cebuano - The Swiss Bay

PA.LI Language s: Philippines

CEBUANOFOR BEGINNERSCEBUANOFOR BEGINNERSCEBUANOFOR BEGINNERSCEBUANOFOR BEGINNERS

MARIA V. R. BUNYE& ELS A P. YAP

CEBUANO FOR BEGINNERS

PALI Language Texts: Philippines

(Pacific and Asian Linguistics Institute)

Howard P. McKaughan

Editor


by

Maria Victoria R. Bunye

and

Elsa Paula Yap

University of Hawaii Press

Honolulu 1971

The work reported herein was performed pursuant to a

contract with the Peace Corps, Washington, D.C. 20525.

The opinions expressed herein are those of the authors

and should not be construed as representing the opin-

ions or policy of any agency of the United States

Government.

Library of Congress Catalog Card Number 79-148649ISBN 0-87022-091-8Copyright (c) 1971 by University of Hawaii PressAll rights reservedManufactured in the United States of America

PREFACE

The lessons herein were developed under a contract with

the Peace Corps (PC 25-1507) at the University of Hawaii under

the auspices of the Pacific and Asian Linguistics Institute.

Earlier drafts of the lessons were tested in Peace Corps

training sessions at Hilo, Hawaii.

Many have contributed to their development. The authors

are indebted to trainees, instructors, coordinators and admin-

istrators of the Peace Corps for their suggestions and help.

This text is one of a series. Others include a vocabulary

and grammatical notes for Cebuano and similar materials for

other Philippine languages.

Howard P. McKaughan

Editor

CONTENTS

Part I: Introduction xv

Part II: The Language Textbook xxiii

Part III: Types of Pattern Drills; xxv

Part IV: Notes to the Teacher xxxii

LESSON

1 Greetings 3Particles: [sab], [man], [pod]

2 Greetings: variation 7Particle: Hang]

3 Greetings: variation 12Particles: [man], [diay]

4 Demonstrative Pronouns: kini-class . . . 17Question Words: unsa, kinsaTopic Case Markers: [si], [ang]

5 Personal Pronouns: 1st set, singular,. . 25ako-class

Interrogative Statements

Supplementary Materials: Lessons 1-5 33

6 Non-Verbal Affix: (taga-) 34Place Marker: [sa]

7 Personal Pronouns: 1st set, plural, . . 42ako-class

Particles: [na], [ta], [gyud]Verb: (mu-) class

Focus : ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral

viii

8 Personal Pronouns: 2nd set, Preposed . . 55possessive, ako-claes

Agentive Case Markers: [ni], [sa]Demonstrative Pronouns: nia-classTag Question: dili ba?


9 Adjectives: Simplex Form 68Non-verbal Affix: (-a/-ha)

10 Adjectives: Simplex Form 77Oblique Case Marker: [ug]Ligature: [nga]


11 Existential Form: aduna 90Negation: wala

Personal Pronouns: 3rd set, nako-classNoun Marker: (-y)

12 Personal Pronouns: 3rd set, nako-class 106in Indirect Discourse

Question Words: asa, ngano, pilaParticles: [kay], [aron], [uban]


13 Question Word: hain 118Demonstrative Pronouns: nia-classj>a-phrase indicating LocationVerb: (mag-) class

Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Progressive


14 Question Words: pila, anus-a 130Non-Verbal Affix: (ika-)Particle: [ka]Months, Seasons, YearsNumerals

15 Question Word: tagpila 136Non-Verbal Affix: (tag-)

ix

16 Question Words: pila, tins a 144

Days of the Week


17 Hour Marker: [ala]/[alas] 155Marker: [sa]

17A Question Word: pila 161Weights and Measures

18 Pseudo-Verb: Gusto + Non-Factual Mood. . 169of the verb

Afactual Mood (Imperative)(pag-) + V base

Negation: Ayaw + V base


19 Pseudo-Verb: kinahanglan + Non-Factual 183Mood of the verb

Adverbial construction: [ug] + adverb

20 Verb: (mag-) class 194Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Progressive

Hortatory Expression: (mag-) class V + kita


21 Adjectives: Simplex Form 207Non-Verbal.Affixes: (ka-)

(gi- -on)

22 Preposed Possessive Pronouns: 2nd set, 220ako-class

Non-Verbal Affix: (-a/-ha)Adj ectives:

Pluralization: Non-Verbal Affix (-g-)Comparative Form: [mas] + Adj baseSuperlative Form: [labing] + Adj base

Personal Pronouns: 4th set, kanako-class


23 Adjectives: Full Reduplication + [pa]. . 237Contrast between the particles [pa]

and [na]

24 Adjectives: Non-Verbal Affix (pala-) . . 248Verb: (-on) class

Focus: GoalMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral

Demonstrative Pronouns: niini-class

25 Demonstrative Pronouns: dinhi-class. . . 258Compound Form: nia dinhi


25A Demonstrative Pronouns : nganhi-class . . 269

Supplementary Materials: Lessons 23-25A 277

26 Nominalizing Affixes: V base + (-an) . . 281V base + (-anan)

Verb: (-an) classFocus: Benefactive/LocativeMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral

27 Existential Form: may 290Negation: wala

28 Demonstrative Pronouns: anhi-class. . . 302Compound Demonstratives: nia dinhi

anhi dinhiQuestion Words: asa, hain, diinDili and Wala in Verbal Construction

expressing Time Meaning

29 Question Word: kang kinsa 318Personal Pronouns: 4th set, kanako-classOblique Case Markers: para kang

para sa


30 Verb: (maka-) class 332Focus: ActorMood : Non-FactualAspect: Aptative

xi

Afactual Forms:V baseV base + (-a/-ha)(paN-) + V base

Negation: ayaw

31 Afactual Mood: Verbal Affixes . . . . . 343(-i) in Benefactive & Locative Focus(i-) in Instrumental Focus(i-), (-i) in Goal Focus

32 Verb: Stative Forms 357Affixes: (gi-)

(gi- -an/-han)Negation: wala + (-a/-ha)

wala + (-i/-hi)


33 Verb: (ma-) class 372Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Neutral

Distributive Aspect: (manga-)(maN-)

34 Verbal Affixes in Dependent Clauses: . . 382(pag-/pagka-)(ig-/igka-)

Nominalized Verb: (pag-) + V baseQuestion Words: anus-a, kanus-a

35 Cumulative Review 395Focus: Actor, GoalMood : Factual, Non-FactualVerbal Affixes in Dependent ClausesDemonstrative Pronouns: kitii-class

niini-class


36 Verb: (-on), (-an) classes 412Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, AfactualAspect: Neutral

xii

37 Cumulative Review: Verbs 421Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, Afactual


38 Verb: (maka-) class 435Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative

39 Verb: (maka-) class 445Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative

40 Verb: (ma-) class* 455Focus: GoalMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative


41 Verb: (ma- -an/-han) class 471Focus: Goal, LocativeMood : Factual and Non-FactualAspect: Aptative

42 Cumulative Review of Verbs: 486Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, Afactual

43 Verb: (magpa-) class 499Focus: ActorMood : Factual and Non-FactualAspect: Progressive Causative

Verb: (ipa-) classFocus: Goall, InstrumentalMood : Factual and Non-FactualAspect: Causative


44 Verb: (pa- -an) class 517Focus: BenefactiveMood : Factual, Non-Factual, AfactualAspect: Causative

xiii

Verb: (pa- -on) classFocus: Goal^Mood : Factual, Non-Factual, AfactualAspect: Causative

45 Verbs: Causative Aspect 527Afactual Mood

(pagpa-) - Focus: ActorProgressive Causative Mood

(ipa-) - Focus: Instrumental, Goal(pa- -i) - Focus: Benefactive, Goal^(pa- -a) - Focus: ^


GLOSSARY 541

APPENDIX I: Coverage of Structures 597A. Charts of Personal Pronouns 598B. Charts of Demonstrative Pronouns 599C. Case Markers: Topic, Agentive, Oblique . . 599D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect . . . 600E. Non-Verbal Affixes 604F. Adjectives 604G. Particles 605H. Question Words 605I. Existential Forms, Negations, Ligatures . . 605J. Prepositions 606

APPENDIX II 607A. Useful Classroom Expressions 608B. Common Expressions Used in Different

Contexts 620C. Useful Questions/Expressions for Use during

Informant Sessions 627D. Miscellaneous Idiomatic Expressions . . . . 632E. Questions Relating to Filipino Host Family 636F. Questions Relating to Biographical Inform-

ation 645

APPENDIX III: Some Useful Lexical Items 653

SUPPLEMENTARY MATERIALS IA. Cebuano Phonology Lessons 668B. Intonation Contour ggg

xiv

SUPPLEMENTARY MATERIALS II: Readings for ComprehensionA. Narrative for the dialogues 704B. Short paragraphs (contextual), followed by

Questions and AnswersC. Games 723D. Legends 736E. Recipes 759F. Songs and Riddles 788

Part I: Introduction

The Cebuano language. The Cebuano language, also

called Sugbuhanon, Cinibuhano and Binisaya, belongs to

the Malayo-Polynesian (Austronesian) language family.

It is spoken by some seven million native speakers,

which is approximately twenty-four per cent of the

total Philippine population estimated at thirty-two

million.

It is spoken in the following provinces: Cebu

(including the islands of Camotes, Bantayan and Mactan),

the western half of Leyte, Negros Oriental and the

island of Siquijor, and in certain parts of Bukidnon,

Agusan, Surigao, Davao, Cotabato, Zamboanga del Sur,

Masbate, Lanao del Norte, Misamis Occidental and Misamis

Oriental.

There are several dialects of Cebuano, but the

dialect spoken in Cebu, Negros and Leyte is considered

the standard dialect. The dialect used in this text is

the standard Cebuano dialect.

xv i

Learning a. foreign language. There are four skills

involved in learning a foreign language, namely:

listening, speaking, reading, and writing. Since

language is most completely expressed by verbalization,

listening and speaking are taught first. This is the

basis of the principle of the aural-oral approach.

Reading and writing as written (graphic) representations

of the oral language are taught after proficiency in

listening and speaking is acquired.

Learning to speak a foreign language involves the

acquisition of proficiency in pronunciation, grammar

and vocabulary, and a certain degree of comprehension

and fluency. k person is said to have learned a foreign

language when he has acquired the ability to use the

structures of that language with ease and without any

interference from his native language, in various con-

texts at normal speech rate approximating the speech

of a native speaker.

In the process of language acquisition, it is

natural for the learner to assume that the features of

his native language have exact corresponding features

in the target language, and in his own mind, he tries

to understand the linguistic system of the foreign

language by 'analyzing' it on the basis of what he

knows about his language.

In general, structural similarities are shared by

languages that belong to the same language family, e.g.,

Spanish and Italian, Spanish and French, Cebuano and

Tagalog, Cebuano and Hiligaynon, etc. However, if the

native language of the learner belongs to a language

family that is far removed from the target language,

xvii

the Instances of similarities are few and structural

differences are many. These structural differences

cause interference in language learning. This can be

overcome by a conscious and conscientious attempt at

repeating accurately the models given by the native

speaker.

The structure of language is divided into three

levels. They are:

1. The level of Phonology which deals with the

segmental system (sounds) and the suprasegmental system

which includes stress, pitch, intonation and rhythm;

2. The level of Morphology which describes the

combination of sounds and sequences of sounds to form

words; and

3. The level of Syntax which describes the com-

bination of words to make up a clause or phrase, and

the combination of clauses or phrases to make up a

sentence.

Each level is an independent system, i.e., it can

be learned and studied as a separate entity. However,

learning a foreign language is more than learning a

description of it. The goal of a learner is to be able

to understand the speakers of that language, to be able

to use the language effectively, and to be able to

understand its linguistic units and their meanings as

well as the cultural message they convey.

Aims of the Course: Goals and Objectives

The goals and objectives of the Cebuano language

course are the following:

xviii

1. To learn the sound system and the intonation

pattern of the target language. On the recognition

level, this means that the learner must be able to per-

ceive and understand accurately the different sounds

produced by a native speaker. On the production level,

this suggests that the learner must be able to approxi-

mate the speech of a native speaker in relation to

pronunciation and intonation.

2. To master a limited but workable vocabulary

learned through context and to be able to apply it in

similar fashion. This suggests that vocabulary-build-

ing should be subordinated to a solid foundational

knowledge of structures by which words, as they are

learned, can be fitted correctly into their respective

slots in a pattern in any given discourse.

3. To understand and acquire a mastery of the

basic syntactic structures of the language. Understand-

ing implies the ability of the learner to select certain

types of structures to fit various situations in any

given context. Mastery suggests that the learner can

manipulate the basic structures of the language for

efficient and effective communication.

4. To acquire a mastery of the basic conversation-

al sentences and to understand fully the various con-

texts in which they are used. The basic conversational

sentences serve as foundations for making responses in

situations which simulate 'real-life' communication

situations.

5. To acquire an understanding of and familiarity

with the culture that the language represents. The

xix

ultimate goal in the study of a foreign language is to

understand the culture as expressed by that language.

In the beginning stages of foreign language learning,

this (the culture) is hardly evident to the learner for

the following reasons: first, he has not acquired a

mastery of the linguistic system through which the

cultural values and all their implications are expressed;

and second, he has not acquired a 'feel' for the lan-

guage that he is learning.

The learner can work towards acquiring an over-all

view of the culture by attempting to understand and

become aware of the specific cultural items and patterns

as they co-occur with the linguistic structures.

The Application of the Aural-Oral Method in Learn-

ing a Foreign Language. From the terms aural for listen-

ing, and oral for speaking, one gets a quick insight

into the main principles of the method.

Principle ^. Learn to listen and speak before

reading and writing. The skill involved in listening

is the accurate recognition of the different sounds and

sequences of sounds of the language as they are pro-

duced by the native speaker. It also includes the

recognition of the different degrees of stress, levels

of pitch and various intonation patterns. The speaking

skill suggests an acquisition of fluency and compre-

hension, as well as a mastery of the features of the

phonological, morphological and syntactic levels of the

language. The ability to approximate the speech of an

educated native speaker is gained through constant

accurate repetition and diligent practice.

Principle 2_. Learn basic conversational sentences

as accurately as possible as they are used in different

contexts. These basic sentences illustrate in capsule

form the structural features of the language. As new

patterns are learned, variations of these sentences

can be done through expansion, conversion, and trans-

formation, to name a few.

Principle 3. The syntactic features of the lan-

guage are learned through pat tern practice. A sentence

pattern is abstract, but the sentences that fit into a

pattern are concrete. In pattern practice, the whole

idea is to understand and master the pattern, not the

sentences that go into that pattern. Once a pattern

is learned, it is easy to construct sentences.

Principle 4. Learn a limited but functional voca-

bulary in the beginning. Often, a learner is under the

impression that knowing a lot of words is an indication

of knowing a language. Words are meaningless if they

are not used in context or not used correctly. A

mastery of the sound system and the basic grammatical

structure of the language must be acquired first before

extensive vocabulary-building.

Principle 5. Learn to speak the target language

at a normal conversational speech rate with no inter-

ference from the native language. An inaccurate or

distorted rendition of a model from the target language

is unacceptable as substitute for fluency.

Principle 6_. Learn to understand some cultural

implications expressed by the linguistic units. This

contributes towards achieving a general view of the

culture and the people which will facilitate effective

communication.

xxi

Some Features of Cebuano Structure. By way of an

introduction to the language, some features of the

target language are given here. These features are not

present in English.

1. In the phonological level:

The sound (phoneme) /p/ is not aspirated, i.e.,

it is not accompanied by a 'puff of air' like the Eng-

lish /p/ in initial position. It is pronounced like

the final /p/ in tap, nap, trap. The unaspirated ini-

tial /p/ in Cebuano is often heard by English speakers

as /b/.

The glottal stop /'/ is not easily heard by an

English speaker because it is not a significant feature

of the English sound system. It is the sound found

medially and heard in the English expression uh-uh

[uh?uh] meaning 'no'.

The sound /Q/ written as n£ occurs initially

in words. Since this is not true in English, the pro-

duction of the nasal /Q/ requires some practice.

2. In the morphological level:

The system of affixation is probably one of

the most interesting features of Cebuano morphology.

Affixation occurs initially (prefix), medially (infix),

and finally (suffix). There is no infixation in English.

One or more types of affixation may occur in one word.

Examples:

igsoon 'sibling' k_aigsoonjin_ 'sibling relation (balay 'house' ka galayan 'hamlet' shiPCebuano 'Cebuano' Cij^ibuhano 'the Cebuano lan-

guage'

xxii

Partial and full reduplication of words is

another morphological feature of the language. Examples:

gamaytaasdarobalaod

'small1

'tall1

'farm''law'

gamay-gamaytaas-taasmagdadaromagbabalaod

'a bit small'a bit tall'1 farmer'' lawyer'

3. In the syntactic level:

A unique syntactic feature found in Cebuano

and all the other Philippine languages is the gramma-

tical component called focus. Focus states the relation-

ship between the topic and the verb. The focus of the

sentence is the topic of the sentence. Examples:

a) When the topic of the sentence is the actor or

doer of the action, the sentence is in the Actor Focus

construction.

b) When the topic of the sentence is the goal or

object or that which receives the action, the sentence

is in Goal Focus construction.

c) When the topic of the sentence is the person

for whom a certain action is done or for whose benefit

an action is done, the sentence is in Benefactive Focus

construction.

The following sentences illustrate the three

focus constructions mentioned above. The topic is

underlined. Notice that the sentences convey basically

the same meaning. The verb is palit 'buy' and the

topic is marked by either s^ or ang.

AF construction: Magpalit sJL Pedro ug pan sa tindahanpara ni Ana.

'Pedro will buy bread at the storefor Ana.'

GF construction: Paliton ni Pedro ang pan sa tindahanpara ni Ana.'


xxiii

BF construction: Palitan ni Pedro ug pan sa tindahansi Ana.


The different focus constructions are desig-

nated by certain affixes, as in (mag-) for AF, (-on)

for GF, and (-an) for BF.

Part II: The Language Textbook

The Cebuano language text contains forty-seven

lessons and nineteen supplements to the lessons, three

appendices and two sets of supplementary materials, a

glossary and an index.

I. The Format of the Lesson:

A. The lesson contains a heading labelled

Structural Content which gives the new struc-

tures presented in the lesson.

B. The Setting introduces the dialogue.

C. The Dialogue is presented twice.

1. The first rendition is written out in full

with the English glosses interpreted as close-

ly as possible to the acceptable English equi-

valents .

2. The second rendition gives the breakdown

of the dialogue into its constituent parts.

The English glosses are literal translations.

The parentheses isolate the affixes from the

base, while the brackets identify the case

marking particles and attitudinal particles.

D. The Related Utterances contain phrases and

xxiv

sentences not restricted by the structural con-

tent of the lesson and that are substitutable

for some expressions given in the dialogue.

These utterances when not substituting for

expressions in the dialogue may be used to in-

troduce a variation or expansion of the dia-

logue context.

E. The Vocabulary List contains the new lexical

items found in the lesson. They are arranged

alphabetically according to the Cebuano entries.

F. The Drills follow the vocabulary list. (The

different types of drills are discussed sepa-

rately) .

G. The Lexical/Grammar Notes contain structural

or cultural explanations about certain items

in the lesson. The notes on grammar describe

the structural features introduced in the les-

son. A summary of sentence patterns illus-

trates the types of patterns and their varia-

tions as they are used in the drills.

II. The Supplementary Materials appear at an interval

of 2-4 lessons. These materials are designed to

provide additional sources of dialogues and narra-

tives used in different contexts.

III. Appendices and Supplementary Materials:

The following are contained in the section on

Appendices and Supplementary Materials.

Appendix I Summary of Structural ContentCharts

Appendix II A. Useful Classroom ExpressionsB. Common ExpressionsC. Useful Question/Expressions for

Informant Sessions

D. Miscellaneous Idiomatic Expressions£. Questions about the Filipino Host

FamilyF. Questions relating to biographical

information

Appendix III Some Useful Lexical Items (single-word entries)

Supplementary Materials:

I. A. Cebuano Phonology LessonsB. Intonation Contour

II. Readings for ComprehensionA. Narrative for the DialoguesB. Short Paragraphs followed by Questions and

AnswersC. Native GamesD. LegendsE. Recipes for Native DishesF. Songs and Riddles

Part III: Types of Pattern Drills

A. Repetition Drill. This drill consists of merelyrepeating sentences after the model.

1. Simple:

Teacher Student

Model: Ako ang abogado. Repeat: Ako ang abogado.Siya ang maestra. Siya ang maestra.Sila ang Amerikano. Sila ang Amerikano.

2. With Question and Answer:

Model: Q: Kinsa siya? Repeat: Kinsa siya?A: Siya si Rosa. Siya si Rosa.

Q: Kinsa sila? Kinsa sila?A: Sila ang Amerikano. Sila ang Amerikano.

3. With Conversion:

Model: Siya si Pedro. Neg: Dili siya si Pedro.Neg Inf. Dili ba siya si

Pedro?

xxvi

Tag Q: Si Pedro siya,dili ba?

Muadto ako sa Factual: Niadto ako saManila. Manila.

Nilangoy siya. Non-Fact: Mulangoy siya.

4. With Cue and Response:

Cue: Maayong buntag. Response: Maayong buntagsab .

Maayong hapon. Maayong haponsab .

Maayo! Dayon lang.

B. Substitution Drill. This drill involves the sub-stitution of one or more items for other similaritems in a given slot.

1. Fixed: Substitution occurs in just one slot.

Cue Sentence: Abogado ako.

Cues: siya.sila.

or: Amerikanokami .kita.

2. Movable: Substitution occurs in just one slotat one time, but the slot 'moves'.

Cue Sentence: Kini si Rosa.

Cues: Ana.Kadto

Ranaang Amerikana.

3. Multiple: Substitution occurs in at least twoslots.

Cue Sentence: Si Pedro ang abogado.

Cues: Ana maestra.Juan gwapo.Terry taas.

xxvii

A. With Cue and Response:

Cue: Maayong gabii. Response: Maayong gabii sab.hapon. hapon .udto. udto .

or :

Dayon lang. Salamat.Sulod . Salamat.Lingkod ., Salamat.


Cue: Diin ka sa Filipinas? Response: Sa Manila.Cebu.Bohol.Rizal.

or:

Diin ako sa California? Los Angeles,Texas? Austin.Cebu? Lahug.

6. With Conversion:

Cue: Response:

Muadto sila sa dagat. Muadto ba sila sa dagat?syudad. syudad?

or:

Dili sila muadto sa dagat.syudad.

7 . With Expansion:

C.S: Muadto sila sa dagat.karong gabii.

syudad kay manan-aw sila ug sine.

mu—palit sila ug sapatos.

Karbun

xxviii

C. Cue and Response Drill. This is made up of a set ofresponses In answer to given cues.

Cue: Maayong hapon. Response: Maayong hapon sab.Dayon lang. Salatnat.Maayo! Dayon lang.

2. With Question and Answer: The cues are statedin the form of questions.

Cue: Kumusta ka? Response: Maayo man.Taga-diin ka? Taga-Texas ako.Diin sa Texas? Sa Austin.

D. Expansion Drill. Words or phrases are added to thecue sentence.

1. Simple:

C.S: Mupalit si Ana ug pan.sa tindahan.

karon.para

ni Maria.


C.S: Mupalit si Ana ug pan.Q: Asa? A: Sa tindahan.Q: Kanus-a? A: Karon.Q: Para ni kinsa? A: Para ni Maria.

Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karonpara ni Maria.

3. With Transformation:

C.S: Mubalik ang maestra.

Kanus-a? Unya.Diin? Sa eskwelahan.Ngano man? Magkuha siya ug libro.Kinsay iyang Si Juan,kauban?

Transformation: Mubalik ang maestra sa eskwelahanunya uban ni Juan kay magkuha siyaug libro.

xxlx

E. Deletion Drill. This is the reverse of the expan-sion drill. Words or phrases are deleted from theexpanded form of the cue sentence.

Mupalit si Ana ug pan sa tindahankaron para ni Maria.

Cues :para ni Maria Mupalit si Ana ug pan sa tindahan

karon.karon Mupalit si Ana ug pan sa tindahan.sa tindahan Mupalit si Ana ug pan.ug pan Mupalit si Ana.


C.S: Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon parani Maria.

Q: Para ni kinsa? A: Para ni Maria.

Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon.

Q: Kanus-a? A: Karon.

Mupalit si Ana ug pan sa tindahan.

Q: Asa? A: Sa tindahan.

Mupalit si Ana ug pan.

Q: Unsa? A: Ug pan.

Mupalit si Ana.

F. Cumulative Dialogue Drill. This drill constitutesa cumulation of several related dialogues that havebeen previously learned.

Dialogue 1

Dialogue 2

Dialogue 3

A:B:A:

A:B:A:

A:B:

Ah Pedro, kumusta ka?Maayo man, ug ikaw?Maayo sab.

Maayo1Kinsa na?Ako, si Pedro.

Dayon lang. Lingkod usaSalamat.

XXX

CumulativeDialogue:

A: Maayo!B: Kinsa na?A: Ako, si Pedro.B: Ah Pedro, dayon lang.A: Salamat.B: Kumusta ka?A: Maayo man, ug ikaw?B: Maayo sab. Lingkod usa.A: Salamat.

G. Comprehension Drill.

1. Grid: This drill is made up of a cue sentencewhich serves as the basis of a context followedby a series of questions. The students supplythe answers. The result is an expanded sentence.

C.S.: Gusto akong mulakaw.

Q:Q:Q:q:

Asa?Kanus-a?Unsang orasa?Ngano man?

A:A:A:A:

Sa baybayon.Ugma.Sa alas tresAron mutan-aw

dagat.

sasahapon.asul nga

Gusto akong mulakaw sa baybayon ugma sa alastres sa hapon aron mutan-aw sa asul nga dagat.

When using the grid, questions are used to addinformation to the given context. Example:

' Cues1 Contextt

, Context

'Contexti

t

1'i

2,

3'1

Unsa?'T

T

I

f

T

Kinsa?'1

T

T

Hain/Diin/Asa? Kanus-a? Ngano?'t

»

t

i

2. Completion: The cue sentence is given. The stu-dents formulate questions for the answers thatare already given.

C.S: Gusto si Lino nga mubayle ug pormal nga sayaw.

Questions

a.b.c.

Answers

a. Si Lino.b. Mubayle.c. pormal nga sayaw.

xxxi

3. Paragraph: A paragraph is given, followed by aset of questions. Students supply the answersbased on the paragraph.

H. Chain Drill. Questions and answers are formulatedby students based on a given cue.

51 Kinsa ka?52 Ako si Pedro. Kinsa ka?53 Ako si Juan. Kinsa ka?54 Ako si Ana. Kinsa ka? etc.

2. Progressive:

51 Asa ka karon?52 Sa balay.53 Ngano man?S2 Kay magkuha ako sa libro nako.54 Ingon niya nga magkuha siya sa libro niya

sa balay.

Conversion Drill. A cue sentence is converted intoanother type of sentence.

C.S: Dalhon ni Pedro ang iyang libro.

Conversions :

Negative: A. Dili dalhon ni Pedro ang iyang libro.B. Wala dad-a ni Pedro ang iyang libro.

Interrogative: Dalhon ba ni Pedro ang iyang libro?

Negative-Inter-rogative: A. Dili ba dalhon ni Pedro ang iyang

libro?B. Wala ba dad-a ni Pedro ang iyang

libro?

Tag Question: Dalhon ni Pedro ang iyang libro,dili ba?

Factual Mood: Gidala ni Pedro ang iyang libro.

Part IV: Notes to the Teacher

A. Language Learning and Language Teaching

In the general introduction to the text, emphasis

is given to listening and speaking skills. As a lan-

guage teacher, your main responsibility is to help the

students acquire these skills. No doubt, language teach-

ing is a tedious job; it requires many hours of prepara-

tion for actual teaching and just about the same number

of hours to teach the language materials. In addition,

your creativity and imagination are challenged as an

important part of your role as a language teacher. But

language teaching has its rewards. In a week's time,

with your help and guidance,, you will see the results

of your efforts when your students begin to understand

simple commands, do simple tasks in the classroom, and

respond to basic cues in a limited social context.

Language teaching is an art. It requires a high

degree of competence and skill: competence in the know-

ledge of the language you are teaching, and skill in

presenting the language in its totality--the sound sys-

tem, the grammar, the cultural values implied in the

linguistic system, and your own attitudes towards these

values and your judgement of them.

Teach primarily to produce learning on the part of

the students, rather than to please or entertain. Bear

in mind that your goal is to help the students develop

skills that will facilitate their understanding and

knowledge of the language, and their ability to express

themselves in the language.

xxxiii

Language Acquisition and Foreign Language Learning.

A child learns to speak his first language by imitation

and mimicry of the sounds he hears. His learning is

partially reinforced by trial-and-error. As he grows

older, his organs of speech are conditioned to produc-

ing the sounds and sequences of sounds significant in

his language. A child does not formally learn the gram-

mar of his language. His native intuition somehow com-

municates to him what utterances are correct and what

are not. And again, through trial-and-error, he learns

to select those which are correct.

In comparison, an adult learner of a foreign lan-

guage does not have the same advantages nor the same

degree of versatility that a child has when the latter

is beginning to learn his language. An adult learner,

by the time he studies a foreign language, has already

acquired a high degree of competence in his own language.

Its grammatical system Is deeply entrenched in his verb-

al behavior. His auditory and vocal organs have been

trained to hear and produce only those sounds and se-

quences of sounds which are found in his language.

In learning a foreign language, he transfers the

linguistic units of his native language to the target

language. There is no real learning problem when units

of both the native and target language share some simi-

larities. But when these units are totally dissimilar,

interference occurs both in phonology and syntax. In

more ways than one, the native linguistic system of

the learner 'interferes' with the process of second-

language acquisition.

xxxiv

All these are counterbalanced by some advantages

that an adult learner has over a child: an adult

learner has the ability to make generalizations and

formulate linguistic rules; he is better prepared to

understand and assimilate new concepts and ideas; he

can readily see the differences and similarities between

these new concepts and those which he is familiar with;

and his attention span and capacity for work are rela-

tively better than those of a child.

The Adult Foreign Language Learner. There are

several variable factors operating in the process of

foreign language learning for the adult learner. To

mention a few, they are: age, motivation, aptitude,

physical handicaps, and a background in learning other

foreign languages.

Age. The age factor seems to be a major variable,

although there have not been many significant experi-

ments done to show that proficiency in language learn-

ing is relative to the learner's age. Experience and

observation have shown that younger adults develop pro-

ficiency faster than the older adults. All things being

equal, an older adult learner has difficulty in mimick-

ing and producing foreign sounds, plus an added diffi-

culty of having a short memory span.

Motivation• Again, all things being equal, a

learner who is highly motivated learns faster and better

than one who is not.

Aptitude. Aptitude should not be confused with

the student's level of general intelligence. But rather,

it has something to do with the student's inherent

capacity to learn. The quality of learning and the

rate in which it is acquired depends on individual dif-

ferences. As much as possible, students should receive

guidance and instruction on the basis of individual

differences.

Handicaps. Students who suffer from handicaps,

such as poor auditory reception, stuttering or stammer-

ing, are hindered from acquiring a high degree of speak-

ing proficiency in the foreign language. Again, as

much as possible, special attention should be given to

them.

Background In other foreign languages. A person

who has experience in learning another foreign language,

and has successfully learned it, stands a better chance

of learning,at a faster rate, the current foreign lan-

guage he is studying. His chances are even greater if

there is considerable similarity between the first and

second foreign language. If such is not the case, the

learner would at least have a systematic approach to

language study, based on the study habits he has formed

and on the techniques of self-study he has developed.

B. Instructions on How to Use the Language Text

Lesson Presentation

I. Give the setting of the dialogue, repeating it

three times. The setting provides an introduction

to the dialogue. The introduction is best under-

xxxvi

stood by the students when it is accompanied by

visual aids illustrating the situation in the

dialogue. The students need not memorize the

introduction.

II. Present the Dialogue. Procedure:

A. Full Dialogue

Teacher Student

1. Give the full dialogue Listen,at normal speech rate,repeated, three times.This means that you gothrough the dialoguethree times, not oneline at a time repeat-ed three times.

Rationale: By doing this, the students have the

opportunity to listen to a good model with the

utterances given in normal conversational speech

rate. The intonation and rhythm of the language

is presented naturally and in context.

Caution: Be sure that the intonation you give

remains constant for all three repetitions.

2. Give line-by-line Repeat after each modelrendition, repeated is given.three times at normal > , ni

. a) chorallyspeech rate. b ) ± n d i v i d u a l l y

Start with choralrepetition and proceedto individual repeti-tion. Make sure thatall the members of theclass have the chanceto recite individually.Rationale: To start a drill with choral repeti-

xxxvii

tion helps the learner overcome his initial 'shy-

ness1, or fear of making mistakes. When every-

body starts reciting in unison, he feels more

confident. Having the students repeat an utter-

ance three times enables you to listen to their

rendition patterned after the model they hear.

If the rendition is incorrect or inadequate and

the intonation or rhythm does not come close to

the model the first time, the second and third

repetitions are adequate to correct the errors.

Caution: Choral repetition is a good device for

the reasons mentioned above. However, it has its

limitations. First, the slow learners tend to

'drag' the pace when they are unable to follow

the rhythm. Second, you don't always hear the

pronunciation errors because some students tend

to mumble. A good check to accuracy either in

pronunciation or intonation is to reinforce a

choral activity with immediate individual repe-

tition.

a) When the student repeats after the model in-

dividually, listen to pronunciation errors. Iso-

late the words pronounced incorrectly, and give

the correct rendition. Let the student repeat

after you. As soon as you feel that he has

'learned' to say the word correctly, let him re-

peat the entire sentence.

b) Io_ not accept words pronounced incorrectly

as substitutes for the model. Work hard at eli-

citing an approximation of native speech. Remem-

xxxviii

ber that your goal is to help them achieve pro-

ficiency in speaking the language.

3. Teacher Student

Give the dialogue break- Repeat after each model.down, repeated threetimes. Start with thefull sentence. Repeatthe individual words,put the words togetherto make a phrase, re-peat the phrase, thenput the phrases togetherto make up a completesentence. Repeat thesentence.

Rationale: This type of exercise provides more

reinforcement. The dialogue breakdown helps the

student to recognize individual words, something

which is not evident in the full-sentence drills.

By putting the words together to form a phrase,

they would get an idea of the constituent con-

struction to which these words belong. By put-

ting the phrases together, a full sentence is

formed. This drill constitutes a cycle represent-

ed graphically in this manner:

Say this is a sentence and its correspondingbreakdown:

! A B C ! D E F G !J I L

Start by giving A-G. Then give A-C, fol-lowed by C-D. After the C-D rendition,put A-C and C-D together before proceed-ing to the next breakdown. The renditioncomes out: A B C D. Do E-G, and then goback to A. Your third rendition reads:A B C D E F G.

xxxix

This constant repetition is a helpful device in

the students' memorization of the dialogue.

Caution: It would be deceitful not to warn you

that the presentation of the full dialogue and

the dialogue breakdown is exhausting both for

you and your students, especially at the begin-

ing. Find consolation in knowing that language

acquisition is predominantly a process of habit-

formation, and habits are acquired and developed

through constant meaningful repetition.

III. Role-play the dialogue. Role-playing can be done

in the following ways:

A. Teacher-Students (choral)

Take the first role and let the students takethe second role. After the dialogue is completed,switch roles, i.e. the students take the firstrole and you do the second.

B. Teacher-Student (individual)

You take the first role and one student takesthe second role. Then, switch roles.

C. Students-Students (choral)

Divide the class into two groups. Let one grouptake the first role, and the other group thesecond role. Then, switch roles.

D. Student-Student (individual)

One student takes the first role, another thesecond. Switch roles.

E. Chain Drill Below is an illustration of thechain drill. Aj - B3 is the complete dialogue.

xl

SI does A^ ; S2 does B^ and repeats A- ; S3 says

Bi and A^; S4 answers by giving B^ again and re-

peating A- , etc. When all the members of the

class have recited A,and B^, proceed to A2 and

B2 repeating the same process, and on to the next

couple of lines, etc.

IV. Teach the Related Utterances. These utterances

are expressions which are useful substitutes for

phrases or sentences in the dialogue. They are

not constrained by the structural content of the

lesson. Variations and/or expansions may result

from incorporating these utterances in the dia-

logue. Teach the idiomatic expressions in con-

text, so that the learner will know how these

expressions are used.

V. Teach the sentence patterns. Illustrations of

the types of pattern drills appear in an earlier

section. Pattern drills can be both a teaching

and testing device. Each pattern practice focuses

on a problem or a set of linguistic problems that

is not evident to the student. When doing a

pattern drill, the students' attention is not

directed to the linguistic problems themselves,

but to the production of sentences which contain

these problems. As a teaching device, pattern

drills are designed to help the student gain an

understanding of the syntactic constructions of

the target language, and help him acquire a

mastery of these constructions. As a testing

device, all the other types of drills, with the

exception of the Repetition drills, test the

xli

students' knowledge of the syntactic units and

their relative positions in the sentences. The

Conversion/Trans formation drills test the ability

of the student to manipulate syntactic construc-

tions that he has learned.

Do' s iri Pattern Practice :

1. Conduct the drills in a lively fashion.

2. Instructions should be given before drill starts.

This can be done most effectively by giving some

examples.

3. Give cues at normal conversational speed. Stu-

dents should give their rendition in the same

manner.

4. Give equal time to choral and individual repeti-

tion.

5. Make on-the-spot corrections of the errors made

by the students.

VI. Teach the vocabulary items. Visual aids such as

pictures, regalia, flash cards, conic strips, etc.

are very usefuj. and effective devices for teach-

ing vocabulary in a meaningful way.

Review of vocabulary items learned should be

done daily. Select those items that lend them-

selves to functional usage by the students in

meaningful contexts.

VII. Use the supplementary materials and appendices

II and III whenever it is feasible to do so.

Short introductory notes to each section will help,

LESSON 1

Structural Content: GreetingsParticles: [sab], [man] > [pod]

Setting: Pedro and Juanmeet each otheron the street.

I.DIALOGUE

Good morning, Pedro.

Good morning (to youtoo), Juan.

How are you?

Fine, thank you.

Nagkitaay si Pedro ugsi Juan sa dalan.

A: Maayong huntag, Pedro.

B: Maayong buntag sab,Juan •

A: Kumusta ka?

B: Maayo man, salamat.

II.DIALOGUE BREAKDOWN

Good morning, Pedro.

good morningPedro

Good morning (to youtoo), Juan.

good morning(also)Juan

How are you?

how are youyou

Fine, thank you.

finethank you

A: Maayong buntag, Pedro.

maayo(ng) buntagPedro

B: Maayong buntag sab,Juan.

maayo(ng) buntag[sab]Juan

A: Kumusta ka?

kumustaka

B: Maayo man, salamat.

maayo [man]salamat

III.RELATED UTTERANCES

Good noon./Good highnoon.

Good afternoon.

Good evening.

Good morning to youall.

Good evening, Ladiesand Gentlemen.

Maayong udto./Maayong mudto.

Maayong hapon./Maayong palis.

Maayong gabii.

Maayong buntag sa inyongtanan./Maayong buntag kaninyongtanan.

Maayong gabii mga Ginangug mga Ginoo.

Fine, (also).

Fine, (too) .

IV.VOCABULARY LIST

buntag

ka

kaninyo

kumusta?

gabii

hapon

inyo

maayo

mudto

palis

salamat

tanan

udto

Maayo pod.Maayo sab.

morning

you (short form)

you (plural)

How are you?

night, evening

afternoon

you (plural)

good, well, fine

noon, high noon

early afternoon

thank you

all, everyone

noon, high noon

V. DRILLS

Repetition:

Cue:

Maayong

Maayong

Maayong

Maayong

Maayong

Maayong

Maayong

Kumusta

KUDUSta

Kumusta

Maayongtanan.

Maayongtanan.

Maayongtanan.

Maayongtanan.

Maayongtanan.

Maayongtanan.

buntag, Pedro,

buntag, Mr. Reyes,

hapon, Juan.

hapon, Rita,

udto, Dr. Roses.

gabii, Jose.

palis, Remedios.

ka, Rolando?

ka, Ana?

ka, Rosita?

buntag sa inyong

udto sa inyong

mudto sa inyong

hapon sa inyong

palis sa inyong

gabii sa inyong

Response:

Maayong buntag sab.

Maayong buntag sab.

Maayong hapon sab.

Maayong hapon sab.

Maayong udto pod.

Maayong gabii pod.

Maayong palis pod.

Maayo man, salamat.

Maayo man, salamat.

Maayo man, salamat.

Maayong buntag sab.

Maayong udto sab.

Maayong mudto pod.

Maayong hapon pod.

Maayong palis pod.

Maayong gabii pod.

VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES

[sab] - Maayong buntag sab.

Short form of the particle [usab] whichmeans 'also' or 'again1. It sometimescarries the meaning of a recurring eventor situation.

[man] - Maayo man, salamat.

Modifies a statement that gives facts notpreviously known to the hearer.

[pod] - Maayo pod.

Short form of [upo.d] •are similar in meaning.

[Upod] and [usab]

(-ng) - Maayong adlaw

The ligature [nga], written as (-ng)after a vowel, connects words or phraseswhich are in construction with each other.

Maayo + nga = Maayong buntag'good/beautiful1 'morning'1 Good morning'

'Early afternoon1, usually the timebetween 1:30 p.m. - 2:30 p.m., althoughmany people do not make the distinctionin actual usage between hapon and palis.

LESSON 2

Structural Content: Greetings: variationParticle: [lang]

Setting: A PCV has gone tohis friend's house.

Niadto ang PCV sa balaysa iyang amigo.

DIALOGUE

Hello!

Come in./(Come up.)Have a seat.

Thank you.

A: Maayo!

B: Dayon lang.Lingkod usax.

A: Salamat.

II. DIALOGUE BREAKDOWN

III.

Hello!

good (morningafternoon, etc)

Come in.Have a seat.

entersitfor a while

Thank you.

RELATED UTTERANCES

Come in.

Please stand up.

Stand up for a while.

Take a drink first.

Let's have a drink

A: Maayo1

maayo

B: Dayon lang.Lingkod usa.

dayon [lang]lingkodusa

A: Salamat.

Sulod lang.

Palihog, tindog.

Tindog usa.

Inom us a.

Inom usa 'ta.first./Let's havesome refreshments.

You're welcome. Walay sapayan,

IV. VOCABULARY LIST

dayon

Ginang

Gining

Ginoo

inom

lingkod

pungko

sulod

tindog

usa

way sapayan

V. DRILLS

A.Repetition

enter, come in/up

Mrs.

Miss

Mr.

drink

sit

squat

enter, proceed

stand

for a while, first

Don't mention it./You'rewelcome.

Dayon lang, Ruben.

Dayon lang, Isabel.

Dayon lang, Rosa.

Dayon lang, Pedro.

Dayon lang, Ernesto.

Lingkod usa, 'Dong.

Lingkod usa, 'Nong.

Lingkod usa, 'Nang.

Lingkod usa, Undo.

Lingkod usa, Inday.

Palihog, lingkod, Ginoo Reyes.

Palihog, lingkod, Ginoo Burns.

Palihog, lingkod, Ginoo Stewart.

Fallhog, lingkod, Ginoo Cruz.

Inom usa 'ta, Ginang Ramos.

usa 'ta, Ginang Bernabe.

usa 'ta, Ginang de Guzman.

Inom usa 'ta, Ginang Stewart.

Inom usa 'ta, Ginang Smith.

Tindog usa, Glnlng Santos.

Tlndog usa, Gining Rivera.

Tindog usa, Gining Gracia.

Tindog usa, Gining Pamintuan.

Tindog usa, Gining Faustino.

B.Cumulative Dialogue:

1. A: Maayo!

B : Dayon lang.

A: Maayong buntag, Pedro.

B: Maayong buntag sab, Juan.

A: Salamat.

Lingkod usa.

Maayo t

Sulod lang. Pungko usa.

Salamat.

Kumusta ka?

Maayo man, salamat. Ug ikaw?

Maayo pod.

A: Maayong hapon.

B: Uy Pedro, maayong hapon sab.

A: Salamat, kumusta ka?2

B: Maayo man. Inom usa 'ta.

A: 0 sige , salamat.

Dayon lang.

10


Maayo! - A call to announce one's arrival atanother person's home, used in place ofknocking at the door. Equivalent to theEnglish 'Company coming!' This is actual-ly the short form of buntag

Maavone hapongabii.

[lang] - Day on lang.

In this sentence, [lang] is used in anexhortative manner, as in the English'Do come in.'

Terms of Address; Role and/or Status

A person's role and status suggested by1. social position2. economic standard of living3. age, orA. kinship

is recognized by certain forms of address, such asthe following:

A. Relationship among equals (peers)

(a)

(b)

(c)

B.

(a)

'Man :?

i Bay :

i

'Man :i

,Nonoy (Noy) :i

'Womani

,Inday (Day) :

Man 'i

Bay ,i

Woman 'i

Inday (Day) ,

Woman 'i

Inday (Day) ,

equal relationship

'(Older) Mant

fManoy (Noy)fManong (Nong)t

: (Younger) Man '

: Undo (Do) ,: Dodong (Dong) ,

•

(b) ' (Older) Man (Younger) Woman

Manoy (Noy)Manong (Nong) Inday (Day)

(c) ' (Older) Womani

, Manang (Nang)

(Younger) Woman

Inday (Day)

11

Footnotes:1Ug ikaw

2'ta

3sige

'and you'

'us' (the two of us, or us two); shortform of kita

'okay', 'all right'

LESSON 3

Structural Content: Greetings: variationParticles: ban] [diay]

Setting: Pedro is visitinghis friend.

Mamisita si Pedro saiyang amigo .

I. DIALOGUE #1

Hello!Come in./(Come up.)Oh, it's you, Pedro.Please sit down.

Thank you.

DIALOGUE #2

Hello!

Who's there?

It's me, Roberto.

Come in.

Thank you. Goodevening.

A

B

A

A

B

A

B

A

Maayo!Dayon lang.0, ikaw man diay, PedroLingkod usa.

Salamat.

Maayo!

Kinsa kana?

Ako, si Roberto.

Sulod.

Salamat. Maayong gabii

Good evening. Pleasesit down.

Maayong gabii sab.Lingkod usa.

II. DIALOGUE BREAKDOWN #1

Hello! A:

Come in. B:

enter [only]

Oh, it's you, Pedro.

ohyou [I didn't know]

Maayo!

Dayon lang.

dayon [lang]

0, ikaw man diay, Pedro.

oikaw [man] [diay]

12

13

Please sit down.

sitfor a while

Thank you.

Lingkod usa.

lingkodusa

Salamat.

DIALOGUE BREAKDOWN #2

Hello! A: Maayo!

Who's there? B: Kinsa kana?

whothat

It's me, Roberto.

IRoberto

Come in.

Thank you. Goodevening.

thank yougood evening

Good evening.Please sit down.

good evening alsosit for a while

A:

B:

A:

B:

kinsakana

Ako, si Roberto.

ako[si] Roberto

Sulod.

Salamat. Maayong gabii

salamatmaayo(ng) gabii

Maayong gabii sab.Lingkod usa.

maayo(ng) gabii [sab]lingkod usa

III. RELATED UTTERANCES

(You) sit down(for a while).

Lingkod ka usa.

IV. VOCABULARY LIST

ako

kana

kinsa

ikaw

I

that

who

you (singular)

14

V. DRILLS

A. Repetition Drill:

Maayong buntag.

Maayong udto.

Maayong mudto.

Maayong hapon.

Maayong palis.

Maayong gabii.

Cue: Response:

Maayo! Dayon lang.

Kumusta ka? Maayo man, salamat.

Lingkod usa. Salamat.

B. Substitution Drill: Fixed slot

Maayong buntag, Mr. Reyes

C. Substitution Drill: Movable Blot

Maayong buntag sab, Juan.

udto .

pod .

mudto .

Pedro.

hapon .

sab .

gabii .

15

D. Substitution/Cue and Response Drill:

palis

mudto

hapon

udto

gabii

Cue :

Maayong buntag.

Response:

Maayong buntag sab.

E. Cue and Response Drill:

Cue :

Maayo!

Maayo!

Kumusta ka?

Kinsa kana?

Lingkod usa.

Response:

Dayon lang.

Sulod lang.

Maayo man, salamat,

Ako si ,

Salamat.

F. Cumulative Dialogue:

Maayol Maayong gabii.

Maayong gabii sab. Kinsa na?

Ako, si Roberto.

0, ikaw man diay, Roberto.Kumusta ka?

Maayo man, ug ikaw?

Maayo man sab. Lingkod.

Salamat.

Dayon, sulod lang.


[man] [diay] ~0 , ikaw man diay, Pedro.

Implies that the speaker is reactingto a new event or situation, i.e. therealization that Pedro was the one

16

kana - kinsa kana?

'that' -- one of four demonstrativepronouns.

[si] - si Roberto

Topic case marker for names of persons.

ako - 'I'(1st set of personal pronouns)

ka - 'you', short form of ikaw (1st set ofpersonal pronouns). The short formdoes not occur initially in a sentence.

LESSON 4

Structural Content: Demonstrative Pronouns:kini-class

Question words: unsa, kinsaTopic case markers:[si],[ang]

Setting : Ana's friendasks her whatshe is eating,

Nangutana ang amiga niAna kaniya kung unsa angiyang gikaon.

I. DIALOGUE

Ana, what's that?

What, this?

Yes .

Ah, this is pansit.

Is it delicious?

Oh yes, verydelicious.

B

A

B

A

B

Ana,

Unsa

Oo.

Ah,

Lami

Ay,

unsa kana?

, kini?

pansit kini

ba?

lami kaayo.


Ana, what's that? Ana, unsa kana?

whatthat

What, this?

whatthis

Yes.

Ah, this is pansit.

pansit this

Is it delicious?

delicious/good/tasty

B :

A:

B:

A:

unsakana

Unsa, kini?

unsakini

Oo.

Ah, pansit kini

pansit kini

Lami ba?

lami

[ba]

17

18

Oh yes, verydelicious.

deliciousvery

B: Ay, lami kaayo.

lamikaayo

III. VOCABULARY LIST

abogadoAmerikanobalaybintanabolpenbongbongbulakkaayokahonkahoykisamekwadernokwartodahondoktoriringirolamesalamilapislibronaestramerkadoop.isinapapelposporoprinsipalpultahansapatossigarilyosimbahansiyasugatindahantsinelas

lawyerAmerican (male)housewindowball-point penwallflowerveryboxtreeceilingnotebookroomleafdoctor (male)catdogtabledelicious, good, tastypencilbookteacher (female)marketofficepapermatchprincipal (teacher)doorshoecigarettechurchchairlight , lamps toreslipper

19

IV. DRILLS

A. Repetition:

Question;

1. Unsa kini?

Unsa kana?

Unsa kadto?

2. Unsa kini?

Unsa kana?

Unsa kadto?

3. Kinaa kini?

Answer:

Libro kana/kini.Lamesa kana/kini.Siya kana/kini.Papel kana/kini.Bolpen kana/kini.

Sigarilyo kini/kana.Posporo kini/kana.Lapis kini/kana.Kwaderno kini/kana.Kahon kini/kana.

Balay kadto.Kwarto kadto.Bongbong kadto.Kisame kadto.Bintana kadto.

Libro ug papel kana/kini.Lamesa ug siya kana/kini.Papel ug lapis kana/kini.Sigarilyo ug posporo kana/kini.

Kwaderno ug libro kana/kini.

Tsinelas ug sapatos kini/kana .

Pansit ug adobo kini/kana.Si^a ug lamesa kini/kana.Butfak ug dahon kini/kana.Iro ug iring kini/kana.

Balay ug simbahan kadto.Kwaderno ug libro kadto.Papel ug lapis kadto.Bongbong ug kisame kadto.Bintana ug pultahan kadto.

Kana/Kini si Pedro.Kana/Kini si Maria.Kana/Klni si Ana.Kana/Kini si Jose.Kana/Kini si Ramon.

20

Kinsa kana?

Kinsa kadto?

Kiai/Kana angKini/Kana angKini/Kana angKini/Kana angKini/Kana ang

Amerikano,doktor.abogado.maestra.prinsipal.

Kadto si Dionisio.Kadto si Paula.Kadto si Rolando.Kadto ang "Peace Corps

trainee".Kadto ang "Language Coor-

dinator".Kadto ang "Project Director".

B. Substitution: Fixed Slot

1. Kini ang lamesa. 2.libro.posporo.sigarilyo.papel.

Kana ang bulak.dahon.kahoy.bongbong.pultahan.

Kadto ang simbahan.balay.tindahan.opisxna.merkado.

Kini si Pedro.Juan.Rosa.Maria.Jose .

Kana si John.Greg.Bill.Mary.Ann.

Kadto si Nena.RicardoRodolfoRamon.Alfredo

C. Substitution: Movable Slot

1. Kini si Rosa ug si Ana.Marcia ug si Belen.

Kadto si

Kanaang simbahan.

ug ang tindahan.

21

Si Lina ug si Bert kadto.kana.

Petra ug si Luisakini.

Juan ug si Paulaang maestra

kadto.Ang abogado

kana.

Ang balay ug ang simbahan kadto.Ang iro ug ang iring ,Ang bongbong ug ang kisame

kana.bintana

pultahan

sigarilyosuga

posporokini.

papel ug ang lapis

V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES

pansit Ah, pansit kini.Pansit means, generally, 'noodles'. OfChinese origin, a pansit dish may beprepared in several ways, as withsauted sliced vegetables and diced porkor beef.

adobo - A native meat dish of chicken and/orpork cooked in garlic, vinegar and soysauce.

[ba] - Lami ba?

Particle that si'gnals a question.

ug - Kini si Rosa ug si Ana.

Used here as the conjunction 'and'.

unsa - Unsa kana?

Unsa is a question word which means'what'.

22

kinsa - Kinsa kini?

Kinsa is a question word which means'who'

Topic Case Markers:

[si] - marks the name of a person

[ang]- marks all nouns other than personal names(henceforth referred to as general nouns),

Demonstrative Pronouns:

kiri 'this' (nearest the speaker, e.g. inthe speaker's hand)

kini 'this' (near the speaker)

kana 'that' (near the hearer, far from thespeaker)

kadto 'that over there' (far from both thespeaker and hearer)

Non-Verbal Sentences:

The sentences found in this lesson are non-verbal sentences, i.e. the sentence does notcontain verbs.

Cebuano sentences are made up of at least twoconstituent parts, namely:

- is a phrase introduced by themarkers [ang] or [si], or by one ofits substitutes like the demon-stratives of the kini-class, or bya personal pronoun of the 1st set,ako-class which may substitute forthe [ang] or [si] phrase.

2. the predicate - may be a verb, an adjective,or another topic phrase whichcomments on the topic.

Such a sentence is called equational, both topicsbeing in apposition.

(The predicate usually precedes the topic inthe normal word order.)

23

Equational Sentences:

1. The specific topic is marked by |ang] or [si].

2. The first-given topic is what is emphasizedin the sentence.

3. When question words are used, the predicate isthe interrogative or the phrase containing theinterrogative.

Summary: Patterns of Non-Verbal Sentences

b.

Predicate TopicNoun Pronoun (Dem)

Libro

Lamesa

kini.kana .kadto.

PredicateNoun + Noun

_] Topic' Pronoun (Dem)

' Libro ug papelt

, Lamesa ug siya

kini.kana •kadto.

Specific Topic ' Non-specific Topic

Si Pedro

Ang babaye

kini.kana .kadto,

c. ' Non-specific Topic ' Specific Topic

KiniKanaKadto

si Pedro,

ang babaye

2. ' Predicate ' Topict i

, Kinsa , si Pedro?1 Unsa ' ang babaye?

LESSON 5

Structural Content: Personal Pronouns: 1st set,singular, ako-class

Interrogative Statements

Setting: Mr. Smith isintroduced toFilipino .

Gipaila-ila si Mr. Smithsa usa ka Pilipino .

DIALOGUE

Ben, this isMr. Smith.

Oh? How are you,Mr. Smith?

Fine.

Are you an American?

C:

B:

Yes, I am an American. C:

Ben, siya si Mr. Smith.

Ah diay? Kumusta ka,Mr. Smith?

Maayo man.

Amerikano ka ba?

Oo, Amerikano ako.


Ben, this is Mr.Smith.heMr. Smith

Oh? How are you,Mr. Smith?

oh [is that so]how are youyou

Fine.

fine

Are you an American?

Americanyou

A:

B:

C:

B:

Ben, siya si Mr. Smit

siya[si] Mr. Smith

Ah diay? Kumusta ka,Mr. Smith?

ah [diay]kumustaka

Maayo man.

maayo [man]

Amerikano ka ba?

Amerikanoka[ba]

25

26

Yes, I am an American. C: Oo, Amerikano ako.

yesAmerican I

ooAmerikano ako


I want to introduceMr. Smith to you. "

I'd like to introduceto you my companion,Mr. Smith.

I'm pleased to meetyou.

My pleasure./(I'mpleased too)

This is Mr. Santos.

Who am I?

Who are you?

Who is he/she?

Gusto kong ipaila-ila kanimosi Mr. Smith.

Gusto kong ipaila-ila kanimoang akong kauban, siMr. Smith.

Gikalipay ko ang pagila-ilakanimo.

Gikalipay ko sab.

Kini si Mr. Santos.

Kinsa ako?

Kinsa ka?

Kinsa siya?

IV. VOCABULARY LIST

ako(ng)AmeriKanababayekalipaykanimokaubankusineraestudyantegustoipaila-ilalabanderalalakemagbabaulmagdadaromag-uumaregalosiya

myAmerican (female)woman; femalepleased, happyyou (singular)companioncook (female)s tudentwant, liketo introducelaundrywomanman; malefarmerfarmerfarmergift, presenthe/she

27

V. DRILLS

A.Repetition:

Si Pablo ako.Si Juan ako.Si Maria ako.Si Ben ka.Si Roberto ka.Si Miguel ka.Si Ricardo siya.Si Ana siya.Si Rosa siya.

Ako angAko angIkaw angIkaw angIkaw angSiya angSiya angSiya ang

B. Interrogative Forms:

Si Pablo ba ako?Si Juan ba ako?Si Maria ba ako?Si Ben ka ba?Si Roberto ka ba?Si Miguel ka ba?Si Ricardo ba siya?Si Ana ba siya?Si Rosa ba siya?

Questions:

Amerikano ba siya?Magdadaro ba siya?"Peace Corps Trainee"

ba siya?Maestra ka ba?Pilipina ka ba?Amerikano ka ba?Doktor ba ako?Abogado ba ako?Cebuano ba ako?

Maestra ako.Amerikana ako.Abogado ka.Magdadaro ka.Doktor ka.Estudyante siya,Magbabaul siya.Labandera siya.

maestra.Amerikana•abogado.magdadaro.doktor.estudyante.magbabaul.labandera.

Answers:

Oo, Amerikano siya.Oo, magdadaro siya.Oo, "Peace Corps Trainee"

siya.Oo , maestra ako.Oo, Pilipina ako.Oo, Amerikano ako.Oo, doktor ka.Oo, abogado ka.Oo, Cebuano ka.

28

Ang Amerikano ba siya?Ang magdadaro ba siya?Ang "Peace Corps trainee"ba siya?

Ang maestra ka ba?Ang Pilipina ka ba?Ang Amerikano ka ba?Ang doktor ba ako?Ang abogado ba ako?Ang Cebuano ba ako?

Kinsa ako?

Kinsa ka?

Kinsa siya?

Oo, ang Amerikano siya.Oo, ang magdadaro siya.Oo, ang "Peace Corpstrainee" siya.

Oo, ang maestra ako.Oo, ang Pilipina ako.Oo, ang Amerikano ako.Oo, ang doktor ka.Oo, ang abogado ka.Oo, ang Cebuano ka.

Ikaw si Marcia.Ikaw si Juan.Ikaw si Miguel.Ikaw si Ana.Ikaw si Rosa.Ikaw si Jose.

Ako si Rolando.Ako si Pedro.Ako si Ramon.Ako si Clara.Ako si Sofia.Ako si Vida.

Siya si Marcia.Siya si Roberto.Siya si Nicolas.Siya si Dionesio.Siya si Guillermo.Siya si Nena.

C. Substitution Drill: Movable Slot

1. "Peace Corps trainee"ako.

siya.AbogadoAmerikano

MagbabaulMag-uuma

Filipino _

ba

ako?

siya?

29

2. Pilipina ug maestra ako.

siya.kusinera

Labanderaka.kini.

3. Estudyante ug PCT ang Amerikano,

lalake.si Ramon.

AbogadoPilipino

ang maestro,kadto.

ba ?ka ?

4. Lapis ug papel kadto

kini.kwaderno

kana.Dahon

_kahon_kahoy

ba

D. Conversion Drill: Question and Affirmative Answer

Example:

Cue Sentence: Amerikano ug "Peace Corps Volun-teer" siya.

Conversion : Amerikano ug "Peace Corps Volun-teer" ba siya?

Response : Oo, Amerikano ug "Peace CorpsVolunteer" siya.

Cue Sentence: Conversion/Response:

Pilipina ug maestra Pilipina ug maestra '••ako. Oo , .

Labandera ug kusinera Labandera ug kusinerasiya. Oo,

Estudyante ug PCT ka. Estudyante ug PCTOo,

30

Pilipina ug maestra Pilipina ug maestrasi Ana. Oo,si Ana.

Labandera

Buwak ug dahon kadto

Lapis ug papel kini.

Sigarilyo ug posporokana.

Iro ug iring kadto.

Labandera

Oo ,

Buwak ugOo ,

Lapis ugOo ,

SigarilyoOo,

ug kusinera?

?

dahon

papel

ug posporo

Iro ug iringOo,


[diay] - Ah diay?

'Is that s o ? 1 , 'Really?' Also, it isused to indicate that the speaker isreacting to information he's receivedfor the first time, i.e. 'I see'.

oo - 'yes'; indicates an affirmative response.

Among Spanish loan words, gender is designated bythe following endings :

/-o/ masculine e.g. Amerikano_ 'American'kusinero^ 'cook'hardinero 'gardener'

/-a/ feminine e.g. Amerikanakusineralabandera 'laundrywoman1

Personal Pronouns: 1st set, ako-class, singular

1st person - ako 'I'

2nd person - ikaw. ka*(short form) 'you'

3rd person - siya 'he/she'

*Ka never appears initially in a sentence.

31

Interrogative Statements:

Interrogative statements are formed by using[ba] between the topic and the predicate.

Examples:

Amerikano ako.'I'm an American-1

Magdadaro siya.'He's a farmer.'

Amerikano b_a ako?'Am I an American?'

Magdadaro b_£ siya?1 Is he a farmer?'

but:

Amerikano ka . >'You're an American.'

Amerikano ka ba?'Are you an American?'

Magdadaro ka. •> Magdadaro ka ba?'You're a farmer.1 'Are you a farmer?1


1. ' Predicate '' Pronoun '

t t

, Ako ,1 Siya 'i i

, Ikawt

ii

a. ' ToDic1 Noun

, Ben, Si Rosa, Anat

, . abogado*Ang 6

, maestra

Topic 'Noun (emphasis) '

t

Ben. ,si Rosa. i

Ana • i

abogado. ,ang maestra. ,

' Predicate '1 Pronoun 'i t

? i

, ako. ,

siya.

r r

t t

* A pause is required after the topic whenthe topic is a general noun.

32

2.

3.

a.

PredicateNoun

Maestra

Amerikano

Magdadaro

TopicPronoun

ako .

ka.

siya.

TopicPronoun

i

' Predicate1 Noun

Ako

Ikaw

Siya

maestra.i Amerikano.1 magdadaro.T

Predicate ' Int. Mkr.' Topic

Amerikano

Maestra

Magdadaro

baako?

siya?

Topic 1 Int. Mkr.'Predicate '

, Amerikano ,1 Ang maestra 't ?

, magdadaro ,

baako?

siya?

b. ' Predicate' Int. Mkr.1 Topic

Ako

Siya

Ikaw

ba

, Amerikano ?,1 ang maestra? *i i

, magdadaro?,

but: Amerikano ka ba?

4 . ' Aff i rmative Response'

Oo, 1, la

2, 2a

* This pattern is not frequently used3b is the preferred order.

Pattern

Supplementary Materials

Lessons 1-5

I. Direct Discourse

#1. A: Ingon ni Peter, "Maayo!"B: Tubag ni Juan, "Dayon lang,"

ug nangutana sab siya, "Kinsa kana?"A: Tubag ni Peter, "Ako, si Peter."B: Nangutana si Juan, "Peter kinsa?"A: Tubag ni Peter, "Si Peter Smith, ang PCV."

Vocabulary:

ingon saidnangutana askedtubag answered; answer, reply

#2. A: Ingon ni Jose, "Ben, gusto kong ipaila-ilakanimo si Mr. Smith."

B: Tubag ni Ben, "Gikalipay ko ang pag-ila-ila kanimo,"

ug nangutana sab siya, "Kumusta ka, Mr. Smith?"C: Tubag ni Mr. Smith,"Maayo man, ug ikaw?"B: Tubag ni Ben, "Maayo sab."

Nangutana si Ben, "Unsa ka, Mr. Smith?"C: Tubag ni Mr. Smith,"Maestro ug PCV ako."

#3. A: Nangutana si Maria,"Unsa kana, Clara?"B: Tubag ni Clara, "Ambot lang. Tingali, regalo

kana."A: Ingon ni Maria, "Ah diay?"B: Tubag ni Clara, "Bitaw."

Vocabulary:

ambot 'I don't know1

regalo present, gifttingali perhaps, maybe, 'I think'

33

LESSON 6

Structural Content: Non-Verbal Affix: (taga-)Place marker: [sa]

Setting: Mr. Smith and aFilipino meet andtalk for a while.

Nagkakita ug nagsulti-hanay si Mr. Smith ugang usa ka Pilipino .

I. DIALOGUE #1

Are you an American,Mr. Smith?

Yes, I am an Americanand a Peace Corpstrainee, too.

Where are you from?

I'm from Texas.And you?

I'm from the Philip-pines .

A: Amerikano ka ba, Mr.Smith?

B: Oo, Amerikano ako ug"Peace Corps trainee"sab .

A: Taga-diin ka?

B: Taga-Texas ako.Ug ikaw?

A: Ako, taga-Pilipinas.

DIALOGUE #2

Where are you from,

Mr. Smith?

I'm from California.

Where in California?San Francisco. Andyou, where are youfrom in the Philip-pines?

Cebu.

A: Taga-diin ka, Mr. Smith?

B: Taga-California ako.

A: Diin sa California?

B: Sa San Francisco.Ug ikaw, diin sa Pili-pinas?

A: Sa Cebu.

34

35


Are you an American, A:Mr. Smith?

Americanyou

Yes, I'm an American B:and a Peace Corpstrainee, too.

Yes, American Iand Peace Corps traineetoo

Where are you from?

from whereyou

I'm from Texas. B:And you?

from Texas Iand you

I'm from the Philip- A:pines.

I, from Philippines

Amerikano ka ba,Mr. Smith?

Amerikanoka[ba]

Oo, Amerikano ako ug"Peace Corps trainee"sab.

Oo, Amerikano akoug "Peace Corps trainee[sab]

A: Taga-diin ka?

(taga-)diinka

Taga-Texas ako.Ug ikaw?

(taga-)Texas akoug ikaw

Ako, taga-Pilipinas.

ako, (taga-)Pilipinas


Where are you from,Mr. Smith?

A: Taga-diin ka, Mr. Smith?

from where you

I'm from California. B:

from California I

Where in California? A:

wherein California

San Francisco. And B:you, where are youfrom in the Philippines?

In San Franciscoand you

(taga-)diin ka

Taga-California ako.

(taga-)California ako

Diin sa California?

diin[sa] California

Sa San Francisco. Ugikaw, diin sa Pilipinas?

[sa] San Franciscoug ikaw

36

where in Philippines diin [sa] Pilipinas

Cebu. A: Sa Cebu.

in Cebu [sa] Cebu


Where do you live?

Where is your home/house?

My home is in Cebu.

Where have you been?

Where were you?

I've been in class./I was in class.

Where were you born?

I was born in CebuCity.

I'm a bachelor.

I'm a single girl.

I'm married.

Hain ka magpuyo?

Hain ang imong puloy-anan?/Hain ang imong balay?

Tua sa Sugbo ang akong balay./Tua sa Sugbo ang akongpuloy-anan.

Diin ka gikan?

Diin ka?

Gikan ko sa klase.

Diin ka matawo?

Natawo ako sa syudad saSugbo./Gipanganak ako sa syudad

sa Sugbo.

Ulitawo ako.

Dalaga ako.

Minyo ako.

IV. VOCABULARY LIST

baryo

bukid

dalaga

diin/hain

gikan

(gipang)anak

imo

lungsod

(mag)puyo

barrio

mountain

unmarried girl

where

from, been

was born

your (singular)

town

to live, to reside

37

minyo

namo

(na)tawo

probinsya

puloy-anan

sa

syudad

tua

ulitawo

married

our, ours (inclusive)

was born

province

home, house

in, on

city

over there

bachelor

V. DRILLS

A.Repetition Drill: Question and Answer

Question;

Taga-diin ka, Mr. Smith?Taga-diin ka, Dr. Reyes?Taga-diin ka, Juan?Taga-diin ako?Taga-diin si Miss Cruz?Taga-diin si PresidenteMarcos ?

Taga-diin si Mrs. Santos?

Diin ka sa California,Mr. Smith?

Diin ka sa Pilipinas,Doktor Reyes?

Diin ka sa Cebu, MissCruz?

Diin ka sa Ilocos?Diin ka sa Hawaii?

Answer:

Taga-Washington ako.Taga-Cebu ako.Taga-Manila ako.Taga-syudad ka.Taga-Leyte siya.Taga-Ilocos siya.

Taga-Negros Oriental siya.

Sa San Francisco.

Sa Cebu.

Sa Lahug.

Sa Ilocos Norte.Sa Mnlokai.

B. Substitution Drill: Fixed Slot

Taga-Davao ka.Taga-Pilipinas ako.

Taga-Zamboanga .Taga-Baguio .Taga-Manila .Taga-Antique .Taga-Negros Oriental

Taga-CotabatoTaga-LanadTaga-NegrosTaga-LeyteTaga-Albay

38

Taga-syudad siya.

Taga-probinsyaTaga-bukidTaga-baryoTaga-lungsod

C. Substitution Drill: Question and Answer

Question:Diin ka sa Pilipinas?

Diin siya sa Amerika?

Diin ako sa California?San Jose?Cebu?Manila?

Answer:Sa Manila.

Cebu.Ilocos.Davao.Baguio.

Sa California.Washington.Texas.Ohio.Hawaii.

Sa Los Angeles.Magallanes StLahug.Mabini St.

D. Narrative Frame;

1. Ako si

ako sa

. Amerikano/a ako. Taga-ako, sa __^ . Natawo

. Karon1 nagpuyo ako sa^ "Peace Corps trainee" ako.

2. Conversion: Substitute ako with ikaw and siva.

E. Comprehension Drill: Dialogue

A: Amerikano ba si Mr. Smith?

B: Oo, Amerikano siya.

A: "Peace Corps trainee" ba siya?

B: Oo, "Peace Corps trainee" siya.

39

A: Taga-diin slya?

B: Taga-Texas siya.

A: Diin sa Texas?

B: Sa Austin.

F. Comprehension Drill: Narrative

Amerikano si John ug "Peace Corps trainee" sabsiya. Taga-California siya, sa San Francisco,pero natawo siya sa Dayton, Ohio.

Questions:

1. Kinsa si John?Amerikano si John ug "Peace Corps trainee"sab siya.

2. Taga-diin siya?Taga-California siya.

3. Diin sa California?Sa San Francisco.

4. Diin siya matawo?Natawo siya sa Ohio.

5. Diin sa Ohio?Sa Dayton.

Footnotes:

karon 'now'

kay 'because'3pero 'but'


(taga-) - Taga-Texas ako.

(Taga-) is a particle that suggests aperson's origin (geographic) and/orplace of domicile. It is immediatelyfollowed by the name of the place.

40

taga-diin - Taga-diin ka?

[sa]

Taga-diin is a question word usedfor inquiring about a person's origin(geographic) and/or his place ofdomicile. When occurring by itself,diin means 'where1.

Place marker which precedes the nameof the place, used in a more specificreference.

E.g. Taga-diin ka?Diin sa Cebu?

Taga-Cebu.Sa Magallanes.

baryo - 'barrio' - smallest unit of geographic-political division. Several barriosmake up a town.

lungsod - 'town' - second largest unit

probinsya - 'province' - largest unit of geograph-ic-political division. As of August1968, the Philippines has 65 provinces.

Sugbo - the name for 'Cebu' as used by Cebuanospeakers, in contrast to Luzon-dwellersand foreigners who use 'Cebu'.

Summary:

1. '

Patterns of Non-Verbal Sentences

Predicate'Question word

Topic

Taga-diinsi Pedro?ang babaye?

Predicate TopicMarker1 Place

Diin

.Manila? ,,Davao? ,, California?,.Ohio? ,

41

PredicateQuestion word1 Pronoun

TopicMarker1 Place

.Manila? ,,Davao? ,,California?,.Ohio? ,

2. PredicateNoun

Topic'Noun/Pronoun'

Taea-8

ManilaDavaoCaliforniaOhio

ako.

si Pedro.

ang bata.

Topic (Short response)'Marker ' Noun (Place) '

SaManila.Davao.Chicago.

LESSON 7

Structural Content: Personal Pronouns: 1st set,plural, ako-class

Particles: [na],[ra],[gyud]Verb: (mu-)class

Focus: ActorMood : Factual and

Non-FactualAspect: Neutral

Setting: Carlos is askedby his friend abouthis companions, whoare PCTs.

Gipangutana si Carlossa iyang amigo bahin samga PCT nga iyang kuyogi

DIALOGUE

Carlos, are they thePeace Corps trainees?

Yes, Ben, they

Where are you

We're going tomovies.

Right now?

No, later on.

are .

going?

the

B

A

B

A

B

Carlos, sila ba ang mga"Peace Corps trainee"?

Oo, Ben, sila gyud.

Asa man kamo?

Muadto kami sa sine.

Karon na dayon?

Dili, unya ra.


Carlos, are they thePeace Corps trainees?

theythe Peace Corps

trainees

Yes, Ben, they are.

Yes, Benthey (indeed)

A: Carlos, sila ba ang mga"Peace Corps trainee"?

sila [ba][ang] [mga] "Peace

Corps trainee"

B: Oo, Ben, sila gyud.

Oo, Bensila [gyud]

42

43

Where are you going?

where [by the way]you (pi.)

We're going to themovies.

will go weto movie

Right now?

now [already]immediately

No, later on.

nolater only

A: Asa man kamo?

asa [man]kamo

B: Muadto kami sa sine.

muadto kami[sa] sine

A: Karon na dayon?

karon [na]dayon

B: Dili , unya ra.

diliunya [ra]


We are going to (see)a movie.

We are going to themovie house.

We are going to themovies.

Right now.

Manan-aw kami ug sine,

Adto mi sa sinehan.

Mangadto mi sa sine.

Karon dayon.

IV. VOCABULARY LIST

adlawadtoasaaw tobag-obahinbasabusog(ka)gabiikalyekamikamokaonkitakugihankuyogdagatdili

daygowherecar, automobilenewabout, concerning, regardingreadbe full (satisfied)last nightstreetwe , us (excl)you (pi)eatwe, us (incl)industrious, diligentgo withseano, not

44

dulagahaponganina(gi)gutom(gi)uhawgwapohinoonleksyonlibreriya(ma)lipay(on)niaging adlawpasiyoplasares tawransemana.silasinesinehansulatsunodtaastan-awtapulantuonubanugmaunyawala

V. DRILLS

playyesterdaya while agohungrythirstyhandsomestudiouslessonlibrarycheerful, happythe other daytake a walkplazarestaurantweekthey , themmovie(s)movie house/theatrewritenext , the followingtall, highsee, looklazystudyaccompanied by, go withtomorrowlaterno, none

A.Repetition: Noun-Pronoun Conversion

Noun:

Mga "Peace Corps traineesi Peter ug si Paul.

Mga Pilipino si Juan ugsi Pablo.

Mga estudyante si Mariaug si Juan.

Gwapo ikaw ug si RicardoHinoon ikaw ug si Marta.

Pronoun:

" Mga "Peace Corps trainee"sila.

Mga Pilipino sila.

Mga estudyante sila.

Gwapo kamo.Hinoon kano.

Kugihan ikaw ug si Lourdes. Kugihan karao.

45

Taas ikaw ug ako.Tapulan ikaw ug ako.Malipayon ikaw ug ako.

Gigutom si Maria,si Pedro ug ako.

Giuhaw si Pablo,si Ricardo ug ako.

Busog si Georgy,si Feling ug ako.

Si Peter ug si Paulmga PCT.

Si Juan ug si Pablomga Pilipino.

Si Maria ug si Juanmga estudyante.

Si Roberto ug si Rubenmga gwapo.

Si Priscila ug si Mariamga kugihan.

Taas kita.Tapulan kita.Malipayon kita.

Gigutom kami.

Giuhaw kami.

Busog kami.

Sila si Peter ug si Paulmga PCT.

Sila si Juan ug si Pablomga Pilipino.

Sila si Maria ug si Juanmga estudyante.

Sila si Roberto ug siRuben mga gwapo.

Sila si Priscila ug siMaria mga kugihan.

B. Repetition; Non-Factual

Non-Factual:

1 Muadto sila sa sinekarong gabii.

Muadto sila sa dagatkarong hapon.

Mukaon sila sa restawranugma.

Mutuon kamo sa leksyonugma.

Mubasa kamo sa libreriyasa sunod nga adlaw.

Musulat kamo sa lamesaugma sa hapon.

Mutan-aw kita sa sineunyang gabii.

Musakay kita sa awtokarong hapon.

Mudula kita sa plasasa sunod nga semana.

Factual Conversion

Factual:

Niadto sila sa sinegabii.

Niadto sila sa dagatgahapon.

Nikaon sila sa restawrangahapon.

Nituon kamo sa leksyongahapon.

Nibasa kamo sa libreriya. sa niaging adlaw.

Nisulat kamo sa lamesagahapon sa hapon.

Nitan-aw kita sa sinegabii.

Nisakay kita sa awtoganinang hapon.

Nidula kita sa plasasa niaging semana.

46

2. Negative Form:

Non-Factual:

Dili sila muadto sa sinekarong gabii.

Dili sila muadto sa dagatkarong hapon.

Dili sila mukaon sarestawran ugma.

Dili kamo mutuon saleksyon ugma.

Dili kamo mubasa salibreriya sa sunodadlaw.

Dili kamo musulat salamesa ugma sa hapon.

Dili kita mutan-aw sasine unyang gabii.

Dili kita musakay saawto karong gabii.

Dili kita mudula saplasa sa sunod ngasemana.

Factual:

Wala sila muadto sa sinekagabii.

Wala sila muadto sadagat gahapon.

Wala sila mukaon sarestawran gahapon.

Wala kamo mutuon saleksyon gahapon.

Wala kamo mubasa salibreriya sa niagingadlaw.

Wala kamo musulat salamesa gahapon sahapon.

Wala kita mutan-aw sasine kagabii.

Wala kita musakay saawto gabii.

Wala kita mudula saplasa sa niagingsemana.

3. Interrogative:

Non-Factual:

Muadto ba sila sa sinekarong gabii?

Muadto ba sila sa dagatkarong hapon?

Mukaon ba sila sarestawran ugma?

Mutuon ba kamo saleksyon ugma?

Mubasa ba kamo salibreriya sa sunodadlaw?

Factual:

Niadto ba sila sa sinegabii?

Niadto ba sila sa dagatgahapon?

Nikaon ba sila sarestawran gahapon?

Nituon ba kamo saleksyon gahapon?

Nibasa ba kamo salibreriya sa niagingadlaw?

47

Musulat ba kamo sa lamesaugma sa hapon?

Mutan-aw ba kita sa sineunyang gabii?

Musakay ba kita sa awtokarong gabii?

Mudula ba kita sa plasasa sunod nga semana?

Nisulat ba kamo salamesa gahapon sahapon?

Nitan-aw ba kita sa sinekagabii?

Nisakay ba kita sa awtogabii?

Nidula ba kita sa plasasa niaging semana?

4. Affirmative Responses:

Long Form:

Oo, muadto sila sa sinekarong gabii.

Oo, muadto sila sa dagatkarong hapon.

Oo, mukaon kaml sarestawran ugma.

Oo, tnutuon kami saleksyon ugma.

Oo, mubasa kami salibreriya sa sunodadlaw,

Oo, musulat kami salamesa ugma sa hapon.

Oo, mutan-aw kita sa sineunyang gabii.

Oo, musakay kita sa awtokarong gabii.

Oo, mudula kita sa plasasa sunod nga semana.

Short Form:

Oo, muadto sila.

Oo, muadto sila.

Oo, mukaon kami.

Oo, mutuon kami.

Oo, mubasa kami.

Oo, musulat kami.

Oo, mutan-aw kita.

Oo, musakay kita.

Oo, mudula kita.

5. Negative Responses:

Non-Factual:

Dili, dlli sila muadtosa sine karong gabii.

Dili, dili sila muadto.

Factual:

Wala, wala sila muadtosa sine gabii.

Wala, wala sila muadto.

48

Dili, dili sila muadtosa dagat karong hapon.

Dili, dili sila muadto.

Dili, dili sila mukaonsa restawran ugma.

Dili, dili sila mukaon.

Dili, dili kami mutuonsa leksyon ugma.

Dili, dili kami mutuon.

Dili, dili kami mubasasa libreriya sa sunodnga adlaw.

Dili, dili kami mubasa.

Dili, dili kami musulatsa lamesa ugma sa hapon.

Dili, dili kami musulat.

Dili, dili kita mutan-awsa sine unyang gabii.

Dili, dili kita mutan-aw.

Dili, dili kita musakaysa awto karong gabii.

Dili, dili kita musakay.

Dili, dili kita mudulasa plasa sa sunod ngasemana.

Wala, wala sila muadtosa dagat gahapon.

Wala, wala sila muadto.

Wala, wala sila mukaonsa restawran gahapon.

Wala, wala sila mukaon.

Wala, wala kami mutuonsa leksyon gahapon.

Wala, wala kami mutuon.

Wala, wala kami mubasasa libreriya saniaging adlaw.

Wala, wala kami mubasa.Wala, wala kami musulat

sa lamesa gahapon sahapon.

Wala, wala kami musulat.

Wala, wala kita mutan-awsa sine kagabii.

Wala, wala kita mutan-aw.

Wala, wala kita musakaysa awto gabii.

Wala, wala kita musakay.

Wala, wala kita mudulasa plasa sa niagingsemana.


Wala sila muadto sa sine gabii.

dagat ganinang hapon.mukaon restawran gahapon.

kamo mutuon sa leksyonmubasa sa libreriya sa niaging adlaw.

kita mutan-aw sa sine kagabii.musakay sa awto gabii.mudula sa plasa sa niaging semana.

49

D. Expansion Drill;

1. Muadto kita.

Cue:

sa sine"Majestic"sa kalyeMagallanes

karong gabii

kuyog ni Pedro

Muadto kita sa sine.Muadto kita sa sine "Majestic1

Muadto kita sa sine "Majestic'sa kalye Magallanes.

Muadto kita sa sine "Majestic1

sa kalye Magallanes karonggabii.

Muadto kita sa sine "Majestic'sa kalye Magallanes karonggabii kuyog ni Pedro.

2. Mukaon ba kamo?

Cue :

sa restawransa lungsod

karong udto

uban ni Ana

ug ni Pablo

3. Mutuon ba sila?

Cue:

sa leksyonsa Matematika

sa libreriya

sunod adlaw

Mukaon ba kamo sa restawran?Mukaon ba kamo sa restawran sa

lungsod?Mukaon ba kamo sa restawran sa

lungsod karong udto?Mukaon ba kamo sa restawran sa

lungsod karong udto uban niAna?

Mukaon ba kamo sa restawran salungsod karong udto uban niAna ug ni Pablo?

Mutuon ba sila sa leksyon?Mutuon ba sila sa leksyon sa

Matematika?Mutuon ba sila sa leksyon saMatematika sa libreriya?

Mutuon ba sila sa leksyon saMatematika sa libreriya sunodadlaw?

4. Musakay siya.

Cue :

sa awto Musakay siya sa awto.

50

bag-ongni Pedro

nga taga-Manila

Musakay siya sa bag-ong awto.Musakay siya sa bag-ong awto ni

Pedro.Musakay siya sa bag-ong awtoni Pedro nga taga-Manila.


[raga] - Sila ba ang mga "P,eace Corps trainee"?

A particle which indicates plurality.

[gyud] - ...sila gyud.

Short form of [gayud]. It emphasizesand intensifies the antecedent.

[na] - Karon na dayon?

Modifies the adjective karon implyingthat a certain action will happen atthat very moment. The above phrasemeans 'Now, right now'.

dili - The particle that marks negation of astatement or fact. Negation is shown byputting dili before a declarative state-ment .

[ra] - Unya ra.

'Only' -- Generally, the particle [ra]limits the application of the wordpreceding it.

Pluralization: Nouns

ing:Plural forms of nouns are marked by the follow-

Topic Case Markers

General Nouns ang mga

Personal Names sila si

51

Example:

1. ang balay -V ang mga balay'the house1 'the houses'

ang babaye •> ang mga babaye'the woman' 'the women1

2. si Pedro ug si Juan -•» sila si Pedro ug si Juan'Pedro and Juan1 'Pedro and Juan'

si Ana ug si Maria —•> sila si Ana ug si Maria'Ana and Maria' 'Ana and Maria'

Sila si is also used to mean 'X and his compan-ions ' .

Example: Sila si Pedro 'Pedro and his compan-ions'

Sila si Maria 'Maria and her compan-;ions '

Summary: 1st set of Personal Pronouns, ako-class

f

ri

t

T

t

1st

2nd

3rd

1

person 'i

person 'i

person «

Singular

ako, ko

ikaw, ka '

siya 'he

'I'

you '

, she'

1

[kami,'kita,i

1 kamoi

, sila

Pluralmita

, me

(exel)(incl)

)1

1

' w e "'us' '

i

'you''1

they',

The first set of pronouns, ako-class, functionsas substitutes for noun topics and, hence, takesno markers.

Negation:

1. Dili - Dili has different uses. It is usedto negate any of the following:

a. nounsb. pronounsc. adj ectives

It is also used in verbal sentences tonegate verbs which refer to:

52

a. future action ('will -not1)b. possible action ('cannot')c. habitual action ('doesn't, isn't')

2. Waia - Like dili, wala has various uses. Inthe drills given in this lesson, walais used to negate verbs when the actionreferred to happened in the past ('did,has done, had done').

The other uses of wala will bediscussed in later lessons.

Verbs;

The Cebuano verbs will be presented and dis-cussed according to the following:

1. Focus - refers to the relationship between theverb and the topic of the sentence.The topic may be the:

a. actor/performer of the actionb. goal/receiver of the actionc. beneficiary of the actiond. instrument used to perform the

actione. location where the action is

performed.

2. Mood - refers to the speaker's attitude towardthe action or state expressed, indicat-ing whether this is regarded as a:a,. fact or non-factb. a matter of commandc. a matter of desire or possibility

3. Aspect- refers to the form that a verb takesto indicate duration or completion ofaction.

The verbs may consist of a base alone, or abase and one or more affixes. The base suppliesthe denotative meaning, and the affix selects theparticular type of grammatical function the verbhas in relation to the other parts of the sentence.

53

For example, the (mu-)class has various forms:

Affix Base

mu sulatbasasakay

'to write' ,'to read' ,'to ride' ,

Focus: The (mu-)class is used in Actor FocusConstruction, i.e. the [ang/si]-phraseis the actor or performer of the action.

Examples:

Musulat si Pedro. 'Pedro writes.1

Mubasa ang bata. 'The child reads.'Musakay ang maestra.'The teacher rides.'

Mood: A. Factual Form: (ni-) as in nibasa 'read'nisulat 'wrote'nisakay 'rode'

This form describes actions that havetaken place or those taking place at thetime the speaker is speaking.

B. Non-factual Form: (mu-)

This form describes future action, andhabitual action. The other uses of (mu-)are discussed in later lessons.

Aspect: Neutral

The neutral aspect in Actor Focus Construc-tion is marked by (mu-) which impliespunctiliar action.

Summary: Patterns of Verbal Sentences

1. 'Predicate' Topic ComplementsVerb 'Pron/N: (actor)' Place Time

Muadto ,ako-class Pron.,sa sine , unya ,, si Ana , dagat , ugma ,

Nibasa ,ang bata , libreriya, gahapon ,

54

a. ' Affirmative marker'l ' i

Oo '

(1)

2. Negation:

Predicate Topic Complements'Marker' Verb ' (Noun) Place Time

Factual, Dili ,muadto,si Ana ,sa sine , unya.Mood , ,mubasa,ang bata, libreriya, ugma.

Non- ' Wala 'muadto'si Petra'sa sine ' ganina.factual1 'mubasa'ang ' 'Mood ' ' ' maestra' libreriya1 gahapon.

a.

Factual

Non-factual

'Neg.'Markert

, Dili•

i

' Wala1

t

1 Topic1 (Pron)i

f ako-,classt

'ako-'classf

' Pred.t

i

,muadto,mubasat

'muadto'mubasat

' Complements' Place '

,sa sine ,, libreriyai? i

'sa sine '' libreriya'i j_

Time

unya.ugma.

ganina.gahapon.

b. Negative Responses:

Response Full Sentence

Dili,

Wala,2a./2b.

3. Interrogative:

'Predicate•

,Muadto.Niadto,Mutan-aw,Nitan-aw

'Marker'T 1

i ba ,

t i

i i

t t

Topic

ako-classpronouns[ang/si]-phrases

i Complements, Place, sa sinet

, sa sinet

, Time, unya., ganina.i ugma., gahapon.

LESSON 8

Structural Content: Personal Pronouns: 2nd set,Preposed possessive,ako-class

Agentive Case Markers:[ni], [sa]

Demonstrative Pronouns:ilia-class

Tag question: dili ba?

Setting: A PCV is askedabout his parents*

Gipangutana ang PCVbahin sa iyang mgaginikanan .

I. DIALOGUE

Who are your parents? A:

Mr. and Mrs. Paul BlMurphy.

Where are they now? A:

They are in Oregon. B:

Kinsa ang imong mgaginikanan?

Si Mr. ug Mrs. PaulMurphy.

Hain man sila karon?

Tua sila sa Oregon.


Who are your parents? A: Kinsa ang imong mgaginikanan?

whoyourparents

Mr. and Mrs. PaulMurphy.

Where are they now?

where [tell me]they now

They are in Oregon.

over there theyin Oregon

B:

A:

B:

kinsa[ang] imo(ng)[mga] ginikanan

Si Mr. ug Mrs. PaulMurphy.

Hain man sila karon

hain [man]sila karon

Tua sila sa Oregon.

tua sila[sa] Oregon

55

56


Who are your fatherand mother?

My father is Georgeand my mother isElsa .

What do they do?/Whatis their profession?

What is your father'sjob?

My name is ...

My nickname is ...

My surname/last nameis ...

Kinsay imong amahan uginahan?

Ang akong amahan si Georgeug ang akong inahan siElsa.

Unsay ilang pangita?

Unsay trabaho sa imongamahan?

Ang akong ngalan si ...

Ang akong angga si ...

Ang akong apelyido ...

IV. VOCABULARY LIST

amahanamigaamigoamoanggaapelyidoatobatabisitakadulakapiteriyaklaseklasmetdiaeskuwelahanginikananigsoonilainahaniyanaangalanniapangita

fatherfriend (female)friend (male)our , ours (excl.)nicknamesurname, last nameour, ours (incl.)childvisitor, guestplaymatecafeteriaclassclassmatehereschoolparentssiblingtheir, theirsmotherhis , her, herstherenamehereoccupation, profession

57

salaserbesatelebisyon

living roombeertelevision, TV setwhat

V.

A.

DRILLS

Repetition:

KinsaKins aKinsaKinsaKinsaKinsaKinsa

ako?ka?siya?kami?kita?kamo?sila?

Ako si Ana.Ikaw si Pedro.Siya si Juan.Kami si Pedro ug si

Juan.Kita si Pedro ug si

Juan.Kamo si Rosa ug si

Ana.Sila si Ben ug si

Roberto.

Kinsa ang akong ngalan?Kinsa ang imong ngalan?Kinsa ang iyang ngalan?Kinsa ang among ngalan?Kinsa ang atong ngalan?Kinsa ang inyong ngalan?Kinsa ang ilang ngalan?

Ang akong ngalan si Ana.Ang imong ngalan si Pedro.Ang iyang ngalan si Juan.Ang among ngalan si Pedro

ug si Juan.Ang atong ngalan si Pedro

ug si Juan.Ang inyong ngalan si Rosa

ug si Ana.Ang ilang ngalan si Ben ug

si Roberto.


1. Nia ang imong amigo.kauban.inahan.amahan.igsoon.

2. Naa sila si Pedro ug si Juan.Rosa ug si Ana.Ramon ug si Cornelio.Canuto ug si Josefa.Elsa ug si Terry.

58

3. Tua ang mga bata sa kwarto.eskwelahan.klase.kapiteriya.plasa.

C. Repetition Drill:

1. Nia ang ami go ni Ruben.Nia ang amahan ni Rosa.Nia ang lapis ni Cornelio.Nia ang bolpen ni Mario.Nia ang lamesa ni Mr. Cruz.

2. Naa ang amigo sa bata.Naa ang amahan sa babaye.Naa ang lapis sa maestro.Naa ang bolpen sa abogado.Naa ang lamesa sa prinsipal.

3. Tua ang mga amigo nila ni Pedro ug ni Juan.Tua ang mga amahan nila ni Cornelio ug niMario.

Tua ang mga lapis nila ni Mr. Cruz ug niMr. Reyes.

Tua ang mga bolpen nila ni Ernie ug ni Tirso,Tua ang mga lamesa nila ni Grace ug ni Tina.

4. Tua ang mga amigo sa mga bata.Tua ang mga amahan sa mga babaye.Tua ang mga lapis sa mga maestro.Tua ang mga bolpen sa mga abogado.Tua ang mga lamesa sa mga prinsipal.

D. Substitution/Question and Answer Drill:

Kinsa si Dick? Siya ang akong amigo.kauban.igsoon.estudyante.

Kinsa ako? Ikaw ang among maestra.amiga.kauban.

59

Kinea sila? Sila ang atong mga

Kinsa ang imong ginikanan? Ang akong

iyang ? iyang

ilang

amigo?akong ?atong ?

kauban?among ?inyong ?

Substitution: Movable !

1. Clara ang ngalan sa

Jose

? •

>lot

akongimongiyang

among

atong

ilang

akongatong

amonginyong

amiga,

amigo,

kauban,

inyong

ilang

amigo.klasmet.maestro.kadula.

ginikanan si

amigo si

kauban

dili ba?7

??7

?7

?klasmet, ?

2. Dili ba Clara ang ngalan sa akongImong

Joseiyang

among

atong

?

amiga?

7

amigo??

kauban??

inyong ?

ilangklasmet?

?

60

F. Conversion Drill:

l.Cue Sentence: Muadto ang akong amigo sa tindahanunya •

Conversion: Niadto ang akong amigo sa tindahanganina.

Mutuon ang imong estudyante sa Cebuano ugma.

Musulat ang iyang amahan sa libreriya karong gabii.

Mukaon ang ilang bisita sa balay karong udto.

Mubasa ang atong ginikanan sa balay karong buntag.

Mutan-aw ang among maestra sa sine unyang gabii.

Mudula ang inyong amiga sa plasa sunod semana.

2.Cue Sentence: Dili ba muadto ang akong amigo satindahan unya?

Conversion: Wala ba muadto ang akong amigo satindahan ganina?

Dili ba mutuon ang imong estudyante sa Cebuano ugma??

Dili ba musulat ang iyang amahan sa libreriyakarong gabii?

Dili ba mukaon ang ilang bisita sa balay karongudto?

Dili ba mubasa ang atong ginikanan sa balay karongbuntag?

Dili ba mutan-aw ang among maestra sa sine unyanggabii?

61

Dili ba mudula ang inyong amiga sa plasa sunodsemana?

G. Comprehension Drill:

Nitan-aw ang akong mga ginikanan sa sine gabii.

Human sa sine, niadto sila sa restawran ug nikaon

sila. Ang ilang pagkaon pinakbet ug kan-on.

Niinom sab sila ug serbesa.

Wala sko muadto sa sine kay nituon ako sa akong

leksyon ug wala sab ako mutan-aw sa telebisyon kay

nisulat ako ug sulat sa akong mga amigo.

Pangutana;

Kinsa ang nitan-aw sa sine?Niadto ba sila sa restawran?Nikaon ba sila?Unsa ang ilang pagkaon?Niinom ba sila ug serbesa?Nganong wala ako muadto sa sine?Nganong wala ako mutan-aw sa telebisyon?


hain - 'where' Hain is answered by the nia-class of demonstrative pronouns.

It is used in non-verbal sentences toindicate stationary location, e.g.

Hain ang sinehan?Hain si Pedro?Hain man sila karon?

In verbal sentences, it is used with theNon-Factual form of the verb to implythat the object(s) or person(s) referredto are still at a certain location, there-fore talked about at the present time. Itmay. be used interchangeably with asa.

Hain ka magpuyo? 'Where do you live?'

Hain/ muadto si Ana? 'Where is Ana going?'

62

dili ba - marks tag questions, and appears aftera full statement is given, e.g.

Predicate-Topic orderor + dili ba?

vice-versa

When used initially in a sentence, i.e.at the beginning of a statement, itmarks a negative interrogative state-ment .

human ea - Human sa sine, ...

Literally means 'after the ...'

pinakbet - a regional meat/fish and vegetable dishamong the Ilokanos, characterized bythe prominent use of bitter melon andeggplant.

ngano - 'why?'

Demonstrative Pronouns: Nia-class

dia - 'here' (nearest to speaker)

nia - 'here' (near to speaker and hearer)

naa - 'there' (nearer to hearer than to speak-er)

tua - 'over there1 (far from both speaker andhearer; also used forreferrents out of sightfrom both principals)

These locational demonstratives occur aspredicates when indicating the location of[ang/si]-phrases and ako-class pronouns. Theyanswer the question hain 'where'. For example:

Predicate ' Topict

Nia , ang papel... , siPedro.Naa ' ,

, ang mga bata.Tua , ako-class Pron.

63

Personal Pronouns: 2nd set, ako-class

' ' Singular ' Plural '' i i i

, , „ t i i j ,,amo ( e x c l ) ' o u r , o u r s ,1st person ako my, mine11 ;. ,; ,, , ,ato (incl) our,ours,i i i i

, 2nd person , imo 'your,yours, inyo 'your, yours,i i i i

, 3rd person , iya 'his, her,, ila 'their,theirs ,i i hers' , ,

The 2nd set of personal pronouns, ako-class,when in a preposed position, i.e. it precedes thenoun that is possessed or modified, always takesthe ligature (-ng).

Example: akong libro 'my book'ilang balay 'their house'imong amigo 'your friend'

Agentive Case Markers:

The agentive case markers precede nouns whichare the possessors.

1

1

, Personal1 General

Example:

1

Names ,

Nouns '

Ang libro

Singular '

ni

sa

ni

sa

•

Plural

nila ni

sa mga

PedroRosaRuben

batababayemaestra

(The other uses of the agentive case markers arediscussed later in reference to Goal FocusConstructions.)


1.

2.

' Predicate' Question Word

TopicPronoun Noun

Kinsa

Unsa

i ang

t

i

akongiyangilang

, ngalan? ,i i

, amahan? ,t

1 Predicate1 Demonstrative

, Nia, Naa, Tua

i etc. ,

' Topic1 Pronoun 'i i

, ang imong ,, atong ,, iyang ,

r

Noun

ami go.kauban.ginikanan.

Predicate Topic'Demonstrative' Noun Marker 'Noun (Possessor)'

t

1

1

NiaNaaTua

iang amigo , ni ,Ruben. ,, kauban, nila ni,Ruben ug Ramon.,i igsoon, sa ,bata. ,, , sa mga ,babaye. ,

3. Tag Question:

2.

2a.

1 dili ba? '


Lessons 6-8

I. Direct Discourse

#1. A: Nangutana si Juan, "Amerikano ka ba, Mr. White?"B: Nitubag si Mr. White, "Oo, Amerikano ako."A: Nangutana usab si Juan, "Taga-diiri ka?"B: Ang tubag ni Mr. White, "Taga-Washington, D.C.

ako."

Vocabulary:

nitubag answered

#2. A: Nangutana ang maestro, "Asa ka man karon?"B: Nitubag ang estudyante,"Muadto ako sa libreriya

kay mutuon ako sa akongleksyon."

A: Nangutana usab ang maestro, "Wala ka ba mutuongabii?"

B: Nitubag usab ang estudyante, "Wala, wala akomutuon sa leksyon gabii kayniadto ako sa balay saakong amiga."

#3. A: Ingon ni Roberto, "Si Mr. ug Mrs. Lewis Parkeang akong mga ginikanan."

B: Nangutana ang iyang amigo, "Ah diay, hain silamagpuyo karon?"

A: Nitubag si Roberto,"Nagpuyo sila karon sa LosAngeles."

B: Nangutana usab ang iyang amigo, "Unsay ilangtrabaho?"

A: Nitubag usab si Roberto, "Ang akong amahandoktoT ug ang akong inahannars."

II. Indirect Discourse

A. Niingon si Mr. White nga Amerikano siya ug taga-Washington, D.C. siya.

65

66

Pangutana:

1. Niingon ba si Mr. White nga Amerikano siya?

2. Niingon ba sab siya nga taga-Washington, D.C.siya?

Niingon si Mr. White kang Juan nga Amerikano siyaug taga-Pennsylvania Avenue siya sa Washington,D.C.

Pangutana :'

1. Taga-diin si Mr. White?

2. Diin siya sa Washington, D.C?

3. Niingon ba si Mr. White kang Juan nga taga-

Pennsylvania Avenue siya?

Niingon si Juan, ang estudyante, kang Mr. de la

Cruz, ang iyang maestro, nga muadto siya sa libre-

riya kay mutuon siya sa iyang leksyon.

Pangutana :

1. Kinsa ang estudyante?

2. Unsa si Juan?

3. Kinsa ang iyang maestro?

4. Unsa si Mr. de la Cruz?

5. Asa man si Juan?

6. Nganong muadto siya sa libreriya?

Niingon ang estudyante nga wala siya mutuon saiyang leksyon gabii kay niadto siya sa balay saiyang amiga.

Pangutana:

1. Unsa ang ingon sa estudyante?

2. Kinsa ang niingon nga wala siya mutuon saiyang leksyon gabii?

3. Nganong wala siya mutuon sa iyang leksyongabii?

67

Niingon si Roberto kang Rolando, ang iyang amigo,nga ang iyang mga ginikanan si Mr. ug Mrs. LewisParke ug nagpuyo sila karon sa Los Angeles. Ni-ingon sab siya nga ang iyang amahan doktor ug angiyang inahan, nars.

Pangutana:

1. Kinsa ang amigo ni Roberto?

2. Kinsa ang mga ginikanan ni Roberto?

3. Hain sila magpuyo karon?

4. Unsa ang trabaho sa iyang amahan?

5. Unsa ang trabaho sa iyang inahan?

LESSON 9

Structural Content: Adjectives: Simplex FormNon-verbal Affix: (-a/-ha)

Setting: A PCV askswhere the barriolieutenant's houseis.

Nangutana ang PCV kunghain ang balay satenyente del baryo •

DIALOGUE

Bay, could you help A:me?

What can I do for you? B:

Where is the house of A:the barrio lieutenant?

It's behind the B:church.

Thank you. A:

You're welcome. B:

Bay,.mahimo bangmangutana?

Unsa may ato?

Hain man ang balay satenyente del baryodinhi?

Tua sa luyo sasimbahan.

Salamat.

Way sapayan.


Bay, could you help A:me?

bay (term used formale peer)

mayask a question

What can I do for you? B:

what [by the way]ours

Where is the house ofthe barrio lieutenant?

where [tell me]

A:

Bay, mahimo bangmangutana?

bay

mahimo [bang]mangutana

Unsa may ato?

unsa [ma-y]ato

Hain man ang balay satenyente del baryodinhi?

hain [man]

68

69

houseof barrio lieutenant

here

It's behind the B:church.

over thereIn backof church

Thank you. A:

You're welcome. B:

[ang] balay[sa] tenyente del

baryodinhi

Tua sa luyo saslmbahan.

tua[sa] luyo

[sa] simbahan

Salamat.

Way sapayan.


anakanak nga babayeanak ngi lalakeas aw abala-odbanabatibulokka-away

kusinakutserodakodinhidrayberdu-olgamayhawodigsoon nga babayeigsoon nga lalakelalalayoluyo(ma)himomananahinindot

ngil-ad

pandaypos opispulissapatero

child, offspringdaughtersonwifelawhusbandugly (for objects)rotten (fruits, eggs)enemy, the person with whom

one has quarreledkitchenrig driverbig, largeheredriver (of a motor vehicle)nearsmallsmart, intelligentsisterbrotherstupid, dumbfar, distantbehindcan, maydressmaker, seamstressbeautiful, pretty (for

objects)ugly (for people, also

used for behavior)carpenterpost officepolicemanshoemaker

70

IV. DRILLS

A. Repetition:

1. Asawa sa pulls siMrs. Santos.

Bana sa labandera siJuan.

Igsoon siya sa panday.Kauban siya sa maes-

tra.Amigo siya sa magda-daro .

Kaaway siya sa balaod.Anak siya sa doktor.Kusinera sa prinsipal

si Ana.

2. Si Mrs. Santos angasawa sa pulls.

Si Juan ang bana salabandera.

Siya ang igsoon sapanday.

Siya ang kauban samaestra.

Siya ang amigo samagdadaro.

Siya ang kaaway sabalaod.

Siya ang anak sadoktor.

Si Ana ang kusinerasa prinsipal.

3. Si Mrs. Santos andasawa ni Juan.

Si Juan ang bana niMrs. Santos.

Siya ang igsoon niManuel.

Siya ang kauban niMaria.

Siya ang amigo niRicardo.

Siya ang kaaway niPetra.

Dili asawa sa pulis siMrs. Santos.

Dili bana sa labandera siJuan.

Dili siya igsoon sa panday.Dili siya kauban sa maes-

tra.Dili siya amigo sa magda-daro .

Dili siya kaaway sa balaod.Dili siya anak sa doktor.Dili kusinera sa prinsipal

si Ana.

Dili si Mrs. Santos angasawa sa pulis.

Dili si Juan ang bana salabandera.

Dili siya ang igsoon sapanday.

Dili siya ang kauban samaestra.

Dili siya ang amigo samagdadaro.

Dili siya ang kaaway sabalaod.

Dili siya ang anak sadoktor.

Dili si Ana ang kusinerasa prinsipal.

Dili si Mrs. Santos angasawa ni Juan.

Dili si Juan ang bana niMrs. Santos.

Dili siya ang igsoon niManuel.

Dili siya ang kauban niMaria.

Dili siya ang amigo niRicardo.

Dili siya ang kaaway niPetra.

71

Siya ang anak niDoktor Morales.

Si Ana ang kusinerani Mr. Ramos.

4. Dili ba asawa sapulls si Mrs. Santos?

Dili ba bana salabandera si Juan?

Dili ba siya igsoonsa panday?

Dili ba siya kaubanmaestra?

Dili ba siya amigo samagdadaro?

Dili ba siya kaawaysa balaod?

Dili ba siya anak sadoktor?

Dili ba kusinera siAna sa prinsipal?

5. Dili ba si Mrs. Santosang asawa ni Juan?

Dili ba si Juan angbana ni Mrs. Santos?

Dili ba siya angigsoon ni Manuel?

Dili ba siya angkauban ni Maria?

Dili ba siya angamigo ni Ricardo?

Dili ba siya angkaaway ni Petra?

Dili ba siya ang anakni Doktor Morales?

Dili ba si Ana angkusinera niMr. Ramos?

Dili siya ang anak ni DoktorMorales.

Dili si Ana ang kusinera niMr. Ramos.

Dili, dill asawa sa pulissi Mrs. Santos .

Dili, dili bana sa laban-dera si Juan.

Dili, dili siya igsoon sapanday.

Dili, dili siya kauban samaestra.

Dili, dili siya amigo samagdadaro.

Dili, dili siya kaaway sabalaod.

Dili, dili siya anak sadoktor.

Dili, dili kusinera si Anasa prinsipal.

Dili, dili si Mrs. Santosang asawa ni Juan.

Dili, dili si Juan ang banani Mrs. Santos.

Dili, dili siya ang igsoonni Manuel.

Dili, dili siya ang kaubanni Maria.

Dili, dili siya ang amigoni Ricardo.

Dili, dili siya ang kaawayni Petra.

Dili, dili siya ang anak niDoktor Morales.

Dili, dili si Ana angkusinera ni Mr. Ramos.

6. Hawod si Juan, dili ba?Gwapo ang estudyante, dili ba?Nindot ang balay, dili ba?Gamay ang kwarto, dili ba?Dako ang plasa, dili ba?Layo ang pos opis , dili ba?Mananahi siya, dili ba?

72

Panday siya, dili ba?Kutsero si Mario, dili ba?Kugihan si Carlos, dili ba?

Oo , hawod si Juan.Oo , gwapo ang estu-

dyante.Oo, nindot ang balay.Oo , gamay ang kwarto.Oo , dako ang plasa.Oo, layo ang pos opis.Oo, mananahi siya.Oo, panday siya.Oo, kutsero si Mario.Oo, kugihan si Carlos.

Dili, lala siya.Dili, ngil-ad siya.

Dili, bati kana.Dili, dako kana.Dili, gamay kana.Dili, duol kana.Dili, labandera siya.Dili, sapatero siya.Dili, drayber siya.Dili, tapulan siya.

B. Question and Answer Drill:

Kinsang gwapoha? si Ruben o siMarcos ?

Kinsang hawora, si Juan osi Pedro?

Unsang nindota, ang balay oang opisina?

Unsang gamaya, ang kwarto oang kusina?

Unsang dakoa, ang plasa oang "playground"?

Unsang layoa, ang simbahan oang pos opis?

Kinsang mananahia, si Rosa osi Ana?

Kinsang pandaya, si Roberto osi Ramon?

Kinsang kutseroa, si Ernie osi Dick?

Kinsang kugihana, si Carlos osi Cecilia?

Si Ruben.

Si Juan.

Ang balay.

Ang kwarto.

Ang plasa.

Ang pos opis .

Si Rosa.

Si Roberto.

Si Dick.

Si Cecilia.


Unsa may ato? Literally means 'What is ours?'i.e. 'What's our problem?' or,as used in a restaurant, 'Whatare we having?'

73

may - a contraction of [man] + [ang]

mangutana - 'to ask a question, to inquire1

(mang-) + [pangutana]

way sapayan - 'you're welcome, not at all,don't mention it'

way = [wala] + (y)

(-a)/(-ha) - a non-verbal suffix which indicates'one of so many X's', i.e. inspecific reference

Kinsang nindot£? 'Which (one) is the prettyone?1

Kinsang gwapoh_a? 'Which (one) is the handsomeone?'

(-a) is used after consonants, includingglottal stops, e.g. nindota

kugihanakutsero-adako-a

(-ha) is used after vowels, e.g. gwapoha

Adj ectives: Simplex Form (uninflected)

Adjectives are used as predicates in thedrill sentences:

Predicate ' Topic' si Juan. 'ang bata. '

Gwapo ' ako-class Pron. '

Hawod ,,

Summary: Sentence Patterns

1. ! Predicate j Topict

'Asawa sa pulls , si Mrs. Santos.'Bana sa laban- , si Juan.1 dera .

74

2. 1 Predicatei

, Igsooni Kauban

' Topic '1 1

i siya ,i siya ,

Predicate

sa panday.sa maestra.

1 (£Plit. P_redl.ca.t£)_I

3. Topic Topic

Si Mrs. Santos

Siya

ang asawa sa pulis. ,ang asawa ni Juan. iang igsoon sa panday. 'ang igsoon ni Manuel. '

4. 'Neg. Int.

, Dili bai

i

a.'Neg. Int.

, Dili bai

b.'Neg. Int.

, Dili bat

Mkr.

Mkr.

Mkr.

' Predicate ' Topic 'r, asawa sa, bana sai

1 Topicf

, siyai

' Topic

pulis ! si Mrs. Santos? ,laban- , (dera , si Juan? ,

1 Predicate 'i i

, igsoon sa panday? ,, kauban sa maestra? ,

t1 Topic '

ii i i

,si Mrs. Santos, ang asawa ni Juan?,,siya , igsoon sa panday? ,

5. Tag question:

'Predicate

t Hawod, Gwapo

1 Topic 'i i

, si Juan, , dili ba?, ang bata,,, ako-class,, Pron. ,

6. Affirmative/Negative Response:

'" ' Predicate ' Topic"

OoDili

hawodlala

si Juan.,siya. ,


Lessons 8-9

I. Narrative

A. Ang akong amiga si Marcia nga maestra sa Cebuanoug asawa ni Floyd nga pulis sa Honolulu. Si Floyddili Pilipino. Amerikano siya. Ang ilang balaynga nindot tua sa kalya Auhuhu sa Pacific Pali-sades sa Pearl City. Kada buntag, ang iyang banamuadto sa trabaho ug si Marcia mutudlo sa klase.

