I

ÖZET

ÇalıĢmamın ilk bölümünde Franchising kavramını, Franchising türlerini,

Franchising‟in özelliklerini, Franchising‟in taraflar açısından avantaj ve dezavantajlarına ve

Franchising‟in unsurlarına değindim. Ayrıca Ulusal Franchising Derneği UFRAD hakkında

araĢtırma yaptım. Franchising sisteminin uygulama aĢamaları, Franchising de vergilendirme

sistemi ve bu sistemin istihdama etkisi konusunda sorulara cevap olabilecek bilgiler edindim

ve paylaĢtım.

ÇalıĢmamın ikinci bölümünde ise Franchising Sisteminin GeliĢimi, tarihi geliĢimi,

sistemin baĢlangıcı, Franchising‟in Türkiye‟deki GeliĢimi ve bir Franchising örneği olarak

Mc.Donal‟sınFranchising sistemini ele aldım.

Franchising hakkında bilgiler içeren çalıĢmam,Franchising hakkında bilgi sahibi

olmak isteyen kiĢilere yol gösterici nitelik taĢımaktadır.

Anahtar Kelimeler:Franchising, Franchisor, Franchisee

II

İÇİNDEKİLER

ÖZET .......................................................................................................................................... I

İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................... II

ŞEKİL LİSTESİ ..................................................................................................................... IV

TABLO LİSTESİ .................................................................................................................... V

BİRİNCİ BÖLÜM

FRANCHISING KAVRAMI

1.1. Franchising’in Tanımı ................................................................................................... 1

1.2. Franchising’in Özellikleri ............................................................................................. 2

1.3. Franchising’in Avantajları ve Dezavantajları ............................................................ 4

1.3.1. Franchising‟in Avantajları ........................................................................................ 4

1.3.1.1. Franchisor‟a Sağladığı Avantajlar ..................................................................... 4

1.3.1.2. Franchisee‟ye Sağladığı Avantajlar .................................................................. 5

1.3.2. Franchising‟in Dezavantajları .................................................................................. 7

1.3.2.1. Franchisor‟a Dezavantajları ............................................................................... 7

1.3.2.2. Franchisee‟ye Dezavantajları ............................................................................. 7

1.4. Franchising Türleri ....................................................................................................... 8

1.4.1. Ulusal ve Uluslararası Franchising ........................................................................... 8

1.4.2. Ürün ve Marka Franchising‟i .................................................................................... 8

1.4.3. ĠĢletme Sistemi Franchising‟i.................................................................................... 8

1.5. Franchising Unsurları ................................................................................................. 10

1.6. Sisteminin Uygulama Aşamaları ................................................................................ 14

1.7. Franchising Sisteminde Vergilendirme ..................................................................... 16

1.8. Franchising Sisteminin İstihdama Etkileri ............................................................... 18

1.9. Ufrad (Uluslararası Franchising Derneği) ................................................................ 19

III

İKİNCİ BÖLÜM

FRANCHISING’IN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ

1.1. Franchısıng’ın Gelişimi ............................................................................................... 20

1.1.1. Franchising Sisteminin Tarihi GeliĢimi .................................................................. 20

1.1.2. Türkiye‟de Franchising‟in GeliĢimi ........................................................................ 23

1.2. Mc.DONALD’sın Franchising Sistemi ...................................................................... 27

SONUÇ .................................................................................................................................... 28

KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 29

IV

ŞEKİL LİSTESİ

ġekil 1:Franchising‟in Taraflara Sağladığı Avantajlar

ġekil2: Franchising Unsurları Piramidi

ġekil 3: Franchising Sisteminde Taraflar ve DeğiĢime Konu Olan Unsurlar

ġekil 4:Franchising Uygulamaları :Evreler

V

TABLO LİSTESİ

Tablo1: 1995 Yılında Avrupa‟da Franchisin Sistemini Gösteren Tablo

Tablo2: Türkiye‟de Franchising Veren KuruluĢlar

1

BİRİNCİ BÖLÜM

FRANCHISING KAVRAMI

1.1. Franchising’in Tanımı

GloballeĢen dünyada değiĢen teknolojilerden biri de üretim teknolojisidir. Üretim

teknolojisindeki geliĢmeler, tüketicinin değiĢen ve geliĢen tercih ve beklentileri pazar

çevresini etkiler. Yalnızca pazar çevresini etkilemekle kalmaz dağıtım kanallarının da

değiĢmesine yol açar. Bununla beraber dağıtımda aracı problemler ortaya çıkmaya baĢlar.

Pazarını geniĢletmek isteyen iĢletmeler, firmalar, franchising sistemini tercih eder.

Uluslararası pazarlara girmek isteyen firmaların stratejileri bölümlere ayrılır, franchising,

sözleĢmeye dayalı stratejilerin içinde yer alır(Durukan, 2006: 27-32).

Franchising, iki taraf arasında ticari iliĢkiye dayanan ve devamlılık gösteren bir

anlaĢmadır. Daha kapsamlı bir Ģekilde ifade edecek olursak, franchising, dünyada tanınmıĢ

kuruluĢların ürünlerini, deneyim ve bilgi birikimlerini, bir sözleĢme karĢılığında bağımsız

giriĢimcilere aktararak hedef tüketicilere ulaĢtıkları iĢletmecilik modelidir(Özalp, 2010).

Kısaca franchising, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getirilen

sözleĢmesel bir iliĢkidir(Polatlı, 2009: 13).Franchising uygulamalarının temel amacı

müĢterilere rahat bir perakendeci ortamında kaliteli, çeĢitli ürünler ve hizmetler

sunmaktır(Spitalnik, 2003: 39)

En genel ifadeyle franchising, bir iĢletmenin belirli süre ve koĢullar altında pazarda

denemesi yapılmıĢ ve bu deneme sonunca baĢarıya ulaĢmıĢ bir ürünün ve ya hizmetin,

bağımsız baĢka bir firmaya isim hakkıyla birlikte bu ürün ve ya hizmetle ilgili bilgi, teknoloji,

iĢletme yönetimi ve organizasyonu, dağıtım ve pazarlama gibi konularda tanıdığı ayrıcalığa

franchising denir(Özalp, 2010).

Franchising bir iĢletme çevresinde yapılan satıĢ faaliyetlerinde denenmiĢ ve kendini

kanıtlamıĢ bir markanın desteği ve güvencesi altında iĢ yapan, birbirinin kopyası, dağıtım

müesseselerinin mal ve hizmetlerin dağıtımına yönelik olarak belli bir bedel karĢılığında

firmanın isim marka ve sistemin sahibi olan franchisor ile girmiĢ oldukları bağımsız bir ticari

iliĢki türüdür(www.franchising.comMart 2011).

2

Franchising ana firmanın, belli bir bölgede ve belirli bir süre için, belirli ayrıcalıkları

kullanma hakkını bir diğer firmaya verdiği; yönetim, organizasyon, eğitim ve tedarik

konularında yardım sağladığı bir pazarlama ve dağıtım yöntemidir(UlaĢ, 1999: 6).

Franchising‟in Türkçe karĢılığı “dallanma” olarak ifade edilmektedir. Ġngilizce ise

üretici tarafından bayi ve perakendeciye malları satma yetkisi anlamına gelir. Fransızca ise

özgür kılma anlamı taĢımaktadır. Uluslararası Franchising Birliği‟nin tanım esas kabul edilir.

Bu tanıma göre, “franchising, franchising hakkını verenin, know-how ve eğitim gibi alanlarda

iĢiyle sürekli olarak ilgilenecek olan franchising hakkını alan taraf franchisee ile arasında

sözleĢme iliĢkisinin bulunduğu bir iĢlem”dir(www.ufrad.com Mart 2013).

Bir baĢka franchising tanımı da Ģöyledir: bir pazarlama yada dağıtım kanalı Ģekli

olarak sistem içinde ana firmanın, baĢka bir firmaya, belirli bir zaman diliminde, belirli bir

alanda kullanması için belirli ayrıcalıklarını kullanma hakkı verilmesidir. Ayrıcalığı veren

firma franchisor, ayrıcalığı alan firma ise franchisee, ayrıcalığın kendisi ise franchise olarak

tanımlanır(Ünüsan, 1993: 38).

Uluslararası pazarda kendini kanıtlamıĢ firmaların baĢta ismi olmak üzere belirli

özelliklerini kullanarak imtiyaz sahibi olmak franchising tanımının özüdür. En kısa tanımıyla

bir firmanın baĢka bir firmaya belirli bir bedel, ücret karĢılığında mal ve hizmetlerini satma

izni veya baĢka bir deyiĢle isim ve formatını kullanma hakkı veren bir anlaĢmadır(Levy,

1992: 64).

Franchising ile ilgili tanımlara genel bir gözle bakıldığı zaman, franchising sisteminde

bulunan temel unsurlar, sistemin en az iki firma tarafından sürekli bir ticari iliĢki için

oluĢturulması, ayrıcalığı veren ve ayrıcalığı alan arasında yükümlülük ve sorumlulukları

belirleyen, kanuni bağlayıcılığı olan bir sözleĢmenin olması ve ayrıcalığı alanın ayrıcalığı

verene göre daha güçsüz olması, sonrasında ayrıcalığı alanın ayrıcalığı verenin isim ve

sözleĢmede belirtilen Ģartlar altında iĢini yapması, devam etmesi Ģeklinde sıralanabilir(Baki,

1997: 303).

