BER.NAR.DINI TELESII CONSENTINI

DE NATVRA IVXTA PROPRIA principia LIBER PRIMVS»

ET SECYNDYS.

Apud Antonium Bladum Imprcflorcm Cameralcm i Anno, M, D. LXV.

I T ;' f -*y

:

1

' ■/! u:l. h .: . 'i .: o

A

■u : a-7 v; a 7 | i " :,. 5 'i ’.0 r y a ■■ r

7.3IV

s S:';7r/«a'A'> n;!);:;‘::-:ac|iid rnubrUl ' :a M

<? *i‘ ‘ •-

PROAEMI V M,

V L L 1, quod mihi; contigit', euemfftvnfi reor, vtqui

mortalium omnium minime ambitiofus, b minime glori ce

appetens, animoqs maxime remiffo, b fi quis alius vnq; ,

vnius cognitionis gratia,nullius amplius rei, philofophiafiu

dijs vacarim>cmnwm ambitiofifiimus videri queam , tumi

diffirnusqj, b vel honoresf vel etiam diuitias aucupari',qui

non contentus Ariftotelis dcfirina, quem tot iam fecula

numinis infiar hominum genus vniuerfum veneratur t b

vduti a D« ipfio edoBurr^b Dd 'ffm interpretem,fiumma audit cum admiratione}b

cum religione etiam fiumma , nouam ipfe inuehere tentcm .fed qui noflra perleget ,faci

k is,quod re vera e fi, intelliget fpcro, non alterius rei cupiditate ab Arifiotele me deficis

uijfie, quem b ipfe nullo forte minus multos annos colui, fufpexiqs, fed veritatis tantum

gratjd, b ipfumin hocfiequtus Arifiotelem, veritatem rebus omnibus pr<shonorandam

pradicantem, b v er itatis gratia amicum etiam, praeceptor emqs fuumlncufiare nihil ve

rentem . Non fiquidem minima quaedam, aut abflrufia,occultaq> praue Arifiotelem dos

centem,b quorum cegr e cognitio haberi queat, culpantem me videbunt, fed in vniuexs

fio fere naturali negotiofenfuubfibi ipfi repugnantem, in pleri sqs igitur non d nobis

primum oppugnatum, damnatum^ fed iamdiu b ah alijs longe plurimis, lengeqj clarifi

fimis viris, & d fiuorum etiam multis, b longe praefiantijfimis, b d nullo defenfiumfa

tis, vi rifi vel labor em, a h am indagandi viam perufii homines forent, vel v eluti prcefiipt

gijscapti, uefquod de multis fufpicari etiam licet, non fapientice gratiaJedfie ipjos ofles

tandij venditandiq? philofiopati, contenti igitur Arifiotelis, vel Platonis verba, fientenz

tiasqs proferre, b Arifiotelis prcefertim nominis fulgore mortalium oculorum aciem pt

firingeret tion igitur ratione vlla, nec ;quod magis etiam oportebat, f en fu vllo propria do

gmata firmante t, atfola Arifiotelis aufioritate, tam diu defeci fient ab homine reor

omnes, b nouam hinc ,fenfumfequuii ,ihddgafient via, qucefefe omnibus mdritfeflaflet,

b multi quam nobis promptius, acutiore proditis ingenio, b quibus ab ineunte cetate in

magno ocio philofophice vacare licuit', nam nobis, crafiiore, tardioreqs, vt ingenue f at es

mur, datis ingenio, non nifii inclinata iam <etate id facere permifium efl, neqs extremum

hoc, nec diuturnum vitee tempus libere,nullcq; impedimento fed plurimis,molefiifiimisqi

implicitis occupationibus, in maximas angufiias inaudito illorum f celere conieftis, a quis

husfumme amari nos r coliqs, b foueri op ortebat m axime. At,vt diffum efiy vnius fas

piehtitegratia philofophantes, nequaqudm Arifiotelis diffis,vbi rebus non confentirent

acquiefcere potentesf quee pmefertimfiibi ipfiis d>j]'entirm,fucs itaq; perpetuo interfe di

* J

fceptantes, digladiantesfi intuentes, lr longe diuerfffimis delatos uijs, at quibus omni*

bus ipfum fequi videantur Arifiotekm. Nullam certe rem, quam traSlarent, in aperto,

ir veluti in luce ponerent, drfenfui offerrent, quod oportebat maxime 3 fenfiles edo*

ientia res,fed rationes tantum continentia, quce v eluti mentem ligarent, repugnare illis

ignara,at affntiri nolente,nequaquam fenfui confentientes, quale seffe oportere,quceueri*

tatem continent, ipje inprimis admonet Arifioteles. Et nef propterea tot fuatenebris

occultantem itum exiflimarepotentes , quo ,vtfui$ placet t ignauos deterreret > quibus

nimirum pulcherimarum rerum inui der et cognitionem , non eadem omnia obuoluentem

caligine videntes, at obfcuriora , abflrufwraqs qucefunt, quce igitur illufiranda, aperien daq> cffent maxime, a deo profunda , vtlinceus nullus fuperare, ir peruadere illam

queat, aperta magis , & que? penitus innotuifle vifafunt, nulla plerunqs, valde exili

interdum, vtfufpicari liceat , propterea id effeab eo fSum , v? ne fui penitus diffimilis

in diffmilium traditione vifus, non ceque omnium f ciens videri queat, efiir quce in ni*

mia ponere velit luce y vtfuis etiam ambitiofius circa quaedam reuolui videatur, fua ofien

tam, ir pluribus quam opus e fi firmans illa rationibus.Tum neqs ignauis modo fua inui?

di fle A rirfotelem intuentes, fed fumme etiam flrenuis, & fumme indufirijs viris,tot iam

igitur facula, tot non inquam viri,fed nationes illius feripta perfematee, rimat ceq>, nui*

lafere in re, quce fuerit hominis fententia infpicere potuere, digladiantur itaqs, vt diftu

■efi, interfe Peripatetici omnes, non in duas diuifi partes, fed in longe p\urimas,£r nullus

illius dSa explicans reliquis placet f adjunt qui nullum e tot interpretum milibus non da

mnent,ir ne Graecos quidem ipfos, ipfumqs Aphrodifeum Arifiotetis mentem latui ffe no

contendant, <£r non hoc modo, fed nullum fibi ipfi in Ariffotelisfcriptis explicandis fa*

tis placentem videntes, <£r propries expofitioni omnino acquiefcentem,quam nimiru nui*

lus angufiifs omnibus liberam, ir vel alijs Aritfotelis dittis, vel rebus etiam ipfis non re

pugnantem videre queat, fed perpetuo anxios omnes intuentes, hcerentesq;, quot uis

folutis nodis,ab alijs tamen retent os. Nequaquam igitur id voluiffe Aritfotekm fufpi*

cantes, ignauos nimirum, ir aecutientes homines a fuis repellere,tenebris illa obuoluente,

Ir veluti f pinis fepientem, qui nulli innotuit vnqs, ir neq> innotefeere pojje vili videtur»

fed vel ceque omnibus rerum cognitionem inuidiffe, quo nihil inhumanum, impium nihil

fieri queat magis,& nihil ab Aristotelis etiam ingenio alienum magis,propria bona,pro

priamqs pulchritudinem nequaquam obtegentis vnqs, ne'tp hominum exiflimationem con* temnentis, at fumme etiam illam ambientis, qui igitur fi rerum caufas, ir res ipfas infpe

xffet omnes, hbens reor illas hominibus patefecifiet omnibus, vtfumme illum amarent, colerent etiam omnes ,folum rerum naturam intuitum, ir manifeflantem ipfam

omnibus, vel quod veri ftmik fit magis, nequaquam proprijs pofitionibus contentum,

& nequafiliis confifum} fedulo,, quod alijs faciendum praeceperat, feci ffequce

fdlicet non penitus innotuerant} fummis iHa oluoluiffe tenebris • id volentem omnis

no, non ignota nimirum ftbi illa fuifje homines fufpicari» fed abfirufiora, qudm

quce omnibus innotefcere ? dr manifeBari queant omnibus, /e ipfos igitur damna?

re omnes, illum admirari femper * Haec fefpicantes, dr nequaquam quod prius

feceramus, Dd ore loqutum fuijfe Ariftotelem amplius indicantes t petar]}} itaqs

dr ipfum errare} dr in multis omnino erraffe illum ,dr in maximi momenti re?

bus G:denum adeo aperte demonflrantem videntes > Vf qui vlterius Artflotelisfen?

tendam tueri in illis velit, non peruicax modo , dr pofttionis tenax y fed ffupi?

dus etiam videri queaty omiffis Ariflotelis decretis» placitisqs , diu multum f re?

rum naturam , dr ip/rs infui» res, alio dr prima Arifloteli videntur cor?

(ora , dr reliqua fere omnia, fefe habere confpeximus 7 qudm quo ah Ariftoteh

poftta erant paBo j dr illud itcq; neceffario efl vifum, vel non ab illis princi?

pijs prima confli tui corpora , vel non ab omnibus® A calore porrodr /rigore

omnia fieri intuiti y nequaquam in hoc ab illo diffentire vifum fuit f in eo igitur

quod reliquum erat, non fcihcet ab humi ditate itidem9 dr ficcitate, vf agentibus

caufis, <juus praferdm non fe ipfas generare, contfituereq; , nec /e ipps mutui corrumpere> /ei i calore , dr /rigore fieri, corrumpiq;, 'dr riiekmtis ipfi /

dr alibi Arifiotelem edocentem audiebamus f dr illud itaqs infuper necefjario ,

duo nimirum prima efie fimpliciaqs [corpora, dr Ocelum ex ijs alterum, omnid e

aeli in terram aBione confiitui videntes 3 dr fumme rebus omnibus terne oppo?

fitum ccelum} dr nequaquam neceffariam, dr ne<f> firmam Ariflotelis rationem

intuentes y qua ccelo calorem abnegat ,fed mille labefaBari aptam modis \ tum dr pdfifo

nullo calorem d cedi motuyquo Arifloteli placet paBo y fieri pojfe videntes. His pofitis,

firmatisqsy mira quam nullo fere teporis momento y quam nullo negotio, nuUoqs labore,et

reru aliaruomniu} dr dnim<e ipfius fubflantia} atqs operatio innotuerit, multos iam an

nos, dr laboribus v igitysfi multis quafita in Ariflotehsiibrisy dr inuenta ftunpflpfa fefe

vitro confpickndd nobis obtulit anima , irfaa mamfiflauit omnia dr effeBuu infuper

alioru omnia caufd3 m pofitis principijs^ifa efl afiignari pojfe pukherrirri^qua in Ari

flotelis doBrina perraro confpeBa efl fatis. Quod igitur nufi in animu induxerit prius, nihil a me monumentis digntt inuefligari pofle credens, cogitationes ipfe meas litteris

mandare confiitui ■ nefas putans, veritate,qu£ inuenta vifafueratj abdi, cedariqh multo

igitur labore iam inde d pueritia intermifjumfcribendi munus repetitu eflintegru na turde negotiu confcriptu,dr"r ad ea deuentu particuluria}quce nec attigere antiquiores,et

neq> attingere} reonfperarut vnqua^usf k pofitisfie transuerfu quod aiunt vngue,difce

deti prmcipijiti? nihil ajjered vnq> y quod non neceffario d principiis manet) Jluatqs,

At neq>adhuc mihi confifus,cui,vt diBum efi} extrmum modo vitee 0pu$ philofophan

*

ticuit, ir nequaquam in magno ocio,.magna qs animi tranquillitate ,ne fi in publicis incli*

Wfi Italice Acqdemijs dpraflante aliquo viro edoceri},, fed in magnis plerunqs folitudi*

nib.us,molefhffimis oppreffo impedimentis, Grcecorum monumenta euoluere , latina non

fatis percipientiy ignotis referta vocibus, facile igitur fufpicari,ver eri fi potenti, ir re?

uerafufpicanti interdum, verentifi deceptum me, nef enim Jieri poffe, vt tot-prceflan*

tijftmi viri» tot nationes♦ at fi adeo humanum genus vniuerfum, tot iamf'cecula Arflote*

lem coluerit, in tot errant em ,tantifq;. M adium Brixianum adire,ir confulere vifum efl,

quem ir in philofophia excellere videbamus, ir cuius mihi iamdiu animi ingenuitas in?

notuerat ,vtfid pr a flantiffimo viro cogitationes mea non improbata forent, nequa* quam fupprimerentur illa, fmminus,errores intuitus meos,quod reliquum vita effet,ir

ipfe Ariflotelem fuf picer em, v ener arerqr, Brixiam itaqj ad Madium profeffus, ir ith

neris mei expofita ratione, nequaquam ille, quod multifecerant, ir quodfaffum ir iU

lum minitati fuerant, inauditum reiecit, atfumma diligentia plures dies, quibus apud iU

lum fui) irfumma cum animi tranquillitate ir audijt, ir perpendit omnia ; principia

mhil improbauit, ir,quod non e principys flueret,videre nihil potuit, Ariflotelem in nui

lis certe fatis defendere eft vifus', damnauit etiam illum prima corflituentem. corporale*

quaqudm res ipfas intuitum tot illum , tahaqs pofuifle affirmans, at proprias fequutum

pofitiones, ne fi igitur talia ej]e illa3 qualia Arfloteli ponuntur, ir ipflus pofitiones ab

innumeris ijsq, inexplicabilibus excipi difficultatibus, quas dfuis defcyiptas, oflendi no*

biscurauit*, vir videlicet genere quidem nobilflimus,, at multo animo magis, ir nihil ni

fi ipfdm colens, fujpicienfqi veritatem, nihil,quem.ipfe interpretabatur, cui igitur,velu*

ti iuramento obflnffus videri poterat, veritus Ariflotelem,quin, vbi,parum placeret,op

f ugnaret ilium, ir damnaret etiam defendi impetentem. nihil itaqs ab ilio audiens,quod

vel noflra hbefaffar et, vel quod A rifldtelis pofitiones a nobis oppugnata^ tueretur, fla

lihretqs, ir ntfi, ab alijs vilis, quibus cum multis Romee ir eximifs quidem viris commu

ni care, vel differere illa licuit, ir a multis,vt mea cederem impulfus, nihil id facere am

piius veritus fum. At a multis reieffus impedimentis, quee me.usfi adeo retardant, vt

quod Mathematicorum affirmant multi,fufpicari interdum liceat,quee nimirum haud con temnenda bona, benigna nobis pollicentur syd era, retardari d maligno, quee non interci

piuntur omnia, nec comentarios reliquos adere licuit*, nec integrum de natura opus ,fed

primos tantum libros, eosq, non fatis perpolitos, at tales etiam cedere vifum eft , vt quid

de illis fentiant homines videam, ir quee etiam obijcidnt, iterum & reliquos,ir hos etix politiores aditurus, fi nihil,quod noftra ldbefaffet,-obieBum fleri t.neqs enim fi hi flete*

rint libri > ir fundamenta in ijs pofita , nefient reliqua omnia,verendum eft quicquam,

his innixa omnia, fi ruerint hac, nihil opus eft aha adi, ex his f luentia, manantiaqs , v t

p etiam perpolita effent omnia9adenda haud videantur tamen, Reliquum eft,vt omnes

orem

orem,at f, ohtefter, qui mea legere non grauabuntur, ne inimico hcec infpiciant animo, ne

ue vtrekfluri qualiqcunq; fmt, yeluti iuramento Anfloteli obffrifliffed amplexuri, fi

arriferint, vt veritatis amantes decet, dr illam fe flantes folam,tum ne curfim vt legat,

dr veluti vorent, fed perpendant fngula, dr illud inprimis, num qua ccelo calorem da

tes) dr ccelum,terramq> prima ponentes corpora, dr e coeli in terram aflione extera ge ner antes omnia f dr exh metus caufam exponentes, quae omnia in primo poftafunt, exs

plicataqs comentario, refle folutce fint, quee nos excipere videntw difficultates, & num

ijs, quee fenfu percipiuntur difla noflra confentiant omnia, tum qux hcec facientem prez

munt Ariflotelem anguflixin fecundo expofitas commentario, fic enim vifum eft, noflra

prius ponere, tum aliena refellere, prius videlicet, quo res conflitutx videantur paflo,

ed.ocere, tum alio effe non pofie declarareHoc qui fecerit, refle is iuditium de vtrisqs

ferre poffe videtur, qui enim minora fubierit incomoda, is.vevitatis proximior videri

debet, at nondum tamen veritatem adeptus, quee nullas patitur anguffas, difficultates nui

las,necfibi difjentit vnf, fed penitus fibi ipfi cohaeret, dr vna efficitur omnis, tum ve\

ignauiffimis crajiffimisq> hominibus aperit,manifeflatqs queeuis omnia,omnia fenfui ex?

pones apertif]ime‘,huiufrnodi nulli reor A riflotehea videri queant, noflra ne fmt,ii refle

iudicabunt, qui illa, quod Ariftoteles faciendum praecepit, non vt aduerfarij, fed vtiu*

dices, arbitriqi legerint], confiderauerintq',, religione, qua erga Ariflotelem obfrifli

videntur,exoluti, dr tantifper illius pofitionum, decretorumq; obliti. Si qui noftra opz

pugnare voluerint, id illos infuper rogatos velim^e mecum, vt cum Arifiotelico, verba

faciant, fed vt cum Ariflotelis aduerfario, neq\igiturfefe illius tueantur pofitionibus,

diflisqs vilis, at fenfu tantum, dr rationibus ab ipfo habitisfenfu,quibusfolis in naturali

hus habenda videtur fides, tum nec vt nobis notas illius afferant diflinfliones, termb

nofqs,quas ingenue fateor percipere me nunefl fatis potuffe, propter ea reor, quod non

fenfui expofitas, nechuiufmodi fimiles continent resjedfumme a fenfu remotas dr ab his

etiam,quxpetcapit fenfus, quales^ardiore quifunt, craffioreq; ingenio, cuiufmodi mihi ipfi dr nulla animi moleflia effe videor, percipere haud queant, qux igitur contra nos

afferent,exponant oportet,dr v eluti in luce ponant,tarditatis mece f libet commiferti,dr

rebus agant, non ignotis vocibus, quee nifi res contineant, vancefint, inanesqs i illud pro

certo habere omnes volumus, nequaquam peruicaci nos effe ingenio, aut non vnius amato

res veritatis,& libenter itaq; errores noflros animaduerfuros,drfummas illi gratias ha

lituros,qui}quamfolam quterimus, colimusq-,, patefecerit veritatem •

■

rr\ : ,'A 'Yt

. i-r. 'V 7. t

mwYYn

<; ; , V»

jy::>. :v.,! Vw

-V.' ' ' >M:

x. i-um i. L-W

>v •:■; : ^' 'Y :'';Y\

: , r;r. ,'j \ 1 v.v". V;

Sv:,;. r/.; v,t v ' ' ' ' - • ■ ' •

' 'r

i ) "

■ 4 ,< M-i

V-

'£k"i • .

• ' \ A i ’ ; ‘ - ^ , o‘ i 1:, i , ' '.YA i w iUUi; 1 . - A

r ■ .7) o :a ru-

...,A ^

.. •■:i.v.:a

:• . .. ; v:::'. -V< V:";.'. !\v:^'.vr:.A

.r':' , V..v. ( < • .. ■ ' .;.it

w •- «■••'. . .. ' . r

C ‘ -

?$ &4'

«

BERNARDINI TELESII CONSENTINI de natura iuxta propria principia

LIBER PRIMVS,

ERNARDINVS Confcntmm

hanc cogitabat;Entia loge iterfe diuer

fijjima, Vogecp apparent difftmillimab

at (pice infe fe mutuo agetia, et mutuo

d fe ipfis patientia, mutuo in fe ipfa in

uertdtur omnia}talia autem ipjuefiintJ contraria dicuntur}contraria itaq; inz

1] terfe apparent entia. at nec\> penitus

contraria tamen, neop enim d contrario contrariumjufcipiaturjerue

turfofed ab altero ufijuequaqs interimitur,corrumpitur'^ alterum, id

itap fuperefe uidetur,efubiecto nimirum eodem, ir materia eadc

contfituta utfirit entia3at d contrarijs agetibus principijs}naturisqj, ipiae propter ea perpetuo pugnant,et decertant interjeyfefef, mutuo

deturbant,depellunt^ <]uod e(Je} conferuari igitur, irfcfe amplifiz

care appetunt; ej?e autem abstyfubiefto non pof?unt) at nef,fimu\

ej?ey longiffime ipforum deffidente natur a,cui itdcp non idem pro;

prium conueniat,proximumqifubieBumyfedlonge i Hud appetat di/

uerfijjimumy ir longe diuerJiffimb difponat, ajficiatfy modo, (pxce

'tdop defubiecto non contendunt} quceJcilicet uel idem non appetiit,

uel in eodem fimul ef?e pof?unt,nullam pugnandiyirJefe inetrimen

dihabentia occajionem,nihil inter fe pugnant3decertant(p nihilis

xie\j inimica omninoJiint}ueluti necp, homines no idem appetentes; dejubieffo itdcp agetirn Naturarum pugna} etdecertatio?alterafy

DE N A T V RA

fuperante depellitur , &• interimitur altem. idfcilicetagit agens

quodcunq, materia nimirum,&fubieBum in quodagit,occupare; ir altem fe ipfim generare in itto,£r cojlituere contendit, depuljo

inde eo,interemptoq;fa quo occupatum erat,quodcunq igitur immu

fatur, & quodcunq; corrumpitur,in id immutatur, ifr in id corrum

piturfa quo patitura quo corrumpitur,fuperantis uidelicet,interi

mentisq, naturaeJubiectum id fit, e quo contrarium eiecit, non

temere nuJIaqs occafwne, at ob id illud deturbans, ut eo patias turJubiecfo.

Of. % , Tria igitur apparent rerum principia,Materia quce pati uidetur,quia ua

rias di(pofitiones,et uariasjufcipitformas,tum contraria quce agunt,

Ir fufciphmtur. Meteria porro unica,It1 contraria non plura duos

lus, fatis enim materia una,e qua fiant omnia,& contraria duo age

re,et conflituerefatis omnia. At neque in omnia inuertantur omnia,

nifi ab unica omnia cjfecla fmt,conflitutaq> oppofitione, nonfquis

dem ab alio pati, immufariue, aut in aliud uerti potefl quicquamjed

a contrario tantum,atq; in contrarium,nec plura uni contraria. In us

Primo (hys, na pr<Eterea natura,&■ genere uno,mica tantum Kriflotelis teflis T. j(C. monio,prima eU oppofitio,ir neq, pluresefle queant, neque enim

uel'a duabusfmulfornis una detineatur materia,ueldiuerjaru oppo

fitionum quaft peruices materia eadem,aut eius poYtiofubieffumfe

ri unquam queat,quantumuis proximafatfa, Ir imminuta quantum uis,nonfiquidemJbrma,'aqua detinetur ab alia, at a contraria tant

tum patiatur,eaf unica.Quoniam igiturgeneratils,mturalisq;Jub

Jlantia,cmus principia quaerimus,unumgenus,et materia una, a duo lus tantum necefe eff occupeturiripfa,detineaturq primis cotras

TtjSjlr eb etiam amplius, quod in illa praecipue contrariorum operat

tiogeneratio,comptwqft maxime,etqM uidere in illa nihil efl»

t I B E R P R I M V S. i

quod non m reliqua mertaturomnia,aut mertifaltm non queat ,

quod nimirum omnia ab unica effecta fmt, conjlitutaq; oppofitime,

neq; enim,utdiUum efl,ab alio,aut in aliud immutetur qmequam, at

k contrario tantum ,atq; in contrarium. Nec uerb a duplici oppofttio

ne,is ab altero oppofitionis utriusq.; contrario confhtuta uideantur

entia,quee itaqs fmgula in reliqua omnia inuerti queant, altero falte

cumis oppofita principio, qualia prima Ariflotelis uidentur cdrpcra,

mftquide ens ullum unum k principijs duobus,duabusqsconflituatur

naturis, quod nimirum, is unum uideri queat, is non unum.

In natura porro quauis,Jumme. quafunt contraria, longifiime afe ipfis • i pofita uidentur, is ueluti extremas illius occupafje partes, uigerit

itaqs in illis pura, fmceraqs,atqsintegra, is nihil imminuta, paj?a

nihil, in medijs non pura apparent, at ueluti fili ipfis cemmijla,is

remif?a, languidaq;, afe ipfis mutuo pajfa, mmimtaqy, quod ms

mirum proxima ubiexiflunt, fefe afiidue oppugnat, oblceduntq; co

traria, e communi materiafefe mutuodeturbantia.Multo in [ubfU

tia magis a fe ipfis fumme abefie oportet,Jummie quae funt ckraria,

quodjummefefe mutuo oppugnant, oblceduntq,,et illorum agere cef

fat nullum, donec alterum penitus fubieclo depellat,interimatq; alte

rum, periculum itaqsimmineat, nfifumme afe ipfis abfmt, is cer

tas etiam habeant fedes, e quibus deturbari, detrudiq; nuRo queant

pallo, ne uelaltero interempto, ab altero occupentur omnia, is om

nia unum fiant, uel fibi ipfis eommiflis, cofufisq; principijs, nihilft

unum, mllaqs ad/it quies, is permanentia entibus. Et in fiUtatia

igiturfumme k fe ipfis abejfe oportet prima contraria,ijs itaqs inexi

Here corporibus, queefumme afe ipfis difiant, in illorum medijs re?

mifia ipfa ejfe Jmmmutaq;, Si igitur extrema, is remotiffana

qucefunt,unmrfi intueamur corpora, is qua in iilis agere uidetut

a a

DE NAT.UA

*. Mcteor * Cap. 3 . ir

,3 . degen.

animal. Cap.

11 ♦

Cap’. 4»

«Afras,prima rerwm intueamur principia,iy prima reru corpora,

k primis,fummisp illis, atp integris conflituta, iy impermiflis, pes

in horumifmt medioab ijsdefied imminutis, remifisp. At longffi

me 'afoe ipfisfZezlum diflant, ly Tem; et fiimmus Ccelo inejfe

apparet calor, tam longe igitur diUansefi ubi ue\ipfamexurat

Terram, cui contra frigus inexijlere uideturfummum , ubi igitur a

Sole non reprimitur, retunditurp ipfius uis, ly maria ipfo, pes uel

Arjflotelis teflimoriio plurimum habent caloris,gelat, compmgitp,, fummo igitur calore pr ce ditumy <2y calore agens y a calore coris litu/

tum uideri debet coelum, nep enim alia.ipfum corifhtuaty aut ei in/

fit omninoforma, picimptcsagere uidetury ly nep fumme agens,

fummep potens calor, non proprio infiit fubiecto. Tum palia cce/

lejlia corpora, ly ipfo presfertim apparet Sol y talia fiunt peccunp

fimmus occupat, corittituitf calor. Albes igitur flammee omnes9

lucidesp; At lypcscmpefiummum muefitfrigus ,longffime

etiam 4 Terree natura difiidentia, in temrn crafiefcunt, ly terra

tandem fiunt.

Calor itapjrigusp prima apparent agentia rerum principia, a pilus

nimirum integris, extrema uriiuerfi occupata, ly conflituta uideri

peant corpora, ab imminutis,pafiisp media omnia, omnibus itap

inexiflentia, ly agere in omnibus, et conflituere, immutarep, et

corrumpere ridentur omnia y pes propria tantum , aut contraria

peat forma. At et fola a nullis oriri, nep a fi ipfis mutuoy et ces/

teraconfhtuere uidentur omnia, pes et ipfo omnia primis inefib

oportere principiis, et uidentur,et uideri debent omnibus,nep enim principi cifint ab alijs manantia, nec uere a fe ipfis mutuo foedprmci

piay et non principia, at nep primay nep agentia , riifi agant, cofii

iuantp omnia, Qguee igiturfohfibi ipfis oppofitaexiflunt, contra

LIBER PRIMVS. 3

Tid^fcfc muto oppugnantia ? interimentiaq;. Et quae folaa nullis

exorta^eq; afe ipfis mutuo,entia conjlituere uidentur omnia ^xtre

ma quidem integra ipjd, uigentkqimminuta media >paf?aj] }fola

prima appareant agentia rerum principia . Et cadum igitur, terraq; fola prima appareant} fimpliciaq; corpora a Cap. s.

fummis illis conjlituta, et nihil pajjis imminutis nihilNeq; enim pri

mum uideri queatfimplex corpus; quod ab imminuto conflitutu

efl principioin quo igitur nonfumma apparet propria uis, pro*

priaq; natura }remiJfto enim omnis}uel per cdtrarijfit admiflione}ut

peripateticis placet,uel per cotrarij affione}pr opter ea fcdicet immis

nutu apparet cofhtuens principii!non integris fummisq; proprijs

proditum uiribus, quod uel contrario eH admiiium, uel a contrario

pafium, imminulumq; ♦ Et propterea non prima apparent,/impii*

ciaq; corporafedfe eunda omnia, compofitaq;,in quibus non fummee

proprix infunt naturceyJed imminutae, dcbditatceq;, quod uel ab u*

troqir fimul inexiflente, ut Peripateticis placet, conliituta funt

principio,uel ab altero tantum, at paffo} imminutoq; ab altero, ir

quae igitur ueluti utriusq; actione ejjeSta uideri queant,qualia reliqua

omnia uidentur, remifis omnia proprijs praedita uiribus,quae fummee

in folo igne, cuius naturae exiflit caelum, er infola uigent terra, &

terra igitur fola3&folum caelum prima appareant , fimpliciaq; cor*

p ora, ab integris, atq; impermistis confituta principijs, ire

quorum alterius in alterum affione, dr ueluti complexu, ccetera

conStitui uidentur omnia , dr ipfm primorum maxime propm

um corporum. Oportuit autem in altero contineri alterum, fphaericum itaq; fieri uni/ Qp $ *

uerJum,non in longum conJlitui,direulumq;, ir in altera ipfius ex*

trema parte cadum locari,terram in altera, nifi enim ah altero retine

A iy

DE NATVRA

tir ? c o credatur d; alf eru utdemus pacto ,fefe nwtwmcr

fenturyaufug\mt'rq, opputa ^ contrariaq;, neq;

igitur'fiat,(jute, e km,dSolefi^amdemm,fielmn cx unmerfa,nefi

unus exiflat mundus. Farte, dr neqmoueri queat edum, nullum

haheus immobile,circa quod circumuohatur,. aut per inane feratur P

hfirmo, ftahliq; retentum nullo. Et non fidem uniuerjum, nec ma

gnis dari oportuit limbus cadum,quod nimirum terram undiq ambb

em,ir ufquequaq; umuerjam,dr eodemmdkrans paUo,unum mo

do educat,dr exurat illam?pcrdatqy tandem,nuhm iJiifeipfam refi

ciendi,reUaurandiq, prccbensfpatmnyfumma igitur dandum tenui

tate uniuerjum fuit ccehm> per quam diffvfus langueret calory certis

tantum colle Sum, dr robuflmsfaBum in locis, quibus in terram ucz

luti per uicesagens jnuertat illam, dr non penitus perdat tamen ,\m

mutatas fui partes,at f in aliam affas naturam,in propriam reditui

di facultatem illi praebens, fpatiumfi. Et ne fi igitur adeo fibi ipfi coi

pulatum,unitumfi ejfe cadum,ut unum penitus viideri queat fcd uelu

ti in plures diuifum, diflinchimfi orbes, dr nonfiper vfdem omnes

polis,ne fi eadem moueri uelociiate,&* dedis igitur reliquis, dr ipfi

longe maximo,longeq lucidijfimo , at fi unico dijlingucndumjuit

Sole,a quo ilhftrarentur omnia, ir omnia etiam umificarentur,ir

longe plurima c terra uniuerfa educerentur, et longe etiam pulcher

rima,nusq> da, dr nefi ulla illius parte penitus exufia, corruptafi

tamen, a longe uelocifimo alieno circmuoluto motu, cr huc illuc

acto a proprio, nusfi igitur diu in eafdem agente terree partes\

& nulli directo imminente nimis diu, et a nullis nimis abfente, rc

C<jr> 7 + tnofoqj diu nimis. Ah oppofitis porro contrariis fi natum cadum, terrafi conditutajumz

mefibi ipfis diffidere oporteatfsr diffidere uidentur * Itafi utcaelit * fionmi

LIBER PRIMVS, 4

Jtimmi caloris opus,omnibusf perdat, brfupcrcminct, brfummc

ef tenue Jranfpicuum'p7brfmimb cdkunp&fummbkijcidum^ br

fwnmc deniqs mobile, fic Terra contray ajummo confiitufa frigore, omnhisfwftdetyfibkce^y brfmmc ejl crdffa, atq; opacay br

'fmmc nigra, ItJumme olfcura3 br fumme demfmmdbih. Et

tenuitas itafybr albedo' br lux, br motus liynge calidifmi adi,

atqs ipfius propria uifa ignis, caloris nidori debent propria7figeris

his oppofitajrigidifiima et ipfa uifa propria Terreo3 neqs enim em

ullum habere uideatur quicquam> quod non ab copabeat > a quo cfc

Um efl, confhtutumf Contraria porro principia ccntrarvsgav.de

ant materiae dfpofitionibus nece fartum uidetur, br contrarias pm

prijs fubiedis indant afjectionesj br contrarias operentur operatm

nes. Id tantum commune utriqs datum oportuit, fui nimirum cone

feruandfbrfefe amplificandi appetitus j. et proprias dedruUios

tih odium, br cognata igitur}fimiliaqs br contraria} difmihap; di

gnofeendi uis, crfugiendi hac} brfettandi illafudium; br datu

id utriqs uidetur; Neq; enim iners artifex Natura/pua qua conditu

itferuari negliga^ncq; propria; conferuatmis.br proprij loni}neqs

propria deflruElmis7br proprii malifenfum illis indens ullum, aut

ullamfacultatem prabens, quo auerfari hoc3 ampleffiilludqueant,

contraria prafrtim cum datu fiet,br infefc mutuo agentia]br mu

tuo fefe ipfa conumpentia. Et entia igitur quauis contraria,aliena qs iutareybr ad/imilia deferri uidcasgognataq^qubd nimirum fcuen/

turfruanturq; a proprysfimiltbusq;, ab alienis dedruuntupac dfii

fimilibus}brrecedentiain[uperfeSantur, quod eorum contaUu, quogaudentfouenturq;,prium nolunt Natura ifaq; uacuum; atq;

inane pati haud poJ?e uidetur,eoq; br hoc, br illud findo, ut pro2 fria interdum natura inferant uim# br moneantur,qua immobilia

exidunt

DE N A T V R A

Prirao Mete

@r. Capti i»

Cap«8 >

cxifkni/r mobilia fi Quidem naturali,infueto certe motu,quod nk

mirum dr agentiafentiunt} br recedentia,necp, enim riififentiant,

uelhzc fcUentur,uclauerfentur?da. Atbripfumperfe uidereejl

calorem, br ipfitm per fefrigus, alterius alterum robujlioris aduenz

tum,exhorrens,atq; aciionemfefe intro recipere,brfibi ipfi colligi,

uniriqquo sed praepotente aduerfario tueatur,fenfui hocexpofitu

apertijfime, nihilo ahjs quibufuis, quam nobis uideturminus ♦ Ari?

fioteli certe in ambiente calido propterea nubes in aquas cogi, dr in grandines etiam gelari uidentur, quod proprium illarumfrigus,am.

bienfe reformidans,aufugiensq; calorem Jeje intro recipit,colligitq;,

robufliusitaq; facium propriam materiam compingit,&*gelat etid,

E t propterea dr Arifloteli,aliisq; omnibus, altero robustiore aduen

tante,alterius debilioris intendi interdum uidentur uires,quod colligit

fefe debilius,r obiflioris exhorrens aUionem, quam igitur percipere

utrunq;, negare haud queat,forte dr nec uelit Aristoteles, qui itaq;

propriae conferuationis,propruq; boni appetitusyfenfus(p, dari opora

tuit principiis, datus efje apparet. At fmrne contrariis; longe daz

tus ejl diuerfijfmms,br. qualis ufriq; dari oportuit, potuitq;. Calo?

ri uiddicct longe cxquifitifvnus, ut uidebitur, ut qui tenuitate gauz

densybr in tenuitate exitfens, multo patiatur promptius > dr multo

promptius malum declinet, dr cjuemfcrmri etiam oportebat magis,

longe,ut itidem uidebitur,abfcurifimusfcigori y dr longe ignauijfiz

mus,a denfifimofatis munito, defcnfo'qsfubietto,br malum aufuge

yc longe ineptijfmo, dr quod etiam feruari oportebat minus, quod igiturflupidum uideri queats br demortuum> propria immobile naz.

tura, dr longe obfcwriffvno datumfenfu •

Necuero, quod non>ut animaliay fcnf mm organis corpora alia data uiz

dentur ulla,nu!lafentkndi data uideantur ui,nonfiquidemfentienz

di

LIBER. FRIMVS. f

, di facultatem animalibus prcebere uidentur organa,ir neqml nm

dum ullum,uel ullam etiam facilitatem,quod artificumfaciunt injlru

menta, fine quibus igitur operari illi haud queant, ucl multo operem

turaegrius,at id tanium,utfuo amplius expofitum ejl loco,quod fenfi

liumadmittunt alTwnem,uel non ualentcripfam repellunt, ueluti igi

turuice,atf, aditus patefacti uidentur,quibus externarum reru allio

adinexiflentcm, ir uer\fenticntcm deferaturfpirilum, neq; enim

fenjiisfiat unq;, nifi in fpiritum ipfum fenfile agat, & ipfie igitur pa

tiaturfipiritus, fnfus omnis, qui in animalifit,aultor, ir qui ipfum

exifiit animal, ibi itaq; exquifitijfimus fit animalifenfus, ubi n, ullus

adeti, minimeq; contegiturfipiritus, longe obfcuri]fimus,ubi modicus

adetifipiritus, ir obtegitur maxime, nullus penitus ub fipiritus adefil

nullus, quantauis ibi pafifiiofiat, quod nimirum non fipiritus ibi, ir

ipfium itaq; patitur animal,fedfpiritus tegumentum, aut organum,

cuius paffionesquafuis nequaquam percipiat fipiritus', nihil illas paf

fus ipfe. Alieno uidehcet in loco, atq; inter contraria, ir multorof bufilioragenitus, nullo itaq; ab illis extinguendus negotio, non bene

teltusfifr non ualenter ab illis defenfiis, ir elapfictus etiam non rea

tentus, It neruis, ir corpore infuper contegendus, ir retinendus

fuitfipkitus,atnon mdiq; occludendus tamen, neq; in imo reconden

dius uniuerjus, ubi ambientis iniurijs expofiitus minus, minus obledae

tur, ir elabatur etiam minus, inclufus magis, fied in extremo uniuer

fio ef?e illum opportuit corpore, namfentire uniucfio, uniuerfio opus

habentem, ir oblccdi illo potente uniuerfo, at ualidas tantum calos

ris,frigorisq;, ir percutientium rerum perceptum actiones, atq;

ictus, qucein fpiritum agant quouis contettum, defenfumq; patio,

ir neruis, ir cute conteri poiuit durioribus, ibi attenuatisutrisqs

magis, libi exqufitiusfentire oportebatfqiritum, in extremis uidelb

cet

4 OE NA T Y RA

eet digitis, Ir multo etiam in lingua magis, ubi nimirum languentes^

penelr demortua percipienda erant ciborum qualitates, longe

igitur ibi mollifimis inditus efl neruis, ir longe laxiffima carni»

At Jbnos percapturo,externi uidelicet aeris motus, non attenuanda

tantumfuit continens, ir contegens parsfed aures itidem attenuas

ta cuti circumponenda, qua nulla ipfa fonos, aut aeris matus perci

piendi ui pradita, exciperent delatum ad ipjas aerem, dr feruaret

etiam unum, diffundi, dilabiq; prohibentes, nam qui diffluit, diflipa

turqs, neq; ipje unus feruari potefl aer, ir multo ipfius motus minus, non igitur nifiin concauis,conclufisq; locisfit eccho,ir [olidis etiam,

lauihusq;, utfuo amplius declaratum efl loco. Lucem uero, eiusqsafi

feUiones,pa ffiones'q; percapturu.m,qudfi in aperto effe oportuit,tuni

cistantum obfaptum,atq; humoribus,at quas nullo pertranfeat lux ne

gotio, quod nimirum obfcureturlux/t profimiiorafubeat, qua pra

fertim non ualentijjima efl, qualis neq; femper praflo adefl, ir

qualem agre noflerfuflmeatfpiritus,nimio eius fulgore dilgregatus,

diffujusq;, at quem tamen nulla offendatfrigoris uis, humoribus, ut

dittum efl, obfeptum, tranfpicuis quidem, at non tenuiffimis, ir

multo praditis calore; Quem autem odorare, aeris uidelicetfentire

«JfeUmcs quafamqnullis illum neruis, cute nulla, ir nullis etiam

occludi oportuit tunicis, quas nimirum nullus pertranfire queat aer,

nec languentes, debilesq; eius affectiones, qualitatesq;, qua non in

aliam agant rem, ir in tenui (fimum modofpiritum, ad ipfum itaqi

ab aere deferantur oportet, nullo intermedio impediente, patens igi tur reliflum efl iterfwcuntilr infpirato acri ad cerebri usq; uen

triculos, adfpiritus ipfiusfedem,irfpiritum ipfum.Talia igiturfen foria uifa fingula, ut qua illis admittenda funt, admitti queant puls

chcrrime, uia, ut diffum efl, atq, aditus uideri debent, quibusfenflt

L I B E K P R I M V S.

lia ai inckfum, iy fentientem deferanturfpiriium, non organa »

quorum ope operetur ille. Huiufmodi porro animalium corpori inexi

• kere f piritum, in cerebri ucntriculis,ut in principe fede,contentum,

& per corpus uniuerfum dffujiim, neruis inclufum, fibris/, fuo

amplius expofitum ed loco & per fe patere uidetur apertiffimc ,

ne/ enim temere illos conflituerit natura nec/pinalis medullce caui

tatem, necporositidem, qui in ui/orijsconfpiciuntur neruis, per quos

manifcflein oculos effunditurfpiritus, laetitia itaq; affeffo, Irfifc

effundente fpiritu, longegrandiores, vr longe etiam fimi fiplendi

diores, neq; enim alio in reliquis operetur fpiritus paUo, ael alia hfpi

nali medullant ab ipfo etiam cerebro ratione differant nerui quiuis,

quam qua plantarum radices,Slirpefq; ab ipfarum differre vadentur

ramis, ueluti uidelicet enafiantur e cerebro , & effpinali medulla

nerui} ir duriores etiam progrefiufiant, at eiujdem illis fint omnh

no fubflantice, ir eundem omnes contineant fpiritum, Cr neq; uel

non latumiter tcnmffimo Jpiritui inuifilis etiam praebeat meatus,

qui in demortuo animali obtfringitur etiam magis, Arifloteli certe

fpiritum neruis ineffe neceffarib efl affirmandum , femenfpiritu af

ferenti plenum, neq; enim feminismotem, corpusplt feminiindu

fmfipiritum nuUamfierifetus partem perfuadeat A rifioteles unq>,

at anima e menShuifangumispotentia, eius opera eduffa, exire,aut

in halitum abire utrumqutfuo amplius declaratum efi loco, ne de

clarandum quidem,mamfejle enim e femine ab uteri ccdiditate arefit

do, exiccatoq; confiitutus uidetur,effeffiusq; neruus, externa tenui

tate emunda, interna infpiritum uerfia, & non elapjiim a corpom

retentucmffitie fiius itaq; qttafiuniuerfitatis continenda cerebri,

ut dtdum eSLJadi uidenturuentriculi, /pinalismedullce cantas,

At neq; nifi huiifinodi infit animalium corporiJubHantia, calidam

8 OE NATVRA

Micet, tenuisti; , b propria mobilis natura, b ad ccehm , ut ai

propriam tendens miuerfitatem y uel motus ratio explicari unq$

queat, uel cur demortuum animal longe uiuo exiflat grauius. Soz

lum autemfenfusy qui in animali Jit putiorem efe,fi nonfatis decla

ratum efly id manifeftare queat, quodfoltz e femine conftitutce Jen/

(mnt partesj propria ipfie natura terrejlres, bjlupidce etiam Peri pateticis uifce, at quibusfolis ipfe inexiflitfpiritusy b quce b ipfce

fenfu omni priuenturyfi non amplius in igfas influat fpiritus y quouis

cbjlriclis cafuy et multo infpirati odores ampliusy qui manifefle a fub

flantia percipiuntur in cerebro exiflente, b a quibns b fumme ob

IxBari y b nullo temporis momento umificari animal uidetur, b

pYofterni etiam,, b exitio dari, qui igitur ipfius animaeJubflantid,

atq; animam ipjam attingant necejfe efl y b longe illam temfifv

mam, quce adeo a qualitate patitur aeri infldente; continens ipfam

cerebrum quouis contaUum y contreUatumq;, b incifum paffo,

nullum animali fice pajfionis preebet fenfum,quod nimirum in illius

contentum uentriculis y tegumenti pajfiones haudfentit y nifi ad ip/

jum itidem delatas,fpiritus itaq;fulu$fenjus,qui in animalifit auttor

uidetur, fenfoYia id prceflarefolumj quodadfpiritum iter, atq; adi/

tum fenfihbus praebent, Nequaquam igitur entibus reliquis non dan

dusuideatur fenfus, qubd fenfuum careant organis, quce mmb

rum in proprio exi flentia loco, atq; inter cognata, nullo igitur

indigentia tegumento , tegumento data fuere nullo, b quibus

igitur nulla tegumenti attenuanda, uel patefacienda fuit pars, qua

quam reliquis fentiat magis, aeque igitur uniuerja a cognatis contaz Ba,contrarijsq;,ceque fentiunt umucrfa, fenfu omnia habentia

0pus, ueluti b animalia, quo b igfa contraria auerfari, cognata

ampleffi

ample&i queant,etfacere id uifa omnia,nMbfere quceda quam ani

mella propte minusfenfus itaqs inefle videatur omnibus,no omnibusy

quilibet, at longe communififimus taUus,cui nongujlus modo,at ir

olfaffus idem exitfit , ir uifius, ut ex ys , quae diffafunt, patere poz

tefly tcor, irfuo amplius declaratum eU loco *

At riifi principy utriusqi uelaltcr\uspropriusfitfenfus,iT motus ith Cap

dem,ir lux, ir albcdo, & tenuitas, ir quee igitur primo alteri,uel

utriap infint corpori, nus.fi ex ipfis compofitis indi queat ullis, quanz

tumuis fefe illa mutuo inalteret,immutentf,atfinuertat,nef cnim}

quod immutatur} inalteraturqs,quid ab immutante recipiat, agentef

quod ipfius proprium nonfit} nobilius prcefertim, prceflantiusqs >

quee igitur tr prima habent corpora , ir ex his conflituta, compoz

fitaqhuel caloris uideri debent, uel frigoris propria, ir nihilo Peris

pateticis, quam nobis minus, ut.n . caloris expers, ir caloris in ca

pax fit C oelum, calorem modo ipfis largitur Coelum,aliud nihil, ir

non h propria illumfubfilantia, qualis alterius forte rationis, ir elez

mentari prcefantior uideri queat, diuiniorq; ,fcdin aerefublunari,

a Coeli motu contrito,agitatoq, facium,qui igitur ex accidete factus»

dementari etiam ignobilior,non alterius certe uideri queat rationis«

Neceffiarib itaqs contrariorum alteri, ir alteri primo corporiy quees

cunqs compojita queeuis habent , ajfignandafunt omnia, nonfiquis

dem utraqs utrif ajfgnetquis, contrariorum enimfi non materiam

ipfam, atmaterice dfpofitiones, tum illorum affettionescontrarias

efie oportet, lr operationes, id tantum,ut expofitum eft,commune,

fui nimirumferuandi appetitus, ffudiumq;,tT intereundi odium *

Et cognatorum igitur yfimiliumqblr dijfmilium contrariorumqsdb

gnofccndiuis,atdiuerfa iripfa, ut itidem expofitum ef?.

At neq.i ob id tantum, caloris propria ir tenuitas uideri debet y ir luxy Cap%

ir albedo, motusq; quod Coeli uidentur, atqs ignis propria, ir

fiigorishis oppofitayTerrcz&' ipfe ufa propriayJed ir nihilo etid

'i 7 ^ ' B '

1e

$11 \

JS. *4*

NAfVRA

minus} qubdfingula intucnti afrigore hcec conSlitufa, isr cumjrk

gorc enata fimul appareant omnia, isr' (pice a frigore Jeiungi non

poffint, neqs a calore illay isrfinfius amplius, a calore conjlituta y

isr cum calore orta ♦ Attenuari igitur, uel molliri[altemy tenuuio?

ra 'omninofieri uideas omnia, in qucefiauisfere agit calor , isr fuz

mum,qucefummus occupat, uaporesq;y & flammas, longe uidelicet

tenuiffmas res y attenuat nimirum in queeeunq; agit , isr quoecunfi

occupare uult calory epiod tenuitate gaudet, isr in tenui efie uultfub

ietio . At isr a tenuitatefieiuntius, nequaqfiuperiora petere pos

iens uifus calor,nequaquam a tenuitate Jeiungi pojje uideri delet y

eoq> etiam amplius} quod neque aperire non attenuans uideri paz

teti, necgeriim quee maxime propria uidentur caloris, a tenuitatefi/

iuntius, isrfeofium a tenuitate operari nequeat calor y mfi propria

fit caloris tenuitas, isr fime qua perfetius haud fit calor. At neqs

frigoris cr a ffitiem neget quis, qui queeeunq; occupantur hfrigore,isr

aquas etiam ipfias, isr ipfium etiam marey uaporesfigdanycompm?

gifi isr crafieficere uideat a frigore, quod fi a calore fieri interdum'

appareaty isr illud appareat fimul ex accidente uidelicet fieri, non<

propria caloris actione, necp enim attenuet y isr cogat calor, contras

riasitaqs cedat aUiones, isr quarum frigoris propriaefi altera. At

isti quee crafia facit-, isr quo id facit patio intuenti, uehUattemas

teuedetur maxime, ubi maxime compingere uidetur. E a enim coz

pingit y isr craffafacit tantum y quee fumma oUutiantia crajfitie

nequaquam unmerfa attenuare potejl, at quod ipfishumidum ineft,

feu craffum minus, id attenuat, educit fi inexfflente igitur humiditas

te emunbta,ij' partibusminuscraffis y quod reliquum fit , longefit

craffum magisfitifiri hocexpofiitum apertiffime, nihil Arifioteli qua

nobis uidetur minus, Calor, itaq; inquit,e concrertis humorem elicit,

ex humore fpiritum creat, denfaq; omnia laxat, principio’igitur

concreta tepefaciens,facit humidiora,tumfpiritum ex humidis duces, djjundit

11 L I B>E R P, K I M VS.

diffundit,& tumefacit, cumfyamplius calefacit, partem fummam eia

ocat, ut uapo r inde refpiret, humor q exiccatusfacityut moles conci/

dat} qua collapfa cutis omnium rugatur, & pa fimy duce a calore exi

catur,propterea exiccari;a/frmat Arifloteles, quod egredicnscalory

fiue perfe elabatur,fiue ab externo educatur cum humore,cum pro

prio uidelicct elabilurfibieffiojusq quaqueq; igitur attenuare uidett

tur calor y & 'ibi etiam maximey ubi compingere uidetur maxime,

trajfijfima attenuans} durijfimaq frigoris itaq crajfitiesy caloris

propria tenuitas.

lux itidemy ignis,Solisqlonge calidifjimorum y maxime propria uifa

corporum, irquce uno cum caloreJummo oriri uidetur ortu} dr oct

cafu occidere uno, & fumus igitur, uaporesq; omnes maiore donati

calore} luce itidem donantur onmes, non itaq flammis tantum, fed

reifulfure ilhtce proximiorfattusfumus} propriofcilicet a proximo

fulfuris calore auffio, quocunq demum calidior faffus pafto, lucidus

fitflammaq, er longe nigerrimae, longeq obfcurifima resyfifum

mo donantur .calore, lucidae fiunt omnes Jlammceqy <£r eblucida

omnes minus, quo er calida minus y tenuiffimee igitur flamma y ir

languidijfime calefaciunt, £r lucent etiam languidijfime, nonfcilb

• cet per tenmjfimam rem diffufus, aut ualens fit calory aut propriam

ualenterl naturam; propriamq manifefletfubfantiam, £r calore

extinclo, uel etiam a contrario imminuto,lux quoq extinguitur y ir pro flammafumusfit, pro lucida nimirum obfcurares.

Lucem porro eandem efe albedini, qua fummafit, & uiua y uigemq y

£r ualenteritaq ufim commouensy uelutiferiens, & in coment

tario de colorum generatione declaratum ejly £r inde patere potefl,

quod tenuesylr purce, quae exifluntfiamma, queefcilicet a nulla oh

Jcurantur craffxtie y fumo nuUoy alba: uidentur omnes, ier multo Sol

amplius per nullos confpeffius uapores y <£r non uigens itaq, nec uit

fum feriens albedo, nequaquam non lux yfed imminuta} & languida

B ij

4 * met. tex. 25sM gen, animal # Cap,].

Crtp. i i *

Cap.

1* l

z . de Cah

tex * 4*.

