugnaw-tugnaw sab.A: Daghan pa kamo ug reklamo. Kung gusto kamong mu-
simba, dali-dalia ang pag-ilis. Kung dili, biyaanko kamo.
Vocabulary:
katulgon sleepydali-dalia ang (imperative) dress quicklypag-ilis
gipukaw to wake up (somebody)hapit nearly, almostmata wake up, awakenpastilan oh my goodness!reklamo complaintsayo-sayohon ang to wake up earlypagmata
Pangutana:
1. Kinsay gipukaw sa inahan?
2. Ngano man?
280
3. Unsay gitubag ni Ramon?
4. Unsang ilang adtoan?
5 . Para unsa?
6. Unsay gireklamo nila ni Pilita ug ni Ramon sailang inahan?
LESSON 26
Structural Content:
Setting: Ramon's friend askshim for the time.He's late for hisdestination.
Nominalizing Affixes:Vbase + (-an)Vbase + (-anan)
Verb: (-an) classFocus: Benefactive/
LocativeMood : Factual and
Non-FactualAspect : Neutral
Nangutana ang amiga niRamon kaniya sa oras.Ulahi na eiya sa iyangadtoan .
I. DIALOGUE
Ramon, what time is itnow?
Nine-thirty.
Is that so? I'mlate already.
What for?
A: Ramon, unsang orasa na?
B: Alas nuybe y medya.
A: Mao ba? Ulahi na ako.
B: Ngano man?
I have to go somewhere.A:I'll be back.
Duna akoy adtoan.Mubalik ra ako.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Ramon, what time isit now?
what timealready
Nine-thirty.
Is that so? I'mlate already.
reallylate already I
A: Ramon, unsang orasa na?
unsa(ng) oras(a)[na]
B: Alas nuybe y medya.
A: Mao ba? Ulahi na ako.
[mao] [ba]ulahi [na] ako
281
282
What for?
why [tell me]
I have to go some-where. I'll be backlater.
have Iplace to go to .return [just] I
B: Ngano man?
ngano [man]
A: Duna akoy adtoan.Mubalik ra ako.
duna ako(y)adto(an)(mu)ballk [ra] ako
III. RELATED UTTERANCES
late, tardy
early
I'll be late.
I'll be early.
Don't wait for me.
awahi
sayo
Maulahi ako.
Musayo ako.
Ayaw kog hulata.
IV. VOCABULARY LIST:
an dambalosbildingestorya
impunto
mutsatsa
sopa
adtoanadtoanan
kan-anankan-ananan
katulganandulaandulaanan
higdaanhigdaanan
langoyanan
prepare, get readyanswer, replybuildingconverse, tell a story/
an ancedotepunctual, on the dot,exactly
maid, servant (from theSpanish muchacha 'girl')
sofa, couch
destinationplace to go to
dining roomsomething to eat on,place to eat
place to sleeptoy, playthingsomething to play with;place to play, playground
bed, something to lie onsomething to lie on,place to lie down
place to swim
283
lingkoranan something to sit on, chair;place to sit
pahulayanan place to restpalitanan place to buy, storepuloy-anan place to live or reside,
house/homesulatanan place to write, e.g. desk
sulatananan something to write on,e.g. paper; place towrite
tun-anan something to study, lesson;tun-ananan place to study
V. DRILLS
A. Repetition and Expansion:
l.Nagdali si Ramon.kay ulahi na siya.
sa iyang"appointment".
sa alas nuybe-traynta sa buntag.
uban sa iyang maestro.
sa "administration" bilding.
2.Nakit-an niya ang iyang amigo.si Ruben.
sa gawas sabilding.
nagtindog
nagsulti sa usa ka babaye.
gwapang
3.Nihunong si Ramon.aron mangutana kay Ruben unsay
orasa,
ug nitubag siya.
284
nga alas nuybe-traynta.
impunto na.
4.Si Ruben gustong muestorya.pero nilngon si Ramon
kaniyang dili mahimo.
kay ulahi na siya.
"appointment".sa iyang
uban sa iyang maestro.
B. Comprehension:
l.Nagdali si Ramon kay ulahi na siya sa iyang "appoint-ment" sa alas nuybe-traynta sa buntag uban saiyang maestro sa "administration" bilding.
Q: Nganong nagdali si A:Ramon?
Q: Unsang orasa ang A:iyang "appointment?
Q: Uban kang kina? A:Q: Asa? A:
2.Nakit-an niya ang iyang amigo si Ruben nagtindogsa gawas sa bilding ug nagsulti sa usa ka gwapangbabaye.
Q: Kinsay iyang nakit- A:an?
Q: Nag-unsa siya? A:Q: Diin? A:Q: Nag-unsa pa siya? A:Q: Kang kinsa? A:
3.Nihunong si Ramon aron mangutana kay Ruben unsayorasa ug nitubag siya nga alas nuybe-trayntaimpunto na.
285
Q: Nag-unsa si Ramon? A:Q: Ngano man? A.:Q: Kang kinsa? A:Q: Unsa ang tubag ni A:
Ruben?
4.Si Ruben gustong muestorya pero niingon si Ramonkaniyang dill mahimo kay ulahi na siya sa iyang"appointment" uban sa iyang maestro.
Q: Unsa ang gusto ni A:Ruben?
Q: Unsa ang tubag ni A:Ramon?
Q: Ngano man? A:Q: Para sa unsa? A:
C. Repetition:
Duna akoy adtoanan.Duna akoy puloy-anan.Duna kay higdaanan.Duna kay pahulayanan.
Wala siyay katulganan.Wala siyay tun-ananan.Wala siyay sulatanan.Wala kamiy palitanan sa sigarilyo.Wala kamiy dulaanan sa eskwelahan.Wala kamiy lingkoranan sa kwarto.
D. Substitution: Movable Slot
1. Duna na akoy adtoanan karon.puloy-anan
ka na bay higdaanan?ugma?
pahulayan-an?langoyanan
Wala siyay katulganan unya.tuan-ananansulatanan
kamiypalitanan sa sigarilyo.
gahapon.
286
dulaanan ganina.
lingkoranansa eskwelahan.
E. Conversion:
1.Example: Giadtoan nako ang restawran.Giadtoan ba nako ang restawran?
Gihigdaan nako ang higdaanan.
Gipahulayan niya ang banig sa katre.
Gilutoan nila ni Roberto ang bag-ong kusina.
Gipuy-an nimo ang dakong balay.
Gilimpyohan sa mga bata ang kwarto.
Gibaslan nato ang lalake.?
Gisultian ninyo ang maestra.Gisulatan sa mga estudyante ang ilang maestra,
2.Example: Giadtoan nako ang restawran.Akong giadtoan ang restawran.
Gihigdaan nako ang higdaanan.
Gipahulayan niya ang banig sa katre.
Gilutoan nato ang bag-ong kusina.
Gipuy-an nimo ang dakong balay.
Gilimpyohan namo ang kwarto.
Gibaslan nato ang lalake.
Gisultian nila ang gwapang maestra.
Gisulatan ninyo ang lamesa.
287
F. Substitution; Movable Slot:
Gipuy-an niya ang bag-ong balay.ni Rosa
dakongnila ni Roberto
kusina.Gilimpyohan
sa mga batamutsatsa
kwaito.gamayng
Gisulatan sa mga estudyante ang ilang raaestra.Gisultian .
amigo.Gibaslan .
lalake iyang .babaye .
bana.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
nakit-an - [(na)kita] + (-an) 'was/were seen1
baslan - [balos] + (-an) 'will answer1
Nominalizing Affixes: (-an) and (-anan)
A V base in combination with the non-verbal affixes(-an) or (-anan) designates:
1) the article or instrument with which the actionis performed, e.g.
dula 'play' dulaan 'play thing/toy'tuon 'study' tun-anan 'something to study/
lesson'
2) a place specifically designated for a particu-lar action, e.g.
sayaw 'dance' sayawan 'dance hall'simba 'worship' simbahan 'church'tanora 'plant' tanaman 'garden'
288
3) the place where an action occurs, e.g.
palit 'buy' palitanan 'store1
langoy 'swim' langoyanan 'place to swim1
Verb: (-an) class
Focus: Locative /BenefactiveMood: Factual (gi- -an)
Non-Factual (-an)Aspect: Neutral
The (-an) class as used in the drills has twofunctions:
1. It indicates a Locative Focus constructionwhere the topic of the sentence is the placewhere the action occurs» e.g.
Giadtuan nako ang restawran.'I went to the restaurant.'
Gihigdaan ni Pedro ang katre.'Pedro lay down on the bed'.
Giadtoan ko si Pedro.'I went to Pedro'.
2. It designates a Benefactive Focus constructionwhen the recipient/beneficiary of an actionis the topic, e.g.
Gisulatan sa mga estudyante ang maestra.'The students wrote to the teacher1.
GIsultian nako ang akong amigo.'I talked to my friend.'
Summary: Sentence Patterns:
1. ' Predicate' Topic'' ' Noun/Pronoun
t t
, Duna ,[ang/si]-phrase
' Wala 'ako-class'1st set
t t
PredicateN (Dir Obj) '
i
-y adtoanan. ,tun-anan. ,higdaanan.,
i
289
2.
3.
Locative Focus
Predicate' Complement Topic' Verb 'N/Pron (Actor) ' Place N (Dir Obj)'i t i •
, Giadtoan ,[ni/sa]-phrase1 'nako-class
3rd set
ang balay.merkado.simbahan.
1
1 Pronoun +
i ako-class, 2nd seti
Benefactive
' Predicate' Verb
PredicateLinker ' Verb
* H g ) 1 Siadto*t
i
Focus
' Complement'N/Pron (Actor)
' Topic ''Place N (Dir ObjJ 't i
in , ang balay. ,, merkado. ,, simbahan. t
' Topic '' N/Pron (Recipient)'
, Gisultian
' Gisulatan
[ni/sa]-phrase, ang maestra., , i si Rosa,nako-class , ., ako-class3rd set 1st set
LESSON 27
Structural Content: Existential Form: MayNegation: Wala
Setting: Two PCVs are talk-ing about theirclasses.
I. DIALOGUE
How many students arethere in your class?
Which class?
Your first-gradeclass.
There are about forty.I think.
Nagsultihanay ang duhaka PCV bahin sa ilangklase.
A: Pilay eskwela sa imongklase?
B: Unsang klaseha?
A: Ang imong klasengprimer grado.
B: May mga kwarenta tingali.
That's a lotIA: Sus!
B:
My gosh!
Do you also have afirst-grade class?
No, not now but I'llprobably have onenext year.
A:
Kadaghan man diay!
May klase ka ba sab ngaprimer grado?
Wala karon, pero may naatingali sa sunod tuig.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
How many students are A:there in your class?
how many pupilin your class
Which class? B:
what class
Your first-grade A:class.
your classfirst grade
Pilay eskwela sa imongklase?
pila(y) eskwela[sa] imo(ng) klase
Unsang klaseha?
unsa(ng) klase(ha)
Ang imong klasengprimer grado.
[ang] imo(ng) klase(ng)primer grado
290
291
There are aboutforty, I think.
there areapproximately fortyI think
My gosh! That's a lot! A:
how many[you don't say!]
Do you also have a B:first-grade class?
have class youalso that'sfirst grade
No, not now but I'll A:probably have onenext year.
not nowbut have maybein following year
B: May mga kwarenta tingali.
may[mga] kwarentatingali
Sus! Kadaghan man diayl
(ka)daghan[man] [diay]
May klase ka ba sab ngaprimer grado?
may klase ka [ba][sab] [nga]primer grado
Wala karon, pero may naatingali sa sunod tuig.
wala karonmay naa tingali[sa] sunod tuig
III. VOCABULARY LIST
balkon
kama
mayor
primer/primero
balcony, porch
bed, bed mattress
mayor (of a town or city)
first
tenyente del baryo barrio lieutenant
IV. DRILLS
A.Repetition:
May adtoanan ako.May puloy-anan ako.May higdaanan ka.May pahulayanan ka.May katulganan siya.May tun-ananan siya. (tun-anan)May sulatananan kami. (sulatanan)May palitanan kami sa sigarilyo.May dulaanan kita sa eskwelahan.May lingkoranan kita sa kwarto.
292
B. Substitution: Movable Slot
May pahulayanan na ako karon.higdaan .puloy-anan .
kamiugma.
tun-ananankarong hapon.
silakatulganan
unyang gabii.
C. Expansion:
1.May pahulayanan.ako.
karon.dayon.
sa baryo.sa Bunakan.
2.May tun-anan.kami.
ugma.sa alas nuybe.
sa gabii.!
atong eskwelahan.
D. Repetition and Conversion;
Affirmative: Negative:
l.May puloy-anan ako. Wala akoy puloy-anan.May higdaanan ka. Wala kay higdaanan.May pahulayanan siya. Wala siyay pahulayanan.May katulganan sila. Wala silay katulganan.May tun-anan kamo. Wala kamoy tun-anan.May sulatanan kami. Wala kamiy sulatanan.May dulaanan kita. Wala kitay dulaanan.
293
May asawa si Pedro.
May bana si Maria.
May kwarta ang PCT.
May kwarto ang maestro
May awto ang "CountryDirector".
May libro ang doktor.
May kabaw ang mag-babaul.
May dyip si Miguel.
2.May puloy-anan ba ako?May higdaanan ka ba?May pahulayanan ba
siya?May katulganan ba
sila?May tun-anan ba kamo?May sulatanan ba kami?May dulaanan ba kita?
May asawa ba si Pedro?
May bana ba si Maria?
May kwarta ba angPCT?
May kwarto ba angmaestro?
May awto ba ang"Country Director"?
Wala si Pedroy asawa.Walay asawa si Pedro.
Wala si Mariay bana.Walay bana si Maria.
Wala ang PCTy kwarta.Walay kwarta ang PCT.
Wala ang maestroy kwarto.'Walay kwarto ang maestro.
Wala ang "Country Director"ug awto.
Walay awto ang "CountryDirector".
Wala ang doktor ug libro.Walay libro ang doktor.
Wala ang magbabaul ug kabaw.Walay kabaw ang magbabaul.
Wala si Miguel ug dyip.Walay dyip si Miguel.
Wala ba akoy puloy-anan?Wala ka bay higdaanan?Wala ba slyay pahulayanan?
Wala ba silay katulganan?
Wala ba kamoy tun-anan?Wala ba kamiy sulatanan?Wala ba kitay dulaanan?
Wala ba si Pedroy asawa?Wala bay asawa si Pedro?
Wala ba si Mariay bana?Wala bay bana si Maria?
Wala ba ang PCTy kwarta?Wala bay kwarta ang PCT?
Wala ba ang maestroy kwarto?Wala bay kwarto ang maestro?
Wala ba ang "Country Director"ug awto?
Wala bay awto ang "CountryDirector"?
294
May libro ba angdoktor?
May kabaw ba angmagbabaul?
May dyip ba si Miguel?
Wala ba ang doktor ug libro?Wala bay libro ang doktor?
Wala ba ang magbabaul ugkabaw?
Wala bay kabaw ang magbabaul?
Wala ba si Miguel ug dyip?Wala bay dyip si Miguel?
E. Question and Answer:
1.Affirmative Questions and Responses to them:
May puloy-anan baako?
May higdaanan ka ba?
May pahulayanan basiya?
May katulganan basila?
May tun-anan ba kamo?
May sulatanan ba kami?
May dulaanan ba kita?
Oo, may puloy-anan ka.Wala, wala kay puloy-anan.
Oo, may higdaanan ako.Wala, wala koy higdaanan.
Oo, may pahulayanan siya.Wala, wala siyay pahulayanan.
Oo, may katulganan sila.Wala, wala silay katulganan.
Oo, may tun-anan kami.Wala, wala kamiy tun-anan.
Oo, may sultanan kamo.Wala, wala kamoy sulatanan.
Oo, may dulaanan kita.Wala, wala kitay dulaanan.
„ , . „ , n Oo, may asawa siya.May asawa ba si Pedro? TT , , , ,J Wala, wala siyay asawa./Wala, walay asawa siPedro.
May bana ba si Maria?
May kwarta ba angPCT?
May kwarto ba angmaestro?
Oo, may bana siya.Wala, wala siyay bana./
Wala, walay bana si Maria.
Oo, may kwarta siya.Wala, wala siyay kwarta./
Wala, walay kwarta ang PCT.
Oo, may kwarto siya.Wala, wala siyay kwarto./Wala, walaykwarto angmaestro.
295
May awto ba ang"Country Director"
May libro ba angdoktor?
May kabaw ba angmagbabaul?
May dyip ba siMiguel?
Oo, may awto siya.Wala, wala siyay awto./
Wala, walay awto ang"Country Director".
Oo, may libro siya.Wala, wala siyay libro./
Wala, walay libro angdoktor.
Oo, may kabaw siya.Wala, wala siyay kabaw./
Wala, walay kabaw angmagbabaul.
Oo, may dyip siya.Wala, wala siyay dyip./
Wala, walay dyip siMiguel.
2.Negative Questions and Responses to them:
Wala ba akoy puloy-anan?
Wala ka bayhigdaanan?
Wala ba siyay pahula-yanan?
Wala ba silaykatulganan?
Wala ba kamoytun-anan?
Wala ba kamiy sulata-nan?
Wala ba kitay dula-anan?
Wala bay asawa siPedro?
Wala bay bana siMaria?
Oo, wala kay puloy-anan.Oo, may puloy-anan ka.
Oo, wala koy higdaanan.Oo, may higdaanan ako.
Oo, wala siyay pahulayanan.Oo, may pahulayanan siya.
Oo, wala silay katulganan.Oo, may katulganan sila.
Oo, wala kamiy tun-anan.Oo, may tun-anan kami.
Oo, wala kamoy sulatanan.Oo, may sultanan kamo.
Oo, wala kitay dulaanan.Oo, may dulaanan kita.
Oo, wala siyay asawa./Oo, walay asawa si Pedro.
Oo, may asawa siya.
Oo, wala siyay bana./Oo, walay bana si Maria.
Oo, may bana siya.
296
Wala bay kwarta angPCT?
Wala bay kwarto angmaestro ?
Wala bay awto ang"Country Director"?
Wala bay libro angdoktor?
Wala bay kabaw angmagbabaul?
Wala bay dyip siMiguel?
Oo, wala siyay kwarta./Oo, walay kwarta ang PCT.
Oo, may kwarta siya.
Oo, wala siyay kwarto./Oo, walay kwarto angmaestro.
Oo, may kwarto siya.
Oo, wala siyay awto./Oo, walay awto ang "Coun-try Director".
Oo, may awto siya.
Oo, wala siyay libro./Oo, walay libro ang doktor.
Oo, may libro siya.
Oo, wala siyay kabaw./Oo, walay kabaw ang mag-babaul .
Oo, may kabaw siya.
Oo, wala siyay dyip./Oo, walay dyip si Miguel.
Oo, may dyip si Miguel.
F. Expansion:
l.May adtoanan ako.sa syudad.
karong gabii.uban ni
Juan.
2.May puloy-anan ako.dakong
sa baryo.daplin sa dagat.
kada ting-init.
3.May pahulayanan ka.sa balay.
nako .kanunay.
kung nia ka.
297
A.May palitanan kami.sa sigarilyo.
sa hotel.nga tua
sa lungsod.
5.May lingkoranan ang mga bata.sa eskwelahan.
ilangdakong
G. Conversion and Substitution:
Giadtoan nako ang syudad kagabii.Adtoan karong gabli.
Gipuy-an nako ang hotel sa niaging semana.Puy-an karong Domingo.
Gipahulayan nimo ang balay nako sa niaging bulan.Pahulayan sunod adlaw.
Gipalitan nato ug pagkaon ang restawran gahapon.Palitan sa hapon.
Gilinkoran nila ang dakong siya gabii.Lingkoran karon.
Gihigdaan nila ni Ana ang higdaanan.Higdaan .
Gikatulgan sa gamayng bata ang iyang kama.Katulgan .
Gidulaan ni Rosa ang monyeka sa dulaanan.Dulaan .
Gitun-an ni Ben ang mga leksyon sa tun-ananan.Tun-an .
Gisulatan sa maestra ang iyang estudyante saAmerika.
Sulatan
298
H. Expansion and Question & Answer:
1. May llnkoranan ako.
Q: May unsa ka? A: May llnkoranan ako.Q: Hain? A: Nganhi.Q: Haln nganhi? A; Opislna.Q: Unsang oplsinaha? A: Sa mga maestra.
May llngkoranan ako nganhi sa opislna sa mgamaestra.
2. May dulaanan ang bata.
Q:Q:Q:Q:
May unsa slya?Nga unsa?Unsang monyekaha?Dlin gikan?
A:A:A:A:
May dulaananMonyeka.Musultl.Glkan ngadtoAmerika.
siya.
sa
May dulaanan ang batang monyekang musultl glkanngadto sa Amerika.
3. May palitanan kami.
Q: May unsa kamo? A: May palitanan kami.Q: Ug unsa? A: Sigarilyo.Q: Unsang slgarilyoha? A: Salem.Q: Asa? A: Nganha.Q: Asa nganha? A: Sa eskina.
May palitanan kamig sigarilyong Salem nganhasa eskina.
A. Nia nganhi ang pahulayanan.
Q: Hain ang pahulayanan? A: Nia nganhi.Q: Ni kinsa? A: Sa mayor.Q: Sa unsa? A: Sa Danao.
Nia nganhi ang pahulayanan sa mayor sa Danao.
5. Naa nganha ang higdaanan.
Q: Asa ang higdaanan? A: Naa nganha.Q: Asa nganha? A: Sa balkon.Q: Kinsang higdaanan? A: Maria.Q: Kinsang Mariaha? A: Binatonan nila.
Naa nganha sa balkon ang higdaanan ni Marianga binatonan nila.
299
6. Tua ngadto ang puloy-anan.
Q: Diin ang puloy- A: Tua ngadto.anan?
Q: Niadtong klnsa? A: Tenyente del baryo,Q: Sa unsa? A; Sa Bunakan.Q: Nga naunsa? A: Namatay.Q: Unsang namatyan? A: Kaguol.
Tua ngadto ang puloy-anan niadtong tenyentedel baryo sa Bunakan nga namatay sa kaguol.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Existential Form: May
May is synonymous with aduna, meaning 'there is/exists' or 'one has/possesses*.
Whenever may is used, instead of aduna, with pro-nouns or nouns the latter never interrupts themay-phrase. In other words, may is always followedby the existent.
Compare the following sentences:
May sundang siya.May libro si Pedro.
but not:
May siya sundang.May si Pedroy libro.
The aduna-phrase may be interrupted by the pronoun/noun, as in:
Aduna siyay sundang.Aduna si Pedroy libro.
In interrogative constructions, the same ruleapplies:
May sundang ba siya?May libro ba si Pedro?
The existential form may can never occur as acomplete construction by itself, unlike aduna.Compare the following sentences:
Aduna ba siyay libro? Aduna./ Oo, aduna.May libro ba siya? Aduna./Oo, aduna.
but not:May./ Oo, may.
300
Another distinction between may and aduna.is theconstituent construction: may naa , as in
Wala karon, pero may naa sa sunod tuig.
May and naa are both used here as existential forms.The nia-class combines with the may-form as thesecond member of the constituent construction,used for emphasis. It does not co-occur with aduna.
Nia nganhi ang pahulayanan.
Nfianhi in the constituent constructionnia nganhi substitutes for the dinhi-class which functions without timemeaning. This constituent constructionis used for emphasis.
nia dinhinaa dinhatua didto
nia nganhinaa nganhatua ngadto
Summary:
1. '
Sentence Patterns
Predicate Topic Complement'N (Dir Obj)' Noun/Pronoun ' (Place/Time/Obj)1i i i ^ i
May i adtoanan i [ang/sl|-phrase, sa syudad. ,, palitanan, a k o_ c l a s s , ug sigarilyo. ,
higdaanan, —JJt g e t < ugma. ,
2. Negation:
Predicate Topic 'Complement'N (Dir Obi)' Noun/Pronoun '(Place/Time'
t i
,Wala , -y banasapatos,libro
[ang/si]-phrase, karon.
ako-class1st set
sa kwarto.,
Topic Predicate Complement1 ' Noun/Pronoun ' N (Dir Obj)' (Place/Time/Obj)i t i >
,Wala ,[ang/si]-phrase' -y dulaanan, sa eskwelahan., , , ! adtoanan, sa syudad.' ako-class ' __ ' *
'ako-class' 1st set bana karon.
301
Predicate TopicN( Dir Ob.i) 'Int. Mkr ' Noun/Pronoun
May adtoananasawapalitanan
ba , [ang/si]-phrase,?
' ako-class "'1 1st set '
tt
Predicate 1
'Int. Mkr.' Topic' Noun/Pronoun
t
1 Predicate ''N (Dir Obi)'
Wala , ba ,[ang/si]-phrase,-y libro?bana?dulaan?'ako-class
1 1
t
'Predicate'i i Int.
r
!
Mkr. '
1st set
it
Predicate 'N(Dir Obi)'
t
TopicNoun/Pronoun
Wala ba -y libro ,[ang/si]-phrase,bana , , . ? Tdulaan
' ako-class1st set
5.
a.
Responses:
Affirmative Oo Pattern 1
Negative Wala Pattern 2 or 2a
LESSON 28
Structural Content:
Setting: Ana and her neigh-bor are chatting .
I. DIALOGUE
Ana, where are yougoing now?
To the market.
Why not stay for awhile?
Okay, let's stay inthe house.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Ana, where are yougoing now?
where yougo now
To the market.
over there tomarket
Why not say for awhile?
here [just]first we
Okay, let's stay inthe house.
Demonstrative Pronouns:anhi-class
Compound Demonstratives:nia dinhianhi dinhi
Question Words: asa, hain,diin
Dili and Wala in VerbalConstruction expressingTime Meaning
Nagkulokabildo si Ana ugang iyang silingan .
A: Ana, asa ka muadto karon?
B: Adto sa merkado.
A: Anhi lang una kita.
B: Sige, anhi lang kita sabalay.
A: Ana, asa ka muadto karon?
asa ka(mu)adto karon
B: Adto sa merkado.
adto [sa] merkado
A: Anhi lang una kita.
anhi [lang]una kita
B: Sige, anhi lang kita eabalay.
302
303
okayhere [just] wein house
sigeanhi [lang] kita[sa] balay
III. RELATED UTTERANCES
Where are you going?
Let's s tay here.
Asa ka man?/Asa ka paingon?/Asa ka padulong?
Ari una ta./Dinhi usa ta.
IV. VOCABULARY LIST
butong
mamutong
kasilyas
komiks
daronhan
hawan/hawanan
isda
magasin
pyesa
rayna
relo
sensya
silong
taas
una
fresh young coconut, enjoyedfor its tender meat andclear sweet water
eat butong
toilet
comic book, cartoon strip
area to be plowed; plowedfield
yard, open space
fish, go fishing
magazine
music piece
queen
clock, watch, time piece
science
ground floor, downstairs,the ground space under-neath a raised house
upstairs
first, before, ahead
304
V. DRILLS
A. Repetition:
Asa si Jose?Asa si Ana?Asa si Pedro?Asa si Logrito?Asa si Juan?
Asa ang estudyante?Asa ang maestra?Asa ang prinsipal?Asa ang direktor?Asa ang nars?
B. Repetition and Question & Answer:
la.Hain ang bata?Hain ang papel?Hain ang relo?Hain ang lungsod?Hain ang siya?
b.HainHainHainHainHainHainHainHainHainHain
c .HainHainHain
ka?ka?siya?siya?sila?sila?kamo?kamo?kita?kita?
si Lito?si Lagrimas?si Marta?
Dia diri sa balay.Nia dinhi sa kwaderno.Naa dinha sa bongbong.Tua didto sa Kaunakakai,Dia diri sa lamesa.
NiaDiaNaaNiaTuaNaaNiaDiaNiaDia
dinhidiridinhadinhididtodinhadinhidiridinhidiri
sasasasasasasa
sasa
sa
sala.banyo.kusina.opisina.balay•kapiteriyakwarto.dormitoryo.silong.
eskwelahan.
2a.Asa siya paingon?Asa siya padulong?Asa siya paingon?Asa ka padulong?Asa ka padulong?
b.Asa si Romero paingon?Asa si Simon paingon?Asa si Carlos paingon?Asa si Carmen paingon?Asa si Rosita paingon?
3a.Asa siya?Asa sila?Asa kita?
Tua didto sa banyo.Nia dinhi sa balkon.Naa dinha sa tanaman.
Adto sa opisina.Adto sa kasilyas.Adto sa klinika.Adto sa kapiteriya.Adto sa lungsod.
Adto siya sa libreriya.Adto siya sa sinehan.Adto siya sa dormitoryo.Adto siya sa syudad.Adto siya sa baryo.
Anhi dinhi sa silong.Anha dinha sa taas.Adto didto sa sala.
305
Asa kamo?Asa kami?Asa ka?
b .Asa si Terry?Asa si Vida?Asa si Cecilia?
c.Asa ang maestro?Asa ang prinsipal?Asa ang eskwela?
4. Asa ka paingon?
Asa siya padulong?
Asa kamo paingon?
Asa sila paingon?
Anha dinha sa baryo.Anhi dinhi sa kasilyas.Adto didto sa klinika.
Anhi dinhi sa opisina.Anha dinha sa hagdan.Adto didto sa sine.
Anhi dinhi sa kwarto.Anha dinha sa hawanan.Adto didto sa dalan.
Muadto ako sa merkado aronmagpalit ug isda.
Muadto ako sa simbahan aronmag-ampo.
Muadto ako sa kusina aronmagluto.
Muadto siya sa opisina aronmagtrabaho.
Muadto siya sa balay aronmagpahulay.
Muadto kami sa syudad aronmangarbun.
Muadto kami sa kan-anan aronmangaon.
Muadto kami sa dulaanan aronmagdula.
Muadto kami sa eskwelahanaron magtudlo.
Muadto sila sa libreriyaaron magbasa.
Muadto sila sa kwarto aronmagsulat.
Asa ka mukaon unya?Asa sila muinom sunod adlaw?Asa kamo mutuon sunod semana?Asa kita mupalit ug pagkaon karon?Asa sila mubasa sunod bulan?Asa kami musulat ug sulat ugraa?Asa ko musimba sunod Domingo?Asa siya mutrabaho ugma sa buntag?Asa siya mubaligya ugma sa hapon?
Anhi dinhi.Anhi dinhi.Anhi dinhi.
Anha dinha.Anha dinha.Anha dinha.Adto didto.
Adto didto.Adto didto.
306
Diin ka musulat ug sulat gabii? Dinhi.Diin siya muadto gahapon? Dinhi.Diin kamo mukaon ug saging gabii? Dinhi.Diin kami mutanom ug tanom gabii? Dinha.Diin sila muinom sa niaging adlaw? Dinha.Diin ko mubasa sa niaging bulan? Dinha.Diin kita musimba sa niaging Domingo? Didto.Diin ka mutahi gahapon sa hapon? Didto.Diin sila mulangoy gabii? Didto.
C. Expansion:
1. Mukaon ako.
kan-onisdakusina
ugma.
Mag-unsa ka?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?
2. Magbasa siya.
libromagasinlibreriya
sunod adlaw
Mag-unsa siya?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?
3. Magpalit kami.
itlogisdamerkado
ugma sa buntag
Mukaon ako ug kan-on.Mukaon ako ug kan-on ug isda.Mukaon ako ug kan-on ug isda
sa kusina.Mukaon ako ug kan-on ug isda
sa kusina ugma.
Mukaon ako.Kan-on.Ug isda.Sa kusina.Ugma.
Magbasa siya ug libro.Magbasa siya ug libro ug magasin.Magbasa siya ug libro ug magasin
sa libreriya.Magbasa siya ug libro ug magasin
sa libreriya sunod adlaw.
Magbasa siya.Libro.Ug magasin.Sa libreriya.Sunod adlaw.
Magpalit kami ug itlog.Magpalit kami ug itlog ug isda.Magpalit kami ug itlog ug isda
sa merkado.Magpalit kami ug itlog ug isda
sa merkado ugma sa buntag.
307
Mag-unsa kamo?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?
4. Magtanom sila.
maishumayUna
sunod bulan
Mag-unsa sila?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?
5 . Magsulat kamo.
sulat
estorya
kwarto
sunod semana
Mag-unsa kami?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?
6. Niinom kami.
serbesacoca-cola
balay
niaging Sabado
Magpalit kami.Itlog.Ug isda.Sa merkado.Ugma sa buntag.
Magtanom sila ug mais.Magtanom sila ug mais ug humay.Magtanom sila ug mais ug humay
sa uma.Magtanom sila ug mais ug humay
sa uma sunod bulan.
Magtanom sila.Mais.Ug humay.Sa uma.Sunod bulan.
Magsulat kamo ug sulat.Magsulat kamo ug sulat ug
es torya.Magsulat kamo ug sulat ug
estorya sa kwarto.Magsulat kamo ug sulat ug
estorya sa kwarto sunod semana.
Magsulat kamo.Sulat.Ug estorya.Sa kwarto.Sunod semana.
Niinom kami ug serbesa.Niinom kami ug serbesa ug coca-
cola.Niinom kami ug serbesa ug coca-cola sa balay.
Niinom kami ug serbesa ug coca-cola sa balay sa niagingSabado.
308
Nag-unsa kamo?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?
7. Nagluto kita.
karnemanokkusina
gabii
Niinom kami.Serbesa.Ug coca-cola.Sa balay.Sa niaging Sabado.
Nagluto kita ug karne.Nagluto kita ug karne ug manok.Nagluto kita ug karne ug manok
sa kusina.Nagluto kita ug karne ug manok
sa kusina gabii.
8.
9.
Nag-unsa kita?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?
Nagsayaw kamo.
'Tinikling''Itik-Itik1
"auditorium"
gahapon
Nag-unsa kami?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?
Nikaon siya.
sagingmanggasala
Nagluto kita.Karne.Ug manok.Sa kusina.Gabii.
Nagsayaw kamoNagsayaw kamo
'Itik-Itik'.Nagsayaw kamo
'Itik-Itik1
Nagsayaw kamo'Itik-Itik'gahapon.
Nagsayaw kamo.'Tinikling' •Ug 'Itik-Itik1
Sa "auditoriumGahapon.
Nikaon siya ugNikaon siya ugNikaon siva ue
sasa
sasasasa
.
'Tinikling'.'Tinikling' ug
'Tinikling' ug"auditorium".'Tinikling' ug"auditorium"
saging.saging ug manggasaeine ue maneea
ganina
Nag-unsa siya?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?
sa sala.Nikaon siya ug saging ug mangga
sa sala ganina.
Nikaon siya.Saging.Mangga.Sa sala.Ganina.
309
D. Expansion and Conversion;
l.Gikaon nako ang kan-on.ug isda.
sa kusina.gahapon.
sa paniudto.
Kan-on nako ang kan-on.ug isda.
sa kusina.ugma.
sapaniudto.
2.Gibasa niya ang libro.ug magasin.
sa libreriya.sa
niaging adlaw.
aron magtuon.
Basahon niya ang libro.ug magasin.
sa libreriya.
sunod semana.
aron magtuon.3.Gipalit namo ang itlog.
ug isda.sa merkado.
gahapon.
sa buntag.
Paliton namo ang itlog.ug isda.
sa merkado.ugma.
sabuntag.
310
4.Gitanom nila ang mais.
ting-tanom.
Itanom nila ang mais.
ug humay.sa uma.
sa niaging
ug humay.sa uma.
karong ting-tanom.
5.GIsulat namo.ang sulat.
ug estorya.sa kwarto.
sa nia-ging semana.
Sulaton namo.ang sulat.
ug estorya.sa kwarto.
sasunod semana.
6.Giluto nato.
alas kwatro.
Lutoon nato.
ang karne.ug manok.
sa kusina.ganina sa
ang karne.ug manok.
sa kusina.karong
alas kwatro.
7.Gisayaw namo ang 'Tinikling'.ug 'Itik-Itik'.
sa"auditorium".
ganina.
311
Say aw on natno ang ' T i n i k l i n g ' .ug 'Itik-Itik'.
sa"auditorium".
unya.
8.Giinom ninyo ang coke.ug serbesa.
sa balay.nako .
gabi'i sa alas otso.
Imnon ninyo ang coke.ug serbesa.
sa balay.nako .
unya sa alas otso.
E. Substitution: Movable Slot
l.Muadto ako sa simbahan sa mga Redemptorista.siya
eskwelahanbaryo Oboob.
Mubisita
Magbasa kita ug libro sa libreriya.ako .
sulatMagsulat
siyabalay.
2.Nagtanom sila ug bulak sa tanaman.kami •
maisuma.
ako
Niinom kita ug serbesa sa restawran.kita .
tubig .balay.
312
3.Basahon nato ang libro sa libreriya.nako ,
sulatSulaton
nilabalak
niya balkon.
Imnon nato ang serbesa sa restawran.tuba .
ninyo .tubig
nilasapa.
4.Giadtoan nako ang simbahan sa ing a Redemp toris ta.niya .
eskwelahanbaryo Oboob.
Gibisitahan
Gitamnan nila ug bulak ang tanaman.namo .
maisdarohan.
nako
F. Repetition and Conversion:
1. Factual/Positive
Gisulat nila angnobela.
Gikaon nako angpansit.
Gibasa ni Tonio ug niJuanita ang komiks.
Giinom ninyo ang bino.Gikanta nimo ang
'Si Pilimon1.Gipalit niya ang sinina.
Giluto ni Inday angbola-bola.
Gitudlo sa maestraang Cebuano.
Afactual/Negative
Wala nila sulata angnobela.
Wala nako kan-a angpansit.
Wala basaha ni Tonio ugJuanita ang komiks.
Wala ninyo imna ang bino.Wala nimo kantaha ang
1 Si Pilimon1.Wala niya palita ang
sinina.Wala lutoa ni Inday ang
bola-bola.Wala itudlo sa maestra
ang Cebuano.
313
Giadto sa kusineraang merkado.
Gilangoy nato ang"swimming pool".
2.Non-Factual/Positive
Tahion sa mananahiang terno.
Tanawon nako angsine .
Tokaron ni Aida angpyesa.
Buhaton sa karpinteroang balay.
Kantahon niya ang'Mga Bulan'.
Lutoon ni Donaldo angpinakbet.
Paliton nako ug nimoang panapton.
Itanom sa magdadaroang humay.
Lakawon sa bana ugasawa ang syudad.
Langyon ni Undo ugnimo ang Talisay.
Wala adtoa sa kusineraang merkado.
Wala nato langoya ang"swimming pool".
Afactual/Negative
Dili tahion sa mananahiang terno.
Dili nako tanawon angsine.
Dili tokaron ni Aida angpyesa.
Dili niya buhaton angbalay.
Dili niya kantahon ang'Mga Bulan'.
Dili lutoon ni Donaldo angpinakbet.
Dili nato paliton angpanapton.
Dili itanom sa magdadaroang humay.
Dili nila lakawon angsyudad.
Dili ninyo langyon angTalisay.
G. Question and Answer:
1. Hain siya magbasa?Sa unsa?Para sa unsa?
Nia nganhi.Iyang leksyon.Iyang klaseng Ininglis,
Nia nganhi siya magbasa sa iyang leksyon para saiyang klaseng Ininglis.
2. Hain sila magtuon?Sa unsa?Sa unsang klaseha?
Naa nganha.Problema.Matematika.
Naa nganha sila magtuon sa problema sa matematika.
3. Hain kamo mangaon?Ug unsa?Ni kinsa?
Tua ngadto.Pansit.Georgy.
Tua ngadto karai mangaon ug pansit ni Georgy.
31A
4. Hain kita manginom? Nia nganhi.Ug unsa? Xuba.Diin gikan? Bantayan.
Nia nganhi kita manginom ug tuba gikan sa Bantayan.
5. Hain kami magluto? Naa nganha.Ug unsa? Adobo.Para kang kinsa? Fina.
Naa nganha kamo magluto ug ad'bbo para ni Fina.
6. Hain ka magpalit? Tua ngadto.Ug unsa? Panapton.Kinsang tindahana? Tindahan sa Insik.
Tua ngadto ako magpalit ug panapton sa tindahan saInsik.
7. Asa si Perla Anhi nganhi.magsulat?
Ug unsa? "Homework".Sa unsa? Sensya.
Anhi nganhi si Perla magsulat ug "homework" sasensya.
8. Asa si Anita Anha nganha.magtahi?
Ug unsa? Sinina.Ni kinsa? Rayna.
Anha nganha si Anita magtahi ug sinina sa rayna.
9. Asa si May Adto ngadto.mamisita?
Kinsang balaya? Balay ni Fe.Anus-a? Karong gabii.
Adto ngadto si May mamisita sa balay ni Fe karonggabii.
10. Asa ang PCV Anhi nganhi.manlaba?
Sa unsa? Banyo.Ni kinsa? Ambrosio.
Anhi nganhi ang PCV manlaba sa banyo ni Ambrosio.
315
11. Asa ang tawomangisda?
Anus-a?Uban ni kinsa?
12.
Anha nganha.
Ugma sa buntag.Uban ni Turging.
Anha nganha ang tawo mangisda ugma sa buntag ubanni Turging.
Asa ang magdadaromamutong?
Anus-a?Uban ni kinsa?
Ad to ngad to.
Karong hapon.Uban ni Osper.
Adto ngadto ang magdadaro mamutong karong haponuban ni Osper.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Talisay - a resort in Cebu famous for itsfresh and salt water pools.
Tinikling - a Filipino folk dance wherein acouple step in and out of fast clap-ping bamboo poles in imitation ofthe long-legged bird tikling.
Itik-Itik - a Filipino folk dance wherein a rowof dancers imitate the waddlingmotion of the duck itik.
bola-bola - meatballs
Demonstrative Pronouns: anhi-class
(nearest to speaker)
(near to both speaker and hearer)
(near to hearer)
ari - 'here'
anhi - 'here'
anha - ' there'
ad to - 'over there' (far from both speaker and hear-er; also used for referrentsout of sight from both princi-pals)
The demonstrative pronouns that belong to the anhi-class answer the question asa 'where', implying thatthe destination expressed by anhi has not yet beenreached. Therefore, the verbs used are in theirnon-factual mood.
316
In Compound Demonstrative Conetructions, as In
dia dlrinia dlnhinaa dinhatua dldto
ari dirlanhl dinhlanha dlnhaadto dldto
dla ngarinia nganhinaa nganhatua ngadto
the first part of the compound construction deter-mines the time meaning, and the second part co-occursfor emphatic purposes.
Locational Demonstratives:
'Time Meaning'Question Word'Demonstrative-clasa
,Right now, Nia
Hain? , Nia dinhi, Nia nganhi
.Factual Diin? Dinhi
'Non-Factual ' Asa?
, Stationary: Anhi, Anhi dinhi, Anhi nganhi
'Directional: Nganhi
Negative Particles: Dili and Wala
1. Dili is used to negate nouns, pronouns andadjectives, e.g.
Dili libro ang gihangyo ko.Dili siya ang gitawag nimo.Dili gwapa si Maria.
In verbal constructions, dili negates verbswhen the action is non-factual (future, habitualor possible), e.g.
Dili tahion sa mananahi angterno.Dili itanom sa magdadaro ang humay.Dili siya mukaon ug ginamos kada adlaw.
2. Wala negates the existential forms aduna andmay (cf. Lessons 11, 27).
317
In verbal constructions, wala negates factualaction (past), and action associated with continu-ing time (progressive), as in 'is/was doing ...'Compare the following sentences:
Wala siya muadto. 'She did not go. 'Dili siya muadto. 'She will not go.1
Wala siya magsulat. 'She is/was not writing.'Dili siya magsulat. 'She will not be writing.1
The Afactual form of verbs in non-Actor Focus con-struction co-occurs with wala, e.g.
Wala niya palita ang sinina.Wala lutoa ni Inday ang bola-bola.Wala itudlo sa maestra ang leksyon.
LESSON 29
Structural Content:
Setting: Carding's friendsees him buyinga present for Rosa.
Question Word: Rang kins aPersonal Pronouns: 4th set,kanako-class
Oblique Case Markers:para kangpara sa
Nakit-an si Carding saiyang amigo. Namalitsiya ug regalo para kangRosa.
I. DIALOGUE
Carding, what are youdoing?
A: Carding, nag-unsa ka?
I'm buying some cloth. B:
For whom? A:
For Rosa. Today's her B:birthday.
That's right. I A:already have my gift.Since I'm leaving,could you please giveher my gift?
Certainly. Anythingelse? Is that all?
That's all. Pleasewish her 'Happy Birth-day ' for me.
Of course.
B:
A:
Nagpalit ako ug panapton.
Para kang kinsa?
Para kang Rosa. Adlawniya karon.
Bitaw. Nia na ang akongregalo. Kay mularga manako, palihog ihatag nalang ako sa akong regalokaniya, ha?
Segurado. Wala nay lain?Kana ra?
Wala na. Palihog, ignasiyang 'Malipayong adlaw'gikan kanako.
B: Natural.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Carding, what are you A: Carding, nag-unsa ka?doing?
what you (nag-)unsa ka
318
319
I'm buying some cloth. B:
buying Iclothing material
For whom? A:
Nagpalit ako ug panapton.
(nag)palit ako[ug] panapton
Para kang kinsa?
forwho
For Rosa. Today's B:her birthday.
forRosabirthday hertoday
That's right. I A:already have my gift.Since I'm leaving,could you please giveher my gift?
that's rightbecause leave [you know]
Iplease give [just] I
my giftto her
Certainly. Anything B:else? Is that all?
certainlynothing [already]
otherthat only
That's all. Please A:wish her 'Happy Birth-day' for me.
nothing [already]tell herhappy birthdayfrom me
para [kang]kinsa
Para kang Rosa. Adlawniya karon.
para [kang]Rosaadlaw niyakaron
Bitaw. Nia na ang akongregalo. Kay mularga manako, palihog ihatag nalang ako sa akong regalokaniya, ha?
[bitaw]kay (mu)larga [man] ako
palihog (i)hatag [na][lang] ako
[sa] ako(ng) regalokaniya
Segurado. Wala nay lain?Kana ra?
seguradowala [na(y)]
lainkana [ra]
Wala na. Palihog, ignasiyang 'Malipayong adlaw'gikan kanako.
wala [na]igna siya(ng)malipayong adlawgikan kanako
Of course,
naturally
B: Natural,
natural
320
III. VOCABULARY LISTanyo (s)katoliko
dala
ig-agaw
larga
magdudula
Malipayong A
natural!
pallhog
paryente
Pilipino/a
law
year (s)
Roman Catholic
carry, bring, take
cousin
depart, leave
player
Happy Birthdaynaturally, certainly, of
course
please
relative
Filipino male/female
IV. DRILLS
A. Comprehension:
1. Gipalit ang panapton ni Carding para kang Rosagikan sa bag-o ug dakong tindahan atubangan sadaang simbahang katoliko.
2. Karon ang ika-18ng adlaw ni Rosa. Ig-agaw siyani Carding. Anak siya sa kamanghurang igsoongbabaye sa inahan ni Carding.
3. Tagaan si Rosa ug party sa iyang ginikanan sailang balay sa syudad. Giimbitar niya ang iyangmga klasmet ug mga paryente.
4. Gihangyo ni Roberto, ang usa sa mga klasmet niRosa, kang Carding nga padad-on sa iyang regalokaniya kay dili siya makaadto.
Grid:
l.Unsa ang gipalit niCarding?
Para kang kinsa?Diin niya gipalit?
Hain ang tindahan7
Panapton.
Para kang Rosa.Sa bag-o ug dakong tin-dahan .
Atubangan sa daang sim-bahang katoliko
321
2.Unsa karon ni Rosa?Pilay iyang edad?Unsa siya ni Carding?Kang kinsa siyang anak?
3.Kinsay tagaan ug party?Kinsay muhatag?Kinsay iyang giimbitar?
Asa niya giimbitar?
4.Kinsa ang gihangyo niRoberto?
Kinsa si Roberto?Unsa ang iyang gihangyokang Carding?
Nganong nihangyo siyakang Carding?
Ang adlaw ni Rosa.18 anyos.Ig-agaw.Sa kamanghurang igsoongbabaye sa inahan niCarding.
Si Rosa.Ang iyang ginikanan.Ang iyang mga klasmetug paryente.
Sa iyang party.
Si Carding.
Ang klasmet ni Rosa.Padad-on sa iyang regalo.
Kay dili siya makaadto.
B. Substitution: Fixed Slot
l.Nihatag siyag kwarta para kanako.kanimo.kaniya.kanamo.kanato.kaninyo.kanila.
2.Nagpalit kog regalo para kang Rosa.Carding.John.Evelyn.David ug Eugenio.Jim ug Fina.Feling ug Frances.
sa bata.maestra.doktor.PCV.prinsipal."supervisor"."site director"."country director".
322
3.Mularga sila para sa Honolulu.Manila.Cebu.Iloilo.Bacolod.Davao.Jolo.
4.Muuban ako kanimo sa Davao.kanila .kaniya .kaninyo .kang Fe .
MaryCarlingDanilo
sa mag-uumaabogadobinatonanmagdudulaAmerikanaPilipino
C. Repetition and Question & Answer:
1. Nagpalit akog regalo para kang Rosa.
Para kang kinsa ka nagpalitug regalo?
2.
Para kang Rosa.
Para kang Carding.Para kang Davidug Eugenio.Para kang Felingug Frances.
Para sa bata.Para sa maestro.Para sa doktor.Para sa PCV.
Nihatag siyag kwarta para kanako.
Para kanako.Para kang kinsa siya nihatag ugkwarta?
Para kanimo.Para kaniya.Para kanamo.Para kanato.
323
Para kaninyo.Para kanila.
3. Mularga sila para sa Honolulu.
Para asa sila mularga?
4. Muuban ako kanimo sa Davao.
Kang kinsa ka muuban sa Davao?
Para sa Honolulu.Para sa Manila.Para sa Cebu.Para sa Davao.Para sa Iloilo.Para sa Bacolod.
Kanimo.Kaniya.Kang Fe.Kang Mary.Kang Carling.Sa mag-uuma.Sa abogado.Sa binatonan.Sa Amerikana.Sa Pilipino.
D. Repetition and Conversion:
Nipalit kog regalo parakang Jose ug Maria.
Nihatag kog regalo parakang Ana ug sa bata.
Muuban siya kang Ritaug kaniya.
Nagdala kamig pagkaonpara kang Carding ugkanimo.
Nagkinahanglan kitagmaestro para kang Gorioug kanimo.
Magbuhat kamog balaypara sa mayor ug kanimo
Magpalit silag yuta parakang Carolina ug kanako
Muhatag silag pagkaonpara kanako ug kangNonoy.
Nipalit kog regalo parakanila.
Nihatag kog regalo parakanila.
Muuban siya kanila.
Nagdala kamig pagkaonpara kaninyo.
Nagkinahanglan kitagmaestro para kaninyo.
Magbuhat kamog balay parakaninyo.
Magpalit silag yuta parakanamo.
Muhatag silag pagkaonpara kanamo.
324
Magdala kitag ilimnon Magdala kitag ilimnonpara sa mga PCT ug para kanamo.
Magklnahanglan kamig Magkinahanglan kamiglibro para kang David, libro para kanato.kanimo ug kanako.
Mukanta kamog 'Si Pili- Mukanta kamog 'Si Pili-mon' para kanako, ion' para kanato.kanimo ug kang Eugenio.
Musayaw siyag 'Tinikling1 Musayaw siyag 'Tinikling'para sa bata, kanimo para kanato.ug kanako.
E. Substitution: Fixed Slot
l.Gihatag niya ang kwarta para kanimo.kaniya.kanamo.kanato.kaninyo.kanila.
2.Paliton nako ang regalo para kang Rosa.Carding.Evelyn.David ug Eugeaio.
sa bata.maestra.doktor.PCV.prinsipal."supervisor".
3.Giubanan nako sila sa Davao.siya .kamo .ang abogado
Amerikanasi Ana
Pedroang mga estudyante
4.Hatagan niya ako ug kwarta.siyakitasilakamikamo
325
5.Dad-on namo ang pagkaon para kaninyonilaniya .
librokwadernoregalosud-an
6.Kinahanglanon niya ang libro.lapis.balay.siya.
nato .namo .nako
7.Kantahon ninyo ang 'Si Pilimon' kanako.'Itik-Itik''Guantanamera''Dahil Sa Iyo''Silent Night'
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
bitaw
Ihatag na lang ako sa akong regalokaniya.
'Give for me my gift to her'.
(I-) classFocus: BenefactiveMood : Afactual (Imperative)Aspect: Neutral
The beneficiary of, or the one whobenefits from, the 'giving' act isthe topic ako, although the one whoreceives the gift is kaniya.
'that's right', 'precisely!'A rejoiner particle of agreement bywhich the second party agrees to whatthe first party says.
[ingon] + (-a) 'tell... (Imperativeform)
326
kamanghuran - (ka-) + [manghud] + (-an)'youngest sibling'
tagaan - [hatag] + (-an) 'give to ...'(Benefactive Focus)
padad-on - (pa-) + [dala] + (-on)'to have (someone) bring ...'(Causative Indicative Goal Focus)
makaadto - (maka-) + [adto] 'able to go'(Aptative Actor Focus)
Oblique Case Markers:
para kang 'for' - used before personal names
para sa 'for - used before general nouns
These two markers precede the beneficiary orrecipient of the action designated by the verb, e.g.
Para kang Rosa ang regalo.Gipalit nako ang panapton para sa bata.
Compare the following sentences:
1. Kang Rosa ang regalo. 'The gift is Rosa's.1
2. Gipalit nako ang 'I bought the presentregalo kang Rosa. for Rosa.'
ojr:'l bought the presentfrom Rosa.'
This sentence is ambiguous, i.e. Rosa functionsin two ways: (a) as the possessor, and (b) asthe recipient.
3. Gipalit nako ang 'I bought the presentregalo para kang Rosa. for Rosa.'
The auxiliary para disambiguates the statementwhen the kang-phrase indicates that it is therecipient of the action.
327
Another Use of Para sa:
Para sa in the sense of 'bound for...' is ueed toindicate a place of destination, e.g.
Kini ang barko para sa Cebu.Hain ang trak para sa Bantayan?
In a verbal construction, para sa co-occurs withverbs in their non-factual form, e.g.
Mularga si Maria para sa Honolulu.Mulakaw ako para sa Manila.
Contraction of Particle [ug] with preceding word:
Examples: Nagpalit kog regalo.Magsayaw si Rosag ako.Ayawg lakaw.
[ko] + [-g][Rosa] + [-g][ayaw] + [-g]
Summary: Sentence Patterns
1. 'Predicate' Topic ComplementsVerb Noun/Pronoun 'N (Dir Obj)'
,Mupalit ,[ang/si]-phrase,-g regalo
'Nihatag 'ako-class ' sapatos1 1st set '
,para [kang]-phrase,, [sa]-phrase (, kanako-class,. 4th set ,
2. 'Predicate' Topic ComplementVerb Noun/Pronoun Noun (Place)
Mularga , [ang/si]-phrase, para sa Honolulu.,1 . 1 t Davao. ,
ako-class ., , ,•-1st set ' Manila. ,
a.'Predicate' Topic ComplementsVerb Noun/Pronoun 'N/Pron (Accessory)'N (place)'
Muuban ,[ang/si]-phrase, [kang/sa]-phrase ,sa Davao.,, Jolo. ,. Cebu. ,'ako-class
' 1st setkanako-class
4th set
328
3. Goal Focus
Predicate' Complement Topic ComplementVerb N/Pron (Actor) N (Dir Ob.j) N/Pron (Recipient)'
Gihatag
Paliton
[ni/sa]-phrase
nako-class3rd set
ang libropapelregalo
para [kang]-phrase,[sa]-phrase ,kanako-class ,
4th set
4. Benefactive Focus
Predicate' Complement Topic ' ComplementVerb 'N/Pron (Actor)'H/Pron (Recip.)'N(Dir Ob.Q
Ihatag ,[ni/sa]-phrase,[ang/si]-phrase,ug libro
Palitan 'nako-class 'ako-class ' PaPel, regalo3rd set 1st set
I.
Supplementary Materials
Lessons 26-29
#1. Dialogue
Unsang klasehang sinina ang imong gustongakong tahion para kanimo?Kanang simple lang, aron dali tahion.Morag duna kay lakaw da. Asa?Didto lang sa bunyag karong Domingo.Kadto bang ilang Rosa?Oo, mao. Kanus-a nako mahapit ang sinina?Mahimo sa Byernes sa hapon.0 sige, salamat ha. Nindota ha.
Vocabulary:
morag (maorag)mahapit
like, seems likebe able to come by for
Pangutana:
Unsay nahitabo sa sultihanay?
Hain man ang duha nga nagsultihanay?
Unsay ilang gisultihan?
Nganong nagpatahi ang usa ug sinina?
Asa ang iyang lakaw?
6. Kinsa man si Rosa?
#2. Narrative
Giadtoan ni Isabel ang mananahi. Magpatahi siyaug sinina kay duna siyay adtoang bunyag karongDomingo sa ilang Rosa. Una nilakaw si Isabel gi-pangutana niya ang mananahi kung kanus-a niyamahapit ang sinina. Giingnan siya sa mananahinga mahimo niyang hapiton sa Byernes sa hapon.
Fangutana:
1. Unsay gibuhat ni Isabel?
2. Nganong nagpatahi siya ug sinina?
329
330
3. Unsay sulti niya una siya nilakaw?
4. Unsay tubag sa mananahi?
II.
#1. Dialogue
A: Tagpilay barong Tagalog dinhi sa inyo?B: Depende lang kana, Dong, sa "style".A: Gusto ko ug barong Tagalog nga dunay binorda-
hang kwelyo ug binordahang manggas kanangdagko ug borda sa atubangan.
B: Eh kung kana, mga singkwenta pesos.A: Sus kamahal diayl Wala na bay bubarato ug
dyutay?B: Duna...pero dyutay lang ug borda.
Vocabulary:
depende depend(s)itsura like (What is ... like?)
Pangutana:
1. Sa unsa depende ang presyo sa barong Tagalog?
2. Unsang klasehang barong Tagalog ang gustongpaliton sa lalake?
3. Tagpilahon kanang klaseha?
4. Gipalit ba niya ang iyang gusto?
5. Unsay itsura sa baratong barong Tagalog?
#2. Narrative
Nagtan-aw-tan-aw ang usa ka PCV ug mga barongTagalog. Gipangutana niya ang tindero kungtagpila ang barong ug giingnan siya nga angpresyo depende sa "style". Ang mas daghan ugborda, mas mahal.
Pangutana:
1. Unsay gibuhat sa PCV?
2. Unsay iyang gipangutana sa tindero?
3. Unsay tubag sa tindero?
4. Nganong mas mahal ang mas daghan ug borda?
331
III.
//I. Dialogue
A: Hoy balut kamo dinha! Day, balut kamo dinhalInit pa!
B: Psst. . .past! Diri, Dong. Bag-ong luto bakana?
A: Oo, unsa man diay. Pilay imong gusto?B: Pila ka buok ang pesos?A: Tulo.B: Dili ba mahimong upat?A: 0 sige, kamo ang akong buena mano.
Vocabulary:
balut boiled duck egg at theembryonic stage; a Filipinodelicacy
buena mano first customer of the daybelieved to bring goodluck (Lit.: 'good hand')
#2. Narrative
Kadaghanan sa mga Pilipino gusto ug balut. Angitlog sa itik ang himoon nga balut. Ang balutlami sumsuman uban sa serbesa. Daghan ug sus-tansya ang balut.
Vocabulary:
kadaghanan mosthimoon make (out of)sumsuman an appetizer served with
drinkssustansya sustenance, nutrients
Pangutana:
1. Unsay buhaton nga balut?
2. Uban sa unsa lami sumsuman ang balut?
3. Daghan ba kini ug sustansya?
LESSON 30
Structural Content: Verb: (Maka-) classFocus: ActorMood : Non-FactualAspect: Aptative
Afactual Forms:V baseV base + (-afha)(paN-) + V base
Negation: Ayaw
Setting: A PCV instructshis maid to hearMass early so shecan dp some market-ing.
I. DIALOGUE
Ana, come here.
I'm coming.
Tomorrow, go to Massearly at San Jose.Then go to Karbun andbuy some food.
What should I buy?
Buy some fish, pork,and fruits. Just gowith Juana becauseshe's going too.
Gisugo sa PCV ang iyangbinatonan pagpasimbagsayo aron makapangarbun.
A: Ana, dali ra gud.
B: Naa na ako.
A: Ugma, sirobag sayo sa SanJose. Unya, adto saKarbun, palit ug pagkaon.
B: Unsa may paliton?
A: Pagpalit ug isda, baboyug prutas. Uban lang niJuanakay muadto man sabsiya.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Ana, come here.
come here [please]
I'm coming.
there [already] I
A: Ana, dali ra gud.
dali [ra] [gud]
B: Naa na ako.
naa [na] ako
332
333
Tomorrow, go to Massearly at San Jose.Then go to Karbun. andbuy some food.
tomorrowworship earlyat San Joseafterwardsgo to Karbunbuy food
What should I buy?
whatmerchandise
Buy some fish, pork iand fruits. Just gowith Juana becauseshe's going too.
buy fishpork and fruitsgo with [just] Juanabecause go [you know]also she
A: Ugma, simbag sayo sa SanJose. Unya, adto saKarbun, palit ug pagkaon.
ugmasimba(-g) sayo[sa] San Joseunyaadto [sa] Karbunpalit [ug] pagkaon
B: Unsa may paliton?
unsa[ma(y)] paliton
A: Pagpalit ug isda, baboyug prutas. Uban lang niJuan kay muadto man sabsiya.
(pag)palit [ug] isdababoy ug prutasuban [lang] [ni] Juanakay (mu)adto [man][sab] siya
III. VOCABULARY LIST
ambak
bandera
kapoy
kuha
gikan
naug
paminaw
pangita
silhig
sugo
sunod
syagit
tarong
jump down, dive, plunge
flag
tired; get tired
get, fetch
go, leave, depart
go/come down, step down
listen
find, look for
sweep; broom
command, order
follow
shout
straighten
334
IV. DRILLS
A. Substitution: Fixed Slot
1. Dayon lang.LingkodSulodUbanGikanPuyoSimbaAdtoSunod
PangitaPangutanaPanawagPanulatPanguhaFanglab aPamalit
KanaugKatulogKatawa
2. Lakaw na.LutoKaonTuonBasaSulatTan-awSakayDulaDaliPaspasDaganHigdaInomKantaKuhaLabaLangoyPalitSay awSultiTahiTanom
B. Conversion:
1.Dayon lang.AdtoPangitaPangutanaPanguhaPamalitPaminawPanulatKanaugLingkodSulodSunodPanawag
2. Simba na.LakawLutoSulat
Dayona lang angAdtoa angPangitaa aPangutan-a
LingkoraSudlaSundaPanawga
Simbaha na.Lakawa
ang tindahan.ang sinehan.
ang maestra.ang libro.ang panapton,ang leksyon.ang balak.ang bisita.ang siya.ang kwarto.ang tawo.ang bata.
335
Tan-awDula _DaganKantaKuha _PalitSay awTahiTindog .Tokar .Tarong .Kaon . Kan-aSakay . SakyaInom . ImnaLangoy ._ LangyaTanom . Tamna
3.Gwapo si Jose. Gwapoha si Jose.Gwapa si Josefa. Gwapaha si Josefa.Husto ang pagkaon. .Duol si Georgy. .Dugay ang sulat. .Mahal ang sinina. .Dyutay ang asukar. .Bag-o ang awto. .Gahi ang saging. .Hait ang kutsilyo. .Humok ang man ok. .
Kutsilyo ... ang baboy.Labaha . . . ang buhok.
Layo ang libro.Busog ang maestra.Taas ang bandera.
C. Substitution and Expansion:
l.Adto lang.sa balay.
sa alas otso.karong gabii.
ugma saDagan
buntag.Lakaw
336
lungsodSakay
2.Pangitaa
tres .
si Ana
hapon.Pangutan-a
Kuhaa
Dagana
Faminawa
3.Lutoa ang
Kan-a
gabii.Palita
*
adlaw.
Basaha
SulataKuhaa
baboytnanok
baka
libro
sulat
alas syete.
sa eskwelahan.sa Kohala.
sa alas
ugma.sa
syudad
•
sa kusina.sa paniudto.
restawranpanihapon.
unyang
merkado para sa
sunod
sa alas dyes
tindahan
kwarto
337
pos opislames a
kapeImna
D. Substitution: Fixed Slot
l.Ayaw pagdagan basig kapuyon ka.pagdali .paglangoy .pagsayaw .pagtanom .
2.Ayaw pagluto basig maulahi kamo.pagpalit .pagkanta .paghigda .paglaba .pagtrabaho .
3.Ayaw pagsilhig basig uhawon ka.pagsulti .pagsyagit .pag-ambak .pagdagan .
4.Lakaw na aron makaabot ka.makatan-aw .makasakay .makasulti .makapalit .
5.Luto na aron makakaon kamo.Basa makatuon .Sulat makabasa .Tan-aw makakita .Sakay makalingkodHigda makapahulay
6.Lakaw na kay basig makaabot ka.makatan-awmakasakaymakasultimakapalit
338
7.Luto na unya dili kamo makakaon.Basa makatuon.Sulat makabasa.Tan-aw makakita.SakayHigda
makalingkod.makapahulay.
8.Ayawg dayona ang balay.lutoa ang paksiw.tan-awa ang sine.lakawa ang dalan.pangitaa ang salida.adtoa ang merkado.pangutan-a ang bata.tawga ang lalake.langya ang dagat.kan-a ang lechon.imna ang tuba.
9.Ayaw padayona si Pedro sa balay.palutoa ang kusinera ug paksiw.patan-awa ang anak sa sine.palakwa ang aso sa dalan.papangitaa si Rico ug salida.paadtoa si Ana sa merkado.papangutan-a ang bata kanako.patawga si Lauro kanimo.palangya ang mga estudyante sa dagat.pakan-a ang mga Amerikano ug balut.paimna ang mga maestra ug tuba.
LEXICAL/GRAMMAR NOTES
balut - boiled duck egg at the embryonic stage;a Filipino delicacy.
basig - [basi] + [ug]
unya - Luto na unya dili kamo makakaon.
Unya is used here to mean 'otherwise''or else', 'or later'
pangutana - 'inquire', 'ask' has two Afactual formsdepending on its focus:
Actor Focus: Pangutana niya. '(You)ask him'1
Goal Focus : Pangutan-a siya.'Ask him.'
339
Verb: (Maka-) classFocus: ActorMood : Non-Factual (maka-)Aspect: Aptative
The Non-Factual form (maka-) expresses the meaning'be able to1 and it designates present, past,progressive and future actions.
Sakay na aron makalingkod kamo.'Get aboard already so that you can get aseat.'
Higda na aron makapahulay kamo.'Lie down now so that you will be able torest.'
It also designates the meaning 'to have an oppor-tunity to1, to refer to future actions.
Lakaw na kay basig makapalit ka.'Leave now and you might have a chance toshop.'
Lakaw na kay basig makatan-aw ka.'Get going now because there's the opportu-nity you might be able to watch.1
Afactual Forms
A. Actor Focus Constructions (cf. Lesson 18)
1. (Mu-) class: V basee.g., Dagan.
Sunod.Lakaw.
2. (Mag-) class: (paN-) + V basee.g., Pagluto ug adobo.
Panguha ug peryodiko.Pamalit ug prutas.Panulat ug balak.
3. Intransitive Verbs: (ka-) + V basee.g., Kanaug.
Katulog karon.Katawa ug hilum.
340
Goal Focus Construction: (-on) class
1. The Afactual mood is formed by
a) suffixing (-a) or (-ha) to the V base, e.g.
Dayonji ang balay. 'Go up the house.'Basah_a ang libro. 'Read the book.'Adtoa_ ang tindahan. 'Go to the store.1
b) prefixing (i-) to the V base, e.g.
Itudlo ang leksyon. 'Teach the lesson.1
Itanom ang humay. 'Plant the rice.'
2. Certain adjectives and nouns may be usedin imperative constructions with the mean-ing of 'make or do [X]' where [X] is eithera noun or adjective. The suffix (-a) or(-ha) is attached to the N/Adj base givingit a verbal function, e.g.
Gwapoha si Jose. 'Make Jose handsome.1
Kutsilyoh_a ang baboy. 'Slice the pork.'
3. In the Causative Goal Focus construction,the imperative is formed by the compoundaffix (pa- -a) + V base, e.g.
P^dayona si Pedro sa balay.'Have Pedro come up the house.'
