56 istoriani . agvisto 2014

qarTuli memkvidreoba wminda miwaze

monasteri dRes ierusalimis sazRvrebSia da mas Tanamedrove sacxovrebeli korpusebi akravs gars

qarTuli monasteri ierusalimSi da muzeumSi Tavdayira dakidebuli uZvelesi

qarTuli epigrafiuli Zegli

sad gaqrapetre iberis warwera?!

wminda miwaze qarTuli kulturuli memkvidreobis nusxaSi gansakuTrebuli adgili uWiravs V saukunis cnobili saeklesio moRvawis, petre iberis saxelTan dakavSirebul istoriul Zegls _ wminda Teodores saxelobis qarTvelTa monastris STambeWdav nangrevebs. am uZvelesi qarTuli monastris arsebobis Sesaxeb cnobebs Zvel werilobiT wyaroebSic vxvdebiT, Tumca misi adgilsamyofeli cnobili gaxda mas Semdeg, rodesac 1952 wels bir el-qutis (es saxelwodeba gvxvdeba sxvadasxva formiT: bir el-yuti, bir el-kuti, bir el-quTi, bir el-kati) midamoebSi italielma mecnierma virjilio korbom aRmoaCina da arqeologiurad Seiswavla manamde ucnobi samonastro keris naSTebi.es aRmoCena qronologiurad daemTxva bizantiologTa wreSi fsevdodionise areopagelis problemis petre iberis saxelTan dakavSirebis (e.w. nucubiZe-honigmanis Teoriis) ganxilvas. da roca profesor virjilio korbos mier adgilze aRmoCenil uZveles qarTul warwerebSi profesorma miqel TarxniSvilma petres winaprebisa da TviT misi saero saxelic amoikiTxa, interesi aRniSnuli Zeglisadmi saqarTvelosa da mis farglebs gareT erTiorad gaizarda.

57istoriani . agvisto 2014

gan sa kuT re bu li el fe ri vir ji lio kor bos aR mo Ce nas ima nac Ses Zi na, rom na mo nas t ra lis te ri to ri a ze na pov ni sa­ucxoo mo za i ku ri war we re bi dan ori bol­ni sis si o nis ma nam de uZ ve le sad miC ne ul sam Se neb lo war we ra ze (493 w.) na xe va ri sa u ku niT ad rin de lad ga mocxad da (a ka de­mi kos gi or gi we reT lis az riT, erT­er Ti maT ga ni IV sa u ku nis mi wu ru li Tac ki Se­iZ le ba da Ta riR des).

mas Sem deg, rom ity vi an, bev r ma wyal ma Ca i a ra. ar qe o lo gi u ri uba ni, ro me lic dRem de ieru sa li mis fran cis ka nu li kon­fe si is sa kuT re baa, da kon ser v da da qvis ga lav niT Se mo i Ro ba. am ad gils war sul­Si obi eq tu ri mi ze ze biT sa qar T ve lo dan Za li an iS vi a Tad Tu vin me es tum re bo da. sa va ra u dod, uka nas k ne lad mas 2001­2002 wle bis sa mec ni e ro eq s pe di ci is wev re bi ew viv nen. na mo nas t ra lis ad gi li sa xel­wo de biT xir beT el­qut mde ba re obs Sua gza ze ieru sa lim sa da beT lems So ris. wi­naT aq is ra el­pa les ti nis da pi ris pi re bis xa zi ga di o da, am Ja mad ki es ad gi li uk ve is ra e lis de da qa la qis sazR v reb Sia moq­ce u li da ar­xo mas (an xo maT Smu e lis) ra­i ons ekuT v nis. Crdi lo e Ti dan gars ak ravs qa laq ieru sa li mis Ta na med ro ve sacxov­re be li kor pu se bi. Zve li da axa li ci vi­li za ci is am na ge bo ba Ta gam yo fad dRes aq Cve u leb ri vi sa man qa no gza qce u la.