1.2. Franchising’in Özellikleri

Franchising sisteminin temel özellikleri bakıldığında(Tek, 1997: 598)

Ürün ya da hizmetin adı ve ya markası her yerde aynıdır.

Üretilen ile satıĢ aynı imaj altında birleĢir.

3

Franchising, yasal ve finansal açıdan birbirinden bağımsız en az iki taraf arasında

anlaĢmayla yapılır.

Ġlk franchising alan, baĢka firmalara da franchising verme hakkına sahip

olabilmektedir.

Franchising sözleĢmesinde her iki tarafa bazı haklar tanınmalıdır.

Franchising sözleĢmesi tek satıcılık, lisans sözleĢmesi, know how gibi sözleĢmelerin

unsurlarını bir araya getiren, kanuni çerçevesi olmayan karma bir sözleĢmedir.

Franchising sisteminin baĢlıca özelliklerini de Ģu Ģekilde sıralanabilir(Pirtini ve Akay,

1997: 135)

Franchising sözleĢmeye dayanan sistem olup franchise verenin belirli bir marka

altında sunduğu ürün ya da hizmetin yine kendi kurmuĢ olduğu bir iĢ ya da iĢ

modelinin gereklerine göre franchise alan tarafından dağtımına imkan yaratmaktadır.

Sistemin süreci boyunca franchise veren firmanın franchise alan firma üzerinde

kontrol yetkisi bulunmaktadır. ĠĢleyiĢ süresince devam eden bu sürecin nedeni,

imtiyaz verilen iĢin anlaĢmayla belirlenen bir standart ve yönteme göre iĢletilmesi

lüzumundan kaynaklıdır.

Franchising, franchising veren firmanın alan firma için, iĢin kurulması, organizasyon

ve yönetim modelinin hazırlanması, pazarlama faaliyetlerinin gerçekleĢmesi,

personelin eğitilmesi ve bu kapsamda değerlendirilecek diğer iĢletme faaliyetleri ile

ilgili olarak yatırımcı ve destek olması konusunda zorunluluk getiren bir özellik taĢır.

Franchise veren bir firmanın daha geniĢ düzeyde olabilir. Daha geniĢ düzeyse ele

alınınca; satıĢ yerinin seçimi ve dizaynı, araç gereç ve ekipmanlarının alımı ve satımı,

iĢin yürütülmesine yönelik personelin ve yöneticilerin eğitimi, reklam, tanıtım ve

tutundurma ve finansal yardım Ģeklinde sayılabilir.

Franchising franchise alan firmanın kendisine sunulan iĢletme imtiyazına karĢılık

belirli bir baĢlangıç franchise ücreti satıĢların belirli bir oranı telif bedeli ve reklam

harcamaları katkı payı bedeli Ģeklinde franchise veren firmaya ödenmesini gerektirir.

Franchising sistemine giren firmalar yeni bir marka yaratarak araĢtırma, geliĢtirme,

pazar araĢtırması, tüketici tercihi gibi yönetim araĢtırmaları yapmadan, denemiĢ,

tecrübeler ile sistemi yakalamıĢ markaların sahibi ile bir franchising sözleĢmesi

çerçevesinde anlaĢarak iĢe baĢlama olanağı bulabilmektedirler.

4

Franchising, bir pazarlama ve dağıtım yöntemidir. Franchising sistemi ile; franchisee

ana firmanın adı ve sözleĢmedeki Ģartlar altında faaliyetlerini sürdürür. Bu sistemin

baĢarılı olabilmesi için ürünün markası ve adının, bunların kalite standartları her bir

franchisee Ģubesi için aynı olmalıdır(Ada, 2009:9).

1.3. Franchising’in Avantajları ve Dezavantajları

Franchising sistemindeki taraflardan franchise alan ve franchise veren tarafların

bazen avantajı bazen ise dezavantajı olur. Franchise alanın avantajı franchise verenin

dezavantajı olabilir. Genel olarak franchise veren franchise alana göre avantajlıdır.

1.3.1. Franchising’in Avantajları

1.3.1.1. Franchisor’a Sağladığı Avantajlar

Franchising, franchisor‟a en minimum sermaye ile organizasyonun sunduğu mal ve

hizmetlerin dağıtımını gerçekleĢtirebileceği satıĢ yerlerini, satıĢ bölgelerini

arttırmasına olanak sağlar. Yaptıkları yatırım sayesinde sermayeyi sağlayanlar

franchisee‟lerdir. Franchise kendi iĢinin sahibi olduğu için kârı maksimize etmeye

yoğun bir motive olunur. Bu sebeple, ana firmanın bir çalıĢanı olarak bir perakende

satıĢ mağazasının baĢındaki müdür ile kıyaslanabilir. BaĢarılı bir franchisee‟nin artan

kâr oranıyla birlikte franchisor‟ın baĢarıya katkısı beklenir(Stanworth ve Smith, 1995:

48).

„‟Franchisor‟ın kendi mal ve hizmeti daha geniĢ bir dağıtım alanı sağlar. Bunun yanı

sıra franchise anlaĢmalarının bir çoğu franchisee‟nin franchisor‟a bağımlı kalmasını

sağlamaktadır. Örnek olarak donanın sağlaması verilebilir‟‟(Ada, 2009: 11)

Franchising veren iĢyeri, kuruluĢ, firma sahibi bulunduğu sistemi belirli Ģartlar

içerisinde franchising alan tarafa kullandırıp kazanç sağlamaktır. Franchisor‟ın altyapı,

kuruluĢ ve sabit masrafı yoktur. Franchisor‟ın firmayı kurma ve iĢletme giderleri ve

personel giderleri yoktur. Franchisor firmanın hiçbir idari ve iĢletme problemi ile

ilgilenmeyecek ancak firmanın idari ve iĢletme disiplinlerini ortaya koyarak yol

gösterici olacaktır. Böylece franchising veren firma her hangi bir maliyeti olmaksızın

sermayesini, karını ve cirosunu arttırmaktadır(Kumkale, 2006).

DıĢa açılmayı sağlar, coğrafi uzaklıkları aĢan bir dağıtım ağına sahip olması dıĢa

açılmayı kolaylaĢtırır(Sefer, 1997: 126).

5

1.3.1.2. Franchisee’ye Sağladığı Avantajlar

Franchising veren kuruluĢun adını kullandığı için yeni bir iĢ kurma veya müĢterilere

kendini tanıtma, müĢteri yaratma, marka değeri vb. sorunları olmayacaktır.

Kurulacak iĢin sektörüne özelliğine göre mal temin ve ürün çeĢidinde sorun

yaĢamayacaktır.

Ġdari ve iĢletme, yönetim, muhasebe, satıĢ, stok düzeni franchising veren kuruluĢ

tarafından kurulacak ve kontrolü yapılacaktır. Yeni bir iĢ kuran kiĢinin veya kuruluĢun

bu yüksek standartta bir düzeni kurmanın zorluğu düĢünülünce franchisee‟nin avantajı

gözle görülür. Vade sıkıntısı yaĢamayacaktır.

Sürekli eğitim desteği ile baĢlangıç ve iĢin devamı sürecinde hep eğitim söz

konusudur.

Franchising alanın kuracağı firma aynı konuda franchising alan firmalar ile aynı tip

dizayn ve dekorasyona sahip olacağından kuruluĢ maliyetleri düĢük olacaktır. Böylece

franchising verenin plan ve projelerinden yararlanılacaktır. Franchising verenin mali

ve hukuk danıĢmanlarından yararlanma olanakları vardır. Franchising veren kuruluĢun

Ģubesi gibi çalıĢacağından franchising veren kuruluĢun isminin teminat olması söz

konusudur. Kredi temininde bunun kolaylığı görülür.

Reklam ve halkla iliĢkilerin tek merkezden yönetilmesi franchising alanlar için ayrı bir

avantajdır(Kumkale, 2006).

Bir giriĢimci için franchising en büyük avantajı franchising sayesinde hem kendi

küçük iĢini kurmak hemde büyük bir firmanın sahip olabileceği avantajlardan

yararlanabilmektir. Nihai mal ve hizmet, ana maddeler ve donanım gibi çıktı ve

girdiler önceden denenmiĢ, kendini ispatlamıĢ ve dıĢarıya oranla çok daha ucuz

Ģekilde franchisor‟dan temin edilebilir. Ayrıca franchisee franchisor‟dan destek aldığı

için risk oldukça azalır. Küçük iĢletmenin baĢarılı olabilmesi için franchisor

franchisee‟den daha çok çaba sarf eder. Franchisee baĢka bir Ģekilde ulaĢamayacağı

pazar bilgisine, piyasa bilgisine franchisor sayesinde ulaĢabilir(Stanworth ve Smith,

1995: 51).

6

Şekil 1:Franchising’in Taraflara Sağladığı Avantajlar

Kaynak: Stanworth ve Smith, 1995: 51.

FRANCHISE ALANA

ANA FİRMA

BAŞLANGIÇ ÜCRETİ

KARŞILIĞINDA ROYALTY KARŞILIĞINDA

Ticari isim ve marka

kullanma hakkı,

Yer seçiminde yardım,

Eğitim programları,

Marka Dizaynı ve

Dekorasyon,

Muhasebe sistemini

sağlar.