Pangutana:

1. Kins a ang akong amiga?

2. Unsa siya?

3. Kinsa ang iyang bana?

4. Unsa ang iyang trabaho?

5. Pilipino ba ang bana sa akong amiga?

6. Nindot ba ang ilang balay?

7. Hain ang ilang balay?

8. Asa muadto ang iyang bana kada buntag?

9. Asa muadto si Marcia?

B. Nangutana ang lalake kung hain ang balay sa ten-yente del baryo sa drayber sa dyipni. Nitubagang drayber nga ang iyang balay tua sa luyo sasimbahan.

Pangutana:

1. Nangutana ba ang lalake?

2. Kang kinsa siya nangutana?

3. Unsa ang iyang pangutana?

4. Unsa ang tubag sa drayber?

5. Unsa ang tua sa luyo sa simbahan?

6. Hain ang balay?

7. Hain ang simbahan?

75

76

C. Wala siya muadto sa opisina gahapon kay Sdbado.Sa buntag, nikaon siya sa pamahaw ug nibasa siyasa peryodiko. Sa udto, nisulat siya sa iyang mgaginikanan nga tua sa North Carolina. Ugma kayDomingo, dili sab siya muadto sa opisina peromusxmba siya.

Fangutana:

1. Nganong wala siya muadto sa opisina gahapon?

2. Unsa gahapon?

3. Nikaon ba siya sa buntag? Unsa?

4. Nibasa siya ug peryodiko, dili ba?

5. Kang kinsa siya nisulat?

6. Hain ang iyang mga ginikanan?

7. Nganong dili siya muadto sa opisina ugma?

8. Musimba ba siya ugma?

D. Si Lito, ang estudyante, hawod ug gwapo. Hinoonsab siya. Nagpuyo siya sa nindot pero gamayngbalay. Ang iyang balay tua sa luyo sa Plasa SantaCruz ug layo sa pos opis.

Vocabulary:

gamay small

Fangutana:

1. Kinsa si Lito?

2. Unsa siya?

3. Lala ug ngil-ad ba siya?

4. Tapulan ba siya?

5. Dako ba ang iyang balay?

6. Hain ang iyang balay?

7. Tua ba ang iyang balay layo sa pos opis?

8. Hain ang Plasa Santa Cruz?

LESSON 10

Structural Content: Adjectives: Simplex FormOblique Case Marker: [ug]Ligature: [nga]

Setting: Two Filipinas aretalking aboutJean Peters, thenew teacher*

I. DIALOGUE

Is she your friend? A:

Yes. B:

What's her name? A:

Her name is Jean B:Peters.

Oh, she is the new A:teacher, isn't she?

Yes, she's the one. B:

Nagsultihanay ang duhaka Pilipina bahin sabag-ong maestra nga siJean Peters .

Siya ba ang imongamiga?

Oo.

Kinsa ang iyang ngalan?

Ang iyang ngalan siJean Peters.

Ah, siya ang bag-ongmaestra, dili ba?

Oo, mao siya.


Is she your friend?

sheyour friend

Yes.

What's her name?

whoher name

Her name is JeanPeters.

her nameJean Peters

A:

B:

A:

B:

Siya ba ang imongamiga?

siya [ba][ang] imo(ng) amiga

Ob.

Kinsa ang iyang ngalan?

kinsa[ang] iya(ng) ngalan

Ang iyang ngalan siJean Peters.

[ang] iya(ng) ngalan[si] Jean Peters

77

78

Oh, she is the newteacher, isn't she?

shenew teacheris it not

Yes, she's the one.

yesreally she

Ah, siya ang bag-ongmaestra, dili ba?

siya[ang] bag-o(ng) maestradili [ba]

Oo , mao siya.

oo[mao] siya


bakabatobaporbisikletabulanbung-onkabayokantakarpinterodagandalanDominggoeroplanogapaslangoymanggamanghodnarsnatipalitpanap tonplatopunitsagingsalogsalomsayawsubasud-ansulatsundangtahitindera/otrak

cowstone , rockboat, shipbicyclemonth; moonpomelohorsesingcarpenterrunstreetSundayairplanecottonswimmangoyounger siblingnurseyoung (cattle)buyclothing materialplatepick upbananafloordivedanceriverfood, main dish of the mealletterbolo, machetesewsales lady/mantruck

79

List of Adjectival

mubotaas

nipisbaga

hiktinlapad

raabawlalum

limpyohugaw

bag-oda an

mautgwapo/a

hilumsabaan

dyutaydaghan

Cam-isaslumparatpaic

humotbaho

haithabol

batan-ontigulang

niwangdaut

tambok

put!icum

gaanbug-at

humokgahi

buotandautan

Antonyms:

short, lowtall, high; long

thin, transparent (objects)thick

narrowwide

shallowdeep

cleandirty

newold (objects)

ugly (people)beautiful, good-looking

quietnoisy

little, fewmany , plenty

sweetsoursaltybitter

fragrantfoul-smelling, mal-odorous

sharpdull

young (animate)old , aged

thin, slender (people)thin (animate)

fat, s tout

whiteblack

light (of weight)heavy

softhard , tough

good, virtuous (character)bad , evil

80

IV. DRILLS

A. Substitution: Fixed Slot

1.

2.

3.

4.

5.

Kugihan kaayo ang manghod.

akong

Humot kaayo ang

imongiyangamongatonginyongilang

buwak.

iyangakongimongilangatongamonginyong

Nindot kaayo ang sinina.

ilangakongimongiyangamonginyongatong

Kugihan kaayo ang akong manghod

igsoon.

Bag-o ang akong

imongiyangamongatong

iyang inahan.among maestraatong bata.inyong amahanilang amigo.

awto.

eroplano.bisikleta.trak.kabayo.balay.

81

inyong kwarto.ilang bolpen.among bapor.akong sapatos.iyang balay.

6. Gamay kaayo ang akong balay.

iyang eskwelahan.among iro.atong libro.ilang sapatos.inyong restawran.

B. Expansion:

1. Nipunit ako ug bulak.

Cue:

nindot Nipunit ako ug nga bulak.gabii Nipunit ako ug nindot nga bulak

2. Nibasa sila ug libro.

bag-o Nibasa sila ug ng libro.kagahapon Nibasa sila ug bag-ong libro

3. Nisulat sila ug sulat.

mubo Nisulat sila ug ng sulat.sa niaging Nisulat sila ug mubong sulatsemana .

4. Nitahi siya ug sinina.

nipis Nitahi siya ug nga sinina.sa niaging Nitahi siya ug nipis nga sininahapon .

5. Nidagan kami sa dalan.

hiktin Nidagan kami sa nga dalan.sa niaging Nidagan kami sa hiktin nga dalanbulan .

6. Nisalum ako sa suba.

mabaw Nisalum ako sa nga suba.sa niaging Nisalum ako sa mabaw nga subaadlaw

82

7.

8.

Nilingkod kamo sa siya.

hugaw Nilingkod kamo sa nga siya.ganina Nilingkod kamo sa hugaw nga siya ganina.

Nitindog siya sa salog.

limpyo Nitindog siya sagahapon Nitindog siya sa limpyong salog gahapon.

_ng salog,

C. Repetition:

Daan ang balay.Gwapa ang babaye.Mubo ang lapis.Gamay ang kahoy.Dako ang kabayo.Sabaan ang bata.Baga ang panapton.Nati ang baka.Daghan ang papel.Bag-o ang maestro.Tam-is ang saging.Humot ang bulak.Aslum ang mangga.Lapad ang dalan.Limpyo ang salog.Lalum ang suba.Halt ang sundang.Taas ang estudyante.Pait ang bung-on.Parat ang sud-an.Hugaw ang kwarto.Tigulang ang amahan.Tambok ang iro.Puti ang plato.Gaan ang libro.Humok ang gapas.Bug-at ang lamesa.Gahi ang bato.

Ang balay ang daan.Ang babaye ang gwapa.Ang lapis ang mubo.Ang kahoy ang gamay.Ang kabayo ang dako.Ang bata ang sabaan.Ang panapton ang baga.Ang baka ang nati.Ang papel ang daghan.Ang maestro ang bag-o.Ang saging tam-is.Ang bulak ang humot.Ang mangga ang aslum.Ang dalan ang lapad.Ang salog ang limpyo.Ang suba ang lalum.Ang sundang ang hait.Ang estudyante and taas.Ang bung-on ang pait.Ang sud-an ang parat.Ang kwarto ang hugaw.Ang amahan ang tigulang.Ang iro ang tambok.Ang plato ang puti.Ang libro ang gaan.Ang gapas ang humok.Ang lamesa ang bug-at.Ang bato ang gahi.

Nia ang daang balay.Nia ang gwapang babaye.Nia ang mubong lapis.Nia ang gamayng kahoy.Nia ang dakong kahoy.Nia ang sabaang bata.

83

Naa ang bagang panapton.Naa ang nating baka.Naa ang daghang papel.Naa ang bag-ong maestro.

Tua ang tam-is nga saging.Tua ang humot nga bulak.Tua ang aslum nga mangga.Tua ang lapad nga dalan.Tua ang lalum nga suba.Kini ang hait nga sundang.Kini ang taas nga estudyante.Kini ang pait nga bung-on.Kini ang parat nga sud-an.Kana ang hugaw nga kwarto.Kana ang tigulang nga amahan.Kana ang tambok nga iro.Kana ang humok nga gapas.Kana ang bug-at nga lamesa.

Kadto ang dakong kabayo.Kadto ang limpyong salog.Kadto ang puting plato.Kadto ang gaang libro.Kadto ang gahing bato.

D. Substitution: Movable Slot

l.Muadto ako sa ilang dakong balay ugma.siya

imonggamayng

kwarto

kamoatong

amongunya.

2.Musayaw siya sa daang "auditorium" sunod ugma.Mukanta . .

silaeskwelahan

ang iyang amigailang

Mutuonkaron.

84

3.Wala siya mulangoy sa niaging Dominggo.mukaon .

kitamupalit

semana.kamo

mudagan

E. Conversion:

l.Cue Sentence: Da-an ang balay ni Pedro.Conversion: Ang balay ni Pedro da-an.a. Gwapa ang asawa ni Juan.

b. Mubo ang lapis ni Filemon.

c. Baga ug bag-o ang panapton ni Anita.

d. Daghan ang papel ni Rosa.

e. Bag-o ang maestro ni Juan.

f. Hait ang sundang ni Cornelio.

g. Hugaw ang kwarto ni Canute

h. Tigulang ang amahan ni Cris.

i. Tambok ang iro ni Rey.

2.Cue Sentence: Tam-is ang saging sa tindera.Conversion: Ang saging sa tindera tam-is.

a. Aslum ang mangga sa tindera.

b. Limpyo ang sapatos sa maestra.

c. Taas ang sinina sa mananhi.

d. Puti ang plato sa kusinera.

85

e. Gaan ang libro sa estudyante.

f.

g-

h.

i.

Nindot

Bug-at

ang

ang

klinika sa doktor.

lamesa sa karpintero

Nati ang baka sa magdadaro.

Sabaan ang bat a sa nars .

F. Repetition:

l.Ang daan£ balay ni Pedro tua sa bukid.Ang gwapan_g_ asawa ni Juan tua sa balay.Ang mubon^ lapis ni Filemon tua sa lamesa.Ang ba-on_g_ panapton ni Anita tua sa kahon.Ang daghan^ papel ni Rosa tua sa eskwelahan.

2.Kugihan ang maestrong bag-o ni Jose.Daan ang sundang nga halt ni Cornelio.Dako ang kwartong hugaw ni Canuto.Buotan ang amahang tigulang ni Cris.Nindot ang irong tambok ni Rey.

3.Ang tam-is nga saging sa tindera tua sa tindahan,Ang asluro nga mangga sa tindera tua sa kusina.Ang limpyong sapatos sa maestra tua sa salog.Ang taas nga sinina sa mananahi tua sa kwarto.Ang puting plato sa kusinera tua sa kusina.

4.Ang librong gaan sa estudyante tua sa libreriya.Ang klinikang nindot sa doktor tua sa kalye Ruiz.Ang laraesang bug-at sa karpintero tua sa sulod.Ang bakang nati sa magdadaro tua sa bukid.Ang batang sabaan sa nars tua sa balay.

V.LEXICAL/GRAMMAR NOTES

mao - Oo, mao siya.

Literally 'She is really the one'. Thisparticle is used to emphasize the definite-ness of an event or situation. In inter-

86

rogative constructions, as in Mao ba?it means 'Is it really so?1

kaayo - 'very'

Preceded by adjectives when used as anadverb.

UK - used here differently from the conjunction'and'. In the examples found in the drill,[ug] functions as an oblique case marker,i.e. it marks the noun functioning as theobject in verbal constructions.

[nga] - The distribution of the ligature [nga] isas follows:

a. after vowels = (-ng)b. after the consonant /n/ = (-g)c. elsewhere = [nga]

Summary; Sentence Patterns

1. Predicate ' Topic ObjectVerb Noun/Pronoun 'Marker Noun

Nibasa i ako-class Pron.

Mupalit ,[ang/si]-phrases

1 libro' sulat' sinina' bolpen

2. Predicate TopicAdjective ' Noun/Pronoun

DaanDakoTaas

' ako-class Pron.i

,[ang/si]-phrases

87

TopicNoun/Pronoun

PredicateAdj ective

, ako-class Pron.1[ang/si]-phrases

dakodaantaas

Specific TopicNoun/Pronoun

Specific TopicEmphatic Adj.

, ako-class Pron., ang dako.

;[ang/si]-Phrases;

'Predicate' TopicDemon- 'Modification Construction linked by Lie.'

istratives'T

Nia ,Naa ,Tua ,

i

Kini ,Kana ,Kadto ,

Noun 't

ang balay tlamesa-,amahan-,

Adjective 'i

ang dako- ,daan- ,

tigulang ,

Ligature '

nga ,-ng ,

Ligature 'i

-ng ,-g «nga ,

Adj ective

dako.daan.tigulang.

Noun

balay.lamesa.amahan.

3. Pattern 2 'Agentive Construction

DaanDakoGamay

ang balay , [ni] and [sa] phrases

'Predicate'Modification1 'Construction

'Agentive Construction'

Taas iang daang balay ,[ni] and [sa]d a k o ne ' phrases, gamayng ,


Lessons 8-10

I. Narrative

Nangutana si Josefa kang Susana kung kinsa angiyang kauban karon. Nitubag si Josefa nga siyasi Maria, ang bag-ong sekretarya sa opisina niMr. de la Cruz, ang prinsipal sa Bayawan Elemen-tary School.

Pangutana:

1. Nangutana ba si Josefa kang Susana?

2. Unsang iyang pangutana?

3. Kinsa ang kauban ni Susana?

4- Kinsa si Maria?

5. Unsa siya?

6. Kang kinsang opisina siya mutrabaho?

7. Kinsa si Mr. de la Cruz?

8. Unsa ang ngalan sa eskwelahan ni Mr. de laCruz?

B. Nipalit si Karina ug bag-ong sapatos sa dakongtindahan nga tua sa syudad sa niaging bulan kayang iyang sapatos daan na kaayo. Pagkahuman,niadto siya sa Majestic Restaurant ug nikaon siya.Human siya mukaon, nisakay siya sa dakong traknga padulong sa iyang baryo.

Fangutana:

1. Nipalit ba si Karina ug bag-ong sapatos?

2. Diin siya mupalit ug sapatos?

3. Dako ba ang tindahan?

4. Hain ang tindahan?

5. Nganong nipalit siya ug sapatos?

6. Pagkahuman, diin siya muadto?

7. Ngano man?

88

89

8. Nisakay ba siya sa dakong trak?

9. Asa padulong ang trak?

Vocabulary:

niaging bulan last monthpadulong bound for, going topagkahuman afterwards

II. Dialogue

A: Maayong pag-abot sa among eskwelahan, Mr. Ander-son .

B: Salamat, ug nalipay ako.A: Gusto kong ipaila-ila kanimo ang tanang mga

maestra unya, pero karon, mangape una kita.B: 0 sige, Sir, naa ra na nimo.A: Maayo ba ang imong biyahe sa eroplano?B: Maayo man ug kadiyut ra.

Vocabulary:

pag-abot arrivalMaayong pag-abotl Welcome!Naa ra (ka)na nimo. It's up to you.

Fangutana:

1. Kinsa ang niabot sa eskwelahan ni Mr. Ruiz?

2. Unsa ang ingon ni Mr. Ruiz kang Mr. Anderson?

3. Unsa ang tubag ni Mr. Anderson kang Mr. Ruiz?

4. Kinsa ang ipaila-ila ni Mr. Ruiz kang Mr.Anderson?

5. Muinom ba sila ug kape karon?

6. Maayo ba ang biyahe ni Mr. Anderson?

7. Diin siya musakay?

LESSON 11

Structural Content: Existential Form: AdunaNegation: Wala

Personal Pronouns: 3rd set,nako-class

Noun Marker: (-y)

I. DIALOGUE 91

Setting: Berto andhis friends are talkingabout their brothersand sisters •

Do you have any ibrothers or sisters,Bert?

Yes, I have three, Itwo brothers and onesister.

And you? How many Ibrothers and sistersdo you have?

Three also,no girls.

All boys, C;

Nagsultihanay si Bertoug ang iyang mga amigobahin sa ilang mgaigsoon •

Aduna ka bay mga igsoon,Bert?

Oo, aduna akoy tulongigsoon, duhang lalakeug usang babaye.

Ug ikaw? Pila ang mgaigsoon nimo?

Tulo sab. Puro lalake,walay babaye.

DIALOGUE #2

Setting: Rene and hisfriend are discussingwhat they would liketo do

What can we do, Rene?

Do you have a Mathbook?

Yes, why?

I'd like to read ourlesson.

Nagsultihanay si Reneug ang iyang amigo bahinsa gusto nilang buhaton

A: Unsay mahimo 'ta, Rene?

B: Aduna ka bay libro sa"Math"?

A: Oo, ngano man?

B: Gusto kong mubasa saleksyon nato.

90

91

Okay then, let's readit together.

Hala sige, mubasakltang duha.


Do you have anybrothers or sisters?

have yousiblings

Yes, I have three,two brothers and onesister.

Yes, have Ithree siblingstwo boysand one girl

And you? How manybrothers and sistersdo you have?

and youhow manysiblingsyour

Three also,no girls.

three alsoall boyno girl

A: Aduna ka bay mga igsoon,Bert?

aduna ka [ba(y)][mga] igsoon

B: Oo, aduna akoy tulongigsoon, duhang lalakeug usang babaye.

oo, aduna ako(y)tulo(ng) igsoonduha(ng) lalakeug usa(ng) babaye

A: Ug ikaw? Pila ang mgaigsoon nimo?

ug ikawpila[ang] [mga] igsoonnimo

All boys, C: Tulo sab. Puro lalake,walay babaye.

tulo [sab]puro lalakewala(y) babaye


What can we do, Rene?

whatcanwe

Do you have a Mathbook?

have youbook in Math

Yes, why?

yes, why [tell me]

Unsay mahimo 'ta, Rene?

unsa(y)mahimo'ta

Aduna ka bay libro sa"Math"?

aduna ka [ba(y)]libro [sa] "Math"

Oo , ngano man?

oo, ngano [man]

92

I'd like to read our B:lesson.

like I readlesson our

Okay then, let's read A:it together.

okayread we two

Gusto kong mubasa saleksyon nato.

gusto ko(ng) (mu)basa[sa] leksyon nato

Hala sige, mubasakitang duha.

hala sige(mu)basa kita(ng) duha


How many children doyou have?

How many brothers orsisters do youhave?

I have four brothers.

I have five sisters.

Pila ang imong bata?

Pila ang imong igsoon?/Pila ka buok ang imong

igsoon?

Duna koy upat ka igsoong lake.

Aduna koy limang igsoonnga baye.

IV. VOCABULARY LIST

atisbahinbanigbarberobitoonbolabuhatonbuhokbulohatonbulongbungabuokkaligoanankalokanalkan-onkarnekatrekortaplumakutsilyokwartadulaanduhaeksamen/iksamen

sugar applepart, share , portionmatbarberstarballworkhairthings to domedicinefruitpiecesbathroomhatcanal, sewer ditchboiled/steamed rice or cornmeatbedpenknifeknifemoneytoytwoexam, test

93

gubahabolan/habolhilaw

hilumon/hilumhinogiriseritikitloglanggamlangitlingkorananlubimanokpagsuroy-suroy

pamilyapaniudtopanyopauntinpinproblemaprogramapu toradyoretratotambistanamantilltrabahotudlotugkarantulousayuta

V. DRILLS

A.Repetition:

ruined, destroyed, brokendullunripe, green (fruit, vege-tables) ; raw

quietripeeraserduckeggbirdsky , heavenchaircoconutchickenstrolling about, the act of

taking a walk/ridefamilylunchhandkerchieffountain penproblemprogram• allradiopicturewater applegardenfootwork, j obfingeryardthreeoneland

Adunay langgam sa kahoy. WalayAdunay bunga ang lubi. WalayAdunay bitoon sa langit. WalayAdunay bulak sa tanaman. WalayAdunay karne sa tindahan. WalayAdunay itlog ang manok. WalayAdunay bola si Pepe. WalayAdunay kusina ang kusinero. WalayAdunat dulaan si Nena. WalayAdunay manok si Mario. Walay

langgam sa kahoy.bunga ang lubi.bitoon sa langit.bulak sa tanaman.karne sa tindahan.itlog ang manok.bola si Pepe.kusina ang kusinero.dulaan si Nena.manok si Mario.

94

Aduna siyay itik.Aduna kamiy lamesa.Aduna silay iring.

Wala siyay itik.Wala kamiy lamesa.Wala silay iring.

B. Question and Answer:

C.

Affirmative:

Aduna ka bay awto?Aduna ka bay saging?Aduna ba siyay basket?Aduna ka bay pauntinpin?Aduna ka bay iriser?Aduna ba koy katre sa

kwarto?Aduna ka bay bulak sa

lamesa?Aduna ka bay iring sa

kusina?Aduna bay kabayo sa

dalan?Aduna bay magbabaul sa

bukid?

Repetition and Conversion

Oo,Oo,Oo ,Oo,Oo,

Oo,

Oo,

Oo,

Oo,

Oo,

Drill

aduna.aduna.aduna.aduna.aduna.

aduna.

aduna.

aduna.

aduna.

aduna.

Negative

Wala.Wala.Wala.Wala.Wala.

Wala.

Wala.

Wala.

Wala.

Wala.

Usa ang akong lapis.Kini ang akong libro.Hain ang akong sapatos?

Tua sa balay ang imongigsoon.

Siya ang imong maestra.Muadto ako sa imong balay.

Rosa ang iyang ngalan.Barbero ang iyang bana.Dako ang iyang balay.

Kugihan ang atong manghod.Bag-o ang atong awto.Daan ang atong balay.

Mubo ang among lapis.Amerikano ang among

maes tro.Daghan ang among amigo.

Usa ang lapis nako.Kini ang libro nako.Hain ang sapatos nako?

Tua sa balay ang igsoonnimo .

Siya ang maestra nimo.Muadto ako sa balay nimo•

Rosa ang ngalan niya.Barbero ang bana niya.Dako ang balay niya.

Kugihan ang manghod nato.Bag-o ang awto nato.Daan ang balay nato.

Mubo ang lapis namo.Amerikano ang maestro

namo .Daghan ang amigo namo.

95

Hain ang Inyong libro?Kumusta ang inyong

pamilya?Pila ka buok ang inyong

igsoon?Kinsay ilang ngalan?Taga-diin ang ilang

amahan?Tua ba sa Pepeekeo ang

ilang balay?

Sakit ang iyang ulo.Hain ang .imong eskwelahan?Limpyo kaayo ang atong

tugkaran.Nipis ang ilang sinina.Kinsay imong ginikanan?Hait ang akong kortapluma.Hilaw ang iyang kan-on.Pila ka buok ang imong

tudlo?

Hain ang libro ninyo?Kumusta ang pamilya

ninyo ?Pila ka buok ang igsoon

ninyo?Kinsay ngalan nila?Taga-diin ang amahannila?

Tua ba sa Pepeekeo angbalay nila?

Sakit ang ulo niya.Hain ang eskwelahan nimo?Limpyo kaayo ang tugkaran

na to.Nipis ang sinina nila.Kinsay ginikanan nimo?Hait ang kortapluma nako.Hilaw ang kan-on niya.Pila ka buok ang tudlo

nimo?

D. Repetition and Conversion:

Daan ang akong balay.Limpyo ang imong ti-il.Layo ang inyong puloy-anan

Duol ang among kaligo-anan.

Guba ang atong eskwelahan.

Nindot ang inyong tugkaran

Gahi ang ilang karne.Baho ang ilang kanal.Batan-on ang iyang inahan.

Gaan ang among siya.Ngil-ad ang ilang retrato.

Maut ang iyang anak.Mabaw ang among dagat.Itum ang iyang buhok.Habolan ang akong kutsil-

yo.

Ang daang balay, ako.Ang limpyong till, imo,,Ang layong puloy-anan,

inyo .Ang duol nga kaligo-

anan, amo.Ang gubang eskwelahan,

ato ..Ang nindot nga tugkaran,

inyo .Ang gahing karne, ila.Ang bahong kanal, ila.Ang batan-ong inahan,

iya.Ang gaang siya, amo.Ang ngil-ad nga retrato,

ila.Ang maut nga anak, iya.Ang mabawng dagat, amo.Ang itum nga buhok, iya.Ang habolang kutsilyo,

ako .

96

Mubo ang iyang amahan. Ang mubong amahan, iya.Gahi ang iyang lingko- Ang gahing lingkoranan,

ranan. iya.Hilumon ang ilang Ang hilumong estudyante,estudyante. ila.

Humot ang akong buhok. Ang humot nga buhok, ako.Dyutay ang ilang libro. Ang dyutayng libro, ila.Nipis ang iyang panyo. Ang nipis nga panyo, iya.Mubo ang akong lapis. Ang mubong lapis, ako.Hawod ang iyang bata. Ang hawod nga bata, iya.Lala ang akong estudyante. Ang lalang estudyante,

ako.

E. Expansion/Question and Answer:

1. Ang mga bata musayaw.

Q: Kang kinsang mga bata A: Niya.ang musayaw?

Ang mga bata niya ang musayaw.

Q: Diin sila musayaw? A: Sa programs.

Ang mga bata niya ang musayaw sa programa.

Q: Kanus-a sila musayaw? A: Karong gabii.

Ang mga bata niya ang musayaw sa programakarong gabii.

2. Mubasa siya sa libro.

Q: Kanus-a siya mubasa sa A: Ugma.libro?

Mubasa siya sa libro ugma.

Q: Asa siya mubasa sa libro? A: Sa libreriya.

Mubasa siya sa libro ugma sa libreriya.

3. Niinum kita ug serbesa.

Q: Diin kita niinum ug A: Sa balay nila.serbesa?

Niinum kita ug serbesa sa balay nila.

Q: Kanus-a kita niinum ug A: Gahapon saserbesa? gabii.

Niinum kita ug serbesa sa balay nila gahapon eagabii.

97

4. Musakay kami.

Q: Asa kami musakay? A: Sa awto.

Musakay kami sa awto.

Q: Kang kinsang awtoha? A: Ninyo.

Musakay kami sa awto ninyo.

Q: Kanus-a kami musakay sa A: Sa sunodawto? adlaw.

Musakay kami sa awto ninyo sa sunod adlaw.

Q: Uban ni kinsa? A: Uban niPedro.

Musakay kami sa awto ninyo sa sunod adlaw ubanni Pedro.

5. Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne.

Q: Kanus-a sila nipalit A: Gahapon saug karne? udto.

Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto.

Q: Diin sila nipalit ug A: Sa merkado.karne?

Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto sa merkado.

Q: Para unsa? A: Para sapaniudto.

Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto sa merkado para sa paniudto.

Q: Kang kinsang paniudtoha? A: Nila.

Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karnegahapon sa udto sa merkado para sa paniudtonila.

6. Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit'.

Q: Asa siya mukanta? A: Sa "flagceremony".

Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit1 sa "flagceremony".

Q: Kanus-a siya mukanta? A: Unya sabuntag.

98

Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit' sa "flagceremony" unya sa buntag.

Nilangoy kamo sa "swimming pool".

Q: Kang kinsang "swimming A: Nako.pool"?

Nilangoy kamo sa "swimming pool" nako.

Q: Kanus-a kamo nilangoy? , A: Sa niagingDominggo.

Nilangoy kamo sa "swimming pool" nako saniaging Dominggo.

Adunay libro sa lamesa.

Q: Unsa pa? A: Papel.

Adunay libro UJ> papel sa lemesa.

Q: Kang kinsang lamesa? A: Nimo.

Adunay libro ug papel sa lamesa nimo.

Q: Kanus-a? A: Karon.

Adunay libro ug papel sa lamesa nimo karon.

F. Repetition and Conversion:

1. Aduna akoy libro sa Wala akoy libro sa"Math". "Math".

Aduna kay klase ugma. Wala kay klase ugma.Aduna siyay mga anak. Wala siyay mga anak.Aduna kamiy trabaho. Wala kamiy trabaho.Aduna kitay maayong puloy- Wala kitay maayong

anan. puloy-anan.Aduna kamoy buhaton. Wala kamoy buhaton.Aduna silay panahon sa Wala silay panahon sa

pagsuroy-suroy. pagsuroy-suroy.Aduna kitay bag-ong Wala kitay bag-ongmaestra. maestra.

Aduna silay bahin sa Wala silay bahin saprograma. programa.

Aduna siyay hinog nga Wala siyay hinog ngatambis. tambis.

Aduna kamoy dakong Wala kamoy dakongtugkuran. tugkuran.

Aduna siyay daghang Wala siyay daghangproblema. problema.

99

Ad unanga

Aduna

kamoybuwakkitay

sundang.Aduna

mga humot•hait kaayong

kay maayongginikanan

Aduna siyaymangga.

2. AdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAduna

siyayakoykamiykamoysilaykitaysiyaykamiyakoysilaykamoysilaykitaysiyay

dyutay nga

amigo.kwarta.sinina.pagkaon.radyo.yuta.libro.panyo.

papel.atis .panapton.banig.sud-an.igsoon.

kay sulat.kamoysiyay

bisita.awto .

kay estudyante.kamiykitaysiyay

sapatos.bulohaton.kalo.

Walanga

Wala

kamoy mgabuwak.

humot

kitay hait kaayongsundang.

Wala kay maayongginikanan.

Wala siyay dyutay ngamangga,

AdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAdunaAduna

babababababababababababababakababakabababa

siyayakoykamiykamoysilaykitaysiyaykamiyakoysilaykamoysilaykitaysiyay

amigo?kwarta?sinina?pagkaon?radyo?yuta?libro?panyo?

papel?atis?panapton?banig?sud-an?igsoon?

bay sulat?kamoysiyay

bisita?awto?

bay estudyante?kamiykitaysiyay

sapatos?bulohaton?kalo?

G. Substitution: Movable Slot

1. Aduna akoy nindot nga sinina.silay

kamiydakong balay.

klase karon.

Dunay klase ang mga estudyante."Peace Corps trainee".

libro .lapis .

maestra.klase karon.

100

3. Aduna silay mga maayong panapton.kitay .

bag-ong maestra.silay

nindot nga buwak.

4. Dunay programa sa eswelahan karon."auditorium"

eksamenkwarto

unya.

Comprehension Drill:

Usa ka adlaw nagpyesta ang Talisay. Adunay

daghang pagkaon sa tanang balay. Adunay pansit,

adobong raanok, piniritong isda ug lumpya. Adunay

daghang imnunon sama sa serbesa, bino, coke, pepsi

ug seven-up usab. Adunay daghang bisita. Funo

ang mga balay. Adunay dakong sayaw sa munisipyo.

Ang tanan nisayaw. Nipauli sila nga malipayon..

nagpyesta -pagkaonpiniritong isda -lumpya

imnunon -sama sabino -punomunisipyo -nipauliniana -nganli

Fangutana:

had a fiestafoodfried fishrolls of paper-thin wrapperfilled with sauted vege-tables and meat/shrimpbits

drinkssuch as, like ...winefull, filledtownhallreturned homethat (dative)name, ennumerate

1. Diin ang pyesta usa ka adlaw niana?

2. Aduna bay daghang pagkaon? Nganli.

101

3. Aduna bay mga lmnunon? Nganll sab.

4. Dlin ang dakong sayaw?

5. Kinsay nisayaw?


duna - the short form of aduna. Puna is morefrequently used by native speakers ineveryday conversation.

wala - the negative form of aduna. Its shortform is waa which, like duna, is U6edmore often than its full form.

' ta - Unsay mahimo 'ta, Ruben?

'ta is the converted short form of nato.

bay - Aduna ka bay libro sa "Math"?

bay = [ba] + [ug]

Hala sige - Hala sige, mubasa kitang duha.

Sige, literally 'okay, all right',signals the intention of the speakerfor the hearer to go ahead. In anotherusage, it means 'to commence/begin doing(something)'.

The following question words are introduced inci-dentally in the drills:

pila - 'how many' or 'how much'

pila ka buok 'how many (pieces)'

diin - 'where1

kang kinsa 'whose'

kanus-a - 'when'

uban ni kinsa - 'with whom1

para unsa - 'for what'

unsa pa - 'what else'

102

Noun Marker: (-y) as Topic and Oblique Case Marker

The functions of (-y) are two-fold:

1. as a topic case marker, i.e. the word or phraseit precedes is the topic of the sentence,and isused interchangeably with the other topic casemarker [ang], e.g.

Niay imong bisita -- Nia ang imong bisita.Unsay ngalan niya? — Unsa ang ngalan niya?

Pila, unsa, kinsa and the nia-class of demonstrativepronouns frequently co-occur with (-y) when itfunctions as a topic marker.

'Predicate ' Topic* i

Nia , -y imong bisita. ,Kinsa , ang ,Unsa i ngalan niya? ,Pila , iyang igsoon? ,

2. as an oblique case marker, i.e. the word orphrase it precedes is the direct object in thesentence, and is used interchangeably with [ug]when occurring with aduna or wala, e.g.

Adunay libro sa lamesa. — Aduna ug libro salamesa.

Walay estudyante sa — Wala ug estudyanteklase. sa klase.

Notice how aduna and wala assume a verb-likequality. The nouns following (-y) function asdirect objects.

'Predicate'i i

i t

, Aduna ,

' Wala 'i i

Noun

-yang

Complements(Dir Obj)

libro

estudyante

1

1 Noun (Place)'t

, sa1 sa

1

lamesa. ,

klase. !

t

Existential Sentences;

'There is/are...was/were...will be, etc.'

103

'One has/have...had...will have, etc.'

Aduna is one of the forms used in marking existen-tial sentences. (The others -- may, dia, dinhi,anhi, nia — are taken up in different lessons.)Aduna introduces the existent which is a noun.

The combination: [aduna + existent] may be calledan aduna-phrase. The first constituent adunais linked to the existent by the marker (-y) , e.g.

Adunay_ libro si Mario.Adunay_ klase karon.

The non-existence of an item, object, person,event or situation is signalled by the negativeform wala. In an earlier lesson, wala was seenin its function as a negative form with a timemeaning. However, as the negative form of adunait is not used with time meaning.

Personal Pronouns: 3rd set, nako-class

f

1

'1st1

'2nd1

! 3 r d

i

Person

Person

Person

i

i

'nakoi

'nimot

'niya

i

Singular

,ko 'I,my'

,io 'you,your'

•he/she,his,her,hers

t

t

,namo, nato

'ninyo•

'nila•

Plural

(excl) 'we(incl) 'we

'you,

•they,

t

T

,our' ,,our' ,

your' '

their1'1

1

The 3rd set of Personal Pronouns, nako-class isused as postposed genitives, i.e. possessivepronouns. This class always follows the noun towhich it is attributed.

Note that the 2nd set of Personal Pronouns, ako-class is used as preposed genitives. Compare thefollowing examples:

akong libroimong balayiyang inahanamong ginikananatong lamesainyong amigoilang papel

'my book''your house''her mother1

'our parents''our table1

'your friend''their paper1

libro nakobalay nimoinahan niyaginikanan namolamesa natoamigo ninyopapel nila

104


1. Predicate ' Complement'Noun (Dlr Obj)'Time/Place

Aduna

Wala -ylanggam

klase

sa kahoy. ,

ugma. '

'Predicate' Topic Predicate ' Complement'N (Dir Obj)'Time/Place 'Pronoun

t Aduna

' Walai

, ako-class,, 1st set , -y

klase , ugma. i

iring ' sa kwarto.'

2.

3.

1

t

1

i Aduna1 Walat

Predicate' N (Dlr Obj)

i itlog1 ~ y bolai

' Topic '' Noun 'i t

, ang manok.,

'. si Pedro. 'T 1

J'Predicatei

i

i Aduna1 Walai

'Int.Mkr1t i

t i

, ba ,t t

TopicPronoun

ako-class1st set

i

' Predicate'N (Dir Obji

, klasei -y

, bulak

' Complement?JTime/ELace1i i

, ugma? ,i t

, sa siya?,

ii

'Predicate'i t

i ?

t Aduna ,1 Wala 'i i

'Predicate'Adjectivet

i Daan

' Limpyot

ti

Int.Mkr' Predicate'N (Dir Obj)T

1

ba , -y bulakt

1 Topic1 Pronoun ' Nounr 1

i ang + ,, ako-class t, 2nd set ,

'Complement ''Time/Place 'i T

t i

, sa lamesa?,i

t

(ob/i .possessed) 'i

balay. ,lamesa. tsapatos. i

4.

TopicAdjective \

i

Ang daang ,limpyong '

Noun 'i

balay,sapatos,lames a,

Predicate 'Pronoun '

t

ako-class '2nd set '

Topic 'PredicateNoun Pronoun 'Adjective

Ang balaylamesasapatos

nako-class3rd set

daan. ,

limpyo. '

105

'Predicate' Verbi

, Muadto1 Nilimpyoi

TopicPronoun

ako-class1st set

' Complement'N (Place/Obj)'

, sa balay ,1 ug sapatos '

t t

Pronoun

nako-class3rd set

LESSON 12

Structural Content: Personal Pronouns: 3rd set,nako-class in IndirectDiscourse

Question words: asa, ngano,pila

Particles: [kay], [aron],[uban]

I. DIALOGUE #1

Setting: Ben is askedby his friend wherehe is going .

Hey, Ben. Just a A:minute .

What's up? B:

Where are you going? A:

To school. B :

Gipangutana si Ben saiyang ami go kung asasiya muadto •

Oy, Ben. Kadiyut lang,

Ngano man?

Asa ka karon?

Sa eskwelahan.

DIALOGUE #2

Setting: A PCV inquiresfrom a taxi driver howmuch the fare is to hisdestination

Taxi! A:

Where are you going? B:

I'm going to the A:Capitol Hotel. Howmuch is the fare?

Around three pesos. B:

Isn't that expensive? A:

No. That's about right B:because the hotel isfar.

Nangutana ang PCV sataksi drayber kung pilaang plete padulong saiyang adtoan

Taksi!

Asa ka padulong?

Muadto ako sa CapitolHotel. Pila ang plete?

Mga tres pesos, tingali.

Dili ba mahal ra?

Dili. Husto-husto ra,kay layo man ang hotel.

10 6

107

Oh, all right. 0, sige.

II. DIALOGUE BREAKDOWN //I

Hey, Ben. Just aminute.

Oy, Ben. Kadiyut lang.

hey, Benlittle only

What's up?

why [tell me]


where younow

To school.

to school


Taxi!


where yougoing

I'm going to theCapitol Hotel. Howmuch is the fare?

go Ito Capitol Hotelhow muchthe fare

Around three pesos.

approximatelythree pesos

perhaps

Isn't that expensive?

notexpensive

No. That's aboutright because thehotel is far.

B:

A:

B:

A:

B:

A:

B:

A:

B:

oy, Benkadiyut [lang]

Ngano man?

ngano [man]

Asa ka karon?

asa kakaron

Sa eskwelahan.

[sa] eskwelahan

Taksi!

Asa ka padulong?

asa kapadulong

Muadto ako sa CapitolHotel. Pila ang plete?

(mu)adto ako[sa] Capitol Hotelpila[ang] plete

Mga tres pesos, tingali

[mga] tres pesos

tingali

Dili ba mahal ra?

dili [ba]mahal [ra]

Dili. Husto-husto ra,kay layo man ang hotel.

108

nojust right onlybecause far [you know]the hotel

Oh, all right. A

dilihusto-husto [ra]kay layo [man][ang] hotel

0, sige.


Where are you going?/Where to?

What are you doing?/What will you do?

What did you do?

Asa ka padulong?/Asa ka paingon?/Asa ka muadto?

Mag-unsa ka?

Nag-unsa ka?

IV. VOCABULARY LIST

bakasyonbangkokadiyutkuhadormitoryohusto-hustoingonisdamahalospitalpadulongpaingonpare/paripletesultitaksitanomtingalitrestudlo

vacationbanklittleget, takedormitoryjust rightsay, tellfishexpensivehospitalgogopriestfaresay, talk, speaktaxiplantperhaps, maybe,threeteach

'I think1

V. DRILLS

A. Substitution: Fixed Slot and Question & Answer;

1. Asa ka karon? Sa balay.kusina.simbahan.sinehan.restawran.

109

2. Asa ka muadto?

3. Asa ka padulong?

4. Asa ka paingon?

Sa kapiteriya.dormitoryo.lungsod.merkado.eskwelahan.

Sa tindahan.bangko.klase.libreriya.ospital.

Sa bukid.baryo.syudad.probinsya.dagat.

B. Chain Drill: Question & Answer and Indirect Discourse

1. Asa ka karon?Ngano man?

Unsa ang ingonniya?


Unsa ang ingonniya?


Unsa ang ingonniya?


Unsa ang ingonniya?

Sa balay.Kay magkuha ako sa libro nako.Ingon niya nga magkuha siyasa libro niya sa balay.

Sa kusina.Kay magkuha ako sa kutsilyoniya.

Ingon niya nga magkuha siyasa kutsilyo niya sa kusina.

Sa simbahan.Kay makigsulti ako sa pare

namo.

Ingon niya nga makigsultisiya sa pari nila sasimbahan.

Sa restawran.Kay muorder ako sa pagkaonnato .

Ingon niya nga muorder siyasa pagkaon nato sarestawran.

110

Asa ka muadto?Ngano man?

Unsa ang ingonniya?

Asa ka muadto?Ngano man?

Unsa ang ingonniya?

7. Asa ka muadto?Ngano man?

Unsa ang ingonniya?

8. Asa ka padulong?Ngano man?

Unsa ang ingonniya?


Unsa ang ingonniya?


Unsa ang ingonniya?

11. Asa ka paingon?Ngano man?

Unsa ang ingonniya?

Sa dormitoryo.Kay makigsulti ako sa

amigo nimo.

Ingon niya nga makigsultisiya sa amigo nako sadormitoryo.

Sa lungsod.Kay mubisita ako sa

ginikanan namo.

Ingon niya nga mubisita siyasa ginikanan nila salungsod.

Sa merkado.Kay mupalit ako ug isda sa

inahan ninyo.

Ingon niya nga mupalit siyaug isda sa inahan namo samerkado.

Sa tindahan.Kay mupalit ako sa akong

lapis.

Ingon niya nga mupalit siyasa iyang lapis sa tindahan.

Sa bangko.Kay magkuha ako ug akongkwarta.

Ingon niya nga magkuha siyaug iyang kwarta sa bangko.

Sa libreriya.Kay mutuon ako sa akong

leksyon.

Ingon niya nga mutuon siyasa iyang leksyon salibreriya.

Sa syudad.Kay mubisita ako sa akongmga amiga.

Ingon niya nga mubisita siyasa iyang mga amiga sasyudad.

Ill

12. Asa ka paingon? Sa probinsya.Ngano man? Kay mubisita ako sa akong

mga igsoon.

Unsa ang ingon Ingon niya nga mubisitaniya? siya sa iyang mga igsoon

sa probinsya.

C. Substitution: Fixed Slot and Question & Answer:

1. Asa ka padulong?

Padulong ako sa merkado uban ni Jose.balay uban ni Maria.eskwelahan uban ni Josefa.tindahan uban sa inahan.kwarto uban sa amigo nako.bukid uban sa magdadaro.

2. Asa ka paingon?

Paingon ako sa San Jose aron mubakasyon.Texas aron mutudlo.New York aron mutuon.

3. Asa ka paingon?

Paingon ako sa Cebu uban ni Maria aron mubakasyon.Manila uban ni Jose aron mutudlo.Cotabato uban sa inahan nako aron

mubisita.Mindoro uban sa magdadaro aron

mutanom.

Multiple Substitution: Fixed Slot and Question &Answer Drill:

1. Padulong ako sa bukid uban niya.sine nimo .munisipyo ninyo.

Q: Kinsay kauban nako? A: Siya.Ikaw.Kamo.

2. Padulong ka sa baryo uban namo.lungsod nila.tindahan nako.

112

Q: Kins ay kauban nimo? A: Kami.Sila.Ikaw.

3. Padulong siya sa syudad uban nato.simbahan ninyo.balay nila.

Q: Kinsay kauban niya? A: Kita.Kamo .Sila.

4. Paingon kami sa Pilipinas uban nila.Hawaii ninyo.California nimo.

Q: Kinsay kauban namo? A: Sila.Kamo .Ikaw.

5. Paingon kita sa New York uban nila.Texas niya.Oregon niya.

Q: Kinsay kauban nato? A: Sila.Siya.Siya.

6. Paingon kamo sa Cebu uban nako.Leyte nila.Samar nako.

Q: Kinsay kauban ninyo? A: Ako.Sila.Ako.

7. Paingon sila sa Cagayan de Oro uban nato.Davao ninyo.

Q: Kinsay kauban nila? A: Kita.Kamo .

E. Substitution: Movable Slot

1. Siya ang kauban nako padulong sa bukid.Ikaw sine.Kamo ^__^ munisipyo.

113

Kami nimoSila ^^_ lungsod.Ako tindahan.Kami niya .Kamo simbahan.Sila balay.

'.. Sila ang kauban namo paingon sa Pilipinas.Kamo Hawaii.Ikaw California.Sila nato .Siya Texas.Siya Oregon.Ako ninyo .

Leyte.Kita nila .Kami Cagayan de Oro.Kamo Davao.


kadiyut lang - 'just a minute', 'wait a minute','in a minute'

[lang] - 'only'

Particle which limits the applica-tion of the preceding word.

[man] - Ngano man?

The particle [man] modifies thequestion word ngano.

asa - Asa ka karon?

Used in this context, asa usuallyimplies motion toward something.In verbal sentences, it has afuture time meaning.

[aro.n] - 'in order to1, 'so that1

The verb following the particle[aron] is in its non-factual form.

114

[uban] - 'accompanied by', 'in the company of

This particle is followed by a [ni]or [sa] phrase marking the noun, e.g.

. . . uban ni Juansa bata

[ra] - Mahal ra.Husto-husto ra.

In Mahal ra, the particle is usedto express the meaning of theadjectives 'too', 'very'.

In Husto-husto ra, it modifies theadjective to mean 'only', 'no more-no less ' .

[mga] - Mga tres pesos, tingali.

[Mga] is used here to mean 'approxi-mately', 'more or less1.

nga - Ingon niya nga muadto siya sa lungsod.

Nga, as used here, joins two clausesand functions like the English 'that'in relative clauses.

Personal Pronouns: 3rd set, nako-class

The 3rd set of personal pronouns, nako-classsubstitutes for the [ni] or [sa] phrase markingthe agentive case.

Example: Ingon ni Pedro ... •> Ingon niya ..Ingon sa mga bata... * Ingon nila ..


1. ' 1st Sentence Linker'Predicate1 Verbt

f Muadto1 Paingoni

' Topic ''Pronoun '• i

' ako-class*' 1st set'

ComplementNoun (place)

sa balay

kwarto

Particle

kay

PredicateVerb

magkuha

mubasa

' Topic' Pronoun

' ako-class1 1st sett

T

'Ni

,sa

'ugf

Complement f

(obj)

libro

sulat

1 Pron ''nako- '•class ''3rd set1 t

2nd Sentence

2. Indirect Discourse

Dependent ClauseVerb ' Pronoun

i

Ingon ,nako-class, 3rd sett

'Ligaturei

t

i nga

i

T

PredicateVerb

muadtomupalitmutuon

1 Topic'Pronount

,ako-class, 1st setT

' Complement' Noun (place)t

, sa balay., tindahan., eskwelahan.

3. 'Predicate Topic ComplementVerb 'Pronoun 'Noun (place) 'Particle'Noun (person)'Particle' Verb

Paingon ,ako-class,Muadto , 1st set ,Padulong , ,

sa CebuManilaNew York

uban ,[ni] or [sa] ,, phrases ,

,mutuon ,,mubakasyon,


Lessons 11-12

I.

#1. Dialogue

A: Asa ang imong lakaw karon?B: Dinha lang.A: Tinuod? Fustora ka man kaayo.B: Labot nimo.A: Bit aw. Mubisita ka ba kang Inday?B: Ambot lang, pero tingali.A: Hala sige, ayoha ha.

Vocabulary:

ayoha do it rightdinha therelabot nimo none of your business, what is

it to you?lakaw leave, depart, goAsa ang imong lakaw? Where is your destination?,

Where to?, Where are you going?pustora well-dressed, dressed to the hilttinuod truth, (s_ that the truth? , •

idiomatically, Is that right?)

#2. Narrative

Si Arturo adunay lakwan. Paingon siya sa balayni Inday. Nangutana si Nonoy niya kung asa siya.Nitubag siya nga dinha lang ang iyang adtoan, perodili kini tinuod. Ang tinuod mubisita siya kangInday, ang iyang trato.

Pangutana:

1. Asa paingon si Arturo?

2. Unsa ang pangutana ni Nonoy kang Arturo?

3. Unsa ang tubag niya kang Nonoy?

4. Tinuod ba ang tubag niya?

5. Unsa ang tinuod?

6. Kinsa si Inday?

116

117

II.

#1. Dialogue

A: Oy, Sepa, duna akoy kinahanglan, ha? Mahimoba?

B; Unsa man diay, kung duna ko.A: Pahulama ko ug mga slya nlmo.B: Sige, basta ikaw. Duna ka bay mga bisita?A: Oo. Ang bos ni Jose ug ang asawa niya, uban

ang mga anak nlla mukaon ug panlhapon sa balaynamo karong gabii.

Vocabulary:

kinahanglan needhulam borrowpahulama ko let me borrow

mahimo Is possible

#2. Narrative

Ang bos sa bana ni Inday uban ang iyang asawa ugang ilang mga anak mukaon ug panihapon sa balaynila karong gabii. Kay kinahanglan siya ug mgasiya, niadto siya kang Sepa aron muhulam niya kaywala siyay nindot nga mga siya.

Pangutana:

1. Kinsa ang bana ni Inday?

2. Kinsa ang ilang mga bisita?

3. Kanus-a sila muabot sa ilang balay?

A. Nganong muadto sila sa balay nila?

5. Unsa ang kinahanglan ni Inday?

6. Ngano man?

7. Kang kinsa siya nihulam?

8. Nganong nihulam si Inday kang Sepa?

LESSON 13

Structural Content: Question Word: hainDemonstrative Pronouns:nia-class

S£-phrase Indicating LocationVerb: (mag-)class

Focus: ActorMood : Factual and

Non-FactualAspect: Progressive

I. DIALOGUE #1

Setting: A friend callsBen over because he hasa visitor .

Gitawag si Ben sa iyangamigo kay may bisitakini .

Ben! Ben! Where areyou?

I'm over here.

Come here for aminute.

Why?

You have a visitor.

Wait a moment. I'llbe there in a littlewhile.

A:

B:

A:

B:

A:

B:

Ben! Ben! Hain ka?

Dia ra ako.

Dali ra.

Ngano man?

Niay imong bisita.

Usa pa. Karon na.

DIALOGUE #2

Setting: A PCV askswhere the post officeis

Dong, where is thepost office?

It's on MagallanesStreet, near theCapitol.

Nangutana ang usa kaPCV kung hain ang posopis

Dong, hain man ang posopis?

Tua sa kalye Magallanes,duol sa Kapitolyo.

118

119

II.

Is the Capitol far?

No, it's close by.

Thank you.

Don't mention it.


Ben! Ben! Where areyou?

whereyou'

I'm over here.

here [only]I

Come here for aminute.

come here [just]

Why?

why [tell me]

You have a visitor.

here

A:

B:

A:

B:

A:

B:

A:

B:

A:

Layo ba ang Kapitolyo?

Dili, duol ra.

Salamat, ha.

Way sapayan.

Ben! Ben! Hain ka?

hainka

Dia ra ako.

dia [ra]ako

Dali ra.

dali [ra]

Ngano man?

ngano [man]

Niay imong bisita.

nia(y)your visitor

Wait a moment. I'llbe there in a littlewhile.

just a momentlater only

imo(ng) bisita

Usa pa. Karon na.

usa [pa]karon [na]


Dong, where is thepost office?

where [tell me]the post office

It's on MagallanesSt., near the Capitol.

over thereon Magallanes St.near the Capitol

Dong, hain man ang posopis?

hain [man][ang] pos opis

Tua sa kalye Magallanes,duol sa Kapitolyo.

tua[sa] kalye Magallanesduol [sa] Kapitolyo

120

Is the Capitol far? A:

far

the Capitol

No, it's close by. B:

no

near [only]

Thank you. A:

Don't mention it. B:

noneit matters

Layo ba ang Kapitolyo?

layo [ba][ang] Kapitolyo

Dili, duol ra.

diliduol [ra]

Salamat, ha.

Way sapayan.

wa(y)sapayan


Where were you?/Where have you been?

Wait a moment./Just a minute./Wait a while.

In the room.

There in the room.

You have a visitor.

Come here.

Excuse me, Undo./Pardon me, Undo.

Diin ka man?/Diin ka gud?

Isa pa./Taym pa./Kadiyut lang.

Didto sa kwarto.

Tua didto sa kwarto.

Aduna kay bisita./Naa kay bisita.

Mari ka ra.

Isa pa, Undo./Usa pa, Undo.

Forgive me./I'm sorry.

Where is the school?

Fasayloa ako.

Hain ang eskwelahan?/Hain man ang eskwelahan?

It's on Rizal Street./ Didto sa dalan Rizal.Over there on Rizal St.

IV. VOCABULARY LIST

apohanKapitolyokarsadaDali ra/Mari ka

rahagdanan/hagdan

grandparentCapitolstreet, roadCome here

stairs, staircase

121

Isa pa/Usa pa/ Just a minute/Taym pa/ Wait a moment/Kadiyut lang In a while

laba wash clothesmais cornmananagat/mangingisda fisherman

pakigpulong speechpantalon trousers, pantspieara blackboardpitaka purse, walletpyano pianosapa streamsista guitarsugat meet, welcometabi/Isa pa/Usa pa Excuse me

tisas chalktokar play a musical instrument

j^a-phrases indicating location:

atubangan/atbang sa in front ofibabaw sa on top of, aboveilalom sa under, belowdaplin sa alongside, along the edgeduol sa near, close-bylayo sa far, distantluyo sa behindsulod sa insidetaliwala/taliwa sa betweentupad/tapad sa beside

V. DRILLS

A.Repetition;

Hain ang eskwelahan?Hain ang pos opis?Hain ang Kapitolyo?Hain ang kalye Magallanes?Hain ang "Peace Corps trainee"?

122

B. Repetition and Question & Answer:

Hain si Mr. Smith?Hain si Ben?Hain ang maestra?Hain ang estudyante?

HainHainHainHain

HainHainHainHain

HainHainHainHain

Hain

Hain

Hain

Hain

HainHain

Hain

Hain

Hain

Hain

sisiangang

angangangang

sisisisi

ang

ang

ang

ang

angang

ang

ang

ang

ang

Mario?Ruth?libro? .pauntinpin?

magdadaro?mananagat?abogado?"trainee"?

Ana?Maria?Mrs. Santos?Mr. Reyes?

pos opis ?

Kapitolyo?

anak?

simbahan?

amahan?anak?

sulat?

relo?

lapis?

kahoy?

Nia siya sa Molokai.Nia siya sa balay.Nia siya sa kwarto.Nia siya sa libreriya.

Dia siya sa opisina.Dia siya sa eskwelahan.Dia ang libro sa lamesa.Dia ang pauntinpin sa siya.

Naa siya sa bukid.Naa siya sa dagat.Naa siya sa opisina.Naa siya sa eskwelahan.

Tua siya sa pyesta.Tua siya sa Hoolehua.Tua siya sa syudad.Tua siya sa sine.

Ang pos opis tua, luyo saeskwelahan.

Ang Kapitolyo tua, duol saeskwelahan.

Ang anak tua, taliwala sainahan ug amahan.

Ang simbahan naa, tupad satindahan.

Ang amahan naa, luyo sa anak.Ang anak naa, atubangan sa

amahan.Ang sulat nia, ilalom sa

radyo.Ang relo nia, ibabaw sa

lamesa.Ang lapis nia, sulod sa

pitaka.Ang kahoy nia, daplin sa

karsada.

C. Substitution; Movable Slot

1. Nia si Mrs. Smith sa balay.Jose .

Naaang maestra

123

sa eskwelahan.Tua

siyasa pyesta.

silaNaa

2. Si Mr. Smith, ang Amerikano, naa sa opisina., ang abogado, .

syudad.Si Jose,

ang maestro.eskwelahan.

Si John,, ang "trainee"

3. Si Mr. Smith nga Amerikano, naa sa opisina.nga abogado, .

syudad.Si Jose .

ng maestro,eskwelahan.

Si John nga"trainee"

D. Repetition:

1. Ang pos opis luyo sa eskwelahan.Ang Kapitolyo duol sa eskwelahan.Ang anak taliwa sa inahan ug amahan.Ang simbahan tapad sa tindahan.Ang amahan luyo sa anak.Ang anak atbang sa amahan.Ang sulat ilalom sa radyo.Ang relo ibabaw sa lamesa.Ang lapis sulod sa pitaka.Ang kahoy daplin sa karsada.

2. Luyo sa eskwelahan ang pos opis.Duol sa eskwelahan ang Kapitolyo.Taliwa sa inahan ug amahan ang anak.Tapad sa tindahan ang simbahan.Luyo sa anak ang amahan.Atbang sa amahan ang anak.Ilalom sa radyo ang sulat.Ibabaw sa lamesa ang relo.Sulod sa pitaka ang lapis.Daplin sa karsada ang kahoy.

124

3. Luyo ba sa eskwelahan ang pos opis?Duol ba sa eskwelahan ang Kapitolyo?Taliwala ba sa inahan ug amahan ang anak?Tupad ba sa tindahan ang slmbahan?Luyo ba sa anak ang amahan?Atubangan ba sa amahan ang anak?Ilalom ba sa radyo ang sulat?Ibabaw ba sa lamesa ang relo?Sulod ba sa pitaka ang lapis?Daplin ba sa karsada ang kahoy?

E. Question and Answer;

l.Nag-unsa siya saMolokai?

Nag-unsa siya sabalay?

Nag-unsa siya sakwarto?

Nag-unsa ang estu-dyante salibreriya?

Nag-unsa siya saopisina?

Nag-unsa si Ruth saeskwelahan?

2.Mag-unsa ang magdadarosa bukid?

Mag-unsa ang manana-gat sa dagat?

Mag-unsa ang abogadosa opisina?

Mag-unsa ang "trainee"sa eskwelahan?

Mag-unsa si Ana sapyesta?

Mag-unsa si Ana saHoolehua?

Mag-unsa si Mrs.Santos sa syudad?

Mag-unsa si Mr.Reyes sa "airport"?

Nagbisita siya sa iyangamigo karon.

Nagkaon siya sa imongpagkaon gahapon.

Nagtahi siya sa inyongpantalon ganina.

Nagtuon ang estudyante saakong libro ganina sabuntag.

Nagsulat siya ug sulat nimokaron.

Nagbasa siya sa libro nakoganina.

Magtanum ang magdadaro ugmats sa tanaman niya.

Mangisda siya sa dagat.

Magsulat siya sa pakigpulongniya.

Magtudlo siya ug "Math" saestudyante nila.

Magtokar siya sa pyano ninyo.

Magpalit si Ana ug panaptonsa tindahan nato.

Magbisita siya sa ginikananniya.

Magsugat siya sa mga amigonamo .

125

3.Mag-unsa ang anakni Lito?

Mag-unsa ang amahansa amiga nako?

Mag-unsa ang apohanni Vicky?

Mag-unsa ang imongbata?

Mag-unsa ang babayesa sapa?

Magdula siya ug basketboltupad sa dakong kahoy.

Magtokar siya ug sistataliwa sa mga bisita nila.

Magluto siya ug kari-karisa sulod sa kusina nato.

Magbasa siya sa leksyonninyo, ilalom sa hagdanan.

Maglaba siya sa mga panyonamo, ibabaw sa dakongbato.


[ra] - dia ra ako

The particle [ra] is commonly used withthe nia-demons trative pronouns foremphasis.

- dali ra

The particle [ra] modifies the imperativedali and turns the imperative into arequest instead of a command.

nia - Niay imong bisita

The demonstrative nia is used here tomark an existential sentence (cf. aduna)

mari ka- Short form of Umari ka 'Come here'

tabi - 'Excuse me', 'Pardon me1 -- a politeexpression of attention-getting or requestfor an act one wishes to do; in contrastto Pasayloa ako 'Forgive me', 'I'm sorry'-- an expression of apology for a past actthat inconveniences someone.

karon - used here to mean 'later on' , 'in a littlewhile'

kari-kari - stew of ox-tail or calf's leg cookedwith such vegetables as eggplant, stringbeans and radish, seasoned with groundpeanuts, and served with the anchovy-relish, ginamos.

126

1.

Verb: (Mag-)

Focus :Mood:

Aspect:

class

ActorFactual (nag-)Non-Factual (mag-)Progressive

The progressive aspect of the (mag-)classimplies that the action referred to lasts longerthan momentarily, in contrast to the (mu-)class.

However, the mood (Factual and Non-Factual) ofthe (mu-) class also applies to the (mag-)class(cf. Lesson 7).

Both (mag-) and (mu-) are used in Actor-FocusConstruction, i.e. the Actor or the doer of theaction is the topic.

Summary; Sentence Patterns

1 Predicate ' Topic

Hain [ang/si] phrase ? ,

2.

PREDICATE

Demonstrative TOPIC Complement

NiaNaaTua

[ang/si] phrase

ako-class Pron.1st set

sa kwarto. ,Molokai.,opisina.f

3. Topic Predicate ComplementNoun 'Demonstrative'Adjective Noun

,Ang balay, anak, sulat

nia-class luyoatbangilalom

sa merkado.amahan.radyo.

127

4.' Noun

, Si Mr.

TopicI

1

Smith ,i

i

T

1

_

Modification'

ang Amerikano,abogado ,

nga Amerikano'abogado '

»

Predicate: Complement'Dem.

nia-

class

' Noun (place) 't t

, sa opisina. ,, syudad. ,i i

i i

i i

NOTE: Si Mr. Smith, ang Amerikano ...'Mr. Smith, who is the American(emphatic and specific)

Si Mr. Smith nga Amerikano ...'Mr. Smith, the American ...'(adjectival attribute)

Predicate Topic ComplementVerb Noun/Pronoun Noun Time

Nagbisita , [ang/si]-phrase, sa ami go

Nagkaon ' ako-class ' pagkaon

karon.ganina.

PredicateVerb

1st setf

1 Topic1 Noun/Pronoun

1

t

T Noun

i

Complement1 Location

, Magtanum1 Magtudlo

[ang/si]-phrase, ug mais , sa tanaman]

ako-class1st set

"Math"' klase .


Lessons 11-13

I. Dialogue

#1. A: Kahibalo ka ba kanus-a muabot ang eroplanogikan sa Manila?

B: Dili, ngano man?A: Musugat ako sa akong amigo nga niadto sa

Manila sa niaging semana. Tingali kaila kaniya.

B: Kinsa ba?A: Si ... si kuan...B: Kinsang kuan?A: Si Roberto ba, kana bang nakadaug sa "sweep-

stakes".B: Ah, oo bitaw. Kaila ko niya.

Vocabulary:

kahibalo know (a fact)kaila know (acquainted)kuan whatchamacallitgikan (coming) fromnakadaug won (was able to win)

Fangutana:

1. Nganong didto si Mario sa "airport"?

2. Kinsa ang niabot?

3. Diin siya gikan?

4. Kaila ba ni Ruben, ang amigo ni Mario, siRoberto?

#2. A: Hello... kinsa kini?B: Si David kini, ang amigo ni Elsa, Mrs. Perez.A: Unsa man, gusto ka ba musulti niya?B: Kung naa siya, mahimo ba?A: Wala siya karon. Tua siya sa "beauty parlor".B: 0, sige na lang, mutawag ako unya. Salamat.A: 0, hala sige, karong taud-taud muabot na siya.

Vocabulary:

taud-taud in a little while

128

129

Pangutana:

1. Kinsa ang nitawag sa telepono?

2. Kinsa ang nitubag niya?

3. Kinsa si Elsa?

4. Unsa ang gusto ni David?

5. Naa ba si Elsa sa ilang balay karon?

6. Hain man siya?

7. Kanus-a mutawag ug usab si David?

8. Kanus-a muabot si Elsa?

II. Narrative

Karong Lunes, adlaw ni Regina. Aduna siyay pianonga magparty siya sa ilang balay. Ang iyang amahan,nga politiko, gusto muhatag ug dakong party aronmaimbitar ang daghang bisita nga mga politiko sabkay duol na ang eleksyon. Kana ang iyang rason ngagusto siya magparty sa plasa nga atubangan sa muni-sipyo.

Vocabulary :

adlaw birthdayMalipayong Adlaw Happy Birthdaymaimbitar can/will be invitedmuhatag to givepolitiko politicianrason reason

Fangutana:

1. Kanus-a ang adlaw ni Regina?

2. Unsa ang iyang piano?

3. Asa siya gusto magparty?

A. Unsa ang iyang amahan?

5. Unsa ang gusto sa iyang amahan? Ngano man?

6. Asa ang gusto sa amahan nga magparty?

7. Unsa ang iyang rason?

8. Hain ang plasa?

LESSON 14

Structural Content: Question words: ila,anus-a

Non-verbal Affix: (ika-)Particle: [ka]Months, Seasons, YearsNumerals

Setting: A person inquiresabout the monthsof the year »

I. DIALOGUE

How many months arethere in a year?

There are twelvemonths in a year.

Name the months.

January, February,March, April, May,June, July, August,September, October,November, December.

Nangutana ang usa katawo bahin sa mga bulansa tuig •

A: Pila ka bulan sa usa katuig?

B: Napulo ug duha ka bulansa usa ka tuig.

A: Nganli ang mga bulan.

B: Enero, Pebrero, Marso,Abril, Mayo, Hunyo,Hulyo, Agosto,Septyembre, Oktubre,Nobyembre, Disyembre.


How many months arethere in a year?

how many monthsin one year

There are twelvemonths in a year.

twelve months

in one year

Name the months.

namethe months

Pila ka bulan sa usa katuig?

pila [ka] bulan[sa] usa [ka] tuig

Napulo ug duha ka bulansa usa ka tuig.

napulo ug duha [ka]bulan

[sa] usa [ka] tuig

Nganli ang mga bulan.

nganli[ang] [mga] bulan

130

131

JanuaryFebruaryMarchAprilMayJuneJulyAugustSeptemberOctoberNovemberDecember

EneroPebreroMarsoAbrilMayoHunyoHulyoAgostoSeptyembreOktubreNobyembreDisyembre

NUMBERS

Cebuano:

1234567891011121314151620213031404150516061707180819091

usaduhatuloupatlimaunompitowalosiy amnapulonapulo ug usanapulo ug duhanapulo ug tulonapulo ug upatnapulo ug limanapulo ug unomkawhaankawhaan ug usakatloankatloan ug usakap-atankap-atan ug usakalim-ankalim-an ug usakaunomankaunoman ug usakapitoankapitoan ug usakawaloankawaloan ug usakasiyamankasiyaman ug usa

Spanisht

unodostreskwatrosingkosayis/sayssyeteotsonuybedyes/dyisonsedosetresekatorsekinsedyesi sayisbayntebaynte unotrayntatrayntay unokwarentakwarentay unosingkwentasingkwentay unosaysentasaysentay unosetentasetentay unootsentaotsentay unonobentanobentay uno

132

100 usa ka gatos101 usa ka gatos ug usa200 duha ka gatos300 tulo ka gatos400 upat ka gatos500 lima ka gatos

1,000 usa ka libo2,000 duha ka libo

syentosyento unodos syentostres syentoskwatro syentoskinyentosmildos mil


Independensyapetsatuig

Seasons;

ting-initting-ulanting-tugnawting-bagyo

ting-tanomting-ani

ting-eskwela

Independence Daydate (of the calendar)year

hot season, dry seasonrainy seasoncold seasontyphoon season

planting seasonharvest season

school season

IV. DRILLS

A. Repetition and Question & Answer;

Anus-a ang ting-initsa Pilipinas?

Anus-a ang ting-ulansa Pilipinas?

Anus-a ang ting-tugnawsa Pilipinas?

Anus-a ang ting-bagyosa Pilipinas?

Anus-a ang ting-eskwela sa Filipinas?

Anus-ang ting-tanumsa Pilipinas?

Ang ting-init sa Pilipinasgikan sa Marso hangtud saMayo .

Ang ting-ulan sa Pilipinasgikan sa Nobyembre hangtudsa Enero.

Ang ting-tugnaw sa Pilipinasgikan sa Nobyembre hangtudsa Enero.

Ang ting-bagyo sa Piiipinasgikan sa Hulyo hangtud saNobyembre.

Ang ting-eskwela sa Pilipinasgikan sa Hulyo hangtud saAbril.

Ang ting-tanum sa Pilipinassa ting-ulan.

133

Anus-a ang ting-anisa Pilipinas?

Ang ting-ani sa Pilipinassa Abril.


1941 Mil nuybe siyentos1942194519481950195419561960196319671968

Question and Answer:

kwarentay

singkwenta

saysenta.y

uno .dos .singko.otso .

y kwatrosayis.

tres .syete .otso.

Unsang tuiga karon?Unsang tuiga ang sunod?Unsang tuiga ang niagi?Unsang tuiga ka natawo?Unsang petsaha karon?Unsang petsaha ugma?Unsang petsaha gahapon?Unsang petsaha ka natawo?Unsang petsaha ang

Independensya sa Pilipinas?Unsang petsaha ang

Independensya sa Amerika?

D. Repetition:

Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-Ang ika-

-primerong bulan sa tuig, Enero.-duhang bulan sa tuig, Pebrero.-tulong bulan sa tuig, Marso.-upat nga bulan sa tuig, Abril.-limang bulan sa tuig, Mayo,-unom nga bulan sa tuig, Hunyo.-pitong bulan sa tuig, Hulyo.-walong bulan sa tuig, Agosto.-siyam nga bulan sa tuig, Septyembre.-napulong bulan sa tuig, Oktubre.-onseng bulan sa tuig, Nobyembre.-doseng bulan sa tuig, Disyembre.

134

E. Question & Answer and Substitution; Fixed Slot

Ika-pilang bulan ang Enero?Marso?Hulyo?Agosto?Mayo?Septyembre?Oktubre?Disyembre?Pebrero?Abril?Hunyo?


anus-a

[ka]

(ika-)

(ting-)

gikan sa

'when' — restricted to use only withhabitual or future forms (non-factual)of the verb; unlike kanus-a which canoccur with both factual and non-factualforms.Pila ka bulan?

This particle links the numberto the noun, designating quantity, e.g.

'five pieces''two women''one chair'

This non-verbal affix is used to markordinal numbers.

This non-verbal affix designatesseasons, a period of time in which acertain event, function or situationoccurs.

limaduhausa

kaka

ka

buokbabavesiya

- 'from'

1. from a place2. from a time/period

gikan sa Cebugikan sa Mayo

hangtud sa - 'up to' 'until'

1. up to a place hangtud sa baryo2. up to a time/period hangtud sa

Disyembre

135

'name', 'enumerate'

[ngalan] + (-1)imperative form

Spanish numerals after the first ten numbers aremore commonly used than the Cebuano equivalents.

Numerals in construction with substantives functionlike adjectives, e.g.

Dunay lima ka babaye sa balay.'There are five women in the house.1

Si Julia ang ika-limang bata sa pamilya.'Julia is the fifth child in the family.1

LESSON 15

Structural Content: Question Word: tagpilaNon-Verbal Affix: (tag-)

Setting: A PCV looks for ahotel where he canstay for a week .

I. DIALOGUE

What can I doyou, Dong?

for

How much is a room?I'd like to have aroom for a week.

Fifteen pesos a dayfor a room.

Does that includemeals?

No, it doesn't.

Thank you. I'll b'eback later.

Nangita ang PCV ug hotelnga iyang kaestahan sulodsa usa ka semana .

A: Unsay mahimo ta, Dong?

B: Tagpilay bayad sa kwarto?Gusto ko unta ug usa kakwarto sulod sa usa kasemana.

A: Tagkinse pesos ang adlawsa usa ka kvarto.

B: Apil na ba ang pagkaon?

A: Walay labot.

B: Salamat, ha. Mubaliklang ko unya.


What can I do foryou, Dong?

whatcan dous

How much is a room?I'd like to have aroom for a week.

how much paymentfor room

Unsay mahimo ta, Dong?

unsa(y)mahimota

Tagpilay bayad sa kwarto?Gusto ko unta ug usa kakwarto sulod sa usa kasemana.

(tag)pila(y) bayad[sa] kwarto

136

137

like I [tentatively]one roominside ofone week

Fifteen pesos a dayfor a room.

fifteen pesosper dayfor one room

Does that includemeals?

include [already]

the food

No, it doesn't,

not included

Thank you. I'll beback later.

thank youreturn [just] Ilater

gusto ko [unta][ug] usa [ka] kwartosulod [sa]usa [ka] semana

A: Tagkinse pesos ang adlawsa usa ka kwarto.

(tag)kinse pesos[ang] adlaw[sa] usa [ka] kwarto


apil [na] [ba][ang] pagkaon

A: Walay labot.

wala(y) labot

B: Salamat, ha. Mubaliklang ko unya.

salamat, ha(mu)balik [lang] kounya


How much is the rentfor a room?

How much is a day'srent?

I will come backlater.

Pilay abang sa usa ka kwarto?

Filay abang sa usa ka adlaw?

Mubalik lang unya ako.

IV. VOCABULARY LIST

abangapilbalikbaligyabayadbestido/abugaskadakilo

rentinclude, involvereturn, come backsellpayment, paydress, clothesuncooked rice/corneach, everykilogram

138

dosenadyipnigantang

hataghumaylabotlukat

pesos

sakaysentabos

sweldotibuok

dozenjeepneyganta - a measure of dry

capacity, e.g. graingivericeinclude, involvepayment for labor done, e.g

sewing, jewelry-repair;also, redemption of apawned article

peso - basic monetary unitof the Philippines

ridecentavo - 1/100 part of apeso

salary, wagewhole, entire

V. DRILLS

A. Expansion and Transformation;

1. Nipalit is Pedro ug saging.

Q: Diin siya mupalit A: Sa tindahan.ug saging?

Q: Tagpila ang saging? A: Tagkinse sentabosang buok.

Nipalit si Pedro ug saging nga tagkinsesentabos ang buok sa tindahan.

2.

Q

Q

Q

Magpalit si Jose ug isda.: Asa siya mupalit

ug isda?

: Kanus-a siya mupalitug isda?

: Tagpila ang isda?

A:

A:

A:

Sa merkado.

Ugma.

Tagdos pesos ugsingkwenta sentabosang kilo.

Magpalit si Jose ug isda nga tagdos pesos ugsingkwenta sentabos ang kilo sa merkado ugma.

139

3. Magbaligya ang tindera ug bugas.

Q: Asa siya magbaligya A: Sa merkado.ug bugas?

Q: Kanus-a siya A: Karong udto.magbaligya?

Q: Tagpila ang bugas? A: Tag-uno saysenta anggantang.

Magbaligya ang tindera ug bugas nga tag-unosaysenta ang gantang sa merkado karong udto.

4. Nagpalit ang bata ug itlog.

Q: Kanus-a nagpalit A: Kagahapon.ang bata ug itlog?

Q: Tagpila ang itlog? A: Tagdos pesos ugbaynte sentabos angdosena.

Nagpalit ang bata ug itlog nga tagdos pesos ugbaynte sentabos ang dosena kagahapon.

5. Magpalit ako ug karneng baka.

Q: Kanus-a ko nupalit A: Unya.ug karneng baka?

Q: Tagpila ang karneng A: Tagtres pesos ugbaka? singkwenta sentabos

ang kilo.

Magpalit ako ug karneng baka nga tagtres pesosug singkwenta sentabos ang kilo unya.

6. Niplete sila gikan dinhi hangtud sa syudad.

Q: Pilay plete gikan A: Tagdos pesos ugdinhi hangtud sa singko sentabos.syudad?

Niplete sila ug tagdos pesos ug singko sentabosgikan dinhi hangtud sa syudad.

7. Maglukat siya ug usa ka bestida.

Q: Pilay lukat sa A: Tagtres singkwentausa ka bestida? ang lukat sa usa.

Maglukat siya ug usa ka bestida nga tagtressingkwenta.

140

Niabang si Carmen ug awto.

Q: Pilay abang sa A: Tag-otso singkwentaPilay abang saawto? ang adlaw.

Niabang si Carmen ug awto nga tag-otsosingkwenta ang adlaw.

B. Repetition;

Tagpila ang saging?Tagpila ang kilo saisda?

Tagpila ang gantang sabugas humay?

Tagpila ang dosena saitlog?

Tagpila ang kilo sakarneng baka?

Pilay gihatag sa mgabata?

Pilay plete gikan dinhihangtud sa syudad?

Pilay abang sa tibuokbalay?

Pilay bayad sa dyipnigikan sa kalye Magallaneshangtud sa Martires?

Pilay lukat sa usa kabestido?

Tagtulo singko.Tagdos singkwenta ang

kilo.Tag-uno saysenta anggantang.

Tagdos baynte angdosena.

Tagtres singkwenta angkilo.

Tagkwarenta sentabosang usa.

Tagdos setentay-singko.

Tagsingkwenta pesos angbulan.

Tagbaynte sentabos angbayad.

Tagtres singkwenta anglukat sa usa.

Tagtulo singko sentabos ang saging.Tagdos singkwenta ang kilo sa isda.Tag-uno saysenta ang gantang sa bugas humay.Tagdos baynte ang dosena sa itlog.Tagtres singkwenta ang kilo sa karneng baka.Tagkwarenta sentabos ang gihatag sa mga bata.Tagdos setentay-singko ang plete gikan dinhihangtud sa syudad.

Tagsingkwenta pesos ang abang sa tibuok balaysa usa ka bulan.

Tagbaynte sentabos ang bayad sa dyipni gikansa kalye Magallanes hangtud sa Martires.

Tagtres singkwenta ang lukat sa usa ka bestido.


1. Tagsingkwenta pesos ang abang sa balay sa usa ka bulan.kwarenta .

kwartosemana.

baynteawto

adlaw.-otso singkwenta

2. Tagdos pesos ug baynte sentabos ang dosena sa itlog.tres singkwenta

saging.isda.

kilo

singko pesos ug baynte sentaboskarneng baka.

142

Question and Answer Drill:

Tagpila ang kilo sakarneng baka?

Tagpila ang dosenasa itlog?

Tagpila ang kilo saisda?

Tagpila ang gantangsa bugas humay?

Tagpila ang abangsa awto?

Tagpila ang lukatsa usa ka bestida?

Tagpila ang bayad sadyipni gikan sakalye Magallaneshangtud sa Martires?

Tagpila ang abangsa tibuok balay?

Tagpila ang pletegikan dinhi hangtudsa syudad?

Tag F3.50 ang kilo.Tagtres pesos ug singkwentasentabos ang kilo.

Tag P2.20 ang dosena.Tagdos pesos ug bayntesentabos ang dosena.

Tag P2.50 ang kilo.Tagdos pesos ug singkwentasentabos ang kilo.

Tag PI.60 ang gantang.Tag-uno saysenta ang gantang.

Tag P8.50 ang adlaw.Tag-otso singkwenta ang

adlaw.

Tag P3.50 ang usa ka bestida.Tagtres pesos ug singkwentasentabos ang usa kabestida.

Tag P0.20 ang bayad.Tagbaynte sentabos angbayad.

Tag P50.00 ang bulan.Tagsingkwenta pesos angbulan.

Tag P2.75 ang plete.Tagdos pesos ug setentay-singko sentabos ang plete.

E. Comprehension Drill:

Muadto si Pedro sa Kapitolyo nga naa sa Osmeria

Boulevard kada adlaw. Musakay siya sa dyipni gikan

sa iyang balay. Ang plete baynte-singko sentabos

kay layo man kini . Ang trabaho ni Pedro sa Kapitolyo

trabaho sa "janitor". Ang iyang sweldo syento

singkwenta pesos sa usa ka bulan.

143

Pangutana:

1. Asa muadto si Pedro kada adlaw?

2. Hain ang Kapitolyo?

3. Asa siya musakay paingon sa iyang trabaho?

A. Pila ang plete gikan sa iyang balay?

5. Layo ba ang iyang balay gikan sa Kapitolyo?

6. Unsa ang trabaho ni Pedro sa Kapitolyo?

7. Pila ang sweldo niya sa usa ka bulan?


(tag-) - A non-verbal affix that functions as aunit price marker to mean 'per', 'each'

[unta] - Gusto ko unta ug usa ka kwarto...

Particle expressing tentativeness of adesired act because of the probabilitythe act may not be completed.

LESSON 16

Structural Content: Question Words: pila,Days of the Week

unsa

Setting: A person inquiresabout the days ofthe week .

Nangutana ang usa katawo bahin sa mga adlawsa semana •

I. DIALOGUE

How many days arethere in a week?

There are seven daysin a week.

Name the days.

Sunday, Monday,Tuesday, Wednesday,Thursday, Friday,Saturday.

A:

B:

A:

B:

Pila kasemana?

Pito kasemana.

adlaw

adlaw

Nganli ang mga

Domineo.> Lunes

sa usa

sa usa

adlaw.

ka

ka

Martes, Myerkoles,Hwebes, Byernes,Sabado.


How many days arethere in a week?

how many daysin one week

There are seven daysin a week.

seven daysin one week

Name the days.

namethe days

SundayMondayTuesdayWednesday

A: Pila ka adlaw sa usa kasemana?

pila [ka] adlaw[sa] usa [ka] semana

B: Pito ka adlaw sa usa kasemana.

pito [ka] adlaw

[sa] usa [ka] semana

A: Nganli ang mga adlaw.

nganli[ang] [mga] adlaw

B: DomingoLunesMartesMyerkoles

144

145

ThursdayFridaySaturday

HwebesByernesSabado


What date is it today?

How many days are therein a week?

What are the names ofthe days?

What are the days ofthe week?

every day; daily

every week

every month

every year

every other day

Unsang petsaha karon?

Pilay adlaw sa usa kasemana?

Unsay ngalan sa mgaadlaw?

Unsa ang mga adlaw sasemana?

kada adlaw; adlaw-adlaw

kada semana

kada bulan

kada tuig

kada sunod nga adlaw

IV. VOCABULARY LIST

kailaligo

primeropyanis tasimba

tungauna

acquaintancebathe, take a bath, go

swimmingfirstpianist, piano playergo to church, attend churchservices

half, one-halffirst

V. DRILLS

A. Repetition/Question and Answer:

Pila ka adlaw sa usasemana?

Fila ka adlaw sa usaka bulan?

Pito ka adlaw sa usa kasemana.

Traynta o trayntay unoka adlaw sa usa kabulan.

Fila ka adlaw sa duhaka semana?

Pila ka bulan sa usaka tuig?

Fila ka bulan sa tungasa tuig?

Nganli ang mga adlawsa semana.

Nganli ang primerongadlaw sa semana.

Nganli ang mga bulan satuig.

Nganli ang nauna ngaunom ka bulan.

Unsang adlawa karon?Unsang adlawa ugma?Unsang adlawa kagahapon?Unsang adlawa sunod saDomingo?

Unsang adlawa sunod saLunes?

Unsang adlawa sunod saMyerkoles ?

Unsang adlawa sunod saHwebes?

Unsang bulanaUnsang bulana

sa Pebrero?Unsang bulana

sa Marso?Unsang bulanasa Abril?

Unsang bulanasa Mayo?

Unsang bulanasa Hunyo?

Unsang bulanasa Hulyo?

Unsang bulanasa Agosto?

karon?ang sunod

ang sunod

ang sunod

ang sunod

ang sunod

ang sunod

ang sunod

Napulo ug upat o katorseka adlaw sa duha kasemana.

Napulo ug duha o dose kabulan sa usa ka tuig.

Unom ka bulan sa tungasa tuig.

Domingo, Lunes, Martes,Mye*rkoles, Hwebes,Byernes, Sabado.

Domingo.

Enero, Pebrero, Marso,Abril, Mayo, Hunyo,Hulyo, Agosto,Septyembre, Oktubre,Nobyembre, Disyembre.

Enero, Pebrero, Marso,Abril, Mayo, Hunyo.

Martes.Myerkoles.Lunes.

Lunes.

Martes.

Hwebes.

Byernes.

Pebrero.

Marso.

Abril.

Mayo .

Hunyo.

Hulyo.

Agosto.

Septyembre.

147

Unsang bulana ang sunodsa Septyembre?

Unsang bulana ang sunodsa Oktobre?

Unsang bulana ang sunodsa Nobyembre?

Unsang bulana ang sunodsa Dlsyembre?

Unsang bulana ang niagi?

Oktubre.

Nobyembre.

Disyembre.

Enero.Enero.

B. Repetition and Conversion:

Ang Febrero sunod saEnero.

Ang Marso sunod saPebrero.

Ang Abril sunod sa Marso.Ang Mayo sunod sa Abril.Ang Hunyo sunod sa Mayo.Ang Hulyo sunod sa Hunyo.Ang Agosto sunod sa

Hulyo.Ang Septyembre sunod saAgosto.

Ang Oktubre sunod saSeptyembre.

Ang Nobyembre sunod saOktubre.

Ang Disyembre sunod saNobyembre.

Ang Enero una saPebrero.

Ang Pebrero una saMarso.

Ang Marso una sa Abril.Ang Abril una sa Mayo.Ang Mayo una sa Hunyo.Ang Hunyo una sa Hulyo.Ang Hulyo una saAgosto.

Ang Agosto una saSeptyembre.

Ang Septyembre una saOktubre.

Ang Oktubre una saNobyembre.

Ang Nobyembre una saDisyembre.

C. Substitution: Fixed Slot

Ang Enero angPebreroMarsoAbrilMayoHunyoHulyoAgostoSeptyembreOktubreNobyembreDisyembre

ika-primerong bulanika-duhangika-tulongika-upat ngaika-limangika-unom ngaika-pitongika-walong

ika-siyam ngaika-napulongika-napulo ug

sa tuig.

usangduhang

I-l

2.

Substitution and question & Answer:Unsang petsaha karon?

gahapon?sa niaging adlaw?niadtong Lunee?niadtong Byernes?

Unsang petsaha ugma?sunod ugma?sunod adlaw?ang Lunes sa sunod

semana?

karong Lunesa?Martesa?Myerkolesa?Hwebesa?Byerne6a?Sabadoha?

a. Ika-dyes sa Hunyo.-siyam-walo-kinse-onse

b. Hulyo.-dyes-siyam-primero-baynte-otso Agosto.

Ika-baynte-tres sa Septyembre.-baynte-kwatro-baynte-singko

-baynte-sayis

Oktubre.-baynte-syete-baynte-otso

Nobyembre.-baynte-nuybe-traynta

149

E. Substitution and Conversion;

1. Unsang adlawa karon?

Lunes karon. Lunes karong adlawa.Martes . Martes .Myerkoles . Myerkoles

2. Unsang adlawa ugma?

Hwebes ugma. Hwebes ugmang adlawa.Byernes . Byernes .Sabado . Sabado .

3. Unsang adlawa kagahapon?

Domingo kagahapon. Domingo kagahapong adlawa.Martes . Martes .Hwebes . Hwebes

4. Unsang adlawa sunod ugma?

Myerkoles sunod ugma.Domingo .Lunes

F. Expansion and Transformation:

1. Unsang adlawa kita muadto sa tindahan?

Sa Lunes kita muadto sa tindahan.MyerkolesHwebes

Muadto kita sa tindahan sa Lunes.Myerkoles.Hwebes.

Expansion:

a) Kanus-a kita muadto Sa.Lunes.sa tindahan?

b) Kinsang kauban nato? Sila si Pedro ug si Maria.

c) Nganong muadto kita Kay mupalit kita ug mgasa tindahan? sapatos.

Sa Lunes kita muadto sa tindahan uban nila ni Pedroug ni Maria kay mupalit kita ug mga sapatos.

150

2. Unsang adlawa maligo si Ana sa dagat?

Sa Martes maligo si Ana sa dagat.Byernes ,Domingo ,

Maligo si Ana sa dagat sa Martes.Byernes.Domingo.

Expansion:

a) Kanus-a maligo si Sa Martes.Ana sa dagat?

b) Kinsang kauban niya? Sila si Pedro ug siMaria.

c) Nganong maligo siya Kay wala silay klase.sa dagat?

Sa Martes maligo si Ana sa dagat uban nila niPedro ug ni Maria kay wala silay klase.

3. Unsang adlawa mutudlo ang maestra?

Sa Lunes mutudlo ang maestra.MartesMyerkoles

Mutudlo ang maestra sa Lunes.Martes .Myerkoles.

Expansion:

a) Kanus-a mutudlo Sa Lunes.ang maestra?

b) Asa siya mutudlo? Sa iyang klase.c) Nganong mutudlo na Kay ting-eskwela na.

siya?

Sa Lunes mutudlo ang maestra sa iyang klase kayting-eskwela na.

G. Substitution: Fixed Slot

1. Si Pedro ang kauban ni Jose ug ni Mario.nila ni Jose ug ni Mario.

2. Ang maestra ang amiga ni Rosa ug ni Ana.nila ni Rosa ug ni Ana.

151

3. Sila si Roberto ug si Pablo ang kaila ni Jose ugni Mario.

nila ni Joseug ni Mario.

4. Ang bata ang anak ni Gorio ug ni Carolina.nila ni Gorio ug ni Carolina.

5. Ang balay ang puloy-anan ni Josefa ug ni Pablo.nila ni Josefa ug ni Pablo.

6. Si Rosita ang kusinera ni Susana, ni Maria ug niCatalina.

nila ni Susana, ni Maria ugni Catalina.

7. Si Berting ang maestro ni Lisa, ni Emma ug ni Dorio.nila ni Lisa, ni Emma ug

ni Dorio.8. Ang mangingisda ang amahan ni Soling ug ni Petra.

nila ni Soling ug ni Petra.9. Sila si David ug si Eugenio ang pyanista ni Cora

ug ni Terry.nila ni

Cora ug ni Terry.10. Sila si Danilo ug si Tonio ang karpintero ni Rosa

ug ni Tomas.nila ni

Rosa ug ni Tomas.


sunod sa - 'next to1, 'after', 'following'

una sa - 'before', 'prior to'

nauna nga unom - 'the first six'


Lessons 14-16

I. Dialogue

#1. A: Muagi ba kini sa Osmefia Boulevard?B: Oo, pero asa ka paingon?A: Muadto ako sa Kapitolyo.B: Sige, sakay.A: Tagpila ang plete?B: Tagbaynte-singko sentabos.A: Dili ba baynte lang?B: Dili uy, layo man ang Kapitolyo gikan dinhi.

Vocabulary:

dinhi heremuagi pass bysakay ride

Fangutana:

1. Muagi ba ang dyipni sa Osmefia Boulevard?

2. Asa paingon si Alberto?

3. Diin siya musakay?

4. Tagpila ang plete sa dyipni?

5. Nganong dili baynte ang plete?

II. Narrative

#1. Usa ka buntag, si Maria niadto sa merkado. Nag-palit siya ug bugas, karneng baka, itlog ug isda.Nisakay siya ug dyipni gikan sa kalye Martireshangtud sa merkado. Ang iyang plete baynte sen-tabos sa usa ka biyahe. Ang iyang napalit kapinug dyes pesos tanan.

Vocabulary:

kapin more than, in excess

152

153

Fangutana:

1. Diln niadto si Mario?

2. Kanus-a siya niadto?

3. Nisakay ba siya ug dyipni? Gikan diin? Ughangtud diin?

4. Pila ang plete hangtud sa Kalye Martires?

5. Fila tanan ang iyang napalit?

#2. Kada adlaw si Pedro muadto sa trabaho. Muadtosiya gikan sa Lunes hangtud sa Byernes, ug angiyang trabaho dyanitor sa Kapitolyo.

Mumata siya ug sayo sa buntag, mukaon siya saiyang pamahaw, ug musakay siya sa dyipni ngamuagi sa Osmena Boulevard nga tua ang Kapitolyo.Layo ang Kapitolyo gikan sa iyang balay.

Ang iyang asawa, si Ana, nagtrabaho sab. Laban-dera siya ug ang iyang suhol tagsingko pesos angadlaw. Ang ilang mga anak wala mag-eskwela kaybata pa sila.

Sa hapon, mupauli si Pedro gikan sa trabaho. Unya,dad-on niya ang mga bata sa dulaanan duol sa mer-kado .

Vocabulary:

bata child; youngdad-on bring, takemumata to wake upmupauli to returnsayo earlysuhol earnings

Pangutana:

1. Asa muadto si Pedro kada adlaw?

2. Unsa ang iyang trabaho?

3. Unsang mga adlawa siya mutrabaho?

4. Nganong mumata siya ug sayo sa buntag?

5. Hain ang Kapitolyo?

6. Layo ba ang Kapitolyo gikan sa iyang balay?

154

7. Unsay trabaho nl Ana?

8. Pila ang iyang suhol?

9. Nganong wala pa mag-eskwela ang ilang mga anak?

10. Kanus-a mupauli si Pedro gikan sa trabaho?

LESSON 17

Structural Content: Hour Marker: [ala]/[alas]Marker: [sa]

Setting: A PCV inquiresabout the time*

Mangutana ang PCVoras .

I. DIALOGUE

Excuse me, Bay.What time is it?

Oh, it's five-thirty,Bay.

Oh, it's latelOkay, Bay. Thank you.You're welcome.

Tabi, Bay.na?

Unsang orasa

B: Aa, alas singko y medyana, Bay.

A: Uy, gabii na man diay!0 sige, Bay. Salamat, ha.

B: Way sapayan.


Excuse me, Bay.What time is it?

excuse mewhat time [already]

Oh, it's five-thirty,Bay .

five and one-half[now]

Oh, it's late!Okay, Bay. Thank you.

late [already][I didn't realize]okaythank you

You're welcome.

Tabi, Bay.na?

Unsang orasa

tabiunsa(ng) oras(a) [na]

B: Aa, alas singko y medyana, Bay.

[alas] singko [y] medya[na]

A: Uy, gabii na man diayl0 sige, Bay. Salamat, ha.

gabii [na][man] [diay]sigesalamat

B: Way sapayan.

155

156


Hurry because it's latein the morning already.

Hurry because it's latein the afternoon already.

Hurry because it's latein the evening already.

I didn't realize it's late.

How time flies I

Pagdali kay udto na.

Fagdali kay hapon na.

Fagdali kay gabii na.

Wala ako magdahum ngagabii na man diay.

Kadali ra sa panahonl

IV. VOCA'BULARY LIST

V.

A.

abotdahumdalidugayhigdalakawmedyaoraspanahonpangutanasalidasugodtulogulahi

DRILLS

Repetition and

arrive, reach a destinationrealizefast, speedylong timelie down, go to bedwalk, gohalf,one-halftime, hourtimeask a question, inquireshow, filmbegin, startsleeplate, tardy


Unsang orasa na? Ala una.Ala una y medya.Ala una kwarentay-singko.Alas dos.Alas dos singko.Alas dos kwarentay-dos.Alas tres.Alas tres baynte-singko.Alas tres y medya.

B. Question & Answer and Substitution; Fixed Slot

Unsang orasa ka muadto sa eskwelahan?mubalik ?

siyamukaon?

silakamosi Pedro

kitaang bata

muabot???

Sa alas otso sa buntag.Sa alas nuybe sa buntag.Sa alas tres y medya sa hapon.Sa alas doss sa udto.Sa alas dose sa udto.Sa ala una y medya sa hapon.Sa ala una kwarentay-singko.Sa alas singko baynte sa hapon.Sa alas syete y medya sa gabii.Sa alas otso sa gabii.

C. Repetition:

Unsang orasa ka nibalik gahapon?

Unsang orasa siya nikaon gahapon?

Unsang orasa sila niadto gahapon?

Unsang orasa kamo nilakaw gabii?

Unsang orasa kita niabot gabii?

Unsang orasa kami nihigda gabii?

Unsang orasa kamo nitan-aw sa sini niadtong Lunes?

Unsang orasa ka niinom sa serbesa niadtong Martes?

Unsang orasa kamo nisimba sa simbahan niadtong Domingo?

158

D. Expansion and Transformation:

Example:

Mubalik ang maestra.

Kanus-a? unyaDiin? eskwelahanNgano man? magkuha siya ug libroKinsay iyang kauban? Juan

Mubalik ang maestra unya JSJJ eskwelahan uban niJuan kay magkuha siya ug libro.

1. Nikaon si Pedro.

Unsa? adobo ug pansitDiin? restawranKanus-a? gahaponHain ang restawran? tua sa plasa

Nikaon si Pedro uj» adobo ug pansit sa restawrannga tua sa plasa gahapon.

2. Muadto ang mga estudyante.

Asa? sineKanus-a? sunod LunesNgano man? mutan-aw sila ug bag-ong

salida

Muadto ang mga estudyante sa sine sa sunodLunes kay mutan-aw sila ug bag-ong salida.

3. Mulakaw si Pedro.

Kinsa pa? JuanAsa? bukidKanus-a? sunod Sabado

Mulakaw si Pedro ug si Juan sa bukid sa sunodSabado.

4. Niabot ang mga bisita.

Kanus-a? gahapon sa haponDiin? balayKay kinsang balay? ako

Niabot ang mga bisita gahapon sa hapon saakong balay.

159

5, Si Ana nitan-aw sa sine.

Diin? MajesticKanus-a? niaging DomingoKinsang iyang kauban? LolitaKins a pa? Lourdes

Si Ana nitan-aw sa sine sa Majestic sa niagingDomingo uban nila ni Lolita ug ni Lourdes.

6. Si Rolando muinom.

Kinsa pa? RobertoUnsa? serbesaAsa? partyKanus-a? karong hapon

Si Rolando ug si Roberto muinom ug serbesasa party karong hapon.

E. Comprehension Drill:

Karong buntag si Juanita naulahi sa klase.

Niabot siya sa eskwelahan sa alas otso traynta.

Ang iyang klase nisugod sa alas otso. Naulahi

siya ug tunga sa oras. Dugay siyang natulog gabii.

Karon lang siyang naulahi sa klase. Nangutana ang

iyang mga klasmet nganong naulahi siya ug niingon

nga nagtuon siya sa iyang leksyon gabii para sa

eksamen sa "History" karong buntag.

Pangutana:

1. Kinsa ang naulahi sa klase?2. Kanus-a siya niabot?3. Diin siya naulahi?4. Unsang orasa si Juanita niabot sa eskwelahan?5. Unsang orasa nisugod ang iyang klase?6. Pila ka oras siyanR naulahi sa klase?7. Dugay ba siyang natulog gabii?8. Kada adlaw ba si Juanita maulahi sa klase?9. Kanus-a lang siyang naulahi?

10. Kinsa ang nangutana niya?11. Unsa ang pangutana nila niya?12. Unsay ingon ni Juanita nila?

160

13. Kanus-a siya nagtuon?14. Para unsa ang iyang tun-an?/Magtuon siya para

unsa?15. Kanus-a ang iyang eksamen?


[y] - 'and' a Spanish loan word, differentfrom the noun marker (-y). Itdesignates the number beyond a discretenumeral, e.g.

, dos y medya '2h'alas dos y kinse '2:15'

[ala] - singular hour marker used for 1:00-1:59[alas] - plural hour marker used for the other

numbers

Spanish numerals are commonly used in telling time.

[sa] - Sa alas otso sa buntag

'at1, 'in' -- used as a time marker

[na] - Unsang orasa na?

'now', 'already'

gabii na - 'late [already]'

dugay nga matulog - 'go to bed late', 'stay up

late' (Lit. 'take a long time to sleep')

pagdali - 'hurry'

kadali ra - 'how fast'diin - 'where' used with time meaning to indi-

cate factual mood of the verb; in contrastto

asa - used with non-factual mood

hain - used in non-verbal sentencesto indicate 'location at thatvery moment'

LESSON 17A

Structural Content: Question Word: PilaWeights and Measures

Setting: A PCV goes shoppingin a downtown store*

Namalit ang PCV satindahan sa "downtown"

I. DIALOGUE

Day, how much is ameter of thismaterial?

P2.50 a meter, butonly P2.30 a yard.

Oh, how expensive IHow about P2.00 ameter or P1.80 ayard, huh?

Oh no, material isexpensive these days.It was cheaper before.

Come on, give us abargain.

We really can't do it,Day. Sorry.

My gosht No bargainwhatsoever? Theprice has really goneup!

That's right. It hasgone up a lot.

Come on, please. Giveus a bargain no matterhow small.

Oh, okay. PI.95 ayard .

A: Day, pilay metro sapanapton?

B: Dos singkwenta ang metro,pero dos traynta langang yarda.

A: Mahal sab uy! Dos nalang ang metro o unootsenta ang yarda, ha?

B: Dili uy, nimahal na manang panapton karon.Niadto, barato pa.

A: Sige na, pahangyo-a sabkami.

B: Dili gyud mahimo, Day.Pasyensya na lang Usa.

A: SyaroI Wala na gyud nayhangyo? Nisaka sabkaayo ang presyo, uy!

B: Bitaw. Nisaka ug dako.

A: Sige na lang. Pahangya-alang kami bisan ug dyutaylang.

B: 0 sige. Uno nobentay-singko ang yarda.

161

162


Day, how much is ameter of thismaterial?

how much meterclothing material

P2.50 a meter, butonly P2.30 a yard.

two fiftya meterbuttwo thirty onlya yard

Oh, how expensivel AHow about P2.00 ameter or PI.80 ayard, huh?

expensive [too]two [only]a meterorone eightya yard

Oh no, material is B:expensive these days.It was cheaper before.

nobecame expensive[already] [you know]the clothing materialnowwent beforecheap [yet]

Come on, give us a Aibargain.

come onlet (one) have bargain[also] we

A: Day, pilay metro sapanapton?

pila(y) metro[sa] panapton

Dos singkwenta ang metro,pero dos traynta langang yarda.

dos singkwenta[ang] metroperodos traynta [lang][ang] yarda

Mahal sab uy! Dos nalang ang metro o unootsenta ang yarda, ha?

mahal [sab]dos [na] [lang] \[ang] metroouno otsenta[ang] yarda

Dili uy, nimahal na manang panapton karon.Niadto, barato pa.

dili(ni)mahal[na] [man][ang] panaptonkaron(ni)adtobarato [pa]

Sige na,kami .

pahangyoa sab

sige [na](pa)hangyo(-a)[sab] kami

163

We really canDay. Sorry.

t do it, B: Dili gyud mahimo, Day.Fasyensya na lang usa.

not really can dili [gyud] (ma)himopatience [already] [only] pasyensya [na] [lang][please]

My goshl No bargainwhatsoever? The pricehas really gone up!

none [already] [really]that bargainwent up [too] verythe price

That's right,gone up a lot.

preciselywent up big

Come on, please. Give A:us a bargain no matterhow small.

come on [already]let (one) have bargain[only] useven if small only

[usa]

A: Syaro! Wala na gyud nayhangyo? Nisaka sabkaayo ang presyo, uy!

wala [na] [gyud]na(y) hangyo(ni)saka [sab] [kaayo][ang] presyo

It has B: Bitaw. Nisaka ug dako.

Oh, okay. PI.95 ayard .

oh okayone ninety-fivea yard

[b i t aw ](ni)saka [ug] dako

Sige na lang. Pahangyoalang kami bisan ug dyutaylang.

sige [na] [lang](pa)hangyo(-a)[lang] kamibisan [ug] dyutay [lang]

B: 0 sige. Uno nobentay-singko ang yarda.

o sigeuno nobenta(y)-singko[ang] yarda.


I'm sorry. That's theprice. (Lit. I can'tcarry -- the loss.)

Still, couldn't it be?/can't you really?

Okay, anytime./anything you say.

(Lit. Okay, sinceit is you.)

Di gyud madala.

Di pa gyud?

0 sige, basta ikaw.

164

How much do I pay forthree?

Come again.

Sure, we'll be backso long as there'sa bargain./

We'll surely come againprovided there's abargain.

Pila ang bayad sa-tulo?

Balikbalik mo.

Balik gihapon baata mayhangyo.

IV. VOCABULARY LIST

asinbalikbalikbarabaratobastabit awbuhatkamaykilometrodaladangaw

dupagawasgihaponhangyohibulonglainlibralitromahalmetromilyapasyensyapiepresyopulgadasakasako

sawopan

saltCome again, Do come backyardcheap, inexpensivesince, as long as, providedThat's right/Preciselyldo, actbrown sugarkilometercarry, bringspan between tip of the

thumb and tip of themiddle finger outstretched

fathomoutside, outdoorsalso, againbargainsurpriseanother, differentpoundliterexpensivemetermilepatiencefoot (measure)priceinchrise, ascend, go upsack, cavan — a measure of

dry capacity equal to25 gantas

chupa -- a measure of drycapacity, e.g. grain

165

sentimetrotitnbangyarda

centimeterweightyard

V. DRILLS

A. Repetition and Question & Answer;

Pilay metro sa panapton?

Pilay bayad sa tulo kayarda?

Filay bayad sa tulo kametro?

Pilay bayad sa baynteka sentimetros?

Pilay gantang sa bugasnga humay?

Pilay sawopan sa bugasnga mais?

Filay sako sa bugas nga

humay?

Pilay kilo sa baboy?

Pilay libra sa kamay?

Pilay litro sa gasolina?

Pila ka dupa angMindanaw Sea?

Pila ka dangaw angpisara?

Pila ka bara angCebu-Mactan Channel?

Dos singkwenta ang metrosa panapton.

(Dos traynta ang yarda.)Singko pesos ug setentasentabos ang bayad satulo ka yarda.

Sayis pesos ug trayntasentabos ang bayad satulo ka metro.

Kwarentay-dos sentabosang bayad sa baynte kasentimetros.

Tres pesos ang gantangsa bugas nga humay.

Kinse sentabos ang sawo-pan sa bugas nga mais.

Setentay-singko pesosang sako sa bugas ngahumay.

Tres saysenta ang kilosa baboy.

Saysentay-kwatro sentabosang libra sa kamay.

Usa ka pesos ang litrosa gasolina.

ka dupa angMindanao Sea.

ka dangaw angpisara.j ka bara ang Cebu-Mactan Channel.

B. Substitution and Expansion:

Pilay timbang

kilosako

nisa

Jim?dalaga?asin?

?1

166

sawopan

presyogantang

bayadAsangUnsang

Repetition and

sa

bugas

Question

merkado??

tindahan?ni Bitay?

sa Tabo-an???????

& Answer:

Pila ka sawopan sa usaka gantang?

Pila ka sawopan sa usaka litro?

Pila ka litro sa usa kagantang?

Pila ka gantang sa usaka sako?

Unom ka sawopan sa usaka gantang. (Note: seeLexical/Grammar Notes)

Duha ka sawopan sa usaka litro.

Tulo ka litro sa usa kagantang.

Baynte-singko ka gantangsa usa ka sako.

Pila ka libra sa usaka kilo?

Pila ka pulgada sa usaka pie?

Pila ka sentimetro sausa ka metro?

Pila ka yarda sa usaka metro?

Duha ug duha sa napulo kabahin ka libra sa usaka kilo.

Dose ka pulgada sa usa kapie.

Usa ka gatus ka sentimetrosa usa ka metro.

Usa ug usa sa dose kabahin ka yarda sa usaka metro.

Pila ka kilometro sausa ka milya?

Usa ug unom sa napulo kabahin ka kilometto sausa ka milya.

167

D. Expansion and Transformation:

1. Sa niaging semana niadto si Rosa sa tindahan.

Ngano man? Aron mupalit ug panapton.Para unsa? Para sa bag-ong sinina.Kinsang iyang kauban? Si Ana.

Sa niaging semana niadto si Rosa sa tindahanuban ni Ana aron mupalit ug panapton para sabag-ong sinina.

2. Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila.

Ngano man? Kay ang mga presyo taas nakaayo.

Unsa ang nitaas na Ang mga presyo sa panapton.kaayo?

Unsay ilang nakit-an? Ang presyo.Unsang presyoha ang Ang presyo sa panaptongnitaas? gusto niya.

Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila kayang mga presyo sa panaptong gusto niya taas nakaayo.

3. Nihangyo sila sa tindera.

Para unsa? Para sa mas baratong presyo.Unsay ingon sa Dili mahimo, kay taas na

tindera? gayud ang mga presyo karon.Unsang ilang gibuhat? Nigawas sila sa tindahan.Pagkahuman, diin sila Niadto sila sa laing tindahan.muadto?

Unsa ang presyo sa Dili taas kaayo.laing tindahan?

Nihangyo sila sa tindera para sa mas baratongpresyo pero niingon ang tindera nga dili mahimokay taas na gayud ang mga presyo karon mao nganigawas sila sa tindahan ug niadto sila sa laingtindahan diin ang presyo dili taas kaayo.

Paragraph:

Sa niaging semana, niadto si Rosa sa tindahanuban ni Ana aron mupalit ug panapton para sa bag-ongsinina. Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong silakay ang mga presyo sa panaptong gusto niya taas nakaayo. Nihangyo sila sa tindera para sa mas bara-tong presyo pero niingon ang tindera nga dili mahimo

168

kay taas na gayud ang mga presyo karon mao nganigawas sila sa tindahan ug niadto sila sa laingtindahan diin ang presyo dili taas kaayo.


sige na - an expression of persuasion orurging. 'come on', 'please...'

nay - [kana] + (-y)

(na - short form of kana.)

pasyensya na lang - 'Sorry about that!'/'Toughluckl'

[bisan] - Bisan ug dyutay lang.

'although1, 'even if', 'no matter'hence:

bisan asa 'no matter where'/'anywhere'

bisan kinsa 'no matter who'/'anybody'

bisan pa 'anyway'bisan unsa 'no matter what1/

'anything'

hangyo - 'bargain'

In the Philippines, most businesstransactions involve bargaining.Failure of the salesclerk to givea reduced price could be reason forthe shopper to stomp out of thestore and go elsewhere. A bargain-ing exchange is therefore common toany purchase and may last a whileuntil either party concedes. It isnot unusual for the shopper to askfor as much as 1/3 - 1/2 price offthe given rate.

mao nga - 'that's why'

6 sawopan - 1 gantang - According to the officialtable of weights & measures, 8 chupas= 1 ganta; however, common practiceplaces it more at 6 chupas = 1 ganta.

LESSON 18

Structural Content: Pseudo-Verb: Gusto + Non-Factual Moodof the Verb

Afactual Mood (Imperative)(pag-) + V base

Negation: Ayaw + V base

Setting: Several PCVs aregoing to see amovie .

Manan-aw ug sine ang mgaPCV .

I. DIALOGUE

Where are you goingnow?

We're just taking awalk.

A: Asa man kamo karon?

B: Magsuroy-suroy lang kami,

Would you like to go A: Gusto ba kamong muadtoto the movies? There sa sine? Adunay maayongis a good film at the salida sa Majestic.Majestic.

Okay, let's go. B: 0 sige, adto na kita.


Where are you goingnow?

where [tell me] younow

We're just taking a B:walk.

taking a walk onlywe

Would you like to go A:to the movies? Thereis a good film at theMajestic.


asa [man] kamokaron

Magsuroy-suroy lang kami.

magsuroy-suroy [lang]kami

Gusto ba kamong muadtosa sine? Adunay maayongsalida sa Majestic.

169

170

like yougo to moviethere isgood showat Majestic

Okay, let's go.

Oh okaygo [already] we

gusto [ba] kamo(ng)(mu)adto [sa] sineadunaymaayo(ng) salida[sa] Majestic

B: 0 sige, adto na kita.

o sigeadto [na] kita



Let's go.