Paimna ang mga maestra ug tuba.'Let the teachers drink tuba.'
C. The Negative Imperative is formed by addingayaw + _u£ [ayawg] before the afactual form, e.g.
Ayawg dayona ang balay.Ayawg lutoa ang pansit.Ayawg itanom ang humay.Ayawg dagana.
but:Ayaw pagluto ug adobo.Ayaw panulat ug balak.Ayaw padayona si Pedro sa balay.Ayaw paimna ang mga maestra ug tuba.
Summary: Sentence Patterns
PredicateVerb 'Particle'
DayonPaglutoKanaug
lang
na
341
'Pattern 1
Predicate Topic'Particle1 Verb N/Pron
aron , makakaon , [ang/si]-phrase,
kay ' makapalit' ako-class 'basig ' ' 1st set '
2.
3.
Predicate TopicVerb Noun
i Dayona ,, Itudlo ,, Gwapoha ,, Kutsilyoha,
[ang/si]-phrase,
Predicate'Nee. Mkr.' Verb
Ay aw pagdagan-,pagdali. ,
ug dagan.'dali. '
Predicate'Particle' Verb
,Pattern 3 , basig
TopicPronoun
kapuyonmaulahi
ako-class1st set
342
4. Predicate'Neg. Mkr. Verb
Ayaw padayona
palutoa
patan-awa
Topic 'Complement 'N/Pron 'N(place/ob.j3
[ang/si]-phrase} sa balay.
ako-class ' ug paksiw.i
, sa sine.1st set
LESSON 31
Structural Content:
Setting: Pedro and anotherPCV are talkingabout theirpractice-teaching .
I. DIALOGUE
Afactual Mood: Verbal Affixes(-i) in Benefactive and
Locative Focus(i-) in Instrumental Focus(i-), (-i) in Goal Focus
Nagsultihanay si Pedroug ang laing PCV bahinsa ilang "practice-teaching".
Hey Pedro, hurry up A:with your lesson andcome with me to Kona.
Why? B:
Because I'll start A:practice-teaching inKona today.
Oh reallyl Very good. B:Teach the new math tothe children.
Yes, definitely.
It would be better if Byou study first inthe library what youwill teach the children.
That's right. A
Uy Pedro, paspasi angimong leksyon ug ubaniako sa Kona.
Ngano man?
Kay musugod ako karon ug"practice-teaching" saKona.
Ah diay! Maayo kaayo.Itudlo ang bag-ong mate-matika sa mga bata.
A: Oo, segurado.
Maayo tingali, tun-i unasa libreriya ang imongileksyon sa mga bata.
Bitaw.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Hey Pedro, hurry upwith your lesson andcome with me to Kona.
hurryyour lessonand accompany meto Kona
A: Uy Pedro, paspasi angimong leksyon ug ubaniako sa Kona.
paspas(i)[ang] imo(ng) leksyonug uban(i) ako[sa] Kona
343
344
Why?
why [tell me]
Because I'll startpractice-teaching inKona today.
becausewill start I todaypractice-teachingin Kona
Oh really! Very good.Teach the new math tothe children.
oh you don't saygood veryteach thenew mathematicsto children
Yes, definitely.
It would be better Bif you study first inthe library what youwill teach the children.
good maybelearn firstin libraryyour lessonto children
Ngano man?
ngano [man]
Kay rausugod ako karon ug"practice-teaching" saKona.
kay(mu)sugod ako karon[ug] "practice-teaching"[sa] Kona
Ah diay! Maayo kaayo.Itudlo ang bag-ong mate-matika sa mga bata.
ah [diay]maayo kaayo(i)tudlo [ang]bag-o(ng) matematika[sa] [mga] bata
Oo , segurado.
Maayo tingali, tun-i unasa libreriya ang imongileksyon sa mga bata.
maayo tingalitun-(i) una[sa] libreriya[ang] imo(ng) (i)leksyon[sa] [mga] bata
s right.
BULARY LIST
abridoragiahosantiparabaligyabalitabangkokaguolkapilyadagomdalyagulothardin
A: Bitaw.
can openerpass, pass by, pass forgarliceyeglasses, spectaclesmerchandisenewsbenchworry, worries, problemschapelneedledahliacut, slicegarden
345
hasminhigutmonggosplans a/plants apustisorepolyorosassilitinuod/tuodtsitsaron
jasmintie, bind; rope, stringmongo , lung beaniron , pressfalse teeth, denturescabbagerosepepper, bell or chili pepperthe truth; truepork cracklings
IV. DRILLS
A. Repetition and Conversion
1•Benefactive Focus (-1)
Kataw-i sila.Ubani ako.Gikani siya.Tudloi kami.Adtoi sila.Pamaliti kamig papel.
Panulati silagestorya.
Pangitai akog balay.Panguhai kamig kan-on.
Pangutan-i siya saeksamen.
Kanaogi siyag kape.Lutoi silag pansit.Basahi siyag estorya.
Sulati akog balita.Dulai silag basketbol.
Labhi silag sinina.Tun-i kamig Cebuano.Kantahi siyag 'Dahil
sa Iyo'.Kuhai kamig bulak.Paliti akog awto.Sayawi silag 'Tinik-
ling1.Sultihi kami sa tinuod,Tahii akog sinina.Tokari kamig 'Si Pili-
mon' .
Ay aw silagAyaw akogAy aw siyagAyaw kamigAyaw silagAyaw kamig
papel.Ayaw silag
estoryaAyaw akogAyaw kamig
kan-on.Ayaw siyag
eksamen.Ayaw siyagAyaw silagAyaw siyag
ya.Ayaw akogAyaw silag
bol.Ayaw silagAyaw kamigAyaw siyag
sa Iyo ' .Ayaw kamigAyaw akogAyaw silag
ling' ..Ayaw kamigAyaw akogAyaw kamig
kataw-i.ubani.gikani.tudloi.adtoi.pamaliti ug
panulati ug
pangitai ug balay.panguhai ug
pangutan-i sa
kanaogi ug kape.lutoi ug pansit.basabi ug estor-
sulati ug balita.dulai ug basket-
labhi ug sinina.tun-i ug Cebuano.kantahi ug 'Dahil
kuhaig bulak.politig awto.sayawig ' Tinik-
sultihi sa tinuod.tahiig sinina.tokarig 'Si Pili-
346
Paspasi silag leksyon.Sugdi silag sulti-hanay.
Kan-i silag pansit.
2.Locative Focus (-i)
Simbahi ang kapilya.Puy-i ang iyang balay.
Kan-i ang pansit.Sakyi ang dyip.Imni ang kape.Tamni ang hardin.Dul-i si Georgy.Lay-i si Mrs. Paraz.Higdai ang bag-ongkatre.
Tindugi ang bangko.Tamni ang hardin ug
sampaguita.
3.Instrumental Focus (i-)
Igulot ang kutsilyosa manok.
Iabre ang bag-ongabridor sa coke.
Ipalit ang kwarta sapan.
Isakay ang bag-ongsinina nimo saeroplano.
Isulat ang lapis saleksyon.
Ikaon ang imongpustiso sa tsitsaron
Ayaw silag paspasig leksyon.Ayaw silag sugdig sulti-hanay.
Ayaw silag kan-ig pansit.
Ayaw ug simbahi ang kapilya.Ayaw ug puy-i ang iyangbalay.
Ayaw ug kan-i ang pansit.Ayaw ug sakyi ang dyip.Ayaw ug imni ang kape.Ayaw ug tamni ang hardin.Ayaw ug dul-i si Georgy.Ayaw ug lay-i si Mrs. Paraz.Ayaw ug higdai ang bag-ong
katre.Ayaw ug tindugi ang bangko.Ayaw ug tamni ang hardin ug
sampaguita.
Ayaw igulot ang kutsilyo samanok.
Ayaw iabre ang bag-ongabridor sa coke.
Ayaw ipalit ang kwarta sapan.
Ayaw isakay ang bag-ongsinina nimo sa eroplano.
Ayaw isulat ang lapis saleksyon.
Ayaw ikaon ang imong pustisotsitsaron.
4.Goal Focus (-i) and (i-)
Paspasi ang ilangleksyon.
Sugdi ang sulti-hanay.
Tas-i ang higut sabandera.
Bag-ohi ang kasilyassa balay.
Ayawg paspasi ang ilangleksyon.
Ayawg sugdi ang sultihanay.
Ayawg tas-i ang higut sabandera.
Ayawg bag-ohi ang kasilyassa balay.
347
Isimba siya sa bag-ongkapilya.
Iduol si Ginoo McGinnsa lamesa.
Ilayo si Ginang Bori-ack sa kan-anan.
Itaas ang higut sabandera.
Isakay si Ginoo Bisol.Isugod ang sulti-hanay.
Ikatawa ang kaguol.Ihigda ang bata sabag-ong katre.
Itindog ang bata sabangko.
Idula ang basketbolsa mga bata.
Ikanta ang 'AhayKalisud' sa mgamaestra.
Itudlo ang Ininglissa mga Pilipino.
Ipaspas ang leksyon samga estudyante.
Ayaw siyag isimba sa bag-ongkapilya.
Ayaw iduol si Ginoo McGinnsa lamesa.
Ayaw ilayo si Ginang Boriacksa kan-anan.
Ayaw itaas ang higut sabandera.
Ayaw isakay si Ginoo Bisol.Ayaw isugod ang sultihanay.
Ayaw ikatawa ang kaguol.Ayaw ihigda ang bata sabag-ong katre.
Ayaw itindog ang bata sabangko.
Ayaw idula ang basketbol samga bata.
Ayaw ikanta ang 'Ahay Kali-sud' sa mga maestra.
Ayaw itudlo ang Ininglis samga Pilipino.
Ayaw ipaspas ang leksyon samga estudyante.
B. Conversion:
Ubani siya.Gikani siya sa Cebu.Adtoi siya sa kwarto.Pangitai sila ugbalay.
Panguhai sila ug kape.Pangutan-i siya ugbalita.
Pamaliti kami ugpapel.
Panulati kami ugestorya.
Kanaogi kami ug pansitLutoi ako ug adobo.Basahi ako ug estorya.Kuhai ang mga PCT ugbulak.
Paliti ang mga direk-tor ug awto.
Iuban siya sa sine.Igikan siya sa Cebu.Iadto siya sa kwarto.Ipangita sila ug balay.
Ipanguha sila ug kape.Ipangutana siya ug balita.
Ipamalit kami ug papel.
Ipanulat kami ug estorya.
.Ikanaog kami ug pansit.Iluto ako ug adobo.Ibasa ako ug estorya.Ikuha ang mga PCT ug bulak.
Ipalit ang mga direktor ugawto .
348
Sayawi ang mga Ameri-kano ug 'Tinikling'.
Tahii ang mga Ameri-kana ug sinina.
Tokari ang "CountryDirector" ug 'MatudNila'.
Labhi ang lalake ugbarong Tagalog.
Kan-i si Jim ug dyutay,Tun-i si Dick ug
Cebuano.Labhi si Gining Bunye
ug sinina.Tamni ako iig sampa-
guita.Sugdi sila ug sulti-
hanay.Imni si Ginang Paraz
ug tuba.Sundi ang babaye ug
bulak.Imni siya sa tuba.
Isayaw ang mga Amerikano ug'Tinikling1.
Itahi ang mga Amerikana ugsinina.
Itokar ang "Country Director'ug 'Matud Nila1.
Ilaba ang lalake ug barongTagalog.
Ikaon si Jim ug dyutay.Ituon si Dick ug Cebuano.
Ilaba si Gining Bunye ugsinina.
Itanom ako ug sampaguita.
Isugod sila ug sultihanay.
Iinom si Ginang Paraz ugtuba.
Isunod ang bulak sa babaye.
Iinom siya sa tuba.
C. Substitution
l.Adtoi.lang.
si
gabii.
gabii.Ubani
Sulati
Sultihi
and Expansion:
Rita.sa balay.
sa
sa syudad
sa
sa kwarto
alas
alas
otso ,
dyes
karong
ugma sa
349
2.Pangitai.lang.
si Dick.ug balay.
sa baryo.sa sunod
adlaw.Pangutan-i
Paliti
ug libro
sa tindahan
Basahi
karonggabii.
Kuhai
ug polo
sa balay
Tahii
unyanghapon.
Labhi
3.Ikatawa.lang.
ang kaguol.Ikanta .Isayaw
ang 'Tinikling1.sa programa.
Itokarang 'Itik-Itik' .
unyang gabii.sa klase
I tuonang "Pambansang Awit
350
D. Repetition and Conversion:
1. Dayon lang sa balay.Dayona lang ang balay.Dayona lang si Pedro sa balay.Dayoni lang si Pedro sa balay.Idayon lang si Pedro sa balay.Dayoni lang ang balay.
2. Adto lang sa opisina.Adtoa lang ang opisina.Adtoa lang si Pedro sa opisina.Adtoi lang si Pedro sa opisina.Iadto lang si Pedro sa opisina.Adtoi lang ang opisina.
3. Pangita sa sinehan.Pangitaa ang sinehan.Pangitaa si Pedro sa sinehan.Pangitai si Pedro ug sine.Ipangita si Pedro ug sine.Pangitai ang sinehan ni Pedro.
4. Pangutana sa sari-sari.Pangutan-a si Pedro sa sari-sari.Pangutan-i si Pedro sa sari-sari.Ipangutana si Pedro ug mga baligya sa sari-sari.Pangutan-i ang sari-sari ug mga baligya.
Inom ug serbesa.Imna ang serbesa.iiuiid dug aci.uGsa.
Imni ang serbesa.Imni si Pedro ug serbesa.Iinom si Pedro ug serbesa.Imni ang tindahan ug serbesa.
6. Palit ug isda.Palita ang isda.Paliti si Pedro ug isda.Ipalit si Pedro ug isda.Paliti ang merkado ug isda.Ipalit ang kwarta sa isda para kang Pedro.
7. Sulat ug estorya.Sulata ang estorya.Sulati si Pedro ug estorya.Isulat si Pedro ug estorya.
351
Sulati ang lamesa ug estorya.Isulat ang lapis ug estorya sa lamesa para niPedro.
8. Kaon ug kan-on.Kan-a ang kan-on.Kan-i si Pedro ug kan-on.Ikaon si Pedro ug kan-on.Kan-i ang plato ug kan-on.Ikaon ang kutsara sa kan-on.
9. Basa ug libro.Basaha ang libro.Basahi si Pedro ug libro.Ibasa si Pedro ug libro.Basahi ug libro ang kwarto.Ibasa ang antipara ug libro sa kwarto ni Pedro.
10. Tanom ug bulak.Tamna ang bulak.Itanom ang bulak sa hardin.Tamni si Pedro ug bulak sa hardin.Itanom si Pedro ug bulak sa hardin.Tamni ang hardin ug bulak para kang Pedro.Itanom ang sundang ug bulak sa hardin parakang Pedro.
11. Tahi ug barong Tagalog.Tahia ang barong Tagalog.Tahii si Pedro ug barong Tagalog.Itahi si Pedro ug barong Tagalog.Tahii ug barong Tagalog ang balkon.Itahi ang dagom ug barong Tagalog ni Pedro.
E. Comprehension:
1. Adtoi lang si Rita sa balay sa alas otso ugmasa buntag.
Asa adtoi si Rita? Sa balay.Anus-a adtoi si Rita sa Sa alas otso ugma sa
balay? buntag.
352
2. Tahii lang si Carling ug polo unyang hapon.
Unsay tahion ni Carling? Polo.Anus-a tahii si Carling Unyang hapon.
ug polo?
3. Ikatawa lang ang kaguol.
Unsay ikatawa? Ang kaguol.Unsaon ang kaguol? Ikatawa lang.
A. Isayaw lang ang 'Tinikling' sa programa.
Unsay isayaw? Ang 'Tinikling1
Unsaon ang 'Tinikling'? Isayaw lang.Asa isayaw? Sa programa.
5. Itokar lang ang 'Itik-Itik' sa klase unyanggabii.
Unsay itokar? Ang 'Itik-Itik'.Unsaon ang 'Itik-Itik'? Itokar lang.Asa itokar? Sa klase.Anus-a itokar? Unyang gabii.
F. Substitution: Fixed & Movable Slots
l.Dayon lang sa balay, ayaw ug hulat sa gawas.sulod, .kwarto, .awto, .
2.Agi sa balay una ka mularga.opisina .klinika .eskwelahan
muadto.mulakaw.mulangoy.
3.Palit ug isda, dili karne.manok.prutas.utanon.
itlog,pan,bugas,
353
4.Kaon ug kan-on aronkarneutanonpansud-anmonggos
5.Inom ug gatas kada
coketubigkapetuba
6.Basahi si Pedro ug
7.Tamni ang hardin ug
mabusog ka.
adlaw.buntag.hapon.gabii.adlaw.
libro.uobela.sulat.komiks .magasin.peryodiko.
bulak.repolyo.kamatis.sili.sibuyas.ahos .
8.Tahii si Manolito ug barong Tagalopantalon.
PlantsahiLabhiPangitai
9.11aba ang lalake ugIplantsaIpangitaItahi
kamisadentro.kamiseta.
panyo.
karsones.kamisadentro.
354
lO.Itanom ang sampaguita sa hardin.rosas .hasmin .dalya .rosal
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
sampaguita - Arabian jasmine'or pikake. Stillgenerally regarded as the nationalflower of the Philippines, al-though the official listing hasbeen changed to the banaba flower.
barong Tagalog - man's native shirt distinguishedby its embroidery, formal; thenational garb, worn with darktrousers, for men.
Pambansang Awit -National Anthem
Verbs: Afactual Mood
The afactual mood (imperative) takes the:
1. Prefix (i-) fora) Goal Focus -b) Benefactive Focus -c) Instrumental Focus
2. Suffix (-i) fora) Goal Focus -b) Benefactive Focus -c) Locative Focus -
Itanom ang bulak...Itanom si Pedro ug ...Itanom ang sundang ug.
Sugdi-ang sultihanay.Imni si Pedro ug ...Imni ang tindahan ug.
Summary of Sentence Patterns: Afac tual (Imperative)
1. Actor Focus
1 Predicate' Verb'a) Vbase*b) (paN-)+ Vbase'c) (ka-) + Vbase
, Kaon, Paglutoi Panguha, Pamalit
' Katulog
TOPICActor
4
*1
Complements 'N(Dir. Obj)1 N (Placel ' (Time) '[ug]-phrase'[sa]-phrase' '[sa]-phrase' ' '
T I 1
t t
ug isda sa kusina ugma. ,
, merkado ,
sa banig '
2. Goal Focus
Predicate TOPIC ComplementsVerb N/Pron (Dir.Obj) N (Place) ' (Time)
'a) Vbase +(-a/-ha)'b) Vbase + (-i)'c) (i-) + Vbase
1[ang]-phrase1[si]-phrase'ako-class , Ist set
[sa]-phrase'
d) N/Ad.j .base+(-a/-ha) '
Pangutan-aBasahaPaspasiIhigda
Gwapoha
ang lalakeleksyon
si Pedro
siy a
sa sulod
sopa
unya.
Benefactive Focus
1 Predicate' Verb'a) Vbase + (-i)'b) (i-) + Vbase
, Tahii
' Ilutoi
' Topic'N/Pron(Beneficiary)'[ang]-phrase'[si]-phrase
, ang tawo1 si Pedrot
1 Complements'N(Dir.Obj) ''[ug]-phrase'jsaj-phrase '
, ug karsones
' sa manok
1 N (Place) '1 T
, [saj-phrase,
s a kw a r t o
kusina
(Time)
karon.
Locative Focus
) PredicateVerb
Vbase + (-i)
Tamni
' Topic '' N (Placed '' [ang]-phrase'i t
, ang hardin , \i t
ComplementsN (Dir.Obj) '[ug/sa]-phrase'
ug sampaguita
i
(Time)'I
t
unya. ,•
5. Instrumental Focus
Predicate ' Topic ComplementsVerb N (Instrument)' N (Object) N (Place) ' (Time)
'(i-) + Vbase' [ang]-phrase '[ug/sa]-phrase'[sa]-phrase'
Isulat ang lapis sa leksyon sa lamesa karong gabii.
LESSON 32
Structural Content: Verb: Stative FormsAffixes: (gi-)
.(gi- -an/han)Negation: Wala + (-a/ha)
Wala + (-i/hi)
Setting: Ricardo and anotherPCV are talkingabout the coldweather that iscausing colds andheadaches.
I. DIALOGUE
Ricardo, are youtired?
Yes, very tired.
Why?
Because I have a head-ache and to top itoff I have a cold,too.And you, do you havea cold?
Thank God, I don't.I was really cold inWaimea last night butluckily I had a sweat-er. Go to bed earlytonight.
Yes.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Ricardo, are youtired?
tired you
Nagsultihanay si Ricardoug ang laing PCV bahinsa tugnawng tyempo ngamakapasip-on ug makapa-labad sa ulo.
A: Ricardo, gikapoy ka ba?
B: Oo, gikapoy kaayo.
A: Kay ngano man?
B: Kay gilabdan ako sa akongulo ug gisip-on pa gyud.
Ikaw, wala ka ba sip-ona?
A: Kalooy sa Diyos , wala kosip-ona. Gitugnaw kaayoko kagabii sa Waimea,apan maayo gani adunaakoy "sweater". Katulogugsayo karong gabii.
B: Oo.
A: Ricardo, gikapoy ka ba?
(gi)kapoy ka [ba]
357
358
B: Oo, gikapoy kaayo.
oo(gi)kapoy kaayo
A: Kay ngano man?
kay ngano[man]
B: Kay gilabdan ako sa akongug gisip-on pa gyud.
Ikaw, wala ka ba sip-ona?
kay (gi)labd(an) ako[sa] ako(ng) uloug (gi)sip-on[pa] [gyud]ikaw wala ka [ba]sip-on(a)
Thank God, I don't. A: Kalooy sa Diyos , wala kosip-ona. Gitugnaw kaayoko kagabii sa Waimea,apan maayo gani adunaakoy "sweater". Katulogug sayo karong gabii.
Yes, very tired.
yestired very
Why?
because why[tell me]
Because 1 have aheadache and to topit off I have a cold,too. And you, do youhave a cold?
because ache Iin my headand have a cold[still] [really]you don't have youcold
I was really cold inWaimea last night butluckily I had a sweat-er. Go to bed earlytonight.
pity of God kalooy [sa] Diyosdon't have I cold wala ko sip-on(a)was cold very I (gi)tugnaw kaayo kolast night in Waimea kagabii [sa] Waimeahowever good [as It were] apan maayo [gani] •have I sweater aduna ako(y) "sweater"sleep early (ka)tulog [ug] sayothis evening karon(g) gabii
Yes .
III. VOCABULARY LIST:ayokabukirankalooykinabuhikitiddayareyaDiyos
B: Oo.
be good, make right, fix, repairmountainspity, charitylifenarrowdiarrheaGod
359
gubathalanghilanatlabadlimosmakililimos
menos
pobresakitsip-ontrangkasotyempoulo
IV. DRILLS
A. Repetition:
war, battlepeppery hotfever, temperatureheadache, ache/pain in headaimbeggar
less; decrease, lessen,deduct
poor, impoverishedpain, ache, hurt; painfula coldflutime, season, weatherhead
l.Gigutom ako. WalaGiuhaw ako. WalaGikapoy ka. WalaGitugnaw ka. WalaGisip-on siya. WalaGi-"schistosomiasis" Wala
siya. a.Gi-"rabbies" kami. WalaGi-"smallpox" kami. WalaGi-"sinusitis" kita. WalaGi-"typhoid fever" Walakita.
Gidayareya kamo.Gibuti kamo.Gi-"dengue fever"
sila.Gimalarya sila.Gitrangkaso ang bata.Gi-"cholera" angmga eskwela.
ako gutoma.ako uhawa.ka kapoya.ka tugnawa.siya sip-ona.siya "schistosomiasis"-
kami "rabbies"-a.kami "smallpox"-a.kita "sinusitis"-a.kita "typhoid fever"-a.
Wala kamo dayareyaha.Wala kamo butiha.Wala sila "dengue fever"-a.
Wala sila malaryaha.Wala trangkasoha ang bata.Wala "cholera"-ha ang mga
eskwela.
2.init Giinitan ang PCV.sakit Gisakitan ang mga
PCT.menos Gimenosan ang
dalaga.dyutay Gidyutayan ang
mga lalake.
Wala initi ang PCV.Wala sakiti ang mgaPCT.
Wala menosi ang dala-ga.
Wala dyutayi ang mgalalake.
360
ayo
buotan
nindot
tambok
daut
puti
dato
itum
parat
pait
tam-is
aslum
halang
3.labad
hilanat
gamay
dako
taas
mubo
lapad
mabaw
lalom
layo
Giayohan anglaestra.Gibuotanan angmga maestro.Ginindotan anginahan.
Gitambokan angmga amahan.Gidautan angtindera.
Giputian ang mgadoktor.
Gidatoan angdoktora.
Giituman angAmerikano.Giparatan ang mgaAmerikana.Gipaitan angdirektor.
Gitam-isan ang mga"coordinator".
Glasluman angabogada.
Gihalangan angmga abogado.
Gilabdan si Ricar-do sa ulo.
Gihalantan siRicarda kagabii.
Gigamyan si Jaimesa balay.
Gidak-an si Susanasa eskwelahan.
Gitas-an si Rogeliosa leksyon.
Gimub-an si Vidasa programs.
Gilapdan si Domingsa dalan.
Gimabwan si Dodingsa dagat.
Gilawman si GiningRamos sa dagat.
Gilay-an si GinangTolentino saKohala.
Wala ayohi ang maestra.
Wala buotani ang mgamaestro.
Wala nindoti ang ina-han .
Wala tamboki ang mgaamahan.
Wala dauti ang tinde-ra .
Wala putii ang mgadoktor.
Wala datoi ang dokto-ra .
Wala itumi ang Ameri-kano .
Wala parati ang mgaAmerikana.
Wala paiti ang direk-tor.
Wala tam-isi ang mga"coordinator".
Wala aslumi ang abo-gada.
Wala halangi ang mgaabogado.
Wala labdi si Ricardosa ulo.
Wala hilanti siRicarda kagabii.
Wala gamyi si Jaimesa balay.
Wala dak-i si Susanasa eskwelahan.
Wala tas-i si Rogeliosa leksyon.
Wala mub-i si Vida saprograma.
Wala lapdi si Domingsa dalan.
Wala mabwi si Dodingsa dagat.
Wala lawmi si GiningRamos sa dagat.
Wala lay-i si GinangTolentino sa Kohala.
361
duol Gidul-an si GinooSantos sa Waikiki.
kitid Gikitiran kini sapanapton.
ngil-ad Gingll-aran kinisa estudyante.
gwapa Gigwapahan kana samodista.
gwapo Gigwapohan kana sadrayber.
pobre Gipobrehan kadtosa mag-uuma.
Wala dul-i si GinooSantos sa Waikiki.
Wala kini kitiri sapanapton.
Wala kini ngil-ari saestudyante.
Wala kana gwapahi samodista.Wala kana gwapohi sadrayber.
Wala kadto pobrehi samag-uuma.
4.Gigutom ba ako?Giuhaw ba ako?Gikapoy ka ba?Gitugnaw ka ba?Gisip-on ba siya?Gi-"schistosomiasis"ba siya?
Gi-"rabbies" ba kami?Gi-"smallpox" ba kami?Gi-"typhoid fever"ba kita?
Gidayareya ba kamo?Gibuti ba kamo?Gi-"dengue fever"ba sila?
Gimalarya ba sila?Gitrangkaso ba angbata?
Gi-"cholera" ba angmga eskwela?
Giinitan ba ang PCV?Gisakitan ba ang mgaPCT?
Gimenosan ba angdalaga?
Gidyutayan ba ang mgalalake?
Giayohan ba angmaestra?
Gibuotanan ba ang mgamaestro?
Ginindotan ba anginahan?
Gitambokan ba ang mgaamahan?
Wala ba ako gutoma?Wala ba ako uhawa?Wala ka ba kapoya?Wala ka ba tugnawa?Wala ba siya sip-ona?Wala ba siya "schistosomia-
sis"-a?Wala ba kami "rabbies"-a?Wala ba kami "smallpox"-a?Wala ba kita "typhoid fever"-
a?Wala ba kamo dayareyaha?Wala ba kamo butiha?Wala ba sila "dengue fever"-
a?Wala ba sila malaryaha?Wala ba trangkasoha angbata?
Wala ba "cholera"-ha angmga eskwela?
Wala ba initi ang PCV?Wala ba sakiti ang mga PCT?
Wala ba menosi ang dalaga?
Wala ba dyutayi ang mgalalake?
Wala ba ayohi ang maestra?
Wala ba buotani ang mgamaestro?
Wala ba nindoti ang inahan?
Wala ba tamboki ang mgaamahan?
362
Gidautan ba angtindera?
Giputian ba ang mgadoktor?
Gidatoan ba angdoktora?
Giituman ba angAmerikano?
Giparatan ba ang mgaAmerikana?
Gipaitan ba angdirektor?
Gitam-isan ba ang mga"coordinator"?
Giasluman ba angabogada?
Gihalangan ba angabogado?
Gilabdan ba si Ricardosa ulo?
Gihalantan ba siRicarda kagabii?
Gigamyan ba si Jaimesa balay?
Gidak-an ba si Susanasa eskwelahan?
Gitas-an ba si Rogeliosa leksyon?
Gimub-an ba si Vidasa programa?
Gilapdan ba si Domingsa dalan?
Gimabwan ba si Dodingsa dagat?
Gilawman ba si GiningRamos sa dagat?
Gilay-an ba si GinangTolentino sa Kohala?
Gidul-an ba si GinooSantos sa Waikiki?
Gikitiran ba kini sapanapton?
Gingil-aran ba kinisa estudyante?
Gigwapahan ba kana samodista?
Wala ba dauti ang tindera?
Wala ba putii ang mgadoktor?
Wala ba datoi ang doktora?
Wala ba itumi ang Amerikano?
Wala ba parati ang mgaAmerikana?
Wala ba paiti ang direktor?
Wala ba tam-isi ang mga"coordinator"?
Wala ba aslumi ang abogada?
Wala ba halangi ang mgaabogado?
Wala ba labdi si Ricardo saulo?
Wala ba hilanti si Ricardakagabii?
Wala ba gamyi si Jaime sabalay?
Wala ba dak-i si Susana saeskwelahan?
Wala ba tas-i si Rogeliosa leksyon?
Wala ba mub-i si Vida saprograma?
Wala ba lapdi si Doming sadalan?
Wala ba mabwi si Doding sadagat?
Wala ba lawmi si Gitving Ratnossa dagat?
Wala ba lay-i si GinangTolentino sa Kohala?
Wala ba dul-i si Ginoo Santossa Waikiki?
Wala ba kini kitiri sapanapton?
Wala ba kini ngil-ari saestudyante?
Wala ba kana gwapahi samodista?
363
Gigwapohan ba kana sa Wala ba kana gwapohi sadrayber? drayber?
Gipobrehan ba kadto Wala ba kadto pobrehi sasa mag-uuma? mag-uuma?
B. Substitution: Movable Slot
l.Gigutom sila kagabii sa Kona.Giuhaw .
kamigahapon
sa opisina.Gisip-on
2.Giinitan ang maestra sa kwarto sa niaging adlaw.eskwela .
Giayohan .programs .
semana.Ginindotan
3.Gigamyan si Jose sa lamesa sa niaging Sabado.siya .
Lunes.Gidak-an
sila si AnaGilapdan
A.Gidatoan kami si Lita sa mga mag-uuma sa unangpanahon.
karon.Gingil-aran .
kamo si Litasa mga makililimos
Gimenosan
C. Expansion:
l.Gisakitanang bata.
sa ulo.niya.
kagabii.
364
2.Gihilantanang eskwela.
mga .sa primer grado.
sa SantaFe.
niadtong Hulyo.
3.Gimalaryaang sundalo.
mga .ni General Lim.
sa kala-sangan.
sa Mindanao.
sa niaging gubat,
4.Gigwapahanang PCV.
mga .sa Cotabato.
sa mga Negrito.
sa kabukiran.
sa Mindanao.
D. Question and Answer:
1. Gikapoy ang mga eskwela ni Mr. Frator sa ilangleksyon ganinang buntag.
Naunsa ang mga eskwela? Gikapoy.Kinsay gikapoy? Ang mga eskwela.Kinsang mga eskwelaha? Ni Mr. Prator.Gikapoy sa unsa? Sa ilang leksyon.Kanus-a? Ganinang buntag.
2. Gitrangkaso ang mga anak ni Mrs. Manuel sapagbakasyon nila sa Manila niadtong usa ka tuig.
Naunsa ang mga anak niMrs. Manuel? Gitrangkaso.
Kinsay gitrangkaso? Ang mga anak niMrs. Manuel.
365
Kinsang mga anak?Diin sila trangkasoha?Kanus-a?
Ni Mrs. Manuel.Sa Manila.Sa pagbakasyon nilaniadtong usa ka tuig.
3. Gipaitan ang Amerikano sa kinabuhi sa baryokay walay elektrisidad.
Giunsahan ang Amerikano?Kinsay gipaitan?Sa unsa?Diin?Kay ngano man?
Gipaitan.Ang Amerikano.Sa kinabuhi.Sa baryo.Kay walay elektrisidad.
A. Gitam-isan kita si Petra sa manggang hinog ngagikan sa Guadalupe nga gidala nila ni Jose.
Giunsahan kita si Petra?Kinsay gitam-isan?Sa unsa?Nga unsa?Diin gikan?Nga giunsa nila ni Jose?
Gitam-isan.Kita si Petra.Sa mangga.Nga hinog.Sa Guadalupe.Gidala.
5. Gilay-an ang prinsipal nga taga Manila saeskwelahan sa Lawis kay walay sakyanan.
Giunsahan ang prinsipal?Kinsay gilay-an?Taga diin siya?Unsay iyang gilay-an?Diing eskwelahana?Ngano man?
Gilay-an.Ang prinsipal.Taga Manila.Eskwelahan.Sa Lawis.Kay walay sakyanan.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Kalooy sa Diyos - literally 'God's pity' - a verycommon expression which means'with the help or grace of God1.
apan maayo - a phrase meaning 'but it was goodthat', 'but luckily', 'however,fortunately ' .
gani - implies a conditional statement,and means, roughly, 'if it were...'as it were/was...'
366
Negrito - primitive tribe with negroid featureswho live in the mountains; consideredto have been the first wave of peopleto inhabit the Philippine archipelago.
Verb : Stative Forms
Stative verbs express a state of being, e.g. health,an emotion, an attitude, impression, feeling andthe like.
The Factual Mood of stative verbs is formed by theprefix (gi-) or the compound affix (gi- -an/han)attached to a noun or adjective base, e.g.
gigutom - become hungryj ikapoy - get tired£_isip-on - have a cold
impressed with the height- regard as less in stature, look
down on£ij>aitjin - find (it) bitter
The Negative of the (gi-) form is formed by usingwala + the suffix (-a/ha) added to the base, e.g.
gigutom - wala gutomagimalarya - wala malaryaha
The negative equivalent of the compound affix isformed by wala + the suffix (-i/hi) added to thebase, e.g.
gitas-an - wala tas-igigwapohan - wala gwapohi
Summary: Sentence Patterns
1. ' Predicate ' Topic ' Complement '1 Verb ' Noun/Pronoun ' N (Dir.Obj)'i i ; ', Gigutom , [ang/si]-phrase, Giayohan , _, Gilay-an , f^TT^i^s. Lm!
367
2.J
Predicate '1 Neg. Mkr. '
, Wala ,i i
i t
1 Predicate' Neg. Mkr. 'i t
, Wala ,? f
i i
TopicPronoun
ii
1 Predicate 'i
t
ako-class, 1st sett
kini-class, Dem. '
Verb 'i
gutoraa ,ayohi ,lay-i ,
TopicNoun
[ang]-phrase
[ si]-phrase
Verb 'i
gutoma. ,ayohi. ,lay-i.
1 Complement '1 N (Object) 'i i
t i
i i
i sa Kohala. ,
Predicate TopicVerb 'Int. Mkr.' N/Pronoun
Gigutom i ba ,[ang/si]-phrase ?,Giayohan , ,ako-class, 1st set,Gilay-an • ,kini-class, Dem. ,
11 Predicate'Nes.Mkr
', Wala
i
Neg.Mkr.
Wala
'Int. Mkr.
ba
t
Predicate'Int. Mkr.
, ba
1 Topic1 Pronoun
,ako-class,1kini-classi
1
1 Verb '
'Predicate'1 Verb '
1st set, gutoma? ,_ , ayohi? ,
' Dem- , lay-i? ,
Topic 'Noun '
1 1 t
t gutomai [ang]-phrase ? ,
; lay" ! [si]-Phrase |
Supplementary Materials
Lessons 30-32
I. Dialogue
A: Nang, palihog, hain mang ang Karbun?B: Pasayloa ko, unsa 'to?A: Hain man ang Karbun?B: Faminawa ko,ha.A: 0 sige.B: Gikan dinhi, paraha ang dyipni paingon sa
Karbun. Ingna ang drayber nga muadto kamo saKarbun. Unya, kanaug sa dakong tindahan saeskina duol sa Karbun. Tan-awa baya pag-ayoang dakong tindahan. Diretsoha ang aserassa mga tindahan. Unya liko sa tumoy sa wala.
Vocabulary:
kanaug get off, step downdiretsoha go straight aheadingnan tellliko turnparaha stoptan-awa look fortumoy endwala left
Fangutana:
1. Unsay gipangita sa babaye?
2. Kinsay iyang gipangutana?
3. Asa mupara ang dyipni?
4. Asa paingon ang dyipni?
5. Asa sila manaug?
6. Unsay ilang tan-awon?
7. Unsay ilang diretsohon?
8. Asa sila muliko?
368
369
II.
#1. Dialogue
A: 0 sige, ayoha baya ang inyong pagkanta, ha?B: Pastilan, dili pa ba kini manindot, kadugay na
natong nagpraktis!A: Kausa na lang. Sugdi, Ramon.B: Kadiyut lang, wala pa ganl kita tagai ug tono
ni Fernando.A: 0 sige, Fernando, tokara na.
Vocabulary:
kausa once more (one more time)manindot be nice/prettypastilan! goodness!sugdl starttono pitch tone, tune
Pangutana:
1. Unsay ilang gibuhat?
2. Nganong dili na gusto ang usang magpraktispag-usab?
3. Unsay tubag kaniya?
4. Ngano kahang nagpraktis sila?
5. Unsay ilang buhaton?
#2. Narrative
Hapit nang usa ka semanang nagpraktis ug kanta siRuben ug iyang mga kauban. Nagpraktis sila kaykarong Domingo haranahan nila si Ofelia. SiFernando ang gitarista ug si Ruben ang rausolo.Ang uban nilang amigo muuban sa koros. Si Ofeliagiulitawhan ni Ruben.
Vocabulary:
giulitawhan being courted
Fangutana:
1. Unsa na kadugay ang pagpraktis nila ni Ruben?
2. Nganong nagpraktis sila?
3. Kinsay ilang haranahan?
370
4. Kinsa si Ofelia?
5. Kinsa si Fernando?
6. Unsay buhaton ni Ruben?
7. Unsay buhaton sa iyang mga kauban?
#3. Dialogue
A: Maghinay-hinay ta. Basig mamathan ni Ofeliaang saba dili ang atong kanta.
B: Dia na kami sa pwesto, Ruben. Fernando, sugdina ang gitara.
(Human sa duha ka kanta...)
C: Uy, dunay nag-abre ug suga, pero dili kaayohayag.
B: Ruben, basig siya na kana.
(Giabrehan ni Ofelia ang bintana.)
D: Maayong gabii ninyo. Kanindot sa inyong kanta.Dayon usa kamo.
Vocabulary:
hayag brightmamathan to be awakenedpwesto position, placesaba noise
Pangutana:
1. Nganong maghinay-hinay sila?
2. Hain na ang mga kauban ni Ruben?
3. Kinsa ang musugod sa gitara?
4. Paghuman sa duha ka kanta, unsay nahitabo?
5. Giunsa ni Ofelia ang bintana?
6. Unsay iyang gisulti pag-abre niya?
7. Ginindotan ba siya sa ilang kanta?
8. Gipaunsa niya sila?
371
III. Dialogue
A: Pagdali uy, maulahi ako tungod nimo.B: Pag-una na lang. Asa ko ikaw hulaton unya?A: Hulata ako tupad sa Botika. Paliti si Mama
ug usa ka botelyang asperina.B: 0 sige. Pagdali ha, balik dayon.
Pangutana:
1. Kinsa ang nagsultihanay?
2. Diin kaha sila nagsultihanay?
3. Nganong gipahulat sa usa ang iyang kauban saBotika?
LESSON 33
Structural Content:
Setting: Christmas inthe Philippines.
I. NARRATIVE
It was Christmas.Everybody was happy.They prepared a lotof food. The childrenwent from house tohouse. They asked forChristmas presents.They also ate in everyhouse. They sang anddanced. Everyone wentto the early morningmass. The young andold were happy.
Verb: (ma-) classFocus : ActorMood : Factual and
Non-FactualAspect: Neutral
Distributive Aspect: (manga-)(maN-)
Ang Pasko sa Filipinas .
Pasko kadto. Ang tanangtawo nangalipay. Na-ngandam sila ug daghangmga pagkaon. Ang mgabata nangadto sabsa kadabalay. Nangayo sila ugmga pinaskohan. Nangaonusab sila sa kada balay.Nanganta ug nanayaw sila.Ang tanan nanimba sakaadlawon. Nangalipayang mga bata ug ang mgatigulang.
II. NARRATIVE BREAKDOWN
It was Christmas.Christmas that
Everybody was happy,all menhappy
They prepared a lotof food.prepared theymuch food
Fasko kadto.Pasko kadto
Ang tanang tawo nangalipay.[ang] tanan(g) tawo(nanga)lipay
Nangandam sila ug daghangmga pagkaon.
(nang)andam sila[ug] daghan(g) [mga]pagkaon
372
The children went fromhouse to house.
the childrenwent alsoto each house
They asked for Christ-mas presents.
asked for theyChristmas presents
They also ate in everyhouse.
ate also theyin each house
They sang and danced,sang and dancedthey
Everyone went to theearly morning mass.allwent to churchat dawn
The young and the oldwere happy.happythe youngand the old
373
Ang mga bata nangadto sabsa kada balay.
[ang] [mga] bata(nang)adto [sab][sa] kada balay
Nangayo sila ug mga pinas-kohan.
(nang)ayo sila[ug] [mga] pinaskohan
Nangaon usab sila sa kadabalay.
(nang)aon usab sila[sa] kada balay
Nanganta ug nanayaw sila.(nang)anta ug (nan)ayawsila
Ang tanan nanimba sa ka-adlawon.
[ang] tanan(nan)imba[sa] kaadlawon
Nangalipay ang mga bataug ang mga tigulang.
(nanga)lipay[ang] [mga] bataug [ang] [mga] tigulang
Pangutana:
Nganong nangalipay ang tanang tawo?
Unsay ilang gipangandam?
Diin mangadto ang mga bata?
Unsay ilang gipangayo?
Kanus-a sila nanimba?
Kins ay nangalipay?
III. VOCABULARY LIST
alibangbanganad
bakibulangan
butterflyget used to, grow accustomed
tofrogcockpit
374
kaadlawondunotgisihadlokhuloglumospangayopataypeldepinaskohanpuno/puhoansamadsuko
sugalsunogulawungoutang
dawnrottentear, ripfear, fright; afraid, scaredfall, dropdrownask for (for free)kill, die; dead, deceasedlose, suffer lossChristmas gifttree, tree trunkwoundanger, enrage; angry, infu-riated
gamble, gambling gameburn; fireshame; embarrassed, ashamedwitchdebt; owe, borrow
IV. DRILLS
A. Repetition:
laba Manlaba kita ug mga pantalon.dakop Manakop kita ug baki.langoy Manlangoy kita sa dagat.silhig Manilhig sila sa kwarto.kaon Mangaon kita ug pansit sa restwran.inom Mangimon kita ug serbesa sa balay.andam Mangandam kita ug pagkaon alang sa bisita.eskwela Mangeskwela kita sa Cebu.abang Mangabang kita us awto alang sa atong
amigo.utang Mangutang kita ug kwarta.hulam Manghulam kita ug libro sa libreriya.kuha Manguha kita ug mangga sa punoan.hugas Manghugas kamo ug plato.
Mahimo ba kitang manlaba ug mga pantalon?Mahimo ba kitang manakop uga alibangbang?Mahimo ba kitang manlangoy sa dagat?Mahimo bang manilhig sila sa kwarto?
Buot ka bang mangaon kita ug pansit sa restawran?Buot ka bang manginom kita ug serbesa sa balay?Buot ka bang mangandam kita ug pagkaon alang samga bisita?
Buot ka bang mangeskwela kita sa Cebu?
375
Gusto ka bang mangabang kita ug awto alang saatong amigo?
Gusto ka bang manghulam kita ug libro sa libreriya?Gusto ka bang manguha kita ug mangga sa punoan?Gusto ka bang manhugas kamo ug plato?
B. Repetition and Conversion:
Non-FactualSingular Plural
Maligo siya sa suba.Mahadlok ako ug ungo.Mamatay siya ug dali.Matulog ako ug dyutay.Mapelde siya sa sugal.Masuko siya nako.Maulaw ako niya.Maanad ang bata sa
inahan.Magisi ang papel.
Madunot ang saging.
Masamad siya sa gubat.Masunog ang balay.
Masakit siya.Mahulog siya sa hagdanMabuhi ang isda.
Malumos siya sa dagat.
Mangaligo sila sa suba.Mangahadlok kami ug ungo.Mangamatay sila ug dali.Mangatulog kita ug dyutay.Mangapelde sila sa sugal.Mangasuko sila nako.Mangaulaw kami niya.Mangaanad ang mga bata sa
inahan.Mangagisi ang papel./Mangagisi ang mga papel.
Mangadunot ang saging./Mangadunot ang mga saging.
Mangasamad sila sa gubat.Mangasunog ang balay./Mangasunog ang mga balay.
Mangasakit sila..Mangahulog sila sa hagdan.Mangabuhi ang isda./
Mangabuhi ang mga isda.Mangalumos sila sa dagat.
Factual
Naligo siya sa suba.Nahadlok ako sa ungo.Namatay siya ug dali.Natulog ako ug dyutay.Napelde siya sa sugal.Nasuko siya nako.Naulaw ako niya.Naanad ang bata sa
Nagisi ang papel.
Nangaligo sila sa suba.Kangahadlok kami sa ungo.Nangamatay sila ug dali.Nangatulog kami ug dyutay.Nangapelde sila sa sugal.Nangasuko sila nako.Nangaulaw kami niya.Nangaanad ang bata sa inahan./Nangaanad ang mga bata sainahan.
Nangagisi ang papel./Nangagisi ang mga papel.
376
Nadunot ang saging.
Nasamad siya sa gubat.Nasunog ang balay.
Nasakit siya.Nahulog siya sa hagdanNabuhi ang isda.
Nalumos siya sa dagat.
Nangadunot ang saging./Nangadunot ang mga saging.
Nangasamad sila sa gubat.Nangasunog ang balay./Nangasunog ang mga balay.
Nangasakit sila..Nangahulog sila sa hagdan.Nangabuhi ang isda./Nangabuhi ang mga isda.
Nangalumos sila sa dagat.
Wala ako maligo sasuba gahapon.
Wala ako matulog ugdyutay ganina.
Wala siya mapelde sasugal kagabii.
Wala siya masuko nakosa niaging adlaw.
Wala maanad sa inahanang bata gahapon.
Wala ako mahadlok saungo niadtong Lunes.
Wala siya mamatay ugdali niadtong Martes,
Wala ako maulaw niyaganina.
Dili kami mangaligo sa subaugma .
Dili kami mangatulog ugdyutay karong taudtaud.
Dili sila mangapelde sasugal karong gabii.
Dili sila mangasuko nakosa sunod adlaw.
Dili mangaanad sa inahanang mga bata karon.
Dili kami mangahadlok saungo sa Lunes.
Dili sila mangamatay ugdali sa Martes.
Dili kami mangaulaw niyakarong taudtaud.
C. Substitution and Expansion:
1.Maligo siya sa suba.kami .
dagat.ang maestra
karon.g hapon.
batasi Rosa
2.Mangaligo ang mga lalake sa "swimming pool".bata .estudyante dagat.
suba.ugma.
sila si Ruben
377
Nangaligoang mga Amerikano
gahapon.
3.Nangasunog ang mga balay.sud-an sa kusina.
kan-on .karne
Mangasunogsa niaging pyesta.karon.
utan-on
4.Nangadto sila sa sine.restawran.
kamiMangadto aron mukaon.
kitaang mga estudyante
D. Expansion and Question & Answer:
1. Maligo siya.sa sub auban ni Juanugma
Maligo siya sa suba.Maligo siya sa suba uban ni Juan.Maligo siya sa suba ugma ubanni Juan.
Mag-unsa siya?Asa siya maligo?Kinsay iyang kau-ban?
Kanus-a siyamaligo?
2. Matulog ako.ug dyutaysa katrekarong gabii
Mag-unsa ka?Asa ka matulog?Kanus-a?
Maligo siya.Sa suba.Si Juan.
Ugma.
Matulog ako ug dyutay.Matulog ako ug dyutay sa katre.Matulog ako ug dyutay sa katrekarong gabii.
Matulog ako.Sa katre.Karong gabii.
3. Madunot ang saging.ug mangga Madunot ang saging ug mangga.sa basket Madunot ang saging ug mangga sa
basket.unya Madunot unya ang saging ug mangga
sa basket.
378
Unsa ang madunot? Ang saging.Unsa pa? Ang mangga.Hain ang sagingug mangga? Sa basket.
Kanus-a madunot Unya.ang saging ugmangga?
4. Mangaligo sila,.sa suba Mangaligo sila sa suba.uban ni Maria Mangaligo sila sa suba uban ni
Maria.ugma Mangaligo sila sa suba ugma
uban ni Maria.
Mag-unsa sila? Mangaligo sila.Asa? Sa suba.Kinsay ilang uban? Si Maria.Kanus-a? Ugma.
5. Mangatulog kami.ug dyutay Mangatulog kami ug dyutay.sa katre Mangatulog kami ug dyutay sa
katre.karong gabii Mangatulog kami ug dyutay sa
katre karong gabii.
Mag-unsa kamo? Mangatulog kami.Asa? Sa katre.Kanus-a? Karong gabii.
E. Deletion:
l.Mangadunot ang mga saging ug mga mangga sa basketunya.
unya Mangadunot ang mga saging ug mgamangga sa basket,
sa basket Mangadunot ang mga saging ug mgamangga.
mangga Mangadunot ang mga saging.
2.Nalimot siya sa iyang libro ug lapis sa balay namo.
namo Nalimotsiya sa iyang libro ug lapissa balay.
sa balay Nalimot siya sa iyang libro ug lapis.
379
lapis Nalimot siya sa iyang libro.libro Nalimot siya.
3.Napelde siya sa sugal sa bulangan bahapon.
gahapon Napelde siya sa sugal sa bulangan.bulangan Napelde siya sa sugal.sugal Napelde siya.
4.Nahulog siya sa hagdan sa among balay gabii.
among balay Nahulog siya sa hagdan gabii.hagdan Nahulog siya gabii.gabii Nahulog siya.
5.Nahadlok ako ug ungo sa dakong kahoy gabii.
ungo Nahadlok ako sa dakong kahoy gabii.gabii Nahadlok ako sa dakong kahoy.dakong kahoy Nahadlok ako .
F. Deletion and Question & Answer:
1.Nangalimot sila sa ilang libro ug lapis sa balaynamo. *
namo Nangalimot sila sa ilang libro uglapis sa balay.
sa balay Nangalimot sila sa ilang libro uglapis .
lapis Nangalimot sila sa ilang libro.libro Nangalimot sila.
Nangalimot sila ug unsa? Libro ug lapis.Diin? Sa balay namo.Kinsay nangalimot? Sila.
2.Nangapelde sila sa sugal sa bulangan gahapon.
gahapon Nangapelde sila sa sugal sa bulangan.bulangan Nangapelde sila sa sugal.sugal Nangapelde sila.
Kinsay nangapelde? Sila.Diin sila mangapelde? Sa bulangan.Kanus-a? Gahapon.
380
3. Nangahulog sila sa hagdan sa among balay gabii.
gabii Nangahulog sila sa hagdan sa amongbalay.
balay Nangahulog sila sa hagdan.hagdan Nangahulog sila.
Kinsay nangahulog? Sila.Diin sila mangahulog? Sa hagdan.Diin? Sa among balay.Kanus-a? Gabii.
4. Nangahadlok kami ug ungo sa dakong kahoy gabii.
gabii Nangahadlok kami ug ungo sa dakongkahoy.
dakong kahoy Nangahadlok kami ug ungo.ungo Nangahadlok kami.
Kinsay nangahadlok? Kami.Ug unsa? Ug ungo.Diin? Sa dakong kahoy.Kanus-a? Gabii.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
buot - Pseudo-verb meaning 'would like to .-.' ,'would agree to ..." Used with the Non-Factual form of the verb, e.g.
Buot ka bang manginom kita ug serbesa?'Would you like (for us) to drink beer?'/'Would you agree to our drinking beer?'
Verb: (ma-) classFocus: ActorMood : Factual (na-)
Non-Factual (ma-)Afactual (ka-)
Aspect: Neutral
A small group of verbs in Cebuano belong to the(ma-) class, actor-focus, neutral aspect. Usually,these verbs do not take objects.
381
Distributive Aspect: (manga-)(maN-)
The distributive aspect carries the meaning ofplurality of either
a) the actorb) the objectc) the action (verb root) itself. This
denotes that the action occurs repeatedly.
The (manga-) affix expresses plurality for the(ma-) class, e.g
ligo maligo siya mangaligo silalumos nalumos siya nangalumos silapatay majnatay siya mangajnatay sila
The (maN-) affix expresses plurality for the(mu-) and (mag-) classes. Certain verbs in theseclasses change in form when affixed to (maN-).
kaon mukaon siya mangaon silakanta mukanta/magkanta manganta sila
siya
dakop magdakop siya manakop silasimba musimba siya manimba sila
bayad magbayad siya mamayad silabayle mubayle/magbayle mamayle sila
siya
LESSON 34
Structural Content: Verbal Affixes in DependentClauses: (pag-/pagka-)
(ig-/igka-)Noininalized Verb:
(pag-) + VbaseQuestion Words: Anus-a
Kanus-a
Setting: Belen goes to Cebuto attend Cris'wedding .
I. DIALOGUE
Hey Belen, so you're A:here! What's up?
I'm here because B:Cris is gettingmarried on Saturdayevening at SantoRosario Church.
When are you going A:back to Cagayan deOro?
After the wedding. B:You know, when I get toCagayan, we'reconducting a seminar.Come on to the seminar,huh?
Sure, whatever you A:say.
Muadto si Belen sa Cebuaron pagtambong sa kasalni Cris .
Uy Belen, nia ka diay!Ngano man?
Nia ko kay kaslon man siCris sa Sabado sa gabiisa simbahan sa SantoRosario.
Kanus-a ka man mubaliksa Cagayan de Oro?
Pagkahuman sa kasal.Abi nimo no, ig-abot nakosa Cagayan, mag-"seminar"kami. Adto unya sa"seminar", ha?
Oo, basta ikaw, segurado.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Hey Belen, so you'reherel What's up?
here you [I didn'tknow]
A: Uy Belen, nia ka diaylNgano man?
nia ka [diay]
382
383
why [tell me]
I'm here because B:Cris is gettingmarried on Saturdayevening at SantoRosario Church.
here Ibecause married
[you know]Crison Saturday at nightat church ofSanto Rosario
When are you going A:back to Cagayan de Oro?
when you [tell me]returnto Cagayan de Oro
After the wedding.You know, when I getto Cagayan, we'reconducting a seminar.Come on to the seminar,huh?
finish the weddingknow youarrive Iin Cagayanseminar wego later to seminar
B:
ngano [man]
Nia ko kay kaslon man siCris sa Sabado sa gabiisa simbahan sa SantoRosario.
nia kokay kasl(on) [man]
[si] Cris[sa] Sabado [sa] gabii[sa] simbahan [sa]Santo Rosario
Kanus-a ka man mubaliksa Cagayan de Oro?
kanus-a ka [man](mu)balik[sa] Cagayan de Oro
Fagkahuman sa kasal.Abi nimo no, ig-abot nakosa Cagayan, mag-"seminar"kami. Adto unya sa"seminar", ha?
(pagka)human [sa] kasalabi nimo no(ig)-abot nako[sa] Cagayan(mag)-"seminar" kamiadto unya sa "seminar"
Sure, whatever you say.A: Oo, basta ikaw, segurado.
yesprovided youcertainly
oobasta ikawsegurado
III. VOCABULARY LIST
bantaykampanyakasaldiskurso
stand guard, watchcampaignwedding; wed, marrygive a speech; speech,address
384
hepe chiefsa polisiya of police
presidente presidenttambag advice, counseltapus finish, terminate, end; aftertawag calltigum meet, confer
IV. DRILLS
A. Question & Answer and Expansion and Tranformation:
l.Si Belen ug si Rodolfo nagkita.karong buntag.
sa"airport".
Kinsay nagkita? Si Belen ug si RodolfoKanus-a? Karon buntagDiin? Sa "airport"
Si Belen ug si Rodolfo nagkita karong buntag sa"airport".
2.Gisugat ni Rodolfo si Belen.karong buntag.
sa "air-port".
nga bag-ong abot gikansa Cagayan de Oro
Kinsay gisugat ni Rodolfo? Si BelenKanus-a? Karong buntagDiin? Sa "airport"Diin siya gikan? Sa Cagayan de Oro
Gisugat ni Rodolfo si Belen nga bag-ong abot gikansa Cagayan de Oro karong buntag sa "airport".
3.Nianhi si Belen sa Cebu.aron mutambong sa kasal ni
Cris karong Sabado.
ang iyang amigo, .
sa gabii.
sa simbahang Santo Rosario.
385
Kinsa ang nianhi sa Cebu? Si Belen.Nganong nianhi siya sa Cebu? Aron mutambong sa
kasal ni Cris.Kinsa si Cris? Ang iyang amigo.Kanus-a ang kasal niya? Karong Sabado sa gabil.Asa? Sa simbahang Santo
Rosario.
Nianhi si Belen sa Cebu aron mutambong sa kasal niCris, ang iyang amigo, karong Sabado sa gabii sasimbahang Santo Rosario.
4.Mubalik si Belen sa Cagayan de Oro.Pagkahuman sa kasal,
aron siya mag-"seminar".
ig-abot niya.
Mag-unsa siya pagkahuman sa Mubalik siya sakasal? Cagayan de Oro.
Ngano man? Kay mag-"seminar" siya.Kanus-a? Ig-abot niya.
Pagkahuman sa kasal, mubalik si Belen sa Cagayande Oro aron siya mag-"seminar" ig-abot niya.
5.Giimbitar niya si Rodolfo aron mutambong sa "semi-nar".
sa "Rice Production".
sa Cagayan de Oro.
Giunsa niya si Rodolfo? Giimbitar niya.Asa niya giimbitar? Sa "seminar"."Seminar" sa unsa? Sa "Rice Production".
Giimbitar niya si Rodolfo aron mutambong sa "semi-Nar" sa "Rice Production" sa Cagayan de Oro.
6.Giingnan niya si Belen nga mutambong siya.sa "semi-
sa "Rice Production".
sa Cagayan de Oro.
386
gmularga siya ighuman sa kasal.
Kanus-a siya mularga? Ighuman sa kasal.Asa siya mularga? Sa Cagayan de Oro.Ngano man? Kay mutambong siya
sa "seminar".Giingnan niya si •Belen nga mutambong siya sa"seminar" sa "Rice Production" sa Cagayan de Oroug mularga siya ighuman sa kasal.
B. Multiple Substitution:
l.Anus-a man siya mularga?ka muabot?man sila musugat?
kamo mubalik?kami mukaon?kita muinom?si Luz musakay?
Gerardo mulakaw?ang eskwela musayaw?
maestra mukanta?
2.Anus-a man ang maestro magtuon pagdrayb?prinsipal magtudlo pag-"lesson plan"?superbisor magtawag pagtigum?PCV magsugod pagtrabaho?hepe sa polisiya mag-uban pagbantay?kusinera magtawag pagkaon?panday magsugod pagpintal?PCT magtuon pagSinibwano?mananahi magtudlo pagtahi?
3.Anus-a ang presidente mahuman pagsulti?mayor mahuman pagkampanya?
si Inday mahibalo pagluto?Undo mahibalo paglangoy?Manang matulog pagbalik?Manong mahadlok pagbiyahe?
ang doktor matapos pagtambal?doktora musugod pagtambag?dalaga maulaw pag-imbitar?ulitawo maligo pag-usab?
387
C. Repetition and Conversion:
1. Anus-a man siya mularga?Kanus-a man siya mularga?Kanus-a man siya nilarga?
2. Anus-a ka man muabot?Kanus-a ka man muabot?Kanus-a ka man niabot?
3. Anus-a man sila musugat?Kanus-a man sila musugat?Kanus-a man sila nisugat?
4. Anus-a man kamo mubalik?Kanus-a man kamo mubalik?Kanus-a man kamo nibalik?
5. Anus-a man kami musakay?kanus-a man kami musakay?Kanus-a man kami nisakay?
6. Anus-a man ang maestro magtuon pagdrayb?Kanus-a man ang maestro magtuon pagdrayb?Kanus-a man ang maestro nagtuon pagdrayb?
7.1gbalik niya sa Cebu, muadto ka sa Manila.Pagbalik niya sa Cebu, muadto ka sa Manila.Pagbalik niya sa Cebu, niadto ka sa Manila.
8.1gsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, mukanta si David.Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, mukanta si David.Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, nikanta si David.
9.1g-abot nako sa Cagayan, mahuman na ang presidentepagdiskurso.
Pag-abot nako sa Cagayan, mahuman na ang presidentepagdiskurso.
Pag-abot nako sa Cagayan, nahuman na ang presidentepagdiskurso.
lO.Iglarga namo sa Amerika, mahuman na ang mayor pag-kampanya.
Paglarga namo sa Amerika, mahuman na ang mayor pag-kampanya.
Paglarga namo sa Amerika, nahuman na ang mayor pag-kampanya.
388
ll.Igbalik nato sa Cebu, mahibalo na si Inday pagluto.Fagbalik nato sa Cebu, mahibalo na si Inday pagluto.Pagbalik nato sa Cebu, nahibalo na si Inday pagluto.
12.1g-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na si Undopaglangoy.
Fag-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na si Undopaglangoy.
Pag-adto ninyo sa Zamboanga, nahibalo na si Undopaglangoy.
13.1ghuman nila sa sine, matulog na si Manang pag-usab,Paghuman nila sa sine, matulog na si Manang pag-usab,Paghuman nila sa sine, natulog na si Manang pag-usab,
D. Multiple Substitution:
Ig-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami._ larga namo sa Amerika,sugat nimo sa Mactanbalik niya sa Cebu,sakay nato sa dyip,kanaug nila sa trak
minyo ako.hulat siya.buotan ka._bantay sila."hulat kita.
sayaw ni Gerardo sa eskwelahan, kanta si .Davidug si Eugenio.
tudlo ni Ramon sa kwarto, trabaho si Islao ugsi Margarita.
katulog sa bata, sulat ang inahan.lakaw sa amahan, dula ang bata.-abot nako sa Cagayan, mupahulay kami.larga namo sa Amerika, palit akog sinina.sugat nimo sa Mactan, tan-aw siya sa eroplano.balik niya sa Cebu, adto ka sa Manila.sayaw ni Gerardo sa eskwelahan, kanta si Davidug si Eugenio.
E. Repetition:
Ig-abot nako sa Cagayan, mahuman na ang presidentepagsulti.
Iglarga namo sa Amerika, mahuman na ang mayor pag-kampanya.
Igbalik nato sa Cebu, mahibalo na si Inday pagluto.Ig-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na si Undopaglangoy.
389
Ighuman nila sa sine, matulog na si Manang pagbalik.
F. Repetition and Conversion:
l.Ig-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami.Pag-abot nako sa Cagayan, iag-"seiinar" kami.Pag-abot nako sa Cagayan, nag-"seminar" kami.
2.1glarga namo sa Amerika, magminyo ako.Paglarga namo sa Amerika, magminyo ako.Paglarga namo sa Amerika, nagminyo ako.
3.1gbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.Pagbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.Pagbalik niya sa Cebu, nagbuotan ka.
4.1gkanaug nila sa trak, maghulat kita.Pagkanaug nila sa trak, maghulat kita.Pagkanaug nila sa trak, naghulat kita.
5.1gsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, magkanta siDavid ug si Eugenio.
Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, magkanta siDavid ug si Eugenio.
Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, nagkanta siDavid ug si Eugenio.
6.1g-abot nako sa Cagayan, mupahulay dayon kami.Pag-abot nako sa Cagayan, mupahulay dayon kami.Pag-abot nako sa Cagayan, nipahulay dayon kami.
7.1glarga namo sa Amerika, mupalit akog sinina.Paglarga namo sa Amerika, mupalit akog sinina.Paglarga namo sa Amerika, nipalit akog sinina.
8.1gsugat nimo sa Mactan, mutan-aw siya sa eroplano.Pagsugat nimo sa Mactan, mutan-aw siya sa eroplano.Pagsugat nimo sa Mactan, nitan-aw siya sa eroplano.
9.Anus-a man ang prinsipal magtudlo pag-"lesson plan"?Kanus-a man ang prinsipal magtudlo pag-"lesson plan"?Kanus-a man ang prinsipal nagtudlo pag-"lesson plan"?
lO.Anus-a man ang PCV magsugod pagtrabaho?Kanus-a man ang PCV magsugod pagtrabaho?Kanus-a man ang PCV nagsugod pagtrabaho?
390
ll.Anus-a man ang hepe sa polisiya mag-uban pagbantay?Kanus-a man ang hepe sa polisiya mag-uban pagbantay?Kanus-a man ang hepe sa polisiya nag-uban pagbantay?
12.Anus-a manKanus-a manKanus-a man
13.Anus-a manKanus-a manKanus-a man
14.Anus-a manKanus-a manKanus-a man
15.Anus-a manKanus-a manKanus-a man
16.Anus-a manKanus-a manKanus-a man
17.Anus-a manKanus-a manKanus-a man
ang panday magsugod pagpintal?ang panday magsugod pagpintal?ang panday nagsugod pagpintal?
ang presidente mahuman pagsulti?ang presidente mahuman pagsulti?ang presidente nahuman pagsulti?
ang mayor mahuman pagkampanya?ang mayor mahuman pagkampanya?ang mayor nahuman pagkampanya?
si Undo mahibalo paglangoy?si Undo mahibalo paglangoy?si Undo nahibalo paglangoy?
si Inday matulog pag-usab?si Inday matulog pag-usab?si Inday natulog pag-usab?
ang ulitawo maligo pag-usab?ang ulitawo maligo pag-usab?ang ulitawo naligo pag-usab?
G. Question and Answer:
1. Muabot ka sa Cebu sa Nobyembre 10.
Sa Cebu.Sa Nobyembre 10.
Asa ka muabot?Anus-a?
Mukanta si Luz sa eskwelahan karong hapon.
Sa eskwelahan.Karong hapon.
Asa siya mukanta?Anus-a?
Musayaw si Luz ug si Gerardo sa programa karonggabii.
Asa sila musayaw?Anus-a?
Sa programa.Karong gabii.
391
4. Magtuon pagdrayb ang maestra sa sunod nga semana.
Mag-unsa siya? Magtuon siya pagdrayb.Anus-a? Sa sunod nga semana.
5. Magtudlo pagtahi ang mananahi sa sunod nga bulan.
Mag-unsa siya? Magtudlo siya pagtahi.Anus-a? Sa sunod nga bulan.
6. Magtuon pagsinibwano ang nga PCT unyang hapon.
Mag-unsa sila? Magtuon sila pagsinibuwano.Anus-a? Unyang hapon.
7. Magsugod pagtrabaho ang PCV unyang gabii.
Mag-unsa sila? Magsugod sila pagtrabaho.Anus-a? Unyang gabii.
8. Magsugod pagpintal ang mga panday ugmang buntag.
Mag-unsa sila? Magsugod sila pagpintal.Anus-a? Ugmang buntag.
9. Maligo pag-usab ang ulitawo ugmang udto.
Mag-unsa siya? Maligo siya pag-usab.Anus-a? Ugmang udto.