Merkezi satın almalar,

Tedarik,

Stok kontrol,

Ulusal Promosyon,

Yönetim danışmanlığını

sağlar.

7

1.3.2. Franchising’in Dezavantajları

1.3.2.1. Franchisor’a Dezavantajları

Franchisor franchisee‟nin brüt satıĢından sadece yüzde alır, bu sebeple kendisine ait

bir iĢletmeden elde edebileceğinden daha az bir kâr elde eder.

Franchisee, franchisor‟ın kendi personeli olmadığı için yakın takibe alınmaları

olanaksızdır. Böyle bir satıĢ noktasının zayıf bir performans göstermesi, franchisor‟ın

ticari adına zarar verebilir.

Franchisee bir kez istediği kâr düzeyine ulaĢtıktan sonra, baĢlangıçtaki motivasyonunu

kaybeder ve hedeflerinden uzaklaĢır. Böyle bir durumda, franchisee anlaĢma

koĢullarına uygun davrandığı sürece franchisor‟ın franchisee‟yi değiĢtirme olanağı

yoktur.

SatıĢ stratejilerindeki değiĢikleri franchisee‟lere uygulamak uzun ve zahmetli bir iĢtir.

Franchisee bağımsızlık istediğinden dolayı franchisor‟a bilgi akıĢında sorunlar

çıkarabilir, istenilen bir bilgi akıĢı sağlanamayabilir.

Franchisor franchising iĢletmesini kendi iĢletmesi gibi benimseyecek yeterli

sermayeye sahip franchisee‟i bulmakta zorlanabilir(Stanworth ve Smith, 1995: 45).

1.3.2.2. Franchisee’ye Dezavantajları

Franchise alıcıları uzun vadede yararlı olabilecek değiĢikleri yapamayabilir veyahut

iĢbirliğini reddeder. Bu durum büyük sorunları doğurabilir(Baki, 1998: 307).

Sistem çalıĢma prosedürü açısından çok zayıf olabilir pek çok franchisor tutamayacağı

vaatlerde bulunur(Dunne ve diğerleri, 1992: 125). Franchisor firma tarafından

sağlanan hizmetlerin ederi, franchisee tarafından ödenmesi zor durumlara sokabilir.

Ayrıca yıllık ciro veya kârdan alınacak oranların yükseltilmesi durumu franchisee için

bir risktir.

Franchise alıcısı, franchise vericisine bağımlılığını abartılı duruma getirirse, bu

hareket kendisi açısından sıkıntılı sonuçları beraberinde getirecektir. Franchise alıcısı

ekonomik kriz gibi beklenmeyen durumlarda fiyatlama stratejisinde ve tanıtım

faaliyetlerinde franchise vericisinin önerilerine tamamen dikkate alırsa, içinde

bulunduğu yerel pazarın, gereklerini göz ardı edebilir. Ayrıca, bu pazarı kendisi daha

iyi tanıdığından veya analiz edebileceğinden dolayı franchise vericisinin her söylediği

tamamen uygulanmayabilir(Baki, 1998: 309).

8

Sistem içinde fazla sayıda franchise alıcısı olduğuna göre, herhangi birisinin yapacağı

yanlıĢ, bir hareket diğerlerine de aynı olumsuzluk çerçevesinde etkileyecektir. Bu da

satıĢların düĢmesine ve iĢletmenin zarar etmesine yol açacaktır. Öte yandan, franchise

vericisinin ticari markası hakkında çıkan kötü bir söylenti aynı Ģekilde belirtilen

sonuçları doğuracaktır(Baki, 1998: 309).

1.4. Franchising Türleri

Franchising türleri iki grupta incelenir. Bunlar, sistemin uyguladığı ülkeye göre; Ulusal ve

Uluslararası Franchising olarak söylenebilir. Sunulan fırsatlara göre ise; Ürün ve Marka

Franchising‟i, ĠĢletme Sistemi Franchising‟i Ģeklinde sınıflandırma yapılabilir. MüĢteriye mal

sunuluyorsa „‟Mal-Franchising‟i‟‟, hizmet sunuluyorsa „‟Hizmet-Franchising‟i‟‟ söz

konusudur(Gürzumar, 1995:4).

1.4.1. Ulusal ve Uluslararası Franchising

Franchising sözleĢmesi bir ülkenin sınırları içerisinde, Ģehirler ya da bölgeler arasında

yapılıyorsa Ulusal Franchising, iki ülke arasında yapılıyorsa Uluslararası Franchising söz

konusudur. Bu ayrım franchise sözleĢmesinin bir ülke sınırları içerisinde yapılıp yapılmadığı

temel alınarak yapılmıĢtır.

„‟Burada ana franchise vericisi haklarını kendi adına kullanmak üzere bir franchise

alıcısına vermektedir. Bu franchising alıcısı da o bölgede franchising vericisi gibi

davranmaktadır. Bu bir franchising çeĢidi olmayıp sistemin içerisindeki özel bir halidir. ABD

de bu özel uygulama „‟Master-Franchise‟‟ Ġngiltere ve Kara Avrupa‟sında ise „‟Sub-

Franchise‟‟ olarak adlandırılmaktadır(Soğur, 1999: 43).

1.4.2. Ürün ve Marka Franchising’i

Ürün franchising‟inin konusu, franchise verenin ad ve marka gibi sınai haklarının

kullanılarak, onun mallarının sürümünün yapılmasıdır ve ürün franchising‟i neredeyse tek

satıcılık sistemiyle aynı anlama gelir. Bu doktrinde hakim görüĢ bu ayrımı reddetmektedir;

franchising kavramından sadece iĢletme franchising‟inin anlaĢılması gerektiğini

savunmaktadır(Kırca, 1996: 37).

1.4.3. İşletme Sistemi Franchising’i

Diğer franchisinglere göre en çok yaygın olan ve en fazla tercih edilen franchising iĢletme

sistemi franchising‟idir. Son yıllardaki büyüme hızından da bu durum anlaĢılabilir.

9

ĠĢletme franchising‟indefranchising veren; isim, marka gibi bütün sınai hakların

kullanılması da dahil olmak üzere franchise alana birden çok edimden oluĢan franchise paketi

sunar. Söz konusu franchise paketi, iĢletmenin kuruluĢu yanında, onun iĢletilmesiyle ilgili

bütün hususları kapsar(www.ankarabarosu.trMart 2000). Bu türde franchisee ve franchisor

arasında sadece ürün, servis, marka alanında değil, bütün iĢletme sistemi içerisinde pazarlama

ve üretim ile ilgili tüm faaliyetler yer alır. „‟Business Format Franchising‟‟ sözleĢmesinde yer

alan dört temel unsur Ģunlardır(www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp):

Franchise üzerinde, sözleĢme süresince devam eden bir kontrolü, denetimi mevcuttur.

Franchisor sahip olduğu belirli bir isim veya markanın kullanılması için franchisee‟ye

izin verir.

Yine sözleĢme boyunca franchisor, franchisee‟ye belirli yardım ve hizmetlerde

bulunur.

Bu imtiyaza karĢılık bedelin ödeme Ģekli olan „‟Royalty‟‟nin miktarı periyodik

ödemeler Ģeklinde tespit edilir.

Ġkinci jenerasyonfranchising olarak da adlandırılan iĢletme sistemi franchising‟inin „‟

Ürün ve Marka Franchise‟den‟‟ farklı dört özelliği bulunmaktadır(UlaĢ, 1999: 40):

Franchise veren firma, franchise alan yatırımcıya adını kullanması için izin verir.

Franchise alan franchise verenin ticari markası, iĢaretleri altında hizmet sunar.

Franchise veren franchise alanı sürekli denetler ürün ve marka

franchising‟indefranchise alana daha fazla yönetim özgürlüğü verirken, iĢletme

sistemi franchising‟inde faaliyet daha sıkı kontrol edilir.

Franchise alan sisteme katılmak için baĢlangıç ücreti öder, ürün ve marka

franchising‟inden farklı olarak franchise verene düzenli ödemelerde bulunur satıĢlar

üzerinden royalty verir.

Franchise veren, franchise alana sürekli yardım sağlar, eğitim verir.