Right now.

We are taking a walk

There is a good filmat Oriente Theatre.

Later.

Asa man kamo?

Tana .

Karon dayon.

Namasiyo lang kami.

Naay nindot nga salida BaOriente.

Unya pa.

IV. VOCABULARY LIST

asulbaboybakyabalibolbanilyabarkobasibayabasbaybayonbaylebuakkahilkandingkapayaskapekarmelitos

kesokinahanglankulangdulaananeskwela

bluepig, porkwooden shoes/slippersvolleyballvanillaboat, shipmight, liable toguavabeach, seashoredance, dance socialbreak, crackorangegoatpapayacoffeecandy (derived from

1 caramel')cheeseneedlacking, insufficientplaygroundstudent, school children,pupil

171

hulamillmnonlabaylatalayalimotlutomagsusulatmansanasmantekilyamangingisdamonyekanobelapanpaonpasayanpayongpinyaprut aspularelo de pulsosabonsagbotsayawsedasilingansobr asorbetetagotsatubatubig

V. DRILLS

A. Repetition:

borrowbeverage, drinkthrowcrush, squashwitherforgetcookwriterapplebutterfishermandollnovelbreadbaitshrimpumbrellapineapplefruitredwrist watchsoapgrassdance social, dancesilkneighborin excess, overabundantice creamhide, keep, put away, saveteacoconut sap winewater

1.Gusto akong muadto sa Cebu ugma.Gusto siyang musimba karong Domingo sa Santo Ninyo.Gusto kaming mukaon sa restawran ugma sa gabii.Gusto kitang mulakaw sa lungsod karon.Gusto silang mutan-aw sa sine unya sa alas syete.Gusto si Rosang musayaw ug "tango" sa pyesta sa

Danao.Gusto si Juanitong muinom ug tuba.Gusto si Luis nga mubayle ug "formal" nga sayaw.Gusto si Anang mupalit ug seda nga panapton.Gusto si Mariang muluto ug adobong baboy.

172

Gusto angGusto angGusto angGusto siGusto siGusto angGusto angdulaan.

Gusto angGusto ang

bata ug karmelitos nga lubi.tnangingisda ug paon nga pasayan.dalaga ug gwapong lalake.

Mario ug sorbete nga banilya.Ruth ug bag-ong sapatos nga pula.labandera ug sabon nga maayo.anak nga babaye sa akong silingan ug

baka ug sagbot.kanding ug tubig.

2. Ayaw ug sulatmaestro.

Ayaw ug sulatAyaw ug palitka itlog.

Ayaw ug basalibro.

Ayaw ug palitAyaw ug palit

ka siya.Ayaw ug palitbaka.

Ayaw ug tuonkwarto.

Ayaw ug lakawlahan.

Ayaw ug inomAyaw ug simba

Domingo saAyaw ug inom

sa kusina.

sa Pagsulat sa estudyante.

ni Petra. Pagsulat ni Juan,ug duha Pagpalit ug usa ka

dosenang itlog.sa akong Pagbasa sa iyang libro.

ug itik. Pagpalit ug manok.ug usa Pagpalit ug unom ka siya.

ug karneng Pagpalit ug karnengbaboy.

sa akong Pagtuon sa imong kwarto.

sa eskwe- Paglakaw sa simbahan.

ug tuba. Pag-inom ug tubig.karong Pagsimba sa Santo Rosario.Santo Ninyo.ug tubig Pag-inom ug tubig sa

imong kwarto.


Unsay imong gusto?

Gusto ko ug payong pula.bakya.monyeka.dulaan.relo de pulso.kalo.

173

C.Completion Drill:

Example :

Gusto si Luis nga mubayle ug "formal" nga sayaw.

a. Kinsa ang gustong a. si Luismubayle?

b. Unsa ang iyang gusto? b. mubaylec. Unsang sayawa ang iyang c. "formal" nga

gusto? sayaw

1. Gusto si Mario ug sorbete nga banilya.

a. a. si Mariob. b. sorbetec. c. banilya

2. Gusto si Ruth ug bag-ong sapatos nga pula

a. a. si Ruthb. b. bag-ong sapatosc. c. pula

3. Gusto si Anang muluto ug adobong baboy.

a. a. si Anab. b. mulutoc. c. baboy

4. Gusto si Mariang mupalit ug seda nga panapton.

a. a. si Mariab. b. mupalitc. c. seda

5. Gusto si Ric nga mudula ug balibol sa dulaanan.

a. a. si Ricb. b. mudulac. c. balibold. d. sa dulaanan

6. Gusto akong muadto sa Cebu ugma.Q:A: kay mubisita ako sa akong ginikanan.

7. Gusto kamlng mukaon sa restawran ugma sa gabii.Q:A: kay lami ang pagkaon sa restawran.

174

8. Gusto kitang mulakaw sa lungsod karon.Q:A: kay mupalit kita ug isda.

9. Gusto silang mutan-aw sa sine unya.Q:A: kay adunay nindot nga salida sa alas syete.

10. Gusto si Juanitong muinom ug tuba sa tindahanni Lito.

Q:A: kay barato ang tuba sa tindahan ni Lito.

D. Substitution Drill: Fixed Slot

1.Ayaw

2.Ayaw

3.Ayaw

4.Ayaw

ug

ug

"g

ug

palit ug

basa sakuhahulamkalimottagolab ay

inom ug

lakaw sa

duha ka itlog kay basigtuloupat ka librolima ka platopito ka sagingnapulo ka bulak

kulang.

sobra.mabuak.

malata.malaya.

akong libro kay basig kinahanglan nako

kape.tsa.coke.tuba.bino .

eskwelahan.tindahan.kahoy.bukid.simbahan.

>

175

E.Conversion Drill:

Statement

Gusto akong mudula sabalibol.

Gusto si Anang mutuonsa baybayon.

Gusto ang magsusulatnga musulat ug nobela.

Gusto kitang musakay ugbarko.

Gusto kaming mubasa uglibro.

Gusto si Mariang mulutoug adobo.

Gusto ang estudyantengmukaon sa kapiteriya.

Gusto ang kusinero salimpyo nga restawran.

Interrogative

Gusto ba akong mudula sabalibol?

Gusto ba si Anang mutuonsa baybayon?

Gusto ba ang magsusulatnga musulat ug nobela?

Gusto ba kitang musakayug barko?

Gusto ba kaming mubasaug libro?

Gusto ba si Mariangmuluto ug adobo?

Gusto ba ang estudyan-teng mukaon sa kapi-teriya?

Gusto ba ang kusinero salimpyo nga restawran?

F. Comprehension Drill:

Bag-o ang eskwelahan sa lungsod sa Bogo.

Gustong mudula sa dakong dulaanan ang mga eskwela.

Taas ug dako usab ang eskwelahan. Ang maestra

mutudlo sa kwarto kay limpyo kini. Mutuon sab

ang mga estudyante sa bag-ong libreriya.

Pangutana:

1. Hain ang eskwelahan nga bag-o?2. Asa gustong mudula ang mga eskwela?3. Nganong gustong mutudlo ang maestra sa kwarto?4. Asa mutuon ang mga estudyante?

G. Question and Answer:

Gusto ka bang mulakawsa lungsod?

Gusto ba siyang mutuonsa balay?

Gusto ba kamong musakaysa bag-ong awto?

Oo, gusto akong mulakawsa lungsod.

Oo, gusto siyang mutuonsa balay.

Oo, gustong kamingmusakay sa bag-ong awto.

176

Gusto ba kamong mukaonsa restawran?

Gusto ba kitang musulatsa libreriya?

Gusto ba silang mubasaug libro?

Oo, gusto kaming mukaonsa restawran.

Oo, gusto kitang musulatsa libreriya.

Oo, gusto silang mubasaug libro.

Question:

Gusto ba kamo ug

Gusto ba sila ugpan?

keso?

lapis?

papel?

kwaderno?

Gusto ba kita uglubi?

prutas ?

kapayas ?

pinya?

ilimnon?

mangga?

mansanas ?

bayabas?

kahil?

mante-kilya?

mga

mga

Negative Answer:

Dili, dili kami gusto ugmangga.

mansanas.

bayabas.

kahil.

mantekilya.

Dili, dili sila gusto ugmga pan.

keso.

lapis.

papel.

kwaderno.

Dili, dili kita gusto ugmga lubi.

prutas.

kapayas.

pinya.

ilimnon.

177

H. Expansion Drill:

1. Gusto akong mulakaw.

Cue:

sa baybayon Gusto akong mulakaw sa baybayon.ugma Gusto akong mulakaw sa baybayon

ugma.sa hapon Gusto akong mulakaw sa baybayon

ugma sa hapon.sa alas tres Gusto akong mulakaw sa baybayon

ugma sa hapon sa alas tres.aron mutan-aw sa Gusto akong mulakaw sa baybayonasul nga dagat ugma sa hapon sa alas tres

aron mutan-aw sa asul ngadagat.

2. Gusto akong musakay.

ug bag-ong awto Gusto akong musakay ug bag-ongawto .

sa merkado Gusto akong musakay ug bag-ongawto sa merkado.

kay mupalit ug Gusto akong musakay ug bag-ongisda awto sa merkado kay mupalit

ako ug isda.ugma sa buntag Gusto akong musakay ug bag-ong

awto sa merkado ugma sabuntag kay mupalit ako ugisda.

sa alas otso Gusto akong musakay ug bag-ongawto sa merkado ugma sabuntag sa alas otso kaymupalit ako ug isda.


magsuroy-suroy - means walking without anyspecific destination in mind

namasiyo - implies same leisurely strollas magsuroy-suroy

(na-) + [pasiyo]

tana - 'let's go' [ki_ta.] + [na]

ayaw - 'don't' -- negative imperative

178

Pseudo-Verb: Gusto

Gusto is the first of three pseudo-verbspresented in this text. The term "pseudo-verb"is applied because in certain ways, gusto behaveslike a verb, e.g.

Gusto ko siya 'I like her'Gusto ko UR serbesa 'I want a beer1

In other ways it functions as an auxiliary toa main verb in non-factual mood, thereby reducingits full impact as a verb, e.g.

Gusto kong muadto 'I want to go to thesa sine. movies.'

Gusto siyanR mulakaw 'He'd like to gokaron. now. '

Furthermore, RUS to cannot be inflected formood or aspect.

Afactual Mood; Imperative

The third type of verbal mood is Afactual, thefirst two being Factual and Non-Factual.

The Afactual Mood is used in expressions thatare imperative, i.e. in the form of a command orrequest.

The Afactual forms for the two Actor-Focusverbs, (mu-) and (mag-), are the following:

1. V base only e.g. Palit ug isda.'Buy fish.'

2. (pag-) + V base Pagpalit ug isda.

When a direct object co-occurs with the Afact-ual verb form, it is marked by either of the twonon-personal oblique case markers:

[ug] - marks a non-specific direct object

[sa] - marks a specific direct object

The agentive case marker [sa] also indicateslocation.

179

The negative imperative is formed by ayaw+ Afactual Form of the verb.

In negative imperatives whenever the V baseoccurs without the affix (pag-), [ug] immediatelyfollows ay aw and precedes the V base. (Here,[ug] functions differently from that of an obliquecase marker.)

Examples: Ayaw ug dagan.Ayaw ug kaon.

'Don't run''Don't eat'


1. Imperative*

Predicate ComplementVerb Noun (direct Obj.)

Pagsulat

Basa

sulat.nobela.libro.

2.

' Predicate' Verbt

, Pagsulat' SulatT

1 Complements'N (dir.obj.)t

, ug sulatt

i

1 N (indirect obj.)

, sa estudyante., maestra., inahan.

Negative Imperative*

' Predicate '' NeR. Imp.I

, Ayaw

Verb '

pagpalit ,

ug baligya '

Complement 'N (direct obj.) '

ug panapton. ,sapatos. ibugas humay. ,

* There is no represented Topic in imperatives (the'you' or the person addressed is implied).

3. Pseudo-Verb:

' Predicate'' Pseudo-V '

Topic 'Predicate ComplementNoun/Pronoun Verb N (place) Time

Gusto , ako-class, 1st set ,, [ang/si]-i phrases

muadto , sa Cebu , ugma. ,mubisita , Manila , unya. ,mukaon , kwarto , sunod adlaw.,mulakaw , , sa Lunes. ,

t

Predicate'Pseudo-V '

TopicNoun/Pronoun

t

'Predicate1 Verb

f

1 NComplement '

(direct object)'

Gusto ako-classlstset[ang/si]-phrases

mupalit

mubaligya

, ug libro., sapatos., panapton.

Predicate' Topic ComplementPseudo-V ' Noun/Pron N (dir. obj.)

Gusto ako-class1st set[ang/si]-phrases

, ug libro. ,, mansanas. (, lapis. ,, sorbetes. ,


Lessons 17-18

I. Dialogue

#1. A: Nganong karon ka lang niabot?B: Kay daghan kaayong mga tawo sa tindahan.A: Nipalit ka ba sa sapatos nga imong gusto?B: Oo, pero mahal kaayo. Nabuslot ang akong

bulsa sa kamahal. Napobre lagi kog ahat.

Vocabulary:

bulsa pocketbuslot bore a hole

Nabuslot ang akong The high price burned holesbulsa sa kamahal. in my pocket.

Napobre lagi kog Suddenly, I found myselfahat. poor.

#2. A: Pagdali kay maulahi kita.B: Naunsa gud ka, nganong nagdali ka?A: Dunay "sale" karon sa National Dollars.B: Tuo ka man, adlaw adlaw ang ilang "sale".A: Sige na, dali na, kay usik sab na.B: Hala sige, tana aron ta mahilum.

Vocabulary:

mahilum to be quietusik (would be) a waste not to

take advantage of ...Naunsa gud ka? What's the matter with you?

Tuo ka man. Don't you believe it!

#3. A: Tagpila ang "one-way first class" tiket paingonsa Baguio?

B: Tagbaynte-singko pesos hangtud sa syudad.A: Muhunong ba ang trak sa La Union?B: Oo, pero kadiyut lang kay ang trak nga mularga

sa alas nwebe "express".A: Kung ingon ana, duna pa diay akoy oras sa pag-

palit ug mga magasin.

181

182

Vocabulary:

muhunong stopKung ingon ana in that case

#4. A: Unsa may ato?B: Hain ang inyong menu?A: Kadiyut lang, mubalit ako dayon ... 0, dia ra.B: Lami tingali kining espesyal karong adlawa, a.A; Ah, oo, ug dili pa mahal.B: 0 sige, palihog, tagai ako ug usa ka order sa

paksfw, usa ka order sa monggos ug usa ka platosa kan-on.

A: Kana ra ba? Gusto ka bang muinom ug serbesa?B: Dili pero tagai ko ug coke.

Vocabulary:

monggos mongo, mung beanpaksiw a meat/sea food soup with

vegetables, cooked in asouring agent, e.g. vinegar

tagai give (imperative form)

#5. A: Unsa may ato?B: Ako si Claro Baytan. May "reservation" ako

para sa usa ka kwarto.A: A diay, husto na. Tagdyes pesos ang adlaw ug

ang oras sa "check out" ala una sa hapon. Pilaka adlaw ka mupuyo?

B: Tingali mga upat o lima ka adlaw.A: Maayo. Kung duna kay kinahanglan, ayaw pag-

kaulaw, sulti lang.B: Daghang salamat.

Vocabulary:

ayaw pagkaulaw don't hesitate, don't beashamed/embarrassed

may has/have (same as aduna)mga upat o lima mga as used here means:ka adlaw approximately, around

LESSON 19

Structural Content: Pseudo-Verb: kinahanglan+ Non-Factual Form of Verb

Adverbial Construction:[ug] + adverb

Setting: A PCV asks how toget to BarrioPatudan .

I. DIALOGUE

What ride goes to A:Barrio Patudan?

You'll have to take B:a rig.

Isn't there a jeepney? A:

There is but it does B:not go as far asBarrio Patudan.

Where can I catch aride?

There at the nextcorner.

Nangutana ang PCV ugunsaon pag-adto saBaryo Patudan •

Unsay sakyan padulong saBaryo Patudan?

Kinahanglang musakay kaug tartanilya.

Wala bay dyipni?

Aduna pero dili muabotsa Baryo Patudan.

A: Asa ako makasakay?

B: Dinha sa sunod eskina.


What ride goes toBarrio Patudan?

what ridegoingto Barrio Patudan

You'll have to takea rig.

mustride youa rig

A: Unsay sakyan padulong saBaryo Patudan?

unsa(y) sakyanpadulong[ug] Baryo Patudan

B: Kinahanglang musakay kaug tartanilya.

kinahanglan(g)(mu)sakay ka[ug] tartanilya

183

184

Isn't there a jeepney? A:

noj eepney

There is but it does B:not go as far asBarrio Patudan.

there isbutnot reachto Barrio Patudan

Where can I catch a A:ride?

where Ican ride

There at the next B:corner.

thereat next corner

Wala bay dyipni?

wala [ba] (y)dyipni

Aduna pero dili muabotsa Baryo Patudan.

adunaperodili (nu)abot[sa] Baryo Patudan

Asa ako makasakay?

asa ako(maka)sakay

Dinha sa sunod eskina.

dinha[sa] sunod eskina


What ride goes toDanao?

What bus goes toDanao?

What bus is bound forBantayan?

What bus bound for

Unsay kasakyan paingon saDanao?

Unsang traka ang muadto saDanao?

Unsay may trak para saBantayan?

Unsay traka ang atongBogo should we take? kuhaon para sa Bogo?

IV. VOCABULARY LIST

abreapanartis tabalakkabawkandilaklinikakorbatakusog

openbut, howeveractor/actresspoem , versecarabao, water buffalocandleclinicnecktiefast, strong

185

dagkotdiksyonaryodunganeskinagarni tgastogatashinayhuloghunongpahulaypamahawpanihaponparapaspas

platitopomadasayoselyosobresul-obtabangtaboktambaltarongtintatortatraktul-iduliutanon

V. DRILLS

lightdictionarytogethercornerusespendmilkslowdrop (in a mailbox, i.e. mail)stop, ceaserest, relaxbreakfastdinner, supperforfast, rapidly (derived from

•fast, fast')saucerpomade, hair creamearlypostage stampenvelopwear, dresshelp, aid, assistancecrossmedicinestraightinkindividual cakesbusstraightgo home/backvegetables

A. Repetition:

1.Kinahanglang muadto ako sa lungsod.mukanta ka sa programa.mudula siya sa pyesta.musakay kami sa eroplano.muinom sila ug tuba.mutanom ang magdadaro ug utanon.mubalik ang doktor unya.musayaw ang mga artista karon.mugamit si Ana ug bisikleta.mudagan kita sa bukid.mutabok sila sa suba.

186

musul-ob kami ug limpyo nga sinina.

2.Kinahanglang mukaon kamo ug maayo.mutrabaho kita ug paspas.mugasto si Pablo ug daghan.muhunong siya ug kadiyut.mutindog ka ug tarong.mulakaw ka ug tul-id.musulat sila ug hinay.mubasa kami ug kuso.g.mutuon kita ug dugay.musakay ako ug dali.muluto sila ug lami.muhatag kamo ug dako.


Nganong kinahanglan akong muadto sa lungsod?ikawng mukanta sa programs?siyang magdula sa pyesta?kamong mukaon ug maayo?kamong magsakay ug eroplano?

Kanus-a kita kinahanglang mutrabaho ug paspas?sila _ muinom ug tuba?

magtanom ugutanon?

ang magdadaro

ang doktorang mga artista

mubalik?musayaw?

Asa si Pedro kinahanglang mugasto ug daghan?si Pilar muuban nimo?siya muhunong ug kadiyut?si Ana mugamit ug bisikleta?kamo muuli dayon?


Kinahanglang muadto ka sa baryo.mulakaw

kamoprobinsya.

Kinahanglang mubalik kita dayon.musakay

kamikaron.

187

D. Multiple Substitution: Fixed Slot

1.Kinahanglan niya ang bolpen.lapis.libro.

nako kwaderno.papel.sobre.

nila selyo.pauntinpin.diksyonaryo.

nato siya.lamesa.tisas.

namo pisara.

2.Kinahanglan siya ug bolpen.lapis.libro.

ako kwaderno.papel.sobre.

sila selyo.pauntinpin.diksyonaryo.

kita siya.lamesa.tisas.

kami pisara.

E. Conversion:

Statement;

Kinahanglan ang kabaw ugtubig.

Kinahanglan ang kandingug sagbot.

Kinahanglan ang bata uggatas.

Kinahanglan si Ana ugpayong.

Kinahanglan si Tatayug tabang.

Kinahanglan si Claro ugkorbata.

Kinahanglan ako muulisa syudad.

Interrogative:

Kinahanglan ba ang kabawug tubig?

Kinahanglan ba ang kan-ding ug sagbot?

Kinahanglan ba ang bataug gatas?

Kinahanglan ba si Anaug payong?

Kinahanglan ba si Tatayug tabang?

Kinahanglan ba si Claroug korbata?

Kinahanglan ba ako muulisa syudad?

188

Kinahanglan kita mutanomug bulak ugma.

Kinahanglan ikaw musakaysa eroplano.

Kinahanglan kami mulabasa suba.

Kinahanglan sila mu-pahulay unya.

Kinahanglan sila mu-trabaho ugma sa hapon.

Kinahanglan ba kitamutanom ug bulak ugma?

Kinahanglan ka ba musakaysa eroplano?

Kinahanglan ba kamimulaba sa suba?

Kinahanglan ba sila mu-pahulay unya?

Kinahanglan ba sila mu-trabaho ugma sa hapon?

F. Expansion:

1. Kinahanglan ang doktor ug tambal.

sa klinika

karon dayon

para ni Pepe

Kinahanglan ang doktor ug tambalsa klinika.

Kinahanglan ang doktor ug tambalsa klinika karon dayon.

Kinahanglan ang doktor ug tambalsa klinika karon dayon para niPepe .

2. Kinahanglang mudula kita.

Kinahanglang mudula kita ugma.Kinahanglang mudula kita ugma sahapon.

Kinahanglang mudula kita ugma sahapon sa alas tres.

Kinahanglang mudula kita ugbasketbol ugma sa hapon sa alastres .

ugma

sa hapon

sa alas tres

ug basketbol

3. Kinahanglang musakay sila.

sa eroplano

sunod semana

sa buntag

sa Hilo

Kinahanglang musakay sila saeroplano.

Kinahanglang musakay sila saeroplano sunod semana.

Kinahanglang musakay sila saeroplano sa buntag sunod semana.

Kinahanglang musakay sila saeroplano sa buntag sunod semanasa Hilo.

189

4. Kinahanglang mutanom kami.

ug bulaksa plasa

ugma

sa gabii

Kinahanglang mutanom kami ug bulak.Kinahanglang mutanom kami ug bulak

sa plasa.Kinahanglang mutanom kami ug bulaksa plasa ugma.

Kinahanglang mutanom kami ug bulaksa plasa ugma sa gabii.

G. Repetition and Question & Answer:

Kinahanglan bangdagkotan ang kandila?

Kinahanglan ba angpauntinpin ug tinta?

Kinahanglan ba angmaestra ug tisas?

Kinahanglan ba angestudyante ug libro?

Kinahanglan ba kamoug papel?

Kinahanglan ba kamiug mga pagkaon?

Kinahanglan ba kitaug mantekilya?

Kinahanglan ba akoug panyo?

Kinahanglan ba siyaug pomada?

Kinahanglan ka baug sabon?

Kinahanglan ka baug kwarta?

Kinahanglan ba kamoug bakya?

Kinahanglan ba silaug sapatos?

Oo, kinahanglang dagkotanang kandila.

Oo, kinahanglan ang pauntin-pin ug tinta.

Oo, kinahanglan ang maestraug tisas.

Oo, kinahanglan ang estu-dyante ug libro.

Oo, kinahanglan kami ugpapel.

Oo, kinahanglan kamo ug mgapagkaon.

Oo, kinahanglan kita ugmantekilya.

Oo, kinahanglan ka ug panyo.

Oo , kinahanglan siya ugpomada.

Oo, kinahanglan ako ugsabon.

Oo, kinahanglan ako ugkwarta.

Oo, kinahanglan kami ugbakya.

Oo, kinahanglan sila ugsapatos.

Dili, dili kinahanglang dagkotanang kandila.

Dili, dili kinahanglan ang pauntinpinug tinta.

Dili, dili kinahanglan ang meastraug tisas.

Dili, dili kinahanglan ang estudyanteug libro.

190

Dili, dili kami kinahanglan ug papel.Dili, dili kamo kinahanglan ug mgapagkaon.

Dili, dili kita kinahanglan ugmantekilya.

Dili, dili ka kinahanglan ug panyo.Dili, dili siya kinahanglan ug pomada.Dili, dili ako kinahanglan ug sabon.Dili, dili ako kinahanglan ug kwarta.Dili, dili kami kinahanglan ug bakya.Dili, dili sila kinahanglan ug sapatos.

H. Comprehension Drill;

Sayo sa buntag usa ka estudyante gusto magdula

ug basketbol sa plasa Washington. Layo ang iyang

balay sa plasa. Kinahanglan siyang musakay ug

tartanilya. Apan dili siya musakay kay gusto

siyang mulakaw lang. Aduna siyay kauban nga si

Pedro. Gusto ni Pedro nga magkuyog sila nga duha

aron magdungan pagdula.

Pangutana:

Kinsa ang gustong magdula ug basketbol?

Unsang orasa siya gustong mudula?

Asa siya gustong magdula?

Nganong kinahanglan mansiyang musakay ug tartanilya?

Aduna ba siyay kauban? Kinsa siya?

Kinsa ang gustong magdungan pagdula?

I. Conversion and Multiple Substitution; Fixed Slot

l.Pagpalit ug usa ka dosenang itlog kay kinahanglanpara sa "leche flan".

pamahaw.

torta.

panihapon.

191

paniudto.

2.Pagbasa ug sulat karon dayon.sulat .kuha .hulog .abre .tago .

3.Pagbasa ug libro karon dayon.sulat balakkuha platitohulog bolaabre serbesa_tago sud-an


sakyan 'something to ride on1

[sakay] + [-an)

makasakay - Asa ako makasakay?

(maka-)'be able to'

tsakay]'ride'

tartanilya -

dinha

leche flan -

a rig, i.e. a native horse-drawncarriage commonly used as a means ofpublic transportation in Cebu. Themaximum number of passengers that itcan accommodate is four adults.

'Jeepney' -- surplus World War II armyjeeps. Remodeled and gaily decorated,they now take the place of tartanilyasas a common means of public transpor-tation in Cebu and all over the Philip-pines .

'there' of the dinhi-class ofdemonstrative pronouns

dessert custard (borrowed from theSpanish)

192

Pseudo-Verb: kinahanglan 'must','have to1,'need to1

"necessary to'

Kinahanglan is similar in function to theother pseudo-verb gusto.

When followed by a (mu-)class verb, the timeexpressed is 'begin to do ...'; and when followedby a (mag-) verb, the action span is relativelylonger, expressing 'beginning to do ...'

Adverbial Constructions:

[ug] in adverbial constructions functions asthe connector between the verb and the adverb, e.g.

Nikaon ug daghan si Pedro.Kinahanglan kitang mu-

trabaho ug paspas.

'Pedro ate a lot' .'We need to work fast'


Predicate Topic ' Complement1 P s eudo-Verb Verb 'Noun/Pron ' Noun (place)'

Kinahanglan+g muadto ,ako-class, 1st set,[ang/si]-, phrases

sa merkado.

Predicate Topic Complement'Pseudo-Verb Verb 'Noun/Pron ' N (dir. obj .

Kinahanglan+g ,mukanta ,ako-class , ug kanta.i . 1st set ,i i[ang/si]- ,i i phrases ,

Predicate Topic ComplementPseudo-Verb Verb ' Noun/Pron Adverb

, Kinahanglan+g mukaon ,ako-class t, 1st set ,,[ang/si]- ,, phrases ,

ug maayo.kadiyut.paspas.

193

• Predicate' Pseudo-Verb 'i i

, Klnahanglan ,t t

i t

Noun/Pron

nako-Class3rd set

[nl/sal-phrases

' Topic1 Nouni

, ang bolpen., lapis., libro.i

This pattern is in the Goal-Focus Construction,i.e. the direct object is the topic of thesentence•

Compare pattern (2) with pattern (3) which isin the Actor-Focus Construction.

' Predicate' Pseudo-Verb

, Kinahanglan

1 Topic1 Noun/Proni

, ako-class, 1st set, [ang/si]-, phrases

1 Complement '1 N (dir. obj.)1

1 r

i ug bolpen. ,, lapis. ,i libro. ii •

LESSON 20

Structural Content: Verb: (mag-) classFocus: ActorMood: Factual and


Hortatory Expression:(mag-)class V + kita

Setting: Two PCVs are tell-ing each other howhungry they are.

I. DIALOGUE

It's 12:00 already, A:time for lunch.

Are you hungry? B:

Yes, very hungry. A:

Let's go to the B:cafeteria. Let's eat.

Nagsultihanay ang duhaka PCV sa ilang kagutom

Alas dose na diay,oras na sa paniudto.

Gigutom ka ba?

Oo, gigutom kaayo.

Tana sa kapiteriya.Mangaon kita.


It's 12:00 already,time for lunch.

twelve o'clock[already] [I didn't

realize]time [already]for lunch

Are you hungry?

get hungryyou

Yes, very hungry.

yesget hungry very

A: Alas dose na diay,oras na sa paniudto.

alas dose[na] [diay]

oras [na][sa] paniudto

B: Gigutom ka ba?

(gi)gutomka [ba]

A: Oo, gigutom kaayo.

oo(gi)gutom kaayo

194

195

Let's go to the B: Tana sa kapiteriyacafeteria. Let's eat. Mangaon kita.

let's goto cafeteriawill eat we

tana[sa] kapiteriya(mang)aon kita


alanganibisbisbukalbuhat(ka)lasang(an)kamotekarsoneskinhasongradohugashulatihapladladmatematikatnedy asmodis taPaskoperyodikopilipintalpulospu tolsegundoumayuta

forharves twater (plants), sprinkleboilbuildfores tssweet potato, yamtrousers , pantssea foodsgradewashwait, awaitcountbleach (in the sun)Mathematicssocks/stockingsdressmaker, seamstressChris tmasnewspaperchoose , selectpaintallcutsecondfarmsoil, earth

IV. DRILLS

A.Substitution: Fixed slot

Tana sa kapiteriya.sine.kwarto.balay.dagat.baybayon.

196

balay ni Jose.sa maestra.

lungsod.tindahan.libreriya.modista.merkado.tindahan ni Paul.sine Maj estic.restawran."training site".opisina.eskwelahan sa mga "trainee".lungsod ni Mayor Ruiz.syudad.bukid.kalasangan sa Mindanao.

B. Multiple Substitution: Fixed Slot

l.Tana sa kapiteriya aron mukaon.sine mutan-aw.kwarto matulog.dagat mulangoy.balay ni Jose magbisita.

Petra magdula.opisina magsulti.

2.Tana sa libreriya para magtuon.tindahan magpalit.opisina magtrabaho.syudad magsuroy.bukid magtanom.simbahan magsimba.

C. Repetition:

basa Magbasa kita ug libro.dula Magdula kita ug basketbol.dala Magdala kita ug bulak.sulat Magsulat kita ug balak.tanom Magtanom kita ug nais.tuon Magtuon kita ug sayaw.palit Magpalit kita ug peryodikotawag Magtawag kita ug doktor.pili Magpili kita ug sud-an.hulat Maghulat kita ug sakyanan.

197

Magbasa kita ug libro sa klase.Magdula kita ug basketbol sa plasa.Magdala kita ug bulak sa eskwelahan.Magsulat kita ug balak alang sa mga dalaga.Magtanom kita ug mais alang sa mga bata.Magtuon kita ug sayaw alang sa pyesta.Magpalit kita ug peryodiko alang sa maestra.Magtawag kita ug doktior alang kang Pedro.Magpili kita ug sud-an alang kang Ana.Maghulat kita ug sakyanan.


Non-Factual:

Magpalit kami ug sapatosugma.

Magtanom sila ug tanomunya.

Magtuon kita ug Cebuanokarong gabii.

Magbisbis kamo sa mgautanon ugma.

Magtindog kita sa sinehanugma sa hapon.

Maglimpyo kami ugkinhason ugma sa buntag.

Magtokar kami sa sistakarong udto.

Magtahi ako ug sininaunya sa udto.

Magluto siya ug paksiwkarong buntag.

Magkuha ka ug pan ugmasa gabii.

Magtuon ako ug sayawsunod Lunes.

Magtudlo kamo sunodtuig.

Magtrabaho kamo saopisina karong tuiga.

Magdula sila ug basket-bol karong buwana.

Factual:

Nagpalit kami ug sapatosgahapon.

Nagtanom sila ug tanomkaron.

Nagtuon kita ug Cebuanokaron.

Nagbisbis kamo sa mgautanon gahapon.

Nagtindog kita sa sinehangahapon sa hapon.

Naglimpyo kami ugkinhason gahapon sabuntag.

Nagtokar kami sa sistagabii.

Nagtahi ako ug sininaganina sa udto.

Nagluto siya ug paksiwganinang buntag.

Nagkuha ka ug pangahapon sa gabii.

Nagtuon ako ug sayawsa niaging Lunes.

Nagtudlo kamo sa niagingtuig.

Nagtrabaho kamo saopisina sa niagingtuiga.

Magdula sila ug basket-bol sa niaging buwana.

198

E. Repetition and Conversion;

Statement:

Mag-ihap kamo ug isdakarong udto.

Nag-ihap kamo ug isdagahapon sa udto.

Magbuhat sila ug balaysunod tuig.

Nagbuhat sila ug balaysa niaging tuig.

Magsakay kami ug baporsunod bulan.

Nagsakay kami ug baporsa niaging bulan.

Maglaba ka ug sininakarong buntag.

Naglaba ka ug sininaganinang buntag.

Maghugas ako ug platounya.

Naghugas ako ug platoganina.

Magbukal ang tubigkarong udto.

Nagbukal ang tubiggahapon sa gabii.

Magpintal kami ug siyasa buntag.

Nagpintal kami ug siyagahapon sa buntag.

Interrogative:

Mag-ihap ba kamo ug isdakarong udto?

Nag-ihap ba kamo ug isdagahapon sa udto?

Magbuhat ba sila ug balaysunod tuig?

Nagbuhat ba sila ug balaysa niaging tuig?

Magsakay ba kami ug baporsunod bulan?

Nagsakay ba kami ug baporsa niaging bulan?

Maglaba ka ba ug sininakarong buntag?

Naglaba ka ba ug sininaganinang buntag?

Maghugas ba ako ug platounya?

Naghugas ba ako ug platoganina?

Magbukal ba angtubig karong udto?

Nagbukal ba angtubig gahapon sa gabii?

Magpintal ba kami ug siyasa buntag?

Nagpintal ba kami ug siyagahapon sa buntag?

F. Substitution: Movable Slot

l.Magpalit ako ug relo ugma.siya .ka .kamisi Teddy

karong gabii.

199

ug medyassi Berto libro

hapon.

2.Magluto si Tita ug pansit sunod semana.adobo .

Adelabulan.

siyalechon Domingo.

ang kusineroPasko.

3.Magprito sila ug manok unya.kita .si Maria

isdakarong panihapon.

ang estudyanteitik

4.Maglaba ang "trainee" sa lungsod kada gabii.si Miguel

syudadkita

semana.bukid bulan.

G. Expansion and Substitution:

l.Nagtudlo ako ug Cebuano.sa mga "trainee".

kami sa Pepee-keo.

2.Magladlad siya.ug karsones.

unya.kita sa sagbot.

3.Nagtan-aw si Susana.ug sine.

karon.

200

4.Nagbasa ang estudyante.ug llbro .

sa librerlya.si Doding

5.Maglakaw kami.ugma.

balak gabll.

kita sa Hilo.sa "drug store".

6.Magsayaw ka.ug 'Pandanggo sa Haw 1.

sa "auditorium".kamo 'Tinikling' ugma.

7.Nagtanom ang magdadaro.ug kamote.

sa yuta.amahan kada tuig.

8.Nag-ani si Rolando ug si Ronald.karon.

Paula sa uma.gabii sa

Carcar.

9.Magsulat sila.kami ug sulat.

sa kwarto.ang bata ug libro

10.Nagbaligya kita sa tindahan.ang tindera .

ug panapton.tindero opisina sa

niaging ad law.

ll.Nagputol ang silingan.ug kahoy.

Inahan sa tugkaran.ako ug siya tanaman.

ganina.

12.Nagsulti kami.sa Cebuano.

sila sa eskwelahan.ang "trainee"

adlaw-adlaw.

201

H, Comprehension Drill:

1. Ang "trainee" magtudlo ug "Science". Magtudlo

siya sa mga bata sa Pilipinas. Magtudlo sab siya

ug "English" ug magsulti sa Cebuano. Nagtuon siya

sa Amerika sa Chicago. Nagtuon ug Cebuano sa

"training site".

Pangutana:

Unsa ang itudlo sa "trainee" sa Pilipinas?

Kinsay iyang tudloan?

Asa siya magtudlo?

Unsa sab ang iyang itudlo?

Magsulti ba siya sa Cebuano?

Diin siya nagtuon? Diin sa Amerika?

Diin siya nagtuon ug Cebuano?

2. Ako si Juan. Nagtudlo ako sa eskwelahan sa

San Jose ug matematika sa segundo grado. Dose ka

buok ang akong mga eskwela—pito ang mga babaye ug

lima ang mga lalake. Pulos sila buotan ug maayo

sa klase. Sa akong klase dunay duha ka Amerikano,

lima ka Filipino ug lima ka Hapon. Si Mrs. Burns

ang akong "critic teacher". Duna akoy duhang

kauban. Sila si John ug si Ann. Sila ang akong

mga kaubang maestro. Magtudlo ako gikan sa alas

otso y medya hangtud sa alas onse y medya. Gusto

kaayo ako sa akong klase, sa akong "critic teacher"

ug sa mga kaubang maestro.

Pangutana;

Hain magtudlo si Juan?

Unsang gradoha siya magtudlo?

Pila ang iyang mga eskwela?

202

Pila ang mga Amerikano? ang mga Pilipino?ang mga Hapon?

Kins a ang iyang "critic teacher"?

Kinsa ang iyang mga kaubang maestro?

Unsang orasa siya magtudlo?

Pila ka oras siya magtudlo?

Nakagusto ba siya sa iyang klase?


mangaon - Mangaon kita. 'Let's eat.'(mag-) + [kaon]

para - Tana sa libreriya para magtuon.

'in order to', 'so that'

aron - synonym for para meaning 'so that',' in order to'

Both para and aron are followedby the non-factual form of the verb.

paksiw - a meat/fish soup with vegetablescooked in a souring agent, e.g. vine-gar

lechon - roast pig, barbecued whole on a spit;considered the representative festivefood of the Philippines

Hortatory Expression: 'let us ...'

The hortatory expression is a combination ofa (mag-) verb in its non-factual form followed bykita. (In cases where the V base cannot take the(mag-) affix, a (mu-) verb is used.)

Example: Mangaon kita. 'Let's eat.'Magdula kita ug 'Let's play basket-basketbol. ball.'

203

Verb; (Mag-)classFocus: ActorMood : Factual (nag-)

Non-Factual (mag-)Afactual (pag-)

Aspect: Progressive

In general, the (mag-) class is used when theaction referred to extends over a longer period oftime, in contrast to (mu-) class which refers toinstantaneous actions.

The Non-Factual form (mag-) refers to future action,e.g.

Maghulat sila ug sasakyan.Magprito si Maria ug manok unya.

When used to express a hortatory meaning, it impliesthat the action involved lasts longer than momen-tarily, e.g.

Magbasa kita ug libro.Magtanom kita ug mais.

The Factual form (nag-) indicates past action, e.g.

Naghugas ako ug plato ganina.Nagbuhat sila ug balay sa niaging tuig.

and progressive action, past or present, e.g.

Nagtudlo ako ug Cebuano sa Pepeekeo.Nagtan-aw si Susana ug sine karon.

204


1. 1 Predicate' Verb

, Magluto, Magpalit

, Nagluto, Nagpalit

TopicNoun/Pron

ako-class1st set

[ang/si]-phrase

Complement 'N (dir.obj.j

ug pancit

adobo

paksiw

torta

Time '

unya. ,ugma. ,

ganina. ,gahapon. ,

2. Hortatory Expression:

PredicateVerb

MagbasaMagtuon

Topic ComplementPronoun ' N (dir.obj.)' N (place)

kitalibroleksyon

sa libreriya.,klase. ,


Lessons 19-20

I. Dialogue

A: Dili pa ba kita mulakaw?B: Kinahanglan pa akong mag-utaw sa akong sinina.A: Ayaw baya pagdugay, ha.B: Sus, usa ra kini ka minuto.

Vocabulary:

mag-utaw to iron, to pressAyaw baya pagdugay. Don't take too long.

II. Narrative

Nangutana si Mario sa iyang asawa kung dili pa basila mulakaw. Nitubag ang iyang asawa nga kina-hanglang mag-utaw siya sa iyang sinina. Niingonsab ang bana nga ayaw pagdugay ug nitubag si Susananga usa ra ka minuto siyang mag-utaw.

III. Narrative and Dialogue

Usa ka gabii, nagsultihanay si Marta ug si Andressa sala.

"Marta, gusto ka bang mutan-aw sa sine?""Kanus-a, karon na ba?""Oo, kung gusto ka."

Naghunahuna una si Marta, kay dili siya seguradongmahimo siyang mulakaw karon. Kinahanglang mananghidsiya sa iyang ginikanan ug niingon siya kang Andres,

"Ambot lang, kay mananghid pa ako sa akongmga ginikanan."

"0 sige, tana, mananghid kitang duha nila."Unya, niadto silang duha sa kusina aron musulti sainahan nga naghugas sa mga plato. Niingon si Andresniya,

"Mahimo bang mutan-aw kami ni Marta sa sinekarong gabii?"

"Dnsang sineha?" nangutana ang inahan."Sa Majestic -- maayo ang salida."

Nisugot ang inahan pero niingon siya,"Sige, pero kinahanglang muuban ninyo sila siRoman ug Anita."

205

206

Vocabulary:

mananghid to ask permissionnaghunahuna thinking, mulling overnisugot (musugot) gave permission to, permitted

(To permit, to give permis.-sion to)

Pangutana:

l.Kanus-a nagsultihanay si Marta ug si Andres?

2.Diin sila magsultihanay?

3.Unsa ang pangutana ni Andres kang Marta?

4.Para sa unsa ang imbitasyon ni Andres?

5.Para kanus-a?

6.Pagkahuman, mag-unsa si Marta?

7.Ngano man?

8.Nganong dili siya segurado?

9.Unsa ang sulti ni Andres?

10.Kang kinsa siya mananghid?

ll.Niuban ba si Andres sa nananghid si Marta saiyang inahan?

12.Hain ang inahan?

13.Nag-unsa siya?

14.Diin sila si Andres ug Marta muadto aron mananghid?

15.Unsa ang pananghid ni Andres?

16.Unsa ang tubag ni Andres sa pangutana sa inahan?

17.Nisugot ba ang inahan?

18.Kinsa si Roman ug si Anita?

19.Muuban ba sila nila ni Marta ug ni Andres?

20.Ngano man?

LESSON 21

Structural Content: Adjectives: Simplex FormsNon-Verbal Affixes: (ka-)

(gi--on)

I. DIALOGUE #1

Setting: It's fiestatime in the barrio .

Wow, what a lot of A:people on the street!

That's the way it is B:during a fiesta.

Look over there, how A:big and how tall thosearches are!

And how noisy theband isl

Let's go on to Pablo's A:or there might not beanymore food left forus .

Pyesta sa baryo

Sus , kadaghang tawo sadalan!

Ingon ana gayud bastapyesta.

Tan-awa kadto, kadako ugkataas sa mga arkot

B: Ug kasaba pa sa bandal

Tana sa ilang Pablo basigmahutdan kita ug pagkaon.

DIALOGUE it!

Setting: Marcia andher friend are talk-ing about the newteacher, a PCV, intheir barrio

Marcia, your companion A:last night was verypretty. Who is she?

She's the new teacher B:here in Barrio Atup-Atup. She's Miss AnnTaylor.

Nagsultihanay si Marciaug ang iyang amiga bahinsa bag-ong maestra ngaPCV sa ilang baryo

Marcia, gwapa kaayo angimong kauban gabii.Kinsa siya?

Siya ang bag-ong maestradinhi sa baryo Atup-Atup.Si Gining Ann Taylor siya.

207

208

She's very tall,isn't she? How tallis she?

Oh, maybe about 5 ft.7 in.

A: Kataas niya no? Pilayiyang gitas-on?

B: Ah, tingali mga lima katiil ug pito ka pulgadas


Wow, what a lot of A:people on the street!

many peopleon street

That's the way it is B:during a fiesta.

say like that reallyas long as fiesta

Look over there, how A:big and how tall thosearches are!

look at that yonderbig and tallthe arches

Sus, kadaghang tawo sadalan!

(ka )daghan(g) tawo[sa] dalan

Ingon ana gayud bastapyesta.

ingon ana [gayud]basta pyesta

Tan-awa kadto, kadako ugkataas sa mga arko!

tan-aw(a) kadto(ka)dako ug (ka)taas[sa] [mga] arko

And how noisy theband is!

and noisy [as well]the band

Let's go on to Pablo's A:or there might not beanymore food left forus .

let's goto their Pablomight consumed wethe food

B: Ug kasaba pa sa banda!

ug (ka)saba [pa][sa] banda

Tana sa ilang Pablo basigmahutdan kita ug pagkaon.

tana[sa] ila(ng) Pablobasig mahutdan kita[ug] pagkaon


Marcia, your companion A: Marcia, gwapa kaayo anglast night was very imong kauban gabii.pretty. Who is she? Kinsa siya?

209

pretty veryyour companionlast nightwho she

She's the new teacher B:here in Barrio Atup-Atup. She's Miss AnnTaylor.

she the newteacher herein barrio Atup-AtupMiss Ann Taylor she

She's very tall, A:isn't she? How tallis she?

tall she [isn't it?]how many her height

Oh, maybe about 5 ft.7 in.

gwapa kaayo[ang] imo(ng) kaubangabiikinsa siya

Siya ang bag-ong maestradinhi sa baryo Atup-Atup.Si Gining Ann Taylor siya.

siya [ang] bag-o(ng)maestra dinhi[sa] baryo Atup-Atup[si] Gining Ann Taylorsiya

Kataas niya no? Pilayiyang gitas-on?

(ka)taas niya [no]pila(y) iya(ng) (gi)tas-

(on)

B: Ah, tingali mga lima katiil ug pito ka pulgadas.

maybeapproximately five feetand seven inches

tingali[mga] lima [ka] tiilug pito [ka] pulgadas


It's really like that.

How much does he/sheweigh?

It's just rightl/That's perfectl

Mao gyud kana.

Pilay iyang timbang?

Husto-husto gyud na da!

Nothing.

IV. VOCABULARY LIST

adlawangay

arkobanda

banyobasobiyaheblusa

Wala lang.

birthdaybecoming, fit nicely, suit

wellarchband (of musicians), an

organized groupbathroomdrinking glasstrip, travel, voyageblouse

210

brasokatawakamotkan-ononkolorkonserbatoryokwadrado(s)direktordraybdughanelektrisidadhawakhayaghurot

imbitarinitIain-lainlinyalingawlipaylugarngilngigngitngitparadaPasipikoPilipinaspustoraw

subotambongtawoterno

tilltingogtugnaw

• •gibag-ongibug-atongidak-on

gidaghanon

gidugayon

arm, arm musclelaughhandthings to eat, foodcolorconservatory (of music)squaredirectordrivechest, breast, bustelectricityhipbright, clearfinished, emptied (e.g.consumed everything)

invitehot, warmvaried, sundry, miscellaneousline, queueenjoy, entertainmake/be happy, gayplace, location, localeunappetizing (food)darkparadePacific OceanThe Philippinesdressed up, dressed fancilyor smartly; look good atdoing (something)

unhappy, sorrowful, melancholyattendman, peoplewoman's native gown with

butterfly sleeves, formalfoot measurevoice, soundcold, chilly

thicknessweight, "heaviness"size, volume, dimension,

"bigness"number, quantity, amount

"plentiness"duration, period, length of

timegigamyon "smallness"giladmon, gilawomon, gilabnon depthgilapdon width, breadthgilay-on distance, extent, "farness"gitas-on height

211

V. DRILLS

A. Substitution: Movable Slot

l.Tana kamo

kita

kamo

sa amo.ato .

amo .inyoila.

2.Niadto sila sa ilang Pablo.Rosa.Petra.

Nikaonkita

Nidula sila Ramon.

3.Nibisita sila sa amo.ato .

ang maestraPCV

Nilutoila.inyo .

Nikaon

B. Expansion and Transformation:

1. Si Ben niadto sa Baryo Kadaugan.

Kinsang iyang kauban? Si Juan.Kanus-a siya niadto? Sa niaging semana.Ngano? Aron mutambong sa pyesta.Kinsang nangimbitar nila? Si Ana.

Si Ben uban ni Juan niadto sa Baryo Kadaugansa niaging semana aron mutambong sa pyesta kaynangimbitar si Ana nilang duha.

2. Kadaghan sa mga tawo.

Diin? Sa Baryo Kadaugan.Nag-unsa sila? Mutambong sab sa pyesta.Diin sila gikan? Sa mga laing lugar.

Kadaghan sa mga tawo nga mutambong sab sapyesta sa Baryo Kadaugan nga gikan sa mga lainglugar.

212

3. Dunay mga arko.

Diin? Naglinya sa dalan.Unsay klasehang arko? Taas nga arko.Ug unsa pang klaseha? Mga dakong arko.Daghan bang tawo sa Oo, puno ang dalan ug

dalan? tawo.

Dunay mga taas ug dakong arko nga naglinya sadalan nga puno ug tawo.

4. Duna sab ug mga banda.

Nag-unsa sila? Nagtokar.Diin sila nagtokar? Sa dakong plasa.Ngano man? Aron malingaw ang mga

tawo.

Duna sab ug mga banda nga nagtokar sa dakongplasa aron malingaw ang mga tawo.

Paragraph:

Si Ben uban ni Juan niadto sa Baryo Kadaugansa niaging semana aron mutambong sa pyesta kaynangimbitar si Ana nilang duha. Kadaghan sa mgatawo nga mutambong sab sa pyesta sa Baryo Kadaugannga glkan sa mga laing lugar. Dunay mga taas ugdakong arko nga naglinya sa dalan nga puno ug tawo.Duna sab ug mga banda nga nagtokar sa dakong plasaaron malingaw ang mga tawo.

C. Repetition and Conversion:

Declarative: Exclamatory:

Malipayon sila. Kamalipayon nila.Angayan kita. Kaangayan nato.Pustorawo kami. Kapustorawo namo.Mubo kamo. Kamubo ninyo.Masulob-on siya. Kamasulob-on niya.Taas ako. Kataas nako.Tambok ka. Katambok nimo.Gwapa si Gining Pilipinae.Kagwapa ni Gining Pili-

pinas.Hawod si Marcos. Kahawodni Marcos.Daut si Jose. Kadaut ni Jose.Daghan ang mga tawo. Kadaghan sa mga tawo.

213

Daghan ang mga bulak.Makalingaw ang programa.Tugnaw ang kwarto.Init ang Manila.Ngitngit ang akongkwarto.

Hayag ang imong kusina.Ngilngig ang imong sud-an.

Maayo ang among inahan.Nindot ang iyang tingog.Nindot ang ilang terno.Mahal ang atong sinina.Pait ang kan-onon nila.Tam-is ang saging nimo.Farat ang sud-an nako.Nipis ang sinina niya.Lami ang pagkaon ninyo.Limpyo ang balay namo.Gamay ang iro nato.Maayo mukanta ang

inyong "trainee".Pustorawo musayaw ang

among maestra.Angayan mukatawa ang

atong direktor.Kusog mudrayb si Nonoy.Hinay mulakaw si Dan.Faspas muleksyon siVicky.

Kusog ako musulti.Hinay ka musulat.Maayo siya mukaon.

Kadaghan sa mga bulak.Kamakalingaw sa programa.Katugnaw sa kwarto.Kainit sa Manila.Kangitngit sa akongkwarto.

Kahayag sa imong kusina.Kangilngig sa imong

sud-an.Kaayo sa among inahan.Kanindot sa iyang tingog.Kanindot sa ilang terno.Kamahal sa atong sinina.Kapait sa kan-onon nila.Katam-is sa saging nimo.Kaparat sa sud-an nako.Kanipis sa sinina niya.Kalami sa pagkaon ninyo.Kalimpyo sa balay namo.Kagamay sa iro nato.Kaayo mukanta sa inyong

"trainee".Kapustorawo musayaw sa

among maestra.Kaangayan mukatawa sa

atong direktor.Kakusog mudrayb ni Nonoy.Kahinay mulakaw ni Dan.Kapaspas muleksyon niVicky.

Kakusog nako musulti.Kahinay nimo musulat.Kaayo niya mukaon.

D. Substitution and Expansion:

1.Kamalipayon nila.karon.

natokay adlaw ni Marcia.

Regina.Jose.Fred.

214

2

3

4

.Kaangayan nato.sa

nila

nakoninyoniya

.Kapustorawo namo.1

Kadali

.Kadaghan

KasabaKalipay

ninyoniya

nato

sinina.

kolor.sa blusa.

medyas.

cay mutambong kami samuadto

kamosiya

kita

sa mga tawo.sa dalan.

kay dunaybata

pyesta.syudad.

•

parada.

sapyesta.

5.Katugnaw sa kwarto.kay dunay "electric fan".

sulodabre ang bintana.

sala pultahan.banyo ting-bagyo.

E. Expansion:

1.Kangitngit sa akong kwarto.kada gabii.

kay walayelektrisidad.

2.Kanindot sa iyang tingog.

serbatoryo.

sa lungsod.

kay nagtuon siya.sa kon-

215

3.Kanindot sa ilang terno.nga Iain-lain ug kolor.

nga gitahi ni Petra.

4.Kalimpyo sa balay niya.kay naglimpyo siya.

ganina.

kay duna silay bisita.

unya.

5.Kapaspas muleksyon ni Elsa.sa klase.

ug Cebuano.

adlaw-adlaw.

F. Repetition and Question & Answer Drill:

taas Pilay gitas-onni Maria?

timbang Pilay iyangtimbang?

taas Pilay gitas-onni Ricardo?

timbang Pilay timbangni Mariano?

baga Pilay gibag-onsa lamesa?

bug-at Pilay gibug-aton sa kahoy?

dako Pilay gidak-onsa New York?

daghan Pilay gidaghanonsa nga tawosa Pilipinas?

dugay Pilay gidugayonsa biyahegikan saHonoluluhangtud saManila?

Lima ka tiil ug pito kapulgadas ang gitas-onni Maria.

Syento traynta librasang iyang timbang.

Unom ka tiil ug duha kapulgadas ang gitas-onni Ricardo.

Syento otsenta librasang timbang ni Mariano.

Sayis pies ang gibag-onsa lamesa.

Baynte-singko libras anggibug-aton sa kahoy.

milyaskwadrados ang gidak-onsa New York.

Trayntay-syete milyonesang gidaghanon sa mgatawo sa Pilipinas.

Napulo ka oras anggidugayon sa biyahegikan sa Honoluluhangtud sa Manila.

216

gamay Pilay gigamyonsa Rhode Is-land?

lalotn Pilay giladmonsa Pasipikosa "MindanaoDeep"?

layo Pilay gilay-ongikan saPilipinashangtud saHawaii?

taas Pilay gitas-onsa "EmpireState Build-ing"?

ka milya kwa-drados ang gigamyon saRhode Island.

ka dupa anggiladmon sa Pasipikosa "Mindanao Deep".

ka milyas anggilay-on gikan saPilipinas hangtud saHawaii.

ka pies anggitas-on sa "EmpireState Building".

G. Repetition:

1.Pilay imong timbang?iyang ?atong ?among ?

2.Pilay gidak-on sa iyang tiil?hawak?kamot?braso?dughan?

3.Unsa ang gibag-on sa libro?lamesa?panapton?baso?

papel?

4.Unsay gitas-on ni Pedro?Jose?Rosa?Laura?Ana?

217

H. Repetition and Conversion:

l.Kataas niya.Kaangayan nato.Kapustorawo namo.Katambok nimo.Kahawod ni Marcos.Kadaut ni Jose.Kadaghan sa mga bulak.Katugnaw sa kwarto.Kahayag sa imong kusina.

2.Kangilngig sa imongsud-an.

Kanindot sa iyangtingog.

Kamahal sa atong sinina.Kapait sa kan-onon nila.Katamis sa saging nimo.Kaparat sa saging nako.

3.Nipisa sa sinina niya.Lamia sa pagkaon ninyo.Limpyoha sa balay namo.Gamaya sa iro nato.Hinaya mulakaw ni Dan.Faspasa muleksyon ni

Elsa.

Taasa niya.Angayana nato.Pustorawha namo.Tamboka nimo.Hawoda ni Marcos.Dauta ni Jose.Daghana sa mga bulak.Tugnawa sa kwarto.Hayaga sa imong kusina.


ana - short form of niana 'that1, 'like that'

basta - Ingon ana gayud basta pyesta.

Basta is used in this sentence toamplify the statement Ingon ana gayud'It's really like that' to mean 'every-time there is a fiesta' or 'every fiestatime ' .

sa ilang Pedro - ila is a replacive for balay'house', e.g.

Tana sa ilang balay. --> Tana sa ila.'Let's go to their house'.

Tana sa balay ni Pedro. -•> Tana sa ila'Let's go to Pedro's ni Pedro./Tanahouse'. sa ilang Pedro.

218

mahutdan - (ma- + [hurot] + -an) 'finished up1

masulub-on - (ma- + [subo] + -on) 'unhappy'

kaayo - 'how good1, 'how well' — used hereas an exclamatory form of maayo

Adjectives:

The simplex form (base) of the adjectivesfound in the Drill sentences is used as an adjec-tival predicate, e.g.

Gamay ang iro.Taas si Roberto.Gwapa siya.

In exclamatory statements, (ka-) is prefixedto the adjective, e.g.

hawod kahawodgwapo kagwapotaas kataas

Another way of forming exclamatory statements isto suffix (-a)/(-ha) to the adjective, e.g.

hawod hawodagwapo gwapohataas taasa

Whenever the exclamatory forms are used, a changein the marker for the noun phrase and a change inthe type of pronoun occurs, e.g.

KahaWod/Hawoda : [ni]-phrase (Names)Kagwapo/Gwapoha : [sa]-phrase (commonKataas/Taasa : nouns)

nako-class Pron.,3rd set

(Gi- -on) Nominalizing Affix

The affix (gi- -on) functions as a nominalizerfor words denoting measurements, e.g.

dako — gidak-ontaas -- gitas-ongamay — gigamyon

219

Summary:

1. ~~

Sentence Patterns

Predicate TopicAdjective Noun/Pronoun

MalipayonAngayanDaut

[ang/si]-Phrase

ako-class Pron.1st set

2. Predicate PredicateAdjective No u n/Pronoun

Katambok/Tamboka

Katugnaw/Tugnawa

[ni/sa]-phrase

nako-class Pron.3rd set

Predicate Predicate ComplementAdjective '[Sa]-phrase & Pron Noun

Katugnawako-class Pron,

sa — n d sefc +ng , kwarto., opisina.

Predicate Complements' Predicate '' Adjective ' [sa]-phrase:Noun' Noun/Pronoun

Kanipis

Kanindot

, sa sininai papel, panapton

[ni/sa]-phrase

nako-class Pron3rd set

Predicate Predicate ComplementsAdjective ' Noun/Pronoun Verb

i Kahinay1 Kaayo

[ni/sa]-phrase

nako-class Pron3rd set

musulat.musulti.mukanta.

LESSON 22

Structural Content: Preposed Possessive Pronouns:2nd set, ako-class

Non-Verbal Affix: (-a/-ha)Adj ectives:Pluralization: Non-Verbal

Affix (-g-)Comparative Form:

[mas] + Adj baseSuperlative Form:

[labing] + Adj basePersonal Pronouns: 4th set,

kanako-class

Setting: Pedro and a PCVhappen to meet inschool and chatfor a short while.

Nagkakita si Pedro ugang PCV sa eskwelahan ugnagkulokabildo makadiyut

I. DIALOGUE

Pedro, what's that?

What? This?

Yes .

Oh, this is my newbook in Cebuano.

Where is your old one?

It got lost.

A: Pedro, unsa kana?

B: Unsa? Kini?

A: Oo.

B: Ah, kini ang akong bag-ong libro sa Cebuano.

A: Hain man diay ang imonglibrong daan?

B: Nawala.


Pedro, what's that?

whatthat

What? This?

whatthis

A: Pedro, unsa kana?

unsakana

B: Unsa? Kini?

unsakini

220

221

Yes.

Oh, this is my newbook in Cebuano.

this mynew bookin Cebuano

Where is your oldone?

where [tell me]yourbook old

It got lost,

got lost


apitong

bangkabukhayobutangkabuskalapdonkalayokamisetakapitalkartonkulokabildokutsaradatodulseestasyonhigalaislaitumlamparahanlasolimonmananappanganodparihas/parihoputipuyorosalsari-sarisaya

A: Oo.

B: Ah, kini ang akong bag-ong libro sa Cebuano.

kini [ang] ako(ng)bag-o(ng) libro[sa] Cebuano

B: Hain man diay ang imonglibrong daan?

hain [man diay][ang] imo(ng)libro(ng) daan

B: Nawala.

(na)wala

hardwood tree used forconstruction

canoe with outriggerscoconut candythings, belongingspoor, impoverishedarea, breadthfireundershirtcapital city, seat of gov't.box, carton, cardboardchat, make small talkspoonrich , wealthdessert, sweets, candystationfriendislanddark complexionedlampribbon, shoe lacelemonanimalcloudsame, similar, identicallight-complexionedlive, residegardenianeighborhood variety storefloor-length flowing skirt,native costume of Filipinowomen

222

sekretaryasukasundalotasatinidorwala

secretaryvinegarsoldiercupforklose

IV. DRILLS

A. Repetition:

1. Kini ang akong higala.Kini ang akong inahan.Kini ang akong butang.Kini ang among iring.Kini ang ilang iro.

2. Kana ang among mga libro.Kana ang atong mga kauban.Kana ang inyong mga pagkaon.Kana ang ilang mga bulohaton.Kana ang atong mga papel.

3. Kadto ang among mga libro.Kadto ang atong mga kauban sa plasa.Kadto ang inyong mga pagkaon sa kusina.Kadto ang ilang mga bulak sa tugkaran.Kadto ang among mga butang sa kwarto.

4. Akong amiga kini.Imong inahan kini.Iyang butang kini.Among balay kini.Ilang eskwelahan kini.

5. Among mga libro kana.Atong mga kauban kana.Inyong mga pagkaon kana.Ilang mga tanom kana.

6. Amo kadtong mga libro sa lamesa.Ato kadtong mga kauban sa plasa.Inyo kadtong mga pagkaon sa kusina.Ila kadtong mga papel sa salog.Ako kadtong mga plato sa balay.Ako kadtong mga higala sa tindahan.

223

B. Repetition and Substitution;

1.

2.

3.

Unsa

Kana ang

Unsa

Kini ang

kini?

iraong

•

kana?

ilang

Unsa kadto?

Kadto ang atong

Unsang mga

mga butang.sigarilyo.bolpen.posporo.sinina.sapatos.pagkaon.

mga kalopantalon.saya.kamiseta.panyo.lapis.

mga plato.tasa.platito.kutsara.tinidor•kutsilyo.sundang.baso.

butanga kini?sigarilyoha ?bolpena ?posporohabulakalapiesapapela

Unsang mga kaloa kana?pantalonasayahakamisetahasininaalasohapanyoareloha

224

Unsang mga platoha kadto?basoha ?tinidora 'lapisa itasaha 'platitohakutsilyohasundangakartonalasoha

Unsa kining mga butanga?sigarilyoha?

. bolpena?posporoha?bulaka?lapisa?papela?

Unsa kanang mga kaloa?pantalona?sayaha?kamisetaha?sininaa?lasoha?panyoa?

Unsa kadtong mga kahoya?platoha?basoha?tinidora?bolpena?lapisa?tasaha?platitoha?

C. Substitution and Question & Answer:

l.Unsa kining dulseha?sininaa?

libroha?reloha?balaya?

Bukhayo kanang dulseha.'Maria Clara1 kanangsininaa.

Matematika"Elgin"Eskwelahan

225

2.Unsa kanang kutsilyoha?

kautaha?kwartoha?sud-ana?bulaka?tanoma?

3.Unsa kadtong panaptona?kahoya?dagata?mananapa?tindahana?

"Stainless" kanangkutsilyoha.

CebuanoSalaPansitRosalSaging

Seda kadtong panaptona.ApitongPasipikoIroSari-sari

. Comprehension Drill: Narrative

Ang Pilipinas mga 117,000 milyas kwadrados ang

kalapdon. Adunay mga 7000 ka isla. Mga 2000 ang

gipuy-an ug mga tawo. Adunay tulo ka dagko kaayong

isla niining mga islaha: ang Luzon, ang Visayas

ug ang Mindanao. Ang isla sa Visayas dako, ang

Mindanao mas dako kay sa Visayas, pero ang Luzon

ang labing dako sa kanilang tulo.

Ang Quezon City ang kapital sa Pilipinas, pero

ang Baguio ang kapital sa ting-init. Ang Baguio

mas tugnaw kay sa Quezon City.kay tua sa Mountain

Province. Kadaghanan sa mga Pilipino nag-ingon nga

ang Baguio ang usa sa labing nindot ug labing

limpyong syudad sa Pilipinas.

'The Philippines is approximately 117,000 squaremiles in area. It has about 7000 islands. Around2000 are inhabited. Of these, there are threemajor island groups: Luzon, Visayas and Mindanao.The islands of the Visayas are large, Mindanao islarger than the Visayas, but Luzon is the largestof all three.

Quezon City is the capital of the Philippinesalthough Baguio is the summer capital. Baguio iscooler than Quezon City because it is in the Moun-tain Province. Many of the Filipinos claim thatBaguio is one of the prettiest and cleanest citiesin the Philippines.'

226

Pangutana:

Unsa ang gilapdon sa Pilipinas?Pila ka buok ang isla sa Pilipinas?Pila ka buok isla ang gipuy-an ug mga tawo?Nganli ang tulo ka mga dagko kaayong isla.Haing islaha sa tulo ang dako?Haing islaha sa tulo ang mas dako kay sa Visayas?Haing islaha sa tulo ang labing dako?Unsay kapital sa Pilipinas?Unsay kapital sa ting-init?Nganong mas tugnaw man ang Bagiuo kay sa Quezon City?Unsay gi-ingon sa kadaghanan sa mga Pilipino bahin

sa Baguio?

E. Repetition and Conversion:

Singular:

Dako ang awto.Gamay ang hotel.Taas ang sundalo.Mubo ang pulis.Layo ang simbahan.Duol ang bangka.Lapad ang dalan.Tam-is ang atis.Dako si Pablo.Gamay si Pepe.Taas si Rosa.Dako ako.Taas siya.Mubo ako.Dako kining labanderaha.

Gamay kanang abogadoha.Taas kadtong tawhana.Mubo kining estoryaha.Layo kadtong hotela.Duol kanang estasyonasa trak.

Plural:

Dagko ang mga awto.Gagmay ang mga hotel.Tag-as ang mga sundalo.Mugbo ang mga pulis.Lagyo ang mga simbahan.Dug-ol ang mga bangka.Lagpad ang mga dalan.Tam-is ang mga atis.Dagko si Pablo ug si Juan.Gagmay si Pepe ug si Pilar.Tag-as sila si Rosa.Dagko kami.Tag-as sila.Mugbo kita.Dagko kining mga laban-

deraha.Gagmay kanang mga abogadoha.Tag-as kadtong mga tawhana.Mugbo kining mga estoryaha.Lagyo kadtong mga hotela.Dug-ol kanang mga estasyonasa trak.

227

F. Repetition:

l.Mas gwapa si Rosa kay kang Maria.Mas mubo si Pedro kay kang Jose.Mas taas si Tomas kay kang Vida.Mas gamay si Marcia kay kang Georgy.Mas tambok si Juan kay kang Ana.Mas puti si Juanita kay kang Tirso.Mas hinay si Maria kay kang Nena.

2.Mas tam-is ang saging kay sa mangga.Mas aslutn ang suka kay sa tuba.Mas hayag ang adlaw kay sa gabii.Mas dako ang eskwelahan kay sa tindahan.Mas layo ang dagat kay sa bukid.Mas nipis ang papel kay sa panapton.Mas hait ang kutsilyo kay sa sundang.

Substitution: Fixed Slot

Gwapa-gwapa si Rosa kay kang Maria.Mubo-mubo si Pedro Jose.Taas-taas si Tomas Vida.Gamay-garaay si Marcia Georgy.Tambok-tambok si Juan Ana.Puti-puti si Juanita Tirso.Hinay-hinay si Maria Nena.

H. Repetition:

Mas tambok siya kay kangNena .

Mas kusgan sila kay kangJose, Pedro ug kanako.

Mas daghan kita kay kangPedro, Juan ug Jose.

Mas daut ako kay kangMaria.

Mas lala kami kay kangJose, Maria ug kanimo.

Mas tapulan sila kaykang Ana, kanimo ugkanako.

Mas gamay siya kaykang Pedro.

Mas tambok siya kaykaniya.

Mas kusgan sila kaykanamo.

Mas daghan kita kaykanila.

Mas daut ako kay kaniya.

Mas lala kami kaykaninyo.

Mas tapulan sila kaykanato.

Mas gamay sila kaykaniya.

228

Mas gwapa si Rosa kaykang Maria.

Mas mubo si Pedro kaykang Jose.

Mas taas si Tomasa kaykang Vida.

Mas gamay si Marcia kaysa PCT.

Mas tambok si Juan kaysa maestro.

Mas puti si Juanita kaysa estudyante.

Mas kugihan ka kaykang Arturo ug kangJesus.

Mas kabus ka kay samga PCT ug kang Oscar.

Mas hawod kita kay samga Amerikano ug samaestra.

Mas lala kita kaykaniya ug sa mga PCT.

Mas tapulan siya kaykang Belen ug kanimo.

Mas lala kami kay samga babaye ug kanimo.

Mas gamay kami kaykang Patsy, sakusinera ug kanimo.

Mas itum sila kay kangMiguel ug kanako.

Mas daghan sila kay kangIdrong, sa mga PCTug kanako.

Mas daut siya kay kanako,kang Terry ug sasekretarya.

Mas gwapo sila kay kangOscar, kanako ugkanimo.

Mas dato sila kay kanako,kanimo ug kang Maria.

Mas hinay sila kaykanimo, sa mga bataug kanako.

Mas gwapa si Rosa kaykaniya.

Mas mubo si Pedro kaykaniya.

Mas taas si Tomasa kaykaniya.

Mas gamay si Marcia kaykaniya.

Mas tambok si Juan kaykaniya.

Mas puti si Juanita kaykaniya.

Mas kugihan ka kay kanila.

Mas kabus ka kay kanila.

Mas hawod kita kay kanila.

Mas lala kita kay kanila.

Mas tapulan siya kaykaninyo.

Mas lala kami kay kaninyo.

Mas gamay kami kay kaninyo.

Mas itum sila kay kanamo.

Mas daghan sila kaykanamo.

Mas daut siya kay kanamo.

Mas gwapo sila kay kanato.

Mas dato sila kay kanato.

Mas hinay sila kay kanato.

229

I. Repetition;

Base: Comparative:Superlative:

l.Taas si Maria. Mas taas si Juan.

Pero si Pedro ang l a b l nS t a a s s a kanilang tulo.6 kinataasan

2.Tam-is ang atis. Mas tam-is ang saging.

_ . labing tam-is.Pero ang kamay ang k i n a t a m_ l s a n.

3.Hait ang korta. Mas hait ang kutsilyo.

_ , labing haitPero ang sundang ang . . , . sa tanan.6 6 6 kinahaitan

4.Gwapa si Georgy. Mas gwapa si Marcia.

Pero si Nena ang labinS 8waPa kanila.kinagwapahan

5.Dako ang tindahan. Mas dako ang balay.

_ i i u labing dako.Pero ang eskwelahan ang .. , .6 6 kinadakoan.

J. Repetition:

Kinanindotan ang buhok ni Maria.Kinataasan ang kahoy duol sa simbahan.Kinamuboan si Juan.Kinalaluman ang suba luyo sa eskwelahan.Kinapaitan ang kan-onon nila.Kinaasluman ang manggang dala nimo.Kinatam-isan ang saging nimo.Kinaparatan ang sud-an nako.Kinalaparan ang dalan Magallanes.Kinanipisan ang sinina nimo.Kinagwapahan si Vida karon.Kinalamian ang among pagkaon.Kinalimpyohan ang ilang balay.Kinagamyan ang iro niya.Kinahawran siya sa klase.Kinatugnawan ang kwarto dinhi.Kinainitan ang Manila.Kinaayohan ang imong inahan.

230

K. Substitution: Movable Slot

1. Kinatara-isan ang saging.mansanas.

Kinaasluman

2. Kinahayagan

Kinadakoan

Kinalayoan

3. Kinanipisan

Kinagaanan

Kinaputian

L. Conversion:

mangga.

suka.limon.

ang lampara.suga.kalayo.

simbahan.

tindahan.

ang panapton.papel.dahon.

gapas.

panganod.

1.Example: Dagko ang mga awto.Kinadagkoan ang mga

Gagmay ang mga hotel.Tag-as ang mgasundalo.

Mugbo ang mga pulis.Lagyo ang mga

simbahan.Dug-ol ang mgaLagpad ang mgaTam-is ang mgaDagko si Pablo

bangka.dalan.atis .ug

awto.

angang

angang

angangangsi

mgamga

mgamga

mgamgamga

Pablo

hotel.sundalo.

pulis.simbahan

bangka.dalan.atis .ug si

Juan.

2.Example: Kagwapa ni Vida.Kinagwapahan si Vida.

Kalami sa among ang among pagkaon.pagkaon.

Kalimpyo sa ilang ang ilang balay.balay.

231

Kagamay sa iro niya. ang iro niya.Kahawod niya sa klase. siya sa klase.Katugnaw dinhi sa kwarto. ang kwarto

dinhi.Kainit didto sa Manila. ang Manila.Kaayo sa imong inahan. ang imong

inahan.


gipuy-an - (gi- +[puyo]+ -an) 'lived on1,

'inhabited'

kusgan - [kusog] + (-an) 'strong', 'fast1

kinalaparan -(kina- +[lapad]+ -an) 'widest'Maria Clara -traditional woman's two-piece gown

dating back to the days of the nationalhero, Jose Rizal, and named after theheroine of his novel, Noli Me Tangere,who was the personification of hissweetheart, Leonor Rivera

hain - Haing islaha sa tulo...

Hain is used here to mean 'whichisland of the three...1

Adj ectives:

A. Plurality is expressed in certain adjectives bythe infix (-g-).

The use of the pluralizer mga is optionalwhen the adjectives appear in their plural form,e.g.

Camay ang mga bata. Gajjmay ang mga bata.'The children are orsmall.' Ga£may ang bata.

Taas ang mga balay. Tag-as ang mga balay.'The houses are tall.' or

Tag-as ang balay.

232

B. Comparative Sentences:

1. The Simple Descriptive or Positive Form isindicated by:

a) adjectival base, e.g. Taas si Maria.or

b) the affix (ma-) + adj base, e.g.Mapula ang lapis.

2. The Equivalent Form is indicated by the useof parihas or pariho 'same', 'similar','identi-cal' and (ka-) prefixed to the adjectival base,e-g-

Parihas kami kataas. 'We are of the sameheight.'

Pariho kagagmay ang 'The children are bothbata. small (of equal size).'

3. The Comparative Form is indicated by

a) the use of mas 'more' preceding the adjectivalbase, e.g.

mas dako 'bigger'mas gamay 'smaller'

kang (personal names)b) mas ... kay sa (general nouns)

kanako -class Pron, 4th set

Mas gwapo siya kay kang Jose.sa abogado.kanako.

c) the full reduplication of the adjective,which conveys a diminutive meaning of'a little bit more' or 'a little bit less',e.g. gwapa-gwapa 'a little bit prettier1

gamay-gamay 'a little bit smaller'puti-puti 'a little whiter1

taas-taas 'a little taller'

4. The Superlative Form is indicated by

a) the use of labing ([labi] + [nga]) 'most'preceding the adjectival base, e.g.

labing dako 'biggest'labing gamay 'smallest'

233

b) the compound affix (kina- -an) attached tothe adjectival base, e.g.

kinadakoan 'biggest'kinagarayan 'smallest'


t

1

f

i 1stt

, 2ndf

, 3rdi

i

t

t

Person!t

i

Person,i

T

Person,i

Singular '

kanako

kanimo

kaniya

i

t

'to/for me',i

i

'to/for you',i

'to/for him 'or her' '

r

kanamokanato

kaninyo

kanila

Plural

(excl)(incl)

'to/for'us' '

'to/for you',

'to/for them1 ,

The 4th set of personal pronouns substitutes for[sa] and [kang]-phrases, e.g.

Mubisita ako sa mga bata. 'I'll visit the children.'Mubisita ako kanila. 'I'll visit them.'

Musulat si Pedro kang Maria. 'Pedro will write (to)Musulat si Pedro kaniya. Maria/her.'

Mas gamay siya kay kang Pedro, kang Terry UR kanako.Mas gamay siya kay kanamo.

Mas kubus ka kay sa mga maestra ufi sa mga abogado.Mas kubus ka kay kanila.


Lessons 21-22

I. Dialogue

#1. A: Hoy Cely, uban namo karong Domingo, ha?B: Ngano man, Rolando, asa ang inyong lakaw?A: Sa Talisay, magpiknik ug mag-"swimming" ta.B: Nganong didto, dili ba mas nindot sa Marigondon,

puti pa ang balas.A: Oo bitaw, pero kinaduolan ang Talisay gikan

dinhi ug dili pa kita kinahanglan mulabang ugdagat.

B: 0 sige na gani, total nindot-nindot man sabang Talisay, sano?

Vocabulary:

balas sandgani 'as it were'mulabang to crossmusugot to agreesano? Right? (clipped form of

Unsa no? literally 'whatisn't it?'

Fangutana:

1. Nganong niadto si Rolando sa balay ni Cely?

2. Unsay iyang ingon kang Cely?

3. Unsay tubag ni Cely kaniya?

4. Nganong dili gusto si Cely sa Talisay?

5. Asa ang iyang gusto?

6. Nganong gusto siya didto?

7. Nganong gusto ni Rolando sa Talisay?

8. Nisugot ba si Cely nga muuban siya sa Talisay?

9. Ngano man?

234

235

#2. A: Abi nimo, Clara, ang anak ni Luningningbunyagan karong Domingong pyesta ni SantaTeresa.

B: Kahibalo na ako, Inday. Ingon ka, ikaw angmaninay, dili ba?

A: A bitaw no, pero ambot unsa kaha ang akongregalo.

B: Maskin unsa, total bata pa bitaw siya, walapay buot.

A: Uy, dili kana mahimo kay makaulaw kung dilinindot kay sa niadtong bunyag sa akong anak,kinanindotan sa tanan ang iyang regalo. Mahalatingali.

B: Bahala ka na.

Vocabulary:

abi nimo you know, by the way,do you know,

bahala ka it's up to you, it's yourdecision

bunyagan to be baptized/christenedbuot (literally) mind, maturitymahitungod about, regardingmaninay/maninoy godmother/god fathermaskin unsa anything

Fangutana:

1. Kang kinsang anak ang bunyagan?

2. Kanus-a ang iyang bunyag?

3. Kinsa ang maninay?

4. Unsa ang iyang sulti kang Clara mahitungod saiyang regalo?

5. Nganong dili mahimo ang maskin unsang regalo?

6. Nganong makaulaw kung dili nindot ang regalo?

II. Narrative

Bag-o lang nahuman ang balay nila ni Lita ug Arsenio.Gusto ni Lita nga bunyagan ang ilang bag-ong balayaron swertehan sila sa ilang kinabuhi ug dili puy-anug mga espirito.

Sa primero, wala musugot si Arsenio kay mahal kaayoang gasto ug dili siya mutuo sa mga swerte-swerte.Binuang kono. Sa katapusan, nisugot na lang siyakay matod ni Lita ang bag-ong balay sa ilang silingan

236

binunyagan, maong kinahanglang magpabunyag sila sabalay aron makaimbitar sila sa nagimbitar nila kani-adto.

Vocabulary:

binuang crazy, nonsensebinunyagan was christened/blessedkaniadto beforekinabuhi life, way of lifeespirito spiritsmatod according tonahitabo happenedpuy-an live insa katapusan in the endswertehan to be luckytag-iya owner, proprietor

Pangutana:

1. Kinsa ang mag tag-iya sa bag-ong balay?

2. Unsa ang gusto sa asawa?

3. Ngano konong kinahanglang bunyagan ang balay?

'4. Nganong wala musugot ang iyang bana sa primero?

5. Unsang nahitabo sa katapusan?

6. Nganong gusto ang asawa magpabunyag sa balay?

LESSON 23

Structural Content: Adjectives: Full Reduplica-tion + [pa]

Contrast between theparticles [pa] and [na]

Setting: A country boy ridesa jeepney in Cebu.He doesn't know hisway around yet.

I. DIALOGUE

Will it be much long-er before we reachMabini Street?

It will be a littlewhile longer becauseit is still a littleways off.

I'm new here.I still don't knowmy way around.

Nagsakay ug dyipni saCebu ang taga-probinsya.Di pa siyang kahibalo samga dalan .

A: Dugay pa ba una kitangmuabot sa kalye Mabini?

B: Dugay-dugay pa, kay layo-layo pa ug dyutay.

Bag-o pa man lang gud akodinhi. Dili pa ko kahi-balong asa musuot-suot.

Oh, where, by the way, B:do you come from? Areyou from the country?

Yes, bay. I'm from A:Bohol.

Don't worry, I'lldrive a little bitfaster (and get youthere sooner).

B:

0 diin man diay ka gikan?Taga-probinsya ka ba?

Oo, bay. Taga-Bohol ako.

Ayaw ug kaguol, dali-dalianko ang pagmaneho.


Will it be much long-er before we reachMabini Street?

A: Dugay pa ba una kitangmuabot sa kalye Mabini?

237

238

long time yetbefore we arriveat street Mabini

It will be a little B:while longer becauseit is still a littleways off .

little longer stillbecauselittle farther stilllittle

I'm new here . A:I still don't knowmy way around.

new still [yet] [only][you know]

I herenot yet I knowwhere go places

Oh, where, by the way, B:do you come from? Areyou from the country?

where [tell me]you fromfrom province you

Yes, bay.Bohol.

I'm from

yes, bayfrom Bohol I

Don't worry, I'lldrive a little bitfaster (and get youthere sooner).

don't worrylittle faster Ithe driving

dugay [pa] [ba]una kita(ng) (mu)abot[sa] kalye Mabini

Dugay-dugay pa, kaylayo-layo pa ug dyutay.

dugay-dugay [pa]kaylayo-layo [pa][ug] dyutay

Bag-o pa man lang gud akodinhi. Dili pa ko kahi-balong asa musuot-suot.

bag-o [pa] [man] [lang][gud]

ako dinhidili [pa] ako (ka)hibaloasa (iu)suot-suot

0 dlin man diay ka gikan?Taga-probinsya ka ba?

diin [man[ [diay]ka gikan[taga]-probinsya ka [ba]

A: Oo, bay. Taga-Bohol ako.

oo, bay[taga]-Bohol ako

B: Ayaw ug kaguol, dali-dalianko ang pagmaneho.

ayaw [ug] (ka)guoldali-dali(an) ko[ang] (pag)maneho


just right

not very/not quite

husto-husto lang/igo-igo langdili pa kaayo

239

a little moreonly a little/just a little

almost ripetime to eat(arrived) here/

therefinished

dyutay pakadyut na lang

hapit nang mahinogmangaonmuabot

mahuman

IV. VOCABULARY LIST

batakungeksamenedadgahigulangguntingguolhabolhapithibalohumanigolabahalisudmanehonangka/langkapapag-umangkonsayonsuot-suot

tubaguna

young (animate)if, whetherexamination, examagehard, toughold, aged (animate)scissorsworry, anguishblanketalmost, close toknowfinish, completesufficient, enoughstraight razordifficult, harddrivejackfruitstill, yetniece/nepheweasy, not difficultgo places, exploring,spelunking

answer, replybefore, prior to

V. DRILLS

A. Expansion and Conversion:

Adunay bag-ong niabot sa syudad.

Kanus-a siya niabot? A:Diin siya gikan? A:Unsang probinsyaha? A:

Gahapon.Sa probinsya.Bohol.

Adunay bag-on niabot sa syudad gahapon gikansa probinsya sa Bohol.

240

2. Nisakay siya sa dyipni.

Q:

Q:

Q:

Ngano man?

Nganong paingonsiya sa kalyeMabini?

Para kang kinsaang regalo?

A:

A:

A:

Paingon siya sa kalyeMabini.

Kay mupalit siya ug mgaregalo.

Para sa iyang mga pag-umangkon.

Nisakay siya sa dyipni paingon sa kalye Mabinikay mupalit siya ug mga regalo para sa iyang mgapag-umangkon.

3. Nangutana siya sa drayber.

Q: Unsay iyang A: Dueay pa ba silang muabotpangutana? sa kalye Mabini ?

Q: Unsay tubag sa A: Dugay-dugay pa kay layo-drayber? layo pa ug dyutay.

Nangutana siya sa drayber kung dugay pa basilang muabot sa kalye Mabini ug nitubag ang draybernga dugay-dugay pa kay layo-layo pa ug dyutay.

4. Niingon siyang bag-ong abot siya.

Q: Diin? A: Sa syudad.Q: Kay kinsa siya A: Sa drayber.

niingon?Q: Unsa pa ang iyang A: Dili siya mahibalong asa

ingon? musuot-suot.

Niingon siya sa drayber nga bag-ong abot siyasa syudad ug dili pa siya mahibalong asa musuot-suot .

5. Nangutana ang drayber kaniya.

Q: Unsay pangutana A: Taga-diin siya?sa drayber?

Q: Unsa pay ingon sa A: Dili siya maguol.drayber kaniya?

Q: Ngano man? A: Kay dali-dalian niya angpagmaneho.

Nangutana ang drayber kaniya kung taga-diinsiya ug niingon pa sab siya niya nga dili siyamaguol kay dali-dalian niya ang pagmaneho.

241

Paragraph:

Adunay bag-ong niabot sa syudad gahapon gikansa probinsya sa Bohol. Nisakay siya sa dyipnipaingon sa kalye Mabini kay mupalit siya ug togaregalo para sa lyang mga pag-umangkon. Nangutanasiya sa drayber kung dugay pa ba silang muabot sakalye Mabini ug nitubag ang drayber nga dugay-dugay pa kay layo-layo pa ug dyutay. Niingon siyasa drayber nga bag-ong abot siya sa syudad ug dilipa siya mahibalong asa musuot-suot. Nangutana angdrayber kaniya kung taga-diin siya ug niingon pasab siya niya nga dili siya maguol kay dali-dalianniya ang pagmaneho.

B. Repetition:

Layo angLayo angLayo angLayo angLayo angHusto angHusto angHusto angHusto angHusto angGahi angGahi angGahi angGahi angGahi angHumok angHumok angHumok angHumok angHumok angHait angHait angHait angHait angHait ang

kapitolyo.hotel.merkado.eskwelahan.tindahan.kan-on.pan.sud-an.prutas.bugas.saging.mangga.kamote.kapayas.bayabas.kan-on.keso.pinya.nangka.kahil.

korta.kutsilyo.gunting.sundang.labaha.

Layo-Layo-Layo-Layo-Layo-HustoHustoHustoHustoHustoGahi-Gahi-Gahi-Gahi-Gahi-HumokHumokHumokHumokHumokHait-Hait-Hait-Hait-Hait-

layo pa ang kapitolyo.layo pa ang hotel,layo pa ang merkado.layo pa ang eskwelahan.layo pa ang tindahan.i-husto pa ang kan-on.-husto pa ang pan.-husto pa ang sud-an.-husto pa ang prutas.-husto pa ang bugas.gahi pa ang saging.gahi pa ang mangga.gahi pa ang kamote.gahi pa ang kapayas.gahi pa ang bayabas.-humok pa ang kan-on.-humok pa ang keso.-humok pa ang pinya.-humok pa ang nangka.-humok pa ang kahil.halt pa ang korta.hait pa ang kutsilyo.•hait pa ang gunting.halt pa ang sundang.hait pa ang labaha.

242

C. Question and Answer:

Example: Q: Layo-layo pa ba ang simbahan?

A: Oo, layo-layo pa.Dill, duol na.

Question:

Layo-layo pa ba angmerkado?

Husto-husto pa baang kan-on?

Gahl-gahl pa ba angsaging?

Humok-humok pa baang nangka?

Halt-hait pa ba angsundang?

Dako-dako pa ba anglugar?

Baga-baga pa ba angpapel?

Lapad-lapad pa baang daan?

Hilaw-hilaw pa baang mangga?

Tambok-tambok pa basi Ana?

Taas-taas pa ba angprograma?

Sayon-sayon pa baang eksamen?

Putl-puti pa ba anghabol?

Answer:

Oo, layo-layo pa.Dili, duol na.

Oo, husto-husto pa.Dili, kulang na.

Oo, gahi-gahi pa.Dili, humok na.

Oo, humok-humok pa.Dili, bulok na.

Oo, hait-hait pa.Dili, habolan na.

Oo, dako-dako pa.Dili, gamay na.

Oo, baga-baga pa.Dili, nipis na.

Oo, lapad-lapad pa.Dili, hlktin na.

Oo, hilaw-hilaw pa.Dili, hinog na.

Oo, tambok-tambok pa.Dili, daut na.

Oo, taas-taas pa.Dili, mubo na.

Oo, sayon-sayon pa.Dili, lisud na.

Oo, puti-puti pa.Dili, itum na.

243

Limpyo-limpyo pa ba Oo, limpyo-limpyo pa.ang kwarto? Dili, hugaw na.

Bata-bata pa ba si Oo, bata-bata pa.Jose? Dili, gulang na.

D. Conversion:

Example: Layo pa ang simbahan.Layo-layo pa ba ang simbahan?

Declarative: Interrogative;

Layo pa ang hotel. ?Layo pa ang merkado. ?Layo pa ang eskwelahan. ?Layo pa ang tindahan. ?Husto pa ang kan-on. ?Husto pa ang pan. ?Husto pa ang sud-an. ?Husto pa ang prutas. ?Husto pa ang bugas. ?Gahi pa ang saging. ?Gahi pa ang mangga. ?Gahi pa ang kamote. ?Gahi pa ang kapayas. ?Gahi pa ang bayabas. ?Humok pa ang kan-on. ?Humok pa ang keso. ?Humok pa ang pinya. ?Humok pa ang nangka. ?Humok pa ang kahil. ?Hait pa ang korta. ?Hait pa ang kutsilyo. ?Hait pa ang gunting. ?Hait pa ang sundang. ?Hait pa ang labaha. ?

E. Expansion and Substitution:

Example: Layo ang eskwelahan.Mas layo ang kapitolyo.Mas layo-layo pa ang kapitolyo kay sa

eskwelahan.

Dagko ang mga sala. kuslna.__ sala.

Taas ang hotel. sinehan.hotel.

Gahi ang kapayas. bayabas.kapayas.

Halt ang kutsilyo. gunting.. kutsilyo.

Mubo si Juanito. Arsenio.Juanito.

Buotan si Cornelio. Lauro.Cornelio.

Lami ang pansit. adobo.pansit.

Nindot ang "Star". "Finian's Rainbow"."Star".

Gwapo si Florencio. Rodolfo.Florencio.

Daghan ang babaye. lalake.babaye.

245

F. Question & Answer and Expansion:

1. A: Kaon na.B: Kay ngano man?A: Kay tugnaw-tugnaw na ang kan-on.

Kaon na kay tugnaw-tugnaw na ang kan-on.

2. A: Lakaw na.B: Kay ngano man?A: Kay ngitngit-ngitngit na.

Lakaw na kay ngitngit-ngitngit na.

3. A: Inom na ug gatas.B: Kay ngano man?A: Kay daut-daut ka nag dyutay.

Inom na ug gatas kay daut-daut ka nag dyutay.

4. A: Ayaw ug adto sa dagat.B: Kay ngano man?A: Kay itum-itum ka nag dyutay.

Ayaw ug adto sa dagat kay itum-itum ka nag dyutay.

5. A: Ayaw ug kaon ug daghan.B: Kay ngano man?A: Kay tambok-tambok ka na.

Ayaw ug kaon ug daghan kay tambok-tambok ka na.

6. A: Ayaw ug saba.B: Kay ngano man?A: Kay duol-duol na kita sa simbahan.

Ayaw ug saba kay duol-duol na kita sa simbahan.

7. A: Pagtuon sa imong leksyon.B: Kay ngano man?A: Kay lisud-lisud na karon ang eksamen.

Pagtuon sa imong leksyon kay lisud-lisud na karonang eksamen.

8. A: Pagmais na lang.B: Kay ngano man?A: Kay mahal-mahal na ang humay.

Pagmais na lang kay mahal-mahal na ang humay.

246

9. A: Pagsugod na ug leksyon.B: Kay ngano nan?A: Kay daghan-daghan na ang eskwela.

Pagsugod na ug leksyon kay daghan-daghan na angeskwela.

10. A: Fagminyo na.B: Kay ngano man?A: Kay dako-dako na ang imong edad.

Pagminyo na kay dako-dako na ang imong edad.

VI.LEXICAL/GRAMMAR NOTES

nag - contraction of particle [na] + [ug]

Full Reduplication of Adjectives:

In general, reduplicated adjectives denote thediminutive form of what the adjectival base desig-nates , e.g.

layo layo-layo 'not very far1 or•a little bit far'

itum itum-itum 'not very black' or•a little black1

taas taas-taas 'not very tall' or' a bit tall'

When the particle (pa] co-occurs with thereduplicated form, it modifies the meaning of thebase to denote 'yet' or 'still1, e.g.

Layo-layo pa 'still far (but not very far)'

Taas-taas pa 'still high (but not very high)1

The particle [na] co-occurring with the redup-licated form changes the meaning to 'already', e.g.

itum-itum na 'already dark-complexioned'duol-duol na 'already near'


247

1. ' Predicate '' Adjectivei

i Layo-layot

'Particle'1 T

, pa/na ,r |

TopicNoun

[ang/si]-phrase

2. Interrogative:

Predicate TopicAdjective 'Particle'Int.Mkr.' Noun

Layo-layo , pa/na ba ,[ang/si]-phrase,

3. Comparative."Predicate

1 Predicate' Adjective

,Mas layo-layo

' taas-taas

Particle

ba

1 Topic1Noun/Pronf

, [ang/si]-, phrase

'ako-class' 1st setr

1 Predicate '1 Comp.Mkr.r

,kay sa1 kangi

i kayi

' Noun/Pron '1 T

,gen. noun ,

'per. name 't t

,kanako-class,, 4th set ,

LESSON 24

Structural Content: Adjectives: Non-Verbal Affix(pala-)

Verb: (-on) classFocus: GoalMood : Factual and


Demonstrative Pronouns:niini-class

Setting: This is an accountof Manang Goria,a good neighbor.

I. NARRATIVE

This is the vegetablegarden of Manang Goria.

Manang Goria loves toplant different kindsof vegetables.

There are tomatoes,onions, eggplant andsquash in her garden.

Her plants are robustand healthy because shefrequently waters them.

She also enjoys cookingthe vegetables.

She is not stingy. Sheloves to give vegetablesto everyone.

Kini ang estorya niManang Goria, ang buotangsilingan .

Kini ang tanaman sa mgautanon ni Manang Goria.

Si Manang Goria palatanomug mga lain-laing utanon.

Kamatis, sibuyas, talongug kalabasa naa sa iyangtanaman.

Tambok ang tanan kaypalabubo siya sa iyangmga tanom.

Palautan sab siya.

Dili siya dalo. Palahatagsiya ug mga utanon satanang tawo.

II. BREAKDOWN

This is the vegetablegarden of Manang Goria.

Kini ang tanaman sa mgautanon ni Manang Goria.

248

249

this the gardenof vegetablesof Manang Goria

Manang Goria loves toplant different kindsof vegetables.

Manang Gorialoves plantingof variedvegetables

There are tomatoes,onions, eggplant andsquash in her garden.

tomato, onioneggplant and squashthere isin her garden

Her plants are robustand healthy because shefrequently waters them.

fat the allbecausefrequently pour sheon her plants

She also enjoys cookingthe vegetables.

enjoy cook vegetablealso she

She is not stingy. Sheloves to give vegetablesto everyone.

not she stingyloves giving shevegetablesto all people

kini [ang] tanaman[sa] [mga] utanonni Manang Goria

Si Manang Goria palatanomug mga lain-laing utanon.

[si] Manang Goria(pala)tanom[ug] [mga] lain-lain(g)utanon

Kamatis, sibuyas, talongug kalabasa naa sa iyangtanaman.

kamatis, sibuyastalong ug kalabasanaa[sa] iya(ng) tanaman

Tambok ang tanan kaypalabubo siya sa iyangmga tanom.

tambok [ang] tanankay(pala)bubo siya[sa] iya(ng) [mga] tanom

Falautan sab siya.

(pala)utan[sab] siya

Dili siya dalo. Falahatagsiya ug mga utanon satanang tawo.

dili siya dalo(pala)hatag siya[ug] [mga] utanon[sa] tanan(g) tawo

Pangutana;

Kinsang tanaman sa mga utanon kini?Kinsay palatanom?Unsay iyang gitanom?Tambok ba ang iyang mga utanon? Ngano man?Palautan ba si Manang Goria?Dalo ba siya?

250


binatonanbubobutangakalabasa/kalbasakamatis/tamatisdalo/daoestorya/istoryagalam

hardinhatud

hayhaylain

paghotpolo

pupo

sibuyastabakotabitalongtaudtaudu tan

IV. DRILLS

A. Repetition:

maid, servant, household helppour, water plantsput, place, set downsquash, pumpkintomatostingy, selfishstory, anecdote, accounttend or care for, raise,nurse

gardensend, take, escort todes tination

hang (clothes on a line)separate from the rest, set

apart, reserve forbarkpolo shirt, informal short-

sleeved shirtpick or pluck fruits/flowers

from stemoniontobacco, smoke a cigartalk, converseeggplantshortly, soon, momentarilycook vegetables

Falaadto siya sa simbahan.Falakanta kami.Palatindog ako .Palakaon ka ug saging.Palalingkod kita sa lamesa.Palasayaw si Rosa.Palasulat si Juan ug si Pedro.Palasulat ang maestra.Palatuon ang estudyante.Paladula ang mga bata sa tugkaran.Palaluto ang inahan ug sud-an.Palatanom ang amahan ug saging.Palatahi ang akong igsoon ug sinina.Palapalit ang iyang manghod ug pan.Palahayhay siya dinhi.

251

Palatokar kami ug nindot nga kanta.Palakaon kita ug manok.Falainom si Tatay ug tuba.Palakuha siya ub nga bulak.Falatabi ang estudyante sa klase.Palapaghot ang among iro sa gabii.Palatabako ang imong apohan.Palabaligya si Jose ug nga utanon.


Palalangoy ka ba?Palakaon ba siya?Palasayaw ba si Rosa?Palakaon ba sila ug atis?Palapaghot ba ang iro?Palasulti ba ang maestra?

Palapalit ba ang bataug pan?

Palahayhay ba siya dinhi?

Palaluto ba ang inahanug sud-an?

Falainom ba si Tatayug tuba?

Palatabako ba ang imongapohan?

Palabaligya ba siyaug utanon?

Oo, palalangoy ako.Oo, palakaon siya.Oo, palasayaw si Rosa.Oo, palakaon sila ug atis.Oo, palapaghot ang iro.Oo, palasulti ang maestra.

Dili, dili palapalit angbata ug pan.

Dili, dili siya palahay-hay dinhi.

Dili, dili palaluto anginahan ug sud-an.

Dili, dili palainom siTatay ug tuba.

Dili, dili palatabako angakong apohan.

Dili, dili siya palabaligyaug utanon.

C . Expansion:

1. Falasulat si Jose.

ug si Pedroug "assignment"

sa libreriya

Falasulat si Jose ug si Pedro.Palasulat si Jose ug si Pedro ug

"assignment".Palasulat si Jose ug si Pedro ug

"assignment" sa libreriya.

2. Palapalit siya.

ug pagkaon Palapalit siya ug pagkaon.sa tindahan Palapalit siya ug pagkaon sa

tindahan.ni Paul Palapalit siya ug pagkaon sa

tindahan ni Paul.

252

3. Palasayaw si Rita.

ug 'Tinikling' Palasayaw si Rita ug 'Tinikling1.sa programa Palasayaw si Rita ug 'Tinikling1

sa programa.sa eskwelahan Palasayaw si Rita ug 'Tinikling1

sa programa sa eskwelahan.

4. Palakuha siya.

Palakuha siya ug bulak.Palakuha siya ug bulak sa hardin.Palakuha siya ug bulak sa hardinni Manang Maria.

ug bulaksa hardinni Manang Maria

5. Palakaon ako.

ug ikawug sagingnga hinog

Palakaon ako ug ikaw.Palakaon ako ug ikaw ug saging.Palakaon ako ug ikaw ug sagingnga hinog.

Palaluto si Nanay.

ug pansit Palaluto si Nanay ug pansit.ug adobong manok Palaluto si Nanay ug pansit ug

adobong manok.sa among balay Palaluto si Nanay ug pansit ug

adobong manok sa among balay.

D. Narrative Comprehension Drill:

Gitanom ni Manang Goria ang kamatis, sibuyas,talong ug kalabasa sa iyang tanaman. Gigalam niyakini adlaw-adlaw. Gipupo niya ang nga bunga niiniug gihatag niya sa iyang mga silingan. Ang uban,gibaligya niya sa merkado.

1.Gitanom ni Manang Goria ang kamatis, sibuyas,talong ug kalabasa sa iyang tanaman.

Q: Unsang gitanom niManang Goria?

Q: Diin niya itanom?Q: Giunsa niya ang mga

utanon?

A:A:

Kamatis, sibuyas,talong ug kalabasa.

Sa iyang tanaman.Gitanom.

253

2.Gigalam niya kini adlaw-adlaw.

Q: Giunsa niya adlaw- A: Gigalam.adlaw?

Q: Unsay iyang gigalam? A: Kini (mga utanon).Q: Kanus-a niya gigalam? A: Adlaw-adlaw.

3.Gipupo niya ang bunga niini ug gihatag sa iyangmga silingan.

Q: Giunsa niya ang A: Gipupo.mga bunga?

Q: Unsay iyang gipupo? A: Ang mga bunga.Q: Sa unsa? A: Niini.Q: Kang kinsa niya A: Sa iyang mga silingan.

gihatag?

4.Ang uban gibaligya niya sa merkado.

Q: Giunsa niya ang A: Gibaligya.uban?

Q: Diin niya gibaligya? A: Sa merkado.

E. Repetition:

l.Gitanom ni Manang Goria ang kamatis gahapon.Itanom ugma.

Qihatag ni Ana ang kwarta ganina.Ihatag karong taudtaud.

Gibaligya ni Pedro ang utanon gahapon sa buntag.Ibaligya ugma .

Gihatud sa bata ang pagkaon gahapon sa udto.Ihatud ugma .

Gibutang sa maestra ang lapis sa lamesa kagabii.Ibutang ' karong gabii.

2.Gigalam niya ang tanom.Galamon .

Gipupo nila ang mga bunga sa tanom.Pupoon .

254

Glutan nako ang kalabasa.Utanon

GipalitPaliton

GilainLainon

3.GilutoLutoon

GitahiTahion

GisulatSulaton

GidalaDalhon

GiputolPutlon

namo

nato

nlini

niana

ang

ang

ang

ang

slnina.

talong.

lsda.

polo.

niadto ang estorya

kini

kana

ni Cecil.

sa binatonan.


(pala-) - a non-verbal affix attached to a verbbase and used in an adjectival con-struction to describe the fondness ofa person for the action designated bythe verb, thereby denoting frequentand/or habitual action.

palatanotn 'enjoys planting/frequentlyplants'

palasayaw 'habitually/frequently dances'

naa - Kamatis, sibuyas...naa sa iyang tanaman.

The demonstrative naa is used here tomean 'there is/exists' or 'one has/possesses ' . It belongs to the nia-classwhich can function, also, to mark anexistential sentence (cf. aduna, Lesson11).

255

Verb: (-on) classFocus: GoalMood : Factual (gi-)

Non-Factual (-on) or (1-)Aspect: Neutral

The (-on) class Is called a Goal Focus Verbbecause the direct object is the topic of thesentence. As such, it is marked by an [ang/si]-phrase and uses the ako-class, 1st set personalpronouns.

Whereas,the actor or doer of the action ismarked by the agentive case markers [ni/sa] andis of the nako-class. 3rd set personal pronouns.

Compare the following examples:

ActorFocus

'Predicate' TOPIC Complement' Verb 'N/Pron (Actor) 'N/Pron (Dir Obj)'» i i

, Mutanom ,si Manang Goria, ug kamatis., Magsakay,ang bata , sa eroplano, Mutawag ,ako

g, sa eroplano.kanimo.sa binatonan.kang Ruben.sa iya.

GoalFocus

'Predicate' Complement TOPIC' Verb,Gitanom,Sakyon.Gitawag

N/Pron (Actor)'N/Pron (Dir Obj)'

,ni Manang Goria, ang kamatis.,sa bata, nako

ang eroplano. ,ikaw. ,ang binatonan. ,si Ruben. ,siya. ,

Demonstrative Pronouns: niini-class

niari

niini

niana

niadto -

'this' (nearest to speaker)

'this' (near to both speaker and hearer)

'that' (near the hearer)

'that over there' (far from both speakerand hearer; also used for refer-rents out of sight from bothprincipals)

256

1. The nlini-class of demonstrative pronouns is usedto substitute for: [ni]-phrase

[sa]-phrase[ug]-phrasenako-class, 3rd setkanako-class, 4th set[kang]-phrase

in Predicate-Complement constructions, e.g.

Gitanom ni Manang Goria ang kamatis.Gitanom niini ang kamatis.

Sakyon sa bata ang eroplano.Sakyon niana ang eroplano.

Mukaon siya ug adobo.Mukaon siya niini.

2. The kini-class of demonstrative pronouns substitutesfor: [ang]-phrase

[si]-phraseako-class, 1st set

in Topic constructions, e.g.

Gitanom ni Manang Goria ang kamatis.Gitanom ni Manang Goria kini.Gitanom niini kini.

Magsakay si Anita sa eroplano.Magsakay kini sa eroplano.Magsakay kana niadto.


1. Predicate ' Topic ComplementVerb ' N/Pron (Actor) ' Noun (Dir Obj) '

Palabasa , [ang/si]-phrase , ug nobela.

ako-class,Is t set! estorya.

2.

a.

Negative: [ang/si]-phrase Dili Pattern 1

Negative:

'Neg. Mkri

i

, Dili

ako-class

. ' Topic' Pronoun

, ako-class

Pron, 1st set

'Predicate |' Verb 'i t

, palabasa ,

ComplementNoun (Dir )bj)

ug nobela.

Predicate TOPIC ComplementVerb

Focus ' (ma6->classes'[a"f ]-Phrase]subs. by1 (mu-) , [ s i ] -phrase ^ k l n i . c l a s s

Noun/Pronoun (Actor) ' Noun/Pronoun (Direct Object)

', [si]-pKrase,ako-class, 1st set Dem Pron

,kanako-class, 4th set, [kang]-phrase,[sa]+ ako-class, 2nd set

subs, by» niini-classDem Pron

GoalFocus

PredicateVerb

ComplementNoun/Pronoun (Actor)

TOPIC 'Noun/Pronoun (Direct Object)'

(-on) class ,[ni]-phrase, [sa]-phrase,nako-class, 3rd set,[kang]-phrasj

, [ang]-phrasesubs, by , [sa]-phraseniini-class, ako-classDem Pron , 1st set

subs. bykini-classDem Pron

LESSON 25

Structural Content: Demonstrative Pronouns:dinhi-classCompound Form: nia dinhi

Personal Pronouns: 4th set,kanako-class

Setting: A woman is rid-ing a bus home.

I. DIALOGUE

Stopt Stop! I'll getoff at the corner.

You can't, Nang,because there is nobus stop.

My gosh, I didn'trealize it'd takesuch a long time.

Not really, just alittle while more.

Nagsakay ang usa kababaye sa trak paingonsa iyang balay .

A: Para! Para! Manaog naako dinha sa eskina.

B: Dili mahimo, Nang, kaywalay paradahan sa trak.

A: Sus, kadugay pa diay.

B: Dili man, kadiyut na lang.

II.DIALOGUE BREAKDOWN

Stop! Stop! I'll getoff at the corner.

stop stopgo down [already] Ithere at corner

You can't, Nang,because there is no

not possiblebecause nonestopping placeof bus

A: Para! Para! Manaog naako dinha sa eskina.

para paramanaog [na] akodinha [sa] eskina

B: Dili mahimo, Nang, kaywalay paradahan sa trak.

dill mahimokay wala(y)paradahan[sa] trak

258

259

My gosh, I didn'trealize it'd takesuch a long time.

my goshlong time yet[I didn't realize]

Not really, just alittle while more.

not reallylittle [already]

only

A: Sus, kadugay pa diay.

(ka)dugay [pa][diay]

B: Dili man, kadiyut nalang .

dili [man]kadiyut [na] [lang]


berdekanaug

kanunaydakophangyohisgut

paraparadahan sa trakpar tepresko

greendescend, go/come down,

get off from a raisedlocation

alwaysarrest , catchask, requesttalk about, mention (in

passing)stop , haltbus stoppart, regionfresh

IV. DRILLS

A. Comprehension:

l.Usa ka buntag niana nisakay si Aling Sela sa traksa eskina sa Rizal ug sa Mabini.

A: Nisakay siya sa trak.Q: Nag-unsa si AlingSela?

Q:Q:

Kanus-a?Diin?

A: Usa ka buntag niana.A: Sa eskina sa Rizal

ug sa Mabini.

260

2.Paingon siya sa merkado aion mupalit ug mga utanon,karne ug is da.

Q: Asa siya paingon?Q: Mag-unsa siya?Q: Ug unsa?

A: Sa merkado.A: Mupalit siya.A: Ug mga utanon, karne

ug isda.

3.Kanunay siyang muadto sa merkado sa Myerkoles sabuntag kay ang mga preskong isda, karne ug utanonrauabot nianang adlawa.

Q: Kanus-a siya muadtosa merkado?

Q: Unsang parteha saadlaw?

Q: Ngano man?

A: Sa Myerkoles.

A: Sa buntag.

A: Kay ang mga preskongisda, karne ugutanon muabotnianang adlawa.

4.Unya nihangyo siya sa drayber nga mahunong sadaplin kay manaug siya sa dalan atubangan sa mer-kado .

Q:

Q:Q:Q:

Nag-unsa siya sadrayber?

Unsa?Ngano?Asa?

A:

A:A:A:

Nihangyo siya sadrayber.

Muhunong sa daplinKay manaug siya.Sa dalan atubangansa merkado.

5.Nitubag ang drayber nga dili mahimong muhunong sadaplin kay walay 'paradahan sa bus.

Dili mahimong muhu-nong.

Sa daplin.Kay walay paradahan

sa trak.

6.Niingon sab siya nga kung muhunong siya dakponsiya sa pulis.

Q:Q:

Unsay tubag sadrayber?

Asa?Ngano?

A

AA

Unsa pa ang iyanggiingon?

Kinsa ang mudakop?

Niingon sab siya ngakung muhunong siyadakpon siya.

Ang pulis.

261

B. Expansion and Substitution;

l.Nia dinhi ang opisina.dakong lamesa.

restawran.akong kwarto.

nga dako.

2.Naa dinha ang klinika.sa eskwelahan.

libreriyatupad sa opisina.

sipal.

3.Tua didto ang bukid.

klase sa prin-

nga berde.dako.

bankong .duol sa kapitolyo.

simbahang

C. Repetition:

Mulingkod ako dinhi.Asa ko mulingkod? Dinhi.

Mubasa siya dinhi.Asa siya mubasa? Dinhi.

Mutindog katni dinhi.Asa kami mutindog? Dinhi.

Musayaw sila dinhi.Asa sila musayaw? Dinhi.

Mukaon kamo dinhi.Asa kamo mukaon? Dinhi.

Mukanta kita dinhi.Asa kita mukanta? Dinhi.

Musulat siya dinha.Asa siya musulat? Dinha.

Mudagan sila dinha.Asa sila mudagan? Dinha.

Mulakaw kami dinha.Asa kami mulakaw? Dinha.

262

Muinom kita dinha.Asa kita muinom? Dinha.