DE, N A T ViR A ' -

uideri debethx; Non lucidi igitur cceleflesorbes, necfubbnarisjet^

multo minus qui nos ambit aer,at candidi omnes, quod nimirum in tet :

nuiffimis omnibust iy calor, iy lux longe languidi (fima, iy quee

nc monere quidem queat uifum,nonfpifata ,coUeSiaq;, non igitur nifi infpuma, iy in niue inclufus, ufilis ex fit aer, er rieq, orbes re

liqui, at ttdh tantm} iy lattea tantum uia , quee fifpijfetur etiam

magis,fella iy ipja Peripateticisquoq;fiat, neq; enim a reliquis

orbium partibus,felice rehquce,uel ipfe longe lucidiffimus Sol in alio

differt} quam quodfohdior, denfiorq; apparet. Lux itaq; orbibus

etiam mexiUit uniuofis, at longe languidijjima, iy quee ne uflis

quidem fit,propterea quod qui illam facit calor, languefiat,per imme

Jam diffifus tenuitatem, atqui fi colligatur, iyfpiffetur quid, lufum

moueat, iyferiat etiam fpifjatus magis, quod iyfublun aris itidem

aer facere iy ipfe uideatur. A Ibedo itaq; queeuis lux uideri debet,

atmguens, aiq; imminuta, quee nonualenteruifum monet, iyd ca

lore cum tenuitate genita, queeeunq; itaq; uere tenuia exfunt, iy

quibus craffities admifla efl nulla, alba apparent omnia-, iy nigret:

feunt nunf, nifi uere era fafacta, iy aer itaq.; albus apparet, uapot

resqatq.; aqua, iy his fimilia, iy quee ex hisconfhtutafunt a noz

Jkogelatisfrigore,nix,glacies, crfidlusq;,quod nimirum m fiiperioz

rihus terree partibus a Sole a fidue immutatis, caleJaUisq;,fummum

tfft haud poteU frigus,non itaq:; tenuitatem in ucram inuertere potes

craffitiem, ueluti illam ligat tantum,gelatq;, neq; igitur nigrafiunt,

nec penitus opaca, quee nostrum gelauit frigus, fed trarfpicuitatis

participia omnia, quee tenuitatis maxime efl propria, iy quafi eade

tenuitati, quod nimirum, ut dictum efl, nequaquamfummum exifies,

tenuitatem non uere aufert, nec uere interimit, nec uere craffafacit,

quee gelat, non tantum confpiftans illa, condenfansq;, quantum ut ue

re crafia fiant, oportet, modico igitur liquefiunt calore omnia, a quo

nigrefeunt, quee arafra fiunt omnia, uere tenuitatem educente ex ih

LIBER P R I M V $. t;

h,alba contra omnia, quee uere tenuia fiunt, ut amplius in diffoext

pofitum efl comentario.

Lux porro non alba, non pura uideri Hebet lux, fed d craffitiefredafa, te 1

nebris f,Et ignis igitur non usquaque efl albus, at longe diuqfifimis

praeditus coloribus ,femperqs ab albo remotis magis, quo in craffiorc

faUusfitfumo, iripfr etiam longe lucidijfmus, longe q; candidijfv

mus Sol, per longe tenuiffimos confpdhs uapores, punlceus, efl ubi

irflauus etiam, ir purpureus apparet, qui color ab albo diffidet

etiam magis, uapores uidelicct longe etiam tenuijfimos permeans

potenti ffima Solis lux, non quidem languef it, nec debilitatur, nihilo

itaqs minus ualenter aut lucet, aut ferit, at ab illorum opacitate ipfius

fredatur color tamen, pro candida igitur punicea apparet ,flauaq.>y

ir purpurea, nam der a fioribus, ir magis foedatur, It debilitatur etiam,pene itaq> obfura uidctur,nigraf, neq; enim ubicunf exiflit,

magnus etiam calor, luceat ibi,at in tenuitate tantum, propria fcilicet

calorisfede, propria itaq; caloris appareat lux, quee dfolo uidetur ori

ri calore, ir d calore feiungi non pofe, at quee tamen non quemha

let fequatur calore fed pura, quee exiflit, uigensqfrummu,uigenteq

et d nulla pafrum,jccdatumqs craffitie,frigoris propriatenebrariif,

frigidi ffima igitur, lr longe craffiffima Terrajumme nigra,funU

nieq; apparet tenebricofd, ir queeeunf tenuitate omnieduUa, nere

cr afra fiunt, ficcaqs, nigra itidemfiunt, albaomnia, quee uere tez

nviiaf.unt,ut\n eodem declaratum efl comentario , ir dum tenuia

exifluntffpilfata etiam in (efe quid,coaflaf, at non adeo tamen, ut <

uere crajjdfiant, penitusq; opaca,nunqs nigra fiunt, caloris itafpro

priaa}bedo,<b'luxJfirigoristenebrce,atf,abfruritas.

Senjiim porro, motumq;, proprios lr ipfosefre caloris ,fi nonfiigidfffv , 14 *

ma Terra fatis manifeflatmnimefrntiens Irfimmeimmobilis con

fpefda, cui igitur ab oppofrta natura conflitutum corpus ,ir Jumme

Jentiens uideri debet,ir fumme mobile, uel nullo etiam Coeli,ir fui

lunaris

H T DE N ATVR &

lunaris aeris confpeUo motu , contrariorum enim , ut dittumetf, ir

vires diuerfas e fle oportet, contrarias operationes, & ijuod,ut iti

dem diUum efiflenfus enti nuUi,uel motus dari queat,mfi alterius prin

cipij proprijfint, ir primorum igitur corporum alteri infint, ir Ve

ripateticis imprimis, quibus f olus e Cdo delabitur calor, at fi non fa

tis ratio flenfus certe id manijeftat aperti fime, a calore conUitui illos.,

& caloremjequi intuens femper, & a calore feiungi non pofle.

Inquacunq, igitur ingeneratur materia calor , crafifcula quidem y

& uifcofitatis alicuius participe, e qua videlicet elabi ingenitus haud

queat calor, nullum eglifcro , tenaciqs corpore egrej?um nactus ,Jla

tim animalfit, fentiens nimirum, dr mobilis res, quod ingenitus ca?

hrfenfu exislit, motufiprceditus,ir eo exquifitiore,robustioreqs,

quo maior ingenitus ett calor, qui quacunq; imminuatur occafwnc,

i^ fen fus itidem imminui uidetur, motus, ir ubi penitus perit ca

hr, b~fenfus, motusqs uita penitus perit. Qurecunqs igitur ani

moliumgenera} clr qucecunqs in generibusfingulis calidiora exittut

animalia, fienfu prcedita exquifitiorefr mobilia videntur magis,

ftupidiora omnia, & ad motum prompta minus, quce calida exijlut

minus,& calidi omnes morbi, <Lr medicamenta omnia calida, cibiqs ,

fenfum exacuere, ir concitare motum, frigidi morbi omnes, me?

dicamenta, & cibiJluporem inducere, atqs immobilitatem, quonia

igitur cum calorefienfus oriri uidetur, motusfi, augeri, imminuiqs.

cum calore■ > lr cum calore occidere, non modo caloris proprij, fed

idem uideri debent calori, b“ eo amplius motus, non uniuerfi modo ,

coeli,Solisfi& fublunaris aeris proprius,fed ignis cuiufcunqs,factus itafi mouetur flatim, fcr ignis exifiens mouerihaud ceflat tinfi, ir

moveri prohibitus,nullo extinguitur momento. At Ir ubicunqs ad

cSl motus, & cedor itidem adeft, calefcit igitur commotum quod .

cunqj, & accenditur etiam ualide commotum, igniturq>; non fiolum

igitur caloris proprius uidetur motus fed idem pene calori, qui nirni/ tum

rum d caloreJeorfum nullo efre ueht paflo. Necuero id nobis, quam

Arifloteli uidetur magis, Calor, ipfe inquit, monendi obtinet uim,fri

gus contra facit,ut res confidat? fr contrahatur, ir alibi, Calor M

integer,inuiffusq; manet,caufa animalibus efe videtur,ut comouercfe

poffint♦ T um,coflituenda,inquit,fait T 'em,ut firmum quid,atq; im

mobile,circa quod uoluaturRaberet Gtlum.Terra autem jflituta,

neceffarioi^ igms conflituendusfuit, fi enim contrariorum alteru

natura, nec.effe & alterum natura, eadem enim contrariorum mate

ria, ir prior efl affirmatio negatione, ueluti calidumfrigido, quies

autem, isrgraue dicuntur iuxta leuitatis, & motus priuationem, fut

periora igitur petere, ir affidue moneri ignis Arifloteli uidetur, quo

niam dfummo efl confitutus calore,ad ima defendere, et immobilis

ef^e Terra, quod frigida exiflit, proprius ifaq; caloris Arifloteli nide

Jur motus, propria frigoris immobilitas.

A t etfenfus,uitaq; cum motu a calore confritui Arifloteli uidetur, et pm

prij ef?e caloris. Generantur, inquit,in Terra,humoreq; animalia}

quoniam humor in terra,fpiritus in humore,■ calor animalis in uni

uerfo inefl,itautquodammodo plenaariimcefint omnia, quamobre

confiflunt celeriter, cum calor ille comprehenfus,fiue exceptus efl, co

prehenditur autem, ethumoribus corporeis incalcf entibus, efficitur

uelut bullafpumof.Calor igitur aia Arifloteli uidetur fit no quilibet}

fed in tenui,in proprio nimirum exiflens fubieflo,qui igitur ubi in huz

mido cfficitur/etineturq; corpore*, animal conflitutum apparet, et omnia ariimce plena, quod fpiritus,calida nimirum, tenuisq; rei, id.n*

fpiritus Arifloteli etiam uidetur,et non hoc modo fed quod caloris ani

malis,proptereureor, quodutipfe innuere uidetur, nototafpiritus

' moles fed calortantufpiritui inextflens,mderi anima poterat; no

eputritantu enatoru ammaliu Mima calor Arifloteli uidetur,fed

e femine etiam conflitutoru,maximeq; perfeUoru} inejl in quit,in om

niufemine, quod facit ut fecundafint femina, quod calor uocatur,

id

21 de animat,

gen. cap* i .

tr probi t S.

fitl 1*3 . probi. -IO.

2 . de Cael,

lex* »7.

Cap lf,

de Gen.aniz

mal* t • J ♦

capi 6 *

de animalium

gn* * Z, cap, f.

i6 DE N.AtUA

proli. prime

3*

id autem non ignis,no talis aliqua facultas,fedfpiritus, qui infeminef

Jpumofq; corpore continetur, £r natura,quetin eo ejl[fpintu, pro/

portione refpondens elemento Stellarum, quamobrem ignis quidem

nullum animal generat, at nero Solis calor, & animalium,non mo

do qui femine continetur, uerum etiamfquid excrementi fit, quante

uis diuerjum a natura, tamen id quoqs principium habet uitalc, anima

lem nimirum calorem,alibi itaq^putrefaBis, inquit, facillime ingenera

tur animalia, quod excreta caliditas conBitmt,ir componit corpora,

ipfa uidelicet anima jpfi enim conflituit AnUoteli corpora, fiue igitur

femini inciufus, ir d Sole ingeneratusfpiritus, animaefitJubjhntia,

fiuCjUt Arii htehforte placet,fpmtuiiinexijlens calor e merifbruofez

mineo {anguine, & e putri animam educat, quoniam calorem modo

e cuiufuis materiaefinu quiuis educere potesl calor,aliud nihil, prcefia

tius preefertim quod'fitfiuiniusq;, nequaquam animale principium,

atqi animam ipfam, calorem effe negare aut queat, aut uelit Arifhtc

les, at igneum effe, qui nihililligenerare omnino iiidctur ufpiam,qua

do igitur calor anima Artiloteh uidetur, caloris proprijfcnfus uideri

debent, im motus, quibus nimirum praecipue ab inanimis difllngunt

tur animalia, eoqs etiam amplium quod ipfi itidem quee calidiora exb

Jiunt animalia, ir fenfu prodita cxquifitiore, mobilia uidentur

magisjlupidiora, qux minus calida, ir ad motum prompta minus,

Jlolidi, ipfe inquit Arifloteles, atqi ignaui, quibus multa inesl, Irfii

gida atra bilis, at perciti, ingeniofiqs, quibus multa, & calida,&

ad omnem injuper excandefcentiam, cupiditatem propenfi, ir

limphatico etiam inflmUu mferuefcunt,ex quo Sibilis efficiuntur, et

Bacchee, & omnes, qui diuino fpiraculoinfpirari uidentur, ubi id no

morbo,fed naturali accidit intemperie, Vius cequo uidelicet calido

faHofpmtu,adeofenfs,lr^ AriBoteli exacuitur intellechs,

ir concitatur motus, ut preeeeps appareat, furiofusqs, omnia

fentkns, tempork omnia luflms momento, ir ff continere, impotens^

LIBER P R I M V S. t-,

impotens, furentes inquit GaL atq;, iracundos caloris facit abundi

tiafiupidos uero,graues, ir pigros temperaturaefrigiditas, neq;efl

quod diutius immorer in recenfendis uel Ariflotelis, uel GaL locis, in

quibusfenfus,motusq; caloris pwpriy,frigoris flupiditas, immobilitasq;

utriq; uidentur, quod nimirum in utroq; uidere esi pajfim, quod

fi nullibi in neutro uideatur usq;, nihilo uideatur minus tamen, & ra

tioneid nobis, irfenfu, ut expofitumejl,marifeflantibus aper?

tiffime ♦ Nec uero diuerjus k cxlefii igneus Arifloteli uideatur calor, ir proptet Cap.

rea animalia generare ineptus, primum .n, non d propria JubJlantia

calor em faciente Arifloteli Solefed propterea quodfublunarem aere

commouet,conteritq;, ir ipfius partes fegregat, detruditq;, nequa/

quam ab igneo diuerfus a Solefaffus uideri debet calor; Tum quant

do fpiritus in humidogenitus, retentusq; in eo animal Arifloteli uidet

tur, quicuriq;fpiritum ingenerat neq; educitipfum calor, animalium

generatiuus uideri debet, non igitur cceleflis, quam igneus magis, mo

deratus modo is fit, potens nimirum e tenuioribus inexiflentibus part

tibusfpiritum conficere, at non materiam uriiuerfam attenuare,atq;

aperire, ir ingenito igitur fpiritui egrefium elabenti patefacere;

Neq; enim cxlefii minus fpiritum conficere aptus igneus uidetur, ir

rteq; igneo mirius ccelefhs educere illum, ualens ubi exiflit; Non itaq;

ab cefliuo animali a juel plantas ualde exoriri uideas Sole, quod nimit

rum ualenter agens direUus Sol, & tenuijfimum ingenerat fpiritu,

& patentem ingenito egrefium preebet, uriiuerfam attenuans, atq;

aperiens materiam. Vsque quaq; hoc faciens magnus ignis calor,

animalia generare ineptus apparet, propterea igitur, quod cxlefii

uehementior , non quod alterius rationis. At ubi, & ipfe ijs agit ufc

ribus, quibus fpiritum conficiat, at nequaquam educat animalia ir

ipfe, ueluti, ir Sol generare uidetur, quantumuis igiturfxuientibus

frigoribus,& Sole amoto quantumuis,in locis ab igne calefaUis, Sole

D E, N A T V R A

Cdp ij.

i&i

igitur igneo agente eaWe, nMoferemmus\anima!ia e putri exoriri

uideasyquam ubi ipfe agit Sol Et pullos i riguis confcituit moderatiffv

mis agens ignis uiribus) quibus uidehcetfpiritum ingeneret, at ingeni

to egrefumnon patefaciat. Et in Ciprijsfornacibus pyrauflas lonz

'ge etiam ualentiffimus y quod nimirum Jummus tantum diuturnusq;

calor in denfiffimo cerefpmtum ingenerety at neq; ise crafiffima,

uifcofaf re educat illum ♦ At in fecla uidere ejl quadam} aquce

immerfa}pemtufq; demortua x fpiritu penitus extinffo, at nequam

quam corporeMtfm corrupto,depmuatoq;, calidiore obteffa cinere y

reumfcererurfusy in ehpfi.uidelicet) interemptiq; locum} alio aclnez

ris calore ingenito fpirituy ueluti & animalia etiam nonnulla, & 15

ge nobili fmayfi non uita penitus funeta yfifedicet non penitus intez

rempto fpiritu, at iam iam perituro, uitee rurfus reflituta} fpiritu a no

lis in.illorum osinfufjlato, qui nimirum ad cognatum delatusfouet il

lum languentemyac umificat, eff & ubi in demortui etiam locum ali

um generat,Nequaf igitur dmerfk a cceleflh&ab animalium coloro

igneus uideri potefl naturae} eadem in omnibusyd eode operariuifus

paeto y qui igitur propterea animalia generare non uideatury quod

magnis agens umbus,y non ingenerat modo fpiritum,fed ingenito

egreffum elabenti patefacit} qui retinendus omnino eff?fi animal

contfituendum,quod,ut diffum eflyubi ipfefacit Sollr ipfe anb

medgenerare ineptus apparet, ueluti ignis y ir moderatus ignis calor

generare aptus,ueluti et Solis,uterqfyitur eiufde uideri queat ratiois*

IJf tenuitas igitur y Ix albe do, lr lux,&fnJus,motusq;,itaqJi& uitay calorispropria apparent} & frigoris hsoppofitd\y at non eadem taz

menratkme omnmfed tenuitas proprium calorisfubieffu y isr proz

pria caloris fedes, propria calorisaffeffio albedo y & lux, potentiay

ir uls quaedam fenfus, propria operatio folus apparet motus y ut fuo

amplius declaratum efl locoy eodemq; paffo his oppofitafrigoris pro

pria exflrnt omnia»

Contrarium

LIBER iV:Kl HVS, <&

Contrarium porro terree coelum , b'ipfeprcefertim longecalidfmus j8-

Sol, ajjidue in terram agit, b' terram inuertit afidue,illam fi queat

miuerfam in alterum immutaturusSolemfed longi fime amotus, et

momento in eafdem agens terree partes, uelocfimo, perenniq;, &

fiemper uario delatus motu, br in repugnantem agens,oUuUantep

non temm miuerfam, fed fupremas tantum illius partes, neq; in

Solem, at in res uertit quee terree, Solifep, uideri queant media, eo aute

cm ad illius naturam accedentes magis, quo ab illo conffituta? funt,

tffettaq, minus pajjo, imminuto minus, & fiinon unica, atpmz

pria plerafq; conflituit attione, paucas quafdammodica terne ope.

Non modo fcilicet uapores c terra educit Sol, e quibus uario terree

frigore gelatis y compaUfq; ceetera conftituantur omnia, fed omnia

aut pleraqfie terra ipfia ipfe conflituit Sol, uarie illam immutans,

inuerterfq-,. Aquas omnes, lapidefq>, ir metalla, tumfalfa, nba

trofaqy, bitummofafulfurea ,\aluminofiaq; cur enim in uapores tm

ram inuertere potens Sol, longi fime ab illius natura de fidentes,

longe tenui fimos, Cr longe etiam calidi fimos, e quibus itaqfubz

lunaris Arifioteli conftituitur aer, non in ea illam immutet, queea

terree natura longe di fident minus, b* quee Terra uideri queant cat 2 • moteor«

Mitate quadam, b’ quadam data tenuitate,uel cur quee unica, nez ^

'q, difficilifieripofeuidentur actione, pluribusilla fiant,& longe

difpcilimis? non magno enim negotio indica omnia terram inuertit Sol, longe in uapores eegrius, longe a terree natura d fidentes magis

cegernme in lapides terra illos cogat, metallaq; uapores certe e q uh

lusfluminum fluxus tantifiant, terree inefie non pofunt, ut enim

non euaporibus tantum perpetuo emanent effluentes fluuij, fed e

pluuijs, quas montes Jpongiarum inffar exceepere, undiq ex illis

Jlillantibus, b' in unum coeuntibus tandem,maltos certe menfes e

uaporibus tantum Arifioteli fiant neccefie efl, in cefluofis preefer/

tim regionibus, & in quibus perrarce fiuntpluuice, b^nulk inter/

2 , meteor* Cap 4*

Capi i ? •

D E NAT V & A

menfibus multis, effufo & annis integrisyeoq; infaxofisydenfisi

qi montibus magis, quales nullas admittunt aquas, & quales pleriq;

exiflunt; uapores , e quibus aqucetantce fiant, viatoriis tantumTar

tam Ariihteh prcebeat, non terree inelufia flagna ulla, quee iamdiii

exaruifie oportuit, in tot folutauaporesy at neq;quoibifiaUa fiint

patto, docere A rifloteles queat, non e terra aquam generans, neq;

€ uaporibush terra eduttis, qui ficci illi viifi% ignem illi confiituunt

tantum, non aquas, neq; aeremy Quamuis autem haud celeriter in

aquam crajfiifjima}denfisfimaq; immutetur Terraynunq> tamen aqua

rum ceffant effluxus, dumfiquidem terree partem in aquam inuertit

Sol, in proximas etiam agity ir inalterat proximas, dr in res imi

mutat, queeparum ab aquee abjuntnatura, ut igitur fiemel fluere

coepere y fluunt femper} ir nunquam cefiant, nunqs uel materia dei

fidente , uel agentis attione. Nonuidentur autem maiores celate

aquarum effluxus, quales effe oportere uideri queat y maioribus Sole

agente uiribus, propterea quod non in aquas tantum, at in uapores

etiam terram inuertit ualensSol, ipfam etiameduttamaquam,

forte ir copiofiores aquas educit cetfmus Sol, at maiores apparent

hyme fluuij, non ex aquis tantum faUi a Sole eduUisyfed 'a defeeni

dentibus itidem pluuys a terra,utAriffoteli etiam placet, exceptisy uifi

certe funi fontes in longe maximis fqualoribus non modo imminui

nihil y a ualde etiam augeri, quod nimirum ualentior magis inuer

tat Sol; E terra igitur, ir fluuiorum aquas, & reliquas omnes edu

cere uideturSol, ir quee in coeli, terreeq; funt medio, terram ipfam

in illa omnia inuertens y immutanfq; etfi non unica, at propria plei

raq; ut diffium efl, affiione ♦ Longe autem plurimay longeq; diuerfifima entia e terra conflituit Soly

fP longe ipfe diue)fiffimusyet in diuerfi/Jimam agitterramfireUus ni

mirum maxime,longe igitur potentifijimus,maximcq;itidem obliquusy

longe igitur debilffimus, efl &'ubi,diuturnus ubi temporis fere imi moratus

LIBER PRIMVS. 21

moratus mometOyet in terra agit primum no bellefpberica at perpe?

tuis fere diflinflam tumulis}montibufq, et ob id uarys expofitam S oli

modis et non eadem umuerfam crajfitie datm}denfitateq,fed longe

diuerfiffima, ir no infupremas tantum ipfius agit partesfed in mul

to etiam profundiores, multo igitur obluflantes} repugnantes q ma?

gis y a fupremis occultatas, defenfafq.s} at in quas tamen non a Sole

tantum ajfidue emanans agat caloryfcdhi$etiamy(jui illis ab eodem

iamdiu efl imprejfus Sole, adfuperiora y cognataq euolare impozz

tens, nondum ea tenuitate nattus fubiectum} quo euolaturus opus

habetyCalidiores itaq profundiores terree partesy hyeme prefertim >

nam in fupremam illius fuperficiem, magis ipfius expofitam actioni,

longe agit robufliusSol, ir uapores igitur ingenerauit tenuijfimos,

ir patentem illis egref?um prebuit?Juprema igitur terne fuperficies,

elafpo eo,qui ingenitus fuerat calore}ubi nihil ab obliquo calefit Solef

propricerejlituitur naturce? denfatur itaq, durescitq, ir riget etidj

gelatur q, quam igitur uehiculum etiam naffus internus calor} per?

tranfire nec queat, necuelit, dpreepotente contrario exitium per/

horre/cens.

Diuerfum porro calorem, eandem etiam rem in diuersa immutare} ir ni 2°4

hilo non uniformem minusydeclarari haud oportetyquod nimirum ipfis

paffim intueri licet oculis, at neq in terram modo} terreeq diuerfas

agit partes yfedin ea etiam, quee ipfeidemconfhtuit Sol, nondum

penitus propria ejfeUa fimilia, cognataq fubftantice, quee ir ipfct

mutuo in fefe agunt y It mutuo d fe ipfis patiuntur , ir d puriore

terra omnia,quee non folu deperditas fui partes recuperare} et quee a Sole ejfettafunt cnflitutaq demoliriyCorumqereq cotenditfed omnia

in propriam uertere naturam, alterat igitur affxdue, immutatq om?

nia quantum potefl, non nulla itaq ab altero qua fi ccepta, perfeffet

uideas ab altero , non nulla ab utroq quafi per uices agente} confli?

tuta apparent, effeclaq t

DE NATVR A 21

Cty* Inquibus tamen non utriusty ingeniumfimul appareaty uis,nonfiquh

dem quantumvis imminutus calor frigori coeat ulli;quorum nimirum

odia nequaquam ullo imminui queunt patto, aut cefiare affiiones, di

uerfisitaq; inexflentia rebusy maxime etiam remiffs, debilitatfq.;

uiribusffe mutuo affiduc oblcedunt , opugnanfq; tamen} eo igitur

decertent magis fibi ipfis colligata} atq; unita y & alterum, robu&

flius prcefertimyualenfq; fubieUo deturbet alterum, foli fibi illud

comparansumuerfum. Non igitur in ente ullo fimilare quod fity

nere unum utriufq; appareat uisy isr natura fimul, at utriifq; in

nonnullorum constitutione, crutriufq;.in non nullisattio ♦ Cap, Zi, Nonfcilicet ifquequaq; exuperans alterum, iuxtaomnia exuperatyquct:

propria ipfiusfunt\y non igitur infumme erafiam agens rem magnur

etiam, ir diuturnus calor ,inexflente frigore penitus interemptoy

deturbatoq; omniy attenuat etiam illam y quin uehementior compim

git etiam qucedam magis, minus craf?a, quee infunt, attenuans, ir

educensy egrefum illis patefaciens apertijfimum, ir temporis moz

mentoy quocraffiora neq; attenuari, ir neq; mollefcere queant *

crafcefcunt igitur, durefcuntq; ajfidue magis, a fidue attenuatis, eia

pffq; minus crajfis.Quce remijfius ages caloryet lente,& non udlde

attenuans, nec patentem egrefum y quo opus habent y patefaciens»

nequaquam educit unquam ,fed craffioribus y quee emollit interea r

aperitq;, immifeet»ita ut umuerfa tandem fimu\y eodemq; attenuet

paffio, nusq> egrejjum ingenitte patefaciens tenuitati y quam prae

fertim nonfummam facit.fr fibi ingrefum occludens nunq;yatq; hoc

faffium uidetur aurumpaUoy quantumvis igitur ab igne liquefaUum,

aut niM , aut infenfde quid imminuitur y non tenax modo.ipfum, uh

fcofumq; y qualefui elabentes retinere queat y effugentefq; partes, at

fummefibiipfi fimileycuiusitaq> partes nullae feorfum ab aliis pati que

ant quid,hmfmodi a moderatijfimo maximeq; uniformi faUum calo

Xe, At non libens in non tenui immorans fubidlo calory nequaquam

iUud

LIBER PRIMVS*

M crafrum perpetuo effle finit} fedattenuat affflidue , Ir cum tenuz

itate facta dabitur ajfidue ,nequaf in alieno effle uolensloco} talia

igitur.longe tandem craffijfima funt, longe itidem frigidfjima,

e fumme itaq> arefacis lignis J e quibus fcihcct calor omnis , omnifp

cum calore effluxit tenuitas ? dr in quibus igitur neqsa ualente

etiam calore tenuitas ingenerari ulla amplius queat, nulla Arifotez

li flamma} fumus educi uidetur nullus.

Quoniam igitur crajfflioribus interdum rebus inditur calor} propterea ca C(lP z

lida quceexifuntyfi quidem tenuitatem educentia y non id operant

tur} confringendi ui prcedita apparent interdum, neq; enim peni/

tus iners materia y demortua f at ab altero quoquo modo affle fa} df

pofitaqi principio, iUius quoquo afflumit uires patto y alia ratione ens

nullum} nere unum quod fit, fimilare, contrariarum formarum

afiones cedere potefl, quae nimirum fimul effle nullo uelint patto,

Atneqsexuperans frigus iuxta omnia y qnce frigoris propria exit

funt} exuperat usfquafflneqs, enim qucecumffl occupaty crafflaetid

fccaqs facityfumma repugnantia tenuitate} & queenon nfi afum

mo ipfo y ac diuturno compingi, craf effere queant, & aqua igit

tur magna etiam data frigore non crafjfcit tamen, nec uapott

resinfigni dati tenuitate in aquas, multo f minus in grandines ab ulla

coguntur frigore, & multo ipfe minus longe tenuffmus aer} calo

rifalicet nusf coeat frigus,nusf itacp alteri commi fumfit alterum,

non cum illo pugnans, decertanfq;} at alterius fubiefo tantifper in

terdum infideat alterum,non adeo exofum illudhabensy ut exfmgui

excedens malit y quam feruari in illo immoratum y quod preefertim im

mutare tandem }& proprium facere non defper et, N onob idigh

tur tantum hSolis, terreeq; afione conflata uideri poffunt corpora

reliqua omniafquod nullum integris alterius praeditum apperet uiribus

fed imminutis omniay remifflifpfed quod multa uidere ef infigni etid

data calore nequaquam tamentenmfafa, at longe etiam mfflifi

DE NATYRA H

fima y ir multa itidem magna fimul frigiditate} ir magna proedi/

ta tenuitate, longe igitur diuerfiijfima,quoe e terra conjlituit Sol,quod

nimirum non in indiuifibili ipjorum uires,ir quod diuerjus Sol9 ir in

terram agit multis,diuerfisq modis repugnantem. c<tp* 2 4. Qputf corrumputur autem in quatuor uocata elementa corrumpi uidetury

quod nimirum propterea corrumpantur omniay quod inexijlens elabi

tur calor ,neq enim libens alieno in loco, atq inter contraria entia

immoratur} egrejjumitaq a ffidue moliens y ajfidue attenuat calor

& cum tenuitate fatta dabitur ajfidue} at longe diuerfa, neq enim

omnia, neq femper ceque attenuarepotejl, quoe igitur ir aqua uh

deri queat ,lr aer yir ijs tenuior, crajfiorq y atq inter heee media

quod reliqumfit calore omni elapfo, ir tenuitate edutta omni y lont

ge frigidius, \ir longe effeUum crajfius, terree fimile,et terra uide

ri poteff ♦

C«P‘ ^ f * Qjjue igitur in terree exifluntycxliq medioy hr qux uel in terree Juperfiz

cie uel in profundioribus etiam terree partibus, ir terra omnino non

funtycterraedudauidentur, conilitutaqomniay abuniuerfo quide

coeloypreeeipuetamenalonge potentiffimo Sole 9 uarieinalterante,

iruarie terram uincente,uaricuidelicetd repugnante terra pa(foy

\mmmutoqS\uoe itaq a uincente magis, ir a magis integito efficta

fiunt, minus pajfo coeloy ad illius naturam accedunt magis y ir illi

proximiorem occupant locum. Aer itaq; fublunaris fi non ir ipfic oe

ternus y ingenitusq a maxime iireUo y maxime igitur robuffo eduz

ttus Sole, uel multis tandem abfolutus concoUiombuSy a minime igitur

imminuto constitutus calore y ir calidus y' ir tenuis, ir albusy ir

mobilis,irccelo proximum occupauit locum coelo fimiUimuSyCognatus q;ynon excrefcit autem, necmaiorajfidue fit, locis nanq occupatis

omnibus nouo illabentefpijfetur oportet proeexijlentis pars, uel etia

deoifium deuoluatury in inferioris omnino tranfeat naturam, quia

minus directo genitus Sole, etaUione breuiorcy 'a calore omnino im

i minuto

L I B E R P Rt M V'S. 2JT

• Magis, d cceli igituY natura, quanifuperior remotus magisyminus itafy

proprio ingenio calidus, iy minustenuis} iy minus albus, iymo

bilis minus, iy a proxima afftdue affeffiusterra,multo etiam mi?

nus, iy qui frigidus etiam fiatyiy inaquas craftffcat interdum p

immobilis uideatur usqs quaqU

Mare autemy ut in proprio declaratum eff comentario y e profondiorilus Caj

erutum terree partibusy e re igitur oblutfante magisy iyd magis pas

fo Sole, minus etiam quam aery propria natura calidum, iy minus

tenuey minufq; album, at calidum omnino,d non nolente quidem, at

diuturno eduttum Sole, iy craffum} tenaxqs} cui igitur, iy multus

indi potuit calor ,iy equo ingenitus haud facile elabi y aut extrudi

queat ynon penitus igitur demortuum y atq, immobile penitus apparet

mare; Aquz reliquet efuperioribus quidem eductee terree partibus y e

reigitur repugnante minus yiy a magis robifflo Sole,marina tamen

calidce minus y breuiore confeUce affiione, iy longe marina paucio?

* res y quoniamnon aquas modo e Juperiore terra educitSol,fed iy

uapores itidemymlentius in illam agens, iy quoniam ingenitas etiam,

iy non dum elapfas aquas in uapores foluit y id enim, ut expofitum

eJlyratiom congruere uidetur magis, aquas nimirum a Sole e ter a edu

ci prius y quce 'a terree natura haud ualde abefie uidentur, nonvapo?

: res, longi ffime ub illa diffidentes y neqs igitur e terra emanantes

aquas e uaporibusfieri in illius concauis d frigore compaUis, fed ua?

pores efatta aqua educi,ex ampliore preeterea terra extraffum uide

' ri potejlmare, non e fubieffa modo eduttum yfcd hprcfindiore uni

uerfayly emagnaTerrce altitudinis portione,in quam debiliter, len

' ieqyatdiu agens Soly haud ualde tandem exili calore, at modica do?

' net tenuitate y in calidam igitur , falfamq; y at non tenuijfimam in?

uertat rem, marinam nimirum aquam, quot igitur neceffdrio longe

copiofwr uideripotettfafta, at iy confulto nihilominus, id enim

maris crajffitiesprceflare uidetur, caliditafqs} quod terree retundit,

i M

DE NAT y R A

atp imminuit frigiditatem, quam fiueataqueum exi flens, atpau?

geaty non itacp proximas modo orasy fed uniuerjum forte terreegh

ium, eo afficiat frigor e} quod animantium ferre haud queat genus,

quod inde patere potejf quod humilhmce terree partes,quales tepk?

diores ex flere d Solis luce e proximo reflexa maxime calefaUas;}

& rationi congruum, ir fenfui patetquia tamen ad lacum}

uel ad paludem y uel ad fluuium y ad aquam denif , longe exj?

Jlutfrigidiores ficet enim terra longe fit quam aquafui natura figi?

dior} quia tamen imprefum a Sole calorem retinere y ir conferua?

re potej l, longe apparet calidior, at quee contra mari circumfluunt?

tur, uel abluuntur y longe exiflunt tepidiores, calidius nimirum pro?

pria natura exiflens mare impreflum d Sole calorem retinere ir ip$u

potefl, longe aqua crafflus, forte er aer uniuerfus, longe quam

ad animantium oportebatfalutem craffior exciat,e tenuibus eduUus

aquis, quee nimirum ingenitis uaporibus, quamuis naclis tenuitatem,

patente prxlet egreffumyat no mare craffunhtenaxqfe quo ut exit

l\re,atcp euolare y lr elabi uapores queant y infigni daridi funi tenui

tate y ex ijs ita pconflitutus marinus aer tenuis uniuerfus, purifqs,

at non laciflrisifq; quaq;»

Cap$ 27, At non haec mod^quae prima omnia Arifloteli uidenturcorpora, e ferra

educit Sol} fed qucecunffiut diUum efl,e texrafiunt y lapides, metalla

cp omnia, £r salfd, nitrofafl y &Jiilfurea y bituminofap, ir pia?

tce infiper y ir animalium genera multa y utfuo declaratum ett lo?

coy& uapores itidem, at non e fola e\icithostcm,fedexaqui$

etiam omnibus y ueluti et aeremfunt autem uapores aliquanto, quam

aeris fll natura, craffiores, qui itaqs fiueadeam fublati aeris regio

nem y quee minime lucis gaudet reflexu, ab illius itap compmguntuv

frigore, crafsefcuntp magis feu plures effieUhcolleUip, irfpifjati

interfe,quacunp omnino ratione craJfme$faUi,in aquas coeunt, et

liber p r i m V s. *7

in grandines mffffmi^qmbeitfrre. in niues a prcepotente gelantur

frigore, tenuiores gelari, compingiq& crafrefccre impotetes

per aere delati ueti apparent,ut in proprio expofitii ejl comentario.

Et Vlantce igitur, ir animalia e putri enata?& qucecunqs e Terra a Cap,

Sole conflituuntur, afimili,taliq,a^u genita nolis, confltutaq; appa

rent, qualia oportere ejje, & uidetur , uideri debet omni

lus, neq> enim aliud agentis ullius in aliud uideri poteJlaUio, quam

propries Jubflatk in patiens immiffto, neqi aliud pajjio, quam

patientis in agens tra/mutatio.Neq; igitur aliud agat agens quoduis,

at propria natura, propriaq;, in quae agit, donet JuUiantia,

neqs patiens pati aliud queat, at in agentis tranfieat naturam. Vb

Jum hocjplacitumqj omnibus, in longe plurimisfieri confpeUum,

inquirere omnes impulit, a quo nam fimili Jiant, quee e putri enaz

fcuntur animalia, ol hoc uel imprimisldoeas commentus uidetur Via

io,rerumuide\icetformasinmente diurna exiflentes, a quibus fine:

gulisfinguld con^lituanturentm,remotifJimam, obfcufifftmamqi re,

mmimefi naturali enuntiandam, cuius cognitio afenfu pedet omnis,

cui itaqs afferendum omnino fit nihil, quod uelnonipfium, uel ipfius

fimile percepit fenfulure igitur pajjim ab Ariflotele reiettamfexz

plofamfi,longe ipfe proximius, apertiujq; & quod pene oculis intu

eri licet,aSdle omnia generari affirmat, folo quide quee e putri,et a ca

lore apliusjemini inclufo,quce e femine onutur,at quee fit rance ad So

lefimihtudo proxima,neq; explicat ullibi Ariflotele tset neq; explicare

unq> queat, qui nihil cumfublunaribus comme habere uelitSole, calo

ris ita fquo agit experte, no propria agere natura, propriaqs fubfla

tlajcdueluti ex decidente,aerem commouendo,conterendofi; cui ita

(fi ex accidente uniuerfaliffimum agere mdeatur agens; & ab accb Afoe, &

denteinfuper nobili.ffmcefiuispla Auer.

at omnibus,^ quibus placet ,propterea placet quod alys difplicet Metaph

D'ij

Z 8,

I 2 . ♦ co»

4

Them. u it anima C 24

et Alex.tetfz A uer. 12, metdpb.»

T. 1 S 4 Auicena.

25 DE N A T VR A;

magis,alij;ir longe quidem ddrjjfmiMus.^

omnino impotentes;quie nimirum et multis premi uidetur.anguflus^t

nequaquam, ut dMumett, e putri enata a fimih genita 'manifestet,

ucl unmerfalem,atfiunicam m undo indidere animam,quee animam

materia indateuiuis fufeipere ipfam aptoe^uel mteUigentiam come

tifiunt, cuius id efiet munus, formas nimirum reius indere, mirari

Utrofqj licet,& animalium animas,& reliqua, queefiunt omnia,a ca

lore confiitui uidentes,et.ipfwn infuper,quem venerantur, audientes

Aristotelem,a calore confiitui omnia , <&r omnia anirnee efieples

na, quod caloris,calore ontifio, aliam indagaIJe fivdojldtiam, quee ani

malilus animas, & rebus reliquis indat formas ,& longe illam fen

fui ignotifiimam)Qlfcuriffimamfi,&rab ipfo etiam reietfam,explos

Jamqi AriSlotele Antiquiorum igitur nullus, ut uidetur, aifimili talis

qs actu, queefiunt,fieri explicare uidetur^ fatis,fimme omnibus uis

Jum necejfarium, isrfumme inquifitum ab omnibus,quod apud nos

uel ipfa clarius,nifiallpr, intueri licet luee. Calidus nimirum, tenuifs

q>, dr fummefentiesjfummeq, mobilis Sol, propria in terram natus

ra,& propria agens fiabffanf ia, propria illam natura, irpross

pria ajficiens fubjlantid ,fi diu in eafdem agat terree partes, aut non

adeo, obludetur contraria terraefiorma, terram uniuerfam propria

idonet natura, in alterumfiinuertat Solem, at momento tantum as

gens,affidue, uehciffimeq; commotus, isr in repugnantem, ut dis

ttum efi,agens,obluSiantemfi,nefi uniuerfam,& nefis in Solem,at

Juprmas tantum, illius partes, ir in res uertit ,fi non penitusfibi

fimiles, non adeo certe,ac terra exiflit,dif?imiles,caloris igitur, tes

mitatifq-, ,Jjr alhcdinis,lucifqs participes,eflkrquas exqufitio

re scfu donet,et motu, longe certe omnes qudm terra ejl,& frigidas

b'ctaf!as, ir obfcuras, nigtafy minus, ir) minus etiam Jlupb

das,et imniobiles minus,qutc igitura Sok conjlituunturfafimih con

ftituta

I I 5' E R, P R I M V S.

Jlituta udentur omnia .at d cfitrafio pafio, imminUfoq , non itaq

penitus genitori qucefiiusimm natum partici;

piafmtfutfianti/q.

Afimili igitur1, tahq affu qugcunq natura fiunt, fieri manifieUum c<tp Zyl fit,fiir ignis, qui motu,& durorum attritu fit corporum , ab huius:

- modi conflitui uideatur■ inquiratur itaqir. hoc, ir perfie inquiri

tignum, dr quod mentum, cur motus calor em generet mariifeflaz

re queat , pro principio haffenus ab omnibus habitum. tAotus, ut di

Bum efi propria exifiit caloris operatiora porroJubffanticejtd proz

pria cognatioeff,ir connexio operationem, ut fieparari, femngiqi

nudo queant paffo,mn igitur propria operatio jubflantiam /e/

quiuideturmagis,qfiubHantia operationem, utigiturfidtim, atqy

ignis genitus ett, mobilis uidelicetfiubfiantia, moueaturneccefie efl>

ir.moueri prohibitus, nullo extingyitur.temporis momento,fiubz

jiantice'fcilicet jumme mobili immobilitas, contraria uidelicet oz

peratio, mors ett,ficlr e contra fiquiduel Jumme frigidum, ua

lide, diuq commoneas , agitefq,calefiet, ir in ignem tranfibit tan

dem, fiquidem motus calida operatio fubflantue, alterius efie non

uulty plumbee? itaq fagttoe per aerem uioleneterdelatce liquefiunt,

in ignis nimirum naturam tranfire incipit plumbum, dumualenz

ter mouetur} dum uidelicet ignis operatur operationem, calefiitf

itaq,ir tenue fit, Aer igitur ualenti fimeaduris commotus ,conz tritufq corporibus,ignis nimirum operatus operationem,in ignem ira

fit, It nullo temporis momento, 'a quo non longfftme aberat, dr maiore datus tenuitate, proximior etiam fdtlus, irfimme ut idfiz

at neceffarium uidetur, propriafiquidem operatio non cognata tau

tum, connexaq uideri poteff fubfiantice , fed unum,idemq, non

igitur calidue operatio a frigida cedi poteflJ qiodfi cogas, in cati

dam abire etiam cogas, uelle igitur terram ignis operationem ope*

JO' D E NAT V R A

tari,ignemfieri ejluelle, dum fiquidem illius operatur operatioa

nes, uim, ly naturam illius afiummat necejje ejl , Cdp. Jo, Et ut eo redeamus, unde digreffi fumus, fi ea prima uideri debeat,fim>

. z-t pliciaq; corpora, qux ab impermiflis,integrifq; conflituta funt prin

ciws,iy in Quibus igitur fummee propria: uigent naturae, cotrariae

nihil commiflx, nihil a contraria pajfie, imminutae nihil, lyJiimme

/ibi ipfis oppofitx, contramq;,ly (pace igitur in extremis pofita sut

locis, ly (piorum propries operationes oppofitx exiflunt,contrarix

q;,ly'e quorum mutua atiione , ly quodam complexu ,cornea

plicationeq; extera conflitui omnia,]puraipfa ,\ly impermifla

Videantur ufquerpiaq;, non fiquidem non talia conflituta pri i

m3fimpliciaq; corpora, aut conflituenda imaginari queat quis,ly

neq; talia exiflere, qualia,conflituta, aut conflituenda fuijjeuidea

tur,at immutata quicf quxfife tota oblxdant quid, in chaos abeat

pulcherima umucrfi coflrutiio , neq; enim integris prima corpo

ra prxdifa uiribusfefe mutuo immutarim, ly mutuo 'a fie ipfis pa]?a

fini, debilitata,atq; imminuta patiantur nihil, at in propria fe, quod

integra facere non potuere ,feruent natura ,ly non /ibi ipfis cona

fundantur, commfccanturq;,ly unum omnia tandemfiant ,feupe

riitus exuperartte altero, feu utroq; mutua atiione pafsb,imminuto*

q; ,ly uno tandem, eodemq; facio, neq; enim, dum id fiat, agere

mqudm ceffent, contrariis prxdita uiribus, lyfefe contingentia,et'

tpuxinfefe mutuo agere experunt. ly fefe mutuo immutare, qux

igitur,ut ditium efl, nfi agendi ui exuantur, Unum tandem fiant

omnia, hoc fi euenturum non placet, ly qualia expofitumeflprh

tria oportet efife ,fimplidaq; corpora,haud alia,quam ccelum, ternq;

illa appareant , at neq; plura a duobus coni (itui queat principiis, cce

tera omnia media loca ,mediafqfiortita naturas,ab illis manare, et co

fhtui uidentur ab illis, diumitus itaq> prolatum uidetur , Cxlum,

terramq; in principio a Deogloriofo conflituta ejfe,efjeclaqi.

I I B s R P HI M V Si n

Aeternum autem utrum fi agens principium , at fi utrum fi primum cor;

pus,contrario etiam no carens,quale quod efl,corrumpi uidetur omne,

calor quidem, Cr ab iqfo conjlitutum coelum,quod longe maximu, et

longe potentffimum,longi ffime d minima,& debiliore abeH terra,

ficeproptereaxternaifripfa,ir nefid reliquis diuinis corporibus,

neq; ab ipf) tota corumpitur Sole; qubd longe ut dictum eft, remoti f

fimus, perenniq;, ir uelociffmofemperfi uario delatus motu,haud

diu in eafdem agit terree partes,non ita fi uniucrfam immutare potejl

terram^t fupremam illiusJuperficiem, quet tamen isr iqfa perpetuo

apparet cade,uariis reffituta modis,quibus d Sole fpoliataejl partihus

Necuero alifer fuadeat Arijlotelis ratio, qua & uniuerfam corrumpi Op» Zu

contendit Terram,&fublunaria omnia,propter a quod communem

omnia fortita funt materia, qyice igiturformas fufeipere apta omnes,

ab una perpetuo detineri nec queat, nec uclit,uel nulla igitur con;

traria in InexiSientem agente, fola materiet appetentia,potentia;

fi deturbare illam, atq; cijcere Jatis AriStoteli uidetur, & fublu;

naris itaq; aer d nullo ipft uif is pati contrario, corrumpi uidetur ta/

men, materia in illa perpetuo acquiefcere nolente forma, at & ali

as,quasfufeipere potejl appetenteJufceptura omnino, neq; enim

fiujlra quid pojfit, Inexiftere uidelicet materiet uniuerfetfif cuili;

bet materiet portioni formet omnes, qualitateffi Peripateticis uiden

tur,at non omnes femperaUu, fedunica tantum,reliquet potentia;

non agentes nimirum,at uelutiflertetes,quet igitur nifi atlu interdu,

ir etterno tempore quafi per uicesfiant, fiuftra ibi d natura inditae

uideantur , nem pretterqJquod rem ponunt, quam nulla concipe;

re queas imaginatione, multoe illam excipiunt anguflietprimum.n*

fifutPeripateticis placere uidetur,materietinfintformet, qualitates

fi/multas, etiam contrarias fimul inejfe oparteat, ne fi

enimfumme contraria ufquequaq; exiflitalterafed medietplerufi,'

nec uerb quod non attu exiffant, at potentia tantum, fimul cjjepof

H £» E N A T t R A { ! ^

fe dixerint contrarias omnino exigentes > ir contraria appetentes,

& (piarum utraq; potentia exflens tantum }aUu exiflentem con/

trariam, uigcntemq^subieUo deturbare uidetur ArBoteli} Mirum

prcctereafi qua: aBu exflente, agetemqet repugnantem deturba

, uitpnteremitq,demortuam iam} aut uelut in altifjimu deieUdfoporey

& omni agendi ui exutam, non penitus eijciat, ir interimat cont

trariam omnino ,& ajfidueipfius interitum appetentem} molient

temq;,<cr quam fibi exitiofuturamfciat tandem.Nifinihilmatet

Yice natura ex'iflat,atfirmcc tantum} qualitatefq; in pofentia^millus

itaq; materiae, &fubieBi ad rerum conjlitutionem fit ufu$,fedfo/

. Iceformaey folczq; sufficiant qualitates,quod Arifloteli placere haud

potefi, materiam} fubieclumq; imprimis ad rerum generationem nec

ejfarium} longeq; illius naturam a priuatione diuerfam iudicantlir

dformis} qualitatibusq; in potentia} quce forma} quahtafue cont

trariam aBu exiBentem,uigentemq; deturbauit repugnantem,

nequaquam potentia ., aut ullo ibi fi net efje paBo'. Galiditas nimb

rum (pice aquce} uel terree frigiditatem uigentem in itla)&j actu exi

flentem deturbauit, interemitq; }nequaquam in materia) quam p&z

nitusoccupaiiit) irin quauigetipfa, regnatq;, uel potentia} uel

alio quouis modo efre uolet, uel ullo mere paBo, nec repugnare po

itentem }nec fefr occultare,nullas uidelicet fubirclatcbrasfn quibus a

validitate penitus omnia permeante) occupanteq: non depreheda

tur} et deprehenfa no exitio detur. At crlllud mirum,atq; adeo ini

mginabileuideri queat, materia nimirum uniuerfre, & fingulis

quotuis ipfms portiunculis easdem inefre potentia formas; nam et

hoc oportet, nunqieadem permanente materia, at diuifa paffim,

difrolutaq;, forma itaq; aBu unica k contraria interempta,& mate

tia, cui inexiflebat difeerpta, difjipataq;) m mille abit formas poten

tia, tot nimirum potentia fit, quot materie partes, in illis itaq; fin

'gulis aBu Jieri potett.efl ubi & fit ex unica igitur aclu, mille

f LIBE ll^IMV S. ||

yotenth, e mille rurjus potentia, actu unica > coattis rurjus, unitis

materia partibus, At nef corrumpatur omninoforma, q ualitafue

ulla unfnecgeneretur itaf unquam ullayfed qucs interimi uidetury

corrumpif, ueluti infoporem deijciaturyueternumq,y expergefiat

ubi generari uidetur, perpetuo eadem exi flens, at modo actu, poten

tia modo, modo nimirum uigens, agensf, Vertens modo, agendi ui

exuta, nec forma tantum, at propries itidemfornus qualitates, e ma>

feriesfinu Peripateticis educi uifie ipfcs., ueluti ir formae jfort

marum itaq;}qualitatumq; eduffio omnis , non illarum generatio, at

expergefactio fit}autrejurreUio, in eadem materia perpetuo forma

eadem remanente, id tantum hfe ipfa differente, quod non perpetuo

tiigilefiatq; operetur, flertens, ut dictum eft, interdum, ac defes ♦ i Quce omnia quando uelipfis etiam longe alfurdffima uideri queant ve Cap,$ J f

tipateticis, w propterea potentia materies inejje uideri poteff, quod

formes infint perpetuo omnes, at non agentes, nefaUu,fed potem

tiajed quod a qualibet occupari queat, deteneriqi, at inersipfa, pe?

nc&nonens yfi quidappetit yfomam modo appetit, dtnonhac,

quam illam magisy detinente usfquaqj contenta, lestaq;, neq; ullam

e fere expetente unf, ir qubdfemper ab aliqua occupata fit for?

maynus figitur forma omni denudetur; nompja in eaufa efl matez

riayqucs perfe inersy demortuaq^ferc ir non ens, operari nihilpo

(Si, fed harum natura fubffantiarum, ques proprijsfubieWs non co

tentes, ulteriusfefe diffundunt,irfe ipfas, amplificanty quoad pof \

funt, It utraf occupare cotedit omnia y ir occupet utif, nifi ab al

ter a ■rcipatur y deturbeturq;, deturbari ipfa y interimi f nolens,

repugnansf,qucs igitur nifi ab.externa agente ,ir robulliore detur

letur, atqi interimatur, perpetuo ibi umat, uigeatq;,materies appeten

tia negleffa, contemptaf,&fuperata potentia,nonfcilicet,uelpro priamflutem materis pojl habeat appetentisyue\ aUu ipfa exifles}

uigensf kflertente,.demortuaq> eijciatur, fupireturq, ♦ Non igitur

Off* H<

12* metdpht |0,

14 D E NAT V R A

^ fooc eto hoc examinetur loco, quce conflituunturformae,nonge

nexantur, feci prceexijlentes, ut veripateticis placet, kr in materia

delitefcentes, educuntur ex illa tantum, kr ueluti expergefiunt,ma

teria tantum ab externisfimilibus agentibus formis parata, kr con

cinna illis fatta, propriaq;, quam nattoe per fe illae eluceant, kr in

opus exeant, quod alioquin, kr obfcuriffimum uidetur, kr longe

plurimisfcatens difficultatibus, ut expofitum efl, kr aptiore amplius

exponetur loco,fed ueregenerantur, praeexiflentes nihil, ab extern

nisfe ipfas, ut diclum efl „ amplif cantibus, multiplicantibusq, kr

propria natura, quae poffunt proxima afficientibus omnia ,krfe ip

fas in quibus pofiuntgenentibus omnibus, quod mirum veripateticis

uideri haud debet, omnium maxime naturale afferentibus opus, qua

le ipfum generare, non praeexiflens nimirum facere, non quidem e -

non ente, uel non ens omnino,fed e praeexiftente materia , eaq no

penitus informi,fed cui externa,agentiq contraria inexillat jorma,

qua deturbata finteremptaqforma agensmateriamfubit,occupatf,y

non quidem prceexitfcns, quafi igitur e fubieUo migrans in fubiettu,

fedfeipsdyUt diUumefl, amplificans, multiphcansq, kr in ahjs pro

ducens, generansq, inalterans tlla, & propria afficiens natura,

quod proprium formarum, qualitatumq, agentium omnino natura/

rumuideri opus queat.