Modern anlamdaki franchising yani iĢletmecilik biçimi olarak franchising‟in temel

özellikleri Ģöyle sıralanabilir(Soğur, 1999: 55):

Franchise taraflarının karĢılıklı yükümlülükleri ve franchise iĢlemiyle ilgili tüm deyim

ve Ģartları içeren detaylı bir anlaĢma,

Franchise alıcısına belirli bir bölgede belirli bir süre için, franchise verenin ticari

ismini, logosunu, simgesini ve bu iĢlem Ģeklini kullanma hakkının verilmesi,

10

Franchise alıcısı ürünün veya hizmetin standardizasyonunu ve her bir ünitede sunulan

kaliteyi olduğu gibi koruyabilmek için franchise vericisinin kendisine sunmuĢ olduğu

bütün iĢlem ve iĢ yöntemlerine tamamen uyulması,

Genellikle franchising veren tarafın sağlamıĢ olduğu iĢletmecilik biçiminin sahip

olunan satıĢ mağazalarında denenmiĢ ve test edilmiĢ olarak satılması,

Franchise alanın satıĢ mağazasını açmadan önce tamamen tüm iĢlemlerle ilgili eğitime

tabi tutulması,

Franchise alanın franchise verenin yarattığı iyi imajdan yararlanması,

Franchise verenin, franchise alana sağladığı tüm haklar ve hizmetler karĢılığında

franchise verene franchise alıcısı tarafından baĢlangıçta verilen para ve daha

sonrasında sürekli bir biçimde periyodik ödemeler yapılması,

Franchise verenin, alıcısının kendi kaynaklarını da kullanarak yatırım yapmasını ve

iĢlemlerde aktif rol oynamasını istemesi,

Franchising alan tarafın yasal olarak iĢinin sahibi olması ve istendiğinde de iĢini

bırakma hakkına sahip olması,

Franchise ile ilgili tüm satıĢ noktalarında aynı hizmetin sunulmasıdır.

Bu tür franchising‟de ana firmadan bir ürün verilmemektedir. Bir hizmetin iĢleyiĢi

karĢı tarafa satılmaktadır. Alphgaraphics, McDonald‟s , Holiday Inn., gibi hizmet

ağırlıklı iĢletmeler bu gruba örnek verilebilir(Demirci, 1993: 55).

1.5. Franchising Unsurları

Franchisor, franchisee ve franchising sözleĢmesi olarak 3‟e ayrılır(Canıtez, 1997: 65).

Franchisor: Piyasada tanınmıĢ kendini kanıtlamıĢ müĢteriler tarafından ünvanı yerleĢmiĢ

bir ismin ya da markanın iĢletme hakkını veren taraftır. Franchisor bir toptancı ya da üretici

olabilir, bir hizmet iĢletmesi de olabilir. Daha kapsamlı olarak franchisor, özgür çalıĢabilen

kiĢi veya firmalara ticari ismini, markasını, pazarlama sistemini ve üretim ile ilgili teknik

haklarını satan bir iĢletmedir(CommonFranchiseTermsandDefinitions, 1996,

www.ifis.com/ifis/how-to/how-to1.html ).

Franchise:Franchise, belirli ödemeler karĢılığı bir iĢletmenin tüm unsurlarını satın

alan giriĢimci, yatırımcı veya firmadır. Franchising sisteminde isim hakkını alan tarafı ifade

eder(Yurdakul, 2003: 171).

11

Şekil 2: Franchising Unsurları Piramidi

Kaynak: (http://www.stratejikisler.com/uploads/1/6/0/0/16003992/franchise_sistemi.pdf Nisan 2013)

FranchisingSözleşmesi:Franchising sözleĢmesi giderek geliĢen ve çeĢitlenen tüketici

ihtiyaçlarının daha tanınmıĢ ve kalite düzeyi daha yüksek mallara yönelmesi sonucunda

franchise verenin sahip olduğu know-how ile ürettiği malları ya da kendi pazarlama anlayıĢı

doğrultusunda geliĢtirdiği hizmetleri baĢka bölgelerde daha fazla insana, kitleye ulaĢtırmak ve

kendi nam ve hesabına çalıĢan franchise alanın ise özgürlüğünü kaybetmeden, tanınan rağbet

gören ve tercih edilen bir sistemin rekabet ve üretim avantajlarından yararlanarak kazanç

sağlamak amacıyla kurdukları sözleĢmedir(Boso, 2006: 1).

Franchise ve franchisor‟ı özel bir ticari iliĢki içerisinde tutan sözleĢmedir. BaĢka bir

deyiĢle, gelecekteki satıĢların, belirli bir yüzdesi ve ön ödeme gibi bir takım ödemeler

karĢılığında, franchisor‟ın ticari markasını, pazarlama sistemini ve üretim tekniklerini

bağımsız birimlere arz etmesini kapsayan bir düzenlemedir.

Franchising sözleĢmesinde faaliyet süresi ve bölgesi belirtilir. Genelde 5-10 yıl bazen

20 yıldır. Franchisee‟ye verilecek yardımlar, reklam programları ve franchise bedelleri toplu

yapılıĢ Ģekli yer alır(Tek, 1997: 598).

Franchisor

Franchise

Müşteri

Ögeler birbiri ile uyuşmalıdır.(Güven İletişim

Beklenti Algı)

12

Royalty:Markanın kullanım hakkı için dönemlik ödenen ücretlere denir. GiriĢ bedeli,

lisans bedeli olarak tanımlanır.‟‟Royalty, patentin kullanımı için patent sahibine ödenen para

anlamına gelmektedir‟‟(GüneĢ, 1997: 118).

Master Lisans: Master Lisans, bir franchisor firmanın bir ülke ve ya belli bir bölge

için, bir baĢka kiĢi için ya da firmaya kendisi adına franchisee verme yetkisini tanımasıdır.

Francisor firma kendi ülkesi dıĢındaki ülkelerde tek tek franchise verme yerine, o ülkeler için

masterlisansör bulur ve o ülke içinde franchise verme yetkisini devreden bu yetkiyi içeren

sözleĢmeler master lisans bazen yalnız bir ülkeye deği, birkaç ülkeyi kapsayabilir.

SubFranchising: Uydu Ģirkete yani franchisee‟ye yerel ya da bölgesel uygulama

hakkı verilmesiyle, uydu Ģirketlerinin franchising sistemiyle dikey büyüme Ģeklinde

çoğalmasına denir.

13

Şekil 3: Franchising Sisteminde Taraflar ve Değişime Konu Olan Unsurlar

Ürün veya hizmet, logo ve marka ismi, üretim süreçleri

Pazarlama Planı

Pazarlama stratejileri

BaĢlangıç Ücreti

Sürekli Telif Ödemeleri ( RoyaltyFee )

Reklam Katılım Payı

Eğitim Ücretleri

Kaynak: Kavas, 2002: 3.

FRANCHISE VEREN

( Yetki Satan )

FRANCHISE ALAN

( Yetki Satın Alan )

14

1.6. Sisteminin Uygulama Aşamaları

Franchising sisteminin uygulama aĢamaları Ģu Ģekilde izlenebilir

(www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchise.asp Nisan 2013).

Ġlk olarak franchisor firma franchisee firmaya tanıtım dosyası hazırlayıp sunmalıdır. Bu

dosyanın içinde temel firmanın gerek kiĢisel bilgileri, gerek mali durumlarını gösteren bilgi

paketleri ve formlar mevcuttur. Franchisor‟ın bazı Ģartları da yer alır. Bunlar: Franchisor‟ın

Ģirket içi uygulamalarını anlatmak, franchisee‟nin uymak zorunda olduğu kurallar,

franchisee‟ye iĢletme hakkında verilen bilgilerdir. Franchisee‟nin yararına ve iĢi kolay

kavrayıp, yapmasına olanak sağlar. Ġki firma arasındaki görüĢmeler franchiseefranchisor

firmaların iki taraflı olarak kiĢisel ve mali açıdan iyi analiz edildikten sonra baĢlar. Bu süreçte

gerekli sermaye, ödeme koĢulları, yatırımın ne zaman geri amorti edileceği söylenir. Fizibilite

çalıĢmasını inceleyip, karar verdikten sonra sözleĢme imzalanır. Franchising sözleĢmesine

konu olacak bazı haklar vardır(Tunal, 2003: 40). Bunlar: Fikri haklar, sınai haklar veya daha

kapsamlı olarak gayri maddi haklardır. Gayri maddi haklar; fikir ve sanat eserleri, patent,

ticari marka, ticaret unvanı, iĢletme adı, know-how vb.

Ödemeler sözleĢmenin imzalanmasıyla baĢlar. Bazı franchisor firmalar, birim hazırlığını

üstlenerek her Ģeyi hazırlar. Hazırlıkların bitiminin ardından franchisee iĢe baĢlar. BaĢlangıç

süresinde franchisorfranchisee‟ye teknik destekte bulunmakla sorumludur.

Franchising‟in bu kadar hızlı büyümesi ve geliĢmesinin bazı nedenleri(Cengiz ve

diğerleri, 2003: 70).

Dünya çapında üretim sektörü önemini kaybettikçe hizmet sektörü, üretim sektörünü

geçmiĢtir. Bu sebeple franchising önem kazanmıĢtır. Pazara giriĢ yöntemi olarak

hizmet sektörü franchising‟i tercih etmiĢtir.

Elinde sermaye olup, ancak iĢ deneyimi olmayan küçük ve bireysel iĢletme ve

giriĢimcileri teĢvik eden özellikleri franchising‟in büyümesini sağlamıĢtır.

15

Şekil 4:Franchising Uygulamaları :Evreler

Aktivite

Çıktı SS

Buradasınız

Kaynak : (http://www.stratejikisler.com/uploads/1/6/0/0/16003992/franchise_sistemi.pdf

Nisan 2013)

Tanımlama Geliştirme Sunuş Konsolidasyon

İş Analizi

ve

Stratejiyi

Tanımlama

Çözüm ve

Sınamaların

Test edilmesi

Tüm

Birimlerin

Genelinde

Çözümün

Uygulanması

Sürecin

Kurumsalla

ştırılması

Stratejik

Yönetim

Stratejik

Esaslar Strateji

Sürdürülebilir

Strateji

16

1.7. Franchising Sisteminde Vergilendirme

Günümüzde franchising, hemen hemen her sektörde uygulama alanı bulabilen ve çok

yaygın olarak kullanılan bir pazarlama ve dağıtım yöntemi haline gelmiĢtir. Vergi

kanunlarında franchising iĢlemlerinin vergilendirilmesiyle ilgili olarak özel düzenlemeler yer

almamakta, franchise veren ve franchise alan tarafların vergilendirilmesi genel düzenlemeler

çerçevesinde yapılmaktadır.