Mutahi ka dinha.Asa ka mutahi? Dinha.

Musulti ako didto.Asa ako musulti? Didto.

Mupalit ka ug isda didto.Asa ka mupalit ug isda? Didto.

Mubasa siya didto.Asa siya mubasa? Didto.

Mulingkod kamo didto.Asa kamo mulingkod? Didto.

Mulaba kita didto.Asa kita mulaba? Didto.

D. Substitution and Question & Answer:

l.Mahimo bang mubasa dinhi? Oo, mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.

mukaon ? Oo, mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.

mutuon ? Oo , mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.

musulat ? Oo, mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.

musulti ? Oo , mahimo kaayo.Dili, dili gyud mahimo.

2.Mahimo bang mupalit dinha? Oo,Dili,

mulingkod ? Oo,Dili,

mutindog ? Oo ,Dili,

mulaba ? Oo ,Dili,

mutudlo ? Oo,Dili,

263

3.Mahimo bang mukanta didto? Oo,Dili,

musayaw ? Oo,Dili,

mutokar ? Oo,Dili,

muhigda ? Oo,Dili,

mulangoy ? Oo,Dili,

E. Substitution and Conversion:

1.Actor Focus:

Mahimo bang mubasa ako ug libro dinhi?siya ?

sulat ?kita ?

musulat ?kami ?

dinha?

Goal Focus :

Mahimo bang basahon nako ang libro dinhi?niya ?

sulat ?nato ?

sulaton ?namo ?

dinha?

2.Actor Focus:

Mahimo bang mutuon kamo ug leksyon didto?ako ?

mutudlo ?siya ?

dinha?"Math" ?

mubasa ?

264

Goal Focus:

Mahimo bang tun-an ninyo ang leksyon didto?nako ?

itudlo ?niya ?

dinha?"Math" ?

basahon ?

F. Substitution and Expansion:

1.Factual Mood:

Gibasa ni Rosa ang nobela.Gikuha

sa estudyante .sa libreriya.

ang libroGidagan

kagabii.niini

2.Non-Factual Mood:

Kantahon nila ang 'Si Pilemon'.'Itik-Itik 1.

Sayawon .sa programa.

Tukaron

karong gabii.niana

G. Substitution and Conversion:

1. Gibasa ni Rosa ang nobela kaniya.s a b ab ay e .

Gibasa ni Rosa kaniya ang nobela.sa babaye •

2. Gisulat ni Pedro ang sulat kanila.sa mga lalake.

265

Gisulat ni Pedro kanilaang sulat.sa mga lalake

3. Gidala ni Sebastian ang regalo kanako.sa maestro.

Gidala ni Sebastian kanako ang regalo.sa maestro

4. Giluto ni Aurora ang paksiw para kanamo.sa mga bata.

Giluto ni Aurora para kanamo ang paksiw.sa mga bata ang paksiw.

5. Gikanta ni Pilita ang 'Guantanamera' kanato.sa mga tawo.

Gikanta ni Pilita kanato ang 'Guantanamera1.sa mga tawo .

H. Repetition and Conversion;

1. Gibasa niya ang nobela kang Pedro.Gibasa niya kang Pedro ang nobela.

Gisulat niya ang sulat kang Tino ug Rico.Gisulat niya kang Tino ug Rico ang sulat.

Gidala niya ang regalo kang Cristina.Gidala niya kang Cristina ang regalo.

Giluto niya ang paksiw para kang Tilyang, Helenug kanako.

Giluto niya para kang Tilyang, Helen ug kanakoang paksiw.

Gikanta niya ang 'Guantanamera1 kang Buddy,kanimo ug kanako.

Gikanta niya kang Buddy, kanimo ug kanako ang'Guantanamera'.

2. Basahon ni Rosa ang nobela kaniya ugma.Basahon ni Rosa kaniya ang nobela ugma.

Sulaton ni Pedro ang sulat kanila karong buntag.Sulaton ni Pedro kanila ang sulat karong buntag.

Dad-on ni Sebastian ang regalo kanako sa alastres .

Dad-on ni Sebastian kanako ang regalo sa alastres .

266

Kantahon ni Filita ang 'Guantanamera' kanatounya.

Kantahon ni Pilita kanato ang 'Guantanamera'unya.

3. Basahon niya ang nobela kang Pedro.Basahon niya kang Pedro ang nobela.

Sulaton niya ang sulat kang Tino ug Rico.Sulaton niya kang Tino ug Rico ang sulat.

Dad-on niya ang regalo kang Cristina.Dad-on niya kang Cristina ang regalo.

Lutoon niya ang paksiw para kang Tilyang,Helen ug kanako.

Lutoon niya para kang Tilyang, Helen ug kanakoang paksiw.

Kantahon niya ang 'Guantanamera' kang Buddy,kanimo ug kanako.

Kantahon niya kang Buddy, kanimo ug kanako ang'Guantanamera'.


Paral Paral - 'Stop! Stopl'

A call to bring a transportationvehicle to a halt. Another commonmethod is to project a 'Psst! Psst!'or to bang the outside wall of thebus with one's open hand (throughthe window).

Sus! - Sus, kadugay pa diay.

Sus is short for Hesus 'Jesus'. Theuse of the word, however, does notconnote cursing or blasphemy.

dad-on - [dala] + (-on) 'bring the ..."

[dakop] + (-on) 'catch the ...,arrest'

267

[para] + kanako - Giluto niya ang paksiw para kanamo,

[para] and [alang] 'for' arefrequently used with the 4th setof personal pronouns, kanako-class to mark the beneficiaryof the action.

[Kang] / [sa]

As oblique case markers, they identify therecipient or beneficiary of an action. [Kang]is used before personal names and [sa] beforegeneral nouns.

Gibasa ni Pedro ang sulat k a nf Jose-6 sa bata.

Their other function is to indicate possessionwhen the constituent construction precedes thetopic.

Kang Pedro , , .„ ° ^ kini.Sa bata This isPedro's,the child's.

Demonstrative Pronouns: dinhi-class

diri -

dinhi -

'here'

'here'

dinha - 'there'

(nearest to speaker)

(near to speaker and hearer)

(near to hearer)

didto - 'over there' (far from both speakerand hearer; also used forreferrents out of sight fromboth principals)

This set of locational demonstrative pronounsanswers the interrogative diin? 'where'

Compound Demonstrative Pronouns:

dia dirinia dinhinaa dinhatua didto

The dinhi-class co-occurs (without time meaning)with the nia-class as the second member of theconstituent construction. This particular con-struction is used for emphasis.

268

Pseudo-Verb: Mahimo 'can1, 'able to', 'possible'

Like the first two pseudo-verbs, gusto and kina-hanglan, mahimo co-occurs with the Non-Factualform of the verb, e.g.

Mahimo bang mubasa ako ug libro?Mahimong magluto si Clara sa kusina.Mahimo bang tun-an nimo ang leksyon?Mahimo bang bas ahon nako ang nobela?


1.'Predicate' Complement Topic

Verb ' N/Pron (Actor)'N (Dir Obj)'N/Pron

, Gibasa1Basahon

Complement*Qbj

[ni/sa]-phraseiang libro ,[kang/sa]-i „„!,„_„!,„„ ' sulat , phrase

, nobela,kanako-class, , 4th set

nako-class3rd set

a. 'Predicate' Complement Complt TopicVerb N/Pron (Actor)N/Pron N (Dir Obj)'

, Gibasa ,[nl/sa]-phrase[[kang/sa]- ,

•Basahon 'nako-class ' P h r a s e i'kanako-class'3rd set

ang libro. ,sulat. ,nobela.,

4th set

b.

Patterns

1 or la

Complement '(Time) '

i

karong buntag.,unya. ,ganina. ,

LESSON 25A

Structural Content: Demonstrative Pronouns:nganhi-class

Setting: Rosa and her friendrun into each otherand talk about HolyWeek in Bantayan.

Nagkasugat si Rosa ugang iyang amiga ug nag-hisgutay bahin sa SemanaSanta sa Bantayan .

I. DIALOGUE

Rosa, where will you A:spend Holy Week?

In Bantayan. B:

That's far away! A:Why there, why notspend it here in thecity?

Because Holy Week B:(celebration) inBantayan is verypretty. There aremany (religious)floats in the proces-sion on Holy Thursday.

What about Good A:Friday, are there alot, too?

Yes, much more than B:on Holy Thursday.

Could I go with you? A:

Rosa, asa kamo magsemanasanta?

Ngadto sa Bantayan.

Kalayo gyud! Nganongngadto man, nganong diman lang nganhi sasyudad?

Kay nindot kaayo angsemana santa didto saBantayan. Daghan kaayongkaro sa prosesyon saHwebes Santos.

Sa Byernes Santo, daghanba sab?

Oo, mas daghan kay saHwebes Santos.

Makauban ba ko ninyongadto ?

Certainly. B: Segurado.


Rosa, where will you A:spend Holy Week?

Rosa, asa kamo magsemanasanta?

269

270

where you (plural)Week Holy

In Bantayan.

over therein Bantayan

That's far away!Why there, why notspend it here in thecity?

how far [really]why over there [tellwhy notjust herein city

Because Holy Week(celebration) inBantayan is verypretty. There aremany (religious)floats in the proces-sion on Holy Thursday.

because pretty verythe Week Holyover there in Bantayanmany very floatsin processionon Thursday Holy

What about Good A:Friday, are there alot, too?

on Friday holymany also

Yes, much more than B:on Holy Thursday.

yes more manythan on Thursday Holy

Could I go with you? A:

can accompany Iyou (pi) over there

Certainly.

asa kamo(mag)semana santa

B: Ngadto sa Bantayan.

ngadto[sa] Bantayan

A: Kalayo gyud! Nganongngadto man, nganong diliman lang nganhi sasyudad?

(ka)layo [gyud]me] ngano(ng) ngadto [man]

ngano(ng) dili[man] [lang] nganhi[sa] syudad

B: Kay nindot kaayo angsemana santa didto saBantayan. Daghan kaayongkaro sa prosesyon saHwebes Santo.

kay nindot kaayo[ang] semana santadidto [sa] Bantayandaghan kaayo(ng) karo[sa] prosesyon[sa] Hwebes Santo

Sa Byernes Santo, daghanba sab?

[sa] Byernes Santodaghan [ba] [sab]

Oo, mas daghan kay saHwebes Santo.

oo, mas daghankay [sa] Hwebes Santo

Makauban ba ko ninyongadto ?

(maka)uban [ba] koninyo ngadto

Segurado.

271


adtoampoanhaanhibolakamisadentrokuyogdarohisgut

IninglisInsik(pang)adyeprosesyonsastresegurado

sugattsorisotugon

IV. DRILLS

over therepray; repent, apologizetherehereplay balldress shirtcompanionfarm, plowmention (in passing), talk

aboutEnglishChinesepray; prayerprocession (religious)tailorcertainly, surely; definite-

lymeet, welcomesausageplace an order, as of goods;send/leave a message

A. Repetition:

Muanhi dinhi si Rosita.Muanha dinha sila si

Rosita.Muadto didto si Jose.Mupadulong dinhi kami

si Jose.Magdala dinha ug pagkaon

si Inday.Magpalit didto ug sud-ankamo si Inday.

Magtugon dinhi ug sininaang maestra.

Magtahi dinha ug kamisa-dentro ang sastre.

Mangadto kami didto.Mangaon sila dinhi.Manglakaw kita dinha.Manginom kamo didto.

Muanhi nganhi si Rosita.Muanha nganha sila si

Rosita.Muadto ngadto si Jose.Mupadulong nganhi kami

si Jose.Magdala nganha ug pagkaon

si Inday.Magpalit ngadto ug sud-ankamo si Inday.

Magtugon nganhi ug sininaang maestra.

Magtahi nganha ug kamisa-dentro ang sastre.

Mangadto kami ngadto.Mangaon sila nganhi.Manglakaw kita nganha.Manginom kamo ngadto.

272

B. Substitution: Movable Slot

Mupaingon kamiMupadulong

sila

MuanhiMamisita

Mangadye

Mag-ampo

Transformation

ngadto sa

nganhi

nganha

ngadto

didto

Bantayan.

•ato .inyo .

simbahan.

prosesyon.

and Question & Answer

Kinsay manguban? Kami.Sa unsa? Prosesyon.Unsang prosesyona? Semana Santa.Anus-a? Byernes Santo.Asa? Ngadto sa Bantayan.

Manguban kami sa prosesyon sa semana santa saByernes Santo ngadto sa Bantayan.

2. Mamrosesyon sila.

Mag-unsa sila? Mamrosesyon.Si kinsa? Sila si Ana.Asa? Nganhi.Anus-a? Karong gabii.Ngano man? Kay Hwebes Santo man.

Mamrosesyon sila si Ana nganhi karong gabiikay Hwebes Santo man.

3. Manimba kita.

Mag-unsa kita? Manimba.Kinsay atong kuyog? Kita si Pedro.Asa? Nganha sa Santo Nino.Anus-a? Sa sunod Sabado.Ngano man? Kay pyesta ni San Vicente.

27 3

Manimba kita si Pedro nganha sa Santo Nino sasunod Sabado kay pyesta ni San Vicente.

4. Magbola kamo si Juan.

Kinsay magbola? Kamo si Juan.Asa? Dinhi sa plasa.Unsang plasaha? Ni Rizal.Anus-a? Ugma sa buntag.

Magbola kamo si Juan dinhi sa plasa ni Rizalugma sa buntag.

5. Magsulat ako.

Mag-unsa ka? Magsulat ako.Unsa? Leksyon.Sa unsa? Ininglis .Asa? Didto sa eskwelahan.

Magsulat ako ug leksyon sa Ininglis didto saeskwelahan.

D• Expansion:

l.Magdula kamo.si Berto.

ug bulan-bulan.dinhi.

2.Magdaro ang mag-uuma.ngadto.

sa uma.ni Don Pedro.

ugma.

3.Mamas±yo sila.si Ditang.

nganha.sa plasa.

ni Bonifacio.

karong hapon.

4.Mamalit ang mga PCV.ug panapton.

didto.

274

sa tindahan.

sa Insik.

sa Magallanes .

5.Manahi kita.si Vida.

ug sayo.nganhi.

sa kwarto.ni

Terry.

sa dormitoryo.

6.Mangarbun kami.si Tina.

ug tsoriso.dinha.

sa RamosSupermarket.

sa alas otso.

ugma sa buntag.

E. Comprehension:

Nagkasugat si Rosa ug ang iyang amiga ngadto

sa Magallanes. Nagkahisgutay sila bahin sa semana

santa. Gipangutana si Rosa sa iyang amiga kung

asa siya magsemana santa. Gitubag kini ni Rosa

nga ngadto sa Bantayan kay nindot kaayo ang semana

santa didto kay daghan kaayo ug karo sa prosesyon

sa Hwebes ug Byernes Santo.

Pangutana:

Nagka-unsa si Rosa ug ang iyang amiga usa kaadlaw niana?

Diin sila nagkasugat?Unsay gipangutana sa amiga ni Rosa?Unsay gitubag ni Rosa?

275

Nganong ngadto man?Kay ngano pa?


Semana Santa Holy Week; the religious obser-vance of Holy Week

Hwebes Santo - Maundy Thursday/Holy Thursday

Byernes Santo

karo/karosa

Good Friday

floats in a religious processionbearing the statues of saints.These are brightly lit withcandles and lightbulbs and gailydecorated with fresh and/or paperflowers.

bulan-bulan - a game of tag between two campsplayed within large squares drawnon the ground; so called becauseit is usually played when the moonbulan is full and the night isbright enough to see the linesdrawn on the ground.

karbun - a section in Cebu city near thewharf where a large market islocated. Because of this, theterm karbun is now used to referto this particular market. Hence,when verbalized, mangarbun means'to go marketing'.

Verbal Affix: (maN-) of the (mag-) class,progressive aspectnon-factual mood

As used in this lesson, the verbal affix (maN-)indicates plurality of the action and the actor, e.g.

Mangadto kami didto.Mangarbun ako ugma.

'We will go there.''I will go marketing(for various articles)tomorrow.'

276

The verbal affix (maN-) takes various forms whenaffixed to the verb base, depending on the Initialsound of the word, e.g.

(maN-) + [bisita] = mamisita(maN-) + [simba] = manimba(maN-) + [karbun] = mangarbun.

Verbal Affix: (nagka-) of the (magka-) class,progressive causa-

tive aspectfactual mood

(Nagka-) is a compound verbal affix signifying anaction that occurs accidentally, e.g.

nagkasugat 'met accidentally' or 'happenedto meet'

Verbal Affix: (nagka- -ay) of the (magka- -ay) class,progressive re-

ciprocal aspectFactual mood

A compound verbal affix indicating a reciprocalaction that occurs accidentally, e.g.

nagkasultihanay 'happened to speak to eachother or to one another'

Demonstrative Pronouns: nganhi-class

ngari 'here' (nearest to speaker)

nganhi 'here' (near to both speaker and hearer)

nganha 'there' (near to hearer)

ngadto 'over there' (far from both speaker andhearer; also used for referrentsout of sight from both principals)

The use of the nganhi-class indicates movement towardthe destination and implies that the mood is non-factual .


Lessons 23-25A

I. Dialogue

A: Elsa, dia dinhi ang blusang akong gitahi parakang Rita.

B: Muanhi ba siya dinhi?A: Niingon siya gabii nga muagi siya dinhi paingon

sa lungsod.B: Pila ang lukat?A: Ang singil nako niya P3.00 na lang kay suki nako

siya. Pero didto sa lungsod ang lukat mga P5.00.

lukat

muanhisingilsuki

Vocabulary:payment for services done,fee

to come herecharge (an amount)regular customer (also:habitue)

Pangutana:

1. Unsa ang gitahi sa mananahi?

2. Para kang kinsa?

3. Unsa ang giingon ni Rita sa mananahi?

4. Asa si Rita paingon?

5. Unsa ang gipangutana ni Elsa sa mananahi?

6. Pila ang singil sa mananahi niya?

7. Ngano man?

8. Pila ang lukat sa lungsod?

II. Narrative

iH. Sa Pilipinas ang bulan sa Mayo mao ang bulan samga bulak ug mga pyesta. Giselebrar sa mga tawoang 'Flores de Mayo' gikan sa sinugdanan sa Mayohangtud sa katapusan.

277

278

Adlaw-adlaw hatagan sa mga bata ang Mahal ngaBirhen ug mga bulak ug pangadyeon nila anglitaniya para sa Birhen, ug kantahon sab nila angmga kantang relihyoso.

Vocabulary:

giselebrar is being celebratedhatagan givepangadyeon to pray (to)sinugdanan beginning

Pangutana:

1. Unsay mahitabo sa bulan sa Mayo?

2. Unsa ang giselebrar sa mga tawo?

3. Kanus-a?

4. Mag-unsa ang mga bata?

5. Unsaon nila ang mga bulak?

6. Unsay ilang pangadyeon?

7. Unsa pa sab ang ilang buhaton?

#2. Ang *Misa de Gallo1musugod ug sayo sa buntag gikansa Disyembre 17 hangtud sa Disyembre 24. Gitawagkini ug "Misa de Gallo' kay sa kinatsila ang buotipasabot sa 'gallo' manok tungod kay sa kasayo samisa madungog ang putak sa mga manok.

Sa Disyembre 24 ang misa musugod sa alas onse sagabii aron inighuman alas dose na. Inighuman samisa, rauuli ang mga tawo sa ilang balay ug didtomukaon sila ug 'Noche Buena', ang pagpangaon satungang gabii human sa misa.

Vocabulary:

buot ipasabot what it meanskinatsila in Spanish, in the Spanish

languageinighuman when it's overpagpangaon mealputak crowing (N)

279

Pangutana:

1. Kanus-a musugod ang 'Misa de Gallo'?

2. Kanus-a ang sinugdanan?

3. Kanus-a ang katapusan?

4. Nganong gitawag kini ug 'Misa de Gallo1?

5. Unsay mahitabo sa Disyembre 24?

6. Unsang orasa mahuman ang misa sa Disyembre 24?

7. Inighuman sa misa, mag-unsa ang mga tawo?

8. Unsa ang 'Noche Buena1?

III. Dialogue

A: Pastilan, hapit na ang alas kwatro. Hoy, Ramonug Pilita, mat a na kamo.

B: Usa pa, katulgon pa ako.A: Duol-duol na ang alas kwatro y medya. Kinahanglan

tua kita sa simbahan.C: Lisud-lisud kining 'Misa de Gallo' da, sayo-sayohon

ang pagmata ug tugnaw-tugnaw sab.A: Daghan pa kamo ug reklamo. Kung gusto kamong mu-

simba, dali-dalia ang pag-ilis. Kung dili, biyaanko kamo.

Vocabulary:

katulgon sleepydali-dalia ang (imperative) dress quicklypag-ilis

gipukaw to wake up (somebody)hapit nearly, almostmata wake up, awakenpastilan oh my goodness!reklamo complaintsayo-sayohon ang to wake up earlypagmata

Pangutana:

1. Kinsay gipukaw sa inahan?

2. Ngano man?

280

3. Unsay gitubag ni Ramon?

4. Unsang ilang adtoan?

5 . Para unsa?

6. Unsay gireklamo nila ni Pilita ug ni Ramon sailang inahan?

LESSON 26

Structural Content:

Setting: Ramon's friend askshim for the time.He's late for hisdestination.

Nominalizing Affixes:Vbase + (-an)Vbase + (-anan)

Verb: (-an) classFocus: Benefactive/

LocativeMood : Factual and

Non-FactualAspect : Neutral

Nangutana ang amiga niRamon kaniya sa oras.Ulahi na eiya sa iyangadtoan .

I. DIALOGUE

Ramon, what time is itnow?

Nine-thirty.

Is that so? I'mlate already.

What for?

A: Ramon, unsang orasa na?

B: Alas nuybe y medya.

A: Mao ba? Ulahi na ako.

B: Ngano man?

I have to go somewhere.A:I'll be back.

Duna akoy adtoan.Mubalik ra ako.


Ramon, what time isit now?

what timealready

Nine-thirty.

Is that so? I'mlate already.

reallylate already I

A: Ramon, unsang orasa na?

unsa(ng) oras(a)[na]

B: Alas nuybe y medya.

A: Mao ba? Ulahi na ako.

[mao] [ba]ulahi [na] ako

281

282

What for?

why [tell me]

I have to go some-where. I'll be backlater.

have Iplace to go to .return [just] I

B: Ngano man?

ngano [man]

A: Duna akoy adtoan.Mubalik ra ako.

duna ako(y)adto(an)(mu)ballk [ra] ako


late, tardy

early

I'll be late.

I'll be early.

Don't wait for me.

awahi

sayo

Maulahi ako.

Musayo ako.

Ayaw kog hulata.

IV. VOCABULARY LIST:

an dambalosbildingestorya

impunto

mutsatsa

sopa

adtoanadtoanan

kan-anankan-ananan

katulganandulaandulaanan

higdaanhigdaanan

langoyanan

prepare, get readyanswer, replybuildingconverse, tell a story/

an ancedotepunctual, on the dot,exactly

maid, servant (from theSpanish muchacha 'girl')

sofa, couch

destinationplace to go to

dining roomsomething to eat on,place to eat

place to sleeptoy, playthingsomething to play with;place to play, playground

bed, something to lie onsomething to lie on,place to lie down

place to swim

283

lingkoranan something to sit on, chair;place to sit

pahulayanan place to restpalitanan place to buy, storepuloy-anan place to live or reside,

house/homesulatanan place to write, e.g. desk

sulatananan something to write on,e.g. paper; place towrite

tun-anan something to study, lesson;tun-ananan place to study

V. DRILLS

A. Repetition and Expansion:

l.Nagdali si Ramon.kay ulahi na siya.

sa iyang"appointment".

sa alas nuybe-traynta sa buntag.

uban sa iyang maestro.

sa "administration" bilding.

2.Nakit-an niya ang iyang amigo.si Ruben.

sa gawas sabilding.

nagtindog

nagsulti sa usa ka babaye.

gwapang

3.Nihunong si Ramon.aron mangutana kay Ruben unsay

orasa,

ug nitubag siya.

284

nga alas nuybe-traynta.

impunto na.

4.Si Ruben gustong muestorya.pero nilngon si Ramon

kaniyang dili mahimo.

kay ulahi na siya.

"appointment".sa iyang

uban sa iyang maestro.

B. Comprehension:

l.Nagdali si Ramon kay ulahi na siya sa iyang "appoint-ment" sa alas nuybe-traynta sa buntag uban saiyang maestro sa "administration" bilding.

Q: Nganong nagdali si A:Ramon?

Q: Unsang orasa ang A:iyang "appointment?

Q: Uban kang kina? A:Q: Asa? A:

2.Nakit-an niya ang iyang amigo si Ruben nagtindogsa gawas sa bilding ug nagsulti sa usa ka gwapangbabaye.

Q: Kinsay iyang nakit- A:an?

Q: Nag-unsa siya? A:Q: Diin? A:Q: Nag-unsa pa siya? A:Q: Kang kinsa? A:

3.Nihunong si Ramon aron mangutana kay Ruben unsayorasa ug nitubag siya nga alas nuybe-trayntaimpunto na.

285

Q: Nag-unsa si Ramon? A:Q: Ngano man? A.:Q: Kang kinsa? A:Q: Unsa ang tubag ni A:

Ruben?

4.Si Ruben gustong muestorya pero niingon si Ramonkaniyang dill mahimo kay ulahi na siya sa iyang"appointment" uban sa iyang maestro.

Q: Unsa ang gusto ni A:Ruben?

Q: Unsa ang tubag ni A:Ramon?

Q: Ngano man? A:Q: Para sa unsa? A:

C. Repetition:

Duna akoy adtoanan.Duna akoy puloy-anan.Duna kay higdaanan.Duna kay pahulayanan.

Wala siyay katulganan.Wala siyay tun-ananan.Wala siyay sulatanan.Wala kamiy palitanan sa sigarilyo.Wala kamiy dulaanan sa eskwelahan.Wala kamiy lingkoranan sa kwarto.


1. Duna na akoy adtoanan karon.puloy-anan

ka na bay higdaanan?ugma?

pahulayan-an?langoyanan

Wala siyay katulganan unya.tuan-ananansulatanan

kamiypalitanan sa sigarilyo.

gahapon.

286

dulaanan ganina.

lingkoranansa eskwelahan.

E. Conversion:

1.Example: Giadtoan nako ang restawran.Giadtoan ba nako ang restawran?

Gihigdaan nako ang higdaanan.

Gipahulayan niya ang banig sa katre.

Gilutoan nila ni Roberto ang bag-ong kusina.

Gipuy-an nimo ang dakong balay.

Gilimpyohan sa mga bata ang kwarto.

Gibaslan nato ang lalake.?

Gisultian ninyo ang maestra.Gisulatan sa mga estudyante ang ilang maestra,

2.Example: Giadtoan nako ang restawran.Akong giadtoan ang restawran.

Gihigdaan nako ang higdaanan.

Gipahulayan niya ang banig sa katre.

Gilutoan nato ang bag-ong kusina.

Gipuy-an nimo ang dakong balay.

Gilimpyohan namo ang kwarto.

Gibaslan nato ang lalake.

Gisultian nila ang gwapang maestra.

Gisulatan ninyo ang lamesa.

287

F. Substitution; Movable Slot:

Gipuy-an niya ang bag-ong balay.ni Rosa

dakongnila ni Roberto

kusina.Gilimpyohan

sa mga batamutsatsa

kwaito.gamayng

Gisulatan sa mga estudyante ang ilang raaestra.Gisultian .

amigo.Gibaslan .

lalake iyang .babaye .

bana.


nakit-an - [(na)kita] + (-an) 'was/were seen1

baslan - [balos] + (-an) 'will answer1

Nominalizing Affixes: (-an) and (-anan)

A V base in combination with the non-verbal affixes(-an) or (-anan) designates:

1) the article or instrument with which the actionis performed, e.g.

dula 'play' dulaan 'play thing/toy'tuon 'study' tun-anan 'something to study/

lesson'

2) a place specifically designated for a particu-lar action, e.g.

sayaw 'dance' sayawan 'dance hall'simba 'worship' simbahan 'church'tanora 'plant' tanaman 'garden'

288

3) the place where an action occurs, e.g.

palit 'buy' palitanan 'store1

langoy 'swim' langoyanan 'place to swim1

Verb: (-an) class

Focus: Locative /BenefactiveMood: Factual (gi- -an)

Non-Factual (-an)Aspect: Neutral

The (-an) class as used in the drills has twofunctions:

1. It indicates a Locative Focus constructionwhere the topic of the sentence is the placewhere the action occurs» e.g.

Giadtuan nako ang restawran.'I went to the restaurant.'

Gihigdaan ni Pedro ang katre.'Pedro lay down on the bed'.

Giadtoan ko si Pedro.'I went to Pedro'.

2. It designates a Benefactive Focus constructionwhen the recipient/beneficiary of an actionis the topic, e.g.

Gisulatan sa mga estudyante ang maestra.'The students wrote to the teacher1.

GIsultian nako ang akong amigo.'I talked to my friend.'

Summary: Sentence Patterns:

1. ' Predicate' Topic'' ' Noun/Pronoun

t t

, Duna ,[ang/si]-phrase

' Wala 'ako-class'1st set

t t

PredicateN (Dir Obj) '

i

-y adtoanan. ,tun-anan. ,higdaanan.,

i

289

2.

3.

Locative Focus

Predicate' Complement Topic' Verb 'N/Pron (Actor) ' Place N (Dir Obj)'i t i •

, Giadtoan ,[ni/sa]-phrase1 'nako-class

3rd set

ang balay.merkado.simbahan.

1

1 Pronoun +

i ako-class, 2nd seti

Benefactive

' Predicate' Verb

PredicateLinker ' Verb

* H g ) 1 Siadto*t

i

Focus

' Complement'N/Pron (Actor)

' Topic ''Place N (Dir ObjJ 't i

in , ang balay. ,, merkado. ,, simbahan. t

' Topic '' N/Pron (Recipient)'

, Gisultian

' Gisulatan

[ni/sa]-phrase, ang maestra., , i si Rosa,nako-class , ., ako-class3rd set 1st set

LESSON 27

Structural Content: Existential Form: MayNegation: Wala

Setting: Two PCVs are talk-ing about theirclasses.

I. DIALOGUE

How many students arethere in your class?

Which class?

Your first-gradeclass.

There are about forty.I think.

Nagsultihanay ang duhaka PCV bahin sa ilangklase.

A: Pilay eskwela sa imongklase?

B: Unsang klaseha?

A: Ang imong klasengprimer grado.

B: May mga kwarenta tingali.

That's a lotIA: Sus!

B:

My gosh!

Do you also have afirst-grade class?

No, not now but I'llprobably have onenext year.

A:

Kadaghan man diay!

May klase ka ba sab ngaprimer grado?

Wala karon, pero may naatingali sa sunod tuig.


How many students are A:there in your class?

how many pupilin your class

Which class? B:

what class

Your first-grade A:class.

your classfirst grade

Pilay eskwela sa imongklase?

pila(y) eskwela[sa] imo(ng) klase

Unsang klaseha?

unsa(ng) klase(ha)

Ang imong klasengprimer grado.

[ang] imo(ng) klase(ng)primer grado

290

291

There are aboutforty, I think.

there areapproximately fortyI think

My gosh! That's a lot! A:

how many[you don't say!]

Do you also have a B:first-grade class?

have class youalso that'sfirst grade

No, not now but I'll A:probably have onenext year.

not nowbut have maybein following year


may[mga] kwarentatingali

Sus! Kadaghan man diayl

(ka)daghan[man] [diay]

May klase ka ba sab ngaprimer grado?

may klase ka [ba][sab] [nga]primer grado

Wala karon, pero may naatingali sa sunod tuig.

wala karonmay naa tingali[sa] sunod tuig


balkon

kama

mayor

primer/primero

balcony, porch

bed, bed mattress

mayor (of a town or city)

first

tenyente del baryo barrio lieutenant

IV. DRILLS

A.Repetition:

May adtoanan ako.May puloy-anan ako.May higdaanan ka.May pahulayanan ka.May katulganan siya.May tun-ananan siya. (tun-anan)May sulatananan kami. (sulatanan)May palitanan kami sa sigarilyo.May dulaanan kita sa eskwelahan.May lingkoranan kita sa kwarto.

292


May pahulayanan na ako karon.higdaan .puloy-anan .

kamiugma.

tun-ananankarong hapon.

silakatulganan

unyang gabii.

C. Expansion:

1.May pahulayanan.ako.

karon.dayon.

sa baryo.sa Bunakan.

2.May tun-anan.kami.

ugma.sa alas nuybe.

sa gabii.!

atong eskwelahan.

D. Repetition and Conversion;

Affirmative: Negative:

l.May puloy-anan ako. Wala akoy puloy-anan.May higdaanan ka. Wala kay higdaanan.May pahulayanan siya. Wala siyay pahulayanan.May katulganan sila. Wala silay katulganan.May tun-anan kamo. Wala kamoy tun-anan.May sulatanan kami. Wala kamiy sulatanan.May dulaanan kita. Wala kitay dulaanan.

293

May asawa si Pedro.

May bana si Maria.

May kwarta ang PCT.

May kwarto ang maestro

May awto ang "CountryDirector".

May libro ang doktor.

May kabaw ang mag-babaul.

May dyip si Miguel.

2.May puloy-anan ba ako?May higdaanan ka ba?May pahulayanan ba

siya?May katulganan ba

sila?May tun-anan ba kamo?May sulatanan ba kami?May dulaanan ba kita?

May asawa ba si Pedro?

May bana ba si Maria?

May kwarta ba angPCT?

May kwarto ba angmaestro?

May awto ba ang"Country Director"?

Wala si Pedroy asawa.Walay asawa si Pedro.

Wala si Mariay bana.Walay bana si Maria.

Wala ang PCTy kwarta.Walay kwarta ang PCT.

Wala ang maestroy kwarto.'Walay kwarto ang maestro.

Wala ang "Country Director"ug awto.

Walay awto ang "CountryDirector".

Wala ang doktor ug libro.Walay libro ang doktor.

Wala ang magbabaul ug kabaw.Walay kabaw ang magbabaul.

Wala si Miguel ug dyip.Walay dyip si Miguel.

Wala ba akoy puloy-anan?Wala ka bay higdaanan?Wala ba slyay pahulayanan?

Wala ba silay katulganan?

Wala ba kamoy tun-anan?Wala ba kamiy sulatanan?Wala ba kitay dulaanan?

Wala ba si Pedroy asawa?Wala bay asawa si Pedro?

Wala ba si Mariay bana?Wala bay bana si Maria?

Wala ba ang PCTy kwarta?Wala bay kwarta ang PCT?

Wala ba ang maestroy kwarto?Wala bay kwarto ang maestro?

Wala ba ang "Country Director"ug awto?

Wala bay awto ang "CountryDirector"?

294

May libro ba angdoktor?

May kabaw ba angmagbabaul?

May dyip ba si Miguel?

Wala ba ang doktor ug libro?Wala bay libro ang doktor?

Wala ba ang magbabaul ugkabaw?

Wala bay kabaw ang magbabaul?

Wala ba si Miguel ug dyip?Wala bay dyip si Miguel?

E. Question and Answer:

1.Affirmative Questions and Responses to them:

May puloy-anan baako?

May higdaanan ka ba?

May pahulayanan basiya?

May katulganan basila?

May tun-anan ba kamo?

May sulatanan ba kami?

May dulaanan ba kita?

Oo, may puloy-anan ka.Wala, wala kay puloy-anan.

Oo, may higdaanan ako.Wala, wala koy higdaanan.

Oo, may pahulayanan siya.Wala, wala siyay pahulayanan.

Oo, may katulganan sila.Wala, wala silay katulganan.

Oo, may tun-anan kami.Wala, wala kamiy tun-anan.

Oo, may sultanan kamo.Wala, wala kamoy sulatanan.

Oo, may dulaanan kita.Wala, wala kitay dulaanan.

„ , . „ , n Oo, may asawa siya.May asawa ba si Pedro? TT , , , ,J Wala, wala siyay asawa./Wala, walay asawa siPedro.

May bana ba si Maria?

May kwarta ba angPCT?

May kwarto ba angmaestro?

Oo, may bana siya.Wala, wala siyay bana./

Wala, walay bana si Maria.

Oo, may kwarta siya.Wala, wala siyay kwarta./

Wala, walay kwarta ang PCT.

Oo, may kwarto siya.Wala, wala siyay kwarto./Wala, walaykwarto angmaestro.

295

May awto ba ang"Country Director"

May libro ba angdoktor?

May kabaw ba angmagbabaul?

May dyip ba siMiguel?

Oo, may awto siya.Wala, wala siyay awto./

Wala, walay awto ang"Country Director".

Oo, may libro siya.Wala, wala siyay libro./

Wala, walay libro angdoktor.

Oo, may kabaw siya.Wala, wala siyay kabaw./

Wala, walay kabaw angmagbabaul.

Oo, may dyip siya.Wala, wala siyay dyip./

Wala, walay dyip siMiguel.

2.Negative Questions and Responses to them:

Wala ba akoy puloy-anan?

Wala ka bayhigdaanan?

Wala ba siyay pahula-yanan?

Wala ba silaykatulganan?

Wala ba kamoytun-anan?

Wala ba kamiy sulata-nan?

Wala ba kitay dula-anan?

Wala bay asawa siPedro?

Wala bay bana siMaria?

Oo, wala kay puloy-anan.Oo, may puloy-anan ka.

Oo, wala koy higdaanan.Oo, may higdaanan ako.

Oo, wala siyay pahulayanan.Oo, may pahulayanan siya.

Oo, wala silay katulganan.Oo, may katulganan sila.

Oo, wala kamiy tun-anan.Oo, may tun-anan kami.

Oo, wala kamoy sulatanan.Oo, may sultanan kamo.

Oo, wala kitay dulaanan.Oo, may dulaanan kita.

Oo, wala siyay asawa./Oo, walay asawa si Pedro.

Oo, may asawa siya.

Oo, wala siyay bana./Oo, walay bana si Maria.

Oo, may bana siya.

296

Wala bay kwarta angPCT?

Wala bay kwarto angmaestro ?

Wala bay awto ang"Country Director"?

Wala bay libro angdoktor?

Wala bay kabaw angmagbabaul?

Wala bay dyip siMiguel?

Oo, wala siyay kwarta./Oo, walay kwarta ang PCT.

Oo, may kwarta siya.

Oo, wala siyay kwarto./Oo, walay kwarto angmaestro.

Oo, may kwarto siya.

Oo, wala siyay awto./Oo, walay awto ang "Coun-try Director".

Oo, may awto siya.

Oo, wala siyay libro./Oo, walay libro ang doktor.

Oo, may libro siya.

Oo, wala siyay kabaw./Oo, walay kabaw ang mag-babaul .

Oo, may kabaw siya.

Oo, wala siyay dyip./Oo, walay dyip si Miguel.

Oo, may dyip si Miguel.

F. Expansion:

l.May adtoanan ako.sa syudad.

karong gabii.uban ni

Juan.

2.May puloy-anan ako.dakong

sa baryo.daplin sa dagat.

kada ting-init.

3.May pahulayanan ka.sa balay.

nako .kanunay.

kung nia ka.

297

A.May palitanan kami.sa sigarilyo.

sa hotel.nga tua

sa lungsod.

5.May lingkoranan ang mga bata.sa eskwelahan.

ilangdakong

G. Conversion and Substitution:

Giadtoan nako ang syudad kagabii.Adtoan karong gabli.

Gipuy-an nako ang hotel sa niaging semana.Puy-an karong Domingo.

Gipahulayan nimo ang balay nako sa niaging bulan.Pahulayan sunod adlaw.

Gipalitan nato ug pagkaon ang restawran gahapon.Palitan sa hapon.

Gilinkoran nila ang dakong siya gabii.Lingkoran karon.

Gihigdaan nila ni Ana ang higdaanan.Higdaan .

Gikatulgan sa gamayng bata ang iyang kama.Katulgan .

Gidulaan ni Rosa ang monyeka sa dulaanan.Dulaan .

Gitun-an ni Ben ang mga leksyon sa tun-ananan.Tun-an .

Gisulatan sa maestra ang iyang estudyante saAmerika.

Sulatan

298

H. Expansion and Question & Answer:

1. May llnkoranan ako.

Q: May unsa ka? A: May llnkoranan ako.Q: Hain? A: Nganhi.Q: Haln nganhi? A; Opislna.Q: Unsang oplsinaha? A: Sa mga maestra.

May llngkoranan ako nganhi sa opislna sa mgamaestra.

2. May dulaanan ang bata.

Q:Q:Q:Q:

May unsa slya?Nga unsa?Unsang monyekaha?Dlin gikan?

A:A:A:A:

May dulaananMonyeka.Musultl.Glkan ngadtoAmerika.

siya.

sa

May dulaanan ang batang monyekang musultl glkanngadto sa Amerika.

3. May palitanan kami.

Q: May unsa kamo? A: May palitanan kami.Q: Ug unsa? A: Sigarilyo.Q: Unsang slgarilyoha? A: Salem.Q: Asa? A: Nganha.Q: Asa nganha? A: Sa eskina.

May palitanan kamig sigarilyong Salem nganhasa eskina.

A. Nia nganhi ang pahulayanan.

Q: Hain ang pahulayanan? A: Nia nganhi.Q: Ni kinsa? A: Sa mayor.Q: Sa unsa? A: Sa Danao.

Nia nganhi ang pahulayanan sa mayor sa Danao.

5. Naa nganha ang higdaanan.

Q: Asa ang higdaanan? A: Naa nganha.Q: Asa nganha? A: Sa balkon.Q: Kinsang higdaanan? A: Maria.Q: Kinsang Mariaha? A: Binatonan nila.

Naa nganha sa balkon ang higdaanan ni Marianga binatonan nila.

299

6. Tua ngadto ang puloy-anan.

Q: Diin ang puloy- A: Tua ngadto.anan?

Q: Niadtong klnsa? A: Tenyente del baryo,Q: Sa unsa? A; Sa Bunakan.Q: Nga naunsa? A: Namatay.Q: Unsang namatyan? A: Kaguol.

Tua ngadto ang puloy-anan niadtong tenyentedel baryo sa Bunakan nga namatay sa kaguol.


Existential Form: May

May is synonymous with aduna, meaning 'there is/exists' or 'one has/possesses*.

Whenever may is used, instead of aduna, with pro-nouns or nouns the latter never interrupts themay-phrase. In other words, may is always followedby the existent.

Compare the following sentences:

May sundang siya.May libro si Pedro.

but not:

May siya sundang.May si Pedroy libro.

The aduna-phrase may be interrupted by the pronoun/noun, as in:

Aduna siyay sundang.Aduna si Pedroy libro.

In interrogative constructions, the same ruleapplies:

May sundang ba siya?May libro ba si Pedro?

The existential form may can never occur as acomplete construction by itself, unlike aduna.Compare the following sentences:

Aduna ba siyay libro? Aduna./ Oo, aduna.May libro ba siya? Aduna./Oo, aduna.

but not:May./ Oo, may.

300

Another distinction between may and aduna.is theconstituent construction: may naa , as in

Wala karon, pero may naa sa sunod tuig.

May and naa are both used here as existential forms.The nia-class combines with the may-form as thesecond member of the constituent construction,used for emphasis. It does not co-occur with aduna.

Nia nganhi ang pahulayanan.

Nfianhi in the constituent constructionnia nganhi substitutes for the dinhi-class which functions without timemeaning. This constituent constructionis used for emphasis.

nia dinhinaa dinhatua didto

nia nganhinaa nganhatua ngadto

Summary:

1. '

Sentence Patterns

Predicate Topic Complement'N (Dir Obj)' Noun/Pronoun ' (Place/Time/Obj)1i i i ^ i

May i adtoanan i [ang/sl|-phrase, sa syudad. ,, palitanan, a k o_ c l a s s , ug sigarilyo. ,

higdaanan, —JJt g e t < ugma. ,

2. Negation:

Predicate Topic 'Complement'N (Dir Obi)' Noun/Pronoun '(Place/Time'

t i

,Wala , -y banasapatos,libro

[ang/si]-phrase, karon.

ako-class1st set

sa kwarto.,

Topic Predicate Complement1 ' Noun/Pronoun ' N (Dir Obj)' (Place/Time/Obj)i t i >

,Wala ,[ang/si]-phrase' -y dulaanan, sa eskwelahan., , , ! adtoanan, sa syudad.' ako-class ' __ ' *

'ako-class' 1st set bana karon.

301

Predicate TopicN( Dir Ob.i) 'Int. Mkr ' Noun/Pronoun

May adtoananasawapalitanan

ba , [ang/si]-phrase,?

' ako-class "'1 1st set '

tt

Predicate 1

'Int. Mkr.' Topic' Noun/Pronoun

t

1 Predicate ''N (Dir Obi)'

Wala , ba ,[ang/si]-phrase,-y libro?bana?dulaan?'ako-class

1 1

t

'Predicate'i i Int.

r

!

Mkr. '

1st set

it

Predicate 'N(Dir Obi)'

t

TopicNoun/Pronoun

Wala ba -y libro ,[ang/si]-phrase,bana , , . ? Tdulaan

' ako-class1st set

5.

a.

Responses:

Affirmative Oo Pattern 1

Negative Wala Pattern 2 or 2a

LESSON 28

Structural Content:

Setting: Ana and her neigh-bor are chatting .

I. DIALOGUE

Ana, where are yougoing now?

To the market.

Why not stay for awhile?

Okay, let's stay inthe house.


Ana, where are yougoing now?

where yougo now

To the market.

over there tomarket

Why not say for awhile?

here [just]first we

Okay, let's stay inthe house.

Demonstrative Pronouns:anhi-class

Compound Demonstratives:nia dinhianhi dinhi

Question Words: asa, hain,diin

Dili and Wala in VerbalConstruction expressingTime Meaning

Nagkulokabildo si Ana ugang iyang silingan .

A: Ana, asa ka muadto karon?

B: Adto sa merkado.

A: Anhi lang una kita.

B: Sige, anhi lang kita sabalay.

A: Ana, asa ka muadto karon?

asa ka(mu)adto karon

B: Adto sa merkado.

adto [sa] merkado

A: Anhi lang una kita.

anhi [lang]una kita

B: Sige, anhi lang kita eabalay.

302

303

okayhere [just] wein house

sigeanhi [lang] kita[sa] balay



Let's s tay here.

Asa ka man?/Asa ka paingon?/Asa ka padulong?

Ari una ta./Dinhi usa ta.

IV. VOCABULARY LIST

butong

mamutong

kasilyas

komiks

daronhan

hawan/hawanan

isda

magasin

pyesa

rayna

relo

sensya

silong

taas

una

fresh young coconut, enjoyedfor its tender meat andclear sweet water

eat butong

toilet

comic book, cartoon strip

area to be plowed; plowedfield

yard, open space

fish, go fishing

magazine

music piece

queen

clock, watch, time piece

science

ground floor, downstairs,the ground space under-neath a raised house

upstairs

first, before, ahead

304

V. DRILLS

A. Repetition:

Asa si Jose?Asa si Ana?Asa si Pedro?Asa si Logrito?Asa si Juan?

Asa ang estudyante?Asa ang maestra?Asa ang prinsipal?Asa ang direktor?Asa ang nars?

B. Repetition and Question & Answer:

la.Hain ang bata?Hain ang papel?Hain ang relo?Hain ang lungsod?Hain ang siya?

b.HainHainHainHainHainHainHainHainHainHain

c .HainHainHain

ka?ka?siya?siya?sila?sila?kamo?kamo?kita?kita?

si Lito?si Lagrimas?si Marta?

Dia diri sa balay.Nia dinhi sa kwaderno.Naa dinha sa bongbong.Tua didto sa Kaunakakai,Dia diri sa lamesa.

NiaDiaNaaNiaTuaNaaNiaDiaNiaDia

dinhidiridinhadinhididtodinhadinhidiridinhidiri

sasasasasasasa

sasa

sa

sala.banyo.kusina.opisina.balay•kapiteriyakwarto.dormitoryo.silong.

eskwelahan.

2a.Asa siya paingon?Asa siya padulong?Asa siya paingon?Asa ka padulong?Asa ka padulong?

b.Asa si Romero paingon?Asa si Simon paingon?Asa si Carlos paingon?Asa si Carmen paingon?Asa si Rosita paingon?

3a.Asa siya?Asa sila?Asa kita?

Tua didto sa banyo.Nia dinhi sa balkon.Naa dinha sa tanaman.

Adto sa opisina.Adto sa kasilyas.Adto sa klinika.Adto sa kapiteriya.Adto sa lungsod.

Adto siya sa libreriya.Adto siya sa sinehan.Adto siya sa dormitoryo.Adto siya sa syudad.Adto siya sa baryo.

Anhi dinhi sa silong.Anha dinha sa taas.Adto didto sa sala.

305

Asa kamo?Asa kami?Asa ka?

b .Asa si Terry?Asa si Vida?Asa si Cecilia?

c.Asa ang maestro?Asa ang prinsipal?Asa ang eskwela?

4. Asa ka paingon?

Asa siya padulong?

Asa kamo paingon?

Asa sila paingon?

Anha dinha sa baryo.Anhi dinhi sa kasilyas.Adto didto sa klinika.

Anhi dinhi sa opisina.Anha dinha sa hagdan.Adto didto sa sine.

Anhi dinhi sa kwarto.Anha dinha sa hawanan.Adto didto sa dalan.

Muadto ako sa merkado aronmagpalit ug isda.

Muadto ako sa simbahan aronmag-ampo.

Muadto ako sa kusina aronmagluto.

Muadto siya sa opisina aronmagtrabaho.

Muadto siya sa balay aronmagpahulay.

Muadto kami sa syudad aronmangarbun.

Muadto kami sa kan-anan aronmangaon.

Muadto kami sa dulaanan aronmagdula.

Muadto kami sa eskwelahanaron magtudlo.

Muadto sila sa libreriyaaron magbasa.

Muadto sila sa kwarto aronmagsulat.

Asa ka mukaon unya?Asa sila muinom sunod adlaw?Asa kamo mutuon sunod semana?Asa kita mupalit ug pagkaon karon?Asa sila mubasa sunod bulan?Asa kami musulat ug sulat ugraa?Asa ko musimba sunod Domingo?Asa siya mutrabaho ugma sa buntag?Asa siya mubaligya ugma sa hapon?

Anhi dinhi.Anhi dinhi.Anhi dinhi.

Anha dinha.Anha dinha.Anha dinha.Adto didto.

Adto didto.Adto didto.

306

Diin ka musulat ug sulat gabii? Dinhi.Diin siya muadto gahapon? Dinhi.Diin kamo mukaon ug saging gabii? Dinhi.Diin kami mutanom ug tanom gabii? Dinha.Diin sila muinom sa niaging adlaw? Dinha.Diin ko mubasa sa niaging bulan? Dinha.Diin kita musimba sa niaging Domingo? Didto.Diin ka mutahi gahapon sa hapon? Didto.Diin sila mulangoy gabii? Didto.

C. Expansion:

1. Mukaon ako.

kan-onisdakusina

ugma.

Mag-unsa ka?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?

2. Magbasa siya.

libromagasinlibreriya

sunod adlaw

Mag-unsa siya?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?

3. Magpalit kami.

itlogisdamerkado

ugma sa buntag

Mukaon ako ug kan-on.Mukaon ako ug kan-on ug isda.Mukaon ako ug kan-on ug isda

sa kusina.Mukaon ako ug kan-on ug isda

sa kusina ugma.

Mukaon ako.Kan-on.Ug isda.Sa kusina.Ugma.

Magbasa siya ug libro.Magbasa siya ug libro ug magasin.Magbasa siya ug libro ug magasin

sa libreriya.Magbasa siya ug libro ug magasin

sa libreriya sunod adlaw.

Magbasa siya.Libro.Ug magasin.Sa libreriya.Sunod adlaw.

Magpalit kami ug itlog.Magpalit kami ug itlog ug isda.Magpalit kami ug itlog ug isda

sa merkado.Magpalit kami ug itlog ug isda

sa merkado ugma sa buntag.

307

Mag-unsa kamo?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?

4. Magtanom sila.

maishumayUna

sunod bulan

Mag-unsa sila?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?

5 . Magsulat kamo.

sulat

estorya

kwarto

sunod semana

Mag-unsa kami?Unsa?Unsa pa?Asa?Kanus-a?

6. Niinom kami.

serbesacoca-cola

balay

niaging Sabado

Magpalit kami.Itlog.Ug isda.Sa merkado.Ugma sa buntag.

Magtanom sila ug mais.Magtanom sila ug mais ug humay.Magtanom sila ug mais ug humay

sa uma.Magtanom sila ug mais ug humay

sa uma sunod bulan.

Magtanom sila.Mais.Ug humay.Sa uma.Sunod bulan.

Magsulat kamo ug sulat.Magsulat kamo ug sulat ug

es torya.Magsulat kamo ug sulat ug

estorya sa kwarto.Magsulat kamo ug sulat ug

estorya sa kwarto sunod semana.

Magsulat kamo.Sulat.Ug estorya.Sa kwarto.Sunod semana.

Niinom kami ug serbesa.Niinom kami ug serbesa ug coca-

cola.Niinom kami ug serbesa ug coca-cola sa balay.

Niinom kami ug serbesa ug coca-cola sa balay sa niagingSabado.

308

Nag-unsa kamo?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?

7. Nagluto kita.

karnemanokkusina

gabii

Niinom kami.Serbesa.Ug coca-cola.Sa balay.Sa niaging Sabado.

Nagluto kita ug karne.Nagluto kita ug karne ug manok.Nagluto kita ug karne ug manok

sa kusina.Nagluto kita ug karne ug manok

sa kusina gabii.

8.

9.

Nag-unsa kita?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?

Nagsayaw kamo.

'Tinikling''Itik-Itik1

"auditorium"

gahapon

Nag-unsa kami?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?

Nikaon siya.

sagingmanggasala

Nagluto kita.Karne.Ug manok.Sa kusina.Gabii.

Nagsayaw kamoNagsayaw kamo

'Itik-Itik'.Nagsayaw kamo

'Itik-Itik1

Nagsayaw kamo'Itik-Itik'gahapon.

Nagsayaw kamo.'Tinikling' •Ug 'Itik-Itik1

Sa "auditoriumGahapon.

Nikaon siya ugNikaon siya ugNikaon siva ue

sasa

sasasasa

.

'Tinikling'.'Tinikling' ug

'Tinikling' ug"auditorium".'Tinikling' ug"auditorium"

saging.saging ug manggasaeine ue maneea

ganina

Nag-unsa siya?Unsa?Unsa pa?Diin?Kanus-a?

sa sala.Nikaon siya ug saging ug mangga

sa sala ganina.

Nikaon siya.Saging.Mangga.Sa sala.Ganina.

309

D. Expansion and Conversion;

l.Gikaon nako ang kan-on.ug isda.

sa kusina.gahapon.

sa paniudto.

Kan-on nako ang kan-on.ug isda.

sa kusina.ugma.

sapaniudto.

2.Gibasa niya ang libro.ug magasin.

sa libreriya.sa

niaging adlaw.

aron magtuon.

Basahon niya ang libro.ug magasin.

sa libreriya.

sunod semana.

aron magtuon.3.Gipalit namo ang itlog.

ug isda.sa merkado.

gahapon.

sa buntag.

Paliton namo ang itlog.ug isda.

sa merkado.ugma.

sabuntag.

310

4.Gitanom nila ang mais.

ting-tanom.

Itanom nila ang mais.

ug humay.sa uma.

sa niaging

ug humay.sa uma.

karong ting-tanom.

5.GIsulat namo.ang sulat.

ug estorya.sa kwarto.

sa nia-ging semana.

Sulaton namo.ang sulat.

ug estorya.sa kwarto.

sasunod semana.

6.Giluto nato.

alas kwatro.

Lutoon nato.

ang karne.ug manok.

sa kusina.ganina sa

ang karne.ug manok.

sa kusina.karong

alas kwatro.

7.Gisayaw namo ang 'Tinikling'.ug 'Itik-Itik'.

sa"auditorium".

ganina.

311

Say aw on natno ang ' T i n i k l i n g ' .ug 'Itik-Itik'.

sa"auditorium".

unya.

8.Giinom ninyo ang coke.ug serbesa.

sa balay.nako .

gabi'i sa alas otso.

Imnon ninyo ang coke.ug serbesa.

sa balay.nako .

unya sa alas otso.

E. Substitution: Movable Slot

l.Muadto ako sa simbahan sa mga Redemptorista.siya

eskwelahanbaryo Oboob.

Mubisita

Magbasa kita ug libro sa libreriya.ako .

sulatMagsulat

siyabalay.

2.Nagtanom sila ug bulak sa tanaman.kami •

maisuma.

ako

Niinom kita ug serbesa sa restawran.kita .

tubig .balay.

312

3.Basahon nato ang libro sa libreriya.nako ,

sulatSulaton

nilabalak

niya balkon.

Imnon nato ang serbesa sa restawran.tuba .

ninyo .tubig

nilasapa.

4.Giadtoan nako ang simbahan sa ing a Redemp toris ta.niya .

eskwelahanbaryo Oboob.

Gibisitahan

Gitamnan nila ug bulak ang tanaman.namo .

maisdarohan.

nako


1. Factual/Positive

Gisulat nila angnobela.

Gikaon nako angpansit.

Gibasa ni Tonio ug niJuanita ang komiks.

Giinom ninyo ang bino.Gikanta nimo ang

'Si Pilimon1.Gipalit niya ang sinina.

Giluto ni Inday angbola-bola.

Gitudlo sa maestraang Cebuano.

Afactual/Negative

Wala nila sulata angnobela.

Wala nako kan-a angpansit.

Wala basaha ni Tonio ugJuanita ang komiks.

Wala ninyo imna ang bino.Wala nimo kantaha ang

1 Si Pilimon1.Wala niya palita ang

sinina.Wala lutoa ni Inday ang

bola-bola.Wala itudlo sa maestra

ang Cebuano.

313

Giadto sa kusineraang merkado.

Gilangoy nato ang"swimming pool".

2.Non-Factual/Positive

Tahion sa mananahiang terno.

Tanawon nako angsine .

Tokaron ni Aida angpyesa.

Buhaton sa karpinteroang balay.

Kantahon niya ang'Mga Bulan'.

Lutoon ni Donaldo angpinakbet.

Paliton nako ug nimoang panapton.

Itanom sa magdadaroang humay.

Lakawon sa bana ugasawa ang syudad.

Langyon ni Undo ugnimo ang Talisay.

Wala adtoa sa kusineraang merkado.

Wala nato langoya ang"swimming pool".

Afactual/Negative

Dili tahion sa mananahiang terno.

Dili nako tanawon angsine.

Dili tokaron ni Aida angpyesa.

Dili niya buhaton angbalay.

Dili niya kantahon ang'Mga Bulan'.

Dili lutoon ni Donaldo angpinakbet.

Dili nato paliton angpanapton.

Dili itanom sa magdadaroang humay.

Dili nila lakawon angsyudad.

Dili ninyo langyon angTalisay.


1. Hain siya magbasa?Sa unsa?Para sa unsa?

Nia nganhi.Iyang leksyon.Iyang klaseng Ininglis,

Nia nganhi siya magbasa sa iyang leksyon para saiyang klaseng Ininglis.

2. Hain sila magtuon?Sa unsa?Sa unsang klaseha?

Naa nganha.Problema.Matematika.

Naa nganha sila magtuon sa problema sa matematika.

3. Hain kamo mangaon?Ug unsa?Ni kinsa?

Tua ngadto.Pansit.Georgy.

Tua ngadto karai mangaon ug pansit ni Georgy.

31A

4. Hain kita manginom? Nia nganhi.Ug unsa? Xuba.Diin gikan? Bantayan.

Nia nganhi kita manginom ug tuba gikan sa Bantayan.

5. Hain kami magluto? Naa nganha.Ug unsa? Adobo.Para kang kinsa? Fina.

Naa nganha kamo magluto ug ad'bbo para ni Fina.

6. Hain ka magpalit? Tua ngadto.Ug unsa? Panapton.Kinsang tindahana? Tindahan sa Insik.

Tua ngadto ako magpalit ug panapton sa tindahan saInsik.

7. Asa si Perla Anhi nganhi.magsulat?

Ug unsa? "Homework".Sa unsa? Sensya.

Anhi nganhi si Perla magsulat ug "homework" sasensya.

8. Asa si Anita Anha nganha.magtahi?

Ug unsa? Sinina.Ni kinsa? Rayna.

Anha nganha si Anita magtahi ug sinina sa rayna.

9. Asa si May Adto ngadto.mamisita?

Kinsang balaya? Balay ni Fe.Anus-a? Karong gabii.

Adto ngadto si May mamisita sa balay ni Fe karonggabii.

10. Asa ang PCV Anhi nganhi.manlaba?

Sa unsa? Banyo.Ni kinsa? Ambrosio.

Anhi nganhi ang PCV manlaba sa banyo ni Ambrosio.

315

11. Asa ang tawomangisda?

Anus-a?Uban ni kinsa?

12.

Anha nganha.

Ugma sa buntag.Uban ni Turging.

Anha nganha ang tawo mangisda ugma sa buntag ubanni Turging.

Asa ang magdadaromamutong?

Anus-a?Uban ni kinsa?

Ad to ngad to.

Karong hapon.Uban ni Osper.

Adto ngadto ang magdadaro mamutong karong haponuban ni Osper.


Talisay - a resort in Cebu famous for itsfresh and salt water pools.

Tinikling - a Filipino folk dance wherein acouple step in and out of fast clap-ping bamboo poles in imitation ofthe long-legged bird tikling.

Itik-Itik - a Filipino folk dance wherein a rowof dancers imitate the waddlingmotion of the duck itik.

bola-bola - meatballs

Demonstrative Pronouns: anhi-class

(nearest to speaker)

(near to both speaker and hearer)

(near to hearer)

ari - 'here'

anhi - 'here'

anha - ' there'

ad to - 'over there' (far from both speaker and hear-er; also used for referrentsout of sight from both princi-pals)

The demonstrative pronouns that belong to the anhi-class answer the question asa 'where', implying thatthe destination expressed by anhi has not yet beenreached. Therefore, the verbs used are in theirnon-factual mood.

316

In Compound Demonstrative Conetructions, as In

dia dlrinia dlnhinaa dinhatua dldto

ari dirlanhl dinhlanha dlnhaadto dldto

dla ngarinia nganhinaa nganhatua ngadto

the first part of the compound construction deter-mines the time meaning, and the second part co-occursfor emphatic purposes.

Locational Demonstratives:

'Time Meaning'Question Word'Demonstrative-clasa

,Right now, Nia

Hain? , Nia dinhi, Nia nganhi

.Factual Diin? Dinhi

'Non-Factual ' Asa?

, Stationary: Anhi, Anhi dinhi, Anhi nganhi

'Directional: Nganhi

Negative Particles: Dili and Wala

1. Dili is used to negate nouns, pronouns andadjectives, e.g.

Dili libro ang gihangyo ko.Dili siya ang gitawag nimo.Dili gwapa si Maria.

In verbal constructions, dili negates verbswhen the action is non-factual (future, habitualor possible), e.g.

Dili tahion sa mananahi angterno.Dili itanom sa magdadaro ang humay.Dili siya mukaon ug ginamos kada adlaw.

2. Wala negates the existential forms aduna andmay (cf. Lessons 11, 27).

317

In verbal constructions, wala negates factualaction (past), and action associated with continu-ing time (progressive), as in 'is/was doing ...'Compare the following sentences:

Wala siya muadto. 'She did not go. 'Dili siya muadto. 'She will not go.1

Wala siya magsulat. 'She is/was not writing.'Dili siya magsulat. 'She will not be writing.1

The Afactual form of verbs in non-Actor Focus con-struction co-occurs with wala, e.g.

Wala niya palita ang sinina.Wala lutoa ni Inday ang bola-bola.Wala itudlo sa maestra ang leksyon.

LESSON 29

Structural Content:

Setting: Carding's friendsees him buyinga present for Rosa.

Question Word: Rang kins aPersonal Pronouns: 4th set,kanako-class

Oblique Case Markers:para kangpara sa

Nakit-an si Carding saiyang amigo. Namalitsiya ug regalo para kangRosa.

I. DIALOGUE

Carding, what are youdoing?

A: Carding, nag-unsa ka?

I'm buying some cloth. B:

For whom? A:

For Rosa. Today's her B:birthday.

That's right. I A:already have my gift.Since I'm leaving,could you please giveher my gift?

Certainly. Anythingelse? Is that all?

That's all. Pleasewish her 'Happy Birth-day ' for me.

Of course.

B:

A:

Nagpalit ako ug panapton.

Para kang kinsa?

Para kang Rosa. Adlawniya karon.

Bitaw. Nia na ang akongregalo. Kay mularga manako, palihog ihatag nalang ako sa akong regalokaniya, ha?

Segurado. Wala nay lain?Kana ra?

Wala na. Palihog, ignasiyang 'Malipayong adlaw'gikan kanako.

B: Natural.


Carding, what are you A: Carding, nag-unsa ka?doing?

what you (nag-)unsa ka

318

319

I'm buying some cloth. B:

buying Iclothing material

For whom? A:

Nagpalit ako ug panapton.

(nag)palit ako[ug] panapton

Para kang kinsa?

forwho

For Rosa. Today's B:her birthday.

forRosabirthday hertoday

That's right. I A:already have my gift.Since I'm leaving,could you please giveher my gift?

that's rightbecause leave [you know]

Iplease give [just] I

my giftto her

Certainly. Anything B:else? Is that all?

certainlynothing [already]

otherthat only

That's all. Please A:wish her 'Happy Birth-day' for me.

nothing [already]tell herhappy birthdayfrom me

para [kang]kinsa

Para kang Rosa. Adlawniya karon.

para [kang]Rosaadlaw niyakaron

Bitaw. Nia na ang akongregalo. Kay mularga manako, palihog ihatag nalang ako sa akong regalokaniya, ha?

[bitaw]kay (mu)larga [man] ako

palihog (i)hatag [na][lang] ako

[sa] ako(ng) regalokaniya

Segurado. Wala nay lain?Kana ra?

seguradowala [na(y)]

lainkana [ra]

Wala na. Palihog, ignasiyang 'Malipayong adlaw'gikan kanako.

wala [na]igna siya(ng)malipayong adlawgikan kanako

Of course,

naturally

B: Natural,

natural

320

III. VOCABULARY LISTanyo (s)katoliko

dala

ig-agaw

larga

magdudula

Malipayong A

natural!

pallhog

paryente

Pilipino/a

law

year (s)

Roman Catholic

carry, bring, take

cousin

depart, leave

player

Happy Birthdaynaturally, certainly, of

course

please

relative

Filipino male/female

IV. DRILLS

A. Comprehension:

1. Gipalit ang panapton ni Carding para kang Rosagikan sa bag-o ug dakong tindahan atubangan sadaang simbahang katoliko.

2. Karon ang ika-18ng adlaw ni Rosa. Ig-agaw siyani Carding. Anak siya sa kamanghurang igsoongbabaye sa inahan ni Carding.

3. Tagaan si Rosa ug party sa iyang ginikanan sailang balay sa syudad. Giimbitar niya ang iyangmga klasmet ug mga paryente.

4. Gihangyo ni Roberto, ang usa sa mga klasmet niRosa, kang Carding nga padad-on sa iyang regalokaniya kay dili siya makaadto.

Grid:

l.Unsa ang gipalit niCarding?

Para kang kinsa?Diin niya gipalit?

Hain ang tindahan7

Panapton.

Para kang Rosa.Sa bag-o ug dakong tin-dahan .

Atubangan sa daang sim-bahang katoliko

321

2.Unsa karon ni Rosa?Pilay iyang edad?Unsa siya ni Carding?Kang kinsa siyang anak?

3.Kinsay tagaan ug party?Kinsay muhatag?Kinsay iyang giimbitar?

Asa niya giimbitar?

4.Kinsa ang gihangyo niRoberto?

Kinsa si Roberto?Unsa ang iyang gihangyokang Carding?

Nganong nihangyo siyakang Carding?

Ang adlaw ni Rosa.18 anyos.Ig-agaw.Sa kamanghurang igsoongbabaye sa inahan niCarding.

Si Rosa.Ang iyang ginikanan.Ang iyang mga klasmetug paryente.

Sa iyang party.

Si Carding.

Ang klasmet ni Rosa.Padad-on sa iyang regalo.

Kay dili siya makaadto.


l.Nihatag siyag kwarta para kanako.kanimo.kaniya.kanamo.kanato.kaninyo.kanila.

2.Nagpalit kog regalo para kang Rosa.Carding.John.Evelyn.David ug Eugenio.Jim ug Fina.Feling ug Frances.

sa bata.maestra.doktor.PCV.prinsipal."supervisor"."site director"."country director".

322

3.Mularga sila para sa Honolulu.Manila.Cebu.Iloilo.Bacolod.Davao.Jolo.

4.Muuban ako kanimo sa Davao.kanila .kaniya .kaninyo .kang Fe .

MaryCarlingDanilo

sa mag-uumaabogadobinatonanmagdudulaAmerikanaPilipino

C. Repetition and Question & Answer:

1. Nagpalit akog regalo para kang Rosa.

Para kang kinsa ka nagpalitug regalo?

2.

Para kang Rosa.

Para kang Carding.Para kang Davidug Eugenio.Para kang Felingug Frances.

Para sa bata.Para sa maestro.Para sa doktor.Para sa PCV.

Nihatag siyag kwarta para kanako.

Para kanako.Para kang kinsa siya nihatag ugkwarta?

Para kanimo.Para kaniya.Para kanamo.Para kanato.

323

Para kaninyo.Para kanila.

3. Mularga sila para sa Honolulu.

Para asa sila mularga?

4. Muuban ako kanimo sa Davao.

Kang kinsa ka muuban sa Davao?

Para sa Honolulu.Para sa Manila.Para sa Cebu.Para sa Davao.Para sa Iloilo.Para sa Bacolod.

Kanimo.Kaniya.Kang Fe.Kang Mary.Kang Carling.Sa mag-uuma.Sa abogado.Sa binatonan.Sa Amerikana.Sa Pilipino.


Nipalit kog regalo parakang Jose ug Maria.

Nihatag kog regalo parakang Ana ug sa bata.

Muuban siya kang Ritaug kaniya.

Nagdala kamig pagkaonpara kang Carding ugkanimo.

Nagkinahanglan kitagmaestro para kang Gorioug kanimo.

Magbuhat kamog balaypara sa mayor ug kanimo

Magpalit silag yuta parakang Carolina ug kanako

Muhatag silag pagkaonpara kanako ug kangNonoy.

Nipalit kog regalo parakanila.

Nihatag kog regalo parakanila.

Muuban siya kanila.

Nagdala kamig pagkaonpara kaninyo.

Nagkinahanglan kitagmaestro para kaninyo.

Magbuhat kamog balay parakaninyo.

Magpalit silag yuta parakanamo.

Muhatag silag pagkaonpara kanamo.

324

Magdala kitag ilimnon Magdala kitag ilimnonpara sa mga PCT ug para kanamo.

Magklnahanglan kamig Magkinahanglan kamiglibro para kang David, libro para kanato.kanimo ug kanako.

Mukanta kamog 'Si Pili- Mukanta kamog 'Si Pili-mon' para kanako, ion' para kanato.kanimo ug kang Eugenio.

Musayaw siyag 'Tinikling1 Musayaw siyag 'Tinikling'para sa bata, kanimo para kanato.ug kanako.

E. Substitution: Fixed Slot

l.Gihatag niya ang kwarta para kanimo.kaniya.kanamo.kanato.kaninyo.kanila.

2.Paliton nako ang regalo para kang Rosa.Carding.Evelyn.David ug Eugeaio.

sa bata.maestra.doktor.PCV.prinsipal."supervisor".

3.Giubanan nako sila sa Davao.siya .kamo .ang abogado

Amerikanasi Ana

Pedroang mga estudyante

4.Hatagan niya ako ug kwarta.siyakitasilakamikamo

325

5.Dad-on namo ang pagkaon para kaninyonilaniya .

librokwadernoregalosud-an

6.Kinahanglanon niya ang libro.lapis.balay.siya.

nato .namo .nako

7.Kantahon ninyo ang 'Si Pilimon' kanako.'Itik-Itik''Guantanamera''Dahil Sa Iyo''Silent Night'


bitaw

Ihatag na lang ako sa akong regalokaniya.

'Give for me my gift to her'.

(I-) classFocus: BenefactiveMood : Afactual (Imperative)Aspect: Neutral

The beneficiary of, or the one whobenefits from, the 'giving' act isthe topic ako, although the one whoreceives the gift is kaniya.

'that's right', 'precisely!'A rejoiner particle of agreement bywhich the second party agrees to whatthe first party says.

[ingon] + (-a) 'tell... (Imperativeform)

326

kamanghuran - (ka-) + [manghud] + (-an)'youngest sibling'

tagaan - [hatag] + (-an) 'give to ...'(Benefactive Focus)

padad-on - (pa-) + [dala] + (-on)'to have (someone) bring ...'(Causative Indicative Goal Focus)

makaadto - (maka-) + [adto] 'able to go'(Aptative Actor Focus)

Oblique Case Markers:

para kang 'for' - used before personal names

para sa 'for - used before general nouns

These two markers precede the beneficiary orrecipient of the action designated by the verb, e.g.

Para kang Rosa ang regalo.Gipalit nako ang panapton para sa bata.

Compare the following sentences:

1. Kang Rosa ang regalo. 'The gift is Rosa's.1

2. Gipalit nako ang 'I bought the presentregalo kang Rosa. for Rosa.'

ojr:'l bought the presentfrom Rosa.'

This sentence is ambiguous, i.e. Rosa functionsin two ways: (a) as the possessor, and (b) asthe recipient.

3. Gipalit nako ang 'I bought the presentregalo para kang Rosa. for Rosa.'

The auxiliary para disambiguates the statementwhen the kang-phrase indicates that it is therecipient of the action.

327

Another Use of Para sa:

Para sa in the sense of 'bound for...' is ueed toindicate a place of destination, e.g.

Kini ang barko para sa Cebu.Hain ang trak para sa Bantayan?

In a verbal construction, para sa co-occurs withverbs in their non-factual form, e.g.

Mularga si Maria para sa Honolulu.Mulakaw ako para sa Manila.

Contraction of Particle [ug] with preceding word:

Examples: Nagpalit kog regalo.Magsayaw si Rosag ako.Ayawg lakaw.

[ko] + [-g][Rosa] + [-g][ayaw] + [-g]


1. 'Predicate' Topic ComplementsVerb Noun/Pronoun 'N (Dir Obj)'

,Mupalit ,[ang/si]-phrase,-g regalo

'Nihatag 'ako-class ' sapatos1 1st set '

,para [kang]-phrase,, [sa]-phrase (, kanako-class,. 4th set ,

2. 'Predicate' Topic ComplementVerb Noun/Pronoun Noun (Place)

Mularga , [ang/si]-phrase, para sa Honolulu.,1 . 1 t Davao. ,

ako-class ., , ,•-1st set ' Manila. ,

a.'Predicate' Topic ComplementsVerb Noun/Pronoun 'N/Pron (Accessory)'N (place)'

Muuban ,[ang/si]-phrase, [kang/sa]-phrase ,sa Davao.,, Jolo. ,. Cebu. ,'ako-class

' 1st setkanako-class

4th set

328

3. Goal Focus

Predicate' Complement Topic ComplementVerb N/Pron (Actor) N (Dir Ob.j) N/Pron (Recipient)'

Gihatag

Paliton

[ni/sa]-phrase

nako-class3rd set

ang libropapelregalo

para [kang]-phrase,[sa]-phrase ,kanako-class ,

4th set

4. Benefactive Focus

Predicate' Complement Topic ' ComplementVerb 'N/Pron (Actor)'H/Pron (Recip.)'N(Dir Ob.Q

Ihatag ,[ni/sa]-phrase,[ang/si]-phrase,ug libro

Palitan 'nako-class 'ako-class ' PaPel, regalo3rd set 1st set

I.


Lessons 26-29

#1. Dialogue

Unsang klasehang sinina ang imong gustongakong tahion para kanimo?Kanang simple lang, aron dali tahion.Morag duna kay lakaw da. Asa?Didto lang sa bunyag karong Domingo.Kadto bang ilang Rosa?Oo, mao. Kanus-a nako mahapit ang sinina?Mahimo sa Byernes sa hapon.0 sige, salamat ha. Nindota ha.

Vocabulary:

morag (maorag)mahapit

like, seems likebe able to come by for

Pangutana:

Unsay nahitabo sa sultihanay?

Hain man ang duha nga nagsultihanay?

Unsay ilang gisultihan?

Nganong nagpatahi ang usa ug sinina?

Asa ang iyang lakaw?

6. Kinsa man si Rosa?

#2. Narrative

Giadtoan ni Isabel ang mananahi. Magpatahi siyaug sinina kay duna siyay adtoang bunyag karongDomingo sa ilang Rosa. Una nilakaw si Isabel gi-pangutana niya ang mananahi kung kanus-a niyamahapit ang sinina. Giingnan siya sa mananahinga mahimo niyang hapiton sa Byernes sa hapon.

Fangutana:

1. Unsay gibuhat ni Isabel?

2. Nganong nagpatahi siya ug sinina?

329

330

3. Unsay sulti niya una siya nilakaw?

4. Unsay tubag sa mananahi?

II.

#1. Dialogue

A: Tagpilay barong Tagalog dinhi sa inyo?B: Depende lang kana, Dong, sa "style".A: Gusto ko ug barong Tagalog nga dunay binorda-

hang kwelyo ug binordahang manggas kanangdagko ug borda sa atubangan.

B: Eh kung kana, mga singkwenta pesos.A: Sus kamahal diayl Wala na bay bubarato ug

dyutay?B: Duna...pero dyutay lang ug borda.

Vocabulary:

depende depend(s)itsura like (What is ... like?)

Pangutana:

1. Sa unsa depende ang presyo sa barong Tagalog?

2. Unsang klasehang barong Tagalog ang gustongpaliton sa lalake?

3. Tagpilahon kanang klaseha?

4. Gipalit ba niya ang iyang gusto?

5. Unsay itsura sa baratong barong Tagalog?

#2. Narrative

Nagtan-aw-tan-aw ang usa ka PCV ug mga barongTagalog. Gipangutana niya ang tindero kungtagpila ang barong ug giingnan siya nga angpresyo depende sa "style". Ang mas daghan ugborda, mas mahal.

Pangutana:

1. Unsay gibuhat sa PCV?

2. Unsay iyang gipangutana sa tindero?

3. Unsay tubag sa tindero?

4. Nganong mas mahal ang mas daghan ug borda?

331

III.

//I. Dialogue

A: Hoy balut kamo dinha! Day, balut kamo dinhalInit pa!

B: Psst. . .past! Diri, Dong. Bag-ong luto bakana?

A: Oo, unsa man diay. Pilay imong gusto?B: Pila ka buok ang pesos?A: Tulo.B: Dili ba mahimong upat?A: 0 sige, kamo ang akong buena mano.

Vocabulary:

balut boiled duck egg at theembryonic stage; a Filipinodelicacy

buena mano first customer of the daybelieved to bring goodluck (Lit.: 'good hand')

#2. Narrative

Kadaghanan sa mga Pilipino gusto ug balut. Angitlog sa itik ang himoon nga balut. Ang balutlami sumsuman uban sa serbesa. Daghan ug sus-tansya ang balut.

Vocabulary:

kadaghanan mosthimoon make (out of)sumsuman an appetizer served with

drinkssustansya sustenance, nutrients

Pangutana:

1. Unsay buhaton nga balut?

2. Uban sa unsa lami sumsuman ang balut?

3. Daghan ba kini ug sustansya?

LESSON 30

Structural Content: Verb: (Maka-) classFocus: ActorMood : Non-FactualAspect: Aptative

Afactual Forms:V baseV base + (-afha)(paN-) + V base

Negation: Ayaw

Setting: A PCV instructshis maid to hearMass early so shecan dp some market-ing.

I. DIALOGUE

Ana, come here.

I'm coming.

Tomorrow, go to Massearly at San Jose.Then go to Karbun andbuy some food.

What should I buy?

Buy some fish, pork,and fruits. Just gowith Juana becauseshe's going too.

Gisugo sa PCV ang iyangbinatonan pagpasimbagsayo aron makapangarbun.

A: Ana, dali ra gud.

B: Naa na ako.

A: Ugma, sirobag sayo sa SanJose. Unya, adto saKarbun, palit ug pagkaon.

B: Unsa may paliton?

A: Pagpalit ug isda, baboyug prutas. Uban lang niJuanakay muadto man sabsiya.


Ana, come here.

come here [please]

I'm coming.

there [already] I

A: Ana, dali ra gud.

dali [ra] [gud]

B: Naa na ako.

naa [na] ako

332

333

Tomorrow, go to Massearly at San Jose.Then go to Karbun. andbuy some food.

tomorrowworship earlyat San Joseafterwardsgo to Karbunbuy food

What should I buy?

whatmerchandise

Buy some fish, pork iand fruits. Just gowith Juana becauseshe's going too.

buy fishpork and fruitsgo with [just] Juanabecause go [you know]also she

A: Ugma, simbag sayo sa SanJose. Unya, adto saKarbun, palit ug pagkaon.

ugmasimba(-g) sayo[sa] San Joseunyaadto [sa] Karbunpalit [ug] pagkaon


unsa[ma(y)] paliton

A: Pagpalit ug isda, baboyug prutas. Uban lang niJuan kay muadto man sabsiya.

(pag)palit [ug] isdababoy ug prutasuban [lang] [ni] Juanakay (mu)adto [man][sab] siya


ambak

bandera

kapoy

kuha

gikan

naug

paminaw

pangita

silhig

sugo

sunod

syagit

tarong

jump down, dive, plunge

flag

tired; get tired

get, fetch

go, leave, depart

go/come down, step down

listen

find, look for

sweep; broom

command, order

follow

shout

straighten

334

IV. DRILLS

A. Substitution: Fixed Slot

1. Dayon lang.LingkodSulodUbanGikanPuyoSimbaAdtoSunod

PangitaPangutanaPanawagPanulatPanguhaFanglab aPamalit

KanaugKatulogKatawa

2. Lakaw na.LutoKaonTuonBasaSulatTan-awSakayDulaDaliPaspasDaganHigdaInomKantaKuhaLabaLangoyPalitSay awSultiTahiTanom

B. Conversion:

1.Dayon lang.AdtoPangitaPangutanaPanguhaPamalitPaminawPanulatKanaugLingkodSulodSunodPanawag

2. Simba na.LakawLutoSulat

Dayona lang angAdtoa angPangitaa aPangutan-a

LingkoraSudlaSundaPanawga

Simbaha na.Lakawa

ang tindahan.ang sinehan.

ang maestra.ang libro.ang panapton,ang leksyon.ang balak.ang bisita.ang siya.ang kwarto.ang tawo.ang bata.

335

Tan-awDula _DaganKantaKuha _PalitSay awTahiTindog .Tokar .Tarong .Kaon . Kan-aSakay . SakyaInom . ImnaLangoy ._ LangyaTanom . Tamna

3.Gwapo si Jose. Gwapoha si Jose.Gwapa si Josefa. Gwapaha si Josefa.Husto ang pagkaon. .Duol si Georgy. .Dugay ang sulat. .Mahal ang sinina. .Dyutay ang asukar. .Bag-o ang awto. .Gahi ang saging. .Hait ang kutsilyo. .Humok ang man ok. .

Kutsilyo ... ang baboy.Labaha . . . ang buhok.

Layo ang libro.Busog ang maestra.Taas ang bandera.

C. Substitution and Expansion:

l.Adto lang.sa balay.

sa alas otso.karong gabii.

ugma saDagan

buntag.Lakaw

336

lungsodSakay

2.Pangitaa

tres .

si Ana

hapon.Pangutan-a

Kuhaa

Dagana

Faminawa

3.Lutoa ang

Kan-a

gabii.Palita

*

adlaw.

Basaha

SulataKuhaa

baboytnanok

baka

libro

sulat

alas syete.

sa eskwelahan.sa Kohala.

sa alas

ugma.sa

syudad

•

sa kusina.sa paniudto.

restawranpanihapon.

unyang

merkado para sa

sunod

sa alas dyes

tindahan

kwarto

337

pos opislames a

kapeImna

D. Substitution: Fixed Slot

l.Ayaw pagdagan basig kapuyon ka.pagdali .paglangoy .pagsayaw .pagtanom .

2.Ayaw pagluto basig maulahi kamo.pagpalit .pagkanta .paghigda .paglaba .pagtrabaho .

3.Ayaw pagsilhig basig uhawon ka.pagsulti .pagsyagit .pag-ambak .pagdagan .

4.Lakaw na aron makaabot ka.makatan-aw .makasakay .makasulti .makapalit .

5.Luto na aron makakaon kamo.Basa makatuon .Sulat makabasa .Tan-aw makakita .Sakay makalingkodHigda makapahulay

6.Lakaw na kay basig makaabot ka.makatan-awmakasakaymakasultimakapalit

338

7.Luto na unya dili kamo makakaon.Basa makatuon.Sulat makabasa.Tan-aw makakita.SakayHigda

makalingkod.makapahulay.

8.Ayawg dayona ang balay.lutoa ang paksiw.tan-awa ang sine.lakawa ang dalan.pangitaa ang salida.adtoa ang merkado.pangutan-a ang bata.tawga ang lalake.langya ang dagat.kan-a ang lechon.imna ang tuba.

9.Ayaw padayona si Pedro sa balay.palutoa ang kusinera ug paksiw.patan-awa ang anak sa sine.palakwa ang aso sa dalan.papangitaa si Rico ug salida.paadtoa si Ana sa merkado.papangutan-a ang bata kanako.patawga si Lauro kanimo.palangya ang mga estudyante sa dagat.pakan-a ang mga Amerikano ug balut.paimna ang mga maestra ug tuba.

LEXICAL/GRAMMAR NOTES

balut - boiled duck egg at the embryonic stage;a Filipino delicacy.

basig - [basi] + [ug]

unya - Luto na unya dili kamo makakaon.

Unya is used here to mean 'otherwise''or else', 'or later'

pangutana - 'inquire', 'ask' has two Afactual formsdepending on its focus:

Actor Focus: Pangutana niya. '(You)ask him'1

Goal Focus : Pangutan-a siya.'Ask him.'

339

Verb: (Maka-) classFocus: ActorMood : Non-Factual (maka-)Aspect: Aptative

The Non-Factual form (maka-) expresses the meaning'be able to1 and it designates present, past,progressive and future actions.

Sakay na aron makalingkod kamo.'Get aboard already so that you can get aseat.'

Higda na aron makapahulay kamo.'Lie down now so that you will be able torest.'

It also designates the meaning 'to have an oppor-tunity to1, to refer to future actions.

Lakaw na kay basig makapalit ka.'Leave now and you might have a chance toshop.'

Lakaw na kay basig makatan-aw ka.'Get going now because there's the opportu-nity you might be able to watch.1

Afactual Forms

A. Actor Focus Constructions (cf. Lesson 18)

1. (Mu-) class: V basee.g., Dagan.

Sunod.Lakaw.

2. (Mag-) class: (paN-) + V basee.g., Pagluto ug adobo.

Panguha ug peryodiko.Pamalit ug prutas.Panulat ug balak.

3. Intransitive Verbs: (ka-) + V basee.g., Kanaug.

Katulog karon.Katawa ug hilum.

340

Goal Focus Construction: (-on) class

1. The Afactual mood is formed by

a) suffixing (-a) or (-ha) to the V base, e.g.

Dayonji ang balay. 'Go up the house.'Basah_a ang libro. 'Read the book.'Adtoa_ ang tindahan. 'Go to the store.1

b) prefixing (i-) to the V base, e.g.

Itudlo ang leksyon. 'Teach the lesson.1

Itanom ang humay. 'Plant the rice.'

2. Certain adjectives and nouns may be usedin imperative constructions with the mean-ing of 'make or do [X]' where [X] is eithera noun or adjective. The suffix (-a) or(-ha) is attached to the N/Adj base givingit a verbal function, e.g.

Gwapoha si Jose. 'Make Jose handsome.1

Kutsilyoh_a ang baboy. 'Slice the pork.'

3. In the Causative Goal Focus construction,the imperative is formed by the compoundaffix (pa- -a) + V base, e.g.

P^dayona si Pedro sa balay.'Have Pedro come up the house.'

Paimna ang mga maestra ug tuba.'Let the teachers drink tuba.'

C. The Negative Imperative is formed by addingayaw + _u£ [ayawg] before the afactual form, e.g.

Ayawg dayona ang balay.Ayawg lutoa ang pansit.Ayawg itanom ang humay.Ayawg dagana.

but:Ayaw pagluto ug adobo.Ayaw panulat ug balak.Ayaw padayona si Pedro sa balay.Ayaw paimna ang mga maestra ug tuba.


PredicateVerb 'Particle'

DayonPaglutoKanaug

lang

na

341

'Pattern 1

Predicate Topic'Particle1 Verb N/Pron

aron , makakaon , [ang/si]-phrase,

kay ' makapalit' ako-class 'basig ' ' 1st set '

2.

3.

Predicate TopicVerb Noun

i Dayona ,, Itudlo ,, Gwapoha ,, Kutsilyoha,

[ang/si]-phrase,

Predicate'Nee. Mkr.' Verb

Ay aw pagdagan-,pagdali. ,

ug dagan.'dali. '

Predicate'Particle' Verb

,Pattern 3 , basig

TopicPronoun

kapuyonmaulahi

ako-class1st set

342

4. Predicate'Neg. Mkr. Verb

Ayaw padayona

palutoa

patan-awa

Topic 'Complement 'N/Pron 'N(place/ob.j3

[ang/si]-phrase} sa balay.

ako-class ' ug paksiw.i

, sa sine.1st set

LESSON 31

Structural Content:

Setting: Pedro and anotherPCV are talkingabout theirpractice-teaching .

I. DIALOGUE

Afactual Mood: Verbal Affixes(-i) in Benefactive and

Locative Focus(i-) in Instrumental Focus(i-), (-i) in Goal Focus

Nagsultihanay si Pedroug ang laing PCV bahinsa ilang "practice-teaching".

Hey Pedro, hurry up A:with your lesson andcome with me to Kona.

Why? B:

Because I'll start A:practice-teaching inKona today.

Oh reallyl Very good. B:Teach the new math tothe children.

Yes, definitely.

It would be better if Byou study first inthe library what youwill teach the children.

That's right. A

Uy Pedro, paspasi angimong leksyon ug ubaniako sa Kona.

Ngano man?

Kay musugod ako karon ug"practice-teaching" saKona.

Ah diay! Maayo kaayo.Itudlo ang bag-ong mate-matika sa mga bata.

A: Oo, segurado.

Maayo tingali, tun-i unasa libreriya ang imongileksyon sa mga bata.

Bitaw.


Hey Pedro, hurry upwith your lesson andcome with me to Kona.

hurryyour lessonand accompany meto Kona

A: Uy Pedro, paspasi angimong leksyon ug ubaniako sa Kona.

paspas(i)[ang] imo(ng) leksyonug uban(i) ako[sa] Kona

343

344

Why?

why [tell me]

Because I'll startpractice-teaching inKona today.

becausewill start I todaypractice-teachingin Kona

Oh really! Very good.Teach the new math tothe children.

oh you don't saygood veryteach thenew mathematicsto children

Yes, definitely.

It would be better Bif you study first inthe library what youwill teach the children.

good maybelearn firstin libraryyour lessonto children

Ngano man?

ngano [man]

Kay rausugod ako karon ug"practice-teaching" saKona.

kay(mu)sugod ako karon[ug] "practice-teaching"[sa] Kona

Ah diay! Maayo kaayo.Itudlo ang bag-ong mate-matika sa mga bata.

ah [diay]maayo kaayo(i)tudlo [ang]bag-o(ng) matematika[sa] [mga] bata

Oo , segurado.

Maayo tingali, tun-i unasa libreriya ang imongileksyon sa mga bata.

maayo tingalitun-(i) una[sa] libreriya[ang] imo(ng) (i)leksyon[sa] [mga] bata

s right.

BULARY LIST

abridoragiahosantiparabaligyabalitabangkokaguolkapilyadagomdalyagulothardin

A: Bitaw.

can openerpass, pass by, pass forgarliceyeglasses, spectaclesmerchandisenewsbenchworry, worries, problemschapelneedledahliacut, slicegarden

345

hasminhigutmonggosplans a/plants apustisorepolyorosassilitinuod/tuodtsitsaron

jasmintie, bind; rope, stringmongo , lung beaniron , pressfalse teeth, denturescabbagerosepepper, bell or chili pepperthe truth; truepork cracklings

IV. DRILLS

A. Repetition and Conversion

1•Benefactive Focus (-1)

Kataw-i sila.Ubani ako.Gikani siya.Tudloi kami.Adtoi sila.Pamaliti kamig papel.

Panulati silagestorya.

Pangitai akog balay.Panguhai kamig kan-on.

Pangutan-i siya saeksamen.

Kanaogi siyag kape.Lutoi silag pansit.Basahi siyag estorya.

Sulati akog balita.Dulai silag basketbol.

Labhi silag sinina.Tun-i kamig Cebuano.Kantahi siyag 'Dahil

sa Iyo'.Kuhai kamig bulak.Paliti akog awto.Sayawi silag 'Tinik-

ling1.Sultihi kami sa tinuod,Tahii akog sinina.Tokari kamig 'Si Pili-

mon' .

Ay aw silagAyaw akogAy aw siyagAyaw kamigAyaw silagAyaw kamig

papel.Ayaw silag

estoryaAyaw akogAyaw kamig

kan-on.Ayaw siyag

eksamen.Ayaw siyagAyaw silagAyaw siyag

ya.Ayaw akogAyaw silag

bol.Ayaw silagAyaw kamigAyaw siyag

sa Iyo ' .Ayaw kamigAyaw akogAyaw silag

ling' ..Ayaw kamigAyaw akogAyaw kamig

kataw-i.ubani.gikani.tudloi.adtoi.pamaliti ug

panulati ug

pangitai ug balay.panguhai ug

pangutan-i sa

kanaogi ug kape.lutoi ug pansit.basabi ug estor-

sulati ug balita.dulai ug basket-

labhi ug sinina.tun-i ug Cebuano.kantahi ug 'Dahil

kuhaig bulak.politig awto.sayawig ' Tinik-

sultihi sa tinuod.tahiig sinina.tokarig 'Si Pili-

346

Paspasi silag leksyon.Sugdi silag sulti-hanay.

Kan-i silag pansit.

2.Locative Focus (-i)

Simbahi ang kapilya.Puy-i ang iyang balay.

Kan-i ang pansit.Sakyi ang dyip.Imni ang kape.Tamni ang hardin.Dul-i si Georgy.Lay-i si Mrs. Paraz.Higdai ang bag-ongkatre.

Tindugi ang bangko.Tamni ang hardin ug

sampaguita.

3.Instrumental Focus (i-)

Igulot ang kutsilyosa manok.

Iabre ang bag-ongabridor sa coke.

Ipalit ang kwarta sapan.

Isakay ang bag-ongsinina nimo saeroplano.

Isulat ang lapis saleksyon.

Ikaon ang imongpustiso sa tsitsaron

Ayaw silag paspasig leksyon.Ayaw silag sugdig sulti-hanay.

Ayaw silag kan-ig pansit.

Ayaw ug simbahi ang kapilya.Ayaw ug puy-i ang iyangbalay.

Ayaw ug kan-i ang pansit.Ayaw ug sakyi ang dyip.Ayaw ug imni ang kape.Ayaw ug tamni ang hardin.Ayaw ug dul-i si Georgy.Ayaw ug lay-i si Mrs. Paraz.Ayaw ug higdai ang bag-ong

katre.Ayaw ug tindugi ang bangko.Ayaw ug tamni ang hardin ug

sampaguita.

Ayaw igulot ang kutsilyo samanok.

Ayaw iabre ang bag-ongabridor sa coke.

Ayaw ipalit ang kwarta sapan.

Ayaw isakay ang bag-ongsinina nimo sa eroplano.

Ayaw isulat ang lapis saleksyon.

Ayaw ikaon ang imong pustisotsitsaron.

4.Goal Focus (-i) and (i-)

Paspasi ang ilangleksyon.

Sugdi ang sulti-hanay.

Tas-i ang higut sabandera.

Bag-ohi ang kasilyassa balay.

Ayawg paspasi ang ilangleksyon.

Ayawg sugdi ang sultihanay.

Ayawg tas-i ang higut sabandera.

Ayawg bag-ohi ang kasilyassa balay.

347

Isimba siya sa bag-ongkapilya.

Iduol si Ginoo McGinnsa lamesa.

Ilayo si Ginang Bori-ack sa kan-anan.

Itaas ang higut sabandera.

Isakay si Ginoo Bisol.Isugod ang sulti-hanay.

Ikatawa ang kaguol.Ihigda ang bata sabag-ong katre.

Itindog ang bata sabangko.

Idula ang basketbolsa mga bata.

Ikanta ang 'AhayKalisud' sa mgamaestra.

Itudlo ang Ininglissa mga Pilipino.

Ipaspas ang leksyon samga estudyante.

Ayaw siyag isimba sa bag-ongkapilya.

Ayaw iduol si Ginoo McGinnsa lamesa.

Ayaw ilayo si Ginang Boriacksa kan-anan.

Ayaw itaas ang higut sabandera.

Ayaw isakay si Ginoo Bisol.Ayaw isugod ang sultihanay.

Ayaw ikatawa ang kaguol.Ayaw ihigda ang bata sabag-ong katre.

Ayaw itindog ang bata sabangko.

Ayaw idula ang basketbol samga bata.

Ayaw ikanta ang 'Ahay Kali-sud' sa mga maestra.

Ayaw itudlo ang Ininglis samga Pilipino.

Ayaw ipaspas ang leksyon samga estudyante.

B. Conversion:

Ubani siya.Gikani siya sa Cebu.Adtoi siya sa kwarto.Pangitai sila ugbalay.

Panguhai sila ug kape.Pangutan-i siya ugbalita.

Pamaliti kami ugpapel.

Panulati kami ugestorya.

Kanaogi kami ug pansitLutoi ako ug adobo.Basahi ako ug estorya.Kuhai ang mga PCT ugbulak.

Paliti ang mga direk-tor ug awto.

Iuban siya sa sine.Igikan siya sa Cebu.Iadto siya sa kwarto.Ipangita sila ug balay.

Ipanguha sila ug kape.Ipangutana siya ug balita.

Ipamalit kami ug papel.

Ipanulat kami ug estorya.

.Ikanaog kami ug pansit.Iluto ako ug adobo.Ibasa ako ug estorya.Ikuha ang mga PCT ug bulak.

Ipalit ang mga direktor ugawto .

348

Sayawi ang mga Ameri-kano ug 'Tinikling'.

Tahii ang mga Ameri-kana ug sinina.

Tokari ang "CountryDirector" ug 'MatudNila'.

Labhi ang lalake ugbarong Tagalog.

Kan-i si Jim ug dyutay,Tun-i si Dick ug

Cebuano.Labhi si Gining Bunye

ug sinina.Tamni ako iig sampa-

guita.Sugdi sila ug sulti-

hanay.Imni si Ginang Paraz

ug tuba.Sundi ang babaye ug

bulak.Imni siya sa tuba.

Isayaw ang mga Amerikano ug'Tinikling1.

Itahi ang mga Amerikana ugsinina.

Itokar ang "Country Director'ug 'Matud Nila1.

Ilaba ang lalake ug barongTagalog.

Ikaon si Jim ug dyutay.Ituon si Dick ug Cebuano.

Ilaba si Gining Bunye ugsinina.

Itanom ako ug sampaguita.

Isugod sila ug sultihanay.

Iinom si Ginang Paraz ugtuba.

Isunod ang bulak sa babaye.

Iinom siya sa tuba.

C. Substitution

l.Adtoi.lang.

si

gabii.

gabii.Ubani

Sulati

Sultihi

and Expansion:

Rita.sa balay.

sa

sa syudad

sa

sa kwarto

alas

alas

otso ,

dyes

karong

ugma sa

349

2.Pangitai.lang.

si Dick.ug balay.

sa baryo.sa sunod

adlaw.Pangutan-i

Paliti

ug libro

sa tindahan

Basahi

karonggabii.

Kuhai

ug polo

sa balay

Tahii

unyanghapon.

Labhi

3.Ikatawa.lang.

ang kaguol.Ikanta .Isayaw

ang 'Tinikling1.sa programa.

Itokarang 'Itik-Itik' .

unyang gabii.sa klase

I tuonang "Pambansang Awit

350


1. Dayon lang sa balay.Dayona lang ang balay.Dayona lang si Pedro sa balay.Dayoni lang si Pedro sa balay.Idayon lang si Pedro sa balay.Dayoni lang ang balay.

2. Adto lang sa opisina.Adtoa lang ang opisina.Adtoa lang si Pedro sa opisina.Adtoi lang si Pedro sa opisina.Iadto lang si Pedro sa opisina.Adtoi lang ang opisina.

3. Pangita sa sinehan.Pangitaa ang sinehan.Pangitaa si Pedro sa sinehan.Pangitai si Pedro ug sine.Ipangita si Pedro ug sine.Pangitai ang sinehan ni Pedro.

4. Pangutana sa sari-sari.Pangutan-a si Pedro sa sari-sari.Pangutan-i si Pedro sa sari-sari.Ipangutana si Pedro ug mga baligya sa sari-sari.Pangutan-i ang sari-sari ug mga baligya.

Inom ug serbesa.Imna ang serbesa.iiuiid dug aci.uGsa.

Imni ang serbesa.Imni si Pedro ug serbesa.Iinom si Pedro ug serbesa.Imni ang tindahan ug serbesa.

6. Palit ug isda.Palita ang isda.Paliti si Pedro ug isda.Ipalit si Pedro ug isda.Paliti ang merkado ug isda.Ipalit ang kwarta sa isda para kang Pedro.

7. Sulat ug estorya.Sulata ang estorya.Sulati si Pedro ug estorya.Isulat si Pedro ug estorya.

351

Sulati ang lamesa ug estorya.Isulat ang lapis ug estorya sa lamesa para niPedro.

8. Kaon ug kan-on.Kan-a ang kan-on.Kan-i si Pedro ug kan-on.Ikaon si Pedro ug kan-on.Kan-i ang plato ug kan-on.Ikaon ang kutsara sa kan-on.

9. Basa ug libro.Basaha ang libro.Basahi si Pedro ug libro.Ibasa si Pedro ug libro.Basahi ug libro ang kwarto.Ibasa ang antipara ug libro sa kwarto ni Pedro.

10. Tanom ug bulak.Tamna ang bulak.Itanom ang bulak sa hardin.Tamni si Pedro ug bulak sa hardin.Itanom si Pedro ug bulak sa hardin.Tamni ang hardin ug bulak para kang Pedro.Itanom ang sundang ug bulak sa hardin parakang Pedro.

11. Tahi ug barong Tagalog.Tahia ang barong Tagalog.Tahii si Pedro ug barong Tagalog.Itahi si Pedro ug barong Tagalog.Tahii ug barong Tagalog ang balkon.Itahi ang dagom ug barong Tagalog ni Pedro.

E. Comprehension:

1. Adtoi lang si Rita sa balay sa alas otso ugmasa buntag.

Asa adtoi si Rita? Sa balay.Anus-a adtoi si Rita sa Sa alas otso ugma sa

balay? buntag.

352

2. Tahii lang si Carling ug polo unyang hapon.

Unsay tahion ni Carling? Polo.Anus-a tahii si Carling Unyang hapon.

ug polo?

3. Ikatawa lang ang kaguol.

Unsay ikatawa? Ang kaguol.Unsaon ang kaguol? Ikatawa lang.

A. Isayaw lang ang 'Tinikling' sa programa.

Unsay isayaw? Ang 'Tinikling1

Unsaon ang 'Tinikling'? Isayaw lang.Asa isayaw? Sa programa.

5. Itokar lang ang 'Itik-Itik' sa klase unyanggabii.

Unsay itokar? Ang 'Itik-Itik'.Unsaon ang 'Itik-Itik'? Itokar lang.Asa itokar? Sa klase.Anus-a itokar? Unyang gabii.

F. Substitution: Fixed & Movable Slots

l.Dayon lang sa balay, ayaw ug hulat sa gawas.sulod, .kwarto, .awto, .

2.Agi sa balay una ka mularga.opisina .klinika .eskwelahan

muadto.mulakaw.mulangoy.

3.Palit ug isda, dili karne.manok.prutas.utanon.

itlog,pan,bugas,

353

4.Kaon ug kan-on aronkarneutanonpansud-anmonggos

5.Inom ug gatas kada

coketubigkapetuba

6.Basahi si Pedro ug

7.Tamni ang hardin ug

mabusog ka.

adlaw.buntag.hapon.gabii.adlaw.

libro.uobela.sulat.komiks .magasin.peryodiko.

bulak.repolyo.kamatis.sili.sibuyas.ahos .

8.Tahii si Manolito ug barong Tagalopantalon.

PlantsahiLabhiPangitai

9.11aba ang lalake ugIplantsaIpangitaItahi

kamisadentro.kamiseta.

panyo.

karsones.kamisadentro.

354

lO.Itanom ang sampaguita sa hardin.rosas .hasmin .dalya .rosal


sampaguita - Arabian jasmine'or pikake. Stillgenerally regarded as the nationalflower of the Philippines, al-though the official listing hasbeen changed to the banaba flower.

barong Tagalog - man's native shirt distinguishedby its embroidery, formal; thenational garb, worn with darktrousers, for men.

Pambansang Awit -National Anthem

Verbs: Afactual Mood

The afactual mood (imperative) takes the:

1. Prefix (i-) fora) Goal Focus -b) Benefactive Focus -c) Instrumental Focus

2. Suffix (-i) fora) Goal Focus -b) Benefactive Focus -c) Locative Focus -

Itanom ang bulak...Itanom si Pedro ug ...Itanom ang sundang ug.

Sugdi-ang sultihanay.Imni si Pedro ug ...Imni ang tindahan ug.

Summary of Sentence Patterns: Afac tual (Imperative)

1. Actor Focus

1 Predicate' Verb'a) Vbase*b) (paN-)+ Vbase'c) (ka-) + Vbase

, Kaon, Paglutoi Panguha, Pamalit

' Katulog

TOPICActor

4

*1

Complements 'N(Dir. Obj)1 N (Placel ' (Time) '[ug]-phrase'[sa]-phrase' '[sa]-phrase' ' '

T I 1

t t

ug isda sa kusina ugma. ,

, merkado ,

sa banig '

2. Goal Focus

Predicate TOPIC ComplementsVerb N/Pron (Dir.Obj) N (Place) ' (Time)

'a) Vbase +(-a/-ha)'b) Vbase + (-i)'c) (i-) + Vbase

1[ang]-phrase1[si]-phrase'ako-class , Ist set

[sa]-phrase'

d) N/Ad.j .base+(-a/-ha) '

Pangutan-aBasahaPaspasiIhigda

Gwapoha

ang lalakeleksyon

si Pedro

siy a

sa sulod

sopa

unya.

Benefactive Focus

1 Predicate' Verb'a) Vbase + (-i)'b) (i-) + Vbase

, Tahii

' Ilutoi

' Topic'N/Pron(Beneficiary)'[ang]-phrase'[si]-phrase

, ang tawo1 si Pedrot

1 Complements'N(Dir.Obj) ''[ug]-phrase'jsaj-phrase '

, ug karsones

' sa manok

1 N (Place) '1 T

, [saj-phrase,

s a kw a r t o

kusina

(Time)

karon.

Locative Focus

) PredicateVerb

Vbase + (-i)

Tamni

' Topic '' N (Placed '' [ang]-phrase'i t

, ang hardin , \i t

ComplementsN (Dir.Obj) '[ug/sa]-phrase'

ug sampaguita

i

(Time)'I

t

unya. ,•

5. Instrumental Focus

Predicate ' Topic ComplementsVerb N (Instrument)' N (Object) N (Place) ' (Time)

'(i-) + Vbase' [ang]-phrase '[ug/sa]-phrase'[sa]-phrase'

Isulat ang lapis sa leksyon sa lamesa karong gabii.

LESSON 32

Structural Content: Verb: Stative FormsAffixes: (gi-)

.(gi- -an/han)Negation: Wala + (-a/ha)

Wala + (-i/hi)

Setting: Ricardo and anotherPCV are talkingabout the coldweather that iscausing colds andheadaches.

I. DIALOGUE

Ricardo, are youtired?

Yes, very tired.

Why?

Because I have a head-ache and to top itoff I have a cold,too.And you, do you havea cold?

Thank God, I don't.I was really cold inWaimea last night butluckily I had a sweat-er. Go to bed earlytonight.

Yes.


Ricardo, are youtired?

tired you

Nagsultihanay si Ricardoug ang laing PCV bahinsa tugnawng tyempo ngamakapasip-on ug makapa-labad sa ulo.

A: Ricardo, gikapoy ka ba?

B: Oo, gikapoy kaayo.

A: Kay ngano man?

B: Kay gilabdan ako sa akongulo ug gisip-on pa gyud.

Ikaw, wala ka ba sip-ona?

A: Kalooy sa Diyos , wala kosip-ona. Gitugnaw kaayoko kagabii sa Waimea,apan maayo gani adunaakoy "sweater". Katulogugsayo karong gabii.

B: Oo.

A: Ricardo, gikapoy ka ba?

(gi)kapoy ka [ba]

357

358

B: Oo, gikapoy kaayo.

oo(gi)kapoy kaayo

A: Kay ngano man?

kay ngano[man]

B: Kay gilabdan ako sa akongug gisip-on pa gyud.

Ikaw, wala ka ba sip-ona?

kay (gi)labd(an) ako[sa] ako(ng) uloug (gi)sip-on[pa] [gyud]ikaw wala ka [ba]sip-on(a)

Thank God, I don't. A: Kalooy sa Diyos , wala kosip-ona. Gitugnaw kaayoko kagabii sa Waimea,apan maayo gani adunaakoy "sweater". Katulogug sayo karong gabii.

Yes, very tired.

yestired very

Why?

because why[tell me]

Because 1 have aheadache and to topit off I have a cold,too. And you, do youhave a cold?

because ache Iin my headand have a cold[still] [really]you don't have youcold

I was really cold inWaimea last night butluckily I had a sweat-er. Go to bed earlytonight.

pity of God kalooy [sa] Diyosdon't have I cold wala ko sip-on(a)was cold very I (gi)tugnaw kaayo kolast night in Waimea kagabii [sa] Waimeahowever good [as It were] apan maayo [gani] •have I sweater aduna ako(y) "sweater"sleep early (ka)tulog [ug] sayothis evening karon(g) gabii

Yes .

III. VOCABULARY LIST:ayokabukirankalooykinabuhikitiddayareyaDiyos

B: Oo.

be good, make right, fix, repairmountainspity, charitylifenarrowdiarrheaGod

359

gubathalanghilanatlabadlimosmakililimos

menos

pobresakitsip-ontrangkasotyempoulo

IV. DRILLS

A. Repetition:

war, battlepeppery hotfever, temperatureheadache, ache/pain in headaimbeggar

less; decrease, lessen,deduct

poor, impoverishedpain, ache, hurt; painfula coldflutime, season, weatherhead

l.Gigutom ako. WalaGiuhaw ako. WalaGikapoy ka. WalaGitugnaw ka. WalaGisip-on siya. WalaGi-"schistosomiasis" Wala

siya. a.Gi-"rabbies" kami. WalaGi-"smallpox" kami. WalaGi-"sinusitis" kita. WalaGi-"typhoid fever" Walakita.

Gidayareya kamo.Gibuti kamo.Gi-"dengue fever"

sila.Gimalarya sila.Gitrangkaso ang bata.Gi-"cholera" angmga eskwela.

ako gutoma.ako uhawa.ka kapoya.ka tugnawa.siya sip-ona.siya "schistosomiasis"-

kami "rabbies"-a.kami "smallpox"-a.kita "sinusitis"-a.kita "typhoid fever"-a.

Wala kamo dayareyaha.Wala kamo butiha.Wala sila "dengue fever"-a.

Wala sila malaryaha.Wala trangkasoha ang bata.Wala "cholera"-ha ang mga

eskwela.

2.init Giinitan ang PCV.sakit Gisakitan ang mga

PCT.menos Gimenosan ang

dalaga.dyutay Gidyutayan ang

mga lalake.

Wala initi ang PCV.Wala sakiti ang mgaPCT.

Wala menosi ang dala-ga.

Wala dyutayi ang mgalalake.

360

ayo

buotan

nindot

tambok

daut

puti

dato

itum

parat

pait

tam-is

aslum

halang

3.labad

hilanat

gamay

dako

taas

mubo

lapad

mabaw

lalom

layo

Giayohan anglaestra.Gibuotanan angmga maestro.Ginindotan anginahan.

Gitambokan angmga amahan.Gidautan angtindera.

Giputian ang mgadoktor.

Gidatoan angdoktora.

Giituman angAmerikano.Giparatan ang mgaAmerikana.Gipaitan angdirektor.