10. Matulog pagbalik ang doktora sa alas syete sabuntag.
Mag-unsa siya? Matulog siya pagbalik.Anus-a? Sa alas syete sa buntag.
11. Mahuman pagsulti ang presidente sa alas dosesa udto.
Mag-unsa siya? Mahuman siya pagsulti.Anus-a? Sa alas dose sa udto.
12. Mahibalo pagluto si Inday ug si Undo sa alastres sa hapon.
Mag-unsa sila? Mahibalo sila pagluto.Anus-a? Sa alas tres sa hapon.
392
H. Repetition and Question & Answer:
1. Ig-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami.Pag-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami.
Kanus-a kamo mag-"seminar"? Ig-abot nako sa Caga-yan.
Kanus-a kamo nag-"seminar"? Pag-abot nako saCagayan.
2. Iglarga namo sa Amerika, magminyo ako.Paglarga namo sa Amerika, nagminyo ako.
Kanus-a ka magminyo? Iglarga namo sa Amerika.Kanus-a ka nagminyo? Paglarga namo sa Amerika.
3. Ig-abot namo sa Cagayan, mupahulay sila.Pag-abot namo sa Cagayan, nipahulay sila.
Kanus-a sila mupahulay? Ig-abot namo sa Cagayan.Kanus-a sila nipahulay? Pag-abot namo sa Cagayan.
4. Igbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.Pagbalik niya sa Cebu, nagbuotan ka.
Kanus-a ka magbuotan? Igbalik niya sa Cebu.Kanus-a ka nagbuotan? Pagbalik niya sa Cebu.
5. Ig-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na kamopaglangoy.
Pag-adto ninyo sa Zamboanga, nahibalo na kamopaglangoy.
Kanus-a kami mahibalo Ig-adto ninyo sa Zambo-na paglangoy? anga.
Kanus-a kami nahibalo Pag-adto ninyo sa Zambo-na paglangoy? anga.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Nia ka diay! - implies surprise, amazement at anunexpected presence, arrival orcoming.
Abi nimo,... - roughly equivalent to the Englishexpressions 'For your information,'or 'You know, ...' and implied non-knowledge on the part of the personaddressed.
393
karon - 'now' -- may carry a time meaning eitherof 'earlier' or 'later' on a specificperiod, e.g.
Si Belen ug si Rodolfo nagkita karongbuntag.
'Belen and Rodolfo met (earlier) thismorning. '
or
Nianhi si Belen aron mutambong sa kasalkarong Sabado.
'Belen came here to attend the weddingthis (coming) Saturday.'
usab - 'also' used here to mean 'again',e.g.
Matulog na si Manang pag-usab.'Manang will sleep (once) again.'
dayon - used here to mean 'immediately', e.g.
Pag-abot nako sa Cagayan, mupahulaydayon kami.
'When we arrive in Cagayan, we will restimmediately/right away.'
Dependent Clauses:
Dependent clauses are introduced by two types ofnon-verbal affixes which occur with time meanings.
When a dependent clause is introduced by (ig-) or(igka-), it means that the action designated by theverb in the dependent clause occurs immediatelybefore or simultaneously with the action designatedby the verb found in the independent clause. Theverb in the independent clause is in the non-factualmood, e.g.
Igkanaug nila sa trak, maghulat kita.'While they get down the bus, we wait for them.''As they alight from the bus, we'll be waiting.1
Igbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.'Upon his return from Cebu, you behave well.'
394
When a dependent clause is introduced by (pag-) or(pagka-), the action of the verb in the dependentclause occurs before the action of the verb in theindependent clause. The independent clause verbmay take either the factual or non-factual form.
Pagbalik niya sa Cebu, muadto ka sa Manila.'When he returns to Cebu, you go to Manila.'
Fagbalik niya sa Cebu, n^adto ka sa Manila.'When he went back to Cebu, you left for Manila.1
Both forms of dependent clauses will take any ofthe following as predicates: nako-class, pronouns
[ni]-phrase[sa]-phrase
niyaIgbalik __ ni Gerardo ....Fagbalik sa estudyante
Question Words: Anus-a and Kanus-a 'when'
Anus-a has a time meaning of a future occurrenceand is used only with the non-factual mood, whereaskanus-a is not limited in time meaning and co-occurswith either the factual or non-factual form of theverb, e.g.
Anus-a man ang panday magsugod pagpintal?Kanus-a man ang panday magsugod pagpintal?'When will the carpenter begin painting?''When ±s_ the carpenter going to begin painting?'
Kanus-a man ang panday nagsugod pagpintal?'When did the carpenter begin painting?'
Nominalized Verb: (pag-) + Vbase
The affix (pag-) is used as a nominalizer. Thenominalized verb form corresponds to the gerundsin English, e.g.
pagpintal 'painting'pagsulti 'speaking'
LESSON 35
Structural Content: Cumulative ReviewFocus: Actor, GoalMood: Factual, Non-
FactualVerbal Affixes in Depen-
dent ClausesDemonstrative Pronouns:kini, niini
Setting: Eduardo went toCebu to visit hisfriends and torelax with them.
Niadto si Eduardo saCebu aron pagpamisita saiyang mga higala ug mag-lingaw-lingaw sab ubankanila.
I. NARRATIVE
Eduardo visited hisfriends in Cebu notlong ago. In Cebuhe visited his girlfriends, Luz and Eva.One Saturday they wentto Alberto's, anotherfriend of theirs, andthey went with him toa movie. After themovie, they boughtbeer and special nood-les and ate and drankthese at Eva's. Attwelve midnight, Eduardoand Alberto accompaniedLuz home.
Si Eduardo nagbisita saiyang mga higala sa Cebu,dili pa dugay. Sa Cebunagbisita siya sa iyangmga dalagang higala ngasi Luz ug si Eva. Usaka Sabado, nangadto silakang Alberto nga higalausab nila ug nangubansila kaniya sa sine.Human sa sine namalitsila ug serbesa ug pansitespesyal. Nangaon ugnanginom sila sa ilanggipalit sa ilang Eva. Saalas dose sa tunganggabii, si Eduardo ug siAlberto nanguban kangLuz pagpauli.
395
396
II. NARRATIVE BREAKDOWN
Eduardo visited hisfriends in Cebu notlong ago.
Eduardo visitedhis friends
in Cebunot yet long time
In Cebu he visited hisgirl friends, Luz andEva.
in Cebuvisited hehis lady friends
Luz and Eva
One Saturday they wentto Alberto's, anotherfriend of theirs, andthey went with him toa movie.
one Saturdaywent theyto Alberto'sfriend also theirsand went theywith him
to movie
After the movie, theybought beer and specialnoodles and ate anddrank these at Eva's.
After the moviebought they beer
and noodles specialate and drankthey their purchase
at their Eva
Si Eduardo nagbisita saiyang mga higala sa Cebu,dili pa dugay.
[si] Eduardo (nag)bisita[sa] iya(ng) [mga]
higala[sa] Cebudili [pa] dugay
Sa Cebu nagbisita siya saiyang mga dalagang higalanga si Luz ug si Eva.
[sa] Cebu(nag)bisita siya[sa] iya(ng) [mga]dalaga(ng) higala
[nga] [si] Luz ug [si]Eva
Usa ka Sabado, nangadtosila kang Alberto ngahigala usab nila ug na-nguban sila kaniya sasine .
usa [ka] Sabado(nang)adto sila[kang] Alberto[nga] higala usab nilaug (nang)uban silakaniya
[sa] sine
Human sa sine, namalitsila ug serbesa ug pansitespesyal. Nangaonug nanginom sila sa ilanggipalit sa ilang Eva.
human [sa] sine(na)malit sila [ug]serbesa
ug pansit espesyal(nang)aon ug (nang)inomsila [sa] ila(ng)
(gi)palit[sa] ila(ng) Eva
397
At twelve midnight,Eduardo and Albertoaccompanied Luz home.
at twelve o'clockat midnightEduardo and Alberto
accompanied Luzin going home
Sa alas dose sa tunganggabii, si Eduardo ug siAlberto nanguban kangLuz pagpauli.
[sa] alas dose[sa] tunga(ng) gabii[si] Eduardo ug [si]
Alberto(nang)uban [kang] Luz(pag)pauli
III. VOCABULARY LIST
awitbalitawbatibuhatankaagikahangturankaligutgutkasokatuigankaugnaonkawatandangup
dawatgasahalinhapit
hunahunahwesila-ila
(mag)lingaw-lingaw
linugawluwatmakaon
mananagmamata
sing; songlove songfeelplace of worklife story, one's pasteternitygrudge, rancorcase (legal)yearsfuturethief, robberseek assistance, invoke,
implore, rppealreceive, acceptgiftsalepass by, take/pick up/
deliver something alongthe way
think; thoughtsjudgeintroduce, make acquaintancewith
to relax (with entertain-ment), to have fun
rice porridgeresignsomething edible, some-
thing to be eatenfortune teller, soothsayerwake up, awaken; eye
396
pasaylo
pasulitsala
sugilanonsuholsulbadsulirantagna
tinun-an
forgive, pardon; forgive-ness
examinationsin, offend; offense,
faultstory, talesalary, wage, paysolveproblemforetell, predict,prophesy
the person who is taught,i.e. a student, pupil;something which has beenstudied
IV. DRILLS
A. Repetition:
1.Actor-Focus: Factual
Nagtawag si Nestor kang Doktor Nuilez kaganina.Nagdangup si Alejandro kang Kapitan Tiago ganinangbuntag.
Nagsugat si Marcia kang Lorenzo kaganinang udto.Nagtubag si Gregoria kang Vicente ganinang hapon.Naghunahuna si Pacita kang Victor gahapon sabuntag.
Naghulat si Maria kang Rlcardo sa simbahan kagaha-pon sa udto.
Nagdawat si Ginoong Cruz kang Pastor sa buhatangahapon sa hapon.
Naghisgut si Jaime kang Fe sa iyang suliran gabii.Nag-estorya si Ramon kang Fernando sa iyang pag-
luwat sa trabaho niadtong usa ka buntag.Naghatag si Jose ug gasa kang Ana niadtong usa kahapon.
Nagdala si Eduardo ug makaon kang Emma niadtong usaka gabii.
Nagbasa si Martin ug balak kang Luz sa niagingbulan.
Nagsulat kini ug maanindot nga sulat kang Gregoriamga tulo na ka adlaw karon.
399
Nagkuha kana ug tulo ka dosenang itlog kang Josefamga upat na ka adlaw karon.
Nag-awit kadto ug balitaw kang Tina mga lima na kaadlaw karon.
2.Actor-Focus: Non-Factual
Si Nestor magtawag kang Doktor NuHez unya.Si Alejandro magdangup kang Kapitan Tiago unya sabuntag.
Si Marcia magsugat kang Lorenzo unya sa udto.Si Gregoria magtubag kang Vicente unya sa hapon.Si Pacita maghunahuna kang Victor ugma sa buntag.Si Maria maghulat kang Ricardo sa simbahan ugma saudto .
Si Ginoong Cruz magdawat kang Pastor sa buhatanugma sa hapon.
Si Jaime maghisgut kang Fe sa iyang suliran karonggabii.
Si Ramon mag-estorya kang Fernando sa iyang pagluwatsa trabaho sa sunod adlaw.
Si Jose maghatag ug gasa kang Ana sa sunod semana.Si Eduardo magdala ug makaon kang Emma ugma sa gabii.Si Martin magbasa ug balak kang Luz sa sunod bulan.Kini magsulat ug maanindot nga sulat kang Gregoriamga tulo ka adlaw gikan karon.
Kana magkuha ug tulo ka dosenang itlog kang Josefamga upat ka semana gikan karon.
Kadto mag-awit ug balitaw kang Tina sa umaabot ngapasko.
3.Goal-Focus: Factual
Gisaka sa kawatan ang balay ni Juan kagabii.Gipasaylo ni Juan ang nakasala kaniya kagahapon.Gipaminaw sa hwes ang kaso niadtong usa ka semana.Gitubag ni Mariano si Pablo usa ka bulan na karon.Gisulbad sa mayor ang suliran sa lungsod niadtongusa ka adlaw.
Gigasto ni Jorge ang iyang tanang suhol niadtongHwebes.
Gihapit sa batan-on ang iyang higala kagahapon sabuntag.
Gitahi ni Julia ang sinina ni Fidela duha ka semanana karon.
Gitawag sa inahan ang anak niya kaganina.Gipangayo niini ang kamo ni Perla kaganinang buntag.Gipelde sa mananagat ang halin sa iyang isda saniaging Byernes.
400
Giwala niana ang relo ni Melchor tulo ka semana nakaron.
Gitagna sa mananagna ang kaugmaon ni Prospera ni-adtong niaging Domingo.
Gipangutana niadto si Gaspar bahin sa yuta lima kasemana na karon.
Gigamit sa tinun-an ang libro sa iyang magulang saniaging tuig.
4.Goal Focus: Non-Factual (-on)Benefactive Focus; Non-Factual (-an)
Kinahanglanon namo kamo sa sunod semana.Hulaton nako ikaw hangtud sa kahangturan.Kuhaon nila sila sa sunod adlaw.Kantahon niini kanimo ang awit karong gabii.Buhaton niya kaniya ang tanan sa mga umaabot ngakatuigan.
Sulaton nato kanila ang atong gibati karon dayon.Wad-on nako kanimo ang akong kaligutgut sa madalinga panahon.
Sugton niana si Juan sa dili madugay.Hapiton sa batan-on ang iyang higala unya.Pakan-on sa inahan ang iyang anak ug linugaw limaka adlaw gikan karon.
Basahan niya ikaw ug sugilanon unya.Lutoan nako kamo ug maayong pagkaon ugma sa udto.Estoryahan nato siya sa atong kaagi unyang gabii.Palitan ni Belen si Doy ug bag-ong sapatos ugma sabuntag.
Andaman niadto ang iyang mga tinun-an ug pasulitsunod bulan.
5.Pag-abot niya ganina, nagtawag si Nestor kang Dok-tor Nunez.
Paglakaw niya ganinang buntag, nagdangup si Alejan-dro kang Kapitan Tiago.
Pagtawag niya kaganinang udto, nagsugat si Marciakang Lorenzo.
Pagsulat niya kaganinang hapon, nagtubag si Grego-ria kang Vicente.
Pagmata niya kagahapon sa buntag, naghunahuna siPacita kang Victor.
Pag-abot niya sa simbahan kagahapon sa hapon, nag-hulat si Maria kang Ricardo.
401
Paglingkod niya sa buhatan kagahapon sa hapon, nag-atubang si Ginoong Cruz kang Pastor.
Pag-estorya niya kagabii, naghisgut si Jaime kangFe sa iyang suliran.
Pagkita nila niadtong usa ka hapon, nag-estorya siRamon kang Fernando sa iyang pagluwat sa trabaho,
Fagpalit niya niadtong usa ka hapon, naghatag siJose ug gasa kang Ana.
Pagsakay niya niadtong usa ka gabii, nagdala siEduardo ug makaon kang Emma.
Pagbisita niya sa niaging bulan, nagbasa si Martinug balak kang Luz.
Pag-ila-ila niya mga tulo na ka adlaw karon, nag-sulat kini ug maanindot nga sulat kang Gregoria.
Pagbayad niya mga upat na ka adlaw karon, nagkuhakana ug tulo ka dosenang itlog kang Josefa.
Pag-adto niya mga lima na ka adlaw karon, nag-awitkadto ug balitaw kang Tina.
B. Conversion and Multiple Substitution:
l.Pag-abot niya ganina, nagtawag si Nestor kangDoktor Nunez.
Pag-abot niini ganina, nagtawag kini kang Dr. Nunez.
2.niini/kininiana/kananiadto/kadto
3.niini/kininiana/kananiadto/kadto
4.niini/kininiana/kananiadto/kadto
5.niini/kininiana/kananiadto/kadto
6.niini/kininiana/kananiadto/kadto
7.niini/kininiana/kananiadto/kadto
Paglakaw niya ganinang buntag, nag-dangup si Ale.jandto kang KapitanTiago.
Pagtawag niya kaganinang udto, nag-sugat si Marcla kang Lorenzo.
Pagsulat niya kaganinang hapon, nag-tubag si Gregoria kang Vicente.
Pagmata niya kagahapon sa buntag, nag-hunahuna si Pacita kang Victor.
Pag-abot niya sa simbahan kagahaponsa hapon, naghulat si Maria kangRicardo.
Paglingkod niya sa buhatan kagahaponsa hapon, nag-atubang si GinoongCruz kang Pastor.
402
8.niini/kininiana/kananiadto/kadto
9.niini/kininiana/kananiadto/kadto
lO.niini/kininiana/kananiadto/kadto
ll.niini/kininiana/kananiadto/kadto
12.niini/kininiana/kananiadto/kadto
13.niininiana/kananiadto/kadto
14.niini/kininiananiadto/kadto
15.niini/kininiana/kananiadto
Pag-estorya niya kagabii, naghisgutsi Jaime kang Fe sa iyang suliran.
Pagkita nila niadtong usa ka hapon,nag-estorya si Ramon kang Fernandosa iyang pagluwat sa trabaho.
Pagpalit niya niadtong usa ka hapon,naghatag si Jos'e ug gasa kang Ana.
Pagsakay niya niadtong usa ka gabii,nagdala si Eduardo ug makaon kangEmma.
Pagbisita niya sa niaging bulan, nag-basa si Martin ug balak kang Luz.
Pag-ila-ila niya mga tulo na ka adlawkaron, nagsulat kini ug maanindotnga sulat kang Gregoria.
Pagbayad niya mga upat na ka adlawkaron, nagkuha kana ug tulo kadosenang itlog kang Josefa.
Pag-adto niya mga lima na ka adlawkaron, nag-awit kadto ug balitawkang Tina.
C. Conversion and Substitution:
l.Pag-abot niini ganina, nagtawag kini kang Dr. Nunez.Pag-abot niini ganina, nagtawag kini kaniya.
2.Paglakaw niini ganinang buntag, nagdangup kini kaniya.kanako.kanamo.
3.Pagtawag niana kaganinang udto, nagsugat kana kanato.kanila.kaninyo.kanimo.
403
4.Pagsulat niadto kaganinang hapon, nagtubag kadtokanako.
kanimo.
kaniya.
5.Pagmata niini gahapon sa buntag, naghunahuna kinikanamo.
kanato.
kaninyo.
6.Pag-abot niana sa simbahan gahapon sa hapon, nag-hulat kana kanako.
kanimo.
kaniya.
7.Paglinkod niadto sa buhatan gahapon sa hapon, nag-atubangkadto kanila.
kanato.
kaninyo.
8.Pag-estorya niini gabii, naghisgut kini kanako saiyang suliran.
kanimo
kaniya
9.Pagkita niana niadtong usa ka hapon, nag-estoryakana kanato sa iyang pagluwat sa trabaho.
kanila
kanamo
lO.Pagpalit niadto niadtong usa ka hapon, naghatagkadto ug gasa kanako.
kanimo.
kaniya.
404
ll.Pagsakay niini niadtong usa ka gabii, nagdala kiniug makaon kanato.
kaninyo.
kaniya.
12.Pagbisita niana sa niaging bulan, nagbasa kana ugbalak kanako.
kanimo.
kaniya.
13.Pag-ila-ila niadto mga tulo na ka adlaw karon, nag-sulat kadto ug maanindot nga sulat kanamo.
kanila.
kanimo.
14.Pagbayad niini mga upat na ka adlaw karon, nagkuhakini ug tulo ka dosenang itlog kanato.
kaninyo.
kanila.
15.Pag-adto niana mga lima na ka adlaw karon, nag-awitkana ug balitaw kanako.
kanimo.
kaniya.
D. Repetition and Conversion:
l.Ig-abot ni Nestor unya, magtawag siya kang Dr. Nunez.2.1gsulti ni Alejandro unya sa hapon, magdangup siya
kang Kapitan Tiago.3.1gtawag ni Lorenzo unya sa hapon, magsugat si Marcia
kaniya.4.1gsulat ni Gregoria ugma sa hapon, magtubag siya
kang Vicente.5.1gsakay ni Pacita ugma sa buntag, maghunahuna siya
kang Victor.
405
6.1gsimba nl Maria ugma sa udto, maghulat siya kangRicardo sa simbahan.
7.1g-abot ni Ginoong Cruz ugma sa hapon, mag-atubangsiya kang Pastor sa buhatan.
8.1g-estorya ni Jaime ugma sa gabii, maghisgut siyasa iyang suliran kang Fe.
9.1gkita ni Ramon kang Fernando sa sunod adlaw, mag-estorya siya kaniya sa iyang pagluwat sa trabaho.
lO.Igpalit ni Jose sa sunod semana, maghatag siya uggasa kang Ana.
ll.Igtudlo ni Martin sa sunod bulan, magbasa siya ugbalak kang Luz.
12.1gsakay ni Eduardo sa umaabot nga Lunes, magdalasiya ug makaon kang Emma.
13.1glarga niya karong semanaha, raagsulat si Guillermoug maanindot nga sulat kang Gregoria.
14.1gbayad ni Arturo sunod bulan, magkuha siya ug tuloka dosenang itlog kang Josefa.
15.1gbisita ni Roberto sa sunod duha ka bulan, mag-awit siya ug balitaw kang Tina.
E. Conversion and Multiple Substitution:
Example:Ig-abot ni Nestor unya, magtawag siya kang Doktor Nunez.
niini , kini .niana , kana .niadto , kadto
Igsulti unya sa hapon, magdangupKapitan Tiago.
Igtawag unya sa hapon, magsugatIgsulat ugma sa hapon, magtubagVicente.
Igsakay
kang
kaniya.kang
kangVictor.
Igsimba
ugma sa buntag, maghunahuna
ugma sa udto, maghulat kang Ricardosa simbahan.
Ig-abot ugma sa hapon, mag-atubang kangPastor sa buhatan.
Ig-estorya ugma sa gabii, maghisgut saiyang suliran kang Fe.
Igkita kang Fernando sa sunod adlaw, mag-estoryakaniya sa iyang pagluwat sa trabaho.
Igpalit sa sunod semana, maghatag ug gasakang Ana.
406
Igtudlo sa sunod bulan, magbasa ug balakkang Luz.
Igsakay sa umaabot nga Lunes, magdala ugmakaon kang Emma.
Iglarga karong semanaha, magsulat ugmaanindot nga sulat kang Gregoria.
Igbayad sunod bulan, magkuha ug tulo kadosenang itlog kang Josefa.
Igbisita sa sunod duha ka bulan, mag-awitug balitaw kang Tina.
F. Comprehension:
1. Fagkatulog nila, gisaka sa kawatan ang balayni Juan kagabii.
Pagkaunsa nila? Pagkatulog.Unsay nahitabo? Gisaka ang balay.Kinsay nagsaka? Ang kawatan.Unsay iyang gisak-on? Ang balay.Ni kinsa? Ni Juan.Kanus-a? Kagabii.
2. Pagkasugat nila, gipasaylo ni Juan ang nakasalakaniya kagahapon.
Pagkaunsa nila? Pagkasugat nila.Unsay nahitabo? Gipasaylo ni Juan.Kinsay iyang gipasaylo? Ang nakasala.Kang kinsa nakasala? Kang Juan.Kanus-a? Kagahapon.
3. Pagsultihanay nila, gipaminaw sa hwes ang kasoniadtong usa ka semana.
Pagkaunsa? Pagsultihanay.Ni kinsa? Nila.Unsay nahitabo? Gipaminaw.Ni kinsa? Sa hwes.Unsay iyang gipaminaw? Ang kaso.Kanus-a? Niadtong semana.Pila ka semanang nlagi? Usa ka semanang niagi.
4. Pagsulat niya, gitubag ni Mariano si Pablo usaka bulan na karon.
Pagkaunsa? Pagsulat.Ni kinsa? Niya.
407
Unsay nahitabo? Gitubag.Ni kinsa? Ni Mariano.Si kinsa? Si Pablo.Pila ka bulan na karon? Usa.
Pagtigum nila, gisulbad sa mayor ang suliransa lungsod niadtong usa ka adlaw.
Pagkaunsa? Pagtigum.Ni kinsa? Nila.Unsay nahitabo? Gisulbad.Kinsay nisulbad? Ang mayor.Unsay gisulbad niya? Ang suliran.Sa unsa? Sa lungsod.Kanus-a? Niadtong usa ka adlaw.
Ighuman ninyo, kinahanglanon namo kamo sasunod semana.
Ig-unsa? Ighuman.Ni kinsa? Ninyo.Unsay mahitabo? Kinahanglanon.Ni kinsa? Namo.Kinsay kinahanglan? Kamo.Unsang semanaha? Sunod semana.
Igdako ni Asuncion, buhaton niya kaniya angtanan sa mga umaabot nga katuigan.
Ig-unsa? Igdako.Ni kinsa? Ni Asuncion.Unsay mahitabo? Buhaton niya.Kang kinsa? Kaniya.Unsay iyang buhaton? Ang tanan.Kanus-a? Sa umaabot nga katuigan.
Iglakaw ni Belen, palitan niya si Doy ug bag-ongsapatos ugma sa buntag.
Ig-unsa? IglakawNi kinsa? Ni Belen.Unsay mahitabo? Palitan niya.Si kinsa? Si Doy.Unsay iyang paliton? Bag-ong sapatos.Kanus-ang ugmaa? Sa buntag.
408
9. Ig-abot niya, pakan-on sa inahan ang iyanganak ug linugaw lima ka ad law glkan karon.
Ig-unsa niya? Ig-abot.Unsay mahitabo? Pakan-on.Ni kinsa? Sa inahan.Kinsay iyang pakan-on? Ang anak.Kang kinsang anak? Iya.Ug unsa? Ug linugaw.Pila ka ... unsa? Adlaw.Pila ka adlaw? Lima ka adlaw.Gikan kanus-a? Gikan karon.
10. Ig-adto sa maestro, andaman niya ang iyang mgatinun-an ug pasulit sunod bulan.
Ig-unsa? Ig-adto.Ni kinsa? Sa maestro.Unsay mahitabo? Andaman.Ni kinsa? Niya.Ang unsa? Ang mga tinun-an.Kang kinsang tinun-an? Iya.Andaman niya ug unsa? Pasulit.Kanus-a? Sunod bulan.
Supplementary Materials
Lessons 33-35
I. Narrative
//I. Si Marcia ug si Georgy nangaon sa restawran.Nanulod si Juan ug si Ana ug nangutana kung unsakanang naa sa lamesa. Gitubag ni Marcia ngakarneng baka, utanon, manok, kan-on ug tuba.Nangutana si Juan kung lami ba ang roga pagkaonkay mangaon sab sila.
Vocabulary:
manulod to go/come inside, to enter
Pangutana:
1. Kinsay nangaon?
2. Diin sila mangaon? '
3. Kinsay nanulod?
4. Unsay ilang pangutana?
5. Unsay pagkaon sa lamesa?
6. Unsay pangutana ni Juan?
7. Nganong nangutana si Juan?
#2. Nakit-an nila ni Marcia ug ni Jeanne ang pag-abotsa mga kusinera kay namintana sila. Nisulti siMarcia nga tingali ting-paniudto na kay gigutomna man siya. Pagbiya nila sa kwarto paingon sakapiteriya, nibagting ang telepono. Nibalik siJeanne sa opisina aron tubagon ang telepono.
Vocabulary:
namintana looking out the window,sitting or standing by thewindow
pagbiya left behind, left
409
410
Pangutana:
1. Unsay nakit-an nila ni Jeanne?
2. Nganong nakit-an nila kadto?
3. Unsay gisulti ni Marcia?
4. Unsay nahitabo pagbiya nila sa kwarto?
5. Kinsay nitubag sa telepono?
#3. Nagdali si Lorenzong musulod sa iyang opisina.Paglingkod niya, nitawag siya sa telepono kangCesar, ang iyang "assistant".
'Hello, Cesar, ganina ka ra bang naghulatnako?'
'Abi ko ug dili ka na muabot. Na-unsa ka man?1
'Dali na lang, sabut-sabutan nato ang atongbag-ong kontrata kang Mr. de los Santos.1
'Andama daan ang mga "blueprint" aron ig-abotnako dinha, susihon nato.'
Nigawas si Cesar sa iyang opisina ug nisakay sa"elevator" padulong sa opisina ni Lorenzo.
Vocabulary:
andama daan prepare ... ahead of timesabut-sabutan talk about, discusssusihon examine carefully, scruti-
nize
Pangutana:
1. Ngano kahang nagdali si Lorenzong musulod saiyang opisina?
2. Unsay iyang gibuhat pag-abot niya?
3. Kinsa si Cesar?
4. Unsay gisulti ni Lorenzo kang Cesar?
5. Unsay tubag ni Cesar?
6. Unsay ilang gisabut-sabutan?
7. Ngano kahang susihon nila ang mga "blueprint"?
411
#4. Igraduar sa kamagulang anak nga babaye nila niMang Andoy ug ni Nang Lourdes, ipadala nila siyasa U.P. (University of the Philippines). Gipa-dak-an nila ang ilang balay kay iggikan ni Irene,muhatag sila ug despedida kay tungod si Ireneang ika-primerong anak nga ilang patun-on salayong eskwelahan.
Igkahuman sa klase bag-o musugod ang ting-init,mupauli siya.
Vocabulary:
despedida farewell partygipadak-an making bigger, enlargingipadala will be sent topatun-on to send to study
Pangutana:
1. Unsay buhaton ni Mang Andoy ug ni Nang Lourdes?
2. Kanus-a nila ipadala ang ilang anak sa Manila?
3. Nganong muadto siya sa Manila?
4. Unsay gipabuhat ni Mang Andoy sa ilang balay?
5. Ngano man?
6. Nganong tagaan nila si Ire ne ug despedida?
7. Kanus-a mupauli si Irene sa probinsya?
LESSON 36
Structural Content: Verb: (-on), (-an) classesFocus: Goal, BenefactlveMood : Factual, Non-
Factual, AfactualAspect: Neutral
Setting: A teacher has tomake up the programfor a conference .
Kinahanglan ang maestramagbuhat ug tulomanonsa tigum •
I. DIALOGUE
What are you goingto do?
I have to write whatthe principal wantsme to do.
What did he want youto do?
I should make up, hesays, the program forthe teachers at theirforthcoming conference,
Are you going towrite it now?
No. I'll plan itfirst.
Good. A: Maayo.
A: Unsay imong buhaton?
B: Sulaton nako ang gipa-buhat sa prinsipal.
A: Unsay iyang glpabuhatnimo?
B: Buhatan ko kono ang mgamaestra ug tulomanonsa umaabot nga tigumnila.
A: Sulaton mo ba dayon?
B: Dili. Ako unang huna-hunaon.
II. DIALOGUE BREAKDOWNWhat are you goingto do?
what yourdo
A: Unsay imong buhaton?
unsa(y) imo(ng)buhat(on)
412
413
I have to write what 1the principal wantsme to do.
write Iasked to be doneby principal
What did he want you ito do?
what hisasked to be doneyou
I should make up, he 1says, the program forthe teachers at theirforthcoming conference.
do me[he says]the teachersa programin comingconference theirs
Are you going towrite it now?
write youimmediately
No. I'll plan itfirst.
I firstthink
Good.
Sulaton nako ang gipa-buhat sa prinsipal.
sulat(on) nako[ang] (gipa)buhat[sa] prinsipal
Unsay iyang gipabuhatnimo?
unsa(y) iya(ng)(gipa)buhatnimo
Buhatan ko kono ang mgamaestra ug tulomanonsa umaabot nga tigumnila.
buhat(an) ko[kono][ang] [mga] maestra[ug] tulomanon[sa] (uma)abot [nga]tigum nila
A: Sulaton mo ba dayon?
sulat(on) mo [ba]dayon
B: Dili. Ako unang huna-hunaon.
ako una(ng)hunahuna(on)
A: Maayo.
III. VOCABULARY LIST
basahon
bilin
kono
reading material, somethingto read
leave message/something forsomeone
he/they say(s), it is said,so it's said
414
konperensyadapithandumhitabo
mahitungodplaka
sangpit
tulomanon
conferenceinviteremember, think ofhappen, occur; event,
occurrenceabout, concerning, regardingphonograph record, recorded
discmention, call; invite,
implore, beseech, call onprogram
IV. DRILLS
A. Comprehension:
1. Gipatawag ni Mr. Arellano si Jose kang Juan.
Gipatawag niya.Unsay gipabuhat niMr. Arellano?
Kinsa?Kang kinsa?
Si Jose.Kang Juan.
Nagsultihanay sila mga 25 minutos sa opisina.
Nag-unsa sila?Mga pila ka minuto?Diin?
Nagsultihanay.Mga 25 minutos.Sa opisina.
3. Giingnan ni Mr. Arellano si Jose mahitungodsa konperensya sa mga maestra.
Kinsay ingnan niMr. Arellano?
Mahitungod sa unsa?Konperensya sa unsa?
Si Jose.
Sa konperensya.Sa mga maestra.
4. Paggawas niya sa opisina nakit-an siya ni Juan.
Nakit-an siya ni kinsa? Ni Juan.Kanus-a? Paggawas niya.Diin siya gikan? Sa opisina.
5. Pagkita nilang duha, gipangutana siya ni Juankung unsay gisulti ni Mr. Arellano kaniya.
Unsay nahitabo pagkita Gipangutana siya ni Juan.nilang duha?
Unsay iyang gipangutana? Kung unsay gisulti niMr. Arellano.
415
6. Nitubag siya nga niingon si Mr. Arellano ngakinahanglang buhaton niya ang tulomanon sakonperensya una muabot ang mga maestra.
Unsay gitubag niya? Nitubag siya nga dunayingon ni Mr. Arellanokaniya.
Unsay iyang giingon? Niingon siya nga kina-hanglang buhaton niyaang tulomanon sa kon-perensya .
Kanus-a? Una muabot ang mgamaestra.
B. Repetition and Conversion:
1.Benefactive Focus: Non-Factual
Kuhaan ni Juan si Pedro ug basahon.Hulatan ni Anita si Maria ug panihapon unya.Sulatan ni Bella si Ramon.Kuyogan ni Leon si Cristina.Hatagan ni Filimon si Rosa ug rosas.Binlan ni Tomas si Jose ug kwarta.Buhatan ni Simon si Clara ug lamesa.Bisitahan ni Tina si Alicia ugma.Balikan ni Melanie si Nestor ug sulat sa Lunes.Palitan ni Roberto si Eduardo ug plaka.
2.Benefactive Focus: Factual
Gikuhaan ni Juan si Pedro ug basahon gahapon.Gihulatan ni Anita si Maria ug panihapon ganina.Gisulatan ni Bella si Ramon sa niaging semana.Gikuyogan ni Leon si Cristina gabii.Gihatagan ni Filimon si Rosa ug rosas gahapon sahapon.
Gibinlan ni Tomas si Jose ug kwarta ganina.Gibuhatan ni Simon si Clara ug lamesa gahapon sabuntag.
Gibisitahan ni Tina si Alicia gabii.Gibalikan ni Melanie si Nestor ug sulat gahapon.Gipalitan ni Roberto si Eduardo ug plaka sa niagingbulan.
416
3.Si Pedro kuhaan ni Juan ug basahon.Si Maria hulatan ni Anita ug panihapon unya.Si Ramon sulatan ni Bella.Si Cristina kuyogan ni Leon.Si Rosa hatagan ni Filimon ug rosas.Si Jose binlan ni Tomas ug kwarta.Si Clara buhatan ni Simon ug lamesa.Si Alicia bisitahan ni Tina ugma.Si Nestor balikan ni Melani ug sulat sa Lunes.Si Eduardo palitan ni Roberto ug plaka.
4.Gikuhaan siya niya ug basahon gahapon.Gihulatan ako nimo ug panihapon ganina.Gisulatan siya nila sa niaging semana.Gikuyogan kamo namo gabii.Gihatagan kami niya ug rosas gahapon sa hapon.Gibinlan kita nila ug kwarta ganina.Gibuhatan sila nato ug lamesa gahapon sa buntag.Gibisitahan ka nako gabii.Gibalikan ka namo ug sulat gahapon.Gipalitan siya niya ug plaka sa niaging bulan.
C. Repetition:
Benefactive Focus: Afactual
Pangitai si Mariano ug medyas.Kuhai si Pedro ug basahon.Sulati si Ramon ug sulat.Kuyogi si Cristina sa party.Hatagi si Rosa ug gasa.Binli si Jose ug kwarta.Buhati si Clara ug lamesa.Bisitahi si Alicia ugma.Baliki si Nestor karong hapon.Paliti si Eduardo ug plaka.
D. Conversion:
Cue Sentence: Pangitai si Mariano ug medyas,Conversion: Pangitai kini niini.
1.Kuhai si Pedro ug basahon.kana niana.
2.Sulati si Ramon ug sulat.kadto niadto.
417
3.Kuyogi si Cristina sa party.kana sa party.
4.Hatagi si Rosa ug gasa.kini niini.
5.Binli si Jose ug kwarta.kadto niadto.
6.Buhati si Clara ug lamesa.kini niini.
7.Bisitahi si Alicia ugma.kana ugma.
8.Baliki si Nestor karong hapon.kadto karong hapon.
9.Paliti si Eduardo ug plaka.kini niini.
E. Repetition:
Goal Focus: Non-Factual
Handumon nimo siya sa tanang panahon.Sangpiton nila sila kung kinahanglan.Dapiton niya ikaw sa dili madugay.Hangyoon namo ikaw nga mutabang.Pamation niya siya kanunay.Sundon nila sila karong hapon.Pasayloon niya siya gihapon.Tawgon nako ikaw sa telepono.
Benefactive Focus: Non-Factual
Awitan niya siya ug balitaw.Balakan nako sila ug balak.
F. Conversion:
C.S.: Handumon nimo siya sa tanang panahon.(a) Siya, handumon nimo sa tanang panahon.(b) Siya imong handumon sa tanang panahon.
418
l.Sangpiton nila eila kung kinahanglan.(a)(b)
2.Dapiton niya ikaw sa dili madugay.(a)(b)
3.Hangyoon namo Ikaw nga mutabang.(a)(b)
4.Pamation niya siya kanunay.(a)(b)
5.Sundon nila sila karong hapon.(a)(b)
6.Pasayloon niya siya gihapon.(a)(b)
7.Tawgon nako ikaw sa telepono.(a)(b)
8.Awitan niya siya ug balitaw.(a)(b)
9.Balakan nako sila ug balak.(a)(b)
G. Conversion:
Cue Sentence:Conversion:
sangpitdapithangyopamatisunodpasaylo
Handumo_n nimo siya ugma.G_ihandum nimo siya gahapon.
nila sila gabii.niya ikaw sa niaging adlaw.namo ikaw karong hapon.niya siya kaniadtong udto.nila sila sa niaging bulan.niya siya ganina sa buntag.
419
tawag nako ikaw sa niaging Hwebes.
awit niya siya ug balitaw satungang gabii.
balak nako sila ug balak ganina.
H. Substitution: Movable Slot
l.Handumon nimo siya sa tanang panahon.nato .ninyo .
silakami
PangitaonTawgon
oras .
2.Sangpiton nila sila kung kinahanglan.nato .namo .niya .
ako .kamo
LutoanTabangan
SulatanTawgon
ighuman niya.
3.Pamation niya siya kanunay.si Pedrosila si Juanang bata
mga babaePasayloon
ni Ananila ni Josefasa inahan
Awitan
4.Dapiton niya ikaw sa labing dali.ni Nena
siyasunod adlaw.
Balakannila ni Pedro
420
kita .semana.
Hangyoon .si Ana .
ninyo .Bisitahan .
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Verb Class: (-an) (-on)Focus: Benefactive GoalAspect: Factual (gi- -an) (gi-)
Non-Factual (-an) (-on)Afactual (-i)/ (-a/
(i-) (-i)/(i-)
The topic of a benefactive focus construction isthe one for whom an action is performed, (cf.Lessons 26 , 31).
The topic of a goal focus construction is thedirect object of the action, (cf. Lessons 24, 30,31).
LESSON 37
Structural Content: Cumulative Review: VerbsFocus: Goal, BenefactiveMood: Factual, Non-
Factual, Afactual
Setting: Three PCVs are eat-ing in a restaurant
I. DIALOGUE
Pablo, please pass A:the salt.
Just a second, Marta, B:because Jorge has it.Do you want me topass you the pepper?
Never mind, this food A:is hot enough,anyway.
Thanks
Nangaon ang tulo ka PCVsa restawran
Pablo, palihog itunolang asin.
Karon na, Marta, kay tuapa ni Jorge.Gusto mo bang itunol kokanimo ang pamyenta?
Ayaw na, kay gihalanganna ako niining sud-ana.Salamat lang.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Pablo, please passthe salt.
pleasepass the salt
Just a second, Marta,because Jorge has it.
later, Martabecause there stillwith Jorge
Do you want me topass you the pepper?
want youpass me to youthe pepper
A: Pablo, palihog itunolang asin.
palihog(i)tunol [ang] asin
B: Karon na, Marta, kay tuapa ni Jorge.
taron [na], Martakay tua [pa][ni] Jorge
Gusto mo bang itunol kokanimo ang pamyenta?
gusto mo [ba(ng)](i)tunol ko kanimo[ang] pamyenta
421
422
Never mind, this food A: Ayaw na, kay gihalanganis hot enough. Thanks na ako niining sud-ana.anyway. Salamat lang.
don't [already]because hot[already] Ithis dishthanks [only]
ayaw [na]kay (gi)halang(an)[na] akoniini(ng) sud-an(a)salamat [lang]
III. RELATED UTTERANCES
What's for lunch?
The food smells good.
Please pass the salt.
Let's wash our handsbefore eating.
Pray before eating.
Pray after eating.
Excuse me, I'll get up.
Chew the food well.
Don't swallow the food.
Unsay paniudto?
Humot kaayo ang pagkaon.
Palihog ipasa ang asin.
Manghunaw kita una mukaon.
Mangadye una mukaon.
Mangadye human mukaon.
Tabi, mutindog ako.
Usapa ang pagkaon pag-ayo.
Ayaw lamona ang pagkaon.
IV. VOCABULARY LIST
abobagyobalhin
balodbaroto
basakoraldagsadasmaggisahanginhimohunaw
ash; native stovetyphoon, stormtransfer, move to anotherlocation
wavenative canoe with outriggers.
banca, boatwetfencedriftbump against, run intosautewind, airmake, dowash hands
423
ilagalamonlasanglat-aslatoslung-ag
lupadmananggitimasakitonpamyentapasasinelas/tsinelassudlaytab-ang
tabanogtabas
tak-obtanggotualyatukodtulisantunolusaputaw
rat, mousedevour, eat ravenously, gulpforestcrossspank, whip, lashcook rice/corn by foiling/steaming
flytuba gatherersick person, patientground pepper, pepper cornspass, hand overslipperscombtasteless, lacking taste/seasonings
kitecut out a pattern (to besewn)
covertangotowelcatchrobberhand over, passchew, munchiron, press
V. DRILLS
A. Comprehension:Alas dose kadto. Nagkaon ang tulo ka mga higala,si Pablo, Marta ug si Jorge. Pagkaon nila, gi-pangayo ni Marta kang Pablo ang asin kay tab-angang utanon. Wala dayon ipasa ni Pablo kang Martaang asin kay didto pa ni Jorge. Gipangutana niJorge kung kinahanglan ba niya ang pamyenta. Gi-tubag ni Marta nga halang na ang sud-ang iyanggikaon.
1. Alas dose kadto.
Unsay orasa kadto? Alas dose kadto.
424
Nagkaon ang tulo ka mga higala, si Pablo,Marta ug si Jorge.
Nag-unsa ang tulo? Nagkaon ang tulo.Kinsa? Ang mga higala.Kinsa ang mga higala? Si Pablo, Marta ug si
Jorge.
3. Pagkaon nila, gipangayo ni Marta kang Pabloang asin kay tab-ang ang utanon.
Pag-unsa nila? Pagkaon nila.Unsay gipangayo ni Marta? Gipangayo ni Marta ang
asin.Kang kinsa? Kang Pablo.Ngano man? Kay tab-ang ang utanon.
4. Wala dayon ipasa ni Pablo kang Marta angasin kay didto pa ni Jorge.
Unsay wala dayon ipasa Ang asin.ni Pablo?
Kang kinsa? Kang Marta.Ngano man? Kay didto pa.Ni kinsa? Ni Jorge.
5. Gipangutana ni Jorge kung kinahanglan baniya ang pamyenta.
Kinsay nangutana? Si Jorge.Unsay gipangutana niya? Kung kinahanglan ang
pamyenta.
6. Gitubag ni Marta nga halang na ang sud-angiyang gikaon.
Unsay halang na? Ang sud-an.Kinsang sud-an? Ni Marta.
B. Repetition and Conversion:
l.Giinit niya ang pansit Giinit niini ang paneitganina. ganina.
Gilung-ag nila ang Gilung-ag niana angkan-on sa abo. kan-on sa abo.
Gigisa nako ang karneng Gigisa niadto ang karnengbaboy kagabii. baboy kagabii.
Giplansa ni Lita ang Giplansa niini ang tualyatualya nako. nako.
425
Gilatos niya ang anaknga lalake niya.
Gilangoy ni Fepe angdakong suba.
Gitak-ob sa mutsatsaang plato sa pagkaon.
Gisilhig sa inahan angmga sagbot.
Giinom sa mananggitiang tuba.
Gitahi sa sastre angkamisadentro ni Manoy.
Gitukob sa iring angilaga.
Gidasmag sa bata angbisikleta sa bato.
Gilupad sa hangin angtabanog.
Gidagsa sa balod angbaroto.
Gikaon nato ang karnengbaboy kagahapon.
Gilat-as sa tulisanang lasang.
Gigisi niya ang medyasnako .
2.Gihatag niya ang sudlaynako.
Gibaligya nako ang manoknato.
Gitanom ni Tatay angbulak nila.
Gisayaw nimo ang tanggo.Gilabay niya ang sagbotnila.
Gikanta niya ang avitnako.
Gigasto nato ang atongkwarta.
Giandam ni Luisa angkatre namo.
3.Glpalit nimo ang bolpenniya.
Ipalit ako
Gilatos niana ang anaknga lalake niya.
Gilangoy niadto angdakong suba.
Gitak-ob niini ang platosa pagkaon.
Gisilhig niana ang mgasagbot.
Giinom niadto ang tuba.
Gitahi niini ang kamisa-dentro ni Manoy.
Gitukob niana ang ilaga.
Gidasmag niadto ang bisi-kleta sa bato.
Gilupad niadto angtabanog.
Gidagsa niana ang baroto.
Gikaon niini ang karnengbaboy kagahapon.
Gilat-as niadto anglasang.
Gigisi niana ang medyas
nako .
Ihatag ang sudlay nako.
Ibaligya ang manok nato.
Itanom ang bulak nila.Isayaw ang tanggo.Ilabay ang sagbot nila.
Ikanta/Kantaha ang awitnako.
Igasto /Gastoha ang atongkwarta.
Iandam/Andama ang katrenamo .
Palita ang bolpen niya.
sa bolpen niya.
426
Giluto nila ang sud-an Lutoa ang sud-an namenamo.
Iluto kami ug sud-an namo.
Gitahi niya ang sinina Tahia ang sinina nako.nako.
Itahi ako sa sinina nako.
Gitabas ni Clara ang' Tabasa ang sinina.sinina.
Itabas si Clara sa sinina.
Gihimo ni Ninay ang Himoa ang blusa niya*blusa niya.
Ihimo siya ug blusa niya.
Gitubag ni Manang ang Tubaga ang telepono nimo.telepono nimo.
Itubag ako sa telepono nako.
Gihuman niya ang saya Humana ang saya nato.nato .
Ihuman kami sa saya namo.
Gidawat niya ang sulat. Dawata ang sulat.Idawat ako sa sulat niya.
Gipatay niya ang langgam Fatya ang langgam nila.nila.
Ipatay siya sa langgam nila.
Gidala nako ang libro Dad-a ang libro niya.niya.
Idala ako sa libro niya.
Gibalik nimo ang pitaka Balika/Ibalik ang pitakanako. nako.
Ibalik ako sa pitaka nako.
Giayo ni Manoy ang koral Ayoha ang koral nila.nila.
Iayo si Manoy sa koral nila.
Gilipay ni Lola ang Lipaya ang bata nako.bata nako.
Ilipay ako sa bata nako.
427
C. Conversion:
Cue Sentence: Gihatag niya ang sudlay nako.(a) Neg. (F) : Wala niya ihatag ang sudlay nako.(b) Neg. (N-F): Dili niya ihatag ang sudlay nako.
1. Gibaligya nako ang manok nato.(a) Wala nako ibaligya .(b) Dili
2. Gitanom ni Tatay ang bulak nila.(a) Wala itanom ni Tatay(b) Dili
3. Gisayaw nimo ang tanggo.(a) Wala nimo sayawa(b) Dili sayawon
4. Gilabay niya ang sagbot nila.(a) Wala niya ilabay(b) Dili
5. Gikanta niya ang awit nako.(a) Wala niya kantaha(b) Dili kantahon
6. Gigasto nato ang atong kwarta.(a) Wala nato gastoha(b) Dili gastohon
7. Giandam ni Luisa ang katre namo.(a) Wala andama ni Luisa(b) Dili andamon
8. Gipalit nimo ang bolpen niya.(a) Wala nimo palita(b) Dili paliton
9. Giluto nila ang sud-an namo.(a) Wala nila lutoa(b) Dili lutoon
10. Gitahi niya ang sinina nako(a) Wala niya tahia(b) Dili tahion
428
11. Gitabas ni Clara ang sinina.(a) Wala tabasa ni Clara(b) Dili tabason
12. Gihimo ni Ninay ang blusa niya.(a) Wala himoa ni Ninay(b) Dili himoon
13. Gitubag ni Manang ang Celepono nimo.(a) Wala tubaga ni Manang(b) Dili tubagon
14. Gihuman niya ang saya nato.(a) Wala niya humana(b) Dili • humanon
15. Gidawat niya ang sulat.(a) Wala niya dawata(b) Dili dawaton
16. Gipatay. niya ang langgam nila.(a) Wala niya patya(b) Dili patyon
17. Gidala nako ang libro niya.(a) Wala nako dad-a(b) Dili dad-on
18. Gibalik nimo ang pitaka nako.(a) Wala nimo ibalik(b) Dili balikon
19. Giayo ni Manoy ang koral nila.(a) Wala ayoha ni Manoy(b) Dili
20. Gilipay ni Lola ang bata nako.(a) Wala lipaya ni Lola(b) Dili lipayon
429
D. Conversion:
l.Gihatag niya ang sudlay nako.akong sudlay.
2.Gibaligya nako ang manok nato.atong manok.
3.Gipalit niya ang bolpen nimo.imong bolpen.
4.Giluto nila ang sud-an namo.among sud-an.
5.Gitahi niya ang sinina nako.akong sinina.
6.Gitanom ni Tatay ang bulak nila.ilang bulak.
7.Gihimo ni Ninay ang blusa niya.iyang blusa.
8.Gitubag ni Manang ang telepono nimo.imong telepono.
9.Gikanta niya ang awit nako.akong awit.
lO.Gihuman niya ang sayaw nato.atong sayaw.
ll.Gipatay niya ang langgam nila.ilang langgam.
12.Gidala nako ang libro niya.iyang libro.
13.Gibalik nimo ang pitaka nako.akong pitaka.
13.Giayo ni Manoy ang koral nila.ilang koral.
14.Giandam ni Luisa ang katre namo.among katre.
430
15.G±lipay ni Lola ang bata nako.akong bata.
16.Gilabay niya ang sagbot nila.ilang sagbot.
E. Conversion:
1. Gikuha nako ang pantalon ni Tatay.(a) Gikuha ba nako ang pantalon ni Tatay?(b) Kuhaon ba nako ang pantalon ni Tatay?
2. Giutaw niya ang saya ni Nanay.(a) Giutaw ba niya ang saya ni Nanay?(b) Utawon ba niya ang saya ni Nanay?
3. Gilat-as sa tulisan ang dakong bukid.(a) Gilat-as ba sa tulisan ang dakong bukid?(b) Lat-ason ba sa tulisan ang dakong bukid?
A. Giguba sa bagyo ang balay namo.(a) Giguba ba sa bagyo ang balay namo?(b) Gub-on ba sa bagyo ang balay namo?
5. Giluto ang utan ni Paula.(a) Giluto ba ang utan ni Paula?(b) Lutoon ba ang utan ni Paula?
6. Giayo namo ang koral nila.(a) Giayo ba namo ang koral nila?(b) Ayohon ba namo ang koral nila?
7. Gidagsa sa dakong balod ang baroto.(a) Gidagsa ba sa dakong balod ang baroto?(b) Idagsa ba sa dakong balod ang baroto?
8. Gihayhay nila ang mga nilabhan nako.(a) Gihayhay ba nila ang mga nilabhan nako?(b) Ihayhay ba nila ang mga nilabhan nako?
9. Gibasa ni Lita ang sinelas nako.(a) Gibasa ba ni Lita ang sinelas nako?(b) Basahon ba ni Lita ang sinelas nako?
10. Gibalhin sa mutsatso ang mga tanom.(a) Gibalhin ba sa mutsatso ang mga tanom?(b) Balhinon ba sa mutsatso ang mga tanom?
431
F. Question & Answer:
1. Gihayhay ba nimo ang pantalon ni Tatay?(a) Oo, gihayhay nako ang pantalon ni Tatay.(b) Wala, wala nako ihayhay .
2. Giplansa ba niya ang akong blusa?(a) Oo, giplansa niya ang imong blusa.(b) Wala, wala niya plantsaha
3. Gidala ba sa doktor ang masakiton?(a) Oo, gidala sa doktor ang masakiton,(b) Wala, wala niya dad-a
4. Gilabay ba niya ang libro nako?(a) Oo, gilabay niya ang libro nimo.(b) Wala, wala niya labaya
5. Giabre ba nila ang sulat ni Nanay?(a) Oo, giabre nila ang sulat ni Nanay.(b) Wala, wala nila abreha
6. Giayo ba ni Tatay ang koral nato?(a) Oo, giayo ni Tatay ang koral nato.(b) Wala, wala ayoha ni Tatay ang koral nato,
7. Gitubag ba niya ang telepono kagahapon?(a) Oo, gitubag niya ang telepono kagahapon.(b) Wala, wala niya tubaga
8. Gihimo ba ni Nanay ang blusa nimo?(a) Oo, gihimo ni Nanay ang blusa nako.(b) Wala, wala himoa ni Nanay
9. Giandam ba ni Lola ang pagkaon ni Tatay?(a) Oo, giandam ni Lola ang pagkaon ni Tatay,(b) Wala, wala niya andama
10. Gipatay ba ninyo ang langgam nako?(a) Oo, gipatay namo ang langgam nimo.(b) Wala, wala namo patya
11. Giplansa ba nimo ang sinina niya?(a) Oo, giplansa nako ang sinina niya.(b) Wala, wala nako plansaha
432
G. Expansion:
1. Palihog itunol ang asin.
Manangkay duol ra nimo
Palihog itunol ang asin, Manang.Palihog itunol ang asin, Manang,kay duol ra nimo.
2. Lamian ang pagkaon.
sa kapiteriyakagahapon
sa udto
Lamian ang pagkaon sa kapiteriya.Lamian ang pagkaon sa kapiteriyakagahapon.
Lamian ang pagkaon sa kapiteriyakagahapon sa udto.
3. Gihayhay ang sinina.
mganamoganina
sa buntag
Gihayhay ang mga sinina.Gihayhay ang mga sinina namo.Gihayhay ang mga sinina namo
ganina.Gihayhay ang mga sinina namoganina sa buntag.
4. Gidagsa ang kahoy.
dakongniadtong usa ka
semananga nlagi
sa dagkong balod
sa baybayon
Gidagsa ang dakong kahoy.Gidagsa ang dakong kahoy niadtongusa ka semana.
Gidagsa ang dakong kahoy niadtongusa ka semana nga niagi.
Gidagsa ang dakong kahoy sa dag-kong balod niadtong usa kasemana nga niagi.
Gidagsa ang dakong kahoy sa dag-kong balod sa baybayon niad-tong usa ka semana nga niagi.
Supplementary Materials
Lessons 36-37
I.
#1. Dialogue
A: Ana, palihog ihatag kanang libroha ig-abot niJuanita.
B: Unsang orasa siya muabot?A: Ambot lang, pero hulata una ka mulakaw. Fusta
aron dili mahugaw.B: Oo, hala sige. Ig-abot nimo sa lungsod, ipalit
ko ug usa ka yardang lasong asul.A: Oo.
Vocabulary:
laso ribbonmahugaw to get dirtynahinumduman rememberedpusta wrap up, cover
#2. Narrative
Mulakaw na si Dading nianang nahinumduman niyangmuhapit si Juanita sa ilang balay aron kuhaon anglibrong iyang pahulaman niya. Nagpapalihog siyakang Anang siya na lang ang muhatag sa libro inig-abot ni Juanita. Gipahinumduman sab niya si Ananga puston ang libro aron dili mahugaw.
Pangutana:
1. Nganong muhapit si Juanita sa balay nila niAna ug ni Dading?
2. Kahibalo ba sila kung unsang orasa siya muhapit?
3. Unsay gipabuhat ni Dading kang Ana?
4. Asa paingon si Dading?
5. Unsay gipabuhat ni Ana kang Dading?
433
434
II.
#1. Dialogue
A: Tsik, pautanga ra ako ug usa ka gantang bugasug usa ka kartong mantika. Iapil na lang salista, ha?
B: Uy taas na kaayo ang imong lista. 0 tan-awa.A: Kining tavhana sab ay! Morag dili ko mubayad!8: Bitaw, wala ka mubayad niadtpng semanang niagi.A: Sige na, pautanga lang ko karon. Saad lagl,
mubayad ko igkasweldo sa akong bana.B: Karon na lang gyud ha. Dili ka gani mubayad
walay utang-utang.
Vocabulary:
apil includemantika lard, shorteningsaad lag! (I) promisetsik (contraction of Intsik) -
'Chinese'
#2. Narrative
Niadto si Elisa sa tindahan sa Intsik aron mu-utang. Dili na siya pautangon sa Intsik kaydaghan na kaayo ang iyang mga utang. Pero gi-pautang na lang siya kay nisaad siyang mubayadsa tanang utang niya igkasweldo sa iyang bana.
Pangutana:
1. Nganong niadto si Elisa sa tindahan?
2. Rang kinsang tindahana?
3. Unsay iyang utangon sa Intsik?
4. Nganong dili siya pautangon?
5. Unsay gisulti sa Intsik kaniya?
6. Nganong gipautang na lang siya?
LESSON 38
Structural Content: Verb: (maka-) classFocus: ActorMood: Factual and
Non-FactualAspect : Aptative
Setting: The PCVs go swim-ming in the ocean.
Mangaligo ang mga PCVsa dagat .
DIALOGUE
Do you know how toswim?
Yes, a little.
Would you like tocome with me?
Yes, but what timecan we come back?
At two o'clock,perhaps.
Good, that way I'llbe able to study mylesson.
A: Makamao ka bang mulangoy?
B: Oo, dyutay lang.
A: Gusto ka bang muubankanako?
B: Oo, pero unsang orasakita makabalik?
A: Tingali sa alas dos.
B: Maayo, aron makatuon akosa akong leksyon.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Do you know how toswim?
able to know youswim
Yes, a little,
little [only]
A: Makamao ka bang mulangoy?
(maka)mao ka [ba(ng)](mu)langoy
B: Oo, dyutay lang.
dyutay [lang]
435
436
Would you like tocome with me?like youaccompany me
Yes, but what timecan we come back?
yes butwhat timewe can return
At two o'clock,perhaps.
perhapsat two o'clock
Good, that way I'11be able to study mylesson.
good so thatable to study Imy lesson
A: Gusto ka bang muubankanako?
gusto ka [ba(ng)](mu)uban kanako
B: Oo, pero unsang orasakita makabalik?
oo perounsa(ng) oras(a)kita (maka)balik
A: Tingali sa alas dos.
tingali[sa] alas dos
B: Maayo, aron makatuon akosa akong leksyon.
maayo aron(maka)tuon ako[sa] ako(ng) leksyon
III. VOCABULARY LIST
dungoghinumdumlumbamahitungodmaopagtulon-anpiknik
hearremember, recallraceabout, concerning, regardingknow, have knowledge oflessonpicnic
IV. DRILLS
A. Comprehension:
Giimbitar ni Eddie si Luis sa dagat aron mangaligo.Gipangutana ni Eddie si Luis kung makahibalo siyangmulangoy. Gitubag ni Luis nga dyutay lang kono,mao nga muuban siya niya. Pero gipangutana unaniya kung unsang orasa sila makabalik kay igbalikgusto siyang magtuon sa iyang leksyon.
437
1. Giimbitar ni Eddie si Luis sa dagat aron manga-ligo.
Kinsay giimbitar ni Eddie? Si Luis.Asa niya giimbitar? Sa dagat.Mag-unsa sila sa dagat? Mangaligo.
2. Gipangutana ni Eddie si Luis kung makahibaloba siyang mulangoy.
Unsay gipangutana ni Eddie? Kung makahibalo basi Luis mulangoy.
3. Gitubag ni Luis nga dyutay lang kono, raao ngamuuban siya niya.
Unsay gitubag ni Luis?Kang kinsa siya muuban?
Dyutay lang.Kaniya.
4. Pero gipangutana una niya kung unsang orasasila makabalik kay igbalik gusto siyang mag-tuon sa iyang leksyon.
Unsay gipangutana niya?
Mag-unsa siya igbalik?Unsay iyang tun-an?
Unsang orasa silamakabalik.Magtuon.Ang iyang leksyon.
B. Repetition and Conversion:
Non-Factual:
Makatudlo ako sa prime-rong grado.
Makaluto siya ug laminga sud-an.
Makalaba kita sakarsones.
Makatrabaho sila sauma .
Makahimo kamo ug"lesson plan".
Makasayaw siya saprograma.
Makakanta kita sa"auditorium".
Makasulti siya ug hinaykaayo.
Factual:
Nakatudlo ako sa prime-rong grado.
Nakaluto siya ug laminga sud-an.
Nakalaba kita sa karsones.
Nakatrabaho sila sa uma.
Nakahimo kamo ug "lessonplan".
Nakasayaw siya saprograma.
Nakakanta kita sa"auditorium".
Nakasulti siya ug hinaykaayo .
438
Makakaon ang inahanniini .
Makainom ang inahan ugang anak.
Makatuon ang estudyantesa gabii.
Makalakaw kamo sa bukid.Makahinumdum sila sa
estorya.Makahunahuna siya sa
pag-anhi.Makadagan si Pedro sa
lumba.Makasulat sila ug sulat.Makabasa kita sa iyang
libro.Makalingkod na ang mga
bata.Makatindog sila sa
taliwala sa dalan.Makatulog kami dinhi.Makapalit si Ana ug isda
sa merkado.Makabaligya sila ug
sud-an.Makalimpyo ang lalake
sa kwarto.Makakuha ako ug tambis.Makadawat ang iyang
igsoon ug sulat.Makahatag ang inahan ug
maayong pagtulon-an.Makadula ang mga bata
dinhi.
Nakakaon ang inahanniini.
Nakainom ang inahan ugang anak.
Nakatuon ang estudyantesa gabii.
Nakalakaw kamo sa bukid.Nakahinumdum sila sa
estorya.Nakahunahuna siya sa
pag-anhi.Nakadagan si Pedro sa
lumba.Nakasulat sila ug sulat.Nakabasa kita sa iyang
libro.Nakalingkod na ang mga
bata .Nakatindog sila sa
taliwala sa dalan.Nakatulog kami dinhi.Nakapalit si Ana ug isda
sa merkado.Nakabaligya sila ug
sud-an.Nakalimpyo ang lalake sa
kwarto.Kakakuha ako ug tambis.Nakadawat ang iyang
igsoon ug sulat.Nakahatag ang inahan ug
maayong pagtulon-an.Nakadula ang mga bata
dinhi.
C. Substitution: Movable Slot
Wala ako makatudlo.siya .kami
makalangoy.si Pedro
Dili ako makatudlo.siyakami
makalangoy.si Pedro
makakita. makakita.
ganina. ugma .
439
kita kita
makatuon makatuon
kamo kamo
gahapon.makasulat makasulat
unya.
gabii. karon.makadula makadula
ka ka
D. Conversion:
1. Makalimpyo ba siya sa salog?(a) Dili ba siya makalimpyo sa salog?(b) Wala ?
2. Makabaligya ba kamo?(a) Dili ba makabagligya kamo?(b) Wala ?
3. Makatindog ba si Pedro?(a) Dili ?(b) Wala ?
4. Makabasa ba si Tirso?(a) Dili(b) Wala _ _ _ _
5. Makadungog ba kamo?(a) Dili ?(b) Wala ?
6. Makatindog ba sila ug dugay?(a) Dili ?(b) Wala ?
7. Makalingkod ba ang bata dinhi?(a) Dili(b) Wala
440
8. Makadagan ba ang kabayo ug kusog?(a) Dili(b) Wala
9. Makalaba ba ang igsoon ni Ana?(a) Dili ?(b) Wala ?
E. Expansion and Question & Answer:
1. Nakatudlo ako.
Ug unsa? Ininglis.Unsay gradoha? Primerong grado.Diin? Rizal Elementary School.Kanus-a? Sa niaging tuig.
Nakatudlo ako ug Ininglis sa primerong gradosa Rizal Elementary School sa niaging tuig.
2. Nakaluto siya.Ug unsa? Sud-an.Nga unsa? Lami.Diin? Kusina.Ni kinsa? Tess.
Nakaluto siya ug laming sud-an sa kusina niTess .
3. Nakalaba ka.
Ug unsa? Karsones.Ni kinsa? Juan.Kanus-a? Gahapon.Ngano man? Wala na siyay karsones.Nga unsa? Limpyo.
Nakalaba ka sa karsones ni Juan gahapon kaywala na siyay limpyong karsones.
4. Nakatrabaho sila.
Diin? Uma.Ni kinsa? Don Pedro.Kanus-a? Niaging bulan.Ngano man? Ting-tanom na.
Nakatrabaho sila sa uma ni Don Pedro saniaging bulan kay ting-tanom na.
441
Nakahimo kamo.
Ug unsa? "Lesson plan".Para sa unsa? Matematika.Unsay gradoha? Primerong grado.Unsang eskwelahana?Rizal Elementary School.
Nakahimo kamo ug "lesson plan" para saMatematika sa primerong grado sa RizalElementary School.
Nakasayaw siya.
Ug unsa?Uban ni kinsa?Diin?Kanus-a?
'Tinikling1.Ruben.Programa.Gabii.
Nakasayaw siya ug 'Tinikling' uban ni Rubensa programa gabii.
7. Nakakanta kita.
Diin?Kanus-a?Ngano man?
"Auditorium".Gabii.Dunay programa alang niGobernador Rodriguez.
Nakakanta kita sa "auditorium" gabii kaydunay programa alang ni Gobernador Rodriguez.
8. Nakasulti siya.
Kang kinsa?Mahitungod sa
unsa?Kanus-a?Diin?Ngano man?
Rosario.
Piknik.Karong Sabado.Talisay.Gusto siyang muuban kanila.
Nakasulti siya kang Rosario mahitungod sapiknik karong Sabado sa Talisay kay gustosiyang muuban kanila.
Nakakaon ang inahan.
Ug unsa? Adobo.Diin? Balay.Ni kinsa? Mrs. Abelardo.Kanus-a? Niaging semana.
Nakakaon ang inahan ug adobo sa balay niMrs. Abelardo sa niaging semana.
F. Conversion:
1. Makainom ang inahan ug ang anak.(a) Wala pa makainom ang inahan ug ang anak.(b) Dili na makainom ang inahan ug ang anak.