Franchise alan iĢletmenin franchise verene çeĢitli adlar altında yaptığı ödemelerin,

franchise alan iĢletme tarafından ne Ģekilde muhasebeleĢtirileceği, yapılan ödemelerin

doğrudan gider yazılıp yazılamayacağı, aktifleĢtirilip aktifleĢtirilmeyeceği ve amortismana

tabi olup olmayacağı konularında açıklamalarda bulunulacaktır.

Franchising‟defranchise veren iĢletme, sahip olduğu marka, patent, faydalı model,

endüstriyel tasarım, ticaret ünvanı, iĢletme adı, know-how vb. gayrimaddi hakları belirli

Ģartlara bağlı ve süreyle sınırlı olarak franchise alan iĢletmeye kullandırmakta ve franchisor

olarak da adlandırılmaktadır.

Franchise alan iĢletme ise franchisee olarak adlandırılmakta ve söz konusu gayrimaddi

hakların kullanım hakkını alarak karĢılığında giriĢ ücreti, royalty, katılım payı vb. adlar

altında franchise verene ücret ödemektedir. Franchising sözleĢmesiyle, franchise verenin

sahip olduğu sözleĢme kapsamına giren gayrimaddi hakların kullanım hakkı franchise alana

devredilmektedir(Yıldırım, 2011:99).

Franchise verene yapılan ödemelerden giriĢ ücreti ile bunun dıĢında kalan diğer ödemeleri

(royalty, reklam harcamalarına katılma payı, ek hizmet ücreti, bölge tekeli ücreti vb.)

birbirinden farklı değerlendirmek gerekmektedir. Nitekim söz konusu ödenen bedellerin

giderleĢtirilme esasları vergisel açıdan farklılık arz etmektedir(Gencer, 1999: 82)

Franchise alan iĢletmenin ödediği sisteme giriĢ ücreti; iĢletmenin kurulması için yapılan

masrafları, franchise verenin bilgi, deneyim ve tecrübelerini, üretim, iĢletme ve pazarlama

metodlarını içeren know-how aktarımı karĢılığı yapılan bir ödeme olup, bu Ģekilde franchise

alan iĢletme aynı zamanda bir gayrimaddi hak satın almıĢ olmaktadır.

Bu nedenle franchise verene sözleĢmenin baĢlangıcında ödenen sisteme giriĢ ücreti,

franchise alan iĢletme tarafından gayrimaddi hak olarak aktifleĢtirilmeli ve bilançoda maddi

17

olmayan duran varlıklar içinde 260-Haklar hesabında gösterilmelidir. Dolayısıyla ödenen söz

konusu sisteme giriĢ ücretinin aktifleĢtirilmeksizin doğrudan gider yazılması mümkün

değildir.

Gayrimaddi hak olarak aktifleĢtirilen sisteme giriĢ ücretinin Vergi Usul Kanunu

hükümlerine göre amortisman yoluyla itfa edilmesi gerekmektedir. Uygulanacak amortisman

oranı ise % 6,66‟dır. Nitekim, amortisman oranlarını belirleyen 365 seri no‟lu Vergi Usul

Kanunu Genel Tebliğinde, gayrimaddi iktisadi kıymetlerden imtiyaz hakları (Franchising)

için öngörülen faydalı ömür 15 yıl olarak belirlenmiĢtir(Köse ve Erdoğan, 2008:97)

Franchise alan iĢletmenin yıllık ciro üzerinden belli oranda sürekli olarak ödediği royalty

ödemeleri ise franchise alan açısından gayrimaddi hak bedeli olarak değil, kira gideri olarak

dikkate alınmalıdır. Bunun dıĢında, franchise alanın ödediği reklam harcamalarına katılma

payı, ek hizmet ücreti vb. ücretler ise giderin niteliğine göre, örneğin reklam gideri veya

pazarlama satıĢ dağıtım gideri olarak giderleĢtirilebilecektir.

Franchise alan taraf ticari iĢletmesi bünyesinde franchising iĢlemini gerçekleĢtiriyorsa,

yapılan söz konusu ödemeler ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir.

ġayet franchise alan kurumlar vergisi mükellefi ise yapılan söz konusu ödemeler yine kurum

kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınacaktır.

Franchising sözleĢmesi ile taraflar vergi yükümlülüğü altına girmektedir. Franchising

iliĢkisinde vergi kanunları açısından taraflara söz konusu vergi yükümlülüğünü yükleyen,

diğer bir ifadeyle vergiyi doğuran olay franchising sözleĢmesidir. Bu noktada, franchising

sözleĢmesini oluĢturan gayri maddi hakların söz konusu sözleĢme ile kullandırma hakkının

niteliği önem arz etmekte olup bu hakkın devir mi yoksa satıĢ mı olduğunun tespit edilmesi

gerekmektedir. Bunun tespit edilmesinde, franchising sözleĢmesinin detayları önem arz

etmekte olup bu konuda baĢvurulacak temel araçise Gelir Vergisi Kanunu‟nun Diğer Kazanç

ve 1radları düzenleyen 80.maddesi ile Gayrimenkul Sermaye 1ratlarını düzenleyen

70.maddesidir.

ġöyle ki, eğer sözleĢmede hakların satıĢı söz konusu ise satıĢ sonrası ortaya çıkan

kazancın diğer kazanç ve iradı olarak Gelir Vergisi Kanunu‟nun 80. maddesine göre, hakların

kullanımının devri söz konusu ise kullanıma bağlı olarak ortaya çıkan kazancın gayrimenkul

sermaye iradı olarak Gelir Vergisi Kanunu‟nun 70. maddesine göre vergilendirilmesi

gerekmektedir(Tünal, 2003: 41).

18

GVK‟nin 70. maddesinde belirtilen mal ve haklar franchising sözleĢmesi karĢılığında

kiralanması iĢlemi Katma Değer Vergisi Kanunu‟nun 1/3-f maddesine göre KDV‟ye tabi

bulunmaktadır. Dar mükellef iĢletmelerle yapılan franchisingiĢlemlerinde mal ve haklardan

yararlanan kiĢi ve kuruluĢ Türkiye‟de bulunduğundan KDV sözkonusu olup verginin

mükellefi ise kirayaveren (franchisor)‟dır. Fakat, yurtdıĢında yerleĢik kurumların Türkiye‟de

KDV mükellefiyeti bulunmadığından, sisteme giriĢ, telif(royalty) veya reklam

katkıpayıödemeleri üzerinden hesaplanan KDV, kanunun 9/1. maddesi gereğince Türkiye‟de

yerleĢik kiĢi ve kuruluĢlar tarafından sorumlu sıfatıyla 2 Nolu KDV beyannamesi ile beyan

edilerek vergi dairesine ödenir. Sorumlu sıfatıyla ödenen KDV, aynı dönemde kendisinin

ayrıca vereceği 1 Nolu KDV beyannamesinde indirilir(Aslanoğlu, 2007:87).

1.8. Franchising Sisteminin İstihdama Etkileri

Türkiye'de iĢgücünün yaklaĢık %8‟i iĢsizdir. ÇalıĢanların %15'i sanayide istihdam

edilmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerde sanayi %16-20 arasında bir kesime iĢ verebilmektedir. Bu

oran Japonya'da %23, Almanya'da %30 kadardır. Türkiye'de çalıĢanların %52'si tarım

alanında istihdam edilmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerde bu oran %3-8 arasında değiĢim

göstermektedir. Türkiye'de iĢ gücünün yarısının tarımsal kesimde iĢ bulması gizli iĢsizliği

ortaya çıkarmaktadır. Oysa istihdamın esas hizmet sektöründe yoğunlaĢması gerekmektedir.

GiriĢimcinin baĢladığı iĢi baĢaramaması sermayenin uçup gitmesine neden olmaktadır. ĠĢte

burada franchising'in avantajı devreye giriyor ve giriĢimci hiç bilgisi olmadığı, bilmediği bir

konuda güvenle yatırım yapabiliyor.

Sistem sayesinde aranan elemanların özellikleri tam anlamıyla tanımlanmaktadır, yapacağı

iĢler talimatname olarak verilmektedir, benzeri iĢyerinde iĢ baĢında eğitim verilebilmektedir.

Eğitimsizlik oturmuĢ bir franchise iĢletmesi için sorun oluyor. Hizmetin kalitesi eleman

değiĢikliklerinden en az seviyede etkilenmektedir(www.turpa.com.tr Nisan 2013)

Ayrıca, iĢ pazarının durumu açısından yeni iĢ yerlerinin açılması, istihdam politikası

bakımından önem taĢımaktadır.