ga naTxa ri mo nas t ris pir ve li aR we­ri lo ba, cxa dia, Ta vad vir ji lio kor bos ekuT v nis: `mo nas te ri war mo ad gens kvad­ra tu li for mis na ge bo ba Ta kom p leqss, ro mel sac Crdi lo e Tis mxri dan er T vis ek le sia. gan sa kuT re biT aR sa niS na via am na ge bo ba Ta sam x re Ti na wi li. igi war mo­ad gens sa sa di los, rom lis iata kic mo­pir ke Te bu lia fe ra di mo za i kiT da ax lac kar ga daa Se na xu li. sa sa di los iatak ze aR moC n da Car Co Si Cas mu li, di di mo za i­ku ri fe ra di qar Tu li war we ra. sa sa di lo ek v ris sa Tavss, ro me lic sam za re u lo daa miC ne u li. mi si iata kic mo za i ki Taa mo­pir ke Te bu li. sam za re u lo ukav Sir de ba mo za i kis iata kiT Sem kul or sa Tavss, ro­mel Ta gan saw nax liT aR Wur vi li sa Tav si yur Z nis sa wu rad un da yo fi li yo gan kuT­v ni li, xo lo me o re ki _ ze Tis ga mo sax­de lad. mo nas t ris cen t ra lu ri na wi li war mo ad gen da ori na wi lis gan Sem d gar swor kuTxo van ezos _ ko lo na da sa da Ria cis q ve Sa ezos. ko lo na da qmnis mo za i kur sa se ir no bi liks, ro me lic gars uv lis ezos~. swo red am ezo Sia na pov ni qar Tu li war we re bis sa mi frag men ti.

na mo nas t ral ze vir ji lio kor bom ga mo av li na ara er Ti sa yu radRe bo ar­te faq ti: Rvi ni sa da ze Tis sa wu ra vi mowyo bi lo be bi, far ma cev tu li da niS nu­le bis ni Se bi, li To nis, mi ni sa da Ti xis

dakarguli warwera, sadac petre iberi ixsenieba saero saxeliT maruan, agreTve ixsenieba misi mama buzmiri (`burzen-mihris~ formiT). warweris foto aRebulia vasil CaCaniZis wignidan `petre iberi da ierusalimis qarTuli monastris arqeologiuri gaTxrebi~.avtorisfotoebi

58 istoriani . agvisto 2014

mra val fe ro va ni na ke To ba ni, bi zan ti u ri pe ri o dis mo ne te bi, iatak ze mos x mu li mo za i kis pa no e bi da sxv. uam ra vi faq ti mow mobs, rom Ta vis dro ze mo nas ter Si srul yo fi li sa me ur neo cxov re ba iyo da rom min d v re bis da sa mu Sa veb lad hyav daT pi ruty vi, ga mar Tu li hqon daT bos le bi. ad gil ze na pov ni ar qe o lo gi u ri ma sa lis zo gi er Ti ni mu Si fran cis ka nel Ta mu­ze u mis (Stu di um Biblicum Franciscanum Museum) mud miv moq med eq s po zi ci a zea war mod ge ni li. bir el­qu tis qar Tu li mo nas t ris ar qe o lo gi ur ma sa las, 532­552 wle biT da Ta ri Re bul ula ma zes qar Tul war we ras Tan er Tad, mTli a nad uWi ravs aR niS nu li mu ze u mis mTa va ri dar ba zis erT­er Ti kuTxe. war we ra, ro me lic mo­nas t ris sat ra pe zos mo za i kur iatak ze iyo mo Tav se bu li, qa rag me bis gax s niT ikiTxe ba am ri gad: `Se wev ni Ta q(ris t )e si-Ta da me o xe bi Ta wmi di sa T(e o dor )e i si Ta S(e xiwya le)n an to ni abai da iosia, mom-s x me li amis se fi sai da ma ma-de dai iosi-a i si, amen~. war we ra Si nax se ne bi `an to ni aba is~ vi na o ba cno bi lia svi me on mes ve tis de dis _ wmin da mar Tas cxov re bi dan. is 553 wli dan se lev ki is epis ko po sad iq­na aR say d re bu li da gar da ic va la 596 wels; ma nam de ki, ro gorc Cans, wmin da Te o do res mo nas ters wi nam ZR v rob da da sa va ra u dod, mi wis Z v ris Se de gad da zi a­ne bu li am sa va nis ga nax le ba ze uz ru nia. aR mo Ce ni li mo ne te bis ori jgu fi _ im pe ra tor va len ti ni a nus II­is (375­392 ww.) da im pe ra tor anas ta si us I­is (491­518 ww.) sa xe lo ba ze moW ri li _ gi or gi we reT lis das k v niT, zus tad Se e saty vi se ba qar Tu li war we re bis Seq m nis dros. aka­de mi ko si Sal va nu cu bi Ze mi iC nev da, rom aR niS nu li war we ris pir ve li ori pwka ri uf ro ad rin de li, IV sa u ku ni saa, xo lo da nar Ce ni sa mi pwka ri _ VI sa u ku ne Si mo nas t ris aR d ge nis dro in de li.