Gitam-isan ang mga"coordinator".

Glasluman angabogada.

Gihalangan angmga abogado.

Gilabdan si Ricar-do sa ulo.

Gihalantan siRicarda kagabii.

Gigamyan si Jaimesa balay.

Gidak-an si Susanasa eskwelahan.

Gitas-an si Rogeliosa leksyon.

Gimub-an si Vidasa programs.

Gilapdan si Domingsa dalan.

Gimabwan si Dodingsa dagat.

Gilawman si GiningRamos sa dagat.

Gilay-an si GinangTolentino saKohala.

Wala ayohi ang maestra.

Wala buotani ang mgamaestro.

Wala nindoti ang ina-han .

Wala tamboki ang mgaamahan.

Wala dauti ang tinde-ra .

Wala putii ang mgadoktor.

Wala datoi ang dokto-ra .

Wala itumi ang Ameri-kano .

Wala parati ang mgaAmerikana.

Wala paiti ang direk-tor.

Wala tam-isi ang mga"coordinator".

Wala aslumi ang abo-gada.

Wala halangi ang mgaabogado.

Wala labdi si Ricardosa ulo.

Wala hilanti siRicarda kagabii.

Wala gamyi si Jaimesa balay.

Wala dak-i si Susanasa eskwelahan.

Wala tas-i si Rogeliosa leksyon.

Wala mub-i si Vida saprograma.

Wala lapdi si Domingsa dalan.

Wala mabwi si Dodingsa dagat.

Wala lawmi si GiningRamos sa dagat.

Wala lay-i si GinangTolentino sa Kohala.

361

duol Gidul-an si GinooSantos sa Waikiki.

kitid Gikitiran kini sapanapton.

ngil-ad Gingll-aran kinisa estudyante.

gwapa Gigwapahan kana samodista.

gwapo Gigwapohan kana sadrayber.

pobre Gipobrehan kadtosa mag-uuma.

Wala dul-i si GinooSantos sa Waikiki.

Wala kini kitiri sapanapton.

Wala kini ngil-ari saestudyante.

Wala kana gwapahi samodista.Wala kana gwapohi sadrayber.

Wala kadto pobrehi samag-uuma.

4.Gigutom ba ako?Giuhaw ba ako?Gikapoy ka ba?Gitugnaw ka ba?Gisip-on ba siya?Gi-"schistosomiasis"ba siya?

Gi-"rabbies" ba kami?Gi-"smallpox" ba kami?Gi-"typhoid fever"ba kita?

Gidayareya ba kamo?Gibuti ba kamo?Gi-"dengue fever"ba sila?

Gimalarya ba sila?Gitrangkaso ba angbata?

Gi-"cholera" ba angmga eskwela?

Giinitan ba ang PCV?Gisakitan ba ang mgaPCT?

Gimenosan ba angdalaga?

Gidyutayan ba ang mgalalake?

Giayohan ba angmaestra?

Gibuotanan ba ang mgamaestro?

Ginindotan ba anginahan?

Gitambokan ba ang mgaamahan?

Wala ba ako gutoma?Wala ba ako uhawa?Wala ka ba kapoya?Wala ka ba tugnawa?Wala ba siya sip-ona?Wala ba siya "schistosomia-

sis"-a?Wala ba kami "rabbies"-a?Wala ba kami "smallpox"-a?Wala ba kita "typhoid fever"-

a?Wala ba kamo dayareyaha?Wala ba kamo butiha?Wala ba sila "dengue fever"-

a?Wala ba sila malaryaha?Wala ba trangkasoha angbata?

Wala ba "cholera"-ha angmga eskwela?

Wala ba initi ang PCV?Wala ba sakiti ang mga PCT?

Wala ba menosi ang dalaga?

Wala ba dyutayi ang mgalalake?

Wala ba ayohi ang maestra?

Wala ba buotani ang mgamaestro?

Wala ba nindoti ang inahan?

Wala ba tamboki ang mgaamahan?

362

Gidautan ba angtindera?

Giputian ba ang mgadoktor?

Gidatoan ba angdoktora?

Giituman ba angAmerikano?

Giparatan ba ang mgaAmerikana?

Gipaitan ba angdirektor?

Gitam-isan ba ang mga"coordinator"?

Giasluman ba angabogada?

Gihalangan ba angabogado?

Gilabdan ba si Ricardosa ulo?

Gihalantan ba siRicarda kagabii?

Gigamyan ba si Jaimesa balay?

Gidak-an ba si Susanasa eskwelahan?

Gitas-an ba si Rogeliosa leksyon?

Gimub-an ba si Vidasa programa?

Gilapdan ba si Domingsa dalan?

Gimabwan ba si Dodingsa dagat?

Gilawman ba si GiningRamos sa dagat?

Gilay-an ba si GinangTolentino sa Kohala?

Gidul-an ba si GinooSantos sa Waikiki?

Gikitiran ba kini sapanapton?

Gingil-aran ba kinisa estudyante?

Gigwapahan ba kana samodista?

Wala ba dauti ang tindera?

Wala ba putii ang mgadoktor?

Wala ba datoi ang doktora?

Wala ba itumi ang Amerikano?

Wala ba parati ang mgaAmerikana?

Wala ba paiti ang direktor?

Wala ba tam-isi ang mga"coordinator"?

Wala ba aslumi ang abogada?

Wala ba halangi ang mgaabogado?

Wala ba labdi si Ricardo saulo?

Wala ba hilanti si Ricardakagabii?

Wala ba gamyi si Jaime sabalay?

Wala ba dak-i si Susana saeskwelahan?

Wala ba tas-i si Rogeliosa leksyon?

Wala ba mub-i si Vida saprograma?

Wala ba lapdi si Doming sadalan?

Wala ba mabwi si Doding sadagat?

Wala ba lawmi si Gitving Ratnossa dagat?

Wala ba lay-i si GinangTolentino sa Kohala?

Wala ba dul-i si Ginoo Santossa Waikiki?

Wala ba kini kitiri sapanapton?

Wala ba kini ngil-ari saestudyante?

Wala ba kana gwapahi samodista?

363

Gigwapohan ba kana sa Wala ba kana gwapohi sadrayber? drayber?

Gipobrehan ba kadto Wala ba kadto pobrehi sasa mag-uuma? mag-uuma?


l.Gigutom sila kagabii sa Kona.Giuhaw .

kamigahapon

sa opisina.Gisip-on

2.Giinitan ang maestra sa kwarto sa niaging adlaw.eskwela .

Giayohan .programs .

semana.Ginindotan

3.Gigamyan si Jose sa lamesa sa niaging Sabado.siya .

Lunes.Gidak-an

sila si AnaGilapdan

A.Gidatoan kami si Lita sa mga mag-uuma sa unangpanahon.

karon.Gingil-aran .

kamo si Litasa mga makililimos

Gimenosan

C. Expansion:

l.Gisakitanang bata.

sa ulo.niya.

kagabii.

364

2.Gihilantanang eskwela.

mga .sa primer grado.

sa SantaFe.

niadtong Hulyo.

3.Gimalaryaang sundalo.

mga .ni General Lim.

sa kala-sangan.

sa Mindanao.

sa niaging gubat,

4.Gigwapahanang PCV.

mga .sa Cotabato.

sa mga Negrito.

sa kabukiran.

sa Mindanao.

D. Question and Answer:

1. Gikapoy ang mga eskwela ni Mr. Frator sa ilangleksyon ganinang buntag.

Naunsa ang mga eskwela? Gikapoy.Kinsay gikapoy? Ang mga eskwela.Kinsang mga eskwelaha? Ni Mr. Prator.Gikapoy sa unsa? Sa ilang leksyon.Kanus-a? Ganinang buntag.

2. Gitrangkaso ang mga anak ni Mrs. Manuel sapagbakasyon nila sa Manila niadtong usa ka tuig.

Naunsa ang mga anak niMrs. Manuel? Gitrangkaso.

Kinsay gitrangkaso? Ang mga anak niMrs. Manuel.

365

Kinsang mga anak?Diin sila trangkasoha?Kanus-a?

Ni Mrs. Manuel.Sa Manila.Sa pagbakasyon nilaniadtong usa ka tuig.

3. Gipaitan ang Amerikano sa kinabuhi sa baryokay walay elektrisidad.

Giunsahan ang Amerikano?Kinsay gipaitan?Sa unsa?Diin?Kay ngano man?

Gipaitan.Ang Amerikano.Sa kinabuhi.Sa baryo.Kay walay elektrisidad.

A. Gitam-isan kita si Petra sa manggang hinog ngagikan sa Guadalupe nga gidala nila ni Jose.

Giunsahan kita si Petra?Kinsay gitam-isan?Sa unsa?Nga unsa?Diin gikan?Nga giunsa nila ni Jose?

Gitam-isan.Kita si Petra.Sa mangga.Nga hinog.Sa Guadalupe.Gidala.

5. Gilay-an ang prinsipal nga taga Manila saeskwelahan sa Lawis kay walay sakyanan.

Giunsahan ang prinsipal?Kinsay gilay-an?Taga diin siya?Unsay iyang gilay-an?Diing eskwelahana?Ngano man?

Gilay-an.Ang prinsipal.Taga Manila.Eskwelahan.Sa Lawis.Kay walay sakyanan.


Kalooy sa Diyos - literally 'God's pity' - a verycommon expression which means'with the help or grace of God1.

apan maayo - a phrase meaning 'but it was goodthat', 'but luckily', 'however,fortunately ' .

gani - implies a conditional statement,and means, roughly, 'if it were...'as it were/was...'

366

Negrito - primitive tribe with negroid featureswho live in the mountains; consideredto have been the first wave of peopleto inhabit the Philippine archipelago.

Verb : Stative Forms

Stative verbs express a state of being, e.g. health,an emotion, an attitude, impression, feeling andthe like.

The Factual Mood of stative verbs is formed by theprefix (gi-) or the compound affix (gi- -an/han)attached to a noun or adjective base, e.g.

gigutom - become hungryj ikapoy - get tired£_isip-on - have a cold

impressed with the height- regard as less in stature, look

down on£ij>aitjin - find (it) bitter

The Negative of the (gi-) form is formed by usingwala + the suffix (-a/ha) added to the base, e.g.

gigutom - wala gutomagimalarya - wala malaryaha

The negative equivalent of the compound affix isformed by wala + the suffix (-i/hi) added to thebase, e.g.

gitas-an - wala tas-igigwapohan - wala gwapohi


1. ' Predicate ' Topic ' Complement '1 Verb ' Noun/Pronoun ' N (Dir.Obj)'i i ; ', Gigutom , [ang/si]-phrase, Giayohan , _, Gilay-an , f^TT^i^s. Lm!

367

2.J

Predicate '1 Neg. Mkr. '

, Wala ,i i

i t

1 Predicate' Neg. Mkr. 'i t

, Wala ,? f

i i

TopicPronoun

ii

1 Predicate 'i

t

ako-class, 1st sett

kini-class, Dem. '

Verb 'i

gutoraa ,ayohi ,lay-i ,

TopicNoun

[ang]-phrase

[ si]-phrase

Verb 'i

gutoma. ,ayohi. ,lay-i.

1 Complement '1 N (Object) 'i i

t i

i i

i sa Kohala. ,

Predicate TopicVerb 'Int. Mkr.' N/Pronoun

Gigutom i ba ,[ang/si]-phrase ?,Giayohan , ,ako-class, 1st set,Gilay-an • ,kini-class, Dem. ,

11 Predicate'Nes.Mkr

', Wala

i

Neg.Mkr.

Wala

'Int. Mkr.

ba

t

Predicate'Int. Mkr.

, ba

1 Topic1 Pronoun

,ako-class,1kini-classi

1

1 Verb '

'Predicate'1 Verb '

1st set, gutoma? ,_ , ayohi? ,

' Dem- , lay-i? ,

Topic 'Noun '

1 1 t

t gutomai [ang]-phrase ? ,

; lay" ! [si]-Phrase |


Lessons 30-32

I. Dialogue

A: Nang, palihog, hain mang ang Karbun?B: Pasayloa ko, unsa 'to?A: Hain man ang Karbun?B: Faminawa ko,ha.A: 0 sige.B: Gikan dinhi, paraha ang dyipni paingon sa

Karbun. Ingna ang drayber nga muadto kamo saKarbun. Unya, kanaug sa dakong tindahan saeskina duol sa Karbun. Tan-awa baya pag-ayoang dakong tindahan. Diretsoha ang aserassa mga tindahan. Unya liko sa tumoy sa wala.

Vocabulary:

kanaug get off, step downdiretsoha go straight aheadingnan tellliko turnparaha stoptan-awa look fortumoy endwala left

Fangutana:

1. Unsay gipangita sa babaye?

2. Kinsay iyang gipangutana?

3. Asa mupara ang dyipni?

4. Asa paingon ang dyipni?

5. Asa sila manaug?

6. Unsay ilang tan-awon?

7. Unsay ilang diretsohon?

8. Asa sila muliko?

368

369

II.

#1. Dialogue

A: 0 sige, ayoha baya ang inyong pagkanta, ha?B: Pastilan, dili pa ba kini manindot, kadugay na

natong nagpraktis!A: Kausa na lang. Sugdi, Ramon.B: Kadiyut lang, wala pa ganl kita tagai ug tono

ni Fernando.A: 0 sige, Fernando, tokara na.

Vocabulary:

kausa once more (one more time)manindot be nice/prettypastilan! goodness!sugdl starttono pitch tone, tune

Pangutana:

1. Unsay ilang gibuhat?

2. Nganong dili na gusto ang usang magpraktispag-usab?

3. Unsay tubag kaniya?

4. Ngano kahang nagpraktis sila?

5. Unsay ilang buhaton?

#2. Narrative

Hapit nang usa ka semanang nagpraktis ug kanta siRuben ug iyang mga kauban. Nagpraktis sila kaykarong Domingo haranahan nila si Ofelia. SiFernando ang gitarista ug si Ruben ang rausolo.Ang uban nilang amigo muuban sa koros. Si Ofeliagiulitawhan ni Ruben.

Vocabulary:

giulitawhan being courted

Fangutana:

1. Unsa na kadugay ang pagpraktis nila ni Ruben?

2. Nganong nagpraktis sila?

3. Kinsay ilang haranahan?

370

4. Kinsa si Ofelia?

5. Kinsa si Fernando?

6. Unsay buhaton ni Ruben?

7. Unsay buhaton sa iyang mga kauban?

#3. Dialogue

A: Maghinay-hinay ta. Basig mamathan ni Ofeliaang saba dili ang atong kanta.

B: Dia na kami sa pwesto, Ruben. Fernando, sugdina ang gitara.

(Human sa duha ka kanta...)

C: Uy, dunay nag-abre ug suga, pero dili kaayohayag.

B: Ruben, basig siya na kana.

(Giabrehan ni Ofelia ang bintana.)

D: Maayong gabii ninyo. Kanindot sa inyong kanta.Dayon usa kamo.

Vocabulary:

hayag brightmamathan to be awakenedpwesto position, placesaba noise

Pangutana:

1. Nganong maghinay-hinay sila?

2. Hain na ang mga kauban ni Ruben?

3. Kinsa ang musugod sa gitara?

4. Paghuman sa duha ka kanta, unsay nahitabo?

5. Giunsa ni Ofelia ang bintana?

6. Unsay iyang gisulti pag-abre niya?

7. Ginindotan ba siya sa ilang kanta?

8. Gipaunsa niya sila?

371

III. Dialogue

A: Pagdali uy, maulahi ako tungod nimo.B: Pag-una na lang. Asa ko ikaw hulaton unya?A: Hulata ako tupad sa Botika. Paliti si Mama

ug usa ka botelyang asperina.B: 0 sige. Pagdali ha, balik dayon.

Pangutana:

1. Kinsa ang nagsultihanay?

2. Diin kaha sila nagsultihanay?

3. Nganong gipahulat sa usa ang iyang kauban saBotika?

LESSON 33

Structural Content:

Setting: Christmas inthe Philippines.

I. NARRATIVE

It was Christmas.Everybody was happy.They prepared a lotof food. The childrenwent from house tohouse. They asked forChristmas presents.They also ate in everyhouse. They sang anddanced. Everyone wentto the early morningmass. The young andold were happy.

Verb: (ma-) classFocus : ActorMood : Factual and



Ang Pasko sa Filipinas .

Pasko kadto. Ang tanangtawo nangalipay. Na-ngandam sila ug daghangmga pagkaon. Ang mgabata nangadto sabsa kadabalay. Nangayo sila ugmga pinaskohan. Nangaonusab sila sa kada balay.Nanganta ug nanayaw sila.Ang tanan nanimba sakaadlawon. Nangalipayang mga bata ug ang mgatigulang.

II. NARRATIVE BREAKDOWN

It was Christmas.Christmas that

Everybody was happy,all menhappy

They prepared a lotof food.prepared theymuch food

Fasko kadto.Pasko kadto

Ang tanang tawo nangalipay.[ang] tanan(g) tawo(nanga)lipay

Nangandam sila ug daghangmga pagkaon.

(nang)andam sila[ug] daghan(g) [mga]pagkaon

372

The children went fromhouse to house.

the childrenwent alsoto each house

They asked for Christ-mas presents.

asked for theyChristmas presents

They also ate in everyhouse.

ate also theyin each house

They sang and danced,sang and dancedthey

Everyone went to theearly morning mass.allwent to churchat dawn

The young and the oldwere happy.happythe youngand the old

373

Ang mga bata nangadto sabsa kada balay.

[ang] [mga] bata(nang)adto [sab][sa] kada balay

Nangayo sila ug mga pinas-kohan.

(nang)ayo sila[ug] [mga] pinaskohan

Nangaon usab sila sa kadabalay.

(nang)aon usab sila[sa] kada balay

Nanganta ug nanayaw sila.(nang)anta ug (nan)ayawsila

Ang tanan nanimba sa ka-adlawon.

[ang] tanan(nan)imba[sa] kaadlawon

Nangalipay ang mga bataug ang mga tigulang.

(nanga)lipay[ang] [mga] bataug [ang] [mga] tigulang

Pangutana:

Nganong nangalipay ang tanang tawo?

Unsay ilang gipangandam?

Diin mangadto ang mga bata?

Unsay ilang gipangayo?

Kanus-a sila nanimba?

Kins ay nangalipay?


alibangbanganad

bakibulangan

butterflyget used to, grow accustomed

tofrogcockpit

374

kaadlawondunotgisihadlokhuloglumospangayopataypeldepinaskohanpuno/puhoansamadsuko

sugalsunogulawungoutang

dawnrottentear, ripfear, fright; afraid, scaredfall, dropdrownask for (for free)kill, die; dead, deceasedlose, suffer lossChristmas gifttree, tree trunkwoundanger, enrage; angry, infu-riated

gamble, gambling gameburn; fireshame; embarrassed, ashamedwitchdebt; owe, borrow

IV. DRILLS

A. Repetition:

laba Manlaba kita ug mga pantalon.dakop Manakop kita ug baki.langoy Manlangoy kita sa dagat.silhig Manilhig sila sa kwarto.kaon Mangaon kita ug pansit sa restwran.inom Mangimon kita ug serbesa sa balay.andam Mangandam kita ug pagkaon alang sa bisita.eskwela Mangeskwela kita sa Cebu.abang Mangabang kita us awto alang sa atong

amigo.utang Mangutang kita ug kwarta.hulam Manghulam kita ug libro sa libreriya.kuha Manguha kita ug mangga sa punoan.hugas Manghugas kamo ug plato.

Mahimo ba kitang manlaba ug mga pantalon?Mahimo ba kitang manakop uga alibangbang?Mahimo ba kitang manlangoy sa dagat?Mahimo bang manilhig sila sa kwarto?

Buot ka bang mangaon kita ug pansit sa restawran?Buot ka bang manginom kita ug serbesa sa balay?Buot ka bang mangandam kita ug pagkaon alang samga bisita?

Buot ka bang mangeskwela kita sa Cebu?

375

Gusto ka bang mangabang kita ug awto alang saatong amigo?

Gusto ka bang manghulam kita ug libro sa libreriya?Gusto ka bang manguha kita ug mangga sa punoan?Gusto ka bang manhugas kamo ug plato?


Non-FactualSingular Plural

Maligo siya sa suba.Mahadlok ako ug ungo.Mamatay siya ug dali.Matulog ako ug dyutay.Mapelde siya sa sugal.Masuko siya nako.Maulaw ako niya.Maanad ang bata sa

inahan.Magisi ang papel.

Madunot ang saging.

Masamad siya sa gubat.Masunog ang balay.

Masakit siya.Mahulog siya sa hagdanMabuhi ang isda.

Malumos siya sa dagat.

Mangaligo sila sa suba.Mangahadlok kami ug ungo.Mangamatay sila ug dali.Mangatulog kita ug dyutay.Mangapelde sila sa sugal.Mangasuko sila nako.Mangaulaw kami niya.Mangaanad ang mga bata sa

inahan.Mangagisi ang papel./Mangagisi ang mga papel.

Mangadunot ang saging./Mangadunot ang mga saging.

Mangasamad sila sa gubat.Mangasunog ang balay./Mangasunog ang mga balay.

Mangasakit sila..Mangahulog sila sa hagdan.Mangabuhi ang isda./

Mangabuhi ang mga isda.Mangalumos sila sa dagat.

Factual

Naligo siya sa suba.Nahadlok ako sa ungo.Namatay siya ug dali.Natulog ako ug dyutay.Napelde siya sa sugal.Nasuko siya nako.Naulaw ako niya.Naanad ang bata sa

Nagisi ang papel.

Nangaligo sila sa suba.Kangahadlok kami sa ungo.Nangamatay sila ug dali.Nangatulog kami ug dyutay.Nangapelde sila sa sugal.Nangasuko sila nako.Nangaulaw kami niya.Nangaanad ang bata sa inahan./Nangaanad ang mga bata sainahan.

Nangagisi ang papel./Nangagisi ang mga papel.

376

Nadunot ang saging.

Nasamad siya sa gubat.Nasunog ang balay.

Nasakit siya.Nahulog siya sa hagdanNabuhi ang isda.

Nalumos siya sa dagat.

Nangadunot ang saging./Nangadunot ang mga saging.

Nangasamad sila sa gubat.Nangasunog ang balay./Nangasunog ang mga balay.

Nangasakit sila..Nangahulog sila sa hagdan.Nangabuhi ang isda./Nangabuhi ang mga isda.

Nangalumos sila sa dagat.

Wala ako maligo sasuba gahapon.

Wala ako matulog ugdyutay ganina.

Wala siya mapelde sasugal kagabii.

Wala siya masuko nakosa niaging adlaw.

Wala maanad sa inahanang bata gahapon.

Wala ako mahadlok saungo niadtong Lunes.

Wala siya mamatay ugdali niadtong Martes,

Wala ako maulaw niyaganina.

Dili kami mangaligo sa subaugma .

Dili kami mangatulog ugdyutay karong taudtaud.

Dili sila mangapelde sasugal karong gabii.

Dili sila mangasuko nakosa sunod adlaw.

Dili mangaanad sa inahanang mga bata karon.

Dili kami mangahadlok saungo sa Lunes.

Dili sila mangamatay ugdali sa Martes.

Dili kami mangaulaw niyakarong taudtaud.

C. Substitution and Expansion:

1.Maligo siya sa suba.kami .

dagat.ang maestra

karon.g hapon.

batasi Rosa

2.Mangaligo ang mga lalake sa "swimming pool".bata .estudyante dagat.

suba.ugma.

sila si Ruben

377

Nangaligoang mga Amerikano

gahapon.

3.Nangasunog ang mga balay.sud-an sa kusina.

kan-on .karne

Mangasunogsa niaging pyesta.karon.

utan-on

4.Nangadto sila sa sine.restawran.

kamiMangadto aron mukaon.

kitaang mga estudyante

D. Expansion and Question & Answer:

1. Maligo siya.sa sub auban ni Juanugma

Maligo siya sa suba.Maligo siya sa suba uban ni Juan.Maligo siya sa suba ugma ubanni Juan.

Mag-unsa siya?Asa siya maligo?Kinsay iyang kau-ban?

Kanus-a siyamaligo?

2. Matulog ako.ug dyutaysa katrekarong gabii

Mag-unsa ka?Asa ka matulog?Kanus-a?

Maligo siya.Sa suba.Si Juan.

Ugma.

Matulog ako ug dyutay.Matulog ako ug dyutay sa katre.Matulog ako ug dyutay sa katrekarong gabii.

Matulog ako.Sa katre.Karong gabii.

3. Madunot ang saging.ug mangga Madunot ang saging ug mangga.sa basket Madunot ang saging ug mangga sa

basket.unya Madunot unya ang saging ug mangga

sa basket.

378

Unsa ang madunot? Ang saging.Unsa pa? Ang mangga.Hain ang sagingug mangga? Sa basket.

Kanus-a madunot Unya.ang saging ugmangga?

4. Mangaligo sila,.sa suba Mangaligo sila sa suba.uban ni Maria Mangaligo sila sa suba uban ni

Maria.ugma Mangaligo sila sa suba ugma

uban ni Maria.

Mag-unsa sila? Mangaligo sila.Asa? Sa suba.Kinsay ilang uban? Si Maria.Kanus-a? Ugma.

5. Mangatulog kami.ug dyutay Mangatulog kami ug dyutay.sa katre Mangatulog kami ug dyutay sa

katre.karong gabii Mangatulog kami ug dyutay sa

katre karong gabii.

Mag-unsa kamo? Mangatulog kami.Asa? Sa katre.Kanus-a? Karong gabii.

E. Deletion:

l.Mangadunot ang mga saging ug mga mangga sa basketunya.

unya Mangadunot ang mga saging ug mgamangga sa basket,

sa basket Mangadunot ang mga saging ug mgamangga.

mangga Mangadunot ang mga saging.

2.Nalimot siya sa iyang libro ug lapis sa balay namo.

namo Nalimotsiya sa iyang libro ug lapissa balay.

sa balay Nalimot siya sa iyang libro ug lapis.

379

lapis Nalimot siya sa iyang libro.libro Nalimot siya.

3.Napelde siya sa sugal sa bulangan bahapon.

gahapon Napelde siya sa sugal sa bulangan.bulangan Napelde siya sa sugal.sugal Napelde siya.

4.Nahulog siya sa hagdan sa among balay gabii.

among balay Nahulog siya sa hagdan gabii.hagdan Nahulog siya gabii.gabii Nahulog siya.

5.Nahadlok ako ug ungo sa dakong kahoy gabii.

ungo Nahadlok ako sa dakong kahoy gabii.gabii Nahadlok ako sa dakong kahoy.dakong kahoy Nahadlok ako .

F. Deletion and Question & Answer:

1.Nangalimot sila sa ilang libro ug lapis sa balaynamo. *

namo Nangalimot sila sa ilang libro uglapis sa balay.

sa balay Nangalimot sila sa ilang libro uglapis .

lapis Nangalimot sila sa ilang libro.libro Nangalimot sila.

Nangalimot sila ug unsa? Libro ug lapis.Diin? Sa balay namo.Kinsay nangalimot? Sila.

2.Nangapelde sila sa sugal sa bulangan gahapon.

gahapon Nangapelde sila sa sugal sa bulangan.bulangan Nangapelde sila sa sugal.sugal Nangapelde sila.

Kinsay nangapelde? Sila.Diin sila mangapelde? Sa bulangan.Kanus-a? Gahapon.

380

3. Nangahulog sila sa hagdan sa among balay gabii.

gabii Nangahulog sila sa hagdan sa amongbalay.

balay Nangahulog sila sa hagdan.hagdan Nangahulog sila.

Kinsay nangahulog? Sila.Diin sila mangahulog? Sa hagdan.Diin? Sa among balay.Kanus-a? Gabii.

4. Nangahadlok kami ug ungo sa dakong kahoy gabii.

gabii Nangahadlok kami ug ungo sa dakongkahoy.

dakong kahoy Nangahadlok kami ug ungo.ungo Nangahadlok kami.

Kinsay nangahadlok? Kami.Ug unsa? Ug ungo.Diin? Sa dakong kahoy.Kanus-a? Gabii.


buot - Pseudo-verb meaning 'would like to .-.' ,'would agree to ..." Used with the Non-Factual form of the verb, e.g.

Buot ka bang manginom kita ug serbesa?'Would you like (for us) to drink beer?'/'Would you agree to our drinking beer?'

Verb: (ma-) classFocus: ActorMood : Factual (na-)

Non-Factual (ma-)Afactual (ka-)

Aspect: Neutral

A small group of verbs in Cebuano belong to the(ma-) class, actor-focus, neutral aspect. Usually,these verbs do not take objects.

381


The distributive aspect carries the meaning ofplurality of either

a) the actorb) the objectc) the action (verb root) itself. This

denotes that the action occurs repeatedly.

The (manga-) affix expresses plurality for the(ma-) class, e.g

ligo maligo siya mangaligo silalumos nalumos siya nangalumos silapatay majnatay siya mangajnatay sila

The (maN-) affix expresses plurality for the(mu-) and (mag-) classes. Certain verbs in theseclasses change in form when affixed to (maN-).

kaon mukaon siya mangaon silakanta mukanta/magkanta manganta sila

siya

dakop magdakop siya manakop silasimba musimba siya manimba sila

bayad magbayad siya mamayad silabayle mubayle/magbayle mamayle sila

siya

LESSON 34

Structural Content: Verbal Affixes in DependentClauses: (pag-/pagka-)

(ig-/igka-)Noininalized Verb:

(pag-) + VbaseQuestion Words: Anus-a

Kanus-a

Setting: Belen goes to Cebuto attend Cris'wedding .

I. DIALOGUE

Hey Belen, so you're A:here! What's up?

I'm here because B:Cris is gettingmarried on Saturdayevening at SantoRosario Church.

When are you going A:back to Cagayan deOro?

After the wedding. B:You know, when I get toCagayan, we'reconducting a seminar.Come on to the seminar,huh?

Sure, whatever you A:say.

Muadto si Belen sa Cebuaron pagtambong sa kasalni Cris .

Uy Belen, nia ka diay!Ngano man?

Nia ko kay kaslon man siCris sa Sabado sa gabiisa simbahan sa SantoRosario.

Kanus-a ka man mubaliksa Cagayan de Oro?

Pagkahuman sa kasal.Abi nimo no, ig-abot nakosa Cagayan, mag-"seminar"kami. Adto unya sa"seminar", ha?

Oo, basta ikaw, segurado.


Hey Belen, so you'reherel What's up?

here you [I didn'tknow]

A: Uy Belen, nia ka diaylNgano man?

nia ka [diay]

382

383

why [tell me]

I'm here because B:Cris is gettingmarried on Saturdayevening at SantoRosario Church.

here Ibecause married

[you know]Crison Saturday at nightat church ofSanto Rosario

When are you going A:back to Cagayan de Oro?

when you [tell me]returnto Cagayan de Oro

After the wedding.You know, when I getto Cagayan, we'reconducting a seminar.Come on to the seminar,huh?

finish the weddingknow youarrive Iin Cagayanseminar wego later to seminar

B:

ngano [man]

Nia ko kay kaslon man siCris sa Sabado sa gabiisa simbahan sa SantoRosario.

nia kokay kasl(on) [man]

[si] Cris[sa] Sabado [sa] gabii[sa] simbahan [sa]Santo Rosario

Kanus-a ka man mubaliksa Cagayan de Oro?

kanus-a ka [man](mu)balik[sa] Cagayan de Oro

Fagkahuman sa kasal.Abi nimo no, ig-abot nakosa Cagayan, mag-"seminar"kami. Adto unya sa"seminar", ha?

(pagka)human [sa] kasalabi nimo no(ig)-abot nako[sa] Cagayan(mag)-"seminar" kamiadto unya sa "seminar"

Sure, whatever you say.A: Oo, basta ikaw, segurado.

yesprovided youcertainly

oobasta ikawsegurado


bantaykampanyakasaldiskurso

stand guard, watchcampaignwedding; wed, marrygive a speech; speech,address

384

hepe chiefsa polisiya of police

presidente presidenttambag advice, counseltapus finish, terminate, end; aftertawag calltigum meet, confer

IV. DRILLS

A. Question & Answer and Expansion and Tranformation:

l.Si Belen ug si Rodolfo nagkita.karong buntag.

sa"airport".

Kinsay nagkita? Si Belen ug si RodolfoKanus-a? Karon buntagDiin? Sa "airport"

Si Belen ug si Rodolfo nagkita karong buntag sa"airport".

2.Gisugat ni Rodolfo si Belen.karong buntag.

sa "air-port".

nga bag-ong abot gikansa Cagayan de Oro

Kinsay gisugat ni Rodolfo? Si BelenKanus-a? Karong buntagDiin? Sa "airport"Diin siya gikan? Sa Cagayan de Oro

Gisugat ni Rodolfo si Belen nga bag-ong abot gikansa Cagayan de Oro karong buntag sa "airport".

3.Nianhi si Belen sa Cebu.aron mutambong sa kasal ni

Cris karong Sabado.

ang iyang amigo, .

sa gabii.

sa simbahang Santo Rosario.

385

Kinsa ang nianhi sa Cebu? Si Belen.Nganong nianhi siya sa Cebu? Aron mutambong sa

kasal ni Cris.Kinsa si Cris? Ang iyang amigo.Kanus-a ang kasal niya? Karong Sabado sa gabil.Asa? Sa simbahang Santo

Rosario.

Nianhi si Belen sa Cebu aron mutambong sa kasal niCris, ang iyang amigo, karong Sabado sa gabii sasimbahang Santo Rosario.

4.Mubalik si Belen sa Cagayan de Oro.Pagkahuman sa kasal,

aron siya mag-"seminar".

ig-abot niya.

Mag-unsa siya pagkahuman sa Mubalik siya sakasal? Cagayan de Oro.

Ngano man? Kay mag-"seminar" siya.Kanus-a? Ig-abot niya.

Pagkahuman sa kasal, mubalik si Belen sa Cagayande Oro aron siya mag-"seminar" ig-abot niya.

5.Giimbitar niya si Rodolfo aron mutambong sa "semi-nar".

sa "Rice Production".

sa Cagayan de Oro.

Giunsa niya si Rodolfo? Giimbitar niya.Asa niya giimbitar? Sa "seminar"."Seminar" sa unsa? Sa "Rice Production".

Giimbitar niya si Rodolfo aron mutambong sa "semi-Nar" sa "Rice Production" sa Cagayan de Oro.

6.Giingnan niya si Belen nga mutambong siya.sa "semi-

sa "Rice Production".

sa Cagayan de Oro.

386

gmularga siya ighuman sa kasal.

Kanus-a siya mularga? Ighuman sa kasal.Asa siya mularga? Sa Cagayan de Oro.Ngano man? Kay mutambong siya

sa "seminar".Giingnan niya si •Belen nga mutambong siya sa"seminar" sa "Rice Production" sa Cagayan de Oroug mularga siya ighuman sa kasal.

B. Multiple Substitution:

l.Anus-a man siya mularga?ka muabot?man sila musugat?

kamo mubalik?kami mukaon?kita muinom?si Luz musakay?

Gerardo mulakaw?ang eskwela musayaw?

maestra mukanta?

2.Anus-a man ang maestro magtuon pagdrayb?prinsipal magtudlo pag-"lesson plan"?superbisor magtawag pagtigum?PCV magsugod pagtrabaho?hepe sa polisiya mag-uban pagbantay?kusinera magtawag pagkaon?panday magsugod pagpintal?PCT magtuon pagSinibwano?mananahi magtudlo pagtahi?

3.Anus-a ang presidente mahuman pagsulti?mayor mahuman pagkampanya?

si Inday mahibalo pagluto?Undo mahibalo paglangoy?Manang matulog pagbalik?Manong mahadlok pagbiyahe?

ang doktor matapos pagtambal?doktora musugod pagtambag?dalaga maulaw pag-imbitar?ulitawo maligo pag-usab?

387

C. Repetition and Conversion:

1. Anus-a man siya mularga?Kanus-a man siya mularga?Kanus-a man siya nilarga?

2. Anus-a ka man muabot?Kanus-a ka man muabot?Kanus-a ka man niabot?

3. Anus-a man sila musugat?Kanus-a man sila musugat?Kanus-a man sila nisugat?

4. Anus-a man kamo mubalik?Kanus-a man kamo mubalik?Kanus-a man kamo nibalik?

5. Anus-a man kami musakay?kanus-a man kami musakay?Kanus-a man kami nisakay?

6. Anus-a man ang maestro magtuon pagdrayb?Kanus-a man ang maestro magtuon pagdrayb?Kanus-a man ang maestro nagtuon pagdrayb?

7.1gbalik niya sa Cebu, muadto ka sa Manila.Pagbalik niya sa Cebu, muadto ka sa Manila.Pagbalik niya sa Cebu, niadto ka sa Manila.

8.1gsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, mukanta si David.Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, mukanta si David.Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, nikanta si David.

9.1g-abot nako sa Cagayan, mahuman na ang presidentepagdiskurso.

Pag-abot nako sa Cagayan, mahuman na ang presidentepagdiskurso.

Pag-abot nako sa Cagayan, nahuman na ang presidentepagdiskurso.

lO.Iglarga namo sa Amerika, mahuman na ang mayor pag-kampanya.

Paglarga namo sa Amerika, mahuman na ang mayor pag-kampanya.

Paglarga namo sa Amerika, nahuman na ang mayor pag-kampanya.

388

ll.Igbalik nato sa Cebu, mahibalo na si Inday pagluto.Fagbalik nato sa Cebu, mahibalo na si Inday pagluto.Pagbalik nato sa Cebu, nahibalo na si Inday pagluto.

12.1g-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na si Undopaglangoy.

Fag-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na si Undopaglangoy.

Pag-adto ninyo sa Zamboanga, nahibalo na si Undopaglangoy.

13.1ghuman nila sa sine, matulog na si Manang pag-usab,Paghuman nila sa sine, matulog na si Manang pag-usab,Paghuman nila sa sine, natulog na si Manang pag-usab,

D. Multiple Substitution:

Ig-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami._ larga namo sa Amerika,sugat nimo sa Mactanbalik niya sa Cebu,sakay nato sa dyip,kanaug nila sa trak

minyo ako.hulat siya.buotan ka._bantay sila."hulat kita.

sayaw ni Gerardo sa eskwelahan, kanta si .Davidug si Eugenio.

tudlo ni Ramon sa kwarto, trabaho si Islao ugsi Margarita.

katulog sa bata, sulat ang inahan.lakaw sa amahan, dula ang bata.-abot nako sa Cagayan, mupahulay kami.larga namo sa Amerika, palit akog sinina.sugat nimo sa Mactan, tan-aw siya sa eroplano.balik niya sa Cebu, adto ka sa Manila.sayaw ni Gerardo sa eskwelahan, kanta si Davidug si Eugenio.

E. Repetition:

Ig-abot nako sa Cagayan, mahuman na ang presidentepagsulti.

Iglarga namo sa Amerika, mahuman na ang mayor pag-kampanya.

Igbalik nato sa Cebu, mahibalo na si Inday pagluto.Ig-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na si Undopaglangoy.

389

Ighuman nila sa sine, matulog na si Manang pagbalik.


l.Ig-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami.Pag-abot nako sa Cagayan, iag-"seiinar" kami.Pag-abot nako sa Cagayan, nag-"seminar" kami.

2.1glarga namo sa Amerika, magminyo ako.Paglarga namo sa Amerika, magminyo ako.Paglarga namo sa Amerika, nagminyo ako.

3.1gbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.Pagbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.Pagbalik niya sa Cebu, nagbuotan ka.

4.1gkanaug nila sa trak, maghulat kita.Pagkanaug nila sa trak, maghulat kita.Pagkanaug nila sa trak, naghulat kita.

5.1gsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, magkanta siDavid ug si Eugenio.

Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, magkanta siDavid ug si Eugenio.

Pagsayaw ni Gerardo sa eskwelahan, nagkanta siDavid ug si Eugenio.

6.1g-abot nako sa Cagayan, mupahulay dayon kami.Pag-abot nako sa Cagayan, mupahulay dayon kami.Pag-abot nako sa Cagayan, nipahulay dayon kami.

7.1glarga namo sa Amerika, mupalit akog sinina.Paglarga namo sa Amerika, mupalit akog sinina.Paglarga namo sa Amerika, nipalit akog sinina.

8.1gsugat nimo sa Mactan, mutan-aw siya sa eroplano.Pagsugat nimo sa Mactan, mutan-aw siya sa eroplano.Pagsugat nimo sa Mactan, nitan-aw siya sa eroplano.

9.Anus-a man ang prinsipal magtudlo pag-"lesson plan"?Kanus-a man ang prinsipal magtudlo pag-"lesson plan"?Kanus-a man ang prinsipal nagtudlo pag-"lesson plan"?

lO.Anus-a man ang PCV magsugod pagtrabaho?Kanus-a man ang PCV magsugod pagtrabaho?Kanus-a man ang PCV nagsugod pagtrabaho?

390

ll.Anus-a man ang hepe sa polisiya mag-uban pagbantay?Kanus-a man ang hepe sa polisiya mag-uban pagbantay?Kanus-a man ang hepe sa polisiya nag-uban pagbantay?

12.Anus-a manKanus-a manKanus-a man






ang panday magsugod pagpintal?ang panday magsugod pagpintal?ang panday nagsugod pagpintal?

ang presidente mahuman pagsulti?ang presidente mahuman pagsulti?ang presidente nahuman pagsulti?

ang mayor mahuman pagkampanya?ang mayor mahuman pagkampanya?ang mayor nahuman pagkampanya?

si Undo mahibalo paglangoy?si Undo mahibalo paglangoy?si Undo nahibalo paglangoy?

si Inday matulog pag-usab?si Inday matulog pag-usab?si Inday natulog pag-usab?

ang ulitawo maligo pag-usab?ang ulitawo maligo pag-usab?ang ulitawo naligo pag-usab?


1. Muabot ka sa Cebu sa Nobyembre 10.

Sa Cebu.Sa Nobyembre 10.

Asa ka muabot?Anus-a?

Mukanta si Luz sa eskwelahan karong hapon.

Sa eskwelahan.Karong hapon.

Asa siya mukanta?Anus-a?

Musayaw si Luz ug si Gerardo sa programa karonggabii.

Asa sila musayaw?Anus-a?

Sa programa.Karong gabii.

391

4. Magtuon pagdrayb ang maestra sa sunod nga semana.

Mag-unsa siya? Magtuon siya pagdrayb.Anus-a? Sa sunod nga semana.

5. Magtudlo pagtahi ang mananahi sa sunod nga bulan.

Mag-unsa siya? Magtudlo siya pagtahi.Anus-a? Sa sunod nga bulan.

6. Magtuon pagsinibwano ang nga PCT unyang hapon.

Mag-unsa sila? Magtuon sila pagsinibuwano.Anus-a? Unyang hapon.

7. Magsugod pagtrabaho ang PCV unyang gabii.

Mag-unsa sila? Magsugod sila pagtrabaho.Anus-a? Unyang gabii.

8. Magsugod pagpintal ang mga panday ugmang buntag.

Mag-unsa sila? Magsugod sila pagpintal.Anus-a? Ugmang buntag.

9. Maligo pag-usab ang ulitawo ugmang udto.

Mag-unsa siya? Maligo siya pag-usab.Anus-a? Ugmang udto.

10. Matulog pagbalik ang doktora sa alas syete sabuntag.

Mag-unsa siya? Matulog siya pagbalik.Anus-a? Sa alas syete sa buntag.

11. Mahuman pagsulti ang presidente sa alas dosesa udto.

Mag-unsa siya? Mahuman siya pagsulti.Anus-a? Sa alas dose sa udto.

12. Mahibalo pagluto si Inday ug si Undo sa alastres sa hapon.

Mag-unsa sila? Mahibalo sila pagluto.Anus-a? Sa alas tres sa hapon.

392

H. Repetition and Question & Answer:

1. Ig-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami.Pag-abot nako sa Cagayan, mag-"seminar" kami.

Kanus-a kamo mag-"seminar"? Ig-abot nako sa Caga-yan.

Kanus-a kamo nag-"seminar"? Pag-abot nako saCagayan.

2. Iglarga namo sa Amerika, magminyo ako.Paglarga namo sa Amerika, nagminyo ako.

Kanus-a ka magminyo? Iglarga namo sa Amerika.Kanus-a ka nagminyo? Paglarga namo sa Amerika.

3. Ig-abot namo sa Cagayan, mupahulay sila.Pag-abot namo sa Cagayan, nipahulay sila.

Kanus-a sila mupahulay? Ig-abot namo sa Cagayan.Kanus-a sila nipahulay? Pag-abot namo sa Cagayan.

4. Igbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.Pagbalik niya sa Cebu, nagbuotan ka.

Kanus-a ka magbuotan? Igbalik niya sa Cebu.Kanus-a ka nagbuotan? Pagbalik niya sa Cebu.

5. Ig-adto ninyo sa Zamboanga, mahibalo na kamopaglangoy.

Pag-adto ninyo sa Zamboanga, nahibalo na kamopaglangoy.

Kanus-a kami mahibalo Ig-adto ninyo sa Zambo-na paglangoy? anga.

Kanus-a kami nahibalo Pag-adto ninyo sa Zambo-na paglangoy? anga.


Nia ka diay! - implies surprise, amazement at anunexpected presence, arrival orcoming.

Abi nimo,... - roughly equivalent to the Englishexpressions 'For your information,'or 'You know, ...' and implied non-knowledge on the part of the personaddressed.

393

karon - 'now' -- may carry a time meaning eitherof 'earlier' or 'later' on a specificperiod, e.g.

Si Belen ug si Rodolfo nagkita karongbuntag.

'Belen and Rodolfo met (earlier) thismorning. '

or

Nianhi si Belen aron mutambong sa kasalkarong Sabado.

'Belen came here to attend the weddingthis (coming) Saturday.'

usab - 'also' used here to mean 'again',e.g.

Matulog na si Manang pag-usab.'Manang will sleep (once) again.'

dayon - used here to mean 'immediately', e.g.

Pag-abot nako sa Cagayan, mupahulaydayon kami.

'When we arrive in Cagayan, we will restimmediately/right away.'

Dependent Clauses:

Dependent clauses are introduced by two types ofnon-verbal affixes which occur with time meanings.

When a dependent clause is introduced by (ig-) or(igka-), it means that the action designated by theverb in the dependent clause occurs immediatelybefore or simultaneously with the action designatedby the verb found in the independent clause. Theverb in the independent clause is in the non-factualmood, e.g.

Igkanaug nila sa trak, maghulat kita.'While they get down the bus, we wait for them.''As they alight from the bus, we'll be waiting.1

Igbalik niya sa Cebu, magbuotan ka.'Upon his return from Cebu, you behave well.'

394

When a dependent clause is introduced by (pag-) or(pagka-), the action of the verb in the dependentclause occurs before the action of the verb in theindependent clause. The independent clause verbmay take either the factual or non-factual form.

Pagbalik niya sa Cebu, muadto ka sa Manila.'When he returns to Cebu, you go to Manila.'

Fagbalik niya sa Cebu, n^adto ka sa Manila.'When he went back to Cebu, you left for Manila.1

Both forms of dependent clauses will take any ofthe following as predicates: nako-class, pronouns

[ni]-phrase[sa]-phrase

niyaIgbalik __ ni Gerardo ....Fagbalik sa estudyante

Question Words: Anus-a and Kanus-a 'when'

Anus-a has a time meaning of a future occurrenceand is used only with the non-factual mood, whereaskanus-a is not limited in time meaning and co-occurswith either the factual or non-factual form of theverb, e.g.

Anus-a man ang panday magsugod pagpintal?Kanus-a man ang panday magsugod pagpintal?'When will the carpenter begin painting?''When ±s_ the carpenter going to begin painting?'

Kanus-a man ang panday nagsugod pagpintal?'When did the carpenter begin painting?'

Nominalized Verb: (pag-) + Vbase

The affix (pag-) is used as a nominalizer. Thenominalized verb form corresponds to the gerundsin English, e.g.

pagpintal 'painting'pagsulti 'speaking'

LESSON 35

Structural Content: Cumulative ReviewFocus: Actor, GoalMood: Factual, Non-

FactualVerbal Affixes in Depen-

dent ClausesDemonstrative Pronouns:kini, niini

Setting: Eduardo went toCebu to visit hisfriends and torelax with them.

Niadto si Eduardo saCebu aron pagpamisita saiyang mga higala ug mag-lingaw-lingaw sab ubankanila.

I. NARRATIVE

Eduardo visited hisfriends in Cebu notlong ago. In Cebuhe visited his girlfriends, Luz and Eva.One Saturday they wentto Alberto's, anotherfriend of theirs, andthey went with him toa movie. After themovie, they boughtbeer and special nood-les and ate and drankthese at Eva's. Attwelve midnight, Eduardoand Alberto accompaniedLuz home.

Si Eduardo nagbisita saiyang mga higala sa Cebu,dili pa dugay. Sa Cebunagbisita siya sa iyangmga dalagang higala ngasi Luz ug si Eva. Usaka Sabado, nangadto silakang Alberto nga higalausab nila ug nangubansila kaniya sa sine.Human sa sine namalitsila ug serbesa ug pansitespesyal. Nangaon ugnanginom sila sa ilanggipalit sa ilang Eva. Saalas dose sa tunganggabii, si Eduardo ug siAlberto nanguban kangLuz pagpauli.

395

396


Eduardo visited hisfriends in Cebu notlong ago.

Eduardo visitedhis friends

in Cebunot yet long time

In Cebu he visited hisgirl friends, Luz andEva.

in Cebuvisited hehis lady friends

Luz and Eva

One Saturday they wentto Alberto's, anotherfriend of theirs, andthey went with him toa movie.

one Saturdaywent theyto Alberto'sfriend also theirsand went theywith him

to movie

After the movie, theybought beer and specialnoodles and ate anddrank these at Eva's.

After the moviebought they beer

and noodles specialate and drankthey their purchase

at their Eva

Si Eduardo nagbisita saiyang mga higala sa Cebu,dili pa dugay.

[si] Eduardo (nag)bisita[sa] iya(ng) [mga]

higala[sa] Cebudili [pa] dugay

Sa Cebu nagbisita siya saiyang mga dalagang higalanga si Luz ug si Eva.

[sa] Cebu(nag)bisita siya[sa] iya(ng) [mga]dalaga(ng) higala

[nga] [si] Luz ug [si]Eva

Usa ka Sabado, nangadtosila kang Alberto ngahigala usab nila ug na-nguban sila kaniya sasine .

usa [ka] Sabado(nang)adto sila[kang] Alberto[nga] higala usab nilaug (nang)uban silakaniya

[sa] sine

Human sa sine, namalitsila ug serbesa ug pansitespesyal. Nangaonug nanginom sila sa ilanggipalit sa ilang Eva.

human [sa] sine(na)malit sila [ug]serbesa

ug pansit espesyal(nang)aon ug (nang)inomsila [sa] ila(ng)

(gi)palit[sa] ila(ng) Eva

397

At twelve midnight,Eduardo and Albertoaccompanied Luz home.

at twelve o'clockat midnightEduardo and Alberto

accompanied Luzin going home

Sa alas dose sa tunganggabii, si Eduardo ug siAlberto nanguban kangLuz pagpauli.

[sa] alas dose[sa] tunga(ng) gabii[si] Eduardo ug [si]

Alberto(nang)uban [kang] Luz(pag)pauli


awitbalitawbatibuhatankaagikahangturankaligutgutkasokatuigankaugnaonkawatandangup

dawatgasahalinhapit

hunahunahwesila-ila

(mag)lingaw-lingaw

linugawluwatmakaon

mananagmamata

sing; songlove songfeelplace of worklife story, one's pasteternitygrudge, rancorcase (legal)yearsfuturethief, robberseek assistance, invoke,

implore, rppealreceive, acceptgiftsalepass by, take/pick up/

deliver something alongthe way

think; thoughtsjudgeintroduce, make acquaintancewith

to relax (with entertain-ment), to have fun

rice porridgeresignsomething edible, some-

thing to be eatenfortune teller, soothsayerwake up, awaken; eye

396

pasaylo

pasulitsala

sugilanonsuholsulbadsulirantagna

tinun-an

forgive, pardon; forgive-ness

examinationsin, offend; offense,

faultstory, talesalary, wage, paysolveproblemforetell, predict,prophesy

the person who is taught,i.e. a student, pupil;something which has beenstudied

IV. DRILLS

A. Repetition:

1.Actor-Focus: Factual

Nagtawag si Nestor kang Doktor Nuilez kaganina.Nagdangup si Alejandro kang Kapitan Tiago ganinangbuntag.

Nagsugat si Marcia kang Lorenzo kaganinang udto.Nagtubag si Gregoria kang Vicente ganinang hapon.Naghunahuna si Pacita kang Victor gahapon sabuntag.

Naghulat si Maria kang Rlcardo sa simbahan kagaha-pon sa udto.

Nagdawat si Ginoong Cruz kang Pastor sa buhatangahapon sa hapon.

Naghisgut si Jaime kang Fe sa iyang suliran gabii.Nag-estorya si Ramon kang Fernando sa iyang pag-

luwat sa trabaho niadtong usa ka buntag.Naghatag si Jose ug gasa kang Ana niadtong usa kahapon.

Nagdala si Eduardo ug makaon kang Emma niadtong usaka gabii.

Nagbasa si Martin ug balak kang Luz sa niagingbulan.

Nagsulat kini ug maanindot nga sulat kang Gregoriamga tulo na ka adlaw karon.

399

Nagkuha kana ug tulo ka dosenang itlog kang Josefamga upat na ka adlaw karon.

Nag-awit kadto ug balitaw kang Tina mga lima na kaadlaw karon.

2.Actor-Focus: Non-Factual

Si Nestor magtawag kang Doktor NuHez unya.Si Alejandro magdangup kang Kapitan Tiago unya sabuntag.

Si Marcia magsugat kang Lorenzo unya sa udto.Si Gregoria magtubag kang Vicente unya sa hapon.Si Pacita maghunahuna kang Victor ugma sa buntag.Si Maria maghulat kang Ricardo sa simbahan ugma saudto .

Si Ginoong Cruz magdawat kang Pastor sa buhatanugma sa hapon.

Si Jaime maghisgut kang Fe sa iyang suliran karonggabii.

Si Ramon mag-estorya kang Fernando sa iyang pagluwatsa trabaho sa sunod adlaw.

Si Jose maghatag ug gasa kang Ana sa sunod semana.Si Eduardo magdala ug makaon kang Emma ugma sa gabii.Si Martin magbasa ug balak kang Luz sa sunod bulan.Kini magsulat ug maanindot nga sulat kang Gregoriamga tulo ka adlaw gikan karon.

Kana magkuha ug tulo ka dosenang itlog kang Josefamga upat ka semana gikan karon.

Kadto mag-awit ug balitaw kang Tina sa umaabot ngapasko.

3.Goal-Focus: Factual

Gisaka sa kawatan ang balay ni Juan kagabii.Gipasaylo ni Juan ang nakasala kaniya kagahapon.Gipaminaw sa hwes ang kaso niadtong usa ka semana.Gitubag ni Mariano si Pablo usa ka bulan na karon.Gisulbad sa mayor ang suliran sa lungsod niadtongusa ka adlaw.

Gigasto ni Jorge ang iyang tanang suhol niadtongHwebes.

Gihapit sa batan-on ang iyang higala kagahapon sabuntag.

Gitahi ni Julia ang sinina ni Fidela duha ka semanana karon.

Gitawag sa inahan ang anak niya kaganina.Gipangayo niini ang kamo ni Perla kaganinang buntag.Gipelde sa mananagat ang halin sa iyang isda saniaging Byernes.

400

Giwala niana ang relo ni Melchor tulo ka semana nakaron.

Gitagna sa mananagna ang kaugmaon ni Prospera ni-adtong niaging Domingo.

Gipangutana niadto si Gaspar bahin sa yuta lima kasemana na karon.

Gigamit sa tinun-an ang libro sa iyang magulang saniaging tuig.

4.Goal Focus: Non-Factual (-on)Benefactive Focus; Non-Factual (-an)

Kinahanglanon namo kamo sa sunod semana.Hulaton nako ikaw hangtud sa kahangturan.Kuhaon nila sila sa sunod adlaw.Kantahon niini kanimo ang awit karong gabii.Buhaton niya kaniya ang tanan sa mga umaabot ngakatuigan.

Sulaton nato kanila ang atong gibati karon dayon.Wad-on nako kanimo ang akong kaligutgut sa madalinga panahon.

Sugton niana si Juan sa dili madugay.Hapiton sa batan-on ang iyang higala unya.Pakan-on sa inahan ang iyang anak ug linugaw limaka adlaw gikan karon.

Basahan niya ikaw ug sugilanon unya.Lutoan nako kamo ug maayong pagkaon ugma sa udto.Estoryahan nato siya sa atong kaagi unyang gabii.Palitan ni Belen si Doy ug bag-ong sapatos ugma sabuntag.

Andaman niadto ang iyang mga tinun-an ug pasulitsunod bulan.

5.Pag-abot niya ganina, nagtawag si Nestor kang Dok-tor Nunez.

Paglakaw niya ganinang buntag, nagdangup si Alejan-dro kang Kapitan Tiago.

Pagtawag niya kaganinang udto, nagsugat si Marciakang Lorenzo.

Pagsulat niya kaganinang hapon, nagtubag si Grego-ria kang Vicente.

Pagmata niya kagahapon sa buntag, naghunahuna siPacita kang Victor.

Pag-abot niya sa simbahan kagahapon sa hapon, nag-hulat si Maria kang Ricardo.

401

Paglingkod niya sa buhatan kagahapon sa hapon, nag-atubang si Ginoong Cruz kang Pastor.

Pag-estorya niya kagabii, naghisgut si Jaime kangFe sa iyang suliran.

Pagkita nila niadtong usa ka hapon, nag-estorya siRamon kang Fernando sa iyang pagluwat sa trabaho,

Fagpalit niya niadtong usa ka hapon, naghatag siJose ug gasa kang Ana.

Pagsakay niya niadtong usa ka gabii, nagdala siEduardo ug makaon kang Emma.

Pagbisita niya sa niaging bulan, nagbasa si Martinug balak kang Luz.

Pag-ila-ila niya mga tulo na ka adlaw karon, nag-sulat kini ug maanindot nga sulat kang Gregoria.

Pagbayad niya mga upat na ka adlaw karon, nagkuhakana ug tulo ka dosenang itlog kang Josefa.

Pag-adto niya mga lima na ka adlaw karon, nag-awitkadto ug balitaw kang Tina.

B. Conversion and Multiple Substitution:

l.Pag-abot niya ganina, nagtawag si Nestor kangDoktor Nunez.

Pag-abot niini ganina, nagtawag kini kang Dr. Nunez.

2.niini/kininiana/kananiadto/kadto






Paglakaw niya ganinang buntag, nag-dangup si Ale.jandto kang KapitanTiago.

Pagtawag niya kaganinang udto, nag-sugat si Marcla kang Lorenzo.

Pagsulat niya kaganinang hapon, nag-tubag si Gregoria kang Vicente.

Pagmata niya kagahapon sa buntag, nag-hunahuna si Pacita kang Victor.

Pag-abot niya sa simbahan kagahaponsa hapon, naghulat si Maria kangRicardo.

Paglingkod niya sa buhatan kagahaponsa hapon, nag-atubang si GinoongCruz kang Pastor.

402



lO.niini/kininiana/kananiadto/kadto

ll.niini/kininiana/kananiadto/kadto


13.niininiana/kananiadto/kadto

14.niini/kininiananiadto/kadto

15.niini/kininiana/kananiadto

Pag-estorya niya kagabii, naghisgutsi Jaime kang Fe sa iyang suliran.

Pagkita nila niadtong usa ka hapon,nag-estorya si Ramon kang Fernandosa iyang pagluwat sa trabaho.

Pagpalit niya niadtong usa ka hapon,naghatag si Jos'e ug gasa kang Ana.

Pagsakay niya niadtong usa ka gabii,nagdala si Eduardo ug makaon kangEmma.

Pagbisita niya sa niaging bulan, nag-basa si Martin ug balak kang Luz.

Pag-ila-ila niya mga tulo na ka adlawkaron, nagsulat kini ug maanindotnga sulat kang Gregoria.

Pagbayad niya mga upat na ka adlawkaron, nagkuha kana ug tulo kadosenang itlog kang Josefa.

Pag-adto niya mga lima na ka adlawkaron, nag-awit kadto ug balitawkang Tina.

C. Conversion and Substitution:

l.Pag-abot niini ganina, nagtawag kini kang Dr. Nunez.Pag-abot niini ganina, nagtawag kini kaniya.

2.Paglakaw niini ganinang buntag, nagdangup kini kaniya.kanako.kanamo.

3.Pagtawag niana kaganinang udto, nagsugat kana kanato.kanila.kaninyo.kanimo.

403

4.Pagsulat niadto kaganinang hapon, nagtubag kadtokanako.

kanimo.

kaniya.

5.Pagmata niini gahapon sa buntag, naghunahuna kinikanamo.

kanato.

kaninyo.

6.Pag-abot niana sa simbahan gahapon sa hapon, nag-hulat kana kanako.

kanimo.

kaniya.

7.Paglinkod niadto sa buhatan gahapon sa hapon, nag-atubangkadto kanila.

kanato.

kaninyo.

8.Pag-estorya niini gabii, naghisgut kini kanako saiyang suliran.

kanimo

kaniya

9.Pagkita niana niadtong usa ka hapon, nag-estoryakana kanato sa iyang pagluwat sa trabaho.

kanila

kanamo

lO.Pagpalit niadto niadtong usa ka hapon, naghatagkadto ug gasa kanako.

kanimo.

kaniya.

404

ll.Pagsakay niini niadtong usa ka gabii, nagdala kiniug makaon kanato.

kaninyo.

kaniya.

12.Pagbisita niana sa niaging bulan, nagbasa kana ugbalak kanako.

kanimo.

kaniya.

13.Pag-ila-ila niadto mga tulo na ka adlaw karon, nag-sulat kadto ug maanindot nga sulat kanamo.

kanila.

kanimo.

14.Pagbayad niini mga upat na ka adlaw karon, nagkuhakini ug tulo ka dosenang itlog kanato.

kaninyo.

kanila.

15.Pag-adto niana mga lima na ka adlaw karon, nag-awitkana ug balitaw kanako.

kanimo.

kaniya.


l.Ig-abot ni Nestor unya, magtawag siya kang Dr. Nunez.2.1gsulti ni Alejandro unya sa hapon, magdangup siya

kang Kapitan Tiago.3.1gtawag ni Lorenzo unya sa hapon, magsugat si Marcia

kaniya.4.1gsulat ni Gregoria ugma sa hapon, magtubag siya

kang Vicente.5.1gsakay ni Pacita ugma sa buntag, maghunahuna siya

kang Victor.

405

6.1gsimba nl Maria ugma sa udto, maghulat siya kangRicardo sa simbahan.

7.1g-abot ni Ginoong Cruz ugma sa hapon, mag-atubangsiya kang Pastor sa buhatan.

8.1g-estorya ni Jaime ugma sa gabii, maghisgut siyasa iyang suliran kang Fe.

9.1gkita ni Ramon kang Fernando sa sunod adlaw, mag-estorya siya kaniya sa iyang pagluwat sa trabaho.

lO.Igpalit ni Jose sa sunod semana, maghatag siya uggasa kang Ana.

ll.Igtudlo ni Martin sa sunod bulan, magbasa siya ugbalak kang Luz.

12.1gsakay ni Eduardo sa umaabot nga Lunes, magdalasiya ug makaon kang Emma.

13.1glarga niya karong semanaha, raagsulat si Guillermoug maanindot nga sulat kang Gregoria.

14.1gbayad ni Arturo sunod bulan, magkuha siya ug tuloka dosenang itlog kang Josefa.

15.1gbisita ni Roberto sa sunod duha ka bulan, mag-awit siya ug balitaw kang Tina.

E. Conversion and Multiple Substitution:

Example:Ig-abot ni Nestor unya, magtawag siya kang Doktor Nunez.

niini , kini .niana , kana .niadto , kadto

Igsulti unya sa hapon, magdangupKapitan Tiago.

Igtawag unya sa hapon, magsugatIgsulat ugma sa hapon, magtubagVicente.

Igsakay

kang

kaniya.kang

kangVictor.

Igsimba

ugma sa buntag, maghunahuna

ugma sa udto, maghulat kang Ricardosa simbahan.

Ig-abot ugma sa hapon, mag-atubang kangPastor sa buhatan.

Ig-estorya ugma sa gabii, maghisgut saiyang suliran kang Fe.

Igkita kang Fernando sa sunod adlaw, mag-estoryakaniya sa iyang pagluwat sa trabaho.

Igpalit sa sunod semana, maghatag ug gasakang Ana.

406

Igtudlo sa sunod bulan, magbasa ug balakkang Luz.

Igsakay sa umaabot nga Lunes, magdala ugmakaon kang Emma.

Iglarga karong semanaha, magsulat ugmaanindot nga sulat kang Gregoria.

Igbayad sunod bulan, magkuha ug tulo kadosenang itlog kang Josefa.

Igbisita sa sunod duha ka bulan, mag-awitug balitaw kang Tina.

F. Comprehension:

1. Fagkatulog nila, gisaka sa kawatan ang balayni Juan kagabii.

Pagkaunsa nila? Pagkatulog.Unsay nahitabo? Gisaka ang balay.Kinsay nagsaka? Ang kawatan.Unsay iyang gisak-on? Ang balay.Ni kinsa? Ni Juan.Kanus-a? Kagabii.

2. Pagkasugat nila, gipasaylo ni Juan ang nakasalakaniya kagahapon.

Pagkaunsa nila? Pagkasugat nila.Unsay nahitabo? Gipasaylo ni Juan.Kinsay iyang gipasaylo? Ang nakasala.Kang kinsa nakasala? Kang Juan.Kanus-a? Kagahapon.

3. Pagsultihanay nila, gipaminaw sa hwes ang kasoniadtong usa ka semana.

Pagkaunsa? Pagsultihanay.Ni kinsa? Nila.Unsay nahitabo? Gipaminaw.Ni kinsa? Sa hwes.Unsay iyang gipaminaw? Ang kaso.Kanus-a? Niadtong semana.Pila ka semanang nlagi? Usa ka semanang niagi.

4. Pagsulat niya, gitubag ni Mariano si Pablo usaka bulan na karon.

Pagkaunsa? Pagsulat.Ni kinsa? Niya.

407

Unsay nahitabo? Gitubag.Ni kinsa? Ni Mariano.Si kinsa? Si Pablo.Pila ka bulan na karon? Usa.

Pagtigum nila, gisulbad sa mayor ang suliransa lungsod niadtong usa ka adlaw.

Pagkaunsa? Pagtigum.Ni kinsa? Nila.Unsay nahitabo? Gisulbad.Kinsay nisulbad? Ang mayor.Unsay gisulbad niya? Ang suliran.Sa unsa? Sa lungsod.Kanus-a? Niadtong usa ka adlaw.

Ighuman ninyo, kinahanglanon namo kamo sasunod semana.

Ig-unsa? Ighuman.Ni kinsa? Ninyo.Unsay mahitabo? Kinahanglanon.Ni kinsa? Namo.Kinsay kinahanglan? Kamo.Unsang semanaha? Sunod semana.

Igdako ni Asuncion, buhaton niya kaniya angtanan sa mga umaabot nga katuigan.

Ig-unsa? Igdako.Ni kinsa? Ni Asuncion.Unsay mahitabo? Buhaton niya.Kang kinsa? Kaniya.Unsay iyang buhaton? Ang tanan.Kanus-a? Sa umaabot nga katuigan.

Iglakaw ni Belen, palitan niya si Doy ug bag-ongsapatos ugma sa buntag.

Ig-unsa? IglakawNi kinsa? Ni Belen.Unsay mahitabo? Palitan niya.Si kinsa? Si Doy.Unsay iyang paliton? Bag-ong sapatos.Kanus-ang ugmaa? Sa buntag.

408

9. Ig-abot niya, pakan-on sa inahan ang iyanganak ug linugaw lima ka ad law glkan karon.

Ig-unsa niya? Ig-abot.Unsay mahitabo? Pakan-on.Ni kinsa? Sa inahan.Kinsay iyang pakan-on? Ang anak.Kang kinsang anak? Iya.Ug unsa? Ug linugaw.Pila ka ... unsa? Adlaw.Pila ka adlaw? Lima ka adlaw.Gikan kanus-a? Gikan karon.

10. Ig-adto sa maestro, andaman niya ang iyang mgatinun-an ug pasulit sunod bulan.

Ig-unsa? Ig-adto.Ni kinsa? Sa maestro.Unsay mahitabo? Andaman.Ni kinsa? Niya.Ang unsa? Ang mga tinun-an.Kang kinsang tinun-an? Iya.Andaman niya ug unsa? Pasulit.Kanus-a? Sunod bulan.


Lessons 33-35

I. Narrative

//I. Si Marcia ug si Georgy nangaon sa restawran.Nanulod si Juan ug si Ana ug nangutana kung unsakanang naa sa lamesa. Gitubag ni Marcia ngakarneng baka, utanon, manok, kan-on ug tuba.Nangutana si Juan kung lami ba ang roga pagkaonkay mangaon sab sila.

Vocabulary:

manulod to go/come inside, to enter

Pangutana:

1. Kinsay nangaon?

2. Diin sila mangaon? '

3. Kinsay nanulod?

4. Unsay ilang pangutana?

5. Unsay pagkaon sa lamesa?

6. Unsay pangutana ni Juan?

7. Nganong nangutana si Juan?

#2. Nakit-an nila ni Marcia ug ni Jeanne ang pag-abotsa mga kusinera kay namintana sila. Nisulti siMarcia nga tingali ting-paniudto na kay gigutomna man siya. Pagbiya nila sa kwarto paingon sakapiteriya, nibagting ang telepono. Nibalik siJeanne sa opisina aron tubagon ang telepono.

Vocabulary:

namintana looking out the window,sitting or standing by thewindow

pagbiya left behind, left

409

410

Pangutana:

1. Unsay nakit-an nila ni Jeanne?

2. Nganong nakit-an nila kadto?

3. Unsay gisulti ni Marcia?

4. Unsay nahitabo pagbiya nila sa kwarto?

5. Kinsay nitubag sa telepono?

#3. Nagdali si Lorenzong musulod sa iyang opisina.Paglingkod niya, nitawag siya sa telepono kangCesar, ang iyang "assistant".

'Hello, Cesar, ganina ka ra bang naghulatnako?'

'Abi ko ug dili ka na muabot. Na-unsa ka man?1

'Dali na lang, sabut-sabutan nato ang atongbag-ong kontrata kang Mr. de los Santos.1

'Andama daan ang mga "blueprint" aron ig-abotnako dinha, susihon nato.'

Nigawas si Cesar sa iyang opisina ug nisakay sa"elevator" padulong sa opisina ni Lorenzo.

Vocabulary:

andama daan prepare ... ahead of timesabut-sabutan talk about, discusssusihon examine carefully, scruti-

nize

Pangutana:

1. Ngano kahang nagdali si Lorenzong musulod saiyang opisina?

2. Unsay iyang gibuhat pag-abot niya?

3. Kinsa si Cesar?

4. Unsay gisulti ni Lorenzo kang Cesar?

5. Unsay tubag ni Cesar?

6. Unsay ilang gisabut-sabutan?

7. Ngano kahang susihon nila ang mga "blueprint"?

411

#4. Igraduar sa kamagulang anak nga babaye nila niMang Andoy ug ni Nang Lourdes, ipadala nila siyasa U.P. (University of the Philippines). Gipa-dak-an nila ang ilang balay kay iggikan ni Irene,muhatag sila ug despedida kay tungod si Ireneang ika-primerong anak nga ilang patun-on salayong eskwelahan.

Igkahuman sa klase bag-o musugod ang ting-init,mupauli siya.

Vocabulary:

despedida farewell partygipadak-an making bigger, enlargingipadala will be sent topatun-on to send to study

Pangutana:

1. Unsay buhaton ni Mang Andoy ug ni Nang Lourdes?

2. Kanus-a nila ipadala ang ilang anak sa Manila?

3. Nganong muadto siya sa Manila?

4. Unsay gipabuhat ni Mang Andoy sa ilang balay?

5. Ngano man?

6. Nganong tagaan nila si Ire ne ug despedida?

7. Kanus-a mupauli si Irene sa probinsya?

LESSON 36

Structural Content: Verb: (-on), (-an) classesFocus: Goal, BenefactlveMood : Factual, Non-

Factual, AfactualAspect: Neutral

Setting: A teacher has tomake up the programfor a conference .

Kinahanglan ang maestramagbuhat ug tulomanonsa tigum •

I. DIALOGUE

What are you goingto do?

I have to write whatthe principal wantsme to do.

What did he want youto do?

I should make up, hesays, the program forthe teachers at theirforthcoming conference,

Are you going towrite it now?

No. I'll plan itfirst.

Good. A: Maayo.

A: Unsay imong buhaton?

B: Sulaton nako ang gipa-buhat sa prinsipal.

A: Unsay iyang glpabuhatnimo?

B: Buhatan ko kono ang mgamaestra ug tulomanonsa umaabot nga tigumnila.

A: Sulaton mo ba dayon?

B: Dili. Ako unang huna-hunaon.

II. DIALOGUE BREAKDOWNWhat are you goingto do?

what yourdo

A: Unsay imong buhaton?

unsa(y) imo(ng)buhat(on)

412

413

I have to write what 1the principal wantsme to do.

write Iasked to be doneby principal

What did he want you ito do?

what hisasked to be doneyou

I should make up, he 1says, the program forthe teachers at theirforthcoming conference.

do me[he says]the teachersa programin comingconference theirs

Are you going towrite it now?

write youimmediately

No. I'll plan itfirst.

I firstthink

Good.

Sulaton nako ang gipa-buhat sa prinsipal.

sulat(on) nako[ang] (gipa)buhat[sa] prinsipal

Unsay iyang gipabuhatnimo?

unsa(y) iya(ng)(gipa)buhatnimo

Buhatan ko kono ang mgamaestra ug tulomanonsa umaabot nga tigumnila.

buhat(an) ko[kono][ang] [mga] maestra[ug] tulomanon[sa] (uma)abot [nga]tigum nila

A: Sulaton mo ba dayon?

sulat(on) mo [ba]dayon

B: Dili. Ako unang huna-hunaon.

ako una(ng)hunahuna(on)

A: Maayo.


basahon

bilin

kono

reading material, somethingto read

leave message/something forsomeone

he/they say(s), it is said,so it's said

414

konperensyadapithandumhitabo

mahitungodplaka

sangpit

tulomanon

conferenceinviteremember, think ofhappen, occur; event,

occurrenceabout, concerning, regardingphonograph record, recorded

discmention, call; invite,

implore, beseech, call onprogram

IV. DRILLS

A. Comprehension:

1. Gipatawag ni Mr. Arellano si Jose kang Juan.

Gipatawag niya.Unsay gipabuhat niMr. Arellano?

Kinsa?Kang kinsa?

Si Jose.Kang Juan.

Nagsultihanay sila mga 25 minutos sa opisina.

Nag-unsa sila?Mga pila ka minuto?Diin?

Nagsultihanay.Mga 25 minutos.Sa opisina.

3. Giingnan ni Mr. Arellano si Jose mahitungodsa konperensya sa mga maestra.

Kinsay ingnan niMr. Arellano?

Mahitungod sa unsa?Konperensya sa unsa?

Si Jose.

Sa konperensya.Sa mga maestra.

4. Paggawas niya sa opisina nakit-an siya ni Juan.

Nakit-an siya ni kinsa? Ni Juan.Kanus-a? Paggawas niya.Diin siya gikan? Sa opisina.

5. Pagkita nilang duha, gipangutana siya ni Juankung unsay gisulti ni Mr. Arellano kaniya.

Unsay nahitabo pagkita Gipangutana siya ni Juan.nilang duha?

Unsay iyang gipangutana? Kung unsay gisulti niMr. Arellano.

415

6. Nitubag siya nga niingon si Mr. Arellano ngakinahanglang buhaton niya ang tulomanon sakonperensya una muabot ang mga maestra.

Unsay gitubag niya? Nitubag siya nga dunayingon ni Mr. Arellanokaniya.

Unsay iyang giingon? Niingon siya nga kina-hanglang buhaton niyaang tulomanon sa kon-perensya .

Kanus-a? Una muabot ang mgamaestra.


1.Benefactive Focus: Non-Factual

Kuhaan ni Juan si Pedro ug basahon.Hulatan ni Anita si Maria ug panihapon unya.Sulatan ni Bella si Ramon.Kuyogan ni Leon si Cristina.Hatagan ni Filimon si Rosa ug rosas.Binlan ni Tomas si Jose ug kwarta.Buhatan ni Simon si Clara ug lamesa.Bisitahan ni Tina si Alicia ugma.Balikan ni Melanie si Nestor ug sulat sa Lunes.Palitan ni Roberto si Eduardo ug plaka.

2.Benefactive Focus: Factual

Gikuhaan ni Juan si Pedro ug basahon gahapon.Gihulatan ni Anita si Maria ug panihapon ganina.Gisulatan ni Bella si Ramon sa niaging semana.Gikuyogan ni Leon si Cristina gabii.Gihatagan ni Filimon si Rosa ug rosas gahapon sahapon.

Gibinlan ni Tomas si Jose ug kwarta ganina.Gibuhatan ni Simon si Clara ug lamesa gahapon sabuntag.

Gibisitahan ni Tina si Alicia gabii.Gibalikan ni Melanie si Nestor ug sulat gahapon.Gipalitan ni Roberto si Eduardo ug plaka sa niagingbulan.

416

3.Si Pedro kuhaan ni Juan ug basahon.Si Maria hulatan ni Anita ug panihapon unya.Si Ramon sulatan ni Bella.Si Cristina kuyogan ni Leon.Si Rosa hatagan ni Filimon ug rosas.Si Jose binlan ni Tomas ug kwarta.Si Clara buhatan ni Simon ug lamesa.Si Alicia bisitahan ni Tina ugma.Si Nestor balikan ni Melani ug sulat sa Lunes.Si Eduardo palitan ni Roberto ug plaka.

4.Gikuhaan siya niya ug basahon gahapon.Gihulatan ako nimo ug panihapon ganina.Gisulatan siya nila sa niaging semana.Gikuyogan kamo namo gabii.Gihatagan kami niya ug rosas gahapon sa hapon.Gibinlan kita nila ug kwarta ganina.Gibuhatan sila nato ug lamesa gahapon sa buntag.Gibisitahan ka nako gabii.Gibalikan ka namo ug sulat gahapon.Gipalitan siya niya ug plaka sa niaging bulan.

C. Repetition:

Benefactive Focus: Afactual

Pangitai si Mariano ug medyas.Kuhai si Pedro ug basahon.Sulati si Ramon ug sulat.Kuyogi si Cristina sa party.Hatagi si Rosa ug gasa.Binli si Jose ug kwarta.Buhati si Clara ug lamesa.Bisitahi si Alicia ugma.Baliki si Nestor karong hapon.Paliti si Eduardo ug plaka.

D. Conversion:

Cue Sentence: Pangitai si Mariano ug medyas,Conversion: Pangitai kini niini.

1.Kuhai si Pedro ug basahon.kana niana.

2.Sulati si Ramon ug sulat.kadto niadto.

417

3.Kuyogi si Cristina sa party.kana sa party.

4.Hatagi si Rosa ug gasa.kini niini.

5.Binli si Jose ug kwarta.kadto niadto.

6.Buhati si Clara ug lamesa.kini niini.

7.Bisitahi si Alicia ugma.kana ugma.

8.Baliki si Nestor karong hapon.kadto karong hapon.

9.Paliti si Eduardo ug plaka.kini niini.

E. Repetition:

Goal Focus: Non-Factual

Handumon nimo siya sa tanang panahon.Sangpiton nila sila kung kinahanglan.Dapiton niya ikaw sa dili madugay.Hangyoon namo ikaw nga mutabang.Pamation niya siya kanunay.Sundon nila sila karong hapon.Pasayloon niya siya gihapon.Tawgon nako ikaw sa telepono.

Benefactive Focus: Non-Factual

Awitan niya siya ug balitaw.Balakan nako sila ug balak.

F. Conversion:

C.S.: Handumon nimo siya sa tanang panahon.(a) Siya, handumon nimo sa tanang panahon.(b) Siya imong handumon sa tanang panahon.

418

l.Sangpiton nila eila kung kinahanglan.(a)(b)

2.Dapiton niya ikaw sa dili madugay.(a)(b)

3.Hangyoon namo Ikaw nga mutabang.(a)(b)

4.Pamation niya siya kanunay.(a)(b)

5.Sundon nila sila karong hapon.(a)(b)

6.Pasayloon niya siya gihapon.(a)(b)

7.Tawgon nako ikaw sa telepono.(a)(b)

8.Awitan niya siya ug balitaw.(a)(b)

9.Balakan nako sila ug balak.(a)(b)

G. Conversion:

Cue Sentence:Conversion:

sangpitdapithangyopamatisunodpasaylo

Handumo_n nimo siya ugma.G_ihandum nimo siya gahapon.

nila sila gabii.niya ikaw sa niaging adlaw.namo ikaw karong hapon.niya siya kaniadtong udto.nila sila sa niaging bulan.niya siya ganina sa buntag.

419

tawag nako ikaw sa niaging Hwebes.

awit niya siya ug balitaw satungang gabii.

balak nako sila ug balak ganina.

H. Substitution: Movable Slot

l.Handumon nimo siya sa tanang panahon.nato .ninyo .

silakami

PangitaonTawgon

oras .

2.Sangpiton nila sila kung kinahanglan.nato .namo .niya .

ako .kamo

LutoanTabangan

SulatanTawgon

ighuman niya.

3.Pamation niya siya kanunay.si Pedrosila si Juanang bata

mga babaePasayloon

ni Ananila ni Josefasa inahan

Awitan

4.Dapiton niya ikaw sa labing dali.ni Nena

siyasunod adlaw.

Balakannila ni Pedro

420

kita .semana.

Hangyoon .si Ana .

ninyo .Bisitahan .


Verb Class: (-an) (-on)Focus: Benefactive GoalAspect: Factual (gi- -an) (gi-)

Non-Factual (-an) (-on)Afactual (-i)/ (-a/

(i-) (-i)/(i-)

The topic of a benefactive focus construction isthe one for whom an action is performed, (cf.Lessons 26 , 31).

The topic of a goal focus construction is thedirect object of the action, (cf. Lessons 24, 30,31).

LESSON 37

Structural Content: Cumulative Review: VerbsFocus: Goal, BenefactiveMood: Factual, Non-

Factual, Afactual

Setting: Three PCVs are eat-ing in a restaurant

I. DIALOGUE

Pablo, please pass A:the salt.

Just a second, Marta, B:because Jorge has it.Do you want me topass you the pepper?

Never mind, this food A:is hot enough,anyway.

Thanks

Nangaon ang tulo ka PCVsa restawran

Pablo, palihog itunolang asin.

Karon na, Marta, kay tuapa ni Jorge.Gusto mo bang itunol kokanimo ang pamyenta?

Ayaw na, kay gihalanganna ako niining sud-ana.Salamat lang.


Pablo, please passthe salt.

pleasepass the salt

Just a second, Marta,because Jorge has it.

later, Martabecause there stillwith Jorge

Do you want me topass you the pepper?

want youpass me to youthe pepper

A: Pablo, palihog itunolang asin.

palihog(i)tunol [ang] asin

B: Karon na, Marta, kay tuapa ni Jorge.

taron [na], Martakay tua [pa][ni] Jorge

Gusto mo bang itunol kokanimo ang pamyenta?

gusto mo [ba(ng)](i)tunol ko kanimo[ang] pamyenta

421

422

Never mind, this food A: Ayaw na, kay gihalanganis hot enough. Thanks na ako niining sud-ana.anyway. Salamat lang.

don't [already]because hot[already] Ithis dishthanks [only]

ayaw [na]kay (gi)halang(an)[na] akoniini(ng) sud-an(a)salamat [lang]


What's for lunch?

The food smells good.

Please pass the salt.

Let's wash our handsbefore eating.

Pray before eating.

Pray after eating.

Excuse me, I'll get up.

Chew the food well.

Don't swallow the food.

Unsay paniudto?

Humot kaayo ang pagkaon.

Palihog ipasa ang asin.

Manghunaw kita una mukaon.

Mangadye una mukaon.

Mangadye human mukaon.

Tabi, mutindog ako.

Usapa ang pagkaon pag-ayo.

Ayaw lamona ang pagkaon.

IV. VOCABULARY LIST

abobagyobalhin

balodbaroto

basakoraldagsadasmaggisahanginhimohunaw

ash; native stovetyphoon, stormtransfer, move to anotherlocation

wavenative canoe with outriggers.

banca, boatwetfencedriftbump against, run intosautewind, airmake, dowash hands

423

ilagalamonlasanglat-aslatoslung-ag

lupadmananggitimasakitonpamyentapasasinelas/tsinelassudlaytab-ang

tabanogtabas

tak-obtanggotualyatukodtulisantunolusaputaw

rat, mousedevour, eat ravenously, gulpforestcrossspank, whip, lashcook rice/corn by foiling/steaming

flytuba gatherersick person, patientground pepper, pepper cornspass, hand overslipperscombtasteless, lacking taste/seasonings

kitecut out a pattern (to besewn)

covertangotowelcatchrobberhand over, passchew, munchiron, press

V. DRILLS

A. Comprehension:Alas dose kadto. Nagkaon ang tulo ka mga higala,si Pablo, Marta ug si Jorge. Pagkaon nila, gi-pangayo ni Marta kang Pablo ang asin kay tab-angang utanon. Wala dayon ipasa ni Pablo kang Martaang asin kay didto pa ni Jorge. Gipangutana niJorge kung kinahanglan ba niya ang pamyenta. Gi-tubag ni Marta nga halang na ang sud-ang iyanggikaon.

1. Alas dose kadto.

Unsay orasa kadto? Alas dose kadto.

424

Nagkaon ang tulo ka mga higala, si Pablo,Marta ug si Jorge.

Nag-unsa ang tulo? Nagkaon ang tulo.Kinsa? Ang mga higala.Kinsa ang mga higala? Si Pablo, Marta ug si

Jorge.

3. Pagkaon nila, gipangayo ni Marta kang Pabloang asin kay tab-ang ang utanon.

Pag-unsa nila? Pagkaon nila.Unsay gipangayo ni Marta? Gipangayo ni Marta ang

asin.Kang kinsa? Kang Pablo.Ngano man? Kay tab-ang ang utanon.

4. Wala dayon ipasa ni Pablo kang Marta angasin kay didto pa ni Jorge.

Unsay wala dayon ipasa Ang asin.ni Pablo?

Kang kinsa? Kang Marta.Ngano man? Kay didto pa.Ni kinsa? Ni Jorge.

5. Gipangutana ni Jorge kung kinahanglan baniya ang pamyenta.

Kinsay nangutana? Si Jorge.Unsay gipangutana niya? Kung kinahanglan ang

pamyenta.

6. Gitubag ni Marta nga halang na ang sud-angiyang gikaon.

Unsay halang na? Ang sud-an.Kinsang sud-an? Ni Marta.


l.Giinit niya ang pansit Giinit niini ang paneitganina. ganina.

Gilung-ag nila ang Gilung-ag niana angkan-on sa abo. kan-on sa abo.

Gigisa nako ang karneng Gigisa niadto ang karnengbaboy kagabii. baboy kagabii.

Giplansa ni Lita ang Giplansa niini ang tualyatualya nako. nako.

425

Gilatos niya ang anaknga lalake niya.

Gilangoy ni Fepe angdakong suba.

Gitak-ob sa mutsatsaang plato sa pagkaon.

Gisilhig sa inahan angmga sagbot.

Giinom sa mananggitiang tuba.

Gitahi sa sastre angkamisadentro ni Manoy.

Gitukob sa iring angilaga.

Gidasmag sa bata angbisikleta sa bato.

Gilupad sa hangin angtabanog.

Gidagsa sa balod angbaroto.

Gikaon nato ang karnengbaboy kagahapon.

Gilat-as sa tulisanang lasang.

Gigisi niya ang medyasnako .

2.Gihatag niya ang sudlaynako.

Gibaligya nako ang manoknato.

Gitanom ni Tatay angbulak nila.

Gisayaw nimo ang tanggo.Gilabay niya ang sagbotnila.

Gikanta niya ang avitnako.

Gigasto nato ang atongkwarta.

Giandam ni Luisa angkatre namo.

3.Glpalit nimo ang bolpenniya.

Ipalit ako

Gilatos niana ang anaknga lalake niya.

Gilangoy niadto angdakong suba.

Gitak-ob niini ang platosa pagkaon.

Gisilhig niana ang mgasagbot.

Giinom niadto ang tuba.

Gitahi niini ang kamisa-dentro ni Manoy.

Gitukob niana ang ilaga.

Gidasmag niadto ang bisi-kleta sa bato.

Gilupad niadto angtabanog.

Gidagsa niana ang baroto.

Gikaon niini ang karnengbaboy kagahapon.

Gilat-as niadto anglasang.

Gigisi niana ang medyas

nako .

Ihatag ang sudlay nako.

Ibaligya ang manok nato.

Itanom ang bulak nila.Isayaw ang tanggo.Ilabay ang sagbot nila.

Ikanta/Kantaha ang awitnako.

Igasto /Gastoha ang atongkwarta.

Iandam/Andama ang katrenamo .

Palita ang bolpen niya.

sa bolpen niya.

426

Giluto nila ang sud-an Lutoa ang sud-an namenamo.

Iluto kami ug sud-an namo.

Gitahi niya ang sinina Tahia ang sinina nako.nako.

Itahi ako sa sinina nako.

Gitabas ni Clara ang' Tabasa ang sinina.sinina.

Itabas si Clara sa sinina.

Gihimo ni Ninay ang Himoa ang blusa niya*blusa niya.

Ihimo siya ug blusa niya.

Gitubag ni Manang ang Tubaga ang telepono nimo.telepono nimo.

Itubag ako sa telepono nako.

Gihuman niya ang saya Humana ang saya nato.nato .

Ihuman kami sa saya namo.

Gidawat niya ang sulat. Dawata ang sulat.Idawat ako sa sulat niya.

Gipatay niya ang langgam Fatya ang langgam nila.nila.

Ipatay siya sa langgam nila.

Gidala nako ang libro Dad-a ang libro niya.niya.

Idala ako sa libro niya.

Gibalik nimo ang pitaka Balika/Ibalik ang pitakanako. nako.

Ibalik ako sa pitaka nako.

Giayo ni Manoy ang koral Ayoha ang koral nila.nila.

Iayo si Manoy sa koral nila.

Gilipay ni Lola ang Lipaya ang bata nako.bata nako.

Ilipay ako sa bata nako.

427

C. Conversion:

Cue Sentence: Gihatag niya ang sudlay nako.(a) Neg. (F) : Wala niya ihatag ang sudlay nako.(b) Neg. (N-F): Dili niya ihatag ang sudlay nako.

1. Gibaligya nako ang manok nato.(a) Wala nako ibaligya .(b) Dili

2. Gitanom ni Tatay ang bulak nila.(a) Wala itanom ni Tatay(b) Dili

3. Gisayaw nimo ang tanggo.(a) Wala nimo sayawa(b) Dili sayawon

4. Gilabay niya ang sagbot nila.(a) Wala niya ilabay(b) Dili

5. Gikanta niya ang awit nako.(a) Wala niya kantaha(b) Dili kantahon

6. Gigasto nato ang atong kwarta.(a) Wala nato gastoha(b) Dili gastohon

7. Giandam ni Luisa ang katre namo.(a) Wala andama ni Luisa(b) Dili andamon

8. Gipalit nimo ang bolpen niya.(a) Wala nimo palita(b) Dili paliton

9. Giluto nila ang sud-an namo.(a) Wala nila lutoa(b) Dili lutoon

10. Gitahi niya ang sinina nako(a) Wala niya tahia(b) Dili tahion

428

11. Gitabas ni Clara ang sinina.(a) Wala tabasa ni Clara(b) Dili tabason

12. Gihimo ni Ninay ang blusa niya.(a) Wala himoa ni Ninay(b) Dili himoon

13. Gitubag ni Manang ang Celepono nimo.(a) Wala tubaga ni Manang(b) Dili tubagon

14. Gihuman niya ang saya nato.(a) Wala niya humana(b) Dili • humanon

15. Gidawat niya ang sulat.(a) Wala niya dawata(b) Dili dawaton

16. Gipatay. niya ang langgam nila.(a) Wala niya patya(b) Dili patyon

17. Gidala nako ang libro niya.(a) Wala nako dad-a(b) Dili dad-on

18. Gibalik nimo ang pitaka nako.(a) Wala nimo ibalik(b) Dili balikon

19. Giayo ni Manoy ang koral nila.(a) Wala ayoha ni Manoy(b) Dili

20. Gilipay ni Lola ang bata nako.(a) Wala lipaya ni Lola(b) Dili lipayon

429

D. Conversion:

l.Gihatag niya ang sudlay nako.akong sudlay.

2.Gibaligya nako ang manok nato.atong manok.

3.Gipalit niya ang bolpen nimo.imong bolpen.

4.Giluto nila ang sud-an namo.among sud-an.

5.Gitahi niya ang sinina nako.akong sinina.

6.Gitanom ni Tatay ang bulak nila.ilang bulak.

7.Gihimo ni Ninay ang blusa niya.iyang blusa.

8.Gitubag ni Manang ang telepono nimo.imong telepono.

9.Gikanta niya ang awit nako.akong awit.

lO.Gihuman niya ang sayaw nato.atong sayaw.

ll.Gipatay niya ang langgam nila.ilang langgam.

12.Gidala nako ang libro niya.iyang libro.

13.Gibalik nimo ang pitaka nako.akong pitaka.

13.Giayo ni Manoy ang koral nila.ilang koral.

14.Giandam ni Luisa ang katre namo.among katre.

430

15.G±lipay ni Lola ang bata nako.akong bata.

16.Gilabay niya ang sagbot nila.ilang sagbot.

E. Conversion:

1. Gikuha nako ang pantalon ni Tatay.(a) Gikuha ba nako ang pantalon ni Tatay?(b) Kuhaon ba nako ang pantalon ni Tatay?

2. Giutaw niya ang saya ni Nanay.(a) Giutaw ba niya ang saya ni Nanay?(b) Utawon ba niya ang saya ni Nanay?

3. Gilat-as sa tulisan ang dakong bukid.(a) Gilat-as ba sa tulisan ang dakong bukid?(b) Lat-ason ba sa tulisan ang dakong bukid?

A. Giguba sa bagyo ang balay namo.(a) Giguba ba sa bagyo ang balay namo?(b) Gub-on ba sa bagyo ang balay namo?

5. Giluto ang utan ni Paula.(a) Giluto ba ang utan ni Paula?(b) Lutoon ba ang utan ni Paula?

6. Giayo namo ang koral nila.(a) Giayo ba namo ang koral nila?(b) Ayohon ba namo ang koral nila?

7. Gidagsa sa dakong balod ang baroto.(a) Gidagsa ba sa dakong balod ang baroto?(b) Idagsa ba sa dakong balod ang baroto?

8. Gihayhay nila ang mga nilabhan nako.(a) Gihayhay ba nila ang mga nilabhan nako?(b) Ihayhay ba nila ang mga nilabhan nako?

9. Gibasa ni Lita ang sinelas nako.(a) Gibasa ba ni Lita ang sinelas nako?(b) Basahon ba ni Lita ang sinelas nako?

10. Gibalhin sa mutsatso ang mga tanom.(a) Gibalhin ba sa mutsatso ang mga tanom?(b) Balhinon ba sa mutsatso ang mga tanom?

431

F. Question & Answer:

1. Gihayhay ba nimo ang pantalon ni Tatay?(a) Oo, gihayhay nako ang pantalon ni Tatay.(b) Wala, wala nako ihayhay .

2. Giplansa ba niya ang akong blusa?(a) Oo, giplansa niya ang imong blusa.(b) Wala, wala niya plantsaha

3. Gidala ba sa doktor ang masakiton?(a) Oo, gidala sa doktor ang masakiton,(b) Wala, wala niya dad-a

4. Gilabay ba niya ang libro nako?(a) Oo, gilabay niya ang libro nimo.(b) Wala, wala niya labaya

5. Giabre ba nila ang sulat ni Nanay?(a) Oo, giabre nila ang sulat ni Nanay.(b) Wala, wala nila abreha

6. Giayo ba ni Tatay ang koral nato?(a) Oo, giayo ni Tatay ang koral nato.(b) Wala, wala ayoha ni Tatay ang koral nato,

7. Gitubag ba niya ang telepono kagahapon?(a) Oo, gitubag niya ang telepono kagahapon.(b) Wala, wala niya tubaga

8. Gihimo ba ni Nanay ang blusa nimo?(a) Oo, gihimo ni Nanay ang blusa nako.(b) Wala, wala himoa ni Nanay

9. Giandam ba ni Lola ang pagkaon ni Tatay?(a) Oo, giandam ni Lola ang pagkaon ni Tatay,(b) Wala, wala niya andama

10. Gipatay ba ninyo ang langgam nako?(a) Oo, gipatay namo ang langgam nimo.(b) Wala, wala namo patya

11. Giplansa ba nimo ang sinina niya?(a) Oo, giplansa nako ang sinina niya.(b) Wala, wala nako plansaha

432

G. Expansion:

1. Palihog itunol ang asin.

Manangkay duol ra nimo

Palihog itunol ang asin, Manang.Palihog itunol ang asin, Manang,kay duol ra nimo.

2. Lamian ang pagkaon.

sa kapiteriyakagahapon

sa udto

Lamian ang pagkaon sa kapiteriya.Lamian ang pagkaon sa kapiteriyakagahapon.

Lamian ang pagkaon sa kapiteriyakagahapon sa udto.

3. Gihayhay ang sinina.

mganamoganina

sa buntag

Gihayhay ang mga sinina.Gihayhay ang mga sinina namo.Gihayhay ang mga sinina namo

ganina.Gihayhay ang mga sinina namoganina sa buntag.

4. Gidagsa ang kahoy.

dakongniadtong usa ka

semananga nlagi

sa dagkong balod

sa baybayon

Gidagsa ang dakong kahoy.Gidagsa ang dakong kahoy niadtongusa ka semana.

Gidagsa ang dakong kahoy niadtongusa ka semana nga niagi.

Gidagsa ang dakong kahoy sa dag-kong balod niadtong usa kasemana nga niagi.

Gidagsa ang dakong kahoy sa dag-kong balod sa baybayon niad-tong usa ka semana nga niagi.


Lessons 36-37

I.

#1. Dialogue

A: Ana, palihog ihatag kanang libroha ig-abot niJuanita.

B: Unsang orasa siya muabot?A: Ambot lang, pero hulata una ka mulakaw. Fusta

aron dili mahugaw.B: Oo, hala sige. Ig-abot nimo sa lungsod, ipalit

ko ug usa ka yardang lasong asul.A: Oo.

Vocabulary:

laso ribbonmahugaw to get dirtynahinumduman rememberedpusta wrap up, cover

#2. Narrative

Mulakaw na si Dading nianang nahinumduman niyangmuhapit si Juanita sa ilang balay aron kuhaon anglibrong iyang pahulaman niya. Nagpapalihog siyakang Anang siya na lang ang muhatag sa libro inig-abot ni Juanita. Gipahinumduman sab niya si Ananga puston ang libro aron dili mahugaw.

Pangutana:

1. Nganong muhapit si Juanita sa balay nila niAna ug ni Dading?

2. Kahibalo ba sila kung unsang orasa siya muhapit?

3. Unsay gipabuhat ni Dading kang Ana?

4. Asa paingon si Dading?

5. Unsay gipabuhat ni Ana kang Dading?

433

434

II.

#1. Dialogue

A: Tsik, pautanga ra ako ug usa ka gantang bugasug usa ka kartong mantika. Iapil na lang salista, ha?

B: Uy taas na kaayo ang imong lista. 0 tan-awa.A: Kining tavhana sab ay! Morag dili ko mubayad!8: Bitaw, wala ka mubayad niadtpng semanang niagi.A: Sige na, pautanga lang ko karon. Saad lagl,

mubayad ko igkasweldo sa akong bana.B: Karon na lang gyud ha. Dili ka gani mubayad

walay utang-utang.

Vocabulary:

apil includemantika lard, shorteningsaad lag! (I) promisetsik (contraction of Intsik) -

'Chinese'

#2. Narrative

Niadto si Elisa sa tindahan sa Intsik aron mu-utang. Dili na siya pautangon sa Intsik kaydaghan na kaayo ang iyang mga utang. Pero gi-pautang na lang siya kay nisaad siyang mubayadsa tanang utang niya igkasweldo sa iyang bana.

Pangutana:

1. Nganong niadto si Elisa sa tindahan?

2. Rang kinsang tindahana?

3. Unsay iyang utangon sa Intsik?

4. Nganong dili siya pautangon?

5. Unsay gisulti sa Intsik kaniya?

6. Nganong gipautang na lang siya?

LESSON 38

Structural Content: Verb: (maka-) classFocus: ActorMood: Factual and

Non-FactualAspect : Aptative

Setting: The PCVs go swim-ming in the ocean.

Mangaligo ang mga PCVsa dagat .

DIALOGUE

Do you know how toswim?

Yes, a little.

Would you like tocome with me?

Yes, but what timecan we come back?

At two o'clock,perhaps.

Good, that way I'llbe able to study mylesson.

A: Makamao ka bang mulangoy?

B: Oo, dyutay lang.

A: Gusto ka bang muubankanako?

B: Oo, pero unsang orasakita makabalik?

A: Tingali sa alas dos.

B: Maayo, aron makatuon akosa akong leksyon.


Do you know how toswim?

able to know youswim

Yes, a little,

little [only]

A: Makamao ka bang mulangoy?

(maka)mao ka [ba(ng)](mu)langoy

B: Oo, dyutay lang.

dyutay [lang]

435

436

Would you like tocome with me?like youaccompany me

Yes, but what timecan we come back?

yes butwhat timewe can return

At two o'clock,perhaps.

perhapsat two o'clock

Good, that way I'11be able to study mylesson.

good so thatable to study Imy lesson

A: Gusto ka bang muubankanako?

gusto ka [ba(ng)](mu)uban kanako

B: Oo, pero unsang orasakita makabalik?

oo perounsa(ng) oras(a)kita (maka)balik


tingali[sa] alas dos

B: Maayo, aron makatuon akosa akong leksyon.

maayo aron(maka)tuon ako[sa] ako(ng) leksyon


dungoghinumdumlumbamahitungodmaopagtulon-anpiknik

hearremember, recallraceabout, concerning, regardingknow, have knowledge oflessonpicnic

IV. DRILLS

A. Comprehension:

Giimbitar ni Eddie si Luis sa dagat aron mangaligo.Gipangutana ni Eddie si Luis kung makahibalo siyangmulangoy. Gitubag ni Luis nga dyutay lang kono,mao nga muuban siya niya. Pero gipangutana unaniya kung unsang orasa sila makabalik kay igbalikgusto siyang magtuon sa iyang leksyon.

437

1. Giimbitar ni Eddie si Luis sa dagat aron manga-ligo.

Kinsay giimbitar ni Eddie? Si Luis.Asa niya giimbitar? Sa dagat.Mag-unsa sila sa dagat? Mangaligo.

2. Gipangutana ni Eddie si Luis kung makahibaloba siyang mulangoy.

Unsay gipangutana ni Eddie? Kung makahibalo basi Luis mulangoy.

3. Gitubag ni Luis nga dyutay lang kono, raao ngamuuban siya niya.

Unsay gitubag ni Luis?Kang kinsa siya muuban?

Dyutay lang.Kaniya.

4. Pero gipangutana una niya kung unsang orasasila makabalik kay igbalik gusto siyang mag-tuon sa iyang leksyon.

Unsay gipangutana niya?

Mag-unsa siya igbalik?Unsay iyang tun-an?

Unsang orasa silamakabalik.Magtuon.Ang iyang leksyon.


Non-Factual:

Makatudlo ako sa prime-rong grado.

Makaluto siya ug laminga sud-an.

Makalaba kita sakarsones.

Makatrabaho sila sauma .

Makahimo kamo ug"lesson plan".

Makasayaw siya saprograma.

Makakanta kita sa"auditorium".

Makasulti siya ug hinaykaayo.

Factual:

Nakatudlo ako sa prime-rong grado.

Nakaluto siya ug laminga sud-an.

Nakalaba kita sa karsones.

Nakatrabaho sila sa uma.

Nakahimo kamo ug "lessonplan".

Nakasayaw siya saprograma.

Nakakanta kita sa"auditorium".

Nakasulti siya ug hinaykaayo .

438

Makakaon ang inahanniini .

Makainom ang inahan ugang anak.

Makatuon ang estudyantesa gabii.

Makalakaw kamo sa bukid.Makahinumdum sila sa

estorya.Makahunahuna siya sa

pag-anhi.Makadagan si Pedro sa

lumba.Makasulat sila ug sulat.Makabasa kita sa iyang

libro.Makalingkod na ang mga

bata.Makatindog sila sa

taliwala sa dalan.Makatulog kami dinhi.Makapalit si Ana ug isda

sa merkado.Makabaligya sila ug

sud-an.Makalimpyo ang lalake

sa kwarto.Makakuha ako ug tambis.Makadawat ang iyang

igsoon ug sulat.Makahatag ang inahan ug

maayong pagtulon-an.Makadula ang mga bata

dinhi.

Nakakaon ang inahanniini.

Nakainom ang inahan ugang anak.

Nakatuon ang estudyantesa gabii.

Nakalakaw kamo sa bukid.Nakahinumdum sila sa

estorya.Nakahunahuna siya sa

pag-anhi.Nakadagan si Pedro sa

lumba.Nakasulat sila ug sulat.Nakabasa kita sa iyang

libro.Nakalingkod na ang mga

bata .Nakatindog sila sa

taliwala sa dalan.Nakatulog kami dinhi.Nakapalit si Ana ug isda

sa merkado.Nakabaligya sila ug

sud-an.Nakalimpyo ang lalake sa

kwarto.Kakakuha ako ug tambis.Nakadawat ang iyang

igsoon ug sulat.Nakahatag ang inahan ug

maayong pagtulon-an.Nakadula ang mga bata

dinhi.


Wala ako makatudlo.siya .kami

makalangoy.si Pedro

Dili ako makatudlo.siyakami

makalangoy.si Pedro

makakita. makakita.

ganina. ugma .

439

kita kita

makatuon makatuon

kamo kamo

gahapon.makasulat makasulat

unya.

gabii. karon.makadula makadula

ka ka

D. Conversion:

1. Makalimpyo ba siya sa salog?(a) Dili ba siya makalimpyo sa salog?(b) Wala ?

2. Makabaligya ba kamo?(a) Dili ba makabagligya kamo?(b) Wala ?

3. Makatindog ba si Pedro?(a) Dili ?(b) Wala ?

4. Makabasa ba si Tirso?(a) Dili(b) Wala _ _ _ _

5. Makadungog ba kamo?(a) Dili ?(b) Wala ?

6. Makatindog ba sila ug dugay?(a) Dili ?(b) Wala ?

7. Makalingkod ba ang bata dinhi?(a) Dili(b) Wala

440

8. Makadagan ba ang kabayo ug kusog?(a) Dili(b) Wala

9. Makalaba ba ang igsoon ni Ana?(a) Dili ?(b) Wala ?

E. Expansion and Question & Answer:

1. Nakatudlo ako.

Ug unsa? Ininglis.Unsay gradoha? Primerong grado.Diin? Rizal Elementary School.Kanus-a? Sa niaging tuig.

Nakatudlo ako ug Ininglis sa primerong gradosa Rizal Elementary School sa niaging tuig.

2. Nakaluto siya.Ug unsa? Sud-an.Nga unsa? Lami.Diin? Kusina.Ni kinsa? Tess.

Nakaluto siya ug laming sud-an sa kusina niTess .

3. Nakalaba ka.

Ug unsa? Karsones.Ni kinsa? Juan.Kanus-a? Gahapon.Ngano man? Wala na siyay karsones.Nga unsa? Limpyo.

Nakalaba ka sa karsones ni Juan gahapon kaywala na siyay limpyong karsones.

4. Nakatrabaho sila.

Diin? Uma.Ni kinsa? Don Pedro.Kanus-a? Niaging bulan.Ngano man? Ting-tanom na.

Nakatrabaho sila sa uma ni Don Pedro saniaging bulan kay ting-tanom na.

441

Nakahimo kamo.

Ug unsa? "Lesson plan".Para sa unsa? Matematika.Unsay gradoha? Primerong grado.Unsang eskwelahana?Rizal Elementary School.

Nakahimo kamo ug "lesson plan" para saMatematika sa primerong grado sa RizalElementary School.

Nakasayaw siya.

Ug unsa?Uban ni kinsa?Diin?Kanus-a?

'Tinikling1.Ruben.Programa.Gabii.

Nakasayaw siya ug 'Tinikling' uban ni Rubensa programa gabii.

7. Nakakanta kita.

Diin?Kanus-a?Ngano man?

"Auditorium".Gabii.Dunay programa alang niGobernador Rodriguez.

Nakakanta kita sa "auditorium" gabii kaydunay programa alang ni Gobernador Rodriguez.

8. Nakasulti siya.

Kang kinsa?Mahitungod sa

unsa?Kanus-a?Diin?Ngano man?

Rosario.

Piknik.Karong Sabado.Talisay.Gusto siyang muuban kanila.

Nakasulti siya kang Rosario mahitungod sapiknik karong Sabado sa Talisay kay gustosiyang muuban kanila.

Nakakaon ang inahan.

Ug unsa? Adobo.Diin? Balay.Ni kinsa? Mrs. Abelardo.Kanus-a? Niaging semana.

Nakakaon ang inahan ug adobo sa balay niMrs. Abelardo sa niaging semana.

F. Conversion:

1. Makainom ang inahan ug ang anak.(a) Wala pa makainom ang inahan ug ang anak.(b) Dili na makainom ang inahan ug ang anak.

2. Makatuon ang estudyante sa gabii.(a) Wala pa makatuon ang estudyante kagabii.(b) Dili na karong gabii.

3. Makalakaw kamo sa bukid.(a) Wala pa kamo makalakaw sa bukid.(b) Dili na .

4. Makahinumdum sila sa estorya.(a) Wala pa sila makahinumdum sa estorya.(b) Dili na .

5. Makahunahuna siya sa pag-anhi.(a) Wala pa siya makahunahuna sa pag-anhi.(b) Dili na .

6. Makadagan si Pedro sa lumba.(a) Wala pa makadagan si Pedro sa lumba.(b) Dili na .

7. Makasulat sila ug sulat.(a) Wala pa sila makasulat ug sulat.(b) Dili na .

8. Makabasa kita sa iyang libro.(a) Wala pa kita makabasa sa iyang libro.(b) Dili na .

9. Makalingkod na ang mga bata.(a) Wala pa makalingkod ang mga bata.(b) Dili na .

10. Makatindog sila sa taliwala sa dalan.(a) Wala pa sila makatindog sa taliwala sa dalan.(b) Dili na .

443

G. Conversion and Substitution:

1. Makatulog kami dinhi.Mahimo learning makatulog dinhi.Kinahanglan kaming makatulog dinhi.Gusto kaming makatulog dinhi.

2. Makapalit si Ana ug isda sa merkado.Mahimong makapalit si Ana ug isda sa merkado.Kinahanglang .Gustong .

3. Makabaligya sila ug sud-an.Mahimo silang makabaligya ug sud-an.Kinahanglan .Gusto .

4. Makalimpyo ang lalake sa kwarto.Mahimong makalimpyo ang lalake sa kwarto.Kinahanglang .Gustong .

5. Makakuha ako ug tambis.Mahimo akong makakuha ug tambis.Kinahanglan .Gusto

6. Makadawat ang iyang igsoon ug sulat.Mahimong makadawat ang iyang igsoon ug sulat.Kinahanglang .Gustong .

7. Makahatag ang inahan ug maayong pagtulon-an.Mahimong makahatag ang inahan ug maayong pagtulon-an.Kinahanglang •Gustong .

8. Makadula ang mga bata dinhi.Mahimong makadula ang mga bata dinhi.Kinahanglang .Gustong .

444


Verb: (maka-) classFocus: ActorMood : Non-Factual (maka-)

Factual (naka-)

The (maka-) class verb is in the aptative aspect,i.e. it carries the meaning of

a) the possibility of a certain action happen-ing, or

b) the ability or capability to do the actiondesignated by the verb base.

LESSON 39

Structural Content: Verb: (maka-) classFocus: ActorMood : Factual and

Non-FactualAspect: Aptative

Setting: Petra, a householdhelper, looks fora j ob .

Si Petra, usa ka bina-tonan, nangita ugtrabaho.

I. NARRATIVE

Petra is a laundrywomanand a cook but now shedoes not have a job.Today she saw a sign infront of a blue housethat needed a laundry-woman. She was askedby the owner of thehouse if she couldlaunder, cook, cleanand sew. Petra saidthat she can launder,cook and clean but shecannot sew.