Sürekli olarak yeni ürünler, hizmetler ve pazarlama stratejileri ortaya çıkmakta, bunlar

sayesinde yeni istihdam olanakları ve dolayısıyla yeni talep yaratmaktadır.

19

1.9. Ufrad (Uluslararası Franchising Derneği)

Franchise Derneği UFRAD tüm Dünya‟daki benzerleri gibi franchise veren firmaları

bünyesinde toplayan bir kuruluĢtur. Franchise derneğinin ana amacı franchising‟in Türkiye‟de

doğru bir biçimde öğrenilmesini, sağlıklı bir biçimde geliĢmesini sağlayabilmek, temel

kuralları belirlemek ve uygulanmasını sağlamak, franchising‟in Türk Hukuk sistemi içindeki

yerini bulması için gerekli çalıĢmaları yapmaktır. Ayrıca sistemin geliĢtirilmesi için bilgi

kaynakları oluĢturmaktadır(www.ufrad.orgMayıs 2013).

UFRAD ülkemizde franchising sisteminin güvenilir kalması için çalıĢmaktadır.

Mevzuattaki eksiklerin tamamlanması için yurt dıĢındaki uygulamaları izlemektedir. Bu

dernek Dünya çapındaki franchise geliĢmelerini de yakından takip ediyor ve piyasayı bu

konularda bilgilendiriyor. Örneğin 08.04.2013 tarihli Franchise Dünya‟sı dergisi 2013 yılı ilk

sayısında tatlı sektörünün ön planda olduğunu söyleyen dergi sektör hakkında en güncel

haberleri ulaĢtırabiliyor(www.ufrad.org/Haberler.aspx?ID=145 Mayıs 2013).

UFRAD‟da dürüstlük ve açıklık ilkeleri hakimdir. 1995 yılında kabul edilen dürüstlük ve

açıklık ilkelerine taahhüt etmiĢtir. Dürüstlük ilkeleri Avrupa Devletlerindeki franchise

verenlerin gönüllü olarak benimsediği temel ilkelerdir. Açıklık ilkeleri ise ABD‟de hala

geçerli olan kanunlara göre, franchise almak isteyenlere verilen bilgi paketi

demektir(www.turpa.com.tr/turpa/franchising.html Mayıs 2013).

Franchising yapılan her ülkede yalnızca bir dernek kurulmuĢtur. 1995 sonu itibari ile 36

Ülkenin her birinde bir franchise derneği faaliyettedir. Bu ülkeler sırasıyla: Almanya, ABD,

Arjantin, Avusturalya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Çin,

Danimarka, Endonezya, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Hollanda, Hong Kong, Ġngiltere,

Ġrlanda, Ġspanya, Ġsrail, Ġsveç, Ġtalya, Japonya, Kanada, Macaristan, Malezya, Meksika,

Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Singapur, Slovakya, Türkiye, Yunanistan.

Franchising konusunda uluslararası örgütleri en eskisi IFA‟dır. ABD‟de kurulmuĢtur.

Avrupa‟daki franchise derneklerinin üst kuruluĢu ise EFF-Avrupa Franchise Federasyonu‟dur.

20

İKİNCİ BÖLÜM

FRANCHISING’IN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ

1.1. Franchısıng’ın Gelişimi

Franchising sistemi, 1880li yıllarda Amerika BirleĢik Devletlerinde ortaya çıkmıĢtır.

Ardından II. Dünya SavaĢından sonra yine Amerika BirleĢik Devletlerinde daha da geliĢmeye

devam etmiĢ ve Avrupa‟ya sıçrayarak geliĢimini sürdürmüĢtür.

Amerika BirleĢik Devletleri‟nde franchising uygulaması çok geniĢ bir alanı

kapsamaktadır. Franchising ülkedeki tüm perakende satıĢların %35‟ine sahip olurken yolcu

taĢımacılığında kullanılan araçların %95‟i bu yöntemle sağlanmaktadır. 1990‟lı yılların

baĢında franchising sistemine katılmıĢ bulunan iĢletme sayısı 540bin dolaylarındayken bugün

1.000.000‟u aĢmıĢ olduğu belirlenmiĢtir. Franchising sisteminin yaratılma ve ilk uygulama

yeri olan Amerika BirleĢik Devletlerinde bu sistem ile çalıĢan 60 iĢ kolu mevcuttur. Bunlar

arasından otomobil servis ürünleri, iĢ yardım seriĢleri, iĢ araçları, giyim ve ayakkabı, yapı

dekorasyon, bilgisayar, kozmetik, perakende satıĢ mağazaları, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri,

ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokanta gibi sektörler bulunmaktadır.

Özellikle hizmet sektöründe çeĢitlenme artmaktadır(www.iqaritmetik.com Nisan 2013).

1.1.1. Franchising Sisteminin Tarihi Gelişimi

Franchisingin bugünkü ticari ve hukuki anlamını kazanması uzun bir süreç sonrasında

oluĢmuĢtur. Ġlk göze çarpan önemli olay bunun bir alt ve üst iliĢkisi içerisinde

olmasıdır(Develioğlu, 2010:5).

Ġlk olarak orta çağ da franchising uygulamaları görülmüĢtür. Bu dönemde krallar,

vergilerin toplanılması için önceden belirledikleri kiĢilere vergileri toplamaları için para

verirlerdi. Vergileri düzenli olarak toplayan görevliler kral tarafından ücretleri dıĢında

ödüllendirilirlerdi.

21

Bir Amerikan terimi olarak bilinmesine karĢın orta çağ dan beri Ġngiltere‟de

kullanılmıĢtır. 1850‟lerde Singer dikiĢ makinesi bayilik sistemini oluĢturarak bağımsız

firmalara belirli bölgelerde satıĢ hakkı vermiĢtir. Franchising, 18. Ve 19. Yy‟da uzun bir süre

ile genel ya da özel satıĢ hakkının belirli bir bölgede distribütöre verildiği, ticaretin bir Ģekli

olan monopol olarak kabul edilmiĢtir. 1889-1930‟lu yıllar arasında ise bir dağıtım yöntemi

olarak, otomobil, alkolsüz içecekler ve petrol endüstrisinde geliĢmiĢ; acentelik, bayilik ve tek

satıcılık sözleĢmesiyle aynı anlamlarda kullanılmıĢtır.

Franchising sistemi II. Dünya savaĢından sonra geliĢerek baĢarılı bir iĢletme

sisteminin kullanım hakkının karĢı tarafa verilmesi anlamını kazanmıĢtır. Ġmalatçı ve satıcı

arasındaki sadece satıĢın yapılmasına yönelik iliĢki 1960‟larda yerine bağımsız iki firma

arasındaki sürekli bir iliĢkinin kurulduğu franchisinge bırakmıĢtır.

Bir hamburger restoran zinciri olan Wimpy, Ġngiltere‟de kurulan ilk iĢletme sistemi,

franchisingiydi. J.Lycons bu iĢin kurucusu olan EddieGold‟den ABD dıĢındaki tüm dünya

ülkelerine franchising verme haklarını satın almıĢtır. Wimpy Ġngiltere‟de 1955 yılında

faaliyete baĢlamıĢtır. 1958‟de Ġngiltere‟ye ABD‟den ithal edilen bir baĢka franchisede halı ve

döĢeme temizliği konusunda faaliyet gösteren Service Master firmasıydı. Merkezi Chicago

olan bu firmanın franchise haklarının Avrupa ülkelerine kullandırılmasına dair lisans

RaymondCrouch tarafından satın alınmıĢtır. ABD‟de franchisingin duraklaması hisse senedi

piyasasının düĢüĢe geçtiği ve ekonominin bocaladığı 1969 yılına denk gelmektedir.

Yatırımcılar bu dönemde paralarını yeterince bilgiye sahip olmadıkları bir iĢe yatırmaktansa

bankada tutmanın daha mantıklı olduğunu düĢünmüĢtür. 1970‟lerin baĢlarında piramit satıĢın

yarattığı kötü izlenimi silmek için franchise veren firmalar ticaret birliğini kurma yolunda

bazı giriĢimlerde bulunmuĢlardır. Financial Times‟in ofisinde verilen yemekler üyeliklerini

önemli kabul edilen Wimpy ve Kentucky FriedChicken‟ı ikna etmeye yeterli olmamıĢtır.

Bununla birlikte 1977 sonralarında franchise birliği ( BFA ) kurulmuĢtur. Bu birlikteki

iĢletmeler Budget Rent A Car Limited, DynoRod PLC, Holiday InssInc,

KuntuckyFriedChicken , Protaprint, Service Master, Wimpy International, Ziebert Mobile

Transport Service Limited(Ağaoğlu, 2009:3).

Ayrıca 19. yy‟da General Motors ve Coca Cola franchising sistemini benimsemeye

baĢlamıĢlardır. ABD‟de 1995 yılı itibari ile toplam 65 endüstride 500 Franchisor ve bunların

franchising hakkı vermiĢ olduğu yaklaĢık 600.000 Franchisee vardır. 1997 yılı itibari ile

franchising 1.500.000 çıkıĢ yeri ve 700.000.000$ yıllık satıĢı ile ABD ekonomisinde büyük

bir yer edilmiĢtir.