At neq,ut ad inslitutum redeamus, nobis tantum fed neq ipfifrma pro

pria appareat Ariftoteli ratio, fi fiquidem quod potentia efl quid,ne

cejfario id futurum fit atlu, Terra uniuerfa ignis potentia, actu unk

uofafuturafit ignis, ne f enim ita potentia efl 'ignis, quod ipfm

pars modo, poflerius altera, fed uniuerfafimul in ignem uertipotefly

igitur kr uertetur, uel uerti faltem poterit, neq ipfa tantum, at kr

Jublunaria omnia, omnia ignis potentia, kr noneffe etiam iuxtd

Arfiotelempoterunt, quod enim potentia efl, inquit ,potefl non ef

fe, at mundi ?quamuidemus, conflruffionemdffolui, autimmutari

offibik

L I B‘E li" P klM V E | |

Honi^iferpo/enfia (judfcb

licet pati ab alio potefl quid, necejfanb ad affu ducenda ejl, nequaqs

nere propria, isr exfe,abfolutaqs, & libera cxiffens potentia,fed

ueluti agetis,patietis q‘> cbmums,irfub coditione, fifcihcet ageti eoe

at patiens, debilius uidelicet robutfiori, quce nimirum coire non tfq;

quaqsefnecceffarium, in quce igitur quauisoccafione contrarium ,

robufliusqi agere mn potefl, ceterna appareant illa, ir corrumpan

tur nuntier ea tantum potentia,no ad actu modo ducatur oportet,

a t attuifempcr infixa ft, ir unum omnino aUui,qua iuxta propria

naturam operari poffunt entia, :qtice nimirum fngulis inexiffens,

irfingulorum propria, nullo externo ad proprium indiget opus.

At age rebus etiam ipfs7 quibus melius multo elucet ueritas, ir quibus po Cap> j f

fitiones nofras accommodare conuenitmagis, qudmpoftionibus ib

las,placitisq;nofris, num uerafit Arfotelisjententla,intueamur,

quando quodcunqs patitur, at qs immutatur d contrario tantum pafh

iur,lr a contrario immutatur tantum, terra fi paf?ura efl, d calido

patietur, uel ab humido iuxta ipfos, lr omnino d Solis pati uidetur

calore, Sole itaqs illam calefaciente, cr illius immutari uidetur fuper

fides, ir in longe plurima, longeqs, utdichim ef,diuerfffma ucrz

ti entia, At &fluuij, lacusqs ex ipfa orti, atq; aqucz omnes terram

madefacere apparent>fed nihil Horum, neq;ipfe longe potentijfiz

mus Sol, in vtmuerfam agere terram, ir uniucrfam ipfiusprofundb

tatem, quce Radiorum z8ooo.perhibetur ej?e}caleficere,atq; im

mutare uiden cuipiam poterit, qui nullum fere illam fubiens fadium,

longe fentiatfrigidijfmam,nihiloq; hyeme, quam (flate minus,neq;

enim uel terree proprius, uel in ualdc profundum penetrare calor uh

jerrpoteji,qui injrigidis cofitutionibusfub terrcefentiturfuperfeie}

qui nimirum dlj^eRiuo fi eff impreJTus Sole,(r non elapfus, dfubie

Ut,ut dittum ef, retentus crajftie, quod non dum tenue fecit, ir d

Juprema infuper terraeJuperficie, quce d Sole attenuata magis, paz

E ij

t

3^ DE N AT V R A

tcntem afidue egrejjum inipfiagenito prcebet calori, elabi aptoma*

gisfa robufiiore Sole fubieffio dato tenuiore, ir (jace igitur calore nui

lo inexflmte, ubi non amplius a dir effio calefit Sole, propria reffih

tuitur natur ce, derfaturq;, ir riget etiam interdum, quam igitur in

inferiorefaffius terra calor, pertranfire nec queat, necuelit, at ab ac

cedente Sole rurfus calefaffia, & attenuata, dabitur uniuerfus,gelh

daigitur per ceffiatemjubterranea loca, quoe per hycmem calent, cp

nimirum non proprio calebant calore, qm a cognato ,fimiliq;fouea$

tur, atq; augeatur,quantuscunq; porro is fit, ir quantumuis immoz

retur, nequaquam ualde profunda fubire queat, longe interno, ir

proprio Terree frigore debilior, a Sok genitus longe remoti fimo,

& momento in eafdem agente partes, & inrepugnantefaffius»

obluffianteq; re, qui itaq; nudo ab ido reflatur negotio,& interima

tur etiam tandem. Non itaq; ferra uniuerfa, at fupremce tantum

xpfius partes d calore calefieri apparent. At neq; ab humiditate ma

defieri uda,cui fi aditum preebeat terree denfitas, unumfiant ferra ,

ir mare\ oportuit nimirum, quo perpetuo qualis exiffiit mundi cona

flruffiio permaneret, ir ipfe igitur mundus, ceternum efe utrum q;

agens principium, utrunq; igitur e communi materia, quafi propriu

fortirifubieffium, e quo nudo unqsab altero extrudi, expediq; pofiet

tempore, in ido itaq; ueluti in propria, ir tutifima regnaret arce,

Jiimme igitur loco ida dflare, ir non perpetuo,nec diu in eafdem al

terius agere alterum partes, Solem igitur, cui agendi viis inefie uidez

turmaxima,non proprio tantum deferri motu ,fed ab alio etiam raz

pi, ir lo nge quidem uelocifimo, qui nimirum diu in easdem agens

terree partes exurat i das, &• terram deniq; omnem, namfi undiq;

deturbari utrunq;, aut alterum etiam queattpericulum, utdiffium efi,

immineat,ne uel altero interempto, unu fiat oia,nudaq; adfit quies,

ir permanentia entibus, in chdos itaq; pulcherrima quee apparet

mundi conflruffiio, ir pulcherrimus rerum delabatur ordo, Vtruq; natur#

L i B E R P R I M V Si %y

natur# exojum, quce (palme confhtuit entia femariudentiom

matrima prJefiertim corpora, iyfui utrunfigratia, forte iy alte

rius alterum neq; enim compta terrafirmum quid,flabile q; ha.

beat, circa quod uoluatur coelum} fi fimo huiufmodi, ut Ariz

Jloteli placet, ad proprium peragendum motum, opus habet cadum ..

At id potius ab immobili habet terra caclu, qubdretentumab illa loco,

dimoueri, iy ueluti per inane vagari non potefl, divinitus itaqs fir?

mamentum videri queat ditia, At fiue alterius tantum, feufui etiam

confiitutagratia,feruari certe oportuit, iy iuxtafuam uniuerfitate

Jeruari iy ipfa uidetur, at longe ignpMijfma, longe etiam confli?

tui oportuit minima, longemaxima, quae natura funtprceftantiora,

diuinioraf entia, iy talia igiturconflitutafuere.

At quonia caloris expers uidetur Arjfloteli cadum, iy’ calorem fufcipe? Cap

re omnino impotens, iyfuorum non nulli caliditatem ,frigiditateqs

fubjlantias efife negant, quae igitur nec primorum corporum formae ,

iy multo miflorum minus,nec rerum principia omnino ejfe queant?

quce nimirumfubjlantias contiituentia[, fubjlantias ejfe oportet.

Et, non id quidem Ariffotelesfed efficientia ejfe principia,explicari dae videntury atf examinanda illorum rationes. Ei illa imprimis,

quae calorem caelo abnegat ,fi fiquidem non firma apparuerit, ipfi

imprimis Arjfloteli calidum videatur fumme calefaciens edum, iy

eb etiam amplius fi nequaquamfublunaria commovens, conterensqs

Sol, ut Arjfloteli placet, calorem facere apparuerit potens, quodfuo itidem demonjlrabitur loco, at neq; fi d propriafubflantia caleface?

re uideutur Sol, ambigere oporteat amplius, numfubflantia, iyfot

maexiflat calor, edi ipfius, iy ipfiusforma ujfaSolis, neqsenim

aliam Soli attribuant formam,quam quce fola agere, iy operarim

deturfola, illudmfiuper ab Aritiotele edotii,fubflantias uidelicet

haud temere, iy nulla multiplicare neceffitate,Age igitur Arjflote

lis ratio explicetur, qua iy calorem, iy fublunarium qnalitates

relicinas -

r *

5 \ - « • *

Jff.

■ i

y *y :■ \ ra

D E A f V 3: A I J

Op. 57 2 , effla,

T*4»

i ♦ <Ie c^Io T .17 %&r

18 .

primomtfeor,

T. 22.

frimometeoY. «P*

reliquas demit molit penitus diuerfe ab illis cflitmtipsufubHdtice ♦ Cdum quidem uniuerfum, uniuerfiuidehcet orbes, & Sol, &Hell<z

rehquce in illis contentce eiufdem Peripateticis ef?e uidentur naturce,

raritate igitur, ac denfitate differre inter fe tantum , atfummc tame

Calido apparente Sole, tjrfumme calefaciente, minime calidum ejje.

uoluntcdum, nec calorem omninofufcipere aptum, a natura conflit

tvium longe a calor e,frigor cq; diuerfameq; igitur leuitatem inejje cce

lo,necgrauitatem, ea potijffimum adducit ratione, quod edum circu/

lo natura feratur,at non corpora,quee calida funt,aut frigida,leuiaq;,

dutgtauia, qucereffohmnia motu, aut ct medioueluti ignis, atq;aerK

dutadmedium uehtiterta,atq; aqua quoniam igitur naturalispyopri

usq; edi motus diutrfus dfiblunarium apparet motu, diuerfa etiam a

jilblunari cdejlis Peripateticis uideturf ibjlantia. Obid preeterea

Hellas, orbesq; ex igne ef?e negat AriHoteles-, quod maxime actiuus

ignis, ramdai tantus cxiflens, ccetera c:orrup'if?et corpora} & mater

ridmoibttpaffei omna% propterea uidelicctferuarid mutua affione

prmdmdctur- Arifloteli corpora,quod non alia fe excedunt ratione,

iit qua tantum infe ipfa innuerti uidentur, illam uidelicet ad aerem

miuefum uniuerfa aqua habere rationem, quam aquee portio habet

adderem ex ipfafaffumferuari igitur prima corpora, quafi excequa

iis ipforum uiribus,quceab uno exuperante corrumpantur omnia.

iliud etiaminditio effe ait minime igneum ef?e cdeHe corpus, quod

nequaquam in cdofiant, quee currere uidentur Helice, impajfMi ni

mirum,mnimeq; amotu accendi potente, quale fubiacens uidetur

Corpus,dm non in fupremo ip fas fieri edo, ueheiffimus indicat ifffd

tidninotus, qmmomento tempommaximamfemicirculi conficere

Uidpiiurportibrierii,et quam uix multisabfohit inarans horis, neq;

enimhiausmotumprceuenire illas dixerit quis, non igitur igneum cce

Ium,neq; igniri aptum,aut igneam omnino naturamfufeiperefi/iqui

dem accedi po]fetcdu,m ipfo utiq; feret Helicey alonge uelociffimo accenfo

LIBER PRIMV S. 3?

accenfo motu,Solpraeterea fnquit, qui praecipue calidus uidetur,albus

apparet, non igneus. Vropterea igitur diuerfum ab clementis uidetur Arifloteliccdum, a jg #

proximo etiam,contiguoqj igne> quod diuerfus ipforum naturalis apa

paret motus ycir cularis nimirum cceliy elementorum reUusy ad medium

terree} atq> aquae, a medio ignis, acris'] ;, nam quem halet motum cir

cularem ignis y qui e cometarum praecipue colligitur motuyd cedi mo

tu illi datus uidetur, neqj enim fimplex corpus diucrfs, aut pluribus

natura moueantar motibus. Quod autem iy reliqua,& ipfa etiam

ui moueatur terra, propkrea uidetur Arifloteli, quod natura motus . .

principium uifa ejl,quee igitur natura conflant corpora omnia, oma foT v

nia motus principium infe ipfis habentia, natura moneri uidentur ,

Praeterea quia moueri apparet yf fiquidem natura no moneatur, ui Ccei0 r,

Ynoueri ipfa esi nece(Jeyet praeter natura,at fi preeter natura ejlquif 1 9*

pia motusy etfecudu natura nece/Je e?I efjeypreeter que ille eJiyquod

m eflpreeter natura,pojlerius ejl eo,quod eflfecundu natura,iy' ex

ceffus quida ejlin ipfa generatione eius, quod effecundu naturaytu

etiam quia quiefeunt, nam aut uiyaut natura quiefeant necejfe efl,

ui autem ibi manent, quo iy ui feruntur, iyfecundnm natura itide

ibi manent,quo &fecundumnaturaferuntur, cumigitur aliquid in

medio manere uideaturfi fecundu natura,patet iy latione qua huc

fertur fecudu natura ipfi copeterefi fcilicet fecudu natura efl quies,

erit fecundu natura ea latio yqua ad hunc iturJocum. Tu preeterea

quod ly terray iy ignis; quo propinquiora funt locis fuisy illa quide

medioy ignis nero fupero, eo celerius feruntur y natura igitur monent

tur non ui aliquay omnia. n, quee ita monentur , cum longius ab eo,

quod uimintulitydflant} tardius faneferuntury atqs unde ui pulfet

funt, illuc redeunt non uifcdjuapte naturaferuntur. At ly tardi f. de ath

us maior terra dcorfumyly maiorfurfim moueatur ignis yfi ui ita l*

mouedtur}nunc autem contrariumft)igmsmMmr) iy maior terra

celerius

1v. de calo

T, 8«.

ap.

de fertfu iy fenfdi.

t. phys. tex, jZ< ■■

C<tp> 40.

40 D E N A f V R A

(roprium locum petit,Igitur & terra atq; aqua deorfum) fun

fum ignis natura fertur, atq; aer ,quonia igitur natura Arifloteliifub

lunaria moueri uidentur, b‘ diuerfo a ccelejli moueri motu, diuerfx

uidetur djublunaribus natur ce, fubftantiaeq; cxLm.

Recte quidem Ariftoteles ignotam cxhfubflatiamab operatione uena

tur, ir eius adfublunaria di fferentiam, ab horum ad cccli operatioa

nedfcrimine, Vniusfiquidem jubftantix, ipfe inquit Ariftoteles,

unica eft operatio, Et illud infuper,fubflanttam quamlibet Jiat

tim atq; cedita eft,fuam operari quamlibet, faUus itaq;, inquit

Arfiotoles, ignis nullo temporis momento ignis operationem

operatur, mouctur nimirum, fir dum exiftit ignis,operari haud cefi

fat unfir moueri prohibitus,nullo extinguitur temporis momento,

nihilo quam propria priuatus natura minus, at neq; pene aliud d pro

5 prianatura propria uideafur operatio, nonitaq; corrumpas modo

omnia, quibus propriam aufers operationem Jed lr ilhus(ut di ftum

eft) naturam a ffumere, cuius operationem operari cogis, calent itaq;

a motui omnia, tr d ualido igne fiunt etiam, er ignis tandemfiunt,

quod nimirum caloris operatio motus, a non calida ccdi non potejl

fubjlatia,neq; enim terra exiflens ignis,cocliq; operetur operatione,

noigitur 'afubflantia manas, bfubflantice unita, atfubftantix unii

propria uideri operatio queat,nihil, igitur ceque, forte iy aliud nihil

rei ullius indicetfubftantiam, at propria tantum operatio.

Exi porro propria uideri poteft operatio,quam entia operantur in proprio

cxiftentia loco, it in propria natura, ir quajeruantur, 1? illa amplius,quam perpetuam operari uidentur, atq; inccffante, id enim

uidetur natura,non omnino propria, quam a proprio loco , ir 'a pro

priaabftrafta’operantur natura, quam nimirum propterea operari

uideri pqffunt, quo ad proprium locum, propriamq; ferantur natura,

ebq; amplius,fi ad proprium delata locum, iy proprixrejlitutanaa

turee, mnillam operentur amplius, at ab illadiuerfdm, qu<e nulla ’ ~ (dita

4* LIBER' PRIMVS.

cedit a necefftfate, iuxtapropriam cedito, uideatur natum , aliena

omnino uideatur, coritrariaq;}cjua corrumpi uidentur entia ♦ (fug

igitur eandem operari uidentur operationem} eiufde omnio uideYi

debent naturce, quce contrariam contrarie,& diuerfce,quce diuersa.

Ketle igitur diuerja d Jublunarium cceh Aniloteli uideatur fubffdriz Capf 41 *

tiaji cceli motus, cceh nimirum operatio, diuerfa a fuUunarium appa

ret operatione 3 at fuUunarium terra immobilis apparet,atq, inmo

ta femper, iy feruari immobilitate, corrumpi d motu, maxime mobi lisfiblunaris aer, iy perpetuo gaudens motu, nihilo quam ccdunb

nus, quiitafmotuferuari,moueriprohibi(uscorrumpi iy- ipfe uu

deatur, extingmcqy, metuti iy nojler ignis quicunf, cognatus illi fit

milisq;,Terra itaq; Arifloteli penitus coelo contraria uiideri debet,

qudmfimillimus fublunaris aer,terreecontiguushaud penitusdiffit

mihi perplacidoJJ quidem, at affidue tamen agitari motu uifus,iy cor

rumpi inclufus, motuqs prohibitus, iy mare ipfum, iy apice omnes

ajjiduo moueri uifceiyipfe, iy ipfe itidem feruari motti,corruw

pi immobilesfaUce,

Nec uero diuerfce ab igne naturce9 iy d reliquis mobilibus corporibus ui/ c<tp> 42

deatur coelum ; quod diuerfo ab illis mouetur motu, circulari nimirum

caelum, recto illa, uel d medio, uelad mediumy iy-non (eme contra

rmriy fcdiy db ipfa 1

ferri uidentur,primum enim nequaquam motui ulli motus contrarius ,

aut diuerfusuidetur ullus, non igitur fmgulos illos fmgulorum ejfe

fmphcium corporum proprios, fcd omnesfubftantice cuiuslibet nwr

bilis communes, moueri ifaq.; pojfe omnibus, quod propria mobile e\t

natura, iy non hoc, quam alio magis . Animalium igitur corpori

inexijlens anima propria ipfa mobilis natura, non arterias tantum

contrarijs commouet motibus, fcd omnibusWtWipfa, moueri apta

omnibus,circumpdfitum fecum commouet corpus,neq; enim ab immo

ta, iy nolente tantum anima, ut Ari floteli placet, moneatur unq

F

42 D E N A T V R A

corpus ullum, utfuo apertiffime demonf ratum efl loco. Motui igfc

tur nulli, nullus contrarius, aut diuerjus appareat motus , fed ab alio

fecundum fitum, pofitionemq;, lr refpedum differre alius, eadem

omnes ex flentes operatio, ea i taq; ad contraria tendentes loca afe

ipfis differant motus ratione, (pia a Megaris Athenas ducens uia, a

fe ipfa ab Athenis Megaras ducente, uelfcala adJuperna,infernaq;

iter praebens. At neq; ipfa forte loca contrariafili ipfis exiflant,

oppofita^mfi contentorum gratia corporum♦ Non igitur motui

contrarius motus y fed immobilitas, ir immotio Cf dicere liceat)

a contraria Arflotelis etia teflimonio,ut decla ratu efl, manansfub

flantia, ir motum corrumpens, ir corrupta a motu, & quam lonz

gijfime a motu diffidens, at omnibus edum, irfubl unaris aer

moueri potens motibus,circulari moueturfolo,circulavi fologaudens}

quo nimirufolo fibi unitus,colIe£lusq;,minimeq; afeipfofeparatus,di

uifusq; unf,etneq; alienis,tftrarijsq; proximiorfatlus quicqm,ceter

no, perenniq;,atq; uniformi moueri potefl, moueturq;, in proprio lo

co, & infe ipfoffe ipfo contentusy nullo indigens,& neq; appetens

externum ullum ♦ Eandem igitur aut contrariam fubluna ribus opez

rans operationem,fimile illis, contrariumq; uideri debet edum, no

ab illis diuerfum, nihil commune habens illis.

Cap. Tum fi id detur etiam Arifloteli, haud dandum omnino, contrarios ute

delicet interfe,diuerfosq; effe motus, ir uni fimphci corpori motum

conuenire unicum, non propterea declaret Arfloteles unff, diuerjum

afublunaribus edum, quod diuerfo moueatur motu, neqs ♦ n. proz

prium effe ignis motum, quo alieno genitus in loco ad proprium loeu, ir ad propriam fertur uniuerfitatem, & non illum quo uniuerfus

ipfe in fe ipfo, t? in proprio circum uoluitur loco,lr neap corpora na

turalia omnia, & terram etiam ipfum proprium habere, natura

lem motum,fatis explicare Arfloteles unqs queat . E tfumme admi

rariipjum hoc facicntemlicet, qui penitus immobilem intuitus terra}

LIBER» PRIMV S. 4*

lr immobilem 'etiam ejje oportere} multis declarans rationis i.decxlo T.

Ius y eo potiffimum argumentum naturalibus corporibus omnibus 100 * motum affignat, quod Natura motus uifa ejl principium. Natura 4un 1 us*

itaq; ipfam ir proprium etiamfenfum proprijspojl habens pofitioz

riibusy fibi etiam djfentiens ipfi, Naturamfenfumq; & propri/

as etiam fequuto Ariffoteli pofitiones non minus immobilitatis,quam

motus Natura principium uideri debuit, terra penitus immobili cona

fpeUa, atq; immotafemper, immobilitate gaudere} irferuari

immobilitatey corrumpi d motu, &• quce ut diffum 'ejl, immobilis ejje

ipfi oportere uifa ejl; d frigore conjlituiy cui, ut uifum efl} ipfe iti

dem immobilitatem affignat ♦. At neq; quod terree partes ui moneri

uidentury natura terra uniuerfa uelipfe moueri uideri debent parz

teSy quid, n. impedimento eH,quominus propria terra immobilis na/

tura, ab aliena moueatur ui} alienam itaq; ui operetur operationem ,

quae in alienam uerti poteflfubflantiam, motus nimirum corporum

proprius at non omnium, ui omnibus dari potejl,, Neq; igitur quod,

preeter naturam aliquo mouetur motuy natura huic contrario moueri

uideri debety quod. n. propria ejl immobile natura} ui & preeter na

turam mouetur, quocuriqs moueatur motuf naturanullo omnino}Ni

fi igitur corporis naturalis nullius propriam ejfe immobilitatem decla

ret Arifloteles,quod utufum eji, nunq; faciat', nonfenjui, irfibi

etiam ipfi djjentiens,ui moto corpore quo uisy alterius quidem corpo

ris proprium ej?e motum illum, & naturalem declaret} at non eius

quod ui mouetur, illius contrarium, aut motum omnino ullum. At

neq; d quiete fumpta ratio, fatis uidetur firma y nonfiquidem natu

ra itidem moueri uideri debenty quee natura in proprio quiefeereapa

parent loco, neq;. n. enti uni non plures modo atfumme etiam con/

trariee affignandeefunt operationes y Arifloteli prcefertim, unius

JubJlantice, ut dictum efly operationeefie unicamy affirmanti,

longe abfurdmfit minusy & minusetiam impoffibile corpori,

* 9

44 DE N A TVRA

uni duos largiri motus y quod abhorrere uidetur Arifloteles yquid

duos motus omnesy differre etiam inter fe ujfos quid, quam motuy

atq; immobilitatem, qu<euefcyut diclum ett y ir fola motui opponi?

tur, nam quies non motuiy at labori opponi uidetur, non igitur mo?

tus quofcunqyexcipit quies> at laboriofos tantum, non proprios nimi/

rumy& non naturales,ut fuo amplius declaratum ejl loco.

At neqyquod Terree partes a proprio locoy ir a propria abftraXce uni?

uerfitatefponte delabantur fua, ir uelocius quo maiores, et quo pro

prio loco faXce fint propinquioresy naturalis is Terree partium uidea

tur motusy ir ipfius igitur Terreey nonf quidem alia partium, alia,

totius fit uniucrfitatis operatio, is. n♦ ut itidem expofitum eX, ef? en?

tium omnium propriee conferuationis, ir cognatorum igitur appeti

tusy Xudiumq;y atq, amor} proprieeq; deXruXioriis, ir contrarioru

igitur auerfatioy atqyodiumy ir utrhfq;fenfusy ut propriee etiam na

turee inferre uideantur Uim , quo heee declinent feXentur illa y atq;

amplexantur, ir immobilia igitur mouentur, ir mobilia motu,fi

quidem naturali, infueto certe, ferrum itaq; y uel propria immobile

natura, uel motu ad medium gaudens, ipfa nihil minus Terra, ad fu

per pofitum [pontefua eleuatur magneteyfim\le nimirumfeXansyco

gnatumq;y ab ipfo utfoueaturferueturq;. Et Aqua,ir Terrejlria

queeuis ferey contingui corporis contactu priuari nolentia,& ipfafpo

te fua abfhaSumyafcendentemq;feUantur aerem,quee igitur Arifto

teli etiam naturee inferre' uideantur uim, quo ad cognata y a quibus

fouentur, ferantur, proprio ipJbrum,naturaliq;oppofitoycontrarioq;

motu feXantia illa, ir Terree igitur partes non naturali moneri ui?

deri debent motu, ad proprium locum,ir ad propriam defeenden?

tesuniuerfitatemy quee ad ipfam delatcey perpetuo ueluti ir ipfa im?

mobilesfunt yfed ir ipfe natur ce inferentes uim y alienam operari

operationem, quo ad cognata,& ad propriu ferantur loeu ♦ Neq;

'♦n, corpori uni plures motus ajfignare exhorrens Aristoteles, motu !,i ~ ~ uni

LIBER PRIMVS. 4;

urii afignet atf immobilitatem. Et nefi aliud afe ipfa differre ui?

deatur Terra fi 'a proprio dimoueatur loco,at uim modo, mdlumqix

quod paffa efl,reycere,drpropulfarc appetes,et quouis ipfim retjei

ens,propulfansfi pacto, propria igitur impotens idfacere operatione

nequaquam , quod dr ccetera facere uidentur entia, tantijper aliena

pigretur operari, idq; Arifloteli imprimis uideri dehetjcui proprius

primorum corporum locus, propria ipforum mdeturforma, propriafi

perfectio, dr cui igitur extra proprium pofita illa locum, propria ui

deantur orbata perfeUwne, dr d propria dimota natura, cui itafi,

ut reflituantur, nihil facere auerfentur, tenture reformident nihil:

^muigitur preeter naturam mouentur Terree partes,ad proprium de

labentes locum, propterea uelocius mouentur, uehementiusfi, quo

maiores exiffant, dr quo diutius paffcefuerint, eo, n. maioribus pree

ditoc funt uiribus, dr eb ipfas ueluti intendunt magis, ut malo, quod.

patiunturfe exoluant, liberentfi. Ne fi aliter dferiminis huius cau

fa affignari pof?e uidetur, nefi enim propterea uelocius in fine moue

ri uideri potefl lapis,quod fimili,cognate fi Terree proximior factus,

propriae natur ce, d qua recejferat alieno in loco d contrarys immutat

tus, cr quafi leuiorfactus, reflituitur, ammifiam fi recuperat grauit

tatem, ut Peripateticorum nonnullis placet, idem nanfie quantumz

uisfublimi, remotofi cades loco, dr detentus ibi quantumuisfe ipfo}

ex humilfterrcefi proximo cadente,& nullo ibi immorato momento

extremum illud, dr terree contiguumfpacium longe conficit ueloch

us,et longe apparetgramor,non itaq, cadenti illi manum fupponas,

at huic pulcherrime, non quidem fi d Terra dimotusgravitate exua

tur, dr leuiorfiat,ne fi enim temporis illam recuperet momento, dr

momento propria rejlituatur natum, d qua receffit nunfi, nunfi d

terra dimotus, fed d proxima ipfaajfidue adiutus, dr ajfidue in pro

priaferuatus gravitate, qui tamenfut diffum eft) longe pigriore, et

longelanguifaorimotuidem conficitfpacium, Non igitur uelocius

in

4. de caelo T.

• & g ^

fhys. 3Z.

Cap. 4/.

DE NATVRA 4*

in fine monetur lapis', quod a firntli, cognataq; adimetur ferra , &

ammijjam recuperat gravitatem ♦ At tieqs quod multus /uberat

prius aer, quem itaqs cegrius defccndens findat lapis, ualidius

obluttantem, repugnantemq>, minorem itaqffattum,& refittcna

tem minus,• facilius findere queat, impedimento itaq; minore

fatto moneri uelocius, idem fiquidem fubejl aer firemotiffimo,

0‘ maxime propinquo cadenti loco, extremum tamen, & terree

contiguum fpatium longe conficit uelocius c remoto cadens, quam e

proximoidemlapis, prceterqudm quod extremus bic aer crajfiufcu/

lus, terree nimirum proximus, & a defendente lapide confpiffatus,

preeuemt enim lapidis,magni prafirtim,motus,cedentis motum aeris,

denfuri igitur injerriorem necejje ejl aerem, maius itaqs impedimen/

tum lapidi prcelere, longe certe maius e fupremo, remotoqi cadenti,

coattum ab ipfio, fpiffatumqs quam e propinquo, atqs humili, huius ta

men motus longe apparet pigrior, ut dittum ejl, tardiorq;,ficus igb

tur atqi oportebat,nullam itaq, hucufcq.; diuerfitatis huius affignare Pe

ripatetici potuere caufam, quee iuxta ea quee a nobis expofitafunt,

manfettiffima apparet, alienum uidelicet exofa locum, atqs alienoz

rum terra contactum, propricey ut dittum ett, natur ce inferens uim,

ad proprium delabitur locum, ir ad cognatum corpus, quee igitur,

quo paffa fuerit diutius, eb quafi uires intendit magiis, magis mo

tum concitat, ir ipfum itidem exofa perUefaqs, ut quam celerrime J

in proprio loco, propria gaudeat immobilitate, forte & d motu caloa

rem natta Terrceffatta itaqs ad motum apta magis, uelociore defer

r\potefl,ir uult motu, quifi natur edis exittat, uniformis exiflat,

perennisq;, neqi enim immutetur propriam, naturalemqs operans

operationem ens, d qua nimirum, ut d propriafiruatur natura, &

fumma etiam afficitur uoluptate.

* A thr propter ea forte ad mediumferuntur Terra: partes, quodfumme

immobiles,fcfe infublimi, & nullifimo folidoqs innixae futtinere . haud

74 L I B ER P R I M V S:

haud queant, ueluti n. mobilitatis Cr inditium, lr principiumfefe

fufrinendi 'apparetfacultas, fic id faciendi impotentia , immobilitatit"

inditium uideri debet, & principium, irfiid mobile uidetur, quod

Jefe monere} Irftilinere igitur nulli innixum queat, nonfiquidem

moueri omnino pofre uideatur, quod fefe\fiflinere impotens uidetur♦ Quod immobile ejl, nec mouere fefe, necfuftinere etiam queat, mo

tus.n.quidamyfeumotus,utdittuett, principiuhuiujmodi manfio,

irfufentatio apparet, N ori igiturfponte Jua, propriaq; ingenio

deorfum moueri Terree uideantur partes, neq, operari omnino, fed

decidere,lr pati quodammodo fiflinere fefe impotentes, idq; non a frigore forte magis habere, quam a crajfitie uideantur, k materiae

nimirum copia, quam neq; magnus etiamfuslinere queat calor,flat

Mi, folidoq; omnino inniti nolentem, cuiifcunq; expertem motus^et

operationis cuiufcunq;, ipfe igitur ignis, irflammee ipfe in

crafiufculis quidem accenfe rebus, at quibus nullum omnino inefre potefl frigus,deorfum isr ipfe delabuntur, ueluti igitur delabentes

has nullus moueri, operari dixerit nullus, a crajfitie cui adhaerent y

detr aciasfed Recidere, ir pati magis, fic Terree partiu defcenJus,no

motus, atq;operatio,fedcaJus,delapfusq; uideri magis debet, ir

pajfo quaedam fruflinet autem fefe Terra uniuerfa, neq; .n. quo

ulterius cadat, habet, tum fibi ipft inniti uidetur uniuerfa,& umuer

fa contrarium] quoad licet auerfatur declinatq;. At fiue delass

lantur ydecidantq; Terroe partes yfeu fponte fua ad propriam

feratur uniuerfitatem, quando non naturali, nec proprio ferri uiden

turmotu, ir Terra uniuerfa immobilis ifquequaq; apparet, atq;

immota, nequaquam Terrae ullus ajfgnandus uidetur motus.

At neq; igni immobilitas ulla, qui motu feruari, corrupi immobilitas Grp, ^

te, ir a f idue in proprio moueri uidetur loco. Etjui oblitus uideri

potefl Arifloteles, ignis etiam uniuerfitati non propriu,naturatemq;

affrgnansmotu,at ipfi itidem immobilitatem,ueluti ir Terree,

cui

4* DE N < TVRA

'cui contrarius non iuxta contrarios magis motus uidetur ignis, quam

2. de calo, iuxta motum,atf,immobilitatem. Conftituenda, inquit,fuit Terz

T •1 *L* ra, utfirmum quidfilabilefi, circa quod uoluatur,habeat cxlumTer

ra autem conffituta, ignis itidem confituendusfuit JiJiqmdem

contrariorum alterum natura, natura itidem isr alterum, eadem, n.

contrariorum materia dr negatione affirmatio eff prior, ueluti calb

dum frigido, quies autemgraue, iuxta leuitatisz& motus dicun °

tur pnuationem, non igitur iuxtagrauitatem,i^- leuitatem, ir mz

xta contrurios motus magis, quam iuxta motum atq, immobilitatem,

Terree contrarius Arflotelis uifus ignis, nequaquam Zsripfeuriiuert

Jus propria natura in proprio immobilis ponendus fuit loco, ueluti ir

Terra, & eo etiam minus, motuferuari ufus, corrumpi mmobilitaz

te,quin maxime mobilis, moneri etiam non confpeUus,naturae intuito

mduttriarriybonitatemqi, quee ucl ignobiliff miis etiam entibus ope/

rationem omnibus tradidit, modufi, quo (eruent fefe obleffent

etiam omnia, eamqiin fe ipfts habere uoluitJingvla,prima prafertim

corpora, non aliunde pendentem, & a propria fmgulorvm manam

tem fubflantia, ly quam ipfa cedant, nulla externi ullius ope indige

tia, aut opera, multo igitur quo perpetuo moueri uidctur perehniq

auferendus erat minus, minus etiam alienus illi dandus, a quo de\

fatigetur,& corrumpatur tandem, eoq, etiam promptius, quo preet

fantioris fit, diurniorisf fubHantice. Et qui infuper nullo illi d coci

lo dari queat patto, vrimum.n.nec taffile exflens coelum, nullis

Arifloteli tatf ilibus prceditu qualitatibus, nec contingat omnino fuh

lunarem aerem, i? neq;igitur trahat ipfum,agitetq^at neq. contin

gens fedhngelceujfma fuperficie, longeIceuijfimumaerem, uolutit

quidem circa ipfum,at hiM deprimens tamen, commoneat ipfum,agi

ietififflikq^ proprio gaudentem loco, quod ficommo ueat etiam quid, nequaquam uniuerfum commoueatfecuq; trahat,

longe tenujfimu,maximeq;fufilem> dijfpabilemq;, nam fi comi 4 .• fay

LIBER PRIMVS; 4 9

' fcBusfit, folidusqs} quauis ipfius parte tratta} uniuerfus fequatur,

■ at (pii nullo diuidiydiffpariq; queatnegotio,Juprema etiam a coeli mo

tu tracla parte, quiefcet inferior, ab illa feiunttus, diuifusq;, propria

gaudens immobilitate, non uniuerfus a C'(di motu trahetur, iy bona

etiam }magnaq> inferioris aeris pars. Nequaquam igitur in proprio

loco propria immobilis natura; a Coeli motu circumuoluiturfubluna?

ris A erffedfi non quilibet proprius efl ipfius motus, is certe uideri de

bety quo nimirum perpetuo uniuerfus ipfc, iy infe ip fo, iy in pro?

pno circumuoluiturlocoy nihil ab ullo obice fus} iy contiguum exofus

nullum, nullum itaq, decimans, iy -nullius indigens appetat} quce?

ratq, nullum, qui igitur quod operatur,proprio operari uideaturinge

nio, non quo a medio mouetur} quo temporis mouetur momento, uix

fenfibilis ipfius portiuncuhy inter contraria; iy alieno genita in lo?

co, iy nondum Arifloteli propria data forma, propriaq, perfeUio?

ne, fed ad illam tendens, quam igitur qudbreuijfimd licet y iy pro?

pria quierat uniuerfitate, quod,iy immobiliafacere uidentur entia

Non igitur ccelum modo uniuerfum, iy in proprio exiflens loco} eiusqj • 48 ,

ceternusfpettandus erat Arifloteli motus yfed ignis itidem uniuerfi?

tas,eiusqs perpetuus,perennis f motus}etuniuerfoe itidemTerriein

proprio extentis loco } perpetua, immutabilisqfimmobilitas} Hcec

intuito Arifloteli,non partium d propria uniuerfitate abftraffarum,

momentaneos motus}Jumme immobili femperq; immotae Terree pe

nitus contrariumfumme mobile,femperq-, motum ufumfuiffet ccelu9

quam fimillimum fublunari aerifaffiduo iy ipfi perenniq; delato mo

■ tu, Terras ambientiy aquisf» iy mari haud diffunde penitus, affi?

duo iy ipfis gaudentibus, iy feruatis motuy circulari igitur, uel cir?

cularem imitante, quo nimirum perenni, xnccffantiqiy atq, uniformiy

iy infe ipfis} proprioq; moueri pojfunt loco} quam retfo} quo ad alie

na ferantur, iy locum mutent} quo itaq.i nullum moueaturunfy nif

a proprio loco, iy d propria abilraffam uniuerfitate} malum igitur

G

J® . DE NATVRA

atq; exitium ah alienis reformidans, qua breuiffimdpoteft, declinat

illa, & ad propria fertur, cognata f, reda igitur, hoc ir cedi iti/

dem faciant partes, fi a propria isr ipfiz abflrahantur uniuerfitate,

ne f enim reliquis minus alienum locum,atq; alienorum auerfentur co

taclum, nec proprium locum minus, & cognata appetant corpora,

qua: igitur nequaquam illis minus, a proprifsfeiunU ce,perpetuo ifalie

nis effe uelint, infueto,aut non naturali etiam, at momentaneo pigre

fcentesmoueri motu, non ea in reliquis entibus inertia fpedatur; flui

piditasq,,at omnia ratiocinari pene uidenturfjr peiora declinantia,

gr amor af,libentia, uolentiaq, minora fubire mala, leuiora, bre

uioraffubflinere incommoda, proprice naturae contrarias etiam ope

rantia operationes,& caeli igitur partes a propria abflracfce uniuerfi

tate,reffia ad illam ferantur, longe omnibusfentientes, intelligentesqs

maqis, & magis ad motum promptae, longe igitur abcfl Arfloteles,

unarium corporum partium motu,diuerfum ab illis decla

retccelum. At age exanimentur ccetera. Crfp - 4P * Si orbes inquit Arfloteles, nidice qs igneae exflant, iamdiu corrupffet om

nia ignis, atqs occupajfet omnia, tantus exi flens, et neqf ea ignis ad

reliqua feruetur proportio, qua mutuo in fe ipfa inuerti uidentur con

pora ♦ Norc quidem Cedo calorem abneget Arfloteles ueritus ne

adeo ccetera excedens corrumpat omnia, cui Aer uterq; a fummo coi

fhtutus calore Terram, quam & ambit, longe maxima exupet

rat mole, nequaquam ab ullo A quae deferfamfrigore, quae in calida

abijt Aritfoteli rem, nec corrumpit,nec calefacere uidetur quicqs, ri>

gentitaq; Sole amoto omniaf At explicanda nihilominus caufa curue

re ignei orbes, fublunans itidem Aer, calorem nullum facere api

parent, Flammee id quaedam declarant, quae contingentes etiam, l?

lambentes nos, non modo exurunt nihil, at uix calefacere apparent}

in quibus uideheet loge tenuifimis multus colligi haud potefl calor,at

orbes non tenuffm tantum,fcd longe etiam rmotijjimi, non igxi tuv

*

ut-arectofubl

LIBER P R I M V S.

tur oh tenuitatem modo, oh exilem uidelicet calorem yfed oh immen

fam etiam ditfantiam dehilijfime in kcec agunt, oh quam, at multo

etiam maiorem, neq; fohdce fledce, agit tantumfohdijjimus, maxb

musq;,et non adeo remotus Sol,qui ne corrumpat,defruatq; omnia,

impedimento ett uelocijfmus ipfius motus, ut diUum ejl, nusq>

per eadem pergens.

Prima porro corpora, eo quidem cojlitui oportuit pacto,utfefe mutuo cor •

rumpere, dejlruereq; haud queant, at non propterea ipforum exce/

quari neceffefuit uires} & magnitudinem igitur, qua Arifloteli

placet ratione., nam ualde etiam exuperante altero, feruari alterum

potefl,longi fime ah illo amotum) non diu ijsdem ah illo pafjum

partibus, ajjiduo altero, uelociq;, ir uario infuper delato motUj quo

jactum uidetur paffo, IrfaUu omnino oportuit, prcejlantiora enim

quce funt,ly diurniora, longe conuenit efje maiora, longe ignobilior

ra minora ,<b* tantaforte tantum, quanta ad preHantiorum fatis

funt conferuationem.

Tum isr ignota uidetur illorum magnitudinis proportio, hr neqferua C(lt* ^ *

ri omnino , propterea/iquidem uideri potuit AriHoteli, ea ratione

excedi oportere ah altero alterum,qua in fe tranfmutantur, ut denfio

rtSjir oh id praepotentis uires tenuius, rariusqoh id debilius,ma

iore cequet mole, non fefe igitur corrumpi, deflruiq;finat, At aqua

non ea tantum proportione, qua in ipfam inuerti uidetur terra, fed

terram non excedit omnino, nonfluuij inquam , lacusq;, qui nullam

habent terree comparati magnitudinem, fed ipfum etiam mare, quod

calidum, ficcumq; ,tjrfafum, atq; amarum,minime aquam dixerit

Arifloteles frigidam, humidamq;, dulcem, at neq; ipfum terra ui

deri poteUmaius ,fohda illa nequaquam latius exiflens, nonualde

profundummare , Aqua igitur mari etiam admiffo, quam3iuxta Ari

jlotelis proportionem,longe oportebatef e maiorem, longe terra

apparet minor, & quce uere ejlaqua, nudius terree comparata ma?

G ij

gnitudinis, perijfe itsuf; oportuit iam diu a terra uitfam, abfumz

ptamq;, eoq; etiam amplius, quo ipfius tantum inuertenda erat humi

ditas, qualitatum debilifima^aximcq; patibilis. At non a terra tan

tum iamdiu perifie oportuit aquam ,fedmultb ab aere prius, ir ab/

igne etiam ampliusfumme utroq; calido, nec aquam tantum, fed ip

Jam etiam terram,cuius nimiruglobus,in quo omnis continetur aquce

multitudo, nullius fere efie uidetur quantitatis ,fi corpori comparet

tur, inter ipfam,Lunceq; orbem collo cato .cui ut diHum eH} uniuerfo

Jummam Ariflotelesattribuit caliditatem. Neq; igitur propterea non igneum uideri debet ccelum, quoniam maxime acliuus ignis, qui

itaq; adeo excedens ccetera corrumperet, & neq; elementorum pro

portio, qualis AriHoteli placetferuan uidetur.

Cap ♦ At tieq; non ex igne ccelum,propterea quod non in ipfo, at in fublunari Jiunt aere,qude currere uidenturfelice,neq; enim ad ccelum usficraf

fiores e ferantur uapores, e quibus a uelocifimo motu, ir ab ipfo

forte accenfis Sole, Helicefieri uidentur, at neq; cceli pars, ueldSole

ipffiuel ab ullo accendatur motu, longe tcnuijfimi} ir quod prot

prio motu motum,in propria ab eo feruetur natura, non immutetur

quicq>, at neq; a cognato, fimiliq; Sole, fed ir ab illo itidem fouea/

tur. Albus porro, lucidusq; uifus Sol fumme uideri debet igneus,

nam purusfincerufq; ignis, ir ipfe apparet albus9, ueluti ir Sol,

puniceus, flauufq; ibi tantum, ubi craffiori admfceiurfumo, uelper

fumum etiam confpicitur craffiufculum, quod ir ipfe itidem pati ui

deturSol, per uapores con fpeffus craffwr es}Arifote\i certe nihilac

cerfos ua pores, ir in ignis aUos naturam aflellis differre intuito 3

\qnece uideri debuere Helice,

Cap> sNui/* igitur Arifiotelis ratiofautfignum impedimento efie uidetur,quin igneum ponere liceat Solem, qualem efie Irfenlus nobis manifef at,

]onge illum intuens lucidi fimum, ir ab illo contatfus longe calidi fj

uiofr rationes itidem longe AriJlotelicisjeorfirmiores, cr ex ipfo depromptx

L I E E R P R I M H. $1

deprompte etiam Ariflotek vrimum enimfi,utipfi imprimis Ari

fioteli placet, in omnifer \e 'ad unum primum incurramus oportet,

quod cum fua natura tale cxijlat, caufa efi, cuir extera, quxfiub eat

dem fierie continentur,taha euadant, et in calidorum imprimisfine

ad unum primum deueniamus oportet, 'quod cum fua natura calidum

fit,caufa eHyCur extera calida fmt,& calefaciendi potefiatemhabe

antyhuiufnodi ignis,atq; aer Arifioteli etiam efje non potefi,non su

me ilios propria natura calidos indicanti fedMaendi,atq; igniri d cce

li motu circumattos, di(gregato$q;,& qui nulli cur cxlum calefaciat,

uideri queant caifaycxhm igitur primum illud appareat calidum, a

qiio ut calida fint, extera habent omnia, neq; enim corporum nulli

calorem fiimmum affignet Arifioteles,fed ex accidente fieri illum

dixerit, quid enim abfiirdms, quam rem omnium nobili fimam, &

qua entia confiant omnia, ir quxfi non natura ipfia Arifioteli nide

tur,omnium certe naturali fima uidetur,nulli hxrere corporum, &

nullius corporis efie proprium,fed ex accidentefieri! Ater uelua

ti circulatio cxlo a fignanda- Arifioteli uidefur, quod nobili fimus

motus nobili fimo conueniat corpori ,fic itidem ixr calor cxlo est af

fignandus\quod nobili fima qualitas nobili fimo debetur corpori,

& eo etiam magis, quod non qualitates modo ,fcd illx cxlo inefie

uidentu^^ux caloris maxime proprix funt,<br ix calore confiituun

tur,tenuitas nimirum,& luxfiummeprxterea mobile ufiim Arfio

teli cxlum, fumme etiam uideri debet calidum, immobilitatem, ut ui

fimre${,grauitatewq; frigori danti, leuitatem, motumq* calori, ir

calida d motu fieri affirmanti,ab immobilitate frigida, propriu itaq;

caloris iudicanti motum, frigoris immobilitatem. Ytludpollremb nul

li non perfuadeat, qui uentatem fequi,non pofitionem tueri uelit,

quod qux calorem cxlo abnegat rafwmiUey ut mfiim efi, mfrinoip>o

tefi modis >: quo paffo non calidus Sol calorem generet, fublvmaz

rem conterens aerem,ut Arifioteli placet}nusq> ofiendi queat, ut fio

apertifime

7.mettiplyS'

T 4io

T ♦ 7 *

i .de cceloT. i i j *

primo metes cr. cap • 4.

$ 4 D B ;N A T V R A

aperti fime declarabitur loco, id enim modo agendum uidetur) nhr

uideheetfub flantia exiflant caliditasfigiditasqfpeculandumycjui

igitur ir rerum forma y ir rerum efie queant principia, fi quiden

amplius demonjlrari oportet, quoniam enim a propria naturay pn

pria q calefacere uideturfubfantia Sol, nonfulftantia modoy at U

ge nobili fima, longeq dmmfima uideri queat calor,neq enim alia

Soli infit forma , quam qua agere uidetur fola. At age tamen Vez

ripateticorum rationes explicentur yexaminenturq.

C* S 4 • Non funt, inquiunt,uere ipfa principia, qua nimirum fubflantias confli

tuentiaJubilantias ej?e oportet, quales caliditas, frigiditasq uideri

non pofunt, accidentia in miflis viifce omnibus, neq enim iliis inexb

flens, i\lorumyinquiunt,forma fit calory operationes operantium lona

ge nobiliores, quam quas uelfrigus cedere queat y uel calor y qualitas

igitur appareat, ir firma organum calor y non forma ipfa. At et

multis accedens, ir ab illis minime corruptis,y minimeq; immutatis

Yecedens y accidens uideatur y quod porro, accidens alicubi exflit, nusqforma appareat, irJubilantia. Atq neq contraria: inte r

fe exfluntforma,fubfantiaq;, qua enim contrarietas in hominisy

atq equi fpeclari poteflformaypugnare inter fe uidenturforma,ir

fefe mutuo interimere, quod propria ipfarum qualitates, propria ipfa

rum organa pugnant,ir decertant inter f,fefeq mutuo deturbat y

atq interimunt, aha a formis exflentes, at quibus adherentforma,

It quibus ea efl ad formas cognatioconnexioq , ut ipfisgeni

tis, confitutisq forma itidem nullo eluceant temporis momento,

It pereant itidem ipfis interemptis, propria igitur qualitates, in/

quiunt, propriaformarum organa inter fe contraria exflunt y oppoz

fitaq, nonforma ipfa, qua d proprys alia qualitatibus ipfarum ta/

men comitantur cafum, At neq intenduntur, nec remittuntur fort

ma,nec magisfufcipiunty minusq, termini exiflentcs, necfenfu itide

percipiuntur ,Jolo percaptibilesintelleffu, qua caliditatis propria exflunt

I I B E R P R 'I M V S. SS

exfiunt;omnh)etfrigi&^ igitur non rerum principia,

& rerum formce qualitates hce Peripateticis udentur , &: quod acci

dentiauidenturmterdumy<l^ qubdjih ipfis contrance, Oj quodrez

mittuntur} atfi, intenduntur, magkqfufcipiunt, &r mtfiuhb^quhd

fenfu percipiuntur, quorumformisfbfantijsq, nullum euenire Ari

floteli uidetur , Entibus autem inexf entes omnibus, & in omnibus

operantes omnia propria apparentformamm omnium organa:, quo

rum minferio, fir ccetera omnia operentur formce, i^fefe etiam ip

faseducant, corislituantqs. Vbienimcontrarice,quce inerant ,edu

cenda:formce qualitates remotae fuerint , deturbatceq; , & propnce

; eduUce,confitutcef, quod uelfolarum opera feri potefl qualitatum}

materia igitur paratafaffa, propriaftfatimforma,inquiunt fucet,

e materice emergensfnu, in quo delitefcebat y torpebatq^ueluti abez

na infcde, ubi fe offentare haud uehty & organis etiam carens, fine

quibus operari queathihil, qualitatis itaq> exortum, & occafum ith

demfequi uidetur forma ♦ Age igitur examinentur fingula, & 'illud primum, num uidelicet alia a Cap •

qualitatibus, primis etiam corporibus infitfubflantia, & longe illa

prcefantior, cui operanti inferuiat qualitas, operationes itaqj omnes

quas operari uidetur, nequaquam qualitatisfint propriae ,fed formce

omnes, qualitate ut proprio ufce organo, atfine cuius miriferio,neq;

aliud operari quid,nec fe ipfam confituere queatfirma. Si quidem

ueluti ab homine homo, ir abfqhomine homo nusqs, fic itidemy

ab igne perpetuo conttituatur ignis, & absq; igne ignis genere/

tur nullus, contendere queant , Peripatetici, nequaquam a calore,

ut a propria ignis forma confitui ignem fed uti ipfiusformce organo,

wt quoniam (olus per fe fatis ef calor, nulli inherens igni, l?1 nullius

igitur ignis formce organum, quacunq, illefattus fit occafione, [umz

mus modo cxiflat,ignem conf ituere ♦ Q uce igitur ualide, diuqs co

monentur, ignefcunt omnia} & quce mutuo conteruntur fr in quce

17 .

F

« \1. .,

deflantis, degen, T.74

Cctp* fO*

p6 D E (NAT V R A

diu, 'ualenterq, agit Sol, lr Solislux, nequaquam ignea illis uifa, ne

quaquam aliam a calore igni inejje aj?erant formam, Jubffantiamq;,

iT longe illam calore prajlantiorem, £7* quce calori etiam imperet.