2. Makatuon ang estudyante sa gabii.(a) Wala pa makatuon ang estudyante kagabii.(b) Dili na karong gabii.
3. Makalakaw kamo sa bukid.(a) Wala pa kamo makalakaw sa bukid.(b) Dili na .
4. Makahinumdum sila sa estorya.(a) Wala pa sila makahinumdum sa estorya.(b) Dili na .
5. Makahunahuna siya sa pag-anhi.(a) Wala pa siya makahunahuna sa pag-anhi.(b) Dili na .
6. Makadagan si Pedro sa lumba.(a) Wala pa makadagan si Pedro sa lumba.(b) Dili na .
7. Makasulat sila ug sulat.(a) Wala pa sila makasulat ug sulat.(b) Dili na .
8. Makabasa kita sa iyang libro.(a) Wala pa kita makabasa sa iyang libro.(b) Dili na .
9. Makalingkod na ang mga bata.(a) Wala pa makalingkod ang mga bata.(b) Dili na .
10. Makatindog sila sa taliwala sa dalan.(a) Wala pa sila makatindog sa taliwala sa dalan.(b) Dili na .
443
G. Conversion and Substitution:
1. Makatulog kami dinhi.Mahimo learning makatulog dinhi.Kinahanglan kaming makatulog dinhi.Gusto kaming makatulog dinhi.
2. Makapalit si Ana ug isda sa merkado.Mahimong makapalit si Ana ug isda sa merkado.Kinahanglang .Gustong .
3. Makabaligya sila ug sud-an.Mahimo silang makabaligya ug sud-an.Kinahanglan .Gusto .
4. Makalimpyo ang lalake sa kwarto.Mahimong makalimpyo ang lalake sa kwarto.Kinahanglang .Gustong .
5. Makakuha ako ug tambis.Mahimo akong makakuha ug tambis.Kinahanglan .Gusto
6. Makadawat ang iyang igsoon ug sulat.Mahimong makadawat ang iyang igsoon ug sulat.Kinahanglang .Gustong .
7. Makahatag ang inahan ug maayong pagtulon-an.Mahimong makahatag ang inahan ug maayong pagtulon-an.Kinahanglang •Gustong .
8. Makadula ang mga bata dinhi.Mahimong makadula ang mga bata dinhi.Kinahanglang .Gustong .
444
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Verb: (maka-) classFocus: ActorMood : Non-Factual (maka-)
Factual (naka-)
The (maka-) class verb is in the aptative aspect,i.e. it carries the meaning of
a) the possibility of a certain action happen-ing, or
b) the ability or capability to do the actiondesignated by the verb base.
LESSON 39
Structural Content: Verb: (maka-) classFocus: ActorMood : Factual and
Non-FactualAspect: Aptative
Setting: Petra, a householdhelper, looks fora j ob .
Si Petra, usa ka bina-tonan, nangita ugtrabaho.
I. NARRATIVE
Petra is a laundrywomanand a cook but now shedoes not have a job.Today she saw a sign infront of a blue housethat needed a laundry-woman. She was askedby the owner of thehouse if she couldlaunder, cook, cleanand sew. Petra saidthat she can launder,cook and clean but shecannot sew.
Si Petra labandera ugkusinera pero karon walasiyay trabaho. Karongadlawa nakakita siya ugpahibalo atubangan saasul nga balay nga kina-hanglan ug labandera.Gipangutana siya sa tag-balay kung makalaba, maka-luto, makalimpyo ug maka-tahi ba siya. Niingon siPetra nga makalaba, maka-luto ug makalimpyo siyapero dili siya makatahi.
II. NARRATIVE BREAKDOWN
Petra is a laundrywomanand a cook but now shedoes not have a job.
Petra laundrywomanand cookbut nowdoes not have shework
Si Petra labandera ugkusinera pero karon walasiyay trabaho.
[si] Petra labanderaug kusinerapero karonwala siya(y)trabaho
445
446
Today she saw a sign infront of a blue housethat needed a laundry-woman .
todaywas able to see shesign in fronof blue housethat neededlaundrywoman
She was asked by theowner of the house ifshe could launder, cook,and sew.
asked sheowner of the houseif can launder ,can cook, can cleanand can sewshe
Petra said that shecan launder, cook andclean but she cannotsew.
said Petrathat can launder,can cook andcan clean shebut not shecan sew
Karong adlawa nakakitasiya ug pahibalo atu-bangan sa asul nga balaynga kinahanglan ug laban-dera.
karon(g) adlaw(a)(naka)kita siya[ug] pahibalo atubangan[sa] asul [nga] balay[nga] kinahanglan[ug] labandera
Gipangutana siya sa tag-balay kung makalaba,makaluto, makalimpyo ugmakatahi ba siya.
(gi)pangutana siya[sa] tagbalaykung (maka)laba(maka)luto, (maka)limpyoug (maka)tahi [ba]siya
Niingon si Petra ngamakalaba, makaluto ugmakalimpyo siya pero dilisiya makatahi.
(ni)ingon [si] Petra[nga] (maka)laba(maka)luto ug(maka)limpyo siyapero dili siya(maka)tahi
III. VOCABULARY LIST
kantora
daugdaygonhalamananhiwahumolle tr a
choir member, caroler,choris ter
winChristmas carolgardenslice , cutwet, soakletter of the alphabet,
lettering
447
mamon cup cake, individual spongecakes
pahibalo notice, advertisement, signpayag hutsabaw soup, brothsabut understand, comprehendtagbalay owner of the housetrato boy/girl friend, sweetheart,
loverusahay sometimes
IV. DRILLS
A. Comprehension:
Kinsa si Petra?
Unsa ang iyang trabaho?
Nakakita ba siya ug pahibalo?
Diin siya makakita ug pahibalo?
Unsa ang kinahanglan sa tagbalay?
Unsa ang gipangutana sa tagbalay?
Makalaba, makaluto ug makalimpyo ba si Fetra?
Makatahi ba sab si Petra?
B. Repetition and Conversion:
l.Makasakay kita ug dyipni Nakasakay kita ug dyipniugma. kagahapon.
Makadula ako ug "bowling" Nakadula ako ug "bowling"karong Domingo. niadtong Domingo.
Makasayaw kita karong Nakasayaw kita kagabii.gabii.
Makasulti ang "trainees" Nakasulti ang "trainees"ug Cebuano karon. ug Cebuano kagahapon.
Makakanta kamo sa "audi- Nakakanta kamo sa "audi-torium" unya sa gabii. torium kagabii.
Makatubag ang bata sa Nakatubag ang bata sapangutana ugma sa udto. pangutana kagahapon sa
udto .Makabasa sila sa ilang Nakabasa sila sa ilang
libro sa sunod hapon. libro sa niaging hapon.Makasulat ikaw ug sulat Nakasulat ikaw ug sulatkaron dayon. kaganina.
448
Makalingkod kita sabangko sa Hwebes.
Makatanom ang magdadaroug mais kada tuig.
Makatrabaho ang laban-dera sa balay kadabuntag.
Makabuhat si Rosita ugmamon unya.
Makahatag ug pinaskohanang apohan karongPasko.
Makagasto kita ug dakokada sweldo.
Makahapit ako nimo unyasa kaadlawon.
Makaihap ang mga batahangtud sa usa kagatos sunod adlaw.
Makapelde ang sugal kadagabii.
2.Dili ako makalaba peromakahugas ako unya.
Dili siya makaluto peromakalimpyo siya ugma.
Dili ka makalangoy peromakahumol ka sunodDomingo.
Dili kamo makakanta peromakasayaw kamo ugmasa buntag.
Dili sila makasakay peroakalakaw sila usahay.
Dili si Rosa makatahipero makatabas siyakada adlaw.
Dili si Florencio maka-tokar pero makakantasiya sunod semana.
Dili ang "trainee" maka-tindog pero makalingkodsiya karong hapon.
Dili ang maestra makalutopero makahiwa siya ugmasa hapon.
Nakalingkod kita sabangko sa Hwebes.
Nakatanom ang magdadaroug mais kada tuig.
Nakatrabaho ang labanderasa balay kada buntag.
Nakabuhat si Rosita ugmamon ganina.
Nakahatag ug pinaskohanang apohan niadtongPasko.
Nakagasto kita ug dakokada sweldo.
Nakahapit ako himo ganinasa kaadlawon.
Nakaihap ang mga batahangtud sa usa ka gatossa niaging adlaw.
Nakapelde ang sugal saniaging gabii.
Wala ako makalaba peronakahugas ako ganina.
Wala siya makaluto peronakalimpyo siya gahapon.
Wala ka makalangoy peronakahumol ka niadtongDomingo.
Wala kamo makakanta peronakasayaw kamo gahaponsa buntag.
Wala sila makasakay peronakalakaw sila usahay.
Wala si Rosa makatahipero nakatabas siyakada adlaw.
Wala si Florencio maka-tokar pero nakakantasiya sa niaging semana.
Wala ang "trainee" maka-tindog pero nakalingkodsiya ganinang hapon.
Wala ang maestra makalutopero nakahiwa siyagahapon sa hapon.
449
Dili kita makasabutpero makahibalo kitausahay.
Dili si Vivian ug siGreta makakita peromakadungog sila unyasa panihapon.
Dili ako makagusto peromakapalit ako sunodbulan.
Wala kita makasabut peronakahibalo kita kanunay.
Wala si Vivian ug siGreta makakita peronakadungog sila ganinasa panihapon.
Wala ako makagusto peronakapalit ako sa niagingbulan.
C. Substitution: Movable Slot
1. Makahatag ako ug pinaskohan.regalo.
siya .
2.
3.
4.
5.
6.
kwarta.
Makainit ang bata ug tubig.lalakesi Jose
sab aw.
Makahimo siya ug balay.ang karpintero
Makapalitamahan
kwarto.
Makadaug si Lorna ug si Dory sa dula.sila
basketbol.ang mga "trainee"
Makaplantsa si Jose sa iyang karsones.panyo.
ang maestro
Makapalit ako ug medyas.siya
Makabaligya
Hang
ang tinderakorbata.
Makatahimananahi
terno.
450
7. Makaluto siya ug pansit.si Gregoria
Makapalitang labandera
Makahimo sila sa lamesa.si Iyo
Makabuhat
Makaabangpayag.
Nakatubag kami sa pangutana.ang estudyante
kanta.Nakakanta
Nakagustosi Tikay
10. Nakahinumdum ang mga kantora sa daygon.sila .
si Petra .balak.
ang mga estudyantesulat.
11. Nakaadto siya sa dagat.si Pedro
Nakalakawbukid.
Nakalingkodang bata
12. Nakagasto ang kusinera ug kwarta.sila .
si Jaime .oras .
kita
13. Nakagusto siya sa salida.kami .
Nakatan-aw .si Gorio .
programa.Nakasayaw .
451
14. Nakabasa ang igsoon sa sulat.si Benito .
libro.ako
letra.ang tagbalay
15. Nakapuyo si Jose ug si Juan sa kwarto.bapor.
Nakabayadsila
Nakapalit
D. Expansion and Conversion:
l.Makahimo kami.ug libro.
ugma.
Nakahimo .
kagahapon.
2.Makatawag siya.sa iyang trato.
unya.
Nakatawag .
ganina.
3.Makaligo si Nicolas.ug si Miguelito.
sa "swimmingpool".
ugma.
sa buntag.
Nakaligo
kagahapon.
sa buntag.
452
4.Makapalit ang estudyante.sa merkado.
sa sunod adlaw.
Nakapalit .
ea niaging adlaw.
5.Makabaligya ang tindera.ug balut.
sa sunod Sabado.
Nakabaligya .
sa niaging Sabado.
6.Makahangyo ka.ug F2.50.
karon.
Nakahangyo .
kaganina.
7.Makatudlo ang mga "trainee".sa ilang leksyon.
sasunod bulan.
Nakatudlo .sa
niaging bulan..8.Makakaon kamo.
ug balut.sa sunod tuig.
Nakakaon .
sa niaging tuig.
9.Makainom ang mga apohan.ug serbesa.
sa sunod semana.
453
Nakainom .
sa niagingsemana.
lO.Makaadto kita.ug tanan.
sa syudad.ugma.
sa gabii.
Nakaadto
kagahapon.sa gabii.
ll.Makatahi ang mananahi.ug terno.
ugma.sa hapon,
Nakatahi .
kagahapon.sa hapon.
12.Makatabas ako.sa panapton.
karong gabii.
Nakatabas .
' kagabii.
13.Makalakaw ang bata.ug gamay.
sa sunod buntag.
Nakalakaw .
sa niaging buntag.
14.Makadagan siya.sa halamanan.
sa sunod tuig.
LESSON 40
Structural Content: Verb: (ma-) classFocus: GoalMood : Factual and
Non-FactualAspect: Aptative
Setting: A postal mix-upcaused a letter tobe picked up by thewrong person.
Nadala ang sulat salaing tawo.
I. DIALOGUE
Anita, did youreceive the letterfrom your parentsyesterday?
No. Maybe Elsa tookit with her. Please,if you should see her.tell her I'd like tohave it as soon aspossible.
Yes, I'll tell her.
Be sure, now.
Sure, don't worry.For you, I can'tpossibly forget.
Thanks a lot inadvance.
You're welcome.
A: Anita, nadawat ba nimogahapon ang sulat ngagikan sa imong ginikanan?
B: Wala ra ba. Tingali,nadala ni Elsa. Palihog,makita gani nimo siya,ingnang gusto nakongmakuha dayon kaniya.
A: Oo, ingnon nako siya.
B: Basta, ha?
A: 0 lagi, ayaw lang kaba-laka. Basta ikaw, dilimahimo nakong makalimtan.
B: Daghang salamat daan,ha?
A: Way sapayan.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Anita, did youreceive the letterfrom your parentsyesterday?
A: Anita, nadawat ba nimogahapon ang sulat ngagikan sa imong ginikanan?
455
456
were able to receiveyou yesterdaythe letterfrom your parents
No. Maybe Elsa tookit with her.
nonemaybewas able to bringElsa
Please, if you shouldsee her, tell her I'dlike to have it assoon as possible.
pleaseable to see[as it were]you shetell like Ican get
immediatelyher
Yes, I'll tell her.
tell I she
Be sure, now.
provided
Sure, don't worry.For you, I can'tpossibly forget.
yes [I'm tellingyou]
don't [only]be anxious
provided it's younot do Ican forget
Thanks a lot inadvance.
(na)dawat [ba]nimo gahapon[ang] sulat[nga] gikan [sa] imo(ng)ginikanan
B: Wala ra ba. Tingali,nadala ni Elsa.
wala [ra] [ba]tingali(na)dala[ni] Elsa
Palihog, makita gani nimosiya, ingnang gusto na-kong makuha dayong kaniya.
palihog(ma)kitatgani]nimo siyaingna(ng) gusto nako(ng)
(ma)kuhadayon(g)kaniya
A: Oo, ingnon nako siya.
ingnon nako siya
B: Basta, ha?
basta ha
A: 0 lagi, ayaw lang kaba-laka. Basta ikaw, dilimahimo nakong makalimtan.
o [lagi]
ayaw [lang] kabalaka
basta ikawdili (ma)himo nako(ng)(maka)limtan
B: Daghang salamat daan, ha?
457
many thanks daghan(g) salamat(old) ahead daan
You're welcome. A: Way sapayan.
III. VOCABULARY LIST
alkansi lose (business transaction/enterprise), receive shortend of a deal; loss
kabalaka apprehension, anxietyganansya profitsukli change (money)
IV. DRILLS
A. Comprehension:
Dunay sulat nga niabot para kang Anita gikan saiyang mga ginikanan gahapon. Wala niya madawatkay sa pagdali ni Elsa, nakalimot siyang ihatagkini kaniya. Mao nga pagkakita ni Anita kang Vir-ginia gipapalihog niyang ingnon si Elsa nga gustoniyang basahon dayon ang sulat gikan sa iyang mgaginikanan. Gitubag ni Virginia nga ingnon niyadayon si Elsa kung magkita sila.
1. Dunay sulat nga niabot para kang Anita gikansa iyang mga ginikanan gahapon.
Unsay niabot? Sulat.Para kang kinsa? Para kang Anita.Diin gikan ang sulat? Gikan sa iyang mga gini-
kanan .Kanus-a niabot ang Gahapon.sulat?
2. Wala niya madawat kay sa pagdali ni Elsa,nakalimot siyang ihatag kini kaniya.
Nganong wala niya Kay nakalimot si Elsa ngamadawat? ihatag kaniya.
Kanus-a nakalimot si Sa pagdali niya.Elsa?
458
3. Mao nga pagkakita ni Anita kang Virginiagipapalihog niyang ingnon si Elsa nga gustoniyang basahon dayon ang sulat gikan saiyang mga ginikanan.
Kinsay gipalihog niAnita?
Unsay gipapalihog niAnita kang Virginia?
Kanus-a niya gustobasahon ang sulat?
Si Virginia.
Ingnon si Elsa nga gustoniyang basahon angsulat.
Dayon.
4. Gitubag ni Virginia nga ingnon niya dayonsi Elsa kung magkita sila.
Kung magkita sila,unsay buhaton niVirginia?
Ingnon si Elsa.
B. Repetition and Conversion:
l.Mahimo namo ang librougma.
Matawag niya ang iyangtrato unya.
Malangoy ni Nicolas ugni Miguelito ang Cebu-Mactan Channel ugmasa buntag.
Mapalit sa estudyanteang relo sa sunodadlaw.
Mabaligya sa tinderaang balut sa sunodSabado.
Mahangyo nimo ang sininaug singko pesos.
Maalkansi sa imong hangyoang babaye ugma.
Maganansya sa tinderaang iyang hangyo unya.
Matudlo sa mga "trainee"ang ilang leksyon sasunod bulan.
Makaon ninyo ang balutsa sunod tuig.
Nahimo namo ang librokagahapon.
Natawag niya ang iyangtrato kaganina.
Nalangoy ni Nicolas ugni Miguelito ang Cebu-Mactan Channel gahaponsa buntag.
Napalit sa estudyanteang relo sa niagingadlaw.
Nabaligya sa tindera angbalut sa niaging Sabado.
Nahangyo nimo ang sininaug singko pesos.
Naalkansi sa imong hangyoang babaye kagahapon.
Naganansya sa tinderaang iyang hangyo ganina.
Natudlo sa mga "trainee"ang ilang leksyon saniaging bulan.
Nakaon ninyo ang balutsa niaging tuig.
459
Mainom sa mga apohanang serbesa sa sunodseraana.
Maadto natong tananang syudad ugma sagabii.
Matahi sa mananahi angterno ugma sa hapon.
Matabas nako ang panaptonkarong gabii.
Malakaw sa gamayng bataang Hawi sa sunodbuntag.
2.Dili nako maluto peromalimpyo nako ugma.
Dili niya makanta peromasayaw niya ugma sabuntag.
Dili nimo masakay peromalakaw nimo.
Dili namo matahi peromatabas namo.
Dili nila matokar peromakanta nila sa sunodsemana.
Dili ni Rose maluto peromahiwa niya ugma sasa hapon.
Dili sa maestra masabutpero mabasa niya.
Dili ni Vida ug ni Belenmakita pero madungognila unya sa panihapon.
3.Mahatag sa apohan angpinaskohan karongPasko.
Magasto nato ang kwartakada sweldo.
Mahapit ka nako unya sakaadlawon.
Maihap sa mga bata angmga numero gikan sausa hangtud sa usa kagatos sa sunod adlaw.
Nainom sa mga apohan angserbesa sa niagingsemana.
Naadto natong tanan angsyudad kagabii.
Katahi sa mananahi angterno kagahapon sa hapon.
Natabas nako ang panaptonkagabii.
Nalakaw sa gamayng bataang Hawi sa niagingbuntag.
Wala nako maluto peronalimpyo nako gahapon.
Wala niya makanta peronasayaw niya gahaponsa buntag.
Wala nimo masakay peronalakaw nimo.
Wala namo matahi peronatabas namo.
Wala nila matokar peronakanta nila sa nia-ging semana.
Wala ni Rose maluto peronahiwa niya gahaponsa hapon.
Wala sa maestra masabutpero nabasa niya.
Wala ni Vida ug ni Belenmakita pero nadungognila ganina sa pani-hapon .
Nahatag sa apohan angpinaskohan niadtongPasko.
Nagasto nato ang kwartakada sweldo.
Nahapit ka nako kaganinasa kaadlawon.
Naihap sa mga bata angmga numero gikan sausa hangtud sa usa kagatos sa niaging adlaw.
460
Mapelde nimo ang kwarta Napelde nimo a.ng kwartasa sugal karong gabii. sa sugal kagabii.
Matudlo nako ang Ininglis Natudlo nako ang Ininglissa primerong grado. sa primerong grado.
Maluto niya ang laming Naluto niya ang lamingsud-an. sud-an.
Matrabaho nila ang uma. Natrabaho nila ang uma.Mahimo ninyo ang "lesson Nahimo ninyo ang "lesson
plan". plan".
C . Conversion;
1. Mahatag sa apohan ang pinaskohan.Wala pa ba mahatag sa apohan ang pinaskohan?Dili na ba ?
2. Magasto nato ang kwarta.
3. Mahapit ka niya.
4. Maihap sa mga bata ang mga numero.
5. Mapelde nimo ang kwarta sa sugal.•>
?
6. Matudlo niya ang Ininglis.
7. Maluto nimo ang laming sud-an.
8. Matrabaho nila ang uma.
9. Mahimo ninyo ang "lesson plan"
461
D. Substitution: Movable Slot
l.Wala nako matudlo.niya .namo .
malangoy.ni Pedro
makita.
ganina.nato
namo
masulat
gabii.
madula
nimo
Dili nako matudlo.niya .namo .
malangoy.ni Pedro
makita.
unya .nato
namo
masulat
karonggabii.
madula
nimo
Madaug ni Lorna ug ni Dory ang dula.nila
basketbol.sa mga "trainee"
Maluto niya ang pansit,ni Alice
Mapalitsa labandera
Madala
Natubag namo ang pangutana.sa estudyante
sulat.Nalabay
ni Tikay
Nagasto sa kusinera ang kwarta.nila .
ni Jaimesukli.
nato
462
6. Nabasa sa igsoon ang sulat.ni Benito •
libro.nako
letra.sa bata
7. Mahatag nako ang pinaskohan.regalo.
niya .kwarta.
8. Mahimo niya ang balay.sa karpintero
MapalitMabuhat
amahankwarto.
9. Mapalit nako ang roedyas.niya .
Mabaligyasa tindera
korbata.
10. Matahi sa inahan ang kamisadentro.mananahi
terno.Matabas
sastre
E. Expansion and Conversion:
l.Madagan niya.
pantalon.
ang hawanan.sa sunod tuig.
Nadagan .
sa niaging tuig.
2.Madula nako.ang "bowling".
karong Domingo.
463
Nadula .
niadtong Domingo.
3.Masayaw nato.ang 'Subli'.
karong gabii.
Nasayaw .
kagabii.
4.Masulti sa mga "trainee".ang tinuod.
karon.
Nasulti .
kagahapon.
5.Makanta namo.ang 'Pambansang Awit1.
sa "auditorium".
unya sa gabii.
Nakantakagabii.
6.Matubag sa bata.ang pangutana.
ugma.sa udto.
Natubag .
kagahapon.sa udto.
7.Mabasa nila .ang ilang libro.
sa sunod hapon.
464
Nabasa
8.Masulat
Nasulat
9.Matanom
Natanom
sa niaging hapon.
nimo .ang estorya.
karon dayon.
kaganina dayon.
sa magdadaro.ang mais.
kada tuig.
10.Matrabaho sa labandera.ang trabahoon.
sa balay.kada
buntag.
Natrabaho
ll.Mabuhat
Nabuhat
12.Masayaw
Nasayaw
ni Rosita.ang mamon.
unya.
kaganina.
niya.ang 'Pandanggo sa Haw 1.
sa programa.
465
13.Masulti niya.ang estorya.
ug hinay.kaayo.
Nasulti
14.Makaon kini.sa inahan.
sa kusina.karon.
Nakaon
ganina.
15.Malakaw namo.ang bukid.
adlaw-adlaw.
Nalakaw .
sa niaging bulan.
16.Mabaligya nila.ang sud-an.
sa tindera.sa merkado.
Nabaligya .
17.Makuha nako.ang tambis.
gikan sa punoan.unya.
Nakuha
ganina.
466
18.Madawat sa iyang igsoon.ang sulat.
Nadawat
karong hapon.
ganinang hapon.
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[lagi] - 0 lagi, ayaw lang kabalaka.
Particle expressing complete assuranceand certainty; roughly translated as'I'm telling you1; 'You can bet on it1;
daan - Daghang salamat daan.
Although daan means 'old', it is used invarious Cebuano expressions in differentcontexts, such as:
Daghang salamat daanDaang humanDaan pa ako
- 'Thanks in advance1
- 'ready-made (clothes)1
- 'Just as I thought','I knew it! '
Verb: (ma-) class*Focus: GoalMood : Factual (na-)
Non-Factual (ma-)Aspect: Aptative
*This is the second (ma-) class of verbs dealt within this text. The first identified a neutralaspect of verbs in the actor-focus (cf. Lesson 33),as in
Matulog ako ug dyutay.Mahadlok ang bata ug ungo.Mahulog si Nene sa hagdan.
This second classification of (ma-) verbs is ina) Goal Focus, i.e. the goal or object is the
topic of the sentenceb) Aptative Aspect, i.e. it expresses an ability
to do an action
467
c) Active construction
e.g. Makaon sa Amerikano ang balut sa sunodtuig.
Natrabaho nila ang uma.Magasto niini ang kwarta.
Supplementary Materials
Lessons 38-40
I.
#1. Narrative
Nibisita si Roberto sa usa ka Pilipinong pamilyaniadtong Domingong niagi. Niadto lang siya naka-adto kay sa niaging mga semana wala siya maka-bisita kay daghan ang iyang trabaho sa opisinaug dili siya makalakaw.
Didto siya mukaon ug panihapon. Giandaman siyaug lain-l.aing sud-an. Giagda siya ni Mrs. Reyesnga kinahanglang mukaon ug daghan aron mutambok.Tungod sa kadaghan sa nakaon niyang adobo ugpansit nga iyang paborito, dili na siya makakaonsa lumpya ug isda. Pero gitagaan lang siya gi-hapon ni Mrs. Reyes. Gipustan siya niini arondad-on niya sa iyang balay para sa iyang kaubangwalang makaadto.
#2. Dialogue
A: Kaon diha Roberto, ha?B. Nakakaon gyud ako ani. Kalami tan-awon. Ako
man kining mga paborito.A: Pagbusog lang, ha. 0 diay, lumpya pa.B: Ayaw na lang, mas gusto ko sa adobo ug pansit.A: Aha, dili ka gusto sa akong lumpya ha!B: Dili sa ingon ana, pero daghan na kaayo ug
adobo ug pansit akong nakaon.A: Kaon pa aron mutambok ka.B: Husto na lang, dili na gani ako makalihok.
Vocabulary:
Dili sa ingon ana.. That's not the reason why.giagda offered, was asked togipustan (food) wrapped (in a dog-
gie bag) to take homepaborito favoritePagbusog lang, ha. (Lit.: 'Fill yourself up')
Eat your fill/Eat well
468
469
Pangutana:
1. Unsay gibuhat ni Roberto niadtong Domingongniagi?
2. Kang kinsang balay ang iyang giadtoan?
3. Nganong niadtong Domingong niagi lang siyanakaadto?
4. Unsay iyang gibuhat didto?
5. Unsay giluto ni Mrs. Reyes para kaniya?
6. Unsay giingon ni Mrs. Reyes nianang nagkaonsila?
7. Unsay gitubag ni Roberto kaniya?
8. Nganong dili na niya makaon ang lumpya?
II. Dialogue
A: Berto, palihog tan-awa kinsay nagtuktok sapultahan.
B: Oo, Senyora, kadiyut lang.
(Mga tulo ka minutong niagi...)
A: 0, unsa? Kinsa kana? Unsay iyang kinahanglan?B: Gipangita niya si Marite, pero ako siyang
giingnan nga dili mahimo kay wala siyadinhikaron.
A: Imo ba siyang giingnan kanus-a siya makabalikaron makigsulti kang Marite?
B: Wala na nako masultihi kay nilakaw dayon.
Vocabulary:
makigsulti talk tonagtuktok is knockingSenyora Mrs., ma'am
Pangutana:
1. Unsa si Berto?
2. Unsay iyang gibuhat?
3. Unsay kinahanglan sa tawong nagtuktok?
4. Nganong wala mahimo ang iyang kinahanglan?
5. Nganong wala siya maiingni ni Berto kung kanus-a siya makabalik?
470
III. Dialogue
A: Makapangutana ba ako kanimo?B: Unsa man?A: Asa man ta makapalit ug sapatos nga "stateside"?B: Ngano, dili ka ba gusto sa binuhat dinhi sa
Pilipinas?A: Gusto kaayo, pero dili man paigo ug dili lig-on.B: Sus, kaarte nimo uy! Ang binuhat sa Marikina
lig-on kaayo ug nindot sab.A: Basig baho ang panit.B: Di man, sulayi lang.
Vocabulary:
baho smelly, stinksbinuhat made in, manufactured inKaarte nimo! How pretentious you are!/
You're too sophisticated!lig-on sturdy, durablepaigo fitpanit leather, skinsulayi try (imperative)
Fangutana:
1. Unsay gipangutana ni Arturo?
2. Nganong gusto siya ug "stateside" nga sapatos?
3. Nganong dili siya gusto ug sapatos nga binuhatsa Pilipinas?
4. Unsay giingon sa iyang gipangutan-an?
5. Unsang klaseng sapatosa ang gihimo sa Marikina?
LESSON 41
Structural Content: Verb: (ma- -an/-han) classFocus: Goal, LocativeMood : Factual and
Non-FactualAspect: Aptative
Setting: Fe and her friendare discussingtheir livingexpenses.
Nagsulti-sulti si Fe ugang iyang amiga bahin sailang mga gastohanan sabalay .
I. DIALOGUE
Fe , have you alreadypaid your electricbill?
Yes, I have alreadypaid it but I haven'tpaid my house rentfor October yet.
Why?
Because if I pay itnow I won't have anymoney later for shop-ping when I go to Cebu.
A: Fe, nabayran na ba nimoang imong utang sa suga?
B: Oo, nabayran na nakopero wala pa nako mabayriang akong abangan sabalay sa bulan sa Oktubre.
A: Ngano man?
B: Kay kung bayran nakokaron wala na unya akoykwartang ipamalit ig-adtonako sa Cebu.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Fe, have you alreadypaid your electricbill?
were able to payalready youyour debtfor light
Fe, nabayran na ba nimoang imong utang sa suga?
(na)bayr(an)[na] [ba] nimo[ang] imo(ng) utang[sa] suga
471
472
Yes, I have alreadypaid it but I haven'tpaid my house rentfor October yet.
was able to payalready Ibut not yet Iable to paymy rentfor housefor month of October
Why?
why [tell me]
Because if I pay itnow I won't have anymoney later for shop-ping when I go toCebu.
because ifpay I nownone already laterI moneyto buywhen go Ito Cebu
Oo, nabayran na nakopero wala pa nako mabayriang akong abangan sabalay sa bulan sa Oktubre.
(na)bayr(an)[na] nakopero wala [pa] nako(ma)bayr(i)[ang] ako(ng) abangan[sa] balay[sa] bulan [sa] Oktubre
Ngano man?
ngano [man]
Kay kung bayran nakokaron wala na unya akoykwartang ipamalit ig-adto nako sa Cebu.
kay kungbayr(an) nako karonwala [na] unyaako(y) kwarta(ng)(ipa)malit(ig-)adto nako[sa] Cebu
III. RELATED UTTERANCES
Don't tell me!
I don't believe you.
It's true.
Nothing in particular.
If it strikes myfancy.
All right then, it'sup to you.
Syaro sad!
Di ko mutuo.
Bitaw.
Bisag unsa lang.
Basta magustohan nako.
0 hala, naa ra na nimo.
473
IV. VOCABULARY LIST
borda embroider; embroidery
madre nun, female religious
(mother, sister)
punda pillow case
samok messy, disturbed; trouble
sumbong tattle, tale-bear, report
V. DRILLS
A. Repetition:
Mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Nabordahan sa madre ang punda niadtong Martes.
Mapintalan sa panday ang balay ugma sa buntag.Napintalan sa panday ang balay kagahapon sa buntag.
Magustohan nimo ang among pyesta karong Hwebes.Nagustohan nimo ang among pyesta niadtong Hwebes.
Maabangan ninyo ang kwarto unyang hapon.Naabangan ninyo ang kwarto ganinang hapon.
Mahugasan sa binatonan ang mga plato.Nahugasan sa binatonan ang mga plato.
Mahunahunaan niya ang pag-anhi.Nahunahunaan niya ang pag-anhi.
Mahinumduman namo ang imong retrato.Nahinumduman namo ang imong retrato.
Malimpyohan ni Ramon ang kwarto.Nalimpyohan ni Ramon ang kwarto.
Malabhan sa labandera ang mga karsones.Nalabhan sa labandera ang mga karsones.
Mabayran sa dalaga ang iyang utang.Nabayran sa dalaga ang iyang utang.
474
Masabtan sa mga eskwela ang leksyon.Nasabtan sa mga eskwela ang leksyon.
Mahibaloan sa mga FCT ang tinuod.Nahibaloan sa mga PCT ang tinuod.
Makit-an sa mga tawo ang karosa.Nakit-an sa mga tawo ang karosa.
Madaganan nato ang bag-ong "airport" sa Hactankaron.
Nadaganan nato ang bag-ong "airport" sa Mactankagahapon.
Matulgan sa mga bata ang bag-ong katre.Natulgan sa mga bata ang bag-ong katre.
Malangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.
Nalangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.
Masakyan nato ang dyip ugma.Nasakyan nato ang dyip kagahapon.
Malingkoran nila ang bangko sa Lunes.Nalingkoran nila ang bangko niadtong Lunes.
B. Conversion:
la.Mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Mabordahan ba sa madre ang punda karong Martes?
b.Nabordahan sa madre ang punda niadtong Martes.Nabordahan ba sa madre ang punda niadtong Martes?
2a.Mapintalan sa panday ang balay ugma sa buntag.Mapintalan ba sa panday ang balay ugma sa buntag?
b.Napintalan sa panday ang balay kagahapon sa buntag.Napintalan ba sa panday ang balay kagahapon sabuntag?
3a.Magustohan nimo ang among pyesta karong Hwebes.Magustohan ba nimo ang among pyesta karong Hwebes?
475
b.Nagustohan nimo ang among pyesta niadtong Hwebes.Nagustohan ba nimo ang among pyesta niadtong Hwebes?
Aa.Maabangan ninyo ang kwarto unyang hapon.Maabangan ba ninyo ang kwarto unyang hapon?
b.Naabangan ninyo ang kwarto ganinang hapon.Naabangan ba ninyo ang kwarto ganinang hapon?
5a.Mahugasan sa binatonan ang mga plato.Mahugasan ba sa bintonan ang mga plato?
b.Nahugasan sa binatonan ang mga plato.Nahugasan ba sa binatonan ang mga plato?
6a.Mahunahunaan niya ang pag-anhi.Mahunahunaan ba niya ang pag-anhi?
b.Nahunahunaan niya ang pag-anhi.Nahunahunaan ba niya ang pag-anhi?
7a.Mahinumduman namo ang imong retrato.Mahinumduman ba namo ang imong retrato?
b.Nahinumduman namo ang imong retrato.Nahinumduman ba namo ang imong retrato?
8a.Malimpyohan ni Ramon ang kwarto.Malimpyohan ba ni Ramon ang kwarto?
b.Nalimpyohan ni Ramon ang kwarto.Nalimpyohan ba ni Ramon ang kwarto?
9a.Malabhan sa labandera ang mga karsones.Malabhan ba sa labandera ang mga karsones?
b.Nalabhan sa labandera ang mga karsones.Nalabhan ba sa labandera ang mga karsones?
lOa.Mabayran sa dalaga ang iyang utang.Mabayran ba sa dalaga ang iyang utang?
b.Nabayran sa dalaga ang iyang utang.Nabayran ba sa dalaga ang iyang utang?
lla.Masabtan sa mga eskwela ang leksyon.Masabtan ba sa mga eskwela ang leksyon?
b.Nasabtan sa mga eskwela ang leksyon.Nasabtan ba sa mga eskwela ang leksyon?
476
12a.Mahibaloan sa mga PCT ang tinuod.Mahibaloan ba sa mga FCT ang tinuod?
b.Nahibaloan sa mga PCT ang tinuod.Nahibaloan ba sa mga PCT ang tinuod?
13a.Makit-an sa mga tawo ang karosa.Makit-an ba sa mga tawo ang karosa?
b.Nakit-an sa mga tawo ang karosa.Nakit-an ba sa mga tawo ang karosa?
14a.Madaganan nato ang bag-ong "airport" sa Mactankaron.
Madaganan ba nato ang bag-ong "airport" sa Mactankaron?
b.Nadaganan nato ang bag-ong "airport" sa Mactankagahapon.
Nadaganan ba nato ang bag-ong "airport" sa Mactankagahapon?
15a.Matulgan sa mga bata ang bag-ong katre.Matulgan ba sa mga bata ang bag-ong katre?
b.Natulgan sa mga bata ang bag-ong katre.Natulgan ba sa mga bata ang bag-ong katre?
16a.Malangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.
Malangyan ba sa mga bisita ang bag-ong "swimmingpool" ni Aznar?
b.Nalangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.
Nalangyan ba sa mga bisita ang bag-ong "swimmingpool" ni Aznar?
17a.Masakyan nato ang dyip ugma.Masakyan ba nato ang dyip ugma?
b.Nasakyan nato ang dyip kagahapon.Nasakyan ba nato ang dyip kagahapon?
18a.Malingkoran nila ang bangko sa Lunes.Malingkoran ba nila ang bangko sa Lunes?
b.Nalingkoran nila ang bangko niadtong Lunes.Nalingkoran ba nila ang bangko niadtong Lunes?
477
C. Repetition: Short responses to (B)
la.Mabordahan ba sa madre ang punda karong Martes?Oo, mabordahan niya. Dili, dili niya mabordahan.
b.Nabordahan ba sa madre ang punda niadtong Martes?Oo, nabordahan niya. Wala, wala niya mabordahi.
2a.Oo, mapintalan niya.b.Oo, napintalan niya.
3a.Oo, magustohan nako.b.Oo, nagustohan nako.
4a.Oo, maabangan namo.b.Oo, naabangan namo.
5a.Oo, mahugasan niya.b.Oo, nahugasan niya.
Dili, dili niya mapintalan.Wala, wala niya mapintali.
Dili, dili nako magustohan.Wala, wala nako magustohi.
Dili, dili namo maabangan.Wala, wala namo maabangi.
Dili, dili niya mahugasan.Wala, wala niya mahugasi.
6a.Oo, mahunahunaan niya. Dili, dili niya mahunahunaan.b.Oo, nahunahunaan niya. Wala, wala niya mahunahunai.
7a.0o, mahinumdumanninyo.
b.Oo, nahinumdumanninyo.
8a.Oo, malimpyohan niya.b.Oo, nalimpyohan niya.
9a.Oo, malabhan niya.b.Oo, nalabhan niya.
10a.Oo, mabayran niya.b.Oo, nabayran niya.
lla.Oo, masabtan nila.b.Oo, nasabtan nila.
12a.Oo, mahibaloan nila.b.Oo, nahibaloan nila.
13a.Oo, makit-an nila.b.Oo, nakit-an nila.
14a.Oo, madaganan nato.b.Oo, nadaganan nato.
Dili, dili ninyo mahinum-duman .
Wala, wala ninyo mahinum-dumi .
Dili, dili niya malimpyohan.Wala, wala niya malimpyohi.
Dili, dili niya malabhan.Wala, wala niya malabhi.
Dili, dili niya mabayran.Wala, wala niya mabayri.
Dili, dili nila masabtan.Wala, wala nila masabti.
Dili, dili nila mahibaloan.Wala, wala nila mahibaloi.
Dili, dili nila makit-an.Wala, wala nila makit-i.
Dili, dili nato madaganan.Wala, wala nato madagani.
478
15a.Oo, matulgan nila.b.Oo, natulgan nila.
16a.Oo, malangyan nila.b.Oo, nalangyan nila.
17a.Oo, masakyan nato.b.Oo, nasakyan nato.
18a.Oo, malingkoran nila.b.Oo, nalingkoran nila.
Bill, dili nila matulgan.Wala, wala nila matulgi.
Dili, dili nila malangyan.Wala, wala nila malangyi.
Dili, dili nato masakyan.Wala, wala nato masakyi.
Dili, dili nila malingkoran.Wala, wala nila malingkori.
D. Substitution: Movable Slot
1. Malabhan ni Jose ang iyang karsones.panyo.
2.
3 .
4.
5.
sa maestroilang
Mapintalan nila ang lamesa.ni Iyo
Mabuhatanpayag.
Maabangan
Mahinumduman sa mga kantora ang daygon.nila .
ni Petra .sa mga estudyante
sulat.
Nadaganan niya ang tugkaran.ni Pedro
Nalakawanbukid.
sa bataNakit-an
Nagustohan niya ang salida.namo .ni Gorio
programs.si Pedro.
Nasayawan namo
479
6- Nabayran ni Jose ug ni Juan ang kwarto._ _ bapor.
Naabangan .nila .
Nasakyan .
E. Conversion:
la.Mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Dili mabordahan sa madre ang punda karong Martes.
b.Nabordahan sa madre ang punda niadtong Martes.Wala mabordahi sa madre ang punda niadtong Martes.
2a.Dili mapintalan sa panday ang balay ugma sa buntag.b.Wala mapintali kagahapon
3a.Dili nimo magustohan ang among pyesta karong Hwebes.b.Wala magustohi niadtong .
4a.Dili ninyo maabangan ang kwarto unyang hapon.b.Wala maabangi ganinang .
5a.Dili mahugasan sa binatonan ang mga plato.b.Wala mahugasi .
6a.Dili niya mahunahunaan ang pag-anhi.b.Wala mahunahunai .
7a.Dili namo mahinumduman ang imong retrato.b.Wala mahinumdumi .
8a.Dili malimpyohan ni Ramon ang kwarto.b.Wala malimpyohi .
9a.Dili malabhan sa labandera ang mga karsones.b.Wala malabhi __.
10a.Dili mabayran sa dalaga ang iyang utang.b.Wala mabayri .
lla.Dili masabtan sa oga eskwela ang leksyon.b.Wala masabti
480
12a.Dili mahibaloan sa mga PCT ang tinuod.b.Wala mahibaloi .
13a.Dili makit-an sa mga tawo ang karosa.b.Wala makit-i .
14a.Dili nato madaganan ang bag-ong "airport" sa Mactankaron.
b.Wala madaganikagahapon.
15a.Dili matulgan sa mga bata ang bag-ong katre.b.Wala matulgi .
16a.Dili malangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimmingpool" ni Aznar.
b.Wala malangyi
17a.Dili nato masakyan ang dyip ugma.b.Wala masakyi kagahapon.
18a.Dili nila malingkoran ang bangko sa Lunes.b.Wala malingkori niadtong
F. Conversion:
la.Dili mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Dili ba mabordahan sa madre ang punda karongMartes?
b.Wala mabordahi sa madre ang punda niadtong Martes.Wala ba mabordahi sa madre ang punda niadtongMartes?
2a.Dili ba mapintalan sa panday ang balay ugma sabuntag?
b.Wala mapintali kagahapon
3a.Dili ba nimo magustohan ang among pyesta karongHwebes?
b.Wala magustohi niadtong
4a.Dili ba ninyo maabangan ang kwarto unyang hapon?b.Wala maabangi ganinang ?
481
5a.Dili ba mahugasan sa binatonan ang mga plato?b.Wala mahugasi _ _ ?
6a.Dili ba niya mahunahunaan ang pag-anhi?b.Wala mahunahunai ?
7a.Dili ba namo mahinumduman ang imong retrato?b.Wala mahinumdumi ?
8a.Dili ba malimpyohan ni Ramon ang kwarto?b.Wala malimpyohi ?
9a.Dili ba malabhan sa labandera ang mga karsones?b.Wala malabhi ?
10a.Dili ba mabayran sa dalaga ang iyang utang?b.Wala mabayri ?
lla.Dili ba masabtan sa mga eskwela ang leksyon?b.Wala masabti ?
12a.Dili ba mahibaloan sa mga PCT ang tinuod?b.Wala mahibaloi ?
13a.Dili ba makit-an sa mga tawo ang karosa?b.Wala makit-i ?
14a.Dili ba nato madaganan ang bag-ong "airport" saMactan karon?
b.Wala madaganikagahapon?
15a.Dili ba matulgan sa mga bata ang bag-ong katre?b.Wala matulgi ]_
16a.Dili ba malangyan sa mga bisita ang bag-ong"swimming pool" ni Aznar?
b.Wala malangyi
17a.Dili ba nato masakyan ang dyip ugma?b.Wala masakyi kagahapon?
18a.Dili ba nila malingkoran ang bangko sa Lunes?b.Wala malingkori niadtong Lunes?
482
G. Expansion:
1.Nag-ingon.siya.
mabordahan.makaborda.
inahan niya.ang
sinina.sa
ugma.
2.Niingon.si Rosita.
nako.mapintalan.makapintal.
ang
balay.sa '
karong Martes.
3.Giingnan.sila.
ni Bebing.nadaganan.nakadagan.
nato .kita.
angsa
bag-ong "airport".
sa Mactan.
kagahapon.
483
4.Ingnan.siya.
namo.magustohan.makagusto,
nimo .ka.
angamong
S 3pyesta.
karong Hwebes.
5 .Nagsulti.ang tag-iya.
naabangan.n g a nakabayad.
ninyo.kamo.
angsa
kwarto.
ganinang hapon.
6 .Nisulti.ang agawon.
nahugas an.nakahugas.
binatonan.ang
a n g mga plato.S 3.
7.Gisultihan.kami.
ni Paterno.nahunahunaan.
n g a nakahunahuna.niya.siya.
484
8.Sultihan.kamo .
nila.
nganalimpyohan.nakallmpyo.
nisi
Ramon.
angsa
kwarto.
H. Comprehension:
Gikapoy kaayo si Mister gikan sa klase niya sa
Universidad sa San Carlos. Nakit-an niya ang iyang
katre nga samok kaayo kay natulgan sa mga bata.
Gipangita niya ang mga bag-ong karsones nga gipalit
ni Misis para kaniya. Wala niya makit-i kay nalab-
han diay sa labandera. Nahibaloan niya kini kay
nisumbong man si Dodoy, ang kamanghurang anak niya.
Nasuko kaayo siya niining hitaboa.
Naunsa si Mister?Diin siya gikan?Unsang klaseha?Unsay nakit-an niya?Nga unsa?Ngano man?Unsay iyang gihimo?Ang unsa?Nga unsa?Ni kinsa?Para ni kinsa?Nakit-an ba niya?Ngano man?Ni kinsa?Nahibaloan ba niya
kini?Giunsa niya paghi-
balo?Kinsa si Dodoy?Naunsa siya?Unsang kasukoa?Sa unsa?
Gikapoy kaayo.Sa klase niya.Sa Universidad sa San Carlos.Ang iyang katre.Nga samok kaayo.Kay natulgan sa mga bata.Gipangita niya.Ang mga bag-ong karsones.Nga gipalit.Ni Misis.Para kaniya.Wala niya makit-i.Kay nalabhan diay.Sa labandera.Oo, nahibaloan niya kini.
Nisumbong man si Dodoy.
Ang kamanghurang anak niya.Nasuko.Nasuko kaayo.Niining hitaboa.
485
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
unsa - Unsa is used here to mean 'how'
(Non-Factual, Goal)(Factual, Goal)'How angry?'
Verb: (ma- -an/-han) class
Focus: Goal, LocativeMood: Non-Factual (ma- -an/-han)
Factual (na- -an/-han)Afactual (ma- -i/-hi)
Aspect: Aptative
1. The (ma- -an/-han) class is in the passive goalfocus construction and corresponds to the (ma-)class, active goal focus construction (cf. Lesson40) .
These two goal-focus aptative verb classes differ,however, in that certain verb bases take only oneor the other affix.
2. Both Goal and Locative focus constructions in theaptative aspect use the same verbal affixes of the(ma- -an/-han) class.
In the Goal focus construction, the topic of thesentence is the receiver or object of the action,e . £ .
Mapintal^n nila ang lamesa.l alabhjni sa labandera ang karsones.
In the Locative focus construction, the topic isthe place in which a certain action is done, e.g.
^tetulg^n sa mga bata ang bag-ong katre.sa mga bisita ang "swimming pool"
3. Negation is expressed by:a) dili for the Non-factual moodb) wala for the Factual mood
In the Goal and Locative Focus constructions inthis lesson, wala is used with the Afactual moodto express past or continuing action, e.g.
Wala nila magustohi. ang among pyesta gahapon.Wala malabhi sa labandera ang mga karsones.
LESSON 42
Structural Content: Cumulative Review of Verbs:Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-
Factual, Afactual
Setting: Letty and herfriend accompanythe PCVs to Karbun.
Ubanan nila ni Letty angmga PCV sa Karbun.
I. DIALOGUE
Letty, let's accom- A:pany the PCVs inshopping at Karbun.
Why do we have to B:accompany them?
Because the sales- A:girls might cheatthem, being Americans.Wouldn't it be a shameif the salesgirlscharge them exorbi-tant prices?
Oh all right, let's B:go. Let's accompanythem.
Letty, ubanan nato angmga PCV ug pamalit saKarbun.Nganong ubanan pa mansila nato?
Kay basi sila tontohonsa mga tindera kay mgaAmerikana ra ba. Intawonsab no kung baligyaansila ug mahal kaayo samga tindera?
0 sige na lang, tana.Ubanan nato sila.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Letty, let's accom-pany the PCVs inshopping at Karbun.
accompany wethe PCVsto buyin Karbun
Letty, ubanan nato angmga PCV ug pamalit saKarbun.
uban(an) nato[ang] [mga] PCV[ug] (pa)malit[sa] Karbun
486
487
Why do we have to ]accompany them?
whyaccompany [yet][tell me]they we
Because the sales- igirls might cheatthem, being Americans.
because might theybe fooledby salesgirlsbecause Americans[you know]
Wouldn't it be a shameif the salesgirlscharge them exor-bitant prices?
what a shame[also]if sold theyexpensive veryby salesgirls
Oh all right, let's ]go. Let's accompanythem.
okay [already] [only]let's goaccompany we them
Nganong ubanan pa mansila nato?
ngano(ng)uban(an) [pa][man ]sila nato
Kay basi sila tontohonsa raga tindera kay mgaAmerikana ra ba.
kay basi silatonto(hon)[sa] [mga] tinderakay [mga] Amerikana[ra] [ba]
Intawon sab no kungbaligyaan sila ug mahalkaayo sa mga tindera?
intawon[sab] [no]kung baligya(an) sila[ug] mahal kaayo[sa] [mga] tindera
0 sige na lang, tana.Ubanan nato sila.
sige [na] [lang]tanauban(an) nato sila
III. VOCABULARY LIST
agalon
amerikanabistiintawonlinabhanparespermiRedentoristasay al
master/mistress of the housewho hires the house help-er , employer
man's suit, suit coatdress , wear clothesWhat a pity! What a shame!laundry, washpairalwaysRedemptorist (church)skirt
488
singsing ringsukot collect payment of a debt,
ask for something whichhad been forgotten
sugba broil, roast in live char-coal
tonto make a fool of; fooltsokolet chocolate (candy)
IV. DRILLS
A. Repetition and Conversion:
BF: Initan niya siya ug pansit unya.GF: Giinit niya ang pansit para kaniya ganina.
l.Lung-agan ka nila ug kan-on sa abohan.Gilung-ag nila ang kan-on sa abohan para kanimo,
2.Gisahan niya ako ug karneng baboy.Gigisa niya ang karneng baboy para kanako.
3.Flantsahan siya ni Lita ug sinina.Gxplantsa ni Lita ang sinina para kaniya.
4.Tahian si Jose sa sastre ug kamisadentro.Gitahi sa sastre ang kamisadentro para ni Jose.
5.Hatagan sila nila ug sudlay.Gihatag nila ang sudlay kanila.
6.Baligyaan kamo nako ug manok.Gibaligya nako ang manok kaninyo.
7.Palitan nato si Rita ug bolpen.Gipalit nato ang bolpen para ni Rita.
8.Lutoan namo ang maestro ug sud-an.Giluto namo ang sud-an para sa maestro.
9.Xabasan ni Clara ang maestra ug sayal.Gitabas ni Clara ang sayal para sa maestra.
lO.Himoan kami ni Nanay ug blusa.Gihimo ni Nanay ang blusa para kanamo.
ll.Kantahan nimo ang bisita ug 'Ahay Kalisud1.Gikanta nimo ang 'Ahay Kalisud' para sa bisita.
489
12.Sayawan ninyo ang mayor ug tanggo.Gisayaw ninyo ang tanggo para sa mayor.
13.Gastohan kita nila ug kwarta sa tindahan.Gigasto nila ang kwarta sa tindahan para kanato.
14.Balikan nato ang atong amigo ug pagkaon sa lamesa.Gibalik nato ang pagkaon sa lamesa para sa atongamigo.
15.Andaman ni Luisa ang iyang bana ug katre sa kwarto.Giandam ni Luisa ang katre sa kwarto para sa iyangbana.
16.Sul-oban ni Mila ang bata ug bag-ong sapatos.Gisul-ob ni Mila ang bag-ong sapatos sa bata.
17.Gisian ka ni Isabel ug sulat.Gigisi ni Isabel ang sulat kanimo.
B. Conversion:
Non-Factual: Initan niya siya ug pansit unya.Factual: Giinitan ganina.
l.Lung-agan ka nila ug kan-on sa abohan.Gilung-agan .
2.Gisahan niya ako ug karneng baboy.Gigisahan
3.Flantsahan siya ni Lita ug sinina.Giplantsahan
A.Tahian si Jose sa sastre ug kamisadentro.Gitahian
5.Hatagan sila nila ug sudlay.Gihatagan .
6.Baligyaan kamo nako ug manok.Gibaligyaan
7.Palitan nato si Rita ug bolpen.Gipalitan
490
B.Lu an namo ang maestro ug sud-an.Gilutoan
9.Tabasan ni Clara ang maestra ug sayal.Gitabasan
lO.Himoan kami ni Nanay ug blusa.Gihimoan
ll.Kantahan nimo ang bisita ug 'Allay Kalisud'.Gikantahan
12.Sayawan ninyo ang mayor ug tanggo.Gisayawan
13.Gastohan kita nila ug kwarta sa tindahan.Gigastohan
lA.Balikan nato ang atong amigo ug pagkaon sa lamesa.Gibalikan .
15.Andaman ni Luisa ang iyang bana ug katre sa kwarto.Giandaman .
16.Sul-oban ni Mila ang bata ug bag-ong sapatos.Gisul-oban .
17.Gisian ka ni Isabel ug sulat.Gigisian .
C. Conversion:
Imperative: Initi siya ug pansit unya.Neg. Imp.: Ayaw siyag initi ug pansit unya.
l.Lung-agi sila ug kan-on sa abohan.Ayaw silag lung-agi ug kan-on sa abohan.
2.Gisahi ako ug karneng baboy karong gabii.Ayaw akog gisahi ug karneng baboy karong gabii.
3.Plantsahi ako ug sinina.Ayaw akog plantsahi ug sinina.
4.Tahii sa Manoy ug kamisadentro.Ayawg tahii si Manoy ug kamisadentro.
491
5.Sul-obi ang iyang bana ug bag-ong sapatos.Ayawg sul-obl ang iyang bana ug bag-ong sapatos.
6.Gisii ang iyang trato ug sulat sa iyang atubangan.Ayawg gisii ang iyang trato ug sulat sa iyang atu-bangan .
7.Hatagi siya ug sudlay.Ayaw siyag hatagi ug sudlay.
D. Expansion:
l.Baligyaan kamo.nako.
ug manok.ug isda.
sa merkado.
ugma sa buntag.
2.Palitan kita.niya.
ug bolpen.para sa eskwelahan.
sating-eskwela.
3.Lutoan kamo.niya.
ug sud-an.sa kusina.
ilang .ugma.
kay pyesta.
A.Tabasan ang maestra.ni Clara.
ug sayal.sa iyang
balay.
kay adlaw niya.
492
5.Himoan siya.ni Nanay.
ug blusa.ugma.
para sa Domingo.
kay musimba siya.
6.Gikantahan ako.niya.
ug 'Ahay Kalisud'.gabii.
saprograma.
7.Gisayawan kami.ninyo.
ug tanggo.sa "auditorium".
kagabii
8.Gigastohan sila.
sila.
nato.ug daghang kwarta.
kay bisita
sa atong balay.
9.Balikan kami.nimo.
ug pagkaon.unya.
gikan aa restaw-ran .
10.Andaman kita.ni Luisa.
ug katre.sa kwarto.
kay kapoyna kaayo.
ll.Tanoman sila.ni Tatay.
ug mga bulak.sa hardin.
ilang _
ugma.
493
12.Sugbaan kami.ni Ruben.
ug isda.sa abohan.
13.Labyan sila.nila.
ug sagbot.gikan sa bukid.
layong
E. Conversion:
l.Kuhaan ni Nanay si Tatay ug pantalon.Kuhaan ba ni Nanay si Tatay ug pantalon?
2.Utawan niya si Patricia ug saya.Utawan ba niya si Patricia ug saya?
3.Lutoan namo si Paula ug utan.Lutoan ba namo si Paula ug utan?
4.Hayhayan nato ang ilang tugkaran ug linabhan.Hayhayan ba nato ang ilang tugkaran ug linabhan?
5.Gutoman namo ang mga bata.Gutoman ba namo ang mga bata?
6.Basahan ni Lita si Rosario ug estorya.Basahan ba ni Lita si Rosario ug estorya?
7.Balhinan sa mutsatso ang iyang agalon.Balhinan ba sa mutsatso ang iyang agalon?
F. Question and Answer:
1. Affirmative Responses:
Hayhayan ba nimo si Tatay ug pantalon?Oo, hayhayan nako siya ug pantalon.
Plantsahan ba niya ako ug blusa?Oo, plantsahan ka niya ug blusa.
Dad-an ba sa doktor ang masakiton ug bulong?Oo, dad-an niya siya ug bulong.
494
Labyan ba niya ako ug libro?Oo, labyan ka niya ug libro.
Abrehan ba nila ang ilang amahan ug coke?Oo, abrehan nila siya ug coke.
Gutoman ba nimo ang mga bata?Oo, gutoman nako sila.
Negative Responses:
Gutoman ba ninyo ang mga bisita?Dili, dili namo sila gutoman.
Himoan ba ni Nanay si Charito ug blusa?Dili, dili niya siya himoan ug blusa.
Kantahan ba sa ulitawo ang dalaga ug 'Pahaloka koDay ' ?
Dili, dili niya siya kantahan ug 'Pahaloka ko Day1
Andaman ba ni Lola si Lolo ug pagkaon?Dili, dili niya siya andaman ug pagkaon.
Patyan ba ninyo kami ug langgam?Dili, dili namo kamo patyan ug langgam.
Flansahan ba nato sila ug amerikana?Dili, dili nato sila plansahan ug amerikana.
Sayawan ba ni Linda ang iyang amiga ug 'Sakuting1?Dili, dili niya siya sayawan ug 'Sakuting1.
G. Expansion and Substitution:
1. Palitan ni Mary.
a. Kinsa?Palitan ni Mary si Dodong.
Ana.sila si Ana.siya.
Ananiya .nila ni Juansa bata
495
b. Unsa?
Palitan ni Mary si Dodong ug sapatos.libro.panyo.korbata.
LabhanFlansahanBaligyaan
Unsang klaseha?
Palitan ni Mary si Dodong ug itum nga sapatos.pulang .duha ha pares nga
limang .kamisadentro.korbata.
Plansahan
d. Diin?
Palitan ni Mary si Dodong ug itum nga sapatos satindahan.
syudad.
Berg's.
Escolta.Ana
Rosa
daghang sinina
Tahian
Kanus-a?
Palitan ni Mary si Dodong ug itum nga sapatos satindahan ugma sa hapon.
buntag.
udto .
karong hapon.
496
2. Dad-an niya.
a. Kinsa?
Dad-an niya ang asawa.igsoon.
si Carla.Maria ug si Ana.
SulatonSugaton
namonila
b. Ni kinsa?
Dad-an niya ang asawa niya.igsooninahan
nimo .Sukton
nakonila
Ug unsa?
Dad-an niya ang asawa niya ug sinina.libro.
BasahanPalitan
nakoigsoon
sapatos.
d. Unsang klaseha?
Dad-an niya ang asawa niya ug nindot nga sinina.sapatos.
itum .bag-ong .
Palitannato
amigoputing
igsoonnamo
497
3. Regalohan
Basahan
a.
Regalohan
PalitanDad-anTun-an
Tahian
b.
Regalohan
Dad-an
Tudloan
ang trato.bata.amigo.
si Brenda.sila si An;
Kinsang tratoha?
ang iyang trato.bata.
imong
ilang
Ni kinsa?
ni Brenda
Ananiya
amiga.
ang iyang trato.amigo.
.amahan.
ilang
Ug unsa?
Regalohan ni Brenda ang iyang trato ug singsing.libro.panyo.
Palitan .Ana
Labhanamigo
kamisadentro.
d. Kanus-a?
Regalohan ni Brenda ang iyang trato ug singsingkarong adlaw.
hapon.
498
inahan
amahan
lgsoon
Palitan
ilimnon
H. Comprehension:
Gwapa ug buotan ang amiga nato. Angayan siya
mamisti. Dad-an kita niya permi ug karmelitos.
Hatagan sab klta niya ug tsokolet adlaw-adlaw.
Pangadyean kita niya igsimba niya sa Redentorista
kada Myerkoles.
Kinsay gwapa ug buotan?
Unsa ang amiga nila?
Unsa siyang mamisti?
Kinsay dad-an niya permi ug karmelitos?
Unsay dad-on niya permi kanila?
Kinsay hatagan niya ug tsokolet?
Unsay ihatag niya adlaw-adlaw?
Unsay buhaton niya nila adlaw-adlaw?
Anus-a niya sila hatagan ug tsokolet?
Unsay buhaton niya para kanila igsimba niya?
Asa siya musimba?
Kanus-a siya musimba?
Anus-a niya sila pangadyean?
LESSON 43
Structural Content: Verb: (magpa-) classFocus: ActorMood : Factual and
Non-FactualAspect: Progressive
Causative
Verb: (ipa-) classFocus: Goal-'-, Instru-
mentalMood : Factual and
Non-FactualAspect: Causative
Setting: Maria asks herfriend to buy hervarious articlesat Magallanes.
Nihangyo si Maria sa*iyang amiga pagpapalitug mga pitse-pitse saMagallanes .
I. DIALOGUE
Maria, I'll be goingto Magallanes in alittle while. Isthere anything youwant me to buy you?
Yes. I'd like youto buy me a cake ofCamay soap, a tooth-brush, toothpasteand envelopes.
What else? Is therenothing else?
Yes, there is, ifyou can go to thepost office. Buy me,also, stamps worth75 centavos and I'dlike you to mail thisletter for me. Thanks.
Maria, karong taudtaudmuadto ako sa Magallanes.Wala ka bay ipapalit?
Aduna. Magpapalit akokanimo ug usa ka bari-tang sabong kamay, sipil-yo, kolget ug sobre-
Unsa pa? Wala nay lain?
Aduna pa diay kung maka-diretso ka sa pos opis.Ipalit sab ako ug selyongbale setentay-singko sen-tabos ug ipahulog ko ka-nimo kining akong sulat.Salamat ha;
499
500
Just for that! Comeon. Let me have themoney.
A: Para kana. Sige na.Ambi na ang kwarta.
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Maria, I'll be going Ito Magallanes in alittle while.
now while-whilego Ito Magallanes
Is there anything youwant me to buy you?
nothing youhave buy
Yes. I'd like you 1to buy me a cake ofCamay soap, a tooth-brush, toothpasteand envelopes.
there iswill have buy I youone bar soap Camay
toothbrush toothpasteand envelope
What else? Is there tnothing else?
what yetnothing already
other
Yes, there is, if Iyou can go to thepost office.
there is yet[by the way]
if can proceed you/to post office
Maria, karong taudtaudmuadto ako sa Magallanes.
karon(g) taudtaud(mu)adto ako[sa] Magallanes
Wala ka bay ipapalit?
wala ka [ba(y)](ipa)palit
Aduna. Magpapalit ako ka-nimo ug usa ka baritangsabong kamay, sipilyo,kolget ug sobre.
aduna(magpa)palit ako kanimo[ug] usa [ka] barita(ng)sabon(g) kamay
sipilyo kolgetug sobre
Unsa pa? Wala nay lain?
unsa [pa]wala jna(y)] lain
Aduna pa diay kung maka-diretso ka sa pos opis.
aduna [pa][diay]
kung (maka)diretso ka[sa] pos opis
501
Buy me, also, stampsworth 75 centavos andI'd like you to mailthis letter for me.Thanks.
buy also Istamp worthseventy-five centavosand have mail I youthis my letterthanks
Just for that! Comeon .
for that[come on]
Let me have the money.
give me alreadythe money
Ipalit sab ako ug selyongbale setentay-singko sen-tabos ug ipahulog ko ka-nimo kining akong sulat.Salamat ha.
(i)palit [sab] akoselyo(ng) balesetentay-singko sentabosug (ipa)hulog ko kanimokini(ng) ako(ng) sulatsalamat [ha]
A: Para kana. Sige na.
para kanasige [na]
Ambi na ang kwarta.
ambi [na][ang] kwarta
III. RELATED UTTERANCES
If it's not too muchtrouble for you.
It's up to you tofigure it out.
What shall I do withthe change?
If it's less than onepeso...
If it's more than onepeso. . .
Kung di makasamok kaayokanimo.
Ikaw nay mag-igo.
Unsaon man nako ang sukli?
Ug di makaabot ug pesos..,
Ug kapin sa pesos...
IV. VOCABULARY LIST
ambibalebaritabotelyakapinkargadorkolget
give (it) to meworth , valuebar, cake (soap)bottlemore than, in excess ofporter, bellboytoothpaste (generic term)
502
diretso
igo
lista
maletapanitpitse-pitse
sipilyotag-iyatseke
V. DRILLS
A. Comprehension:
go straight ahead, proceedon; straight ahead
be sufficient, be right, beadequate, make right
list down, make a list,enroll, register; list
suitcase, luggage, bagleather, skinsundries, miscellaneousarticles
toothbrushowner, proprietorcheck
•
Giingnan si Maria sa iyang amiga nga muadto siya
sa Magallanes. Gipangutana siya niini kung wala
ba siyay ipapalit. Nagpapalit siya ug usa ka
baritang sabong kamay, sipilyo, kolget, ug sobre.
Gipahulog sab kini niya ug iyang sulat sa pos opis
duol sa Customs House, kilid sa Cebu City Zoo.
Gipadala niya ang dyes pesos ug gitugon nga ipa-
hatag ang sukli sa mga makililimos sa atubangan sa
simbahan sa Santo Nino.
Kinsay giingnan sa iyang amiga?Unsay giingon niya?Kinsay nangutana?Unsay iyang pangutana?Unsay gipapalit ni Maria?Unsang sabona?Pila ka barita?Gipaunsa niya ang iyang sulat?Diin niya ipahulog?Hain ang pos opis?Hain ang Customs House?Unsay iyang gipadala?Pilay iyang gipadala?
503
Unsay iyang gitugon?Kinsay hatagan sa sukli?Asa sila?Unsang simbahana?
B. Repetition and Conversion:
l.Magpapalit ako kanimo ug selyo unya.Nagpapalit ganina.
2.Magpahulog kami kaninyo ug sulat.Nagpahulog .
3.Magpadala siya kanako ug kwarta karon.Nagpadala gahapon.
A.Magpabayad kita kanila ug tseke.Nagpabayad .
5.Magpahatag ka kaniya ug pagkaon.Nagpahatag .
6.Magpasulat kamo kanamo ug balita.Nagpasulat .
7.Magpaluto sila kanato ug panihapon.Nagpaluto .
8.Magpakaon ang mayor sa mga FCV ug paniudto.Nagpakaon .
9.Magpasuhol ang bata sa Amerikano.Nagpasuhol .
lO.Magpaabre si Rosita sa binatonan ug serbesa.Nagpaabre .
11.Magpalista si Jose sa maestra sa iyang bata.Nagpalista .