fran cis ka nel Ta mu ze u mis la pi da ri­um Si (mu ze u mis Se no bis na xev rad sar da­fis msgav si siv r ce) ina xe ba bir el­qut Si na pov ni ki dev er Ti da dRem de Cven T vis cno bi li uZ ve le si qar Tu li war we ra, ro­me lic ase ikiTxe ba: `da Zu Ze ul ni maT ni

dakarguli warweris fotografia vasil CaCaniZis wignidan da misi grafikuli varianti (fotoze awyvia adgilidan aRebuli mozaikis kenWebi)

bakurisa da gri ormizdis warweraSi cocxlad myofi ixsenieba petre iberis saxelganTqmuli papa _ qarTlis mefe bakur didi (396-416 ww.)

qarTuli memkvidreoba wminda miwaze

59istoriani . agvisto 2014

ba kur da gri or mizd da na Sob ni maT ni, q(ris t )e, S(e xiwyal )en, amen~. am war we ra Si ix se ni e ba pet re ibe ris sa xel gan T q mu li pa pa de dis xa ziT _ qar T lis me fe ba kur di di (396­416 ww.), ro mel sac ga re mo e ba Ta ga mo uf lis wu lo bis Jams ro ma el Ta sam­xed ro sam sa xur Si mo u wia yof nam da im d­ro in de li cno bi li sa ek le sio mwer le bis _ ge la si ke sa ri e li sa da ti ra ni us ru­fi nu sis cno be biT, IV sa u ku nis 80­90­ian wleb Si pa les ti nis sazR v re bis sar d lis Ta nam de bo ba eWi ra da wmin da qa laq ieru­sa lim Si edo bi na. uaR re sad sa in te re soa is faq ti, rom war we ra Si ba ku ri jer ki dev cocx lad mo ix se ni e ba. vi na i dan mi si sa xe­lo va ni Svi liS vi li pet re ibe ri, ro gorc es ax la ga mor k ve u lia, wmin da mi was pir ve­lad 437­438 wels ew via, sav se biT cxa dia, rom ze mox se ne bu li war we ris Seq m ni sa da TviT mo nas t ris T vis sa fuZ v lis Cay ris tra di ci u lad aRi a re bu li Ta ri Ric (444 w.) na xe va ri sa u ku niT ma inc Zvel de ba da IV sa u ku nis 80­90­iani wle bis mij nis ken iwevs. Se sa ba mi sad, pet re ibe ri pa pis mi er ad re ve na Se ne bi sa va nis mxo lod gan ma ax le­be li Cans da ara da ma ar se be li.