Nam ir accidens fubjlantiamgeneraret, ir deterius omnino quod

ejl,atq, ignobilius,prceHantius, nobiliusff, ir ex accidente infuper,

fefe enim conflituere intendit calor, non formam educere, Nec «ero

ignem conjlituerefolus uidetur calor, atncnfolusin conflituto illo

operan, aut inejje omnino folus, fed alia aut operari fubjlantia, aut

inejj e omnino res, quce caloris non fit propria, tenuis exiflit ignis,

lucidus j, ir mobilis, at ut declaratum ejl, & tenuitas, ir lux,ir

motus,propria ex jiunt caloris,ubicunj igitur,fummus pr(fertim,ad

ejl calor,adfunt illa omnia, isr a calore feiungi non poffunt, non igi

tur in illis, ir in calore amplius, ut in proprijs qualitatibus, ueluti in

arce Rex,infidet ignisforma, illis imperans, <£r ut organis utens, ue

luti Peripateticorum nonnullis placet, fed caloris propria funt omnia,

Ct orftnia per fe agere, ir operari potejl calor. Nulla igiaa

tur, uel operari, uel inejje omnino igni 'uifa fubjlantia, neqsin

efje omnino uideatur,fi fiquidem infit Ariftoteli imprimis appareat,

hac ratione plantis plantalem mftutem inejje affirmanti folam, quod

alia non apparet,fi fiquidem alia infit, appareat, inquit, neq> hoc

tantum, at irtaffiuetiam percipiatur tangibilis corporis exiftens

forma, tangibile conslituens corpus.

\t neqi is uidetur calor, qui uel ignis, uelformce omnino ullius, uel ipfius

etiam ariimee minjler uideri queat,aut organum^ui nimirum,nequa

quam quod organorum omnium, omniumf, minjlrorum proprium

uidetur, iners ipfe per fe,ac defes, ipfo utentis ammee arbitrio agat,

Cr ijs uiribus, eaq; infuper ratione, qua utenti animee colhbitmfm

rit,usquequaq; in qux potejl fponte delatusfua, (t eodem in omnia

lus ufquequaq; agens paffo, hr effufis ufquequaq;uiribus, ef?itaq

ubi immoderatius agens nojkrnos perdat calor, non extraneus ina quam,

UBER PRIMVf. /7

quam, ir aliunde adueniens, fed uifcerum proprius, naturalisf, ir

rumis coquens, ir nimiam faciens,educensq; tenuitatem, non qutde

fi animce organum exiPtat, aut miriifler,fediT inde illum amoueat,

ubi agere non uult, ir nimis agentis uim reprimat,imminuat f, ir

allidat etiam uniuerjum,atf intendat,ubi agere ualentius illum uult',

At nef ad noxia, moleflaq; concoquenda aduolare uifus interdum

calor, ir agendi rationem immutare,quo ab anima allidatur pacto,

. uel eius aitio, et agedi immutetur modus,ofledant Peripatetici unqi,

nusq.? itaq, animce agens arbitrio, ir nusq> animce morem gerens,

, at proprio ufquequaq; ingenio ynequaquam animce organum uideatur

calor* at uera ipfe,uelfrigus omniumforma}nef. n.cns ullum agerey

■aut operari, aut ejje omnino uideturquid, quod non caloris fit, uel

frigoris opus,ir quod perfe calor, aut frigus haud queat, Nequaz

quam igitur firma alia Peripateticis enti indatur omnino ulli, quce

nimirum frustra infit, iners, ac defes, demortua f, nihil ageris *

vcanffituens.nibil^&snM operans, multo fimplicibus minus,

quoru cojhtutione edocens Ariflote\esymaterialc nimmylrformale

principiu ♦ Principiu,inquit,primumq; materia efly infeparabilis qui

demfrfed contrarijs fubiecla, non.n♦ calor frigori y nec frigus calori y

fed quodfubijdtu r utriq; materia eftyQ uare primo quod potetiajen

fibile corpus exiflityprincipiumejly deindecotrarietatesipfce, ceu ca

lor, Ir frigus y poflremb ignis, ir aqua , ir qu<r huiujmodi funt.

T umjormale tatum, ut ipfemet apertijfmc manifeflat Arifloteles,

Ir Peripateticorum negat nullus,Calidum, inquitfrigidumq;,irfic

. cum, ir humidum, principia apparent,quee nimirum ir agere uide

tur,lr patijisr prima ejfe}qualia primoru corporu, ir quee infefe

mutuo trafmutatur\e(?e oportet principia yfola igitur materia y ir fola

cotrarietas ad primoru cor pornm conflit udonem fatis efie Arifloteli

:uideturyfubflanticealterius nullam omninofecifje mentionem, neq;

hic,neq; alibi etiam unquamyquce fi alia primis etiam corporibus infitd

H

* Aegtn.T* >

tjcgcnj,

8 *

/a D E NATVRA V

ZJegctt*Tm 7.

iJcgen* T. *8.

fu de partii* gnimlC,t.

t2$metaph?.

ir de fenfu et

Jenfili'

in f redicam ♦

princeps prxfertim, &r qux qualitatibus imperet,ut Peripateticis pia

cet , earum utatur miniflerio y fi manifejlari non poterat y&

fenfui exponi, at admonendi eramusfaltem, aliam omnino ine(i

fc [ub{hntiamfed penitus incognitam,nullo percceptibilemfenju>per

fe itaq; manifeflari ineptam, per proprias manifejlari oportere qua

litates, hoc faltem fimplicium inquirenti principia, cr fimplicia com

ponentifaciendum erat Arifloteli, at is nihil tale innuens usftangh

biles oportere effe ait,tdgibiliucorporufpecificas diferetias,quonia,

inquit,corporisjenfibilis,hoc efl tagMisprincipia quaerimus,conflat non omnes corporis contrarietatesjpeties, ir principia facere, fed

eas [olas, qucefub taUum cadunt, reclefane, neq; enim habeat

corpus ullum quid,quod a fua non habeat foma.Pt calor,inquit,prcc

dicamentum quoddam, irfpecies eft, frigiditas priuatio, his autem

differentijs ignis, ir terra diferunt,fubfantialibus,ipf inquiunt Vc

ripatetici?neq; enim ad generationem pertineant,& corruptionem,

de quibus ibi etf [emo, non [ubflantiales exiflentes ,[ed ad alteratio

nem magis,ir alibi [imilares, inquit, partes ex elementis conflituun

(ut, ut igni. Aqua, Aere, & Terra,tum qua[i [emone corrigens l

ueriuSyinquit, ex uiribus elementorum,quam ex elementis}non tame

omnibus, [ed ex calido, frigido, humido, lr ficco, qux nimirum cie

mentorum uifcefuntfomx, aliud,quodfoma prxfertim appareat,in

e(?c nullum. Nec uero id nobis magis', quam Peripateticorum longe

optimus uidetur, & longe proflantifimls, Galiditas, inquit Aphro

dfeus, fubjhntia ef?3 quoniam ignis foma, idem, ir reliqui Grucci

fere omnes. At Amonius alter Peripateticorum Princeps, non idtan

tum fed calorem etiam febrilem^ [ubjlantiam exiftere, qui nimiru cor

pus humanum in aliud immutat ens, nece far io *n*ir [ubflantia^

& ejfclx,confhtutxq; rei forma fit,qux illam conflituit. Parmenb

dem,cahdwnfrigidumq; ponentem principia nusp incufat ArMote

les, quod accidentia qux fmifubilantiarum ponat principia, [ed pro

LIBER PRIMVS. $9

pferea interdum}qml mn umuerfaliffimam adduxerit oppofrtionc,

interdum quod non aliam etiam uenatus e$l efficientem caufam,qux

pati ipfa impotens > ir ueluti arteylr ratione utensiliorum moderc

turyfr quafi cohibeat um}a\iam agentemfubflantiam nullam agno

Jcit Arifloteles fimplicia corislituem y ir neq; mlfta etiam compot

nem, ex elementorum ipfa constituens different'ijs y non quidem inte

gris,at mutuo pafisfmminutisq;. E lementafmqufomnia contrarie ^kgcn, T.

tatem habent}quoniam ipferum differentix contrarix exiUunty dif n

ferent ijs porro d quibus constituuntur immutatis y immutantur ir if

fayex aqua igitur aer fit,frigiditate in caliditatem uerfa y atfi nent

trajnquf differentia neutram uicerity mutuo autem infeipfas agen¬

tes, et mutuo patientes, fefe mutuo imminuerint, debilitauerintputri,

usq; igitur retufa appareat uisy lr refracta}utrumq; immutatur,non

igitur aqua amplius remanet,nec aer, ir neq, aer conjhtuitur} nec

aqua} fed tertiu quoddam,ueluti ex utrof compofitum,quoniam au

temuirium mxqualitas} non in indmfilili} non unum modo generat

tur) fed infinita propemodum, carnes inquit, iroffa. Et rerumge

nerat\one,conJlitutmemf edocensAriStoteks,esty inquitfmplex,

ir naturalis generatio} tranfmutatiofaUa ab aWims qualitatibus, k

cahditate uidelicet,fcrfrigiditate,e fubbieffa materia. No igiturfim

pliciu modbformx, caliditas Arifroteh uidetur) frigiditas, fed eo

pofitorum ex ipfis omnium} refraUx iUx qmdem}et mutuo afe ipfis

pafixyimminutxqhat ipfx exdem tamen}et neq, ahx uideri queat,

neq; enim,ut ditium ejfahud afe ipfis conflituant illxiat necp aliun

decompofitisforma alia fuperuemat ulla} qux nimirum e cxlo det

fuere queat tantum, at e cxlo nihil > prxter calorem Peripateticis

manat, ei non ille a propria cxlifub flantia} fed infMunan aere a

cxli motufaUus, qui igitur non alius ab elementariuideri queat} at

quicunq; fit, calor certe fiiperaddi e exh mijlis poteft tantim, non

igitur alia infit miStisformar at calory ml frigus tantum} & non

H tj

4 - mteor * [ Cap» primo»

DE NATU A

tcra omnia a calore conflitui Arifloteli videtur,fed animalium etia

ammxtir non e putri tantum enatorum, fed e femine etiam conflitu

t orum,ncc[, igitur in illius, ne f in huius conUitutione aliam affert

JubUantiam agentem vHam,at illam a Solis,ut dictu effcalore in cor

poreo humido, hanc d femini inclufo fpiritu, <?jr afpiritui inexiflen

te natura, qUiC quid fit aliud qs calor effingere nullus queat, in mena

ftruofemineo fanguine generari, conflituif, affirmat Arifloteles,

animam itaqs calorem ef?c,neq; enim aliud,uffiepe dictum efl,confli

tuat calor, at feipfum modo, ucl integrum,uigentemqs, uelab ohlua

flante,repugnante fi paj?umfrigore,imminutum igitur,debditatufi,

pr id tantius certe, nobilius fi constituat nuUum unquam. Aliam

porro inquirentesfubjlantiamy quae nobiliores, quam quas calor

cedat, cedat operationes, non fenfui modo, fed ipfi itidem repugnare

videntur Arifloteli, animamQutdiflum efl^a caloreconfhtuenti, iy necefario igitur animam calorem e f?e afferenti, fenfum itafi,

ir motum, operationes longe nobili fimas calori danti, ir harum fe

orfum prceflantiorem, motum uidehcet, cum leuitate, ut ufm ejl,

ignis propriam agnofenti. Subflantia igitur, vr Vrincepsapi

pareat fubfantia calor ,mfi accidens appareat interdum, multis

accedens, & recedens ab illis minime immutatis. At minime

accidens id declaret unqs calorem, fed non femper contrariam

fuperantem, mterimentcmqs formam, ir fubieclo deturbatis

tem, fed tentantem interdum, agrrcdientemfi ab inexifiente

contraria praepotentenihilpafja, imminuta nihilfirma, reie/

flum, fugatum f,accidentis itafi Cubire uifum uicem. Nequaquam

igitur non rerum principia, & non rerum formee cahditas uideatur

frf ioiditas, quod fubjlantke non exiflunt. Cap ♦ $.7 Atne fiquodcotrariaeexiflutfibi ipfis. C\uin propfereauelimprimis

fvhflaUce uideri debent, qubdfih ipfis fumme oppofiLe funt, contra

\icefi,ncc quiefi omnino alfurdiuscontra propria etiam placita dici

L I B E R P R I M V S. 6i

dici Peripatetici magis queat y quam formas fibi ipfis contrarias no

exiflere, unam appetentes,eandemfi materiam, & ineadepi ef?e

aptas natas, atfimul cfic nolentes jmpotentesfi, fejeitafi perpetuo

oppugnantes, mterimentesfi, & fubieffo deturbantes} lr materia

contratrio difponentes pacto, & operationes operantes contrarias,

qux igitur quxcun fiillxfinty etiam fi a qualitatibus alixy qualitati

bus} ut proprijs agant \njlrumentisyfummefibi ipfis oppofitx uidet

n debent} contranxfipntrams operantes operationes, lr organis

ufe contrarias y nefi enim iners artifex natura, quae ad organorum

operetur ingeniumy aut non aptafibi, propriafifilT morigera para/

rit organa, lr qux contrarias gaudeant proxmsfubieUis y irfiz

ml omnino efie nolinty quales contrarias omnino Artit oli uidentury

formalem repugnantiam omnem oppojitam enuntianti. Atnefi

generetury nec corrumpatur quid y contrario carentibus fornis, uel

ab accidente fubflantix generatiofiat y corruptiofiy £r ex acciden

te infuper, ne fi enim non contrarie? fibi ipfisjefe mutuo immutare y

isr corrumpere queantformoe y non igitur ip favum, uel ab ipfis fiat

generatio,uel ipfarum corfequatur mutationem, qux nulla in contra

no carentibus fieri potefl, mxta qualitatum igitur pafionesgenerat

tiones euenient,ir corruptionesyab accidente igitur constituatur fub

flantia, lr ex accidente infuper, fefe enim confutuere intendit qua

litas, non formam educere,quo nihil abfurdius ipfis etia uiden queat

Peripateticis, nihil aeque nolentibus, ac quid extra proprium agere

gradum y ir iure ubi fubflantix fitgeneratio,id principaliter fieri}

attendi fi nolentibus, ex accidente extera. A t quid in re miz

moror adeo manfefta y adcbfi ipfis etiam probata Peripakm

ciSy formalia inquirens Arifloteles rerum principia y ut uifufny

ejl, contraria illa oportere efe fumme contendit, & nihil effaem

tu minus. Quoniam yinquit, contrarius ejl generationi interitusyco

trariorum autem} contrarias ejse oportet caufas agentes, proptereu

contram

primo phyf . Crrp. / . Ir degen, T*

/7.

D E NA T V R A j &

contmmfint oportet efficientes caufe, & primorum corporum co

ttitutionem edocens. Nos autem,inquit, (enfibdiumcorporum qua

dam efe materiam dicimus fed eamfeparari non poffefed femper

cum contrarietate, ab altera nimirum contraria detineri femper forz

ma,quod repetens, materiam, inquit, fupponimusinfeparabilem qui

i M gen.T. dem,fed contrarijsfubieclam,tum corporibus con/litutis, Aer inquit>

terneJumme ett oppofitus, ir aquce ignis,, quod nimirum fiimme ett

Qppofita forma, nam fi qualitas contraria exiflat, non aquae ignis;

contrarius exijlat fed eius, qualitas. Et propterea incorruptibile,

enuntiat Arifloteles ccelum, quod illius fubjlantut nuUaett contrae

naifubttantia, ([uod inde (ut dittum efl^uenatur, quod propriae ceez

li operationi, circulari uidelicet motui, nulla contraria ett operatio y

motus nullus,queeigitur corrumpuntur,propterea corrumpuntur,quod

ip forum fubflantke contraria ett f ibttantia, & contrariae omnino

fubflantke contrarias operantes operationes.Hcecreor intuentes Ve

rlpateticommnon nulli, nequaquam, inquiunt fubjlantice cuilibet,

fubttantiam opponi quamlibet, negat Arifloteles, nonfiquidemfim

phcifimplicem, aperte huiufnodiJibi ip fis apponi a ferens, fed com

pofitam compofitx, haud quidem reclefi fiquidem fimplicia compo

nentiaq; contraria inter fe exflunt, oppofitaq;, dr quee itidem ex

ipfis conflituta funi, non eadem ratione conttituta,menfiraq;, quod

fifiat, unwnfint compofita omnia, fed alio in illis, in his uero longe

fuperxnte alio, paulo ac fimplicia minus, oppofita inter fe fint, coni

truriacj;. Melius itaq; ahj, qui nequaquam, inquiunt ,fubflantice

fubjlantiam negans Arittotcles contrariam formam formee negat

contrariam, fed materiae materiam,& fubietto fubiettum, commue

ne quod ett, remotumq; > quod unum ett, idemq; omnibus, nihil a fe

ipfo di fidens quicquam, nam proximum a contraria forma contra

vio ajjettmejl, difpofitumq; modo, hoc enim uel in primis contra/

fiae inter fe exiflunt formee fefeq; mutuo oppugnant, deturbant <q;

'atq;

i* de anima T ,Z6.

Io. met aphi.

T. x.>5,

«4.

LIBER. P R. I M V S. 6}

atq; interimunt, quod longe diuerfisgaudent/uliettis, neq; hoc na

garint Peripatetici unq;, proprijs conflitutis qualitatibus, et proprys

itidem dfpofitiombus,formam elucere afferentes, isr nequaquam

educi pofie, nifi materia educendae formce apta faclajpropnaq;,

quibus itaq; equi forma humana dijfmilis uideri debet,conlrariaq•,

exdi(fmili,contrariaq; proxima edutfa materia,fuedcontrarys

proprijs qualitatibus buiufmodi fit illafacla ,fiue ipfamet illam [ibi

■concinnarit anima,ab Arflotele prxfertim edottis, nequaquam qua

libet animam, cuilibet immittendam ef?e corpori, fed proprio fingUi

las , non fcilicet materiam quamlibet,, cuilibet conuenire formae, fed

Juas propriasfingulis, E t illud (ut dictum ett) amplius,formalem

fcilicet repugnantiam omnem oppofitionem effe, impotentibus itaq;

humana, atq; equina forma, animaq; fimul ej?e, oppofitx, contrat

rixq; Peripateticis uideri debeant •

J£t intenduntur igiturremittuntur forma, contrarias interfe exifle Cap. ,

tes, It mutuo infe ipfas agentes, irdfe ipfis patientes mutuo,neq;

id i?notum,aut non diclum Arifloteli,mittisfimplicia ineffe aferenti

omnia, at mutua achone remijfa, imminutaq;, illorum uidelicet ima

minutis, remilfisq,formis, non qualitatibus, neq; enim infint fimpli

eia, quod nullo admittat Arifloteles patto, illorum qualitatibus tan tum remanentibus, non formis ipfis Nequaquam mi/lio,inquit, fit, 1 > dcgertlT,

ubi eorum, qux mifcentur, perit alterum, fed in eius, quod exuperat ^ * accretio,ueluti fi gutta uim decies millenis aquae mefuris infundatur,

non mifcetur, etenim forma uim perit,l? uinum in totam aquam uer

titur, cum uero potentias habent quodammodo aequales, tunc utrilq;

e fua mutatur natura, in id, quod uincit, ac fuperat, non tamen fit al

terum fed inter utrunq; medium, atq; commune, itieffe itaq; mittis

fimpliciumformce omnes Arifloteli uidentur, at nonfummx uigcm

tesffed ueluti ad mediu attx,remif?xq;,atqi imminutae,pa/Jx omni

no,eo autc altera,altera magis,quo robuttiori comitta fit magis,quae

igitur

igitur parum agat, patiatur plurimum> penitus interdum pereat ,

agat nihil, autinjenfile quili ♦ Modica t inquit, aqua plurimo infiija

uino, uinum fiat, pereat igitur aqua, uiniforma, ly fubfantia ni

hih aut infenfile}quid immutetur, at copiofiore ajfidueaqaa infufdy

spatiaturajfiiuc magis, ly debilitetur afiduhly remittatur magis,

ly aqua etiamfiat, uel aqucefiimilisres, (y aqua omnino tandem.

Remittuntur itaq» atqmtenduntur rerum formae ,ly omnino qua

doformarumjunt aUwnes, longe ipfce vifae dmerfijfmce, longe uide

Meet remiflkjanguen^ magi$mtenf&,ualentesq»jor marum manifiefilant robur, atqiimbecillitatem: intenfiionem nimiru,

acremfionem, longe itafi diuerfijfvnis ic entia qudibet , £y ip

ja itidem eiufdemfpeciei animalia proprijs praedita ubribus ,iylortt

ge igitur diuerfijfime proprium conjicientia opus, quod nimirum db

tterfae funt ipforumformce, intmfce uidelicet, uigentesfi, ly rem fi

fitjanguentesq, Nec nero organi ineptiam incufent Peripatetici ,

mimam corpore nequaquam ut organo uti uolentes, fed illius ef?e

formam3 cum illo itaq;, ut cum proprio operari fubieffo, tum relb

qua uidere e\l interdum animalia, ir iplbsprce/ertim homines, puh

i cherrimo quidem, aptiffimoq corpore, at torpidos pene, ly immo

biles, flupidosqly perpduof ertentesformae,itaq^aut animae cor

pore utentis culpa, propriam praue operantis operationem, remjfe

igitur, aut remiffis proprijs praeditae nixibus♦ At neq> materiaefeorsu

incufent malignitatem,quee fi operati obejlformae,propter ea obeli,

quod non a uaknte occupata eft, mtegraq-,, fed ab inexiflente con

traria repugnante, obluffiantefiimminuta, debilitata fremif?a om

nino^Mf tnmp&rfe^rmwuat materia, mt repugnet omnino ' qukqudm ipfd, fed inexifens contraria forma Tum manifefle

, ad occafum tendentes retnitti udentur, imminuiq; formae, languidif

fub&ffiuM retinentes, intendi contra,auget

tiqh lyuimjumere exorientes, lyfubkUm occupantes i. Neq> hoc

LIBER PRIMVS.

hoc uideri debet minus, fi qualitatibus ut propiryt{qg00g4nis^

a qualitatibus, quo veripateticis placctconfituantur modo /quct ni

. mirum qualitatum fequutce cafum, cmMsf$pexortce, interremz

: ptceqscum diis, refrangi <£r ipfis oportetfpnasy immmuifimmi

nutis, rtfaViisf qualitatibusjicpuxdemy utMljllormideturoptimis}

cum propria qualitate imminuta flare queat fkrmti3 & cum nulla il

lajlare que^fopditicf^is. eiufdem ^qMlitati^^dilms

omnibus,, quod jta^mko^pf^i tini Asfcompetit figitur

■dbsq* uno caloris gradu prterk $et, A qbjiir

rf&9¥$$>can^cm alente.ad proprium opus, languent eqs uti qualita

\ |edbenemgmm^e^aut t^txaffijpati0

uis infifaaqua yaMum, ejfe cej?at x remittunturitaff , & intenz

dunturformceV ' i; r;r,.i4;!n.^: ,,y

E ^ w?^eri<cL iwiwer^ fes'Jor^j^bJ^^^^i isrfrffupfrgpi nggff Ariftotez

les, qui corporjpprii%ipjqJ& nm omnes contrarie

tatesfacereajfrrpqifei^ tangibi

h enim differentia,, tangMia interfe differre.corpora, &• qui paff

fimformis omnibus actionem attribuit omnem, non igitur lenitatem,

grauitatemff primorum corporum ponitformas, quod infe ipfas mu

tuo non agunt,at caliditatem frigiditatem f quod agunt, & patiun

tur, non modo igiturfenfupercfpfntur Anfloteliformae, at folte

omninoy folce agentes, cuiusfiquidem non percipitur abho, nec natu

ra percipitur, nec fub flantia, cjr cuius aUio percipitur, illius natura

percipitur, &fubfantia, non fiquidem aliud rei ullius exiflit m

ullum aftio, quam paffx in agens inalteratio, ajfimilatioqs, aUm

A«erroii 4

Cctp ♦ s

iM genfT. 7.

ibidem T, 8.

C6 DE NATVRA

nem itaqfentiens, naturam agentis fentit, irfubUantiam, nihil igi

tur aliud y at [olam rerum fentientes aUionem }folasJeftfu percipiat

musjormas, non quidem omnibusy neqs enim proprias omnibus pert

cipimus attiones, at longe communi Jimotattu, cui idem exitfitguz

flusy forte ir odoratus, ut declaratum reor y irfuo amplius declat

rabitur loco y qucedam igitur odorans animalis fpiritus corrumpit

tur} ueluti ir contingens ,guffansqs yforte Ir etiam magis, proxi

mius contingens nudus ipfe nudis conteUus neruisy cute nulla ♦ E*

in iqui omnino uideri P eripatetici queanty eandem fenfibus omnibus

percipi nolentes rem y longe diuerfo percipietilus, fentientilusq, il

lis pado, It longe etiam diuerfa, proxima, contiguaq;, quce igitur

ualentijfime agentia, irin propriam naturam proxima uertere po

tentiay propriam proximis mamfeflent, communicentqi naturam 9

quod longi fime pofitafacere haudqueant, atfpetiem tantum> uel

motus medio datos aeri. Nulla igitur Peripateticorum ratio impet

dimento ejfe uidetury quin caliditatemfrigiditatemq; prima ret

rum principia, ir rerum ponere liceat formas y quales ir

folas ef?e ipfe no bis manifeflat fenfus y folas omnia con

ilituentes, immutantesqs intuentibus omnia, ir in

omnibus omnia operantes folas, quce propria

tantum, aut contraria queat forma y neqs

igitur pofitiombus noflris obftare

67

D E N A T V R A LI B E R

SECVN DVS.

V O NIA M ante non terra modo e CriP • 1 •

fublunanbus primum Arifiotcli uidetur

corpus , fedfcr aqua itidem, ir aer

utertpyi?' nequaquam a propria caelum

calefacere natura, propriafi fubfans

tia, caloris omnino expers > l?' neq; ca

lovem fufeipere aptum, commune fublu

naribus habens nihil, penitus diuers

ja proditum natura fed fublunarem aerem commouens, confer

rensqs, ir neq; a propria omnino moneri forma, propriaqs fubjlan

tia,fed ab immotis motoribus, longe a noffris diffidentia, ipfiusexs

plicanda, excutkndaqse.fi de fingulisfententia, neq, enim i^alio

rum etiam recenfendeefunt, atq, examinandee opiniones,ab ipfofas

tis reieUce AriHqtele, ir non penitus etiam notee nobis,; & qua:

nulli accepta, e nullius amouenda funt animo; Vtinam & cum fe

ripateticis liceret idem, magno itaq> liberatis laboredliena exponen

di, reijciendiq;, noUra tantum explicanda effietfententia ,fed non

admiffis modo illorum placitis, decretis fi, fed ea acceptisfide, ac rt

Iigione, ut ex ipfius natura ore prolata, non igitur amplius rei ullius

natura infpicienda, indaganda qs uidetur cuipiam, at tantum quid

de quaq; AriUotelcs fenjerit fpeculandum; N on id ignofeant morta

lesrogandi, quoduidelicetin fingulis examinandis Ariflotelis fen/

tentijs hareamus, at quodMjfientire<ab illo audeamus, ir non illum

numinis in/lar ueneremur,nequaquam illius diffo audiente fi ueritas

tem amicis etiam omnibus.■ vrahonorandam pree dicantis, nihil igis

tur praccptorcm etiam,amicuq; incifare uentatisgratia uerentis,hu

ius certe nos amore illecti} hanc uenerantesfiolam, ir diu rerum

i s

Crfp.’a ,

t •pbys. T* 4-2 • &feque tibui p

01 DE N A T V * <

infpeximus naturam, nequaquam in ijs,quaiab antiquioribus tradita

fueranty acquiefcere potentes, & confpeUam,m fallorytandem,ape

rire illam mortalibus uoluimusy necpr obi, wec liberi hominis officio

fungi indicantes, fi generi ibamhumano inuidentesy autinuidiam

ab hominibus ueriti ipfi,occultemus iUam,Age igituryut clarius illa elu

cefcat,quid de quaq; seferit Ariflotelesre^xponamusyexcutiamusq;,

id agitur primum yquceuidelicetqualia q; prima rerum agentia

pofaent principia y quee nimirum nifi ueraindagarit,longe aberit, ut

uerum quidfibi conflans proferre queat.

Contraria quidem illa oportere effe necefiarib ir ipfi uifa funty fviblu

naria omnia infe ipfi inuertiy commpiq; intuentiyneq; enim contra

rio carens, immutetur quicquamOmnes/inquit,contraria pofuere

principiay ir iurey oportet enim neq; ex fe mutuo effe principia, fic

enim principia fint fingulay & non principia ♦ Prceterea y ir

non exal^sytifi enim prima fint, prmeipia haudfint,Etex his ef?e

omnia, hoc enim uel maxime principiorum efl proprium, heee ante

omnia primis injimt contrarias y quoniam enim prima exiflunt, ex

atys haudfunt, & neq; e±fe mutuo contraria exiflentia. Ex his

autem omnia\ quibus nimirum materie accedentibus entia conflituz

iintur omnia,generatio prederea omnis iuxta mutationem fit y at in

cotraria immutatioomnis, neq; emmuelquodlibetagat in quodhbety

uel a quolibet patiatur quodlibet} non igitur album e mifico perfe fi

atyfed t nigr&ommno, aut purpureo, aut medio alio caloreyir neq;

corrumpitur: quid in quodhbetfed in contrarium tantum y non ergo

per fe album in muficum, at in nigrum modo. Quodcunq; igitur

fit?& quodcunq; corrumpitur,c contrarios fty & in contraria cor/

rumpitur, uel in media, quee It1 ipfi a contrarijs primis generantur,

enuntiare itaqsliceat omnia natura confhtuta,uel contraria efie, uel

c contrarijSj contraria quidem extrema, e contrartjs autemmedia y

et hucusq; ommfereyinquity conuenere} omnes enim elemmtay&

LIBER SECVNDVS. ^ ^ 69

quae principia uocant, licet absqs ratione ponentes} contraria tamen

ponunt, ueluti ab ipfa coatti ueritate. Q uin kr ipji itidem unica

fatis ejfe oppofitio.uifa.fi-, kr neqs adia addi pojje, in natura enim

una, kr genere uno} cuiufmodi fubCantiaexfflit y cuius principia

quaeruntury unica tantum prima efoppofitio, kr unica fatis agere,

kr confituere uidetur omnia♦ Ea porro contraria principia poni oportere exiflimans Arifloteles,qu(C

a nullis continentur y at ipfa reliqua contineant y formas attulit, kr

priuatioms oppofitionemy quae contrariorum oppofitionem contine?

re Arifloteli uidetur y contrariorum enim alterum praefandus uide

licetynobiliusq»formayaty habitus Arifloteli uidetur} prmatio altez

rum} deterius uidehcet quod ef} atq; ignobilius,quod nimirum, ueluz

ti Mus defeUus apparety paffim itatp krfrigidumt) kr nigrum}kr

amarumy krgraue y ,atq> immobilitatemy dr deterius omnino conis

trarium priuationem ponit, kr quae igittir horum cuiufuis in altem

in praecautiusfcilicet fit immutatio, uera Ariiloteli, iyfimplex ui

deturgeneratio, at non quae e praefantiore in deterius jit immutat

tio, ut ubi ex igne terra fit, fed ueluti corruptio, Cuius enim inquit,

differentia hoc aliquid, habitum uidehcet} formamq; fignifxant, id

magis fubflantia ejl y cuius contra differentiae priuationem magisjd

magis non ens eff, his autem diferetijs ignisy kr terra differunt, kr

alibi yPrima,inquit y cotwietas habitus cfl,kr prmatio,quod non itp

multo poflgxpljcafts3SigmeYptwncsJnqmt, ex ccntrams in natura fidit jforma ante fiv.t,kr formae hahtigauf cx aliqua firmae priiia

tionc, patet omnem quidem contrarictatem privationem quamdam

effe, priuation:mautem"nonjpm contrarictatem ef?e y

Pdtefe0niperMufIwnem jqhinisixm contrarietas contrarioru

priuatijncmhabet} tumfrmonemrptaf abfolueris} Qiiare, inquit,

per priuationem femper contrarium alterum dici patety Q^uae expo

nens Apbrodfieus, licet 3 inquitim * libro degenerationefatis fit dc

: monfhratum.

>• 6 *

i. de.gemT. 18

10 meiafib. 116 «

ii. mitapb* T. 12.

70 DENA T V R A

monjlmtumgenerationem omnem , uel ex forma, clr habitu, uel

ex priuatione fieri, tamen bic quoque repetendum efl, nam cum

ex mufico , aut albo fit immificum, aut nigrum, ex forma, lr habi

tu efficitur generatio, ut enim in libro , quem modo citaui, docetur,

formarum pret,(lautiores habitusfiunt, ir magisformee, deterior

res nero priuationes, cum igitur ex immufico, aut nigro, muficum ef

ficitur,aut albu, ea generatio ex priua tionefit y quodfi nigru,&

album contrariafiunt, ir niorum efil albi priuatioy & immuficum

mufici,dubitari non debet,quin omnis contrarietas priuatio fit y er

habitus, at non omnis priuatio contrarietas eft, quoniam priuatio

multifiariam dicitur, Induttione itidem palam effie ait omnem contra

rietatem priuationem efie,nam frigiditas caloris habet priuationem,

albedinis nigredoy ex hoc autem priuationem non aliud efije colligb

musy quam alterum contrariorum, hoc efil unam partem contrarieta

fis, Nigrum, n. pars una contrarktatis efil, quee integra ex albo conf

Jiat y ir nigro y Contrarietas igitur omnis priuationem, inquity ha

bet, ir priuatio eflalterum contrariorum, ir alibi inquirens Ari>

Jloteles utrum omnium eadem principia fint, Sunt y inquit y ir non

funt, ueluti corporum forfan fenfibilium, calidum quidem efl ut

formay frigidum uero alio modo priuatio efily materies id, quod

hcecefl potentia, primum perje,tum paucis interieris, Simili tu>

dine, inquit, rationis omnium principia eadem dicere pofiumusy per

inde atq-, fi quifpiam dixerit tria principia efiefiormamypriuatione,

atq; materiam, uerum unum quodq; i florum circa unum quodq;gez

nus diuerfum efil, ut in calore album, nigrum,fiuperficies, lumen, te

nebree, aer, ex his autem dies emergit, er nox, Ad uriiucrfahfjk

maigitur fpeffanti Arifloteh, inquit Aphrodifceusformam dico,

priuationemy lr materiam, eadem omnium initia funt, omnia . n

formee ypriuationiy ir materice fubijciuntur y quod quadam induf

itione oflendit, Nam fenfibilium, inquit,corporumforfiam idetf exe pii

LIBER SECVNDVS. zy

pligratia, Calidum; utforma ejl, Frigidum,ut priuatio,materia for

ro y cjuod calidum, uelfrigidum effici potefl, calidum igitur efljorz

ma, frigidum Yriuatio, materiauero, quod eflutrunq; potentia;

E quibus aperti jfime patere uidetur nobdioris contraryloco formam

AnUoteli pofitam,ignobilioris priuationem , ut illius defeUumy idq;

propterea ipfifaffum , quod , ut ditium efty priora quceJunt contra

riayir quce continent magis, & magis fecundum rationem nota

exiftunt, principia ponenda cxifrimaty qualia par , & impar , maz

gmmyiy-paruum,iT excefrusomnino uidentur, defeclusq;y non quce continentury& pofteriorafunt, &fecundnmfenjum notiora}

qualia calidum ffrigidumq; uidenturhumidumficcumq;,i7' de

fumyrarumq, hcec ergo ponentes hoc ipfo damnatyboc ipfo contra il

la ponentes, probans,admittensq;,haudforfe rette, cur. n♦ ueris omif

fis, proximisq; rerum principys, & uere exigentibus, & uere res

conJlituentibus,quce uel Ariflotelis tefimoniofenfibilia efre oportet}

ferfibiles confhtuentia res, ea ponamus,quce ratione tantum'percipi

queant, quod nimirum neq agunt, neq constituunt quid yir neq

uere exiflunt,at a nobis imaginatay effitiaq,continere illa uidentur

quando illa ponentes nullum, ut uidetur, excipit nos incommodum 9

& omnium licet affignare caufas, nihili) qudmijs minus, 'at fiue iu

refiue irimnaffrifloteles certe se fui expofita reycit principia,ea ad mittityquce non fenfu, atfola comprehenduntur rationey Qmnes, in

quit, elementa, ir quce ab ipfis principia nuncupantur, quanquam

fine ratione ponunt y contraria tamen, quafi ab ipfa ueritate coaffii

faciunty fed differunt interfey quod aly priora y aly pofteriora y &

nonnulli ratione, alyfen(u notiora accipiunt y >Quidam. n.calidu,

tr frigidum, alij humidum, irfccumy aly pary & impar, nonnul

Ii concordiam, atq difcordiam generationis caufas ponunt y quce

quide inter fe eo modo,qui dictus eft,differunt]y ut cade quodamodo \

& diuerfa dicant,diuerfa quidem quemadmodum & plurimis uidez

tur

t-phs.T, 48.

T.4Pi

DE NA TYRA

Cap ♦ 4

tur} eadem nero proportione, cum ex eadem ferie accipiant, quod

explicans} Contrariorum nam fi, inquit} alia continenty alia conti

nentu)\fic icnttff eadem} iy diuerfo modo y meliusq > iy deterius

enuntiantyiy alijquidem ratioriey utdiclumeHy ahjfenfunofioray

uniuerfum enim ratione esi notum yfinguld autemfcnfuy Namrei

uniuerfae ratio eSl, eius uerb, quce in parte ejlx fenfus}ceu magnumy

iy paruum ratione, rarum} iy denfum fenfti; Vniuerfdlijjima igi

tur oportere effe contraria, qiilz principia ponuntur, & a nullis co

tenta, at ipfaccetera continentia iudicans Arifloteles y formam ipje

'attulit, iy pmationem, quce contraria omnia continere indentur,

nobilia illa quidem y prceJhntiorafyigriobiliorahceCyiy deteriora, Nequaq; igitur fanon ens pofita Ariflotcli uidetur priuatio y fed ut

natura qiicedamiy-ijffi^&erioracontraria continens omnia ^iy

omnino y ut deterius coteramnP."

Nec uerb id obftet quicquam, quodpauTo pojl interna tantum-fingidaru

veru principia inquirere uidetur, iy quae fingjddscoflitu^

' fingulis folaeffeUce,conftitutciq;reiui

deri potejl forma,dr quodprmtioneyutnonente adfingularum re

rum utitur generatione, ut.n. id qnoffatlumfiu iy femetianrfa

&umyrerum omniu inuentisprmcipijs>quce heeefjanb contraria duo

uifa fuere, iy aeque utrap agentia,res intuenti longe inter (e diuerz

fijjimas y iy longe diffmillimas, er quce mutuo in fe ipjas agant-

omnes, iy mutuo a fe ipfis patiantury iy in fe ipfas inuertantur om

nes mutuoy quae igitur a duplici aeque agente corffiui&Jhttcontrat

rio, non fiquidem y quod Ariffoteli placere interdum uidetur y fola

fomxdbfntia conjlituet unqyquid f materia igiturfildf&peffe

ens appareat, firma quauis recedente, dliadportetadfit, fico nflitu

tndum ejl quid, iy materia per fe exiflens non danda, at ne'q>fu

lietto ullo ulla unq> libens decedat;formay dr intereat igitur libens,

iy non d contraria, iy robiifliore ekffa, extnifaq-,, tum prb vu natio»

LIBER SECVNDVS, 7f

U&fio, quce Ut nonens.ponitur,nonaliud Arifloteli quicquam, aut

fiiorum ulli uideri potell, aut ujdetur omnino, quam generandeefor

tme, {fuce inexiflenti, ir corrumpenda: contraria eft,abfentia,non

/icfuidem materia uUa ufpiam omnino informis, at lr unumfint om

fiia unica exfilenteforma, necejjario igitur duplex afferenda Arb

f lotelifuit rerum omnium a ferenti principia, tfualia inefuin aperti fi

fime ipfe a firmat, omnia ex f oriri oportere aferens Jjr duplice

omnino attulifc apertifme declaratum reor, At, ut dillum cfl} ut

fingularum itidem rerum inexiflcntia inquirat principia, l? e qub

bw fingulce res conflant, (fuce materia, &fola inexiflens uidetur

forma} & ut ad harum generationem priuatione, ut non ente ytat

tur, cr ut id recle, & necefiarib etiam uideaturfxllum, <fuod net

quaq; uidetur, ne fi enim ad generationem priuatio praebere uidetur

quid, cfiiodqux recedit} ir (fuce corrumpitur non prxllet forma y

(fuce in omni adefl generatione, non fi quidem, ut dillum efl e mate*

ria penitus informi quiefifiat unfquce nimirum nullibi exifltt ufpia

. Yormce igitur, (fucefit abfentiam, ut ncceffariam ad generationem

rem imehens,fi nonJuperfluus, nimis certe acutus uideri Ariflotehs

(fucat, at ut reile id, neceffarib etiamfit f alium, N usfi id negat

re aufint Peripatetici, R erum uidelicet omnium agentia imprimis in

(fuifita cf?e AnHoteh principia, omnia ex fi, ut uifiim efly contlitui

oportere afferenti, ifr contraria ef?e, (fuod non in quodlibet agat}

nec d (fuohbet patiatur (juodhbet, ir tria efiefiatis afrmans) unum

namji ad patiendum, ir ad agendum igitur duo, unicam ad re

rwn conHitutionem fatis ef?e oflendenti oppofitionem, (fuod nimiru

in omnia mertantur omnia, (fuod nfi duplex adfitforma, con/

traria, It (eque agens utrafi fieri nusfi (fucat. Nulli itafi dubium

efje poffit, detenorisloco cohtrarij priuationcm ef?e Arijhteli pofi

tam. At ut horum etiam negent quid, illud certe nullus non admitt

tat,probet f, 'a duobus nimirum primis contrariasfiibUantiam in qua

K

74 DE NATVRA

i. phys. T e

S<>>

i.phyf T.

47 •

generationes fiunt, ir corruptiones,detineri, & tria haecfatis efifie Arfioteli principia ad rerum omnium conUitutionem, dr qucecuqs

iftiturfiunt a duobusfieri jConfihtuiq primis contrarijs, apertijfime

heee omnia enuntianti, & longefirmiffimis, ut uifum ef?, innixo ra

tionibus, quibus expofitis> Ii;igitur, inquit, qui partim kcec,partifh

eivifmodi alia confiderant, tria efie elementa confiiderare cum ratior

ne conimffium, ut ante diximus,ludetur yfied] tribus plura minime,

nam ad patiendum fiatis e^unum^ duo igitur ad agendum fiat

tu, uel Peripateticorum omnium tefiimonio, tum fi quatuor pofitis

duae erunt contrarietates,uiriusqs feparatim contrarietatis naturam

(piandam mediam efje oportebit,altera profectoJuperuacanea erit

contrarietasfeclefan^neq enim.ut declaratum eflytiatura una

pluribusfubiqciatur oppofitionibus, tum materiam unam,ir unam

fatis efie ad omnium confiitutionem oppofitionem, mutua omnium

in omnia fatis manifiejlat inuerfio, neqs enim quae in diuerfis conflh

tuta (iint fubieUis; uel ab oppofitionibus diuerfis,mutuo infe agere,

& mutuo in fe inuerti unq queant, qiiod nimirum, ut fiaepe dictum

efl,non quodlibet in quodhbet, at contrarium modo in contrarium

agit,nec plura uni contraria,fed nec plnres, inquit, pojjimt cj?e con

trarietates primae, quandoquidem fMhntia unum quoddam genus

tfil eius quod efi, principia igitur eo fotum,'quod prius eflfijr pofiez

rius, non genere inter fe different, in uno enim genere unajemt

per eftcontrarietasy omnesq; in unam uidentur contrarietatesredu

ci, id nimirum innuens, nequaqmdelicet multis etiam in fubfiantia

confpectis contrarietatibus, plura ponenda ej?e principia, velaplu

ribus iUam detineri contrarietatibus, neque, n. primae exijlunt om/

nes,&genere inter fe differentes fed omnes ab una contineri uiden

tur, & reduci ad unam omnes, Natura igitur una, ir contraria

duo Norumq; media omnia confiituere Arifloteli fatisfunt, quies

quid, inquitgeneraturecontrarijs profectogeneratur, & quicquid interit

LIBER SECVNDVS, 7$

interit,in contraria interit, at fi in ea, quae inter hec locata funt, e

contrarijs autemfiunt, quee in illorum medio locatafimt, ut eoiores

ex albo, ir moro, Q ucecunqi igitur natura fiunt, aut contraria

jiint,aut e contrarijs, uel a primis nimirumrpunsfi constituta contra

rijsj uel ab ijsdem, fibi ipfis Arjfloteli immiSlis.Subfiantia igitury in.

qua generationesfimt, ir corruptiones, cuius principia inquirunt

tur, natura una, b unum genus AnUoteli videtur, b ab unica ta

tum detineri prima oppofitione , ir tria igitur rerum generatarum

principia effiey materia nimirum una, & contraria agentia duo, uel

ipfanon inquirent f quee in ffe mutuo agentia, & mutuo e materia:

fefie deturbantia, per mees ipfiam occupent, informcntfi, & longe,

diuerfijjimas constituant res} quod nonfemper purumalterum Arh

floteli materiam occupat, fed alteri commifiium, & longe diuerfifji

riiocommflum modofixcffe quidem principiorum naturam indagaf

fe, & numerum uidefur AriSloteles ,:b qui igiturfi fibi ipfi yir

ipfis rebus confcntiens reliqua profuerit, fumme probandus iiiden que.

atfm minus,non admmittendusyAge itafi contraria fe quibusprima

conitituantur corpora,indagantem audiamus ,b mutuo- hm inuer,

tentem, & ex horum commiStione reliqua componentem omnia.

Quoniam, inquit Aristoteles,fienfihilis corporis inquirimus principia y

fenfiMes indagandaefunt contrarictates, ne fi ilice omnes, fed quee

maxime exiflunt communes y b omnibus in funt fenfibililus corpo.

ribus,tatfiles igitur,nefi .n.quce no omnibusinfunt principia appare

re queantfiormcefi omnium. At nefi taftilcs omnes, fed primee ta

tum, qucefcilicet a nullis ortae ipfey reliquas constituere mdentur om

nesy hoc enimfiquid aliud principys convenit, b quee agere infut

per, & pati queant etiam, nifienim irhocadfiity nequaquam

corporum principia fint, quee in fe mutuo agere ,b‘afe ipfis mutuo

videntur pati,b mutuo in fe ipfia tranfomtari,HuiuJmodi,inquit,ca

liditas uidetur,&frigiditas, tum ir humiditas, jiccitasfi. Nam

K ij

Ccp. $ .

2* degen*T* 7 ♦ & fecjuen tibus.

DE NATVRA

agere caliditas,frigiditasq;,pati humiditas uidetur, /iccitasq.ut ucl

ex ipfioru uidere ejl rationibus, caliditas itaq; alienoru difgregatiua,

cogregatiua diciturfimiliu, cogregatiua omni ufrigiditas,cdgregare

pono, Js dilgregare agere 61, Humiditas autem proprio indeter/

minata temino, bene ab alio determinabilis, indeterminabilis cotra dicitur ficcitaS) proprio terminata temino. Terminabile porro paf

fiuum efre3 is indeterminabile, uel ab ipfo edocemur nomine ♦ At

is id etiam inejl caliditati3frigiditatiq;3 is humiditati itidem y is

ficcitati,quod a nullis ipfae manant, nefi a fe ipfis mutuo, neq; enim

uel a caliditate manet frigiditas, neq; ab humiditate ficcitas>aut e co

tra. At neq; quod humidum efl, inquit, uel frigidum appaa

reat, neq; itidem quod exidit ficcum, quin is qualitates reliquce ab

his manere uidentur, tenuitas nanq; is uifcofitas, mollitiesq; humia

dhtatisfuntilsfub humiditatem aguntur>fubficcitatem contra craf

fities?is ariditas, duritiesq;, isfccitatis uidentur proprice omnia

bus igitur inexisientes corporibus caliditas ,frigiditasq;j is humidi

tas, ficcitasq;y is in fe ipfas mutuo agentes, is mutuo patientes, et

a nullis ipfe conflitutce, is cceteras conjhtuentes omnes 3 csgenea

Yantes, immutantesq;, is corrumpentes omnia, primorum appaa

rent principia corporum ♦ Caliditas igitur ficcitati iuntta ignemjm

miditati aerem AriHoteh conflituit,frigiditas autem ficcitati terra.

A quam uero humiditati, quee omnia prima AriUoteh udentur, fima

pliciaq; corpora. Non plura autem 'a quatuor constituuntur princi

pijSj neq; enim cahditatifrigiditas coeat,aut ficcitashumiAitatifrum

mce prcefertimJummaMmmeq; r emi [fis praedita uiribus,qualespri

ma oportetyconflituunt Peripateticis corpora, remiffmem omnem

per contrarijfieri uolentibus admiflione}qu% nequaf primis,fima

plicibusq; infit corporibus.

Cttp * • A contrarijs porro, is mutuo infrfie agetibus,is mutuo patientibus co

T. fc ftituta prima corpora principiis, mutuo infiefie inuerti, immutariq; cpentMh mnia}

LIBER SECVNDVS. 77

omnia, at multo illa facilius, promptiusq, quce alterum commune ha

bent principium,in quibus nimirum alterum tantum inuertedum fit,

immutandumpmultb itaq;facilius in aerem inuerti aquam, in quem

fcibcet ut mertatur, fola inuertendafttfiigiditas, quam in ignem,

ubi humiditas itidem extrudenda fit, atq interimenda. Quin fi in

utroq mutuo in fefe agentium, altera inuertatur qualitas,& horum

]itidem migratiofacilis appareat j at non in fefe mutuo. Ex igne

igitur, ir aqua, huius humiditate, illius interrempfa caliditate, teri

xafit, aer contra ficcitate ex igne, ex aqua frigiditate deuitia, mut

tuo igitur inuerti prima corpora omnia; ir e duobus tertium conflit

tui ab oppofiitis pmpotentibus qualitatibus, quocunq id eueniat pat

tio, penitus illorum deietiis, interemptisq contiituentibus qualitatit

bus. At non fi ueluti exaequatis agant turibus, fingulce igitur,haud

ualde in oppofitas agant, quam patiantur plus, debilitentur itaqfin

gulce, imminuantur q penitus corrumpatur nulla, hoc ubi fit, nequat

quam fimplex confhtui ullum, fed ex omnibus miflum, copofituq,

huiufmodi autem innumerajpenefieri, neq enim in indiuifbili prit

morum corporum uires, aut qua: unico fefe excedere queant patio.

Carnes itaqjnquit, QofiaMultb autem perferiora compofita ef

fi, noMioraq,ad quee nimirum prima, fimpliciaq; materia obtinet

ant uicem,neq; enim, ut ditium eti, penitus corrumpi illorum ullum ,

quod fi fiat,'nequaquam ex omnibus mitium fiat ullum, fed reliqua

exuperans contictuatur, infint igitur.omnia, at r emi [fis pradita uiri

bus, qualia contraria etiam, oppofitaq inexifientia, in eodem tat

menfubietio,lr fimul ejfe pofie Peripateticis uidentur, Inefie aute

omnia fimplicia mitiis omnibus, neq; enim non terra infit omnibus,

in proprio praecipue terrae compofitis loco,&aqua itidem opus effe,

neq; enim terra,inquiunt.,aqua non infufa terminari,&fefe conti

nere queat fed confiftere impotens, diffluat, dilabatur q;. Et ignis

igitur, & aer mitiis infint omnibus oportet, nonfiquidem uel tep

n

T+f8:

2 * de part Ccp» 1 *

. ifde gcn.T

4$.

D E NATVR A

**de ged% T*

84, £r 2» de

(aruCap* i*

**iegenftk

J4*

X/.

/«•

7S

rd mertatur, uel aqua,nfi ignis adfit, ir aer contrariis pYccditi,age

tesqs uiribus. bAitlorum autem corporumfirmam nullam efiefe qua

tuor qualitatibus puram., mgentemqs, at neq; alteri commi&m,ag>

ab altera pafjam, imminuta f, ut uiden poffit, feci aliam omnino a

qualitatibusririo.nge perfecliorem, mMtdmfij, operationes cede

(em lonfi prceflanliores, Iruerefibilantiam, quee igitur a filis

qualitatibus conjlitui haud queat, quee Peripateticorum? quibus non

uidenturaccidentia, nonuenz uidentur fibUantice, at.quce uelufi

medice fmt interfuUUntias, atq; accidentia,Jgmbilifimce certe, et

qm materice primee proximiores, illius fapimt, imperfectionem♦ Ne

quaquhm igitur ueras tpjce, ir nobiliffimas confiituant fubfiu ntias,

neqsenim ens ullum extra proprium agere gradum aut queat, aut

uelit, quod nimirum aliud d fi ipfi, licet fi ipfo producens nobilius fe

T ipfum perdat, magis, qudm confiruet, Pati pmterea d fi ipfis mutuo

uifce caliditasfiagiditasfiir nulla m agendo ratione uti,arte nulla,

nequaquam efficientia uiden queant principia, quce.ir arte, ratioz

neqi in agendo uti uidentur3 ir pati nihil oportet, immutari nihil;

Aliud itaqs..qualitatumforte ut organorum opera, acmmflexio usuy

Ir ipfis perficiat, ir nobiliores conflituatfirmas, Ccelum uideli

cet ipfum, ir ccelimotusyoUiquusprcefertim^ qui generatiuurn ad

ducens,abducensqsSolemgenerationemfacitgt ipfi contrariam cor

ruptionem, contrarice emm, oppofitceqfibi ipfis generatio, Ir corz

ruptio acontrarijs fiant oportet agentibus caujis. Hcec Arfloteles

Juiqs defimp\icium,compofitorumf> corporum generatione, qucefi

' Ir primis ipfius pofitiombus,frgs amplius qucefinjupercipiuntur

conueniantyconrfentiantfi, rette Uiden debent diBafm minus haud

reffe, neq; enim aliunde horum fpeUanda ?$l,aut petenda ueritas.