C. Substitution and Conversion:
1. Magpapalit ako ug selyo unya.Kinahanglang magpapalit ako ug selyo unya.Mahimong .Gusto akong magpapalit .
504
2. Magpahulog kami kaninyo ug sulat.Kinahanglang magpahulog kami kaninyo ug sulat.Mahimong .Gusto kaming .
3. Magpadala siya kanako ug kwarta karon.Kinahanglang magpadala siya kanako ug kwarta karon.Mahimong .Gusto siyang ._
4. Magpabayad kita kanila ug tseke.Kinahanglang magpabayad kita kanila ug tseke.Mahimong .Gusto kitang .
5. Magpahatag ka kaniya ug pagkaon.Kinahanglang magpahatag ka kaniya ug pagkaon.Mahimong .Gusto kang .
6. Magpasulat kamo kanamo ug balita.Kinahanglang magpasulat kamo kanamo ug balita.Mahimong .Gusto kamong __ .
7. Magpaluto sila kanato ug panihapon.Kinahanglang magpaluto sila kanato ug panihapon.Mahimong .Gusto silang .
8. Magpakaon ang mayor sa mga PCV ug paniudto.Kinahanglang magpakaon ang mayor sa mga PCV ug pani-udto .
Mahimong
Gustong
9. Magpasuhol ang bata sa Amerikano.Kinahanglang magpasuhol ang bata sa Amerikano.Mahimong .Gustong .
10. Magpaabre si Rosita sa binatonan ug serbesa.Kinahanglang magpaabre si Rosita sa binatonan ug
serbesa.Mahimong
Gustong
505
11. Magpalista si Jose sa maestra sa iyang bata.Kinahanglang magpalista si Jose sa maestra sa iyangbata.
Mahimong
Gustong
D. Conversion:
l.Magpapalit ako kanimo ug selyo unya.Dili ba ako magpapalit kanimo ug selyo unya?Nagpapalit ako kanimo ug selyo ganina.Wala ba ako magpapalit kanimo ug selyo ganina?
2.Dili ba kami magpahulog kaninyo ug sulat?Wala ?
3.Dili ba siya magpadala kanako ug kwarta karon?Wala gahapon?
4.Dili ba kita magpabayad kanila ug tseke?Wala ?
5.Dili ka ba magpahatag kaniya ug pagkaon?Wala ?
6.Dili ba kamo magpasulat kanamo ug balita?Wala ?
7.Dili ba sila magpaluto kanato ug panihapon?Wala ?
8.Dili ba magpakaon ang mayor sa mga PCV ug paniudto?Wala ?
9.Dili ba magpasuhol ang bata sa Amerikano?Wala ?
10.Dili ba magpaabre si Rosita sa binatonan ug serbesa?Wala ?
11.Dili ba magpalista si Jose sa maestra sa iyang bata?Wala ?
506
E. Repetition and Conversion:
la.Magpapalit ba ako kanimo ug selyoOo, magpapalit ka Dili, dilikanako. kanako.
b.Nagpapalit ba ako kanimo ug selyoOo, nagpapalit ka Wala, walakanako. kanako.
2a.Oo, magpahulog kamo Dili, dilikanamo. kanamo.
b.Oo, nagpahulog kamo Wala, walakanamo. kanamo.
3a.Oo, magpadala siya Dili, dilikanimo. kanimo.
b.Oo, nagpadala siya Wala, walakanimo. kanimo.
4a.Oo, magpabayad kita Dili, dilikanila. kanila.
b.Oo, nagpabayad kita Wala, walakanila. kanila.
5a.Oo, magpahatag ako Dili, dilikaniya. kaniya.
b.Oo, nagpahatag ako Wala, walakaniya. kaniya.
6a.Oo, magpasulat kami Dili, dilikaninyo. kaninyo.
b.Oo, nagpasulat kami Wala, walakaninyo. kaninyo.
7a.Oo, magpaluto sila Dili, dilikanato. kanato.
b.Oo, nagpaluto sila Wala, walakanato. kanato.
8a.Oo, magpakaon siya Dili, dilinila. nila.
b.Oo, nagpakaon siya Wala, walanila. nila.
9a.Oo, magpasuhol siya Dili, diliniya. niya.
unya?ka magpapalit
ganina?ka magpapalit
kamo magpahulog
kamo magpahulog
siya magpadala
siya magpadala
kita magpabayad
kita magpabayad
ako magpahatag
ako magpahatag
kami magpasulat
kami magpasulat
sila magpaluto
sila magpaluto
siya magpakaon
siya magpakaon
siya magpasuhol
507
b.Oo, nagpasuhol siya Wala, wala siya magpasuholniya. niya.
10a.Oo, magpaabre siya Dili, dili siya magpaabreniya. niya.
b.Oo, nagpaabre siya Wala, wala siya magpaabreniya. niya.
lla.Oo, magpalista siya Dili, dili siya magpalistaniya. niya.
b.Oo, nagpalista siya Wala, wala siya magpalistaniya. niya.
F. Conversion:
l.Ipapalit nako kanimo ang selyo unya.Gipapalit ganina.
2.1pahulog namo kaninyo ang sulat.Gipahulog .
3.1padala niya kanako ang kwarta karon.Gipadala gahapon.
4,Ipahatag nimo kaniya ang pagkaon.Gipahatag .
5.1pasulat ninyo kanamo ang balita.Gipasulat
6.1paluto nila kanato ang panihapon.Gipaluto
7.1pakaon sa mayor sa mga PCV ang paniudto.Gipakaon
8.1paabre ni Rosita sa binatonan ang serbesa.Gipaabre
9.1palista ni Jose sa maestra ang bata.Gipalista .
lO.Ipabayad nato kanila ang tseke.Gipabayad
ll.Ipasuhol sa Amerikano sa bata ang kwarta.Gipasuhol
508
G. Substitution and Conversion;
1. Ipapalit tiako kanimo ang selyo unya.Kinahanglang ipapalit nako kanimo ang selyo unya.Mahimong .Gusto nakong .
2. Ipahulog namo kaninyo ang sulat.Kinahanglang ipahulog namo kaninyo ang sulat.Mahimong .Gusto namong .
3. Ipadala niya kanako ang kwarta karon.Kinahanglang ipadala niya kanako ang kwarta karon.Mahimong .Gusto niyang .
4. Ipahatag nimo kaniya ang pagkaon.Kinahanglang ipahatag nimo kaniya ang pagkaon.Mahimong .Gusto nimong .
5. Ipasulat ninyo kanamo ang balita.Kinahanglang ipasulat ninyo kanamo ang balita.Mahimong .Gusto ninyong .
6. Ipaluto nila kanato ang panihapon.Kinahanglang ipaluto nila kanato ang panihapon.Mahimong .Gusto nilang .
7. Ipakaon sa mayor sa mga FCV ang paniudto.Kinahanglang ipakaon sa mayor sa mga PCV ang pani-udto .
Mahimong
Gustong
8. Ipaabre ni Rosita sa binatonan ang serbesa.Kinahanglang ipaabre ni Rosita sa binatonan ang
serbesa.Mahimong
Gustong
509
9. Ipalista ni Jose sa maestra ang bata.Kinahanglang ipalista ni Jose sa maestra ang bata.Mahimong .Gustong .
10. Ipabayad nato kanila ang tseke.Kinahanglang ipabayad nato kanila ang tseke.Mahimong .Gusto natong .
11. Ipasuhol sa Amerikano sa bata ang kwarta.Kinahanglang ipasuhol sa Amerikano sa bata angkwarta.
Mahimong
Gustong
H. Conversion:
l.Ipapalit nako kanimo ang selyo unya.Ipapalit ba nako kanimo ang selyo unya?
Gipapalit nako kanimo ang selyo ganina.Gipapalit ba nako kanimo ang selyo ganina?
2.1pahulog ba namo kaninyo ang sulat?Gipahulog ?
3.1padala ba niya kanako ang kwarta karon?Gipadala gahapon?
4.1pahatag ba nimo kaniya ang pagkaon?Gipahatag ?
5.1pasulat ba ninyo kanamo ang balita?Gipasulat . ?
6.1paluto ba nila kanato ang panihapon?Gipaluto ?
7.1pakaon ba sa mayor sa mga PCV ang paniudto?Gipakaon ?
8.1paabre ba ni Rosita sa binatonan ang serbesa?Gipaabre 7
510
9.1palista ba ni Jose sa maestra ang iyang bata?Gipalista
lO.Ipabayad ba nato kanllaang tseke?Gipabayad ?
ll.Ipasuhol ba sa Amerikano sa bata ang kwarta?Gipasuhol
I. Conversion:
la.Ipapalit ba nako kanimo ang selyo unya?Dili ba nako ipapalit kanimo ang selyo unya?
b.Gipapalit ba nako kanimo ang selyo ganina?Wala ba nako ipapalit kanimo ang selyo ganina?
2a.Dili ba namo ipahulog kaninyo ang sulat?b.Wala ?
3a.Dili ba niya ipadala kanako ang kwarta karon?b.Wala gahapon?
4a.Dili ba nimo ipahatag kaniya ang pagkaon?b.Wala ?
5a.Dili ba ninyo ipasulat kanamo ang balita?b.Wala ?
6a.Dili ba nila ipaluto kanato ang panihapon?b.Wala ?
7a.Dili ba ipakaon sa mayor sa mga PCV ang paniudto?b.Wala ?
8a.Dili ba ipaabre ni Rosita sa binatonan ang serbesa?b.Wala ?
9a.Dili ba ipalista ni Jose sa maestra ang iyang bata?b.Wala ?
10a.Dili ba nato ipabayad kanila ang tseke?b.Wala ?
lla.Dili ba ipasuhol sa Amerikano sa bata ang kwarta?b.Wala ?
511
J. Expansion:
l.Magpapalit si Bessie.kanako.
ug sinina.sa Manila.
ugma .
2.Magpahulog si Pedro.kanimo.
ug sulat.nga "air mail".
para sa Amerika.
karong hapon.
3.Nagpadala ang inahan.kaniya.
ug kwarta.nga usa ka
gatos.
para sa iyang anak.
sa Cebu.
gahapon.
4.Nagpabayad ang tag-iya.kanamo.
ug abangan.sa balay.
sa bulan.
sa Enero.
kaganina.
5.Nagpahatag ang mga tawo.kanato.
ug tabang.nga dako
kaayo.
para sa kabus.
512
sa lungsod.
Tuburan.
sa niagingbulan.
6.1pasulat ninyo.n i D i t an g .
kanamo.ang balita.
bahinsa gubat.
sa Vietnam.
sa sunod semana.
7.1paluto nila.ni Osper.
kaninyo.ang adobo.
nga baboy.
para sa bisita.
nga gikan sa Davao.
B.Ipakaon namo.ni Tessie.
kanila.ang 'leche flan'.
gikan ni Fely.
karong taudtaud.
9.Gipaabre sa agalon.sa binatonan.
ang serbesa.nga
unom ka botelya.
para sa presidente.
ganinang hapon.
513
lO.Gipalista ni Turging.
grado.
sa aaestra.si Jerry.
sa segundo
sa Talisay.
sa alas otso.
ganinang buntag.
ll.Gipasuhol sa Amerikano.sa kargador.
ang singkwentasentabos.
para sa iyang maleta.
nga panit.
nga bug-atkaayo.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
Verb t (magpa-) class
Focus: ActorMood : Non-Factual (magpa-)
Factual (nagpa-)Aspect: Progressive Causative
The progressive causative form usually means 'tocause someone to do an action'.
In the (magpa-) class, the causative actor, i.e.the originating agent, is the topic of the con-struction, and is identified by the markers [ang]or [si] or by the ako-class, 1st set of personalpronouns or by the kini-class of demonstrativepronouns.
514
Verb: (lpa-) class
Focus: Goal-'-, InstrumentalMood : Non-Factual (ipa-)
Factual (gipa-)Aspect: Causative
1. In the Goal Focus construction of the causa-tive aspect, the topic of the sentence is theobject or receiver- of the action, which the causa-tive actor caused the secondary agent to perform.
a) Ipahulog
causativeactornamo
secondaryagentkaninyo
re§g!verang sulat.
'We will have you mail the letter. '
1 causative 1 secondary, actor i agent
b) GipalistaJ ni Jose Jsa maestra ang bata.
'Jose had the teacher register the child.'
2. In the Instrumental Focus construction, thetopic of the sentence is the article or instrumentwith which the action (that the causative actorcaused the secondary agent to perform) is executed.
!causative!secondary I ins trumenti actor ; agent Jj
a) Ipabayad ! nato ! kanila | ang tseke.
'We will have them pay by check. '
I causative!secondaryJ instrument! actor I agent J I
b) Gipaputol|ni Ramon J sa tawo Jang iyang kutsilyo,
'Ramon had the man cut with his knife.'
Supplementary Materials
Lessons 41-43
I. DialogueA:B:A:
B:A:B:A:
Mumata akog sayoNgano man?Kay muadto ako sa
ugma.
dentista, magpaibot sa akongngipong sakit kaayo.Unsang ngipona nimong nagsakit?Ang kinatapusangBi, tan-awon nako
bag-ang sa tuo.Sus, kadako sa lungag!
Bitaw. Pastang sakita niini!
Vocabulary:
bag-angkinatapusandentistalungagmagpaibotnagsakit
Bi, tan-awon nakoPastang sakitaniini!
I. Narrative
molarlastdentistcavity, holeto have ... pulled/extractedis aching
Let me see it.It's so painful I/Boy, doesit hurtl
Mumata ug sayo si Patricia ugma kay magpaibot siyasa iyang ngipong sakit kaayo. Gitan-aw kini niCharito ug, tuod man, dako na kaayo ang lungag niini.Dili na gyud maagwanta ni Patricia ang kasakit,mao nga iya na lang ipaibot dayon sa dentista.
III. Narrative and Dialogue
Nag-ingon si Patricia nga mumata siyag sayo ugmasa buntag. Gipangutana siya ni Charitong,
'Ngano man?'Gitubag kini ni Patricia nga muadto siya sa dentistakay magpaibot siya sa iyang ngipong sakit kaayo.
'Unsang ngipona nimong nagsakit?'gipangutana na usab siya ni Charito.
515
516
Nitubag si Patricia nga ang iyang kinatapusangbag-ang sa tuo.
Gitan-aw kini ni Charito ug niingon siya,'Sus, kadako sa lungag!'
Nitando si Patricia ug gisuginlan si Charito ngasakit gyud kini kaayo.
Pangutana:
1. Nganong mumatag sayo si Patricia?
2. Unsang ngiponang nagsakit?
3. Giunsa kini ni Charito?
4. Unsay nakit-an ni Charito?
5. Nitando ba si Patricia sa glingon ni Charito?6. Gisuginlan ba ni Patricia si Charito kung unsa
ang kasakit niini?
7. Maagwanta pa ba ni Patricia ang kasakit?
8. Unsay iyang buhaton dayon?
9. Mahimo kaha sa dentista?
10. Kanus-a kaha sila nagsultihanay?
LESSON 44
Structural Content: Verb: (pa- -an) classFocus: BenefactiveMood : Factual, Non-
Factual, AfactualAspect: Causative
Verb: (pa- -on) class'•"= " Goal
Setting: Teresing's childis to baptized atthe cathedral.
I. DIALOGUE
Milagros, in case you A:might forget, Teresingwill have her newly-born baby baptizedtomorrow.
Focus:Mood: Factual, Non-
Factual, AfactualAspect: Causative
Pabunyagan ang anak niTeresing sa katedral.
Milagros, basig nakalimotka, ugma pabunyagan niTeresing ang iyang batangbag-ong natawo.
At the Cathedral,right?
Yes, she's having me A:sponsor the child.
Me too. So there are B:two godmothers!
Two godfathers, too, A:I hear.
What are you going to B:wear?
I'll have to see. A:An old dress, maybe.
I don't believe you. B:How could it be? Yourmother had a new dresssewn for you, right?
B: Sa katedral kadto, no?
Oo, papangankon ko niyasa bata.
Ako sab. Duha diaymaninay!
Duha sab kono ug maninoy.
Unsa 'may imong isinina?
Tan-awon ko lang. Daanlang tingali.
Dili ko mutuo nimo da.Mahimo ba gyud. Gipa-tahian ka ni Mama nimoug bag-o, dili ba?
517
518
That would be nice.Just wait and seetomorrow.
A: Maayo unta.lang ugma.
Tan-awa
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Milagros, in case you A:might forget, Teresingwill have her newly-born baby baptizedtomorrow.
might able to forgetyou
tomorrowwill have baptizedby Teresingher child newly-born
At the Cathedral,right?
at cathedral that
Yes, she's having me A:sponsor the child.
yeswill have sponsorI shechild
Me too. So there are B:two godmothers!
me alsotwo [don't tell me]godmothers
Two godfathers, too, A:I hear.
two also[they say]godfathers
What are you going to B:wear?
what [tell me]your dress
Milagros, basig nakalimotka, ugma pabunyagan niTeresing ang iyang batangbag-ong natawo.
basig (naka)limot ka
ugma(pa)bunyag(an)ni Teresing[ang] iya(ng) bata(ng)bag-o(ng) (na)tawo
B: Sa katedral kadto, no?
[sa] katedral kadto
Oo, papangankon ko niyasa bata.
oo(pa)pangank(on)ko niya[sa] bata
Ako sab. Duha diaymaninay!
ako [sab]
duha [diay] maninay
Duha sabkono ug maninoy.
duha [sab]
[kono][ug] maninoy
Unsa may imong isinina?unsa [ma(y)]imo(ng) (i)sinina
519
I'll have to see. A:An old dress, maybe.
see I onlyold only maybe
I don't believe you. B;How could it be? Yourmother had a new dresssewn for you, right?
not I believe you
possible reallyhad .sewn youby mother yournewnot
That would be nice. A:Just wait and seetomorrow.
good I hopesee only tomorrow
Tan-awon ko lang. Daanlang tingali.
tan-aw(on) ko [lang]daan [lang] tingali
Dili ko mutuo nimo da.Mahimo ba gyud. Gipa-tahian ka ni Mama nimoug bag-o, dili ba?
dili ko (mu)tuo nimo[da]mahimo [ba] [gyud](gipa)tahi(an) ka[ni] Mama nimo[ug] bag-odili [ba]
Maayo unta.lang ugma.
Tan-awa
maayo [unta]tan-aw(a) [lang] ugma
III. VOCABULARY LIST
almirolbalo tabata
bunyagkatedralhinabanghulogmakinilyamaninaymaninoypanganak
tuotupi
starchballotbathrobe, robe, dressing
gownbaptize, christen; baptismcathedralassistance, aid, helpdeposit (money)typewritergodmothergodfathersponsor in either baptism
or weddingbelievehair cut
520
IV. DRILLS
A. Expansion;
1. Si Ana nagpahinumdum.
kang Milagros
bahin sa bunyag
sa anak
ni Teresing
sa katedral
ugma
Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros .
Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag.
Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anak.
Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anakni Teresing.
Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anakni Teresing sa katedral.
Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anakni Teresing sa katedral ugma.
2. Si Milagros ug si Ana ang mga maninay.
sa anak Si Milagros ug si Ana ang mgamaninay sa anak.
kamanghurang Si Milagros ug si Ana ang mgamaninay sa kamanghurang anak.
ni Teresing Si Milagros ug si Ana ang mgamaninay sa kamanghurang anakni Teresing.
3. Duna silay mga bag-ong sinina.
nga isul-ob
sa bunyag
ugma
Duna silay mga bag-ong sininanga isul-ob.
Duna silay mga bag-ong sininanga isul-ob sa bunyag.
Duna silay mga bag-ong sininanga isul-ob sa bunyag ugma.
4. Duna silay mga bag-ong sinina.
Duna silay mga bag-ong sininanga gitahi ni Josefa.
Duna silay mga bag-ong sinina ngaisul-ob nga gitahi ni Josefa.
Duna silay mga bag-ong sinina ngaisul-ob sa pabunyag nga gitahini Josefa.
nga gitahi niJosefaisul-ob
pabunyag
521
ugma Duna silay mga bag-ong sinina ngaisul—ob sa pabunyag ugma ngagitahi ni Josefa.
B. Question and Answer:
1.Pabunyagan ni Teresing ang iyang bata sa katedralkarong Domingo.
Paunsahan ni Teresing? Pabunyagan.Kinsa? Iyang bata.Asa? Katedral.Kanus-a? Karong Domingo.
2.Patupihan sa maestra ang mga batang lalake sa bar-bero sa baryo kay tag-as na ang ilang mga buhok.
Paunsahan sa maestra? Patupihan.Kinsa? Mga batang lalake.Kang kinsa? Barbero.Asa? Baryo.Ngano man? Tag-as na ang ilang mga
buhok.
S.Gipatahian ka ni Mama nimo ug bag-ong sinina kaynagpasugo ka niya.
Giunsahan ka? Gipatahian.Ni kinsa? Mama.Kang kinsang mama? Nimo.Ug unsa? Bag-ong sinina.Ngano man? Nagpasugo ka niya.
4.Gipaayo nila si Paterno sa makinilya nila sa balaykay kinahanglan sa trabaho.
Gipaunsa nila? Gipaayo.Sa unsa? Ilang makinilya.Kang kinsa? Paterno.Diin? Balay.Ngano man? Kinahanglan sa trabaho.
5.Gipahatag niya kita sa mga pobre ug hinabang niad-tong ting-bagyo.
Gipaunsa kita? Gipahatag.Ni kinsa? Niya.Kang kinsa? Pobre.Ug unsa? Hinabang.Kanus-a? Niadtong ting-bagyo.
522
C. Conversion:
l.NF: Pahulogan namo siya ug kwarta karong hapon.F: Gipahulogan gabii.
2.Padad-an namo sila ug prutas ugma sa buntag.Gipadad-an gahapon .
3.Pahatagan nimo si Ana ug pitaka.Gipahatagan .
4.Pasulatan ni Pedro si Ana ug sulat.Gipasulatan .
5.Pabayran nila nako ang among abang.Gipabayran .
6.Pakan-an niya namo ang sud-an.Gipakan-an .
7.Pasuholan nato sa amahan ang hardinero.Gipasuholan .
8.Paabrehan niya sa anak ang dakong pultahan.Gipaabrehan .
9.Palistahan ninyo sa kandidato ang mga balota.Gipalistahan .
D. Repetition, Conversion, Question & Answer:
la. Patahian ka ni Mama nimo ug bag-ong sinina.
Int.: Patahian ka ba ni Mama nimo ug bag-ongsinina?
Neg.Int: Dili ka ba patahian ni Mama nimo ug bag-ong sinina?
Aff.Ans: Oo, patahian ko niya.Neg.Ans: Dili, dili ko niya patahian.
b. Gipatahian ka ni Mama nimo ug bag-ong sinina.
Int.: Gipatahian ka ba ni Mama nimo ug bag-ongsinina?
Neg.Int: Wala ka ba patahii ni Mama nimo ug bag-ongsinina?
Aff.Ans: Oo, gipatahian ko niya.Neg.Ans: Wala, wala ko niya patahii.
523
2a. Pabunyagan ni Teresing ang iyang bata.
Int.: Pabunyagan ba ni Teresing ang iyang bata?Neg.Int: Dili ba pabunyagan ni Teresing ang iyang
bata?Aff.Ans: Oo, pabunyagan niya siya.Neg.Ans: Dili, dili niya siya pabunyagan.
b. Gipabunyagan ni Teresing ang iyang bata.
Int.: Gipabunyagan ba ni Teresing ang iyang bata?Neg.Int: Wala ba pabunyagi ni Teresing ang iyang
bata?Aff.Ans: Oo, gipabunyagan niya siya.Neg.Ans: Wala, wala niya siya pabunyagi.
3a. Fatupihan sa maestra ang mga batang lalake.
Int.: Patupihan ba sa maestra ang mga batanglalake?
Neg.Int: Dili ba patupihan sa maestra ang mga batanglalake?
Aff.Ans: Oo, patupihan niya sila.Neg.Ans: Dili, dili niya sila patupihan.
b. Gipatupihan sa maestra ang mga batang lalake.
Int.: Gipatupihan ba sa maestra ang mga batanglalake?
Neg.Int: Wala ba patupihi sa maestra ang mga batanglalake?
Aff.Ans: Oo, gipatupihan niya sila.Neg.Ans: Wala, wala niya sila patupihi.
4a. Paayohon nila si Paterno sa makinilya.
Int.: Paayohon ba nila si Paterno sa makinilya?Neg.Int: Dili ba paayohon nila si Paterno sa maki-
nilya?Aff.Ans: Oo, paayohon nila siya.Neg.Ans: Dili, dili nila siya paayohon.
b. Gipaayo nila si Paterno sa makinilya.
Int.: Gipaayo ba nila si Paterno sa makinilya?Neg.Int: Wala ba nila paayoha si Paterno sa makinil-
ya?Aff.Ans: Oo, gipaayo nila siya.Neg.Ans: Wala, wala nila siya paayoha.
524
5a. Pahatagon niya kita sa mga pobre ug hinabang.
Int.: Fahatagon ba niya kita sa mga pobre ughinabang?
Neg.Int: Dili ba niya kita pahatagon sa mga pobreug hinabang?
Aff.Ans: Oo, pahatagon niya kita nila.Neg.Ans: Dili, dili niya kita pahatagon nila.
b. Gipahatag ntya kita sa mga pobre ug hinabang.
Int.: Gipahatag ba niya kita sa mga pobre ughinabang?
Neg.Int: Wala ba niya kita pahataga sa mga pobreug hinabang?
Aff.Ans: Oo, gipahatag niya kita nila.Neg.Ans: Wala, wala niya kita pahataga nila.
E. Correlative Substitution:
l.Pabunyagan ni Teresing ang iyang bata.Patupihan .
sa akong mga ig-agawbana.
Patahiannimo
inyong
2.Gipalabhan niya sa labandera ang iyang bata.nako .
binatonanGipaplantsa
nilaGipaalmirolan
3.Gipapalitan sa mga PCV ug bulong ang mga masakitan.pagkaon
Gipahataganpobre.
Gipadad-anpresidente
4.Paayohon ni Loly si Paterno sa makinilya.awto.
Padraybon .niya
kamiPalimpyohon
525
5.Pasakyon ni Rosario si Jose sa eroplano.Patan-awon
sa iyang loloang batang babaye
sine .Paadtoon
V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[unta] - Maayo unta.
Particle expressing a hope that something willoccur, or a tentative desire for some-thing.
Verb: (pa- -an) class
Focus: Benefactive, Goal-'- ReceiverMood : Non-Factual (pa- -an/-han)
Factual (gipa- -an/-han)Afactual (pa- -i/-hi)
Verb: (pa- -on) class
Focus: Goal^ AgentMood: Non-Factual (pa- -on/-hon)
Factual (gipa-)Afactual (pa- -a/-ha)
Both classes of verbs above are in the causativeaspect. They differ in that:
1. In the (pa- -an) class, the topic of the sen-tence is the beneficiary of the action, or theobject or receiver (goal) of the action.
1 causativeJhene- Jdirectj actor ,riclary!ODJect
a) Padad-an| namo ! sila ! ug prutas jugma.
'We will have fruits sent to them tomorrow.'
! causative ! (goal)! actor ; receiver
b) PabunyaganJni Teresingjang iyang bata.
'Teresing will have her child baptized.'
526
2. In the (pa- -on) class, the topic of the sen-tence is the secondary agent who is the goal ofthe causing action by the causative actor. Hence,although he is the goal, he also functions as the(secondary) agent, that is, the doer of the majoraction denoted by the verb base.
[causative! (goal) ! direct, actor J agent J oEject
a) PaayohonJ nila Jsi Paternojsa makinilya.
'They will havePaterno repair the typewriter.1
|(goal)!causative{beneficiary J direct1 agent J actor | J oEject
b)Gipahatag| kita Jni Nena jsa mga pobre
'Nena made us give money to the poor.1
ug kwarta.
LESSON 45
Structural Content: Verbs: Causative AspectAfactual Mood
(pagpa-) - Focus: ActorProg. Causative
(ipa-) - Focus: Instru-mental , Goal
(pa- -i) - Focus: Benefactive,Goal1
(pa- -a) - Focus: Goal
Setting: Ronaldo Is leav-ving for Cebu.
Mularga si Ronaldo saCebu .
I. DIALOGUE
Hey, Ronaldo, so youare leaving for Ceburight now!
Yes , is there any-thing I can get you?
There's a favor I washoping to ask you.Could I?
Anytime!
I'd like you to buyme one dozen Mongolpencils, five rollpads, and a coffeepercolator.
Okay, have the money Isent to me.
Just a moment. I'll ihave P50.00 sent toyou. Just give me backlater what's leftover.Thank you very much.
A: Huy, Ronaldo, mularga kadiay karon dayon sa Cebu?
B: Oo, may itugon ka ba?
A: May ihangyo unta ko nimo.
B:
A:
Mahimo ba?
Basta ikaw, mahimo kaayo.
Magpapalit ako ug usa kadosenang lapis nga mong-gol , lima ka buok nga"roll pad", ug usa kabuok nga "coffee percola-tor".
0 sige, padad-i ako ugkwarta.
Usa pa. Padad-an ta kaug singkwenta pesos. lulllang unyang sobra. Dag-han kaayong salamat.
527
528
You're welcome.
Happy trip! Be goodnow.
B: Way sapayan.
A: Maayong pagsakay.ayo-ayo baya.
Pag-
II. DIALOGUE BREAKDOWN
Hey, Ronaldo, so youare leaving for Ceburight now!
leave you[don1t tell me!]now immediatelyfor Cebu
Yes, is there any-thing I can get you?
yesthere is errandyou
There's a favor I washoping to ask you.
there is request[I hope]I you
Could I?
possible
Anyt imeI
provided youpossible very
I'd like you to buyme one dozen Mongolpencils, five rollpads, and a coffeepercolator.
have buy Ione dozenpencil Mongolfive piecesroll padand one piececoffee percolator
A: Huy, Ronaldo, mularga kadiay karong dayon sa Cebu?
(mu)larga ka[diay]karon(g) dayon[sa] Cebu
B: Oo, may itugon ka ba?
oomay (i)tugonka [ba]
A: May ihangyo unta ko nimo.
may (i)hangyo[unta]
ko nimo
Mahimo ba?
mahimo [ba]
Basta ikaw, mahimo kaayo.basta ikawmahimo kaayo
Magpapalit ako ug usa kadosenang lapis nga mong-gol, lima ka buok nga"roll pad", ug usa kabuok nga "coffee perco-lator".
(magpa)palit ako[ug] usa [ka] dosena(ng)lapis [nga] monggollima [ka] buok[nga] "roll pad"ug usa [ka] buok[nga] "coffee percolator"
529
Okay, have the moneysent to me.
oh okayhave sent memoney
Just a moment. I'llhave P50.00 sent toyou.
[wait a minute] [yet]have sent I youfifty pesos
Just give me back laterwhat's leftover. Thankyou very much.
return [only]later excessmany very thanks
You're welcome.
Happy trip!now.
Be good
good ridinggood-good [be sure]
A: 0 sige, padad-i ako ugkwarta.
o sige(pa)dad-(i) ako[ug] kwarta
B: lisa pa. Padad-an ta kaug singkwenta pesos.
[usa] [pa](pa)dad-(a) ta ka[ug] singkwenta pesos
lull lang unyang sobra.Daghan kaayong salamat.
(i)uli [lang]unya(ng) sobradaghan kaayo(ng) salamat
A: Way sapayan.
B: Maayong pagsakay. Pag-ayo-ayo baya.
maayo(ng) (pag)sakay(pag)ayo-ayo [baya]
III. RELATED UTTERANCES
Where can I buy this?
If not at SouthernLight, at WhiteGold.
It's there for sure./It's definitelythere.
Asa man kini mapalit?
Wala gani sa Southern Light,sa White Gold.
Tua gyud na.
IV. VOCABULARY LIST
barberiyabotikakamisin/kamisetamonggol
panaderiyatan-awuli
barbershopdrugstore, pharmacyundershirtbrand name 'Mongol', manu-
facturer of pencilsbakeryexamine, scoutgive/send back, return
530
V. DRILLS
A. Expansion and Repetition:
l.Fagpapalit niya.ug sud-an.
sa Majestic restawran.
iglakaw niya.
2.Pagpadala niya.
niya.
ug sulat.sa Cebu.
pos opis.ig-adto
ugma.
3.Pagpatugon ni Letty.ug bulong.
sa Botica.Arcenas.
para kanako.
igpadulong niya.
4.Pagpautang si Bessie.ug kwarta.
para kang Joselito.
nga muadto sa syudad.
unya.
5.Pagpapalit ang imong igsoon.
ug nindot nga sinina.
sa Jenney's.
karon.6.Pagpagikan sa mga PCV.
ug sayo.sa Mactan Internation-
al Airport.
karong kadlawon.
531
7.Pagpasugat sa mga estudyante.ug dali.
sa Manila.sa
Pier 7.
sa mga alas say is y medya.
sa buntag.
B. Transformation and Question & Answer:
1. Ipalista niya.
Kinsa? Mga bata.Asa? Eskwelahan.
Ipalista niya ang mga bata sa eskwelahan.
2. Ipaluto nila.
Unsa? 'Leche flan1.Asa? Panaderiya.
Ipaluto nila ang 'leche flan' sa panaderiya.
3. Ipasulat ni Rosita.
Unsa? "Lesson plan".Asa? Limpyong papel.
Ipasulat ni Rosita ang "lesson plan" sa limp-yong papel.
4. Ipatan-aw ni Dr. Ruiz.
Kinsa? Tony.Asa? Klinika.
Ipatan-aw ni Dr. Ruiz si Tony sa klinika.
5. Ipahibalo sa maestra.
Unsa? Balita.Asa? Klase.
Ipahibalo sa maestra ang balita sa klase.
6. Ipatudlo sa mga PCV.
Unsa? Bag-ong matematika.Asa? Primer grado.
Ipatudlo sa mga PCV ang bag-ong matematika saprimer grado.
532
C. Repetition:
l.Palabhi niya siya ug kamisin sa suba.Paleksyoni nila kami ug TESL sa "Audio-Visual Room".Patun-i namo ang mga eskwela ug eksamen sa libre-
riya.Palimpyohi sa binatonan ang bata ug maayo sa banyo.Pasuklii sa tindera si Jesus ug husto sa sari-sari
store.Patupihi ni Turging si Jerry ug sayo sa barberiya.Pateleponohi ni Joven si Rosalinda sa nahitabo saManila.
2.Pakit-a si Loly ug retrato sa London.Eiamboka si- Carmen ug preskong gatas sa Amerika.Paeskwelaha ako ug usa ka tuig sa UCLA.Patunghaa kami ug upat ka tuig sa USC.Pagwapaha ang PCV ug maayo sa "beauty shop".Fasimbaha ang mga tawo ug dugay sa Santo Nino.Paayoha ang opisina ug maayo sa sunod semana.
D. Correlative Substitution:
1. Pafipapalit namo ug bulong sa Botica Arcenas.
pagpatugon Pagpatugon namo ug bulong sa BoticaArcenas.
patugoni Patugonl kami ug bulong sa BoticaArcenas.
patugona Patugona kami ug bulong sa BoticaArcenas.
ipatugon Ipatugon namo ang bulong sa Botica'Arcenas .
pagpadala Pagpadala namo ug bulong sa BoticaArcenas.
ipautang Ipautang namo ang bulong sa BoticaArcenas.
2. Ipalista ang mga bata ug sayo sa eskwelahan.
ipatan-aw Ipatan-aw ang mga bata ug sayo saeskwelahan.
pagpalista Pagpalista sa mga bata ug sayo saeskwelahan.
palutoi Palutoi ang mga bata ug sayo saeskwelahan.
533
patudloi Patudloi ang mga bata ug sayo saeskwelahan.
pasulata Fasulata ang mga bata ug sayo saeskwelahan.
pahibaloa Fahibaloa ang mga bata ug sayo saeskwelahan.
pagpahibalo Fagpahibalo sa mga bata ug sayo saeskwelahan.
ipaluto Ipaluto ang mga bata ug sayo saeskwelahan.
3. Palimpyohi si Mardong ug kamisin.
palabhi Palabhi si Mardong ug kamisin.ipalaba Ipalaba ni Marding ang kamisin.palabha Palabha si Mardong ug kamisin.pagpalaba Pagpalaba ni Mardong ug kamisin.palimpyoha Palimpyoha si Mardong ug kamisin.pagpalimpyo Pagpalimpyo ni Mardong ug kamisin.patugoni Patugoni si Mardong ug kamisin.ipatugon Ipatugon ni Mardong ang kamisin.
E. Repetition:
l.Pagpapalit ni Clara ug bulong sa botika.' (You) have Clara buy medicine at the drugstore
2.1papalit ni Clara ang bulong sa botika.'Have Clara buy the medicine at the drugstore.'
3.Papaliti ni Clara si Sam ug bulong sa botika.'Have Clara buy Sam medicine at the drugstore.'
4.Papalita si Clara ug bulong sa botika.'Have Clara buy medicine at the drugstore.'
S.Pagpatudlo sa maestra ug Ininglis sa libreriya.' (You) have the teacher teach English in the library.1
6.1patudlo sa maestra ang Ininglis sa libreriya.'Have the teacher teach English in the library.1
7.Patudloi sa maestra si Fernando ug Ininglis salibreriya.
'Have the teacher teach Fernando English in thelibrary.'
i
534
8.Patudloa ang maestra ug Ininglis sa libreriya.'Have the teacher teach English in the library.'
9.Pagpatan-aw nako ug isda sa merkado.'(You) have me scout for fish in the market.1
lO.Ipatan-aw nako siya sa dispensaryo.'Have me examine her in the dispensary.'
ll.Patan-awa ako niya sa dispensaryo.'Have me examine him in the dispensary.'
12.Pagpasulat namo ug "lesson plan" sa balay.'(You) have us write a lesson plan at home.1
13.1pasulat nila ang "lesson plan" sa balay.''Have them write a lesson plan at home.'
14.Pasulati kami nila ug "lesson plan" sa balay.'Have them write a lesson plan for us at home.'
15.Pasulata sila namo ug "lesson plan" sa balay.'Have them write us a lesson plan at home.'
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES
[baya] - 'be sure now', 'make certain'
Particle that expresses admonition tothe listener to be certain to do something.
Pag-ayo-ayo baya. 'Be good now.'/'Take care.'
Verbs: Causative Aspect, Afactual Mood
The Afactual mood in the causative aspect expressesa command or request to the implied addressee (thecausative actor) for him to cause someone (second-ary agent) to do something.
The following afactual verbal affixes have the fol-lowing focus:
(pagpa-) - Focus: Actor, i.e. the implied addresseeor causative actor; in this caseit is always 'You'.
535
(ipa-) - Focus: Instrumental, i.e. the articleor instrument with which thesecondary agent executes theaction denoted by the verbbase.
Goal , i.e. the direct objector receiver of the actionperformed by the secondaryagent .
(pa- -i/-hi)-Focu8: Benefactive, i.e. the benefi-ciary or one who benefitsfrom the action performed bythe secondary agent.
Goal1, i.e. the direct objector receiver of the actionperformed by the secondaryagent.
(pa- -a/-ha) Focus: Goal , i.e. the receiver of thecausing action by the causa-tive actor, viz., the second-ary agent who performs themajor action denoted by theverb base.
Supplementary Materials
Lessons 44-45
I. Dialogue
A: Domingo ba karon?B: Oo, nakasimba ka na ba?A: Wala pa. Ikaw?B: Humana. Ganina pa sa mga alas sayis.A: Unsang misahang imong gisimbahan?B: Resada. May lain pa.A: Ako sa mayor na lang sa alas nuybe.B: Dali pagsimba ha?A: Ngano man?B: Kay tabo karon sa Tikad. Mamulang ta.A: Wala akoy kwarta uy. Pagpahulam ug atong ikapi-
tal kang Mary. Papustaha sab siya.
ikapitalmamulang
mayorlisapapus taha
resadasimba
tabo
Narrative and
Vocabulary:capital, funds, moneygo to the cockfight,go cockfighting
'high mass'Masshave (somebody) bet, hav• . . wager'low mass'worship, go to church,
attend church servicesspecial marketing day
Dialogue
Gipangutana si Dodong ni Oscar kung Domingo na bakadtong adlawa. Nitando si Dodong ug nangutanakung nakasimba na ba si Oscar. Nitubag si Oscarnga wala pa ug nangutana sab kini ni Dodong kungnakasimba na ba sab siya.
'Humana,' kono siya, matud pa ni Dodong.'Ganina pa sa mga alas sayis'.
'Unsang misahang imong gisimbahan?1 mao angsunod pangutana ni Oscar.
Resado kono ang iyang gisimbahan ni Dodong.Pero mayor na lang ang simbahan ni Oscar. Gipadalisi Oscar ni Dodong sa iyang pagsimba kay tabo
536
537
kadtong adlawa sa Tikad. Gusto siyang mamulangsilang duha. Apan, walay kwarta si Oscar ug gi-ingnan niini si Dodong, 'Pagpahulam ug atong ikapi-tal kang Mary. Papustaha sab siya.'
Pangutana:
1. Unsa kadtong adlawa?
2. Nag-unsa si Dodong ug si Oscar?
3. Unsang orasa kaha sila nag-estorya?
4. Unsay ilang giestoryahan?
5. Sa imong hunahuna, unsa man ang misang resada?ang mayor?
6. Ngano sayo man ang resada?
7. Nganong udto-udto na man ang mayor?
8. Unsang misaha kaha ang simbahan sa mga tapulan?Sa mga pobre? Sa mga dato? Sa mga binatonan?Sa mga agalon? Sa mga sayong magmata? Sa mgadugay magmata?
9. Nganong gipadali ni Dodong si Oscar sa iyangpagsimba?
10. Makapamulang ba sila kung dili usa sila musimba?
11. Unsa may kalingawan sa mga tawo sa lungsod kungmadomingo na?
12. Magpaunsa man si Oscar ni Dodong? Ngano man?
13. Paunsaon man sab nila si Mary?
Summary: Sentence Patterns - Causative Aspect
A: Actor-Focus Construction
1 Predicate Topic Predicate ComplementsVerb 'Caus. Actor 'Second. Agent'(Goal)Receiver' Time
, Magpa-+ v1 Nagpa-
MagpapalitPagpapalit
[ang]-phrase ,[sa]-phrase[si]-phrase ,[ni]-phraseako-class ,kanako-class
+ Noun
niini-class
ang amahan sa batasa bata
ug selyoug selyo
B: Benefactive Focus Construction
unya.,
t
' Pagpa-
, kini-classi
XXt
,niini-class ,i i
1 Tl 1
t T
II
f I
1 t
f ir f
t f
unya.unya.
' Predicate1 Verbi
' Pa-(+ V base)-an/-han' Gipa-(+ V base)-an/-hani
t
i
' Pa-(+ V base)-i/-hii
Topic Predicate ComplementsCaus. Actor'Beneficiary '(Goal)Receiver
[ni]-phrase[sa]-phrasenako-classniini-class
XX
[ang]-phrase[si]-phraseako-classkini-class
it
ug + Noun
II
Time •
ugma. ,
it t
i
Padad-anPadad-i
namo silaslla
ug prutasug prutas
ugma.ugma.
C. Goall Focus Construction (Receiver of the Action)
Predicate
Ipa-
Gipa-
Pa-(V
Pa-(V
Verb
+ V base
base)-an/-han
base)-i/hi
Complements'Caus.Actort
,[sa]-phrase,[ni]-phrase,nako-class,niini-classT
XXt
'Second.Agenti
, [ni/kang]-, phrase, [sa]-phrase,kanako-class, niini-classi
i ii
t
' Topic1(Goal)Recvr.t
i[ang]-phrase,[si]-phrase,ako-class,kini-classT
1 M
t
1 Complement'' Time 'i i
, unya. ,t i
t i
i t
i i
i i
t II i
i i
IpahulogPabayranPatupihi
Instrumental Focus Construction
namosa tag-iya
kaninyokang Joseniini
angangsi
sulatabang
Jose
unyaunyaunya
1 Predicate1 Verb
; i p a- +, Gipa-
i
i
, Ipa- +1
V base
V base
Complements'Caus.Actori
'[s a]-phrase'[ni]-phras e'nako-class1niini-classi
i
i
, XX
'Second.Agentt
1[ni/kang]-' phrase'[sa]-phrase1kanako-class'niini-classi
tu
1
1
' Topic ''Instrument r
r i
'[ang]-phrase''[si]-phrase 't t
1 1
f 1
f 1
n
I 1
1 t
Complement '(Goal)Receiver1
sa f
kanako-class f
niini-class !
ir
IpaputolIpabayad
ni Ramon sa tawokanila
ang kutsilyoang tseke
ug karne.sa abang.
E. Goal Focus Construction (Secondary agent as goal of the causing action)
Predicate Topic ComplementsVerb 'Caus.Actor '(Goal)Agent '(Goal)Rcvr.'Beneficiary'
1
Pa-(V base)-on/-hon,[ni]-phrase_. „ , ,[sa]-phraseGipa- + V base , *,v ,nako-class
,niini-classi
t
Pa-(V base)-a/-ha , xxt
[ang]-phrase[si]-phraseako-classkini-class
M
ug + Noun
niini-class
it
i
[sa]-phrase,
'[kang/ni]- 'phrase'
i
t
in
t t
t
Gipahat agPahataga
ni Nena ang mga dato ug kwarta sa mga pobre.ang mga dato ug kwarta sa mga pobre.
NOTE: In a Goal^ Focus Construction where the Goal Agent is a pronoun,its preferred position is directly after the verb, e.g.
Pahatagon sila ni Nena ug kwarta sa mga pobre.
543
abang
abi nimo
abo
abogado
abot
abre
abridor
Abril
ako/ko
ako
adlaw
adlaw-adlaw
adobo
adto
adto
adtoanan
aduna/duna
(V)
(N)
(N)
(V)
(V)
(N)
(N)
(Pron)
(Pron)
(N)
(Part)
(N)
(V)
(Pron)
(N)
(Part)
agalon
agda
(N)
(V)
agi
Agosto
agwanta
ahat
ah os
ala/alas
alang
(V)(N)
(V)
(V)
(N)
(Part)
(Part)
rent 15
for your information, you know 34
ash; native stove 37
lawyer 4
reach a destination, arrive 17
open 19; (Adj) 21
can opener 31
April 14
I, me 3,5
my, mine 5
day 7; sun; birthday 21
everyday 4
a native meat dish of chickenand/or pork cooked in garlic,vinegar and soy sauce 4
go 7
over there 25A, 28
place to go to, destination 26
there is/exists, one has/possesses11 syn. may
master/mistress of the house whohires the house helper, employer42
offer, invite, prompt, urgeSM 38-40
pass, stop by 31
August 14
suffer, endure SM 41-43
force; forced to SM 17-18
garlic 31
marker for telling time
for 20 syn. para
544
alas
alkansi
alibangbang
almirol
alsa
amahan
ambak
ambi
ambot
amerikana
Amerikana/o
amiga/o
amo
ampo
ana
anak
(Part)
(V)
(N)
(N)
(V)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
(Pron)
(V)
(Pron)
(N)
anad (V)
an dam
anha
anhi
ani
antipara
anugon
anus-a
anyo (s)
ang
angay
(V)(Pron)
(Pron)
(V)
(N)
(Part)
(N)
(Part)
(V)
see ala
lose in a business transaction/enterprise, receive short end ofa deal 40
butterfly 33
starch 44
lift, raise
father 8
jump down, dive, plunge 30
Give (it) to me 43
I don't know SM 1-5
man's suit, suit coat 42
American (female/male) 4, 5
friend (female/male) 8 syn.higala
our, ours (exclusive) 8
pray 25A; repent, apologize
see niana 21
child, offspring 9anak nga babaye daughteranak nga lalake son
get used to, grow accustomed to33
prepare, get ready 26
there 25A, 28
here 25A, 28
harvest 20
eyeglasses, spectacles 31
What a waste!
when? 14, 34
year(s) 30 syn. tuig
general noun marker
becoming, fit nicely, suit well21
545
angga
apan
apelyido
apil
apitong
(N)
(Part)
(N)
(V)
(N)
apohan
arko
ari
aron
artista
asa
asawa
aseras
asin
aslum
asul
atis
ato
atubangan
awahi
away
awit
awto
ay aw
ayo
(N)
(N)
(Pron)
(Part)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(Adj)
(Adj)
(N)
(Pron)
(sa)(Part)
(Adj)
(V)
(V)
(N)
(N)
(Part)
(V)
nickname 8
but, however, in spite of 19apan maayo - but luckily,
but it was good that
surname, last name 8
include, involve 15 syn. labot
hardwood tree used for construc-tion 22
grandparent 13apohang babaye - grandmotherapohang lalake - grandfather
arch 21
here 28
so that, in order to 12
actor/actress 19
where? 7, 12, 17 syn. hain, diin
wife 9
sidewalk SM 30-32
salt 17A
sour 10
blue 18
sugar apple (tropical fruit) 11
our, ours (inclusive) 8
in front of 13
late, tardy 26 syn. ulahi
fight , quarrel
sing 35
song syn. kanta
car, automobile 7
don't (negative imperative) 18
be good, make right, fix, repair32ayoha - 'Do it right.1 (imperative)SM 11-12
546
ba
babaye
baboy
baka
bakasyon
baki
bakya
baga
bag-ang
bag-o
bagting
bagyo
bahala
(Part)
(N)(Adj)
(N)
(N)
(N)(V)
(N)
(N)
(Adj)
(N)
(Adj)
(V)
(N)
interrogative marker
woman, girl 5female
pig, pork 18
cow, beef 10
vacationtake a vacation 12
frog 33
wooden shoes/slippers 18
thick 10
molar SM 41-43
new, recent 7
ring (as of telephone) SM 33-35
typhoon, storm 37
it's up to ..., the decision is...
bahin
bahin
baho
balak
balaod
balas
balay
balkon
bale
balhin
Bahala na - We'll seewhat happens,Leave it to God.
Bahala ka - It's up to you,It's your decision.SM 21-22
(Part) about, concerning, regarding 7syn. mahitungod
(N) part, share, portion 11(V) divide, share
(Adj) foul-smelling, mal-odorous, smelly10
(N) poem, verse 19
(N) law 9
(N) sand SM 21-22
(N) house, home 4
(N) balcony, porch 27
(N) value, worth 43
(V) transfer, move to another location37
547
balibolbalik
balik-balik
baligya
balita
balitaw
balod
balos
balota
balut
bana
banda
bandera
banig
banilya
bantay
banyo
bangka
bangko
bangko
bapor
bara
barato
barberiya
barbero
barko
barita
(N)
(V)
(V)(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(N)
volleyball 18return, come back 15 syn. uli
Come again./Do come back 17A
sell 15merchandise 31
news 31
love song 35
wave (of the sea) 37
answer, reply 26 syn. tubag
ballot 44
boiled duck egg at the embryonicstage; a Filipino delicacy 30
husband 9
band (of musicians), an organizedgroup 21
flag 30
mat 11
vanilla 18
stand guard, watch 34
bathroom 21
banca, native canoe with outrig-gers 22 syn. baroto
bank 12
bench 31
boat, ship 10 syn. barko
yard 17A syn. yarda
cheap, inexpensive SM 26-29
barbershop 45
barber 11
boat, ship 18 syn. bapor
bar, cake (soap) 43
barong Tagalog(N) man's native shirt distinguishedby its embroidery, formal; thenational garb, worn with dark
548
trousers, for men 31polo barons - short-sleeved baronf
polo short style
baroto
baryo
basa
basa
basahon
basketbol
basi/basin
baso
basta
bata
bata
batan-on
bati
bati
bato
Bay
(N)
(N)
(V)
(V)/(Adj)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(Part)
(N)(Adj)
(N)
(Adj)
(V)
(Adj)
(N)
(N)
native canoe with outriggers,banca 37 syn. bangka
barrio, village 6
read
wet 37
reading material, something toread 36 see basa
basketball 19
might, liable to 18
drinking glass 21
since, provided, as long as21Basta ikaw - Whatever you say!
Anytime!
child, youngster 8young, youthful 23
bathrobe, robe, dressing gown 44
young, youthful (for people) 10
feel 35
ugly (for inanimate) 9syn. ngil-ad
stone, rock 10
term of address among male peers
baya
bayabas
bayad
baybayon
(N)(N)(V)
(N)
guava
paymentpay
beach,
IB
15
seashore
Be sure now! Make certain! 45Particle expressing admonition tothe listener to be certain to dosomething
18
549
bayle
baynte
berde
bestida/o
bilding
bilin
bino
binatonan
bintana
binuang
bisan
bitaw
bitoon
biya
biyahe
(V)(N)
(N)
(Adj)
(N)
00(V)
(N)
00
(N)(V)
00(Part)
bisbis
bisikleta
bisita
bisti
(V)
(N)
(N)
(V)
(N)
(V)
(N)
dance 18dance social syn. sayaw
twenty 14
green 25
dress 15
building 26leave message or something forsomeone, leave ... behind 36syn. tugon
wine 11
maid, servant, household help 24syn. mutsatsa/o
window 4look out the window, sit or standby the window watching the pro-ceedings outside SM 33-35
SM 21-22 see buangnonsensealthough, even if, no matter if17A syn. maskinbisan asa - anywhere,
no matter wherebisan kinsa - anybody,
no matter whobisan pa - anywaybisan unsa - anything,
no matter what
water plants, sprinkle 20
bicycle 10
visitor, guest 8
dress, wear clothes 42see bestida
That's rightl, Precisely! 17Aa rejoiner particle of agreementby which the second party agreesto what the first party says 30
star 11
leave35
. behind, discard SM 30-
trip, travel, voyage 21
550
blusa
bola
bola-bola
bolpen
bongbong
borda
botelya
botika
braso
buak
buang
bubo
bukal
bukhayo
bukid
buena mano
bugas
bug-at
buhat
buhaton
buhi
buhok
bulak
bulan
bulan-bulan
(N)
(N)(V)
(N)
(N)
(N)
(V)(N)
(N)
(N)
(N)
(V)/(N;
(adj)
(V)
(V)
(N)
(N)
(N)
(Adj)
(V)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
blouse 21
ball 11play ball 25A
meatball 28
ball point pen 4
wall 4
embroider 40embroidery
bottle 43
pharmacy, drugstore 45
arm, arm muscle 21
) break, crack 18
crazy, insane
water plants 24 syn. bisbispour
boil 20
coconut candy 22
mountain 6
first customer of the day believeto bring good luck SM 26-29
uncooked grain, e.g. rice/corn 15
heavy 10
do, act, work 17Abuild 20work
place of work, e.g. office 11
live, give life
hair 11
flower 4
month 10, 14; moon
a game of tag between two campsplayed within large squaresdrawn on the ground; so calledbecause it is usually played whenthe moon is full and the night isbright enough to see the linesdrawn on the ground 25A
551
bulang (N) cockfight
(V) go to the cockfights SM 44-45
bulangan (N) cockpit 33 see bulang
bulok (Adj) rotten (fruits, eggs, etc.) 9
bulohaton (N) things to do 11 see buhat
bulong (N) medicine 11 syn. tambal
bulsa (N) pocket SM 17-18
buntag (N) morning 1
bunyag (N) baptism(V) baptize, christen
bunga (N) fruit 11 syn.(V) bear fruit
bung-on (N) pomelo 10
buok (N) piece(s) 11
buot (PsV) would like, would agree 33
buot (N) mind, maturity
buotan (Adj) good, nice, virtuous 10(N) one who possesses all positive
good traits
buslot (V) bore, make a hole SM 17-18
busog (Adj) to be full (as in eating), satis-fied 7
(V) make oneself full (from eating)
butang (N) things, belongings 22
butanga (V) put, place, set down (imperative)24
butong (N) fresh young coconut, enjoyed forits tender meat and clear sweetwater 28
Byernes (N) Friday 16
ka
ka
(Pron) you, short form of ikaw 1, 3, 5
(Part) linker between number and the noun14
552
kaadlawon
kaagi
kaaway
kaayo
kaayo
kabalaka
kabaw
kabayo
kabukiran
kabus
kada
Kadali ra!
kadiyut
Kadiyut lang
kadto/to
kadula
kagabii
kagahapon
kaguol
kaha
kahangturan
kahil
kahon
kahoy
kaila
kalapdon
kalasangan
kalayo
(N)
(N)
(N)
(Part)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Adj)(N)
(Adj)
(Adj)
(Pron)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
kalbasa/kalabasa (N)
kaligoanan (N)
dawn, early morning 33
life story, one's past 35
enemy, the person with whom onehas quarreled 9 see away
very 4, 10
How good! How well! 21 see ayo
apprehension, anxiety 40
carabao, water buffalo 19
horse 10
mountains 32 see bukid
poor, impoverishedthe poor, the unfortunates, pau-per 22 syn. pobre
each, every 15
How fast! 17 see dali
little 12
Just a minute, In a moment!
that over there, yonder
playmate 8 see dula
last night 7 also gabii
yesterday 7 also gahapon
worries, problems 31 see guol
probably (with doubt) SM 21-22
eternity 35 see hangtud
native orange 18
box 4
tree 4
acquaintance 16 see ila-ila
breadth, area 22 see lapad
forests 20 see lasang
fire 22
squash, pumpkin 24
bathroom, place to bathesee ligo
11
553
kaligutgut (N) grudge, rancor
kalipay (Adj) pleased, happy
kalo (N) hat 11
kalooy (N) pity, charity
by God's grace, with the help ofGod
street 7 syn. karsada, dalan
bed, bed mattress 27
30
Kalooy sa Diyos
kalye (N)
kama (N)
kamanghuran (N)/(Adj
kamatis/tamatis (N)
kamay (N)
kami/mi (Pron)
kamisadentro (N)
kamiseta/kamisin (N)
) youngest siblinghud
see mane-
kamisin
kamo/mo
kamot
kamote
kampanya
kana
kanako/nako
kanal
kanamo/namo
kanaug
kan-anan/kan-ananan
kanato/nato
kandila
kanding
kaniadto
(N)
(Pron)
(N)
(N)
(N)/(V
(Pron)
(Pron)
(N)
(Pron)
(V)
( \i \(.N)
(Pron)
(N)
(N)
tomato 24
brown sugar 17A
we, us (exclusive) 7
dress shirt 25A
undershirt 22
undershirt 45 see kamiseta
you (plural) 7
hand 21
yam, sweet potato 20
campaign
that 3, 4
to/for/of/with me 22
canal, sewer ditch, gutter 11
to/for/of/with us (exclusive) 22
descend, go/come down, get offfrom a raised location 25see naug
dining room, a place to eat, some-thing to eat on 26 see kaon
to/for/of/with us (inclusive)
candle 19
goat 18
before (dative), then SM 21-22
22
554
kanila/nila
kanimo/nimo
kaninyo/ninyo
kaniya/niya
kan-on
kan-onon
kanta
kantora
kanunay
kanus-a
kang
kang kinsa
kaon
kapayas
kape
kapilya
kapin
kapital
kapiteriya
kapitolyo
kapoy
Karbun
karga
kargador
kari-kari
(Pron)
(Pron)
(Pron)
(Pron)
(N)
(N)
(N)(V)
(N)
(Part)
(Part)
(Part)
(V)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(Adj)(V)
(N)
(V)
(V)
(N)
(N)
to/for/of/with them 22
to/f or/of/with/you (sing.) 5, 22
to/for/of/with/you (pi.) 22
to/for/of/with him/her 22
boiled/steamed rice or corn 11
things to eat, food 21 see kaon
songsing 10 syn. awit
choir member, caroler 39 seekanta
always 25
when? 11, 34
marker for personal name obliqueobject; also indicates possessionbefore personal name 25
whose? 11
eat 7
papaya 18
coffee 18
chapel 31
more than, in excess of 43syn. sobra
capital, seat of government 22
cafeteria 8
capitol building 13
tired 30become tired
a section in Cebu City near thewharf where a large market islocatedgo marketing 25A
carry
porter, bellboy 43 see karga
stew of ox-tail or calf's legcooked with such vegetables aseggplant, stringbeans and radish,
555
seasoned with ground peanuts andserved with ginamos, anchovy-
karmelitos
karne
karo
karon
(N)
(N)
(N)
(Part)
relish 13
candy 18
meat 11
see karosa
now 6
karosa/karo
karpintero
karsada
karsones
karton
kasal
kasilyas
kaso
katapusan
katawa
katedral
katre
katsila
katuigan
katulganan
katulgon
kauban
kaugmaon
kausa
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)(N)(Adj)
(N)
(N)
(Adj)
(N)
(N)
(Part)
karon dayon - right nowkarong buntag - earlier? , .