22

Tablo1: 1995 Yılında Avrupa’da Franchisin Sistemini Gösteren Tablo

Kaynak:UlaĢ, 1999:15

Franchise Veren

Sayısı

Franchise Alan

Sayısı

Yıllık

Sermaye

(Bin ECU)

Ġstihdam

Sayısı

AVUSTRALYA 170 2700 - -

BELÇĠKA 135 2495 - -

ÇEKOSLOVAKYA 7 27 0.83 760

DANĠMARKA 42 500 - -

FRANSA 500 30000 31 310000

ALMANYA 420 18000 10 -

MACARĠSTAN 150 1000 - 10000

ĠTALYA 361 17500 7.5 50000

HOLLANDA 340 12210 6.8 69750

NORVEÇ 125 3500 3 -

PORTEKĠZ 70 - - -

ĠSPANYA 250 20000 2.3 -

ĠSVEÇ 200 9000 3.6 -

ĠNGĠLTERE 396 24900 6.4 188500

23

1.1.2. Türkiye’de Franchising’in Gelişimi

Türkiye‟de franchising sistemi yıllardır geleneksel franchising denilen ve bir ürün

veya ticari ismin imtiyazı olarak kullanılan Ģekli ile bayilik, mümesillik olarak varlığını

devam ettirmiĢtir. 24 Ocak 1980 kararları ile birlikte bürokratik engellerin ortadan

kaldırılması ve yabancı yatırımcılara eĢit haklar verilmesi, uluslararası franchising firmaları

tarafından çekicilik kazanmıĢtır. Uluslararası franchising sistemlerinin pazara girmesi sonucu,

pazar sahibi ülke giriĢimcilerinin de benzer sistemler kurmaları olağan bir sonuç

oluĢturmuĢtur(Welch, 1996: 9-22).

Ülkemizde hazır yemek(fast-food) alanında Mudurnu Chicken, yiyecekte Sagra

Special, giyimde Limon ve Mud, hizmet alanında Turyapfranchising sisteminin kullanımını

baĢlatan ilk firmalardır. UFRAD‟ın kurulmasıyla (Ulusal Franchising Derneği) ülkemizde bu

sistemin geliĢmesinde yeni bir dönem baĢlatmıĢtır.

Ülkemizde iĢletme sistemi franchising‟i ile geliĢen sektörler hazır yemek, kozmetik,

giyim ve taĢımacılık olmuĢtur. 1986 yılında ilk önce Mc.Donalds daha sonra KFC (Kentucky

FriedChicken) ve Wimpy, Türk pazarlarında yerini almıĢtır. Kozmetikte BeautyShops,

giyimde Levi‟sBenotton, Lee, taĢımacılıkta ise Express Cargo, Mail Boxer

sayılabilir(Alacaklıoğlu, 1994:10)

1986 yılından beri franchising sistemi ülkemizde kullanılmaktadır fakat hala istenilen

düzeyde olduğu söylenemez. Bunun esas nedenlerinden ilki franchising sisteminin

uygulanabilmesi için arka planda köklü bir kurum kimliği ve bilinen bir marka isminin var

olması gereğidir. Ülkemizde bu özellikte Ģirket ne yazık ki yoktur, olanlar ise dıĢarı

açılmaktan korkmuĢ, birikimlerini paylaĢmaktan yana olmamıĢlardır. Ġkinci sebep ise

franchising sisteminin Türkiye‟de franchise alan ve veren tarafından nitelikli bir Ģekilde

uygulanmaması ve franchise alan ile veren arasındaki iliĢki kalitesinin sağlanamamasıdır.

Ayrıca tüketicilerin ve üyelerin güvenlerini suistismal eden franchising benzeri organize

edilmiĢ zincirleri sistemin geliĢmesini kötü yönde etkilemiĢtir. Böyle sorunlar nedeniyle

sistemden beklenilen fayda alınamamıĢtır.

24

Ayrıca franchising sisteminin kendi dinamiğinden kaynaklanan denetim ve vergi

sorunu da sistemin sorunu da sistemin yaygınlaĢmasında ve beklenen performansı

yakalamanın önünde önemli engeller oluĢturmaktadır. Ülkemizde SPK‟ya kayıtlı olan

firmalar dıĢında bağımsız denetim kavramının yerleĢtiği söylenemez. Oysa franchising

sisteminde bağımsız denetim zorunluluğu vardır. Türkiye „de firmaların mümkün olduğunda

vergiden kaçmaya çalıĢtıkları gözlenirken, franchising sistemi teknik olarak denetime açık bir

Ģekilde muhasebe kayıtları üzerinden iĢlemektedir. Franchise verenin en azından kendi

zincirini, gelirini izleyebilmesi için sistem kayıtlı ekonomiyi zorunlu kılmaktadır. Böylece

franchising kayıt dıĢı ekonominin önüne geçilmesinde önemli bir araç görevi

görebilmektedir(Bu bölümdeki bilgiler İş Geliştirme Uzmanı ve Sagra markasının franchising sistemini kuran

Recep Aksoylu ve UFRAD yöneticileri ile Franchising Sisteminin Gelişimi konusunda yapılan görüşmelerden

derlenmiştir).

Franchising‟in Türkiye‟de giderek yaygınlaĢan bir iĢ modeli olarak benimsendiğini

gösteren en önemli göstergelerden biri de Avrupa Franchise Federasyonu istatistikleri. Bu

istatistiklere göre Türkiye franchise veren marka sayısında Avrupa birincisi Türkiye‟yi 1375

markayla Fransa, 960 markayla Almanya izliyor. Türkiye‟de bu sistemle büyüme yolunu

tercih eden Ģirketlerin gayretleriyle 2010 yılını 35 milyar dolar ciro ile kapatan franchise

sektörünün 5 yıllık hedefiyle Avrupa‟daki bu konumunu daha uzun yıllar koruyacağa

benziyor. Çünkü sektör temsilcilerine çok değil gelecek 5 yılda sektörün Pazar hacmini ikiye

katlaması ise hiç de zor bir hedef değil. Türkiye‟de giriĢimcilik, yapmak isteyen her 10

kiĢiden birinin franchise sistemiyle iĢini kurmak istediği ve firmaların büyüme için franchise‟ı

önemli bir araç olarak gördüğü düĢünülürse sektörün 2011 yılının ciddi geliĢmelere gebe

olduğunu söylemek yanlıĢ olmaz(kobidestek.org Nisan 2013).

25

Tablo2: Türkiye’de Franchising Veren Kuruluşlar

GIDA HĠZMET MAĞAZA

Arby‟s Acil Servis ALTINBAġ

Atom tost Altın Gayrimenkul ALTINYILDIZ

BindChocolate Aktüel Emlak ATASAY

BurgerKing Arthur & Miller AROW AYAKKABI

Değirmen Pasth Autoshop BABY ADRESS

DomePico Auto King BIFAIR BUJĠTERĠ

Dominos Pizza AvısRent A Car BUDUN

DonutWafel Beyaz Konut BĠSELECT

Duran Sandwiches Bil Ögretim Kurumları CAMLI KÖġK

Edo Dondurma Bir Emlak COLLEZIONE

Emin Pastaneleri Cem Emlak ÇĠLEK MOBĠLYA

El Torito Century 21 DASTĠNĠ BEBE

Furkan Gıda Deulcom DEBA-UNĠQEART

Hacıoğlu Dryman DEMĠR BĠJUTERĠ

Karafırın Express Cargo DOĞTAġ MOBĠLYA

LittleCeasers Empa Gayrimenkul GĠZ AKSESUAR

Mado Dondurma Ept Temizlik HAPPY KIDS

Makkarino Euroserv ĠNCĠ DERĠ

Mc.Donalds Harrex JOYFULLHOMES

Motto Homex KANZ

Mr. Kumpir Ġlkan Emlakçılık KELEBEK MOBĠLYA

Mudurnu Chicken JaniKing KERVAN ÇEYĠZ

Otantik Kumpir Koçak Gayrimenkul KID SAFE-T

OxyfgennıncCafe Mbt Endüstriyel Temizlik KIĞILI

Pizza House Polymer KOTON

Pizza Max RealityWorld LETEFUR

QuıznosSub Reha Medin MORE THAN SOAP

Özsüt Relmax ORTOSELLA

Schlptzsky‟s Rep Türkiye OFFĠCE SUPERSTORE

Sampi Retürk OTAGÜZELLĠKMERKEZĠ

26

Subway Sonax POLARĠS

Sultan Ahmet Köftecisi Teknikline PREMAMAN

Tatlıcı Tombak Toplu Konut SERFLOOR

TheOldMariner TrulyNolen SILK & CASHMERE

Tadım Pizza TheDalyBarn SĠ-SER

The North ShildZuzu Turpex STORK‟S MÜCEVHERAT

Turyap SUN VĠTAL

Uğur Dersaneleri SO CHIC

Wall Street Institute TAKIġTIR

Spıck&Span TAMTEKS TEKSTĠL

Zest House Hold TEFAL

Ziebart TEKNOLOJĠX

TEKTRON

TIFFANY

VEKEM

VIVID

YA-PA

YKM

YEġĠL

ZEN DIAMOND

Kaynak: Franchise Rehberi, 2007:3

27

1.2. Mc.DONALD’sın Franchising Sistemi

Mc Donald‟sa ilk kez 1937 yılında Richard ve Meauric kardeĢler tarafından

otomobillere servis yapan küçük bir lokanta Ģeklinde faaliyete baĢlamıĢtır. Kurucusu sayılan

ve Mc Donald‟sın bu duruma gelmesinde en büyük katkısı olan kiĢi Ray Kroc‟tur. Ray

KrocMc Donald‟sın McDonald‟s kardeĢlerden tüm iĢletmecilik haklarını satın alarak ilk

restoranı 1955 yılında Illinois‟de açmıĢtır. 1959 yılında 100. Restorana ulaĢan McDonald‟s ilk

uluslararası restoranını ise 1967 yılında Richmond/Kanada‟da faaliyete geçirmiĢtir. 1974

yılında Ġngiltere‟de açılan ilk restoran 3000. McDonald‟s restoranıydı. Ray Kroc‟un

liderliğindeki McDonald‟s restoranlar zinciri 1995 baĢı itibari ile Dünya‟nın bir çok ülkesinde

yer alan 20.000‟i aĢkın restorandan oluĢmaktadır. McDonald‟s restoranlarının ortalama %75‟i

bulundukları ülkenin iĢ adamları tarafından

iĢletilmektedir(www.mcdonalds.com.tr/franchising/franchisingsistemi.asp Mayıs 2013).