Singula igitur quee prima Ariffoteh uidentur ,fimphciaq; intuenda

funt corpora, ir num qualia Arfioteli ponuntur, It qualia prima

oportet efiefimphciaqs,corpora, confiderandum, irnumeo infefe

mutuo

mutuo immutentur, Zyfibi ipfis Qomjmjhj extern conflituant omt

nia} quo Ariflotcli uidetur patfo.

Atfumme illud primum mirarilicet,quod duplici ad primorum corporum Cap. r.

confitutionem oppofitione utitur Ariflotelesy tum prxterea, quod

altera utitur, quee ir nihil age rey iy manare ab altera ipfi itidem

uidetur Arifloteli; Rationi congruum uidetur ipfeyut uifum efl,in * • fhfi

quity (neq,, n. fxpius eadem repeteregrauari oportet, queefepe * 6 9

ante oculos pofita, ueritatem manifeftent magis) tria ponere princi

piay at non tribus plura, Nam ad patiendumfatis ejl unum, duofat

tis ad agendum contraria, neq> altera agentium licet addere oppofit

tionemfi fiquidem alterafatisfit generare omniafuperflua fit,ocio

faq, alteraj fi non omnia, at certa quaedam, determinataqsy primum

non omnium eadem erunt principia y tumiyfuperflua itidem appa

reat oppofitio altera, cuius contraria alterius coeantyiy unum fiant

contrarijs, quando enim in omnia y immutari uidentur omnia, iy

quod immutatur in contrarium tantum immutatur yiy unum uni co

trariumy in duo igitur immutari uifum contrariay in unum uideri det

bet immutatum ♦ Tum nec plures, inquit ? pofunt efe contrarietat

tes primae", quandoquidemfubfantia unum genus eft, eius quod eft,

principia igitur eofolumyquod prius,It3 poferius eU,non genere dif

ferrent, in uno enim genere una eft contrarieias yomnesf in unam

uidentur contrarietates reduci, lyfermonem tandem abfoluens, pa

tet} inquit,contrarijs aliquid fubijci oportere,& contraria duo efe,

Aristoteli igitur imprimis materialis hete y iy_generatilis fubffantia

a contrarijs primis duobus tantum detineri uidetur y quee infunt alia,

nequaquam alterius generis,& prima ejfefed d primis illis manaref

iy conflitui} efficiqs d primisy Mirari igiturlicetad primorum cort

porum confitutionem duplicem illum attulife oppofifionem, ly

eeque utranq; primam, iy ecque agentem utranq; \ Neq; enim ab

oppofitione alia,ahjsq; contrarijs prima conSlitui pojfe mdeantur cor

pora,

8o

2 degsru T,

H-

«. ftys.

*7*

DE NATVRA

poni, quam d quibus materia ditineri, pati, &• figurari, in

formariq; Arjfloteli videtur > ncw [quidem mexflentia , &

agendi ni prodita conjlituere nihil, & nihil agere uideantur> .

jruflra itaqi inefie torpentia, fiertentiafi, agentia porro quid,

prima certe. conflituant, fimpliciaqs corpora, qp.cc nimirum d

primis conslituendafunt, atqs integris, nonamedys,\mminutisfi,d quahbusfecunda Arifloteli itidem conjlkui ui dentur, miflafi, abvjj

dem itdfi contrarijs, cr ab oppofitione eadem, a qua materia haec

detineri> prima itidem conjhtui uidcntur Arifloteli corpora, at non

fola, qmdoppo/itio unica nequaquam duobus plura conUituere que

at, qua fligitur alterius adiettce oppofitwnis caufdm afignans ,fi,

inquit, unafit contrarietas, perquam mutationem fubeant, duofint

prima corpora eflneceffe, nam infcnfibihs, irfeparabilisfi materies

medium ejl, nonifcilketipfa aliquod tertium corpus facit, quoniam

efl media,contrarietati videlicetfubieffayb ueluti per uices utrunfi

recipiens contrarlUmfinfenfibilis ipfa ex flens,& informis,& per

fe fubfiflerisnunf, cum igitur plura, inquit,uideantur corpora,duce

ad minimum contrarietates erunt, ne fi enim principia duo duobus

plura prima conflituanty que,ut dittum esi,d principio confituenda

furit, puro, impermiflofi, at fi integro. Mirari, ut dittum efl, licet ,

Quoniam enim d duobus tantum primis contrarijs, materialem hac,

b generatilc fubflantia detineri,niultce Arfoteli,b firmifiimce,

demonslrarant rationes, illudinfuper demonfIratumc(?e oportuit,

prima nimirumhcec,fummefi contraria extremas communis matez

rice occupa fe partes, fummeenim abefie oportet Jumme quccfunt

' contraria, pura itafi in illis niger e,fihi ipfis eommifla nihil,& nihil

imminuta, pafa pihil, non talia in medys uideri, fed[ibi ipfis ccnm,

mifla,ucl afe ipfis muto pafa,imminutaqs,contrariorum omnium, mo

re, isr uifum eff omnino, Qucecunfifiunt e contrarijs gigni enun

tianti,b quicquid interit in contraria interire} at fi in ea quee intev

LIBER V£ t V N DH &*'

'•te tem^eqfkr^qnik imllmim medio he

cata furit) ut colores ex albofig nigro j & condudcntiigitur, quacz

crn^ natura fmt, autcontrame^e,aut e contrariis itMiig^.-

tur amplius, diienimlrum primaefp^mpliaarj; corpora apriticipus

confiitutaimpermi/?^> hil, <cr inextremispbfitaejPe ilkunirkrfiUti&qucc mekafbrct^no

pnmaej?e,a naturis conf ituta non puris> fmcerisq» ucl non fummis,

mtefrisqy. Hcec cogitanti longe reor uir\Jjma^> longe etiam

mamfefiijjima, uel non {alikfonfjftdMti Mfgodtfptnti gaut media

urnerji corpora> dm flld farne rtpiffia-e^

rat, liic non prm7^> nec/7mpZze^ V ye iliib*

pofita ex iliis . Eo igitur amplius .talia intuenti omnia, qualra.efle

: oportere dictanti ratio An fola nimimm fertia^ i&Yk&fafohJtfWMv,

■ £r contMrWtiigefktii^

: xa yCc&eratf0iM omnia i aerictiftfiir 1 ipfidechret corpora mcxiflere nMfMfieurUd effej ffliflmp;; iqute

■ ihfunt omnia,mamfeflee terra a Soleeducla,&' languidij]imis pfte

- dita mribuSyCpjar igitur a catorequouisy^ $jr

corrumpuntur etiam frigoMj iri terram, aut* inmhm r >nihil 'agere

unquam queat, irqueein mii^sfo^did^^Miion^s • operantur

■medias, inpjo etiam afpeftu appareant media, (jute igitur paffo

nullo prima uideri queant, & eb aqua fiorfum minus, quod nulla ip

fms apparet unita, vr flabilis moles, mfi mare ipfum, calidum

' Ariftoteli imprimis,ficcumq igfiMiplAaecintuito Ariftpteiifiequa/

quam altera adikiendh WMg^^iWee.p$y^^ehf-'(jjpptifiMy quae

' dr ipfa prima conWfutret aoVf.efa, at-is mnfeftijjlrtia haec nihil

■Mimis, & ueMijui oblitus, tib opqdfitione unWdfiMlantiam deti

neriqutvtfum effjumtiie contendentis, & pulcherrime etiam det

MonttMnBj&ad omnmconjltiuenda fdfiseffeillam4identis, ir

prcediedhtfyab Eipjtidrdte plm ef?e pritfia

Si JD E N A T y R A

corpora, alteram adiecit, dr primam, dr agentem, quod oppofitio

unica, duo tantum confhtuat, non plura.

Cap * g. Nec uero in fimplicium conjlitutione humiditate, ficcitateq, ut materia,

dr fuhieffo tofum dixeris Ariflotelem:,qubd. utiqs innuere uidetur,pa

ti illas, cahditatem agere afferens,irfrigiditatem,ir alibi materice

illas, dr paffiui principij in mi florum compofitioneJubtre affirmans

uicem, apertiffime,ut uifum ejl, ennunciante ipfo, ad primorum cor/

forum constitutionem, haud quaquam duo fatis ejje agentia, confli/

•tuentiafi principia, quod quatuor illafint, Siinquit , contrarietas a ♦ de gcn • una exibat,duo fintprima corpora, at quoniam plura efje uidentur,

* *4 duo ad minimum cotrarktates eruntjagentes nimirum, dr constitue

tes, nam materies medium ejl, inquit, impotens uidehcet, per fe ipe

fa corpus constituere, at contraria per uices fufcipiens, constituenti

iiaji primacorporaArifloteli agentem omnino uidentur humiditas,

Xrjiccitas,nihilo quam^lidifqs],- dr frigiditasminus. Etutraq;

igitur proprium Jpetificdre elementum, ueluti dr hae, dr inuertenti

2** etiam illa, dr commi fcenti,Ex igne aerfit, inquit, ficcitate depulfa,

° " 0 dr ex aqua terra humiditate deuiita, deieUafi, deturbant autem fe

fe, atip interimunt, nullius ufa caliditatis, autfrlgiditatis ope , quid

enim,uelficcitateminterimat cahditas, udhumtditatem, cui utrifi

i in altero libens perpetuo coit f dr miflispmnibus aerem inefie opora

4 9 • tere contendit AnSlotiles, qui contrarias term pmditusutribus, ter

ram inalteret) immnuatfi, dr ignis itidem , a quoutrofi aquee oppo

\fito pincipiowfiig$tyr% dr: rffiqngatwaquq, npn. quidem nifi ad humiditateminplterandm^dtq.tisppusb$eat opera, dr e cong

; trayfedcmdata fatis fit, Iraerisfitopus opera, dr ignis, fedfo

lus aer ad'miS{orum conflitutionemfatis fit,uel igmsfolus * At nefi

-■ humiditas, ir ficcitas Cr caliditatis, dr frigiditatis, utrafi utriusfi

•riemm contr anceformet, matpp

£■*Xm itm* wec contrariasfin^matena eademfiufeipere apta,& t r." ‘ humiditas

L I B E ft S E ■tVNDV S. *J’

.humilita; igitur, ir ftcctta; agentes ir ipfx fm primorum confla

tutione corporum Arifloteli uidentur,

A duplici igitur oppofitione, lr (eque agente, Ir (eque prima utraq;

detinerifubflantiam, (piam, ut dictum eU, ir eleganti(jimis quide

rati onihus ah unica detineri demonflrarat, hoc mirari licet primum

tum nihilo id minus, quod illam adieclt, qiice ipfi itidem agere uide:.

tur nihil, at pati tantum, ir confiitui etiam ab altera, prima igitur

componens corpora calidum, frigidumq; illorum ponit principia, ir

humidumficcumq;, illa quidem, quod aciiua(int, hxcuerb quod puf

Cdp

degen.T'

fma, ir mijlorum edocens confitutionem,Calor, inquit, & frigus 4 , meteor

efficiendi uim habent, ficcitas uerb, ir humor patiendi , id quodinz T. i.

duttione probatur, culor enim, & frigus, cum ea quee ei fdem, tum

quee diuerfgenerisJiint, determinare, coniungere, immutare, hume

ffare, exiccare, durare, mollire in omnibus uidentur, humida autem

fcr ficca,tum ip fa per fe, tum quae communiter ex utrisq; cocreta sui,

corpora terminari, Ir alijs quae diftcefunt, qualitatibus ajficu Neq;

aliud igitur agere humiditasficcitasq; Arifloteli uidentur, necfe ipz

fas conUituere, aut quee ipfarum funt propria, fed pati tantum, ir

a caliditateconditui, irfrigiditate ♦ Qjuiefolceagere, Ir non fe

ipfas modo fed ir illas itidem, ir quee illarum propria funt, ir ae

luti fpeties conf ituere, isr operari uidentur omnia. uideantur

necef e ef, nullam uel humiditatem intuenti unq;, uel ficcitatem in

oppofitam agentem quid, irfe ipfam in oppofita confiituentem,

nusq; uidelicet illarum alteram, alteram materia deturbantem fir

e materice eiufdemfinufe ipfam educente, quo paUo Arifloteli age

re,ir qualitates uidentur, Irformcefed imminui tanlum ab immh

tta altera alteram, neq; enim alia terra exiccare uidetur ratione, at

ueluti inhauriens, inbibensq; humiditatem, lr neq; alio aqua hume

facere paUo, atficciora corpora fubkns, irfe illis indens, quee igb

turfubire nihil potefl aqua, nihil aqua bumefacit unq; ,lr nihil um

, L ij

m D E NA T V R A

2>ie genJT*

mzieor Ctift. j ♦

quam arefit ab illis, at hoc non eflh umefacere, ric'f> exiccarc Mu#

feci humidumficco immfcere utxunpquod nere agit, & quod extc

candi praeditum ef{ ui, nonimmiPtumexiccet tantum Peripateticii

oportet^paftumf&ipfumsthumidiusfacium, fedfeparatum etid,

ir nihil,pnepotens ubi exiHit, pafium,. immutatum mhil, humidita

tem e matenadeiurhans, drficciiatem ex eiufdem educens potetia,

remaneat, itaqs utnmqs, & agens nihil immutatum, ex humidoab

terum, tenmqs)& fluxili ,fecumfaffum,crajfumq, & concretum,

quod aqua quidem pati videtur, at nequaquam a ficcitate concreta,

gelataq; uJla, Ced ab exuperantefngore. Et quod itidem humefxt

ctendi uim obtinet, nonimmiUumtantum, ejrfictiusfactum, 'lr

ipfum ,fedf paratum nihilp interdum paf?um,humefaciatoportet,

id nimirum in quod agit e craj?o3concretoq;, & durojenuereddaty

fluxilep&moUe. H ochumiditas nulla, er mulio quafumma Ari

ftoteh uidetur minue, at folus pmffare uidetur calor, n on igitur

longe humidi fimus aer, nihil d Sole calefattus, uelgkciemi liquefiat

ciat, uel ipsa etiam niuem, quem, fi actiua fit humiditas > uelfolidijft

ma quoeq; foluere oportebat, aqua certe multo ornma ualentius, aqua

longe Arifloteli etiam ufumhumidiorem, at is d Sole non caiefaftus

foluere, atq; hume facere uidetur nM. Aqua tantum, eaq; infufa,

mmifMfU paucaquadam, qua nimirum aquea exi flentia. > tenuior

ribus eductis partibus }crafiora efeclafuere,ir Concrevere., nectat

menualenter, modicaigiturtenuitate, qua effluxerat rcihfuta, h

quefcMr&lkj. £r in mjftaffifduunttir, d qua id aberant tantum,

huiufmodi nitrum uidetur, ir fal,etfi qua alia talia ex flant,aliud

a calore\ud Sole concretum,nec aqua liquefacit, nec aer, quouis etid

affecti frigore ,,ne:q; aliud uuum, at luxta Anftotekcanonem oport

tebat ommar non qubd iUorum fubire haud queant poros> nam multa

uidereeft, longe illa- rari fima, et patentibus pradita poris, quos

mnaer modio ffed qmuisfiibeat humor]^abhumiditafeiiqucfieri nui

h,

LIBER S, E C V N D V S r 8;

h \ tum neq; in ualde inferiora permeet., amitis allio oportet, fcd

extrema contingat fatis eff,- quibus uiclis, uerfisq; in interiora agat

ir 'wuertat etiam illa quod agendi efl praeditum ui, non igitur non

humefacit,attenuafq-, humor, quee a calore crafia funt faSta, ir con

creuere, quod nonfubeat illa, fcd quodignauifjima ipjd, ir pati ejl

apta tantum, ager e nihil nihil itaq> agit unq>, at calori tantum comz

miSia, ir frigori, ir illiscommina illorum cedit actiones, non igitur

fluit tantum, atq> humefreit,emollit//ed compingit etiam jdurat/

ir exiccat, quod in meile uidere efl in frigidam conieffo, Ir coni

creto,fpi fatoq; ab illafhumiditas certe nulla quantumuis infufa, ir

immorata quantumvis, rem nullam in uapores, aut in aqua tenuius y

humidimq, imertat quid, nulla igitur humiditas humiditatem genei

fetfummam, quouis agens modo,at folus illam faciat calor, in tenuif

fimos uapores, ut dictum ei t, inuertens tandem omnia, longe quidem

aegerrime, quae propria crafrdnaturafmexfrente tenuitate Jjr quee

ingenerari potuit, emuncta omni}craffwra ipfe idem fecit calor,non

quodyUthrifloteb placet,concreuere ab ipfo, quee igitur a frigore df

folv.endaforenty eoq, humido, quale, ut dictum eft,/oluere uidetur

nihil y feiqmct fumma obludantur crafritie, at foluuntur tandem

omnia, ir lateres igitur fornacibusJuperpofitos foluit tandem, uer

tkq> ualens, diuturnusq; calor, ir cineres itidem, lapidesq, liquefaa

cit, ir in uapores-etiam attenuaty nec calore Strenue minus, compin¬

git, durat/ ir crafa omnia facit frigus, atficcitas nulla ficcitatem

nullam facitunf non illam inhibens; inhauriens/ ir illi commi ffar

It paf?a ab illa, quod, ut dictumef, exiccare, ir agere haud efI,

quod nimirum,ut ip fis etiamplacetVeripatetkisi, non periuxtapofii

tonem, at per alterationemfat oportet. Caliditas igitur, frigidi a

tasqi foie humiditatem facere uidentur, ir ficcitatem,ir tenuitate

craffit\emq',,iT mollitiemduritiem/, ir reliquas illarum affectio/

ws, neqs ejl, quod mamfejletur id amplius frenfui putens apertijfit

tue y

.4 m:tcor •

4. mctcor a ♦ / *

4 •

Cap. i,

C*2p* io»

2*icgcn. T

io»

8* . D*EG NATVRA

»/e, at Ariffotclc ipfo toto eo in libro copiofffrmc, apertifTit

tncqj declaratum/uius igitur fuccejjbres humiditatem, ficcitatenf,

paffruas appellant qualitates, affluas caliditatem frigiditatemf,} Ari

Sioteli non hoc tantum,fed fola interdum cahditas agendi ui pmdii

ta uidetur, paffiuafrigiditas, non propria omnino agens ratwnefed

corrumpens} aut ex accidente agens, affiuum uniens, congregansqs

calidum} aut quoquo adiuuans paffo} quae aquct inefr, & terree, e

quorum ficcitate, ir humiditate, ut e materiapaffiuo principio

conffituantur corpora, mirari igitur licet pajfiuas omnino humuita

temfrccitatemq,) ubiq; Ariffotehuifas,it matericeomnino uiccm

preebere in miflorum compofitione, & conffitui etiam 'a caliditate,

irfrigiditateylr primas, er agentes in fimplicium conffitutione i i

deri, quafi debilitentur haec conJhtuentes,& agendi ui exuatur}ueb

torpeant} quod paucioribus in miflorum compofitione fit opus agent

tibus. Ef eo etiam mirari licet magis, quod non tantum, ubificcmm

mifcentur humida terminari > ir conffitui 'a caliditate, Irfrrigidit.

tate Ariffoteh uidentur} fed ubi etiam ipfa perfe funt} Humida y in

quity ut uifum eff, ir f\cca} tum ipfa peffcytum quee communiter ex

utris f cocreta (unt corpoUyterminariyet alijs quee diffee funt qualita

tibus afficij non igitur in miffis tantum materiae,ir pafiulprincipij

praebere uicemfcd infimplicibus etiam Ariffoteh uidentur, prima

igitur conffituens corpora uelutifui ipfiusobhtus uideri potejly ut

primis, & agentibus utens illis} nihilo, quam caliditate, 6rfrigidita

te minus At no hoc tantum mirari ipfum licet} fed illud forte ampliUs^uod calidi

tafificcitatem quoq; mity humiditatem frigiditati, quaefrmul cfr

fe nullo pofre uidentur paffo y queeeunq; enim fummus penitus ocz

cupat calor, tenuia illa facit omniay non liquefacit tantum, emollitq

quee omnia humiditatiseffripfi imprimis uidentur AriffotelifYenui

tas} ipfe inquit} mollitiesf, ir uifcofitas principia nonfunt, nam

LIBER SECVNDVS. 87

fub humiditatem reducuntur ,tr humiditatis propricefuntfpetiesfu

miditas nimirum illarum qucdibet, at non pura,finceraq,y[edJiccita

ti commifta> ir pafia quid aficatate, Durat contra, & compingit

quxcunf occupat frigus, ir craffaficcaq;facit, quce omnia ficcitaz

tispropria Arifhteh uidentur ucluti Jiccitatisfpeties. Durum ibidem T .

ejl, inquit, Arjfloteles, quod concretum, gelatumq, ejl, quod autem 1 *#

concretum y ficcum efly propria igitur caloris, & caloris opus humi

ditas, qua: ubicunq, calor adefty agens, uertensqy, uelintegra ad

ejl ipfay puraqs, uel imminuta [alte. frigiditatis opusficcita$,ir pro

pria frigiditatisy quce ubicunq> magnum ejl ad efl frigus, adefl y ir

ipfa, humidi[fimis etiam inditur rebus. Ef humidiffrma igitur

aquay &' aqua humidioresuaporesy & ipfe interdum uaporibus tez

nuioraer craffefcit, denfaturq,, & compingitur a frigore, ferrum

contra, & folidiffima quceq; Ir liquefiunt,& in tenuiffrmos etiam

uapores d calore fummofoluuntur tandem} a nonfummo yirnon

diuturno emolliuntur [altem, hnmidiora omnino fiunt, Quod fi duz

rare, atq> exiccare, craffrtiem dare mdetur calory hcec etiam, ut

itidem dictum ejl, attenuans, atqs humefaciens facere uideatur,quod

uidehcet in longe craffffmam rem agens, haud ualens ipfey non igi

tur penitus uniuerfamfuperans, inuertensq; quce illius attenuari po

tuere, attenuat omnia y tr educit infuper, quodigitur reliquum

fit, tenuitate omni eductay longe fit craffrus y duriusq;} fiffilia itaqs

in i?nem iniecta cxudanty primum y ir moilefcunt omnia, & torz

quentur interdum, humore confeflim,uiolenterq; ex eunt e,& non

patentem, reUumq; natto egrej?um,non quod calor ullus exiflatfic

cusy qui nimirum talis exiflens perpetuo exiccet, atq; omnia, at is ca

tantumy quce non penitus uincit, nec uertit penitus, feu non ualens ip

' fe, [eu fumma illa repugnantia, obluUantiaq, craffrtieyat quce uales>

diuturnusfinuertat tandem, attmuetq; omnia, nec calore flrez

i -nue mms compingat yduretq; frigus ommaf qucefenfu manifez

iffrma,

DE NATVRA $3

2 ie?en. T.

8.

4 * meteor i

Cctp. / . ir 6 .

, ftifima, uel Veripateficoru nulli amplius explicanda uideri pofPunt,

at Ariffotelis' etiam tdlimonio declarentur Mis tamen. Alicnoru,

inquit Anflotelesfisgrcgatims eVt calor} fimilmm congregatmusjat

hocc non alui agere queat ratione > quam foluens, diffundcnsq,, ir

liquefaciens, humiditatem nimirum a frigore concretam ygebtamf

quafi nodo exoluens, aditum igiturfmguhsfacultatemf ad funde,

utferantur y prabens, quin fi uerumfateri uolnmus, nihil operatur

. aliud calor} at liquefacit,attenuatf, tantum, quoniam autem, quce

,eiufdem funt natur ce, autfimilia omnino* modo eodem, eadem fata

tenuantur y aut liquefiunt celeritate fn unum itaf confluunt} & ab

abjs fecernunturyquie uel attenuari, i^hquejcerc nequeunt omnino,

uel ut attenuentur diuturniore opus habent concoctione 3 non igitur

omnia dcalore fecernuntury non fiquidempix acera, fcdillicommb

fcetur magis, neq, hoc nobis magis y quam Peripateticorum placet

optimis, calor itaq; difgregare tantum atq;attenuare y humefaceye

omnino iiidetur, Frigiditas contra omnium eU} Anflotdcs inquit,

eongregatiua, termino igitur a fc ip/is diuifay [eparafaq; claudens, et

termino continens}compingensq;,ficdfatem dat rebus quilufcunq;.

Tum qucecunq; uere exiccantur" y e quibus uideheet ucre extrahitur

bumiditas 3 a (olo exiccari calore, d quo»filo educi > ir qui cum [do

elabi humilitas Arflotdi uidetur, quce igitur dfrigore exiccari nide

tur, propter ea ai ipfo exiccari afer enti} quod calorem extrudat,

qui cum dabitur humiditas ♦ Q ucecunq;} inquit} exiccantur uelca

lefaSa exiccantur} uelfrigefaUa, atfiue hoc yfiucMa\} exiccentur

modofa calore exiccantur omnino omnia> ud ab externo hiimmtaa

tem eliciente, uelabmterriodfrigore dedo, extrufoq; humiditatem

fecum educente5 propterea igitur d calore exiccari Ariffotdi uidena

tur omnia y quod egrediens calor,fiued fmnli cognatoq; eduUus}fiue

a frmre eiettw cum humore elabitur y egrediturq^cum proprio u\de

licetfubieUv,neq; enimhumidum, quod non hicmoio^akpaffm aca - v v , lore

LIBER/ S E C V N DVL $9

lore dtfnifo affirmat Ariflotdes,alia attrahit ratione externus calor,

fiam quod calorem attrahit, fui humori infidet,lr quo cum elabi*

tur humor. Q uibus igitur humiditas multa, calor inefl exiguus, cu

iujmodiaqua exiflit, & aquea quee funt, no penitus Arfloteli exic

cantur, fed concrefcunt tantum, quod non abjolutum, fed qittddam

exiccari efl, quod nimirum non uniuerfam humiditatem educere pot

tett elabens calor, at caloris propria humiditas, ly fine calore effie

impotens, calore fpoliata, non remanet amplius humiditas, nec cct

dens, necJluens amplius, at cedit,&fluit, <&' iterum fit humiditas

calore rurfus indito,(fuce aquce, inquit, funt, unius caloris exitu

concrefcunt, foluuntur itaq; unius caloris ingrefeu, isr non aquca tu

tum,fed quae ex 'aqua, terra itidem fmt yquce ad terram, inquit,

Cr ad aquam fed plus ad terram attinent fi ex eo quod calor exie

rit concreta funt, calore, ubi rufus aduenerit, liquantur, ueluti dutu

cum gelu aflnUum fit, igitur ubi calor non adejl, effie

pofee humiditas uidetur Arifloteh9 & ibi nulla effe penitus, ubi nui

lusadeU calor , ubi itaq;, ut uerageneretur, magno opus fit calore ,

atdquocunqfcre quocdafattamen; Quce refrigeratione, inquit,

concreuere, & caloris uniuerfi expiratwne ea non foluuntur, mfi

caloris exuperantiafed molliuntur, ut ferrum, ir cornu, ubicunq;

uidelicct calor adeff agens, uertensq;, humiditas ibi fit, at'ibi cegrb

us, ubi calor e penitus elapfo, interemptoq; nulla penitus remanfit

humiditas , ir eo abfoluta fit magis, quo magis uincit calor, caloris

igitur propria, & caloris opus humiditas, quce d calore conflituitur,

& perpetuo ad calorem fertur, & egreditur cum calore, ir quce

calore fpoliata non remanet amplius humiditas. Frigiditatis opus

ficcitas,ijr propria frigiditatis, quce humidifimis etiam rebus 'a prce

potente inditur frigore, humidiffima igitur, maximeq; diffluens

aqua, tenuffimi, irbumidiffimi igitur uapcres,ifeipfe interz

dum longe himdiffmusaer copigitur,craf?efcitq;, l? ficcusfit 'afri i ‘ M

4.meteor +

4 • meteor Qrp, C.

2 ♦ de gen animalC.}

Cap% 6*

Op, 11*

denatvra

gore, at non qiice magno pr^ditafimt calore unfi, ueluti album illud

Anflotehs uinum, ir oculis indufus humor; Nullo igitur paclo er

humiditas, drficdtas itidem primorum, ir ipfoe corporum agentes

uiden debuere caufk, quce agere uidentur nihil, <dr a caliditate

manare, £rfrigiditate, ueluti & qualitates relijuce omnes

ab altera infuper altera, quarum igitur neutra utriq; coire queat,et

unum illifieri, quod maxime oportet unum conflituturas ♦ At non id modo quatuor Ariflotelem fupponentem prima corpora

excipit incommodum, quod uidelicet duplici ad ea confihtuenda opus

habeat oppofitione, fed aliud itidem, & nihilo fortajfie minus, quod

nimirum duplici fingula detfiorma oportet y nefi enimfi ab altero ta

tum oppofitionis alterius contrario confiitutaJintfingula, in omnia

inuerti queant, immutarifi omnia, at in contraria tantumfmgula,

nonficilicet in terram, aut in aerem ficcitatis, humiditatisfi opera,

aqua unf,aut ignis a caliditate constituti, ac frigiditate, at infe ipz

Jos inuertantur tantum, ir nefi illi in hos unq>f fed in fe ipfos tam

tum er iUi, nefi enim in ullum agat quicquam, at in contrarium mo

nec plura uni contraria Quoniam igitur in omnia immutari ui

dentur omnia, quatuorfitpponenti prima corpora, & a duplici om

nia oppofitione, £r ab altero utriufq; oppofitionis contrario con/lk

tuenda fuerefingula, duplici igitur dandafiorma ut fingula > quibus

non utro fi, alterofialtem oppofita principio,in reliqua immutari que

ant omnia,Rette quidem modum uenatus ArSloteles,quo a duplici

confiituta corpora oppofitione, in fe mutuo inuertantur omnia ♦ At

rnq, fuorumullus, nefi rpje fibiconcedat AfSloteles, reor, ut ens

ullum 'a duplici conflitutmfitfoma,irforma igitur, natura fi prx

iitum duplici, quod nimirum, <£r unumuideri queat,& non unum.}

a forma enim tfie. habentibus rebus, duplicem habensfomam, du?

|?lex itidem habeat et effe. At & perpetuo diffidere fili ipfis opor

imi entia, duplici pmiitafoma,utrafi materia ut propria re uti uo

! I B ER SEC VNDVl'

lente, nam fi coeant, ir unumfiant,Jiiperflua, ipfe infuit Arijlo?

tcleSj otiofafi appareat oppofitio altera, cuius contraria alterius cot

eant, Ir unumfiant contrarijs. Quod ita fi longe ab fur di fimum

ipfis etiam uifiamVeripateticis, anxie inquirunt q quo feruari queat

patio. Num, inquiunt, non qualitas utrafi infingulisformee uice

fubitfied materia altera, humiditas uideheet, ftccitasqs, quodJjr

hic, ut ditium eti, innuere^ alibi aperti fime affirmare uidetur

Arifloteles, utranfi autem utrififutyci agenti qualitati} ne fi enim

eadem intenfre conueniat caliditati1 fjiimmoefi remifice itidem,

imminutcefi, & nefi itidemfrigiditati,diuerfis prceditce Uiribus, Sic

' citas itafi, inquiunt, utriusfr ejlfubietiumjummce, intenfcefi, qualis

humiditatemfitrafi deflruat y corrumpat fi, utrhfiq; itidem, at re*

mfice humiditasfubietium efl, imminutceq;, Atprceterqudm quod,

ut ditium ejl, nihil infimplicium conflitutione humiditas ,ficcitafq;

agentes Arifloteli, caliditate}&frigiditate videntur minus, longe

abfurdms} penitus contrarijsformis fubietium idem ajfignare,idq;

proximum, ir eidem diuerfis quidem prceditce uiribus, at eidem om

mnoy longe contrarium, Ir contrario effetium,dfpofitumq; patio,

quam idem eidem non fidem prceditce uiribus ,fummamfrigiditate

nequaquam terree attribuere uidetur Arifloteles }fed aquee magis,

T um fingulisJumma} ut ditium eflyOportet in fit qualitas utraqfior

te, inquiunt,propter ea ducefingulis corporibus afignatee funt quali

tates,quia enim e qualitatibus duce agere uidentur, pati du<z,ly fin

gula prima corpora pati^ & agere, fingulis atiiuarum altera, qua

agere, pafimarum 'item altera} qua pati queant ajfignari opora

tuit,abfur dum Ir hocy neq; enim, ut ditium itidem efl} uel atiiuay

uelpafiua tantum qualitas ulla in fimplicibus Aritioteli uidetur ,

fed ceque agere omnes, isr omnes ceque pati, Ignis igitur in aerem

immutatury ficcitate interrempta,immutataq;, non quidem dealidb

tate, quee uni contraria frigiditati y inficcitatem omnino nihil agat

z*dcgen< T.

9h ; PENATVR A

unq, AriVoteli procfertim, cui (eque libensficcitati coit calidi fas

*t(J; humilitati. Nfoj; ijs igitur acquief entes Peripateticorum opti

mi, ir neq; duabus formis, ir naturis duahusrem unam darifujli

nentes, Altera ,inquiunt, qualitas uereformae uxeem praebet y quo\

tiiam autem non materne cmuis y ir quouis affeUae ydifpofitceq; mo

do forma infit, fed parata fit oportet, aptaqffaUa materia ad huiuf

modifufcipiendamformamy hocitaq altera pmfiat qualitasy mate/

riam nimirum difponit, aptamq; reddit, quae igitur prius in fit oport

tet, It materiae omnino, ac difpofitioms praebeat uicemy hoc autem,

no f catas magis prceflet, humiditasq;y quam cahditas, figiditasq; ♦ Prima quidem incommoda uitantes yforte ir AriVotelifententiae

haerentes magis, quii hoc ueritus ,reor: haud aeque a. qualitate utraq;

fngula afjerit detineri prima corpora, fed unum quodq; unius e(fe,

Terray inquit, ficci potius eflyquamfrigidi,aqua uerofrigidi magis,

quam humidi,aer humidi magis,quam cahdifgnis calidi magisyquam

ficci, non quidem, non utramq; fummam ineffefingulis yfed alte:

mmforte innuensy quaf materiae y ir difpofitionisfubire uicemfor

mx alteramyqux igitur dominetur magis, ir magis etiam operetur,

Incommoda illa quidem, utdiffum efty euitant, at alia fubire uidena

tur haudforte minora, primum enim fi materiae meem praebeat alte

ra, nequaquam in omnia inuerti queant omnia, at in oppofita tan/

tumfngula, neq; igitur aer ab igne,aut ab aqua inuerti queat terra >

quid enim alterius materia in alterius agat formam:quii praeterea ca

hditas,frigiditasq*,,fi non folae ubiq; maxime certe attiux Arifiotez

li uifkydifpofitionis,ac materiae uicem humiditati praebeanty ac ficci

tati?fi non perpetuo paffiuis uifsyat pajfiuis omnino yir longe igm

uijfimis, ir perpetuo Vertentibus, nihil certe agentibus unq, quaeft

formae exiVant, agentesq;y non fe ipfas modo conf ituant oportet}

fed ealiditatem infuper} ir frigiditatem, proprias nimirum matez

riasy ir propriafubieffa, neq; enim uelin non propriafedeforma

9\ LIBER SE CYN D V $.

tilia collocetur unquam ., uel ab alio f aretur illa ,ir concinnetur,,

quam a forma eadem, queefe in illa generat, coj tituifq;, non jiquidt

ignauceformoejnertesq;, quae alterius ope indigeant,aut operayquod ipfis domicilium paret ,fedcsq; ,fed longe ipfoe grauifrimce 3maxU

mcq; aUiuec ,fihi ipfis materiam concinnant, & proprue aptam fa

ciunt natum, nullius minferio utentes, aut indigentes omnino, Ca .

lor itaq; humiditatem facit > tenuitatemq;, & ficcitatem frigiditas,.

crajfitiemq;y quodbumiditas, tenuitasq; propria ef calorisfedes,

frigiditatis ficcitas, crajfitiesq; , <tr humiditas igitur, fi calor xpfm

fribiectum fiat unqs, calorem ipfa generet oportet,& frigiditatem

ficcitas, fi ficcitatisfat fubieUumfrigiditas, & multo etiam Peripa

tcticis, quam nobis ponendum id magis, quibus materia aptafaffia,

difpofitaq;,forma elucet ematerice emergens [mu, quee igitur abeo

generari uideturya quo materia difponi,parariq;,non itaq; afimibgt,

neretur,fi non ajorma ipfa materia paretur , ignauiffimce igitur m i

ertiffimceq; humiditas mfe,& ficcitas, & non calorem modo,fri ,

gu$q;,fed neq;fe ipfas generare aptee uifce unqs, nequaquamformee

uideri queant, agentesq;, ir quibus caliditas, frigiditasq; materiet,

fiant, aut materiam difponant, nec paffio igitur Peripatetici effugb \

ant ullo, quin a duplici natura, dupheiq; forma prima Arfotclicon :

Jhtuta fint corpora, quo neq; abfurdius qukquam, neq; pojfibile mi,

nus, at necefario, ut dictum efl , Arii iotehfattum, quatuorfup/ \

ponenti prima corpora,& a duplici igitur corfituta oppofitione,et, in omnia inuerti uidenti, & nolenti omnia.

Age uerb,num quae Arfoteh prima udentur, uere prima uideri queant C«p * a *

omnia} ir aer igitur, er aqua, ir num talia exiflant, qualia Arb

floteli ponuntur, ir illud infuper, primumq; num eo locata fint orz -

dme, quo locari debere entia, ipfi itidem uidetur AriHoteli, continen caj0 jm

tia nimirum contentisftmilia ,cognataq;, proximaigitur qucefunt, 244 . -;

mutuofefefoueant,femntq; contaUu, ir libentia itaq; ,uoletiaq;:■) 'Mvti coeant,

n u: D B N ATVR A

coeant, i unguntur q; nonfefe mutuo exhorreant , auerfentuYq;,et

aufugiant mutuo, interitum fili ipfis molien tia, ir perhorrefcentia

igitur afe ipfis interitum, qualia ir altera tantum diffidentia qualis

tate, proxima appareant Ariflotehs corpora., apice igitur contigua

fili ipfis a natura locata nephas fit putare, id ante omnia prouiden

te, ut quam diutiffimeferuentur omnia, longiffme igitur contraria

afe ipfis faciente. Nec ucrofimilia dicant proxima corpora, quod al

teram communem habeant qualitatem, nihil enim fere contraria ap

parent minus, qudmquce utraq; diffident, quando alter a tantum dif •.

fidentia interitumfili ipfis ,afq;internitmem mutuo moliuntur.

At neq; illud ncceffarib uidelicethmufmodinatum fuleundumfuf',

fe incommodum e duplici oppofitione constituenti illa, necefarib

igitur altera diffidentia qualitate, proxima collocanda, ir non in

extremo a terra loco aerem, terree maxime oppofitum, contramq;

ne aquee ignis proximus fieret, contiguusqd qua dis fidere uidetur1 ■

maxime, nonfquidemin alw quouis natum opere, ea ipjius fpdla

tur ineYtia, ut malum ullum , ullum ut fufinendum fit incommoda,

qua, mala qucehlet, & qucehlet incommoda, in fummafemper ner

tit lona, commodaf, ut uel hinc tantum patere queat, non d duplici

oppofitione,& al altero oppofitmisutnusqi contrario fmgula,&'

quatuor igitur prima conflitmpoffe corpora, quoniam ratione nuh

la talia exiflentidconuenire interfe queantjongruereqs, quin malu

d fe ipfis mutuo patiantur, ir fuce maxime exiflunt contraria, non

contraria, extremaqs fortiri queant loca.

Op. 13» Atnef feorfum fingulaintuenti talia uideri poffunt y qualia Veripateth

cis apparent. Primum enim quod in proprio aquee exiflens locomae

re,aquee uniuerfitasuideriqtmt,nulla prafertimalia apparente,

uel magna unitaq;,uelflalih aquarum mole, calidum ,ficcumq> ipfi

t \ tneteor • *. imprimis Arf otelididetur,^ eflfalfum exiflens,

Cap> 3-& crdfluimpinecu&lpfdprmUMfiigiduWifrdulce,huthidumf,et

I' degen* . tenue

L I B£ R S-E CVN D V S. sfr’

tenuecfierat natura y at tenuium, dulciumf abfceffuspartium, animal

calidae y ficcceqs exhalationis commixtione, d delabentibus delatte Ca? *1

pluuys, in contrariam abyfe mturamfiquidcm * ut amplius in pro?

prio declaratum ejl. commentarioy dr ifji itidem uideturAnfioteli,

aqua nuda d nullo crafefcere, nec faljafen uidctur calore, quae nh

mirum parum quid d naporum naturaremota> modica data tenuitas

te in uaporesfoluitur, isr in aerem uniuerfay nulla exi/lente crajfiz

tie, quce uel ah exili calore attenuari haud queaty affiduc itaq unit

uerfa attenuata magisjnagis ad aeris uaqorumq; accedit naturam*in

quos foluitur* non dum eo data calore, d quo falfa fieri queatyeo itacq

aquae uniuerfitas d calore crafefcat minusy quce longe aqua omni uit

deri debetftmplicior* himdtorfyir tenuior. Cfuce praeterea fet

nuitas e mari d Sole extrahitur , in aquas coatta mari rurfus rejlituit

tur, nec ipfa tantum* fed quce etiam, e terra eduUa ejf ir in aquas

coa£U magna ex parte d fluminibus tandem in mare delatas ♦ Non

igitur d Sole tenues partes educente craj?efcere potet! mareyat mub

toab exhalatione minus, aqua omni longe tenuiore , longeqs leuiot

rey d qua nec calidum feri* irflfcfcere queat mare* neqs enim ex

fe delabatur exhalatio. Jicperiora proprio petens ingenio, at phuys

commixta d pluuijs deferatur , qux omnes uelaiSlrinceipfce, atf au

tummaleSy quibus plurima mmfnodi AnHotch admifla mdeturext

halatlo, dulces apparent* nc dum eafalfediney eaqs praeditae amam.

tie y quce tantam aquarum inuertere queat molem. A nullo itaqs

immutatum calore marey ir nulla fpoliatum tenuitate\>,&humi.dif

fimum uideri debeaty & dulciffmum > uel longe potius accerbfft

mum; Hic enim*Iraiferusfapord frigoreommdetwr*ut Cale:

nus, Ir ipfe amplius docet fenfusy &fm apertiffmw, demonHratu

ejl loco* non dulcis> nec ipfe etiam aqueusl qui ir ipfe d.non nolent

te quidem, atdcalorefit omnino * aquea igitur modico adieffia

calore> dulcefcunt omnia, irfaliu in longa inedia, magkuidelicet

concocta

2 . mcteor. Ccp» $ t

t. meteor» c 4 *

Cdp.14,

96 0 E NAT V R A

eoncotta falfafcit , mox & amarefcit, qui a maiore, <jwam dulcis ffa

untcalore fapores. Atfcr quale exiff it, tale femper,&'ueluti a principio extitifie mare uidetur Arifloteli,fifiquidem potabile, i na

. prius, dulcium alfceJJu partium d Sole eduffarumfalfum efl

ejfeclum mare, cur reftitutis illis in aquam coalis dulcem y tenueqs,

non iterum dulce fclt, I7 tenue fitixterno igitur tempore, cr Ueluti

a principio craffum intuens Arifloteles marefalfumq; ,& calidum,

quod itafi tale d natura constitutum uideri queat, at humidum, te/

meq->y<br dulce oportere efe contendens, id enim facit fummam

aqux tribuensfrigiditatem} humiditatem fummam, formare in

proprio ponens aqux loco, for aqux faciens uniuerfitatem, naturx

prxfcribere Arifloteles, for leges imponere, for ueluti errantem illa

corrigere uideri poteft, illud certe re formida f e AriSlotelem oport

tuit, ne altero e frigidis primis corporibus in cotrariam a3o natura,

quocunf id fit facium pacto, mundiconfructio, cr ipfe difolueree

tur mundus, qui nimirum proptereaferuari Arijloteli uidetur, quod

. mJlum e principijs prima corpora conflituentibus, reliqua excedat,

exuperetf quodfi fiat, in fuperatis,uincentisq; naturam inuertan

turAriHoteli omnia. Aqux igitur umuerfitate, cmuelfmma

ajjignatafueratfiigfditas, calida confpeffa, ne longe exuperans caz

lor omnia occuparet, reformidandum erat AriUoteli .

At non marinx tantum,fed aqux omnino nulli fumma inejfe apparet

frigiditas, qux nimirum nullibi, in nulla apparet ipfiusgeneratione,

confitutionef, e uaporibusgenitx a Sole eduSlis] forfuperiora pez

tentibus, ubi ad fuperiora patet aditus, calidis igitur y uel Ariflotclis

. testimonio, ira sola in aquas nefis confpifatione, a nullo interdu

, adiuta frigore. Nam falam aduapores in aquam cogendos fatis efft

‘ $ illam, nullius ope indigentem frigoris, aquarum reor omnium maniz feSiare poleftgeneratio ,ubicunq; igitur, quacunqs coeant occafione,

\-for in ualde etiam calidis^ rebus, in aquas crajfefcunt uapores qmh ,•> bct.

LIBER. S; E C V N D V S. loo

*

Icty at tenues dumfuntnusqj,,;neq;d praepotente etiamfrigore.

Nusf igitur tcnuijffimi, qui apparent nenti} quantumuis ficuicntibus

frigoribus in aquas coguntur tameny nifi loci forte angufia prejfuin

fefc itafi fpiffatiydenfatifiy cra fores omninofatti, quod ad Arabiae

delatos, impaUosfi montes,fuh ardentiffiimo etiam, maxirhefi fere

no pati afferunt czlopn repentinas igitur Jonge fi craff mas necef

fario coguntur pluuias, plurimis in unu coaUis} ubieunfi certe ab opz

pofitis montibus coercentur uenti, <dr ueluti retinentur, valde etiam

tenueSj & qui in aperto nequaquam crafjefcere uidentur loco, pluz

res effeUi, in angufihusitaq, coatti, fipiffatifiinter fe, e tenuibus craf

fi fiunt, pluuius igitur ubi aer} caliginofusfi, irfub quo madefias

plerunfi, ne fi aha ratioe eforibusferbisq; odoratae eliciutur aquae,

e conco^lis uideheet, deuflisfi elapfi uapores} dr in anguflumjubla ti, dr in fe ipfos igitur colleffi, coaffiqs, aquee fiunt} ueluti & relb

qui fere omnes) e quacunfi edulis re d ualentfjimo etiam calore, et

inrem etiam fublati fmclufiq, calidam} balneorum ita fi laquearia

aqua madere uideasfemper} dr uafa qucecuriq fumum emittentibus

fuperpofita rebus, ir qui e naribus diffluit humor, qui quid ab aqua'

interdum difideat, uidere haud queas, e uaporibus componi uidetur

e ventriculo ad cerebrum fublatis, dr in cerebri cavitatibus coaff is.,

compachfp, fida igitur confpifatio d nullo etiam adiutafrigore, uaz

pores in aquam cogere y fatis efje uidetur ,nonfiquidem in harum co

Jlitutione aquarum, frigus apparet ullum} nedum fummum} quod in

nullius omninoy non fiquidem ros modo nequaquam in valde fubhmi

fit locoy fed pluuic? multe?,ceftiuce prcefertim,e uaporibus geniti? craf

fionbusyquee preeeipue in eadem cum grandine fiunt nubey que? proz

pterea crafores uidentur Arfloteli, quod in ambientefiunt calido,

a quo introaclo nubisfrigore} colleffo itafi, unito fi, & mlcntiftz

mo facto propriam materiam inam m uertigrandiorem, repentb

nas itafi cefiliuas pluuias kou hocfcgo7^W;miIIu porro nativum pro

N

i . meteor. Cilp.12,

101 DE NATVRA

prlumfi nubi ineffe uideturfrigus, e uaporilus conflitutce calidis, ut

dictum ett, uel Arifiotelis tejlimomo, adfvpcriora itafi elatis, At

nullcc omninofieri pluuice a fummo uidenturjmore> quod in aere in

calido nimirum iuxta Peripateticos elemento reperiri non deleti

ubi magnum adetfjn niues gelantur uapores, ir inglaciem aqua,

uel marina ipfia longe etiam calidior, E£ ne fi quae e terra exonunz

tur, uel e uaporibus a Sole eduffis conflitutce , ut Arfioteh placet, a

Jiimmo oriri udentur frigore, in fidem in aquas coattis,uerfsque ter

ree partibus, e quibus eduBifuere, uel in fnperionbus etiam locis, ne>

que enim defendant uapores unquam} at fuperiora ufquequaque

petant, in illis igitur terree locis, in aquas compaffi, qv.ee peruadere,

et cahfacere queat Sol nequaquam a fummo compingi mdeturfrigo

re, quod ibi e(?e haud quaquam potefi. Nulla igitur aquarum con

Jlitutio )gencratioq;magnuincf?eaqUi.efiigusmdicare uidetur.At

neque operatio }uel affio ulla, quae nimirum motu gaudere ir ipfia ui

detur, It motu conferuari, torpens itaque, atque immobilis faffia

corrumpitur uniuerfa, & copiofiffime exbausia, nullum' injertani

molibus malum, quibus uel preefientem paulo liberalius fiumpti, nec

ualde frigidi fucci necem.Reprimit modo interdum immoderatum in

illorum corporibus calorem, ne fi proprio idfrigore, non igitur nifi

gelidafacla, at neque huiufmodi magna appareat prceditafiriofditaz

te, neque enim caloris cxcefium reprimat ,fed penitus illum exthv

guat, quod multi, nec fummefrigidi faciunt fucci, vAuti igitur tepida

infrementem immiffa, refrigerat illum, ir pro ardente moderatum

facit. Et neque ignem extinguens copiofa in ipfum inieSla ualde ui

deaturfrigida, quando nihil id fremens ipfafacit minus, irfummo

data calore, ir marina, queecalida Arifloteli mfa,ir ficca ampli

us, magis forte, fucci certe quilibet, longe etiam calidi(fimi > ir qui

perbelle nutrire ignem uidentur,copiofi in illum non ualenteminie

extingunt illum omnes, quod nimirum liquidi etiam exi/lentes y tenuefque

LIBER SECVNDVS. tot

tenti fque omnes, foros Minurit, e quibus tenuitas dabitur ,flammas

nutriens, ir materiam uriiuerfam, cui adhceret calor, quoquo comi

fingunt pacto, ir craffiorem reddunt, quam cuifummus bcerere

queat calor,qui non riifi tenuitati in fit,haud ualde a fumma remotae,

ir aqua igitur non propterea extinguit ignem copiofa inieBa,quod

fummefrigida, fed quod ir poros illinit, ir materiam cui hcerelat

compingit> ir crajjiore reddit,ubi igitur materia adefl, quae non ad

eo ab infvfa compingi queat aqua,quale bitumen uidctur^nequaq.) in

illa accenfce flammee extingui vadentur,fed nutriri magis, ir^nes

que incendia fumma ab infufis aquis ullis, fed d fuperpofita fola ops

primuntur terra, neog, igitur aquae operatio, uel aUio ulla magnum

ei inef?e declarat frigus ♦ At neque ulla paffio, quee nimirum fers

uens fatta, irfummo data calore, aqua efre haud cefrat tamen, for

te ir aqua magisfit, tenuiorfafta, atque humidior, non quidemfi

frigiditas, eaque fumma ipfiusfitforma, irfibulantia, ut veripate

ticis placet, nullo enim corrumpatur temporis momento, 'a re occupa

ta, de tentaquefumme propriae oppofita, contrariaque naturae, nihh

lo quam ignis minus ,fi quoduis ipfum occupet frigus, neque enim pe

riitus contrariae, fummeque agentesformee} in eodem unquam fint

paclo ullo fubieUo, quee nimirum contrarias,fummisf prceditee uiris

bus,fi non alteraflatim opprimat alteram , fefe mutuofaltem immis

nuant, debilitentque, ueluti itaque nusquam fngidu uidere efl igne s

quod ipfius forma, ir fibulantia calor, nullum pati poteflfrigus,

ir3 nullo coirefrigori,fic neque aqua calida fiat unquam, fi frigidis

tas fumma prcefertim, ipfius exiflat fubfrantia. Hoc cuiuis manife

fare potefl nequaquam a frigiditate', eaquefumma confiitutam efre-

aquam, illud a nulla reor, quod fumme aquee natur'<p. contrarium, ad

uerfumque uidetur frigus, corrumpens illam,Ir in glaciem muertisy

criflallumque, proprio termino contentas,Ir /olidas,compacfasque>

ir ad motum inepti fimus, penitusque immobiles, res, fluxilem, lis

N ij

DE NATVRA 103

quidamque aquam, Cr quee proprio contineri haud queat termino)

ir ejua: motu gaudere, Cr feruari uidetur motu. Calida igitur ui

deri dehet aqua a calore conjlituta, crferuata, perfectaque d caloz

re, Cr cui queeeunque injimt tenuitas, albedb, Cr mobilitas caloris-

funt propria, Cr cuius natum aduerfum, contrariumque uidetur fria gusfo autem Arifloteli magis,cui, ut dictum efl, calida uidetur aquee

s > de gen * uniuerfitas, Cr cui nullus humorfine calore ejfe,at Cr ignis pabulu

animal Peripateticis uifa omnibus, nequaquam igni contraria uideri debet

Aqua, talia, n. quaefunt aegerrime inuertuntur contrarias obluffant

tuirepugnantiaq; uiribus.