2this morn-ing
later I1
karon na - later on,in a little while
procession float bearing statueof a saint 25A
carpenter 10 syn. panday
road, street 13 syn. dalan, kalye
trousers, pants 20 syn. pantalon
carton, cardboard, cardboard box22
marry, wed 34 syn. minyowedding
toilet 28
case (legal) 35
the end, conclusion see tapus
laugh 21laughter
cathedral 44
bed 11 syn. kama
SpaniardSpanish
years 35 see tuig
place to sleep 26 see tulog
sleepy SM 23-25 see tulog
companion 5 see uban
35future see ugma
once more, one more time32 see usa
SM 30-
556
kawaton
kay
keso
kilo
kilometro
kinabuhi
kinahanglan
kinatapusan
Kinatsila
kinhason
kini/ni
klnsa
kinyentos
kiri/ri
kisame
kita/ta
kitid
klase
klasmet
klinika
ko
kolget
kolor
komiks
kono
konperensya
konserbatoryo
kontrata
koral
korbata
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(Adj)
(N)
(N)
(Pron)
(Part)
(N)
(Pron)
(N)
(Pron)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(Pron)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
thief, burglar 35
because 6
cheese 18
kilogram 15
kilometer 17A
life, way of life 32 see buhi
need, must, have to 18, 19
last SM 41-43 see tapus
the Spanish language SM 23-25Asee katsila
sea foods 20
this 4
who? 3, 4
five hundred 14
this 4
ceiling 4
we, us (inclusive) 7
narrow 32 syn. hiktin
class 8
classmate 8
clinic 19
short form of ako or na o
toothpaste (generic term) 43
color 21
comic book, cartoon strip 28
so he/they say(s), so it's saidit's said 36
conference 36
conservatory (of music) 21
contract SM 33-35
fence 37
necktie 19
557
koros
korta/kortapluma
kuan
kugihan
kuha
kulang
kulokabildo
kumusta
kung
kusina
kusinera/o
kusog
kutsara
kutsero
kutsilyo
kuyog
kwaderno
kwadrado(s)
kwarenta
kwarta
kwarto
kwatro
kwelyo
00
(N)
(N)
(Adj)
(V)
(Adj)
(V)
(Part)
(N)
(N)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(V)(N)
(N)
chorus SM 30-32
pen knife, switch blade 11
whatchamacallit SM 11-13
diligent, industrious 7
get, take 12
lacking, insufficient 18
chat, make small talk 22
How are you? 1
if, whether, when 23
kitchen 9
cook (female/male) 5
fast, strong 19
spoon 22
rig driver 9
knife 11
go with, accompany 7 syn. ubancompanion syn. kauban
notebook 4
(N)/(Adj) square(s) 21
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
forty 14
money 11
room, bedroom 4
four 14
collar SM 26-29
daan
daan
(Adj) old (inanimate objects)
(Part) ahead
10
Andama daan - Prepare before-hand/ ahead oftime
558
dako
dako-p
dagan
dagat
dagkotan
daghan
dagom
dagsa
dahon
dahum
dala
dalaga
dalan
dali
Dall ra
dalo
dalya
dangaw
dangup
dapit
daplin (sa)
daro
darohan
dasmag
dato
(Adj)
(V)
(V)
(N)
(V)
(Adj)
(N)
(V)
(N)
(V)
(V)
(N)
(N)
(Adj)
(Adj)
(N)
(N)
(V)
(V)
(V)
(Part)
(V)
(N)
(V)
(Adj)
Daghang salamat daan - Thanks inadvance 40
Daang human - ready-made (clothes)Daan pa ako - Just as I thought,
I knew it
big, large 9
catch, arrest 25
run 10
sea, ocean 7
light up 19
many, plenty, much 10
needle 31
drift off to shore 37
leaf 4
realize 17
bring, carry 29
unmarried female 6
street 10 syn. kalye, karsada
fast, speedy 17
Come here 13 syn. Umari ka
stingy, selfish 24
dahlia 31
span between the tip of the thumband the tip of the middle fingeroutstretched 17Ato measure by dangaw
seek assistance, invoke, implore,appeal 35
invite 36
alongside 13
plow 25A
area to be plowed 28 see daro
bump against, run into 37
rich, wealthy 22
daug
daut
dautan
dawat
Day
dayareya
daygon
dayon
Dayon!
dentis ta
depende
despedida
dia
diay
diksMonaryo
dldto
diin
dill
dili ba?
dinha
dinhi
direktor
diretso
diri
diskurso
Disyembre
Diyos
Do
(V)
(Adj)
(Adj)
(V)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(Part)
(N)
(Pron)
(Part)
(N)
(Pron)
(Part)
(Part)
(Pron)
(Pron)
(N)
(V)
559
win 39
thin (animate) 10
bad, evil 10
receive, accept 35
short form of Inday 2
diarrhea 32
Christmas carol 39
immediately 34
Karon dayon - right now 18
Come in! Enter! Come on up I 2
dentist SM 41-43
depending, it depends SM 26-29
farewell party SM 33-35
here 8really? is that so? I see.You don1t say! 5
dictionary 19
over there, yonder 25
where? 6, 17 syn. asa, hain
no, not
isn't it?think so?
didn't he?8
don't you
there 19, 25
here 9, 25
director 21
go straight ahead, proceed on ina straight direction 43
(Pron) here 25
(V) give a speech, address a gathering(N) speech, address 34 syn. pakig-
pulong
(N) December 14
(N) God 32
(N) Short form of Undo 2
560
doktor(a)
Dodong/Dong
Domingo
Dong
dormitoryo
dos
dose
dosena
drayb
drayber
dugay
dughan
duha
dula
dulaan
dulaanan
dulse
duna
dunot
dungan
dungog
duol (sa)
dupa
dyes/dyis
dyipni
dyis
dyutay
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
IN)
(N)
(N)
(V)
(N)
(Adj)
(N)
(N)
(V)(N)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(Adj)
(V)
(V)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Adj)
doctor (male/female)
term of address for a younger orsubordinate male 2
Sunday 16
short form of Dodong 2
dormitory 12
two 14
twelve 14
dozen 15
drive, run a motor vehicle 21
driver (of a motor vehicle),chauffeur 9
long time 17
chest , bust
two 11, 14
play 7play, game
toy, plaything 11 see dula
playground, toy 18, 26 see dula
dessert, sweets, candy 22
short form of aduna 11
rotten 33 syn. bulok
do or say together, in each other'scompany 19
hear 38
near 9, 13
fathom; a native unit of measureof the distance between thefingertips of both arms out-stretched 17A
ten 14
jeepney 15, 19
see dyes
little, few 10
561
eksamenedad
elektrisidad
Enero
eroplano
eskina
eskwela
eskwelahan
espirito
estasyon
estorya
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)(V)
estudyante (N)
examination 23
age 23
electricity 21
January 14
airplane 10
corner 19
pupil, school child, student 18
school 8
spirits (other-world figures)SM 21-22
station 22
story, anecdote 24converse, tell a story 26
student 5
gaangabii
gabii
gabii na
gahapon
gahi
galam
gamay
gamit
ganansya
gani
(Adj)(N)
(N)
(Adj)
(N)
(Adj)
(V)
(Adj)
(V)
(N)
(Part)
light (of weight) 10
evening, night 1
last night (contraction of kagabii)7
late
yesterday (contraction of kagaha-pon) 7
hard, tough 23
tend, care for, raise, nurse 24
small 9
use 19
profit, gain 40
as it were, if it were
562
ganina (Fart) a while ago, earlier, before now7
gantang (N) ganta, chupa, a measure of dry
capacity, e.g. grain 15
gapas (N) cotton 10
gasa (N) gift 35 syn. regalogasto (V) spend 19
(N) expenses
gatas (N) milk 19
gatos (N) hundred 14
gawas (N) outside, outdoors 17A
gayud/gyud/ (Part) really, for sure 7gud
gibag-on (N) thickness 21 see baga
gibug-aton (N) weight, 'heaviness' 21
see bug-at
gikan (V) leave, go, depart 30
gikan (sa) (Part) from (time and place), have justbeen to 6, 14
gidak-on (N) size, volume, dimension, 'bigness'21 see dako
gidaghanon (N) number, quantity, amount 21see daghan
gidugayon (N) duration, period, length of time
21 see dugay
gigamyon (N) size, 'smallness' 21 see gamay
gihapon (Part) still, nevertheless 17Aalso, again 17A
giladmon/gilawomon/gilabnon (N)
gilapdon (N)
gilay-on (N)
ginamos
Ginang
depth 21 see lalum
width, area 21 see lapad
distance, extent, 'fatness' 21see layo
(N) salted fish relish, anchovy 13
(N) Mrs., title for a married woman12
563
ginikanan
Ginoo
Gining
gipanganak
gisa
gisi
gitara
gitarista
gitas-on
grado
graduar
gubat
gud
gulang
gulot
gunting
guol
gusto
gutom
gwapa
gwapo
gyud
(N)
(N)
(N)
(V)
(V)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(Part)
(Adj)
(V)
(N)
(V)
(PsV)
(V)(Adj)
(Adj)
(Adj)
(Part)
parents 8
Mr., title for a man 2
Miss, title for an unmarried wo2
was born 6 see panganak
saute 37
tear, rip 33
guitar SM 30-32
guitarist Sm 30-32 see gitara
height 21 see taas
grade 20
graduate SM 33-35
battle, war 32
short form of gayud
old, aged (animate) 23
cut, slice 31 syn. hiwa
scissors 23
worry, suffer anguish 23
want, like 5, 18
hunger, become hungry 7hungry
beautiful, pretty, good-looking10
handsome 7
short form of gayud
habol
habol/habolan
hadlok
(N) blanket 23
(Adj) dull, not sharp 10
(V) fear 33
(Adj) afraid, frightened, scared
564
hagdan/hagdanan
hain
halt
halamanan
halang
halin
handum
hangin
hangtud (sa)
hangyo
hapit
hapit
hapon
harana
hardin
hardinero
hasmin
hatag
hatud
hawak
hawan/hawanan
hayag
hayhay
hepe
hibalo
hibulong
(N)
(Part)
(Adj)
(N)
(Adj)
(N)
(V)
(N)
(Part)
(V)
(Part)
(V)
(N)
(N)/(V;
(N)
(N)
(N)
(V)
(V)
(N)
(N)
(Adj)
(V)
(N)
(V)
(V)
stairs, staircase 13
where? 6, 8, 13, 17 syn. asa,diin; which? 22
sharp 10
garden 39 syn. tanaman
peppery hot 32
sale 35
remember, think of 36
wind, air 37
until, up to (time and place) 14
ask , request 25 ;bargain 17A
almost, nearly, close to 23
take, pick up or deliver somethingalong the way 35
afternoon 1
serenade SM 30-32
garden 24, 31
gardener
jasmin 31
give 15
send, take or escort to destina-tion 24
hip 21
yard, open space 28
bright, clear 21
hang (clothes on a line) 24
chiefhepe sa polisiya - chief of police34
know, have knowledge of
surprise 17A
23
565
hiktin
higala
higda
higdaan/higdaanan
higut
hilanat
hilaw
hilum/hilumon
hlmo
hinabang
hinay
hinog
hinoon
hiriumdum
hisgut
hitabo
hiwa
hugas
hugaw
hulam
hulat
hulog
Hulyo
human
human sa
humay
(Adj)
(N)
(V)
(N)
(V)(N)
(N)
(Adj)
(Adj )
(V)
(N)
(Adj )
(Adj)
(Adj)
(V)
(V)
(V)(N)
(V)
(V)
(Adj)
(V)
(V)
(V)
(N)
(V)
(N)
narrow 10 syn. kitid
friend 22 syn. amiga/o
lie down, go to bed 17
something to lie on, bed 26place to lie down In
tie, bind 31rope, string
fever, temperature 32
unripe, green (fruit, vegetables),raw 11
quiet 10, 11
do, make 37
assistance, aid, help 44see tabang
slow, soft 19
ripe 11
studious 7
remember, recall 38 see hantium
mention in passing, talk about 25
happen, occur 36event, happening
slice, cut 39 syn. gulot
wash 20
dirty 10
borrow, lend 18
wait, await 20
fall, drop 33; mail, drop inthe mailbox 19; deposit (money)44
July 14
finish, complete
after, afterwards 23
rice
566
humok
humot
huna-huna
humol
hunaw
hunong
Hunyo
hurot
(Adj)
(Adj)
(V)(N)
(V)
(V)
(V)
(N)
(V)
husto
Hwebes
hwes
(Adj)
(N)
(N)
soft (not hard) 10
fragrant 10
think 35thoughts
wet, soak 39
wash hands 37
stop, cease 19
June 14
finish up, as in eating; consumeeverything 21
right, satisfactory
husto-hus to - just right 12
Thursday 16
judge 35
ibabaw (sa)
ika-
ikapital
ikaw/ka
ig-agaw
igo
(Part)
(Part)
(N)
(Pron)
(N)(Adj)
igsoon (N)
above, on top of 13
marker used with ordinal numbers14
capital, funds, money SM 44-45
you (sing.) 3, 5
cousin 29
sufficient, enough 23igo-igo - just right
sibling 8ifisoon nga babaye - sister 9igsoon nga lalake - brother 9
ihap
ila
ilaga
ila-ila
(V)
(Proa)
(N)
(V)
count 20
their, theirs 8; replacivethe thing possessed 21
rat, mouse 37
introduce, make acquaintance35
for
with
567
ilalom (sa) (Part)
ilimnon (N)
ills (V)
imbitar (V)
imo (Pron)
imnunom (N)
impunto (Part)
inahan (N)
Inday/Day (N)
independensya (N)
Ininglis (N)
init (Adj)
inom (V)
inyo (Pron)
Insik/Intsik
intawon
ingon (V)
ipaila-ila (V)
iring (N)
iriser (N)
iro (N)
isda (N)(V)
isla (N)
itik (N)
Itik-itik (N)
itlog (N)
under, beneath 13
drinks, beverage 18 syn. imnunon
dress, change clothes SM 23-25A
invite 21
your, yours (sing.) 6
drinks, beverage 11 syn. ilimnon
punctually, on the dot (with tell-ing time), exactly 26
mother 8
term of address for a woman amongpeers; or by a superior for ayounger or subordinate female 2
independence 14
English 25A
hot, warm, humid 21
drink 2
your, yours (PI.) 1
(N)/(Adj) Chinese 25A
What a pity! What a
see ila-ila
Poor thing!shame 1 42
say, tell 12
introduce 5
cat 4
eraser 11
dog 4
fish 12
fish, go fishing 28
island 22
duck 11Filipino folk dance wherein a rowof dancers imitate the waddlingmotion of the duck, itik
egg 11
568
itsura
itum
iya
iyaan
(N)
(Adj)
(Pron
(N)
appearance, looks, demeanor, faceSM 26-29
black 10;dark-complexioned 22
his, her , hers 8
aunt 8
labalabad
labaha
labandera
labang
labay
labing
labot
labot nimo
lakaw
ladlad
lagi
(V)
(N)
(N)
(N)
(V)
(V)
(V)
(V)
(V)
(Part)
lain
lain
lala
lalake
(Adj)
(V)
span SM 21-22syn. tabok
wash (clothes), launder 13
headache, ache or pain in thehead 32
straight razor 23
laundrywoman 5 see laba
cross, go across,
throw, toss away 18
most, least (superlative marker)22
involve, include 15 syn. apil
None of your business (contractionof wala kav labot 'you are notinvolved in this1) SM 11-12
walk, go 17
bleach (in the sun) 20
I'm telling you, You can bet onit, Sure! 40
different, another, apart 17AIain-lain - varied, sundry,
miscellaneous 21
separate from the rest, set apart,reserve for 24
(Adj) stupid, dumb, dull 9
(N)(Adj)
man, boymale
569
lalum (Adj) deep 10
lamesa (N) table 4
lami (Adj) delicious, good, tasty 4
lamon (V) devour, eat ravenously, gulp 37
lamparahan (N) lamp 22
lang (Part) only 12Dayon lang - Do come in (exhorta-
tive) 2
langka (N) jackfruit see nangka
langgam (N) bird 11
langit (N) sky, heaven 11
langoy (V) swim 10
langoyanan (N) place to swim 26 see langoy
lapad (Adj) wide 10
lapis (N) pencil 4
larga (V) depart, leave 29
lasang (N) forest 37
laso (N) ribbon, shoe lace 22
lata (Adj) crushed, squashed, squelched 18
lat-as (V) walk a long and difficult distance,
37; cross syn.labang
latos (V) whip, spank 37
laya (Adj) withered 18
layo (Adj) far, distant 9, 13
'leche flan1 (N) dessert custard'lechon' (N) roast pig barbecued whole on a
spit; considered the representativefestive food in the Philippines20
leksyon (N) lesson 7
letra (N) letter of the alphabet, lettering
39
libo (N) thousand 14
libra (N) pound 17A
570
libreriya
libro
liko
ligo
lig-on
lihok
lima
limon
limos
limot
limpyo
linabhan
linugaw
linya
lingaw
lingkod
lingkoranan
lipay
lista
lisud
litan^ra
litro
lubi
lukat
lugar
lumba
lumos
(N)
(N)
(V)
(V)
(Adj)
(V)
(N)
(N)
(N)
(V)
(Adj)/(V)
(N)
(N)
(N)/(V)
(V)(Adj)
(V)
(N)
(V)
(V)
(N)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)/(V)
(V)
library 7
book 4
turn SM 30-32
bathe, take a bath, go swimming16
strong, sturdy, durable SM 38-40
move, act SM 38-40
five 14
lemon 22
aim 32
forget 18
clean 10
laundry, wash 42 see laba
rice porridge 35
line, queue
enjoy, entertain 21enjoyable, entertaining
sit 2
something to sit on, chair 11, 25place to sit 26 see lingkod
make or be happy, gay 7, 21
list down, make a list, enroll,register 43list
difficult, hard 23
litany SM 23-25A
liter 17A
coconut 11
payment for labor done, e.g.sewing; redemption of a pawnedarticle 15
place, location, locale 21
race 38
drown
lumpya
571
(N) rolls of paper-thin rice starchwrapper filled with sauted vege-table and meat/shrimp bits 11lumpya prito - egg rolls
lungaglung-ag
lungsod
lupad
luyo (sa)
(N)
(V)
(N)
(V)
(Part)
cavity, holecook rice or
town 6
fly 37
behind 9, 13
SM
corn
41-43
37
maayo
Maayo!
mabaw
makaon
makikilimos
makinilya
madre
maestra/o
magasin
magbabaul
magdadaro
(Adj)
(Adj)
(N)
00(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
magdudula (N)
maglingaw-lingaw (V)
magpuyomagsusulat
mag-uuma
(V)
(N)
(N)
good, well, fine 1
a call to announce one's presenceat the door (short form ofMaayong buntag, etc.) 12
shallow 10
something edible, something toeat 35 see kaon
beggar 32 see limos
typewriter 44
nun, female religious 41
teacher (female/male) 4
magazine (reading material) 28
farmer 5 syn. magdadaro, mag-
farmer 5 see daro; syn. magba-baul, mag-uuma
player 29 see dula
relax with entertainment, havefun 35 see lingaw
live, reside 6 see puyo
writer 18 see sulat
farmer 5 see uma; syn. magba-baul, magdadaro
572
mahal
mahimo
mahitungod
(Adj)
(PsV)
(Part)
mais (N)
maleta (N)
malipayon (Adj)
Malipayong Adlaw
man (Part)
mananagat (N)
mananagna (N)
mananahi (N)
mananap
Manang/Nang
mananggiti
maneho
maninay
maninoy
manok
Manong/Nong
Manoy/Noy
mansanas
mantekilya
mantika
mangga
manggas
manghud
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
expensive 12, 17A
can, may, is possible 9
about, concerning, regarding 38syn. bahin
corn, maize 13
suitcase, luggage, bag 43
happy, cheerful, gay 7 see lipay
Happy Birthday! 29
by the way, tell me 1, 3, 12
fisherman 13 see dagat; syn .
35
mangingisda
fortune teller, soothsayersee tagna
dressmaker, seamstress 9see tahi; syn. modista
animal 22 syn. sapat
respectful term of address for anolder or superior woman 2
tuba gatherer 37
drive 23 syn. drayb
godmother 44
godfather 44
chicken 11
respectful term of address for anolder or superior man 2
respectful term of address for anolder or superior man 2
apple 18
butter 18
cooking oil.SM 36-37
shortening, lard
mango 10
sleeve SM 26-29
younger sibling (brother or sister)10
(Adj) younger
573
mangingisda
mangutana
mao
mao
marl ka
Marso
Martes
mas
Maria Clara
(N)
(V)
(V)
(Part)
(N)
(N)
masakiton
maskin
mata
(N)
(Part)
(V)
matematika'
ma tod
maut
may
Mayo
mayor
medya
medyas
(N)
00(Part)
(Adj)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
fisherman 18 see isda; . syn.mananagat
ask a question, inquire 9see pangutana
know, have knowledge of 38syn. hibalo
that's it, that's the one 10mao nga - that's why 17A
Come here (short form ofUmari ka) 13 syn. Pali ra
March 14
Tuesday 16
more (comparative marker) 22
traditional woman's two-piecegown dating back to the days ofthe national hero, Jose Rizal andnamed after the heroine of hisnovel Noli Me Tangere 22
sick person, patient 37 see sakit
whichever SM 21-22 syn. bisanmaskin unsa - anything
awaken, wake (referring to one'sself) 35
eye
mathematics 7, 20
according to SM 21-22
ugly 10 syn. ngil-adthere is/exists, one has/possesses27 syn. aduna
May 14
mayor (highest public official ofa town) 27 ;(misang) mayor - high mass
half (used with telling time andweights and measures) 17
socks, stocking 20
574
menos (V) lessen, decrease, deduct 32(Adj) less
merkado (N) market 4
metro (N) meter 17A
mga (Part) plurality marker for nouns 7;
approximately, more or less 12
mi (Pron) short form of kami 7
mil (N) thousand 14
milya (N) mile 17A
minyo (V) marry, wed 6 syn. kasal
misa (N) Mass (Roman Catholic service)
SM 44-45
mo (Pron) short form of kamo or nimo
modista (N) dressmaker, seamstress 20
syn. mananahi
monyeka (N) doll 18
monggos (N) mongo, mung bean 31
morag (Part) like, seems like (contraction of
mao ra ug) SM 26-69
mubo (Adj) short, brief 10
mudto (N) noon, high noon 1 syn. udto
munisipyo (N) municipality, town hall 11
mutsatsa/o (N) maid, servant (female/male) 26syn. binatonan
Myerkoles (N) Wednesday 16
na (Pron) that (short form of kana)
na (Part) now, already 7, 17, 23
naa (Pron) there 8; there is, one has 24
nako/ko (Pron) I, my 11; also short form ofkanako 25
575
namo
Nang
nangka/langka
napulo
nars
natawo
nati
nato
natural
naug
Negrito
ni
ni
nia
(Pron)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(S)
(Pron)
(V)
(N)
(Pron)
(Part)
we, our (exclusive) 6, 11;also short form of kanamo 25
short form of Manang 2
jackfruit 23
ten 14
nurse 10
was born 6 syn. panganak
young cow 10
we, our (inclusive) 11;also short form of kanato 25
certainly!29
of course! naturally!
go or come down, descend 30
primitive tribe with Negroidfeatures, who live in the moun-tains 32
this (short form of kini)
for (marker for singular personalname oblique object) 8
(Pron) here 8; here is, one has 13
niadto
niagi
niana
niari
niini
nila
nila ni
(Pron)
(V)
(Pron)
(Pron)
(Pron)
(Pron)
(Part)
thatthat
over there,(dative)
yonder 24;
to pass (in time meaning) SM 38-40the other ...(dative) 7niaging adlaw - the other day
thatthat
thisthis
thisthis
(locational)(dative)
(locational)(dative)
(locational)(dative)
they, their 11;of kanila 25
marker for plural
11, 24
24;
24;
also short form
personal nameoblique object
576
nimo/mo
nindot
ninyo
nipis
niwang
(Pron)
(Adj)
(Pron)
(Adj)
(Adj)
niya (Pron)
nobelanobenta
Nobyembre
Nong
Noy
nuybe
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
you, your (sing.) 11;also short form of kanimo 25
pretty, beautiful, nice (forobjects) 9
you, your (pi.) 11;also short form of kaninyo 25thin, transparent (Bar objects) 10
thin, slender, slim (for people)10
he/she, his/her/hers 11;also short form of kaniya 25
novel 18
ninety 14
November 14
short form of Manong 2
short form of Manoy or Nonoy 2
nine 14
NG
nga/ng/g
nga
ngadto
nganha
ngalan
nganhi
nganli
ngano
ngari
ngil-ad
ngilngig
(Part)
(Part)
(Pron)
(Pron)
(N)
(Pron)
(V)
(Part)
(Pron)
(Adj)
(Adj)
linker, ligature 1, 10
that (joins two relative clauses)12
over there, yonder 25A
there 25A
name 8
here 25A
name, enumerate (imperative) 14see ngalan
mautunappetizing (food) 21
577
ngipon (N) tooth SM 41-43
ngitngit (Adj) dark 21
Oktubre
onse
oo
opisina
oras
ospital
otsenta
otso
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
October 14
eleven 14
yes 5
office 4
hour, time 17
hospital 12
eighty 14
eight 14
pa
paborito
pakigpulong
paksiw
padulong
pag-abot
pagdali
paghot
pagkaon
pagsuroy-suroy
(Part)
(Adj)
(N)
(N)
(V)
(N)
(V)
(V)
(N)
(N)
pagtulon-an (N)
still, yet 23
favorite SM 38-40
speech 8 syn. diskurso
a meat/sea-food soup with vege-tables cooked in a souring agent,e.g. vinegar 20
go 12 syn. paingon, muadto
arrival SM 8-10 see abotMaayong pag-abotI - Welcome I
hurry (imperative) 17 see dali
bark 24
food 11 see kaon
strolling around, the act of tak-ing a walk or a ride 11see suroy
lesson, something to be studied38 see tuon
578
pag-umangkon (N)
pahibalo (N)
pahulay
pahulayanan
paingon
pait
palihog
palis
palit
palitanan
pamahaw
(V)
(N)
(V)
(Adj)
(N)
(V)
(N)
(N)
Pambansang Awit
pamilya
paminaw
pamyenta
pan
panaderiya
panahon
pananghid
panapton
panday
panihapon
panit
paniudto
pansit
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
niece/nephew 23
notice, advertisement, signsee hibalo
39
rest, relax 19
place to rest 26 see pahulay
go 12 syn. padulong, muadto
bitter 10
please 29
early afternoon 1
buy, purchase 10
place to buy, store 26 see palit
breakfast 19
National Anthem 31
family 11
listen 30
ground pepper, peppercorns
bread 18
bakery 45 see pan
time, weather 17
ask permission SM 19-20
cloth, clothing material 10
carpenter 9 syn. karpintero
dinner, supper 19
leather, skin 43
lunch 11
noodles; Of Chinese origin, apansit dish may be prepared inseveral ways as with sauted slicedvegetables and diced pork or beef4
syn. karsonespantalon
panyo
pangadye
(N)
(N)
(V)(N)
trousers, pants 13
handkerchief 11
pray 25Aprayer
579
panganak (V) be a sponsor in either a baptismor a wedding 44;give birth, be born syn. itatavo
panganod
pangayo
pangita
panguli tawo
(N)
(V)
(N)(V)
(V)
clouds 22
ask for 33 syn.
job, occupation 3look for, find 30
to court SM 3-0-32
hangy
syn
see
0
. trabaho
ulitawo
pangutana
paon
papel
para
(V)
(N)
(N)
(Part)
ask a question, inquire 9
bait 18
paper 4
for, intended for 19para sa/kang - marks the benefi-
ciary of an action 30
para sa - bound for (indicatinga destination)
para (Part)
para (V)
parada (N)
paradahan sa trak
parat (Adj)
pari (N)
para unsa - for what?
in order to, so that
stop, halt 25
parade 21
bus stop 25
salty 10
see pare
20
parihas/pariho
par te
paryente
pasayan
pasaylo
Pasayloa ako
Pasko
Pasipiko
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(V)(N)
(N)
(N)
same, similar, identicalsyn. sama sa
part, region, section
relative 29
shrimp 18
forgive, pardon 35forgiveness
I'm sorry, Forgive me
Christmas 20
Pacific Ocean 21
25
13
22
580
paslyo (V)
paspas (Adj)
pastilan
pasyensya (N)
Pasyensya na lang
patay
pauli
pauntinpin
payag
payong
Pebrero
pelde
permi
pero
peryodiko
pesos
petsa
pie
pila
(Adj)(V)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(Part)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Part)
pili
Pilipina/o
Pilipinas
pinakbet
(V)
(N)
(N)
(N)
take a walk, stroll 7 syn. £
fast, rapidly 19
Oh my goodness! SM 23-25A
patience
Sorry about that! Tough! Bepatient. 17A
dead , deceasedkill, die 33
return home 11 see uli
fountain pen 11
hut 39
umbrella 18
February 14
lose 33
always 42
but , however 6
newspaper 20
pinaskohan
pinirito
(N)
(Adj)
peso - basic monetary unit of thePhilippines
date (of the calendar) 14, 16
foot (restricted to mean the unitof measure) 17A syn. tiil
how many? how much?pila ka buok - how many (pieces)?tagpila - how much per ...?
how much is each one?
choose, select 20
Filipino female/male 5, 29
The Philippines 21a regional meat/fish and vegetabledish among the Ilokanos, character-ized by the prominent use of bittermelon and eggplant 8
Christmas gift 33 see pasko
fried 11 see prito
581
pintal
pinya
pisara
pitaka
pito
pitse-pitee
plaka
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
plansa/plant6a (V)
plasa
platito
plato
plete
pobre
pod
politiko
polo
pomada
pos opis
posporo
praktis
presko
presyo
presidente
prinsipal
prito
probinsya
probLema
(N)
(N)
(N)
(N)
(Adj)(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
paint 20
pineapple 18
blackboard 13
wallet, purse 18
seven 14
sundries, miscellaneous articles43
phonograph record, recorded disc36
iron, press 31 syn. utaw
plaza, town square 7
saucer 19
plate 10
fare 12
poor, impoverished 32
the poor, pauper syn. kabus
short form of upod 1
politician SM 11-13
polo shirt, informal short-sleevedshirt 24polo barong - short-sleeved barongpomade, hair cream
post office 9
match 4
practice SM 30-32
fresh 25
price 17A
president 34
19
principal (of a school) 4
fry
province 6
problem 11 syn. suliran
582
programa
prutas
prosesyon
pukaw
pula
pulgadas
pulis
pulos
puloy-anan
pultahan
punda
punit
puno
puno/punoan
pungko
pupo
puro
pustaq
pus tiso
pustora
putak
puti
putol
putos
puyo
pwesto
pyano
(N)
(N)
(N)
(V)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(V)
(Adj)
(N)
(V)
(V)
(N)
(V)/(
(N)
(Adj)
(N)
(Adj)
(V)
(V)(N)
(V)
(N)
(N)
program 11 syn. tulomanon
fruit 18 syn. bunga
procession (religious) 25A
rouse someone from sleep SM 23-25A
red 18
inch 17A
policeman, police 9
all 20 syn. tanan
home, house, place to reside,place of abode, residence 6, 26see puyo
door, doorway 4
pillow case 40
pick up 10
full, filled 11
tree, tree trunk 33
squat 2
pick or pluck fruits/flowers fromthe stem 24
all, solely 11
bet, wager SM 44-45
false teeth, dentures 31
dressed up, dressed fancily orsmartly, dressed to the hilt 21
crow, crowing (of a rooster)SM 23-25A
white 10;light-complexioned 22
cut 20
wrap up, pack, cover SM 36-37package
live, reside, dwell 22
position, place SM 30-32
piano 13
583
pyanistapyesa
pyesta
(N)(N)
(N)
pianist, piano player 16
piece (musical) 28
fiesta, town feast in honor ofits patron saint 11
ra (Part)
radyo
rason
rayna
reklamo
Redentorista
regalo
relihyoso
relo
relo de pulso
repolyo
resada
restawran
retrato
ri
rosal
rosas
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Pron)
(N)
(N)
only, just 7unya ra - later on (only)husto-husto ra - no more, no less
(emphatic), too, very 12dia ra - here it ismahal ra - too expensive
softens commands into requests 13dali ra - come here
radio 11
reason, explanation SM 11-13
queen 28
complaint SM 23-25A
Redemptorist (church) 42
gift, present 5 syn. gasa
religious, pious SM 23-25A
watch, clock, time piece 28
wrist watch
cabbage 31
low mass SM 44-45
restaurant 7
picture 11
this (short form of kirl)
gardenia 22
rose 31
584
sa
saad
sab
sabaan
Sabado
sab aw
sab on
sabut
sabut-sabut
saka
sakay
sakit
sako
sagbot
saging
sala
sala
salamat
salida
salog
salom
sana (sa)
samad
(Part) place marker: to, in, on 6;time marker 17;marker for specific general noun
oblique object, singular 8sa mga - plural oblique object;
para sa (mg_a) - marker for bene-ficiary of the action 25
(V) promise SM 36-37
(Part) short form of usab 1
(Adj) noisy 10
(N) Saturday 16
(N) soup, broth 39
(N) soap 18
(V) understand, comprehend 39
(V) talk about, discuss SM 33-35
(V) rise, ascend, go up, climb 17A
(V) ride 15
(N)/(V) ache, hurt, pain 32(Adj) painful
(N) sack, bag 17A; cavan - measureof dry capacity, e.g. grain
(N) grass 18
(N) banana 10
(K) living room 8
(N) offense, sin 35(V) offend, sin
(N) thanks, Thank you 1
(N) show, film presentation 17
(N) floor
(V) dive 10
(Adj) alike, similar, like 11 syn. pariho
(N)/(V) wound 33
585
samok
sampaguita
sano?
sangpit
saya
(Adj)(N)
(N)
(Part)
(V)
sapa-sapasapatero
sapatos
sari-sari
sastre
sawopan/unuman
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
sayalsay aw
sayawan
sayis/says
sayo
sayon
says
saysenta
seda
sekretarya
segundo
segurado
selebrar
selyo
semana
Semana Santa
(N)
(V)(N)
(N)
(N)
(Adj)
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Adj)
(Part)
(V)
(N)
(N)
(N)(V)
messy, disturbedtrouble
40
Arabian jasmine, pikake 31
right? don't you think so?Short form of unsa no? SM 21-22
mention, call; invite, implore,beseech 36
brook 13
shoemaker 9 see sapatos
shoe 4
neighborhood variety store 22
tailor 25A
chupa - measure of dry capacity17Afloor-length flowing skirt, nativecostume of Filipino women
skirt 42
22
dance 10 syn.18
26
23
dance, dance social
ballroom, dance area
six 14
early 19
easy, not difficult
see say is
sixty 14
silk 18
secretary 22
second 20
certainly, definitely, surely
celebrate SM 23-25A
postage stamp 19
week 7
Holy Week 25Aspend or observe Holy Week
25A
586
sentabos
sentimetro
sensya
senyora
Septyembre
serbesa
setenta
si
sibuyas
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
centavo 15
centimeter 17A
science 28
Mrs., ma'am SM 38-40
September 14
beer 8
seventy 14
personal name marker 3, 4
onion 24sibuyas nga bomb ay - imported
round onionssibuyas nga bis ay a - native green
onions, scallions
sigarilyosige
sila
silhig
sili
silingan
silong
silong (sa)
simba
simbahan
sine
sinehan
sinelas/tslnelas
Sinibwano
(N)
(Part)
(Pron)
(N)(V)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)(Adi)
cigarette 4
okay, all right 2hala sige - go ahead 11sige na - come on, please 17A
they, them
broom 30sweep
bell pepper, chili pepper 31
neighbor 18
ground floor, downstairs, theground space underneath a raisedhouse 28
below, underneath
go to church, attend church servworship 16
church 4 see simba
movie(s) 7
movie house, movie theatre 7see sine
slippers 37
Cebuano language 34Cebuano
587
sinina (N) dress, clothes 10
sinugdanan (N) beginning, starting point
SM 23-25A see sugod
singko (N) five 14
singkwenta (N) fifty 14singil (V) charge (an amount), collect pay-
ment of a debt, ask for somethingwhich had been forgotten SM 23-25A syn. sukot
ring 42
toothbrush 43
a cold 32
guitar 13 syn. gitara
he/she, him/her 5
chair 4
nine 14
in excess, overabundant, more than18 syn. kapin
envelope 19
sofa, couch 26
ice cream 18
river 10
unhappy, sorrowful, melancholy 21
vinegar 22
regular customer or regular sales-man, either party of a businesstransaction who is a regularSM 23-25A
change (money) 40
become angry, anger, enrage 33angry, mad
collect payment of debt, ask forsomething which had been forgotten42 syn. singil
(N) food, main dish(es) of the meal10
singsing
sipilyo
sip-on
sista
siya
siya
siyam
sobra
sobre
sopa
sorbete
suba
subo
suka
suki
(N)
(N)
(N)
(N)
(Pron)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
00
on(Adj)
(N)
(N)
suklisuko
sukot
(N)
(V)(Adj)
(V)
sud-an
588
sudlay (N)/(V) comb 37
suga (N)y(V) light, lamp 4
sugal (N) gamble, gambling game 33(V) gamble
sugat (V) meet, welcome 25A
sugba (V) broil, roast in live charcoal 42
Sugbo (N) Cebu 6
sugilanon (N) story, tale 35
sugo (V)/(N) command, order
sugod (V) start, begin, commence 17
sugot (V) grant permission, allow, agreeSM 19-20, 21-22
suhol (N) earnings, pay, salary, wage 35syn. sweldo
sulat (V) write 7(N) letter, correspondence 10
sulatanan (N) something to write on, e.g. paper26 see sulat
sulatananan
sulay
sulbad
suliran
sul-ob
sulod
sulod (sa)
sulti
sumbong
sumsuman
sundalo
sundang
sunod
sunod (sa)
(N)
(V)
(V)
(N)
(V)
(V)
(Part)
(V)
(V)
(N)
(N)
(N)
(V)
(Part)
place to write, e.g. desk 26see sulat
try, attempt, make an effortSM 38-40
solve 35
problem 35 syn. problema
dress, wear 19
enter, proceed 2
inside, in-doors, interior 13
speak, say, talk 12 syn. tabi
tattle, tale-bear, report 40
appetizer served with drinks,hors d'oeuvres SM 26-29
soldier 22
bolo, machete, long knife 10
follow
after, next to, the following 7,16
589
eunog
suot-suot
suroy
sus
(N)(V)(Adj)
(V)
(V)
susi
sustansya
sweldo
swerte
syagit
syaro
syento
syete
syudad
(V)
(N)
(N)
(N)
(V)
(N)
(N)
(N)
fire, a destructive burning 33set on fire, take fire, burnburned
go places, explore, spelunking 23
take a walk, wander, stroll 18syn. pasiyo
short form of 'Jesus' (exclamatoryexpression) 25
find out, examine carefully,scrutinize SM 33-35
sustenance, nourishment, nutrientsSM 26-29
salary, pay, wage 15 syn.
luck, good luck SM 21-22
shout 30
My gosh! 17A
hundred 14
seven 14
city 6
suhol
ta
taas
taas
tabako
tab-ang
tabang
tabanog
tabi
tabi
(Pron)(Adj)
(N)
(N)(V)
(Adj)
(N)
(N)
(Part)
(V)(N)
short form of kita 2
tall, high; long 7
upstairs 28
tobaccosmoke a cigar or pipe 24tasteless, lacking taste/season-ings 37
assistance, help, aid 19syn. hinabang
kite 37
excuse me, pardon me 13
talk, converse 24 syn. sulticonversation
590
tabotabok
takob
taksi
tag-
taga
tagai
tagbalay
tag-iya
tagna
tago
tahi
Talisay
taliwala (sa)
tamatis
talong
tambag
tambal
tambis
tambok
tambong
tarn-is
tana
tanaman
tanan
tan-aw
tando
tanom
(N)
(V)
(V)/(N)
(N)
(Part)
(Part)
(V)
(N)
(N)
(V)
(V)
(V)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(N)/(V)
(N)(V)
(N)
(Adj)
(V)
(Adj)
(N)
(N)
(V)
(V)
(V)/(N)
special marketing day SM 44-45
cross, go across, span 19syn. labang
cover, lid 37
taxi 12
unit price marker: per, each 15
from (place or time) 6taga-diin - from where?
give (imperative) see hatag
owner of the house 39 see balay
owner, proprietor 43
foretell, predict, prophecy 35
hide, keep, put away, save 18
sew, stitch
a resort in Cebu famous for itsfresh and salt water pools 28
between 13
see kamatis
eggplant 24
advice 34
medicine 19 syn. bulongcure
water apple (tropical fruit) 11
fat, stout, obese 10
attend 21
sweet 10
let's go, come on; contractionof adto na kita 18
garden 11 syn. halamanan
all, everyone, everything 1
look,see 7;examine, scout 45
agree, concur SM 44-45
plant 12
591
tanggo
tapulan
tapus
tapus (sa)
tarong
tartanilya
tasa
taudtaud
tawag
tawo
Taym pa
telebisyon
telepono
tenyente del
terno
tibuok
tigulang
tigum
till
(N)
(Adj)
(V)
(Part)
(Adj)(V)
(N)
(N)
(Part)
(V)
(N)(V)
tango 37
lazy 7
finish, terminate, end
after
straight 19straighten 30
buggy, rig 19
cup 22
shortly, in a little while, soon,momentarily 24
call 34
man, peopleto be born
21
(N)
(N)
baryo (N)
(N)
(Adj)
(Adj)
(V)(N)
(N)
wait a minute, just one moment 13syn. Isa pa, lisa pa, Kadiyut lang
television, television set 8
telephone
barrio lieutenant 27
woman's native gown with butterflysleeves, formal 21
whole, entire 15
old, aged (animate) 10 set
meet, confer 34meeting, conference
foot (part of the body); 11;foot (unit of measure) 21 syn.
timbang
tindahan
tindera/o
tindog
Tinikling
(N)(V)
(N)
(N)
(V)
(N)
weightweigh 17A
store 4 syn.
saleslady/man
stand 2
a Filipino folk
palitanan
10
dance whe n acouple step in and out of clappingbamboo poles in imitation of thelong-legged bird tikling 28
592
tinidor
tinuod
tinta
tinun-an
ting-
ting-ani
ting-bagyo
ting-eskwela
ting-init
ting-tanom
ting-tugnaw
ting-ulan
tingali
tingog
tisas
to
tokar
tono
tonto
torta
total
trabaho
trak
trangkaso
trato
traynta
tres
on(Adj)(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
on(N)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(N)
(N)
(Pron)
(V)
(N)
(N)(V)(Adj)
(N)
(Part)
(N)(V)
(N)
(N)
(N)
(N)
(N)
fork 22
true 31the truth
ink 19
31
the person who is taught, i.e.student; something which has beenstudied 35 see tuon
marker for season 14
harvest season 14
typhoon season 14
school term/season 14
hot season, summer 14
planting season 14
cold season 14
rainy season 14
perhaps, maybe, I think 12
voice, sound 21
chalk 13
that over there, yonder (shortform of kadto)
play (a musical instrument)
pitch tone, tune SM 30-32
foolfool, make a fool of 42
foolish, silly
individual cakes 19
afterall SM 21-22
11 syn.
13
pangitawork, jobwork
truck, bus 10, 19
flu 32
boy/girl friend, sweetheart, lover39
thirty 14
three 14
593
trese
tsa
tseke
tsinelas/
tsitsaron
tsokolet
tsoriso
tua
tualya
tuba
tubag
tubig
tukob
tuktok
tudlo
tudlo
tugkaran
tugnaw
tugon
tuig
tulisan
tulo
tulog
tulomanon
tumoy
tun-anan/
tun-ananan
tunol
tunga
tungha
(N) thirteen 14
(N) tea 18
(N) check, draft 43
(N) slippers 4, 37 see sinelas
(N) pork cracklings 31
(N) chocolate (candy) 42
(N) sausage 25A
(Pron) over there, yonder 6, 8
(N) towel 37
(N) coconut sap wine 18
(V)/(N) answer, reply 23 syn. balos
(N) water 18
(V) catch 37
(V) knock, rap SM 38-40
(V) teach, instruct 12
(N) finger 11
(N) yard 11
(Adj) cold, chilly 21
(V) place an order, as of goods; sendor leave message for a person;charge, commission 25A
(N) errand, charge syn. bilin
(N) year 14 syn. anyo
(N) robber 37
(N) three 11
(V) sleep 17
(N) program 36 syn. programa
(N) tip, end SM 30-32
(N) place to study 26 see tuon
(V) hand over 37 syn. pasa
(N) half, one-half, middle 16
(V) send to school, finance one'sschooling 45; appear, show up
594
tungodtungod (sa)
tuo
tuo
tuon
tupad (sa)
tupi
tyempo
(Part)
(Part)
(V)
(Adj)W
(V)
(Part)
(N)
(N)
because
below, underneath
believe 44
rightthe right sidethe left) SM
study, learn
beside 13
haircut 44
time, season,syn. panahon
>. (contrasted with41-43
7
weather 32
ubanuban
udto
"g
"g
ugma
uhaw
ulahi
ulaw
uli
ulitawo
ulo
uma
umari ka
(V)(Part)
(N)
(Part)
(Part)
(N)
(V)(Adj)
(Adj)
(Adj)
(V)
(N)
(N)
(N)/(V)
go with, accompany 7 syn. kuyoguban ni/- accompanied by, with.
s_a in the company of 12uban ni kinsa - with whom? 11
noon, high noon 1 syn. mudto
marker for non-specific obliqueobject 10;linker between verb and adverb 19;
and 4
tomorrow 7
thirstthirsty 7
late, tardy 17
embarrassed, ashamed 33
return to place of origin, go home,go back, give/send back 19, 45
bachelor, unmarried male 6
head 32
farm 20
come here 13
595
una
Undo/Do
uno
unom
unsa
unsa
unta
unya
unya
ungo
upat
usa
usa (pa)
usab/sab
usahay
usap
usik
utan/utanon
utang
utaw
(Adj)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(Part)
(Part)
(Part)
(Part)
(N)
(N)
(N)
(Part)
(Part)
(Part)
(V)
(V)
(N)
(N)(V)
(N)(V)
(V)
first; ahead, before, prior to15, 23, 28
term of address for a younger orsubordinate male 2
one 14
six 14
what? 4. 8
uns a paUnsa may
- what else? 11ato? - What's our problem?
What can I do foryou?
What are we having?9
how? 41unsaon - (non-factual, goal)fiiunsa - (factual, goal)unsang (kasukoa) - how (angry)?
expression of tentativeness of adesired act because of the proba-bility the act may not be complet-ed 15, 44
later, afterwards 7
otherwise, or else 30
witch 33
four 14
one 2, 11, 14
a while, wait a minute 2, 13
also, too 1; again 34
sometimes, once in a while 39
chew, munch 37
wastea waste not to take advantage of..SM 17-18
vegetable 19cook vegetables 24
debtborrow, owe
press
33
37 syn. p1an tea
596
uyoan (N) uncle 8
wala (Part)
walawala
walo
way sapayan
(V)
(Adj)(N)
(N)
no, not, none; negative marker 7,8; negative form of aduna/may'there is no/none1 11
lose 22
leftthe left side (contrasted with theright side) SM 30-32
eight 14
You're welcome; Don't mention it;Think nothing of it 2, 9
y
-y
yarda
yuta
(Part)
(Part)
(N)
(N)
'and' (used in telling timewith Spanish numerals) 17
noun marker for topic and obliqueobject 11
yard 17A syn. bara
land, soil 11
APPENDIX I
COVERAGE OF STRUCTURES
A. Charts of Personal Pronouns
B. Charts of Demonstrative Pronouns
C. Case Markers: Topic, Agentive, Oblique
D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect
E. Non-Verbal Affixes
F. Adjectives
G. Particles
H. Question Words
I. Existential'Forms, Negations, Ligatures
J. Prepositions
598
A. Charts of Personal Pronouns
1st setako-class
2nd set£ko-class
3rd setnako-class
4th setkanako-class
akrf
ikaw/ka
siya
ako
imo
Iya
nako
nimo
niya
kanako
kanimo
kaniya
1 kami' !1 kita' !
kamo ,'
si la' J
amo ]ato 7/ f
inyo J
ha j
namo |nato !
ninyo I
nila !
kanamokanato
kaninyo
kanila
599
B. Charts of Demonstrative Pronouns
nia-class klni-class
dianianaatua
kirikinikanakadto
niini-class
niariniininiananiadto
dinhi class nganhi-class anhi-class
diri ngari aridinhi nganhi anhidinha nganha anhadidto ngadto adto
Compound Demonstratives
dia diri dia ngari ari diri ari ngarinia dinhi nia nganhi anhi dinhi anhi nganhinaa dinha naa nganha anha dinha anha nganhatua didto tua ngadto adto didto adto ngadto
C. Case Markers
\ Casei
! Topic
t
1Agentivei
! Oblique
Personal Names ! General Nouns JSingular 'Plural
1
si 'sila sii
t
ni fnila nit
k f n g ikanila nini
para Ijkang'alangllni '
i
Singular Plural !
-T : "•I - It f
sa t sa mga I
1 T
sa ' sa ) Jug ' ug j m e *
alangifsa ' alang)('sa ") ]para Hug^ara j[ug ) mea j
600
D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect
1. (mu-)
2. (mag-)
3. (ma-)
4. (maN-)
5. (manga-)
6. (maka-)
7. (magpa-)
Actor-Focus Construction
Aspect: Neutral
Mood: Factual (ni-)Non-Factual (mu-)Afactual V base
Aspect: Progressive
Mood: Factual (nag-)Non-Factual (mag-)Afactual (pag-)
Aspect: Neutral
Mood: Factual (na-)Non-Factual (ma-)Afactual (ka-)
Aspect: Distributive
Mood: Factual (naN-)Non-Factual (maN-)Afactual (paN-)
Aspect: Distributive
Mood: Factual (nanga-)Non-Factual (manga-)Afactual (panga-)
Aspect: Aptative
Mood: Factual (naka-)Non-Factual (maka-)
Aspect: Progressive Causative
Mood: Factual (nagpa-)Non-Factual (magpa-)Afactual (pagpa-)
601
1. (-on)
Goal Focus Construction
Aspect: Neutral
Mood: Factual (gi-)Non-Factual (-on/-hon)Afactual (-a/-ha)
(i-)
2. (paN- -on)
3. (ma-)
a. (ma- -an)
4. (ipa-)
a. (pa- -an)
5. (pa- -on)
Aspect: Distributive
Mood: Factual (gipaN-)Non-Factual (paN- -on/-hon)Afactual (paN- -a/-ha)
Aspect: Aptative
Mood: Factual (na-)Non-Factual (ma-)Afactual [none]
Mood: Factual (na- -an/-han)Non-Factual (ma- -an/-han)Afactual (ma- -i/-hi)
Aspect: Causative (Goal^ Receiver)
Mood: Factual (gipa-)Non-Factual (ipa-)Afactual (ipa-)
Mood: Factual (gipa- -an/-han)Non-Factual (pa- -an/-han)Afactual (pa- -i/-hi)
Aspect: Causative (Goal Agent)
Mood: Factual (gipa-)Non-Factual (pa- -on/-hon)Afactual (pa- -a/-ha)
602
Benefactive Focus Construction
1. (-an) Aspect: Neutral
Mood: Factual (gi- -an/-han)Non-Factual (-an/-han)Afactual (-i/-hi)
2. (paN- -an)
3.
4. (pa- -an)
Aspect:
Mood:
Aspect:
Mood :
Aspect!
Mood :
Distributive
Factual (gipaN- -an/-han)Non-Factual (paN- -an/-han)Afactual (paN- -i/-hi)
-an/-han)-an/-han)
Aptative
Factual (na-
Non-Factual (ma-
Afactual (ma-
CausativeFactual (gipa- -an/-han)Non-Factual (pa- -an/-han)Afactual (pa- -i/-hi)
Locative Focus Construction
(-an)
(ma- -an)
Aspect:
Mood :
Aspect:
Mood:
Neutral
Factual (gi- -an/-han)Non-Factual (-an/-han)Afactual (-i/-hi)
Aptative
Factual (na-Non-Factual (ma-Afactual (ma-
-an/-han)-an/-han)-an/-han)
603
Instrumental Focus Construction
1. (i-)
2. (ipa-)
Affixes: (gi-)(gi-
Negation:
1.2.3.4.
Aspect:Mood:
Aspect:
Mood:
Stative
-an/-han)
+ (-a/-ha)
NeutralFactual (gi-)Non-Factual (i-)^factual (i-)
Causative
Factual?Non-FactualAfactual
Verbs
Pseudo-Verbs
MahimoKinahanglanGustoBuot
(gipa-)(ipa-)(ipa-)
Verbal Affixes in Dependent Clauses
(pag-)(pagka-)
(ig-)(igka-)
604
E. Non-Verbal Affixes
Nouns
(-a/-ha)(-an/-han)(-anan/-hanan)(mag-/-maN)
4. (paN-)
5.6.7.8.
Adj
1.2.
3.
4.
(taga-)(ting-)
(ka-...-an)
ectives
<-g-)(kina-...-an)
(pala-)
(ika-)
Adverb-like affixes
1.2.3.
(ala/alas)(ka-)(tag-)
specific reference to a N/Adjsignifies a place/the thing withwhich something is doneperformer of the action of thebase, usually as a professionindicates a specified meaninggiven to what is expressed ingeneral by the baseplace of origin/domicileperiod of time/seasonweights & measurescollectivity of groups
pluralitysuperlative degree ofcomparisonfrequentative & fondness/like-ness for certain action (base)ordinal sumbers
time (hours)exclamation, intensifierprice
F. Adjectives
Simple forms (base)ExclamationWeights and measuresPluralizationComparative formsSuperlative formsFull reduplicationFrequentative form
G. Particles
H. Question Words: [base forms]
605
sab
diay
kay
ba
unta
sige
basi(g)
man
na
aron
gud
mao
hala
alang
pod
ra
uban
una
kaluoy
abi
unya
lang
gayud
pa
kano
ambot
gani
baua
pero
bas ta
bitaw
bisan
ka (for numbers)
unsa
asa
pila
kinsa
hain
tagpila
anus-a
diin
kanus-a
ngano
I. Existential Forms: aduna, may
Negations: dili, wala, ayaw
Ligatures: [nga],[-ng],[-g],[-y]
606
J. Prepositions
atubangan/atbang sa
ibabaw sa
ilalom sa
daplin sa
duol sa
layo sa
luyo sa
sulod sa
taliwala/taliwa sa
tupad/tapad sa
APPENDIX II
A. Useful Classroom Expressions
B. Common Expressions Used in Different Contexts
C. Useful Questions/Expressions for Use duringInformant Sessions
D. Miscellaneous Idiomatic Expressions
E. Questions About Your Filipino Host Family
F. Questions Relating to Biographical Information
A. Useful Classroom Expressions
These classroom expressions are useful to prospec-
tive PCV teachers.
The utterances are grouped according to the verbs
used. The expanded forms of the utterances are also
given.
609
A. Useful Classroom Expressions
1. Stand up. Tindog.
Sit down. Lingkod.
2. Come here.
Come to the front.
Come to the frontand face the class,
Come to the frontand act out adialogue.
Come to the frontand role-play.
Marika.
Marika sa atubangan.
Marika sa atubangan ug atu-banga ang kalse.
Marika sa atubangan ug pag-drama.
Marika sa atubangan ug pad-drama .
3. Open your books. Abrihi ang imong libro.
Open your book topage 12.
Open your book andread.
Open your book andread aloud.
Open your book andread the dialogue.
Abrihi ang imong libro sapahina dose.
Abrihi ang imong libro ugb as ah a.
Abrihi ang imong libro ugbasaha ug kusog.
Abrihi ang imong libro ugbasaha ang dula.
4. Listen.
Listen carefully.
Listen very care-fully.
Listen and do notrepeat.
Patninaw.
Paminaw pagayo.
Faminaw kaayo pagayo.
Paminaw ug ayaw pagsunod.
610
Listen and repeat.
Listen and repeatafter me.
Everybody, listenand repeat after
Paminaw ug sunod.
Paminaw ug sunod human naku.
Ang tanan paminaw ug sunodhuman naku.
5. Repeat.
Repeat the word.
Repeat the wholesentence.
Please repeat thewhole sentence.
Sunod.
Sunda ang pulong.
Sunda ang tibuok laray.
Palihog sunda ang tibuoklaray.
6. Look here.
Look at the black-board and read.
Everybody, look atthe blackboard andread.
Tan-aw ngari.
Tan-aw sa pisara.
Ang tanan tan-aw sa pisaraug basaha.
7. Do you understand?
Do you understandthe meaning?
Do you understandthe meaning ofthe word?
Do you understandthe meaning ofthe phrase?
Do you understandthe meaning of thesentence?
Nakasabut ka?
Nakasabut ka sa kahulugan?
Nakasabut ka sa kahulugan sapulong?
Nakasabut ka sa kahulugan sapundok sa mga pulong?
Nakasabut ka sa kahulugan salaray sa mga pulong?
611
8. I don't understand.
I cannot understand.
It is difficult tounderstand.
Wala ko makasabut.
Dili ako makasabut.
Lisud kini nga sabton.
9. Don't speak English. Ayaw pagsulti ug Iningles.
Don't speak a wordof English.
Ayaw pagsulti ug usa kapulong sa Iningles.
Don't speak a word Ayaw pagsulti ug usa kaof English in class. pulong sa Iningles sa
klase.
10. Copy this. Sunda kini.
Copy the assignment/ Sunda ang buhatonon sa balay.homework.
Copy the homework and Sunda ang buhatonon sa balaystudy it. ug tun-i.
11. Answer the question. Tubaga ang pangutana.
Answer the question Tubaga ang pangutana sain a full sentence. kompletong laray.
12. Study this lesson.
Study and memorizethis lesson.
Study and memorizethis lesson fortomorrow.
Study and memorizethis lesson againfor tomorrow.
Tun-i kining leksyona.
Tun-i ug sag-oloha kiningleksyona.
Tun-i sag-oloha kiningleksyona para ugma.
Tun-i ug sag-oloha kiningleksyona pag-usab para ugma.
612
13. Be prepared for atest.
Be prepared" for ashort test.
Be prepared for ashort oral test.
Be prepared for ashort written test.
Pangandam para sa pasulit.
Pangandam para sa mubongpasulit.
Pangandam para sa pasulitnga isulti.
Pangandam para sa mubongisulat nga-pasulit.
14. Review this.
Review this lesson.
Review this lessonfor tomorrow.
Review this lessonvery well fortomorrow's quiz.
Tun-i pag-usab kinl.
Tun-i pag-usab kiningleksyona.
Tun-i pag-usab kiningleksyona para ugma.
Tun-i pagayo pag-usab angleksyon para sa pasulitugma.
15. Don't be late.
Don't be late forclass.
Don't be late incoming back toclass after thebreak.
Ayaw pagpaulahi.
Ayaw pagpaulahi sa klase.
Ayaw pagpaulahi sa pagbaliksa klase human sa pagpahulay.
Try not to be late in Paninguhaa nga dili maulahicoming to class. sa pag-anhi sa klase.
16. Come to class early. Anhi sa klase ug sayo.
Come to class ontime .
Anhi sa klase sa hustongoras .
613
Come to classprepared.
stand
come
open
listen
repeat
look
understand
speak
copy
answer
study
prepare
review
late
earlycome
17. Get your pencils,
Get your pencilsand papers.
Get your pencilsand papers andwrite a shortparagraph.
Anhi sa klase nga andam.
tindog
dali
abre
paminaw
usab, sunod
tan-aw
sabut
sulti
kopya, sunod
tubag
tuon
an dam
tuon ug usab
ulahi, uwahi
sayo
Kuhaa ang inyong nga lapis,
Kuhaa ang inyong mag lapisug papel.
Kuhaa ang inyong mga lapisug papel ug pagsuwat ugmubong paragraph.
614
Get your books andread them.
Kuhaa ang inyong mga libroug sabaha.
18. Return to your seat. Balik sa imong lingkoranan.
Return to your seatimmediately.
You may return toyour seat.
Please return toyour seat now.
Balik dayun sa imong ling-koranan .
Makabalik ka sa imong ling-koranan .
Palihog, balik na sa imonglingkoranan.
19. Stop talking.
Please stop talking.
Please stop talkingnow.
Don't talk.
Hilum.
Hilum palihog.
Palihog, hilum na.
Ayaw pagtabi.
20. What don't youunderstand?
What don't youunderstand in thelesson?
What don't youunderstand inwhat I said?
Unsay wala nimo masabti?
Unsay wala nimo masabti saleksyon?
Unsay wala nimo masabti saakong sigulti?
21. I'll say it oncemore .
I'll say it slowlythis time.
I'll say it slowlyfor you.
Isulti nakog kausa.
Karon, isulti nakog hinay.
Isulti nakog hinsay parakanimo.
615
I'll say it word for Isulti nakog tagsa-tagsaword for you. para kanimo.
22. Spell it.
Spell the word.
Spell the wordfor me.
Please spell theword for me.
Litoka.
Litoka ang pulong.
Litoka ang pulong parakanako.
Palihog, litoka ang pulongpara kanako.
23. How do you spellthe word?
What's the spellingof the word?
Unsaon nimo paglitok sapulong?
Unsa paglitok sa pulong?
24. Raise your hand.
Raise your right hand
Raise your left hand.
Raise your handbefore you answer.
Raise your hand ifyou know the answer.
Raise your hand andwait to be called.
Ipataas ang kamot.
.Ipataas ang tuong kamot.
Ipataas ang walang kamot.
Ipataas ang kamot sa dilipa mutubag.
Ipataas ang kamot kungmakamao sa tubag.
Ipataas ang kamot ug paghuwatkung tawgon.
25. Pass your papers.
Pass your papersto the front.
Pass your papers tothe front, now.
Ipasa ang papel.
Ipasa ang papel sa atubangan.
Ipasa na ang papel sa atuban-gan.
616
Pass your papers when Ipasa ang anyong papel kungyou're through. human na kamo.
26. Close your books.
Close your booksnow.
Please close yourbooks now.
Please close yourbooks as soon asyou've finishedreading.
Isira ang inyong libro.
Isira na ang inyong libro.
Palihog, isira na ang inyonglibro.
Palihog, isira ang inyonglibro igkahuman ninyog basa.
27. May I ask a question? Mahimo bang mangutana?
May I ask you aquestion?
May I ask you aquestion aboutthe lesson?
May I ask you aquestion aboutthe paragraph?
Mahimo bang mangutana konimo?
Mahimo bang mangutana konimo bahin sa leksyon?
Mahimo bang mangutana konimo bahin sa paragraph?
28. Erase the black-board .
Please erase theblackboard.
Don't forget toerase the black-board .
Don't forget toerase the black-board after class.
Papasa ang gisulat sa pisara.
Palihog, papasa ang gisulatsa pisara.
Ayawg kalimti pagpapas anggisulat sa pisara.
Ayawg kalimti pagpapas anggisulat sa pisara igkahumansa klase.
617
Don't forget to erase Ayawg kalimti pagpapas angthe blackboard before gisulat sa pisara paraberleaving the room. mugawas sa kwarto.
29. Are you ready?
Are you allready?
Are you readyto begin?
Are you readyto begin reading?
Are you readyto begin writing?
Are you readyto begin studying?
Andam ka na?/Andam na bakamo?
Andam na ba kamong tanan?
Musugod na ba kamo?
Mubasa na ba kamo?
Musuwat na ba kamo?
Mutuon na ba kamo?
30. Shall we begin?
Shall we beginnow?
Shall we beginstudying thelesson?
Shall we beginreading thelesson?
Magsugod ta?
Magsugod na ba ta?
Magsugod na tag tuon saleksyon?
Magsugod na tag basa saleksyon?
31. We will begin/startthe class now.
We will begin theclass as soon asyou're ready?
Magklase na ta?
Magklase ta basta andam nakamo?
618
We will begin theclass when every-body's ready.
Magklase ta kang andam naang tanan.
32. Are there anyquestions ?
Do you have anyquestions?
Aduna bay pangutana?
Aduna ba kamoy pangutuna?
33. Would you liketo answer thequestions ?
Would you liketo recite?
Would you like torole-play thesituation?
Would you like torole-play thedialogue with John?
Gusto mong tubagon angpangutana?
Gusto mong murisayt?
Gusto mong murole-play sasituasyon?
Gusto mong murole-play kamoni John sa sultihanay?
34. Memorize thedialogue.
Memorize the dia-logue for tomorrow.
Memorize thedialogue well.
Memorize thedialogue forrole-playing.
Sag-oha ang sultihanay.
Sag-oha ang sultihanay paraugma.
Sag-oha pag-ayo ang sulti-hanay .
Sag-oha ang sultihanay parasa role-playing.
35. Ask questions.
Ask questions aboutthe dialogue.
Pangutana.
Pangutana bahin sa sulti-hanay .
619
Ask your classmates Pangutan-a ang imong ngaquestions about kauban sa klase bahin sathe dialogue. sultihanay.
36. Narrate the situation.Iestorya ang situasyon.
Narrate the situa- Iestorya ang situasyon sation for the class. klase.
Narrate the situa- Iestorya ang situasyon sation in the dialogue sultihanay sa klase.to the class.
Narrate what you Iestorya sa klase ang imongheard to the class. nadunggan.
37. Translate this Hubara kining leksyona.lesson.
Translate this Hubara sa Ininglis kininglesson into leksyona.English.
Translate this Hubara sa Ininglis kininglesson into leksyona, gamita ang imongEnglish in your kaugalingong pulong.own words.
B. Common Expressions Used in Different Contexts
This section is arranged according to various
contexts. The expressions in this section can be used
as supplements to dialogues having the same topics in
the text proper.
621
B. Common Expressions Used in Different Contexts
Oras na sa Pangaon:
Mangaon na ta. Gigutom
Mealtime: I.
Let's eat now, I'mhungry.
It's time to eat.
What do we have forbreakfast?lunch?dinner?
Let's say grace.
Please pass the
Can I have some water?
Would you like some moreof this?
Eat some more; Do havesome more.
This is delicious.
That was a good meal.
II. On Asking forDirections:
How do you get to
II.
Oras na sa pangaon.
Unsay pamahan?paniudto?panihapon?
Mangadye ta.
Palihog itumol ang
Tubig, palihog.
Gusto ka pa niini?
Kaon pa.
Lami kini.
Maayong pagkaona.
Mga Pangutana Bahin saDireksyon:
Unsaon nimo pag-adto sa
fromHow far ishere?
Can I walk it?
What street is it on?
Is it near the ?
Unsa kalayo anggikan dinhi?
Malakaw ba?
Unsang dana?
Duol ba sa ?
622
III. On Giving
Directions:
Turn left.
Turn right.
Go down this street.Go two blocks and makea right turn.
Ill. Paghatag ugDireksyon:
Pawala.
Patuo.
Lakawa kining dana.
Lakaw ug duha ka blokeug liko sa tuo.
It's near thefront of thebeside the
in
It's between and
It's near.
It's far.
It's not very far fromhere, you can walk it.
Get on a bus/jeepneyand get off at thecorner of and
Duol sasa , tapad sa
, atubangan
Naa sa taliwala saug .
Duol ra.
Layo ra.
Malakaw ra, dili kaayolayo gikan dinhi.
Sakay ug bus/jeepney,mga kanang sa eskinasa ug .
IV. On Time/Date:
What time is it?It is .
What day is it?Today is .
What's the date today?The date is .
It's lateearlynot yet time
IV. Bahin sa Panahon/Petsa:
Unsang orasa na? Alas
Unsang adlawa na?karon.
Unsang petsaha karon?karon.
Uwahi na.Sayo pa.Dili pa oras./Wala pay
623
I don't have much time.
I have to hurry, I'llbe late.
bagting.
Wala koy daghang trempo.
Kinahauglan magdali ko.Mauwahi ko.
V. In the Kitchen:Cooking:
I'm cooking now.
I'm cooking the food.
Please wash the dishes,
Dry the dishes.
Hand me the knife.
It's cooked now. Wecan eat.
How long does it taketo cook this?
V. Sa Kusina: Nagluto:
Magluto ako karon.
Magluto akog pagkaon.
Palihog, panghugas saplato.
Paugaha ang plato.
Itunol ang kutsilyo.
Luto na. Makakaon na ta.
Pila ka oras (minuto) angpagluto niini?
VI. On Meeting Friends:
It's good to see youagain.
How have you been?
How's the family?
I haven't seen you ina long time.
It's been such a longtime.
VI. Inigsugat ug Amigo:
Maayong nagkita ta.
Unsa na?/Kumusta ka na?
Kumusta ang imongpanilya?
Dugay nang wala ka nakomakit-i.
Kadugay na gyud.
624
VII. Preparing to Leave:
It's late. Let's gohome .
VII. Sa Hapit na Manamilit;
Ulahi na. Fauli na ta.
We'd better start moving. Magsugod-sugod na taIt's late. tindog. Gabii na.
Let's thank our hosts.
We'd better go now,while it's early.
Let's go now before itgets dark/rains.
VIII. On Saying Goodbye:
Thank you for invitingme .
It's a pleasure meetingyou.
I had a wonderful time,thank you.
Thank you for a delight-ful evening.
Come again.
Drop in anytime.
I enjoyed the party.
I'll go/leave now.
Magpasalamat ta sanangimbitar nato.
Adto na ta, maayo, kaysayo pa.
Adto na ta parabermungitngit/muuwan .
VIII. Inigpanamilit:
Salamat sa imong pag-imbitar nako./Salamatsa imong pagpanigimbi-tar .
Nalipay kong nagkaila tta.
Nalingaw kaayo ko.Salamat ha?
Salamat sa nakalingawngkagabhion.
Balikbalik.
Hapit-hapit.
Giganahan kaayo ko saparty.
Adto na ko.
Feel free to come anytime. Anhi kung gusto ka.Ayaw kaikog.
Do come again.' Balikbalik baya.
625
Thank you for coming. Salamat sa imong pag-anhi.
IX. Making a Phone Call:
Hello. Is this Mr.Cruz's residence?
Hello. Is this 52971?
Is Mary there? May Italk to her?
Where can I reach her?
What time are you ex-pecting her?
May I leave a message?
Please tell her to callme back at this number.My name is Vicky.
I'll call again later,thank you.
IX. Sa Pagtelepono;
Halo, kini ba ang balayni Mr. Cruz?
Halo. 52971 be kini?
Naa ba si Mary? Makig-sulti unta ko niya.
Asa man siya nako mata-wag?
Unsang orasa siyamuabot?
Mahimo bang sultihan mosiya nga ?
Palihog patelepono hasiya sa . SiVicky ang akog ngalan.
Mutawag lang kog usab.Salamat.
X. Buying Articles:
How much is this?
How much does thiscost?
Sa Pagpamalit ugButang:
Tagpila kini?
Pilay prisyo niini?
It's very expensive. I Mahal kaayo. Dili tin-don't think I can afford gali ko makaabot.it.
Will you show me acheaper one?
Patan-awa kog bobarato.
626
I'd like to buy that,but the price isn'treasonable.
Can you give me alower price?
Can you lower theprice?
Is this made in thePhilippines?United States?Japan?Hong Kong?
Is this imported?
Give me two of that,a dozenhalf ado zen
Wrap it for me please.
Where's the receipt?
Do you sell ?
Do you sell this brandhere?/Do you carry thisbrand here?
Are there other storesthat carry this brand?
Gusto unta ko niana, pepero mahal ra kaayo.
Makatag kag ubos-ubosnga prisyo nako?
Maubosan ba ang prisyo?
Buhat ba kini saPilipinas?Amerika?Hapon?Hogkog?
Dili ba kini dinhi?/Gikan ba kini sa laingnasyon?
Tagai kog duhausa ka dosenatunga sadosena
niana?
Pusta, palihog.
Hain ang recibo?
Magbaligya ba kamog
Magbaligya ba mo niingbuhata/markuha?
May ubang tindahan bangmagbaligya niingmarkaha/buhata?
C. Useful Questions/Expressions for Use in InformantSessions
These utterances would be useful to Cebuanolearner when he collects and prepares his own materialsfor self-study.
628
C. Useful Questions/Expressions for Use in InformantSessions
I.
What
Whatof
is
is thein
What is theequivalent
in Cebuano?
equivalentCebuano?
Cebuanoof ?
Unsa
Unsasa
Unsasa
ang
ang
sa
katumbasCebuano?
ang katumbas
Cebuano?
sa
sa Cebua
What is the meaning ofthis word?
Do these words have thesame meanings?
Do these words havedifferent meanings?
Unsay kahulugan niiningpulonga?
Pariho ba ang kahuluganniining pulongs?
Lain-lain ba ang kahuluganniining pulonga?
How do you pronounce this Unsaon nimo paglitok niiningword? pulonga?
How do you say this word? Unsaon nimo pagsulti niiningpulonga?
Will you say this for me? Isulti ko niini, palihog?
Am I saying the wordcorrectly?
Do these words soundthe same?
Do these words sounddifferent?
Husto ba ang akong pagkasulti?
Panatia kung pariho ba kiningmga puloga?
Panatia kung lain-lain bakining mga puloga?
Do and mean Pariho ba ang kahulugan sathe same thing? ug sa
Is there a differencein meaning between
and ?
May diperensya ba angkahulugan sa ug sa
629
Is there a word InCebuano that's similarto this?
Is there a word InCebuano that soundslike this?
May pulong ba sa Cebuanonga pariho niinl?
May pulong ba sa Cebuano ngapariho niini kung paminawon?
Do you use this wordoften?/How often doyou use this word?
When can I use thisword?
Can I use it in[formal ^AinformalJ situations?Vcasual J
Is there only onemeaning for this word?
Kanumay ba nimo gamiton kiningpulonga?
Kanus-a nako magamit kiningpulonga?
Magamit ba nako kini sasituasyon ngaA>ormal "\
1inpormal II ordinaryoj ?
Usa sa ba ang kahuluganniining pulonga?
Is it/"polite -\ Dili baAigil-ad ^Iformal \ Ipormal I{informal! to use \inpormal \[casual J this word? \ordinaryoj
kung gamiton kining pulonga?
Is there another way of Aduna pa bay laing paagi sasaying in Cebuano?/ pagsulti sa saAre there other ways of Cebuano?saying in Cebuano?/Do you know of other waysof expressing inCebuano?
What is the opposite of Unsay kaatbang sa
What is another wordsimilar to ?
Unsay laing pulong ngapariho sa ?
Is it correct to say Husto ba ang suiting
630
II.
I'll give you a sentence. Tagaan ta mo ug laray, sultihiTell me if it'sfcorrect )ko ug husto ba o sayop ba.
•Iwrong *.(inaccurate)
Listen to what I'm going Paminawa ang akong isulti,to say. Tell me if it's unya sultihi ko ug husto bacorrect/wrong. o sayop ba.
I'll use another word in Mugamit ko ug laing pulongthis sentence. Tell me niining laraya, sultihi koif I'm using it correctly.ug husto ba ang akong
paggamit.
I'll substitute thisword for another wordin the sentence. Tellme if the sentence isstill correct.
I'll change the word inthe sentence. Tell meif the meaning of thesentence changes.
I'll rearrange the wordsin the sentence. Tellme if the rearrangementis correct.
Ilisan nako kining pulonga salaray ug lain, sultihi ko ughusto pa ba ang laray.
Ilisan nako ang usa ka pulongsa laray, sultihi ko ug walaba mabalhin ang kahuluganniini.
Balhinon nakog butang ang mgapulong sa laray, sultihi kopagkabutanga.
Can I add this word/phraseMapuno ba nako kining pulonga/to the sentence? pasambingaya sa laray?
Is the sentence correct? Husto ba ang laray?What does it mean? Unsay kahulugan niini?Does this new sentence Aduna bay laing kahulugan kininghave a different meaning? bag-ong laraya?
When I say , is theaction in thefpresent 1
ipast \^future J
Is the action happeningnow?Did it happen in thepast?
Kung muingon kog , kanus-aman kining hitaboafkaron
niagi na[umaabot
Nahitabo ba kini karon?
Nahltabo na ba kini?/Nahitaboba kini sa niaging panahon?
631
Will it happen in thefuture?
How long does it last?
Short termLong term
Does it mean that youdo it(•everydayjonce in a whileCalways ?Does it mean thatwill be doing it
^undoubtedlysometime in the futurewith a specific timein mindin the future but youdon't know when?
iilel
you
J
Mahitabo pa ba kini?/Mahitaboba kini sa ummabot ngapanahon?Unsang kadugayon kini mulang-tud?Kadiyut ra?Dugay pa?
Unsay buot ipasabut niini--nga buhaton nimo kinifad law-adlaw)K usahayUanunay?Unsay buot ipasabut niini—nga buhaton nimo kinidayunsa pila ka adlaw
Isaa umaabot nga panahon peroldili ka pa segurado kung 'kanus-a gyud?
632
D. Miscellaneous Idiomatic Expressions
Oh my.' Sus!
Whatchamacallit. Kuan
Oh really. Ah diay.1
My goodness. Pastilan.
O.K. Sige.
Correct/Wrong. Husto/Sayop.
Good. Maayo.
Very good. Maayo kaayo.
Perhaps/maybe. Tingali.
That's how it is. Mao kana.
It's true. Tinuud kana.
It's alright. Way ball.
There's nothing else. Wala nay lain.
Right now. Karon dayon.