vir ji lio kor bos mi er ar qe o lo gi u ri gaTx re bis msvle lo bi sas na mo nas t ra lis ad gi las, ze mo aR niS nu lis gar da, da ma­te biT ki dev ori war we ra ga mov lin da. sam wu xa rod, er Ti maT ga ni na wi lob riv nak lu li sa xiT, xo lo me o re _ TiT q mis sru li ad war xo ci li. am uka nas k nel Si, ro gorc mi qel Tar x niS vi li va ra u dob da, mo nas t ris mSe neb lo bis Tu ga nax le bis Se sa xeb un da yo fi li yo sa u ba ri. war we­ris gan mxo lod oTxi pwka ris sawyis ma, ber Z nul ma an la Ti nur ma aso­niS neb ma ixi les dRis si naT le: `B(?)… T… CO… MCO…~. rac Se e xe ba na wi lob riv nak lul war we ras, is mar T lac gan sa kuT re bu li in for ma ci is Sem c ve li aR moC n da. am war­we ris ga dar Ce ni li na wi li ase ikiTxe ba:

mozaikuri iatakidan adgilzefragmentebiRa darCa

ucnobi niSani gamoqvebulis SesasvlelTan (SesaZloa, es iyos qristes monograma)

sawnaxlis atributi

60 istoriani . agvisto 2014

`wmi dao Te o do re, ma ru an da burzn... en ami... e...~. war we ra Si amo kiTxu li sa xe­le bi qar T vel ma mec ni e reb ma (m. Tar x niS­vi li, gi or gi we re Te li, Sal va nu cu bi Ze, si mon ya ux CiS vi li) im Ta viT ve da u kav Si res pet re iber sa da mis ma mas. ker Zod, ̀ ma ru­an~ mi iC ni es pet res eris ka co bis sa xe lad da ga u to les we ri lo biT wya ro eb Si nax­se neb ̀ mur vans~, xo lo ̀ burzn...~ mi a kuT­v nes pet res ma mas (an pa pas ma mis xa ziT), buz mirs da war we ra Si aras ru li sa xiT mo ce mu li sa xe li aRad gi nes ̀ bur zen­mih­ris~ for miT. ra ki Ra cno bi li iyo pet res mRvdlad kur Txe vis zus ti dro (445 w.), Se sa ba mi sad, war we rac ara ug vi a nes 444 wliT da Ta riR da. ase da am ri gad, dad­gin da pet res mi er mo nas t ris ga nax le bis zus ti dro _ 438­444 wle bi.

na mo nas t ra lis ad gi las na pov ni war­we re bis be di Sem d gom Si sa in te re sod wa ri mar Ta. or ma maT gan ma, ro gorc Se da­re biT uke Te sad Se na xul ma, cno bil `via do lo ro sa ze~, e.w. pir ve li ga Ce re bis ad gil ze, pre to ri u mis te ri to ri a ze ar­se bul fran cis ka nel Ta mu ze um Si da i do bi na; aba an to ni sa da iosi as war we ra, ro gorc iT q va, mu ze u mis cen t ra lur sa ga mo fe no dar baz Sia eq s po ni re bu li, xo lo ba ku ri sa da gri or miz dis war­we ra la pi da ri u mis ke dels `am kobs~ _ 2012 wlis ma is Si, ro de sac pir ve lad ves tum reT mu ze ums, es uZ ve le si war we­ra la pi da ri u mis Se sas v lel Tan ke del ze Tav da yi ra dag v x v da da ki de bu li. cxa dia, am da sa na ni ga u geb ro bis Se sa xeb mu ze u mis di req tors, pro fe sor euje nio ali a tas iq ve vac no beT. is Ta vis mxriv Seg v pir da, rom laf suss mo ma val Si ga mo as wo reb da (am am bis Se sa xeb cno ba mi va wo deT is ra­el Si sa qar T ve los sa el Cos im Ja min del war mo mad gen leb sac). TviT war we ris gan sa­kuT re bu li mniS v ne lo bi dan ga mom di na re, iq ve ga i mar Ta sa u ba ri mu ze u mis mTa var dar baz Si mi si sa eq s po zi ci od ga da ta nis