• 1 * • At neffumma acri inefie uidetur calidi fas, oportet autem ,fi Cr ipfe primum corpus ,nifi enim,ut dictum efl, fumniee primis infint corpori

lus qualitates,nequaquam prima, fimphemq fuerint corpora, remf

fio enim omnis, uel contrariq fit admiftione, ucl affione contrarij,

tum infinita fuerint prima corpora. Atneqs Arfilotelesfummam

aeri abneget caliditatem in ignem ipfum uertens fola immutata hut

miditate, Cr e terra, atqs aere ignem constituens, illius ficcitate, hu

ius remanente cahditate. Ab eadem igitur caliditate, qua ignis,

aer itidem Aristoteli confitui ufus, Cr a fumma uterq;, cequc igni

calidus fit oportet forte Cr magis, in crafiorc enim corpore copioa

fior colligi potefi calor, in terram igitur agere poffe magis, quam pa

ti aer uideri queat, non inferioribus agens uiribus, Cr in debilitata

agens, imminutamqs ab a fidua Solis abtione, at terree proximus,

ubi drejlexa non calefit luce frigidi fimus apparet, Cr eo fiigidior

afiidue, quo a reflexa minus calefit luce, qui igitur calidi fimos, tea

nuijfimosq, uapores in aquam Arifloteli cogit longe frigidi f imam,

. Cr in niues etiam gelat, non quidem fi fummus aeri irfit calor, ut

enim terree proximus, contiguusq> d praepotente denjifmce terree

immutetur frigore, remotus itidem pati queat quid, quod enim inf

mis ipfius partibus d proxima terra inditum eflfrigus,nullo negotio a

LIBER SECVND VS'. 104

. longe-ampliore, lonfiefi robufliore proprio fuperhris aeris calore de turbetury at fi interimatur, non modo ne ad fupcriota feratur reijcie

tur. At nefi ignis contaUu,iy iomniMione etiam calidus hat aer,

ab eodem illi conjlitutus principio. Et nefi a ccdeUium latione corri/

motusycontritus f non [iquidem non per fe primis corponbns fumi

mus infit calor} fcd ex accidente fiat} qui fi non natura ipfa^res cert

te Arifioteli etiam maxime omnium naturalis uidetur, iy quo em

tia conflant feruanturfi omnia, iy qui uere uita fit entibus} at Arh

Jloteli propterca inferiora haec a celejhbus calefieri uidetur, quod ip

fis commotis, iy ignis itidem commonetur, agitatur fi > iy illius par

tes fegregantur, defcenduntfi, iy aeri commijcentur, a quo cahdio

re, iy ignis contactu, iy cceleflium motufMo, calefiunt inferiora

haec y Aer itaq.; non (eque igni calidus Arifioteli uifus, nequaquam a

cahre puro y at fi integro confiituiuideri debet j necprimum igitur

corpus, iy nefi ignis, cui non perfe} necfiemperjiimmus inefl cu/

lar, At nefi iuxta Peripateticorum placita perpetuo humiditati fum

moe, fumma coniuncla efie potefl calidi tas, quee}ut ipfis placet}depo

palatur illam} iy depafcitur ajfidue, cur igitur non uniuerfa tandeT

quee acri inefl y humiditate abfumpta, non in ignem abit aer uniuerz

Jus, iy fubhmiora etiam petit}nefi enim humiditatem tantam in eo

generari a uaporibus a Sole educis,in ea prcefertim ipfius par te,quae ;

extra montium efl uerticeSy quantam ab inexificnte cahditate confu ;

mi credibile cfl} humidi enim qui uidentur Arifioteli uaporeSyUmuer '

fi fere intra montium uertices in aquas coguntur, inepti ulterius pro

grediy iy dfiigore in ea aeris regione exifientegrauwresfafli, iy

crajfiores, fiqui ulterius attolluntur nequaquam ad tantamfuperioris

aeris illius molem inalterandam} ullius uideri queant roboris,qui pne

fertim longe calidijfimi, nonigiturafeendant iy humidiffimi. Mi

rum pmterea,fi penitus terree aer opponatur, penitus fi exiflat con

trarius maiorem terree portionem ab aere contineri} iy circumplez tti

IO/ DE NATVRA

Crfp, 16.

2.dem, T, £ . io* ir

Uifrquidem communi qualitate colligari prima corpora necejjarium uidetur Veripatetids.

E£ aquce igiturfummam ajfrignantem Arfrotelemfrrigiditatem mirari li

cety&fummam aeri caliditatem, at multb3reor, amplius ignem ficci

tati dantem 3 ab altero igitur communi terree principio ignem confli tuentem 3 nam preeterquam quod caliditatifummee fumma itidemfic

citas, autficcitas omnino ulla3 nullo, ut declaratum efl3iungi, coireq,

potesl paulo,frigiditatis opus3 propriafrigiditatis, ir quoeafrb

giditate feiungi non poteftjriMigneypuro illo prcefertimfinceroq^

humidtuslpfi etiam uideri debet Arifloteli, nec terne dijfrmiley ir

contrarium magis. Siccum id, inquit Arifloteles, uidetury quod cegre

cdienoy proprio termino optime continetur}& quod nequaq in fefe

refugit} ceditq;,fcd renititur, r efflit q;, humidum contra alieno pub

cberrime, minus belle proprio3 ir quod infrfe refugit} ceditq,; ir

non refiflit, ir tenuitas3inquit, moUitiesq humiditatisfmt propriae,

ficcitatis contra crajfrties, duritiesqomnium igitur humidijfrmus

ionis, minime omnium proprio aptus contineri termino y alieno omz

nium.aptiffimus, vr longe omnium tenuiffimus ipfre, mollifrimusq,y

& cedens maxime,& qui quaecunq; penitusfruperat3uertitqs, longe

etiam crafiffr\mydurij]imaq-,y & renitentia maxime, infummete ^

mia, molliaq.lr fumme uertit cedentiay in uapores nimirum 3 fuz

tnuqi, IrflammaSy attenuet faltem} emolhatq;y & liquefaciat} huz

ruidiora igitur, ineptioraq; reddat proprio contineri termino, i? re

nitentia minus, quae non penitus fuperat, uertitq,y Nec uerb proprio

termino contineri uideatur ignisy quod non [diffunditur afeendens 3

diffluitqb at ueluti in pyramidem coit, qui ad propriam reffd breuifr

fimaq, locum,ad cognata tendens cor para, una eademq, tendit

umuerfus uiay unitus igitury nec tamen in orbe^globumq^quod opor

tebat, fi proprio fui natura contineatur term\no3neq> enim alia parti

lus dandaformay quam quee miuerfitatis eft propria, at in pyramb

LIBER SECVNDVS. io<S

demprofiufus, quod e medijs rei , quceaccenditur,partibus, maxime

in iliis uigens calor plurimam educit tenuitatem,quce igitur fummo da

ta calore in longius lucere ducat} forte if relicuis calidior, tenuior q

iter conficiat celerius, non itaq usq quaque pyramidalis apparet fla

mafedprizapue e materia educta oblonga, ereffiaq, uel circulari)

aut quae latitudinem habeatfaltem, omnis certe alienum quemuis

terminum, & alienamfiguram nullofiufcipiat negotio, quod unum

fiatis Peripateticis humidum declarare efil ignem, id itidem humidu

afferente Arifilotele, quod alieno facile terminari potefi termino,'

Atq hoc humidi proprium uidetur magis * non fiiqmdem ens ullum d

fie ipfio libens diuidatur,fegregeturq, & corrumpatur igitur libens1

at ibi tantum, quod tenue efl,ubi in craffms incidit,oblucfansqfa qua

li flamma quceuis nullo diuiditur negotio, ir a propria remone

turfigura, tr omnis itidem contingenti , comprimentiq renititur

nuilhfedpromptiJTmeinfe fe refugit,ceditq,quod humidi propriu,

ir quod humidum facere Arifloteli uidetur. At neq ficcus ignis,

crafusq, quod exiccare interdum, compmgerefiflr craffitiem da>

re uidetur rebus, concocla igitur qu.edamftcciora fiunt,crajftoraq,

ea fiquidem, ut declaratum efil} crafiefcunt ah igne, quae non uniuer

fa uertere potefil ignisyuel languens ipfieiimpotensq, uelficciffima il

la} cra fftjfimiaq, partibus igitur,quce humefier^attenuariq; potuere,

humefaUis, attenuatuq, ir edudis omnibus, qtlctreliquce fiunt lon

ge crafjeficunt magis, propterea igitur exiccare uidetur ignis'', quod

inexiflentem humiditatem, quam ipfie ingenuit, educit omnem*

cognatam nimirum, fimilemq, neq enim diffimilem confhtuat rem*

aut eliciat,attrahatq agens ullum, ficcitas igitur, crajfiitksqab igne

fiaUa, nequaquam ignis uideri debet opus,fied ignis impotentia, quae

nimirum fuperari non potuit ab igne,& in humiditatem uerti, tenui

tatemq;* quamfiummam ubi potesl, perpetuo facit ignis,quodhumk

dfifmus ipfifleq; * n, diffimile quid confiituat agens ullum, at neq

iegen. T*

I*

*P7 DE NAT.VRA

fumme contrarium quod eUjir non inferioribus repugnans uirihus

innatatur,fupereturcp, ab agcte ullo unfpropterea ioitur quxcunqs

tenuitate omni eductafumme craffafummeq, effecta ficca,quocunqs

id faciumfit pacto, & ipfa longe omnium cegernme ab igne inuer

titur terra, quod longe humidiffimus exfht ignis , qui ab altero tert

ree communi constitutus principio nihilo facilius terram Arifloteli im

mutet,quam aerem,aquam longe cegrius utraq; oppfitam qualitatey

qux nullo inuerti uidetur negotio, ignis ita'p pabulum Peripateticis

uidetur, ob id inquient y quod tenuis exfht aquay terra uerc crafa

recte fane,tenuis namq„ <;jr humida igitur res,haud magno negotio

tenuior fiat, atqs humidiorfed non quee fiimrna obluctatur crajfitie,

ficcitateqs.

Cap* 17* At quis peripateticos fatis mirari queat, crafijfimam intuentes, & pree

dicantes terram, longe ignem tcnuiffimum, longiffimc igitur in ea

diffidentem a terra oppofitione, quee humiditatis eUy ficcitatisq; pro

pr\ayficcitatem tamen dantes utnq; fiimmam, & ab altero igitur eo

muni principio utrumq, conflituentesgerrce itacp eundem ex dimidio

ignem facientes, cui penitus illum dtffimilem intuentur, contrariuq;,

fumme crajfe,fummeq; opaex, fumme mgrxgummeq; obfurce,

& fumme denique immobili, fumme tcnucmyfummeq;tran(picuum,

nihilitaq; ccelefium adimentem,aut immutantem ommno afpeUum,

fumme album,nulli commistumfumo, funMhq; lucidum, & fum

me deniq; mobilemy non adeo ab aerey at neffiegbuqua ipfa differt

re uidetur ignis genui & ipfay tranfpicuaq;, irnlba ,* ir non peni

tus motus experte ,penitusq; inepta ad motum ,fed ir ip fa motu

gaudente, ir feruata motu, hanc ab utroq; igni oppofito confhtuta

principio fumme ab igne differre oportebat reor, terram ab altero

communi, igni ex dimidio eandem effe, dr uiden infuper, fen/ibili

exifente communi principio} & operationem ex dimidio operari

tandem} quod enim funt, ir quod operantur entiafproprijs [unf.

ic& i L I B E R a S rE C y N D T

{r operantur principes,ifsporrb^quac dicta fimt omnibus terree Igne ' ^

cpponi}ipfe manife^atfenjiis,qui ubi adef,nulhmplmmqutreda >

ejl neqs ipfi in reliqui*, at in eo tantum diftentmt peripate

ticijqubd ir terrae interdum albedinem affgnant, haud recie reor, .

nifi enim, ut diffum efl, alterius principij, ir primi alterius corpo^

ris proprius fit niger color, nullo compofitis indi queat paci*, neq;

igitur ex albis omnibus illum educentes fotis placere Peripatetici pof inlje co\os

Junt, ut in comcntario de colorum generatione ejl expoftum.Aritfo r\ b.

teles quidem ipfe, efiubi nigram ponit terram, propria quidem fuh * • degen. flantia, propriaq.; operationeJumme illam igni oppofitam efjey conz arumel C> 2 %

trariamf, ir aerem,terramq, media illorum ej?e,multis declarat ra

tionibus. Ad propriu,'inquit, locum ferri unumquodq;, ad^ fuumfi ic calo 1.4*

mile, ir fuam fpetiem eHferri,irfic uticg, quis exifimabit id quod

dicebant antiqui Jimile ad fimile ferri, hoc enim non accidit omnh

no, non enim fi quis terram tran/mutet,ir iuxta lunam collocet, ad

ipfomferentur partes, fed ad eundem locum, ubi nunc ex fit,magis

itaqs proprius AriHoteli terree partibus proprius terree uidetur locus,

quam terree ipfius uniuerfitas, ir ab illofoueri, feruarifo ir perfiz

ci magis, hanc omittentes, ad illum ut ferantur, ir haud ita multo

pof, V bi, inquit, egraui lene fit,in fuperum locum ueriit, fmiul aut e

ett leue, ir non ulteriusfit, fed illic eff, id nimirum ir necefario

innuens,nequaqs uidelicet nere leue id effe, quod non in fupero ef lo

co,quod nimirum id effe enuntiauit Arfoteles, quod reliquis fuperz 8 ♦ phyfifc ♦ fat,ir fupereminet, fubdit itaq;,hAanifefium efl igitur potentia exi 4 C£\0 T#

fens ad affum pro ficifcens uenire idue, ir ad tantum, ir ad tale ,26.

ubi etf aclus,ir quati et qualis,ir ubi;ad cotraria igitur loca, qualia

mediu Arfoteli uidetur,extremuq;,ut ad proprios aBus,propriasqs

formas, er proprias perfectiones tendentia corpora fomme inter]fo

contraria Arifloteli ir uidentur, b‘ uideantur necceffe effffuo ^

nia,inquit,id quod omnibus: fubfat fertur ad medium,necceffe ef id, ^.'54.

O

i 0$, (

37 o

14de ccelo T*

io.

4 ^ de C celo

T * 3&'

2. de Coelo

T. *7* 18.

DE N AT V HA

extremum regionis in quafaciut mtmy contrarium, n .efl medium extremo,quod-autemJubflat,ei

qt¥^Jupereminct, ^propter ir rationabilitergrane, ir leue

di\ofimt,etmim loca duo funt) mednmty ir extremumM aperte af

ferensyCpmidd proprijslocis entibus proprij dantur aUus}propri(efi

perfcHioneSy-pr opter ea duobus tantum exiflentibus oppofitis locisy

duos, tantum largiri oppofitos aUus pof?e, reliquos inter hos medios

cfe,fibdit itacp» eii igitur, ir inter heee medium, quod ad utrum fi

ipforum dicitur alterum , efl. n. ut extremum,& medium amboruy

(pdodintermedium ejly obhoc efl etiam aliud graney ir leue y ut

aqua, ir aer, nihil enim prohibet, ut inter contraria fit unum, ir

plura, quemadmodum, ir in coloribus, manifefle itafi iuxta proz

prium a&nmy propriamfi perfeftionem, ir iuxta propriam igitur

JubilantiaJumme ignis terree opponi uidetur Ariffoteli, non aqua y

quee ueluti &aer iUorum uidetur media yir iuxta proprium igb

tut motumy propriamfi, uideatur operationem neccefle efl y quae ni

mirum a propria manatfubfatia, ir uidetur omnino, fumme.n. mo

tusy qui ad fiipera, ei qui ad infera contrarius Arifloteh uidetur, ir

hoc folaf impliciter moneri terra,fola f impliciter uifagrauisyfolus ih

lo ignis/olus /impliciter uifus lenis, aeremy ir aquam ir lenes effe,

ir graues . At nefi iuxta lenitatem, ir grauitatem, ir iuxta

proprios tutum motus terra igni opponi A rifloteli uidetur fed iuxta

motum itidemy atfi immobilitatem? ir ex ijs, quee citatafunt mani

fcfle apparet, ir repetere nihil illagruuemur y quo melius eluceat

ueritas,Oportet inquit,utfimum quid, ftabilefi habeat eidum} cir

ca quod moneri queat, terram effe immobilem,& in medio pofitam,

quod enim circulo monetur,necefiarib circa mediumflabile mouetury

terra autem exiflente, ir ignem neccefiario exislere fli.n♦ altez

rum contrariorum natura, natura Ir alterum, eadem enim contraz

xiorum materia > ir prior efl affirmatio negatione y ueluti calidum frigido ^

'Hto L !;B£^tS..EC VNDYS.

frigido, qui es autem, & grane dnr luxta lcuifatis,<ly motuspriua

tionem; Non igitur luxta lenitatem,<Lr grauitatem, iy luxta cont

trarios tantum motus, terra igni opponi uidetur ArSloteli, at luxta

motum itidemy quo perenni gaudere uideturignis, atq; mmohib

. tatemy in quaJumma perpetuo quiefait terra^epuoc longe maior uidez

fur oppofitioy neqk n> motus quinis a quouisji quidem differt; adeo

differat motu y atq; ab immobilitate , (y 'a contrarijs igitur consiltuf

tus uideri debet principijsy propria fi quidem, ut ditium efl y operat

, fio, nonJiihflantice modo cognata,at'q; unita, fedfubttantice unum,

atq; idem uideri potejlycontraria igitur ffimhsqbiy diuerffa An flo

teli imprimis uidentur entia, prout ip forum tales exittunt operatiot

nes, Cfxlum itaq; afublunanbus diuerjum, quod diuerfus ipjius d fub

lunarium motufumme igitur,ut ditium eft,Ariflotilem mirari licet,

fuosq; omnesy propria imprimis operatione, tum iy omnibus, quce

, utriq; in[unty (y quce utriusq; propria uideri queanty diffidere inter

fe ignem, terramq; intuentes, iy prcedicantes etiam,ab altero comu

ni terne principio, ignem conflituentesy terree itaq; e dimidio eunde

facientes, iy aerem itidem, atq; aquam prima ponentes corpora,

in medijs pofita locis, iy medias natta naturas, iy quce ipfc, ut ui

fum ett, ignis terreeq;facit media, eo autem feorfum aequam magis,

quod nuUa ipjius apparet unita moles, nifl mare ipfumy quod cdlidii,

Jiccumq;y nequaquam afrigiditate fumma, iy fumma mdeatur con

Jhtutum humiditafty iy neq; in aliam attum naturam primum exk

flens cor pus. *

Nec uero minus mutuo fla inuertentem, quam componentem mireris Cap> i $ ♦ Arfrotelem, Singula,inquit, in fefe mutuo tranfmutan- ur, quod uel 2 ^ icn

ab utrisq;, uel ab altero faltem contrario conttituf afunt principio y ’l4'

quis enim imaginari queaty nonfumme modo ualentcm y iy penitus

contrarijs praeditam uiribus terram, uel quantulamuis ipfms portio

nemfred tpfram etiam aquam, exile quid ab aeris natura diffidentem,

. ,. " ' A O $k

aut inalterari unquam aere. At 'neqs aqua uel in aerem agat ipfa

qukquam> multbq; in terram minus, quae aquae cumis, ir immifla

quantumuisj in minutijfma quidem fluatur, at in aquam tamen inz

ucrtatur nunquam, & neq> ignem inuertat unquam aer, quantulus

uis igitur in quantows[eruatur,u'getfiaere, quodnfi ad proprium

locum, Ir ad cognatum tenderet corpus, pabulo etiam, nutrimcioqi

dempto, haud extinguatur tamen, non ab integris uidelicet, 6" nk

hil paffis conflituta principijs aqua3 ir aer, nec prima igitur corpot

ra3 nec fummis praedita uiribusj haudquaqudm in prima, irfumme

igitur ualentia agant, nec inuertunt illa ♦ Neq, igitur cx illorum al

tero terree3 aut igni quauls commijlo ratione3 horum fiat alterum3ut

Ariftoteli'placet, nufquam igitur cx aqua, ir igni terram uideas co

Jhlui, neq> ex aere, terraqs ignem> qui enim uel e calidi fimo, tenuif

fimoq; igne, ir e minime crajfia, mimmeq;fiigida aqua}craffifima

con^lituatur, fiigidijfimaqs terrae aut efummefrigida,fummeq, craj

fa terra, ire non tenujjfimo, nec ualde calido aere, tenuijfimus,

ir longe calidifjimus constituatur ignis f Haud igitur usq, quaq.et

facile in fefe mutuo inuertuntur prima corpora 3 quae ab altero cb

muni conflituta fimt Ariflotcli principio,ir ex duobus tertiumfit,

fed quae media ipfi etiam Ariflotcli mdentur3necfefe mutuo3 ir mul

to extremorum udum inuertunt minus, neq, ex ipforum altero alter i

extremorum commiflo extremumfit alterum, Extrema,quee nimiru

ab integris, purisq, conflituta principijs3 uere prima fimt,fimpliciaq;

corpora, ir fummis igitur praedita uinbus,iT media haud ualde dif

fidentia3repugnantiafi haud magno inuertunt negotio,1 irfefe etia

ipfa mutuo, at longe aegrius, contrarijs, magnisfi reluUantia uiribus

maqts, nudo igitur negotio aerem ignis,ir ipfam etiam aquam,quod

fienfui manifeslum haudquaqudm negent Peripatetici, quin ipfi afiz

firmant maxime, ignis pabulum, ut diflum ejl, aquam afferentes}

LIBER SECVNDVS, 112

1 2

ai terram adeo aegre, ut nec inuertere omnino potens uideatur infer

dum3 quam iuxta Peripateticorum placita nullo oportebat negotio,

mhiloqsquam aerem minus, ab altero ir ipfam communi conftitut

tam principio.

At nef corpora reliqua e quatuor horum componens commijlione y ir

complexu placere potejl Arijhteles.primum enim nequaquam aqua

inejde etiam ulla, aut aha omnino bumiditas compofitis uidetur mul/

tis 3 ir nef, indenda ejl, ut fefe illa contineant, ne<q enim terra, e

qua praecipue componi uidentur mifta, aut ficcum omnino quod ejl,

dilabatur, diffluatq;, non ab bumiditate aliqua retentum,coercituqs,

AriUoteli prcefertim,id effe enuncianti ficcum, quod proprio contine 2 Mgen% T,

riqueat termino, ir id aridum, quod perfette exi) iit ficcum ,utob

humiditatis defectum etiam concreuerit; Tum fi uera fit ratio 3 huz

midumitaq, confislentiam ficco praebeat, ir fefe continendi uim,

uel contineatur ab humido omnino ficcum yfumme bumidum quod

eft, id maxime operetur, aer itaf, terram contineat maxime> cuz

ius propria ef?e bumiditas Arifloteli uidetur prima componenti corz

pora, (t illorum inquirenti conSlituentes differentias, non aquee, cu

ius propriafrigiditas Arifloteli uidetur, neq; enim ubi fibi ipjis comz

mifcentur prima corpora,aliasfumant naturas3 etueluti propry obii

ta ingenij, non iuxta propriasfingula agant differentias} quod

Arifloteli placre uidetur, aeris modo,modo aqueehumiditatem pro

priam efe afferenti, rerum itaq; naturamfuo arbitratu immutanti ♦

Nec uero utriv.fq; propria uideatur,ut Peripateticorum nonnullis pia

cet, quod duorum quee propria ipfms furit, alteriusJit alterum, fum/

me uidelicet bumidus uideatur aer3quod omnium minime proprio con

tineatur termino, omnium maxime diffluens, dilabcnsq:3 nam aqua

quandam}ut inguttishabere uidetur confiflentiam, cuius tamen ea

. ratioe propria uideri queat bumiditas, quod alieno magis, quam aer,

contineri uidetur termino, quem mmiru magis diffluens, dilabemq;

effugere

VJ DE NATVRA

effugere udetur aer, atnonceque, craffior exiflens aqua. Nm

qux craffor udetur res, ficcior Peripateticis videri debet, crajftiem

Jiccitatis efie propriam ab Arifhtele edochs, iy humiditatis ratio ab

Arifiotele alfignata, quod magis diffluit, iy promptius quemvis fu?

fcipit terminum Jiguramqi, idhumidum magis declarat, non quod

in alieno magis haereat termino non effigiens illum, iy parum dif?

fluens, quod nimirum,non aegerrime proprio contineri udetur, neq;

ej?c igitur omnino humidum.Vtrunq; igitur quod humidi proprium

Arifloteli uidetur, multo aer,quam aqua habet magis, nam iy pro?

prio termino continetur minus, diffluens, dtlabensq; magis, iy alie

num quemuis multo quam aqua fufcipit promptius) ffaciliusq; aqua te

nuior, iy minus etiam quam aqua haerens, iy repugnans minus, cu

ius igitur perpetuo uideri Peripateticis debet humiditas, iy qui ter?

ram continere, fi ab humido ullo continenda cf?;N^; enim humido

omnino ficcum, ut contineatur opus habeat Peripateticis, ataqueo,

non aereo, quod aqua propter gravitatem defccndat, & haereat

terree, at aer propter leuitate, tenuitatemq; effugiat, elaboraturq;,

iy praeterlabatur miUioncm > nifi enim modum ipfl inucniant Pe?

ripatetici, quo aer ad mifla delabatur, iy detineatur in 'diis, et ignis

itidem longe acre leuior,tenuiorq;,iy promptius clabensjmd qua?

„quam, uelterram inalterent, immutentq;; uelaquam, uel miflum

omnino conshtuant ullum;bion igitur aqua quibusdam, ne diffluat,

dilabanturue in caufa ej?e udetur, quoniam humida ipfajiffluesqs,

fed quoniam iy ipfa uifcofitatis, iy. craffftid,iy jiccitatis igitur no

penitus expers, iy quae modica adiecf.a craffitie, vifeofa fiat ,glif?

craqs, rei igitur infafa,quceut falis iy ipfa exisiat, modica tantum

indiget tenuitate,hac illam donans aqua,craffiticmab illa accipiens,

uifeofa fit ,glifcraq, utraf, iunguntur itaqfibi ipfis commifta, iy

unum fiunt,id enim uideturuifcofitas,glffbrotisqs}m nimirum

attennuari coeptay iy attenuari obluffans, repugnansqs, uel quae ce

pingitur

LIBER SECVNDVS. 114

pingitur humiditas, ir ipfi compingi nolens, fluens igitur ficcitasy

ir fefe contifienshumiditas, non igitur aremrmfufa aqua coit iUiy

quod maxime iuxta Ariflotclis oportebat dogma, nec uifcofaftt om

nino, ncq enim eius crafjitiei immifceri potefl fijccitatiq > neq igh

tur crdjfitiem afjumerey qua ut coda fiat indiget, at neq ab aqua a

renaghfcrotitcm af?umit ullam , nudam affumens ab ida humiditate

tenuitatemq3 ir neq tenuia quasfiunty fibi ipfisquantumuis commi

fila y uifcofia fiunt unq, neq itidem crafia quae exi fiunty nec fili ip

fis coeunty quae coire y coniungiq humore infiufo uidentur , talia ipfa

exiflunt, & talis infufus item humor, eoqfiefie inuicem habent moz

doy ut qtod alteri deeflj quin bene uifcofum exifiatyglifcrumq, ah

teri in fit y humiditatem igitur, tenuitatemq alteri prcebeat alterum y

ficcitatem alteri, craffitiemq alterum; Atficcum quod efly perfie co

fiflityfibiq coit, nuda ufium humidi opera, quo igitur exiccatur quid

magis y eo confiiflit magis y magisq denfatur y & unum fit. At neq

abfurdius uideri quicqudm queat} quam ficcum, quod efily quod igitur

id efie Arifloteli uidetur, quod proprio contineatur termino y hoc ut

pojJit,re indigere^qux minime id queat,cuius igitur ea efl naturay et

uis3ut fefe obtineat gnmimcq diffluat}ne diffluatd recotineri difflue

te maxime. Atfiicca reor,Jolidaqy & denfa multa 'a praepotente ea

lore humiditate emuUa concidere Arifloteli uifa, qiuc igitur ab huz

nuditate cotineri uideri poteranty qua educta diffluuntyconciduntq;3

e propria illum deiccere pofitione,Cr compulere inmtumpreor, utfiic

cum ne concidat, hwnido habere opus af?ererety mirari licet & hoc,

nam & multa intueri potuit, nuda penitus fuperfifle humiditate, fe

fe ualenti(fime continentia, longeqfiafla duriora>1? longe compar

cia, denfiataq magis, ferrumfiepiusfufum fe quo igitur humiditas

effluxit omnis, neq igitur fundi amplius potcfi, lateres, pumicesq; >

omnia deniq;,quibus uel non multae inerant tenues partes, vel e quh

lus amplus patuit elabentibus egrefius, no igitur plurimisfiimul exe/

untibus>

Uf DE NATVRA - j

untibus, uel per obfeptum erumpentibus iter, dificluta fuere, difrui

ptaq;, quod, quce paj?a fuere, in mmtijfima quidemfluta fuere,

at omnia optime proprio contenta termino',, nt ex illis nihilo patere

queat minus,ficcum quod ett, perfe confijlere, nulli admittum hut

rnido, neq; 'enim idem & minutum appareat, & humidum, tet

2, de gcn* T. nueq, isr aridum1, ipfe ♦ inquit Arittoteles, id ett, quod perfez

12. $e efficcum, ut concretum etiam fit, propter hnmidi defeUimu

CapZ2o, Nequaquam igitur aquam inejfe mittis necejfe tfl omnibus, ir longe

abejl, ut confhtuere queat quadam, quczfi ulla inexiflathimidb

tas,corflitui omnino haud queant, At aer non hoc tantumfed ut ad

ullius omnino ut agens & ipfe delabatur,concurratq;generatione,

longe debilijfmus, qui itaq; a quouisfere penitus, nulloq; corrumpat

tur momento, neq; in terne locis,'in quibus praecipue mi\ la comt

ponuntur retineri,includiq; potensfuperiora proprio petes ingenio,

multbq; ignis magis, qui itaq; quo ad horum conttitufionem defluat

patto anxie inquirentes Peripatetici,inueniant nunq, ut enim detur

ipfis 'a cceh motu commoto igne, deturbatoq;, deuolui aliquas ipfius

partes, non quidem ut ad terram ufq; delabantur, dari potett,quae

parum quid deuolutae, afcendant, ucl motum fittant, at non ad ter

ram ufq delabi oporteat illas, fed ad marisfundum, & ad profint

diores terne partes1, in quibus mitta plurimagenerantur,& fummo

pnedifa calore, falfa, nitrofa, fulfurea, bituminofaq;, non igitur co

usq; a cceli motu deijciatur ignis, autfellarum ui, ifr uirtute,ut Peri

pateticorum nonnullis placet, ucl illarum etiam uoluntate, quee elez

menta in proprio uelint manere loco , ir fibi ipfis unita ffiruari ni

mirum, & neq; fi fecus uelint, e proprijs fidibus, propriaq; uniuer/

fitate eueUatur, deuoluaturq; ignis pars, nequaquam ttellarum uolu

tatis confcia,Jlupida ipfa,brutaq;,& neq; parere uolens, neq; enim

corrumpi, & neq delabi potens, nulla defendendi ui data ♦ At

neq; illud dicere liceat Veripakticis, non fcilicet ullius efe opus defee

/«

LIBER , £ V N D>V ?S. U<?;

Ju ignis y qui nimirummifiis infit omnibus y e componuntur

rniftayneqj enim euenire unfiy ut e fimpheibus conttituatur quid^fed

emittis omnia, primum enimfi fieri illud nequity neqfattum fuit

nec unqifieri potuit, tum a fidue ad proprium Jocum, dr ad

cognata igne euolante corpora , dr pafio a contrarysy imminutofi;

a ffidue, niji nonus ajjidue accedaty delapfus inde, deficiat tandem}

uel iamdiu defecfte oportuity dr mittorum igitur generatio. Haud

quaf itaqiVeripatetici inueniant modum, quo aer y at fi ignis deorz

fum ad mittorum deuoluatur generationem, dr illorum ditta omnia

hominum uideantur pofitioncm tueri nolentium, non ueritatem inz

qmentmm, adillud ita fi confugiant neccjle ctt, A cedi nimirum

motu aeremy atq, ignem in penitioribus terree partibus, dr in maris

fundo generari, e quibus mittafiant, At hoc minime omnium Ve

ripateticis liceat, quibus uel in primis mittorum, compofitorumq;,

gratia fimplicia uidentur cf?e, longe illis imperfettiora, longeq; igno

biliora, nulla igitur dementaris ignis', dr aeris itidem in compofito/

rumconflitutionc opushabentibus operaynequaqudm prima illajim

phciafi appareant corpora,at alterum caelum ipfumy dr ipfe Sol,&

fola ipfia alterum terra, in quam agens dr quam uarie inuertens,im

mutansfi Soldr uapores educit,e quibus aer Arittotdi fieri uidetur,

dr ipfe amplius ignisy dr quee in coeli, terreeq, confpiciuntur medio,

conttituit omnia, dr quam plurima in maris fundo, dr in profundio

ribus teme partibus ,/ubhmaris ignis ad heee peragenda ineptus dr

ipfe y longe tenuijfimus , calore itafipr (editus longe debelijfimo.

At neq;fi coire queantfimplicia corpora, quo infinlmittislpatto y faz,

tis explicent Veripatetici unfiy oportet autem y hoc mittorum confi

tutionemfa fimplicium generatione differre uolentibus, quod in hac

fimplicium alterum corrumpatur, Ingeneretur alterum, nullum in

illa generetur, dr corrumpatur item nullum, infint itaq; omnia y at

non integris uinbus, mutuo a fie ipfispajfa, imminutaq;, quod quo fit

2* degartib.

Cap. i.

Crfp. i i.

udegen.T. 8 i• 8 8, in 8j>.

1*7 DE NATVRA

ri (fucat pacto, longe ohfcurijfimm in diuerfa ita]; feruntur, neq

ullus alteri placet* Quoniam,iriquiunt,elementorum ratione arriit

terent fimphcia,fi in miflis corrumpantur, nolente Ariflotele compo

fitiselementaineffe omnino, infuntigitur,inquiunt aliqui, miflis ele

mentorumformx, nequaquam ipfe imminutaey quce fubfiantice exit

flentes,remitti omnino nequeant,at proprijs qualitatibus mutua actio

ne pajjts. At hoc altjs non placet, iy placere omnino non potes l,

qui enim cuilibet materiae parti diuerfae infuit formce, iy diuerfe igi

tur naturae} aut una ip fa,eadeq> materiae pars, diuerfas fufeipiatfort

mas} non quolibet difpofita, aijectaq; modo, formam quamuis fufcipe

re potensf quae igitur contrarias eadem, iy contraria operantes,iy

gaudentes contrarijs fufcipiensformas»contrarijs eadem difpofita fit

modis, fi igitur miflisfimplicium infint formce, nequaquam nere fit

miflum, fed ad fenfum tantum, minutifimis, atq; adeofenfumjiigi/

entibus, iuxta fe pofitis partibus. Incommoda haecuitantes alffor/

mce ipfe, inquiunt, elementorum paffoc fiint, immimtceqiy remif

jae, quales contrarie, etiam exijlentes ftmul coire poj]e Peripateticis

uidcntur, remitti uefo fimplicium formas, iy magisJufciperc ,iy

minus, iy contrariasfibi ipfis efk, longeimperfecti fvnassly paru

quid a materiee natura dimotas, quce itaq; medix uideri po ffint inter

uere fubflantiales, accidentales f; At hoc minime ahjs probat

tur, neq; enim medium} quid inter fubflantiam exiflat, atq; accit

dens, uclutineq; inter affirmationem, negationemq; proprium enim

accidentis esi, inquiunt, in fubicffo effe fubjlantice non effeinfubiet

tto, quo 1 nimirum ab ipfa fit constituendum, 'ty nifiahipfafiat,

non fit omnino, ipfa italpnon in fubieftfat in materia fit, iyneq;

medium quid inter ea fit, quce eiufdemgeneris nonfunt, alia itaq; ra

tione, atq; alio mittis indenda fimplicia uidcntur modo.tnon penitus

ipfa corrupta, iy unum'facta omnia, e contrarijs inquiunt, mutuoq;

infefe agentibus fimplicium qualitatibus, media conttitui potett qua

LIBER SBC V N D V m

litas, quae extremarum flapiat naturam, huiufiwdi,inquiunt > quah

tas propria exiflit adforma corporis mitti difpofitio3uelutiJimplex,

ad fimplicis corporis formam, uduti igitur externa in medio inuerii

untur>quod nimirum utriusq; particeps efl natum, fic (juahtates fim

plicium corporum m corporis mitti qualitate.Si quidem qualitates fim

phcium formae exi)lant Peripateticis, fmiphcia mittis quoquo inefl

fi paclo aferere liceat Ruditatem afferentibus inefse qualitatum me

diam, ueluticx omnibus conflatam,at qualitates nequaquam fim

phcium ponentibus formas, fled difpofitknes tantum adformas, pea

nitus interemptis fimpliciumformis, uel integra ad illas remanente

difpofotione, nequaquamfomplicia corpora pavio ulloremancre,fer

uariq; dixerint Peripatetici, quid enim remaneat3 autferuetur,cuius

penitus interyt forma^ fferuari/emanereq; oportet elementa, quod

Ariftoteli imprimis placet,ipf orum quoquo remaneat oportet formae

patto, non ad 'illas difpofotio, eaq; imminuta, immutataq;, quae maa gcmTt

tem efl omnino, cuius meem fubire in mittis elementa nequaquam ***

Arittoteli placet, ipf as ineffe nolenti formas,non integras quidem,

intenflasqfed remifoas, ir mutua attione.pafoas, at ineffe omnino,

non igitur fotis explicare Peripatetici mdentur, quo inexflentibus

fimphcibus pacto, mitta conttituantur, compofitaq; omnia, at neq;

explicent unfnusfut dittum efl, coire potentibus contrarijs agen

tibus naturis, quee quantumuis remijfis turibus, at nequaquam depot

fitis odijs tamen, ad intemitwnem pugnare mdentur ufquequap et

neutra ce fare unqs, donec contrariam interimat 3 deturbetq;, ipfa

. i taq;fubietto potiatur fila, nequaquam eidem ineffe potens, aut uo

lens utraq,, at longe dmerfidifpqfto, ajfottoq; modo > m dmef is

itafoexittentesfubkttis contrariae natum non flammis etiam

pmditk uiribus, flefe ajfdue oppugnare uifle, ir uel longe debil fi

ma non pati a praepotente tantum, fled er ipfa agere in illam uflq;

quaque,fubietto illam deturbare contendens, agens itaq: omne pa

ti) & ipfum Peripateticis uidetur} qui eidem inexiflentesfibieclo,

quiefeere Mas imaginari clueas, robifhor pmfertim ubi adejl altera,

qualis in mifisconfpicitur longe plurimis $ cur contrariam longe de

Miorem, ac uiciam iam, profligatamf in eodem ef?efinat, lr uige

reJiibieUo, quo fola potiri fumme ipfa appetit, cur itdqs id potens,

non deturbat inde illam f

At neqs unquamfifimphcia MxiUant omnia , remifjis igitur fingula

viribus, rationem Peripatetici afignent, cur mitia multa non fimz

plicium tantum excequent uires, fed longe etiam exuperent idasfuc

ci igitur longe plurimi,& nequaquam aqua era Jiores, qualibus coa

piojior quam tenuiori aquee inejl, indi queat frigiditas, longe aqua

apparent frigidiores, quos omnes, aqua etiam cr a fores quid, at

aeris, ignisqs participes, rerum longe calidi fimarum, longe oportet

bat ab aqua exuperari, nef enim quod Mis,non aquee inefl tantum,

fed lr terree itidem frigiditas,qwjeficcitati iunUa ualentius agere ui

detur,quod nimirum ueluti lima quaedam exiflatficcitas,non caloris

tantum, fed lr frigoris itidem, quee utriusqs attionem mirum adiut

viet in modum, primum enim, non res eadem contrariorum agentiu

aUionem adiuuare uideri debet, calorem itaf exacuere Peripatet

ticis uifaficcitasjfigiditatem obtundere uideri debet, ne f enim pro

pterea ficcitas qualitatum uires augere, ir aUionem adiuuare Pcrti

pateticis uidetur, quod craftor ipfa, denfiorqs illas fufcipit copiofo

- res, fed ipfa id facere per fe uidetur ficcitas, fumme etiam tenui int

exislem rei, nihil enim memores humilitati tenuitatem afignafe,

lr eandem humiditatifecife, quee igiturficcitati nihilo coire,quetm

humiditas queat magis, fublunare ignem,tenuitate fmma,et suma iti

de donant ficcitate, ab eadem igitur conflitutus aeri caliditate (neqs

enim, ut ftepe dictum etffb imminuta qualitate primum fmplexqs

corfhtuatur corpus, qiicc nimirum,uel contrariae commMa imminui

potefi, ut Peripateticis placetneutrum con

(ingerit i

LIBER SECVN D V $. 120

tingerity qmlisfui exisht naturay appareat imperm&hy atf intez;

gra, ir fummis proedita uiribus)propterea igitur, ut dittum esi, ua

lentibus aere calefacere Peripateticis uidelur ignisy nulla maiore da

tus caliditateyquod illius uis ab humiditate retundi, huius exacui afw'

citate uidetur ♦ Illud praeterea incufandus effet hrifloteles fifis ■ giditatem exacuere mdeturf ccitas yquodhurniditatifummum illam

copulauit y[nonfccitati, terra itaqs uiden debuit primofrigida, ue

luti primo calidus ignis, At neqfi non frigiditasfuceorum apparea

at forma, fed Jubilantia alia,aqua uiden debent frigidiores y a pros

pria huiufiodifaffiforma, quae nimirum fi alia fit a qua\itatibus,ir

fimplicibus, componentibusf non infit corporibus, e folo manare po

tefl edo> at Peripateticis folusecdo delabitur calorfi igitur miflis,

illorum qs qualitatibusforma c edo fuperadditur,calor exiflat, aliud

efe queat nihil qui igitur inexiftentemimminuatfrigiditatem ynon

augeat illam, intendat qs.

At neqs efficientia rerum principia inquirensyproharipoteft Arjfloteles,

recte illa quidem contraria oportere efe af?erensyqubd contrarius eft

generationi interitus, contrariorum autem contrarias efe oportere

caufasy ir illud itidem; non aliam nimirum in naturalibus ejfckni

• tem a fomali efe caufa ,cui itaf caliditas > Itfrigiditasformae rei'

Yu ufe, efficientes itide uideri debuerefolas pmfertimifomme fibi ip

fis oppifita urfcey contrariasf frefe mutuo deturbantes, interimens

tesqs, ir alterius demoliens, corrumpcnsqs opera altera} non ob

lituus Solis motus y accedens nimirum, :recedens Sol y (fui acces

denti nequaquam apparet contrarius, at debilius tantum agens, yobli..

quus magisy non itdqs quae accedens ipfe conflituit ',genuit frcorrum

pat recedens unquam, irneqs corrumpantur omnino umf ni fi ah terum adfit principium g uere Soli oppofitum y contrariumqs y quod

qua: aSole eonfhtuta funt, effeffaf \ perdat * ^corrumpat f ;

Terra nimirum fi rationes idfnant, fibus 'adduHus' Ariflotiles*

Parmenidem ... . ’ Sara ‘ .. - . u. ..... . <

Ccip* 11

2>degen* T. 26.

2+iegen. T.

tr *

Cap, H f

u i t> E NATVRA

Parmenidem incufat,calidum Ir ipfum,Jrigidumq; principia ponen

tem, er ignem ab illo, ab hoc terram confhtutam; Efficiens, inquit,

Ariflotcks, caufa, (pix maxime princeps in efficiendis exiftit rebus,

ratione uti uidetur, & ueluti arte} tantum uideheet operatur} quan

tum oportet, at qui ignem, inquit , ponunt, praeterquam quod rem

proprincipio agente ponunt, quee non agere modo ,fed pati etiam

Uidetur, quod ef cienti non conuenit caufe, fimile quid, inquit, fas

ciunt,ut Jiquis ferree,et organis fingulis effetiorum attribuit caufam,

ferra nanq; exiflat, neceffe e?x,fi fecatur, non tamenferra fecat,

fic Ir ignis, ir peius etiam,quando nihil mouent non mota inflruz

menta at calor,crfrigus, nifi abutente ipfis modercntur,rcgdturq.

fubietlum corrumpunt ♦ Duabus igitur de caufis cahditas, frigidu

tasq; non uidentur ejf cientia Arifloteli principia, & quod nimiru

nulla in agendo uti uidentur arte, quee ud imprimis agenti infit, atq;

ejf cienti oportet, er quod pati ipfc uidentur, quod ucre agenti co

uenire non uidetur, caliditas igiturfigiditasq; agentia quidem appa

rent Arifloteli principia, folce, ut ufum eft,agere ipfi uifie, & con

Jhtuerc item omnia, fed alio infuper opus effcillarum ueluti modera

tore,recloreq;, qui pati ipfc impotens, utriusq; quafi cohibea t, repri

mtq; uim, ne in fe ipfds effufee, altera alterius corrupat, deflruatq;

opera, irfefe etiam ipfas interimant, perdantq:. Rede qmdem,neq; enim, quee ratione in agendo nulla uti, & arte ub

detur nulla, ir quee pati & ipfa pofie, ucre agens uideri delet.cau

fa, non fiquidem refte constituatur quid ab agente temere, atq; ef

jufis agente ufq;quaque uiribus, At ir generatio defeiat ,fi agens

patiatur principium, ir pati igitur impotens ef?e oportere agens ui

detur principium, Ir menfura quadam, er ratione agere, At coni

tra quxcunq; confhtutafunt corrumpi uifa, interireppati ipfum ma

nifejlant, neq; enimfi no principium ipfum pati queat,quod ab ipfo

conjhtutmejl, patiatur, aut immutetur quicquam unquam, non Jiqmdcm

fiquidem. integrum quidem , ualensq; agens principium, Oj Muti,

magritiutidine, ir robore munitumfuo, pati impotens dixerit Ari/

Jloteles, at imminutum ingenitis, debilitatumq; paffMejattum }

iam enim pati aptum dixerint, ir d contrario repugnante pajjum.

Non igitur propria natura impaffibile agens Arijloteli uideri debet

principium, fed fi quid aliud pati, & ipfiim, cui prcecipue contrarh

um> oppofitumq; ajjignat Arifloteles. At neq; ex ipfo ratione uti

uideatur ? non fcilicetmn tantum ufqueqmq; quantum ir potejl}

agat; Quid enim agentis fubjlantut ingenio conuemdtminus,

quam agendi uim", ir propriam igitur prohibete reprimere na.r

furam, ir fe igitur ipfdrri feruandi, atq; amplificandi 's ludum depo

neret atq; appetitum. propria igitur natura temere, Ir tantum

agere ufpquaq;, quantum Ir potefh utrunq; agens uideri debet

principium,It pati ipfiim potens,Quod igitur fi ceternum apparet,

& nihil paffiimunquam, niisip uel uniuerfi conflruffione immutata

quicqudmtuel rerum quarumuis generatione] conffttutioneq;, Irfi

ratione agere, /iimma omnibus ratione effectis, menfuraq;, non ah

ipfis fit contranjs agentibus principes, fed ab alio illorum moderato

re, ir utere omnium principio, nequaquam olorum immutante natu

ram,aut nites reprimente}cohibenteq; unqutenfed alia longe diuihb

re ratione, ter modb}cffafis igitur ufquequaq; uinbus, ter quantum pofimt uffquaqfte agentia, cohibere fe uideantur tamen 3 ter felit

ti menfira uti, neq; igitur fefe mufw perdant, ter longe plurima co

fhtnant, ter longe pulcherrima, ter eadem femper ratione omnia 3 hmufhvdi Deusipfe gloriofus3non obliqua Solis appareat latio,qux

eiufiem Dei uideri debet opus, ter admirabili quidem confiituta fx

pkntia3 ifla igitur delatus Sol terras i)Mtrtit, fouetq; dmnes, ter om

neyanimaWus omnibus, ter humano etiam generi commodas preez

bet fedes, nudas exurit,qui r-ecla obuolutus,uel minus etiam obliqua*

nimis diu medus imminens, terree faciat medias,extremas minus ilh&

Ute ,2 N & T y i J

Jket) minusqj calefaciat, remotus nimis, lr obliqua magis, ad alta

ram accedens nimis, nimis recedat ab altera, quam igitur nimijs obji

tam tenebris, nimioqi rigentem gelu, animalia [urinere queant nub

la * Uccc nonlatio ipfa pr (flare uidetur,fcduel ipfe illa delatusSol,

fi uolens defertur, eligensqyuelille rerum opifex, qui & Solem con

didit^ lr illo etiam deferri infhtuit motu ,eaq; ut diffum eflya teri

ra ipfum locauit diflantia, ut non exurere illam , isr agere in illam

queat, irfubjlantiam ex illa haurire, unde aer constituatur, atq;

, aqucz omnes, plgtceqylr animalia ♦ Agensigitur principium Sol,

. uelSoli inexiflens calorynulla agens ratione}at totum ufquequaque,

quantum Cr poteSt, ratione tamen in agendo uti uidetur, & ueluli

arte, eo locatus loco, atq; illis delatis motibus. At neq; utrunq> ages

principium in fe ipfa habere obliqua uidetur latio, neq; enim accedc

ti, direUoq; Soli recedens, ut diffum efl, contrarius uidetur, obliqui

usq;, debilius quidem, languidiusq;, at calefaciens omnino fempgr,

non igitur recedens gener are, atq> obliquus, quee accedens queat ,di

reffusq;, at nequaq.\ illa corrumpat tamen, perdatq;, nequaquamfu

bi ipfi oppofitus unf> fattus, contrariusq;, quee igitur quoniam intei

rire,corrumpiq; uidentur omnia,Soli oppofitum inueniendumAnJlo

teli erat,contrariumq; ens, quod a contrario conSlitutum principio,

ir contraria praeditum natura, contrarijsq; agens uiribus, queea So

le corislituta funt,genitaq; perdat, corrumpatq;; lr in quod agens

conSlituat illa Sol,neq; enim,uel agere in aliud,uel ab alio pati licet,

at in contrarium, ir d contrario tantum, calefacienti igitur, It- ca>

lore agenti Soli en$,entAriSloteli opponendum,fumma prceditum

figiditate, terra nimirum, quaconfpe&ayeiusq; natura, & ui, nui Jus amplius indagandus erat Arifloteli artifex, qui caloris, frigorisq;

moderaretur uim, & ne ab altero alterius co rupantur opera, aut fi

ipfa etiam mutuo perdant, prouideret, ab altero coerceri, moderat

giq; uifo altero, admiranda tantum erat ', fufpiaendaq; conditorisfa

LIBER S E-C V N D V Si" n\

pi entia, quiIfummbcontmwf^ kr longe potentif

fimajic locauit entia, kr ili os alteri tradidit motus, ut nihil remifis

agentia unfuinbus,at tantum ufquequaqj,quantum et po/?unt,me

Jura tamen in agendo uti uideatur, kr uelutiarte, nec mutuo igitur

corrumpantur, ne'<g> ah altero interimatur alterum, longifjime a fe

ipfts locata, Ireuif in eafdem alterius agente partes altero, kr lont

ge conjhtuant diuerfi[[ima , dmerjijjime ut ditfu eflfefe exuperan

tia, kr eadem tamen ratione femper omnia ♦

Et utad Solem redeamus, ea etiam ratione generationis accedens uideri Cap. a*.

non debet caufa, kr corruptionis recedens, quod non ihigeneret ma

xime, ubi direffusfit maxime, kr in fingulis amplius terris, non ma

gis,ubi accedit magis,at in omnibus, kr in ualde etiam borealibus ni

hil generare uidetur maximefattus proximus,non id tantum in meri

dionalibus,fedcorrumpere etiam, quxhybernus ipfe conttituit, uet

nusq, ,kr nihilo in iUisgenerare recedens minus, autumalisq;, kr

hybernus etiam, (piam accedens, uernusq;, nam cefiiuus nihil ullibi

unq>, (piem oportebat maxime,kr qui uere maxime etiam generat,

non quidem animalia, plantasq;, de quibus,ut uidetur, cjl fermojed

jubflantiam praprice longe fimillimam,maximis,kr diuturnis agem

uiribus, ir in terram agensJiimmeexuflam, (ummeq; arefattam )

uapores nmrum longe tenuijfmos, quales neq; d nolente compina

gi queant frigore, non itaq; in aquas, aut in plantas craffefcerc ,kr

neq; animal coflituereinglfcra,ufcofaq; retenti materia, partibus,

quee attenuari potum,fumme omnibus d ualentiffmo attenuatis,et

egrefturri meliscalore, neq; ulla igiturgh/crotidejuperfiite,mollitie

ue,fumme kr ipfa ad animalconUituendum neceffaria, molle naq;

oportet, kr flexile fit corpus,apprehen furum multa,kr multis moz

uendum motibus. igitur ubi diu direchis imminet ,fons ibi

emanat ullus, neq; uila exoritur planta, neq; animal e putri enafei/

tur ullum ,, que omnia paffm in temperatis fiunt regionibus , kr in

12/ D E N A T V R A

Cap* t6.

2/de gen.T*

T ♦ f7.