Just a minute. Kadiyut lang.
You are just talking Pataka ka lang.(making sounds).
Till later. Hangtud unya.
Till tomorrow. Hangtud ugma.
Excuse me. Tabi.
Come over. Dali ra/mari ka.
Again. Usab
Again Usba.
633
All together.
Once more.
Slowly/faster.
Louder.
Try it.
I bet you.
Pardon me.
Come back again.
Goodbye
I'll go ahead.
I'm ashamed.
I'll see you later.
Talkative.
It's confusing.
You guessed it right.
What else?
Is it possible?
Is it clear?
Is it correct?
Who knows the answer?
What are you doingnow?
Let's sing.
Dungan
Kausa pa.
Hinaya/kusga.
Kusogkusoga/kusgakusga.
Sulaye.
Pustahan ta.
Pasayloa ko.
Balikbalik.
Adto na ako•
Muuna na ko.
Maulaw ko.
Magkita ta unya.
Tabian.
Kalibug baya.
Nakatag-an ka sa husto.
Unsa pa?
Mahimo ba?
Klaro ba?
Husto ba?
Kinsay nahibalo sa tubag?
Unsay imong gibuhat karon?
Manganta kita.
634
Let's go for a coffeebreak.
Please be quiet andlisten.
Class is dismissed.You may go now.
I don't know.
I don't like.
I don't care.
It doesn't matter.
I hope - may it beso .
Wake up.
Never mind.
It's up to you.
What did you say?
Hurry up.
Wait for me.
Surely. Certainly.
Go on.
Don't be shy.
What a pity!
Let's go.
Are you kidding?
Mangapi kita.
Palihog ayaw pagsaba ugpaminaw.
Humana ang klase. Makalakawna kamo.
Ambot lang.
Dili ko gusto.
Wa ra na nako.
Way bali.
Hinant unta.
Mata na.
Sagdi lang.
Ambot nimo./Ikaw lang bahala./Naa ra na nimo.
Unsay imong giingon?
Pagdali/Paspas.
Humata ko.
Segurado.
Sige/Padayon.
Ayawg kaulaw.
Kalooy sad I/KamakalolooyI
Tana.
Nagtiawtiaw ka ba?/Nagtinontoka ba?
635
Maybe, perhaps. Tingali/Basi.
I think so. Mao tingali.
That's crazy. Tinonto kana./Binwang kana.
For goodness sakes. Pastilan!/Sus, Ginoo!
What's up?/How goes it?Unsa na?
Is that right? Husto ba kana?/Ah diay?
That's enough. Husto na kana.
E. Questions Relating to Filipino Host Family
In training, PCTs sometimes have the opportunity to
experience living with a Filipino family. The following
utterances are guides to the student, to enable him to
talk about his host family and narrate his experiences
and observations.
637
E.
Where were you last Thurs-day afternoon?
On what day did you go toyour host family?
What time did you go toyour host family?
On what did you ride ingoing to your hostfamily?
Who drove you to yourhost family?
Who were with you inyour host family?
What car did you rideon in going to your hostfamily?
Diin kamo niadtong Hwebes sahapon?
Unsang adlawa kamo niadto sainyong Pilipinong pamilya?
Unsang orasa kamo niadto sainyong Pilipinong pamilya?
Unsay inyong gisakyan paingonsa inyong Pilipinong pamilya?
Kinsay nidrayb ninyo paingonsa inyong Pilipinong pamilya?
Kinsay kauban ninyo sa inyongPilipinong pamilya?
Unsay inyong gisakyang awtopaingon sa inyong Pilipinongpamilya?/Unsang awtoha anginyong gisakyan paingon sa
Which family did yougo to?
Where is their home?
What's the job of thehusband?
Where is he from inthe Philippines?
What's his language?
Kinsang pamilyaha ang inyonggiadtuan?
Hain ang ilang puloy-anan?
Unsay trabaho sa bana?
Taga-diin siya sa Pilipinas?
Unsay iyang sinultihan?(language)
What's the job of thewife?
Unsay pangita sa asawa?
638
Where is she from in thePhilippines?
What's her language?
Who met you when youarrived?
What time did you arrivein their house?
Do they have children?
How many?
How many boys? Who arethey? How old arethey?
How many girls? Who arethey? How old are they?
Who's the eldest?
Who's the youngest?
Do they have marriedchildren?
Do they have unmarriedgirls? Is she/Are theypretty?
Do they have unmarriedboys? Is he/Are theyhandsome?
Is he/Are they going toschool?
Where is he/Are theygoing to school?
Taga-diin siya sa Pilipinas?
Unsay iyang sinultihan?
Kinsay nisugat (meet) sainyong pag-abot? (arrival)
Unsang orasa kamo niabot sailang baay?
Aduna ba silay mga anak?
Pila ka buok?
Pilay lake? Kinsa sila?Pilay ilang edad?
Pilay baye? Kinsa sila?Pilay ilang edad?
Kinsay kamagwangan?
Kinsay kamanghuran?
Aduna ba silay batang minyo?
Aduna ba silay batang daga?Gwapa ba siya/sila?
Aduna ba silay batang ulitawo?Gwapo ba siya/sila?
Nag-eskwela ba siya/sila?
Hain man siya/sila mag-eskwela?
What are they taking? Unsay ilang gikuha?
639
What grades are they in?
What are their languages?
Did they speak Cebuano?
Did you talk inCebuano ?
Do they speak Cebuanowell?
What did you talk aboutin Cebuano?
How many were you in yourhost family?
Who were your companionsin your host family?
What time did you havedinner on the firstnight?
How many kinds of dishes/viands were you served?
Is the food in thecafeteria better thanthat of your hostfamily?
Was your viand deli-cious?
Which viand was themost delicious?
Which viand wasn'tdelicious?
Which viand didn'tyou like?
Unsay ilang grado?
Unsay ilang sinultihan?
Nag-Sinibwano ba sila?
Nagsulti ba kamo sa Cebuano?
Maayo ba silang muSinibwano?
Unsay gisulti ninyo saCebuano?
Pila kamo ka buok sa inyongpamilyang giadtoan?
Kinsay imong kauban sa imongpamilyang giadtoan?
Unsang orasa ang inyong pani-hapon sa primerong gabii?
Pila ka klaseng sud-an anggiserbi ninyo?
Mas maayo ba ang sud-an sakapiteriya kay sa inyongpamilya?
Lami ba ang inyong sud-an?
Unsang sud-ana ang lami kaayo?
Unsang sud-ana ang waay lami?
Unsang sud-ana ang waa kamakagusto?
640
Why not?
Which viand did youlike most?
Why?
What did you do afterdinner?
Did you take a walkwith your host family?
Did you tell stories?/Did you talk?
What did you talk about?/What stories did youtell each other?
Ngano man?
Unsang sud-ana ang nakagustoka kaayo?
Ngano man.
Nag-unsa man kamo human sapanihapon?
Nagpasiyo ba kamo uban sainyong pamilya?
Nag-estorya ba kamo?
Unsay inyong estorya?
Did they ask about thePCTs here in Kohala?
Do they have a TV set?
Did you watch TV?/ Didyou see/watch a TVprogram?
What did you watch onTV?
Nangutana ba sila bahin samga PCT dinhi sa Kohala?
May TV ba sila?
Nag-TV ba kamo?/Nagtan-awba kamo sa TV?
Unsay inyong gitan-aw sa TV?
Did you go out afterdinner?
Where did you go afterdinner?
Did you go to the movieafter dinner?
What movie did you goto?/What movie did yousee?
Nanglakaw ba kamo human sapanihapon?
Diin kamo manglakaw human sapanihapon?
Nagsine ba kamo human sapanihapon?
Unsang siniha ang inyonggitan-aw?
641
Was it good/nice?
What time did you go tobed last Thursday(Friday, Saturday)?
Which room did you sleepin?
Nindot ba?
Unsang orasakkamo natulog(sleep) niadtong Hwebes(Byernes, Sabado)?
Diing kwartoha kamo matulog?
Was your bed soft?
What time did you wakeup last Friday(Saturday, Sunday)?
Who woke you up everymorning?
What was your dinner/did you have for dinnerlast Friday (Saturday,Sunday)?
Did you have dessert?
What was your dessert?/What did you have fordessert?
What was your breakfast/did you have for break-fast last Friday(Saturday, Sunday)?
Who cooked your food?
What did you do in yourhost family last Friday(Saturday, Sunday)?
Humok ba ang inyong higda-anan?
Unsang orasa kamo nimata(wake up) niadtong Byernes(Sabado, Domingo)?
Kinsay nipukaw (wake up)ninyo kada buntag?
Unsay inyong panihaponnihadtong Byernes (Sabado,Domingo)?
Aduna ba kamoy dulsi (des-serts) ?
Unsay inyong dulsi?
Unsay inyong pamahaw niadtongByernes (Sabado, Domingo)?
Kinsay niluto sa inyongpagkaon?
Nag-unsa kamo sa inyongpamilyang giadtoan niadtongByernes (Sabado, Domingo)?
Where did you go? Diin kamo muadto?
642
How was your potluck?
Where did you hold/haveyour potluck?
How many kinds of dishes/viands did you have inyour potluck?
What dishes/viands did youhave in your potluck?
What food which youhaven't eaten beforedid you eat in thepotluck?
Who went to your potluck?
What time did you haveyour potluck?
What time did youfinish your potluck?/What time were youthrough with yourpotluck?
Did you help in the workof your host family?/Didyou help your hostfamily with their work?
What did you help with?/What help did you offer?
Did you help wash thedishes?
Did you wash the dishes?
Who washed the dishes?
Kumusta ang inyong potluck?
Diin kamo magpotluck?
Fila ka klaseng sud-an sainyong potluck?
Unsay mga sud-an ninyo sapotluck?
Unsay mga bag-o ninyongpagkaong nakaon sa potluck?
Kinsay niadto sa inyongpotluck?
Unsang orasa ang inyongpotluck?
Unsang orasa nahuman anginyong potluck?
Nitabang (help) ka ba satrabatio sa imong pamilya?
Unsa man ang imong gitabang?
Nitabang ka ba paghugas samga plato? (wash the dishes)
Nanehugas ka ba sa mga plato?
Kinsay nanghugas sa mga plato?
643
How many days did you Pila ka adlaw kamong nipuyostay/live with your sa inyong pamilya?host family?
On what days did you stay/ Unsang mga adlawa kamolive with your host nipuyo sa inyong pamilya?family?
Did you stay long withyour host family?
What new things didyou see in the houseof your host family?
What happened during yourstay with your hostfamily?
What good thingshappened to you?
What bad things happenedto you?
What do you like in yourhost family?
What don't you like inyour host family?
Are you happy with yournew experience?
Do you like what you(have) experienced?
What have you learnedfrom your new experi-ence?
Is your new experiencegood for you?
Dugay ba'kamong nipuyo sainyong pamilya?
Unsay mga bag-ong butang(things) nakita ninyo sabaay sa inyong pamilyanggiadtoan?
Unsay mga nahitabo sa inyongpagpuyo sa inyong pamilya?(happen)
Unsay maayong nahitabo ninyo?
Unsay dili maayong nahitaboninyo?
Unsay gusto ninyo sa inyongpamilya?
Unsay dili gusto ninyo sainyong pamilya?
Nalipay ba kamo sa inyongbag-ong eksperyinsya?
Gusto ba kamo sa inyongnaeksperyinsya?
Unsay nakuha ninyo sa inyongbag-ong eksperyinsya?
Maayo ba para ninyo ang inyongbag-ong eksperyinsya?
644
Is your three-day stay Husto-husto ra ba ang tulo kajust right? adlawng pagpuyo ninyo?
Would you like to stay/ Gusto ka bang mupuyo pag-usablive again with a sa Pilipinong pamilya saFilipino family in the Pilipinas?Philippines?
F. Questions Relating to Biographical Information
The following questions will help the student talk
about himself, his family, and his studies. These
are common questions asked of a newly-arrived PCV in
the Philippines.
646
F.
Who are you?What's your name?
Where are you from?
Where in ?
Where were you born?
When were you born?What date were you born?
Where do you live?Where's your house?
Where did you livebefore?
How tall are you?/What's your height?
How much is yourweight?/How much doyou weigh?/What'syour weight?
What's your waistline?
What's the color ofyour hair?
What's the color ofyour eyes?
What's the color ofyour skin?
What's your religion?
Do you still have yourparents ?
Kinsa ka?Kinsa ang imong ngan? Kinsayimong ngan?
Taga-diin ka?
Diin sa ?
Diin ka matawo?
Kanus-a ka matawo?Unsang pitsaha ka natawo?
Hain ka magpuyo?Hain ang imong bay?Hain ang imong puloy-anankaron?
Diin ka magpuyo kaniadto?
Pilay imong gitas-on?
Pilay imong timbang?
Pilay imong hawak? (female)
Unsay kolor sa imong buhok?
Unsay kolor sa imong mata?
Unsay kolor sa imong panit?
Unsay imong relihyon?
Duna ka pa bay mga ginikanan?
647
Who are they?Who are your parents?
Where are they now?Where do they live now?
Where in ?
Who's your father?What's your father'sname?
What's your father?(i.e. , occupation)
What's the job ofyour father?
What's the occupationof your father?
What's your mother?(i.e., occupation)
What's the job of yourmother?
What's the occupationof your mother?
How old is your father?
How old is your mother?
How old are you?
Do you have(brothers and sisters!{siblings i •
How many siblings doyou have?
How many sisters do youhave?
Kinsa sila?Kinsa ang imong mga ginikanan?
Hain man sila karon?Hain man sila magpuyo karon?
Diin sa ?
Kinsa ang imong amahan?Kinsay ngan sa imong amahan:Kinsa ang ngan sa imong amahan?
Unsay imong amahan? Unsaang imong amahan?
Unsay trabaho sa imong amahan?
Unsay pagpangita sa imongamahan?
Unsay imong inahan? Unsaang imong inahan?
Unsay trabaho sa imonginahan?
Unsay pagpangita sa imonginahan?
Pilay edad sa imong amahan?Pilay edad sa amahan nimo?
Pilay edad sa imong inahan?Pilay edad sa inahan nimo?
Pilay edad nimo?Pilay imong edad?
Duna ka bay nga igsoon?
Pxla ka buok ang imong igsoon?Pilay imong igsoon?
Pila ka buok ang imong igsoongbaye? Pilay imong igsoongbaye?
648
How many brothers do youhave?
What's the job/occupationof your sister?
What's the career/profes-sion of your sister?
onWhat's the job/occupatiof your brother?
What's the career/occupa-tion of your brother?
Where are they now?
How old is your eldest/oldest sibling?
youngest ?
How many are you?How many are in yourfamily?
How many married siblingsdo you have?
How many unmarriedbrothers do you have?
How many unmarriedsisters do you have?
Are you married?
When are you gettingmarried?
When do you getmarried?When will you getmarried?
Pila ka buok ang imongigsoong lake? Pilay imongigsoong lake?
Unsay pagpangita sa imongigsoong baye?
Unsay karera sa imong igsoongbaye?
Unsay pagpangita sa imongigsoong lake?
Unsay karera sa imong igsoonglake?
Hain man sila karon?
Pilay edad sa imong kamagwang-ang igsoon?
Pilay edad sa imong kamang-hurang igsoon?
Pila kamo ka buok?Pila kamo ka buok sa inyongpamilya?
Pilay igsoon mong minyo?
Pilay igsoon mong ulitawo?
Pilay igsoon mong daga?
Minyo ka ba?
Anus-a ka magminyo? Anus-aka maminyo?
649
When did you get married?
Why aren't you marriedyet?
Do you still have grand-parents?
Are your grandparentsstill alive?
Who is your grandmother?
Who is your grandfather?
How old is your grand-mother?
How old is your grand-father?
Where are they livingnow?
Where do they live now?
Do you have cousins/acousin?
Who are they/is he/she?
Do you have sons-in-laws (daughters)?
Who is he/she/are they?
How many are your rela-tives?
How many relatives doyou have?
Kanus-a ka nagminyo? (male)Kanus-a ka naminyo? (female)
Nganong wa ka pa man magminyo?(male)
Nganong wa ka pa man maminyo?(female)
Duna ka pa bay apuhan?
Buhi pa ba ang imong apuhan?
Kinsa ang imong apuhang baye?Kinsa ang imong lola?Kinsay imong lola?
Kinsa ang imong apuhang lake?Kinsa ang imong lolo?Kinsay imong lolo?
Pilay edad sa imong lola?
Pilay edad sa imong lolo?
Hain man sila magpuyo karon?
Duna ka bay ig-agaw?
Kinsa siya/sila?
Duna ka bay umagad?
Kinsa siya/sila?
Pilay imong paryente?
Pila ka buok ang imongparyente?
650
How many nephews andnieces do you have?How many are your nephewsand nieces?
Where were you trained inAmerica?/Where did youhave your training inAmerica?
Where in ?
Who were/was yourteachers/teacher?
What are/is the names/name of your teachers/teacher?
When did you have yourtraining?
When were you trained?On what dates were youtrained?
During what months ?
What year ?
What did you study intraining?
What did you finish inAmerica?What have you ?
When did you finishstudying?
When did you graduatefrom college?
Pilay imong pag-umangkon?
Fila ka buok ang imong pag-umangkon?
Diin ka magtraining sa Amerika?
Diin sa
Kinsay imong maestra/o?
Kinsay ngan sa imong maestra/o?
Kanus-a ka nagtraining?
Kanus-a imong training?Unsang pitsaha ang imongtraining?
Unsang buwana ang imongtraining?
Unsang tuiga ang imongtraining?
Unsay imong gitun-an satraining?
Unsay gituon nimo sa training?
Unsay imong nahuman sa Amerika?
Unsang kareraha ang imonggikuha sa inyo?
Unsang kareraha ang nakuha nimosa inyo?
Kanus-a ka nahuman sa pagtuon?
Kanus-a ka nigradwar sa college?
651
What/which university did Unsang unibersidada kayou finish?
graduate?
Where's that place inAmerica?
When did you arrive inthe Philippines?
On what date did youarrive in the Philippines? Pilipinas?
nakahuman?Unsang unibersidada ka nig-radwar?
Haing lugara kana sa Amerika?
Kanus-a ka niabot sa Pilipinas?
Unsang pitsaha ka niabot sa
What did you ride on?Which plane did you rideon?
What time did you leaveAmerica?What time did the planeleave from America?
What time did you arrivein Manila?
What time did the planearrive in Manila?
Unsay imong gisakyan?Unsang ayroplanoha ka nisakay?
Unsang orasa ka nigikan saAmerika?Unsang orasa nilarga angayroplano gikan sa Amerika?
Unsang orasa ka niabot saManila?Unsang orasa niabot angayroplano sa Manila?
On what day did you leave Unsang adlawa ka nigikan saHonolulu? Honolulu?
On what day did the PAN AM Unsang adlawa nilarga angplane leave Honolulu? ayroplanong PAN AM sa
Honolulu?
On what day did the plane Unsang adlawa niabot angarrive in Manila? ayroplano sa Manila?
On what day did you arrive Unsang adlawa ka niabot sain Manila? Manila?
Where will you teach here? Asa ka mutudlo dinhi?Where are you going toteach here?
What school are you going Unsang eskwelahana ka mutudloto teach here? dinhi.
652
What will you teach?What subject will youteach?
What will you teach?/What are you going toteach?
What grade are yougoing to teach in?
When are you going backto America?
What/which plane willtake/ride on?
On what date will youleave?
On what date will yoube leaving?
What time will you[leave )lbe leaving} ?What time will the plane/leave ILbe leaving J ?
Are you happy here?Aren't you homesick?/Don't you miss yourhome?
Unsang imong itudlo?Unsang sabdyeka ang imongitudlo?
Unsay imong tudloan?Unsang gradoha ka mutudlo?
Unsang gradoha ang imongtudloan?
Kanus-a ka mubalik sa Amerika?
Unsang ayroplanoha ka musa-kay? Unsay imong sakyan?
Unsang petsaha ka mugikan?
Unsang petsaha ka mularga?
Unsang orasa ka mugikan?
Unsang orasa mularga angayroplano?
Unsang orasa mugikan angayroplano?
Malipayon ka ba dinhi?Wa ka ba mingawa sa inyo?
APPENDIX III
Some Useful Lexical Items
The following utterances are grouped according
to categories. They may be learned independent of
the lessons in the text.
654
broil
cook In vinegar
cook in coconut milk
fry
parboil
raw, with vinegar andsalt
roas t
roast as rice, coffee,etc.
saute
s tew
1. MANNER OF COOKING
sugba
un-on, inun-on,inun-onan
tinunoan
pr ito
lapwa
kinilaw
asal
sinanlag
gisa
lauta (meat, fish),tinula (fish only),linat-an (pork/beef)
2. FLAVORS
acerbic
bitter
tasteless
pungent, hot
salty
sour
sweet
aplod
pait
tab-ang
halang/haang
parat
as lum
tam-is
655
3. TASTE
monotonous
nauseating
4. FOOD
beef
chicken
duck
dried fish
goat's meat
meat
noodle
pork
rolls
salted fish
salted tiny shrimps
squid
tuna
turkey
sum-ol
luod
karneng baka
manok
pato
bulad/buwad
karneng kanding
karne
pansit
karneng baboy
empanada, lumpya
ginamos
uyap
nokos
tulingan
pabo
5. DRINKS/BEVERAGES
boiled ginger
chocolate
linagang luy-a
tsokolate
656
coffee
j uice
milk
tea
wine
6. SPICES
garlic
ginger
green onion
pepper
round onion
salt
sauce of salted fish
sauce of fish
soy sauce
vinegar
kape
kahilada
gatas, letse
tsa
b ino
ahos
luy-a
sibuyas
sili
sibuyas bombay
asin
una
pat is
toyo
suka
7. COOKING UTENSILS
big frying pan
broiling rack
clay pot
dipper
earthen jar
kalaha/kaha
parilya
kolon/kuon
kabo
banga
657
knife
ladle
stove, native burner
pot, kettle
pot, bigger pan
s tove
kutsilyo
luwag
sug-ang
kaldero
kaserola
abohan
8. EATING UTENSILS
fork
glass
knife
pitcher
plate
platter
saucer
spoon
sugar container
teaspoon
9. TOOLS
axe
bar
chis el
hammer
tinidor
baso
kutsilyo
pitsel
plato
bandehado
platito
kutsara
asukarera
kutsarita
atsa/hwasay
bara
tigib
martilyo
658
handsaw
knife
knife, heavy
pick
plane
scythe
screwdriver
spade
branch
bud
flower
fruit
leaf
root
shoot
trunk
apple
avocado
banana
gabas
kor ta
sundang
piko
sipilya
sanggot
distornilyador
pala
10. PARTS OF A TREE
sanga
potot, salingsing
bulak/buwak
bunga
dahon
gamut
udlot
puno-an
11. FRUITS
mansanas
abokado
saging
659
durlan - duryan
grapes - ubas
guava - bayabas
jackfuit - nangka
mango - mangga
orange - kahil, naranghlta,
laranghita
papaya - kapayas
pear - peras
pomelo - buongon/bung-on
star apple - estar apol, kaymito
12. VEGETABLES
bamboo shoot - dabong
beans , a variety of - monggo
bitter melon - ampalaya
cabbage - repolyo
eggplant - talong/tawong
fern top - pako
lettuce - litsugas
mushroom - ligbus, uhong
onion - sibuyas
pepper - sili
potato - patatas
660
squash
string bean
tomato
kalabasa/kalbasa
balatong/baltong
kamatis
13.
corn
glutinous rice
glutinous rice, purplevariety
milled corn
milled rice
milled corn or rice
rice
rice crop, unmilled rice
wheat
GRAINS
-
-
-
-
-
-
-
-
_
mais
pilit
tapol
bugas nga mais
bugas nga humay
bugas
humay
palay
trigo
14. ROOT CROPS
cassaba
sweet potato
yam
kamoteng kahoy,balanghoy
kamote
gabi
661
15. ANIMAL KINGDOM
ant
bee
bird
cat
carabao
centipede
chicken
cockroach
cow
crocodile
dog '
fish
frog
goat
horse
lizard
lizard, house
monkey
Pig
python
rat
shark
hulmegas, sulom/
suom
putyokan
langgam
iring
karabao, kabaw
ulahipan, uhipan
manok
ok-ok
baka
buaya
iro
isda
baki
kanding
kabayo
tabili
talo-to, toto
amo, unggoy
baboy
sawa
ilaga
iho
662
snake
spider larva
turtle
bill
cockcomb
feather
horn
tail
wing
garden
pig pen
playground
poultry
washing place
yard
back porch
balcony
bathroom
halas, haas
alilawa, lawa
ba-o
16. PARTS OF ANIMALS
sungo
pasung
balahibo, balhibo
sungay
ikog
pako
17. OUTSIDE THE HOUSE
hardin
tangkal
dula-anan/duwa-anan
poltre, manokan
labhanan
nataran, lataran
18. PARTS OF A HOUSE
pantawan, pantaw
balkon
bany o
663
bedroom
ceiling
corner inside house
dining room
door
floor
kitchen
living room
post
roof
s tairs
toilet
wall
window
under the house
kwarto, lawak katul-ganan
kisarae
suok
kan-anan
puertahan, pultahan
salug/sawog
kusina
sala
haligi
atop
hagdan
kasilyas
bongbong
b intana
silong
19. FURNITURE IN THE HOUSE
bookstand
bed
chair
closet
cot
drawer in closet
es tante sa libro
kat re
s ilya
aparador
teheras/teras
hunos
664
dresser - espiho de kuerpo
electric stove - abo nga elektrisidad
ice box - kahon sa yelo
mirror — espiho
piano - pyano
plate rack - banggera
radio - radyo
sofa - sopa
stove, native - abo
stereo set - esteryo
table — lamisa
television - telebesyon
telephone - telepono
20. PARTS OF CLOTHES
belt - bakos
collar - kwelyo
neckline - liab
pocket - bulsa
seam - sidsid
sleeve - manggas
665
21. MEN'S WEAR
handkerchief - panyo
socks - meyas
necktie - korbata
pants - karsones , pantalon
Filipino formal shirt - barong Pilipino/
tagalog
Filipino informal shirt - polo barong
shirt - kamisadentro
T-shirt - kamisita, kamisin
wrist watch - relo de pulso
22. LADIES' WEAR
blouse - blusa
dress - sinina
earrings - ariyos
fan - paypay
necklace - kwintas, kulintas
scarf - bandana, pandong
shoes - sapatos
slippers - sinilas
step-in, sandal - sandalya
stockings - medyas
wooden shoes - bakya
666
veil belo, brunda, mantilya
23. PARTS OF THE BODY
abdomen
arm
back
breas t
cheeks
chin
ear
elbow
eyeball, iris
eyebrow
eyelashes
eyes
face
fingers
foot
forehead
hair
hand
head
heel
tiyan
bukton
likod
dughan
aping
sulang/suwang
dalunggan/dunggan
siko
kalimutaw
kilay
pilok
mata
nawong
tudlo
tiil
agtang
buhok
kamo t
ulo/uo
tikod
667
waist
hips
knee
leg
lips
little finger
mouth
muscle
nail
nape
neck
nose
palm
rib
shin
shoulder
skull
but tocks
hawak
bat-ang
tuhod
bitiis
ngabil
kumingking
baba
braso
kuko
tangkugo, tingkoy
liog
Hong
palad/paad
gusok
bagtak
abaga
bagolbagol
lubot
669
Intonation Contour
Lesson 1
A: Maayong" buntag
B: Maayong buntag sab,I Juan
A: Humusta ka?tB: Maayo man,Isalamat.
Lesson 2
B: Dayon lang.> Llngkod usa.
A: Salamat.
670
Lesson 3 (Dialogue 1)
B: Dayon lang .iff 0 ,1 ikaw man diay
A: Maayo!
; .$0,likaw man diay, |Pedro.
Lingtcod usa . a
A: Talamat. if
Lesson 3 (Dialogue 2)
A: T5aayo.' if
B: Kin's a kata? |
A: Tko./si Roberto
B:
n—* ,i n-..s oalamat • iy Maay^nTg^^gabii • fX
abii sab. ffLingkod usa. yB: Maayong gabil
671
Lesson 4
JTl—r/ 4: "Ana,/unsa kana? I
,/kini? jB: Unsa
A: Oo.
B: Ay , Ilami" fcaayo
Lesson 5
A: Ben,lsTya si Mr. Smith
B: Ah diay? / Kumusta ka./Mr. Smith?
C: Maayo man.
672
C: Oo, lAmerikano ako. it
Lesson 6 (Dialogue 1)
A: Amerikano ka ba./Mr. Smith?
B: Oo, lAmerikano ako,lug Peace Corps trainee sab.
A: Taga-diin ka?
B: Taga-Texas ako. WUg- u /. WTJgTkaw?
A: Ako,/Taga-Pilipinas.
Lesson 6 (Dialogue 2)
A: Taga-diin ka
B: Taga-California ako.
A: Diin'sa California?
673
B: Sa San Francisco. |/ug ikaw, Idiin saTTTTpinas ?
A: SaCebu.
Lesson 7
A: Carlos, Corps trainee?'tB: Oo, [Ben,Jsila gyud.
A: Asa nan kamo?
B: Muadtokami sa Sine.
A: Karon dayon?
B: Dili, unya ra'It
Lesson 8
A: Kinsa ang imong mga ginikanan?
674
B: Si M T . ug Mrs. Paul Murphy,
A: Hain man sila karon?
B: Tua sila sa Oregon.
Lesson 9
A: Bay,Imahimo bang mangutana?
B: Unsa may ato ?
A: Hain man ang balay sa kapitan del baryo dinhi?
Tua sa luyo sa slmoahan. It
A: Salamat.
B: Way sapayan •If
675
Lesson 10
L: TTyabaA: Siya ba anglmong amiga?
B: Oo.
A: Kinsa ang lyang ngalan?
B: Ang iyang nga lan s i Jean P e t e r s , jjf
A: A h . f s i y a ang bag-ong m a e s t r a , J d i l i ba?
B: OOj/mao s i y a . "ft
Lesson 11 (Dialogue 1)
A: Aduna ka bay mga i g s o o n , /Be r t ?
B: Oo,Iaduna akoy tulong igsoon,/duha ka lalake
A: Ug
ug usa" ka babaye.d.
Pila ang mga igsoon nimo?
676
B: Tulo sab . q) Puro 1 a 1 ake, j'walay '^abaye
Lesson 11 (Dialogue 2)
A: Unsay mahimo ta./Rene?
-nB: Aduna ka bay libro sa Math?
A : Oo , Ingano man?
"f
B: Gustokongmubasa sa leksyon nato.
A: Hala sige, Imubasa kitang duha
Lesson 12 (Dialogue 1)
A: Oy./Ben. flKadiyut lang.
B: Ngano man?
A: Asa ka karon?
677
kan. jjrB: Sa eskwela
Lesson 12 (Dialogue 2)
A: Taxi
fB: Asa ka padulong?
A: Muadto ako sa Capitol Hotel. fPila ang plete? "ft
B: Mga tres pesos,/tingali. «t
ra? /A: Dili ba mahal
t: Dili . ff Hus to-hus to ra,/kay layo man an' hotel. ff"
L: O,|s|sige
Lesson 13 (Dialogue 1)
AA: Ben.' / Ben! / HaTiTTta?
678
B: Dia ra ako
A: Dali ra
B: Ngano man?
A: Naay imong bisita. M,
B: Usa pa. jffKaron na.
Lesson 13 (Dialogue 2)
A: Dongj/hain man ang posopis?
-, n-B: Tua sa kalye Magallanes , Icluol sa kapitolyo
•/•
A: Layoba ang kapitolyo?
B: Dili,fduol ra.
A: Salamat , |ha .
679
B: Way sapayan . Jjjf
Lesson 14
n_A: Pila ka bulan sa usa ka tuig?
B: "Napulo ug duha" ka bulan sa usa ka tuxg
B: Enero.
Agosto.
A: Nganli ang mga bulan. jf
i,/Pebrero,/Marso,yAbril,/Mayo , /Hunyo,/Hulyo , /
i,/septyembre,/oktubre,/Nobyembre, /
Disyembre. Jt
Lesson 15
A: Unsay mahimo ta,/Dong?
P n—-.Taepilay bayad sa Tcwarto? JfB: Tagpllay bayad sa kwarto?JBGusto ko unta ug usa
680
a kwarto sulod sa usa ka semana
A: Tagkinse pesos ang adlaw sa usa ka kwarto
B: Apil na ba ang pagkaon?
A: Walay labot.
B: Salamat
Lesson 16
,/ha. Mubalik lang ko unya. ifc
A: Pila ka adlaw sa usa ka semana?
B: Pito ka adlaw sa usa ka semana.
A: Nganli ang mga idlaw.
,/Martes,JMyerkoles, (Hwebes, /B: Domingo.JLunes./Martes,JMyerkoles,/ Hwebes.
•fByernes,ISabado.
681
Lesson 17
B: Ah, /a las singled y "medya na, Bay.
A: Uy , Igabii na man d iay .» O sige,/Bay
B: Way sapayan •It
Lesson 17A
• • /
A: Day,/pilay metro sa panapton?
B: Dos'singkwenta ang metro./pero dos traynta lang
nA: Mahal sab uy. Dos na lang ang metro o uno
senta ang yarda,/ha?
682
,/"iiiB: Dili uy,/mahal na man ang panapton karon. jf
Niadto,/barato pa. Jf
A: Sige na,jpahangyoa sab kami. ff
B: Dili gyud mahimo./Day. Pasyensya na lang~usaP—
A: Syaro! Wala na gyud nay hangyo? / Nisaka sab
B: Bitaw.S Nisaka ug dako.
A: Sige na lang.jJrUno nobentay-singko ang yarda. ir
Lesson 18
A: Asa man kamo karon?
nB: "^ag^iroy^suroy lang kami. 7f
683
PL: Gusto baa"kanong muadto sa sine? /Adunay maayong
salida sa "Ma'j estic".
, /adtB: 0, s ige . / ad to na kita
Lesson 19
A: Unsay sakyan padulong sa Baryo Patudan?
B: Kinahanglan musakay ka ug tartanilya.
A: Wala bay dyipni?
B: Aduna, fcero dili muabot sa Baryo Patudan.
A: Asa ako makasakay?
B: Dirihasasunod eskina.
684
Lesson 20
A: Alas dose na diay, foras~na sa paniudto" 4
B: Gigutom ka ba?
A: Oo , Igigutom kaayo
ffTTangaon k i t a . Jff~B: Tana sa kapi te r iya . jl Mangaon k i t a
Lesson 21
A: Sus,Ikadaghang tawo sa dalan!
B: Ingon ana gayud basta pyesta. ff
n—A: Tan-awa kadto,/kadako ug kataas sa mga arko!
B: Ug kasaba pa sa banda!
A: Tana sa ilang Pablo basig mahutdan kita ug
685
Lesson 22
A: Pablo,! unsa kana?
l: Ah,/kini ang akong bag-ong l ib rosaCebuano . fr
A: Hain man diay ang imong librong daan?
B: Nawala. A
Lesson 23
A: Dugaypa ba una kitang muabotsakalyeMabini?
B: Dugay-dugay p a , | k a y l a y o - I ^ y o p ? T i g dyutay.
A: Bag-o pa man iang gud aTco TTTnhi . ff Di 1 i pa ko
kahibalong asa musuot-suot. JF
686
B: 0 diin man diay ka gikan? Taga-probinsya
*-/ f *—*—AA: Oo,/bay. Taga-Bohol ako. iff
Lesson 25
A: Para! / Para.' I Manaog na ako dinha sa eskina. 4*4.' y
B: Dili mahimo Nang, jkay walay paradahan sa trak.
" • /A: Sus,/kadugay pa diay.
B: Dili man, /kadiyut na lang. ff
Lesson 25A
i,| asA: Rosajasa kamo magsemana santa?
B: Ngadto sa Bantayan.
A: Kalayo gyudl Nganong ngadto man,/nganong di
687
man lang nganhi sa syudad?
B: Kay nindot kaayo ang semariasanta didto sa
Bantayan. if Daghan kaayong karo aa prosesyon sa
Hwebes Santo.
A: Sa Byernes Santo/daghan ba sab?
B: Oo, imas daghan kay sa Hwebes Santo
B: Segurado.
Lesson 26
A: Ramon,/unsang orasa na?
B: Alas nuybe y medya. <ttU
688
A: Duna aKoy adtoan. Mubalik ra ako. jf
Lesson 27
Pilay eskwela sa imong kalse?
B: Unsang klaseha?
A: Ang imong kalseng primer grado.
B: May mga kwarenta tingali.
A: Sus! "f Kadaghan man diay! /
B: May Klase ka ba sad nga primer grado?
A: Wafe karon.WPero may naa tingali sa sunod tuig.
Lesson 28
689
i: Mia, lasasa ka muadto karon?
: AdB: Adto sa merkado.
A: Anhi lang una kita. (F
;: Sige, larihi lang kita sa'balay. »
Lesson 29
A: Carding,/ nag-unsa ka?
B: Nagpalit akog panapton.
A: Para kang kinsa?
B: Para kang Rosa. jjfAdlaw niya karon.
A: Bitaw.JfNia na ang akong regalo.^Kay mularga
-Lni , I'pa'lihman ako , i'pa'lihog ihatag na lang ako sa akong
690
B: Segurado.a Wala nay lain? /Kana ra?lain? /K
, / i hA: Wala na.$Palihog,1igha siyang'Malipayong adlaw1
glRan Ranako.
B: Natural. £
Lesson 30
A: Ana,ldali ra gud
B: Naa na ako.
A: Ugma, Isimbag sayo sa San Jose . f» Unya , I ad to sa
Karbun,jpalit ug pagkaon.
B: Unsa may paliton?
691
A: Pagpalit ug isda, /baboy fiTg prutas . d Uban Lang'
ni Juana kay muadto man sab siya.
Lesson 31
L: Uyj Pedro,fpaspaspaspasi ang imong leksyon ug ubani ako
sa Kona. JjT
B: Ngano man?
A: Kay musugod ako* karoo ug practice-teaching sa
Kona.
B: Ah diay! Maayo kaayo. Sfl tudlo ang bag-ong mate-"
matika sa mga bata.
A: Oo, segurado.
692
B: Maayo tingali,/tun-i una sa Iibreriya ang imong
ileksyon sa mga bata. -a
A: Bitaw.
Lesson 32
'•I-A: Ricardo , IgTkapoy kaba?
B: Oo,/gikapoy icaayo.
A: Kay
B: Kay gilabdan ako sa akong ulo ug gisip-on pa
gyud.fl Ikaw,/wala ka ba sip-ona?
A: Kalooy sa Diyos,/wala ko sip-ona. flGitug
aayo ko kagabii sa Waimea, /apan maayo ganl
693
_J|_____/aduna akoy sweater" rung
gabii.
B: Oo.
Lesson 34
A: Uy Belen.lnia ka diay! Ngano man?
B: Nia ko kay kaslon man si Crissa SabaHo sa
gabii sa simbahan sa SantoRosario.
A: Kanus-a ka man mubalik sa Cagayan de Oro?
nako sa Cagayan,lmag-"seminar" kami.WAdto
unya sa "seminar",/ha?
694
A: Oo,
Lesson 36
A: Unsay imong bu
B: Sulaton nako ang glpabuhat sa prinsipal.
A: Unsay iyang gipabuhat nimo?
B: Buhatan kokono ang mga maestra ug tulomanon sa
B: Dili. "Ako unang hunahunaon. ff
A: Maayo.
695
Lesson 37
A: Pablo,/ palihog itunol ang asin. «
B: Karon na,IMarta,jkay tua pa ni Jorge. Jj Gustomo
bang itunol ko kanimo ang pamyenta?
L: Ayaw na,/kay gihalangan na ako mining sua-ana •
Salamat
Lesson 38
tfB: Oo,/dyutay lang.
B: Oojlpero unSangorasakitamakabalik?
A: Tingali sa alas dos.
696
B: Maayo, Jaron makatuonakosa akong leksyon.
Lesson 40
i,/nadawA: Anita,/nadawat ba "nimo gahapon ang sulat nga
gikan sa imong ginikanan?
B: Wala ra ba. f Tingali,I nadaia ni Klsa. «Palihog,
makita gani nimo siya,/ingnang gusto nakong
cuha dayon Kaniya. jf
A: Oo, /ingnon nako siya. jf
B: Basta ,/ha?
A: 0 lagi , yayaw lang kabalaka . ft Basta ikaw,/dili
mahimo nakong makalimtan.
697
B: Daghang salamat daan
A: Way sapayan.
Lesson 41
A: Fe,/nabayran n a b a n i m o ang imong utang sa suga?JB: Oo, /nabayran na nako pero wala pa nako mabayrl
ang alcong abangan 3'S balay sa bulan sa'uktubre
B: Kay Tung bayran nako karon wala na unya akoy
kwartang ipamalit lg-adto nakosa Cebu.
Lesson 42
A: Letty , /ubanan nato ang mga PCV ug pamalitT sa
698
Karbun' • #
B: Nganongubanan pa man slla nato?
A: Kay basi sila contohon sa mga tindera kay mga'
i. 4r Tnt awmerikana ra ba. Jjf Tntawon sab no kung' Daiigyaan
sila^ug mahal kaayo sa mga tindera?
B: 0 sige na lang, / tana. jtpJbanan nato sila. M
Lesson 43
, /kA: Maria,/karong taudtaud muadto ako sa Magallanes
'fWala ka bay ipapalit?
B: Aduna.7 Magpapalit ako kanimo ug usa ka baritang
sabong kamay, isipilyo,ikolget ug sobre
699
A: Unsapa? Wala nay lain?
B: Aduna pa diaykung makadiietso ka sa posopis.
ihulsentabos ug ipahulogkokanimo kining along'
sulat.df Salamat ha?
Lesson 44
A: Milagros,/basig nakalimot ka,yugma pabunyagan ni
Teresing ang iyang tatang bag-ong"natawo. rf
B: "Sa katedral kadto.lno?
A: Oo,/papangankon ko niya sa bata. Jff
B: Ako sab.jtfDuha diay maninay!
700
B: Unsa may imongisinina?
A: Tan-awon ko lang. rBaan Tang tlngali.
i: Dili ko mutuo nimo da. jfMahimo ba gyud.^jGipa-
tahian lea" ni Mama nimo ug bag-o,/dili ba?
A: Maayo unta. fl Tan-awa lang ugma.
Lesson 45
A: Huy, Ronaldo,/mularga ka diay karon dayon sa
Tebu? |
may itugon ka ba?
A: May ihangyo unta ko nimo
701
B: Basta ikaw ,/ mahi'mo kaayo.
mong'gd , I lima Ka buok nga" roll pad",/i
buoknga "coffee percolator",
ug usa ka
B: 0 sige,Ipadad-i ako ugkwarta.
L: Usa pa. j5pPadad^-"antakaugs^rgkwenta pesos.
- r t n-Iu l i lang unyang sobra. if DagnaiT~^aayong salamat. fp
B: Way sapayan.
SUPPLEMENTARY MATERIALS II
READINGS FOR COMPREHENSION
A. Narratives for the Dialogues
B. Short Paragraphs (contextual),Followed by Questions and Answers
C. Games
D. Legends
E. Recipes
F. Songs and Riddles
The materials in this section are designed to pro-
vide additional exercises in reading. The first section
is called Narratives for the Dialogues, and tells about
the dialogues given in the text. The section on Short
Paragraphs is made up of short paragraphs based on given
situations followed by a set of questions.
The rest of the materials include legends, recipes
for native delicacies and instructions on how to play
some low-organizational games which are popular among
Filipinos .
704
A. Narratives for the Dialogues
Lesson 1
Nagkasugatl si Pedro ug si Juan. Niingon^ si Juan
kang Pedro, "Maayong buntag, Pedro. Kumusta ka?"
NitubagS si Pedro kang Juan, "Maayong buntag sab, Juan.
Maayo man, salamat."
Isugat 'meet'
^ingon 'say'
tubag 'answer'
Lesson 2
Nagmaayol ang usa ka PCV sa balay sa iyang ami go.
Nitubag ang iyang amigo kamiya, "Dayon^ lang. Lingkod3
usa." Nitubag sab ang PCV kaniya, "Salamat."
•maayo ' good '
^dayon 'come in'
^lingkod 'sit down'
Lesson 3 (Dialogue 1)
Niadtpl si Pedro sa balay sa iyang amigo. Niingon
siya, "Maayo." Nitubag ang iyang amigo, "Dayon lang.
705
Ikaw man diay, Pedro. Lingkod uaa." Nitubag sab ei
Pedro, "Salamat."
^adto 'go'
Lesson 3 (Dialogue 2)
Niadto si Roberto sa balay sa iyang amigo usa
kagabii niana. Gipangutana^ siya kung kinsa siya ug
gipasulod ug gipalinRkod sab siya niini.
Ipangutana 'ask'
Lesson 4
Nangutanal ang amiga ni Ana kaniya, "Unsa kana?"
Nitubag si Ana kaniya, "Pansit kini." Nangutana na sab
siya kang Ana, "Lami ba?" Nitubag na sab si Ana kaniya,
"Lami kaayo."
Ipangutana 'ask, question1
Lesson 5
Gipa-ila-ilal ni Jesus si Mr. Smith kang Ben.
GipangumustaZ ni Ben si Mr. Smith ug gipangutana3 kung
Amerikano ba siya. Gitubag^ ni Mr. Smith si Ben nga
706
maayo ug nga Amerikano siya.
'introduce'
^kumusta 'how are you1
3pangutana 'ask, question'
^tubag 'answer'
Lesson 6
Nagsultihanayl si Mr. Smith ug ang usa ka Pilipino.
Nangutana siya kang Mr. Smith kung Amerikano ba siya.
Nitubag si Mr. Smith niya nga Amerikano siya ug Peace
Corps trainee pa. Nangutana pag-usab siya kang Mr.
Smith ug tagadiin siya. Nitubag si Mr. Smith niya nga
taga-Texas siya. Nangutana sab si Mr. Smith ug taga-
diin ang Pilipino. Ug nitubag pag-usab siya nga taga-
Pilipinas siya.
isulti 'talk'
Lesson 7
Nangutana si Ben kang Carlos parti sa mga Peace
Corps trainees ug nga asa sila muadto. Nitubag siya
niya nga mangadtol sila sa sine, pero dili diha-diha
dayon.
707
ladto 'go'
Lesson 8
Si Mr. ug Mrs. Paul Murphy ang mga ginikanan sa PCV.
Tua sila magpuypl karon sa Oregon.
Ipuyo 'live'
Lesson 9
Nangutana ang usa ka PCV ug hain ang balay sa
tenyente del baryo. Gitubag siyang tua sa luyo sa
simbahan.
Lesson 10
Mayl nangutanag kinsa si Jean Peters, ang bag-ong
PCV ng maestra ug amiga sa usa ka Pilipinang maestra.
'there is, are, was, etc'
Lesson 11 (Dialogue 1)
Nagsultihanay si Bert ug ang iyang mga amigo parti
sa ilang mga igsoon. Adunayl duha ka lakeng igsoon ug
usa ka bayeng igsoon si Bert, pero adunay tulo ka
708
purong lakeng igsoon ang usa sa iyang amigo.
laduna 'there is, are, was, etc'
Lesson 11 (Dialogue 2)
Nagkital si Rene ug ang iyang amigo. May libro sa
math si Rene ug nagtuon^ silang duha sa Hang leksyon.
Ikita 'meet'
^ 'study'
Lesson 12 (Dialogue 1)
Gitawagl si Ben sa iyang amigo ug gipahuwat^ kadiyut
lang. Gipangutana siya ni Ben ug ngano man. Gipangu-
tana sab niya si Ben ug asa siya, ug gitubag siya ni
Ben nga sa eskwelahan.
*tawag 'call1
2huwat 'wait'
Lesson 12 (Dialogue 2)
Nitawag1 ang PCV ug taxi. Gusto^ siyang muadto
sa Capitol Hotel. Tres pesos ang plete, husto-husto
ra, kay layo man ang hotel.
709
Itawag 'call'
2gusto 'like, want1
Lesson 13 (Dialogue 1)
Gitawag si Ben sa iyang amigo ug gipangutana ug hain
siya muadto. J- Gitubag siya niya nga dia ra. Gipaduol^
niya si Ben ug giingon3 nga aduna siyay bisita.
Giingon niya siya nga usa pa, karon na.
ladto 'go'
2duol 'near'
3ingon 'tell'
Lesson 13 (Dialogue 2)
Nangita^ ang usa ka PCV ug hain ang eskwelahan.
Giingon siyang duol ra sa tindahan.
Ikita 'look for'
Lesson 14
Nangutana ang usa ka tawo ug pila ka buwan ang naa
sa usa ka tuig. Gitubag siyang napo ug duha. Ang ngan
sa mga buwan itao kini: Enero, Pebrero, Marso, Abril,
Mayo, Hunyo , Hulyo, Agosto, Septyembre, Oktubre,
710
Nobyembre, ug Disyembre.
Lesson 15
Nangital ang PCV ug kwartong iyang kaistahan2 sud sa
usa lang ka semana. Nakakita3 siya, tagkinse pesos ang
bayacP sa usa ka adlaw, wa pay pagkaon, pero adunay
restawran sa silong niini.5
Ikita 'look for'
2A place to stay
3kita 'find'
^Payment
50f this
Lesson 16
Nangutana ang usa ka tawo ug pila ka adlaw ang naa
sa usa ka semana. Gitubag siyang pito. Ang ngan sa
mga adlaw mao kini: Domingo, Lunes, Martes , Myerkoles,
Hwebes , Byernes, ug Sabado.
Lesson 17
Nangutana ang PCV ug unsang orasa na. Gitubag siyang
alas singko y medya na. Pureso^ , gabii na diay para2
niya.
711
^Therefore, hence
2To, for
Lesson 17A
Namalit ang PCV ug panapton sa tindahan sa Insik sa
"downtown". Nisaka na pag-ayo ang presyo ug mahal na
kaayo ang metro o yarda sa panapton. Nihangyo' siya sa
tindera ug gipahangyo siyag dyutay niini.
lhangyo 'bargain'
Lesson 18
Nagsuroy-suroyl- ang usa ka grupong PCV's. Nagkaki-
ta^ ug ang laing grupo. Nanan-aw^ silag sine sa Majes-
tic.
1
2
3
suroy
kita
tan-aw
'take
'meet'
'see'
a walk'
Lesson 19
Gustong muadto sa Baryo Patudan ang usa ka PCV, ug
nangutana siyag tartanilya sa sunod eskina, pero dilig
jeepney kay dili kini muabot^ sa Baryo Patudan.
712
Isakay 'ride'
^ 'arrive, reach'
Lesson 20
Alas dose na. Oras na sa paniudto. Gigutoml na
kaayo ang d-uha. ManRaon^ sila sa kapiteriya.
Igutom 'hungry'
^ 'eat'
Lesson 21
Nagsultihanay ang mga PCV bahin sa pyesta sa baryo.
Gidaghanan*- sila sa mga tawo, gidak-an^ ug gitas-an3
sila sa mga arko, ug glsabaan^ sila sa banda. Nangadto
sila sa ilang Pablo aron mangaon.
Idaghan 'plenty, many'
2daka 'big, huge'
3taas 'tall, long'
^saba 'noisy'
Lesson 22
Gipangutana si Pedro ug unsa ang iyang dala.-*-
Nitubag siyang ang iyang dala mao ang iyang bag-ong
713
libro sa Cebuano. Ang iyang daang libro nawala.
•'-That which he brings with him
2wala 'lose'
Lesson 23
Nagsakay ug dyipni ang usa ka taga-Bohol. Nabala-
ka' siya kay dili pa man siyang makahibalo2 sa mga dalan
sa syndad sa Sugbo kay dili man siya taga-didto.
1balaka 'get married'
2hibalo 'know1
Lesson 25
Nagsakay1 si Manang ug bus. Gusto na siyang
manaog2 dayon sa usa ka eskina, pero dili pa mahimo3,
muhuwat^ pa siya kadiyut, kay wa pay bus stop.
1eakay 'ride'
2kanaog 'get off
3himo 'do1
Huwat 'wait'
714
Lesson 25A
Nagkasugat si Rosa ug ang iyang amiga. Naghisgutan-
&2_ sila bahin sa semana santa. Si Rosa adto magsemana
santa sa Bantayan kay nindot kaayo aag semana santa
didto kay daghan ang nindot nga karo sa prosesyon sa
Hwebes ug Byernes Santo.
Ihisgut 'mention, talk about'
Lesson 26
Nangutana kang ang iyang amigo Ramon ug unsang
orasa na. Gitubag siya sa iyang adtoan.
iuwahi 'late'
Lesson 27
Nagsultihanay ang duha ka PCV bahin sa ilang klase.
Ang usa adunay primer gradong klase nga mga kwarenta ka
buok ang eskwela. Ang ikaduha walay primer gradong
klase pero may naa tingali siya sa sunod tuig.
Lesson 28
Gusto dayon si Ana muadto sa merkado, pero nisunod-*-
na lang siya sa gusto sa iyang amigang muadto lang una
sila sa iyang balay para^ mag-estorya3.
715
Isunod 'follow'
^In order to
'estorya 'story'
Lesson 29
Nagkakita' si Carding ug ang iyang amiga sa tinda-
han nga gipalitan niya ug pangaton para kang Rosa kay
adlaw man kadto ni Rosa. Nihangyo^ ang amiga ni
Carding niya sa pagpadala sa iyang regalo kang Rosa kuy
mulaiga' man siya ug pagpasulti sab niya nga malipayong
adlaw na lang.
'meet each other'
^hangyo 'request'
^larga 'leave (for)'
Lesson 30
Gipasimba' sa PCV ang iyang binatonan ug sayo sa
San Jose aron makapangarbun^ ug isda, baboy ug prutas.
•'•simba 'go to church'
pangarbun 'go marketing'
716
Lesson 31
Gipadall' si Pedro sa iyang ami go. Magpauban^ ang
iyang amigo niya sa Kona kay musugod^ na siya sa pag-
practice-teaching. Giingnan ni Pedro ang iyang amigo n
nga itudlo^ niya ang bag-ong matematika ug nga maayo
tingali kung tun-an^ una niya sa libreriya ang iyang
ileksyon.6
'hurry up'
'uban 'accompany somebody'
3sugod 'begin, start'
^tudlo 'teach'
->tu-on ' study '
^leksyon 'lesson'; ileksyon "What/the lesson
that is going to be taught"
Lesson 32
Nagsultihanay si Ricardo ug ang laing PCV bahin sa
tugnawng tyempo. Gisip-on^- ug gilabdam^ sa ulo si
Ricardo, pero wala sip-ona ug wala labdi sa ulo ang
iyang amigong PCV kay nakadala3 kini ug 'sweater' nga
nakatabang^ kaayo kamiya.
^sip-on 'cold'
717
2labad 'headache'
3dala 'bring, take'
tabang 'help'
Lesson 34
Nagkakita si Belen ug ang laing PCV sa Cebu. Nahi-
bulongl ang PCV nganong nia si Belen sa Cebu kang ang
iyang assignment tua man sa Caguyan de Oro. Giingnan
si Belen sa iyang tuyp2 sa pag-adto sa Cebu: ang pag-
tambong^ s a kasal ni Cris , laing PCV. Human sila nag-
estoryahanay , nangimbitar^ si Belen sa iyang umaabot^
nga seminar sa iyang lugar.
•*-hibuong 'surprise1
^tuyo 'purpose, aim1
3tambong 'attend'
4estorya 'tell stories/talk'
5inbitar 'invite'
^abot 'arrive1, umaabot 'coming'
Lesson 36
Nagsultihanay ang duha ka PCV parti sa ilang buha-
^ sa eskwelahan. Ang usa kanila niingong iyang sula-
ang gipabuhat3 sa prinsipal parti sa tulomanon sa
umaabot
718
umaabot^ nga tigum sa mga maestra, pero dill dayon kay
iya panghunahunaon^.
^buhat 'work'
2sulat 'write'
3buhat 'work'
4abot 'arrive'
5hunahuna 'think, thought' (V., N.)
Lesson 37
Nangaonl sila si Pablo, si Marta, ug si Jorge.
Nipalihog^ si Marta kang Pablong ipatunol^ ang asin
kaniya, pero nitubag si Pablong dili pa mahimo kay tua
pa ni Jorge.
ikaon 'eat'
^palihog 'please1
^tunol 'pass'
Lesson 38
Nangimbitarl si Eddie kang Luis sa papangaligo^.
Kay makamao man mulangoy3 si Luis, gusto siyang muuban^
basta makabalikS dayon ug sayo^ aron? makatuonS siya sa
iyang leksyon.
719
1imbitar 'invite'
oTo go swimming
^langoy 'swim'
^uban 'go with, companion*
5balik 'go back1
6Early
7So that
8tuon 'study'
Lesson 40
Gipangutana si Anita sa iyang amiga bahin sa iyang
suwat nga niabot sa niaging adlaw nga gikan sa iyang
ginikanan. Gitubag niya siya nga wala niya madawat kay
tingali nadala ni Elsa sa iyang bag. Wala niya tuyoa'
pagdala. Gipalihog^ ni Anita ang iyang amiga sa pag-
sulti ni Elsa bahin niini.^
'purpose', tuyoa 'didn't do it on purpose/
unintentional '
^palihog 'please', gipalihog 'was requested/
asked'
3niini 'this'
720
Lesson 41
Magsultl-sulti si Fe ug ang iyang kaubang PCV bahin
sa bayranan ni Fe sa suga ug abangan sa balay niya ng
wala pa niya kabayril kay wala na man siyag kwartang
ipamalit ig-adto niya sa Cebu kung bayran na dayon niya
niadtong adlawa. Wala makatuo niini ang iyang kauban.
^bayad 'pay/payment'
2tuo 'believe1
Lesson 42
Nagsabot sila si Letty nga abanan nila ang mga PCV
pagpangarbon^ kay basi tontohon sila sa mga tindera kay
mga Amerikano ra ba.
Isabot 'plan & agree'
karbon 'market'
Lesson 43
PaMagallanesl ang kaubang maestra ni Maria. Gipang-
utana niya si Maria kung may ipapalit ba siya niya.
Nagpapalit si Maria ug daghan daghang pitsi-pitsi^ niya
ug nagpatugon^ pa gyud ug selyo sa pos opis kung may
lugar^ pa siya sa pag-adto niini.
721
•^Magallanes "Magallanes, the shopping center of
downtown Cebu City"; FaMagallanes 'going to
Magallanes'
2pitsi-pitsi 'odds & ends, sundries'
3tugon 'send/leave message to buy/bring goods,
etc. '
^lugar 'place1; kung may lugar pa siya 'if she
still has time'
Lesson 44
Gipahinumdum(an)1 si Milagros sa iyang kaubang
maestra kay basi kini makalimut^ nga pabunyaean3 ni
Teresing sa sunod adlaw ang iyang batang bag-ong natawo.
Wala siya makalimut ug unya nagpangutan-anay sila bahin
sa ilang isinina^ sa bunyag.
Ihinumdum 'remember, remind1
2limut 'forget'
3bunyag 'baptism, baptize'
^sinina 'dress'
722
Lesson 45
Maklt-an^ si Ronaldo nga paCebu dayon. Daghan
kaayong gipatugon nga pitsl-pitsi ang iyang kaubang PCV
nga ipapalit sa mga tindahang Insik2 sa Cebu.
'to see'; nakit-an 'was seen'
^tindahang Insik 'Chinese store'
723
B. Short Paragraphs (Contextual) Followed by Questionsand Answers
Structural Content: Verbal Affixes:
I. n i -n a -nag-naka-naN-
mu-ma-mag-maka-maN-
gi- -hangi- -angi- -in-. . .i-
-onna- -anpag-pagpa-gipanahi-makigum + redupl.
1. Si David ug is Eslao nanawag ug jeepney saWalmea. Nangutana sila kung hain ang Boys Camp us pilasab ang plete. Sa nanakay na sila nangutana si Davidkang Eslao kung hain ang iyang asawa. Si Eslao nangutanausab kung minyo ba siya.
Mga Pangutana:
Kinsay nanawag ug jeepney?Diin sila manawag ug jeepney?Unsay pangutana ni David ug ni Eslao?Asa sila paduong?Kinsay minyo, si David o si Eslao?
2. Alas nuybe sa buntag kadto. Si Erico ug siTinker niadto sa kwarto ni Roberto aron dad-on siya sabaybayon. Si Roberto nibalibad nga dili siya muuban.
Mga Pangutana:
Unsang orasa kadto?Kinsay niadto sa kwarto ni Roberto?
724
Ngano man?Niuban ba si Roberto?
3. Si Carolina nagtudlo ug usa ka pundok nga mgaestudyante. Nangayo siya ug katahuran ug gitubaR usabsiya. Gisugo niya ang usa ka estudyante pagsira sapultahan ug ang usa ka estudyante sab sa pag-abli. Iyadayon silang gisuog sa pagngaan sa mga butang sa kwarto.
Mga Fangutana:
Kinsay nagtudlo?Unsay iyang gibuhat?Unsay iyang gisugo sa usa ka estudyante?Unsa pa?Unsa pa gyud?
4. Si Linda ug si Maria Elena nagsultihanay bahinni Jim A. Nangutana si Linda kung kinsa siya, taga-diinsiya, hain siya magpuyo karon, hain siya karon ug unsayiyang buhat. Unya nahinumdum sila nga mamalit diay silaug mga galamiton sa eskwelahan sa tindahan sa Hawi.
Mga Pangutana:
Kinsay nagsultianay?Unsay mga pangutana ni Linda?Unsay ilang nahinumduman?Asa sila mamalit?
5. Si Jerry nagtudlo sa mga bata sa kindergarten saPilipinas kung unsaon pagsulti ug "Good Morning, Mr.Cousin, Good Afternoon, Mr. Cousin, ug Good evening, Mr.Cousin." Iyang gibinisaya ang iyang sugo. Nagtabiang mga bata. Iyang gisultihan sa pagpataas sa kamotkung gusto sila mutubag.
Mga Pangutana:
Kinsay nagtudlo?Kinsay iyang gitudloan?Unsay iyang gitudlo?Nag-unsa ang mga bata?Unsay iyang gisulti sa mga bata?
725
6. Si Edita namlsita ni Donna sa alas otso sa gabii.Ang inahan ni Donna nitubag sa tuktuk sa pultahan.Nangutana si Edita bahin ni Donna. Nangita si Mrs.Brown ug gisultihan si Edita nga adunay bisita si Donna.Gipamakadiyut ug dayon giimbitar ni Edita si Donna sasine.
Mga Pangutana:
Kinsay namisita ni Donna?Unsang orasa siya namisita?Kinsay nitubag sa tuktuk?Unsay pangutana ni Edita?Unsay gibuhat ni Mrs. Brown?Unsay gisulti ni Mrs. Borwn kang Edita?Kinsay gipailaila ni Donna sa iyang inahan?Unsay gibuhat ni Edita ug ni Donna?Kinsay nangimbitar sa sine?
7. Si Miguel naglingkod sa atubangan sa balkon.Nakita niya si Lorenzo nga nagdala ug daghang libro.Gitawag niya ug gipangutana kung mag-unsa siya ug kungmakauban ba siya niya. Nanamilit si Miguel sa iyangasawa nga si Susana.
Mga Fangutana:
Kinsay naglingkod?Diin siya maglingkod?Kinsay iyang nakit-an?Unsay gidala sa iyang nakit-an?Unsay gipangutana niya sa iyang nakit-an?Kinsang asawa si Susana?
8. Si Juanito ug si Ramon nagsakaysakay sa alaskwatro sa hapon. Nakakita si Ramon ug gwapang baye nagnipauli gikan sa eskwelahan. Nangutana si Ramon kangJuanito kung kinsa siya. Niingon si Juanito nga siyaiyang amiga ug maestra sab sa Kadaugan ElementarySchool. Nihangyo si Ramon kung mahimo bang ipailailasiya kay gwapa siya kaayo. Nanaug sila sa awto uggipailaila sila.
Mga Fangutana:
Nag-unsa si Ramon ug si Juanito?Unsang orasa kadto?
726
Unsay ilang nakit-an?Unsay gihangyo ni Ramon?Nganong nihangyo man si Ramon?Unya, unsay gibuhat ni Ramon ug ni Juanito?
9. Si Ramon ug si Gario namisita ug usa ka pamil-yang Pilipino sa Hawi. Sa diha pa sila sa Boys Campnahibaloan nila nga si Keith muadto sa Hawi. Gihangyonila si Keith kung makasakay ba sila ug ilang gitug-anan.Sa balay sa Pilipino nangutana si Mrs. Jose kung nganonga nia sila sa Hawaii, tagadiin sila ug asa sa Pilipinassila muadto. Nangutana usab si Ramon ug si Gario bahinniya ug sa iyang pamilya. Human sa sultihanay, gihawiransila ug panihapon.
Mga Pangutana:
Kinsay namisita?Diin sila mamisita?Kinsay ilang gibisitaan?Unsay mga pangutana ni Mrs. Jose?Unsay gipangutana ni Ramon ug ni Gario?Unsay imbitasyon ni Mrs. Jose?
10. Sabado kadto ug si Tinker nangandam. Nangutanasi Eric kung asa siya padulong. Nitubag siya nga muadtosiya sa merkado. Unya nanamilit siya. Nagtawag siya ugtaksi ug nangutana kung pila ang plete ngadto sa RizalStreet. Gisultihan ug nisakay si Tinker. Sa merkadonihunong siya sa usa ka tindahan ug nanan-aw sa mgapalitonon. Gitagad siya sa tindera ug gipangutanakung unsay iyang mahimo. Naibug siya sa mga saging apangahi-gahi pa kini. Nangutana siya kung aduna bay mgahinog. Gisultihan siya ug gibayran dayon ni Tinker ugnipauli siya.
Mga Pangutana:
Unsang adlawa kadto?Nag-unsa si Tinker?Asa siya padulong?Unsay iyang gisakyan?Unsay iyang naibugan?Nakapalit ba siya dayon?Nganong wala man?Unsay sunod gibuhat ni Tinker?Unya, nakapalit na ba siya?
727
11. Duha ka PCT nanakay padulong sa Hawi. Makigkitasi Ramon sa mayor ug nangutana siya ni Juanito kungunsaon pag-adto. Gisultihan siya ni Juanito nga angbalay sa mayor tua sa dalan Ilang-Ilang luyo sa simbahan.Unya, waa madugay naabot sila sa dalang Ilang-Ilang.Gisultihan ni Ramon ang draybir pagpahunong duol sasimbahan.
Mga Pangutana:
Pila ka PCT ang nanakay?Asa sila padulong?Mag-unsa sila?Hain ang balay sa mayor?
12. Si Mrs. Burns nangandam sa umaabut nga pyestasa baryo. Gisusi niya ang mga pagkaon ug nangutanani Georgy kung paigo pa ba sama sa bugas humay, pan,bayabas, kapayas, pinya ug kiso. Nitubag si Georgy ngahusto-husto pa. Unya, nangutana siya ni Marcia kunganus-a ang pyesta sa baryo.
Mga Pangutana:
Kinsay nangandam sa pyesta?Unsay iyang gisusi?Kinsay iyang gipangutana?Unsay gitubag ni Georgy?
13. Si Dick McGinn namisita sa baryo Kadaugan kuyogang opisyal sa PC gikan sa Washington, D.C. Pagkanaug nnila sa awto nakit-an nila si Roberto. Gitawag niDick si Roberto ug gipailaila sa opisyal gikan saWashington. NanRutana si Dick kang Roberto kung hain siJim A. Nitubag si Roberto nga tingali tus siya sabalay DolDol atubangan sa eskwelahan taliwaea sa balayIlang-Ilang ug balay D'Kuan.
Mga Pangutana:
Diin mamisita si Dick McGinn?Kinsay iyang kauban?Kinsay iyang gipangita?Diin si Jim A.?Hain ang balay DolDol?
728
14. Si Eugenio nanghambug bahin sa iyang tanaman.Nangutana si Canuto kung ang tanaman luyo ba sa hagdan.Nangutana usab siya kung aduna bay mga utanon satanaman. Unya, nahiabot si Nonoy ug nangutana kunggusto ba sila muadto sa dagat sa Hapona aron mangaligo.Nangutana sila kung hain ang iyang awto. Nitubag siNonoy nga tua didto daplin sa dalan duol sa estasyonansa gasolina.
Mga Pangutana:
Kinsay nanghambug bahin sa iyang tanaman?Hain ang iyang tanaman?Unsay tvaa sa iyang tanaman?Kinsay nahiabot?Kinsay gusto mukuyog niya?Asa sila muadto?Nganong muadto man sila?Hain ang awto ni Nonoy?