McDonald‟s Türk pazarına 1980 yılında girmiĢtir. Ġlk restoranı Ġstanbul/Taksim‟de

açılmıĢtır. Bu restoran açıldıktan sonra 5 yıl içinde Dünya‟nın en çok satıĢ yapan 10 Dükkanı

arasına girmiĢtir.

McDonald‟s‟afranchising için müracaat etmek isteyen adaylar arasında aranan

Ģartların baĢında 35-45 yaĢ sınırları arasında bulunmak ve yaklaĢık 300.000$ ile 350.000$

arasında ödeme gücüne sahip olmak gerekmektedir. BaĢvuru kabul edildikten sonra 10

Günlük bir deneme çalıĢması söz konusu olur. Mc Donald‟sın baĢarısının en büyük sırrı 8-12

Aylık sürede verdiği eğitimlerdir.

28

SONUÇ

Uluslar arası pazarlara girme ve bu pazarlarda etkinlik sağlama amacıyla bir çok

yöntem vardır. Günümüz iĢ dünyasında en çok tercih edilen yöntemlerin baĢında gelen

yöntem franchisingtir. ÇalıĢmamda da değindiğim gibi kendini kanıtlamıĢ bir iĢletmenin bir

çok ayrıcalığını kullanıp isim hakkını alarak yatırım yapmak çok akıllıcadır.

Türkiye‟deki giriĢimcilerin de gün geçtikçe franchising sistemi farkındalığı artmıĢ ve

giriĢimcilerin yatırım yaptıkları bir yöntem olmuĢtur.

29

KAYNAKÇA

Ada, N. (2009), “Franchising ĠĢlemleri”, Dayanışma Dergisi, Ġzmir, ss.9-20.

Alacaklıoğlu, S. (1994), Franchising, Ġstanbul Ticaret Odası yayınları, Ġstanbul.

Aslanoğlu, S. (2007), “Bir Büyüme Stratejisi olarak Franchising Sistemi : Firmalar Açısından

Önemi, Mevzuat Boyutu ve Muhasebe Uygulaması”, Afyon Kocatepe İİBF Dergisi, C.9., S.1,

ss.87

Birdoğan, B.(1998), “Bir Pazarlama Yönteminde Yeni Bir YaklaĢım:Franchising”, Marmara

Üniversitesi S.B.E. Dergisi, cilt 2, s.9., ss.303

Boso, B.(2006),”Rekabet Açısından Franchising SözleĢmesi, Y.Lisans Tezi, s.1

Canıtez, M. (1997), “Etkin bir Global Pazarlama Stratejisi : Franchising”, Pazarlama

Dünyası Dergisi, Ġstanbul, ss.65.

Demirci, F.(1993), “Franchising Sistemi ve Türkiye‟deki Uygulaması, İşletme ve Finans

Dergisi, s.89, Ġstanbul, ss.8

Develioğlu, M.(2010), “Franchising SözleĢmesi”, Y. Lisans Tezi, Ġstanbul.

Durukan, T. (2006), Uluslararası Pazara Giriş Stratejileri Franchising Sistemi Uygulaması,

Asil yayın, Ankara, ss.27-32.

Franchise Rehberi, (2007), Franchising, Ufrad yayınları, Ġstanbul.

Gegez, E., Cengiz, E., Arslan, M., Pirtini, S., (2003), Uluslararası Pazarlara Giriş

Stratejileri, Der Yayınları, Ġstanbul.

30

Gencer, Ç. (1999), “Franchising ĠĢlemi ve Vergilendirilmesi”, Vergi Sorunları Dergisi, S.131,

Ankara, ss.82.

GüneĢ, G. (1997), Türk Hukukunda Entelektüel Sınai Haklar ve Vergilendirilmesi, Alfa

basım, Ġstanbul.

Gürzumar, O. (1995), Franchise Sözleşmelerinin Hukuken Korunması, Beta yayınevi,

Ġstanbul.

Irwın, I. (1992), Homewood Boston, USA.

Kavas, A. (2002), “Ulusal Franchise GeliĢtirmede BaĢarı KoĢulları”, Pi Dergisi, Ġstanbul.

Kırca, Ç. (1996), “Franchise SözleĢmesi”, Doktora Tezi, Ankara.

Kocaeli Üniversitesi SBE, (2005), TürkiyedeFranchising Sisteminin GeliĢi ve Franchise Alan

GiriĢimcilerin ĠĢ Memnuniyeti, C.10, S.2, Kocaeli, ss.125-145.

Köse, Y. Ve Erdoğan, S. (2008), “Franchising sistemi, Türleri, Vergilendirilmesi, Franchising

Sisteminin MuhasebeleĢtirilmesi”, Mali Pusula Dergisi, S.42, ss.97

Lawrance, S. (1996), “Diffusion of FranchiseSystemuse in theinternationaloperations”,

internationalmarketingrewiev, vol6, Is5, ss.9-22.

Levy, M. ve Weitz, B. (1992), Retailing Management, Richard D., USA.

Özalp, Ġ. (2009), Uluslararası İşletmecilik, AÖF yayınları, Ankara.

Patrik, D. ve Lusch, R. (1992), Retailing, USA.

Pirtini, S. ve Akay, H. (1997), “Bir Pazarlama Yöntemi olan Franchising Sisteminde Vergi ve

Muhasebe Uygulamaları”, Vergi Dünyası Dergisi, S.189, Ġstanbul, ss.135.

Sefer, F. (1997), “Franchising ĠĢlemleri ve Vergilendirilmesi”, Vergi Sorunları Dergisi, S.107

Ankara ss.126.

31

Soğur, M. (1999), İşletme Sistemi Olarak Franchising, Der Yayınları, Ġstanbul.

Spitalnik, M. (2003), “TheSupplyChain : CanFranchisingWork in the PRC ?”, TheChina

Business Rewiev, Serptember- October, ss.38-41.

Stanworth, J. Ve Smith, B. (1995), Başarılı Markalar ve Siz, Epsilon yayınevi, Ġstanbul.

Tek, B. (1997), Pazarlama Ġlkeleri, Beta yayınları, Ġstanbul.

Tünay, S. (2003), “Franchising Bedeli Ödemelerinin Kdv Kanununun Vergiyi Doğuran Olay

Hükmü Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Vergi Dünyası Dergisi, s.243, Ġstanbul, ss.40.

UlaĢ, D. (1999), Franchising Sistemi, Nobel Yayınevi, Ankara.

Ünüsan, Ç. (1993), “Türkiye‟de Franchisin‟in GeliĢimi ve Ülkemiz Kalkınması Ġçin Önemi”,

Pazarlama Dünyası Dergisi, Mart-Nisan, Ġstanbul, ss.38.

Varlı, N. (2005), “Uluslararası Pazarlara GiriĢ Stratejilerinden Franchising Sistemi ve Türkiye

Uygulaması”, Y.Lisans Tezi, Kırıkkale.

Welch, J. (2006),Winning, Optimist yayınevi, ss.9-22.

Yıldırım, M. (2011), Gayri Maddi Haklar ve Vergilendirilmesi, Seçkin yayınları, Ankara.

Yıldırım, Ü. (1998), “Franchising ĠĢlemleri, Vergi Yasaları KarĢısındaki Durumu ve

MuhasebeleĢtirilmesi”, Y.Lisans Tezi, Ġstanbul.

Yurdakul, M. (2003),”Franchising Sisteminin Kobilerde Pazarlama iĢlevi Bakımından

Değerlendirilmesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.8, Kütahya, ss.171-

181.

http:ifis.com/ifis/how-to/how-to1.html

www.iqaritmek.com

32

kobidestek.org

www.stratejikisler.org

www.ufrad.com

www.franchising-tr.com

www.pinarak.com/makale

www.ufrad.org.tr/tr/10sorudafranchising.asp

www.ankarabarosu.org.tr

www.ufrad.org/Haberler.aspx?ID=145

www.turpa.com.tr/turpa/franchising.html

www.mcdonalds.com.tr/franchising/franchisingsistemi.asp