[f amplius ([ut propria natura bumidiores exi/lunf, molliore/q

Nec uero huiufmodi cequinoUialis appareat regio, neq enim dtuilii

directus imminet Sol,uel parum a direffo differes proprio motu, qua

fi reffa ad punctum uerticis accedens, ir recedens ab illo, diurz

no longe itelocijffimo,paucis horis maximum conficiens gyrum, quafi

igitur temporis momento a Sole exufta directo,& quae nocltbusgau

deat longijfimis, ir longe etiam frigidiffimis /amaxima, latiffu

maq constitutis terne umbra, Sole in punffo exiflente ad uerticem

oppofito, temperata igitur,ir beata cequinoUialis uideri poteHpla:

ga,ir c[ui illam incolunt homines nihil optimis deteriores; fi caeli ni 1

hil obfit inaequalitas, ira diurno calore ad notturnumfrigus trarife

tus ♦ At non, quae non longe ab illa abeft, ir ([uafi media ett interz

(tquinoUialem,tropicosq,dSo\emax\meimmordteexujlamaximey

tardius diurnum conficiente motum, etiam diu parum a puncto adz

uerticem remoto, dum fcilicet ab cequinoUiah ad tropicum, tum d tro

pico ad aequinoUialem retrofertur, ir a breuioribus, neq cecjue fm

gidis minus refrigerata noctibus, Arent igitur, fquallentq ultra tro

picum omnia, lr qui illam incolunt homines, colore atro,diflortrsq

cruribus,, ir flupidhferiniq, ut non homines }fed alteriusfpeciei ui

deri pofjint animalia ♦ Mi rum prceterea,fi accedens generat, corrumpit recedens Sol,multis in

multorum generatione opus efie aece ffibus, ir receffibus igitur itb

dem multis, qui iuxta Aristotelisplacita, acceffibus contrarij, cort

rumpant horum opera, non conferuent illa,aut augeant , eoq etiam

magis, quod recedente Sole, irfumme etiam remoto, nihilo augeri

uidentuYilla minus y forte ir magis,innato calore ab ambientisfrit

gore introaUo, coUeitoqfibiipfi, dr robuftiore faffo ♦ Nequct/

quam praeterea in aequali tempore generatioferi uidetur, Ir corru

ptio,nonfcilicet fummum adipi fa uigorem animalia, lr adocaxfum

declinare,qiodAriftoteliuidetur,neqenim qui trigefmumexccf p fere

LIBER SECVNDVJ. ut

fere homines annum, uires acquirere amplius imagineris ullas, pruz

dentiores etiam fieri uidens, et moderatos magis,rerum ufu cdottos,

emollitosqs, uel melius etiam intelligentes, quod imminutus calor non

ulterius qua/i prcecipites agit, ad occafum itaq; declinantis mtce ,faz

pientice uideri queat incrementumy non uigoris auffi. Neqs igitur

formalia rerum principia, nec efficientia rdii indagaffie uidetur

Ariftotiles,nec primorum corporum aut numerum,aut naturam,ncc

rette reliqua ex illis conHituijJe.

Age porro, quod reliquum ejl, intueamur, num uidelicet caloris expers

ccelumfublunaria commouens,coterensq;, calorem Arifoteligcncra

re queat, & num non a propria coelum moueatur Jubilantia Jed

ab immotis motoribus, licet utrimqsfuperjuum uideri queat. Quaz

do enim immobili,femperq; immotae terree,fumme mobile,femperqs

moium, fumme contrarium uifum ej coelum, longefublunari aeri fi

fniUimum,perpetuo, ipfiy incefanficp; circulari moto motu}nequa

quam diuerfce dfubluraribus uideri poteft natur ce, nec caloris omz

nino incapax, at longe calidiffiimum, quale ipfo apparet fcnfu,

quod igitur propterea moueatur y quod motus propria ipfius efl, na

turalisqs operatioy qua irferuatur ccelum, obleffatur, & d qua

fi cefiet. mquam,<& ef?c etiam ceffiet, ir corrumpatur, ucluti ir

ignis quinis * At age tamen, quo krifloteli calorem fieri a ccelo

placet, exponatur modus, &r quo itidem moneri coelum, forte enim

hac[altem ratione mUi, coaUiqs Peripatetici, quod nimirum nfi a

propria agat natura Sol, nequaquam fublunaria calefacere queat,ca

lorem Soli tandem, propriam tandem refhtuant naturam.

Calorem, inquit ArMoteles, coeli generat, aSlrorumqs motus, quofecum

ir ignem trahit coelum, ir fupernum etiam aerem, extra montiu

ex Jentem uerticem, ea enim efl motus uis, ut longe etiamfolidi (Jis

ma, & fumme propria frigida natura, calefiant omniajb" a ualido

ignefeant etiam motujcommouem igitur, agitansq, illos coelum, act

Q* y

Cap* 27 #

Crtp 28*

1 ♦ de Calo

T♦ 42 # ir

1 . Mcfcor ♦ Cap * 3 .

U7 D E N A T V R A

cenditj ir non accendit tantum}fed diifpartitur etiam , dfgregatap,

l? fegregatas illorum partes ad inferiora ueluti detrudit, ac deiacuz

latuXy iuxta illorum igitur con facium inferiorem aerem calefieri ma

gis,cjuce omnia cum necjuacjudmfatis ArMoteh efientfemper eram tfjue aer,cjuicunfi extra montium exiftit uerticesfia ccdefhum trahi

tur latione, cecjue igitur accendaturfemper, irfemper cecjuefegret

getur, demittatur f, <£r cecpue igitur inferiorem calefaciat aerem se

per; at Sole abfente, efl ubi rigere uidentur onmiaycjuce dprcefen

te, diredo praefcrtim exuri uidentur y propterea igitur'a cceleflium

omnium motu calefieriJublunaria placet Arifloteli,fed longe d So>

le magisy non commouente tantum aerem, fed conterente etiamy et

ob id calefacienteyat non propterea intermedios conteri orbesyab hu

iufinodi immunespafifione,non idem autemneqfi aLunce, nef areli

ijuarum fldlarumfieri motu,oportet ficjuidem cjuoaer conteri delet>

£r uelocem ejfe motum, & minime remotum, cjuod utruncj; habet

Sol, at I,unce uicince cjuiclem celeritas deefl, propincjuitasflellis uez

locljfmo delatis motu;Solis praeterea corpus non tantum lunari maz

iusfed multo etiam uiden poteUfolidius, omnibus igitur aptiffimum

rationibus, cjuodfublunarem aerem ualentijjme conterat, ijr calet

faciat igitur ualentijfime,cjuoniamenimy utdiUum efl>nuUusabum

uerfii caeli motu inferioribus dari uidetur calor,at exuri omnia pufen

te Sole y dire ffocj;, commouens ignem cadum, acccndcmp drfigret

gans, er ad inferiora etiam demittens illumy ad calorem generan

dumfufficere Arflotch necjuafi potcfl, eo itacj; opus habet amplius,

cjuod Soli inefty 'a rehcjuoJeorfum cadoyfoliditate nimirum y non ch

mouente tantum, fed conterente etiam yitacj; aperte in libris de cado

caloremferi d Sole conterente aficrit, cjuod irfaggittce etiam int

nuit exemplo, tum in meteoris/Maxime, incjuityfolidi motus aere

difiucit,fegregatcj;, ubicj; igitur folidum conterens calorem Arijlote

li venerat, caloris expers ccdumyatcpipfum indicanti Solem ♦

LIBER >'S E C V N 0 V*S. ‘

Af, tit id omttatuYj quod Ariftdteliabni C<*f. mYm^enitusillidimzexi^

nihilttaq; commune ipfishabens nec contingere ipfapoffe,ne(pfcon

Ungi cbntrtirktdtetriM&exfflty et

primum iuxta primas > neqftgilutfiMti^ $ofi&*

neq;contenpofeaer,^ Sole j ut afolido conteratur aer} a folidoutiq;>Ut aduro }remtenteq}

nonjfiqmdem-ut a qualitatibus itaq; d primis emanantibus afftBm]ccMmy nequaquam

diuerfcz a fublunaribus uideri debere natura,quodigifur d propria ca

lefaciatfubfiantia} non aerem comnmem, conterensifi. At,nt

omittantur hac} vr dentur Arijlofeli, contrario ifaq; carens codu,

penitusq; alienad fublunaribus exiflens natura, &folidurn ejjey

retinensq;,&Jublunaria contingere, iirconterereetiam pojfe,.

Illud certe dari non potefl> utfublunarem conterat aerem Sol, tam-

longe ab ipfb diftans, intemedtjs orbibus mcontritish^ ipfis, neq;

enim uel imaginari queas, quo paUo contritio, pajjio uidehcet pente

tus corporea) Cr qua in nullum agens corpus} nihil fit omnino}ef?e

igitur.ce fiet, ubi agere deffflit in corpusfa remotiffimo Sole adfublu-

narem tranfuoluet aerem} tot, tanf, uaflos intermedios nihil afficte

ens, nihilconterens orbes; nantfi qualitas aliqua fit incorporea fi

po ffit forte y licet ir perobfcurum uideatur perdifficile, nec quod torpedinis explicare innotefcere queat exempti, torpedi

ne (iquidem in retibus deprehenfa, retia contingentium obfliipefcut.

manus, quod nimirum qualitate aliqua retia afficit torpedo torpori

inferre potente torpore etiam potentibus frigiditatem uidehcet,aqua

non torpent retia, ueluti neq; dormiuntff igefacla, atq; humefatta

etiam, at animalia, & cerebro id perpefio tantum , At ef?o, detur

&hocArilioteli,poffititaffm qualitas ad aliquod per^

meare intermedio non communicata corpori ♦ vA* penitus corii

ja s N A T y n A

porca, Ir id tantum exiflens contritio; quod incorpora agit,

agere itaq;, ut diUum ejl , in corpus, cejjdns, (r ejjc etiam

cejfat, ut a remotiffimo Sole aeri detur, ipfe itaq; conteratur aer, tot

tanip uajlisintemedijs nihil contritisorbibus, mirum profecta., ir

maius, quam ut humano concipi queat animo, uel igitur ir ipfi itide

Conterentur intermedij orbes, uel ipfis fuppofitus nihil tale 'perpetia

tur aer, at orbes conteri nequaquam placere Arifloteli poterit, re

or,anihilexjecomotopruejertimSole, fed.orhiinfixo', immerfoq;,

ir. ab orbe delato, At neque uires, ir. quafi robur fuppofitee or$

bis parti fubminftret Sol , quee igitur reliquis ualentius agat, robus:

%wc£>, non propria tantum agens potentia, & extrema fui parte,

qua aerem contingit,fedeum uniuerfofuperpofito coelo, ir cum ma

ximo igitur, denfiffimocp,Sole,eius denfitatis quoquo particepsfaffa

patio, maioreconteratjuppofitumaerem ui, utAuemi, Arifloteli

mamento attritio, placet, mpojfibile nimirum iudicanti, afferentiq;

Auerroi, locali quid ah aliquo moueri motu} intermedio noncommo

to corpore, nec moueri omnino uolenti aeremfa non contingenteflel

\a, nequaquam aere a Sole contrito caloremfieri placere debebat;

At Ariflotelis pofitiones tueri omnino contendenti, id placuifie relb

quum fuit, Soli uidelicetfuppofitam orbis partem, ualentiusfuppofi

tum conterere aerem, a f iperpofito, ut ditium ejl, Sole quoquo den

fioremfatlam patio, minusforte abfurdum, at abfurdum omnino,

primum enim neq; fi uniuerfa adi aerem contingensfuperficies, ue

luti Sol[olida exi\lat, dexfaq;, fuppofitum ualentius conferat,fe ipt

fa tenuijfima, neq; enim circulo attum ccdum, nihil itaq; eleuatum,

depref?mnibil>irlonghlcewfiimajunfomi,(£quabiliqfuperfitie,

ir nihil aeri cedente, longe Iceuijfimum Juppofitum aerem, fiquide

commonere, conterere etiam pofieuideaturuUi, ut conteratur quid,

motu opus ejl deprimente, ir reniteris etiam deprimente, robuflm

itaq;, quod dcnfius ett , duriusq; conterati at neq; tamen immenfa

t I B E.K-S^ViiNW $.

opus cfl denfitafe, ut nihil 'ceit

dat ,nihil inflcBatur conterensyquod nulla oriis pars a tenuijfi m pati aere veripateticisuidetur; caiusitaffblidmr etiam, duriorgi

pars, nihilo tenuiore> moUwref, at iiibil cedente 'tamen, aut inflexa

unquam contetat minus, Tum neq,fidetur etiam Auerroi denfw/

rem orbis partemmlentiusfuppofitmii cdniefereaercmffcdare^pro

pterea unf, fuppofitamSoli oriis partem reliquis conterere robuffk

usy uelutiaSolisdenfitateadiutam/ifiquidem agente ageret cadum

qualitatey potentius ipfius pars Solifuppofita ageret, cui nimirum

longe denfwricopiofiormexiffat , <1^ potenfior agens qualitas.

At commouensy conterens f, tantum, nihil commouere,conterere ni

hil appareat magis, nihil a fuppofito injlexum, paffum nihil aere ,

quantumuis magno, quantumuis denfo (uperpofito Sole, at imt menfum dcommouente,lr conterente amotum parte,neq; enim de

fitas,ueluti agens ,fife diffundet qualitas, & proxima propria ajji

ciat natura.

A t neq; fi heee etiam Ariffdteli dentur, tr iditidem amplius}ipfummmi Caf.Jo

rum Solem, ir quauis prceditum denfitate per aerem quauisferri

uelocitate, propterea caleferi ab ipfius motu offendat aerem, longe

fugaciffimum, longeq; mobiliiffimum, nec alicui refflens corpus .

Ea fiquidem tantum incalefcere motu,, mutuo atrituuidentur,

quaefohda exiffunt, denfdqac dura, nihil igiturfibi ipfis cedentia>

& nihil altero alterius uitante , trfugiente ictum ,fefe mutuo atte

rurityattenudnfq; yir accedunt, uel interclufum aerem , neq; elabi

potentem,neciUorumalteriusfubireporos. Quoigiturfoldiorafue

ri nt, denfioraq;lr duriora y eo mutuo attritu incalefctint magis

At non mobilifimus >fugaciffimufq; aer, & facillime corporibus,

quae per ipjumfemntur,cedens omnibus, neq; ullius excipiens i ffusr fcrpercujfmesjfed effugiens, euitans^ omnes, qui igitumeq; mor

'tmo indufiis^ contritus quantumuis inMffcere indetur unquam,

quem

r ’ ‘f^t 'DCE A,

quem,# uera fit&rijhttfa mfwyaccendi oportebatatq> igniri$ i

dcnfifimo,duriffimoq; corpore contritum ualenti/fime. Nec uero

fagitU per aerem delata ab ipfo prius calefaffo incendi uideantur,

liquariue, ut enim incalefcdt afagitta contritus aer, nequaquam ab

illa incendatur tamen, nullo in calefacio immoransmomento, apro frio igitur calore liquefit [agitta, quem a motuafiumit.

At fer fi calefieri queat 'a cdejlium latione contritus aer, a Luna cate

fiat magis, quam a Sole, inimaginabileyut diffu efl,ab illo dfiante,

fer tot tanfi uaSUmtermedi ifqtbfb<Wi> quine Solis motus ad aerem

perJucatur*&* ne;q; enim, ut dictum efl, imaginari queas, quod motu, non qualitate agit, mouere

quid pof?e,non contingens illud, fer- corpore,quod intermedium e%

non commoto,nam ut, non aeque ac Sol, denfa folidaq;fit Luna, cce

teris orbium partibus denfiqrefl fiohdiorq;, quee rififohdxe exfilak

fer ipfie difiipentur, dijfluantq; d yapidijfimo illo motu, Arfioteli

certe fer ipfcejuppofitum aerem conuellunt, diuelluntq;, ferfegre

gantj L una igitur,fi non aeque ac Solfohda, denfiaq;, ea certe prae

dita efl denfitate, quafuppofitum aerem conterere queat ualentijji

me* Ef nec Arfioteli Sole minus calefacere uidetur Luna, quod

Sole [olida minus, minus conterat ualenterfiedqubd tardiore ferat

turmotUjhaudrette reor,neq; enim ad acrem conterendum Sole tar

dioruideripotefiLuna, qm parum ab fi, quin primi mobilis cursu

confequatur, id uideheet tantum, quod retro proprio fertur motu,

quod ad uniuerfum collatum gyrum,non magni uideri poteflmomen ti, nec rationabile cjl, tantum imminui fofie cahrem tarditate bac

motus. quantum augeri [olidi corporis propinquitate, [quidem Sol

(fiublunari aere , quem contingit Luna, mmaginabik quid abe$ly

ueluti enim haud quaq uelocius rotam circumuoluere uidetur iumen

tum, longiffiimce allegatum trabi, rnagno itaq; circumuolmns[patio,

quam contingens illm,fer illi alligatum, longe quidem f ardiore ipsu delatum

itu* > ■» &

LIBER MIG V- N D y's9.

delatum motu, at totidem iamehji^finU^confiden^j^bs^ fic itide Solj nequaquam propter ea, quod in longe maiore delatus orbe, lona

ge maiorem, quam Luna diurno etiam motu conficit circulum 3 ueloa \ cioremfublumribus praelocat motum y tantum enim Jolummodo^ut

& ipfe fublunaris aer diurno feratur motu, fi quidem hoc,tot interz

medijspotefl orbibus3 quod item paulo minus is Luna pracflaf3pau

lo igitur Sole minus celeritatis ratione calefaciat Luna, at longe pro ximior, longe magis, nonfiquidem celeritate minus calorem facere -

uicinitas Arifloteh vadetur, propter ea itaq; a ferenti, non calefieri inferiora haec afleUarum fixarum motu, quee plurimae, maximceq;,

Irin orbe feruntur longe omnium maximo, motu igitur longe om mumuelocifimo, quod maxime a fublunaribus difiant, 'At neq; Lu

na3 nec Sol itidem aerem etiam contingens aerem conterere pofe ui

deaturfuis enim immerfi orbibusfuppoftum.contiguumq; aerem iit

punAo tantum contingunt, mfi igitur & orbes conterant,nihil per

illos moti,-ut fixi3 immerfiq; in illis, is iUonmexiflentes partes3 de latique ab illis,Juppofitum conterere haud queant aerem.

Haec forte animaduertens Aphrodifeus, minimeq; torpedinis exemplo Capi % contentus3 neq; ijs, quae edo Ariflotele acccepemt acquiefcere potens,

is rei cedens dijfcultati,Forteymquit, neq; impafjibile omnino diui

num corpus, neq; enim inalterabilexpfum demonflrauit Arifloteles, cum id propojiiifiet tamen, fed ingenitum quidem, atq; incorruptibi

le, is fmiliter quod incrementum capere non pofiet, at inalterabi

le non f militer ,isfolet Arifloteles non fimpliciter impafibile db

uinu aferer e corpus, fed. amolefia tantum ad mortem cop Alente,

abhuiufmbdi emmpafwmbusimpafibile tf cadefle corpus) & di mnumfunt autem hmufmodi pafionei, quaefunt nixta mutatione,

quae eflfecundum formam, cuius mutationis, is cuius paffonis immunia fiunt diurna, at non propterea is omnis pafwfiis, m

is motus paffio quaedam, qdamffcipiuntffim i^fidienamluce

Caf * 31

Vir p Er H A: Ti v X A

fufcipere paffio exifiit,&{Luna quid patietur a Sole, illujlrata ab

ipfi, nihil igitur ab/urdum, & 'a Solis motu pafiam edi partem ip

fi proximam, non ita tamen pafiam, ut f ecundumformam ffpecb

emqsimmutetur, & ignefeat, perhancfiubieBo corpori paffmem fubmimfkari, ut&ipfumingnefcat, cum praffertim diurnum cor?

pusSoliJuppofitum, nonfiteeque purum ffmcerumfi, utipfe itidem

affirmat AriFwteles, tale autem quod exdlit , a fe ipfo difi

fert, & reliqua, per quee uidetur Aphrodffeusminime quidem refior

midare, coelum calefieri a Solis motu aferere, at illud abhorrere,ne

fcilicet propterea corrumpi ipfumfateri cogatur, corruptiuam nimb

rum pati paffionern,at quo dSolis motu calefieri queant orbes pacto, ne imaginari quidem licet, neqi enim ullum ipfius largiri motum ub detur Sol, at neq ipfios conterere,quos proprio immerfus orbi in pun

Bo contingit tantum, Qui igitur, fi aSolt calefiant, a propria cale

fiunt Solisfubfiantia, non a motu ♦ / EtJublunaria amplius, non cequefiemper calefaBa, at longe diuerfi ffu

me afemper ce que diffante., & (equefemper moto Sole, aeque igitur confer ente femper, neq enim meridianum Solem matutino di

xeris, uefpextinoq conterere rpbuBius, & neq> hyberno cefimum, nec direBu^obliquo,nullp inter ipfios apparente dificrmne unquam,

quo mlentiushk conterat, debilius ille, lr quod fi appareat nequa

quam iuxta illud differre videatur calor, ubi enim celerrime moue/

tur Sol,contereret ibi maxime, maxime igitur cequinoUialis, breum

re enim tempore maiusforte diurno conficitfpatium motu; A tiro

picum cimmuoluens longe apparet ardentiffmus, non quidem quo niamdiutiusconterit, neqsenim ubi diutiffime, mfubpolariuidelb

0 aere, quem pium iamaffidue conterit menfies, ardens ibi appaz

rei Sol, At neq, refleBi dixeris contritionem,direBam igitur maiore quae nimirumfi ad nos deficendat,

fifcilicet hic etiam miefatm aefffenfiuutiq percipiatur,neqj enim latere

t I B E;R . S E C V N D V S. ^4

htere queat], adeo contritus uehementer *, adeoq, in tertam Uehcme

ter deiedus, ut ab ipfa itidem refiliat agitatus, contritusfi etiam ma

gis, oporteret autem,fi obrefilientem contritionem maior fit calor.

At non diuerfitatis, tantum huius, quee quidem fumma exifht} ratio.t

nem affignare nullam Peripatetici pofieuidentur > calorem a Sole

aerem conterente fieri aJJerenteSjfedneq, cur montan^ceditceqLter

ree planisy humilibusfi longe appareant frigidiores ,fecus atfi oport

tebat,proximiores nimirum conterentibus, contritisfi calore magis}

nec dfcriminum aliorum mille, quee fecus eueniunt omnia, ac contri

imis pojlulat ratio. At oportebat omniumy rem prqfertim emi

tiantibns, non afienfu remotam, &fenfui ignotam tobfcuramfifed

contrariam, repugnantemfifenfuiy omnium ucrb pulcherrimey qui

ab ipfo calefieri omnia afierunt Sole, ir d luce, ab ipfio emanante y

quod ipfe manifejlatfenfus, ab ipfa igitur non iTluflrata, longe calet

fiunt minusynefi enimy ut Aphrodfeo placet Quoniam alius ab alio

calefit aer, continuitate, ir contaffiu, quod igitur obumbrat}con(b

unitatem) & contadum calefacientis impedit aeris y non (eque igit

tur calefiat aer aJuperiore, calefadofi normmtadus; nam calefiat

cienti continuus, proximusqsy contiguus etiam y d Sole non illut

firatusmequaquam calidusfit tamenyqualis d Sole ilhfiratus quicufi,

ualde etiam a colefia ciente remotus y extremus itafi aerij aer y d So/

le confpedus,qui ab ingrediente calefieri uidetur Aphrodfeoyceque ingredienti calidus, at ingredienti proximus, contiguusfiy quem igit

tur calefacienti proxmoremycalefieri oportebat magis,nihil omino,

non confpedus d Sole* Luce igitur agere uidetur Solyd qua quee non

contmgmnturynon (eque calefieri queunt y nam fi conterens calefit at, conterenti prdximioru, aut etiam contritis, calerent magis. '

Calida porro exidensfx ,fmmafummi perfediq, caloris qualitas,

perfediofi, quocunfifibi ipfi unitur modo magisjnagis etiam colefia

c\t > unitur autem:,infeipfam

R y

Cdp. 3*

‘M . Q E vJL-A I i :

f efikens, ea enjm ejl lucis ui# atff Mio.> ut tenuia qurecurijy nub

lo permeet temporis momento, propria illa domnsyafficiensfmatu ra5 obluctanda nihil, ir imllisfe.fe amplificans, & generans, re/

pugnantibus nihil, atadfolida delata, non ulterius progrediatur,

nec tamen motum fiftatfuumjfuamq, affionem, efficaciffma luxy fed rejihat iride, icr retroflectatur>. ir ad eosfemper angulos, (fui

lus ad illa delata ejl,directa igitur incidens, in fe ipfam retrofleUi z

tur > ir ueluti conduplicaturforte ir maiore refiht ui, ui terram

feriens maiore, pilee modo adperpendiculum deiett<z, quafienim,

quod percujjis commune eU omnibus, terra ictum reddit, (fuem aece

pit, accepit autem integrum, uahdumqs,fiquidem reffo opponitur,

proprioqs ipfiusmotui,Namquce obliqua cadunt,quafi igitur alio ten

dentia,haud ualide temmferiunt,neq; igitur referiuntur ualenter,

attolluntur itaqs, at nonflrenue, necp contrario, oppofitoq; motu,

. ir ueluti in fe ipfa retroacta, ut (fuce directa cadunt, a terra reperz

_ cuffa nolenti fime} fed in oppofitam partem, ir neqs ad cecfuales se

Cper angulos, fed ad minores plerum fdeorfum ir propria tenden

tiagr unitate, ir incceptum, quo ad inferiora ferebantur, motum>

v quoquo profequentia pacto, ir lux igitur obliqua incidens', nequa

t quam in fe ipfam refihatyfed diffunditur, difjipaturqs ad ecquales q/

. dem angulos, at ad oppofitam reflexa partem, nullas igitur rejilies

Jumens uires, nec tantaforte reflexa ui, directa longe apparet inz firmior Janguidiorqs ♦; HybernoigiturcfliuusSol, & merediaz

msmatutino,uefpertmo/q-,,iT obliquo omninodireUus, longe appa

iiet wfeftiibii adboream inz

colentibus, quod directa, ut expofitum ejl, lux, ualentius, ir in fe ipfam reflectitur}& ueluti conduplicatur ♦ At obliqua, i° lan

guidius refiht, debiliusqs, minimeq; in fe ipfam, ir montanis^ (e.dia

: tisf terris plance, afq; humiles calidiores, quod a proximo lux

mnm mhntwr rejilit,. magtsf unita} colkfl&f^ adfupemra

d*ta>

L I B ER S E C V N D V S. «3*

•ettfa, <£r debilitatur, &■ diffunditur, diffipaturq\, Mentes Itaq; ual

de etiam lati, plani fi fuperficiem,frigidiores omnes, enim md? gnus etiam monti imminenti aeriy ab inde reflaxa luce datur calor, imminuitur, affiextinguitur a frigidi fjimo montem ambientem aer

re, ad quem reflexa ab imo lux} longe pemenit languidi(fima, a ren percutiente terra remota maxime, maximefi per lati [fimum difjufa aerem, in quo igitur nulla ipfius appareat uis ; montanus itafi aer

omnisufquequafi, atnoffiu prcefertimfrigidiffimus, nam inter diu ejl

ubi a proxima adeo calefiat reflexione, ut circumflantis aeris rcpcl

lat} (uperetqffigiditatem, quo igiturfiubhmior ad quendam usfiter

minum, eo frigidior, quifi a contritione fieret calor} contritus man

gis, uel contrito proximior, caleret magis *

AJpecuhs ab cefim prcefertim illut lratis Soley ea lux y atfi is refilit can C(lf 3 f,

lor, quem nullusfuflineat, & qui obvia qucefi exurat, non (fidem

fod delatus ad illa aer, refiliat ab ittis contritus etia magis, nec quod

motum illum fuumy paffionemfi proximo communicet aeri, ueluti, ijrJbnos}non enim ad cequales tantum refileret angulos , quafi igi/

tur per canalem delata contritio, refleret itidem per canalem,fed

qua fi diffunderetur uerfus, nec temporis momento, ne fi auffis,

at imminutis uiribus, fcd quod adfpeculuy ad corpus nimiru delata fo

lidu)densufi,&’ lveue,temq>,longe ab illo refilit potentiffima,qubd nimirum nihil penetrarey fubire queat nM,non igitur ab illius affici

opacitate ynefi, debilitari ipfius uis,et nefi a tumoribus intercipi} obu

brariq;,atq; imminui ullo patio,ullis, fcd ueluti nonas fumat vires fit

robur nouu,coUeffayunitaq; in illo,<& copiofior faetafiiffundififfi

pariq; probibita,non igitur d quacunq; uel fuperfitie, uel fpedalifor

ma, ir neq; aeque ardens uniuerfa, fed ab incurvo tantum, rotunf

doq;, uelouali y a quali refihens in unumy idemq; confluat omnis

punctum y ueluti pramidem conflituens ♦ Nam non a fpeculi

tantumcentrolucm, in oppofitam centro fWi partem, fed ab

£> E N A T V R A

uniuerfo in illam confluere fpeculo. , &r inde mantfeMm fit y quod

fifpeculi centro ceream pilulam opponas , non igitur abjllo rejleffii

queat lux, ad quod nimirum deferri haud potuit, ab interpofita re>

ietfa pilula, illi tamen oppofitam pilulce partem nihilo reliquis lique?

feri uideas minus, quod uidelicet ex ahjs fpeculi partibus, ad illam re

fleffiatur lux , ir multo etiam apertius, clariusq cartam jpeculo op

ponens, medq eius partibus, dr multis perfoYatis in locis ,fiqiidem

a foraminibus uniuerfis parum afpeculo amotis egredientem intuea

relucem, ab uniuerfis refilientemfpeculi partibus, foraminibus op?

pojitis, at quo a fpeculo amoueas magis, eo a paucioribus affidueyma

gis uidelicet, fefe colligente luce, ir ab uno tandem umuerfam, uni

uerfa tandem confluente in unum, qui combustionis dicitur punitus,

quod ibi exuritur quodcunqfere luci exponatur, at non aeque hybet

nae, atqcejliuac tamen, quodfieri oportebat, contritione agente So?

le, uel luce etiam, non a propria calefacientefuVslant\a,fed a reflet

xione calefaciendifumente uires, ut iunionbus placet Peripateticis,

Yieq enim hyberna, q (fliua lux ab incuruofpeculo refleffitur di?

refla minus, & neq uefpertina, aut matutina, quam meridiana ♦

At a propria agens natura} propriaqJiibflantia lux, longefrigit

dijfimum permeans aerem, debilitatur, atq imminuitur , non itaq

ijfdem praedita apparet uiribus, quae fi reflexione calefaciat, aeque

hycerne, atq cefiate a fpeculo directa reflexa, aeque itidem calefacit

at, neq enim modicus Ale obfisiat aer, qui inter cobuitionis punitu,

fpeculumqftmedius, qui'areflexionefi non Hatim,nulloqmomen

to, paulo pofi calefiat omnino ♦

Cap * 36. At non a fpecdis reflexa tantum exurere uidetur, lux, qwdfibi ipfi

unitur,fed permeans etiam Ala, aut.aquam, quod nimirum eaefllu

cis natura, ut per aerem ad aquam delata, a tenuiore uidelicet ad

crajfius medium, non direilaferatur amplius,fed inflectatur, ueluti

ab illius denfitate uitta,inclinataq,fi itaquacuum ita luci exponat

tut

CIBER SHCVNDy S. m (urvas , ut nequaquam ad illius fandum (deferri q\neat lux ,non igb tur unmerfum illufkari uideas , aquaimpofta multo defendet lux

magis, quod uidelicctab acre ad aqua delata, qudf. deuida a era fio

re corpore ipfius ui, ac robore, infieditur lux, ad inferiores \taq> na fis defendit partes ver aerem igitur ad atjuam, iy adfpeculutn de

lata rotundum, a denfiore inflexa re,in unum coit tandem umuerfa,

longe itaqs ibi ardenti fima; connexum autem oportet fit nas aquam

continens, iyfpeculum itidem,quod tale lucem recipit, 'iy iranfmit

tit igitur copiofiorem, iy- in unum tranfmittit pundum, nec tamen

fpheerica omnino confutuunturfpeculahcec,equibusuixpenetraf

mifacoieretlux, at leniter connexa, ut longius ab ipfs porreda

lux,maiore afeiat intuetes admiratione♦ E quibus id uidere Aphro

dfeus potef, cuniidelicet nitrum, iy aquam permeans lux, debilia

ter calefacit illa, at ualentifimequce attingit elapfa exiliis; Et id

amplius Peripatetici omnes,lucefcilicet agere Sole,no contritione,et

propterea calefacere lucem,quod calida ipfa exiflit, magis calefacit

ens,unita magis,f quidem contritio fi quidem aquam, fpeculaf pera

tranfeat, quod nullus Arifioteh credat, reor, longe per tran fe at lana

guidifima. At neq; inniores Peripatetici, quo aquam fpcculumq;

pertranfiens lux tantas famat utres, declarent unquam, proprias

non defedentes pofitiones.♦ Qui tamen nusqs luce itidem, aut radijs agere Solem placui fe dicant Caf* 37 ♦

Aristoteli, id etiam innuenti interdum, is enim ipfius ed mos, ut pro

prijs tantum in locis iuxta propriam loquatur fententiam,in illis itaqs uidere efl f Ais, quo fingvla fieri Arfloteli uideatur pado, inaltjs

iuxta commune utplerumqs loquuto opinionem;Vbi itaqs quo modo

ufiofiat, tradat, edocetq,, rerum imaginibus ad uifum delatis feri illam demonftrat, enuntiatq,, at alibi, ed ubi ad uifilia deferri uifum

fapponit, iy caufam afignans, cur noniuxta terram, at in fublimi

fiunt pluuk)Quoniam,inquit, a reflexis calefit radys, qui iuxta,ter

rm

D £. N A T V R A

ejl locus, qui adfuperiora elati diffunduntur, At radios effe tez

nuijfimorum uidelicet corpufculorum aSole emanantium confluxu,

nequaquam Arifloteli placet, £t neq; placere potetf, neq; enim So lifimile corpus} uel c Sole Arifloteli egrediatur, uel orbes pertranz

Jfiens omnes, ir aerem uniuerfum ad T erram ufq; deferatur, neq;

aqualisfiat calor, non uniuerfumfimul occupantibus aerem, cuius igitur partes radijs proximiores longe calerent magis, Mirum proct

tereafilucidi exiflentesipfi a$ olefeparati nullo luceant momento,

at et momento nullo generari ipfos oportet,n ullo reilitutos mometo,

quodoppofitum ell, amoto,neq; eflquod amplius re fiam iUosfatk

a Peripateticorum multis, & ab ipfo prcefertim reieclos Aphrodi* feo; Et caufam ajfignas Arifioteles, cur in Lunce defeflibus terree

motus fiant, V bi, inquity non multum abefl quin Solis luminefit pri

uata lunay & propter ea lucem nequeat ,lr calorem, quem a So.

le accipiebat,aeri communicarey refrigeratur circa terram locus, fpi

ritus itaq;,qui e terra egrediebatur, recedit,ruijusq) terram fiubit, co difus igitur terram concutit. At Arkioteli, ut uifiim esi,nec Luna,

nec quod inter ipfdm,Solemq; eficorpus, calorem Jufcipere ullum

placet, ir id itaq; Apbrodifeus inquirit, quo fieri queat paffo, mo/

tu tantum calefaciente Sole, ir pa fumis buixfmodi impafibili exi

flente L una, isr talia mille ♦ Ne<j; igitur fi uel iuxta uulgus bomh numloquutus, uelabipfacoaclusre, noBesin plenilunio tepidiot

res efle ajferit, propter Solis lucem a L unae corpore, ueluti afpecu

lo reflexam, aut aliud tale quid, propter ea luce calefacere Solem

placuife dicat Arifloteli,qrnjn libris de ccdo,ir in Mete oris, quo modo Sol caloremfaciat, inquirens, traffansq; afolo illam generat

Solis motu, ir contritionefola , nulla ufus lucis opera, ir neq; uti potens. Neq; enim fi luce calefiat Sol, uel lucem,quod iunidresfaz ciunt P eripatetici,calidam per negare audeat Arifioteles, autipsu,

k quo Lux emanat,Solem,reformidandum itaq; Arifiotelifiit luce agere

!4® LIBER S E C V N D V S. . |

agere ui deri Solem,neq; hoc tantum, fed propriam effe Solis lucem,

quee nimirum, d fummoy ut declaratum efil,genita calore, Isr d calo

re feparari impotens, nusq> igitur ueragux exiUit, fumrnaq;, at in

foloconfpetta igney Solis uifa propria, calidum manifeflcyatq; igne

um indicet Solem, lr reformidajje omnino uidetur,ueluti igitur haec

obycienti refpondens, Lux itidemy inquit, in aere fit d Solis motu co

trito, ueluti fr calory id obiter innuens, nequaquam fcilicet igneum

exiflere Solem, lucere etiam uifum rir luce calefacere, neq; enim

propriam effe Solis lucem,fed & ipfam d Solis motu fieri, ueluti ir

calor, adeo pofitioms tenax Ariflofiles , ut neq; ipfi credibilem ret

or, proferre haud reformidant rem y modo ne ex illa deturbetur.

2. de Coelo T.4i

Me quidem agere Solem, nullus fibi unqs dixit Aristoteles, ubi oport Qp. j g ♦ tebat maxime, antiquiorum itaq; Peripateticorum nullus, quo calor patio d Sole iuxta Ariflotelemfiat, inquirens,declaransq; y lucis me

miriit unqs y at omnes d [olo afferuntfieri Solis motuy & contritione

fola, ir Aphrodifeusipfe imprimisy anxie itaq;, utu fum efy inqui

riteaufam, cur non ceque calefiunt, quee d Sole non illuflrantur,ac

quceilluflrantur ,quce, filueem itidem agere ufus Arftoteli fui fiet

Sol, longe abfur difima uideri poJfitinquifitioy iunioribus poftea, 'et

ipfi prcefertim Auerroi in ys, quae ab Aphrodifeo allatafuerant, ac 2* de Coelo quiefcerehaudpotenti,necullamaffignare caufam,cur aSole no co Cap.+i #

fpetla loca, longe calerent minus, quae omnia aeque calere, oporte/

lat, ceque uniuerfo contrito aerey diretlum intuenti magis calet

facere Solem, luce itidem agere uifus efl Sol, quee nimirum, & mat

riife fte calefacit, & infe ipfam reflexay ir ueluti conduplicata ca

le facit magis, at quee e Sole emanans non calido, nequaquam er ipfa exifilat calida,neq; igitur perfe, Isr a propria calefaciat fubfla

tiafed ueluti,inquit, calorem generat motus, neq; ipfe calidus, fed

ut calidi corporis conferuatio,& perfectio, fammam itaq; adipifeit

I41 D E N ATyUA

tur perfeffionem commotus, agitatusq; ignis, extinguiturnon coma

motus,fic itidem br lux, ignei corporis exiflens perfectio, br ipa

fa itidem calefacere efl potens # Reliqui non hoc tantum ,fed illud

infuper, lucem nimirum nequaquam propria calidam natura, non

itafi accedentem ccdefacere ,fed a reflexione calefaciendifumere ui

res, ueluti a reflexione irritatam illud ali/ tenuitate uidelicet donari

a luce aerem, br propterea etiam calore, fiquidem tenuitas propria

um calorisfubiectum, ubifit, calor etiamfiat oportet, non hoc alij ,

fed tenuiorem, amplioremfifatlum aerem, non igitur in proprio co

tineri potentem loco, uarijs, mirificis fi moueri modis, maiore indige

tem, br queerentem maiorem locum, br propterea calefieri, br

accendi etiam, ad/olida delatum, impaUumfi, br refilientem ab il

lis, commotum,agitatumfi amplius, poflremi nullum reor ditiorum

probantes modum, br meliorem ipfi inuenire defperantes, id tana

tum, eam fcilicet ej?e lucis naturam, ut non calida ipfa, a reflexione

calefaciendi a/fumat uires. Nullus, quod facere optime poterant,

Arifloteli iuramento objlritli, & nihil, quod Arifloteles protulit,

uel fumme fenfui repugnans pernegare audentes, br non ea accipia

entesfide, acfi ex ipfius efient natur ce ore prolata\ lucem aere br

ipfamfieri dixit a Solis motu contrito, quee itafi calefaciens, br ca

lida omnino exi/lens, haud calidum indicet Solem, nequaquam ab

ipfo emanans, br nequaquam Solis propria, fiue id obiter ab

A ritlotele ditium non animaduertentesfeuueriti rem proferre,qua

nullam credibilem minus imaginari queat quis, Per fe quidem, br

Auerrois abfurda appareat, br aliorum pofitio, at age tamen exa)

minentur fingulce ♦ Cap ♦ f Non quidem non cahdafit, calorem faciens lux, quod illum, ut corpoa

ris ignei perfetdio facit % ueluti br motus, nequaquam ipfe calidus,

nonfiquidem eadem ignei corporis pefeclio apparet l ux, quee et

motus, qui manifefle caloris exiflens operatio,feiungi ab itio non

LIBER SECVNDVS. 14*

potefl, neq ab alia omnino cedi pof?e uidcturfubflantia , quaecunq,

igitur commonentur caloris cedentes operationem, caloris naturam

afiumant nccejfe ejl}ut eflfaepius declaratum,qui igitur nequaqaum

calidus ipfe calorem generet tamen, ejuo expofitum efl modo , ir

corpori tantum ejuod monetur, nullius ipfe calidi corporis exi/lens

quid^ at non lux propria ignei corporis ajfettio, ir ab ipfo emanas

igne 3 ir quae calor omnino, ut expofitu ef,uideri queat, no quide

, quiuis, at Jummus tantum, ir in tenuitate magna, propterea igitur

perfcffioyqubdfummum infequiturcalorem, ir in proprio exjflenz

tem fubieclo, maxime igitur igni unita, fi non ignis ipfa, irfiimme

uel remoti fima quaeq, calefaciens, nulli non calida ipfa uideri que/

at,uduti igitur 'a re ipfa tandem, ir ab ipfa admonitus, coaflusq;

Auenois ueritate, Aut erit, inquit, cavfa confimilis ,fmlis uideli

cet reigenitee, cffeUaef, ir perfc calefaciet nimirum lux, quod ca

lida ipfa ex fit, neq enim remotum efl, inquit, utforma ifla calor

fcilicet, luci copuletur, refle flatur igitur cum luce, & cum luceaibz

findatur, licet enim neutra exi flant cadef ia corpora, quatenus ta^

men corpora cum elementis communia habent quaedam, trarfpicub

tatem videlicet, atq; illuminationem, ir obfcuritatem itidem, Ariflo

les itaq in libris de animalibus Lunae naturam terrae naturae fimilem

efe,a ferit, propter Lunae obfcuritatem,luminofa igitur,inquit Auer

rois, pars orbis ignis naturae exflit fimilis, idqs antiquorum etiam co

probat teflimomo, quif diarum operationem confiderantes, calor em

nonnullis attribuere, ir ficcitatem; imitus quidem, ir a re,ut diftu

ef, coaftus tandem, ipfe itidem Auerroisfellas igneae ajferit natu?

ree 3 at Anflotdi iuramento aflriflus, nequaquam liberoy ir aper

to id proferre audet ore, uduti igitur muffitans, nimis omnino pofiz

tionis tenax Auerrois, qui motum calidi corporis perfcflioncm afiez

rens, ignem itaq, a motu perfici, txtingui ab immobilitate, ir luce

itidem corporis ignei pcrfeflionem, cadum intuens motu circumagi,

l “ ' s I

w? D E N AT V R A

Cap, 4 o.

perpetuo, perrenniq, ir longe lucidiffimas, den flores quidem illius

partes, at quce non dtuerfce d reliquis uideri queant natum,non igne

um enuntiare audeat cttlum, ir illud infuper, fublunarem uidelicet

aerem dfumma constitutum caliditate, non proprio deferri motu,

fed propria natura in proprio loco immobilem d cczli circum

uolui motu.

At reliqui Auerroe etiam deteriores, ir qui manifefle pofitionis tuent

dx,non ueritatis inquirendx Audio ferri uideantur. N on itaq cur

flupida lux d reflexione irritetur, aut cur irritata calefaciendi,quas

non habet, af?umat uires, declarent unq,, at neq quo attenuet lux

pacto,Arifloteli imprimis, Ir omnibus incorporea ufa Venpatetb

cist ir qucefi aerem calefaciat, accendatq, diuerberans illum, cont

terensq;, non corporea fit oportet tantum, atlonge etiam folidijfit

via, qualis nequaquam contaftus latere queat, Incorporea porro lux,

fi tenuitatemfacere Peripateticis uidetur, non alia d primis quafuor

uideri poteff qualitatibus, qualitates omnes, ir ipfam imprimis tez

nuitatem, ab illis manare, ir conflitui ab illis manifefle afferente

Ariflotele, neq; hoc tantum,ut declaratum efl,fed proprium effe ca

loris opus, proprium fibi concinnatis fubieUum,fi itaq; attenuare ui

detur lux, calida uideatur necefte efl, ir propterea attenuare,quod

calida efl, non calefacere quod tenuitatem faciat, neq; enim d fecun

da prima conf itnatur Peripateticis qualitas, nec d fubieclo omnino

forma, quae fi parato,difpofitoq; fubieclo flatim aduenire, nulloq; ui

detur momento, propterea aduenit, quod forma adetf, qucefiibieffu

fibi comparauit, neq enim ahud,atipfa tantum fibi fubieffum con/

flituat forma,1 ir nequaquam ubi fiimma adett tenuitas, fummus

ibi adesi calor. Non igitur nec fullunaris aer, neq; ipfi ualenter

calefacere cxkfles uidentur orbes,d fummo omnes conflituti calore,

quod in longe tenuijfimis nequaquam multus colligi queat calor i»

N oHer quidem qfo tenuior, eo etiamfrigidior apparet aer, langui/ diffmce

LIBER SECVNDVS. 144 ' . „ ■. 4V*Vy

diffimx,queetenuiffinuexifhmt flamma:, at longe ardentiffim

Solis lux, fer aerem delata cfaJfiorcm>:udppresq;, ir per ip/asetia

nubes,fi igitur nibilaliud aeri praebeat lux, at tenuitate illum modo

donetx nefia^Um caliditate donet ulla,fed innatum magis, propri

umq; aeris calorem, imminuat etiam,in maius diffundensfpatmm ...

Mirum praeterea adeo acris portionem quamuis, nullo attenuari tb

poris momento, et tantum 'a tenuitate calorem afumere, momento

enim nullo non queeuis admifia lux,at exoriens etiam uix confpeffus

calefacere uideturSol, momento itaq; temporis aer uniuerfus, qui in

ter nos, Solemq; exiflit medius a luce attenuatur,et caleft a tenuita

te, res non mira modo; at quee humano concipi haud queat animo."

At, lr ce que cefliuce directa d montibus Soli oppofitis, ir multo d

Jpeculis magis, hyberna refilienslux, ir ceque igitur in fe ipfam

colleffa, ceque ceSliuce attenuet, ir fi attenuans calefacit,ceque ccfli

uce calefaciat. neq;.emm illius imminuat uim, modicus ille aer , quifi

non fiatim at paulo pofl, ab infe ipfam reflexa luceJumma detur te

nuitate, accendatur itaq; It ipfe.

Incommoda heee omnia, er illa itidem fubire uidentur, qui non a tenuic Cap

*tdte a luce aeri data calefieri aerem uoluntfed a motu,quo differtur,

agitaturq; attenuatus aer, ampliorem queerens locum, illud uitantes

modo,quod non a tenuitate calorem generant, fed d motu, qui nere

calorem efficere ejl potens, at hoc effugientes malum, aha propria

habent, nequaquam reor minora, primum enim nusquam fatis dcela

rent reor, cur non idufrata minus calefiunt loca ,fi fi quidem d luce

amplificatus aer commonetur, diffunditur q;, irpropterca calefit,

ceque uniuerfus calefiat oportet, ir nihil non illuf ratus, quam d lu

ce confpeclus minus, no fiquidem amplificatus d luce aer,<cr maiore

quxrens locum,in fe ipfum modo,at quaq; comouetur uerfus;Tum lu

cem necefarib calorem fufapere,CT calidam fieri fateantur necefsh

cU) al uce aquanij Irfohdiffmiafpecula permeante} ir exiguum

quodp

41,

HS DENATVRA

qu od,'afpeculisprogreJfa, quodcunq; exponatur, comburi intuens

tes, neqs enim uel fpecula, uel aquam, id etiam innuentes, adeo alit

ce attenuari,commoueriq;y£y calefieri credant a motuyutipfa ignis

aj?umant uiresy ly externo illas communicent, at neq; exiguus ille

aer, qwreifquce accenditur, atf aquzy autfpeculifit medius,fi qui

dem attenuatus d luce, ir propterea commotus, in fohdum certe im

paUus nullum, iy qui proprio non contentus loco, quaque diffundi

potejl uerjitsyadeb calefiat a motu,ut nullo exurat igne minus;Nullo

praeterea intermedio aere, omnia exurere fatis ipfa appareat aqua,

iyfpecula ipfa fatis, fi illorum forma protrahatur quidy ad illum ni/

mirum punUumy in quem, ut cxpofitum efl,[inflexa confluit omnis

luxy nihil etiam ipfa autinfenfibile quid calefacta, quod nimirum no

colletfa aquamfpeculaq, permeat lux, per tota illa diffifa y at pau?

Ium quid progref?a3 fibi coit uniuerfay a denfiore, ut dictum efy iris

flexa corporey ibi igitur tantum, quodcunf attingit exurit luxyatys

in locis quibufuis fpeculo etiam proximioribus, ly nihil quod uidere

queas a luce illuflratis minusy multo languidiory ut mamfefliffme pa

tere queat^ propterea calefacere lucem, quod calida ipfa exjfht ubi

magis co!ligitury calefaciens etiam magis, quae fi aerem attenuans y

commouensqi calefaciaty non illuftratum modo omnem ceque calefit

ciatyfed uniuerfum, lucido prcefertim contiguum, proximumqi, qui

caloris nullius fleri uidetur particepsy aerem cotingcns a reflexafum

me calefaUum, atqs adeo accerfum luce. At ly illud addere lice?

aty f ab huiufmodi motu incalefcat aer, nequaquam nos latere

illum pojfe ♦ Cap a*. N\usq> igitur fatis Peripatetici declarent y quo paBo calorem generet no

propria calida lux natura, fd aerem attenuans, commouensf, at

ferendi omninoy rationem afferentes aliquam, non illi certe, qui hu?

iufinodi aferunt effie lucis naturam, ut non calida ipfa exBens y no

igitur accedens calefaciat, a reflexione calefac\endiy ajjumat uires,

primum

liber: jecvn dvs. 14«

primum enim minus quidem, at calefacere omnino accedens uidet

tur lux,momento itaq nullo confpetfa,aut admifa calefacit nosjnm

reddenda omnino efl ratio, cur non accedens,at refiliens tantum ca

lefacere efl potens, neq enim aliud ab accedente reflexa halet amt

piius, nifi quod robufiiorfaffa efl, fibiwft colfecla magisucluti

duptiCata, propriae igitur auffice uifes,non alienae ajfumptce, qjoe igi

tur fi accedens non calefacit,fimplexq, neq refiliens calefaciat, &

ueluti duplexfatta, uel igitur a reflexione qflendant lucem oportet

quid aflumere, Ir calefacere illud potens, uel calidam fateantur lu¬

cem,. apuae reflexa calefacit magis, quod fibi unitur magis, non igitur

quocunq reflexa pacto, at infe ipfxm modo y & non reflexa tam

tumfied quocunq fibi unita, colleffaq paffio, ualentior fit, & cai

lefacitrobuflius, craforem igitur, utdiUum eft, permeans aerem»

tr per nubes delata, ir per aquas, per longefolidijfima fpecrn

la, longe fit robuflijfima, & non a Sole emanans tantum ,fed ir

ignea itidem, quee ir ipfa fpecula quaedam permeans, uires fumere

uidetur ir ipfa, colldh, unitaq in illis y 'a qua igitur Solaris di fer

re uideatur nihil, eadem operata, paf/a eadem, Lucem porroy

non aereferi a Solis motu contrito ,fed ab i pfo emanare Sole,

Solis efPe propriam, ueluti ignis, nequaquam declarari oportere ari bitror, neq enim ulli creditum reor, & neq Arifloteli ipfi, at efe

fiftum, prolatumq Soli calorem attribuere reformidanti, at fi hoc

qioq declarandum uidetur, inde mamfeflaripotefl,quod ubi prope

adejl, ut Lunae immineat Sol, quae illius lucet pars, nequaquam luce

lucerepotefl, in aere a Solis motu contrito faUd, qui nimirum nullus

ibi inter Solem, Lunamqfit medius, ea praeterea tantum Lunae ik

luflrari uidetur pars, 'quae d Sole confpici, at uniuerfam oporte

batfemperfifaluceillujlreturinaerefaffa, non ab ipfo emanante

Solei Ab ipfo itaq emanant Sole lux, ir propria calida exiflit naz

<?m , & calefacit igitur queeeunq quovis attingit modo 1

Calidus

Cap. 41*

H7 , DE N AT V R A T

Calidus igitur propria natura Sol, et reliquse ite ttell<e,atq; immersu c<c

luydufde naturg uniuersu,atqi eiufde fuU{atice,et raritate tdtu,defi

tateqs,afie ipfo differens,etfacrce illud diuince tejlari uidetur liter#.

Itafi ir Ipwy-M fupremum appeUant ccelum,& igneos Dei

gloriofi mimflros, ir Deum ipfum ex ignea columna Moyfin alio?