Structural Content:
II. Mu- ni-Mag- nag-Maka-Ma- na-
naN-
nag- -anayna- -an
Mahi-Mahi- -an
nagpaki-
Gi-Gi- -hanGipaN-Gipanang- -han
Pagpa-
15. Si Bob ug si Mac nagsultihanay bahin sa practiceteaching sa Waimea. Si Bob nangutana kang Mac kungunsang orasa siya nimata ganinang buntag ug kungnaulahi ba usab siya sa GSAng auto. Nitubag si Mac nganisakay siya sa GSAng auto niadtong buntaga. Nisulti siBob nga wala siya magtagad kung makasakay ba siya sa
729
bus niadtong buntaga. Unya si Mac nikallt pagsultinga naabut na ang kinahon nga paniudto. Nlsulti si Bobnga dili tingali maayo kaayo ang paniudto karong adlawa.Sa nagkaon sila nangutana si Bob ni Mac kung unsay lakawsa iyang klase. Nitubag si Mac nga arang-arang silakarong adlawa ug nangutana usab siya bahin sa iyangklase. Nitubag si Bob nga saba kaayo sila sa primerongsemana pero niarang-arang na sila kada adlaw.
Mga Pangutana:
Kinsay nagsultihanay?Unsay ilang gipanagsultihan?Unsay pangutana ni Bob?Diin musakay si Mac?Kinsay nakakita sa mga kinahong pagkaon?Unsay lakaw sa ilang klase?
16. Si Margo ug Judy nagsultihanay bahin sa kaling-awan sa mga maestro ug mga ginikanan. Nangutana si Judykang Margo kung kanus-a ang ilang programa sa Waimea.Nitubag si Margo nga duna sila niadtong Hwebes sagabii. Gusto ni Judy mahibaloan kung unsay petsaniadtong Hwebes. Nitubag si Margo nga niadtong Hwebesbaynti-dos sa Agosto ug unya nangutana bahin sa programasa Kohala. Nitubag si Judy nga maayo ug dyutay ang ilangprograma. Aduna silay upat ka pakigpulong sa Ininglis,usa sa Hinapon, usa sa Inilokano ug usa gisulti ni Estansa Cebuano. Nagpakisayud si Margo kung nisayaw ba siyasa Binasuan pag-usab. Nitubag si Judy nga si Donato ugsiya nisayaw sa binasuan ug nga aduna usab silay Tinklingus Itik-itik. Si Margo nisulti nga nindot usab angilang programa. Ang mga ginikanan namisita sa ilangklase. Duna usab silay programa. Para sa painit adunausab silay daghang donat, ilimnon ug kapi. Unyanitan-aw si Judy sa iyang rolo ug nisulti nga oras na sapagkatulog. Si Margo nanamilit ni Judy.
Mga Pangutana:
Unsang orasa kadto?Diin si Carolina ug si Gario?Unsay mga pangutana ni Gario?Nganong gusto musayo si Gario?Pila ka oras ang dagan sa bus ngadto sa eskwelahansa Kohala (Girls)?
730
Fila ka milyas kana?Asa maghuwat si Carolina ni Gario?Unsang orasa siya maghuwat?
18. Si Jaime nagsyagit ngadto ni Beaman sa pagpadalikay si Nonoy hapit na mularga paingon sa Hilo. SiBeaman nisyagit paebalik sa pagpahuwat kay iya panggihuman ang painit. Gisultihan siya ni Jaime nga pagdaliaron dili siya mahibiyaan. Sa pagbiya nila sa BaryoKadaugan nisugod dayon pag-ulan. Si Jaime nisulti ngagitugnaw na siya ug nihangyo ni Beaman sa pagpasira sabintana. Si Beaman naghunahuna sa ting-ulan sa Pilipinas.Nisulti si Jaime nga wala siya mahibalo bahin sa ting-ulan sa Pilipinas apan si Manang Georgy nagsulti niyanga sa Pilipinas ang ulan sige-sige. Nisulti si Beamannga mas gusto siya sa ting-init. Unya iyang gipangutanasi Nonoy kung kanus-a siya mubalik sa Hilo. Si Nonoynitubag nga wala pa siya mahibalo.
Mga Pangutana:
Kinsay nagsyagit ngadto ni Beaman?Unsay iyang gisyagit?Nganong nisyagit man siya?Nganong nagdali si Beaman?Unsay gibuhat ni Beaman?Unsay gisulti ni Manang Georgy?Unsay gusto ni Beaman?Mubalik ba dayon sa Hilo si Nonoy?
19. Udto kadto ug sa bintana sa kwarto ng mitingannakit-an ni Marcia ug ni Jeanne nga ang mga kurinaranangabut na. Nisulti si Marcia nga tingali ting-paniudto na kay gigutom na man siya. Sa nagpadalongsila sa kapiteriya nangutana si Jeanne ni Marcia bahinsa nagkalain-laing oras sa ting-pangaon sa Pilipinas.Gisultihan siya ni Marcia. Gisultihan usab siya bahinsa painit ug sa mga lamian nga mga supas sa painit. Unyanangutana siya kung hain si Lorenzo. Nitubag si Jeannenga nilakaw siya apan mubalik ra sa alas dos para saklase sa Cebuano.
Mga Fangutana:
Diin si Marcia ug si Jeanne?Unsay ilang nakit-an sa bintana?Kinsay gigutom?
731
Unsay mga pangutana si Jeanne?Unsay mga tubag ni Marcia?Unsang orasa mubalik si Lorenzo?Nganong mubalik si Lorenzo sa alas dos?
Structural Content:
III. ni-nag-na-naka-nahi-
nag + redupl. basenagka-nag-...-hanaygi"
gipaN-gi-...-an/-hanna-...-anhing-...-anpag-/pagka-pagpa-ka-ika-
mu-mag-ma-maka-
maha-mag- -1- redupl. basemagpa-
20. Ang mga estudyante sa syensya naekasabut ngamagbuhat ug usa ka tanaman sa napkalin-laing tanum.Usa ka grupo nitanum ug humay. Lain nga grupo nitanumug mais, batong, sibuyas, rabanos ug mustasa. Anghumay ni Edita gitanum duol sa hagdanan. Ang mais,batong, sibuyas, rabanos ug mustasa gitanum sa tug-karan atubangan sa eskwelahan. Silang tanan nagbanus-banus pagbubo sa nagkalian-laing tanum. Si Lorenzo ugsi Juana usahay magdungan ug bubo. Si Eugenio ug siDavid magsunod lang ug bubo. Ang ilang tanum pulostambok kay maayo man pagkagaam. Malipayon silang tananmagtan-aw sa ilang tanum nga pulos maayo ug tubo.
Mga Pangutana:
Kinsay nagkasabut?Unsay ilang gikasabutan?Unsay gitanum sa usa ka grupo?Diin magtanum si Edita?Unsay iyang gitanum?
732
21. Bag-o pa gayud nga nahiabot sa Cebu si Jaime.Nagpangutana siya kon haing hotela ang maayong sak-an.Dihay nisulti niya nga ang Magellan hotel ang labingmaayo. Nagpahatud dayon siya. Sa hotel, gisugat siyasa manedyer. Nangutana ang manedyer kon unsay iyangmahimo kaniya. Nisulti si Jaime nga gusto siya ugusa ka kwarto sa hotel. Nangutana siya kon pila angbayad sa kwarto. Nitubag si Mr. Lu nga tagbaynti-otsopesos ang adlaw sa usa ka kwarto. Nangutana si Jaimekon apil ba ang pagkaon ug kun duna ba usab ug init ngatubig nga ikakaligo. Gisultihan siya nga dunay ristawrannga kakan-an. Bahin sa init nga tubig, niingon si Mr.Lu nga duna sab. Nihangyo si Jaime kon mahimo bangminusan ug singko pesos. Wala mutugot si Mr. Lu. Kaygabii na man napilit na lang si Jaime pagkuha ug usa kakwarto.
Mga Pangutana:
Kinsay nahiabot?Diin siya mahiabot?Kinsay nisugat niya?Unsay iyang gipangutana?Pila ang bayad sa usa ka kwarto?Apil ba ang pagkaon?Aduna bay init nga tubig nga ikakaligo?Kinsa si Mr. Lu?Pilay hangyo ni Jaime?Nitugot ba si Mr. Lu?Unsay gibuhat ni Jaime? Ngano man?
22. Usa ka Amerikano nagitndog sa may pantalan.Peace Corps nga boluntaryo diay siya. Sa iyang tupadmay duha ka malitang dagko. Sa kalit nilabay ang angusa ka taksi. Iya dayong gisut-sutan ug gihunongansiya. Nangutana siya kon layo pa ba ang Agruda hotel.Nitubag si Pablo, ang taksi draybir, nga tingali mgalima ka kilometro. Nangutana usab siya kon pila angiyang mabayad kon magpahatud siya. Giingnan siya ngapesos lang. Kini silbi lang nga pakyao. Gibaratuhansi Esteban, ang Peace Corps nga Boluntaryo, ug nisakaydayon siya.
733
Mga Pangutana:
Kinsay nagtindog?Diin siya magtindog?Unsay iyang dala?Unsay nilabay?Unsay iyang gibuhat?Asa siya padulong?Unsay iyang mga pangutana?Pilay plete?Gimahalan ba siya?Kinsa si Esteban?Nisakay ba siya?
23. Usa ka hapon nagkatagbo si Ronaldo ug si Marcossa may balay sa mga maestra. Si Ronaldo nangutana niMarcos kon asa siya. Nitubag si Marcos nga magsuroy-suroy lang siya kay wala siyay buhaton. Nangimbitar siRonaldo kang Marcos sa pagpanan-aw sa sinihan sa Hawi kayadunay salidang Pinilipino. Nisugot si Marcos ug nangadtosila sakay sa jeep nga gidala ni Dan. Nangabot sila sasinihan sa hustong oras gayud. Nisugod ang salida saalas syete y medya. Ang salida Tinagalog, apan naka-sabut lang gihapon sila ug dyutay. Nanggula sila ngamal.ipayon. Namauli ug nag-estoryahanay sila bahin sailang salidang nakit-an.
Mga Pangutana:
Kinsay nagkatagbo?Kanus-a sila nagkatagbo?Diin sila magkatagbo?Kinsay nangutana?Kinsay iyang gipangutana?Unsay iyang gipangutana?Kinsay nangimbitar?Asa sila nangadto?Kinsay ilang gisakyan?Unsang orasa nisugod ang sine?Nakasabut ba sila?Unsay ilang giestoryahan sa ilang pagpamauli?
24. Si David gipahunone ug kadiyut ni Gario uggipangutana kon kinsa kadtong duha ka babyi nga didto sailang klase. Nitubae si David ug gisultihan si Garionga sila ang mga bag-ong maestra sa Cebuano. Bag-o langsilang nangabot gikan sa Honolulu. Nisugilon usab siDavid nga ang duha ka bag-ong maestra gipailaila kaniya
734
ni Elsa. Nangutana si Gario kon kinsay ilang ngalan.Wala makautbag si David kay nakalimut kono siya.Nibalibad siya ni Gario nga wala sad siya makadungogpag-ayo sa pagsulti ni Elsa sa ilang ngalan. Nakatawaug dako si Gario. Nakatawa sad si David. Nangatawasilang duha ug dako ug kusog kaayo.
Mga Pangutana:
Kinsay nagpahunong ni David?Nganong iyang gipahunong?Unsay iyang pangutana?Kinsa ang duha ka babaye?Nakaila ba si David sa ilang ngalan?Ngano man?Kinsay nangutana?
25. Udtong tutok kadto sa adlawng Domingo. Pilara ka buok ang nahabilin sa armory. Nangita si Estebanni Ramon sa mga tulda. Hingkit-an niya is Ramon nganaglingkod sulod sa usa ka tulds. Nangutana si Ramonkon unsay iyang mahimo kang Esteban. Niingon siEsteban nga gusto unta siyang muhuwam sa leksyon numerobaynti-dos sa Cebuano kay nawala kono ang iya. Gisul-tihan ni Ramon si Esteban nga ang iyang leksyon basakaayo kay kusog ang uwan sa niaging gabii. Ang ilangtulda hapit na gani mulutaw. Ang sulod sa ilang tuldapulos lapok. Niguwa na lang dayon si Esteban. Natag-buan niya si Hwan nga nagdala sa iyang mga libro.Giingnan niya sa iyang tuyo ug nakahuwam gayud siya.
Mga Pangutana:
Unsang adlawa kadto?Kinsay nahabilin sa aTmory?Kinsay gipangita ni Esteban?Diin siya mangita?Diin ra man si Ramon?Unsay gisulti ni Ramon?Unsay gitubag ni Esteban?Nakahuwam ba siya?Ngano man?Diin siya makahuwam? (Kang kinsa siya makahuwam?)
735
26. Nagkakuyog si Berto ug si Lorenzo. Nagsusi-susi si Berto ni Lorenzo bahin sa iyang pamilya. Iyasiyang gipangutana kon pila sila sa pmailya. Nibatbatsi Lorenzo nga unom sila ka buok ug nga tulo sila kalalake ug tulo usab ang iyang igsoong babaye. Nipunopa gayud si Lorenzo nga siya pa ang naminyo kanilangtanan. Kisumbalik pagpangutana si Lorenzo ni Bertokon aduna ba usab siyay nga igsoon. Nisulti si Bertonga bugtong anak siya. Wala diay siyay mga igsoon ugnga pinangga siya sa iyang mga ginikanan. Nisulti siLorenzo nga bisan ug daghan sila, pinangga sab gihaponsilang tanan.
Mga Pangutana:
Kinsay nagkakuyog?Unsay gisusisusi ni Berto ni Lorenzo?Pila sila si Lorenzo sa pamilya?Ika-pila kaha si Lorenzo sa pamilya?Pila sila si Berto sa pamilya?Ika-pila kaha si Berto sa pamilya?Kinsay pinangga sa ginikanan?
736
C. Games
1. BATO-LATA
Ang dula nga bato-lata nagkinahanglan ug dili
mukabus sa tulo (1) ka magdudula (2) ug dili mo lab aw
sa unom. Ang gikinahanglan nga mga butang sa pagdula
mao ang usa ka kasarangang lata (3) nga kapatungan ug
usa ka kasarangang bato. (4) Gikinahanglan sa tagsa-
tagsa ka magdudula ang bato. (5)
Ang pagdula sa dula nga bato-lata pagasugdan sa
pagbadlis ug duha ka badlis o linya nga mag-atbang.
Usa ka linya para sa manuhan ug ang ika-duha para sa
balayan. Ang gilay-on sa duha ka linya nga naga-atbang,
dili mokabus sa upat ka metro. (6) Ang manuhan usa ka
linya nga kinahanglang tarong. Usag tunga ka metro
ang gitas-on sa linya nga utlanan, sa dadadaplin. Ang
balayan usa ka linya nga napulo ng lima ka dupa. Ang
lata ibutang sa tunga-tunga niining linyaha. Ang
utlanan gibutang aron dili molapas ang mga nagdudula sa
kada daplin.
Ang sumbanan sa dula:
(a) Ang tanan nga magdudula kinahanglang magsugod sa
linya o badlis sa balayan
(b) Iitsa nila ang tagsa-tagsa nga bato aron maduol sa
linya nga manuhan. (7)
737
(c) Ang bato sa magdudula, human niya iitsa, nga
nitugpa kinalayoan sa tanan sa mga magdudula, mao
ang iwit. (8)
(d) Ang iwit kinahanglan sa iwit nga ibutang niya ang
iyang bato sa ibabaw sa lata. (9) Ang iyang buhaton
mao ang pagdakop sa uban nga magdudula sa takna nga
ang lata naigo, natumba ug ang bato natagak sa lata.
(10) Iyang ipatindog ang lata ug ibutang ang bato sa
ibabaw sa lata (9) usa (11) niya madakop ang mga
magdudula. Bantayan ug dakpon kadtong mga magdudula,
human makaitsa sa iyang bato ug nilapas sa linyang
balayan, sa takna nga mahikap niya ang iyang bato.
(e) Ang mga magdudula: Ang buhaton sa tagsa-tagsa ka
magdudula mao ang pag^.igo ug pagtumba sa lata, ug
pagtubos sa ubang mga magdudula.
2. BULAN-BULAN
Ang dulang bulanbulan kanunay nga dulaon as
Pilipinas kong bulanon. Inigsalop sa adlaw, human sa
panihapon ug inigsilang sa bulan, ang mga kabataan
manggula sa ilang pinoy-anan sa pagdula sa bulan-bulan.
Ang bulan-bulan dulaon sa mga kabataan sa karsada, sa
baybayon, ug sa tigumanan sa baryo. Ang bulanbulan
wala magkinabanghan ug dakung hawan. Ang kinahanglan sa
738
dula, tubig o butang nga mahimong ikabadlis. Usahay
ang mga bata magugom ug tubig aron ibad-lis sa ilang
dulaan. Ang pag-ugom ug pagbadlis sa tubig lakip sa
kasadya sa bulanbulan. Anha mailang sadya ang dula kon
ang mga batang magdula labihang banhaa.
Ang dulaan, usa ka kasarangang lingin depende sa
gidaghanon sa magdudula. Usahay ilang tung-on ang
lingin sa duha ka bahin ug usahay sad ilang bahinon
sa upat ka bahin.
Ang pagsugod sa dula mao ang pagpik sa kamot aron
sa paghukom kon kinsa ang mananakop. Human mapili
ang mananakop, ang tanang magdudula manulod sa lingin
o sa bulan aron dili sila hidakpan sa manakop nga
nagsubay sa badlis. Ang mananakop dili mahimong mudakop
kon wala siya magsubay sa badlis. Sa pagdakop kina-
hanglang ang tiil sa mananakop magtunob sa badlis ug
ang kamot muhikap sa magdudula. Ang mga magdudula dill
makaguwa sa badlis sa lingin sa bulan. Sa taknang
muguwa ang magdudula sa lingin, siya ang mahimong
mananakop.
Sa ubang parte sa Philpinas, kining dulaa gitawag
ug uwak-uwak. Nganong gitawag man kining dulaa ug
uwak-uwak? Gitawag kinig uwak-uwak kay ang uwak
739
manakop man ug piso ug kay ang uwak itum man mao nga
kining dulaa gitawag sa ubang parte sa Kabisay-an
uwak-uwak.
BULAN-BULAN
The game,Bulanbulan, is often played when the
moon is up in the early part of the evening. It seems
that when the sun sets and when the moon rises, the
children come out of their homes to play the game.
The game is usually played by children in the streets, on
the beaches, and in the barrio square. The game does not
require too much space. What is needed is water or
something that can make lines on the ground. Some-
times the children fill their mouths with water to make
the lines of the court. The bringing of water in the
mouth to make the lines is part of the excitement of
the game. It can be noticed when the kids are noisy and
filled with laughter.
The court's size depends on the number of players
that are playing the game. The court is sometimes
divided into two and sometimes into four parts.
To begin the game, the players do the "John-Kin-
poh" to determine the "it". After the "it" has been
selected all the players go into the court. They must
740
stay inside the court so that they won't be caught by
the "it", who is continuously on the line. The "it"
cannot catch anyone if he is not on the line. In
order to catch the players, the "it" must have his foot
on the line while touching the players. The players
should not be out of the circle. If one goes out, he
becomes "it".
In other parts of the Philippines, this game is
called uwak-uwak meaning "crow". Why is it called
uwak-uwak? It is called uwak-uwak because crows some-
times prey on chicks and because the color of the crows
is black which would literally mean night. This game is
very common in the Visayas and in some parts of Mindanao.
741
D. Legends
1. Nganong Taas Ang Langit (Kasugiran)
Sa unang panahon, ang langit makab-ot ra sa tawo.
Pero usa niana ka adlaw, ang usa ka asawa, nihangyo sa
iyang bana sa pagpatabang paglubok sa humay. Sa wala
pa sugdi ang paglubok. ang asawa nisulti sa iyang bana
nga dili niya palabihan ang pag-alsa sa alho kay basi
mabuslot ang langit. Niando tuod ang bana.
Sa nisugod na paglubok ang bana, naalsa niya pag-
ayo ang alho, hangtud nga naisa ang langit. Nadaa ang
sudlay sa asawa kay taas man kaayo ang iyang buhok.
Paspas man gud ang ilang paglubok. Gikan niadto ang
langit nagkataas na. Ang sudlay sa asawa nahimong pikas
sa buwan, ug ang perlas nga mutya (sa sudlay) niini
nahimong mga bitoon.
VOCABULARY LIST:
alho pestle
alsa lift upward
bitoon star
buwan moon
buslot bore/make a hole
kab-ot reach
langit sky
lubok pound
742
Mga
isa
mutya
perlas
pikas
sudlay
tabang
Fangutana:
push upward
pearl, gems used asornaments
pearl
the other side
comb
help
1. Taas ba ang langit kaniadto?
2. Ngano man?
3. Unsay gihangyo sa asawa sa iyang bana?
A. Unsay gisulti sa asawa sa wala pa magsugod ang
iyang bana sa paglubok?
5. Nganong iya man kining gihangyo?
6. Unsa man kono sa bana?
7. Unsay nahitabo sa naglubok na sila?
8. Nganong taas na ang langit karon?
9. Nganong nadaa ang sudlay sa asawa?
10. Unsay nahimong buwan ug bitoon?
2. Ang Hambugerong Unggoy ug Bao (Kasugiran)
Usa kadto ka adlaw ang unggoy ug ang bao nagka-
estoryahanay. Niingon ang unggoy nga walay makalupig
niya sa kaabtik. Nitubag ang bao nga abtik sab siya.
743
Nahagit ang unggoy. Iyang glingon ang bao, "Tan-
awon lang nato kung kinsay mas abtik natong duha."
"Sige," nitubae ang bao.
"Aron maila maglumba tang duha," matud sa unggoy.
"Kini ang atong sinugdanan ug kadtong kahoy sa layo ang
atong kutbanan."
Nagtapad dayon sila ug nagsugod pagdaganay. Unya...
Nanunga-tunga na ang unggoy ug ang bao layo pa
kaayo. Nihunong ang unggoy aron magpaabut. Layo pa
gihapon. Nipahuway ang unggoy total layo pa man ang bao
hangtud nga nakatulog siya. Ang bao gakanunay ra ug
hinayhinay ug dagan. Sa pagmata pa sa unggoy ang bao
nahiabot na sa ilang kutbanan ug gikataw-an niya ang
unggoy.
VOCABULARY LIST:
abtik cunning
bao turtle
kanunay always, keep on
kasugiran legend
kutbanan goal
hagit challenge
hambugero braggart
hunong stop
744
huway rest
lumba race
lupig defeated, beaten
matud according to
matuori prove it
sinugdanan starting point
unggoy monkey
Mga Fangutana:
Unsay gisulti sa unggoy sa bao?
Nganong nahagit ang unggoy?
Aron maila ang ilang kaabtik, unsay ilang gibuhat?
Kusog ba ang unggoy mudagan? Matuori. Ang bao?
Matuori sab.
Kinsay nakadaug sa lumba?
Nganong nakadaug siya?
Kinsay napildi sa lumba?
Nganong napildi siya?
Unsay hibuhat sa unggoy sa nakita niya nga layo
pa ang bao?
Sa pagkadaug sa bao giunsa niya ang unggoy?
745
3. Ang Paghari Ni Amuay (Kasuglran)
Sa wala pay tawo sa kalibutan si Amuay ang
naghari. Ang iyang mga sakop mao ang namok, aninipot,
baki, bao, ug bakukang. Kay dill man gusto ang hari
ug samok, iyang gibuhat ang iyang balay taliwala sa
lasang.
Usa niana ka gabii, wala makatulog ang hari tungod
sa alingasang nahimo sa iyang gingsakpan. Sayo sa
buntag, gipatawag niya sila.
"Kinsay nagsaba ninyo gabii? Wala ko makatulog,"
matud sa hari.
Nitubag ang mga baki nga nisyagit sila kay nahadlok
sila sa bao nga gadala sa iyang balay. Nahadlok silang
katumbahan unya.
Ang hari napungot ug niingon, "ikaw diay ang naka-
ingon sa samok. Kinahanglan pagasilotan ka."
Nirason ang bao nga gidala-dala niya ang balay niya
kay basi masunog kay ang aninipot permi man lang gadala
ug kayo.
Ang aninipot nitubag dayon nga gadala siya ug suga
kay nangita siya sa namok nga nikawat sa iyang pagkaon.
Nitingug ang namok nga wala siya mangawat. Ang
bakukang maoy nangawat.
746
Ang hari nlsugo sa namok sa pagpangita 6a bakukang.
NiRuwa dayon ang namok. Nakit-an ang bakukang duol sa
litn-aw, gabulad sa init. Sa pagduol sa mamok, nisulod
dayon ang bakukang sa lungag. Gadumot pag-ayo ang namok.
Nltungha na ang mga tawo. Hangtud karon ang namok
nangita pa gihapon sa bakukang sa dunggan sa tawo.
VOCABULARY LIST:
alingasa
aninipot
baki
bakukang
bao
buhat
bulad
kalibutan
kawat
kayo
kinahanglan
dala
dumot
guwa
hadlok
hari
noise
firefly
frog
beetle
turtle
do
drying/basking in the sun
earth
steal
fire
necessary/important
carry
harbor a grudge
get/go out
afraid of, scared
king
747
ingon
lasang
lim-aw
lungag
matud
namok
paghari
permi
pungot
rason
sakop, gingsakpan
samok
sayo
silot
syagit
sugo
sunog
tawag
tumba
tingog
tungha
tungod
say, tell
forest
pool of water
hole
according to
mosquito
reign
always
mad
reason
subj ects
trouble
early
fine, punish
shout
order
burn
call
fall
voice
appear/show up
because
748
Mga Fangutana:
Kinsay hari sa wala pay tavo sa kalibutan?
Nganli ang iyang mga sakop.
Nganong gibuhat sa hari ang iyang baay taliwaa sa
lasang?
Nganong waa makatuog ang hari usa kagabii ana?
Unsay gibuhat sa hari?
Nganong nagsaba man ang mga baki?
Nganong gidaa sa bao ang iyang baay?
Nganong gadaa ang aninipot ug kayo?
Kinsay nangawat ug pagkaon?
Diin kikit-i ang bakukang sa namok?
Nganong muduol ang namok karon sa dunggan aa tavo?
4. Ang Unggoy ug Ang Bao -1
Niadtong unang panahon, ang unggoy ug ang bao suod
kaayong managhigala• Usa ka adlaw niana, nagsugilanonay
sila sa daplin sa suba. Niingon ang unggoy: "Ay
kalami kaayong ikaon ug hinog nga saging."
Unya nitubag ang bao: "Bitaw no. Wala man kitay
kasagingan bisag usa na lang ka punoan."
Wala pa gani matapus ang ilang sugilanon bahin sa
saging, may nakita silang usa ka punoan nga saging sa
unahan nga gianod sa sulog sa suba. Niingon ang unggoy:
749
"Uy, bao, tuay punoan sa saging. Atong kuhaon ug atong
itanum aron makakaon kita ug saging."
Nitubag ang bao: "Sige, atoag kuhaon." Gikuhit
niya ang punoan sa saging paingon sa daplin sa suba.
Pagkahuman niyag kuha sa saging, niingon ang bao:
"Usa ra man kini, atong tabangan ug tanum."
Nitubag ang unggoy: "Ato lang tungaon. Imo ang
katunga ug ako ang katunga ug mag-iyahay kitag tanum.
Aron duna kay saging ug duna sab akoy saging.
Hang gitunga ang saging. Human nila putla ang
saging niingon ang bao: "Ako kining sa itaas ug imo
kanang sa ilawum."
Nisagbat ang unggoy: "Dili uy, ako kanang sa itaas
kay ako may nakakita ug ako sab ang niagda sa atong
buhaton karon. Ug dili pa ko dili ka makatanum ug
dili ka sab makakaon ug saging. Gawas pa niana dili
ka man makasaka, mao nga imo na lang kanang sa ilawum.
Niuyon ang bao ug niingon: "Na, hala."
Hang gitanum ang ilang tagsa ka tunga.
Ang kaputol nga saging sa bao nilambo ug namunga
kay iya man ang kaputol nga may gamot. Pero, ang kaputol
nga saging sa unggoy nalaya ug namatay kay wala may
gamot ang iyang naangkon nga kaputol.
750
Usa ka hapon niana, niduaw ang unggoy sa bao ug
naehllak. Iyang Eisavsav sa bao ang nahitabo sa iyang
saging. Niingon ang bao: "Sagdi lang kay iniekahlnog
niining bulig sa akong saging hatagan ko ikaw."
Nalipav kaayo ang unggoy.
Sa paekahinog na sa saging, sak-on unta sa bao apan
dili man siya makasaka. Niingon ang unggoy sa bao:
"Bao, sak-on ko kanang imong saging apan magtunga kita
sa bulig."
"Oo, tiitubag ang bao." Unya gisaka sa unggoy ang
saging.
Sa didto na ang unggoy sa itaas sa saging, niingon
siya: "Abi ato konong tilawan kining saginga ug lami
ba."
Ang bao nga didto sa ilawaum niineon? "Unggoy,
hulugi pod ako ug usa kay gusto pod kong mutilaw."
Nitubag ang unggoy: "Saka diri kung gusto kang
mutilaw."
"Dili man ko kasaka, hulugi lang ko," nitubag ang
bao.
"Malas ka lang nga di ka makasaka. kay di man nako
ka tagaan ug saging," nitubag ug nikatawa ang unggoy.
"Ug di ka muhatag nakog saging, punggoa na ug
751
ikanaug na ang bulig kay ato nang bahlnon." nltubag
ang bao.
"Ug makasaka ka, ari nato bahinon sa taas,"
nikatawa ug nitubag ang unggoy.
"Ikawng unggoya ka manlulupig gayud ka," naneiaog
ang bao.
"Sumala sa akong giineon ganina, malas ka lang
baoha ka," nikatawa na sab ang unggoy.
Baling pungota sa bao ug niingon; "Makabalus ra
ako nimong unggoya ka." Unya nilakaw ang bao. Nag-
hunahuna ang bao kung unsaon niya pagbalus sa unggoy
nga didto sa taas sa saging nga nagkaon sa hinog nga
saging.
Pagkataudtaud. nibalik ang bao nga nagdala ug
kagingking sa kawayan. Samtang nagpahuway ang unggoy
didto sa taas sa saging human mahurot niya pagkaon
ang hinog, gibalibod sa bao ang mga tunok sa kagingking
sa punoan sa saging ug nitago siya sa usa ka bunot.
Sa pagkanaug sa unggoy pastilang tyabaw. Ug
nipuneko siya sa bunot ug nagtyabaw nga nagkuha sa mga
tunok nga diha sa iyang lawas, tiil, kamot ug mga
bukton. Ang bao nagkatawa sa sulod sa bunot.
752
VOCABULARY LIST;
agda
angkon
anod
balus
buno t
kagingking
kuhit
duaw
hulog
huro t
iyahay
isog
lambo
lay a
managhigala
pastilan
punggo
pungko
pungot
putol
sagbat
invite, prompt
claim, share
drifted by the current;carried by the current
get even
coconut husk
bamboo thorns
reach with a pole
friendly visit
drop
eat up, consume everything
to each his own
fierce
grow lushly
wither
are friends
an exclamatory expression
chop
squat
angry, enrage
cut, chop, par t
speak out of turn, butt in
753
sagdi never mind
saka climb up a tree
sugilanon story, tale
tabangan help somebody with
taudtaud shortly
tilaw taste
tyabaw cry aloud in pain
Mga Fangutana:
Manag-unsa ang unggoy ug ang bao niadtong unang
panahon?
Nag-unsahanay sila usa ka adlaw niana?
Unsay gisulti sa unggoy?
Unsay gitubag sa bao?
Unsay nakita nila sa suba?
Unsaon nila ang punoan sa saging?
Kinsay nikuhit sa punoan sa saging sa suba?
Unsay gustong buhaton sa bao sa punoan sa saging?
Unsay gustong buhaton sa unggoy sa punoan sa saging?
Ngano man?
Kinsang gusto ang natuman (followed)?
Giunsa nila ang punoan sa saging?
Unsay bahin sa bao?
Unsay bahin sa unggoy?
754
Nganong niuyon man ang bao sa gusto sa unggoy?
Naunsa ang bahin sa bao?
Naunsa ang bahin sa unggoy?
Nagunsa ang unggoy usa ka hapon nlana?
Unsay iyang gisaysay sa bao?
Unsay gitubag sa bao niya?
Nganong wala man sak-a sa bao ang iyang hinog nga
saging?
Unsang kondisyona (conditioned) sak-on ang saging
sa unggoy?
Nag-unsa ang unggoy sa didto na siya sa itaas sa
saging?
Unsay gihangyo sa bao kaniya?
Unsay gitubag sa unggoy?
Unsay giingon sa bao sa unggoy sa nangisog na ang
bao?
Unsay gitubag sa unggoy?
Naunsa ang bao pagkadungog sa sulti sa unggoy?
Unsay gihunahuna sa bao para makabalus sa unggoy?
Unsay gihimo sa bao para makabalus sa unggoy?
Diin mutago sng bao?
Nag-unsa ang unggoy sa pagkatunok niya?
Diin siya mupungko?
755
Nag-unsa siya samtang nagpunkgo sa bunot?
Nag-unsa ang bao 6a sulod sa bunot?
Kinsay mas hawod nilang duha?
5. Ang Unggoy ug Ang Bao -2
Nilingkod ang unggoy sa ilawum sa bagol nga gitago-
an sa bao. "Pooot!" Nakautot ang bao. Nilukso sa
kallpay ang unggoy, iyang giukab ang bagol ug nlingon:
"Ah, nia ka ra gayud! Karon isugba ko ikaw sa daub."
Nikatawa ang bao ug nlingon: "Maayo hinoon kay
gusto kong mapula! Sige, isugba ako."
"Dili, dili ko ikaw isugba. Lubkon ko ikaw,"
matud pa sa unggoy.
"Labing maayo," niingon ang bao nga nagluksolukso
sa kalipay. "Gusto ko nga mapatag ang akong bukobuko.
Salamat Unggoy."
Naglagot ang unggoy. Kinahanglan mangita siya ug
laing paagi pagsakit sa bao.
"Ah," niingon ang unggoy. "Ilabay ko ikaw sa suba
aron ka malumus."
Nihilak ang bao, niluhod siya ug niingon, "Intawon,
Unggoy, kaloy-i ako. Dili ako mahibawong mulangoy;
malumus unya ako. Ayaw intawon akog ilabay sa suba
kay dili pa ako gustong mamatay." Nihilak ang bao ug
756
nigakus sa mga till sa unggoy.
Ang buang unggoynnagtuo nga dili mahibawong
mulangoy ang bao. Gihakup niya ang bao ug gilabay sa
kinataliwad-an sa suba. Unya sa dakung kalagot, nakita
niya nga maayo kiayng mulangoy ang bao. "Hisakpan ko
ra ikaw," matud niya, ug gisugdan niya pag-inum ang
tubig sa suba.
Gibiaybiay siya sa bao nga nagkatawa ug nagkanta
sa kalipay. Wala muundang pag-inum ang unggoy.
Niburot ang iyang tiyan, ug wala madugay, nibuto. ug
namatay siya.
VOCABULARY LIST:
bagol coconut shell
biaybiay mock/ridicule
buang crazy
burot bloat
buto burst
gakus embrace
hakup take/get with both hands,
clutch
lukso jump
luhod kneel down
lumus drown
patag spread out
757
sugba roast on live charcoal
ukab uncover
undang stop
utot fart
Mga Fangutana:
Diin mulingkod ang unggoy?
Samtang naglinkod siya, nag-unsa ang bao?
Unsa dayon ang gihimo sa unggoy?
Unsay gustong primerong himoon sa unggoy sa bao?
Unsay tubag sa bao sa unggoy?
Unsay gustong ika-tuong himoon sa unggoy sa bao?
Unsay tubag sa bao sa unggoy?
Kinsay hawod kanilang duha? Ngano man?
Kinsay buang kanilang duha? Ngano man?
Kung ikaw ang unggoy, himoon ba nimo ang iyang gihimo
sa bao sa estorya? Nganong dili man?
Imbis sa gihimo sa unggoy sa bao, unsa may imong
himoon?
Kung ikaw ang unggoy, himoon ba nimo ang iyang
gihimo sa iyang kaugalingon sa didtu na ang bao
sa suba? Nganong dili man?
Naunsa ang unggoy sa katapusan sa estorya?
758
Sa katapusan sa estorya, angay ka bang makaingon
sa unggoy "Maayo ra"? Matuori ang imong pulong.
759
E. Filipino Recipes
1. Manok ug Baboyng Adobo
Panakot:
5 ka buok nga ahos
1 ka tasang tubig
1 ka tasang suka '
1/2 sa botilyang pamyenta
asin ug ajinomotong hustong itempla
Importanteng Klnahanglanon:
15 libras nga baboy
15 libras nga manok
Paagi sa Pagluto:
Hiwaa ang baboy ug manok sa hustong gidak-on.
Dukduka ang ahos ug pamyenta. Pagbutang ug duha ka
tasang suka ug tubig sa dakong kaldero. Isagol ang
ahos, pamyenta, ug Ajinomoto. Dayon isagol sab ang
hiniwang baboy ug manok. Templahi ug asin. Lutoa
sa hustong kainit nga kayo hangtud mahumok.
VOCABULARY LIST:
ahos garlic
kayo fire
dukduk pound
hiwa cut
760
kaldero kettle
pamyenta pepper
sagol mix
suka vinegar
templa mix to taste
2. Pansit
Panakot:
5 libras nga karots
10 pakete nga ugang uhong
1 ka latang dagko nga dabong sa kawayan
5 ka buok sibuyas nga bombay
2 libras nga sibuyas nga bisaya
1 ka gamayng botilyang mantika
5 libras nga manok
3 ka buok ahos
6 ka buok nga lutong itlog
5 ka tasang tubig
1 ka botilyang pamyentang de polbo
dyutanng asin ug dyutayng Ajinomoto
Importanteng Kinahanglanon:
20 ka buok (putos) nga miki
10 libras nga preskong pasayan
10 libras nga sorisong miko
761
5 libras nga unod sa baboy
Paagi sa Pagluto:
Hiwaa pagpino ang ahos , ang sibuyas nga bombay ug
ang sibuyas nga bisaya. Putla ang mga dahon sa sibuyas
ug tagtulo ka pulgadas ug kulokuloa. Ibutang kini sa
may tubig nga panaksan. Hiwaa ang karots ug tag-as.
Hiwaa sab ang baboy, manok, soriso, pasayan, uhong ug
dabong sa kawayan. Hiwaag lingin ang lutong itlog.
Putlag mugbo ang miki. Pagbutang ug mantika sa dakong
kaha. Kung mainit na ang mantika, gisaha ang mga
panakot. Isumod dayon paglunod ang soriso, karneng
baboy, manok ug pasayan. Sagola ug takobi aron muagos.
Sabwi ug lima ka tasang tubig kutob maluto. Unya
ilunod na ang mga dabong sa kawayan, ang uhong ug ang
karots. Sagulag ilunod ang miki. Pabukalag kausa.
Templahi sa asin, Ajinomoto ug pamyentang de polbo.
Hauna sa kaha, unya ibutang sa dagkong bandihado.
Butangi sa ibabaog mga hiniwang itlog. Adornohi sa
mga kinolot nga dahon sa sibuya.
VOCABULARY LIST:
adorno decorate
agos ooze
bandihado platter
762
botilya
bukal
kaha
karots
k aw ay an
kulokulo
kulot
kutob
dabong
dahon
gisa
haun
lata
lingin
lunod
mantika
mlki
panaksan
pasayan
pino
polbo
bottle
boil
frying pan
carrots
bamboo
make curls
curly
up to, until
shoots of bamboos
leaf
saute
remove from the stove,take out of the fire
tin
round
put into the cookingcontainer
cooking oil
Chinese spaghetti, smallnoodles
measuring cup
shrimps
fine
powder
763
presko fresh
putol cut
sab aw soup
sibuyas nga bisaya native green onions
sibuyas nga bombay imported round onions
soriso sausage
takob cover
uga dry
uhong edible mushroom
unod meat, flesh
3. Atsarang Kapayas
Panakot:
10 ka buok nga dagkong kapayas
10 ka buok nga luy-a
1/2 sa tasang asukar
1/2 sa tasang asin
2 ka tasang suka
2 ka tasang tubig
5 ka buok nga karots
5 ka buok nga hilawng sill
Paagi sa Pagbuhat:
Hiwaag tag-as ang luy-a, karots ug sili. Banggura
ang kapayas sa bangguranan. Baliboreg asin unya kumot-
764
kumotag pug-i. Butangi ang kahag suka, tubing, asukar,
asin ug mga luy-a kutob kini maluto. Isunod ang silig
karots. Pabukalag kausa lang. Haunag ibubo sa kapayas
ug sagula. Pabugnawag isulod dayon sa dakong garapon.
Ibutang sa ripregiretor.
VOCABULARY LIST:
atsarang kapayas pickled/preserved papayas
balibod sprinkle
bubo pour
kumot-kumot squeeze (small pieces)
garapon jar
hilaw raw
sili pepper
luy-a ginger
puga squeeze (bigger pieces)
riprigeretor refrigerator
4. Leste Plan (Leche Flan)
Panakot:
10 ka dosenang itlog
12 ka dagkong latang letse kondensada
10 ka buok nga lemon
15 libras nga asukar
10 ka dagkong latang gatas nga ebaporada
765
Paagl sa Pagluto:
Pahilisa ang asukar sa hulmahanan. Batila ang mga
pughak sa itlog. Idugang ang gatas nga kondensada ug
ebaporada. Sagula kini pag-ayo. Unya ihuwad sa hul-
mahanan nga may asukar na. Paalisngawi hangtud maluto.
VOCABULARY LIST:
alisngaw steam
batil beat
kondensada condensed
dosena dozen
baboy
manok
hustong gidak-on
karong gabii
Question and Answer:
Hiwaa ang unsa?
Ug unsa pa?
Sa unsa?
Hiwaa ang baboy.
Hiwaa ang baboy ug manok.
Hiwaa ang baboy ug manok sahustong gidak-on.
Hiwaa ang baboy ug manok sahustong gidak-on karong gabii.
Ang baboy.
Ug manok.
Sa hustong gidak-on.
pag-ayo
kaha
Sagula ang unsa?
Ug unsa pa?
Ug unsa pa gyud?
Pag-unsa?
Asa?
Dukduka.
luy-a
lemon
sa kutsilyo
sa kusina
Karong gabil.
Sagula ang ahos.
Sagula ang ahos ug pamyenta.
Sagula ang ahos ug pamyenta ugAj inomoto.
Sagula ang ahos ug pamyenta ugAjinomoto pag-ayo.
Sagula ang ahos ug pamyenta ugAjinomoto pag-ayo sa kaha.
Ang ahos.
Ug pamyenta.
Ug Ajinomoto.
Pag-ayo.
Sa kaha.
Dukduka ang luy-a.
Dukduka ang luy-a ug lemon.
Dukduka ang luy-a ug lemon sakutsilyo.
Dukduka ang luy-a lemon sakutsilyo sa kusina.
Dukduka ang unsa?
Ug unsa?
Sa unsa?
Ang luy-a.
Ug lemon.
Sa kutsilyo.
767
Asa? Sa kusina.
Batila.
pughak
itlog
tinidor
tasa
karon dayon
Batila ang pughak.
Batila ang pughak sa itlog.
Batila ang pughak sa itlog satinidor.
Batila ang pughak sa itlog satinidor sa tasa.
Batila ang pughak sa itlog satinidor sa tasa karon dayon.
Batila ang unsa?
Sa unsa?
Sa unsa?
Asa?
Kanus-a?
Ang pughak.
Sa itlog.
Sa tinidor.
Sa tasa.
Karon dayon.
Hilisa.
pag-ayo
asukar
hulmahanan
unya
Hilisa pag-ayo.
Hilisa pag-ayo ang asukar.
Hilisa pag-ayo asukar sahulmahanan.
Hilisa pag-ayo ang asukar sahulmahanan unya.
768
Hilisa pag-unsa?
Ang unsa?
Asa?
Kanus-a?
Pag-ayo.
Ang asukar.
Sa hulmahanan.
Unya.
Hauna.
kan-on
kulon
sud-an
kaldero
abohan
alas onse y medya
Hauna ang kan-on.
Hauna ang kan-on sa kuloun.
Hauna ang kan-on sa kuloun ngsud-an.
Hauna ang kan-on sa kuloun ugsud-an sa kaldero.
Hauna ang kan-on sa kuloun ugsud-an sa kaldero sa abohan.
Hauna ang kan-on sa luloun ugsud-an sa kaldero sa abohan saalas onse y medya.
Hauna ang unsa?
Asa?
Ug unsa pa?
Asa?
Asa man kini?
Kanus-a?
Ang kan-on.
Sa kuloun.
Ug sud-an.
Sa kaldero.
Sa abohan.
Sa alas onse y medya.
769
Pinoha.
paghiwa
kutsilyo
sibuyas
bombay
sibuyas
bisaya
lamisa
kusina
Pinoha paghiwa.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyas.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyas bisaya.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyasbisaya sa lamisa.
Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyasbisaya sa lamisa sa kusina.
Pinoha'pag-unsa?
Sa unsa?
Ang unsa?
Nga Unsa?
Ug unsa pa?
Nga unsa?
Asa?
Asa man kini?
Paghiwa.
Sa kutsilyo.
Ang sibuyas•
Nga bombay.
Ug sibuyas.
Nga bisaya.
Sa lamisa.
Sa kusina.
bombay
sibuyas
bisaya
Futla pagpino.
Futla pagpino ang dahon.
Futla pagpino ang dahon sasibuyas.
Futla pagpino ang dahon sasibuyas bombay.
Futla pagpino ang dahon sasibuyas bombay ug sibuyas.
Putla pagpino ang dahon sasibuyas bombay ug sibuyasbisaya.
Futla pag unsa?
Ang unsa?
Sa unsa?
Nga unsa?
Ug unsa pa?
Nga unsa?
Gisaha.
pagdali
ahos
sibuyas
Fagpino.
Ang dahon.
Sa sibuyas
Nga bombay
Ug sibuyas
Nga bisaya
Gisaha pag
Gisaha pag
Gisaha pagsibuyas.
771
kamatis
pasayan
kaha
unya
Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis.
Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis ug pasayan,
Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis ug pasayansa kaha.
Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis ug pasayansa kaha unya.
Gisaha pag-unsa?
Ang usa?
Ug unsa?
Ug unsa pa?
Ug unsa pa gyud?
Asa?
Kanus-a?
Pagdali.
Ang ahos.
Ug sibuyas.
Ug kamatis.
Ug pasayan.
Sa kaha.
Unya .
Banggura.
kapayas
karots
bangguranan
gawas
Banggura ang kapayas.
Banggura ang kapayas ug karots.
Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan.
Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan sa gawas.
772
alauna
human sa paniudto
Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan sa gawas sa alauna.
Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan sa gawas saalauna human sa paniudto.
Banggura ang unsa?
Ug unsa?
Asa?
Asa nan klni?
Kanus-a?
Kanus-a pa gyud?
Ang kapayas.
Ug karots.
Sa bangguran.
Sa gawas.
Sa alauna.
Human sa paniudto.
5. Kan-on
Kinahanglanon:
3 ka tasang bugas nga humay
3 ka tasang tubig
Paagl sa Pagluto:
Kisli ang bugas nga humay sa palanggana ug makaduha.
Human, isulod sa kulon ug sabwig tubig. Lung-aga sa
igong siga sa kayo kutob mahubas. Pagamyi ang kayo
hangtud maluto.
VOCABULARY LIST:
bagas nga humay rice
kills wash rice/corn
773
kulon cooking pot
hubas dry up
lung-ag cook rice/corn
palanggana wash-basin
6. Sinangag nga Kan-on
Panakot:
1 ka buok dakung sibuyas nga bombay
3 ka lusok nga ahos
4 ka lusok nga sibuyas nga bisaya
dyutayng mantika
dyutayng asin, ajinomoto ug
polbos nga pamyenta
Importanteng Kinaganglanon:
5 ka tasang bahawng kan-on
3 ka buok dagkong soriso
2 ka tortilyang itlog
Paagi sa Pagluto:
Hiwaa ug igong kadak-on ang soriso. Ad-ara ang
sibuyas nga bombay ug ang sibuyas nga bisaya, pero laina
ang dahon sa sibuyas. Dukduka ang ahos.
Pagbutang ug dyutayng mantika sa kaha. Kung
mainit na kini, ilunod ang ahos, unya ang sibuyas.
774
Ilunod dayon ang soriso ug paagusa. Dayon ilunod ang
bahawng kan-on ug sagula. Lutoa ug ukaya hangtud
mapulapula ug dyutay. Ilunod ang inad-ad nga pinong
tortilyang itlog. Templahi ug asin, ajinomoto ug
pamyentang de polbo. Tilawig ibalibod ang dahon sa
sibuyas. Kuhaa kini dayon sa kayo ug isirbi.
VOCABULARY LIST;
ad-ad mince/dice
bahaw left-overs
butang place, put
itlog egg
lusok clove
tilaw taste
tortilya scrambled
7. Minantikaang Saging Espesyal
KinabangIanon:
1 ka siping saging sab-a nga dagko
10 ka kutsarang harina
3 ka kutsarang asukar
1/2 sa tasang gatas
1/2 sa galong mantlka
775
Paagi sa Pagluto:
Hiwaa ang mga saging sa hustong kanipis. Inita
ang manitka sa kaha. Sagula ang harina ug gatas.
Templahi sa asukar.
Banday-banday a ang upat ka hiwang saging nga
gituslob na sa harina. Ilunod kini sa init nga mantika
ug lutoa hangtud mapula-pula.
VOCABULARY LIST;
refined sugar
place objects transversely
thinness
gallon
special
flour
become golden brown
asukar
banday-banday
kanipis
galon
espesyal
harina
mapula-pula
sab-a
sipi
tuslob
a kind of banana withthickest pulp
hand
to dip
8. Bukhayo (Bukayo)
Kinabanglanon:
10 ka buok nga butong
5 ka tasang asukar
776
1 ka kutsaritang banilya o lemon (agridulsi)
4 ka tasang tubig
Paagl sa Pagluto:
Buaka ang mga butong ug kudkura. Ibutang sa dakung
palanggana. Sagula ang asukar ug tubig, unya latika.
Rung malatik na kini, Ibubo ang kinuskos nga butong,
pahumti sa banilya. Lutoa hungtud magpilit.
VOCABULARY LIST:
banilya vanilla
dukot stick/adhere to the bottomof the pot
tuno coconut milk
ukay stir
9. Biko
Kinahanglanon:
5 ka libra nga pilit (25 ka casa)
10 ka tasang tuno
10 ka tasang asukar
dyutayng anis
Paagi sa Pagluto:
Lung-aga ang pilit sa gahing pagkaluto. Latika
ang tuno ug asukar ug butangig dyutayng anis. Rung
malatik na, isagol ang linung-ag nga pilit ug ukaya.
777
Sigiha ug ukay aron dili mudukot, nangtad muguwa ang
lana.
VOCABULARY LIST;
anis anise seed
dukot stick/adhere to the
bottom of the pot
tuno coconut milk
ukay stir
10. Binangkal
Kinahanglanon;
5 ka libra nga harina
3 ka kutsarang baking powder
6 ka itlog
1 ka dakong latang gatas nga ebaporada
3 ka putos nga lunga
1/2 sa galon nga puriko
3 ka tasang asukar
Paagi sa Pagluto:
Ibutang ang gatas sa dakong panaksan. Isagol ang
asukar ug ukayon hangtud mahilis. Batila pag-ayo ang
itlog ug isagol kini sa gatas. Butangi sa puriko ug
baking powder; sagula. Sa inanay, isagol ang harina ug
batila pag-ayo hangtud mugahi. Kuhaa kini sa panaksan
ug ibutang sa dakong masahan ug masaha. Hiwahiwaa sa
778
hustong kadak-on ug lingina. Dayon ipaligld kini sa
lunga ug mantikal sa igong kainit sa kayo hangtud
mapulapula.
VOCABULARY LIST;
ebaporada evaporated
ligid roll
lunga sesame
masa knead
11. Inun-unan
Kinahanglanon;
5 ka libras nga isdang tulingan
1/2 sa tasang suka
1/2 sa tasang tubig
5 ka lusok ahos
1 ka kutsarang mantika
igong asin
Paagi sa Pagluto:
Himbisi ang isda ug hlnanal. Unya, kuhai sa
hasang. Hugasi ug hiwaa sa hustong kadak-on. Sagula
ang tubig ug suka sa kulon ug templahl ug asin.
Dukduka ang ahos ug isagol kini sa suka. Ukaya sa
luwag. Ilunod ang mga hiniwang isda ug lutoa. Sa
dayon nang haon, butangi sa mantika.
779
VOCABULARY LIST:
himbis
hasang
hinai
luwag
tulingan
Kinahanglanon:
scale, fish
gills
take out the
ladle
tuna fish
12. Tinula
scale
intestines
3 ka libra nga isdang lab-as nga mamsa
3 ka buok kamatls nga hinog
3 ka lusok nga sibuyas nga bisaya
3 ka buok siling hilaw
3 ka tasang tubig
1 ka kutsaritang asin
Paagi sa Pagluto:
Limpyohi ang isda ug hugasi. Hiwaa sa igong
gidak-on. Panghiwaa ang kamatis, sibuyas ug sili.
Laina ang dahon sa sibuyas. Pagbutang ug tubig sa
kalon. Butangi kini sa mga hiniwang panakot. Ilunod
ang isda ug templahi sa asin. Pabukala hangtud maluto
ang isda. Kung maluto na kini, hauna sa kayo ug bali-
buri sa dahon sa sibuyas.
780
VOCABULARY LIST;
hinog ripe
lab-as fresh
mamsa a kind of fish
balibod sprinkle
13. Kinalamunggayang Manok
Kinahanglanon:
1 ka buok nga manok
1 ka buok sibuyas nga bombay
1 ka buok kamatis nga daku
5 ka lusok nga ahos
5 ka palvang kalamunggay
1 ka kutsarang asin
1/2 sa kutsaritang ajinomoto
2 ka tasang tubig
Paagi sa Pagluto:
Limpyohi ang manok ug hugasi. Hiwaa sa igong
kadak-on. Panghiwaa sab ang sibuyas, kawatis ug ahos.
Haruan ang dohan sa kalamunggay ug laina pagbutang.
Pagbutang ug mantika sa kaha. Kung mainit na kini.
Ibunod ang ahos ug lutoa hangtud mapula-pula. Isonod
paglunod ang sibuyas, dayon ang kamatis. Sagula
781
pag-ayo kini. Kung mapula na ang mga panakot, llunod
ang hiniwang manok. Taklubi aron muitos, unya sabwi
ug tublg. Templahi sa mga panglami ingon sa asin ug
ajinomoto. Lutoa kini kutob mahumok ang manok. Kung
malutona, hauna sa kayo ug ilunod dayon ang mga dahon
sa kalamunggay.
VOCABULARY LIST:
kalamunggay horseradish
itos make thick, concentrated
palwa frond
DRILLS:
Expansion:
Himbisi.
pag-ayo
sa kusina
ang isda
Nga mamsa
Question and Answer:
Himbisi pag-unsa?
Asa?
Ang unsa?
Himbisi pag-ayo.
Himbisi pag-ayo sa kusina.
Himbisi pag-ayo sa kusina angisda.
Riir.bisi pag-ayo sa kusina angisdang mansa.
Pag-ayo.
Sa kusina.
Ang isda.
782
Nga unsa? Nga mamsa.
Latiki.
kami
ug daghan
para sa bukhayo
Latiki kami.
Latiki kamig daghan.
Latiki kamig daghan para sabukh&yo.
Latiki kamig daghan para sa amongbukayo.
Kinsay latikan?
Ug pila?
Para sa unsa?
Kinsang bukhayoa?
Kami.
Ug daghan.
Para sa bukhayo.
Amo .
Lung-agi.
ang maestra
ug dyutay
para sa paniudto
iya
Lung-agi ang maestra.
Lung-agi ang maestra ug dyutay.
Lung-agi ang maestra ug dyutaypara sa paniudto.
Lung-agi ang maestrag dyutay parasa iyang paniudto.
Kinsay lung-agan?
Ug pila?
Ang maestra.
Ug gamay.
783
Para sa unsa?
Kinsang paniudtoha?
Para sa paniudto.
Iya.
Limpyohi.
paghinay
sa palanggana
ang isda
Nga tulingan
Limpyohi paghinay.
Limpyohi paghinay sa palanggana.
Limpyohi paghinay sa palangganaang isda.
Limpyohi paghinay sa palangganaang isdang tulingan.
Limpyohi pag-unsa?
Asa?
Ang unsa?
Nga unsa?
Paghinay.
Sa palanggana.
Ang isda.
Nga tulingan.
Masahi•
pagdali
si Carling
ug binangkal
Nga husto-husto lang
para sa marienda
Masahi pagdali.
Masahi pagdali si Carling.
Masahi pagdali si Carling ugbinangkal.
Masahi pagdali si Carling ugbinangkal nga husto-husto lang.
Kasahi pagdali si Carling ugbinangkal nga husto-husto langpara sa merienda.
784
iya Masahi pagdali si Carling ugbinangkal nga husto-husto langpara sa iyang merienda.
Masahi pag-unsa?
Si Kinsa
Ug unsa?
Nga pila?
Kinsang meriendaha?
Fagdali.
Si Carling.
Ug binangkal.
Nga husto-husto lang
Iya
Ad-ari.
kini
ug sibuyas
Nga bombay
Ad-ari kini.
Ad-ari kinig sibuyas.
Ad-ari kinig sibuyas nga bombay.
ug sibuyas nga bisaya Ad-ari kinig sibuyas nga bombayug sibuyas nga bisaya.
para sa kan-on
Nga sinangag
Ad-ari kinig sibuyas nga bombayug sibuyas nga bisaya para sakan-on.
Ad-ari kinig sibuyas nga bombayug sibuyas nga bisaya para sakan-ong sinangag.
Ad-ari ang unsa/sikinsa?
Ug unsa?
Unsang sibuyasa?
Kini.
Ug sibuyas.
Boirbay .
785
Ug unsa pa?
Para sa unsa?
Unsang kan-ona?
Ug sibuyas nga bi6aya.
Para sa kan-on.
Sinangag.
Buk-i.
ang nga bis ita
ug butong
Nga humok
para panulsi(desserts)
Buk-i ang nga bisita.
Buk-i ang mga bisita ug butong.
Buk-i ang mga bisita ug butongnga humok.
Buk-i ang mga bisitag butonghumok para panulsi.
Buk-i si kinsa?
Kinsay buk-an?
Ug unsa?
Para unsa?
Ang mga bisita.
Ug butong.
Humok.
Para panulsi.
Kisli.
sa palanggana
ang bugas
Nga humay
sa makaduha
Kisli sa palanggana.
Kisli sa palanggana ang bugas.
Kisli sa palanggana ang bugas ngahumay.
Kisli sa palanggana ang bugas ngahumay sa makaduha.
786
Asa kisli?Asa kisli?
Ang unsa?
Unsang bugasa?
Sa makapila?
Sa palangganaSa palanggana.
Ang bugas.
Humay.
Sa makaduha.
Ibuwad.
sa landahan
ang isda
Nga pinakas
nga gikan sa dagat
sa Bantayan
Ibuwad sa landahan.
Ibuwad sa landahan ang isda.
Ibuwad sa landahan ang isdangpinakas.
Ibuwad sa landahan ang isdangpinakas nga gikan sa dagat.
Ibuwad sa landahan ang isdangpinakas nga gikan sa dagat saBantayan.
Asa ibuwad?
Ang unsa?
Unsang isdaa?
Diin gikan?
Diing dagata?
Sa landahan.
Ang isda.
Isdang pinakas.
Gikan sa dagat.
Sa Bantayan.
Ihugas ang mga PCT.
Ihugas ang mga PCT sa mga plato.
787
nga gikan-an Ihugas ang mga PCT sa mga platonggikan-an.
nila Ihugas ang mga PCT sa mga platonggikan-an nila.
ganiha Ihugas ang mga PCT sa mga platonggikan-an nila ganiha.
Kinsay ihugas? Ang mga PCT.
Ug mga unsa? Ug mga plato.
Unsang platoha? Platong gikan-ar.
Kinsang gikan-an? Hang gikan-an/gikan-an nila.
Kanus-a? Ganiha.
788
F. Songs and Riddles
1. MGA KANTA SA CEBUANO
Bulan
Enero, Pebrero , Marso, Kayo, HunyoHulyo, Agosto, Septyembre, Oktubre, Nobyembre,Disyembre, mga bulan.
May langgam puwa ug dughanMuikld-ikid dili hingdakpanLawas ko ay, ayHapit na mamatayTungod lang kanimo Inday#.
Si Nanay, Si Tatay
Si Nanay, Si TatayNamasul sa dagatFagkubit bugaonPagbira katambak.
Si Pilimon
Si Pilimon, Si PilimonMauisul sa kadagatanNakakuha, nakakuhaUg isdang tairbasakanGibaligya, gibaligyaSa merkadong gubaNahalin puros kuraKahalin puros kuraIgo lang ipanuba.
789
Dandansay (Condansoy)
Dandansoy, inum tuba laloyDili ko niainum, tuba pait aslomAng tuba sa baybay, patente mo angayTalaksan nga dyutay, puno ang malaway.
Ang tuba sa baybay, patente mo angayTalaksan nga dyutay, puno ang malaway.
Pahaloka Ko 'Day
Pahaloka ko 'DayHalok leng sa ubanIkaw, ikaw may gusto koNganong ako nga anaa may uban.
Sige na lagi DayDili ako kay wa koy gusto.
Irog, irog, unsay irogIrogj irog ngadtog dyutay.
Itik-Itik
Itik-itik diin ka gikanItik-itik sa pandahikanItik-itik kinsay uban moItik-itik. ako ra mismo.
Itik-itik nag-unsa ka dinhiItik-itik nagsuli-suliItik-itik nsgsuli-suliKung ania ba ikaw dinhi.
790
Sa Lungsod Sa Euenablsta
Sa lungsod sa BuenabistaMay tulo ka mga dagaNaminyo ang kamanghuranNaghilak ang kamaguwanganKitubag ang tunga-tungaAy Manang ayaw pagsabaKay dili abtan ug buwanMaminyo kita nga tanan.
Among Balay
Among balay hinlc bisan gamaySa laguerta may tanurnPrutas ug utsnonSaging, kaimitoTambis, AbokadoPetsay, batong, repolyo.
Inday Pamutos Na
Inday pamutos naSa imong mga bistidaKinsay imong padad-onSi. Undo imong pamanhon.
Undo ayaw'g avayaSi Inday imong as awaImo ganing awayonSi Inday among bawion-
Unsaon nimos pagbawiKinasal kairei sa pareUnsaon nimo pagboyboyGiaslan kani ug baboy.
791
Gab 1, titans Mangka
Utang gabi, utang nangkaTinono-anFanakotan sa f.inap-anLamian.
I.aylay agulaylayUtang kalairungaySaktag alugbatiKalan-on sa datog pobre.
Akoy Pobreng Alindahaw
Akoy pobreng alindshawSa huyohoy gianudanudNangita ug kapanibaan ah ay.'Sa tananan ug sa kabulakanAruy (12x)Ania ko buiak sa iiong taramanAruy 0 2.x.)Li ka ba malucyKing petl"er>g alindahaw.
Inday Bayle Ta
Inday tayle taDi ko kay kapoyAniong pansahavr ba langhoy.Among paniuclto balanghoy nga puto.Ait'ong panihapon baltiEghoy gihapon.
Inday bay le t aDi ko kay kapoyAmong pamahaw balanghoy.
792
Alibangbang Eukid
Alibangbang bukid, bukid alibangbangAlibangbang bukid, bukid alibangbangAlibangbang bukici, bukic alibangbangAlibengbeng bukid, bukid alibangbang.
A gwapa pa siya!May buwak pa siya UyINindct an.g sininaPareho sa subaMay kandiis pa manHinsilaw sa uwanBuhok nga bulawanPareho- sa bulan.
K G A D A Y G O N
Kasadya Ning Taknaa
Kasadya ning taknaaDapit sa kahimayaanMaoy atong makitaAng panagway nga masanagonBulahan ug bulahanAng tagbalay nga giawitanAvTit nga halandumonSa tanang takna magmalipayon.
CHORUS:
Bagong tuig, bagong kinabuhiDuyog sa atong mga pagbatiAtcng awiton ug atong laylyaor.Aron magmalipayon
(usba ang ika-primerong walong linya)
793
Anla Kami
Ania kamiNing pabii sa among pagdaygonKinaut p?. nga kaniryc dili makatugawPaskc karor.Panahon, panahoti sa kslipayKay natawo na ang manunubos sa kalibutan.
CECRUS:
Pambar.saiLR Avit
Bayang magiliwPerlas ng SilangananAlab ng pusoSa dibdib moy buhay.
Lupang hinireng,Duyan ka ng magiting,Sa manlulupigDi ka pasisiil.
Sa dagat at bundck,Sa sitnoy at sa langit rcong bughaw,May dilag ang tulaAt awit sa paglayang minamahal.
Lupa ng araw, ng luwalhati't pagsintaBuhay ay langit sa piling mo;Aming ligaya na pag may mang-aapi,Ang mamatay nang dahil sa iyo.
794
The Philippine National Anthem
Land of the morning,Child of the Sun returning;With fervor burningThee do our souls adore.
Land dear and holyCradle of noble heroes;Ne'er shall invadersTrample thy sacred shores.
Ever within thy skiesAnd through the clouds and o'er the hills and seas,Do we behold thy radiance,Feel the throb of glorious liberty.
Thy banner dear to all our heartsIts sun and stars alight0 never shall its shining fieldBe dimmed by tyrants' might.
Beautiful land of love,Oh land of lightIn thine embrace 'tis rapture to lie;But it is glory everWhen thou art wrongedFor us thy sons to suffer and die.
2. RIDDLES - TIGMO
1. Baston ni San Josep dili maisip.
2. Ug mutindog mubo: ug mulingkod taas.
3. Kabaw nagsungay, abut dinbi ang inga.
4. Duha ka bangka gisakyan sa usa ka tawo.
5. Sa buntag upat ang tiil; sa udto duha ang tiil;
sa gabii tulo ang tiil.
795
6. Tigmotigmo agukoy, ug ma kita mag-asoy.
7. Sa layo pa, daghang tawo; sa duol na wala na.
8. Kayo sa ibabaw, kayo sa ubos, laming kan-on ang
tunga.
9. Kabayo ni Adan, dili mukaon kon dili kabay-an.
10. May nawong, dili gwapa; may kamot, dili mukab-ot.
11. Patay, gabitay.
12. Ang ibabaw katunokan, ang ilalum kabatuan.
13. Ig itlog man, no dili man, ran dagan man, te ang
katapusan.
14. Balay nga gamay puno sa mga binitay.
15. Dili langgan pero kusog mulupad.
16. Dili dagat, nagnong parat man?
17. Dili gumon, nganong magubot man?
18. Dili iho pero mukaon ug tawo; dako ug taas kaayo.
19. Suga sa Manila, makamatay kung musiga.
20. Balay nga gamay, usa ray haligi.
21. Dili lansang pero sakit kung hitumban.
22. Dili tawo pero masugo nimo.
23. Sa layo pa, nakaila; sa duol na, nangutana.
24. Bungbong tisa, ang atop kalaha.
25. Baka sa katsila, kuko ang gilapa.
26. Maadlaw mora ug haligi; magabii morag pagi.
796
27. Ang ibabaw kadarohan; ang ilalum kabatoan.
28. Sa bukld ang buno, abot sa lungsod ang dugo.
29. Sa salug ibuno, sa ilong naigo.
30. Lungag sa luyogluyo.
31. Tiyan bukobuko, bukobuko tiyan.
32. Ang tunga malingin, balhibuon ang daplin.
33. Balayng pula ug baba, gibitayng walay sala.
34. Usa sa minutom duha sa momento.
35. Babaying hamis, nikaon sa iyang kaugalingong lawas.
36. Linginlinginon, ugat-ugaton, puwag lubot, putig
utot.
Mga tag-an sa Tigmo:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ulan
Iro
Bawogdog
Bakya
Tawo
Damgo
Agukoy
Bibingka
Kudkuran
Tag-an sa mga
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Tigmo
Relo
Langkay
Nangka
Ignorante
Baba ug ngipon
Ayroplano
Luha
Buhok
Buaya