Si Petra labandera ugkusinera pero karon walasiyay trabaho. Karongadlawa nakakita siya ugpahibalo atubangan saasul nga balay nga kina-hanglan ug labandera.Gipangutana siya sa tag-balay kung makalaba, maka-luto, makalimpyo ug maka-tahi ba siya. Niingon siPetra nga makalaba, maka-luto ug makalimpyo siyapero dili siya makatahi.


Petra is a laundrywomanand a cook but now shedoes not have a job.

Petra laundrywomanand cookbut nowdoes not have shework

Si Petra labandera ugkusinera pero karon walasiyay trabaho.

[si] Petra labanderaug kusinerapero karonwala siya(y)trabaho

445

446

Today she saw a sign infront of a blue housethat needed a laundry-woman .

todaywas able to see shesign in fronof blue housethat neededlaundrywoman

She was asked by theowner of the house ifshe could launder, cook,and sew.

asked sheowner of the houseif can launder ,can cook, can cleanand can sewshe

Petra said that shecan launder, cook andclean but she cannotsew.

said Petrathat can launder,can cook andcan clean shebut not shecan sew

Karong adlawa nakakitasiya ug pahibalo atu-bangan sa asul nga balaynga kinahanglan ug laban-dera.

karon(g) adlaw(a)(naka)kita siya[ug] pahibalo atubangan[sa] asul [nga] balay[nga] kinahanglan[ug] labandera

Gipangutana siya sa tag-balay kung makalaba,makaluto, makalimpyo ugmakatahi ba siya.

(gi)pangutana siya[sa] tagbalaykung (maka)laba(maka)luto, (maka)limpyoug (maka)tahi [ba]siya

Niingon si Petra ngamakalaba, makaluto ugmakalimpyo siya pero dilisiya makatahi.

(ni)ingon [si] Petra[nga] (maka)laba(maka)luto ug(maka)limpyo siyapero dili siya(maka)tahi


kantora

daugdaygonhalamananhiwahumolle tr a

choir member, caroler,choris ter

winChristmas carolgardenslice , cutwet, soakletter of the alphabet,

lettering

447

mamon cup cake, individual spongecakes

pahibalo notice, advertisement, signpayag hutsabaw soup, brothsabut understand, comprehendtagbalay owner of the housetrato boy/girl friend, sweetheart,

loverusahay sometimes

IV. DRILLS

A. Comprehension:

Kinsa si Petra?

Unsa ang iyang trabaho?

Nakakita ba siya ug pahibalo?

Diin siya makakita ug pahibalo?

Unsa ang kinahanglan sa tagbalay?

Unsa ang gipangutana sa tagbalay?

Makalaba, makaluto ug makalimpyo ba si Fetra?

Makatahi ba sab si Petra?


l.Makasakay kita ug dyipni Nakasakay kita ug dyipniugma. kagahapon.

Makadula ako ug "bowling" Nakadula ako ug "bowling"karong Domingo. niadtong Domingo.

Makasayaw kita karong Nakasayaw kita kagabii.gabii.

Makasulti ang "trainees" Nakasulti ang "trainees"ug Cebuano karon. ug Cebuano kagahapon.

Makakanta kamo sa "audi- Nakakanta kamo sa "audi-torium" unya sa gabii. torium kagabii.

Makatubag ang bata sa Nakatubag ang bata sapangutana ugma sa udto. pangutana kagahapon sa

udto .Makabasa sila sa ilang Nakabasa sila sa ilang

libro sa sunod hapon. libro sa niaging hapon.Makasulat ikaw ug sulat Nakasulat ikaw ug sulatkaron dayon. kaganina.

448

Makalingkod kita sabangko sa Hwebes.

Makatanom ang magdadaroug mais kada tuig.

Makatrabaho ang laban-dera sa balay kadabuntag.

Makabuhat si Rosita ugmamon unya.

Makahatag ug pinaskohanang apohan karongPasko.

Makagasto kita ug dakokada sweldo.

Makahapit ako nimo unyasa kaadlawon.

Makaihap ang mga batahangtud sa usa kagatos sunod adlaw.

Makapelde ang sugal kadagabii.

2.Dili ako makalaba peromakahugas ako unya.

Dili siya makaluto peromakalimpyo siya ugma.

Dili ka makalangoy peromakahumol ka sunodDomingo.

Dili kamo makakanta peromakasayaw kamo ugmasa buntag.

Dili sila makasakay peroakalakaw sila usahay.

Dili si Rosa makatahipero makatabas siyakada adlaw.

Dili si Florencio maka-tokar pero makakantasiya sunod semana.

Dili ang "trainee" maka-tindog pero makalingkodsiya karong hapon.

Dili ang maestra makalutopero makahiwa siya ugmasa hapon.

Nakalingkod kita sabangko sa Hwebes.

Nakatanom ang magdadaroug mais kada tuig.

Nakatrabaho ang labanderasa balay kada buntag.

Nakabuhat si Rosita ugmamon ganina.

Nakahatag ug pinaskohanang apohan niadtongPasko.

Nakagasto kita ug dakokada sweldo.

Nakahapit ako himo ganinasa kaadlawon.

Nakaihap ang mga batahangtud sa usa ka gatossa niaging adlaw.

Nakapelde ang sugal saniaging gabii.

Wala ako makalaba peronakahugas ako ganina.

Wala siya makaluto peronakalimpyo siya gahapon.

Wala ka makalangoy peronakahumol ka niadtongDomingo.

Wala kamo makakanta peronakasayaw kamo gahaponsa buntag.

Wala sila makasakay peronakalakaw sila usahay.

Wala si Rosa makatahipero nakatabas siyakada adlaw.

Wala si Florencio maka-tokar pero nakakantasiya sa niaging semana.

Wala ang "trainee" maka-tindog pero nakalingkodsiya ganinang hapon.

Wala ang maestra makalutopero nakahiwa siyagahapon sa hapon.

449

Dili kita makasabutpero makahibalo kitausahay.

Dili si Vivian ug siGreta makakita peromakadungog sila unyasa panihapon.

Dili ako makagusto peromakapalit ako sunodbulan.

Wala kita makasabut peronakahibalo kita kanunay.

Wala si Vivian ug siGreta makakita peronakadungog sila ganinasa panihapon.

Wala ako makagusto peronakapalit ako sa niagingbulan.


1. Makahatag ako ug pinaskohan.regalo.

siya .

2.

3.

4.

5.

6.

kwarta.

Makainit ang bata ug tubig.lalakesi Jose

sab aw.

Makahimo siya ug balay.ang karpintero

Makapalitamahan

kwarto.

Makadaug si Lorna ug si Dory sa dula.sila

basketbol.ang mga "trainee"

Makaplantsa si Jose sa iyang karsones.panyo.

ang maestro

Makapalit ako ug medyas.siya

Makabaligya

Hang

ang tinderakorbata.

Makatahimananahi

terno.

450

7. Makaluto siya ug pansit.si Gregoria

Makapalitang labandera

Makahimo sila sa lamesa.si Iyo

Makabuhat

Makaabangpayag.

Nakatubag kami sa pangutana.ang estudyante

kanta.Nakakanta

Nakagustosi Tikay

10. Nakahinumdum ang mga kantora sa daygon.sila .

si Petra .balak.

ang mga estudyantesulat.

11. Nakaadto siya sa dagat.si Pedro

Nakalakawbukid.

Nakalingkodang bata

12. Nakagasto ang kusinera ug kwarta.sila .

si Jaime .oras .

kita

13. Nakagusto siya sa salida.kami .

Nakatan-aw .si Gorio .

programa.Nakasayaw .

451

14. Nakabasa ang igsoon sa sulat.si Benito .

libro.ako

letra.ang tagbalay

15. Nakapuyo si Jose ug si Juan sa kwarto.bapor.

Nakabayadsila

Nakapalit

D. Expansion and Conversion:

l.Makahimo kami.ug libro.

ugma.

Nakahimo .

kagahapon.

2.Makatawag siya.sa iyang trato.

unya.

Nakatawag .

ganina.

3.Makaligo si Nicolas.ug si Miguelito.

sa "swimmingpool".

ugma.

sa buntag.

Nakaligo

kagahapon.

sa buntag.

452

4.Makapalit ang estudyante.sa merkado.

sa sunod adlaw.

Nakapalit .

ea niaging adlaw.

5.Makabaligya ang tindera.ug balut.

sa sunod Sabado.

Nakabaligya .

sa niaging Sabado.

6.Makahangyo ka.ug F2.50.

karon.

Nakahangyo .

kaganina.

7.Makatudlo ang mga "trainee".sa ilang leksyon.

sasunod bulan.

Nakatudlo .sa

niaging bulan..8.Makakaon kamo.

ug balut.sa sunod tuig.

Nakakaon .

sa niaging tuig.

9.Makainom ang mga apohan.ug serbesa.

sa sunod semana.

453

Nakainom .

sa niagingsemana.

lO.Makaadto kita.ug tanan.

sa syudad.ugma.

sa gabii.

Nakaadto

kagahapon.sa gabii.

ll.Makatahi ang mananahi.ug terno.

ugma.sa hapon,

Nakatahi .

kagahapon.sa hapon.

12.Makatabas ako.sa panapton.

karong gabii.

Nakatabas .

' kagabii.

13.Makalakaw ang bata.ug gamay.

sa sunod buntag.

Nakalakaw .

sa niaging buntag.

14.Makadagan siya.sa halamanan.

sa sunod tuig.

454

Nakadagan

sa niaging tuig.

LESSON 40

Structural Content: Verb: (ma-) classFocus: GoalMood : Factual and


Setting: A postal mix-upcaused a letter tobe picked up by thewrong person.

Nadala ang sulat salaing tawo.

I. DIALOGUE

Anita, did youreceive the letterfrom your parentsyesterday?

No. Maybe Elsa tookit with her. Please,if you should see her.tell her I'd like tohave it as soon aspossible.

Yes, I'll tell her.

Be sure, now.

Sure, don't worry.For you, I can'tpossibly forget.

Thanks a lot inadvance.

You're welcome.

A: Anita, nadawat ba nimogahapon ang sulat ngagikan sa imong ginikanan?

B: Wala ra ba. Tingali,nadala ni Elsa. Palihog,makita gani nimo siya,ingnang gusto nakongmakuha dayon kaniya.

A: Oo, ingnon nako siya.

B: Basta, ha?

A: 0 lagi, ayaw lang kaba-laka. Basta ikaw, dilimahimo nakong makalimtan.

B: Daghang salamat daan,ha?

A: Way sapayan.


Anita, did youreceive the letterfrom your parentsyesterday?

A: Anita, nadawat ba nimogahapon ang sulat ngagikan sa imong ginikanan?

455

456

were able to receiveyou yesterdaythe letterfrom your parents

No. Maybe Elsa tookit with her.

nonemaybewas able to bringElsa

Please, if you shouldsee her, tell her I'dlike to have it assoon as possible.

pleaseable to see[as it were]you shetell like Ican get

immediatelyher

Yes, I'll tell her.

tell I she

Be sure, now.

provided

Sure, don't worry.For you, I can'tpossibly forget.

yes [I'm tellingyou]

don't [only]be anxious

provided it's younot do Ican forget

Thanks a lot inadvance.

(na)dawat [ba]nimo gahapon[ang] sulat[nga] gikan [sa] imo(ng)ginikanan

B: Wala ra ba. Tingali,nadala ni Elsa.

wala [ra] [ba]tingali(na)dala[ni] Elsa

Palihog, makita gani nimosiya, ingnang gusto na-kong makuha dayong kaniya.

palihog(ma)kitatgani]nimo siyaingna(ng) gusto nako(ng)

(ma)kuhadayon(g)kaniya

A: Oo, ingnon nako siya.

ingnon nako siya

B: Basta, ha?

basta ha

A: 0 lagi, ayaw lang kaba-laka. Basta ikaw, dilimahimo nakong makalimtan.

o [lagi]

ayaw [lang] kabalaka

basta ikawdili (ma)himo nako(ng)(maka)limtan

B: Daghang salamat daan, ha?

457

many thanks daghan(g) salamat(old) ahead daan

You're welcome. A: Way sapayan.


alkansi lose (business transaction/enterprise), receive shortend of a deal; loss

kabalaka apprehension, anxietyganansya profitsukli change (money)

IV. DRILLS

A. Comprehension:

Dunay sulat nga niabot para kang Anita gikan saiyang mga ginikanan gahapon. Wala niya madawatkay sa pagdali ni Elsa, nakalimot siyang ihatagkini kaniya. Mao nga pagkakita ni Anita kang Vir-ginia gipapalihog niyang ingnon si Elsa nga gustoniyang basahon dayon ang sulat gikan sa iyang mgaginikanan. Gitubag ni Virginia nga ingnon niyadayon si Elsa kung magkita sila.

1. Dunay sulat nga niabot para kang Anita gikansa iyang mga ginikanan gahapon.

Unsay niabot? Sulat.Para kang kinsa? Para kang Anita.Diin gikan ang sulat? Gikan sa iyang mga gini-

kanan .Kanus-a niabot ang Gahapon.sulat?

2. Wala niya madawat kay sa pagdali ni Elsa,nakalimot siyang ihatag kini kaniya.

Nganong wala niya Kay nakalimot si Elsa ngamadawat? ihatag kaniya.

Kanus-a nakalimot si Sa pagdali niya.Elsa?

458

3. Mao nga pagkakita ni Anita kang Virginiagipapalihog niyang ingnon si Elsa nga gustoniyang basahon dayon ang sulat gikan saiyang mga ginikanan.

Kinsay gipalihog niAnita?

Unsay gipapalihog niAnita kang Virginia?

Kanus-a niya gustobasahon ang sulat?

Si Virginia.

Ingnon si Elsa nga gustoniyang basahon angsulat.

Dayon.

4. Gitubag ni Virginia nga ingnon niya dayonsi Elsa kung magkita sila.

Kung magkita sila,unsay buhaton niVirginia?

Ingnon si Elsa.


l.Mahimo namo ang librougma.

Matawag niya ang iyangtrato unya.

Malangoy ni Nicolas ugni Miguelito ang Cebu-Mactan Channel ugmasa buntag.

Mapalit sa estudyanteang relo sa sunodadlaw.

Mabaligya sa tinderaang balut sa sunodSabado.

Mahangyo nimo ang sininaug singko pesos.

Maalkansi sa imong hangyoang babaye ugma.

Maganansya sa tinderaang iyang hangyo unya.

Matudlo sa mga "trainee"ang ilang leksyon sasunod bulan.

Makaon ninyo ang balutsa sunod tuig.

Nahimo namo ang librokagahapon.

Natawag niya ang iyangtrato kaganina.

Nalangoy ni Nicolas ugni Miguelito ang Cebu-Mactan Channel gahaponsa buntag.

Napalit sa estudyanteang relo sa niagingadlaw.

Nabaligya sa tindera angbalut sa niaging Sabado.

Nahangyo nimo ang sininaug singko pesos.

Naalkansi sa imong hangyoang babaye kagahapon.

Naganansya sa tinderaang iyang hangyo ganina.

Natudlo sa mga "trainee"ang ilang leksyon saniaging bulan.

Nakaon ninyo ang balutsa niaging tuig.

459

Mainom sa mga apohanang serbesa sa sunodseraana.

Maadto natong tananang syudad ugma sagabii.

Matahi sa mananahi angterno ugma sa hapon.

Matabas nako ang panaptonkarong gabii.

Malakaw sa gamayng bataang Hawi sa sunodbuntag.

2.Dili nako maluto peromalimpyo nako ugma.

Dili niya makanta peromasayaw niya ugma sabuntag.

Dili nimo masakay peromalakaw nimo.

Dili namo matahi peromatabas namo.

Dili nila matokar peromakanta nila sa sunodsemana.

Dili ni Rose maluto peromahiwa niya ugma sasa hapon.

Dili sa maestra masabutpero mabasa niya.

Dili ni Vida ug ni Belenmakita pero madungognila unya sa panihapon.

3.Mahatag sa apohan angpinaskohan karongPasko.

Magasto nato ang kwartakada sweldo.

Mahapit ka nako unya sakaadlawon.

Maihap sa mga bata angmga numero gikan sausa hangtud sa usa kagatos sa sunod adlaw.

Nainom sa mga apohan angserbesa sa niagingsemana.

Naadto natong tanan angsyudad kagabii.

Katahi sa mananahi angterno kagahapon sa hapon.

Natabas nako ang panaptonkagabii.

Nalakaw sa gamayng bataang Hawi sa niagingbuntag.

Wala nako maluto peronalimpyo nako gahapon.

Wala niya makanta peronasayaw niya gahaponsa buntag.

Wala nimo masakay peronalakaw nimo.

Wala namo matahi peronatabas namo.

Wala nila matokar peronakanta nila sa nia-ging semana.

Wala ni Rose maluto peronahiwa niya gahaponsa hapon.

Wala sa maestra masabutpero nabasa niya.

Wala ni Vida ug ni Belenmakita pero nadungognila ganina sa pani-hapon .

Nahatag sa apohan angpinaskohan niadtongPasko.

Nagasto nato ang kwartakada sweldo.

Nahapit ka nako kaganinasa kaadlawon.

Naihap sa mga bata angmga numero gikan sausa hangtud sa usa kagatos sa niaging adlaw.

460

Mapelde nimo ang kwarta Napelde nimo a.ng kwartasa sugal karong gabii. sa sugal kagabii.

Matudlo nako ang Ininglis Natudlo nako ang Ininglissa primerong grado. sa primerong grado.

Maluto niya ang laming Naluto niya ang lamingsud-an. sud-an.

Matrabaho nila ang uma. Natrabaho nila ang uma.Mahimo ninyo ang "lesson Nahimo ninyo ang "lesson

plan". plan".

C . Conversion;

1. Mahatag sa apohan ang pinaskohan.Wala pa ba mahatag sa apohan ang pinaskohan?Dili na ba ?

2. Magasto nato ang kwarta.

3. Mahapit ka niya.

4. Maihap sa mga bata ang mga numero.

5. Mapelde nimo ang kwarta sa sugal.•>

?

6. Matudlo niya ang Ininglis.

7. Maluto nimo ang laming sud-an.

8. Matrabaho nila ang uma.

9. Mahimo ninyo ang "lesson plan"

461


l.Wala nako matudlo.niya .namo .

malangoy.ni Pedro

makita.

ganina.nato

namo

masulat

gabii.

madula

nimo

Dili nako matudlo.niya .namo .

malangoy.ni Pedro

makita.

unya .nato

namo

masulat

karonggabii.

madula

nimo

Madaug ni Lorna ug ni Dory ang dula.nila

basketbol.sa mga "trainee"

Maluto niya ang pansit,ni Alice

Mapalitsa labandera

Madala

Natubag namo ang pangutana.sa estudyante

sulat.Nalabay

ni Tikay

Nagasto sa kusinera ang kwarta.nila .

ni Jaimesukli.

nato

462

6. Nabasa sa igsoon ang sulat.ni Benito •

libro.nako

letra.sa bata

7. Mahatag nako ang pinaskohan.regalo.

niya .kwarta.

8. Mahimo niya ang balay.sa karpintero

MapalitMabuhat

amahankwarto.

9. Mapalit nako ang roedyas.niya .

Mabaligyasa tindera

korbata.

10. Matahi sa inahan ang kamisadentro.mananahi

terno.Matabas

sastre

E. Expansion and Conversion:

l.Madagan niya.

pantalon.

ang hawanan.sa sunod tuig.

Nadagan .

sa niaging tuig.

2.Madula nako.ang "bowling".

karong Domingo.

463

Nadula .

niadtong Domingo.

3.Masayaw nato.ang 'Subli'.

karong gabii.

Nasayaw .

kagabii.

4.Masulti sa mga "trainee".ang tinuod.

karon.

Nasulti .

kagahapon.

5.Makanta namo.ang 'Pambansang Awit1.

sa "auditorium".

unya sa gabii.

Nakantakagabii.

6.Matubag sa bata.ang pangutana.

ugma.sa udto.

Natubag .

kagahapon.sa udto.

7.Mabasa nila .ang ilang libro.

sa sunod hapon.

464

Nabasa

8.Masulat

Nasulat

9.Matanom

Natanom

sa niaging hapon.

nimo .ang estorya.

karon dayon.

kaganina dayon.

sa magdadaro.ang mais.

kada tuig.

10.Matrabaho sa labandera.ang trabahoon.

sa balay.kada

buntag.

Natrabaho

ll.Mabuhat

Nabuhat

12.Masayaw

Nasayaw

ni Rosita.ang mamon.

unya.

kaganina.

niya.ang 'Pandanggo sa Haw 1.

sa programa.

465

13.Masulti niya.ang estorya.

ug hinay.kaayo.

Nasulti

14.Makaon kini.sa inahan.

sa kusina.karon.

Nakaon

ganina.

15.Malakaw namo.ang bukid.

adlaw-adlaw.

Nalakaw .

sa niaging bulan.

16.Mabaligya nila.ang sud-an.

sa tindera.sa merkado.

Nabaligya .

17.Makuha nako.ang tambis.

gikan sa punoan.unya.

Nakuha

ganina.

466

18.Madawat sa iyang igsoon.ang sulat.

Nadawat

karong hapon.

ganinang hapon.


[lagi] - 0 lagi, ayaw lang kabalaka.

Particle expressing complete assuranceand certainty; roughly translated as'I'm telling you1; 'You can bet on it1;

daan - Daghang salamat daan.

Although daan means 'old', it is used invarious Cebuano expressions in differentcontexts, such as:

Daghang salamat daanDaang humanDaan pa ako

- 'Thanks in advance1

- 'ready-made (clothes)1

- 'Just as I thought','I knew it! '

Verb: (ma-) class*Focus: GoalMood : Factual (na-)

Non-Factual (ma-)Aspect: Aptative

*This is the second (ma-) class of verbs dealt within this text. The first identified a neutralaspect of verbs in the actor-focus (cf. Lesson 33),as in

Matulog ako ug dyutay.Mahadlok ang bata ug ungo.Mahulog si Nene sa hagdan.

This second classification of (ma-) verbs is ina) Goal Focus, i.e. the goal or object is the

topic of the sentenceb) Aptative Aspect, i.e. it expresses an ability

to do an action

467

c) Active construction

e.g. Makaon sa Amerikano ang balut sa sunodtuig.

Natrabaho nila ang uma.Magasto niini ang kwarta.


Lessons 38-40

I.

#1. Narrative

Nibisita si Roberto sa usa ka Pilipinong pamilyaniadtong Domingong niagi. Niadto lang siya naka-adto kay sa niaging mga semana wala siya maka-bisita kay daghan ang iyang trabaho sa opisinaug dili siya makalakaw.

Didto siya mukaon ug panihapon. Giandaman siyaug lain-l.aing sud-an. Giagda siya ni Mrs. Reyesnga kinahanglang mukaon ug daghan aron mutambok.Tungod sa kadaghan sa nakaon niyang adobo ugpansit nga iyang paborito, dili na siya makakaonsa lumpya ug isda. Pero gitagaan lang siya gi-hapon ni Mrs. Reyes. Gipustan siya niini arondad-on niya sa iyang balay para sa iyang kaubangwalang makaadto.

#2. Dialogue

A: Kaon diha Roberto, ha?B. Nakakaon gyud ako ani. Kalami tan-awon. Ako

man kining mga paborito.A: Pagbusog lang, ha. 0 diay, lumpya pa.B: Ayaw na lang, mas gusto ko sa adobo ug pansit.A: Aha, dili ka gusto sa akong lumpya ha!B: Dili sa ingon ana, pero daghan na kaayo ug

adobo ug pansit akong nakaon.A: Kaon pa aron mutambok ka.B: Husto na lang, dili na gani ako makalihok.

Vocabulary:

Dili sa ingon ana.. That's not the reason why.giagda offered, was asked togipustan (food) wrapped (in a dog-

gie bag) to take homepaborito favoritePagbusog lang, ha. (Lit.: 'Fill yourself up')

Eat your fill/Eat well

468

469

Pangutana:

1. Unsay gibuhat ni Roberto niadtong Domingongniagi?

2. Kang kinsang balay ang iyang giadtoan?

3. Nganong niadtong Domingong niagi lang siyanakaadto?

4. Unsay iyang gibuhat didto?

5. Unsay giluto ni Mrs. Reyes para kaniya?

6. Unsay giingon ni Mrs. Reyes nianang nagkaonsila?

7. Unsay gitubag ni Roberto kaniya?

8. Nganong dili na niya makaon ang lumpya?

II. Dialogue

A: Berto, palihog tan-awa kinsay nagtuktok sapultahan.

B: Oo, Senyora, kadiyut lang.

(Mga tulo ka minutong niagi...)

A: 0, unsa? Kinsa kana? Unsay iyang kinahanglan?B: Gipangita niya si Marite, pero ako siyang

giingnan nga dili mahimo kay wala siyadinhikaron.

A: Imo ba siyang giingnan kanus-a siya makabalikaron makigsulti kang Marite?

B: Wala na nako masultihi kay nilakaw dayon.

Vocabulary:

makigsulti talk tonagtuktok is knockingSenyora Mrs., ma'am

Pangutana:

1. Unsa si Berto?

2. Unsay iyang gibuhat?

3. Unsay kinahanglan sa tawong nagtuktok?

4. Nganong wala mahimo ang iyang kinahanglan?

5. Nganong wala siya maiingni ni Berto kung kanus-a siya makabalik?

470

III. Dialogue

A: Makapangutana ba ako kanimo?B: Unsa man?A: Asa man ta makapalit ug sapatos nga "stateside"?B: Ngano, dili ka ba gusto sa binuhat dinhi sa

Pilipinas?A: Gusto kaayo, pero dili man paigo ug dili lig-on.B: Sus, kaarte nimo uy! Ang binuhat sa Marikina

lig-on kaayo ug nindot sab.A: Basig baho ang panit.B: Di man, sulayi lang.

Vocabulary:

baho smelly, stinksbinuhat made in, manufactured inKaarte nimo! How pretentious you are!/

You're too sophisticated!lig-on sturdy, durablepaigo fitpanit leather, skinsulayi try (imperative)

Fangutana:

1. Unsay gipangutana ni Arturo?

2. Nganong gusto siya ug "stateside" nga sapatos?

3. Nganong dili siya gusto ug sapatos nga binuhatsa Pilipinas?

4. Unsay giingon sa iyang gipangutan-an?

5. Unsang klaseng sapatosa ang gihimo sa Marikina?

LESSON 41

Structural Content: Verb: (ma- -an/-han) classFocus: Goal, LocativeMood : Factual and


Setting: Fe and her friendare discussingtheir livingexpenses.

Nagsulti-sulti si Fe ugang iyang amiga bahin sailang mga gastohanan sabalay .

I. DIALOGUE

Fe , have you alreadypaid your electricbill?

Yes, I have alreadypaid it but I haven'tpaid my house rentfor October yet.

Why?

Because if I pay itnow I won't have anymoney later for shop-ping when I go to Cebu.

A: Fe, nabayran na ba nimoang imong utang sa suga?

B: Oo, nabayran na nakopero wala pa nako mabayriang akong abangan sabalay sa bulan sa Oktubre.

A: Ngano man?

B: Kay kung bayran nakokaron wala na unya akoykwartang ipamalit ig-adtonako sa Cebu.


Fe, have you alreadypaid your electricbill?

were able to payalready youyour debtfor light

Fe, nabayran na ba nimoang imong utang sa suga?

(na)bayr(an)[na] [ba] nimo[ang] imo(ng) utang[sa] suga

471

472

Yes, I have alreadypaid it but I haven'tpaid my house rentfor October yet.

was able to payalready Ibut not yet Iable to paymy rentfor housefor month of October

Why?

why [tell me]

Because if I pay itnow I won't have anymoney later for shop-ping when I go toCebu.

because ifpay I nownone already laterI moneyto buywhen go Ito Cebu

Oo, nabayran na nakopero wala pa nako mabayriang akong abangan sabalay sa bulan sa Oktubre.

(na)bayr(an)[na] nakopero wala [pa] nako(ma)bayr(i)[ang] ako(ng) abangan[sa] balay[sa] bulan [sa] Oktubre

Ngano man?

ngano [man]

Kay kung bayran nakokaron wala na unya akoykwartang ipamalit ig-adto nako sa Cebu.

kay kungbayr(an) nako karonwala [na] unyaako(y) kwarta(ng)(ipa)malit(ig-)adto nako[sa] Cebu


Don't tell me!

I don't believe you.

It's true.

Nothing in particular.

If it strikes myfancy.

All right then, it'sup to you.

Syaro sad!

Di ko mutuo.

Bitaw.

Bisag unsa lang.

Basta magustohan nako.

0 hala, naa ra na nimo.

473

IV. VOCABULARY LIST

borda embroider; embroidery

madre nun, female religious

(mother, sister)

punda pillow case

samok messy, disturbed; trouble

sumbong tattle, tale-bear, report

V. DRILLS

A. Repetition:

Mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Nabordahan sa madre ang punda niadtong Martes.

Mapintalan sa panday ang balay ugma sa buntag.Napintalan sa panday ang balay kagahapon sa buntag.

Magustohan nimo ang among pyesta karong Hwebes.Nagustohan nimo ang among pyesta niadtong Hwebes.

Maabangan ninyo ang kwarto unyang hapon.Naabangan ninyo ang kwarto ganinang hapon.

Mahugasan sa binatonan ang mga plato.Nahugasan sa binatonan ang mga plato.

Mahunahunaan niya ang pag-anhi.Nahunahunaan niya ang pag-anhi.

Mahinumduman namo ang imong retrato.Nahinumduman namo ang imong retrato.

Malimpyohan ni Ramon ang kwarto.Nalimpyohan ni Ramon ang kwarto.

Malabhan sa labandera ang mga karsones.Nalabhan sa labandera ang mga karsones.

Mabayran sa dalaga ang iyang utang.Nabayran sa dalaga ang iyang utang.

474

Masabtan sa mga eskwela ang leksyon.Nasabtan sa mga eskwela ang leksyon.

Mahibaloan sa mga FCT ang tinuod.Nahibaloan sa mga PCT ang tinuod.

Makit-an sa mga tawo ang karosa.Nakit-an sa mga tawo ang karosa.

Madaganan nato ang bag-ong "airport" sa Hactankaron.

Nadaganan nato ang bag-ong "airport" sa Mactankagahapon.

Matulgan sa mga bata ang bag-ong katre.Natulgan sa mga bata ang bag-ong katre.

Malangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.

Nalangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.

Masakyan nato ang dyip ugma.Nasakyan nato ang dyip kagahapon.

Malingkoran nila ang bangko sa Lunes.Nalingkoran nila ang bangko niadtong Lunes.

B. Conversion:

la.Mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Mabordahan ba sa madre ang punda karong Martes?

b.Nabordahan sa madre ang punda niadtong Martes.Nabordahan ba sa madre ang punda niadtong Martes?

2a.Mapintalan sa panday ang balay ugma sa buntag.Mapintalan ba sa panday ang balay ugma sa buntag?

b.Napintalan sa panday ang balay kagahapon sa buntag.Napintalan ba sa panday ang balay kagahapon sabuntag?

3a.Magustohan nimo ang among pyesta karong Hwebes.Magustohan ba nimo ang among pyesta karong Hwebes?

475

b.Nagustohan nimo ang among pyesta niadtong Hwebes.Nagustohan ba nimo ang among pyesta niadtong Hwebes?

Aa.Maabangan ninyo ang kwarto unyang hapon.Maabangan ba ninyo ang kwarto unyang hapon?

b.Naabangan ninyo ang kwarto ganinang hapon.Naabangan ba ninyo ang kwarto ganinang hapon?

5a.Mahugasan sa binatonan ang mga plato.Mahugasan ba sa bintonan ang mga plato?

b.Nahugasan sa binatonan ang mga plato.Nahugasan ba sa binatonan ang mga plato?

6a.Mahunahunaan niya ang pag-anhi.Mahunahunaan ba niya ang pag-anhi?

b.Nahunahunaan niya ang pag-anhi.Nahunahunaan ba niya ang pag-anhi?

7a.Mahinumduman namo ang imong retrato.Mahinumduman ba namo ang imong retrato?

b.Nahinumduman namo ang imong retrato.Nahinumduman ba namo ang imong retrato?

8a.Malimpyohan ni Ramon ang kwarto.Malimpyohan ba ni Ramon ang kwarto?

b.Nalimpyohan ni Ramon ang kwarto.Nalimpyohan ba ni Ramon ang kwarto?

9a.Malabhan sa labandera ang mga karsones.Malabhan ba sa labandera ang mga karsones?

b.Nalabhan sa labandera ang mga karsones.Nalabhan ba sa labandera ang mga karsones?

lOa.Mabayran sa dalaga ang iyang utang.Mabayran ba sa dalaga ang iyang utang?

b.Nabayran sa dalaga ang iyang utang.Nabayran ba sa dalaga ang iyang utang?

lla.Masabtan sa mga eskwela ang leksyon.Masabtan ba sa mga eskwela ang leksyon?

b.Nasabtan sa mga eskwela ang leksyon.Nasabtan ba sa mga eskwela ang leksyon?

476

12a.Mahibaloan sa mga PCT ang tinuod.Mahibaloan ba sa mga FCT ang tinuod?

b.Nahibaloan sa mga PCT ang tinuod.Nahibaloan ba sa mga PCT ang tinuod?

13a.Makit-an sa mga tawo ang karosa.Makit-an ba sa mga tawo ang karosa?

b.Nakit-an sa mga tawo ang karosa.Nakit-an ba sa mga tawo ang karosa?

14a.Madaganan nato ang bag-ong "airport" sa Mactankaron.

Madaganan ba nato ang bag-ong "airport" sa Mactankaron?

b.Nadaganan nato ang bag-ong "airport" sa Mactankagahapon.

Nadaganan ba nato ang bag-ong "airport" sa Mactankagahapon?

15a.Matulgan sa mga bata ang bag-ong katre.Matulgan ba sa mga bata ang bag-ong katre?

b.Natulgan sa mga bata ang bag-ong katre.Natulgan ba sa mga bata ang bag-ong katre?

16a.Malangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.

Malangyan ba sa mga bisita ang bag-ong "swimmingpool" ni Aznar?

b.Nalangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimming pool"ni Aznar.

Nalangyan ba sa mga bisita ang bag-ong "swimmingpool" ni Aznar?

17a.Masakyan nato ang dyip ugma.Masakyan ba nato ang dyip ugma?

b.Nasakyan nato ang dyip kagahapon.Nasakyan ba nato ang dyip kagahapon?

18a.Malingkoran nila ang bangko sa Lunes.Malingkoran ba nila ang bangko sa Lunes?

b.Nalingkoran nila ang bangko niadtong Lunes.Nalingkoran ba nila ang bangko niadtong Lunes?

477

C. Repetition: Short responses to (B)

la.Mabordahan ba sa madre ang punda karong Martes?Oo, mabordahan niya. Dili, dili niya mabordahan.

b.Nabordahan ba sa madre ang punda niadtong Martes?Oo, nabordahan niya. Wala, wala niya mabordahi.

2a.Oo, mapintalan niya.b.Oo, napintalan niya.

3a.Oo, magustohan nako.b.Oo, nagustohan nako.

4a.Oo, maabangan namo.b.Oo, naabangan namo.

5a.Oo, mahugasan niya.b.Oo, nahugasan niya.

Dili, dili niya mapintalan.Wala, wala niya mapintali.

Dili, dili nako magustohan.Wala, wala nako magustohi.

Dili, dili namo maabangan.Wala, wala namo maabangi.

Dili, dili niya mahugasan.Wala, wala niya mahugasi.

6a.Oo, mahunahunaan niya. Dili, dili niya mahunahunaan.b.Oo, nahunahunaan niya. Wala, wala niya mahunahunai.

7a.0o, mahinumdumanninyo.

b.Oo, nahinumdumanninyo.

8a.Oo, malimpyohan niya.b.Oo, nalimpyohan niya.

9a.Oo, malabhan niya.b.Oo, nalabhan niya.

10a.Oo, mabayran niya.b.Oo, nabayran niya.

lla.Oo, masabtan nila.b.Oo, nasabtan nila.

12a.Oo, mahibaloan nila.b.Oo, nahibaloan nila.

13a.Oo, makit-an nila.b.Oo, nakit-an nila.

14a.Oo, madaganan nato.b.Oo, nadaganan nato.

Dili, dili ninyo mahinum-duman .

Wala, wala ninyo mahinum-dumi .

Dili, dili niya malimpyohan.Wala, wala niya malimpyohi.

Dili, dili niya malabhan.Wala, wala niya malabhi.

Dili, dili niya mabayran.Wala, wala niya mabayri.

Dili, dili nila masabtan.Wala, wala nila masabti.

Dili, dili nila mahibaloan.Wala, wala nila mahibaloi.

Dili, dili nila makit-an.Wala, wala nila makit-i.

Dili, dili nato madaganan.Wala, wala nato madagani.

478

15a.Oo, matulgan nila.b.Oo, natulgan nila.

16a.Oo, malangyan nila.b.Oo, nalangyan nila.

17a.Oo, masakyan nato.b.Oo, nasakyan nato.

18a.Oo, malingkoran nila.b.Oo, nalingkoran nila.

Bill, dili nila matulgan.Wala, wala nila matulgi.

Dili, dili nila malangyan.Wala, wala nila malangyi.

Dili, dili nato masakyan.Wala, wala nato masakyi.

Dili, dili nila malingkoran.Wala, wala nila malingkori.


1. Malabhan ni Jose ang iyang karsones.panyo.

2.

3 .

4.

5.

sa maestroilang

Mapintalan nila ang lamesa.ni Iyo

Mabuhatanpayag.

Maabangan

Mahinumduman sa mga kantora ang daygon.nila .

ni Petra .sa mga estudyante

sulat.

Nadaganan niya ang tugkaran.ni Pedro

Nalakawanbukid.

sa bataNakit-an

Nagustohan niya ang salida.namo .ni Gorio

programs.si Pedro.

Nasayawan namo

479

6- Nabayran ni Jose ug ni Juan ang kwarto._ _ bapor.

Naabangan .nila .

Nasakyan .

E. Conversion:

la.Mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Dili mabordahan sa madre ang punda karong Martes.

b.Nabordahan sa madre ang punda niadtong Martes.Wala mabordahi sa madre ang punda niadtong Martes.

2a.Dili mapintalan sa panday ang balay ugma sa buntag.b.Wala mapintali kagahapon

3a.Dili nimo magustohan ang among pyesta karong Hwebes.b.Wala magustohi niadtong .

4a.Dili ninyo maabangan ang kwarto unyang hapon.b.Wala maabangi ganinang .

5a.Dili mahugasan sa binatonan ang mga plato.b.Wala mahugasi .

6a.Dili niya mahunahunaan ang pag-anhi.b.Wala mahunahunai .

7a.Dili namo mahinumduman ang imong retrato.b.Wala mahinumdumi .

8a.Dili malimpyohan ni Ramon ang kwarto.b.Wala malimpyohi .

9a.Dili malabhan sa labandera ang mga karsones.b.Wala malabhi __.

10a.Dili mabayran sa dalaga ang iyang utang.b.Wala mabayri .

lla.Dili masabtan sa oga eskwela ang leksyon.b.Wala masabti

480

12a.Dili mahibaloan sa mga PCT ang tinuod.b.Wala mahibaloi .

13a.Dili makit-an sa mga tawo ang karosa.b.Wala makit-i .

14a.Dili nato madaganan ang bag-ong "airport" sa Mactankaron.

b.Wala madaganikagahapon.

15a.Dili matulgan sa mga bata ang bag-ong katre.b.Wala matulgi .

16a.Dili malangyan sa mga bisita ang bag-ong "swimmingpool" ni Aznar.

b.Wala malangyi

17a.Dili nato masakyan ang dyip ugma.b.Wala masakyi kagahapon.

18a.Dili nila malingkoran ang bangko sa Lunes.b.Wala malingkori niadtong

F. Conversion:

la.Dili mabordahan sa madre ang punda karong Martes.Dili ba mabordahan sa madre ang punda karongMartes?

b.Wala mabordahi sa madre ang punda niadtong Martes.Wala ba mabordahi sa madre ang punda niadtongMartes?

2a.Dili ba mapintalan sa panday ang balay ugma sabuntag?

b.Wala mapintali kagahapon

3a.Dili ba nimo magustohan ang among pyesta karongHwebes?

b.Wala magustohi niadtong

4a.Dili ba ninyo maabangan ang kwarto unyang hapon?b.Wala maabangi ganinang ?

481

5a.Dili ba mahugasan sa binatonan ang mga plato?b.Wala mahugasi _ _ ?

6a.Dili ba niya mahunahunaan ang pag-anhi?b.Wala mahunahunai ?

7a.Dili ba namo mahinumduman ang imong retrato?b.Wala mahinumdumi ?

8a.Dili ba malimpyohan ni Ramon ang kwarto?b.Wala malimpyohi ?

9a.Dili ba malabhan sa labandera ang mga karsones?b.Wala malabhi ?

10a.Dili ba mabayran sa dalaga ang iyang utang?b.Wala mabayri ?

lla.Dili ba masabtan sa mga eskwela ang leksyon?b.Wala masabti ?

12a.Dili ba mahibaloan sa mga PCT ang tinuod?b.Wala mahibaloi ?

13a.Dili ba makit-an sa mga tawo ang karosa?b.Wala makit-i ?

14a.Dili ba nato madaganan ang bag-ong "airport" saMactan karon?

b.Wala madaganikagahapon?

15a.Dili ba matulgan sa mga bata ang bag-ong katre?b.Wala matulgi ]_

16a.Dili ba malangyan sa mga bisita ang bag-ong"swimming pool" ni Aznar?

b.Wala malangyi

17a.Dili ba nato masakyan ang dyip ugma?b.Wala masakyi kagahapon?

18a.Dili ba nila malingkoran ang bangko sa Lunes?b.Wala malingkori niadtong Lunes?

482

G. Expansion:

1.Nag-ingon.siya.

mabordahan.makaborda.

inahan niya.ang

sinina.sa

ugma.

2.Niingon.si Rosita.

nako.mapintalan.makapintal.

ang

balay.sa '

karong Martes.

3.Giingnan.sila.

ni Bebing.nadaganan.nakadagan.

nato .kita.

angsa

bag-ong "airport".

sa Mactan.

kagahapon.

483

4.Ingnan.siya.

namo.magustohan.makagusto,

nimo .ka.

angamong

S 3pyesta.

karong Hwebes.

5 .Nagsulti.ang tag-iya.

naabangan.n g a nakabayad.

ninyo.kamo.

angsa

kwarto.

ganinang hapon.

6 .Nisulti.ang agawon.

nahugas an.nakahugas.

binatonan.ang

a n g mga plato.S 3.

7.Gisultihan.kami.

ni Paterno.nahunahunaan.

n g a nakahunahuna.niya.siya.

484

8.Sultihan.kamo .

nila.

nganalimpyohan.nakallmpyo.

nisi

Ramon.

angsa

kwarto.

H. Comprehension:

Gikapoy kaayo si Mister gikan sa klase niya sa

Universidad sa San Carlos. Nakit-an niya ang iyang

katre nga samok kaayo kay natulgan sa mga bata.

Gipangita niya ang mga bag-ong karsones nga gipalit

ni Misis para kaniya. Wala niya makit-i kay nalab-

han diay sa labandera. Nahibaloan niya kini kay

nisumbong man si Dodoy, ang kamanghurang anak niya.

Nasuko kaayo siya niining hitaboa.

Naunsa si Mister?Diin siya gikan?Unsang klaseha?Unsay nakit-an niya?Nga unsa?Ngano man?Unsay iyang gihimo?Ang unsa?Nga unsa?Ni kinsa?Para ni kinsa?Nakit-an ba niya?Ngano man?Ni kinsa?Nahibaloan ba niya

kini?Giunsa niya paghi-

balo?Kinsa si Dodoy?Naunsa siya?Unsang kasukoa?Sa unsa?

Gikapoy kaayo.Sa klase niya.Sa Universidad sa San Carlos.Ang iyang katre.Nga samok kaayo.Kay natulgan sa mga bata.Gipangita niya.Ang mga bag-ong karsones.Nga gipalit.Ni Misis.Para kaniya.Wala niya makit-i.Kay nalabhan diay.Sa labandera.Oo, nahibaloan niya kini.

Nisumbong man si Dodoy.

Ang kamanghurang anak niya.Nasuko.Nasuko kaayo.Niining hitaboa.

485


unsa - Unsa is used here to mean 'how'

(Non-Factual, Goal)(Factual, Goal)'How angry?'

Verb: (ma- -an/-han) class

Focus: Goal, LocativeMood: Non-Factual (ma- -an/-han)

Factual (na- -an/-han)Afactual (ma- -i/-hi)

Aspect: Aptative

1. The (ma- -an/-han) class is in the passive goalfocus construction and corresponds to the (ma-)class, active goal focus construction (cf. Lesson40) .

These two goal-focus aptative verb classes differ,however, in that certain verb bases take only oneor the other affix.

2. Both Goal and Locative focus constructions in theaptative aspect use the same verbal affixes of the(ma- -an/-han) class.

In the Goal focus construction, the topic of thesentence is the receiver or object of the action,e . £ .

Mapintal^n nila ang lamesa.l alabhjni sa labandera ang karsones.

In the Locative focus construction, the topic isthe place in which a certain action is done, e.g.

^tetulg^n sa mga bata ang bag-ong katre.sa mga bisita ang "swimming pool"

3. Negation is expressed by:a) dili for the Non-factual moodb) wala for the Factual mood

In the Goal and Locative Focus constructions inthis lesson, wala is used with the Afactual moodto express past or continuing action, e.g.

Wala nila magustohi. ang among pyesta gahapon.Wala malabhi sa labandera ang mga karsones.

LESSON 42

Structural Content: Cumulative Review of Verbs:Focus: Goal, BenefactiveMood : Factual, Non-

Factual, Afactual

Setting: Letty and herfriend accompanythe PCVs to Karbun.

Ubanan nila ni Letty angmga PCV sa Karbun.

I. DIALOGUE

Letty, let's accom- A:pany the PCVs inshopping at Karbun.

Why do we have to B:accompany them?

Because the sales- A:girls might cheatthem, being Americans.Wouldn't it be a shameif the salesgirlscharge them exorbi-tant prices?

Oh all right, let's B:go. Let's accompanythem.

Letty, ubanan nato angmga PCV ug pamalit saKarbun.Nganong ubanan pa mansila nato?

Kay basi sila tontohonsa mga tindera kay mgaAmerikana ra ba. Intawonsab no kung baligyaansila ug mahal kaayo samga tindera?

0 sige na lang, tana.Ubanan nato sila.


Letty, let's accom-pany the PCVs inshopping at Karbun.

accompany wethe PCVsto buyin Karbun

Letty, ubanan nato angmga PCV ug pamalit saKarbun.

uban(an) nato[ang] [mga] PCV[ug] (pa)malit[sa] Karbun

486

487

Why do we have to ]accompany them?

whyaccompany [yet][tell me]they we

Because the sales- igirls might cheatthem, being Americans.

because might theybe fooledby salesgirlsbecause Americans[you know]

Wouldn't it be a shameif the salesgirlscharge them exor-bitant prices?

what a shame[also]if sold theyexpensive veryby salesgirls

Oh all right, let's ]go. Let's accompanythem.

okay [already] [only]let's goaccompany we them

Nganong ubanan pa mansila nato?

ngano(ng)uban(an) [pa][man ]sila nato

Kay basi sila tontohonsa raga tindera kay mgaAmerikana ra ba.

kay basi silatonto(hon)[sa] [mga] tinderakay [mga] Amerikana[ra] [ba]

Intawon sab no kungbaligyaan sila ug mahalkaayo sa mga tindera?

intawon[sab] [no]kung baligya(an) sila[ug] mahal kaayo[sa] [mga] tindera

0 sige na lang, tana.Ubanan nato sila.

sige [na] [lang]tanauban(an) nato sila


agalon

amerikanabistiintawonlinabhanparespermiRedentoristasay al

master/mistress of the housewho hires the house help-er , employer

man's suit, suit coatdress , wear clothesWhat a pity! What a shame!laundry, washpairalwaysRedemptorist (church)skirt

488

singsing ringsukot collect payment of a debt,

ask for something whichhad been forgotten

sugba broil, roast in live char-coal

tonto make a fool of; fooltsokolet chocolate (candy)

IV. DRILLS

A. Repetition and Conversion:

BF: Initan niya siya ug pansit unya.GF: Giinit niya ang pansit para kaniya ganina.

l.Lung-agan ka nila ug kan-on sa abohan.Gilung-ag nila ang kan-on sa abohan para kanimo,

2.Gisahan niya ako ug karneng baboy.Gigisa niya ang karneng baboy para kanako.

3.Flantsahan siya ni Lita ug sinina.Gxplantsa ni Lita ang sinina para kaniya.

4.Tahian si Jose sa sastre ug kamisadentro.Gitahi sa sastre ang kamisadentro para ni Jose.

5.Hatagan sila nila ug sudlay.Gihatag nila ang sudlay kanila.

6.Baligyaan kamo nako ug manok.Gibaligya nako ang manok kaninyo.

7.Palitan nato si Rita ug bolpen.Gipalit nato ang bolpen para ni Rita.

8.Lutoan namo ang maestro ug sud-an.Giluto namo ang sud-an para sa maestro.

9.Xabasan ni Clara ang maestra ug sayal.Gitabas ni Clara ang sayal para sa maestra.

lO.Himoan kami ni Nanay ug blusa.Gihimo ni Nanay ang blusa para kanamo.

ll.Kantahan nimo ang bisita ug 'Ahay Kalisud1.Gikanta nimo ang 'Ahay Kalisud' para sa bisita.

489

12.Sayawan ninyo ang mayor ug tanggo.Gisayaw ninyo ang tanggo para sa mayor.

13.Gastohan kita nila ug kwarta sa tindahan.Gigasto nila ang kwarta sa tindahan para kanato.

14.Balikan nato ang atong amigo ug pagkaon sa lamesa.Gibalik nato ang pagkaon sa lamesa para sa atongamigo.

15.Andaman ni Luisa ang iyang bana ug katre sa kwarto.Giandam ni Luisa ang katre sa kwarto para sa iyangbana.

16.Sul-oban ni Mila ang bata ug bag-ong sapatos.Gisul-ob ni Mila ang bag-ong sapatos sa bata.

17.Gisian ka ni Isabel ug sulat.Gigisi ni Isabel ang sulat kanimo.

B. Conversion:

Non-Factual: Initan niya siya ug pansit unya.Factual: Giinitan ganina.

l.Lung-agan ka nila ug kan-on sa abohan.Gilung-agan .

2.Gisahan niya ako ug karneng baboy.Gigisahan

3.Flantsahan siya ni Lita ug sinina.Giplantsahan

A.Tahian si Jose sa sastre ug kamisadentro.Gitahian

5.Hatagan sila nila ug sudlay.Gihatagan .

6.Baligyaan kamo nako ug manok.Gibaligyaan

7.Palitan nato si Rita ug bolpen.Gipalitan

490

B.Lu an namo ang maestro ug sud-an.Gilutoan

9.Tabasan ni Clara ang maestra ug sayal.Gitabasan

lO.Himoan kami ni Nanay ug blusa.Gihimoan

ll.Kantahan nimo ang bisita ug 'Allay Kalisud'.Gikantahan

12.Sayawan ninyo ang mayor ug tanggo.Gisayawan

13.Gastohan kita nila ug kwarta sa tindahan.Gigastohan

lA.Balikan nato ang atong amigo ug pagkaon sa lamesa.Gibalikan .

15.Andaman ni Luisa ang iyang bana ug katre sa kwarto.Giandaman .

16.Sul-oban ni Mila ang bata ug bag-ong sapatos.Gisul-oban .

17.Gisian ka ni Isabel ug sulat.Gigisian .

C. Conversion:

Imperative: Initi siya ug pansit unya.Neg. Imp.: Ayaw siyag initi ug pansit unya.

l.Lung-agi sila ug kan-on sa abohan.Ayaw silag lung-agi ug kan-on sa abohan.

2.Gisahi ako ug karneng baboy karong gabii.Ayaw akog gisahi ug karneng baboy karong gabii.

3.Plantsahi ako ug sinina.Ayaw akog plantsahi ug sinina.

4.Tahii sa Manoy ug kamisadentro.Ayawg tahii si Manoy ug kamisadentro.

491

5.Sul-obi ang iyang bana ug bag-ong sapatos.Ayawg sul-obl ang iyang bana ug bag-ong sapatos.

6.Gisii ang iyang trato ug sulat sa iyang atubangan.Ayawg gisii ang iyang trato ug sulat sa iyang atu-bangan .

7.Hatagi siya ug sudlay.Ayaw siyag hatagi ug sudlay.

D. Expansion:

l.Baligyaan kamo.nako.

ug manok.ug isda.

sa merkado.

ugma sa buntag.

2.Palitan kita.niya.

ug bolpen.para sa eskwelahan.

sating-eskwela.

3.Lutoan kamo.niya.

ug sud-an.sa kusina.

ilang .ugma.

kay pyesta.

A.Tabasan ang maestra.ni Clara.

ug sayal.sa iyang

balay.

kay adlaw niya.

492

5.Himoan siya.ni Nanay.

ug blusa.ugma.

para sa Domingo.

kay musimba siya.

6.Gikantahan ako.niya.

ug 'Ahay Kalisud'.gabii.

saprograma.

7.Gisayawan kami.ninyo.

ug tanggo.sa "auditorium".

kagabii

8.Gigastohan sila.

sila.

nato.ug daghang kwarta.

kay bisita

sa atong balay.

9.Balikan kami.nimo.

ug pagkaon.unya.

gikan aa restaw-ran .

10.Andaman kita.ni Luisa.

ug katre.sa kwarto.

kay kapoyna kaayo.

ll.Tanoman sila.ni Tatay.

ug mga bulak.sa hardin.

ilang _

ugma.

493

12.Sugbaan kami.ni Ruben.

ug isda.sa abohan.

13.Labyan sila.nila.

ug sagbot.gikan sa bukid.

layong

E. Conversion:

l.Kuhaan ni Nanay si Tatay ug pantalon.Kuhaan ba ni Nanay si Tatay ug pantalon?

2.Utawan niya si Patricia ug saya.Utawan ba niya si Patricia ug saya?

3.Lutoan namo si Paula ug utan.Lutoan ba namo si Paula ug utan?

4.Hayhayan nato ang ilang tugkaran ug linabhan.Hayhayan ba nato ang ilang tugkaran ug linabhan?

5.Gutoman namo ang mga bata.Gutoman ba namo ang mga bata?

6.Basahan ni Lita si Rosario ug estorya.Basahan ba ni Lita si Rosario ug estorya?

7.Balhinan sa mutsatso ang iyang agalon.Balhinan ba sa mutsatso ang iyang agalon?

F. Question and Answer:

1. Affirmative Responses:

Hayhayan ba nimo si Tatay ug pantalon?Oo, hayhayan nako siya ug pantalon.

Plantsahan ba niya ako ug blusa?Oo, plantsahan ka niya ug blusa.

Dad-an ba sa doktor ang masakiton ug bulong?Oo, dad-an niya siya ug bulong.

494

Labyan ba niya ako ug libro?Oo, labyan ka niya ug libro.

Abrehan ba nila ang ilang amahan ug coke?Oo, abrehan nila siya ug coke.

Gutoman ba nimo ang mga bata?Oo, gutoman nako sila.

Negative Responses:

Gutoman ba ninyo ang mga bisita?Dili, dili namo sila gutoman.

Himoan ba ni Nanay si Charito ug blusa?Dili, dili niya siya himoan ug blusa.

Kantahan ba sa ulitawo ang dalaga ug 'Pahaloka koDay ' ?

Dili, dili niya siya kantahan ug 'Pahaloka ko Day1

Andaman ba ni Lola si Lolo ug pagkaon?Dili, dili niya siya andaman ug pagkaon.

Patyan ba ninyo kami ug langgam?Dili, dili namo kamo patyan ug langgam.

Flansahan ba nato sila ug amerikana?Dili, dili nato sila plansahan ug amerikana.

Sayawan ba ni Linda ang iyang amiga ug 'Sakuting1?Dili, dili niya siya sayawan ug 'Sakuting1.

G. Expansion and Substitution:

1. Palitan ni Mary.

a. Kinsa?Palitan ni Mary si Dodong.

Ana.sila si Ana.siya.

Ananiya .nila ni Juansa bata

495

b. Unsa?

Palitan ni Mary si Dodong ug sapatos.libro.panyo.korbata.

LabhanFlansahanBaligyaan

Unsang klaseha?

Palitan ni Mary si Dodong ug itum nga sapatos.pulang .duha ha pares nga

limang .kamisadentro.korbata.

Plansahan

d. Diin?

Palitan ni Mary si Dodong ug itum nga sapatos satindahan.

syudad.

Berg's.

Escolta.Ana

Rosa

daghang sinina

Tahian

Kanus-a?

Palitan ni Mary si Dodong ug itum nga sapatos satindahan ugma sa hapon.

buntag.

udto .

karong hapon.

496

2. Dad-an niya.

a. Kinsa?

Dad-an niya ang asawa.igsoon.

si Carla.Maria ug si Ana.

SulatonSugaton

namonila

b. Ni kinsa?

Dad-an niya ang asawa niya.igsooninahan

nimo .Sukton

nakonila

Ug unsa?

Dad-an niya ang asawa niya ug sinina.libro.

BasahanPalitan

nakoigsoon

sapatos.

d. Unsang klaseha?

Dad-an niya ang asawa niya ug nindot nga sinina.sapatos.

itum .bag-ong .

Palitannato

amigoputing

igsoonnamo

497

3. Regalohan

Basahan

a.

Regalohan

PalitanDad-anTun-an

Tahian

b.

Regalohan

Dad-an

Tudloan

ang trato.bata.amigo.

si Brenda.sila si An;

Kinsang tratoha?

ang iyang trato.bata.

imong

ilang

Ni kinsa?

ni Brenda

Ananiya

amiga.

ang iyang trato.amigo.

.amahan.

ilang

Ug unsa?

Regalohan ni Brenda ang iyang trato ug singsing.libro.panyo.

Palitan .Ana

Labhanamigo

kamisadentro.

d. Kanus-a?

Regalohan ni Brenda ang iyang trato ug singsingkarong adlaw.

hapon.

498

inahan

amahan

lgsoon

Palitan

ilimnon

H. Comprehension:

Gwapa ug buotan ang amiga nato. Angayan siya

mamisti. Dad-an kita niya permi ug karmelitos.

Hatagan sab klta niya ug tsokolet adlaw-adlaw.

Pangadyean kita niya igsimba niya sa Redentorista

kada Myerkoles.

Kinsay gwapa ug buotan?

Unsa ang amiga nila?

Unsa siyang mamisti?

Kinsay dad-an niya permi ug karmelitos?

Unsay dad-on niya permi kanila?

Kinsay hatagan niya ug tsokolet?

Unsay ihatag niya adlaw-adlaw?

Unsay buhaton niya nila adlaw-adlaw?

Anus-a niya sila hatagan ug tsokolet?

Unsay buhaton niya para kanila igsimba niya?

Asa siya musimba?

Kanus-a siya musimba?

Anus-a niya sila pangadyean?

LESSON 43

Structural Content: Verb: (magpa-) classFocus: ActorMood : Factual and


Causative

Verb: (ipa-) classFocus: Goal-'-, Instru-

mentalMood : Factual and

Non-FactualAspect: Causative

Setting: Maria asks herfriend to buy hervarious articlesat Magallanes.

Nihangyo si Maria sa*iyang amiga pagpapalitug mga pitse-pitse saMagallanes .

I. DIALOGUE

Maria, I'll be goingto Magallanes in alittle while. Isthere anything youwant me to buy you?

Yes. I'd like youto buy me a cake ofCamay soap, a tooth-brush, toothpasteand envelopes.

What else? Is therenothing else?

Yes, there is, ifyou can go to thepost office. Buy me,also, stamps worth75 centavos and I'dlike you to mail thisletter for me. Thanks.

Maria, karong taudtaudmuadto ako sa Magallanes.Wala ka bay ipapalit?

Aduna. Magpapalit akokanimo ug usa ka bari-tang sabong kamay, sipil-yo, kolget ug sobre-

Unsa pa? Wala nay lain?

Aduna pa diay kung maka-diretso ka sa pos opis.Ipalit sab ako ug selyongbale setentay-singko sen-tabos ug ipahulog ko ka-nimo kining akong sulat.Salamat ha;

499

500

Just for that! Comeon. Let me have themoney.

A: Para kana. Sige na.Ambi na ang kwarta.


Maria, I'll be going Ito Magallanes in alittle while.

now while-whilego Ito Magallanes

Is there anything youwant me to buy you?

nothing youhave buy

Yes. I'd like you 1to buy me a cake ofCamay soap, a tooth-brush, toothpasteand envelopes.

there iswill have buy I youone bar soap Camay

toothbrush toothpasteand envelope

What else? Is there tnothing else?

what yetnothing already

other

Yes, there is, if Iyou can go to thepost office.

there is yet[by the way]

if can proceed you/to post office

Maria, karong taudtaudmuadto ako sa Magallanes.

karon(g) taudtaud(mu)adto ako[sa] Magallanes

Wala ka bay ipapalit?

wala ka [ba(y)](ipa)palit

Aduna. Magpapalit ako ka-nimo ug usa ka baritangsabong kamay, sipilyo,kolget ug sobre.

aduna(magpa)palit ako kanimo[ug] usa [ka] barita(ng)sabon(g) kamay

sipilyo kolgetug sobre

Unsa pa? Wala nay lain?

unsa [pa]wala jna(y)] lain

Aduna pa diay kung maka-diretso ka sa pos opis.

aduna [pa][diay]

kung (maka)diretso ka[sa] pos opis

501

Buy me, also, stampsworth 75 centavos andI'd like you to mailthis letter for me.Thanks.

buy also Istamp worthseventy-five centavosand have mail I youthis my letterthanks

Just for that! Comeon .

for that[come on]

Let me have the money.

give me alreadythe money

Ipalit sab ako ug selyongbale setentay-singko sen-tabos ug ipahulog ko ka-nimo kining akong sulat.Salamat ha.

(i)palit [sab] akoselyo(ng) balesetentay-singko sentabosug (ipa)hulog ko kanimokini(ng) ako(ng) sulatsalamat [ha]

A: Para kana. Sige na.

para kanasige [na]

Ambi na ang kwarta.

ambi [na][ang] kwarta


If it's not too muchtrouble for you.

It's up to you tofigure it out.

What shall I do withthe change?

If it's less than onepeso...

If it's more than onepeso. . .

Kung di makasamok kaayokanimo.

Ikaw nay mag-igo.

Unsaon man nako ang sukli?

Ug di makaabot ug pesos..,

Ug kapin sa pesos...

IV. VOCABULARY LIST

ambibalebaritabotelyakapinkargadorkolget

give (it) to meworth , valuebar, cake (soap)bottlemore than, in excess ofporter, bellboytoothpaste (generic term)

502

diretso

igo

lista

maletapanitpitse-pitse

sipilyotag-iyatseke

V. DRILLS

A. Comprehension:

go straight ahead, proceedon; straight ahead

be sufficient, be right, beadequate, make right

list down, make a list,enroll, register; list

suitcase, luggage, bagleather, skinsundries, miscellaneousarticles

toothbrushowner, proprietorcheck

•

Giingnan si Maria sa iyang amiga nga muadto siya

sa Magallanes. Gipangutana siya niini kung wala

ba siyay ipapalit. Nagpapalit siya ug usa ka

baritang sabong kamay, sipilyo, kolget, ug sobre.

Gipahulog sab kini niya ug iyang sulat sa pos opis

duol sa Customs House, kilid sa Cebu City Zoo.

Gipadala niya ang dyes pesos ug gitugon nga ipa-

hatag ang sukli sa mga makililimos sa atubangan sa

simbahan sa Santo Nino.

Kinsay giingnan sa iyang amiga?Unsay giingon niya?Kinsay nangutana?Unsay iyang pangutana?Unsay gipapalit ni Maria?Unsang sabona?Pila ka barita?Gipaunsa niya ang iyang sulat?Diin niya ipahulog?Hain ang pos opis?Hain ang Customs House?Unsay iyang gipadala?Pilay iyang gipadala?

503

Unsay iyang gitugon?Kinsay hatagan sa sukli?Asa sila?Unsang simbahana?


l.Magpapalit ako kanimo ug selyo unya.Nagpapalit ganina.

2.Magpahulog kami kaninyo ug sulat.Nagpahulog .

3.Magpadala siya kanako ug kwarta karon.Nagpadala gahapon.

A.Magpabayad kita kanila ug tseke.Nagpabayad .

5.Magpahatag ka kaniya ug pagkaon.Nagpahatag .

6.Magpasulat kamo kanamo ug balita.Nagpasulat .

7.Magpaluto sila kanato ug panihapon.Nagpaluto .

8.Magpakaon ang mayor sa mga FCV ug paniudto.Nagpakaon .

9.Magpasuhol ang bata sa Amerikano.Nagpasuhol .

lO.Magpaabre si Rosita sa binatonan ug serbesa.Nagpaabre .

11.Magpalista si Jose sa maestra sa iyang bata.Nagpalista .

C. Substitution and Conversion:

1. Magpapalit ako ug selyo unya.Kinahanglang magpapalit ako ug selyo unya.Mahimong .Gusto akong magpapalit .

504

2. Magpahulog kami kaninyo ug sulat.Kinahanglang magpahulog kami kaninyo ug sulat.Mahimong .Gusto kaming .

3. Magpadala siya kanako ug kwarta karon.Kinahanglang magpadala siya kanako ug kwarta karon.Mahimong .Gusto siyang ._

4. Magpabayad kita kanila ug tseke.Kinahanglang magpabayad kita kanila ug tseke.Mahimong .Gusto kitang .

5. Magpahatag ka kaniya ug pagkaon.Kinahanglang magpahatag ka kaniya ug pagkaon.Mahimong .Gusto kang .

6. Magpasulat kamo kanamo ug balita.Kinahanglang magpasulat kamo kanamo ug balita.Mahimong .Gusto kamong __ .

7. Magpaluto sila kanato ug panihapon.Kinahanglang magpaluto sila kanato ug panihapon.Mahimong .Gusto silang .

8. Magpakaon ang mayor sa mga PCV ug paniudto.Kinahanglang magpakaon ang mayor sa mga PCV ug pani-udto .

Mahimong

Gustong

9. Magpasuhol ang bata sa Amerikano.Kinahanglang magpasuhol ang bata sa Amerikano.Mahimong .Gustong .

10. Magpaabre si Rosita sa binatonan ug serbesa.Kinahanglang magpaabre si Rosita sa binatonan ug

serbesa.Mahimong

Gustong

505

11. Magpalista si Jose sa maestra sa iyang bata.Kinahanglang magpalista si Jose sa maestra sa iyangbata.

Mahimong

Gustong

D. Conversion:

l.Magpapalit ako kanimo ug selyo unya.Dili ba ako magpapalit kanimo ug selyo unya?Nagpapalit ako kanimo ug selyo ganina.Wala ba ako magpapalit kanimo ug selyo ganina?

2.Dili ba kami magpahulog kaninyo ug sulat?Wala ?

3.Dili ba siya magpadala kanako ug kwarta karon?Wala gahapon?

4.Dili ba kita magpabayad kanila ug tseke?Wala ?

5.Dili ka ba magpahatag kaniya ug pagkaon?Wala ?

6.Dili ba kamo magpasulat kanamo ug balita?Wala ?

7.Dili ba sila magpaluto kanato ug panihapon?Wala ?

8.Dili ba magpakaon ang mayor sa mga PCV ug paniudto?Wala ?

9.Dili ba magpasuhol ang bata sa Amerikano?Wala ?

10.Dili ba magpaabre si Rosita sa binatonan ug serbesa?Wala ?

11.Dili ba magpalista si Jose sa maestra sa iyang bata?Wala ?

506

E. Repetition and Conversion:

la.Magpapalit ba ako kanimo ug selyoOo, magpapalit ka Dili, dilikanako. kanako.

b.Nagpapalit ba ako kanimo ug selyoOo, nagpapalit ka Wala, walakanako. kanako.

2a.Oo, magpahulog kamo Dili, dilikanamo. kanamo.

b.Oo, nagpahulog kamo Wala, walakanamo. kanamo.

3a.Oo, magpadala siya Dili, dilikanimo. kanimo.

b.Oo, nagpadala siya Wala, walakanimo. kanimo.

4a.Oo, magpabayad kita Dili, dilikanila. kanila.

b.Oo, nagpabayad kita Wala, walakanila. kanila.

5a.Oo, magpahatag ako Dili, dilikaniya. kaniya.

b.Oo, nagpahatag ako Wala, walakaniya. kaniya.

6a.Oo, magpasulat kami Dili, dilikaninyo. kaninyo.

b.Oo, nagpasulat kami Wala, walakaninyo. kaninyo.

7a.Oo, magpaluto sila Dili, dilikanato. kanato.

b.Oo, nagpaluto sila Wala, walakanato. kanato.

8a.Oo, magpakaon siya Dili, dilinila. nila.

b.Oo, nagpakaon siya Wala, walanila. nila.

9a.Oo, magpasuhol siya Dili, diliniya. niya.

unya?ka magpapalit

ganina?ka magpapalit

kamo magpahulog

kamo magpahulog

siya magpadala

siya magpadala

kita magpabayad

kita magpabayad

ako magpahatag

ako magpahatag

kami magpasulat

kami magpasulat

sila magpaluto

sila magpaluto

siya magpakaon

siya magpakaon

siya magpasuhol

507

b.Oo, nagpasuhol siya Wala, wala siya magpasuholniya. niya.

10a.Oo, magpaabre siya Dili, dili siya magpaabreniya. niya.

b.Oo, nagpaabre siya Wala, wala siya magpaabreniya. niya.

lla.Oo, magpalista siya Dili, dili siya magpalistaniya. niya.

b.Oo, nagpalista siya Wala, wala siya magpalistaniya. niya.

F. Conversion:

l.Ipapalit nako kanimo ang selyo unya.Gipapalit ganina.

2.1pahulog namo kaninyo ang sulat.Gipahulog .

3.1padala niya kanako ang kwarta karon.Gipadala gahapon.

4,Ipahatag nimo kaniya ang pagkaon.Gipahatag .

5.1pasulat ninyo kanamo ang balita.Gipasulat

6.1paluto nila kanato ang panihapon.Gipaluto

7.1pakaon sa mayor sa mga PCV ang paniudto.Gipakaon

8.1paabre ni Rosita sa binatonan ang serbesa.Gipaabre

9.1palista ni Jose sa maestra ang bata.Gipalista .

lO.Ipabayad nato kanila ang tseke.Gipabayad

ll.Ipasuhol sa Amerikano sa bata ang kwarta.Gipasuhol

508

G. Substitution and Conversion;

1. Ipapalit tiako kanimo ang selyo unya.Kinahanglang ipapalit nako kanimo ang selyo unya.Mahimong .Gusto nakong .

2. Ipahulog namo kaninyo ang sulat.Kinahanglang ipahulog namo kaninyo ang sulat.Mahimong .Gusto namong .

3. Ipadala niya kanako ang kwarta karon.Kinahanglang ipadala niya kanako ang kwarta karon.Mahimong .Gusto niyang .

4. Ipahatag nimo kaniya ang pagkaon.Kinahanglang ipahatag nimo kaniya ang pagkaon.Mahimong .Gusto nimong .

5. Ipasulat ninyo kanamo ang balita.Kinahanglang ipasulat ninyo kanamo ang balita.Mahimong .Gusto ninyong .

6. Ipaluto nila kanato ang panihapon.Kinahanglang ipaluto nila kanato ang panihapon.Mahimong .Gusto nilang .

7. Ipakaon sa mayor sa mga FCV ang paniudto.Kinahanglang ipakaon sa mayor sa mga PCV ang pani-udto .

Mahimong

Gustong

8. Ipaabre ni Rosita sa binatonan ang serbesa.Kinahanglang ipaabre ni Rosita sa binatonan ang

serbesa.Mahimong

Gustong

509

9. Ipalista ni Jose sa maestra ang bata.Kinahanglang ipalista ni Jose sa maestra ang bata.Mahimong .Gustong .

10. Ipabayad nato kanila ang tseke.Kinahanglang ipabayad nato kanila ang tseke.Mahimong .Gusto natong .

11. Ipasuhol sa Amerikano sa bata ang kwarta.Kinahanglang ipasuhol sa Amerikano sa bata angkwarta.

Mahimong

Gustong

H. Conversion:

l.Ipapalit nako kanimo ang selyo unya.Ipapalit ba nako kanimo ang selyo unya?

Gipapalit nako kanimo ang selyo ganina.Gipapalit ba nako kanimo ang selyo ganina?

2.1pahulog ba namo kaninyo ang sulat?Gipahulog ?

3.1padala ba niya kanako ang kwarta karon?Gipadala gahapon?

4.1pahatag ba nimo kaniya ang pagkaon?Gipahatag ?

5.1pasulat ba ninyo kanamo ang balita?Gipasulat . ?

6.1paluto ba nila kanato ang panihapon?Gipaluto ?

7.1pakaon ba sa mayor sa mga PCV ang paniudto?Gipakaon ?

8.1paabre ba ni Rosita sa binatonan ang serbesa?Gipaabre 7

510

9.1palista ba ni Jose sa maestra ang iyang bata?Gipalista

lO.Ipabayad ba nato kanllaang tseke?Gipabayad ?

ll.Ipasuhol ba sa Amerikano sa bata ang kwarta?Gipasuhol

I. Conversion:

la.Ipapalit ba nako kanimo ang selyo unya?Dili ba nako ipapalit kanimo ang selyo unya?

b.Gipapalit ba nako kanimo ang selyo ganina?Wala ba nako ipapalit kanimo ang selyo ganina?

2a.Dili ba namo ipahulog kaninyo ang sulat?b.Wala ?

3a.Dili ba niya ipadala kanako ang kwarta karon?b.Wala gahapon?

4a.Dili ba nimo ipahatag kaniya ang pagkaon?b.Wala ?

5a.Dili ba ninyo ipasulat kanamo ang balita?b.Wala ?

6a.Dili ba nila ipaluto kanato ang panihapon?b.Wala ?

7a.Dili ba ipakaon sa mayor sa mga PCV ang paniudto?b.Wala ?

8a.Dili ba ipaabre ni Rosita sa binatonan ang serbesa?b.Wala ?

9a.Dili ba ipalista ni Jose sa maestra ang iyang bata?b.Wala ?

10a.Dili ba nato ipabayad kanila ang tseke?b.Wala ?

lla.Dili ba ipasuhol sa Amerikano sa bata ang kwarta?b.Wala ?

511

J. Expansion:

l.Magpapalit si Bessie.kanako.

ug sinina.sa Manila.

ugma .

2.Magpahulog si Pedro.kanimo.

ug sulat.nga "air mail".

para sa Amerika.

karong hapon.

3.Nagpadala ang inahan.kaniya.

ug kwarta.nga usa ka

gatos.

para sa iyang anak.

sa Cebu.

gahapon.

4.Nagpabayad ang tag-iya.kanamo.

ug abangan.sa balay.

sa bulan.

sa Enero.

kaganina.

5.Nagpahatag ang mga tawo.kanato.

ug tabang.nga dako

kaayo.

para sa kabus.

512

sa lungsod.

Tuburan.

sa niagingbulan.

6.1pasulat ninyo.n i D i t an g .

kanamo.ang balita.

bahinsa gubat.

sa Vietnam.

sa sunod semana.

7.1paluto nila.ni Osper.

kaninyo.ang adobo.

nga baboy.

para sa bisita.

nga gikan sa Davao.

B.Ipakaon namo.ni Tessie.

kanila.ang 'leche flan'.

gikan ni Fely.

karong taudtaud.

9.Gipaabre sa agalon.sa binatonan.

ang serbesa.nga

unom ka botelya.

para sa presidente.

ganinang hapon.

513

lO.Gipalista ni Turging.

grado.

sa aaestra.si Jerry.

sa segundo

sa Talisay.

sa alas otso.

ganinang buntag.

ll.Gipasuhol sa Amerikano.sa kargador.

ang singkwentasentabos.

para sa iyang maleta.

nga panit.

nga bug-atkaayo.


Verb t (magpa-) class

Focus: ActorMood : Non-Factual (magpa-)

Factual (nagpa-)Aspect: Progressive Causative

The progressive causative form usually means 'tocause someone to do an action'.

In the (magpa-) class, the causative actor, i.e.the originating agent, is the topic of the con-struction, and is identified by the markers [ang]or [si] or by the ako-class, 1st set of personalpronouns or by the kini-class of demonstrativepronouns.

514

Verb: (lpa-) class

Focus: Goal-'-, InstrumentalMood : Non-Factual (ipa-)

Factual (gipa-)Aspect: Causative

1. In the Goal Focus construction of the causa-tive aspect, the topic of the sentence is theobject or receiver- of the action, which the causa-tive actor caused the secondary agent to perform.

a) Ipahulog

causativeactornamo

secondaryagentkaninyo

re§g!verang sulat.

'We will have you mail the letter. '

1 causative 1 secondary, actor i agent

b) GipalistaJ ni Jose Jsa maestra ang bata.

'Jose had the teacher register the child.'

2. In the Instrumental Focus construction, thetopic of the sentence is the article or instrumentwith which the action (that the causative actorcaused the secondary agent to perform) is executed.

!causative!secondary I ins trumenti actor ; agent Jj

a) Ipabayad ! nato ! kanila | ang tseke.

'We will have them pay by check. '

I causative!secondaryJ instrument! actor I agent J I

b) Gipaputol|ni Ramon J sa tawo Jang iyang kutsilyo,

'Ramon had the man cut with his knife.'


Lessons 41-43

I. DialogueA:B:A:

B:A:B:A:

Mumata akog sayoNgano man?Kay muadto ako sa

ugma.

dentista, magpaibot sa akongngipong sakit kaayo.Unsang ngipona nimong nagsakit?Ang kinatapusangBi, tan-awon nako

bag-ang sa tuo.Sus, kadako sa lungag!

Bitaw. Pastang sakita niini!

Vocabulary:

bag-angkinatapusandentistalungagmagpaibotnagsakit

Bi, tan-awon nakoPastang sakitaniini!

I. Narrative

molarlastdentistcavity, holeto have ... pulled/extractedis aching

Let me see it.It's so painful I/Boy, doesit hurtl

Mumata ug sayo si Patricia ugma kay magpaibot siyasa iyang ngipong sakit kaayo. Gitan-aw kini niCharito ug, tuod man, dako na kaayo ang lungag niini.Dili na gyud maagwanta ni Patricia ang kasakit,mao nga iya na lang ipaibot dayon sa dentista.

III. Narrative and Dialogue

Nag-ingon si Patricia nga mumata siyag sayo ugmasa buntag. Gipangutana siya ni Charitong,

'Ngano man?'Gitubag kini ni Patricia nga muadto siya sa dentistakay magpaibot siya sa iyang ngipong sakit kaayo.

'Unsang ngipona nimong nagsakit?'gipangutana na usab siya ni Charito.

515

516

Nitubag si Patricia nga ang iyang kinatapusangbag-ang sa tuo.

Gitan-aw kini ni Charito ug niingon siya,'Sus, kadako sa lungag!'

Nitando si Patricia ug gisuginlan si Charito ngasakit gyud kini kaayo.

Pangutana:

1. Nganong mumatag sayo si Patricia?

2. Unsang ngiponang nagsakit?

3. Giunsa kini ni Charito?

4. Unsay nakit-an ni Charito?

5. Nitando ba si Patricia sa glingon ni Charito?6. Gisuginlan ba ni Patricia si Charito kung unsa

ang kasakit niini?

7. Maagwanta pa ba ni Patricia ang kasakit?

8. Unsay iyang buhaton dayon?

9. Mahimo kaha sa dentista?

10. Kanus-a kaha sila nagsultihanay?

LESSON 44

Structural Content: Verb: (pa- -an) classFocus: BenefactiveMood : Factual, Non-

Factual, AfactualAspect: Causative

Verb: (pa- -on) class'•"= " Goal

Setting: Teresing's childis to baptized atthe cathedral.

I. DIALOGUE

Milagros, in case you A:might forget, Teresingwill have her newly-born baby baptizedtomorrow.

Focus:Mood: Factual, Non-

Factual, AfactualAspect: Causative

Pabunyagan ang anak niTeresing sa katedral.

Milagros, basig nakalimotka, ugma pabunyagan niTeresing ang iyang batangbag-ong natawo.

At the Cathedral,right?

Yes, she's having me A:sponsor the child.

Me too. So there are B:two godmothers!

Two godfathers, too, A:I hear.

What are you going to B:wear?

I'll have to see. A:An old dress, maybe.

I don't believe you. B:How could it be? Yourmother had a new dresssewn for you, right?

B: Sa katedral kadto, no?

Oo, papangankon ko niyasa bata.

Ako sab. Duha diaymaninay!

Duha sab kono ug maninoy.

Unsa 'may imong isinina?

Tan-awon ko lang. Daanlang tingali.

Dili ko mutuo nimo da.Mahimo ba gyud. Gipa-tahian ka ni Mama nimoug bag-o, dili ba?

517

518

That would be nice.Just wait and seetomorrow.

A: Maayo unta.lang ugma.

Tan-awa


Milagros, in case you A:might forget, Teresingwill have her newly-born baby baptizedtomorrow.

might able to forgetyou

tomorrowwill have baptizedby Teresingher child newly-born

At the Cathedral,right?

at cathedral that

Yes, she's having me A:sponsor the child.

yeswill have sponsorI shechild

Me too. So there are B:two godmothers!

me alsotwo [don't tell me]godmothers

Two godfathers, too, A:I hear.

two also[they say]godfathers

What are you going to B:wear?

what [tell me]your dress

Milagros, basig nakalimotka, ugma pabunyagan niTeresing ang iyang batangbag-ong natawo.

basig (naka)limot ka

ugma(pa)bunyag(an)ni Teresing[ang] iya(ng) bata(ng)bag-o(ng) (na)tawo

B: Sa katedral kadto, no?

[sa] katedral kadto

Oo, papangankon ko niyasa bata.

oo(pa)pangank(on)ko niya[sa] bata

Ako sab. Duha diaymaninay!

ako [sab]

duha [diay] maninay

Duha sabkono ug maninoy.

duha [sab]

[kono][ug] maninoy

Unsa may imong isinina?unsa [ma(y)]imo(ng) (i)sinina

519

I'll have to see. A:An old dress, maybe.

see I onlyold only maybe

I don't believe you. B;How could it be? Yourmother had a new dresssewn for you, right?

not I believe you

possible reallyhad .sewn youby mother yournewnot

That would be nice. A:Just wait and seetomorrow.

good I hopesee only tomorrow

Tan-awon ko lang. Daanlang tingali.

tan-aw(on) ko [lang]daan [lang] tingali

Dili ko mutuo nimo da.Mahimo ba gyud. Gipa-tahian ka ni Mama nimoug bag-o, dili ba?

dili ko (mu)tuo nimo[da]mahimo [ba] [gyud](gipa)tahi(an) ka[ni] Mama nimo[ug] bag-odili [ba]

Maayo unta.lang ugma.

Tan-awa

maayo [unta]tan-aw(a) [lang] ugma


almirolbalo tabata

bunyagkatedralhinabanghulogmakinilyamaninaymaninoypanganak

tuotupi

starchballotbathrobe, robe, dressing

gownbaptize, christen; baptismcathedralassistance, aid, helpdeposit (money)typewritergodmothergodfathersponsor in either baptism

or weddingbelievehair cut

520

IV. DRILLS

A. Expansion;

1. Si Ana nagpahinumdum.

kang Milagros

bahin sa bunyag

sa anak

ni Teresing

sa katedral

ugma

Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros .

Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag.

Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anak.

Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anakni Teresing.

Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anakni Teresing sa katedral.

Si Ana nagpahinumdum kang Mila-gros bahin sa bunyag sa anakni Teresing sa katedral ugma.

2. Si Milagros ug si Ana ang mga maninay.

sa anak Si Milagros ug si Ana ang mgamaninay sa anak.

kamanghurang Si Milagros ug si Ana ang mgamaninay sa kamanghurang anak.

ni Teresing Si Milagros ug si Ana ang mgamaninay sa kamanghurang anakni Teresing.

3. Duna silay mga bag-ong sinina.

nga isul-ob

sa bunyag

ugma

Duna silay mga bag-ong sininanga isul-ob.

Duna silay mga bag-ong sininanga isul-ob sa bunyag.

Duna silay mga bag-ong sininanga isul-ob sa bunyag ugma.

4. Duna silay mga bag-ong sinina.

Duna silay mga bag-ong sininanga gitahi ni Josefa.

Duna silay mga bag-ong sinina ngaisul-ob nga gitahi ni Josefa.

Duna silay mga bag-ong sinina ngaisul-ob sa pabunyag nga gitahini Josefa.

nga gitahi niJosefaisul-ob

pabunyag

521

ugma Duna silay mga bag-ong sinina ngaisul—ob sa pabunyag ugma ngagitahi ni Josefa.


1.Pabunyagan ni Teresing ang iyang bata sa katedralkarong Domingo.

Paunsahan ni Teresing? Pabunyagan.Kinsa? Iyang bata.Asa? Katedral.Kanus-a? Karong Domingo.

2.Patupihan sa maestra ang mga batang lalake sa bar-bero sa baryo kay tag-as na ang ilang mga buhok.

Paunsahan sa maestra? Patupihan.Kinsa? Mga batang lalake.Kang kinsa? Barbero.Asa? Baryo.Ngano man? Tag-as na ang ilang mga

buhok.

S.Gipatahian ka ni Mama nimo ug bag-ong sinina kaynagpasugo ka niya.

Giunsahan ka? Gipatahian.Ni kinsa? Mama.Kang kinsang mama? Nimo.Ug unsa? Bag-ong sinina.Ngano man? Nagpasugo ka niya.

4.Gipaayo nila si Paterno sa makinilya nila sa balaykay kinahanglan sa trabaho.

Gipaunsa nila? Gipaayo.Sa unsa? Ilang makinilya.Kang kinsa? Paterno.Diin? Balay.Ngano man? Kinahanglan sa trabaho.

5.Gipahatag niya kita sa mga pobre ug hinabang niad-tong ting-bagyo.

Gipaunsa kita? Gipahatag.Ni kinsa? Niya.Kang kinsa? Pobre.Ug unsa? Hinabang.Kanus-a? Niadtong ting-bagyo.

522

C. Conversion:

l.NF: Pahulogan namo siya ug kwarta karong hapon.F: Gipahulogan gabii.

2.Padad-an namo sila ug prutas ugma sa buntag.Gipadad-an gahapon .

3.Pahatagan nimo si Ana ug pitaka.Gipahatagan .

4.Pasulatan ni Pedro si Ana ug sulat.Gipasulatan .

5.Pabayran nila nako ang among abang.Gipabayran .

6.Pakan-an niya namo ang sud-an.Gipakan-an .

7.Pasuholan nato sa amahan ang hardinero.Gipasuholan .

8.Paabrehan niya sa anak ang dakong pultahan.Gipaabrehan .

9.Palistahan ninyo sa kandidato ang mga balota.Gipalistahan .

D. Repetition, Conversion, Question & Answer:

la. Patahian ka ni Mama nimo ug bag-ong sinina.

Int.: Patahian ka ba ni Mama nimo ug bag-ongsinina?

Neg.Int: Dili ka ba patahian ni Mama nimo ug bag-ong sinina?

Aff.Ans: Oo, patahian ko niya.Neg.Ans: Dili, dili ko niya patahian.

b. Gipatahian ka ni Mama nimo ug bag-ong sinina.

Int.: Gipatahian ka ba ni Mama nimo ug bag-ongsinina?

Neg.Int: Wala ka ba patahii ni Mama nimo ug bag-ongsinina?

Aff.Ans: Oo, gipatahian ko niya.Neg.Ans: Wala, wala ko niya patahii.

523

2a. Pabunyagan ni Teresing ang iyang bata.

Int.: Pabunyagan ba ni Teresing ang iyang bata?Neg.Int: Dili ba pabunyagan ni Teresing ang iyang

bata?Aff.Ans: Oo, pabunyagan niya siya.Neg.Ans: Dili, dili niya siya pabunyagan.

b. Gipabunyagan ni Teresing ang iyang bata.

Int.: Gipabunyagan ba ni Teresing ang iyang bata?Neg.Int: Wala ba pabunyagi ni Teresing ang iyang

bata?Aff.Ans: Oo, gipabunyagan niya siya.Neg.Ans: Wala, wala niya siya pabunyagi.

3a. Fatupihan sa maestra ang mga batang lalake.

Int.: Patupihan ba sa maestra ang mga batanglalake?

Neg.Int: Dili ba patupihan sa maestra ang mga batanglalake?

Aff.Ans: Oo, patupihan niya sila.Neg.Ans: Dili, dili niya sila patupihan.

b. Gipatupihan sa maestra ang mga batang lalake.

Int.: Gipatupihan ba sa maestra ang mga batanglalake?

Neg.Int: Wala ba patupihi sa maestra ang mga batanglalake?

Aff.Ans: Oo, gipatupihan niya sila.Neg.Ans: Wala, wala niya sila patupihi.

4a. Paayohon nila si Paterno sa makinilya.

Int.: Paayohon ba nila si Paterno sa makinilya?Neg.Int: Dili ba paayohon nila si Paterno sa maki-

nilya?Aff.Ans: Oo, paayohon nila siya.Neg.Ans: Dili, dili nila siya paayohon.

b. Gipaayo nila si Paterno sa makinilya.

Int.: Gipaayo ba nila si Paterno sa makinilya?Neg.Int: Wala ba nila paayoha si Paterno sa makinil-

ya?Aff.Ans: Oo, gipaayo nila siya.Neg.Ans: Wala, wala nila siya paayoha.

524

5a. Pahatagon niya kita sa mga pobre ug hinabang.

Int.: Fahatagon ba niya kita sa mga pobre ughinabang?

Neg.Int: Dili ba niya kita pahatagon sa mga pobreug hinabang?

Aff.Ans: Oo, pahatagon niya kita nila.Neg.Ans: Dili, dili niya kita pahatagon nila.

b. Gipahatag ntya kita sa mga pobre ug hinabang.

Int.: Gipahatag ba niya kita sa mga pobre ughinabang?

Neg.Int: Wala ba niya kita pahataga sa mga pobreug hinabang?

Aff.Ans: Oo, gipahatag niya kita nila.Neg.Ans: Wala, wala niya kita pahataga nila.

E. Correlative Substitution:

l.Pabunyagan ni Teresing ang iyang bata.Patupihan .

sa akong mga ig-agawbana.

Patahiannimo

inyong

2.Gipalabhan niya sa labandera ang iyang bata.nako .

binatonanGipaplantsa

nilaGipaalmirolan

3.Gipapalitan sa mga PCV ug bulong ang mga masakitan.pagkaon

Gipahataganpobre.

Gipadad-anpresidente

4.Paayohon ni Loly si Paterno sa makinilya.awto.

Padraybon .niya

kamiPalimpyohon

525

5.Pasakyon ni Rosario si Jose sa eroplano.Patan-awon

sa iyang loloang batang babaye

sine .Paadtoon


[unta] - Maayo unta.

Particle expressing a hope that something willoccur, or a tentative desire for some-thing.

Verb: (pa- -an) class

Focus: Benefactive, Goal-'- ReceiverMood : Non-Factual (pa- -an/-han)

Factual (gipa- -an/-han)Afactual (pa- -i/-hi)

Verb: (pa- -on) class

Focus: Goal^ AgentMood: Non-Factual (pa- -on/-hon)

Factual (gipa-)Afactual (pa- -a/-ha)

Both classes of verbs above are in the causativeaspect. They differ in that:

1. In the (pa- -an) class, the topic of the sen-tence is the beneficiary of the action, or theobject or receiver (goal) of the action.

1 causativeJhene- Jdirectj actor ,riclary!ODJect

a) Padad-an| namo ! sila ! ug prutas jugma.

'We will have fruits sent to them tomorrow.'

! causative ! (goal)! actor ; receiver

b) PabunyaganJni Teresingjang iyang bata.

'Teresing will have her child baptized.'

526

2. In the (pa- -on) class, the topic of the sen-tence is the secondary agent who is the goal ofthe causing action by the causative actor. Hence,although he is the goal, he also functions as the(secondary) agent, that is, the doer of the majoraction denoted by the verb base.

[causative! (goal) ! direct, actor J agent J oEject

a) PaayohonJ nila Jsi Paternojsa makinilya.

'They will havePaterno repair the typewriter.1

|(goal)!causative{beneficiary J direct1 agent J actor | J oEject

b)Gipahatag| kita Jni Nena jsa mga pobre

'Nena made us give money to the poor.1

ug kwarta.

LESSON 45

Structural Content: Verbs: Causative AspectAfactual Mood

(pagpa-) - Focus: ActorProg. Causative

(ipa-) - Focus: Instru-mental , Goal

(pa- -i) - Focus: Benefactive,Goal1

(pa- -a) - Focus: Goal

Setting: Ronaldo Is leav-ving for Cebu.

Mularga si Ronaldo saCebu .

I. DIALOGUE

Hey, Ronaldo, so youare leaving for Ceburight now!

Yes , is there any-thing I can get you?

There's a favor I washoping to ask you.Could I?

Anytime!

I'd like you to buyme one dozen Mongolpencils, five rollpads, and a coffeepercolator.

Okay, have the money Isent to me.

Just a moment. I'll ihave P50.00 sent toyou. Just give me backlater what's leftover.Thank you very much.

A: Huy, Ronaldo, mularga kadiay karon dayon sa Cebu?

B: Oo, may itugon ka ba?

A: May ihangyo unta ko nimo.

B:

A:

Mahimo ba?

Basta ikaw, mahimo kaayo.

Magpapalit ako ug usa kadosenang lapis nga mong-gol , lima ka buok nga"roll pad", ug usa kabuok nga "coffee percola-tor".

0 sige, padad-i ako ugkwarta.

Usa pa. Padad-an ta kaug singkwenta pesos. lulllang unyang sobra. Dag-han kaayong salamat.

527

528

You're welcome.

Happy trip! Be goodnow.

B: Way sapayan.

A: Maayong pagsakay.ayo-ayo baya.

Pag-


Hey, Ronaldo, so youare leaving for Ceburight now!

leave you[don1t tell me!]now immediatelyfor Cebu

Yes, is there any-thing I can get you?

yesthere is errandyou

There's a favor I washoping to ask you.

there is request[I hope]I you

Could I?

possible

Anyt imeI

provided youpossible very

I'd like you to buyme one dozen Mongolpencils, five rollpads, and a coffeepercolator.

have buy Ione dozenpencil Mongolfive piecesroll padand one piececoffee percolator

A: Huy, Ronaldo, mularga kadiay karong dayon sa Cebu?

(mu)larga ka[diay]karon(g) dayon[sa] Cebu

B: Oo, may itugon ka ba?

oomay (i)tugonka [ba]

A: May ihangyo unta ko nimo.

may (i)hangyo[unta]

ko nimo

Mahimo ba?

mahimo [ba]

Basta ikaw, mahimo kaayo.basta ikawmahimo kaayo

Magpapalit ako ug usa kadosenang lapis nga mong-gol, lima ka buok nga"roll pad", ug usa kabuok nga "coffee perco-lator".

(magpa)palit ako[ug] usa [ka] dosena(ng)lapis [nga] monggollima [ka] buok[nga] "roll pad"ug usa [ka] buok[nga] "coffee percolator"

529

Okay, have the moneysent to me.

oh okayhave sent memoney

Just a moment. I'llhave P50.00 sent toyou.

[wait a minute] [yet]have sent I youfifty pesos

Just give me back laterwhat's leftover. Thankyou very much.

return [only]later excessmany very thanks

You're welcome.

Happy trip!now.

Be good

good ridinggood-good [be sure]

A: 0 sige, padad-i ako ugkwarta.

o sige(pa)dad-(i) ako[ug] kwarta

B: lisa pa. Padad-an ta kaug singkwenta pesos.

[usa] [pa](pa)dad-(a) ta ka[ug] singkwenta pesos

lull lang unyang sobra.Daghan kaayong salamat.

(i)uli [lang]unya(ng) sobradaghan kaayo(ng) salamat

A: Way sapayan.

B: Maayong pagsakay. Pag-ayo-ayo baya.

maayo(ng) (pag)sakay(pag)ayo-ayo [baya]


Where can I buy this?

If not at SouthernLight, at WhiteGold.

It's there for sure./It's definitelythere.

Asa man kini mapalit?

Wala gani sa Southern Light,sa White Gold.

Tua gyud na.

IV. VOCABULARY LIST

barberiyabotikakamisin/kamisetamonggol

panaderiyatan-awuli

barbershopdrugstore, pharmacyundershirtbrand name 'Mongol', manu-

facturer of pencilsbakeryexamine, scoutgive/send back, return

530

V. DRILLS

A. Expansion and Repetition:

l.Fagpapalit niya.ug sud-an.

sa Majestic restawran.

iglakaw niya.

2.Pagpadala niya.

niya.

ug sulat.sa Cebu.

pos opis.ig-adto

ugma.

3.Pagpatugon ni Letty.ug bulong.

sa Botica.Arcenas.

para kanako.

igpadulong niya.

4.Pagpautang si Bessie.ug kwarta.

para kang Joselito.

nga muadto sa syudad.

unya.

5.Pagpapalit ang imong igsoon.

ug nindot nga sinina.

sa Jenney's.

karon.6.Pagpagikan sa mga PCV.

ug sayo.sa Mactan Internation-

al Airport.

karong kadlawon.

531

7.Pagpasugat sa mga estudyante.ug dali.

sa Manila.sa

Pier 7.

sa mga alas say is y medya.

sa buntag.

B. Transformation and Question & Answer:

1. Ipalista niya.

Kinsa? Mga bata.Asa? Eskwelahan.

Ipalista niya ang mga bata sa eskwelahan.

2. Ipaluto nila.

Unsa? 'Leche flan1.Asa? Panaderiya.

Ipaluto nila ang 'leche flan' sa panaderiya.

3. Ipasulat ni Rosita.

Unsa? "Lesson plan".Asa? Limpyong papel.

Ipasulat ni Rosita ang "lesson plan" sa limp-yong papel.

4. Ipatan-aw ni Dr. Ruiz.

Kinsa? Tony.Asa? Klinika.

Ipatan-aw ni Dr. Ruiz si Tony sa klinika.

5. Ipahibalo sa maestra.

Unsa? Balita.Asa? Klase.

Ipahibalo sa maestra ang balita sa klase.

6. Ipatudlo sa mga PCV.

Unsa? Bag-ong matematika.Asa? Primer grado.

Ipatudlo sa mga PCV ang bag-ong matematika saprimer grado.

532

C. Repetition:

l.Palabhi niya siya ug kamisin sa suba.Paleksyoni nila kami ug TESL sa "Audio-Visual Room".Patun-i namo ang mga eskwela ug eksamen sa libre-

riya.Palimpyohi sa binatonan ang bata ug maayo sa banyo.Pasuklii sa tindera si Jesus ug husto sa sari-sari

store.Patupihi ni Turging si Jerry ug sayo sa barberiya.Pateleponohi ni Joven si Rosalinda sa nahitabo saManila.

2.Pakit-a si Loly ug retrato sa London.Eiamboka si- Carmen ug preskong gatas sa Amerika.Paeskwelaha ako ug usa ka tuig sa UCLA.Patunghaa kami ug upat ka tuig sa USC.Pagwapaha ang PCV ug maayo sa "beauty shop".Fasimbaha ang mga tawo ug dugay sa Santo Nino.Paayoha ang opisina ug maayo sa sunod semana.

D. Correlative Substitution:

1. Pafipapalit namo ug bulong sa Botica Arcenas.

pagpatugon Pagpatugon namo ug bulong sa BoticaArcenas.

patugoni Patugonl kami ug bulong sa BoticaArcenas.

patugona Patugona kami ug bulong sa BoticaArcenas.

ipatugon Ipatugon namo ang bulong sa Botica'Arcenas .

pagpadala Pagpadala namo ug bulong sa BoticaArcenas.

ipautang Ipautang namo ang bulong sa BoticaArcenas.

2. Ipalista ang mga bata ug sayo sa eskwelahan.

ipatan-aw Ipatan-aw ang mga bata ug sayo saeskwelahan.

pagpalista Pagpalista sa mga bata ug sayo saeskwelahan.

palutoi Palutoi ang mga bata ug sayo saeskwelahan.

533

patudloi Patudloi ang mga bata ug sayo saeskwelahan.

pasulata Fasulata ang mga bata ug sayo saeskwelahan.

pahibaloa Fahibaloa ang mga bata ug sayo saeskwelahan.

pagpahibalo Fagpahibalo sa mga bata ug sayo saeskwelahan.

ipaluto Ipaluto ang mga bata ug sayo saeskwelahan.

3. Palimpyohi si Mardong ug kamisin.

palabhi Palabhi si Mardong ug kamisin.ipalaba Ipalaba ni Marding ang kamisin.palabha Palabha si Mardong ug kamisin.pagpalaba Pagpalaba ni Mardong ug kamisin.palimpyoha Palimpyoha si Mardong ug kamisin.pagpalimpyo Pagpalimpyo ni Mardong ug kamisin.patugoni Patugoni si Mardong ug kamisin.ipatugon Ipatugon ni Mardong ang kamisin.

E. Repetition:

l.Pagpapalit ni Clara ug bulong sa botika.' (You) have Clara buy medicine at the drugstore

2.1papalit ni Clara ang bulong sa botika.'Have Clara buy the medicine at the drugstore.'

3.Papaliti ni Clara si Sam ug bulong sa botika.'Have Clara buy Sam medicine at the drugstore.'

4.Papalita si Clara ug bulong sa botika.'Have Clara buy medicine at the drugstore.'

S.Pagpatudlo sa maestra ug Ininglis sa libreriya.' (You) have the teacher teach English in the library.1

6.1patudlo sa maestra ang Ininglis sa libreriya.'Have the teacher teach English in the library.1

7.Patudloi sa maestra si Fernando ug Ininglis salibreriya.

'Have the teacher teach Fernando English in thelibrary.'

i

534

8.Patudloa ang maestra ug Ininglis sa libreriya.'Have the teacher teach English in the library.'

9.Pagpatan-aw nako ug isda sa merkado.'(You) have me scout for fish in the market.1

lO.Ipatan-aw nako siya sa dispensaryo.'Have me examine her in the dispensary.'

ll.Patan-awa ako niya sa dispensaryo.'Have me examine him in the dispensary.'

12.Pagpasulat namo ug "lesson plan" sa balay.'(You) have us write a lesson plan at home.1

13.1pasulat nila ang "lesson plan" sa balay.''Have them write a lesson plan at home.'

14.Pasulati kami nila ug "lesson plan" sa balay.'Have them write a lesson plan for us at home.'

15.Pasulata sila namo ug "lesson plan" sa balay.'Have them write us a lesson plan at home.'


[baya] - 'be sure now', 'make certain'

Particle that expresses admonition tothe listener to be certain to do something.

Pag-ayo-ayo baya. 'Be good now.'/'Take care.'

Verbs: Causative Aspect, Afactual Mood

The Afactual mood in the causative aspect expressesa command or request to the implied addressee (thecausative actor) for him to cause someone (second-ary agent) to do something.

The following afactual verbal affixes have the fol-lowing focus:

(pagpa-) - Focus: Actor, i.e. the implied addresseeor causative actor; in this caseit is always 'You'.

535

(ipa-) - Focus: Instrumental, i.e. the articleor instrument with which thesecondary agent executes theaction denoted by the verbbase.

Goal , i.e. the direct objector receiver of the actionperformed by the secondaryagent .

(pa- -i/-hi)-Focu8: Benefactive, i.e. the benefi-ciary or one who benefitsfrom the action performed bythe secondary agent.

Goal1, i.e. the direct objector receiver of the actionperformed by the secondaryagent.

(pa- -a/-ha) Focus: Goal , i.e. the receiver of thecausing action by the causa-tive actor, viz., the second-ary agent who performs themajor action denoted by theverb base.


Lessons 44-45

I. Dialogue

A: Domingo ba karon?B: Oo, nakasimba ka na ba?A: Wala pa. Ikaw?B: Humana. Ganina pa sa mga alas sayis.A: Unsang misahang imong gisimbahan?B: Resada. May lain pa.A: Ako sa mayor na lang sa alas nuybe.B: Dali pagsimba ha?A: Ngano man?B: Kay tabo karon sa Tikad. Mamulang ta.A: Wala akoy kwarta uy. Pagpahulam ug atong ikapi-

tal kang Mary. Papustaha sab siya.

ikapitalmamulang

mayorlisapapus taha

resadasimba

tabo

Narrative and

Vocabulary:capital, funds, moneygo to the cockfight,go cockfighting

'high mass'Masshave (somebody) bet, hav• . . wager'low mass'worship, go to church,

attend church servicesspecial marketing day

Dialogue

Gipangutana si Dodong ni Oscar kung Domingo na bakadtong adlawa. Nitando si Dodong ug nangutanakung nakasimba na ba si Oscar. Nitubag si Oscarnga wala pa ug nangutana sab kini ni Dodong kungnakasimba na ba sab siya.

'Humana,' kono siya, matud pa ni Dodong.'Ganina pa sa mga alas sayis'.

'Unsang misahang imong gisimbahan?1 mao angsunod pangutana ni Oscar.

Resado kono ang iyang gisimbahan ni Dodong.Pero mayor na lang ang simbahan ni Oscar. Gipadalisi Oscar ni Dodong sa iyang pagsimba kay tabo

536

537

kadtong adlawa sa Tikad. Gusto siyang mamulangsilang duha. Apan, walay kwarta si Oscar ug gi-ingnan niini si Dodong, 'Pagpahulam ug atong ikapi-tal kang Mary. Papustaha sab siya.'

Pangutana:

1. Unsa kadtong adlawa?

2. Nag-unsa si Dodong ug si Oscar?

3. Unsang orasa kaha sila nag-estorya?

4. Unsay ilang giestoryahan?

5. Sa imong hunahuna, unsa man ang misang resada?ang mayor?

6. Ngano sayo man ang resada?

7. Nganong udto-udto na man ang mayor?

8. Unsang misaha kaha ang simbahan sa mga tapulan?Sa mga pobre? Sa mga dato? Sa mga binatonan?Sa mga agalon? Sa mga sayong magmata? Sa mgadugay magmata?

9. Nganong gipadali ni Dodong si Oscar sa iyangpagsimba?

10. Makapamulang ba sila kung dili usa sila musimba?

11. Unsa may kalingawan sa mga tawo sa lungsod kungmadomingo na?

12. Magpaunsa man si Oscar ni Dodong? Ngano man?

13. Paunsaon man sab nila si Mary?

Summary: Sentence Patterns - Causative Aspect

A: Actor-Focus Construction

1 Predicate Topic Predicate ComplementsVerb 'Caus. Actor 'Second. Agent'(Goal)Receiver' Time

, Magpa-+ v1 Nagpa-

MagpapalitPagpapalit

[ang]-phrase ,[sa]-phrase[si]-phrase ,[ni]-phraseako-class ,kanako-class

+ Noun

niini-class

ang amahan sa batasa bata

ug selyoug selyo

B: Benefactive Focus Construction

unya.,

t

' Pagpa-

, kini-classi

XXt

,niini-class ,i i

1 Tl 1

t T

II

f I

1 t

f ir f

t f

unya.unya.

' Predicate1 Verbi

' Pa-(+ V base)-an/-han' Gipa-(+ V base)-an/-hani

t

i

' Pa-(+ V base)-i/-hii

Topic Predicate ComplementsCaus. Actor'Beneficiary '(Goal)Receiver

[ni]-phrase[sa]-phrasenako-classniini-class

XX

[ang]-phrase[si]-phraseako-classkini-class

it

ug + Noun

II

Time •

ugma. ,

it t

i

Padad-anPadad-i

namo silaslla

ug prutasug prutas

ugma.ugma.

C. Goall Focus Construction (Receiver of the Action)

Predicate

Ipa-

Gipa-

Pa-(V

Pa-(V

Verb

+ V base

base)-an/-han

base)-i/hi

Complements'Caus.Actort

,[sa]-phrase,[ni]-phrase,nako-class,niini-classT

XXt

'Second.Agenti

, [ni/kang]-, phrase, [sa]-phrase,kanako-class, niini-classi

i ii

t

' Topic1(Goal)Recvr.t

i[ang]-phrase,[si]-phrase,ako-class,kini-classT

1 M

t

1 Complement'' Time 'i i

, unya. ,t i

t i

i t

i i

i i

t II i

i i

IpahulogPabayranPatupihi

Instrumental Focus Construction

namosa tag-iya

kaninyokang Joseniini

angangsi

sulatabang

Jose

unyaunyaunya

1 Predicate1 Verb

; i p a- +, Gipa-

i

i

, Ipa- +1

V base

V base

Complements'Caus.Actori

'[s a]-phrase'[ni]-phras e'nako-class1niini-classi

i

i

, XX

'Second.Agentt

1[ni/kang]-' phrase'[sa]-phrase1kanako-class'niini-classi

tu

1

1

' Topic ''Instrument r

r i

'[ang]-phrase''[si]-phrase 't t

1 1

f 1

f 1

n

I 1

1 t

Complement '(Goal)Receiver1

sa f

kanako-class f

niini-class !

ir

IpaputolIpabayad

ni Ramon sa tawokanila

ang kutsilyoang tseke

ug karne.sa abang.

E. Goal Focus Construction (Secondary agent as goal of the causing action)

Predicate Topic ComplementsVerb 'Caus.Actor '(Goal)Agent '(Goal)Rcvr.'Beneficiary'

1

Pa-(V base)-on/-hon,[ni]-phrase_. „ , ,[sa]-phraseGipa- + V base , *,v ,nako-class

,niini-classi

t

Pa-(V base)-a/-ha , xxt

[ang]-phrase[si]-phraseako-classkini-class

M

ug + Noun

niini-class

it

i

[sa]-phrase,

'[kang/ni]- 'phrase'

i

t

in

t t

t

Gipahat agPahataga

ni Nena ang mga dato ug kwarta sa mga pobre.ang mga dato ug kwarta sa mga pobre.

NOTE: In a Goal^ Focus Construction where the Goal Agent is a pronoun,its preferred position is directly after the verb, e.g.

Pahatagon sila ni Nena ug kwarta sa mga pobre.

GLOSSARY

543

abang

abi nimo

abo

abogado

abot

abre

abridor

Abril

ako/ko

ako

adlaw

adlaw-adlaw

adobo

adto

adto

adtoanan

aduna/duna

(V)

(N)

(N)

(V)

(V)

(N)

(N)

(Pron)

(Pron)

(N)

(Part)

(N)

(V)

(Pron)

(N)

(Part)

agalon

agda

(N)

(V)

agi

Agosto

agwanta

ahat

ah os

ala/alas

alang

(V)(N)

(V)

(V)

(N)

(Part)

(Part)

rent 15

for your information, you know 34

ash; native stove 37

lawyer 4

reach a destination, arrive 17

open 19; (Adj) 21

can opener 31

April 14

I, me 3,5

my, mine 5

day 7; sun; birthday 21

everyday 4

a native meat dish of chickenand/or pork cooked in garlic,vinegar and soy sauce 4

go 7

over there 25A, 28

place to go to, destination 26

there is/exists, one has/possesses11 syn. may

master/mistress of the house whohires the house helper, employer42

offer, invite, prompt, urgeSM 38-40

pass, stop by 31

August 14

suffer, endure SM 41-43

force; forced to SM 17-18

garlic 31

marker for telling time

for 20 syn. para

544

alas

alkansi

alibangbang

almirol

alsa

amahan

ambak

ambi

ambot

amerikana

Amerikana/o

amiga/o

amo

ampo

ana

anak

(Part)

(V)

(N)

(N)

(V)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

(Pron)

(V)

(Pron)

(N)

anad (V)

an dam

anha

anhi

ani

antipara

anugon

anus-a

anyo (s)

ang

angay

(V)(Pron)

(Pron)

(V)

(N)

(Part)

(N)

(Part)

(V)

see ala

lose in a business transaction/enterprise, receive short end ofa deal 40

butterfly 33

starch 44

lift, raise

father 8

jump down, dive, plunge 30

Give (it) to me 43

I don't know SM 1-5

man's suit, suit coat 42

American (female/male) 4, 5

friend (female/male) 8 syn.higala

our, ours (exclusive) 8

pray 25A; repent, apologize

see niana 21

child, offspring 9anak nga babaye daughteranak nga lalake son

get used to, grow accustomed to33

prepare, get ready 26

there 25A, 28

here 25A, 28

harvest 20

eyeglasses, spectacles 31

What a waste!

when? 14, 34

year(s) 30 syn. tuig

general noun marker

becoming, fit nicely, suit well21

545

angga

apan

apelyido

apil

apitong

(N)

(Part)

(N)

(V)

(N)

apohan

arko

ari

aron

artista

asa

asawa

aseras

asin

aslum

asul

atis

ato

atubangan

awahi

away

awit

awto

ay aw

ayo

(N)

(N)

(Pron)

(Part)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(Adj)

(Adj)

(N)

(Pron)

(sa)(Part)

(Adj)

(V)

(V)

(N)

(N)

(Part)

(V)

nickname 8

but, however, in spite of 19apan maayo - but luckily,

but it was good that

surname, last name 8

include, involve 15 syn. labot

hardwood tree used for construc-tion 22

grandparent 13apohang babaye - grandmotherapohang lalake - grandfather

arch 21

here 28

so that, in order to 12

actor/actress 19

where? 7, 12, 17 syn. hain, diin

wife 9

sidewalk SM 30-32

salt 17A

sour 10

blue 18

sugar apple (tropical fruit) 11

our, ours (inclusive) 8

in front of 13

late, tardy 26 syn. ulahi

fight , quarrel

sing 35

song syn. kanta

car, automobile 7

don't (negative imperative) 18

be good, make right, fix, repair32ayoha - 'Do it right.1 (imperative)SM 11-12

546

ba

babaye

baboy

baka

bakasyon

baki

bakya

baga

bag-ang

bag-o

bagting

bagyo

bahala

(Part)

(N)(Adj)

(N)

(N)

(N)(V)

(N)

(N)

(Adj)

(N)

(Adj)

(V)

(N)

interrogative marker

woman, girl 5female

pig, pork 18

cow, beef 10

vacationtake a vacation 12

frog 33

wooden shoes/slippers 18

thick 10

molar SM 41-43

new, recent 7

ring (as of telephone) SM 33-35

typhoon, storm 37

it's up to ..., the decision is...

bahin

bahin

baho

balak

balaod

balas

balay

balkon

bale

balhin

Bahala na - We'll seewhat happens,Leave it to God.