Sesasvleli monastris erT-erT senakSi

qvis samarxebi monastris nekropolSi

gviandel qvis yoreSi Catanebuli uZvelesi gelazi (zeTis saxdeli didi mrgvali qva, dolabi)

qarTuli memkvidreoba wminda miwaze

61istoriani . agvisto 2014

mi zan Se wo ni lo bis Se sa xe bac. euje nio ali a ta, ro gorc vir ji lio kor bos er Ti mo wa fe Ta ga ni, kar gad aris in for mi re bu li bir el­qu tis gaTx re bis, pet re ibe ris pi rov ne bis, war sul Si wmin da mi wa ze qar­T vel Ta sa mo nas t ro cxov re bis Se sa xeb. mi si cno biT, bir el­qu tis Cven T vis sa­in te re so uba ni ar qe o lo gi u rad mxo lod na xev ra daa Ses wav li li. ama Si ad vi lad dar w mun de ba na mo nas t ra li ub nis uSu­a lod ad gil ze mnax ve li. bir el­qut Si ar qe o lo gi u ri sa mu Sa o e bis ga nax le bis Sem Tx ve va Si, eW v ga re Sea, am uban ze ki dev ara er Ti mniS v ne lo va ni aR mo Ce nis mow me gav x de biT. TviT ga naTxa ri naS Te bi karg mdgo ma re o ba Sia. yve la ze sam wu xa ro ki is aris, rom uk va lo daa gam q ra li ze moT nax se ne bi ori da zi a ne bu li war we ra; ma Ti ad gil sam yof lis Se sa xeb arc mu ze u mis di req tor ma uwyis ra me. sa er Tod, sxva gan ga da sa ta nad mo iW ra Tu ara isi ni ad gi li­dan Ta vis dro ze, esec uc no bia. bir el­qut Si ki arc es war we re bi Cans ad gil ze da arc kor bos gaTx re bis Se de gad ux vad ga mov le ni li mo za i ku ri pa no e bi. Tva lis­T vis sa xil ve lad iq mxo lod alag­alag Se mor Ce ni li mo za i kiT gawyo bi li iata kis mci re frag men te bia.

bir el­qu ti did xans ar fi gu ri reb da wmin da mi wis tu ris tul Rir s Se sa niS na­o ba Ta si a Si. mnax ve lic iS vi a Tad Tu es­tum re bo da. mag ram bo lo dros vi Ta re ba mkveT rad Se ic va la, ax la Zeg lis mi marT uk ve did in te ress iCe nen ad gi lob ri vi mxa reT m cod ne­mkvlev re bi (m. ko ro li, e. go ri, i. ma zi a). maT, ro gorc gi debs, e.w. `qar Tu li mar S ru tiT~ am ad gi lis sa xil­ve lad pe ri o du lad dah yavT sxva das x va qvey ni dan Ca mo su li tu ris tu li jgu fe bi. sam wu xa rod, maT So ris jer je ro biT ar Ca nan wmin da Te o do res mo nas t ris yo fil bi na dar Ta Ta na me ma mu le ni. ze Tis xi lis uZ ve les xe Ta Crdi leb Si bir el­qu tis be ber mi wa ze dRem de eli an uZ ve le si ibe­ri is mkvidrT...

be sik xur ci la va

stu doq to ran ti, mos wav le axal gaz r do bis erov nu li sa sax lis

sa qar T ve los is to ri i sa da eT nog ra fi is gan yo fi le bis gam ge

profesori virjilio korbo

franciskanelTa arqeologiuri muzeumis direqtori, prof. eujenio aliatasTan erTad. ukana planze _ aba antonisa da iosias warwera

bir-el-qutis monasteri turistul obieqtad israelelma mxareT-mcodneebma _ mixeil korolma da eleonora gorma aqcies