Bahala ka - It's up to you,It's your decision.SM 21-22

(Part) about, concerning, regarding 7syn. mahitungod

(N) part, share, portion 11(V) divide, share

(Adj) foul-smelling, mal-odorous, smelly10

(N) poem, verse 19

(N) law 9

(N) sand SM 21-22

(N) house, home 4

(N) balcony, porch 27

(N) value, worth 43

(V) transfer, move to another location37

547

balibolbalik

balik-balik

baligya

balita

balitaw

balod

balos

balota

balut

bana

banda

bandera

banig

banilya

bantay

banyo

bangka

bangko

bangko

bapor

bara

barato

barberiya

barbero

barko

barita

(N)

(V)

(V)(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(N)

volleyball 18return, come back 15 syn. uli

Come again./Do come back 17A

sell 15merchandise 31

news 31

love song 35

wave (of the sea) 37

answer, reply 26 syn. tubag

ballot 44

boiled duck egg at the embryonicstage; a Filipino delicacy 30

husband 9

band (of musicians), an organizedgroup 21

flag 30

mat 11

vanilla 18

stand guard, watch 34

bathroom 21

banca, native canoe with outrig-gers 22 syn. baroto

bank 12

bench 31

boat, ship 10 syn. barko

yard 17A syn. yarda

cheap, inexpensive SM 26-29

barbershop 45

barber 11

boat, ship 18 syn. bapor

bar, cake (soap) 43

barong Tagalog(N) man's native shirt distinguishedby its embroidery, formal; thenational garb, worn with dark

548

trousers, for men 31polo barons - short-sleeved baronf

polo short style

baroto

baryo

basa

basa

basahon

basketbol

basi/basin

baso

basta

bata

bata

batan-on

bati

bati

bato

Bay

(N)

(N)

(V)

(V)/(Adj)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(Part)

(N)(Adj)

(N)

(Adj)

(V)

(Adj)

(N)

(N)

native canoe with outriggers,banca 37 syn. bangka

barrio, village 6

read

wet 37

reading material, something toread 36 see basa

basketball 19

might, liable to 18

drinking glass 21

since, provided, as long as21Basta ikaw - Whatever you say!

Anytime!

child, youngster 8young, youthful 23

bathrobe, robe, dressing gown 44

young, youthful (for people) 10

feel 35

ugly (for inanimate) 9syn. ngil-ad

stone, rock 10

term of address among male peers

baya

bayabas

bayad

baybayon

(N)(N)(V)

(N)

guava

paymentpay

beach,

IB

15

seashore

Be sure now! Make certain! 45Particle expressing admonition tothe listener to be certain to dosomething

18

549

bayle

baynte

berde

bestida/o

bilding

bilin

bino

binatonan

bintana

binuang

bisan

bitaw

bitoon

biya

biyahe

(V)(N)

(N)

(Adj)

(N)

00(V)

(N)

00

(N)(V)

00(Part)

bisbis

bisikleta

bisita

bisti

(V)

(N)

(N)

(V)

(N)

(V)

(N)

dance 18dance social syn. sayaw

twenty 14

green 25

dress 15

building 26leave message or something forsomeone, leave ... behind 36syn. tugon

wine 11

maid, servant, household help 24syn. mutsatsa/o

window 4look out the window, sit or standby the window watching the pro-ceedings outside SM 33-35

SM 21-22 see buangnonsensealthough, even if, no matter if17A syn. maskinbisan asa - anywhere,

no matter wherebisan kinsa - anybody,

no matter whobisan pa - anywaybisan unsa - anything,

no matter what

water plants, sprinkle 20

bicycle 10

visitor, guest 8

dress, wear clothes 42see bestida

That's rightl, Precisely! 17Aa rejoiner particle of agreementby which the second party agreesto what the first party says 30

star 11

leave35

. behind, discard SM 30-

trip, travel, voyage 21

550

blusa

bola

bola-bola

bolpen

bongbong

borda

botelya

botika

braso

buak

buang

bubo

bukal

bukhayo

bukid

buena mano

bugas

bug-at

buhat

buhaton

buhi

buhok

bulak

bulan

bulan-bulan

(N)

(N)(V)

(N)

(N)

(N)

(V)(N)

(N)

(N)

(N)

(V)/(N;

(adj)

(V)

(V)

(N)

(N)

(N)

(Adj)

(V)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

blouse 21

ball 11play ball 25A

meatball 28

ball point pen 4

wall 4

embroider 40embroidery

bottle 43

pharmacy, drugstore 45

arm, arm muscle 21

) break, crack 18

crazy, insane

water plants 24 syn. bisbispour

boil 20

coconut candy 22

mountain 6

first customer of the day believeto bring good luck SM 26-29

uncooked grain, e.g. rice/corn 15

heavy 10

do, act, work 17Abuild 20work

place of work, e.g. office 11

live, give life

hair 11

flower 4

month 10, 14; moon

a game of tag between two campsplayed within large squaresdrawn on the ground; so calledbecause it is usually played whenthe moon is full and the night isbright enough to see the linesdrawn on the ground 25A

551

bulang (N) cockfight

(V) go to the cockfights SM 44-45

bulangan (N) cockpit 33 see bulang

bulok (Adj) rotten (fruits, eggs, etc.) 9

bulohaton (N) things to do 11 see buhat

bulong (N) medicine 11 syn. tambal

bulsa (N) pocket SM 17-18

buntag (N) morning 1

bunyag (N) baptism(V) baptize, christen

bunga (N) fruit 11 syn.(V) bear fruit

bung-on (N) pomelo 10

buok (N) piece(s) 11

buot (PsV) would like, would agree 33

buot (N) mind, maturity

buotan (Adj) good, nice, virtuous 10(N) one who possesses all positive

good traits

buslot (V) bore, make a hole SM 17-18

busog (Adj) to be full (as in eating), satis-fied 7

(V) make oneself full (from eating)

butang (N) things, belongings 22

butanga (V) put, place, set down (imperative)24

butong (N) fresh young coconut, enjoyed forits tender meat and clear sweetwater 28

Byernes (N) Friday 16

ka

ka

(Pron) you, short form of ikaw 1, 3, 5

(Part) linker between number and the noun14

552

kaadlawon

kaagi

kaaway

kaayo

kaayo

kabalaka

kabaw

kabayo

kabukiran

kabus

kada

Kadali ra!

kadiyut

Kadiyut lang

kadto/to

kadula

kagabii

kagahapon

kaguol

kaha

kahangturan

kahil

kahon

kahoy

kaila

kalapdon

kalasangan

kalayo

(N)

(N)

(N)

(Part)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Adj)(N)

(Adj)

(Adj)

(Pron)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

kalbasa/kalabasa (N)

kaligoanan (N)

dawn, early morning 33

life story, one's past 35

enemy, the person with whom onehas quarreled 9 see away

very 4, 10

How good! How well! 21 see ayo

apprehension, anxiety 40

carabao, water buffalo 19

horse 10

mountains 32 see bukid

poor, impoverishedthe poor, the unfortunates, pau-per 22 syn. pobre

each, every 15

How fast! 17 see dali

little 12

Just a minute, In a moment!

that over there, yonder

playmate 8 see dula

last night 7 also gabii

yesterday 7 also gahapon

worries, problems 31 see guol

probably (with doubt) SM 21-22

eternity 35 see hangtud

native orange 18

box 4

tree 4

acquaintance 16 see ila-ila

breadth, area 22 see lapad

forests 20 see lasang

fire 22

squash, pumpkin 24

bathroom, place to bathesee ligo

11

553

kaligutgut (N) grudge, rancor

kalipay (Adj) pleased, happy

kalo (N) hat 11

kalooy (N) pity, charity

by God's grace, with the help ofGod

street 7 syn. karsada, dalan

bed, bed mattress 27

30

Kalooy sa Diyos

kalye (N)

kama (N)

kamanghuran (N)/(Adj

kamatis/tamatis (N)

kamay (N)

kami/mi (Pron)

kamisadentro (N)

kamiseta/kamisin (N)

) youngest siblinghud

see mane-

kamisin

kamo/mo

kamot

kamote

kampanya

kana

kanako/nako

kanal

kanamo/namo

kanaug

kan-anan/kan-ananan

kanato/nato

kandila

kanding

kaniadto

(N)

(Pron)

(N)

(N)

(N)/(V

(Pron)

(Pron)

(N)

(Pron)

(V)

( \i \(.N)

(Pron)

(N)

(N)

tomato 24

brown sugar 17A

we, us (exclusive) 7

dress shirt 25A

undershirt 22

undershirt 45 see kamiseta

you (plural) 7

hand 21

yam, sweet potato 20

campaign

that 3, 4

to/for/of/with me 22

canal, sewer ditch, gutter 11

to/for/of/with us (exclusive) 22

descend, go/come down, get offfrom a raised location 25see naug

dining room, a place to eat, some-thing to eat on 26 see kaon

to/for/of/with us (inclusive)

candle 19

goat 18

before (dative), then SM 21-22

22

554

kanila/nila

kanimo/nimo

kaninyo/ninyo

kaniya/niya

kan-on

kan-onon

kanta

kantora

kanunay

kanus-a

kang

kang kinsa

kaon

kapayas

kape

kapilya

kapin

kapital

kapiteriya

kapitolyo

kapoy

Karbun

karga

kargador

kari-kari

(Pron)

(Pron)

(Pron)

(Pron)

(N)

(N)

(N)(V)

(N)

(Part)

(Part)

(Part)

(V)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(Adj)(V)

(N)

(V)

(V)

(N)

(N)

to/for/of/with them 22

to/f or/of/with/you (sing.) 5, 22

to/for/of/with/you (pi.) 22

to/for/of/with him/her 22

boiled/steamed rice or corn 11

things to eat, food 21 see kaon

songsing 10 syn. awit

choir member, caroler 39 seekanta

always 25

when? 11, 34

marker for personal name obliqueobject; also indicates possessionbefore personal name 25

whose? 11

eat 7

papaya 18

coffee 18

chapel 31

more than, in excess of 43syn. sobra

capital, seat of government 22

cafeteria 8

capitol building 13

tired 30become tired

a section in Cebu City near thewharf where a large market islocatedgo marketing 25A

carry

porter, bellboy 43 see karga

stew of ox-tail or calf's legcooked with such vegetables aseggplant, stringbeans and radish,

555

seasoned with ground peanuts andserved with ginamos, anchovy-

karmelitos

karne

karo

karon

(N)

(N)

(N)

(Part)

relish 13

candy 18

meat 11

see karosa

now 6

karosa/karo

karpintero

karsada

karsones

karton

kasal

kasilyas

kaso

katapusan

katawa

katedral

katre

katsila

katuigan

katulganan

katulgon

kauban

kaugmaon

kausa

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)(N)(Adj)

(N)

(N)

(Adj)

(N)

(N)

(Part)

karon dayon - right nowkarong buntag - earlier? , .

2this morn-ing

later I1

karon na - later on,in a little while

procession float bearing statueof a saint 25A

carpenter 10 syn. panday

road, street 13 syn. dalan, kalye

trousers, pants 20 syn. pantalon

carton, cardboard, cardboard box22

marry, wed 34 syn. minyowedding

toilet 28

case (legal) 35

the end, conclusion see tapus

laugh 21laughter

cathedral 44

bed 11 syn. kama

SpaniardSpanish

years 35 see tuig

place to sleep 26 see tulog

sleepy SM 23-25 see tulog

companion 5 see uban

35future see ugma

once more, one more time32 see usa

SM 30-

556

kawaton

kay

keso

kilo

kilometro

kinabuhi

kinahanglan

kinatapusan

Kinatsila

kinhason

kini/ni

klnsa

kinyentos

kiri/ri

kisame

kita/ta

kitid

klase

klasmet

klinika

ko

kolget

kolor

komiks

kono

konperensya

konserbatoryo

kontrata

koral

korbata

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(Adj)

(N)

(N)

(Pron)

(Part)

(N)

(Pron)

(N)

(Pron)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(Pron)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

thief, burglar 35

because 6

cheese 18

kilogram 15

kilometer 17A

life, way of life 32 see buhi

need, must, have to 18, 19

last SM 41-43 see tapus

the Spanish language SM 23-25Asee katsila

sea foods 20

this 4

who? 3, 4

five hundred 14

this 4

ceiling 4

we, us (inclusive) 7

narrow 32 syn. hiktin

class 8

classmate 8

clinic 19

short form of ako or na o

toothpaste (generic term) 43

color 21

comic book, cartoon strip 28

so he/they say(s), so it's saidit's said 36

conference 36

conservatory (of music) 21

contract SM 33-35

fence 37

necktie 19

557

koros

korta/kortapluma

kuan

kugihan

kuha

kulang

kulokabildo

kumusta

kung

kusina

kusinera/o

kusog

kutsara

kutsero

kutsilyo

kuyog

kwaderno

kwadrado(s)

kwarenta

kwarta

kwarto

kwatro

kwelyo

00

(N)

(N)

(Adj)

(V)

(Adj)

(V)

(Part)

(N)

(N)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(V)(N)

(N)

chorus SM 30-32

pen knife, switch blade 11

whatchamacallit SM 11-13

diligent, industrious 7

get, take 12

lacking, insufficient 18

chat, make small talk 22

How are you? 1

if, whether, when 23

kitchen 9

cook (female/male) 5

fast, strong 19

spoon 22

rig driver 9

knife 11

go with, accompany 7 syn. ubancompanion syn. kauban

notebook 4

(N)/(Adj) square(s) 21

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

forty 14

money 11

room, bedroom 4

four 14

collar SM 26-29

daan

daan

(Adj) old (inanimate objects)

(Part) ahead

10

Andama daan - Prepare before-hand/ ahead oftime

558

dako

dako-p

dagan

dagat

dagkotan

daghan

dagom

dagsa

dahon

dahum

dala

dalaga

dalan

dali

Dall ra

dalo

dalya

dangaw

dangup

dapit

daplin (sa)

daro

darohan

dasmag

dato

(Adj)

(V)

(V)

(N)

(V)

(Adj)

(N)

(V)

(N)

(V)

(V)

(N)

(N)

(Adj)

(Adj)

(N)

(N)

(V)

(V)

(V)

(Part)

(V)

(N)

(V)

(Adj)

Daghang salamat daan - Thanks inadvance 40

Daang human - ready-made (clothes)Daan pa ako - Just as I thought,

I knew it

big, large 9

catch, arrest 25

run 10

sea, ocean 7

light up 19

many, plenty, much 10

needle 31

drift off to shore 37

leaf 4

realize 17

bring, carry 29

unmarried female 6

street 10 syn. kalye, karsada

fast, speedy 17

Come here 13 syn. Umari ka

stingy, selfish 24

dahlia 31

span between the tip of the thumband the tip of the middle fingeroutstretched 17Ato measure by dangaw

seek assistance, invoke, implore,appeal 35

invite 36

alongside 13

plow 25A

area to be plowed 28 see daro

bump against, run into 37

rich, wealthy 22

daug

daut

dautan

dawat

Day

dayareya

daygon

dayon

Dayon!

dentis ta

depende

despedida

dia

diay

diksMonaryo

dldto

diin

dill

dili ba?

dinha

dinhi

direktor

diretso

diri

diskurso

Disyembre

Diyos

Do

(V)

(Adj)

(Adj)

(V)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(Part)

(N)

(Pron)

(Part)

(N)

(Pron)

(Part)

(Part)

(Pron)

(Pron)

(N)

(V)

559

win 39

thin (animate) 10

bad, evil 10

receive, accept 35

short form of Inday 2

diarrhea 32

Christmas carol 39

immediately 34

Karon dayon - right now 18

Come in! Enter! Come on up I 2

dentist SM 41-43

depending, it depends SM 26-29

farewell party SM 33-35

here 8really? is that so? I see.You don1t say! 5

dictionary 19

over there, yonder 25

where? 6, 17 syn. asa, hain

no, not

isn't it?think so?

didn't he?8

don't you

there 19, 25

here 9, 25

director 21

go straight ahead, proceed on ina straight direction 43

(Pron) here 25

(V) give a speech, address a gathering(N) speech, address 34 syn. pakig-

pulong

(N) December 14

(N) God 32

(N) Short form of Undo 2

560

doktor(a)

Dodong/Dong

Domingo

Dong

dormitoryo

dos

dose

dosena

drayb

drayber

dugay

dughan

duha

dula

dulaan

dulaanan

dulse

duna

dunot

dungan

dungog

duol (sa)

dupa

dyes/dyis

dyipni

dyis

dyutay

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

IN)

(N)

(N)

(V)

(N)

(Adj)

(N)

(N)

(V)(N)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(Adj)

(V)

(V)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Adj)

doctor (male/female)

term of address for a younger orsubordinate male 2

Sunday 16

short form of Dodong 2

dormitory 12

two 14

twelve 14

dozen 15

drive, run a motor vehicle 21

driver (of a motor vehicle),chauffeur 9

long time 17

chest , bust

two 11, 14

play 7play, game

toy, plaything 11 see dula

playground, toy 18, 26 see dula

dessert, sweets, candy 22

short form of aduna 11

rotten 33 syn. bulok

do or say together, in each other'scompany 19

hear 38

near 9, 13

fathom; a native unit of measureof the distance between thefingertips of both arms out-stretched 17A

ten 14

jeepney 15, 19

see dyes

little, few 10

561

eksamenedad

elektrisidad

Enero

eroplano

eskina

eskwela

eskwelahan

espirito

estasyon

estorya

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)(V)

estudyante (N)

examination 23

age 23

electricity 21

January 14

airplane 10

corner 19

pupil, school child, student 18

school 8

spirits (other-world figures)SM 21-22

station 22

story, anecdote 24converse, tell a story 26

student 5

gaangabii

gabii

gabii na

gahapon

gahi

galam

gamay

gamit

ganansya

gani

(Adj)(N)

(N)

(Adj)

(N)

(Adj)

(V)

(Adj)

(V)

(N)

(Part)

light (of weight) 10

evening, night 1

last night (contraction of kagabii)7

late

yesterday (contraction of kagaha-pon) 7

hard, tough 23

tend, care for, raise, nurse 24

small 9

use 19

profit, gain 40

as it were, if it were

562

ganina (Fart) a while ago, earlier, before now7

gantang (N) ganta, chupa, a measure of dry

capacity, e.g. grain 15

gapas (N) cotton 10

gasa (N) gift 35 syn. regalogasto (V) spend 19

(N) expenses

gatas (N) milk 19

gatos (N) hundred 14

gawas (N) outside, outdoors 17A

gayud/gyud/ (Part) really, for sure 7gud

gibag-on (N) thickness 21 see baga

gibug-aton (N) weight, 'heaviness' 21

see bug-at

gikan (V) leave, go, depart 30

gikan (sa) (Part) from (time and place), have justbeen to 6, 14

gidak-on (N) size, volume, dimension, 'bigness'21 see dako

gidaghanon (N) number, quantity, amount 21see daghan

gidugayon (N) duration, period, length of time

21 see dugay

gigamyon (N) size, 'smallness' 21 see gamay

gihapon (Part) still, nevertheless 17Aalso, again 17A

giladmon/gilawomon/gilabnon (N)

gilapdon (N)

gilay-on (N)

ginamos

Ginang

depth 21 see lalum

width, area 21 see lapad

distance, extent, 'fatness' 21see layo

(N) salted fish relish, anchovy 13

(N) Mrs., title for a married woman12

563

ginikanan

Ginoo

Gining

gipanganak

gisa

gisi

gitara

gitarista

gitas-on

grado

graduar

gubat

gud

gulang

gulot

gunting

guol

gusto

gutom

gwapa

gwapo

gyud

(N)

(N)

(N)

(V)

(V)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(Part)

(Adj)

(V)

(N)

(V)

(PsV)

(V)(Adj)

(Adj)

(Adj)

(Part)

parents 8

Mr., title for a man 2

Miss, title for an unmarried wo2

was born 6 see panganak

saute 37

tear, rip 33

guitar SM 30-32

guitarist Sm 30-32 see gitara

height 21 see taas

grade 20

graduate SM 33-35

battle, war 32

short form of gayud

old, aged (animate) 23

cut, slice 31 syn. hiwa

scissors 23

worry, suffer anguish 23

want, like 5, 18

hunger, become hungry 7hungry

beautiful, pretty, good-looking10

handsome 7

short form of gayud

habol

habol/habolan

hadlok

(N) blanket 23

(Adj) dull, not sharp 10

(V) fear 33

(Adj) afraid, frightened, scared

564

hagdan/hagdanan

hain

halt

halamanan

halang

halin

handum

hangin

hangtud (sa)

hangyo

hapit

hapit

hapon

harana

hardin

hardinero

hasmin

hatag

hatud

hawak

hawan/hawanan

hayag

hayhay

hepe

hibalo

hibulong

(N)

(Part)

(Adj)

(N)

(Adj)

(N)

(V)

(N)

(Part)

(V)

(Part)

(V)

(N)

(N)/(V;

(N)

(N)

(N)

(V)

(V)

(N)

(N)

(Adj)

(V)

(N)

(V)

(V)

stairs, staircase 13

where? 6, 8, 13, 17 syn. asa,diin; which? 22

sharp 10

garden 39 syn. tanaman

peppery hot 32

sale 35

remember, think of 36

wind, air 37

until, up to (time and place) 14

ask , request 25 ;bargain 17A

almost, nearly, close to 23

take, pick up or deliver somethingalong the way 35

afternoon 1

serenade SM 30-32

garden 24, 31

gardener

jasmin 31

give 15

send, take or escort to destina-tion 24

hip 21

yard, open space 28

bright, clear 21

hang (clothes on a line) 24

chiefhepe sa polisiya - chief of police34

know, have knowledge of

surprise 17A

23

565

hiktin

higala

higda

higdaan/higdaanan

higut

hilanat

hilaw

hilum/hilumon

hlmo

hinabang

hinay

hinog

hinoon

hiriumdum

hisgut

hitabo

hiwa

hugas

hugaw

hulam

hulat

hulog

Hulyo

human

human sa

humay

(Adj)

(N)

(V)

(N)

(V)(N)

(N)

(Adj)

(Adj )

(V)

(N)

(Adj )

(Adj)

(Adj)

(V)

(V)

(V)(N)

(V)

(V)

(Adj)

(V)

(V)

(V)

(N)

(V)

(N)

narrow 10 syn. kitid

friend 22 syn. amiga/o

lie down, go to bed 17

something to lie on, bed 26place to lie down In

tie, bind 31rope, string

fever, temperature 32

unripe, green (fruit, vegetables),raw 11

quiet 10, 11

do, make 37

assistance, aid, help 44see tabang

slow, soft 19

ripe 11

studious 7

remember, recall 38 see hantium

mention in passing, talk about 25

happen, occur 36event, happening

slice, cut 39 syn. gulot

wash 20

dirty 10

borrow, lend 18

wait, await 20

fall, drop 33; mail, drop inthe mailbox 19; deposit (money)44

July 14

finish, complete

after, afterwards 23

rice

566

humok

humot

huna-huna

humol

hunaw

hunong

Hunyo

hurot

(Adj)

(Adj)

(V)(N)

(V)

(V)

(V)

(N)

(V)

husto

Hwebes

hwes

(Adj)

(N)

(N)

soft (not hard) 10

fragrant 10

think 35thoughts

wet, soak 39

wash hands 37

stop, cease 19

June 14

finish up, as in eating; consumeeverything 21

right, satisfactory

husto-hus to - just right 12

Thursday 16

judge 35

ibabaw (sa)

ika-

ikapital

ikaw/ka

ig-agaw

igo

(Part)

(Part)

(N)

(Pron)

(N)(Adj)

igsoon (N)

above, on top of 13

marker used with ordinal numbers14

capital, funds, money SM 44-45

you (sing.) 3, 5

cousin 29

sufficient, enough 23igo-igo - just right

sibling 8ifisoon nga babaye - sister 9igsoon nga lalake - brother 9

ihap

ila

ilaga

ila-ila

(V)

(Proa)

(N)

(V)

count 20

their, theirs 8; replacivethe thing possessed 21

rat, mouse 37

introduce, make acquaintance35

for

with

567

ilalom (sa) (Part)

ilimnon (N)

ills (V)

imbitar (V)

imo (Pron)

imnunom (N)

impunto (Part)

inahan (N)

Inday/Day (N)

independensya (N)

Ininglis (N)

init (Adj)

inom (V)

inyo (Pron)

Insik/Intsik

intawon

ingon (V)

ipaila-ila (V)

iring (N)

iriser (N)

iro (N)

isda (N)(V)

isla (N)

itik (N)

Itik-itik (N)

itlog (N)

under, beneath 13

drinks, beverage 18 syn. imnunon

dress, change clothes SM 23-25A

invite 21

your, yours (sing.) 6

drinks, beverage 11 syn. ilimnon

punctually, on the dot (with tell-ing time), exactly 26

mother 8

term of address for a woman amongpeers; or by a superior for ayounger or subordinate female 2

independence 14

English 25A

hot, warm, humid 21

drink 2

your, yours (PI.) 1

(N)/(Adj) Chinese 25A

What a pity! What a

see ila-ila

Poor thing!shame 1 42

say, tell 12

introduce 5

cat 4

eraser 11

dog 4

fish 12

fish, go fishing 28

island 22

duck 11Filipino folk dance wherein a rowof dancers imitate the waddlingmotion of the duck, itik

egg 11

568

itsura

itum

iya

iyaan

(N)

(Adj)

(Pron

(N)

appearance, looks, demeanor, faceSM 26-29

black 10;dark-complexioned 22

his, her , hers 8

aunt 8

labalabad

labaha

labandera

labang

labay

labing

labot

labot nimo

lakaw

ladlad

lagi

(V)

(N)

(N)

(N)

(V)

(V)

(V)

(V)

(V)

(Part)

lain

lain

lala

lalake

(Adj)

(V)

span SM 21-22syn. tabok

wash (clothes), launder 13

headache, ache or pain in thehead 32

straight razor 23

laundrywoman 5 see laba

cross, go across,

throw, toss away 18

most, least (superlative marker)22

involve, include 15 syn. apil

None of your business (contractionof wala kav labot 'you are notinvolved in this1) SM 11-12

walk, go 17

bleach (in the sun) 20

I'm telling you, You can bet onit, Sure! 40

different, another, apart 17AIain-lain - varied, sundry,

miscellaneous 21

separate from the rest, set apart,reserve for 24

(Adj) stupid, dumb, dull 9

(N)(Adj)

man, boymale

569

lalum (Adj) deep 10

lamesa (N) table 4

lami (Adj) delicious, good, tasty 4

lamon (V) devour, eat ravenously, gulp 37

lamparahan (N) lamp 22

lang (Part) only 12Dayon lang - Do come in (exhorta-

tive) 2

langka (N) jackfruit see nangka

langgam (N) bird 11

langit (N) sky, heaven 11

langoy (V) swim 10

langoyanan (N) place to swim 26 see langoy

lapad (Adj) wide 10

lapis (N) pencil 4

larga (V) depart, leave 29

lasang (N) forest 37

laso (N) ribbon, shoe lace 22

lata (Adj) crushed, squashed, squelched 18

lat-as (V) walk a long and difficult distance,

37; cross syn.labang

latos (V) whip, spank 37

laya (Adj) withered 18

layo (Adj) far, distant 9, 13

'leche flan1 (N) dessert custard'lechon' (N) roast pig barbecued whole on a

spit; considered the representativefestive food in the Philippines20

leksyon (N) lesson 7

letra (N) letter of the alphabet, lettering

39

libo (N) thousand 14

libra (N) pound 17A

570

libreriya

libro

liko

ligo

lig-on

lihok

lima

limon

limos

limot

limpyo

linabhan

linugaw

linya

lingaw

lingkod

lingkoranan

lipay

lista

lisud

litan^ra

litro

lubi

lukat

lugar

lumba

lumos

(N)

(N)

(V)

(V)

(Adj)

(V)

(N)

(N)

(N)

(V)

(Adj)/(V)

(N)

(N)

(N)/(V)

(V)(Adj)

(V)

(N)

(V)

(V)

(N)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)/(V)

(V)

library 7

book 4

turn SM 30-32

bathe, take a bath, go swimming16

strong, sturdy, durable SM 38-40

move, act SM 38-40

five 14

lemon 22

aim 32

forget 18

clean 10

laundry, wash 42 see laba

rice porridge 35

line, queue

enjoy, entertain 21enjoyable, entertaining

sit 2

something to sit on, chair 11, 25place to sit 26 see lingkod

make or be happy, gay 7, 21

list down, make a list, enroll,register 43list

difficult, hard 23

litany SM 23-25A

liter 17A

coconut 11

payment for labor done, e.g.sewing; redemption of a pawnedarticle 15

place, location, locale 21

race 38

drown

lumpya

571

(N) rolls of paper-thin rice starchwrapper filled with sauted vege-table and meat/shrimp bits 11lumpya prito - egg rolls

lungaglung-ag

lungsod

lupad

luyo (sa)

(N)

(V)

(N)

(V)

(Part)

cavity, holecook rice or

town 6

fly 37

behind 9, 13

SM

corn

41-43

37

maayo

Maayo!

mabaw

makaon

makikilimos

makinilya

madre

maestra/o

magasin

magbabaul

magdadaro

(Adj)

(Adj)

(N)

00(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

magdudula (N)

maglingaw-lingaw (V)

magpuyomagsusulat

mag-uuma

(V)

(N)

(N)

good, well, fine 1

a call to announce one's presenceat the door (short form ofMaayong buntag, etc.) 12

shallow 10

something edible, something toeat 35 see kaon

beggar 32 see limos

typewriter 44

nun, female religious 41

teacher (female/male) 4

magazine (reading material) 28

farmer 5 syn. magdadaro, mag-

farmer 5 see daro; syn. magba-baul, mag-uuma

player 29 see dula

relax with entertainment, havefun 35 see lingaw

live, reside 6 see puyo

writer 18 see sulat

farmer 5 see uma; syn. magba-baul, magdadaro

572

mahal

mahimo

mahitungod

(Adj)

(PsV)

(Part)

mais (N)

maleta (N)

malipayon (Adj)

Malipayong Adlaw

man (Part)

mananagat (N)

mananagna (N)

mananahi (N)

mananap

Manang/Nang

mananggiti

maneho

maninay

maninoy

manok

Manong/Nong

Manoy/Noy

mansanas

mantekilya

mantika

mangga

manggas

manghud

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

expensive 12, 17A

can, may, is possible 9

about, concerning, regarding 38syn. bahin

corn, maize 13

suitcase, luggage, bag 43

happy, cheerful, gay 7 see lipay

Happy Birthday! 29

by the way, tell me 1, 3, 12

fisherman 13 see dagat; syn .

35

mangingisda

fortune teller, soothsayersee tagna

dressmaker, seamstress 9see tahi; syn. modista

animal 22 syn. sapat

respectful term of address for anolder or superior woman 2

tuba gatherer 37

drive 23 syn. drayb

godmother 44

godfather 44

chicken 11

respectful term of address for anolder or superior man 2

respectful term of address for anolder or superior man 2

apple 18

butter 18

cooking oil.SM 36-37

shortening, lard

mango 10

sleeve SM 26-29

younger sibling (brother or sister)10

(Adj) younger

573

mangingisda

mangutana

mao

mao

marl ka

Marso

Martes

mas

Maria Clara

(N)

(V)

(V)

(Part)

(N)

(N)

masakiton

maskin

mata

(N)

(Part)

(V)

matematika'

ma tod

maut

may

Mayo

mayor

medya

medyas

(N)

00(Part)

(Adj)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

fisherman 18 see isda; . syn.mananagat

ask a question, inquire 9see pangutana

know, have knowledge of 38syn. hibalo

that's it, that's the one 10mao nga - that's why 17A

Come here (short form ofUmari ka) 13 syn. Pali ra

March 14

Tuesday 16

more (comparative marker) 22

traditional woman's two-piecegown dating back to the days ofthe national hero, Jose Rizal andnamed after the heroine of hisnovel Noli Me Tangere 22

sick person, patient 37 see sakit

whichever SM 21-22 syn. bisanmaskin unsa - anything

awaken, wake (referring to one'sself) 35

eye

mathematics 7, 20

according to SM 21-22

ugly 10 syn. ngil-adthere is/exists, one has/possesses27 syn. aduna

May 14

mayor (highest public official ofa town) 27 ;(misang) mayor - high mass

half (used with telling time andweights and measures) 17

socks, stocking 20

574

menos (V) lessen, decrease, deduct 32(Adj) less

merkado (N) market 4

metro (N) meter 17A

mga (Part) plurality marker for nouns 7;

approximately, more or less 12

mi (Pron) short form of kami 7

mil (N) thousand 14

milya (N) mile 17A

minyo (V) marry, wed 6 syn. kasal

misa (N) Mass (Roman Catholic service)

SM 44-45

mo (Pron) short form of kamo or nimo

modista (N) dressmaker, seamstress 20

syn. mananahi

monyeka (N) doll 18

monggos (N) mongo, mung bean 31

morag (Part) like, seems like (contraction of

mao ra ug) SM 26-69

mubo (Adj) short, brief 10

mudto (N) noon, high noon 1 syn. udto

munisipyo (N) municipality, town hall 11

mutsatsa/o (N) maid, servant (female/male) 26syn. binatonan

Myerkoles (N) Wednesday 16

na (Pron) that (short form of kana)

na (Part) now, already 7, 17, 23

naa (Pron) there 8; there is, one has 24

nako/ko (Pron) I, my 11; also short form ofkanako 25

575

namo

Nang

nangka/langka

napulo

nars

natawo

nati

nato

natural

naug

Negrito

ni

ni

nia

(Pron)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(S)

(Pron)

(V)

(N)

(Pron)

(Part)

we, our (exclusive) 6, 11;also short form of kanamo 25

short form of Manang 2

jackfruit 23

ten 14

nurse 10

was born 6 syn. panganak

young cow 10

we, our (inclusive) 11;also short form of kanato 25

certainly!29

of course! naturally!

go or come down, descend 30

primitive tribe with Negroidfeatures, who live in the moun-tains 32

this (short form of kini)

for (marker for singular personalname oblique object) 8

(Pron) here 8; here is, one has 13

niadto

niagi

niana

niari

niini

nila

nila ni

(Pron)

(V)

(Pron)

(Pron)

(Pron)

(Pron)

(Part)

thatthat

over there,(dative)

yonder 24;

to pass (in time meaning) SM 38-40the other ...(dative) 7niaging adlaw - the other day

thatthat

thisthis

thisthis

(locational)(dative)



they, their 11;of kanila 25

marker for plural

11, 24

24;

24;

also short form

personal nameoblique object

576

nimo/mo

nindot

ninyo

nipis

niwang

(Pron)

(Adj)

(Pron)

(Adj)

(Adj)

niya (Pron)

nobelanobenta

Nobyembre

Nong

Noy

nuybe

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

you, your (sing.) 11;also short form of kanimo 25

pretty, beautiful, nice (forobjects) 9

you, your (pi.) 11;also short form of kaninyo 25thin, transparent (Bar objects) 10

thin, slender, slim (for people)10

he/she, his/her/hers 11;also short form of kaniya 25

novel 18

ninety 14

November 14

short form of Manong 2

short form of Manoy or Nonoy 2

nine 14

NG

nga/ng/g

nga

ngadto

nganha

ngalan

nganhi

nganli

ngano

ngari

ngil-ad

ngilngig

(Part)

(Part)

(Pron)

(Pron)

(N)

(Pron)

(V)

(Part)

(Pron)

(Adj)

(Adj)

linker, ligature 1, 10

that (joins two relative clauses)12

over there, yonder 25A

there 25A

name 8

here 25A

name, enumerate (imperative) 14see ngalan

mautunappetizing (food) 21

577

ngipon (N) tooth SM 41-43

ngitngit (Adj) dark 21

Oktubre

onse

oo

opisina

oras

ospital

otsenta

otso

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

October 14

eleven 14

yes 5

office 4

hour, time 17

hospital 12

eighty 14

eight 14

pa

paborito

pakigpulong

paksiw

padulong

pag-abot

pagdali

paghot

pagkaon

pagsuroy-suroy

(Part)

(Adj)

(N)

(N)

(V)

(N)

(V)

(V)

(N)

(N)

pagtulon-an (N)

still, yet 23

favorite SM 38-40

speech 8 syn. diskurso

a meat/sea-food soup with vege-tables cooked in a souring agent,e.g. vinegar 20

go 12 syn. paingon, muadto

arrival SM 8-10 see abotMaayong pag-abotI - Welcome I

hurry (imperative) 17 see dali

bark 24

food 11 see kaon

strolling around, the act of tak-ing a walk or a ride 11see suroy

lesson, something to be studied38 see tuon

578

pag-umangkon (N)

pahibalo (N)

pahulay

pahulayanan

paingon

pait

palihog

palis

palit

palitanan

pamahaw

(V)

(N)

(V)

(Adj)

(N)

(V)

(N)

(N)

Pambansang Awit

pamilya

paminaw

pamyenta

pan

panaderiya

panahon

pananghid

panapton

panday

panihapon

panit

paniudto

pansit

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

niece/nephew 23

notice, advertisement, signsee hibalo

39

rest, relax 19

place to rest 26 see pahulay

go 12 syn. padulong, muadto

bitter 10

please 29

early afternoon 1

buy, purchase 10

place to buy, store 26 see palit

breakfast 19

National Anthem 31

family 11

listen 30

ground pepper, peppercorns

bread 18

bakery 45 see pan

time, weather 17

ask permission SM 19-20

cloth, clothing material 10

carpenter 9 syn. karpintero

dinner, supper 19

leather, skin 43

lunch 11

noodles; Of Chinese origin, apansit dish may be prepared inseveral ways as with sauted slicedvegetables and diced pork or beef4

syn. karsonespantalon

panyo

pangadye

(N)

(N)

(V)(N)

trousers, pants 13

handkerchief 11

pray 25Aprayer

579

panganak (V) be a sponsor in either a baptismor a wedding 44;give birth, be born syn. itatavo

panganod

pangayo

pangita

panguli tawo

(N)

(V)

(N)(V)

(V)

clouds 22

ask for 33 syn.

job, occupation 3look for, find 30

to court SM 3-0-32

hangy

syn

see

0

. trabaho

ulitawo

pangutana

paon

papel

para

(V)

(N)

(N)

(Part)

ask a question, inquire 9

bait 18

paper 4

for, intended for 19para sa/kang - marks the benefi-

ciary of an action 30

para sa - bound for (indicatinga destination)

para (Part)

para (V)

parada (N)

paradahan sa trak

parat (Adj)

pari (N)

para unsa - for what?

in order to, so that

stop, halt 25

parade 21

bus stop 25

salty 10

see pare

20

parihas/pariho

par te

paryente

pasayan

pasaylo

Pasayloa ako

Pasko

Pasipiko

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(V)(N)

(N)

(N)

same, similar, identicalsyn. sama sa

part, region, section

relative 29

shrimp 18

forgive, pardon 35forgiveness

I'm sorry, Forgive me

Christmas 20

Pacific Ocean 21

25

13

22

580

paslyo (V)

paspas (Adj)

pastilan

pasyensya (N)

Pasyensya na lang

patay

pauli

pauntinpin

payag

payong

Pebrero

pelde

permi

pero

peryodiko

pesos

petsa

pie

pila

(Adj)(V)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(Part)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Part)

pili

Pilipina/o

Pilipinas

pinakbet

(V)

(N)

(N)

(N)

take a walk, stroll 7 syn. £

fast, rapidly 19

Oh my goodness! SM 23-25A

patience

Sorry about that! Tough! Bepatient. 17A

dead , deceasedkill, die 33

return home 11 see uli

fountain pen 11

hut 39

umbrella 18

February 14

lose 33

always 42

but , however 6

newspaper 20

pinaskohan

pinirito

(N)

(Adj)

peso - basic monetary unit of thePhilippines

date (of the calendar) 14, 16

foot (restricted to mean the unitof measure) 17A syn. tiil

how many? how much?pila ka buok - how many (pieces)?tagpila - how much per ...?

how much is each one?

choose, select 20

Filipino female/male 5, 29

The Philippines 21a regional meat/fish and vegetabledish among the Ilokanos, character-ized by the prominent use of bittermelon and eggplant 8

Christmas gift 33 see pasko

fried 11 see prito

581

pintal

pinya

pisara

pitaka

pito

pitse-pitee

plaka

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

plansa/plant6a (V)

plasa

platito

plato

plete

pobre

pod

politiko

polo

pomada

pos opis

posporo

praktis

presko

presyo

presidente

prinsipal

prito

probinsya

probLema

(N)

(N)

(N)

(N)

(Adj)(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

paint 20

pineapple 18

blackboard 13

wallet, purse 18

seven 14

sundries, miscellaneous articles43

phonograph record, recorded disc36

iron, press 31 syn. utaw

plaza, town square 7

saucer 19

plate 10

fare 12

poor, impoverished 32

the poor, pauper syn. kabus

short form of upod 1

politician SM 11-13

polo shirt, informal short-sleevedshirt 24polo barong - short-sleeved barongpomade, hair cream

post office 9

match 4

practice SM 30-32

fresh 25

price 17A

president 34

19

principal (of a school) 4

fry

province 6

problem 11 syn. suliran

582

programa

prutas

prosesyon

pukaw

pula

pulgadas

pulis

pulos

puloy-anan

pultahan

punda

punit

puno

puno/punoan

pungko

pupo

puro

pustaq

pus tiso

pustora

putak

puti

putol

putos

puyo

pwesto

pyano

(N)

(N)

(N)

(V)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(V)

(Adj)

(N)

(V)

(V)

(N)

(V)/(

(N)

(Adj)

(N)

(Adj)

(V)

(V)(N)

(V)

(N)

(N)

program 11 syn. tulomanon

fruit 18 syn. bunga

procession (religious) 25A

rouse someone from sleep SM 23-25A

red 18

inch 17A

policeman, police 9

all 20 syn. tanan

home, house, place to reside,place of abode, residence 6, 26see puyo

door, doorway 4

pillow case 40

pick up 10

full, filled 11

tree, tree trunk 33

squat 2

pick or pluck fruits/flowers fromthe stem 24

all, solely 11

bet, wager SM 44-45

false teeth, dentures 31

dressed up, dressed fancily orsmartly, dressed to the hilt 21

crow, crowing (of a rooster)SM 23-25A

white 10;light-complexioned 22

cut 20

wrap up, pack, cover SM 36-37package

live, reside, dwell 22

position, place SM 30-32

piano 13

583

pyanistapyesa

pyesta

(N)(N)

(N)

pianist, piano player 16

piece (musical) 28

fiesta, town feast in honor ofits patron saint 11

ra (Part)

radyo

rason

rayna

reklamo

Redentorista

regalo

relihyoso

relo

relo de pulso

repolyo

resada

restawran

retrato

ri

rosal

rosas

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Pron)

(N)

(N)

only, just 7unya ra - later on (only)husto-husto ra - no more, no less

(emphatic), too, very 12dia ra - here it ismahal ra - too expensive

softens commands into requests 13dali ra - come here

radio 11

reason, explanation SM 11-13

queen 28

complaint SM 23-25A

Redemptorist (church) 42

gift, present 5 syn. gasa

religious, pious SM 23-25A

watch, clock, time piece 28

wrist watch

cabbage 31

low mass SM 44-45

restaurant 7

picture 11

this (short form of kirl)

gardenia 22

rose 31

584

sa

saad

sab

sabaan

Sabado

sab aw

sab on

sabut

sabut-sabut

saka

sakay

sakit

sako

sagbot

saging

sala

sala

salamat

salida

salog

salom

sana (sa)

samad

(Part) place marker: to, in, on 6;time marker 17;marker for specific general noun

oblique object, singular 8sa mga - plural oblique object;

para sa (mg_a) - marker for bene-ficiary of the action 25

(V) promise SM 36-37

(Part) short form of usab 1

(Adj) noisy 10

(N) Saturday 16

(N) soup, broth 39

(N) soap 18

(V) understand, comprehend 39

(V) talk about, discuss SM 33-35

(V) rise, ascend, go up, climb 17A

(V) ride 15

(N)/(V) ache, hurt, pain 32(Adj) painful

(N) sack, bag 17A; cavan - measureof dry capacity, e.g. grain

(N) grass 18

(N) banana 10

(K) living room 8

(N) offense, sin 35(V) offend, sin

(N) thanks, Thank you 1

(N) show, film presentation 17

(N) floor

(V) dive 10

(Adj) alike, similar, like 11 syn. pariho

(N)/(V) wound 33

585

samok

sampaguita

sano?

sangpit

saya

(Adj)(N)

(N)

(Part)

(V)

sapa-sapasapatero

sapatos

sari-sari

sastre

sawopan/unuman

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

sayalsay aw

sayawan

sayis/says

sayo

sayon

says

saysenta

seda

sekretarya

segundo

segurado

selebrar

selyo

semana

Semana Santa

(N)

(V)(N)

(N)

(N)

(Adj)

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Adj)

(Part)

(V)

(N)

(N)

(N)(V)

messy, disturbedtrouble

40

Arabian jasmine, pikake 31

right? don't you think so?Short form of unsa no? SM 21-22

mention, call; invite, implore,beseech 36

brook 13

shoemaker 9 see sapatos

shoe 4

neighborhood variety store 22

tailor 25A

chupa - measure of dry capacity17Afloor-length flowing skirt, nativecostume of Filipino women

skirt 42

22

dance 10 syn.18

26

23

dance, dance social

ballroom, dance area

six 14

early 19

easy, not difficult

see say is

sixty 14

silk 18

secretary 22

second 20

certainly, definitely, surely

celebrate SM 23-25A

postage stamp 19

week 7

Holy Week 25Aspend or observe Holy Week

25A

586

sentabos

sentimetro

sensya

senyora

Septyembre

serbesa

setenta

si

sibuyas

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

centavo 15

centimeter 17A

science 28

Mrs., ma'am SM 38-40

September 14

beer 8

seventy 14

personal name marker 3, 4

onion 24sibuyas nga bomb ay - imported

round onionssibuyas nga bis ay a - native green

onions, scallions

sigarilyosige

sila

silhig

sili

silingan

silong

silong (sa)

simba

simbahan

sine

sinehan

sinelas/tslnelas

Sinibwano

(N)

(Part)

(Pron)

(N)(V)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)(Adi)

cigarette 4

okay, all right 2hala sige - go ahead 11sige na - come on, please 17A

they, them

broom 30sweep

bell pepper, chili pepper 31

neighbor 18

ground floor, downstairs, theground space underneath a raisedhouse 28

below, underneath

go to church, attend church servworship 16

church 4 see simba

movie(s) 7

movie house, movie theatre 7see sine

slippers 37

Cebuano language 34Cebuano

587

sinina (N) dress, clothes 10

sinugdanan (N) beginning, starting point

SM 23-25A see sugod

singko (N) five 14

singkwenta (N) fifty 14singil (V) charge (an amount), collect pay-

ment of a debt, ask for somethingwhich had been forgotten SM 23-25A syn. sukot

ring 42

toothbrush 43

a cold 32

guitar 13 syn. gitara

he/she, him/her 5

chair 4

nine 14

in excess, overabundant, more than18 syn. kapin

envelope 19

sofa, couch 26

ice cream 18

river 10

unhappy, sorrowful, melancholy 21

vinegar 22

regular customer or regular sales-man, either party of a businesstransaction who is a regularSM 23-25A

change (money) 40

become angry, anger, enrage 33angry, mad

collect payment of debt, ask forsomething which had been forgotten42 syn. singil

(N) food, main dish(es) of the meal10

singsing

sipilyo

sip-on

sista

siya

siya

siyam

sobra

sobre

sopa

sorbete

suba

subo

suka

suki

(N)

(N)

(N)

(N)

(Pron)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

00

on(Adj)

(N)

(N)

suklisuko

sukot

(N)

(V)(Adj)

(V)

sud-an

588

sudlay (N)/(V) comb 37

suga (N)y(V) light, lamp 4

sugal (N) gamble, gambling game 33(V) gamble

sugat (V) meet, welcome 25A

sugba (V) broil, roast in live charcoal 42

Sugbo (N) Cebu 6

sugilanon (N) story, tale 35

sugo (V)/(N) command, order

sugod (V) start, begin, commence 17

sugot (V) grant permission, allow, agreeSM 19-20, 21-22

suhol (N) earnings, pay, salary, wage 35syn. sweldo

sulat (V) write 7(N) letter, correspondence 10

sulatanan (N) something to write on, e.g. paper26 see sulat

sulatananan

sulay

sulbad

suliran

sul-ob

sulod

sulod (sa)

sulti

sumbong

sumsuman

sundalo

sundang

sunod

sunod (sa)

(N)

(V)

(V)

(N)

(V)

(V)

(Part)

(V)

(V)

(N)

(N)

(N)

(V)

(Part)

place to write, e.g. desk 26see sulat

try, attempt, make an effortSM 38-40

solve 35

problem 35 syn. problema

dress, wear 19

enter, proceed 2

inside, in-doors, interior 13

speak, say, talk 12 syn. tabi

tattle, tale-bear, report 40

appetizer served with drinks,hors d'oeuvres SM 26-29

soldier 22

bolo, machete, long knife 10

follow

after, next to, the following 7,16

589

eunog

suot-suot

suroy

sus

(N)(V)(Adj)

(V)

(V)

susi

sustansya

sweldo

swerte

syagit

syaro

syento

syete

syudad

(V)

(N)

(N)

(N)

(V)

(N)

(N)

(N)

fire, a destructive burning 33set on fire, take fire, burnburned

go places, explore, spelunking 23

take a walk, wander, stroll 18syn. pasiyo

short form of 'Jesus' (exclamatoryexpression) 25

find out, examine carefully,scrutinize SM 33-35

sustenance, nourishment, nutrientsSM 26-29

salary, pay, wage 15 syn.

luck, good luck SM 21-22

shout 30

My gosh! 17A

hundred 14

seven 14

city 6

suhol

ta

taas

taas

tabako

tab-ang

tabang

tabanog

tabi

tabi

(Pron)(Adj)

(N)

(N)(V)

(Adj)

(N)

(N)

(Part)

(V)(N)

short form of kita 2

tall, high; long 7

upstairs 28

tobaccosmoke a cigar or pipe 24tasteless, lacking taste/season-ings 37

assistance, help, aid 19syn. hinabang

kite 37

excuse me, pardon me 13

talk, converse 24 syn. sulticonversation

590

tabotabok

takob

taksi

tag-

taga

tagai

tagbalay

tag-iya

tagna

tago

tahi

Talisay

taliwala (sa)

tamatis

talong

tambag

tambal

tambis

tambok

tambong

tarn-is

tana

tanaman

tanan

tan-aw

tando

tanom

(N)

(V)

(V)/(N)

(N)

(Part)

(Part)

(V)

(N)

(N)

(V)

(V)

(V)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(N)/(V)

(N)(V)

(N)

(Adj)

(V)

(Adj)

(N)

(N)

(V)

(V)

(V)/(N)

special marketing day SM 44-45

cross, go across, span 19syn. labang

cover, lid 37

taxi 12

unit price marker: per, each 15

from (place or time) 6taga-diin - from where?

give (imperative) see hatag

owner of the house 39 see balay

owner, proprietor 43

foretell, predict, prophecy 35

hide, keep, put away, save 18

sew, stitch

a resort in Cebu famous for itsfresh and salt water pools 28

between 13

see kamatis

eggplant 24

advice 34

medicine 19 syn. bulongcure

water apple (tropical fruit) 11

fat, stout, obese 10

attend 21

sweet 10

let's go, come on; contractionof adto na kita 18

garden 11 syn. halamanan

all, everyone, everything 1

look,see 7;examine, scout 45

agree, concur SM 44-45

plant 12

591

tanggo

tapulan

tapus

tapus (sa)

tarong

tartanilya

tasa

taudtaud

tawag

tawo

Taym pa

telebisyon

telepono

tenyente del

terno

tibuok

tigulang

tigum

till

(N)

(Adj)

(V)

(Part)

(Adj)(V)

(N)

(N)

(Part)

(V)

(N)(V)

tango 37

lazy 7

finish, terminate, end

after

straight 19straighten 30

buggy, rig 19

cup 22

shortly, in a little while, soon,momentarily 24

call 34

man, peopleto be born

21

(N)

(N)

baryo (N)

(N)

(Adj)

(Adj)

(V)(N)

(N)

wait a minute, just one moment 13syn. Isa pa, lisa pa, Kadiyut lang

television, television set 8

telephone

barrio lieutenant 27

woman's native gown with butterflysleeves, formal 21

whole, entire 15

old, aged (animate) 10 set

meet, confer 34meeting, conference

foot (part of the body); 11;foot (unit of measure) 21 syn.

timbang

tindahan

tindera/o

tindog

Tinikling

(N)(V)

(N)

(N)

(V)

(N)

weightweigh 17A

store 4 syn.

saleslady/man

stand 2

a Filipino folk

palitanan

10

dance whe n acouple step in and out of clappingbamboo poles in imitation of thelong-legged bird tikling 28

592

tinidor

tinuod

tinta

tinun-an

ting-

ting-ani

ting-bagyo

ting-eskwela

ting-init

ting-tanom

ting-tugnaw

ting-ulan

tingali

tingog

tisas

to

tokar

tono

tonto

torta

total

trabaho

trak

trangkaso

trato

traynta

tres

on(Adj)(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

on(N)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(N)

(N)

(Pron)

(V)

(N)

(N)(V)(Adj)

(N)

(Part)

(N)(V)

(N)

(N)

(N)

(N)

(N)

fork 22

true 31the truth

ink 19

31

the person who is taught, i.e.student; something which has beenstudied 35 see tuon

marker for season 14

harvest season 14

typhoon season 14

school term/season 14

hot season, summer 14

planting season 14

cold season 14

rainy season 14

perhaps, maybe, I think 12

voice, sound 21

chalk 13

that over there, yonder (shortform of kadto)

play (a musical instrument)

pitch tone, tune SM 30-32

foolfool, make a fool of 42

foolish, silly

individual cakes 19

afterall SM 21-22

11 syn.

13

pangitawork, jobwork

truck, bus 10, 19

flu 32

boy/girl friend, sweetheart, lover39

thirty 14

three 14

593

trese

tsa

tseke

tsinelas/

tsitsaron

tsokolet

tsoriso

tua

tualya

tuba

tubag

tubig

tukob

tuktok

tudlo

tudlo

tugkaran

tugnaw

tugon

tuig

tulisan

tulo

tulog

tulomanon

tumoy

tun-anan/

tun-ananan

tunol

tunga

tungha

(N) thirteen 14

(N) tea 18

(N) check, draft 43

(N) slippers 4, 37 see sinelas

(N) pork cracklings 31

(N) chocolate (candy) 42

(N) sausage 25A

(Pron) over there, yonder 6, 8

(N) towel 37

(N) coconut sap wine 18

(V)/(N) answer, reply 23 syn. balos

(N) water 18

(V) catch 37

(V) knock, rap SM 38-40

(V) teach, instruct 12

(N) finger 11

(N) yard 11

(Adj) cold, chilly 21

(V) place an order, as of goods; sendor leave message for a person;charge, commission 25A

(N) errand, charge syn. bilin

(N) year 14 syn. anyo

(N) robber 37

(N) three 11

(V) sleep 17

(N) program 36 syn. programa

(N) tip, end SM 30-32

(N) place to study 26 see tuon

(V) hand over 37 syn. pasa

(N) half, one-half, middle 16

(V) send to school, finance one'sschooling 45; appear, show up

594

tungodtungod (sa)

tuo

tuo

tuon

tupad (sa)

tupi

tyempo

(Part)

(Part)

(V)

(Adj)W

(V)

(Part)

(N)

(N)

because

below, underneath

believe 44

rightthe right sidethe left) SM

study, learn

beside 13

haircut 44

time, season,syn. panahon

>. (contrasted with41-43

7

weather 32

ubanuban

udto

"g

"g

ugma

uhaw

ulahi

ulaw

uli

ulitawo

ulo

uma

umari ka

(V)(Part)

(N)

(Part)

(Part)

(N)

(V)(Adj)

(Adj)

(Adj)

(V)

(N)

(N)

(N)/(V)

go with, accompany 7 syn. kuyoguban ni/- accompanied by, with.

s_a in the company of 12uban ni kinsa - with whom? 11

noon, high noon 1 syn. mudto

marker for non-specific obliqueobject 10;linker between verb and adverb 19;

and 4

tomorrow 7

thirstthirsty 7

late, tardy 17

embarrassed, ashamed 33

return to place of origin, go home,go back, give/send back 19, 45

bachelor, unmarried male 6

head 32

farm 20

come here 13

595

una

Undo/Do

uno

unom

unsa

unsa

unta

unya

unya

ungo

upat

usa

usa (pa)

usab/sab

usahay

usap

usik

utan/utanon

utang

utaw

(Adj)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(Part)

(Part)

(Part)

(Part)

(N)

(N)

(N)

(Part)

(Part)

(Part)

(V)

(V)

(N)

(N)(V)

(N)(V)

(V)

first; ahead, before, prior to15, 23, 28

term of address for a younger orsubordinate male 2

one 14

six 14

what? 4. 8

uns a paUnsa may

- what else? 11ato? - What's our problem?

What can I do foryou?

What are we having?9

how? 41unsaon - (non-factual, goal)fiiunsa - (factual, goal)unsang (kasukoa) - how (angry)?

expression of tentativeness of adesired act because of the proba-bility the act may not be complet-ed 15, 44

later, afterwards 7

otherwise, or else 30

witch 33

four 14

one 2, 11, 14

a while, wait a minute 2, 13

also, too 1; again 34

sometimes, once in a while 39

chew, munch 37

wastea waste not to take advantage of..SM 17-18

vegetable 19cook vegetables 24

debtborrow, owe

press

33

37 syn. p1an tea

596

uyoan (N) uncle 8

wala (Part)

walawala

walo

way sapayan

(V)

(Adj)(N)

(N)

no, not, none; negative marker 7,8; negative form of aduna/may'there is no/none1 11

lose 22

leftthe left side (contrasted with theright side) SM 30-32

eight 14

You're welcome; Don't mention it;Think nothing of it 2, 9

y

-y

yarda

yuta

(Part)

(Part)

(N)

(N)

'and' (used in telling timewith Spanish numerals) 17

noun marker for topic and obliqueobject 11

yard 17A syn. bara

land, soil 11

APPENDIX I

COVERAGE OF STRUCTURES

A. Charts of Personal Pronouns

B. Charts of Demonstrative Pronouns

C. Case Markers: Topic, Agentive, Oblique

D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect

E. Non-Verbal Affixes

F. Adjectives

G. Particles

H. Question Words

I. Existential'Forms, Negations, Ligatures

J. Prepositions

598

A. Charts of Personal Pronouns

1st setako-class

2nd set£ko-class

3rd setnako-class

4th setkanako-class

akrf

ikaw/ka

siya

ako

imo

Iya

nako

nimo

niya

kanako

kanimo

kaniya

1 kami' !1 kita' !

kamo ,'

si la' J

amo ]ato 7/ f

inyo J

ha j

namo |nato !

ninyo I

nila !

kanamokanato

kaninyo

kanila

599

B. Charts of Demonstrative Pronouns

nia-class klni-class

dianianaatua

kirikinikanakadto

niini-class

niariniininiananiadto

dinhi class nganhi-class anhi-class

diri ngari aridinhi nganhi anhidinha nganha anhadidto ngadto adto

Compound Demonstratives

dia diri dia ngari ari diri ari ngarinia dinhi nia nganhi anhi dinhi anhi nganhinaa dinha naa nganha anha dinha anha nganhatua didto tua ngadto adto didto adto ngadto

C. Case Markers

\ Casei

! Topic

t

1Agentivei

! Oblique

Personal Names ! General Nouns JSingular 'Plural

1

si 'sila sii

t

ni fnila nit

k f n g ikanila nini

para Ijkang'alangllni '

i

Singular Plural !

-T : "•I - It f

sa t sa mga I

1 T

sa ' sa ) Jug ' ug j m e *

alangifsa ' alang)('sa ") ]para Hug^ara j[ug ) mea j

600

D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect

1. (mu-)

2. (mag-)

3. (ma-)

4. (maN-)

5. (manga-)

6. (maka-)

7. (magpa-)

Actor-Focus Construction

Aspect: Neutral

Mood: Factual (ni-)Non-Factual (mu-)Afactual V base

Aspect: Progressive

Mood: Factual (nag-)Non-Factual (mag-)Afactual (pag-)

Aspect: Neutral

Mood: Factual (na-)Non-Factual (ma-)Afactual (ka-)

Aspect: Distributive

Mood: Factual (naN-)Non-Factual (maN-)Afactual (paN-)


Mood: Factual (nanga-)Non-Factual (manga-)Afactual (panga-)

Aspect: Aptative

Mood: Factual (naka-)Non-Factual (maka-)

Aspect: Progressive Causative

Mood: Factual (nagpa-)Non-Factual (magpa-)Afactual (pagpa-)

601

1. (-on)

Goal Focus Construction

Aspect: Neutral

Mood: Factual (gi-)Non-Factual (-on/-hon)Afactual (-a/-ha)

(i-)

2. (paN- -on)

3. (ma-)

a. (ma- -an)

4. (ipa-)

a. (pa- -an)

5. (pa- -on)


Mood: Factual (gipaN-)Non-Factual (paN- -on/-hon)Afactual (paN- -a/-ha)

Aspect: Aptative

Mood: Factual (na-)Non-Factual (ma-)Afactual [none]

Mood: Factual (na- -an/-han)Non-Factual (ma- -an/-han)Afactual (ma- -i/-hi)

Aspect: Causative (Goal^ Receiver)

Mood: Factual (gipa-)Non-Factual (ipa-)Afactual (ipa-)

Mood: Factual (gipa- -an/-han)Non-Factual (pa- -an/-han)Afactual (pa- -i/-hi)

Aspect: Causative (Goal Agent)

Mood: Factual (gipa-)Non-Factual (pa- -on/-hon)Afactual (pa- -a/-ha)

602

Benefactive Focus Construction

1. (-an) Aspect: Neutral

Mood: Factual (gi- -an/-han)Non-Factual (-an/-han)Afactual (-i/-hi)

2. (paN- -an)

3.

4. (pa- -an)

Aspect:

Mood:

Aspect:

Mood :

Aspect!

Mood :

Distributive

Factual (gipaN- -an/-han)Non-Factual (paN- -an/-han)Afactual (paN- -i/-hi)

-an/-han)-an/-han)

Aptative

Factual (na-

Non-Factual (ma-

Afactual (ma-

CausativeFactual (gipa- -an/-han)Non-Factual (pa- -an/-han)Afactual (pa- -i/-hi)

Locative Focus Construction

(-an)

(ma- -an)

Aspect:

Mood :

Aspect:

Mood:

Neutral

Factual (gi- -an/-han)Non-Factual (-an/-han)Afactual (-i/-hi)

Aptative

Factual (na-Non-Factual (ma-Afactual (ma-

-an/-han)-an/-han)-an/-han)

603

Instrumental Focus Construction

1. (i-)

2. (ipa-)

Affixes: (gi-)(gi-

Negation:

1.2.3.4.

Aspect:Mood:

Aspect:

Mood:

Stative

-an/-han)

+ (-a/-ha)

NeutralFactual (gi-)Non-Factual (i-)^factual (i-)

Causative

Factual?Non-FactualAfactual

Verbs

Pseudo-Verbs

MahimoKinahanglanGustoBuot

(gipa-)(ipa-)(ipa-)

Verbal Affixes in Dependent Clauses

(pag-)(pagka-)

(ig-)(igka-)

604

E. Non-Verbal Affixes

Nouns

(-a/-ha)(-an/-han)(-anan/-hanan)(mag-/-maN)

4. (paN-)

5.6.7.8.

Adj

1.2.

3.

4.

(taga-)(ting-)

(ka-...-an)

ectives

<-g-)(kina-...-an)

(pala-)

(ika-)

Adverb-like affixes

1.2.3.

(ala/alas)(ka-)(tag-)

specific reference to a N/Adjsignifies a place/the thing withwhich something is doneperformer of the action of thebase, usually as a professionindicates a specified meaninggiven to what is expressed ingeneral by the baseplace of origin/domicileperiod of time/seasonweights & measurescollectivity of groups

pluralitysuperlative degree ofcomparisonfrequentative & fondness/like-ness for certain action (base)ordinal sumbers

time (hours)exclamation, intensifierprice

F. Adjectives

Simple forms (base)ExclamationWeights and measuresPluralizationComparative formsSuperlative formsFull reduplicationFrequentative form

G. Particles

H. Question Words: [base forms]

605

sab

diay

kay

ba

unta

sige

basi(g)

man

na

aron

gud

mao

hala

alang

pod

ra

uban

una

kaluoy

abi

unya

lang

gayud

pa

kano

ambot

gani

baua

pero

bas ta

bitaw

bisan

ka (for numbers)

unsa

asa

pila

kinsa

hain

tagpila

anus-a

diin

kanus-a

ngano

I. Existential Forms: aduna, may

Negations: dili, wala, ayaw

Ligatures: [nga],[-ng],[-g],[-y]

606

J. Prepositions

atubangan/atbang sa

ibabaw sa

ilalom sa

daplin sa

duol sa

layo sa

luyo sa

sulod sa

taliwala/taliwa sa

tupad/tapad sa

APPENDIX II

A. Useful Classroom Expressions

B. Common Expressions Used in Different Contexts

C. Useful Questions/Expressions for Use duringInformant Sessions

D. Miscellaneous Idiomatic Expressions

E. Questions About Your Filipino Host Family

F. Questions Relating to Biographical Information


These classroom expressions are useful to prospec-

tive PCV teachers.

The utterances are grouped according to the verbs

used. The expanded forms of the utterances are also

given.

609


1. Stand up. Tindog.

Sit down. Lingkod.

2. Come here.

Come to the front.

Come to the frontand face the class,

Come to the frontand act out adialogue.

Come to the frontand role-play.

Marika.

Marika sa atubangan.

Marika sa atubangan ug atu-banga ang kalse.

Marika sa atubangan ug pag-drama.

Marika sa atubangan ug pad-drama .

3. Open your books. Abrihi ang imong libro.

Open your book topage 12.

Open your book andread.

Open your book andread aloud.

Open your book andread the dialogue.

Abrihi ang imong libro sapahina dose.

Abrihi ang imong libro ugb as ah a.

Abrihi ang imong libro ugbasaha ug kusog.

Abrihi ang imong libro ugbasaha ang dula.

4. Listen.

Listen carefully.

Listen very care-fully.

Listen and do notrepeat.

Patninaw.

Paminaw pagayo.

Faminaw kaayo pagayo.

Paminaw ug ayaw pagsunod.

610

Listen and repeat.

Listen and repeatafter me.

Everybody, listenand repeat after

Paminaw ug sunod.

Paminaw ug sunod human naku.

Ang tanan paminaw ug sunodhuman naku.

5. Repeat.

Repeat the word.

Repeat the wholesentence.

Please repeat thewhole sentence.

Sunod.

Sunda ang pulong.

Sunda ang tibuok laray.

Palihog sunda ang tibuoklaray.

6. Look here.

Look at the black-board and read.

Everybody, look atthe blackboard andread.

Tan-aw ngari.

Tan-aw sa pisara.

Ang tanan tan-aw sa pisaraug basaha.

7. Do you understand?

Do you understandthe meaning?

Do you understandthe meaning ofthe word?

Do you understandthe meaning ofthe phrase?

Do you understandthe meaning of thesentence?

Nakasabut ka?

Nakasabut ka sa kahulugan?

Nakasabut ka sa kahulugan sapulong?

Nakasabut ka sa kahulugan sapundok sa mga pulong?

Nakasabut ka sa kahulugan salaray sa mga pulong?

611

8. I don't understand.

I cannot understand.

It is difficult tounderstand.

Wala ko makasabut.

Dili ako makasabut.

Lisud kini nga sabton.

9. Don't speak English. Ayaw pagsulti ug Iningles.

Don't speak a wordof English.

Ayaw pagsulti ug usa kapulong sa Iningles.

Don't speak a word Ayaw pagsulti ug usa kaof English in class. pulong sa Iningles sa

klase.

10. Copy this. Sunda kini.

Copy the assignment/ Sunda ang buhatonon sa balay.homework.

Copy the homework and Sunda ang buhatonon sa balaystudy it. ug tun-i.

11. Answer the question. Tubaga ang pangutana.

Answer the question Tubaga ang pangutana sain a full sentence. kompletong laray.

12. Study this lesson.

Study and memorizethis lesson.

Study and memorizethis lesson fortomorrow.

Study and memorizethis lesson againfor tomorrow.

Tun-i kining leksyona.

Tun-i ug sag-oloha kiningleksyona.

Tun-i sag-oloha kiningleksyona para ugma.

Tun-i ug sag-oloha kiningleksyona pag-usab para ugma.

612

13. Be prepared for atest.

Be prepared" for ashort test.

Be prepared for ashort oral test.

Be prepared for ashort written test.

Pangandam para sa pasulit.

Pangandam para sa mubongpasulit.

Pangandam para sa pasulitnga isulti.

Pangandam para sa mubongisulat nga-pasulit.

14. Review this.

Review this lesson.

Review this lessonfor tomorrow.

Review this lessonvery well fortomorrow's quiz.

Tun-i pag-usab kinl.

Tun-i pag-usab kiningleksyona.

Tun-i pag-usab kiningleksyona para ugma.

Tun-i pagayo pag-usab angleksyon para sa pasulitugma.

15. Don't be late.

Don't be late forclass.

Don't be late incoming back toclass after thebreak.

Ayaw pagpaulahi.

Ayaw pagpaulahi sa klase.

Ayaw pagpaulahi sa pagbaliksa klase human sa pagpahulay.

Try not to be late in Paninguhaa nga dili maulahicoming to class. sa pag-anhi sa klase.

16. Come to class early. Anhi sa klase ug sayo.

Come to class ontime .

Anhi sa klase sa hustongoras .

613

Come to classprepared.

stand

come

open

listen

repeat

look

understand

speak

copy

answer

study

prepare

review

late

earlycome

17. Get your pencils,

Get your pencilsand papers.

Get your pencilsand papers andwrite a shortparagraph.

Anhi sa klase nga andam.

tindog

dali

abre

paminaw

usab, sunod

tan-aw

sabut

sulti

kopya, sunod

tubag

tuon

an dam

tuon ug usab

ulahi, uwahi

sayo

Kuhaa ang inyong nga lapis,

Kuhaa ang inyong mag lapisug papel.

Kuhaa ang inyong mga lapisug papel ug pagsuwat ugmubong paragraph.

614

Get your books andread them.

Kuhaa ang inyong mga libroug sabaha.

18. Return to your seat. Balik sa imong lingkoranan.

Return to your seatimmediately.

You may return toyour seat.

Please return toyour seat now.

Balik dayun sa imong ling-koranan .

Makabalik ka sa imong ling-koranan .

Palihog, balik na sa imonglingkoranan.

19. Stop talking.

Please stop talking.

Please stop talkingnow.

Don't talk.

Hilum.

Hilum palihog.

Palihog, hilum na.

Ayaw pagtabi.

20. What don't youunderstand?

What don't youunderstand in thelesson?

What don't youunderstand inwhat I said?

Unsay wala nimo masabti?

Unsay wala nimo masabti saleksyon?

Unsay wala nimo masabti saakong sigulti?

21. I'll say it oncemore .

I'll say it slowlythis time.

I'll say it slowlyfor you.

Isulti nakog kausa.

Karon, isulti nakog hinay.

Isulti nakog hinsay parakanimo.

615

I'll say it word for Isulti nakog tagsa-tagsaword for you. para kanimo.

22. Spell it.

Spell the word.

Spell the wordfor me.

Please spell theword for me.

Litoka.

Litoka ang pulong.

Litoka ang pulong parakanako.

Palihog, litoka ang pulongpara kanako.

23. How do you spellthe word?

What's the spellingof the word?

Unsaon nimo paglitok sapulong?

Unsa paglitok sa pulong?

24. Raise your hand.

Raise your right hand

Raise your left hand.

Raise your handbefore you answer.

Raise your hand ifyou know the answer.

Raise your hand andwait to be called.

Ipataas ang kamot.

.Ipataas ang tuong kamot.

Ipataas ang walang kamot.

Ipataas ang kamot sa dilipa mutubag.

Ipataas ang kamot kungmakamao sa tubag.

Ipataas ang kamot ug paghuwatkung tawgon.

25. Pass your papers.

Pass your papersto the front.

Pass your papers tothe front, now.

Ipasa ang papel.

Ipasa ang papel sa atubangan.

Ipasa na ang papel sa atuban-gan.

616

Pass your papers when Ipasa ang anyong papel kungyou're through. human na kamo.

26. Close your books.

Close your booksnow.

Please close yourbooks now.

Please close yourbooks as soon asyou've finishedreading.

Isira ang inyong libro.

Isira na ang inyong libro.

Palihog, isira na ang inyonglibro.

Palihog, isira ang inyonglibro igkahuman ninyog basa.

27. May I ask a question? Mahimo bang mangutana?

May I ask you aquestion?

May I ask you aquestion aboutthe lesson?

May I ask you aquestion aboutthe paragraph?

Mahimo bang mangutana konimo?

Mahimo bang mangutana konimo bahin sa leksyon?

Mahimo bang mangutana konimo bahin sa paragraph?

28. Erase the black-board .

Please erase theblackboard.

Don't forget toerase the black-board .

Don't forget toerase the black-board after class.

Papasa ang gisulat sa pisara.

Palihog, papasa ang gisulatsa pisara.

Ayawg kalimti pagpapas anggisulat sa pisara.

Ayawg kalimti pagpapas anggisulat sa pisara igkahumansa klase.

617

Don't forget to erase Ayawg kalimti pagpapas angthe blackboard before gisulat sa pisara paraberleaving the room. mugawas sa kwarto.

29. Are you ready?

Are you allready?

Are you readyto begin?

Are you readyto begin reading?

Are you readyto begin writing?

Are you readyto begin studying?

Andam ka na?/Andam na bakamo?

Andam na ba kamong tanan?

Musugod na ba kamo?

Mubasa na ba kamo?

Musuwat na ba kamo?

Mutuon na ba kamo?

30. Shall we begin?

Shall we beginnow?

Shall we beginstudying thelesson?

Shall we beginreading thelesson?

Magsugod ta?

Magsugod na ba ta?

Magsugod na tag tuon saleksyon?

Magsugod na tag basa saleksyon?

31. We will begin/startthe class now.

We will begin theclass as soon asyou're ready?

Magklase na ta?

Magklase ta basta andam nakamo?

618

We will begin theclass when every-body's ready.

Magklase ta kang andam naang tanan.

32. Are there anyquestions ?

Do you have anyquestions?

Aduna bay pangutana?

Aduna ba kamoy pangutuna?

33. Would you liketo answer thequestions ?

Would you liketo recite?

Would you like torole-play thesituation?

Would you like torole-play thedialogue with John?

Gusto mong tubagon angpangutana?

Gusto mong murisayt?

Gusto mong murole-play sasituasyon?

Gusto mong murole-play kamoni John sa sultihanay?

34. Memorize thedialogue.

Memorize the dia-logue for tomorrow.

Memorize thedialogue well.

Memorize thedialogue forrole-playing.

Sag-oha ang sultihanay.

Sag-oha ang sultihanay paraugma.

Sag-oha pag-ayo ang sulti-hanay .

Sag-oha ang sultihanay parasa role-playing.

35. Ask questions.

Ask questions aboutthe dialogue.

Pangutana.

Pangutana bahin sa sulti-hanay .

619

Ask your classmates Pangutan-a ang imong ngaquestions about kauban sa klase bahin sathe dialogue. sultihanay.

36. Narrate the situation.Iestorya ang situasyon.

Narrate the situa- Iestorya ang situasyon sation for the class. klase.

Narrate the situa- Iestorya ang situasyon sation in the dialogue sultihanay sa klase.to the class.

Narrate what you Iestorya sa klase ang imongheard to the class. nadunggan.

37. Translate this Hubara kining leksyona.lesson.

Translate this Hubara sa Ininglis kininglesson into leksyona.English.

Translate this Hubara sa Ininglis kininglesson into leksyona, gamita ang imongEnglish in your kaugalingong pulong.own words.


This section is arranged according to various

contexts. The expressions in this section can be used

as supplements to dialogues having the same topics in

the text proper.

621


Oras na sa Pangaon:

Mangaon na ta. Gigutom

Mealtime: I.

Let's eat now, I'mhungry.

It's time to eat.

What do we have forbreakfast?lunch?dinner?

Let's say grace.

Please pass the

Can I have some water?

Would you like some moreof this?

Eat some more; Do havesome more.

This is delicious.

That was a good meal.

II. On Asking forDirections:

How do you get to

II.

Oras na sa pangaon.

Unsay pamahan?paniudto?panihapon?

Mangadye ta.

Palihog itumol ang

Tubig, palihog.

Gusto ka pa niini?

Kaon pa.

Lami kini.

Maayong pagkaona.

Mga Pangutana Bahin saDireksyon:

Unsaon nimo pag-adto sa

fromHow far ishere?

Can I walk it?

What street is it on?

Is it near the ?

Unsa kalayo anggikan dinhi?

Malakaw ba?

Unsang dana?

Duol ba sa ?

622

III. On Giving

Directions:

Turn left.

Turn right.

Go down this street.Go two blocks and makea right turn.

Ill. Paghatag ugDireksyon:

Pawala.

Patuo.

Lakawa kining dana.

Lakaw ug duha ka blokeug liko sa tuo.

It's near thefront of thebeside the

in

It's between and

It's near.

It's far.

It's not very far fromhere, you can walk it.

Get on a bus/jeepneyand get off at thecorner of and

Duol sasa , tapad sa

, atubangan

Naa sa taliwala saug .

Duol ra.

Layo ra.

Malakaw ra, dili kaayolayo gikan dinhi.

Sakay ug bus/jeepney,mga kanang sa eskinasa ug .

IV. On Time/Date:

What time is it?It is .

What day is it?Today is .

What's the date today?The date is .

It's lateearlynot yet time

IV. Bahin sa Panahon/Petsa:

Unsang orasa na? Alas

Unsang adlawa na?karon.

Unsang petsaha karon?karon.

Uwahi na.Sayo pa.Dili pa oras./Wala pay

623

I don't have much time.

I have to hurry, I'llbe late.

bagting.

Wala koy daghang trempo.

Kinahauglan magdali ko.Mauwahi ko.

V. In the Kitchen:Cooking:

I'm cooking now.

I'm cooking the food.

Please wash the dishes,

Dry the dishes.

Hand me the knife.

It's cooked now. Wecan eat.

How long does it taketo cook this?

V. Sa Kusina: Nagluto:

Magluto ako karon.

Magluto akog pagkaon.

Palihog, panghugas saplato.

Paugaha ang plato.

Itunol ang kutsilyo.

Luto na. Makakaon na ta.

Pila ka oras (minuto) angpagluto niini?

VI. On Meeting Friends:

It's good to see youagain.

How have you been?

How's the family?

I haven't seen you ina long time.

It's been such a longtime.

VI. Inigsugat ug Amigo:

Maayong nagkita ta.

Unsa na?/Kumusta ka na?

Kumusta ang imongpanilya?

Dugay nang wala ka nakomakit-i.

Kadugay na gyud.

624

VII. Preparing to Leave:

It's late. Let's gohome .

VII. Sa Hapit na Manamilit;

Ulahi na. Fauli na ta.

We'd better start moving. Magsugod-sugod na taIt's late. tindog. Gabii na.

Let's thank our hosts.

We'd better go now,while it's early.

Let's go now before itgets dark/rains.

VIII. On Saying Goodbye:

Thank you for invitingme .

It's a pleasure meetingyou.

I had a wonderful time,thank you.

Thank you for a delight-ful evening.

Come again.

Drop in anytime.

I enjoyed the party.

I'll go/leave now.

Magpasalamat ta sanangimbitar nato.

Adto na ta, maayo, kaysayo pa.

Adto na ta parabermungitngit/muuwan .

VIII. Inigpanamilit:

Salamat sa imong pag-imbitar nako./Salamatsa imong pagpanigimbi-tar .

Nalipay kong nagkaila tta.

Nalingaw kaayo ko.Salamat ha?

Salamat sa nakalingawngkagabhion.

Balikbalik.

Hapit-hapit.

Giganahan kaayo ko saparty.

Adto na ko.

Feel free to come anytime. Anhi kung gusto ka.Ayaw kaikog.

Do come again.' Balikbalik baya.

625

Thank you for coming. Salamat sa imong pag-anhi.

IX. Making a Phone Call:

Hello. Is this Mr.Cruz's residence?

Hello. Is this 52971?

Is Mary there? May Italk to her?

Where can I reach her?

What time are you ex-pecting her?

May I leave a message?

Please tell her to callme back at this number.My name is Vicky.

I'll call again later,thank you.

IX. Sa Pagtelepono;

Halo, kini ba ang balayni Mr. Cruz?

Halo. 52971 be kini?

Naa ba si Mary? Makig-sulti unta ko niya.

Asa man siya nako mata-wag?

Unsang orasa siyamuabot?

Mahimo bang sultihan mosiya nga ?

Palihog patelepono hasiya sa . SiVicky ang akog ngalan.

Mutawag lang kog usab.Salamat.

X. Buying Articles:

How much is this?

How much does thiscost?

Sa Pagpamalit ugButang:

Tagpila kini?

Pilay prisyo niini?

It's very expensive. I Mahal kaayo. Dili tin-don't think I can afford gali ko makaabot.it.

Will you show me acheaper one?

Patan-awa kog bobarato.

626

I'd like to buy that,but the price isn'treasonable.

Can you give me alower price?

Can you lower theprice?

Is this made in thePhilippines?United States?Japan?Hong Kong?

Is this imported?

Give me two of that,a dozenhalf ado zen

Wrap it for me please.

Where's the receipt?

Do you sell ?

Do you sell this brandhere?/Do you carry thisbrand here?

Are there other storesthat carry this brand?

Gusto unta ko niana, pepero mahal ra kaayo.

Makatag kag ubos-ubosnga prisyo nako?

Maubosan ba ang prisyo?

Buhat ba kini saPilipinas?Amerika?Hapon?Hogkog?

Dili ba kini dinhi?/Gikan ba kini sa laingnasyon?

Tagai kog duhausa ka dosenatunga sadosena

niana?

Pusta, palihog.

Hain ang recibo?

Magbaligya ba kamog

Magbaligya ba mo niingbuhata/markuha?

May ubang tindahan bangmagbaligya niingmarkaha/buhata?

C. Useful Questions/Expressions for Use in InformantSessions

These utterances would be useful to Cebuanolearner when he collects and prepares his own materialsfor self-study.

628

C. Useful Questions/Expressions for Use in InformantSessions

I.

What

Whatof

is

is thein

What is theequivalent

in Cebuano?

equivalentCebuano?

Cebuanoof ?

Unsa

Unsasa

Unsasa

ang

ang

sa

katumbasCebuano?

ang katumbas

Cebuano?

sa

sa Cebua

What is the meaning ofthis word?

Do these words have thesame meanings?

Do these words havedifferent meanings?

Unsay kahulugan niiningpulonga?

Pariho ba ang kahuluganniining pulongs?

Lain-lain ba ang kahuluganniining pulonga?

How do you pronounce this Unsaon nimo paglitok niiningword? pulonga?

How do you say this word? Unsaon nimo pagsulti niiningpulonga?

Will you say this for me? Isulti ko niini, palihog?

Am I saying the wordcorrectly?

Do these words soundthe same?

Do these words sounddifferent?

Husto ba ang akong pagkasulti?

Panatia kung pariho ba kiningmga puloga?

Panatia kung lain-lain bakining mga puloga?

Do and mean Pariho ba ang kahulugan sathe same thing? ug sa

Is there a differencein meaning between

and ?

May diperensya ba angkahulugan sa ug sa

629

Is there a word InCebuano that's similarto this?

Is there a word InCebuano that soundslike this?

May pulong ba sa Cebuanonga pariho niinl?

May pulong ba sa Cebuano ngapariho niini kung paminawon?

Do you use this wordoften?/How often doyou use this word?

When can I use thisword?

Can I use it in[formal ^AinformalJ situations?Vcasual J

Is there only onemeaning for this word?

Kanumay ba nimo gamiton kiningpulonga?

Kanus-a nako magamit kiningpulonga?

Magamit ba nako kini sasituasyon ngaA>ormal "\

1inpormal II ordinaryoj ?

Usa sa ba ang kahuluganniining pulonga?

Is it/"polite -\ Dili baAigil-ad ^Iformal \ Ipormal I{informal! to use \inpormal \[casual J this word? \ordinaryoj

kung gamiton kining pulonga?

Is there another way of Aduna pa bay laing paagi sasaying in Cebuano?/ pagsulti sa saAre there other ways of Cebuano?saying in Cebuano?/Do you know of other waysof expressing inCebuano?

What is the opposite of Unsay kaatbang sa

What is another wordsimilar to ?

Unsay laing pulong ngapariho sa ?

Is it correct to say Husto ba ang suiting

630

II.

I'll give you a sentence. Tagaan ta mo ug laray, sultihiTell me if it'sfcorrect )ko ug husto ba o sayop ba.

•Iwrong *.(inaccurate)

Listen to what I'm going Paminawa ang akong isulti,to say. Tell me if it's unya sultihi ko ug husto bacorrect/wrong. o sayop ba.

I'll use another word in Mugamit ko ug laing pulongthis sentence. Tell me niining laraya, sultihi koif I'm using it correctly.ug husto ba ang akong

paggamit.

I'll substitute thisword for another wordin the sentence. Tellme if the sentence isstill correct.

I'll change the word inthe sentence. Tell meif the meaning of thesentence changes.

I'll rearrange the wordsin the sentence. Tellme if the rearrangementis correct.

Ilisan nako kining pulonga salaray ug lain, sultihi ko ughusto pa ba ang laray.

Ilisan nako ang usa ka pulongsa laray, sultihi ko ug walaba mabalhin ang kahuluganniini.

Balhinon nakog butang ang mgapulong sa laray, sultihi kopagkabutanga.

Can I add this word/phraseMapuno ba nako kining pulonga/to the sentence? pasambingaya sa laray?

Is the sentence correct? Husto ba ang laray?What does it mean? Unsay kahulugan niini?Does this new sentence Aduna bay laing kahulugan kininghave a different meaning? bag-ong laraya?

When I say , is theaction in thefpresent 1

ipast \^future J

Is the action happeningnow?Did it happen in thepast?

Kung muingon kog , kanus-aman kining hitaboafkaron

niagi na[umaabot

Nahitabo ba kini karon?

Nahltabo na ba kini?/Nahitaboba kini sa niaging panahon?

631

Will it happen in thefuture?

How long does it last?

Short termLong term

Does it mean that youdo it(•everydayjonce in a whileCalways ?Does it mean thatwill be doing it

^undoubtedlysometime in the futurewith a specific timein mindin the future but youdon't know when?

iilel

you

J

Mahitabo pa ba kini?/Mahitaboba kini sa ummabot ngapanahon?Unsang kadugayon kini mulang-tud?Kadiyut ra?Dugay pa?

Unsay buot ipasabut niini--nga buhaton nimo kinifad law-adlaw)K usahayUanunay?Unsay buot ipasabut niini—nga buhaton nimo kinidayunsa pila ka adlaw

Isaa umaabot nga panahon peroldili ka pa segurado kung 'kanus-a gyud?

632

D. Miscellaneous Idiomatic Expressions

Oh my.' Sus!

Whatchamacallit. Kuan

Oh really. Ah diay.1

My goodness. Pastilan.

O.K. Sige.

Correct/Wrong. Husto/Sayop.

Good. Maayo.

Very good. Maayo kaayo.

Perhaps/maybe. Tingali.

That's how it is. Mao kana.

It's true. Tinuud kana.

It's alright. Way ball.

There's nothing else. Wala nay lain.

Right now. Karon dayon.

Just a minute. Kadiyut lang.

You are just talking Pataka ka lang.(making sounds).

Till later. Hangtud unya.

Till tomorrow. Hangtud ugma.

Excuse me. Tabi.

Come over. Dali ra/mari ka.

Again. Usab

Again Usba.

633

All together.

Once more.

Slowly/faster.

Louder.

Try it.

I bet you.

Pardon me.

Come back again.

Goodbye

I'll go ahead.

I'm ashamed.

I'll see you later.

Talkative.

It's confusing.

You guessed it right.

What else?

Is it possible?

Is it clear?

Is it correct?

Who knows the answer?

What are you doingnow?

Let's sing.

Dungan

Kausa pa.

Hinaya/kusga.

Kusogkusoga/kusgakusga.

Sulaye.

Pustahan ta.

Pasayloa ko.

Balikbalik.

Adto na ako•

Muuna na ko.

Maulaw ko.

Magkita ta unya.

Tabian.

Kalibug baya.

Nakatag-an ka sa husto.

Unsa pa?

Mahimo ba?

Klaro ba?

Husto ba?

Kinsay nahibalo sa tubag?

Unsay imong gibuhat karon?

Manganta kita.

634

Let's go for a coffeebreak.

Please be quiet andlisten.

Class is dismissed.You may go now.

I don't know.

I don't like.

I don't care.

It doesn't matter.

I hope - may it beso .

Wake up.

Never mind.

It's up to you.

What did you say?

Hurry up.

Wait for me.

Surely. Certainly.

Go on.

Don't be shy.

What a pity!

Let's go.

Are you kidding?

Mangapi kita.

Palihog ayaw pagsaba ugpaminaw.

Humana ang klase. Makalakawna kamo.

Ambot lang.

Dili ko gusto.

Wa ra na nako.

Way bali.

Hinant unta.

Mata na.

Sagdi lang.

Ambot nimo./Ikaw lang bahala./Naa ra na nimo.

Unsay imong giingon?

Pagdali/Paspas.

Humata ko.

Segurado.

Sige/Padayon.

Ayawg kaulaw.

Kalooy sad I/KamakalolooyI

Tana.

Nagtiawtiaw ka ba?/Nagtinontoka ba?

635

Maybe, perhaps. Tingali/Basi.

I think so. Mao tingali.

That's crazy. Tinonto kana./Binwang kana.

For goodness sakes. Pastilan!/Sus, Ginoo!

What's up?/How goes it?Unsa na?

Is that right? Husto ba kana?/Ah diay?

That's enough. Husto na kana.

E. Questions Relating to Filipino Host Family

In training, PCTs sometimes have the opportunity to

experience living with a Filipino family. The following

utterances are guides to the student, to enable him to

talk about his host family and narrate his experiences

and observations.

637

E.

Where were you last Thurs-day afternoon?

On what day did you go toyour host family?

What time did you go toyour host family?

On what did you ride ingoing to your hostfamily?

Who drove you to yourhost family?

Who were with you inyour host family?

What car did you rideon in going to your hostfamily?

Diin kamo niadtong Hwebes sahapon?

Unsang adlawa kamo niadto sainyong Pilipinong pamilya?

Unsang orasa kamo niadto sainyong Pilipinong pamilya?

Unsay inyong gisakyan paingonsa inyong Pilipinong pamilya?

Kinsay nidrayb ninyo paingonsa inyong Pilipinong pamilya?

Kinsay kauban ninyo sa inyongPilipinong pamilya?

Unsay inyong gisakyang awtopaingon sa inyong Pilipinongpamilya?/Unsang awtoha anginyong gisakyan paingon sa

Which family did yougo to?

Where is their home?

What's the job of thehusband?

Where is he from inthe Philippines?

What's his language?

Kinsang pamilyaha ang inyonggiadtuan?

Hain ang ilang puloy-anan?

Unsay trabaho sa bana?

Taga-diin siya sa Pilipinas?

Unsay iyang sinultihan?(language)

What's the job of thewife?

Unsay pangita sa asawa?

638

Where is she from in thePhilippines?

What's her language?

Who met you when youarrived?

What time did you arrivein their house?

Do they have children?

How many?

How many boys? Who arethey? How old arethey?

How many girls? Who arethey? How old are they?

Who's the eldest?

Who's the youngest?

Do they have marriedchildren?

Do they have unmarriedgirls? Is she/Are theypretty?

Do they have unmarriedboys? Is he/Are theyhandsome?

Is he/Are they going toschool?

Where is he/Are theygoing to school?

Taga-diin siya sa Pilipinas?

Unsay iyang sinultihan?

Kinsay nisugat (meet) sainyong pag-abot? (arrival)

Unsang orasa kamo niabot sailang baay?

Aduna ba silay mga anak?

Pila ka buok?

Pilay lake? Kinsa sila?Pilay ilang edad?

Pilay baye? Kinsa sila?Pilay ilang edad?

Kinsay kamagwangan?

Kinsay kamanghuran?

Aduna ba silay batang minyo?

Aduna ba silay batang daga?Gwapa ba siya/sila?

Aduna ba silay batang ulitawo?Gwapo ba siya/sila?

Nag-eskwela ba siya/sila?

Hain man siya/sila mag-eskwela?

What are they taking? Unsay ilang gikuha?

639

What grades are they in?

What are their languages?

Did they speak Cebuano?

Did you talk inCebuano ?

Do they speak Cebuanowell?

What did you talk aboutin Cebuano?

How many were you in yourhost family?

Who were your companionsin your host family?

What time did you havedinner on the firstnight?

How many kinds of dishes/viands were you served?

Is the food in thecafeteria better thanthat of your hostfamily?

Was your viand deli-cious?

Which viand was themost delicious?

Which viand wasn'tdelicious?

Which viand didn'tyou like?

Unsay ilang grado?

Unsay ilang sinultihan?

Nag-Sinibwano ba sila?

Nagsulti ba kamo sa Cebuano?

Maayo ba silang muSinibwano?

Unsay gisulti ninyo saCebuano?

Pila kamo ka buok sa inyongpamilyang giadtoan?

Kinsay imong kauban sa imongpamilyang giadtoan?

Unsang orasa ang inyong pani-hapon sa primerong gabii?

Pila ka klaseng sud-an anggiserbi ninyo?

Mas maayo ba ang sud-an sakapiteriya kay sa inyongpamilya?

Lami ba ang inyong sud-an?

Unsang sud-ana ang lami kaayo?

Unsang sud-ana ang waay lami?

Unsang sud-ana ang waa kamakagusto?

640

Why not?

Which viand did youlike most?

Why?

What did you do afterdinner?

Did you take a walkwith your host family?

Did you tell stories?/Did you talk?

What did you talk about?/What stories did youtell each other?

Ngano man?

Unsang sud-ana ang nakagustoka kaayo?

Ngano man.

Nag-unsa man kamo human sapanihapon?

Nagpasiyo ba kamo uban sainyong pamilya?

Nag-estorya ba kamo?

Unsay inyong estorya?

Did they ask about thePCTs here in Kohala?

Do they have a TV set?

Did you watch TV?/ Didyou see/watch a TVprogram?

What did you watch onTV?

Nangutana ba sila bahin samga PCT dinhi sa Kohala?

May TV ba sila?

Nag-TV ba kamo?/Nagtan-awba kamo sa TV?

Unsay inyong gitan-aw sa TV?

Did you go out afterdinner?

Where did you go afterdinner?

Did you go to the movieafter dinner?

What movie did you goto?/What movie did yousee?

Nanglakaw ba kamo human sapanihapon?

Diin kamo manglakaw human sapanihapon?

Nagsine ba kamo human sapanihapon?

Unsang siniha ang inyonggitan-aw?

641

Was it good/nice?

What time did you go tobed last Thursday(Friday, Saturday)?

Which room did you sleepin?

Nindot ba?

Unsang orasakkamo natulog(sleep) niadtong Hwebes(Byernes, Sabado)?

Diing kwartoha kamo matulog?

Was your bed soft?

What time did you wakeup last Friday(Saturday, Sunday)?

Who woke you up everymorning?

What was your dinner/did you have for dinnerlast Friday (Saturday,Sunday)?

Did you have dessert?

What was your dessert?/What did you have fordessert?

What was your breakfast/did you have for break-fast last Friday(Saturday, Sunday)?

Who cooked your food?

What did you do in yourhost family last Friday(Saturday, Sunday)?

Humok ba ang inyong higda-anan?

Unsang orasa kamo nimata(wake up) niadtong Byernes(Sabado, Domingo)?

Kinsay nipukaw (wake up)ninyo kada buntag?

Unsay inyong panihaponnihadtong Byernes (Sabado,Domingo)?

Aduna ba kamoy dulsi (des-serts) ?

Unsay inyong dulsi?

Unsay inyong pamahaw niadtongByernes (Sabado, Domingo)?

Kinsay niluto sa inyongpagkaon?

Nag-unsa kamo sa inyongpamilyang giadtoan niadtongByernes (Sabado, Domingo)?

Where did you go? Diin kamo muadto?

642

How was your potluck?

Where did you hold/haveyour potluck?

How many kinds of dishes/viands did you have inyour potluck?

What dishes/viands did youhave in your potluck?

What food which youhaven't eaten beforedid you eat in thepotluck?

Who went to your potluck?

What time did you haveyour potluck?

What time did youfinish your potluck?/What time were youthrough with yourpotluck?

Did you help in the workof your host family?/Didyou help your hostfamily with their work?

What did you help with?/What help did you offer?

Did you help wash thedishes?

Did you wash the dishes?

Who washed the dishes?

Kumusta ang inyong potluck?

Diin kamo magpotluck?

Fila ka klaseng sud-an sainyong potluck?

Unsay mga sud-an ninyo sapotluck?

Unsay mga bag-o ninyongpagkaong nakaon sa potluck?

Kinsay niadto sa inyongpotluck?

Unsang orasa ang inyongpotluck?

Unsang orasa nahuman anginyong potluck?

Nitabang (help) ka ba satrabatio sa imong pamilya?

Unsa man ang imong gitabang?

Nitabang ka ba paghugas samga plato? (wash the dishes)

Nanehugas ka ba sa mga plato?

Kinsay nanghugas sa mga plato?

643

How many days did you Pila ka adlaw kamong nipuyostay/live with your sa inyong pamilya?host family?

On what days did you stay/ Unsang mga adlawa kamolive with your host nipuyo sa inyong pamilya?family?

Did you stay long withyour host family?

What new things didyou see in the houseof your host family?

What happened during yourstay with your hostfamily?

What good thingshappened to you?

What bad things happenedto you?

What do you like in yourhost family?

What don't you like inyour host family?

Are you happy with yournew experience?

Do you like what you(have) experienced?

What have you learnedfrom your new experi-ence?

Is your new experiencegood for you?

Dugay ba'kamong nipuyo sainyong pamilya?

Unsay mga bag-ong butang(things) nakita ninyo sabaay sa inyong pamilyanggiadtoan?

Unsay mga nahitabo sa inyongpagpuyo sa inyong pamilya?(happen)

Unsay maayong nahitabo ninyo?

Unsay dili maayong nahitaboninyo?

Unsay gusto ninyo sa inyongpamilya?

Unsay dili gusto ninyo sainyong pamilya?

Nalipay ba kamo sa inyongbag-ong eksperyinsya?

Gusto ba kamo sa inyongnaeksperyinsya?

Unsay nakuha ninyo sa inyongbag-ong eksperyinsya?

Maayo ba para ninyo ang inyongbag-ong eksperyinsya?

644

Is your three-day stay Husto-husto ra ba ang tulo kajust right? adlawng pagpuyo ninyo?

Would you like to stay/ Gusto ka bang mupuyo pag-usablive again with a sa Pilipinong pamilya saFilipino family in the Pilipinas?Philippines?

F. Questions Relating to Biographical Information

The following questions will help the student talk

about himself, his family, and his studies. These

are common questions asked of a newly-arrived PCV in

the Philippines.

646

F.

Who are you?What's your name?

Where are you from?

Where in ?

Where were you born?

When were you born?What date were you born?

Where do you live?Where's your house?

Where did you livebefore?

How tall are you?/What's your height?

How much is yourweight?/How much doyou weigh?/What'syour weight?

What's your waistline?

What's the color ofyour hair?

What's the color ofyour eyes?

What's the color ofyour skin?

What's your religion?

Do you still have yourparents ?

Kinsa ka?Kinsa ang imong ngan? Kinsayimong ngan?

Taga-diin ka?

Diin sa ?

Diin ka matawo?

Kanus-a ka matawo?Unsang pitsaha ka natawo?

Hain ka magpuyo?Hain ang imong bay?Hain ang imong puloy-anankaron?

Diin ka magpuyo kaniadto?

Pilay imong gitas-on?

Pilay imong timbang?

Pilay imong hawak? (female)

Unsay kolor sa imong buhok?

Unsay kolor sa imong mata?

Unsay kolor sa imong panit?

Unsay imong relihyon?

Duna ka pa bay mga ginikanan?

647

Who are they?Who are your parents?

Where are they now?Where do they live now?

Where in ?

Who's your father?What's your father'sname?

What's your father?(i.e. , occupation)

What's the job ofyour father?

What's the occupationof your father?

What's your mother?(i.e., occupation)

What's the job of yourmother?

What's the occupationof your mother?

How old is your father?

How old is your mother?

How old are you?

Do you have(brothers and sisters!{siblings i •

How many siblings doyou have?

How many sisters do youhave?

Kinsa sila?Kinsa ang imong mga ginikanan?

Hain man sila karon?Hain man sila magpuyo karon?

Diin sa ?

Kinsa ang imong amahan?Kinsay ngan sa imong amahan:Kinsa ang ngan sa imong amahan?

Unsay imong amahan? Unsaang imong amahan?

Unsay trabaho sa imong amahan?

Unsay pagpangita sa imongamahan?

Unsay imong inahan? Unsaang imong inahan?

Unsay trabaho sa imonginahan?

Unsay pagpangita sa imonginahan?

Pilay edad sa imong amahan?Pilay edad sa amahan nimo?

Pilay edad sa imong inahan?Pilay edad sa inahan nimo?

Pilay edad nimo?Pilay imong edad?

Duna ka bay nga igsoon?

Pxla ka buok ang imong igsoon?Pilay imong igsoon?

Pila ka buok ang imong igsoongbaye? Pilay imong igsoongbaye?

648

How many brothers do youhave?

What's the job/occupationof your sister?

What's the career/profes-sion of your sister?

onWhat's the job/occupatiof your brother?

What's the career/occupa-tion of your brother?

Where are they now?

How old is your eldest/oldest sibling?

youngest ?

How many are you?How many are in yourfamily?

How many married siblingsdo you have?

How many unmarriedbrothers do you have?

How many unmarriedsisters do you have?

Are you married?

When are you gettingmarried?

When do you getmarried?When will you getmarried?

Pila ka buok ang imongigsoong lake? Pilay imongigsoong lake?

Unsay pagpangita sa imongigsoong baye?

Unsay karera sa imong igsoongbaye?

Unsay pagpangita sa imongigsoong lake?

Unsay karera sa imong igsoonglake?

Hain man sila karon?

Pilay edad sa imong kamagwang-ang igsoon?

Pilay edad sa imong kamang-hurang igsoon?

Pila kamo ka buok?Pila kamo ka buok sa inyongpamilya?

Pilay igsoon mong minyo?

Pilay igsoon mong ulitawo?

Pilay igsoon mong daga?

Minyo ka ba?

Anus-a ka magminyo? Anus-aka maminyo?

649

When did you get married?

Why aren't you marriedyet?

Do you still have grand-parents?

Are your grandparentsstill alive?

Who is your grandmother?

Who is your grandfather?

How old is your grand-mother?

How old is your grand-father?

Where are they livingnow?

Where do they live now?

Do you have cousins/acousin?

Who are they/is he/she?

Do you have sons-in-laws (daughters)?

Who is he/she/are they?

How many are your rela-tives?

How many relatives doyou have?

Kanus-a ka nagminyo? (male)Kanus-a ka naminyo? (female)

Nganong wa ka pa man magminyo?(male)

Nganong wa ka pa man maminyo?(female)

Duna ka pa bay apuhan?

Buhi pa ba ang imong apuhan?

Kinsa ang imong apuhang baye?Kinsa ang imong lola?Kinsay imong lola?

Kinsa ang imong apuhang lake?Kinsa ang imong lolo?Kinsay imong lolo?

Pilay edad sa imong lola?

Pilay edad sa imong lolo?

Hain man sila magpuyo karon?

Duna ka bay ig-agaw?

Kinsa siya/sila?

Duna ka bay umagad?

Kinsa siya/sila?

Pilay imong paryente?

Pila ka buok ang imongparyente?

650

How many nephews andnieces do you have?How many are your nephewsand nieces?

Where were you trained inAmerica?/Where did youhave your training inAmerica?

Where in ?

Who were/was yourteachers/teacher?

What are/is the names/name of your teachers/teacher?

When did you have yourtraining?

When were you trained?On what dates were youtrained?

During what months ?

What year ?

What did you study intraining?

What did you finish inAmerica?What have you ?

When did you finishstudying?

When did you graduatefrom college?

Pilay imong pag-umangkon?

Fila ka buok ang imong pag-umangkon?

Diin ka magtraining sa Amerika?

Diin sa

Kinsay imong maestra/o?

Kinsay ngan sa imong maestra/o?

Kanus-a ka nagtraining?

Kanus-a imong training?Unsang pitsaha ang imongtraining?

Unsang buwana ang imongtraining?

Unsang tuiga ang imongtraining?

Unsay imong gitun-an satraining?

Unsay gituon nimo sa training?

Unsay imong nahuman sa Amerika?

Unsang kareraha ang imonggikuha sa inyo?

Unsang kareraha ang nakuha nimosa inyo?

Kanus-a ka nahuman sa pagtuon?

Kanus-a ka nigradwar sa college?

651

What/which university did Unsang unibersidada kayou finish?

graduate?

Where's that place inAmerica?

When did you arrive inthe Philippines?

On what date did youarrive in the Philippines? Pilipinas?

nakahuman?Unsang unibersidada ka nig-radwar?

Haing lugara kana sa Amerika?

Kanus-a ka niabot sa Pilipinas?

Unsang pitsaha ka niabot sa

What did you ride on?Which plane did you rideon?

What time did you leaveAmerica?What time did the planeleave from America?

What time did you arrivein Manila?

What time did the planearrive in Manila?

Unsay imong gisakyan?Unsang ayroplanoha ka nisakay?

Unsang orasa ka nigikan saAmerika?Unsang orasa nilarga angayroplano gikan sa Amerika?

Unsang orasa ka niabot saManila?Unsang orasa niabot angayroplano sa Manila?

On what day did you leave Unsang adlawa ka nigikan saHonolulu? Honolulu?

On what day did the PAN AM Unsang adlawa nilarga angplane leave Honolulu? ayroplanong PAN AM sa

Honolulu?

On what day did the plane Unsang adlawa niabot angarrive in Manila? ayroplano sa Manila?

On what day did you arrive Unsang adlawa ka niabot sain Manila? Manila?

Where will you teach here? Asa ka mutudlo dinhi?Where are you going toteach here?

What school are you going Unsang eskwelahana ka mutudloto teach here? dinhi.

652

What will you teach?What subject will youteach?

What will you teach?/What are you going toteach?

What grade are yougoing to teach in?

When are you going backto America?

What/which plane willtake/ride on?

On what date will youleave?

On what date will yoube leaving?

What time will you[leave )lbe leaving} ?What time will the plane/leave ILbe leaving J ?

Are you happy here?Aren't you homesick?/Don't you miss yourhome?

Unsang imong itudlo?Unsang sabdyeka ang imongitudlo?

Unsay imong tudloan?Unsang gradoha ka mutudlo?

Unsang gradoha ang imongtudloan?

Kanus-a ka mubalik sa Amerika?

Unsang ayroplanoha ka musa-kay? Unsay imong sakyan?

Unsang petsaha ka mugikan?

Unsang petsaha ka mularga?

Unsang orasa ka mugikan?

Unsang orasa mularga angayroplano?

Unsang orasa mugikan angayroplano?

Malipayon ka ba dinhi?Wa ka ba mingawa sa inyo?

APPENDIX III

Some Useful Lexical Items

The following utterances are grouped according

to categories. They may be learned independent of

the lessons in the text.

654

broil

cook In vinegar

cook in coconut milk

fry

parboil

raw, with vinegar andsalt

roas t

roast as rice, coffee,etc.

saute

s tew

1. MANNER OF COOKING

sugba

un-on, inun-on,inun-onan

tinunoan

pr ito

lapwa

kinilaw

asal

sinanlag

gisa

lauta (meat, fish),tinula (fish only),linat-an (pork/beef)

2. FLAVORS

acerbic

bitter

tasteless

pungent, hot

salty

sour

sweet

aplod

pait

tab-ang

halang/haang

parat

as lum

tam-is

655

3. TASTE

monotonous

nauseating

4. FOOD

beef

chicken

duck

dried fish

goat's meat

meat

noodle

pork

rolls

salted fish

salted tiny shrimps

squid

tuna

turkey

sum-ol

luod

karneng baka

manok

pato

bulad/buwad

karneng kanding

karne

pansit

karneng baboy

empanada, lumpya

ginamos

uyap

nokos

tulingan

pabo

5. DRINKS/BEVERAGES

boiled ginger

chocolate

linagang luy-a

tsokolate

656

coffee

j uice

milk

tea

wine

6. SPICES

garlic

ginger

green onion

pepper

round onion

salt

sauce of salted fish

sauce of fish

soy sauce

vinegar

kape

kahilada

gatas, letse

tsa

b ino

ahos

luy-a

sibuyas

sili

sibuyas bombay

asin

una

pat is

toyo

suka

7. COOKING UTENSILS

big frying pan

broiling rack

clay pot

dipper

earthen jar

kalaha/kaha

parilya

kolon/kuon

kabo

banga

657

knife

ladle

stove, native burner

pot, kettle

pot, bigger pan

s tove

kutsilyo

luwag

sug-ang

kaldero

kaserola

abohan

8. EATING UTENSILS

fork

glass

knife

pitcher

plate

platter

saucer

spoon

sugar container

teaspoon

9. TOOLS

axe

bar

chis el

hammer

tinidor

baso

kutsilyo

pitsel

plato

bandehado

platito

kutsara

asukarera

kutsarita

atsa/hwasay

bara

tigib

martilyo

658

handsaw

knife

knife, heavy

pick

plane

scythe

screwdriver

spade

branch

bud

flower

fruit

leaf

root

shoot

trunk

apple

avocado

banana

gabas

kor ta

sundang

piko

sipilya

sanggot

distornilyador

pala

10. PARTS OF A TREE

sanga

potot, salingsing

bulak/buwak

bunga

dahon

gamut

udlot

puno-an

11. FRUITS

mansanas

abokado

saging

659

durlan - duryan

grapes - ubas

guava - bayabas

jackfuit - nangka

mango - mangga

orange - kahil, naranghlta,

laranghita

papaya - kapayas

pear - peras

pomelo - buongon/bung-on

star apple - estar apol, kaymito

12. VEGETABLES

bamboo shoot - dabong

beans , a variety of - monggo

bitter melon - ampalaya

cabbage - repolyo

eggplant - talong/tawong

fern top - pako

lettuce - litsugas

mushroom - ligbus, uhong

onion - sibuyas

pepper - sili

potato - patatas

660

squash

string bean

tomato

kalabasa/kalbasa

balatong/baltong

kamatis

13.

corn

glutinous rice

glutinous rice, purplevariety

milled corn

milled rice

milled corn or rice

rice

rice crop, unmilled rice

wheat

GRAINS

-

-

-

-

-

-

-

-

_

mais

pilit

tapol

bugas nga mais

bugas nga humay

bugas

humay

palay

trigo

14. ROOT CROPS

cassaba

sweet potato

yam

kamoteng kahoy,balanghoy

kamote

gabi

661

15. ANIMAL KINGDOM

ant

bee

bird

cat

carabao

centipede

chicken

cockroach

cow

crocodile

dog '

fish

frog

goat

horse

lizard

lizard, house

monkey

Pig

python

rat

shark

hulmegas, sulom/

suom

putyokan

langgam

iring

karabao, kabaw

ulahipan, uhipan

manok

ok-ok

baka

buaya

iro

isda

baki

kanding

kabayo

tabili

talo-to, toto

amo, unggoy

baboy

sawa

ilaga

iho

662

snake

spider larva

turtle

bill

cockcomb

feather

horn

tail

wing

garden

pig pen

playground

poultry

washing place

yard

back porch

balcony

bathroom

halas, haas

alilawa, lawa

ba-o

16. PARTS OF ANIMALS

sungo

pasung

balahibo, balhibo

sungay

ikog

pako

17. OUTSIDE THE HOUSE

hardin

tangkal

dula-anan/duwa-anan

poltre, manokan

labhanan

nataran, lataran

18. PARTS OF A HOUSE

pantawan, pantaw

balkon

bany o

663

bedroom

ceiling

corner inside house

dining room

door

floor

kitchen

living room

post

roof

s tairs

toilet

wall

window

under the house

kwarto, lawak katul-ganan

kisarae

suok

kan-anan

puertahan, pultahan

salug/sawog

kusina

sala

haligi

atop

hagdan

kasilyas

bongbong

b intana

silong

19. FURNITURE IN THE HOUSE

bookstand

bed

chair

closet

cot

drawer in closet

es tante sa libro

kat re

s ilya

aparador

teheras/teras

hunos

664

dresser - espiho de kuerpo

electric stove - abo nga elektrisidad

ice box - kahon sa yelo

mirror — espiho

piano - pyano

plate rack - banggera

radio - radyo

sofa - sopa

stove, native - abo

stereo set - esteryo

table — lamisa

television - telebesyon

telephone - telepono

20. PARTS OF CLOTHES

belt - bakos

collar - kwelyo

neckline - liab

pocket - bulsa

seam - sidsid

sleeve - manggas

665

21. MEN'S WEAR

handkerchief - panyo

socks - meyas

necktie - korbata

pants - karsones , pantalon

Filipino formal shirt - barong Pilipino/

tagalog

Filipino informal shirt - polo barong

shirt - kamisadentro

T-shirt - kamisita, kamisin

wrist watch - relo de pulso

22. LADIES' WEAR

blouse - blusa

dress - sinina

earrings - ariyos

fan - paypay

necklace - kwintas, kulintas

scarf - bandana, pandong

shoes - sapatos

slippers - sinilas

step-in, sandal - sandalya

stockings - medyas

wooden shoes - bakya

666

veil belo, brunda, mantilya

23. PARTS OF THE BODY

abdomen

arm

back

breas t

cheeks

chin

ear

elbow

eyeball, iris

eyebrow

eyelashes

eyes

face

fingers

foot

forehead

hair

hand

head

heel

tiyan

bukton

likod

dughan

aping

sulang/suwang

dalunggan/dunggan

siko

kalimutaw

kilay

pilok

mata

nawong

tudlo

tiil

agtang

buhok

kamo t

ulo/uo

tikod

667

waist

hips

knee

leg

lips

little finger

mouth

muscle

nail

nape

neck

nose

palm

rib

shin

shoulder

skull

but tocks

hawak

bat-ang

tuhod

bitiis

ngabil

kumingking

baba

braso

kuko

tangkugo, tingkoy

liog

Hong

palad/paad

gusok

bagtak

abaga

bagolbagol

lubot

SUPPLEMENTARY MATERIALS I

A. Cebuano Phonology Lessons

B. Intonation Contour

669

Intonation Contour

Lesson 1

A: Maayong" buntag

B: Maayong buntag sab,I Juan

A: Humusta ka?tB: Maayo man,Isalamat.

Lesson 2

B: Dayon lang.> Llngkod usa.

A: Salamat.

670

Lesson 3 (Dialogue 1)

B: Dayon lang .iff 0 ,1 ikaw man diay

A: Maayo!

; .$0,likaw man diay, |Pedro.

Lingtcod usa . a

A: Talamat. if


A: T5aayo.' if

B: Kin's a kata? |

A: Tko./si Roberto

B:

n—* ,i n-..s oalamat • iy Maay^nTg^^gabii • fX

abii sab. ffLingkod usa. yB: Maayong gabil

671

Lesson 4

JTl—r/ 4: "Ana,/unsa kana? I

,/kini? jB: Unsa

A: Oo.

B: Ay , Ilami" fcaayo

Lesson 5

A: Ben,lsTya si Mr. Smith

B: Ah diay? / Kumusta ka./Mr. Smith?

C: Maayo man.

672

C: Oo, lAmerikano ako. it


A: Amerikano ka ba./Mr. Smith?

B: Oo, lAmerikano ako,lug Peace Corps trainee sab.

A: Taga-diin ka?

B: Taga-Texas ako. WUg- u /. WTJgTkaw?

A: Ako,/Taga-Pilipinas.


A: Taga-diin ka

B: Taga-California ako.

A: Diin'sa California?

673

B: Sa San Francisco. |/ug ikaw, Idiin saTTTTpinas ?

A: SaCebu.

Lesson 7

A: Carlos, Corps trainee?'tB: Oo, [Ben,Jsila gyud.

A: Asa nan kamo?

B: Muadtokami sa Sine.

A: Karon dayon?

B: Dili, unya ra'It

Lesson 8

A: Kinsa ang imong mga ginikanan?

674

B: Si M T . ug Mrs. Paul Murphy,

A: Hain man sila karon?

B: Tua sila sa Oregon.

Lesson 9

A: Bay,Imahimo bang mangutana?

B: Unsa may ato ?

A: Hain man ang balay sa kapitan del baryo dinhi?

Tua sa luyo sa slmoahan. It

A: Salamat.

B: Way sapayan •If

675

Lesson 10

L: TTyabaA: Siya ba anglmong amiga?

B: Oo.

A: Kinsa ang lyang ngalan?

B: Ang iyang nga lan s i Jean P e t e r s , jjf

A: A h . f s i y a ang bag-ong m a e s t r a , J d i l i ba?

B: OOj/mao s i y a . "ft


A: Aduna ka bay mga i g s o o n , /Be r t ?

B: Oo,Iaduna akoy tulong igsoon,/duha ka lalake

A: Ug

ug usa" ka babaye.d.

Pila ang mga igsoon nimo?

676

B: Tulo sab . q) Puro 1 a 1 ake, j'walay '^abaye


A: Unsay mahimo ta./Rene?

-nB: Aduna ka bay libro sa Math?

A : Oo , Ingano man?

"f

B: Gustokongmubasa sa leksyon nato.

A: Hala sige, Imubasa kitang duha


A: Oy./Ben. flKadiyut lang.

B: Ngano man?

A: Asa ka karon?

677

kan. jjrB: Sa eskwela


A: Taxi

fB: Asa ka padulong?

A: Muadto ako sa Capitol Hotel. fPila ang plete? "ft

B: Mga tres pesos,/tingali. «t

ra? /A: Dili ba mahal

t: Dili . ff Hus to-hus to ra,/kay layo man an' hotel. ff"

L: O,|s|sige


AA: Ben.' / Ben! / HaTiTTta?

678

B: Dia ra ako

A: Dali ra

B: Ngano man?

A: Naay imong bisita. M,

B: Usa pa. jffKaron na.


A: Dongj/hain man ang posopis?

-, n-B: Tua sa kalye Magallanes , Icluol sa kapitolyo

•/•

A: Layoba ang kapitolyo?

B: Dili,fduol ra.

A: Salamat , |ha .

679

B: Way sapayan . Jjjf

Lesson 14

n_A: Pila ka bulan sa usa ka tuig?

B: "Napulo ug duha" ka bulan sa usa ka tuxg

B: Enero.

Agosto.

A: Nganli ang mga bulan. jf

i,/Pebrero,/Marso,yAbril,/Mayo , /Hunyo,/Hulyo , /

i,/septyembre,/oktubre,/Nobyembre, /

Disyembre. Jt

Lesson 15

A: Unsay mahimo ta,/Dong?

P n—-.Taepilay bayad sa Tcwarto? JfB: Tagpllay bayad sa kwarto?JBGusto ko unta ug usa

680

a kwarto sulod sa usa ka semana

A: Tagkinse pesos ang adlaw sa usa ka kwarto


A: Walay labot.

B: Salamat

Lesson 16

,/ha. Mubalik lang ko unya. ifc

A: Pila ka adlaw sa usa ka semana?

B: Pito ka adlaw sa usa ka semana.

A: Nganli ang mga idlaw.

,/Martes,JMyerkoles, (Hwebes, /B: Domingo.JLunes./Martes,JMyerkoles,/ Hwebes.

•fByernes,ISabado.

681

Lesson 17

B: Ah, /a las singled y "medya na, Bay.

A: Uy , Igabii na man d iay .» O sige,/Bay

B: Way sapayan •It

Lesson 17A

• • /

A: Day,/pilay metro sa panapton?

B: Dos'singkwenta ang metro./pero dos traynta lang

nA: Mahal sab uy. Dos na lang ang metro o uno

senta ang yarda,/ha?

682

,/"iiiB: Dili uy,/mahal na man ang panapton karon. jf

Niadto,/barato pa. Jf

A: Sige na,jpahangyoa sab kami. ff

B: Dili gyud mahimo./Day. Pasyensya na lang~usaP—

A: Syaro! Wala na gyud nay hangyo? / Nisaka sab

B: Bitaw.S Nisaka ug dako.

A: Sige na lang.jJrUno nobentay-singko ang yarda. ir

Lesson 18


nB: "^ag^iroy^suroy lang kami. 7f

683

PL: Gusto baa"kanong muadto sa sine? /Adunay maayong

salida sa "Ma'j estic".

, /adtB: 0, s ige . / ad to na kita

Lesson 19

A: Unsay sakyan padulong sa Baryo Patudan?

B: Kinahanglan musakay ka ug tartanilya.

A: Wala bay dyipni?

B: Aduna, fcero dili muabot sa Baryo Patudan.

A: Asa ako makasakay?

B: Dirihasasunod eskina.

684

Lesson 20

A: Alas dose na diay, foras~na sa paniudto" 4

B: Gigutom ka ba?

A: Oo , Igigutom kaayo

ffTTangaon k i t a . Jff~B: Tana sa kapi te r iya . jl Mangaon k i t a

Lesson 21

A: Sus,Ikadaghang tawo sa dalan!

B: Ingon ana gayud basta pyesta. ff

n—A: Tan-awa kadto,/kadako ug kataas sa mga arko!

B: Ug kasaba pa sa banda!

A: Tana sa ilang Pablo basig mahutdan kita ug

685

Lesson 22

A: Pablo,! unsa kana?

l: Ah,/kini ang akong bag-ong l ib rosaCebuano . fr

A: Hain man diay ang imong librong daan?

B: Nawala. A

Lesson 23

A: Dugaypa ba una kitang muabotsakalyeMabini?

B: Dugay-dugay p a , | k a y l a y o - I ^ y o p ? T i g dyutay.

A: Bag-o pa man iang gud aTco TTTnhi . ff Di 1 i pa ko

kahibalong asa musuot-suot. JF

686

B: 0 diin man diay ka gikan? Taga-probinsya

*-/ f *—*—AA: Oo,/bay. Taga-Bohol ako. iff

Lesson 25

A: Para! / Para.' I Manaog na ako dinha sa eskina. 4*4.' y

B: Dili mahimo Nang, jkay walay paradahan sa trak.

" • /A: Sus,/kadugay pa diay.

B: Dili man, /kadiyut na lang. ff

Lesson 25A

i,| asA: Rosajasa kamo magsemana santa?

B: Ngadto sa Bantayan.

A: Kalayo gyudl Nganong ngadto man,/nganong di

687

man lang nganhi sa syudad?

B: Kay nindot kaayo ang semariasanta didto sa

Bantayan. if Daghan kaayong karo aa prosesyon sa

Hwebes Santo.

A: Sa Byernes Santo/daghan ba sab?

B: Oo, imas daghan kay sa Hwebes Santo

B: Segurado.

Lesson 26

A: Ramon,/unsang orasa na?

B: Alas nuybe y medya. <ttU

688

A: Duna aKoy adtoan. Mubalik ra ako. jf

Lesson 27

Pilay eskwela sa imong kalse?

B: Unsang klaseha?

A: Ang imong kalseng primer grado.


A: Sus! "f Kadaghan man diay! /

B: May Klase ka ba sad nga primer grado?

A: Wafe karon.WPero may naa tingali sa sunod tuig.

Lesson 28

689

i: Mia, lasasa ka muadto karon?

: AdB: Adto sa merkado.

A: Anhi lang una kita. (F

;: Sige, larihi lang kita sa'balay. »

Lesson 29

A: Carding,/ nag-unsa ka?

B: Nagpalit akog panapton.

A: Para kang kinsa?

B: Para kang Rosa. jjfAdlaw niya karon.

A: Bitaw.JfNia na ang akong regalo.^Kay mularga

-Lni , I'pa'lihman ako , i'pa'lihog ihatag na lang ako sa akong

690

B: Segurado.a Wala nay lain? /Kana ra?lain? /K

, / i hA: Wala na.$Palihog,1igha siyang'Malipayong adlaw1

glRan Ranako.

B: Natural. £

Lesson 30

A: Ana,ldali ra gud

B: Naa na ako.

A: Ugma, Isimbag sayo sa San Jose . f» Unya , I ad to sa

Karbun,jpalit ug pagkaon.


691

A: Pagpalit ug isda, /baboy fiTg prutas . d Uban Lang'

ni Juana kay muadto man sab siya.

Lesson 31

L: Uyj Pedro,fpaspaspaspasi ang imong leksyon ug ubani ako

sa Kona. JjT

B: Ngano man?

A: Kay musugod ako* karoo ug practice-teaching sa

Kona.

B: Ah diay! Maayo kaayo. Sfl tudlo ang bag-ong mate-"

matika sa mga bata.

A: Oo, segurado.

692

B: Maayo tingali,/tun-i una sa Iibreriya ang imong

ileksyon sa mga bata. -a

A: Bitaw.

Lesson 32

'•I-A: Ricardo , IgTkapoy kaba?

B: Oo,/gikapoy icaayo.

A: Kay

B: Kay gilabdan ako sa akong ulo ug gisip-on pa

gyud.fl Ikaw,/wala ka ba sip-ona?

A: Kalooy sa Diyos,/wala ko sip-ona. flGitug

aayo ko kagabii sa Waimea, /apan maayo ganl

693

_J|_____/aduna akoy sweater" rung

gabii.

B: Oo.

Lesson 34

A: Uy Belen.lnia ka diay! Ngano man?

B: Nia ko kay kaslon man si Crissa SabaHo sa

gabii sa simbahan sa SantoRosario.

A: Kanus-a ka man mubalik sa Cagayan de Oro?

nako sa Cagayan,lmag-"seminar" kami.WAdto

unya sa "seminar",/ha?

694

A: Oo,

Lesson 36

A: Unsay imong bu

B: Sulaton nako ang glpabuhat sa prinsipal.

A: Unsay iyang gipabuhat nimo?

B: Buhatan kokono ang mga maestra ug tulomanon sa

B: Dili. "Ako unang hunahunaon. ff

A: Maayo.

695

Lesson 37

A: Pablo,/ palihog itunol ang asin. «

B: Karon na,IMarta,jkay tua pa ni Jorge. Jj Gustomo

bang itunol ko kanimo ang pamyenta?

L: Ayaw na,/kay gihalangan na ako mining sua-ana •

Salamat

Lesson 38

tfB: Oo,/dyutay lang.

B: Oojlpero unSangorasakitamakabalik?


696

B: Maayo, Jaron makatuonakosa akong leksyon.

Lesson 40

i,/nadawA: Anita,/nadawat ba "nimo gahapon ang sulat nga

gikan sa imong ginikanan?

B: Wala ra ba. f Tingali,I nadaia ni Klsa. «Palihog,

makita gani nimo siya,/ingnang gusto nakong

cuha dayon Kaniya. jf

A: Oo, /ingnon nako siya. jf

B: Basta ,/ha?

A: 0 lagi , yayaw lang kabalaka . ft Basta ikaw,/dili

mahimo nakong makalimtan.

697

B: Daghang salamat daan

A: Way sapayan.

Lesson 41

A: Fe,/nabayran n a b a n i m o ang imong utang sa suga?JB: Oo, /nabayran na nako pero wala pa nako mabayrl

ang alcong abangan 3'S balay sa bulan sa'uktubre

B: Kay Tung bayran nako karon wala na unya akoy

kwartang ipamalit lg-adto nakosa Cebu.

Lesson 42

A: Letty , /ubanan nato ang mga PCV ug pamalitT sa

698

Karbun' • #

B: Nganongubanan pa man slla nato?

A: Kay basi sila contohon sa mga tindera kay mga'

i. 4r Tnt awmerikana ra ba. Jjf Tntawon sab no kung' Daiigyaan

sila^ug mahal kaayo sa mga tindera?

B: 0 sige na lang, / tana. jtpJbanan nato sila. M

Lesson 43

, /kA: Maria,/karong taudtaud muadto ako sa Magallanes

'fWala ka bay ipapalit?

B: Aduna.7 Magpapalit ako kanimo ug usa ka baritang

sabong kamay, isipilyo,ikolget ug sobre

699

A: Unsapa? Wala nay lain?

B: Aduna pa diaykung makadiietso ka sa posopis.

ihulsentabos ug ipahulogkokanimo kining along'

sulat.df Salamat ha?

Lesson 44

A: Milagros,/basig nakalimot ka,yugma pabunyagan ni

Teresing ang iyang tatang bag-ong"natawo. rf

B: "Sa katedral kadto.lno?

A: Oo,/papangankon ko niya sa bata. Jff

B: Ako sab.jtfDuha diay maninay!

700

B: Unsa may imongisinina?

A: Tan-awon ko lang. rBaan Tang tlngali.

i: Dili ko mutuo nimo da. jfMahimo ba gyud.^jGipa-

tahian lea" ni Mama nimo ug bag-o,/dili ba?

A: Maayo unta. fl Tan-awa lang ugma.

Lesson 45

A: Huy, Ronaldo,/mularga ka diay karon dayon sa

Tebu? |

may itugon ka ba?

A: May ihangyo unta ko nimo

701

B: Basta ikaw ,/ mahi'mo kaayo.

mong'gd , I lima Ka buok nga" roll pad",/i

buoknga "coffee percolator",

ug usa ka

B: 0 sige,Ipadad-i ako ugkwarta.

L: Usa pa. j5pPadad^-"antakaugs^rgkwenta pesos.

- r t n-Iu l i lang unyang sobra. if DagnaiT~^aayong salamat. fp

B: Way sapayan.

SUPPLEMENTARY MATERIALS II

READINGS FOR COMPREHENSION

A. Narratives for the Dialogues

B. Short Paragraphs (contextual),Followed by Questions and Answers

C. Games

D. Legends

E. Recipes

F. Songs and Riddles

The materials in this section are designed to pro-

vide additional exercises in reading. The first section

is called Narratives for the Dialogues, and tells about

the dialogues given in the text. The section on Short

Paragraphs is made up of short paragraphs based on given

situations followed by a set of questions.

The rest of the materials include legends, recipes

for native delicacies and instructions on how to play

some low-organizational games which are popular among

Filipinos .

704

A. Narratives for the Dialogues

Lesson 1

Nagkasugatl si Pedro ug si Juan. Niingon^ si Juan

kang Pedro, "Maayong buntag, Pedro. Kumusta ka?"

NitubagS si Pedro kang Juan, "Maayong buntag sab, Juan.

Maayo man, salamat."

Isugat 'meet'

^ingon 'say'

tubag 'answer'

Lesson 2

Nagmaayol ang usa ka PCV sa balay sa iyang ami go.

Nitubag ang iyang amigo kamiya, "Dayon^ lang. Lingkod3

usa." Nitubag sab ang PCV kaniya, "Salamat."

•maayo ' good '

^dayon 'come in'

^lingkod 'sit down'


Niadtpl si Pedro sa balay sa iyang amigo. Niingon

siya, "Maayo." Nitubag ang iyang amigo, "Dayon lang.

705

Ikaw man diay, Pedro. Lingkod uaa." Nitubag sab ei

Pedro, "Salamat."

^adto 'go'


Niadto si Roberto sa balay sa iyang amigo usa

kagabii niana. Gipangutana^ siya kung kinsa siya ug

gipasulod ug gipalinRkod sab siya niini.

Ipangutana 'ask'

Lesson 4

Nangutanal ang amiga ni Ana kaniya, "Unsa kana?"

Nitubag si Ana kaniya, "Pansit kini." Nangutana na sab

siya kang Ana, "Lami ba?" Nitubag na sab si Ana kaniya,

"Lami kaayo."

Ipangutana 'ask, question1

Lesson 5

Gipa-ila-ilal ni Jesus si Mr. Smith kang Ben.

GipangumustaZ ni Ben si Mr. Smith ug gipangutana3 kung

Amerikano ba siya. Gitubag^ ni Mr. Smith si Ben nga

706

maayo ug nga Amerikano siya.

'introduce'

^kumusta 'how are you1

3pangutana 'ask, question'

^tubag 'answer'

Lesson 6

Nagsultihanayl si Mr. Smith ug ang usa ka Pilipino.

Nangutana siya kang Mr. Smith kung Amerikano ba siya.

Nitubag si Mr. Smith niya nga Amerikano siya ug Peace

Corps trainee pa. Nangutana pag-usab siya kang Mr.

Smith ug tagadiin siya. Nitubag si Mr. Smith niya nga

taga-Texas siya. Nangutana sab si Mr. Smith ug taga-

diin ang Pilipino. Ug nitubag pag-usab siya nga taga-

Pilipinas siya.

isulti 'talk'

Lesson 7

Nangutana si Ben kang Carlos parti sa mga Peace

Corps trainees ug nga asa sila muadto. Nitubag siya

niya nga mangadtol sila sa sine, pero dili diha-diha

dayon.

707

ladto 'go'

Lesson 8

Si Mr. ug Mrs. Paul Murphy ang mga ginikanan sa PCV.

Tua sila magpuypl karon sa Oregon.

Ipuyo 'live'

Lesson 9

Nangutana ang usa ka PCV ug hain ang balay sa

tenyente del baryo. Gitubag siyang tua sa luyo sa

simbahan.

Lesson 10

Mayl nangutanag kinsa si Jean Peters, ang bag-ong

PCV ng maestra ug amiga sa usa ka Pilipinang maestra.

'there is, are, was, etc'


Nagsultihanay si Bert ug ang iyang mga amigo parti

sa ilang mga igsoon. Adunayl duha ka lakeng igsoon ug

usa ka bayeng igsoon si Bert, pero adunay tulo ka

708

purong lakeng igsoon ang usa sa iyang amigo.

laduna 'there is, are, was, etc'


Nagkital si Rene ug ang iyang amigo. May libro sa

math si Rene ug nagtuon^ silang duha sa Hang leksyon.

Ikita 'meet'

^ 'study'


Gitawagl si Ben sa iyang amigo ug gipahuwat^ kadiyut

lang. Gipangutana siya ni Ben ug ngano man. Gipangu-

tana sab niya si Ben ug asa siya, ug gitubag siya ni

Ben nga sa eskwelahan.

*tawag 'call1

2huwat 'wait'


Nitawag1 ang PCV ug taxi. Gusto^ siyang muadto

sa Capitol Hotel. Tres pesos ang plete, husto-husto

ra, kay layo man ang hotel.

709

Itawag 'call'

2gusto 'like, want1


Gitawag si Ben sa iyang amigo ug gipangutana ug hain

siya muadto. J- Gitubag siya niya nga dia ra. Gipaduol^

niya si Ben ug giingon3 nga aduna siyay bisita.

Giingon niya siya nga usa pa, karon na.

ladto 'go'

2duol 'near'

3ingon 'tell'


Nangita^ ang usa ka PCV ug hain ang eskwelahan.

Giingon siyang duol ra sa tindahan.

Ikita 'look for'

Lesson 14

Nangutana ang usa ka tawo ug pila ka buwan ang naa

sa usa ka tuig. Gitubag siyang napo ug duha. Ang ngan

sa mga buwan itao kini: Enero, Pebrero, Marso, Abril,

Mayo, Hunyo , Hulyo, Agosto, Septyembre, Oktubre,

710

Nobyembre, ug Disyembre.

Lesson 15

Nangital ang PCV ug kwartong iyang kaistahan2 sud sa

usa lang ka semana. Nakakita3 siya, tagkinse pesos ang

bayacP sa usa ka adlaw, wa pay pagkaon, pero adunay

restawran sa silong niini.5

Ikita 'look for'

2A place to stay

3kita 'find'

^Payment

50f this

Lesson 16

Nangutana ang usa ka tawo ug pila ka adlaw ang naa

sa usa ka semana. Gitubag siyang pito. Ang ngan sa

mga adlaw mao kini: Domingo, Lunes, Martes , Myerkoles,

Hwebes , Byernes, ug Sabado.

Lesson 17

Nangutana ang PCV ug unsang orasa na. Gitubag siyang

alas singko y medya na. Pureso^ , gabii na diay para2

niya.

711

^Therefore, hence

2To, for

Lesson 17A

Namalit ang PCV ug panapton sa tindahan sa Insik sa

"downtown". Nisaka na pag-ayo ang presyo ug mahal na

kaayo ang metro o yarda sa panapton. Nihangyo' siya sa

tindera ug gipahangyo siyag dyutay niini.

lhangyo 'bargain'

Lesson 18

Nagsuroy-suroyl- ang usa ka grupong PCV's. Nagkaki-

ta^ ug ang laing grupo. Nanan-aw^ silag sine sa Majes-

tic.

1

2

3

suroy

kita

tan-aw

'take

'meet'

'see'

a walk'

Lesson 19

Gustong muadto sa Baryo Patudan ang usa ka PCV, ug

nangutana siyag tartanilya sa sunod eskina, pero dilig

jeepney kay dili kini muabot^ sa Baryo Patudan.

712

Isakay 'ride'

^ 'arrive, reach'

Lesson 20

Alas dose na. Oras na sa paniudto. Gigutoml na

kaayo ang d-uha. ManRaon^ sila sa kapiteriya.

Igutom 'hungry'

^ 'eat'

Lesson 21

Nagsultihanay ang mga PCV bahin sa pyesta sa baryo.

Gidaghanan*- sila sa mga tawo, gidak-an^ ug gitas-an3

sila sa mga arko, ug glsabaan^ sila sa banda. Nangadto

sila sa ilang Pablo aron mangaon.

Idaghan 'plenty, many'

2daka 'big, huge'

3taas 'tall, long'

^saba 'noisy'

Lesson 22

Gipangutana si Pedro ug unsa ang iyang dala.-*-

Nitubag siyang ang iyang dala mao ang iyang bag-ong

713

libro sa Cebuano. Ang iyang daang libro nawala.

•'-That which he brings with him

2wala 'lose'

Lesson 23

Nagsakay ug dyipni ang usa ka taga-Bohol. Nabala-

ka' siya kay dili pa man siyang makahibalo2 sa mga dalan

sa syndad sa Sugbo kay dili man siya taga-didto.

1balaka 'get married'

2hibalo 'know1

Lesson 25

Nagsakay1 si Manang ug bus. Gusto na siyang

manaog2 dayon sa usa ka eskina, pero dili pa mahimo3,

muhuwat^ pa siya kadiyut, kay wa pay bus stop.

1eakay 'ride'

2kanaog 'get off

3himo 'do1

Huwat 'wait'

714

Lesson 25A

Nagkasugat si Rosa ug ang iyang amiga. Naghisgutan-

&2_ sila bahin sa semana santa. Si Rosa adto magsemana

santa sa Bantayan kay nindot kaayo aag semana santa

didto kay daghan ang nindot nga karo sa prosesyon sa

Hwebes ug Byernes Santo.

Ihisgut 'mention, talk about'

Lesson 26

Nangutana kang ang iyang amigo Ramon ug unsang

orasa na. Gitubag siya sa iyang adtoan.

iuwahi 'late'

Lesson 27

Nagsultihanay ang duha ka PCV bahin sa ilang klase.

Ang usa adunay primer gradong klase nga mga kwarenta ka

buok ang eskwela. Ang ikaduha walay primer gradong

klase pero may naa tingali siya sa sunod tuig.

Lesson 28

Gusto dayon si Ana muadto sa merkado, pero nisunod-*-

na lang siya sa gusto sa iyang amigang muadto lang una

sila sa iyang balay para^ mag-estorya3.

715

Isunod 'follow'

^In order to

'estorya 'story'

Lesson 29

Nagkakita' si Carding ug ang iyang amiga sa tinda-

han nga gipalitan niya ug pangaton para kang Rosa kay

adlaw man kadto ni Rosa. Nihangyo^ ang amiga ni

Carding niya sa pagpadala sa iyang regalo kang Rosa kuy

mulaiga' man siya ug pagpasulti sab niya nga malipayong

adlaw na lang.

'meet each other'

^hangyo 'request'

^larga 'leave (for)'

Lesson 30

Gipasimba' sa PCV ang iyang binatonan ug sayo sa

San Jose aron makapangarbun^ ug isda, baboy ug prutas.

•'•simba 'go to church'

pangarbun 'go marketing'

716

Lesson 31

Gipadall' si Pedro sa iyang ami go. Magpauban^ ang

iyang amigo niya sa Kona kay musugod^ na siya sa pag-

practice-teaching. Giingnan ni Pedro ang iyang amigo n

nga itudlo^ niya ang bag-ong matematika ug nga maayo

tingali kung tun-an^ una niya sa libreriya ang iyang

ileksyon.6

'hurry up'

'uban 'accompany somebody'

3sugod 'begin, start'

^tudlo 'teach'

->tu-on ' study '

^leksyon 'lesson'; ileksyon "What/the lesson

that is going to be taught"

Lesson 32

Nagsultihanay si Ricardo ug ang laing PCV bahin sa

tugnawng tyempo. Gisip-on^- ug gilabdam^ sa ulo si

Ricardo, pero wala sip-ona ug wala labdi sa ulo ang

iyang amigong PCV kay nakadala3 kini ug 'sweater' nga

nakatabang^ kaayo kamiya.

^sip-on 'cold'

717

2labad 'headache'

3dala 'bring, take'

tabang 'help'

Lesson 34

Nagkakita si Belen ug ang laing PCV sa Cebu. Nahi-

bulongl ang PCV nganong nia si Belen sa Cebu kang ang

iyang assignment tua man sa Caguyan de Oro. Giingnan

si Belen sa iyang tuyp2 sa pag-adto sa Cebu: ang pag-

tambong^ s a kasal ni Cris , laing PCV. Human sila nag-

estoryahanay , nangimbitar^ si Belen sa iyang umaabot^

nga seminar sa iyang lugar.

•*-hibuong 'surprise1

^tuyo 'purpose, aim1

3tambong 'attend'

4estorya 'tell stories/talk'

5inbitar 'invite'

^abot 'arrive1, umaabot 'coming'

Lesson 36

Nagsultihanay ang duha ka PCV parti sa ilang buha-

^ sa eskwelahan. Ang usa kanila niingong iyang sula-

ang gipabuhat3 sa prinsipal parti sa tulomanon sa

umaabot

718

umaabot^ nga tigum sa mga maestra, pero dill dayon kay

iya panghunahunaon^.

^buhat 'work'

2sulat 'write'

3buhat 'work'

4abot 'arrive'

5hunahuna 'think, thought' (V., N.)

Lesson 37

Nangaonl sila si Pablo, si Marta, ug si Jorge.

Nipalihog^ si Marta kang Pablong ipatunol^ ang asin

kaniya, pero nitubag si Pablong dili pa mahimo kay tua

pa ni Jorge.

ikaon 'eat'

^palihog 'please1

^tunol 'pass'

Lesson 38

Nangimbitarl si Eddie kang Luis sa papangaligo^.

Kay makamao man mulangoy3 si Luis, gusto siyang muuban^

basta makabalikS dayon ug sayo^ aron? makatuonS siya sa

iyang leksyon.

719

1imbitar 'invite'

oTo go swimming

^langoy 'swim'

^uban 'go with, companion*

5balik 'go back1

6Early

7So that

8tuon 'study'

Lesson 40

Gipangutana si Anita sa iyang amiga bahin sa iyang

suwat nga niabot sa niaging adlaw nga gikan sa iyang

ginikanan. Gitubag niya siya nga wala niya madawat kay

tingali nadala ni Elsa sa iyang bag. Wala niya tuyoa'

pagdala. Gipalihog^ ni Anita ang iyang amiga sa pag-

sulti ni Elsa bahin niini.^

'purpose', tuyoa 'didn't do it on purpose/

unintentional '

^palihog 'please', gipalihog 'was requested/

asked'

3niini 'this'

720

Lesson 41

Magsultl-sulti si Fe ug ang iyang kaubang PCV bahin

sa bayranan ni Fe sa suga ug abangan sa balay niya ng

wala pa niya kabayril kay wala na man siyag kwartang

ipamalit ig-adto niya sa Cebu kung bayran na dayon niya

niadtong adlawa. Wala makatuo niini ang iyang kauban.

^bayad 'pay/payment'

2tuo 'believe1

Lesson 42

Nagsabot sila si Letty nga abanan nila ang mga PCV

pagpangarbon^ kay basi tontohon sila sa mga tindera kay

mga Amerikano ra ba.

Isabot 'plan & agree'

karbon 'market'

Lesson 43

PaMagallanesl ang kaubang maestra ni Maria. Gipang-

utana niya si Maria kung may ipapalit ba siya niya.

Nagpapalit si Maria ug daghan daghang pitsi-pitsi^ niya

ug nagpatugon^ pa gyud ug selyo sa pos opis kung may

lugar^ pa siya sa pag-adto niini.

721

•^Magallanes "Magallanes, the shopping center of

downtown Cebu City"; FaMagallanes 'going to

Magallanes'

2pitsi-pitsi 'odds & ends, sundries'

3tugon 'send/leave message to buy/bring goods,

etc. '

^lugar 'place1; kung may lugar pa siya 'if she

still has time'

Lesson 44

Gipahinumdum(an)1 si Milagros sa iyang kaubang

maestra kay basi kini makalimut^ nga pabunyaean3 ni

Teresing sa sunod adlaw ang iyang batang bag-ong natawo.

Wala siya makalimut ug unya nagpangutan-anay sila bahin

sa ilang isinina^ sa bunyag.

Ihinumdum 'remember, remind1

2limut 'forget'

3bunyag 'baptism, baptize'

^sinina 'dress'

722

Lesson 45

Maklt-an^ si Ronaldo nga paCebu dayon. Daghan

kaayong gipatugon nga pitsl-pitsi ang iyang kaubang PCV

nga ipapalit sa mga tindahang Insik2 sa Cebu.

'to see'; nakit-an 'was seen'

^tindahang Insik 'Chinese store'

723

B. Short Paragraphs (Contextual) Followed by Questionsand Answers

Structural Content: Verbal Affixes:

I. n i -n a -nag-naka-naN-

mu-ma-mag-maka-maN-

gi- -hangi- -angi- -in-. . .i-

-onna- -anpag-pagpa-gipanahi-makigum + redupl.

1. Si David ug is Eslao nanawag ug jeepney saWalmea. Nangutana sila kung hain ang Boys Camp us pilasab ang plete. Sa nanakay na sila nangutana si Davidkang Eslao kung hain ang iyang asawa. Si Eslao nangutanausab kung minyo ba siya.

Mga Pangutana:

Kinsay nanawag ug jeepney?Diin sila manawag ug jeepney?Unsay pangutana ni David ug ni Eslao?Asa sila paduong?Kinsay minyo, si David o si Eslao?

2. Alas nuybe sa buntag kadto. Si Erico ug siTinker niadto sa kwarto ni Roberto aron dad-on siya sabaybayon. Si Roberto nibalibad nga dili siya muuban.

Mga Pangutana:

Unsang orasa kadto?Kinsay niadto sa kwarto ni Roberto?

724

Ngano man?Niuban ba si Roberto?

3. Si Carolina nagtudlo ug usa ka pundok nga mgaestudyante. Nangayo siya ug katahuran ug gitubaR usabsiya. Gisugo niya ang usa ka estudyante pagsira sapultahan ug ang usa ka estudyante sab sa pag-abli. Iyadayon silang gisuog sa pagngaan sa mga butang sa kwarto.

Mga Fangutana:

Kinsay nagtudlo?Unsay iyang gibuhat?Unsay iyang gisugo sa usa ka estudyante?Unsa pa?Unsa pa gyud?

4. Si Linda ug si Maria Elena nagsultihanay bahinni Jim A. Nangutana si Linda kung kinsa siya, taga-diinsiya, hain siya magpuyo karon, hain siya karon ug unsayiyang buhat. Unya nahinumdum sila nga mamalit diay silaug mga galamiton sa eskwelahan sa tindahan sa Hawi.

Mga Pangutana:

Kinsay nagsultianay?Unsay mga pangutana ni Linda?Unsay ilang nahinumduman?Asa sila mamalit?

5. Si Jerry nagtudlo sa mga bata sa kindergarten saPilipinas kung unsaon pagsulti ug "Good Morning, Mr.Cousin, Good Afternoon, Mr. Cousin, ug Good evening, Mr.Cousin." Iyang gibinisaya ang iyang sugo. Nagtabiang mga bata. Iyang gisultihan sa pagpataas sa kamotkung gusto sila mutubag.

Mga Pangutana:

Kinsay nagtudlo?Kinsay iyang gitudloan?Unsay iyang gitudlo?Nag-unsa ang mga bata?Unsay iyang gisulti sa mga bata?

725

6. Si Edita namlsita ni Donna sa alas otso sa gabii.Ang inahan ni Donna nitubag sa tuktuk sa pultahan.Nangutana si Edita bahin ni Donna. Nangita si Mrs.Brown ug gisultihan si Edita nga adunay bisita si Donna.Gipamakadiyut ug dayon giimbitar ni Edita si Donna sasine.

Mga Pangutana:

Kinsay namisita ni Donna?Unsang orasa siya namisita?Kinsay nitubag sa tuktuk?Unsay pangutana ni Edita?Unsay gibuhat ni Mrs. Brown?Unsay gisulti ni Mrs. Borwn kang Edita?Kinsay gipailaila ni Donna sa iyang inahan?Unsay gibuhat ni Edita ug ni Donna?Kinsay nangimbitar sa sine?

7. Si Miguel naglingkod sa atubangan sa balkon.Nakita niya si Lorenzo nga nagdala ug daghang libro.Gitawag niya ug gipangutana kung mag-unsa siya ug kungmakauban ba siya niya. Nanamilit si Miguel sa iyangasawa nga si Susana.

Mga Fangutana:

Kinsay naglingkod?Diin siya maglingkod?Kinsay iyang nakit-an?Unsay gidala sa iyang nakit-an?Unsay gipangutana niya sa iyang nakit-an?Kinsang asawa si Susana?

8. Si Juanito ug si Ramon nagsakaysakay sa alaskwatro sa hapon. Nakakita si Ramon ug gwapang baye nagnipauli gikan sa eskwelahan. Nangutana si Ramon kangJuanito kung kinsa siya. Niingon si Juanito nga siyaiyang amiga ug maestra sab sa Kadaugan ElementarySchool. Nihangyo si Ramon kung mahimo bang ipailailasiya kay gwapa siya kaayo. Nanaug sila sa awto uggipailaila sila.

Mga Fangutana:

Nag-unsa si Ramon ug si Juanito?Unsang orasa kadto?

726

Unsay ilang nakit-an?Unsay gihangyo ni Ramon?Nganong nihangyo man si Ramon?Unya, unsay gibuhat ni Ramon ug ni Juanito?

9. Si Ramon ug si Gario namisita ug usa ka pamil-yang Pilipino sa Hawi. Sa diha pa sila sa Boys Campnahibaloan nila nga si Keith muadto sa Hawi. Gihangyonila si Keith kung makasakay ba sila ug ilang gitug-anan.Sa balay sa Pilipino nangutana si Mrs. Jose kung nganonga nia sila sa Hawaii, tagadiin sila ug asa sa Pilipinassila muadto. Nangutana usab si Ramon ug si Gario bahinniya ug sa iyang pamilya. Human sa sultihanay, gihawiransila ug panihapon.

Mga Pangutana:

Kinsay namisita?Diin sila mamisita?Kinsay ilang gibisitaan?Unsay mga pangutana ni Mrs. Jose?Unsay gipangutana ni Ramon ug ni Gario?Unsay imbitasyon ni Mrs. Jose?

10. Sabado kadto ug si Tinker nangandam. Nangutanasi Eric kung asa siya padulong. Nitubag siya nga muadtosiya sa merkado. Unya nanamilit siya. Nagtawag siya ugtaksi ug nangutana kung pila ang plete ngadto sa RizalStreet. Gisultihan ug nisakay si Tinker. Sa merkadonihunong siya sa usa ka tindahan ug nanan-aw sa mgapalitonon. Gitagad siya sa tindera ug gipangutanakung unsay iyang mahimo. Naibug siya sa mga saging apangahi-gahi pa kini. Nangutana siya kung aduna bay mgahinog. Gisultihan siya ug gibayran dayon ni Tinker ugnipauli siya.

Mga Pangutana:

Unsang adlawa kadto?Nag-unsa si Tinker?Asa siya padulong?Unsay iyang gisakyan?Unsay iyang naibugan?Nakapalit ba siya dayon?Nganong wala man?Unsay sunod gibuhat ni Tinker?Unya, nakapalit na ba siya?

727

11. Duha ka PCT nanakay padulong sa Hawi. Makigkitasi Ramon sa mayor ug nangutana siya ni Juanito kungunsaon pag-adto. Gisultihan siya ni Juanito nga angbalay sa mayor tua sa dalan Ilang-Ilang luyo sa simbahan.Unya, waa madugay naabot sila sa dalang Ilang-Ilang.Gisultihan ni Ramon ang draybir pagpahunong duol sasimbahan.

Mga Pangutana:

Pila ka PCT ang nanakay?Asa sila padulong?Mag-unsa sila?Hain ang balay sa mayor?

12. Si Mrs. Burns nangandam sa umaabut nga pyestasa baryo. Gisusi niya ang mga pagkaon ug nangutanani Georgy kung paigo pa ba sama sa bugas humay, pan,bayabas, kapayas, pinya ug kiso. Nitubag si Georgy ngahusto-husto pa. Unya, nangutana siya ni Marcia kunganus-a ang pyesta sa baryo.

Mga Pangutana:

Kinsay nangandam sa pyesta?Unsay iyang gisusi?Kinsay iyang gipangutana?Unsay gitubag ni Georgy?

13. Si Dick McGinn namisita sa baryo Kadaugan kuyogang opisyal sa PC gikan sa Washington, D.C. Pagkanaug nnila sa awto nakit-an nila si Roberto. Gitawag niDick si Roberto ug gipailaila sa opisyal gikan saWashington. NanRutana si Dick kang Roberto kung hain siJim A. Nitubag si Roberto nga tingali tus siya sabalay DolDol atubangan sa eskwelahan taliwaea sa balayIlang-Ilang ug balay D'Kuan.

Mga Pangutana:

Diin mamisita si Dick McGinn?Kinsay iyang kauban?Kinsay iyang gipangita?Diin si Jim A.?Hain ang balay DolDol?

728

14. Si Eugenio nanghambug bahin sa iyang tanaman.Nangutana si Canuto kung ang tanaman luyo ba sa hagdan.Nangutana usab siya kung aduna bay mga utanon satanaman. Unya, nahiabot si Nonoy ug nangutana kunggusto ba sila muadto sa dagat sa Hapona aron mangaligo.Nangutana sila kung hain ang iyang awto. Nitubag siNonoy nga tua didto daplin sa dalan duol sa estasyonansa gasolina.

Mga Pangutana:

Kinsay nanghambug bahin sa iyang tanaman?Hain ang iyang tanaman?Unsay tvaa sa iyang tanaman?Kinsay nahiabot?Kinsay gusto mukuyog niya?Asa sila muadto?Nganong muadto man sila?Hain ang awto ni Nonoy?

Structural Content:

II. Mu- ni-Mag- nag-Maka-Ma- na-

naN-

nag- -anayna- -an

Mahi-Mahi- -an

nagpaki-

Gi-Gi- -hanGipaN-Gipanang- -han

Pagpa-

15. Si Bob ug si Mac nagsultihanay bahin sa practiceteaching sa Waimea. Si Bob nangutana kang Mac kungunsang orasa siya nimata ganinang buntag ug kungnaulahi ba usab siya sa GSAng auto. Nitubag si Mac nganisakay siya sa GSAng auto niadtong buntaga. Nisulti siBob nga wala siya magtagad kung makasakay ba siya sa

729

bus niadtong buntaga. Unya si Mac nikallt pagsultinga naabut na ang kinahon nga paniudto. Nlsulti si Bobnga dili tingali maayo kaayo ang paniudto karong adlawa.Sa nagkaon sila nangutana si Bob ni Mac kung unsay lakawsa iyang klase. Nitubag si Mac nga arang-arang silakarong adlawa ug nangutana usab siya bahin sa iyangklase. Nitubag si Bob nga saba kaayo sila sa primerongsemana pero niarang-arang na sila kada adlaw.

Mga Pangutana:

Kinsay nagsultihanay?Unsay ilang gipanagsultihan?Unsay pangutana ni Bob?Diin musakay si Mac?Kinsay nakakita sa mga kinahong pagkaon?Unsay lakaw sa ilang klase?

16. Si Margo ug Judy nagsultihanay bahin sa kaling-awan sa mga maestro ug mga ginikanan. Nangutana si Judykang Margo kung kanus-a ang ilang programa sa Waimea.Nitubag si Margo nga duna sila niadtong Hwebes sagabii. Gusto ni Judy mahibaloan kung unsay petsaniadtong Hwebes. Nitubag si Margo nga niadtong Hwebesbaynti-dos sa Agosto ug unya nangutana bahin sa programasa Kohala. Nitubag si Judy nga maayo ug dyutay ang ilangprograma. Aduna silay upat ka pakigpulong sa Ininglis,usa sa Hinapon, usa sa Inilokano ug usa gisulti ni Estansa Cebuano. Nagpakisayud si Margo kung nisayaw ba siyasa Binasuan pag-usab. Nitubag si Judy nga si Donato ugsiya nisayaw sa binasuan ug nga aduna usab silay Tinklingus Itik-itik. Si Margo nisulti nga nindot usab angilang programa. Ang mga ginikanan namisita sa ilangklase. Duna usab silay programa. Para sa painit adunausab silay daghang donat, ilimnon ug kapi. Unyanitan-aw si Judy sa iyang rolo ug nisulti nga oras na sapagkatulog. Si Margo nanamilit ni Judy.

Mga Pangutana:

Unsang orasa kadto?Diin si Carolina ug si Gario?Unsay mga pangutana ni Gario?Nganong gusto musayo si Gario?Pila ka oras ang dagan sa bus ngadto sa eskwelahansa Kohala (Girls)?

730

Fila ka milyas kana?Asa maghuwat si Carolina ni Gario?Unsang orasa siya maghuwat?

18. Si Jaime nagsyagit ngadto ni Beaman sa pagpadalikay si Nonoy hapit na mularga paingon sa Hilo. SiBeaman nisyagit paebalik sa pagpahuwat kay iya panggihuman ang painit. Gisultihan siya ni Jaime nga pagdaliaron dili siya mahibiyaan. Sa pagbiya nila sa BaryoKadaugan nisugod dayon pag-ulan. Si Jaime nisulti ngagitugnaw na siya ug nihangyo ni Beaman sa pagpasira sabintana. Si Beaman naghunahuna sa ting-ulan sa Pilipinas.Nisulti si Jaime nga wala siya mahibalo bahin sa ting-ulan sa Pilipinas apan si Manang Georgy nagsulti niyanga sa Pilipinas ang ulan sige-sige. Nisulti si Beamannga mas gusto siya sa ting-init. Unya iyang gipangutanasi Nonoy kung kanus-a siya mubalik sa Hilo. Si Nonoynitubag nga wala pa siya mahibalo.

Mga Pangutana:

Kinsay nagsyagit ngadto ni Beaman?Unsay iyang gisyagit?Nganong nisyagit man siya?Nganong nagdali si Beaman?Unsay gibuhat ni Beaman?Unsay gisulti ni Manang Georgy?Unsay gusto ni Beaman?Mubalik ba dayon sa Hilo si Nonoy?

19. Udto kadto ug sa bintana sa kwarto ng mitingannakit-an ni Marcia ug ni Jeanne nga ang mga kurinaranangabut na. Nisulti si Marcia nga tingali ting-paniudto na kay gigutom na man siya. Sa nagpadalongsila sa kapiteriya nangutana si Jeanne ni Marcia bahinsa nagkalain-laing oras sa ting-pangaon sa Pilipinas.Gisultihan siya ni Marcia. Gisultihan usab siya bahinsa painit ug sa mga lamian nga mga supas sa painit. Unyanangutana siya kung hain si Lorenzo. Nitubag si Jeannenga nilakaw siya apan mubalik ra sa alas dos para saklase sa Cebuano.

Mga Fangutana:

Diin si Marcia ug si Jeanne?Unsay ilang nakit-an sa bintana?Kinsay gigutom?

731

Unsay mga pangutana si Jeanne?Unsay mga tubag ni Marcia?Unsang orasa mubalik si Lorenzo?Nganong mubalik si Lorenzo sa alas dos?

Structural Content:

III. ni-nag-na-naka-nahi-

nag + redupl. basenagka-nag-...-hanaygi"

gipaN-gi-...-an/-hanna-...-anhing-...-anpag-/pagka-pagpa-ka-ika-

mu-mag-ma-maka-

maha-mag- -1- redupl. basemagpa-

20. Ang mga estudyante sa syensya naekasabut ngamagbuhat ug usa ka tanaman sa napkalin-laing tanum.Usa ka grupo nitanum ug humay. Lain nga grupo nitanumug mais, batong, sibuyas, rabanos ug mustasa. Anghumay ni Edita gitanum duol sa hagdanan. Ang mais,batong, sibuyas, rabanos ug mustasa gitanum sa tug-karan atubangan sa eskwelahan. Silang tanan nagbanus-banus pagbubo sa nagkalian-laing tanum. Si Lorenzo ugsi Juana usahay magdungan ug bubo. Si Eugenio ug siDavid magsunod lang ug bubo. Ang ilang tanum pulostambok kay maayo man pagkagaam. Malipayon silang tananmagtan-aw sa ilang tanum nga pulos maayo ug tubo.

Mga Pangutana:

Kinsay nagkasabut?Unsay ilang gikasabutan?Unsay gitanum sa usa ka grupo?Diin magtanum si Edita?Unsay iyang gitanum?

732

21. Bag-o pa gayud nga nahiabot sa Cebu si Jaime.Nagpangutana siya kon haing hotela ang maayong sak-an.Dihay nisulti niya nga ang Magellan hotel ang labingmaayo. Nagpahatud dayon siya. Sa hotel, gisugat siyasa manedyer. Nangutana ang manedyer kon unsay iyangmahimo kaniya. Nisulti si Jaime nga gusto siya ugusa ka kwarto sa hotel. Nangutana siya kon pila angbayad sa kwarto. Nitubag si Mr. Lu nga tagbaynti-otsopesos ang adlaw sa usa ka kwarto. Nangutana si Jaimekon apil ba ang pagkaon ug kun duna ba usab ug init ngatubig nga ikakaligo. Gisultihan siya nga dunay ristawrannga kakan-an. Bahin sa init nga tubig, niingon si Mr.Lu nga duna sab. Nihangyo si Jaime kon mahimo bangminusan ug singko pesos. Wala mutugot si Mr. Lu. Kaygabii na man napilit na lang si Jaime pagkuha ug usa kakwarto.

Mga Pangutana:

Kinsay nahiabot?Diin siya mahiabot?Kinsay nisugat niya?Unsay iyang gipangutana?Pila ang bayad sa usa ka kwarto?Apil ba ang pagkaon?Aduna bay init nga tubig nga ikakaligo?Kinsa si Mr. Lu?Pilay hangyo ni Jaime?Nitugot ba si Mr. Lu?Unsay gibuhat ni Jaime? Ngano man?

22. Usa ka Amerikano nagitndog sa may pantalan.Peace Corps nga boluntaryo diay siya. Sa iyang tupadmay duha ka malitang dagko. Sa kalit nilabay ang angusa ka taksi. Iya dayong gisut-sutan ug gihunongansiya. Nangutana siya kon layo pa ba ang Agruda hotel.Nitubag si Pablo, ang taksi draybir, nga tingali mgalima ka kilometro. Nangutana usab siya kon pila angiyang mabayad kon magpahatud siya. Giingnan siya ngapesos lang. Kini silbi lang nga pakyao. Gibaratuhansi Esteban, ang Peace Corps nga Boluntaryo, ug nisakaydayon siya.

733

Mga Pangutana:

Kinsay nagtindog?Diin siya magtindog?Unsay iyang dala?Unsay nilabay?Unsay iyang gibuhat?Asa siya padulong?Unsay iyang mga pangutana?Pilay plete?Gimahalan ba siya?Kinsa si Esteban?Nisakay ba siya?

23. Usa ka hapon nagkatagbo si Ronaldo ug si Marcossa may balay sa mga maestra. Si Ronaldo nangutana niMarcos kon asa siya. Nitubag si Marcos nga magsuroy-suroy lang siya kay wala siyay buhaton. Nangimbitar siRonaldo kang Marcos sa pagpanan-aw sa sinihan sa Hawi kayadunay salidang Pinilipino. Nisugot si Marcos ug nangadtosila sakay sa jeep nga gidala ni Dan. Nangabot sila sasinihan sa hustong oras gayud. Nisugod ang salida saalas syete y medya. Ang salida Tinagalog, apan naka-sabut lang gihapon sila ug dyutay. Nanggula sila ngamal.ipayon. Namauli ug nag-estoryahanay sila bahin sailang salidang nakit-an.

Mga Pangutana:

Kinsay nagkatagbo?Kanus-a sila nagkatagbo?Diin sila magkatagbo?Kinsay nangutana?Kinsay iyang gipangutana?Unsay iyang gipangutana?Kinsay nangimbitar?Asa sila nangadto?Kinsay ilang gisakyan?Unsang orasa nisugod ang sine?Nakasabut ba sila?Unsay ilang giestoryahan sa ilang pagpamauli?

24. Si David gipahunone ug kadiyut ni Gario uggipangutana kon kinsa kadtong duha ka babyi nga didto sailang klase. Nitubae si David ug gisultihan si Garionga sila ang mga bag-ong maestra sa Cebuano. Bag-o langsilang nangabot gikan sa Honolulu. Nisugilon usab siDavid nga ang duha ka bag-ong maestra gipailaila kaniya

734

ni Elsa. Nangutana si Gario kon kinsay ilang ngalan.Wala makautbag si David kay nakalimut kono siya.Nibalibad siya ni Gario nga wala sad siya makadungogpag-ayo sa pagsulti ni Elsa sa ilang ngalan. Nakatawaug dako si Gario. Nakatawa sad si David. Nangatawasilang duha ug dako ug kusog kaayo.

Mga Pangutana:

Kinsay nagpahunong ni David?Nganong iyang gipahunong?Unsay iyang pangutana?Kinsa ang duha ka babaye?Nakaila ba si David sa ilang ngalan?Ngano man?Kinsay nangutana?

25. Udtong tutok kadto sa adlawng Domingo. Pilara ka buok ang nahabilin sa armory. Nangita si Estebanni Ramon sa mga tulda. Hingkit-an niya is Ramon nganaglingkod sulod sa usa ka tulds. Nangutana si Ramonkon unsay iyang mahimo kang Esteban. Niingon siEsteban nga gusto unta siyang muhuwam sa leksyon numerobaynti-dos sa Cebuano kay nawala kono ang iya. Gisul-tihan ni Ramon si Esteban nga ang iyang leksyon basakaayo kay kusog ang uwan sa niaging gabii. Ang ilangtulda hapit na gani mulutaw. Ang sulod sa ilang tuldapulos lapok. Niguwa na lang dayon si Esteban. Natag-buan niya si Hwan nga nagdala sa iyang mga libro.Giingnan niya sa iyang tuyo ug nakahuwam gayud siya.

Mga Pangutana:

Unsang adlawa kadto?Kinsay nahabilin sa aTmory?Kinsay gipangita ni Esteban?Diin siya mangita?Diin ra man si Ramon?Unsay gisulti ni Ramon?Unsay gitubag ni Esteban?Nakahuwam ba siya?Ngano man?Diin siya makahuwam? (Kang kinsa siya makahuwam?)

735

26. Nagkakuyog si Berto ug si Lorenzo. Nagsusi-susi si Berto ni Lorenzo bahin sa iyang pamilya. Iyasiyang gipangutana kon pila sila sa pmailya. Nibatbatsi Lorenzo nga unom sila ka buok ug nga tulo sila kalalake ug tulo usab ang iyang igsoong babaye. Nipunopa gayud si Lorenzo nga siya pa ang naminyo kanilangtanan. Kisumbalik pagpangutana si Lorenzo ni Bertokon aduna ba usab siyay nga igsoon. Nisulti si Bertonga bugtong anak siya. Wala diay siyay mga igsoon ugnga pinangga siya sa iyang mga ginikanan. Nisulti siLorenzo nga bisan ug daghan sila, pinangga sab gihaponsilang tanan.

Mga Pangutana:

Kinsay nagkakuyog?Unsay gisusisusi ni Berto ni Lorenzo?Pila sila si Lorenzo sa pamilya?Ika-pila kaha si Lorenzo sa pamilya?Pila sila si Berto sa pamilya?Ika-pila kaha si Berto sa pamilya?Kinsay pinangga sa ginikanan?

736

C. Games

1. BATO-LATA

Ang dula nga bato-lata nagkinahanglan ug dili

mukabus sa tulo (1) ka magdudula (2) ug dili mo lab aw

sa unom. Ang gikinahanglan nga mga butang sa pagdula

mao ang usa ka kasarangang lata (3) nga kapatungan ug

usa ka kasarangang bato. (4) Gikinahanglan sa tagsa-

tagsa ka magdudula ang bato. (5)

Ang pagdula sa dula nga bato-lata pagasugdan sa

pagbadlis ug duha ka badlis o linya nga mag-atbang.

Usa ka linya para sa manuhan ug ang ika-duha para sa

balayan. Ang gilay-on sa duha ka linya nga naga-atbang,

dili mokabus sa upat ka metro. (6) Ang manuhan usa ka

linya nga kinahanglang tarong. Usag tunga ka metro

ang gitas-on sa linya nga utlanan, sa dadadaplin. Ang

balayan usa ka linya nga napulo ng lima ka dupa. Ang

lata ibutang sa tunga-tunga niining linyaha. Ang

utlanan gibutang aron dili molapas ang mga nagdudula sa

kada daplin.

Ang sumbanan sa dula:

(a) Ang tanan nga magdudula kinahanglang magsugod sa

linya o badlis sa balayan

(b) Iitsa nila ang tagsa-tagsa nga bato aron maduol sa

linya nga manuhan. (7)

737

(c) Ang bato sa magdudula, human niya iitsa, nga

nitugpa kinalayoan sa tanan sa mga magdudula, mao

ang iwit. (8)

(d) Ang iwit kinahanglan sa iwit nga ibutang niya ang

iyang bato sa ibabaw sa lata. (9) Ang iyang buhaton

mao ang pagdakop sa uban nga magdudula sa takna nga

ang lata naigo, natumba ug ang bato natagak sa lata.

(10) Iyang ipatindog ang lata ug ibutang ang bato sa

ibabaw sa lata (9) usa (11) niya madakop ang mga

magdudula. Bantayan ug dakpon kadtong mga magdudula,

human makaitsa sa iyang bato ug nilapas sa linyang

balayan, sa takna nga mahikap niya ang iyang bato.

(e) Ang mga magdudula: Ang buhaton sa tagsa-tagsa ka

magdudula mao ang pag^.igo ug pagtumba sa lata, ug

pagtubos sa ubang mga magdudula.

2. BULAN-BULAN

Ang dulang bulanbulan kanunay nga dulaon as

Pilipinas kong bulanon. Inigsalop sa adlaw, human sa

panihapon ug inigsilang sa bulan, ang mga kabataan

manggula sa ilang pinoy-anan sa pagdula sa bulan-bulan.

Ang bulan-bulan dulaon sa mga kabataan sa karsada, sa

baybayon, ug sa tigumanan sa baryo. Ang bulanbulan

wala magkinabanghan ug dakung hawan. Ang kinahanglan sa

738

dula, tubig o butang nga mahimong ikabadlis. Usahay

ang mga bata magugom ug tubig aron ibad-lis sa ilang

dulaan. Ang pag-ugom ug pagbadlis sa tubig lakip sa

kasadya sa bulanbulan. Anha mailang sadya ang dula kon

ang mga batang magdula labihang banhaa.

Ang dulaan, usa ka kasarangang lingin depende sa

gidaghanon sa magdudula. Usahay ilang tung-on ang

lingin sa duha ka bahin ug usahay sad ilang bahinon

sa upat ka bahin.

Ang pagsugod sa dula mao ang pagpik sa kamot aron

sa paghukom kon kinsa ang mananakop. Human mapili

ang mananakop, ang tanang magdudula manulod sa lingin

o sa bulan aron dili sila hidakpan sa manakop nga

nagsubay sa badlis. Ang mananakop dili mahimong mudakop

kon wala siya magsubay sa badlis. Sa pagdakop kina-

hanglang ang tiil sa mananakop magtunob sa badlis ug

ang kamot muhikap sa magdudula. Ang mga magdudula dill

makaguwa sa badlis sa lingin sa bulan. Sa taknang

muguwa ang magdudula sa lingin, siya ang mahimong

mananakop.

Sa ubang parte sa Philpinas, kining dulaa gitawag

ug uwak-uwak. Nganong gitawag man kining dulaa ug

uwak-uwak? Gitawag kinig uwak-uwak kay ang uwak

739

manakop man ug piso ug kay ang uwak itum man mao nga

kining dulaa gitawag sa ubang parte sa Kabisay-an

uwak-uwak.

BULAN-BULAN

The game,Bulanbulan, is often played when the

moon is up in the early part of the evening. It seems

that when the sun sets and when the moon rises, the

children come out of their homes to play the game.

The game is usually played by children in the streets, on

the beaches, and in the barrio square. The game does not

require too much space. What is needed is water or

something that can make lines on the ground. Some-

times the children fill their mouths with water to make

the lines of the court. The bringing of water in the

mouth to make the lines is part of the excitement of

the game. It can be noticed when the kids are noisy and

filled with laughter.

The court's size depends on the number of players

that are playing the game. The court is sometimes

divided into two and sometimes into four parts.

To begin the game, the players do the "John-Kin-

poh" to determine the "it". After the "it" has been

selected all the players go into the court. They must

740

stay inside the court so that they won't be caught by

the "it", who is continuously on the line. The "it"

cannot catch anyone if he is not on the line. In

order to catch the players, the "it" must have his foot

on the line while touching the players. The players

should not be out of the circle. If one goes out, he

becomes "it".

In other parts of the Philippines, this game is

called uwak-uwak meaning "crow". Why is it called

uwak-uwak? It is called uwak-uwak because crows some-

times prey on chicks and because the color of the crows

is black which would literally mean night. This game is

very common in the Visayas and in some parts of Mindanao.

741

D. Legends

1. Nganong Taas Ang Langit (Kasugiran)

Sa unang panahon, ang langit makab-ot ra sa tawo.

Pero usa niana ka adlaw, ang usa ka asawa, nihangyo sa

iyang bana sa pagpatabang paglubok sa humay. Sa wala

pa sugdi ang paglubok. ang asawa nisulti sa iyang bana

nga dili niya palabihan ang pag-alsa sa alho kay basi

mabuslot ang langit. Niando tuod ang bana.

Sa nisugod na paglubok ang bana, naalsa niya pag-

ayo ang alho, hangtud nga naisa ang langit. Nadaa ang

sudlay sa asawa kay taas man kaayo ang iyang buhok.

Paspas man gud ang ilang paglubok. Gikan niadto ang

langit nagkataas na. Ang sudlay sa asawa nahimong pikas

sa buwan, ug ang perlas nga mutya (sa sudlay) niini

nahimong mga bitoon.

VOCABULARY LIST:

alho pestle

alsa lift upward

bitoon star

buwan moon

buslot bore/make a hole

kab-ot reach

langit sky

lubok pound

742

Mga

isa

mutya

perlas

pikas

sudlay

tabang

Fangutana:

push upward

pearl, gems used asornaments

pearl

the other side

comb

help

1. Taas ba ang langit kaniadto?

2. Ngano man?

3. Unsay gihangyo sa asawa sa iyang bana?

A. Unsay gisulti sa asawa sa wala pa magsugod ang

iyang bana sa paglubok?

5. Nganong iya man kining gihangyo?

6. Unsa man kono sa bana?

7. Unsay nahitabo sa naglubok na sila?

8. Nganong taas na ang langit karon?

9. Nganong nadaa ang sudlay sa asawa?

10. Unsay nahimong buwan ug bitoon?

2. Ang Hambugerong Unggoy ug Bao (Kasugiran)

Usa kadto ka adlaw ang unggoy ug ang bao nagka-

estoryahanay. Niingon ang unggoy nga walay makalupig

niya sa kaabtik. Nitubag ang bao nga abtik sab siya.

743

Nahagit ang unggoy. Iyang glingon ang bao, "Tan-

awon lang nato kung kinsay mas abtik natong duha."

"Sige," nitubae ang bao.

"Aron maila maglumba tang duha," matud sa unggoy.

"Kini ang atong sinugdanan ug kadtong kahoy sa layo ang

atong kutbanan."

Nagtapad dayon sila ug nagsugod pagdaganay. Unya...

Nanunga-tunga na ang unggoy ug ang bao layo pa

kaayo. Nihunong ang unggoy aron magpaabut. Layo pa

gihapon. Nipahuway ang unggoy total layo pa man ang bao

hangtud nga nakatulog siya. Ang bao gakanunay ra ug

hinayhinay ug dagan. Sa pagmata pa sa unggoy ang bao

nahiabot na sa ilang kutbanan ug gikataw-an niya ang

unggoy.

VOCABULARY LIST:

abtik cunning

bao turtle

kanunay always, keep on

kasugiran legend

kutbanan goal

hagit challenge

hambugero braggart

hunong stop

744

huway rest

lumba race

lupig defeated, beaten

matud according to

matuori prove it

sinugdanan starting point

unggoy monkey

Mga Fangutana:

Unsay gisulti sa unggoy sa bao?

Nganong nahagit ang unggoy?

Aron maila ang ilang kaabtik, unsay ilang gibuhat?

Kusog ba ang unggoy mudagan? Matuori. Ang bao?

Matuori sab.

Kinsay nakadaug sa lumba?

Nganong nakadaug siya?

Kinsay napildi sa lumba?

Nganong napildi siya?

Unsay hibuhat sa unggoy sa nakita niya nga layo

pa ang bao?

Sa pagkadaug sa bao giunsa niya ang unggoy?

745

3. Ang Paghari Ni Amuay (Kasuglran)

Sa wala pay tawo sa kalibutan si Amuay ang

naghari. Ang iyang mga sakop mao ang namok, aninipot,

baki, bao, ug bakukang. Kay dill man gusto ang hari

ug samok, iyang gibuhat ang iyang balay taliwala sa

lasang.

Usa niana ka gabii, wala makatulog ang hari tungod

sa alingasang nahimo sa iyang gingsakpan. Sayo sa

buntag, gipatawag niya sila.

"Kinsay nagsaba ninyo gabii? Wala ko makatulog,"

matud sa hari.

Nitubag ang mga baki nga nisyagit sila kay nahadlok

sila sa bao nga gadala sa iyang balay. Nahadlok silang

katumbahan unya.

Ang hari napungot ug niingon, "ikaw diay ang naka-

ingon sa samok. Kinahanglan pagasilotan ka."

Nirason ang bao nga gidala-dala niya ang balay niya

kay basi masunog kay ang aninipot permi man lang gadala

ug kayo.

Ang aninipot nitubag dayon nga gadala siya ug suga

kay nangita siya sa namok nga nikawat sa iyang pagkaon.

Nitingug ang namok nga wala siya mangawat. Ang

bakukang maoy nangawat.

746

Ang hari nlsugo sa namok sa pagpangita 6a bakukang.

NiRuwa dayon ang namok. Nakit-an ang bakukang duol sa

litn-aw, gabulad sa init. Sa pagduol sa mamok, nisulod

dayon ang bakukang sa lungag. Gadumot pag-ayo ang namok.

Nltungha na ang mga tawo. Hangtud karon ang namok

nangita pa gihapon sa bakukang sa dunggan sa tawo.

VOCABULARY LIST:

alingasa

aninipot

baki

bakukang

bao

buhat

bulad

kalibutan

kawat

kayo

kinahanglan

dala

dumot

guwa

hadlok

hari

noise

firefly

frog

beetle

turtle

do

drying/basking in the sun

earth

steal

fire

necessary/important

carry

harbor a grudge

get/go out

afraid of, scared

king

747

ingon

lasang

lim-aw

lungag

matud

namok

paghari

permi

pungot

rason

sakop, gingsakpan

samok

sayo

silot

syagit

sugo

sunog

tawag

tumba

tingog

tungha

tungod

say, tell

forest

pool of water

hole

according to

mosquito

reign

always

mad

reason

subj ects

trouble

early

fine, punish

shout

order

burn

call

fall

voice

appear/show up

because

748

Mga Fangutana:

Kinsay hari sa wala pay tavo sa kalibutan?

Nganli ang iyang mga sakop.

Nganong gibuhat sa hari ang iyang baay taliwaa sa

lasang?

Nganong waa makatuog ang hari usa kagabii ana?

Unsay gibuhat sa hari?

Nganong nagsaba man ang mga baki?

Nganong gidaa sa bao ang iyang baay?

Nganong gadaa ang aninipot ug kayo?

Kinsay nangawat ug pagkaon?

Diin kikit-i ang bakukang sa namok?

Nganong muduol ang namok karon sa dunggan aa tavo?

4. Ang Unggoy ug Ang Bao -1

Niadtong unang panahon, ang unggoy ug ang bao suod

kaayong managhigala• Usa ka adlaw niana, nagsugilanonay

sila sa daplin sa suba. Niingon ang unggoy: "Ay

kalami kaayong ikaon ug hinog nga saging."

Unya nitubag ang bao: "Bitaw no. Wala man kitay

kasagingan bisag usa na lang ka punoan."

Wala pa gani matapus ang ilang sugilanon bahin sa

saging, may nakita silang usa ka punoan nga saging sa

unahan nga gianod sa sulog sa suba. Niingon ang unggoy:

749

"Uy, bao, tuay punoan sa saging. Atong kuhaon ug atong

itanum aron makakaon kita ug saging."

Nitubag ang bao: "Sige, atoag kuhaon." Gikuhit

niya ang punoan sa saging paingon sa daplin sa suba.

Pagkahuman niyag kuha sa saging, niingon ang bao:

"Usa ra man kini, atong tabangan ug tanum."

Nitubag ang unggoy: "Ato lang tungaon. Imo ang

katunga ug ako ang katunga ug mag-iyahay kitag tanum.

Aron duna kay saging ug duna sab akoy saging.

Hang gitunga ang saging. Human nila putla ang

saging niingon ang bao: "Ako kining sa itaas ug imo

kanang sa ilawum."

Nisagbat ang unggoy: "Dili uy, ako kanang sa itaas

kay ako may nakakita ug ako sab ang niagda sa atong

buhaton karon. Ug dili pa ko dili ka makatanum ug

dili ka sab makakaon ug saging. Gawas pa niana dili

ka man makasaka, mao nga imo na lang kanang sa ilawum.

Niuyon ang bao ug niingon: "Na, hala."

Hang gitanum ang ilang tagsa ka tunga.

Ang kaputol nga saging sa bao nilambo ug namunga

kay iya man ang kaputol nga may gamot. Pero, ang kaputol

nga saging sa unggoy nalaya ug namatay kay wala may

gamot ang iyang naangkon nga kaputol.

750

Usa ka hapon niana, niduaw ang unggoy sa bao ug

naehllak. Iyang Eisavsav sa bao ang nahitabo sa iyang

saging. Niingon ang bao: "Sagdi lang kay iniekahlnog

niining bulig sa akong saging hatagan ko ikaw."

Nalipav kaayo ang unggoy.

Sa paekahinog na sa saging, sak-on unta sa bao apan

dili man siya makasaka. Niingon ang unggoy sa bao:

"Bao, sak-on ko kanang imong saging apan magtunga kita

sa bulig."

"Oo, tiitubag ang bao." Unya gisaka sa unggoy ang

saging.

Sa didto na ang unggoy sa itaas sa saging, niingon

siya: "Abi ato konong tilawan kining saginga ug lami

ba."

Ang bao nga didto sa ilawaum niineon? "Unggoy,

hulugi pod ako ug usa kay gusto pod kong mutilaw."

Nitubag ang unggoy: "Saka diri kung gusto kang

mutilaw."

"Dili man ko kasaka, hulugi lang ko," nitubag ang

bao.

"Malas ka lang nga di ka makasaka. kay di man nako

ka tagaan ug saging," nitubag ug nikatawa ang unggoy.

"Ug di ka muhatag nakog saging, punggoa na ug

751

ikanaug na ang bulig kay ato nang bahlnon." nltubag

ang bao.

"Ug makasaka ka, ari nato bahinon sa taas,"

nikatawa ug nitubag ang unggoy.

"Ikawng unggoya ka manlulupig gayud ka," naneiaog

ang bao.

"Sumala sa akong giineon ganina, malas ka lang

baoha ka," nikatawa na sab ang unggoy.

Baling pungota sa bao ug niingon; "Makabalus ra

ako nimong unggoya ka." Unya nilakaw ang bao. Nag-

hunahuna ang bao kung unsaon niya pagbalus sa unggoy

nga didto sa taas sa saging nga nagkaon sa hinog nga

saging.

Pagkataudtaud. nibalik ang bao nga nagdala ug

kagingking sa kawayan. Samtang nagpahuway ang unggoy

didto sa taas sa saging human mahurot niya pagkaon

ang hinog, gibalibod sa bao ang mga tunok sa kagingking

sa punoan sa saging ug nitago siya sa usa ka bunot.

Sa pagkanaug sa unggoy pastilang tyabaw. Ug

nipuneko siya sa bunot ug nagtyabaw nga nagkuha sa mga

tunok nga diha sa iyang lawas, tiil, kamot ug mga

bukton. Ang bao nagkatawa sa sulod sa bunot.

752

VOCABULARY LIST;

agda

angkon

anod

balus

buno t

kagingking

kuhit

duaw

hulog

huro t

iyahay

isog

lambo

lay a

managhigala

pastilan

punggo

pungko

pungot

putol

sagbat

invite, prompt

claim, share

drifted by the current;carried by the current

get even

coconut husk

bamboo thorns

reach with a pole

friendly visit

drop

eat up, consume everything

to each his own

fierce

grow lushly

wither

are friends

an exclamatory expression

chop

squat

angry, enrage

cut, chop, par t

speak out of turn, butt in

753

sagdi never mind

saka climb up a tree

sugilanon story, tale

tabangan help somebody with

taudtaud shortly

tilaw taste

tyabaw cry aloud in pain

Mga Fangutana:

Manag-unsa ang unggoy ug ang bao niadtong unang

panahon?

Nag-unsahanay sila usa ka adlaw niana?

Unsay gisulti sa unggoy?

Unsay gitubag sa bao?

Unsay nakita nila sa suba?

Unsaon nila ang punoan sa saging?

Kinsay nikuhit sa punoan sa saging sa suba?

Unsay gustong buhaton sa bao sa punoan sa saging?

Unsay gustong buhaton sa unggoy sa punoan sa saging?

Ngano man?

Kinsang gusto ang natuman (followed)?

Giunsa nila ang punoan sa saging?

Unsay bahin sa bao?

Unsay bahin sa unggoy?

754

Nganong niuyon man ang bao sa gusto sa unggoy?

Naunsa ang bahin sa bao?

Naunsa ang bahin sa unggoy?

Nagunsa ang unggoy usa ka hapon nlana?

Unsay iyang gisaysay sa bao?

Unsay gitubag sa bao niya?

Nganong wala man sak-a sa bao ang iyang hinog nga

saging?

Unsang kondisyona (conditioned) sak-on ang saging

sa unggoy?

Nag-unsa ang unggoy sa didto na siya sa itaas sa

saging?

Unsay gihangyo sa bao kaniya?

Unsay gitubag sa unggoy?

Unsay giingon sa bao sa unggoy sa nangisog na ang

bao?

Unsay gitubag sa unggoy?

Naunsa ang bao pagkadungog sa sulti sa unggoy?

Unsay gihunahuna sa bao para makabalus sa unggoy?

Unsay gihimo sa bao para makabalus sa unggoy?

Diin mutago sng bao?

Nag-unsa ang unggoy sa pagkatunok niya?

Diin siya mupungko?

755

Nag-unsa siya samtang nagpunkgo sa bunot?

Nag-unsa ang bao 6a sulod sa bunot?

Kinsay mas hawod nilang duha?

5. Ang Unggoy ug Ang Bao -2

Nilingkod ang unggoy sa ilawum sa bagol nga gitago-

an sa bao. "Pooot!" Nakautot ang bao. Nilukso sa

kallpay ang unggoy, iyang giukab ang bagol ug nlingon:

"Ah, nia ka ra gayud! Karon isugba ko ikaw sa daub."

Nikatawa ang bao ug nlingon: "Maayo hinoon kay

gusto kong mapula! Sige, isugba ako."

"Dili, dili ko ikaw isugba. Lubkon ko ikaw,"

matud pa sa unggoy.

"Labing maayo," niingon ang bao nga nagluksolukso

sa kalipay. "Gusto ko nga mapatag ang akong bukobuko.

Salamat Unggoy."

Naglagot ang unggoy. Kinahanglan mangita siya ug

laing paagi pagsakit sa bao.

"Ah," niingon ang unggoy. "Ilabay ko ikaw sa suba

aron ka malumus."

Nihilak ang bao, niluhod siya ug niingon, "Intawon,

Unggoy, kaloy-i ako. Dili ako mahibawong mulangoy;

malumus unya ako. Ayaw intawon akog ilabay sa suba

kay dili pa ako gustong mamatay." Nihilak ang bao ug

756

nigakus sa mga till sa unggoy.

Ang buang unggoynnagtuo nga dili mahibawong

mulangoy ang bao. Gihakup niya ang bao ug gilabay sa

kinataliwad-an sa suba. Unya sa dakung kalagot, nakita

niya nga maayo kiayng mulangoy ang bao. "Hisakpan ko

ra ikaw," matud niya, ug gisugdan niya pag-inum ang

tubig sa suba.

Gibiaybiay siya sa bao nga nagkatawa ug nagkanta

sa kalipay. Wala muundang pag-inum ang unggoy.

Niburot ang iyang tiyan, ug wala madugay, nibuto. ug

namatay siya.

VOCABULARY LIST:

bagol coconut shell

biaybiay mock/ridicule

buang crazy

burot bloat

buto burst

gakus embrace

hakup take/get with both hands,

clutch

lukso jump

luhod kneel down

lumus drown

patag spread out

757

sugba roast on live charcoal

ukab uncover

undang stop

utot fart

Mga Fangutana:

Diin mulingkod ang unggoy?

Samtang naglinkod siya, nag-unsa ang bao?

Unsa dayon ang gihimo sa unggoy?

Unsay gustong primerong himoon sa unggoy sa bao?

Unsay tubag sa bao sa unggoy?

Unsay gustong ika-tuong himoon sa unggoy sa bao?

Unsay tubag sa bao sa unggoy?

Kinsay hawod kanilang duha? Ngano man?

Kinsay buang kanilang duha? Ngano man?

Kung ikaw ang unggoy, himoon ba nimo ang iyang gihimo

sa bao sa estorya? Nganong dili man?

Imbis sa gihimo sa unggoy sa bao, unsa may imong

himoon?

Kung ikaw ang unggoy, himoon ba nimo ang iyang

gihimo sa iyang kaugalingon sa didtu na ang bao

sa suba? Nganong dili man?

Naunsa ang unggoy sa katapusan sa estorya?

758

Sa katapusan sa estorya, angay ka bang makaingon

sa unggoy "Maayo ra"? Matuori ang imong pulong.

759

E. Filipino Recipes

1. Manok ug Baboyng Adobo

Panakot:

5 ka buok nga ahos

1 ka tasang tubig

1 ka tasang suka '

1/2 sa botilyang pamyenta

asin ug ajinomotong hustong itempla

Importanteng Klnahanglanon:

15 libras nga baboy

15 libras nga manok

Paagi sa Pagluto:

Hiwaa ang baboy ug manok sa hustong gidak-on.

Dukduka ang ahos ug pamyenta. Pagbutang ug duha ka

tasang suka ug tubig sa dakong kaldero. Isagol ang

ahos, pamyenta, ug Ajinomoto. Dayon isagol sab ang

hiniwang baboy ug manok. Templahi ug asin. Lutoa

sa hustong kainit nga kayo hangtud mahumok.

VOCABULARY LIST:

ahos garlic

kayo fire

dukduk pound

hiwa cut

760

kaldero kettle

pamyenta pepper

sagol mix

suka vinegar

templa mix to taste

2. Pansit

Panakot:

5 libras nga karots

10 pakete nga ugang uhong

1 ka latang dagko nga dabong sa kawayan

5 ka buok sibuyas nga bombay

2 libras nga sibuyas nga bisaya

1 ka gamayng botilyang mantika

5 libras nga manok

3 ka buok ahos

6 ka buok nga lutong itlog

5 ka tasang tubig

1 ka botilyang pamyentang de polbo

dyutanng asin ug dyutayng Ajinomoto

Importanteng Kinahanglanon:

20 ka buok (putos) nga miki

10 libras nga preskong pasayan

10 libras nga sorisong miko

761

5 libras nga unod sa baboy

Paagi sa Pagluto:

Hiwaa pagpino ang ahos , ang sibuyas nga bombay ug

ang sibuyas nga bisaya. Putla ang mga dahon sa sibuyas

ug tagtulo ka pulgadas ug kulokuloa. Ibutang kini sa

may tubig nga panaksan. Hiwaa ang karots ug tag-as.

Hiwaa sab ang baboy, manok, soriso, pasayan, uhong ug

dabong sa kawayan. Hiwaag lingin ang lutong itlog.

Putlag mugbo ang miki. Pagbutang ug mantika sa dakong

kaha. Kung mainit na ang mantika, gisaha ang mga

panakot. Isumod dayon paglunod ang soriso, karneng

baboy, manok ug pasayan. Sagola ug takobi aron muagos.

Sabwi ug lima ka tasang tubig kutob maluto. Unya

ilunod na ang mga dabong sa kawayan, ang uhong ug ang

karots. Sagulag ilunod ang miki. Pabukalag kausa.

Templahi sa asin, Ajinomoto ug pamyentang de polbo.

Hauna sa kaha, unya ibutang sa dagkong bandihado.

Butangi sa ibabaog mga hiniwang itlog. Adornohi sa

mga kinolot nga dahon sa sibuya.

VOCABULARY LIST:

adorno decorate

agos ooze

bandihado platter

762

botilya

bukal

kaha

karots

k aw ay an

kulokulo

kulot

kutob

dabong

dahon

gisa

haun

lata

lingin

lunod

mantika

mlki

panaksan

pasayan

pino

polbo

bottle

boil

frying pan

carrots

bamboo

make curls

curly

up to, until

shoots of bamboos

leaf

saute

remove from the stove,take out of the fire

tin

round

put into the cookingcontainer

cooking oil

Chinese spaghetti, smallnoodles

measuring cup

shrimps

fine

powder

763

presko fresh

putol cut

sab aw soup

sibuyas nga bisaya native green onions

sibuyas nga bombay imported round onions

soriso sausage

takob cover

uga dry

uhong edible mushroom

unod meat, flesh

3. Atsarang Kapayas

Panakot:

10 ka buok nga dagkong kapayas

10 ka buok nga luy-a

1/2 sa tasang asukar

1/2 sa tasang asin

2 ka tasang suka

2 ka tasang tubig

5 ka buok nga karots

5 ka buok nga hilawng sill

Paagi sa Pagbuhat:

Hiwaag tag-as ang luy-a, karots ug sili. Banggura

ang kapayas sa bangguranan. Baliboreg asin unya kumot-

764

kumotag pug-i. Butangi ang kahag suka, tubing, asukar,

asin ug mga luy-a kutob kini maluto. Isunod ang silig

karots. Pabukalag kausa lang. Haunag ibubo sa kapayas

ug sagula. Pabugnawag isulod dayon sa dakong garapon.

Ibutang sa ripregiretor.

VOCABULARY LIST:

atsarang kapayas pickled/preserved papayas

balibod sprinkle

bubo pour

kumot-kumot squeeze (small pieces)

garapon jar

hilaw raw

sili pepper

luy-a ginger

puga squeeze (bigger pieces)

riprigeretor refrigerator

4. Leste Plan (Leche Flan)

Panakot:

10 ka dosenang itlog

12 ka dagkong latang letse kondensada

10 ka buok nga lemon

15 libras nga asukar

10 ka dagkong latang gatas nga ebaporada

765

Paagl sa Pagluto:

Pahilisa ang asukar sa hulmahanan. Batila ang mga

pughak sa itlog. Idugang ang gatas nga kondensada ug

ebaporada. Sagula kini pag-ayo. Unya ihuwad sa hul-

mahanan nga may asukar na. Paalisngawi hangtud maluto.

VOCABULARY LIST:

alisngaw steam

batil beat

kondensada condensed

dosena dozen

baboy

manok

hustong gidak-on

karong gabii


Hiwaa ang unsa?

Ug unsa pa?

Sa unsa?

Hiwaa ang baboy.

Hiwaa ang baboy ug manok.

Hiwaa ang baboy ug manok sahustong gidak-on.

Hiwaa ang baboy ug manok sahustong gidak-on karong gabii.

Ang baboy.

Ug manok.

Sa hustong gidak-on.

pag-ayo

kaha

Sagula ang unsa?

Ug unsa pa?

Ug unsa pa gyud?

Pag-unsa?

Asa?

Dukduka.

luy-a

lemon

sa kutsilyo

sa kusina

Karong gabil.

Sagula ang ahos.

Sagula ang ahos ug pamyenta.

Sagula ang ahos ug pamyenta ugAj inomoto.

Sagula ang ahos ug pamyenta ugAjinomoto pag-ayo.

Sagula ang ahos ug pamyenta ugAjinomoto pag-ayo sa kaha.

Ang ahos.

Ug pamyenta.

Ug Ajinomoto.

Pag-ayo.

Sa kaha.

Dukduka ang luy-a.

Dukduka ang luy-a ug lemon.

Dukduka ang luy-a ug lemon sakutsilyo.

Dukduka ang luy-a lemon sakutsilyo sa kusina.

Dukduka ang unsa?

Ug unsa?

Sa unsa?

Ang luy-a.

Ug lemon.

Sa kutsilyo.

767

Asa? Sa kusina.

Batila.

pughak

itlog

tinidor

tasa

karon dayon

Batila ang pughak.

Batila ang pughak sa itlog.

Batila ang pughak sa itlog satinidor.

Batila ang pughak sa itlog satinidor sa tasa.

Batila ang pughak sa itlog satinidor sa tasa karon dayon.

Batila ang unsa?

Sa unsa?

Sa unsa?

Asa?

Kanus-a?

Ang pughak.

Sa itlog.

Sa tinidor.

Sa tasa.

Karon dayon.

Hilisa.

pag-ayo

asukar

hulmahanan

unya

Hilisa pag-ayo.

Hilisa pag-ayo ang asukar.

Hilisa pag-ayo asukar sahulmahanan.

Hilisa pag-ayo ang asukar sahulmahanan unya.

768

Hilisa pag-unsa?

Ang unsa?

Asa?

Kanus-a?

Pag-ayo.

Ang asukar.

Sa hulmahanan.

Unya.

Hauna.

kan-on

kulon

sud-an

kaldero

abohan

alas onse y medya

Hauna ang kan-on.

Hauna ang kan-on sa kuloun.

Hauna ang kan-on sa kuloun ngsud-an.

Hauna ang kan-on sa kuloun ugsud-an sa kaldero.

Hauna ang kan-on sa kuloun ugsud-an sa kaldero sa abohan.

Hauna ang kan-on sa luloun ugsud-an sa kaldero sa abohan saalas onse y medya.

Hauna ang unsa?

Asa?

Ug unsa pa?

Asa?

Asa man kini?

Kanus-a?

Ang kan-on.

Sa kuloun.

Ug sud-an.

Sa kaldero.

Sa abohan.

Sa alas onse y medya.

769

Pinoha.

paghiwa

kutsilyo

sibuyas

bombay

sibuyas

bisaya

lamisa

kusina

Pinoha paghiwa.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyas.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyas bisaya.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyasbisaya sa lamisa.

Pinoha paghiwa sa kutsilyo angsibuyas bombay ug sibuyasbisaya sa lamisa sa kusina.

Pinoha'pag-unsa?

Sa unsa?

Ang unsa?

Nga Unsa?

Ug unsa pa?

Nga unsa?

Asa?

Asa man kini?

Paghiwa.

Sa kutsilyo.

Ang sibuyas•

Nga bombay.

Ug sibuyas.

Nga bisaya.

Sa lamisa.

Sa kusina.

bombay

sibuyas

bisaya

Futla pagpino.

Futla pagpino ang dahon.

Futla pagpino ang dahon sasibuyas.

Futla pagpino ang dahon sasibuyas bombay.

Futla pagpino ang dahon sasibuyas bombay ug sibuyas.

Putla pagpino ang dahon sasibuyas bombay ug sibuyasbisaya.

Futla pag unsa?

Ang unsa?

Sa unsa?

Nga unsa?

Ug unsa pa?

Nga unsa?

Gisaha.

pagdali

ahos

sibuyas

Fagpino.

Ang dahon.

Sa sibuyas

Nga bombay

Ug sibuyas

Nga bisaya

Gisaha pag

Gisaha pag

Gisaha pagsibuyas.

771

kamatis

pasayan

kaha

unya

Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis.

Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis ug pasayan,

Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis ug pasayansa kaha.

Gisaha pagdali ang ahos ugsibuyas ug kamatis ug pasayansa kaha unya.

Gisaha pag-unsa?

Ang usa?

Ug unsa?

Ug unsa pa?

Ug unsa pa gyud?

Asa?

Kanus-a?

Pagdali.

Ang ahos.

Ug sibuyas.

Ug kamatis.

Ug pasayan.

Sa kaha.

Unya .

Banggura.

kapayas

karots

bangguranan

gawas

Banggura ang kapayas.

Banggura ang kapayas ug karots.

Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan.

Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan sa gawas.

772

alauna

human sa paniudto

Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan sa gawas sa alauna.

Banggura ang kapayas ug karotssa bangguranan sa gawas saalauna human sa paniudto.

Banggura ang unsa?

Ug unsa?

Asa?

Asa nan klni?

Kanus-a?

Kanus-a pa gyud?

Ang kapayas.

Ug karots.

Sa bangguran.

Sa gawas.

Sa alauna.

Human sa paniudto.

5. Kan-on

Kinahanglanon:

3 ka tasang bugas nga humay

3 ka tasang tubig

Paagl sa Pagluto:

Kisli ang bugas nga humay sa palanggana ug makaduha.

Human, isulod sa kulon ug sabwig tubig. Lung-aga sa

igong siga sa kayo kutob mahubas. Pagamyi ang kayo

hangtud maluto.

VOCABULARY LIST:

bagas nga humay rice

kills wash rice/corn

773

kulon cooking pot

hubas dry up

lung-ag cook rice/corn

palanggana wash-basin

6. Sinangag nga Kan-on

Panakot:

1 ka buok dakung sibuyas nga bombay

3 ka lusok nga ahos

4 ka lusok nga sibuyas nga bisaya

dyutayng mantika

dyutayng asin, ajinomoto ug

polbos nga pamyenta

Importanteng Kinaganglanon:

5 ka tasang bahawng kan-on

3 ka buok dagkong soriso

2 ka tortilyang itlog

Paagi sa Pagluto:

Hiwaa ug igong kadak-on ang soriso. Ad-ara ang

sibuyas nga bombay ug ang sibuyas nga bisaya, pero laina

ang dahon sa sibuyas. Dukduka ang ahos.

Pagbutang ug dyutayng mantika sa kaha. Kung

mainit na kini, ilunod ang ahos, unya ang sibuyas.

774

Ilunod dayon ang soriso ug paagusa. Dayon ilunod ang

bahawng kan-on ug sagula. Lutoa ug ukaya hangtud

mapulapula ug dyutay. Ilunod ang inad-ad nga pinong

tortilyang itlog. Templahi ug asin, ajinomoto ug

pamyentang de polbo. Tilawig ibalibod ang dahon sa

sibuyas. Kuhaa kini dayon sa kayo ug isirbi.

VOCABULARY LIST;

ad-ad mince/dice

bahaw left-overs

butang place, put

itlog egg

lusok clove

tilaw taste

tortilya scrambled

7. Minantikaang Saging Espesyal

KinabangIanon:

1 ka siping saging sab-a nga dagko

10 ka kutsarang harina

3 ka kutsarang asukar

1/2 sa tasang gatas

1/2 sa galong mantlka

775

Paagi sa Pagluto:

Hiwaa ang mga saging sa hustong kanipis. Inita

ang manitka sa kaha. Sagula ang harina ug gatas.

Templahi sa asukar.

Banday-banday a ang upat ka hiwang saging nga

gituslob na sa harina. Ilunod kini sa init nga mantika

ug lutoa hangtud mapula-pula.

VOCABULARY LIST;

refined sugar

place objects transversely

thinness

gallon

special

flour

become golden brown

asukar

banday-banday

kanipis

galon

espesyal

harina

mapula-pula

sab-a

sipi

tuslob

a kind of banana withthickest pulp

hand

to dip

8. Bukhayo (Bukayo)

Kinabanglanon:

10 ka buok nga butong

5 ka tasang asukar

776

1 ka kutsaritang banilya o lemon (agridulsi)

4 ka tasang tubig

Paagl sa Pagluto:

Buaka ang mga butong ug kudkura. Ibutang sa dakung

palanggana. Sagula ang asukar ug tubig, unya latika.

Rung malatik na kini, Ibubo ang kinuskos nga butong,

pahumti sa banilya. Lutoa hungtud magpilit.

VOCABULARY LIST:

banilya vanilla

dukot stick/adhere to the bottomof the pot

tuno coconut milk

ukay stir

9. Biko

Kinahanglanon:

5 ka libra nga pilit (25 ka casa)

10 ka tasang tuno

10 ka tasang asukar

dyutayng anis

Paagi sa Pagluto:

Lung-aga ang pilit sa gahing pagkaluto. Latika

ang tuno ug asukar ug butangig dyutayng anis. Rung

malatik na, isagol ang linung-ag nga pilit ug ukaya.

777

Sigiha ug ukay aron dili mudukot, nangtad muguwa ang

lana.

VOCABULARY LIST;

anis anise seed

dukot stick/adhere to the

bottom of the pot

tuno coconut milk

ukay stir

10. Binangkal

Kinahanglanon;

5 ka libra nga harina

3 ka kutsarang baking powder

6 ka itlog

1 ka dakong latang gatas nga ebaporada

3 ka putos nga lunga

1/2 sa galon nga puriko

3 ka tasang asukar

Paagi sa Pagluto:

Ibutang ang gatas sa dakong panaksan. Isagol ang

asukar ug ukayon hangtud mahilis. Batila pag-ayo ang

itlog ug isagol kini sa gatas. Butangi sa puriko ug

baking powder; sagula. Sa inanay, isagol ang harina ug

batila pag-ayo hangtud mugahi. Kuhaa kini sa panaksan

ug ibutang sa dakong masahan ug masaha. Hiwahiwaa sa

778

hustong kadak-on ug lingina. Dayon ipaligld kini sa

lunga ug mantikal sa igong kainit sa kayo hangtud

mapulapula.

VOCABULARY LIST;

ebaporada evaporated

ligid roll

lunga sesame

masa knead

11. Inun-unan

Kinahanglanon;

5 ka libras nga isdang tulingan

1/2 sa tasang suka

1/2 sa tasang tubig

5 ka lusok ahos

1 ka kutsarang mantika

igong asin

Paagi sa Pagluto:

Himbisi ang isda ug hlnanal. Unya, kuhai sa

hasang. Hugasi ug hiwaa sa hustong kadak-on. Sagula

ang tubig ug suka sa kulon ug templahl ug asin.

Dukduka ang ahos ug isagol kini sa suka. Ukaya sa

luwag. Ilunod ang mga hiniwang isda ug lutoa. Sa

dayon nang haon, butangi sa mantika.

779

VOCABULARY LIST:

himbis

hasang

hinai

luwag

tulingan

Kinahanglanon:

scale, fish

gills

take out the

ladle

tuna fish

12. Tinula

scale

intestines

3 ka libra nga isdang lab-as nga mamsa

3 ka buok kamatls nga hinog

3 ka lusok nga sibuyas nga bisaya

3 ka buok siling hilaw

3 ka tasang tubig

1 ka kutsaritang asin

Paagi sa Pagluto:

Limpyohi ang isda ug hugasi. Hiwaa sa igong

gidak-on. Panghiwaa ang kamatis, sibuyas ug sili.

Laina ang dahon sa sibuyas. Pagbutang ug tubig sa

kalon. Butangi kini sa mga hiniwang panakot. Ilunod

ang isda ug templahi sa asin. Pabukala hangtud maluto

ang isda. Kung maluto na kini, hauna sa kayo ug bali-

buri sa dahon sa sibuyas.

780

VOCABULARY LIST;

hinog ripe

lab-as fresh

mamsa a kind of fish

balibod sprinkle

13. Kinalamunggayang Manok

Kinahanglanon:

1 ka buok nga manok

1 ka buok sibuyas nga bombay

1 ka buok kamatis nga daku

5 ka lusok nga ahos

5 ka palvang kalamunggay

1 ka kutsarang asin

1/2 sa kutsaritang ajinomoto

2 ka tasang tubig

Paagi sa Pagluto:

Limpyohi ang manok ug hugasi. Hiwaa sa igong

kadak-on. Panghiwaa sab ang sibuyas, kawatis ug ahos.

Haruan ang dohan sa kalamunggay ug laina pagbutang.

Pagbutang ug mantika sa kaha. Kung mainit na kini.

Ibunod ang ahos ug lutoa hangtud mapula-pula. Isonod

paglunod ang sibuyas, dayon ang kamatis. Sagula

781

pag-ayo kini. Kung mapula na ang mga panakot, llunod

ang hiniwang manok. Taklubi aron muitos, unya sabwi

ug tublg. Templahi sa mga panglami ingon sa asin ug

ajinomoto. Lutoa kini kutob mahumok ang manok. Kung

malutona, hauna sa kayo ug ilunod dayon ang mga dahon

sa kalamunggay.

VOCABULARY LIST:

kalamunggay horseradish

itos make thick, concentrated

palwa frond

DRILLS:

Expansion:

Himbisi.

pag-ayo

sa kusina

ang isda

Nga mamsa


Himbisi pag-unsa?

Asa?

Ang unsa?

Himbisi pag-ayo.

Himbisi pag-ayo sa kusina.

Himbisi pag-ayo sa kusina angisda.

Riir.bisi pag-ayo sa kusina angisdang mansa.

Pag-ayo.

Sa kusina.

Ang isda.

782

Nga unsa? Nga mamsa.

Latiki.

kami

ug daghan

para sa bukhayo

Latiki kami.

Latiki kamig daghan.

Latiki kamig daghan para sabukh&yo.

Latiki kamig daghan para sa amongbukayo.

Kinsay latikan?

Ug pila?

Para sa unsa?

Kinsang bukhayoa?

Kami.

Ug daghan.

Para sa bukhayo.

Amo .

Lung-agi.

ang maestra

ug dyutay

para sa paniudto

iya

Lung-agi ang maestra.

Lung-agi ang maestra ug dyutay.

Lung-agi ang maestra ug dyutaypara sa paniudto.

Lung-agi ang maestrag dyutay parasa iyang paniudto.

Kinsay lung-agan?

Ug pila?

Ang maestra.

Ug gamay.

783

Para sa unsa?

Kinsang paniudtoha?

Para sa paniudto.

Iya.

Limpyohi.

paghinay

sa palanggana

ang isda

Nga tulingan

Limpyohi paghinay.

Limpyohi paghinay sa palanggana.

Limpyohi paghinay sa palangganaang isda.

Limpyohi paghinay sa palangganaang isdang tulingan.

Limpyohi pag-unsa?

Asa?

Ang unsa?

Nga unsa?

Paghinay.

Sa palanggana.

Ang isda.

Nga tulingan.

Masahi•

pagdali

si Carling

ug binangkal

Nga husto-husto lang

para sa marienda

Masahi pagdali.

Masahi pagdali si Carling.

Masahi pagdali si Carling ugbinangkal.

Masahi pagdali si Carling ugbinangkal nga husto-husto lang.

Kasahi pagdali si Carling ugbinangkal nga husto-husto langpara sa merienda.

784

iya Masahi pagdali si Carling ugbinangkal nga husto-husto langpara sa iyang merienda.

Masahi pag-unsa?

Si Kinsa

Ug unsa?

Nga pila?

Kinsang meriendaha?

Fagdali.

Si Carling.

Ug binangkal.

Nga husto-husto lang

Iya

Ad-ari.

kini

ug sibuyas

Nga bombay

Ad-ari kini.

Ad-ari kinig sibuyas.

Ad-ari kinig sibuyas nga bombay.

ug sibuyas nga bisaya Ad-ari kinig sibuyas nga bombayug sibuyas nga bisaya.

para sa kan-on

Nga sinangag

Ad-ari kinig sibuyas nga bombayug sibuyas nga bisaya para sakan-on.

Ad-ari kinig sibuyas nga bombayug sibuyas nga bisaya para sakan-ong sinangag.

Ad-ari ang unsa/sikinsa?

Ug unsa?

Unsang sibuyasa?

Kini.

Ug sibuyas.

Boirbay .

785

Ug unsa pa?

Para sa unsa?

Unsang kan-ona?

Ug sibuyas nga bi6aya.

Para sa kan-on.

Sinangag.

Buk-i.

ang nga bis ita

ug butong

Nga humok

para panulsi(desserts)

Buk-i ang nga bisita.

Buk-i ang mga bisita ug butong.

Buk-i ang mga bisita ug butongnga humok.

Buk-i ang mga bisitag butonghumok para panulsi.

Buk-i si kinsa?

Kinsay buk-an?

Ug unsa?

Para unsa?

Ang mga bisita.

Ug butong.

Humok.

Para panulsi.

Kisli.

sa palanggana

ang bugas

Nga humay

sa makaduha

Kisli sa palanggana.

Kisli sa palanggana ang bugas.

Kisli sa palanggana ang bugas ngahumay.

Kisli sa palanggana ang bugas ngahumay sa makaduha.

786

Asa kisli?Asa kisli?

Ang unsa?

Unsang bugasa?

Sa makapila?

Sa palangganaSa palanggana.

Ang bugas.

Humay.

Sa makaduha.

Ibuwad.

sa landahan

ang isda

Nga pinakas

nga gikan sa dagat

sa Bantayan

Ibuwad sa landahan.

Ibuwad sa landahan ang isda.

Ibuwad sa landahan ang isdangpinakas.

Ibuwad sa landahan ang isdangpinakas nga gikan sa dagat.

Ibuwad sa landahan ang isdangpinakas nga gikan sa dagat saBantayan.

Asa ibuwad?

Ang unsa?

Unsang isdaa?

Diin gikan?

Diing dagata?

Sa landahan.

Ang isda.

Isdang pinakas.

Gikan sa dagat.

Sa Bantayan.

Ihugas ang mga PCT.

Ihugas ang mga PCT sa mga plato.

787

nga gikan-an Ihugas ang mga PCT sa mga platonggikan-an.

nila Ihugas ang mga PCT sa mga platonggikan-an nila.

ganiha Ihugas ang mga PCT sa mga platonggikan-an nila ganiha.

Kinsay ihugas? Ang mga PCT.

Ug mga unsa? Ug mga plato.

Unsang platoha? Platong gikan-ar.

Kinsang gikan-an? Hang gikan-an/gikan-an nila.

Kanus-a? Ganiha.

788

F. Songs and Riddles

1. MGA KANTA SA CEBUANO

Bulan

Enero, Pebrero , Marso, Kayo, HunyoHulyo, Agosto, Septyembre, Oktubre, Nobyembre,Disyembre, mga bulan.

May langgam puwa ug dughanMuikld-ikid dili hingdakpanLawas ko ay, ayHapit na mamatayTungod lang kanimo Inday#.

Si Nanay, Si Tatay

Si Nanay, Si TatayNamasul sa dagatFagkubit bugaonPagbira katambak.

Si Pilimon

Si Pilimon, Si PilimonMauisul sa kadagatanNakakuha, nakakuhaUg isdang tairbasakanGibaligya, gibaligyaSa merkadong gubaNahalin puros kuraKahalin puros kuraIgo lang ipanuba.

789

Dandansay (Condansoy)

Dandansoy, inum tuba laloyDili ko niainum, tuba pait aslomAng tuba sa baybay, patente mo angayTalaksan nga dyutay, puno ang malaway.

Ang tuba sa baybay, patente mo angayTalaksan nga dyutay, puno ang malaway.

Pahaloka Ko 'Day

Pahaloka ko 'DayHalok leng sa ubanIkaw, ikaw may gusto koNganong ako nga anaa may uban.

Sige na lagi DayDili ako kay wa koy gusto.

Irog, irog, unsay irogIrogj irog ngadtog dyutay.

Itik-Itik

Itik-itik diin ka gikanItik-itik sa pandahikanItik-itik kinsay uban moItik-itik. ako ra mismo.

Itik-itik nag-unsa ka dinhiItik-itik nagsuli-suliItik-itik nsgsuli-suliKung ania ba ikaw dinhi.

790

Sa Lungsod Sa Euenablsta

Sa lungsod sa BuenabistaMay tulo ka mga dagaNaminyo ang kamanghuranNaghilak ang kamaguwanganKitubag ang tunga-tungaAy Manang ayaw pagsabaKay dili abtan ug buwanMaminyo kita nga tanan.

Among Balay

Among balay hinlc bisan gamaySa laguerta may tanurnPrutas ug utsnonSaging, kaimitoTambis, AbokadoPetsay, batong, repolyo.

Inday Pamutos Na

Inday pamutos naSa imong mga bistidaKinsay imong padad-onSi. Undo imong pamanhon.

Undo ayaw'g avayaSi Inday imong as awaImo ganing awayonSi Inday among bawion-

Unsaon nimos pagbawiKinasal kairei sa pareUnsaon nimo pagboyboyGiaslan kani ug baboy.

791

Gab 1, titans Mangka

Utang gabi, utang nangkaTinono-anFanakotan sa f.inap-anLamian.

I.aylay agulaylayUtang kalairungaySaktag alugbatiKalan-on sa datog pobre.

Akoy Pobreng Alindahaw

Akoy pobreng alindshawSa huyohoy gianudanudNangita ug kapanibaan ah ay.'Sa tananan ug sa kabulakanAruy (12x)Ania ko buiak sa iiong taramanAruy 0 2.x.)Li ka ba malucyKing petl"er>g alindahaw.

Inday Bayle Ta

Inday tayle taDi ko kay kapoyAniong pansahavr ba langhoy.Among paniuclto balanghoy nga puto.Ait'ong panihapon baltiEghoy gihapon.

Inday bay le t aDi ko kay kapoyAmong pamahaw balanghoy.

792

Alibangbang Eukid

Alibangbang bukid, bukid alibangbangAlibangbang bukid, bukid alibangbangAlibangbang bukici, bukic alibangbangAlibengbeng bukid, bukid alibangbang.

A gwapa pa siya!May buwak pa siya UyINindct an.g sininaPareho sa subaMay kandiis pa manHinsilaw sa uwanBuhok nga bulawanPareho- sa bulan.

K G A D A Y G O N

Kasadya Ning Taknaa

Kasadya ning taknaaDapit sa kahimayaanMaoy atong makitaAng panagway nga masanagonBulahan ug bulahanAng tagbalay nga giawitanAvTit nga halandumonSa tanang takna magmalipayon.

CHORUS:

Bagong tuig, bagong kinabuhiDuyog sa atong mga pagbatiAtcng awiton ug atong laylyaor.Aron magmalipayon

(usba ang ika-primerong walong linya)

793

Anla Kami

Ania kamiNing pabii sa among pagdaygonKinaut p?. nga kaniryc dili makatugawPaskc karor.Panahon, panahoti sa kslipayKay natawo na ang manunubos sa kalibutan.

CECRUS:

Pambar.saiLR Avit

Bayang magiliwPerlas ng SilangananAlab ng pusoSa dibdib moy buhay.

Lupang hinireng,Duyan ka ng magiting,Sa manlulupigDi ka pasisiil.

Sa dagat at bundck,Sa sitnoy at sa langit rcong bughaw,May dilag ang tulaAt awit sa paglayang minamahal.

Lupa ng araw, ng luwalhati't pagsintaBuhay ay langit sa piling mo;Aming ligaya na pag may mang-aapi,Ang mamatay nang dahil sa iyo.

794

The Philippine National Anthem

Land of the morning,Child of the Sun returning;With fervor burningThee do our souls adore.

Land dear and holyCradle of noble heroes;Ne'er shall invadersTrample thy sacred shores.

Ever within thy skiesAnd through the clouds and o'er the hills and seas,Do we behold thy radiance,Feel the throb of glorious liberty.

Thy banner dear to all our heartsIts sun and stars alight0 never shall its shining fieldBe dimmed by tyrants' might.

Beautiful land of love,Oh land of lightIn thine embrace 'tis rapture to lie;But it is glory everWhen thou art wrongedFor us thy sons to suffer and die.

2. RIDDLES - TIGMO

1. Baston ni San Josep dili maisip.

2. Ug mutindog mubo: ug mulingkod taas.

3. Kabaw nagsungay, abut dinbi ang inga.

4. Duha ka bangka gisakyan sa usa ka tawo.

5. Sa buntag upat ang tiil; sa udto duha ang tiil;

sa gabii tulo ang tiil.

795

6. Tigmotigmo agukoy, ug ma kita mag-asoy.

7. Sa layo pa, daghang tawo; sa duol na wala na.

8. Kayo sa ibabaw, kayo sa ubos, laming kan-on ang

tunga.

9. Kabayo ni Adan, dili mukaon kon dili kabay-an.

10. May nawong, dili gwapa; may kamot, dili mukab-ot.

11. Patay, gabitay.

12. Ang ibabaw katunokan, ang ilalum kabatuan.

13. Ig itlog man, no dili man, ran dagan man, te ang

katapusan.

14. Balay nga gamay puno sa mga binitay.

15. Dili langgan pero kusog mulupad.

16. Dili dagat, nagnong parat man?

17. Dili gumon, nganong magubot man?

18. Dili iho pero mukaon ug tawo; dako ug taas kaayo.

19. Suga sa Manila, makamatay kung musiga.

20. Balay nga gamay, usa ray haligi.

21. Dili lansang pero sakit kung hitumban.

22. Dili tawo pero masugo nimo.

23. Sa layo pa, nakaila; sa duol na, nangutana.

24. Bungbong tisa, ang atop kalaha.

25. Baka sa katsila, kuko ang gilapa.

26. Maadlaw mora ug haligi; magabii morag pagi.

796

27. Ang ibabaw kadarohan; ang ilalum kabatoan.

28. Sa bukld ang buno, abot sa lungsod ang dugo.

29. Sa salug ibuno, sa ilong naigo.

30. Lungag sa luyogluyo.

31. Tiyan bukobuko, bukobuko tiyan.

32. Ang tunga malingin, balhibuon ang daplin.

33. Balayng pula ug baba, gibitayng walay sala.

34. Usa sa minutom duha sa momento.

35. Babaying hamis, nikaon sa iyang kaugalingong lawas.

36. Linginlinginon, ugat-ugaton, puwag lubot, putig

utot.

Mga tag-an sa Tigmo:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Ulan

Iro

Bawogdog

Bakya

Tawo

Damgo

Agukoy

Bibingka

Kudkuran

Tag-an sa mga

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Tigmo

Relo

Langkay

Nangka

Ignorante

Baba ug ngipon

Ayroplano

Luha

Buhok

Buaya

797

19.

20.

21.

22.

23.

2A.

25.

26.

27.

Liti

Payong

Tunok

Urang-utang

Minatay

Alimango

Koto

Banlg

Nangka

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Baha

Utot

Tayhup

Unlan

Mata

Sanggab sa tuba

Ang letrang

Kandila

Tinustos

cebuano - The Swiss Bay

Documents

Transcript of cebuano - The Swiss Bay