(puutum teflantur, ueluti cpropria ipfius fede, e proprio ipfius do?

micilio. At longe reliquis orbium partihus calidior Sol, quod ex ib hsueluti infeipfosfipifiatis,co\\effsfeonffitutusfiit, in quo igitur co

piofior fit cqlleffus calor, neq> enim in craffitiem affa tenuitas ulla,

qu t mclufum calorem ueluti fifocet, £r quam ferre haud queat ca

lor,fed,utdictumg/l, ueluti infe ipfam conglobata tantum, ne fi ad

cbtamen, ut auerfetur ipfam inexiflens calor,& tiefi explicare etia

curet, non in craffitiem aciam, at in conglobata, confpifatafi fe ip<

fxmfouens magis y quifi propriumfe paretur, dfirahaturq, fubieciuf

& ipfeafeipfofeparetur, diflrahaturfi calor, Solis itafi Cr fiell#

rum reliquarum corpus non alio calore}quam orbes reliqui, ne fi alia

datum uideatur tenuitate, at id tantum ab diis differens, quod ex ib

lis confftutumfit infe ipfqs offis y confpi fatis quid y nec tamen

crafis faffs,quod igitur tenue minus, ffr multo appareat calidius,et

multo etiam lucidius,calore in ipfo collecto copb fiore, ly reliquis iti?

dem flellis Sol ipfe, quod diis etiam folidiorforte Sol, multo certe om

nibus maior ,ir multo magnis proximior. E a igitur datus folidita

teuideturSolyin qua plurimus colligi calor jiy quam ferre queat

fummus, l?‘ in qua fumma,purafi lucere queat lux, quee ly ipfo,

ut expofitum eftfia crafitie obfcuratur, uelfuedatur, cum tenuitate

fumma lanouet, ueluti iy calor, 'a calore emanans, (y conflff ta 'a

calore, iy propria fummi,perfefffi caloris affeffio. Qui igitur fi

fpifietur etiam quid, fi non fuffocetur calor, atfi imminuatur,

lux certe f edetur quid, i? pro alba puniceafiat, fi explicetur, iy

ueluti afe ipfo fegregetur, iy calor lanoueat, iy, lux ,huiufmodi,

\taq> ab uniuerfi conditorefaUus uidetur Soly utfummus in eo caler,

ijfiumma > purifiimap uigeat lux y qua dr iMiret , dr umificet

etiam omnia, nep aliud quid ab bomme inquirendum ulterius, cuius

cognitio omnis a fenju pendet, cxlefiium autem nihil fub fcnfum caa

dit praeter fleUamm motumy coloremqAucidum fiplendidumqs, e

quibus dr orbes efie ratricinamurfi [quidem per fi moueanturjlel

Irrationabile uidetur eofdem circa terram conficere omnes circulos,

Ut circa proprium circulorum centrum, quod quia non apparety ccea

lefli ratiocinamur ajfixas*corpori ♦ At licet denfiisappareat Sol}

non tamen non ex folo componi uideri debet igne,fied e terra etia 9

a qua ii ocinTOTiis habeat, ut Timcco conterraneo noWo; Plato niip pUcet y nam dr aer in utre colleffus habet, 70 at

non propterea terram illi commixtam dixerit quis,& ahfurdum om

nino uidetur, ut extern in prxfentia [dentio prcetercantury non affii

gnarefingulisprimis naturalibus corporibus, fingulaproprialoca,

dr non ipjorumfeorjiim ponere uniuerfitates) quando dr diuerfa,

dr contraria interfe penitus prima uidentur corpora ,dr fingula

fua propria appetere loca, propriamq uniuerfitatem, ad eandemq;

maximo impetufponte fua ferri, dr quando y ut ipfi etiam uidetur

Vlatoniy diuerfiefunt ignis, temtep operationes, ueluti drfulflan

tice, fummus illius motus,fumma huius immobilitas, infelici fime igni

iuntta efiet terra illa nobili ffima y perenni y uelocifimoq cum illo

mota motUyperpetub ita'q> alkna,atqs adeo contraria operata opera

tionem;Sed ad Solem redeamusy cxlumq,dabitur enim commodior

forte occafio y ut quee ab ilis dicuntur, examinentur deligendus „

Quoniam igitur fhmmiecalidumexijhtcxlumy propterea fiumme

ejl mobMfirfublunaris item aer, quoniam dr ipfifiumme efl calla

dusy propterea motu, dr ipfi gaudet perrenni y dr motu conferuaa

tur,propria enim calidi operatio motusy calida oble$at,conferuat'q;,

irfiperafnon uult a calidisyquxigitur calida nonjunt, calore doa

©rp**.

#r.

m DE N ATU A

nat 3 a propria itaqi dimouet natura, corrumpitq;yfolus motuferuaz

tur ignis y & ueluti umificatur, corrumpuntur ccetcra omnia , b

ignefcunt etiam a ualidodiuturnoq motu y at neqs alienam ccdum

operetur operationem, quam ens nullum, rifi uiy b coactum, k qua

nimirum fummum patitur malum y a propria uidehcet receftum naz

tura,corruptionemqs, atq, interitum, at calo quis uim inferet,

quis immutabit,aut intercmet ccdum ? quoniam igitur ajfidue mouez

ri uidetur edum, minimeqs a motu defatigari y aut immutari unq}

aut ce fare omnino, propria cedi operatio uideri debet motusyb

ipfm igitur igneum.

At obijdetforte quisjiproptereamouetur, quod calidum exiflit ccdu,

caloris autem propria operatio exiflit motus., & quodmotu oblecld

tur, bferuatur calor y calidijfimis orbium partibus , celerrimum co1

uenire motum, Soli igitur, Hellisq;. Et uniuerfum infuper ceque ca

hdum ccdum, eodem deferri oportere motu y non has eiufdem etiam

orbis partes uelocijfimo, tardijfimo illas, pene & immobiles effe y

polo nimirum proximas, & polum ipfum. Horum reor,taliumqs,

haud permagnum fit rationemaffignare, at neqsillud unq profite

ar tamen, ccdeUia uidelicet omnia, aut pleraqs effe nobis nota, aut

multa, diurna conflituta fapientia, & longifime afenfu amota, ece

li nos naturam, fubllantiamq in Sole infpexife contenti, quee fefe

ipfa nobis manifeftauit, fentiendamq prxbmt aperti fime, & eius

operationem, bipfamfenfu percceptam, & proprice conformem

naturce, & pauca quaedam talia, euetera queelonge fuperfunt pluz

rima, & longe fcitu digniffima, ne inquirenda quidem uidentur,ut

quee homini innote fee^e nullo queant patio; at ad inf itutum riz

deamus, & horum quamlibet caufamafignemus. Calidi fimus for

te primus orbis ueloci fimo itaq defertur motufinferioru nullus ceque

uelox,quod nec ceque forte calidus,necipsu calidifimu Sole deferesy

ncqsenim fi illi infixus cd Soknulla exifles filius pars illius imutet,aut

immutare

i I B E R S E C V N D V S. t/o

mutare vielit motum, fatis ab oriis feruatus ,obWatusf motu; ai forte non orbi infixus immobilis ipfc, at in illo drcumuoluiturSol,

propriusq> efl is Solis motus, quo longe ueloc\ffmo>lr oriens circum

uolui uidetur, 6" occidens, hr meridianus interdum , aere Mdporb

2?ms oppleto, non igitur ufum ualenter feriente Sole, trfefe confph

ci nonfmente, non circumuoluitur autem Luna, nusf igitur den

fiores filius partes, quce uirginis faciem figurare uidentur , fetum imt

mutare apparent, forte enim, nec[, flellacf Luna , feddenfior

orbis pars, quce igitur non propria ui, propriaq; luceat natura, haud

quaqudm ea data denfitate, in qua lucem faciens colligi queat calor,

at duce tantum Solis lucem remittere, quod nubes praejiat in qua

•ykihiov conflituitur , isr Solis demere afpeUum queat,quod tenufjimi etiam pofee uidentur uapores, flellce reliqua fi non ir

ipfee Solis lucent luce, dr uelocius moueri appetunt, calidiores exi/

flentes, & uelociore opus habent motu, in proprijs b‘ ipfcc circum

uoluuntur orbibus, ueluti It Sol; Polis proximae partes non ufque

quaque immobiles, non proprio tantum circumuolutae motu, fed a

primo etiam delatae', circumaffceque omnes], non rehquce igitur tan

tum moueri uideantur orbium partes, fed ipfi etiam reliquorum orbi

um poli, id ita f amplius diucrja prceflet polorum pofitio , qu'od&

polos ipf )s, & proximas polis partes uelociore, quam proprius efl,

opus habentes, uelociore commouct motu. At nef> primiforte pe/

riitus exiflunt immobiles fed ipfi huc iUuc aguntur, quid enim

non isr primo is etiam, uel illifimilis a f ignari queat motus, qui nuz

per in fellato efl deprcehenfus cado, trepidationis ab eius inuentoz ribus ditfus, quod nimirum iy non circulo ferri uidetur ilellatus or

bis, fed in hayic modo, modo in illam, trepidantium more, agi parte.

Spherico certe exiflente caelo, ir circulari circumuoluto motu,qua

le ejfe, quo moueri oportuit paUo, nec ceque omnes ipfius mouez

ri queant partes, & neq, forte nece(fe fit) illum certe omnibus datu

*

C4J?,

*/» DE NATYRA

mote, ^mo opus habent, dubitandum haud quaquam uidetur,

At quofit illud failum patto3 homini haud inquirendum, ut quod

nulla innotefcere queat ratione, nequaquam, ut diUum eit3 uel edi

conslitutionem,uel illius omnes intuito motus3Neque hoc nobis quam

Peripateticis dicendum magis, ne fi enim negare aut queant, aut ue

lint,propterea moueri edum, quod proprius fit, natur alis fi edo moz

tusy ir quod motu proprium confequitur bonum3ir denifi quod fer

natur motu,fimilare igitur ir ipfis exiffensflellis carens edum, ir

eiufdem natum uniuerfum3 uniuerfum quodfleUis caret, eadem uez

locitate, ir vfdem deferri oportet motibus, denfwresfleUas > in

quibus igitur copiofior cdejlis colleffa fit natura 3 quaecunfi exifat

illa, longe uelocius, uelfi libet pigrius, non aeque edo puras,

fincerasfi.

Circulari porro mouetur edum motu, quoniam is fphcerico eH,oeternofi

atfi immutabili, ir diuino conuenientijfimus corpori 3 quippe qui fo

lus aeternus, regularisqs, atfi idem penitus, ir in fe ipfo efepofft,

nihil itafi extraneumfeffari videatur ,fe ipfo contentus, tum necef

farius etiam terrn in ipfius medio3fabili exiflente, atfi immota3 cui

proximiusfieri parte ulla haud uult edum ♦ Non igitur, ut intellez

Uum imitetur qui circulo inteUigit, qui fi unum 3 at fi idem perpetuo

intelligitfe ipfumfcilicet,ut Peripateticis placet,nequaquam circulo,

cuius ecedem at innumerae fere exiftunt partesfedpunUo potius,ir

centro uideatur intelligere. At nefi, ut ubifi partibusfaltemfiat,

quando uniuerfum ubi fi fimulefe non potefl ,ueluti irintedez

Uus, flultum enim edum, quod corporeum exiflens, incorporeofi

milefieri Siudeat, igitur non corpus, idfi labore aeterno, alienam ni

mirum operans operationem, namfi propria fit motus, non aliam

oportet ipfius inquirere, ir afferre caufam ♦ Quoniam igitur propria edum mobile uidetur natura, abttratti,fepat

ratifi at fi immotii> nequaquam quaerendi, indagandififunt motores

quos

LIBER SECVNDVS. I/Z

quos intelligens,appetensq; ccelum, kr ipfis fimilefieri Audens,mo

tu circumuoluatur ceterno , res non obfcura tantum, kr quae neque

imaginatione concipi queat, at qucefundamento innitatur omnis lo

ge infrmijfimo, kr quod infuper, quce in libris de ccelo enuntiauit

Arifloteles,fuflinere minime ueht, nihil enim ceque in illis contena

dit, ut viifum efl, ac corpora omnia proprium, naturaiemq; habere

motum, nec ccelefia modofummme mobilia, at ipfam etiam Jumme

immobilem terram. Is autem uel Ariflotelis teflimonio proprius ui

detur,natur alisq; motus,qui a propria rei forma, propriaq, natura, kr a propria manat fubflantia ♦ At inde praecipue immotos uena

tur Ariflotiles motores, quod nimiru, omne quod mouetur,ab aliquo

moueatur, quod quidem mouens minime moti fitforma,propriaq; na

tura, kr fubflantia, at neque unum uideatur moto ,fed ab eo diuh

fum, diflinflumque, ir omnino immobile, fuerit itaque operae pre

cium, quibus,ut peripateticis placet, demonflrationibus, hoc aflruat

Arifloteles, exponere, atq; explicare, tum illas examinare, utueri

tas, quamJolam amplefli, ir colere conuenit, elucefcat,

Omne quod mouetur, ab aliquo moueri manifeflum efl, inquit AriHoa

teles, nam quce contra naturam mouentur, manifeflum habent aliud

mouens a monente, externa enim uis agat neceffe esi, ut contra na

turam moneantur, quin kr ex ijs, quce natura moucntur, nonnulla

itidem diflinctum habent mouens a motOjUt animalia,quamuis enim

non ab alio, neq; extrinfecus moneantur, diuerfum tamen habent

mouens a moto, neque hoc omnino dubitare contingit, moneantur

ab aliquo animalia, nec ne, conflat fiqmdem ab anima moueri ,fed

id inquiritur magis, quo in ijs diuerfaJunt paffio mouens,motumque,

uidetur fiquidem ueluti in nauibus, kr inijs quce minime natura co

flant ,fed arte ,fic kr in animalibus, dinifum ejfe mouens a moto,

kr propter ea dicitur totum animalfe ipfum mouere, quod infe ipfo

habet mouens, kr motum, non quod totum fe ipfum moueat totum,

B.fhys. T

Crif» 47 .

8-fhf.T 38.

DE NATVRA

ihicm o

quod ueriffimc dictum, Ariflo teli dicere nequaquam licet, longijfime

a proprijs remotum} diffidenfque placitis, nolenti omnino corpore

animam uti, ir corpori infidere} ut nauta naui,id itaque afferent

tes reijcienti, damnanti que, at animal ex anima, corpore# compone tiy ut e forma, materiaque , qux ubi coeunt, ita ipfi etiam coalefcc

re uidenturfir unum fieri, ut nihil penitus in compofito fit uniuert

fo} quod alterum fit tantum, aut non utrunque}necej?aric itaque ope rationes nequaquam fohus efie animce contendentis, Jed compojiti

omnes. Altera igitur deferenda e$ l Arifloteh poftio, neque enim

utraquefimul flare potefl,fied altera interemit, tollitque alteram.

Non fiqmdemfi corporis forma fit anima, & anima mouet, diflinz

£lum effe in animalibus a moto potefl monens, nam forma d fua ef

fet dittinffa,fepara taque materia, irfubicffo; nec fi anima mo

ueat a corpore diflinffa, diuxfaqueycorporis fit forma anima, quee ni

mirum cum fua unum,fiquid aliud efl} materia. At ef io liceat Ari

flotehfui ipfiusoblito, dflinftam d corpore, feparatamque ponere

animam, non igitur corporis formam, at corpore animam} ueluti or

gano. ir tegumento quopiam utentem ,ir ab ipfa moneri corpus,

ir illud hinc aflruat, quodfolum aflruere potefl, animalium nimiru

corpus nequaquam exfe mobile ab inexifiente moueri, impelliqi

anima, ir reliqua confiderenur.

Poflqudm igitur declaratum Arifloteh uidetur, animalia etiam quee per

fe moueri uidentur maxime}ab alio moueri, item dr quee ui, ir prec

ter naturam monentur, Dubitare, inquit, contingit, d quo nam mo>

ueantur, quee natura mouentur, non animata corpora, ueluti leuia,

Itgrauia, heee enim ad aliena quidem loca ui, ir preeter naturam,

ab alio itaq;, ad propria, ir naturalia natura, non igitur manifez

flum ett, ueluti cum monentur preeter naturam, hoc, inquit} maxiz

mc dubitare contingit, moueri enim ignem ab alioJiirfum, abfurdu

uidetur} quijurfum fecundum naturam mouetur, motus principium,

exiflentem y

LIBER SECVNDVS. * 14

exijlenfem, quando igitur in fe motus halet principium , cur ah ah

dicemus naturalem moneri motum i At nequed fe,uitale. n. hoc,ir

animatorum proprium. Praterea ir irrationabile uidetur, unam

tantum moneri motionem, non ir contrarias} ueluti ir animalia,

quae longe diuerfi fimis monentur motibus, quin ir confiflendi pote

tiainefe ipfis oportebat, non itaque afeendere ignis tantum,fedir

defeendere> ir fijlere etiam poffe motum, fi perfey ut animalia mo

neantur. Sibi ipfis pmterea continua funt elementa, adeoqne copu p.

lata»ut nullo diuifa appareant genere ,fed eadem penitus femperyno

ut quee fe contingere dicuntury talia autem qme funt, quae fcihcet caz

dem y at f>unum omnino y minime a fe ipfis pati poftunt, quatenus

enim unum quideHy ir continuum, ir non contactu y impajffibile

dfeipfo exiflit, nam quodfe paratumefiy propferea hoc ager e y paz ti illud aptum natum eU, Neque igitur inanimorum y inquit, quee na

tura monentur, ullum fe ipfummonet, continua emm,ir coniunUay

neque aliud continuum ullum yfednecej?e cjl, in fingulismouensa

moto diuidi, ir ueluti in inanimis uidemus, ubi animatum quii,

xpfamouerit.

hn quidem non ex fe ipfis moueri uideri debent fimplicia corporayneqs c?£ * o •

in fe ipfis motus f(i anciorem habere, ueluti ir animaliay quod non

ut iUa multis monentur motibus,at unico tantum,ir fidere illuhaui

queunt >neqs enim ccelum nMo quam animalia 'animandum AnUote. Ii uifum minus,miniisqs infe ipfo motus fui halem anciorem,uelmub

ti$ moueri motibus uideri Arijloteli potejl, uel d motu cefare; At

ir fumoperemirampfumlicetyidex femoucrViudicantem,quodir' fe fe monendi, ir ceffandi itidem a motu infe ipfo principii! habeat,

quod ita f ir natura moneatur, ir natura immotu fatyunuitaqs y atqndem ens, ir contrarias operetur operationesy ir contrarias hm

Icat naturasy neq, enim multas una, iroppofitas etiamcedat, Ar&

floteli prcefertimycui nec motus 'foihhetjatunicustantumi dandus„

iSi DE NATVRA

uidetur corpori, eo igitur & motus, 6" immobilitas minusy uere mo

tu\} ut declaratum tjl, contrariay oppofitaftAobile quodefl'y perpe

tuo iuxta propriam operetur naturam necefe efl, moueatur itaq;

femper, et a motu cefiet nunf lr nunqs immobile fiat non corrup

tum ,ir nona propria dimotum natura y ir neqs econtra immoz

bile moueatur ullum ufquamy nifi ab aliena impulfum ui, ir in alie/

nam attum naturamy a motu igitur calorem omnia, ir ipfa etiam af

fumit terray at moueri prohibitus ignis nullo extinguitur temporis mo

mento. Qualibet nimirum fubflantia fuam habet operationem y et

perpetuo illam operetur necefsb efl,fine illa e/Je impotens,& ab ali

it corrupta omnihiSy ignis igitur moueri usqiquaqi ubilibet, ir accen

di, feruariq.; a motus, ab immobilitate corrumpi uifus} uere ex fe mo/

ueri uideri Arifloteli debuit* at non animalia, ceffarc amotu confpe

ffa interdum, uel illud magis, Nequaquam fcilicetfimplicia ejje anb

malia>}& uere unum3fed uere e mobiliyirfefe monente compofitay

& ex immobiliyUt mota tantum re, e corpore nimirumgrauifui naz

tura, atq.; immobili,terrejlriqs ad cognatam itaq, terram procidente,

lr penitusfafio immobilifa nullo fubleuatOyautcommoto»fpiritu,lr

e fpiritu ipfo, ex ignea uiddicety ccelefliqs fubflantiay quee corpori in

clufa,lrfuflinet ipfum3fub\euatf, & quibusuult commonet motia

busy ad propriam uidelicet tendens ipfe uniuerfitatem 3 ir fumme

propria mobilis natura, ucluti & illa, quee igitur non ajfidue cu corz

pore moueri uifa3feorsu ipfa moueri ajfidue uideri debet} neqs enim

h motu cef?are pojfe, occulti itaq; inquirendi erant ipfms motus, qui

nequaquam omnes indagantem latuifent3 nequaquam obfcuri omz

neSy ut uidebitur, latentesq;. Neqs animalis igitur totius motus}

fed monentis tantum partis y ir neq; cum fimplicium omnium yfed

cum folius conferendus erat ignis motu3 qui nimirum folus uideri pot

tefl mobilis, uniuerfus ipfe, & in proprio exijlens loco, perpetuo cir

cumuolui ufusy non cum momentaneo terrae delapjuy ir non uniuer.

LIBE IU y c*. IJC*

JlfateyfiHtatp non proprius uidmficutmtmhf^fid ahWtidi

tuspropm inJ^ntihwMityM delat&itaqadilla mlio Ampli tuwdti^»M9!sa^w> wfo tikmnnmxfqpexpetmgdu dc&bwMb^

Udteliyfkr fpiritus 'motusmnesrymn zteiantump^

fitum corpus loco dmomU^ dpropriamiuert fitateftiunffiarummotycntaneamodo. latioms,juilus.ad tllam com

■fmntur.ifedferpetuiim unmrfipipfmsin frojfrifc ex^entisiliup motum, & conferenti eosfimul, qui mre erantiootferendi, malia

a fpiritupaUo moneri ignis ufus foret/ir iter^xftmoum,om

nilus uterq moneri aptus uifiis motilus, at eo tantum afiduc motus,

; quoferuari optime,citqy olleBari queatpulcherrimhiTncuterd m tuceJfansunqr9Spiritusitaqsalienomb^^

: tus, fcr in idisfJeruarecontendens,^hidcnsq;,ad cognata elahi nec

potensynecMolensiTetentuSyreieBusqia propria ipfe natura

molilis, It omnilus moueri aptus motilus, omnibusitaq.; motus, ir

pbjleSatus omnibus, utjuo amplius expofitumejl loco, multis monet

tur,Mvi)sf> qubdmultafuni declinanda, ArfeBanda itidem mulh,

ir diuerfisutraqspofita in locis,At longe itidem plurima, ir mbt

tu illa peragendaomma^tnonommbususqsquaqs mouetur motibus

non omnibus usquequaqj opus halens, ir neqs etiam potens, non

fe ipjum modio commouens fpiritus,fed circumpofitum etiam corpus

fecum trahensgrcmh ac terrcjlre ,irpropria irtitnobik natura, a

cgf?e^ e0^^co^i7ori5 fncfc opp rffis ydeMitatusqi ,quod mfiftatt (imn omnibususquequaqs

moneatur motibus, inccepium certe fiflat nunf,, mfiquo decretum

fl, delatus, at neq tamen penitus immobilis fit unq>,neqs enimfer

netur, amotu,- a propria nimirum cefans operatione incluti neq; h

gnis, commouei^itaqi 2^^

lS7 © E N A T T X A

apparet demortuusq,, ir arterias igitur fqtkquafydftcMit , deprh

naitff, ir thoracem dilatat, comprimitqs > ir dfic operatur multa,

&\moMamtfa toqup- corpus

Muerfmdb^ expofitum eft;nus$ igitur quief ere, irimmolilisej?euidetur fpiritus, at non unico, quod prceflaret moueri motu, quod multis, ut diBum esi,opus halet, injsitaqs mouetur usque quaqs, quibus usquequaq> opus habet ,Hoc

ir ignis, itidem facere uidetur nihilo, quam fpiritus minus, ubicunqs igitur exiflaMffidue moueri, irferuanmdetur fhotu, exfmgui Ms

mobilisfictus, quod nimirum propria orbatus operatione, propria or

letur. naturanecefe eSl ♦ At non libens alieno in loco, atq; interco traria immoratus entia, omnibus ir ipfe moueri aptus motibus fer

natus itaq> omnibus, retto moueri uult folo, quofolo, quod unum exs

petit, quxritq;,quam citifme ad cognata deferri poteft, nec motum

■ buncfflitunf,a nullis retentus, reieUusq; anullis,ir nulla aliena cppreffhmole,ir nrnqya motu, a propria nimirum defatigatus ope

ratione, ir neq> uelproprium opperiri malum, uelpropmm nonfe

itari uolens bonum, quin motum affidue concitat magis, magis ajfp

duealienoru cxojiis, pertcefusqs contactum,& cognata appetens af

fidue magis, dt ad illa dilatus nbnreitoamplm fed circulari ufque qua f,quo usqsquaq; perenni moueri ptieft, inccfanteqs, atq; un for

mi, ir in proprio locor ir infeipfo, alienis, contrarijsq; nihil pros ximiorfaUus, ne,q; afe ipfo diuifus, diuulfusq; quicqudm, longe oms

mumobiligmtiffi . Et ignis igitur ,ir animalia mos

ttens fpmtusufquequaf moueri ufus, ir ijs ufq;quaq; uterq; motis

lus, quibusw/q;qmq; opus habeat, ir quibus feruari optime, ir ob Icclari queat pidcherime,uterq; ex fe mobilis, ir infe ipfo efficiens

motus fui principium habens uideri debet, ir nihilo quam fpiritus c&rtbqnmtinimalia mas

mobilis,ir miuerfusfeIpfummonens,nulla

L * B/p jUTs trfeCW H0V5. fj?

f5^ cac^> tton ii

mexijlentefivbjlantia, ueluti animalia; Atnefialio quam terra paz *

So woueri uideturcorpusyquiefcente igitur, uelelapfofipiritu, conci?

dit, Ir penitus immolite fit corpus, ueluti ir terra adpropnmdt

lapfalocum} terrcefim\e,cognatumq>yh' ueluti neq> Na yin alienis quiefetre impoterisfiorie^fefei ut <Mum efl jfujhnere haud ualensy neqyigiturfimplicia alio ([uam animalia

moueri uidentur paUofifimiliumy & quommonferri delet , con jerntur motusy&neqynon exfimouenNayndii^ipfismotm

' jui habere au&oremuehtiilrAnm mo

ueri uidentur motu , £r fiunt y ueluti illorum motorfpiritus, uere exfe moueri uifa, &. eodem

quo fpiritus pacloy illisfimili^eognatusq;.?

Atneqsquodcontinuacxiflcntiafimpliciaceffpora}maximeffiliipfis Ca^ ^

unita, non in agentem, patientemqs diuifafunt pariem, quam longjf fy(m enim alcU rmtmt0paffo uideri queat ulla} proprius qui exiit flity Mturalisfyynon modo nihil quod mouetur a propria immutans

fulilantidy at neqi e proprio quicquam loco} neq, enim locum muta

re uidentur y queeeireumuplutaquantumuis, in proprio usquequaqs

exiflundqco, at ne\> fiidjyfa, nihil autem motorumJulJJantfajm/

mutetur rpaffio -almi immutatum n^af^prpp^fyntmi dimotum loco equi propter e a forte fua qu<zcontinet feruare uidetur quilibety quod cognata tantum

continet,fimiliaq» qucefefe. mutuofouentyferuantqy, irpropterea

JoYte ad proprium quod ad cogria?

ta^UjiXifmN loco > & immobj/ kyuelmotuad medium gaudens y ueluti naturce inferens vim, adfiut perpoftum afeendit magnetem, ad cognatam nimirum ,fmilemq;

rem,nihil igitur motorum immfansfilHantiam,at perficiens illam,

i^^^debd motus > proprius

£ v 0 b mwT v&m i j

CaptfM,.

'iyiat»4|o

r?o/eZt uideatw 'dpu£} qui ab externa

fit ui, cum operatione aliena alienam1 qmfifif&rensnaturamti eoY/

hmpitufita^^k propria dimoupturrkturaimmobile qgadeum Agitatumj cmotumfat neep in aliud actio apparere potefl motus,

nihil Benaimmtansqmquo^

tum ens, eo quodmouetur,\n proxima agit quiefi nonfecum illa cofn

monens, rapiensqsyi^ aliena illa cogens operari operationem, Ope

r?fdh^^ infeipfis operantur

entiaynnllaextem WMs^mdney i^ne^pafjione, aut opera om

rmp indigentia ulk/ifeqiiMgem i^dAdi^patiensf, etfolafw

te} nobili jfima certe9 maximef fuprema, & reffe coelo ipfiab Ari

flotele ajfignataycuifenfum adimit^tprafantifim^ indignum ani

,3 miti

fej deri' efi^

pMd9mmri fimplicih}maxk

meqfibi ipfi MtapafqgimM^ e monente

W^myh^e^^M fev- 1# v? AtWgeftis- tiidtn MZ$t$ •> reVirdiionibusp !<|tyibus non exfifmoueri

f&kfxbjlant\a9 & num uefe illum moneat, d quo igitur'non rridtiis^

non etiarhtoddafigm

rtijUeat* ($tir\gi?&b(jecjrianimafeilicetj inqmfAn^dtdesiquce..

inaturammentUYy ab aliquo itiduerijmp&ifiet aufem-Wiamfilfum,

tdufas inqmi, heee quidem preeteir

naturam mouetuYymota & ipfa^uafdhcet non ob id mouenfquM

propria fint mdtiua natura,fed aliena ui, atque extranea,ueluti ubi

thudferredhpidem mQuefnonemmqudferrea, neque qudgrauk

' ^ . ". neque

L I B BiK£ SE C V N D V $. id®

neque'omninodfrmcipioinftw fed extrinfccus uim monendi

accipit,h(ec autem natur a,ueluti quod calidum efl,motiuumfl eius,

quod potentia calidum exiilit, nam calidum adu,quotkns calefacit»

proprio motu, ir propria calefacit, potentia» & mobile item natu?

rafimiliter.quod potentia calidum efl, per fe irnon per accidens ♦ Ignis igitur,inquit,tinterra ab aliquo monentur ui quidem, cum pnt

ter natura,natura aute ubi ad proprias ipforu asiones,potetia exiflc teSjUbifahcet aBufiunt, quod pote flate prius erant, leue enim cgraz

ui fit, ueluti aer ex aqua, atfcBus aer ,nifi quid obflet,fatim proz ja , prio moiieatur aeris motu, ab eo igitur mouetur aer, d quo aer efifaz

Bus, ir aeris datus natura: bAanifefliffimam,reor,negare ueritus

AriUoteles rem, ignem nimirum furfium natura ferri} qui d nullo com

motus,incitatus d nullo }fponteJuafuoque id facere uidetur ingenio»

pofitionis tenax alienum quod potuit mouens, ir qua potuit addu/ xitratione, non igitur quod genitum, confli tutumque moneret ignemf

cui tale nullum attribuere poterat, manifefie fpontefua,ir d feipfo

afcendenti,igni igitur nondum aBufied potentia exiflenti,nec quod

ipfum nere moueret, aut moueret omnino unquam fed quod potcnz tia exifientemy aciu ipfumfaceret, quod nimirum in ignem lignum

uerteret,quia enim dum potentia ignis, dum [dicet lignum\ exiflit,

nunqs ignis mouetur motu, at ubi e ligno igniseflfaBus, nifi quid oh fiet flatum, ab eo moueri uideri potdl, a quo c ligno ignis eJlfaBus^

ir ignis forma datus»d quo enim formam habet»ir aBum, ir

motumformx illius habere uidetur,ir propterea igitur ab alio,qubd ab alio fit, neque enimfe ipfum conflituere ignis potejl, & quorita

infuperjattus etiam, conflitutufq;, at ab aliquo coercitus»retentus/ que moueri haudquaqudm potefi, ab eo etiam moueri uideri quoquo

potefl paclo, d quo, quod ne moneatur impedimento efl, remonetur,, 3 *»

licet ex accidente, ne que enim e remotiore potentia, atfu mobilem

facit3 ueluti generans, fed e proximiore * ir quce ueluti media efl 9 intet

infer potentiam,affumque,qu£ igitur affui proxima,et iunffa affui,

ex fe in affum ex eat,d nullo retardata, retentaque y non igiturfefe

tnoucndifacultatem , naturamque praebens igni }fed remonens tan/ tm, quod proprium illius impedit motum.

Non uere igitu r ab alio ,fed 'a feipfo yira propria natura, propviaqi forma ad proprium moneri locum ignis Arifloteli uidetur, at qui ah

alio itidem moneri uideriy ir dici queat, quod ab alio generatur,ir quod itidem ab alio, quod ipftus proprium impedit motum, remoue/

tur,neq; enim dum non ejl ignis quid ,uel etiam ignis exiflens, at

coercitus, retentusq; ab aliquo y ignis moueatur motu y ab alio itaqi,

quod ab alio e lignoj ex immobili nimirum, aut nequaquam ignis mo inferri aptare, ignis eflfaffus, ea uidelicetforma , eaq> datus natu

ra, cuius propria operatio is exiftit motus> non quod uere ab alio mo/

neatur. Atneqs aliter uideri queat 'y nonfiqmdem generans locali

mouer emotu quid, at propria tantum dare queat forma , propriaq

Jiib flantia, &fm omnino fimilefacere y bocfaffo nihil quod genitu

eslj conflitutumqnmmutare amplius apparetgenerans, nec moucre omnino quicquamt nihil ulterius eius ope, aut opera indigens, isr ni

hil ulterius tribuere ipjum potens, propria natura, lr uiribus y quas

habety dato omnibus , quod igitur nihilagenerante contaffum amz piius, & neq prczfente, aut exiflente etiamgenerantey queegene?

mns poterat, operetur illa omnia, alia nulla unquamy at multo etiam

minus impedimentum remonens moucre ipjum uideri queat y quod aliud egit nihil, at fuhtraxit tantum, quod proprium prohibebat, na

turalemf, ut diffumefl, motum, & ipfi igitur Arifloteli, effutmo, uere uideatur,.&' eff ut, non fed fecundum accedens tantum; Sum$ mopereitaq; mirari licet enuntiant eex ijs krijlotelem mobilia,quee

Junt entia, nequaquam efficiens motus fui inje ipfis principium habe

re, nec faciendi omnino, fed patiendi tantum, illud in fuper f om

ma uidelicet Cr quae natura etiam monentur, non a fe ipfis fed ab al ■ quo

LIBER SECVNDVS. iCi

quo ab ipfis feparato moueri ir ipfa, ueluti qua ili, ir frater ma

turam. Primum enim pajfmformis attiones tribuens Anfotelcs

omnes, ir omnes manare aformis afferens pdjfm, ir hoc amata

ria differre formas,quod agere hce,'puti tantum illa queat,fui oblitus

uideri potettffcrtcntes faciens, dcfidesq,formas, nihil agentes, at

patientes tantum,huiufmodi enim uideantur,irfint omnino,fi ignis

non efficiens fui motus, riefifaciendi omnino habeat principium, fed

patienditantlim. Tum nusqsafeparato ullo , aut ab alio omnino,

quam a propria natura, qux natura monentur,moueri offendit Arb

ftoteles, admonere ett uifis modo, nequaquam ignis motu moueri pof

filignum, priusqs e ligno ignisfitfattus,ir nefifattum etiam igne,

at coercitum ab aliquo, retcntumfi, nifi amoueatur, quod naturale

impedit,pfopriumfi ipfius motum,ignis, inquit, ir terra, ab aliquo } t , monentur molentia quidem, cum proster naturam, natura autem

cum adfias ipforum proprias attiones, ubi videlicet attufiunt, quod

ante potettate erant, ir proprias accipiunt attiones, quee a propria

manantfubslantia,non igitur agenerante ufqmm locan moueri illa

motu declarat Aristoteles, fed ea dari natura, ea fiforma, cuius pro/

pria attio is exiflat motus .Wbi inquit, egrauileuefacium ett,confe 3 2 .

jlim operatur, riifi quid obflet, 'afe ipfo nimirum, Ir proprijs uirb

bus,ir quod prohibens dimouit, efl inquit, ut moneat, 'cfluerb ut

non,fed fecundum accidens; quod nimirum aliud prceflat nihil, at

impedimentum remouet tantum, ir ueluti infacultate ponit iuxta

propriam operandi naturam. Quce igitur potentia exiflant quid,

attuabalio fieri declarat Ariftoteles, at attufatta nequaquam k

generante locali illa moueri motu, quod demonflran oportuit,

ab alio moueri omnia enumeraturo, neq; enim id movens

hic inquiritur, quod lignum in ignem uertitfed quod ignem attu exi

ttentemhealimoucatmotu, hoc’nifiat, nequaquam nonafeipfs,

fed ab almo parato, dittinttoq; moueri omnia, ir quee natura

etiam

Ili T • 3 4*38»

ir 4 9 *

-\€i D E MTYU-A

itiam monentur enuntiet Arifloteles unquam . Nequaq, igitur tot

diuifionihus,apparatu tanto, aliudd propria natura, propriaq; for*

ma afcendentiigni indagauit Arifloteles mouens, at, ut diflum efl ,

id admonuit tantum, oportere nimirum aflu ipfum exifleye, & ab

bnpedimeto infuper liberatu,quee quoniam perfe nequaquam poffe uidetur ignis, neq; eriimfe ipfum conflituere,aut quez proprium ipfi us impediunt motum, amouere ufquequaqs,d generante moneri, ir

arcmouente.prohibens uideri potefl. A(nonhmoi, utdittuejl,

propofitumeratalienuminuenire,feparatumqmouens,feda quo

uerhir locali moneretur aflu exiflens ignis motu,, ueluti a proijden

te proiefla,&' ab anima animaliu corpora, nequaquam ipfompdt

flente forma, fedfeparata ab ipfisjiflinflaq;, & nautcemoreinfi

dente ipfis, dquo.itaqsnon amplius commotus, impulfusq; nonmoz neatur ignis amplius, id.n.euenire oportet ijs, qme non 'afe ipfisJcd

aliena, atq; extranea mouentur ope, quodfacere nequaquam uide* fur ignis }fponte motusfua, nihil a generante impulfus, aut contaflus omnino; neq; igitur alia ulla, quee natura mouentur non ex fe ipfis,

fed ab aliquo moneri enuntiet Ariflotelesfeparato ab ipfis, diflm* floq;, & multo coclu minus, nullu habens prohibens, neq; igitur re*

mouens ijlud nullu., nullu itidem generans, cui itaq; a propria

natura aliud nullu adijeere queat Arifloteles mouens, at reliqua

proJequamur,et quale motiuumfa quo motus prouenit,efje oporteat

inquirentem audiamus. Quoniam, inquit, declaratum efl, omne quod monetur, ab aliquo mo*

Heri, ne ininfinitu procedatur ,necejfe efl deuenire adprimumo? Uens, quod ab alio non n\oueatur,fed fe ipjum moueat, aut immobh

le fit, aliter enim in infinitu fieret procef?u$. verfe igitur mobile

id erit omnino, cuius pars altera moueatur, moueal altera, non au* Um moneatur, aut quod totum fe ipfum moueat totum. Athof, in

quit, demonflrabitur contingere non pofie, quomodo enim uelimat ginari

t f B E R S.E C,y N D V S. i<4

gnari poterit quis, eodem motu deferre, defernq; aliquid, alterare al

terni,docebit igitur,ir difcet eandem rationem,eandemfanitatem

curabit, & curabitur, Vrxterea quoniam determinatum efl, omne

quodmouetur potentia id ejfe, ad quod mouetur, quod enim calefcit,

potentia erat calidum, & quodfiigefcit, potentia eratfrigidum\, at

omne mouens aciu iam efle, quatenus mouet, perfe igitur mobile,

quodfcilicet totum d toto mouetur,fimul Ir potentia, ir aciu efiet

ad idem,potentia quidem quatenus mouetur, aciu itero quatenus mo

uet,igitur pcrfffum fimul,& \nperfeclum,l7‘ calidum,Irfiigulu,

calidum igitur,i7‘ non calidum, quae cum abjiirdif Ima ftnt, reliquit

efl, ut perfe mobile id effe dicatur, cuius pars mouet tantum, pars 4n

tantum mouetur, & quce mouet, utfitipfa penitus immobilis, quce

mouetur moueat interdum aliquid exlrinfecusj, interdum moueatw tantum,quodin animalibus uideturfacillime,quce perfe mobilia sut,

quo definitum eH modo, Ir efl in ip/is mouens anima, immobilis ipz

fa, ab anima motum corpus, non amplius mouens femper,at interdu

tantum. Quinlrinde, inquit,fi non necefarib, rationabiliter ui 37.

deri queat immotum oportere'tjje quodmouet, quoniam enim efl

quod mqneturtantm, irefiqupd mquqtur,i%mupt,>&‘ idifyde

efieratiqni efl congruum, quod mouet tqnthm, non mouetur,

quod nimirum ubi componentium quid perfe exiflit alterum, & ab

terum perfe eXiflere oportet.

Satis & hac,ex ijs quce diffa fint, reiecia reor omnia,quce nimirum om C«p, s 4*

nia ab alio njoueri qucemouentur, ir pati ommnofupponunt,forte

isr quod quceriturinfper,atreyceretmenamplius, hr eadem rea petere negrauemur,forte enim fepius eadem repetita, traclataq;,

manifeflafiat magis,at & erroris caifa manifefletur magis,fi quod

quceriturfupponi interdum oflendatur,age itaq, hoc examinetur pri

mm. P ropterea uel imprimis ab alio moueri quce natura mouem

tur iudicanti Arifloteli, quod impoffibile uidetur idem mouere, ir

X

lfy. ■ o E N:K:T2V H a ® ^ **

moHemir ir/erVe, 'uefeiri '^cdefitcereir calefieri,ir avere <£> \mnin6yir pat\;&\mwMe oportere tjdtmonens declaran

ti} quadexfilmte eo itidem quod mouet ’,

irmonetuTyii etiam ef?e ratmnfinmgrmmi tpibd mouere (picat

*w,/w biiatn 'qil^e^id^ura^^^u^nltiir^tiib^^rif,''^7i,i trione tanffimVi

re uideri Anjtoteii manifestum ey

Uwn a moto declarari mouens, quod quceriiwritaqs fupponi, in qui:

lusfiquidem moucre, djr moneri diuerfajunty ueluti in animalibus y mmou^fammbtM dimdiillafimmd enirn

'& MotiMur, fcr agat \iafi,' £r *

fatidtufj dm^rfid^tufM fiipponenSyUt diffum ffl,quodqimitury

monens nimirum a moto diffirithim eJJeyponit non igitur Jupponend

dum\d eraUfed declarandum }& non aliunde reoryfieduel e partiu

dimfitate, uditqdti^cefjdtiohe, rtonfiqiiidemdiuerfam eadem1

fit aut^bfikMUM^dpeMio)utMeqyfimpleXj Wfi mM^quodi- •

motu. •

m' mamfefletw ma^sifingulapquodmd^ime conuemiy Mdxdmeqs;

c&necefiariMi^ dppdMhir%Sm non amplius itaqiy

ir ([n<je ex fie ipfis, e> natura monentur, &<qxi itidem natura ip^s

Jd immobilia ab aliena agitantur Wj moneri utraqfeodcmdicantur

pacto, qucenkura

Jvipfis mota;&fiipfdmouehtWlf& 'ahainipt$bfiife&tii tfSeriP

tiaypajfiue,qu'(jeabalie^

illud: magis, ea e&fie ipfis y er natura

monentur, impelli illa, quee ab alio agitantury ir impellere igitur y

quceadiaagitmfyMis, diftmffidquteftin^ un\t\

im^el/er

wue:

LIBER p;1C-V N DaVf£. 166

fMc,fedquodcunq> impelli^ri^pellew/eapus habere, weZtrti quod

curiqq, patitur agente, at non quce natura,mouentur, isr cotinua exi

flut in quibus mouere,i?J moueri penitus ide uidetur,nequaquam ab

alio moueri uifis, at a fe ipfis, ir tiefy-e diuerfjs conttitui partibus,

uocum itaqi forte inopia,moueresisr moueri diuerfa in ijs etiam^quce

exfeipfismoiientyr,isrdiflinBum,in.ijsmouens oftendit a moto,

qm.nsmouerihcec dicuntur, uelutiquce lii, isr pajjiue mouentur, di

uerfa in illis itidem monere, isr moueri videntur, isr propterea in

moucntcm diflingui oportere, isr in motam partem, isr e motorum

tantum, isr monentium, motorumqycommftione immotum exorh

tur AriBoteh mouens > quale nullum uideatur fuis proprys fingulas

res appellanti uocibus, eo nimirum exi flente quod impelli tantum

queat, isr eo itidem quod impelli, isr impellere, colligere hinc liceat

quideet id etiam ejje pof?e,quod impellere tantum queat,at nequa

quam immotum tamen, quin motu delatum longe uelociffimo,

isr quo reliquorum omniumfugere motus queat, atq, iBus, quod fi li

beat rem in aperto ponere etiam magis,ipjas intueamur res, isr quo

afe ipfis differunt ilice, eo illas distinguamus, diuidamusq, paBo, in

mobiles videlicet, atq, in immobiles, hocfaBo id tantum videre erit,

reor,immobiles nimirum a mobilibus commoueri,impelhq,intcrdum,

isr mobilium e contra, cohiberi retineri'q; interdum ab immobilibus

motum, immobile quod eff, immotumf aliud impellere, nec uidere

ett unqj, isr nef, imaginari uncg, queas, nonfiii defiderio impellens,

aut odio, quod mouens hic non quaeritur, isr ne inquirendum vides

tur, aut declarandum omnino, quis enim neget quee ab impulfum mo

uentur, ob immoti alicuius moueri interdum appetitum. Ipfas igitur

intuenti res, et eo dividenti paBo, quo natura diuifee funt,isr fingu

lasfuis proprys appellanti uocibus, non una eademqfumme interfc

dijfimiles, contrariasq9 quod immotum uere moueat ,j isr uere ef

fidens fit motus caufa, nullum uideatur omnino ufpiam, nullum exi

x'T"

i& DENA tV& A:" '

de'ns,&(gitf8r ex fe ipfismouentur,

tota fc ipfa monent tota, quod nimirum idem in ijs exiflitmouere,

& moneri, & horum motus non. pajjio uideriutia potefl, quceut

fiat agente etiam opus habeat, Forte isr nihil ce que mirari Aridoz

idem licet, ac eandem & motui, & alterationi affignantem ratio

nem, motum itafy idem alterationi facientem, cui nihil ille penitus co

mune habere videtur, res immutanti, minimeqs in propria natura ef

fefinenti, & agente igitur patiente q; opushabenti, afolo teditus oz

perante motus, nulla externi ullius, uel pajfione indigente,uel adio

ne, uel ope omnino ulla, ir nequaquam amotu immutato, autpaf

fi unq>,fed perfido magis, ir non in propria modo natura ,fed in

proprio etiam [eruato loco, ad ipfum adum, fi ibi haud exidat, ibi

exiflens nunf inde dimotu, quod etiam fi fiat, aliud immutetur nh

hil, nonpropterea ueluti quee alterantur, adufieri amotu,quodpoz

tentia erat prius enuntiare Aridoteli liceat, eoqs adu, quem ut confie

quatur alio opus habeat agente, neque enim eius immutatur fiubfian

tia, ut didum ed, aut ab alijs pafium quid locum mutat, aut aliorum

ufum opera,fid ex fi ipfo, propriam operans operationem}quee

non aliudquicquam,at lodexijhtmutatio, fi queeinfeipfis, & in

proprio circumuoluuntur loco, locum mutant,ut placere Ariddeli ui

' detur, nu$f> ab illa defatigatum, aut immutatum quicquam ,fed in

propriafiruatum natura, & robur uiresf adeptum, hr corrumpet

tur fi cefiet ab illa, utfi quod locum mutat, id fieri adu ui detur,

quod potentia erat prius, in propria feferuare natura, corrumpi fit,

hr ct notitia recedere, hoc enim patiuntur entia,quee potentia quod

uls exi dentia, adu id fiunt, illud adipificuntur, quee mobilia exiflenz

tia monentur usfquaf, & locum itaq; usfiquaq, mutant. Verfe

itaqs mouetur, quod propria ed mobile natura, ir totum fe ipfim

mouet totum, a propria motum forma, quee ubi materice coit,ita unu

i Ilifit, ut uel Peripateticorum tefiimonio nihil magis Jit unum, nihil

LIBER S E C V N D V S. i 6 8

i ta fi in compofitoinuenire liceat ullo , quod alterumfit tantum, uel

non utrunfifimul, nequaquam igitur operatio ulla fchusfitformx,

quce nullibifold,ir perfe exithtfed compofiti omnes ♦ N eq> igb

tur monens tantum feorfum ulla appareat pars,eafi immota, nec mo

ta tantum ulla feorfum fed xque omnes monentes,ct motx ceque om

nes, At nefi imaginari queas aliofieri pofte motum paffo,utfcilicet

immota altera pars moueat tantum,moueatur tantum altera Ridetur

hoc inquit, in animalibus aperiiffimc, at mihi quidem nihil aeque ob

fcurum uidetur, non inquam fi compofitum fit animal ex anima,ir

corpore, ut e materia, frformay qualia in mouens,motumfi diuidi,

iyfeparari nullo poffunt pacio,fd fi anima etiam corpori infidcat

ut nauta nani, ut hic Arifloteli placere uidetur, & placeat necef

fe efi, feparatumjiflinffumq; enuntianti monens a moto^quidenim

inintelligibile magis,ac brutum perfe, flupidumfi corpus, irfm na

tura grane, terrejlrefi atfi immobile ab incorporea, immotafi, &

tantum uolente, atfi intelligente moneri anima, uel alterari omnino

quicfi, ir fingula Arifotelis hocaflruentis diffa ex, utfuo expof

tumeflloco, exicipiunt difficultates, quas euadere, atq; explicare

nusfi Arifloteles queat, qux, fi ab inexiflente illud, ut uobis placet,

et moto moneatur,& circumferaturfpiritu, nullx occurunt ufpiam,

ir ipfis pene occulis, quo motusfiat intueri liceat paffo} qui ueluti

Arifloteli placet, ceditus, nulla concipi queat imaginatione. Nez

quaquam igitur ex ijs,qux fenfu percipiuntur, qbus ratio omnis inita

tur fumma efl neceffitas, alio afe ipfo, incorporeo,immoto fi mo

tore, a quo moneatur opus habet ccdum, fedfatisfibi efl ipfum,ir propria natura fatis.

\£ nefi, utfempermGueatur corporeum finitumfi exiflens ecdum ,in $$.

corporeo opus habet,immoto fi motore, a quo longe potenti [fimo, pe

nitusfi immutabili fenef ens,aut ueluti dehvjfcensrejarciatur cxlum,

aut ab .affiduo debilitato motu robur fubminijlretur, aut dirigatur

motus}

ify DE NAT Y RA

motus, mm ipfi imprimis Ariflokli nunq, cegrotarefenefcere nunfs

uidetur edum, & a propria operatione feruari y robur fumere

entiay Non fcihcct ut sterno, atep, in finito tempore fit Quid, &. tp

pore infinito iuxta propriam operetur naturam, incorporeum,uel in

Jinitum ef e oportet, uel alio huiu/modi, opus habere, fed quantuz

lum exiSiatcunqs, a contrario modo nihil patiatur, immutetur nihily

perfc jetemumjit illud, ir nunf d propria cefiet operat\onesynul

Ilus, ad illam edendam opera indigens, aut ope; Yimtnm itaqs exfc

flens dtlum y at a contrario paffum nnUo, infinito fit tempore, &

d motu cefict nunf, nunqs a propria defatigatum operatione, at ab

ea preteipue in propriaferuatum naturafr iuxta illam operandi uiresaffidue isr robur fumens ♦

Cap ♦ / 6. N erp igitur ut moueatury neq; ut femper moueatur feparatoyatq; incor

porco opus habet coelum motorey fed fatis fibi efl ipfum y & propria

. natura fatis DcumefteJjr rerum omnium conditor em ynon ccdi mo

tus, at is otii motusy eaq; caeli a terra mamfeslet diflantiay quibus,ut

dictum efl, pro ufum^idetury ut lomijfime etiam exuperans terram

Soly nullam ipfius partem exurat tamen, <h’ nullam noniUuflretyui

uifcetq;y nulli non fua largiatur bona. Et ipfum per fe cadum,

longe maximum, longcq; confpeflum pulcherrimum; Et paulo rejb

qua entia queeuis minus y animalia pretfertim y eorumq; conflruUio,

partium fingularum ufusy haec qwxcunq; intuitusfuerity quantuz

x(\sferusy impiusq;, fiupidus etiam > nequaqs fortuito y aut cafu co

Jlriicla fufpicariyaut queat aut uelit, fed uerc diurno omnia confilio.

Haec cr Deum e(fey ir rerum omnium conditoremy ut dictum efl,

manifestare queant yipfius fub\iantiamy aut operationes alias inquire

rcy non arrogans magisy quamfultum uidetur} ut quee homini innoz

tefcere nullo queant patio, quee fui [ciri uoluity ea ipfe nobis manifez

ftauit Deus, ijs contenti nequaquam noflris alia Wibus, noflrisq; in

qui xre audeamus rationibus,longe animi notfri aciem exuperantia,

&

LIBE* SLCVHDVS, *7®

Ir longekcidiora, quamquce humanus intueri qneatoccutusdbi fpt

yo intuenda omnia, ubi corpore exolutus animus, adipfum , a quo

eff factus, euolarit Deum. At ad propofitum reuertamur 3 neq;

enim udy Deifipkntiam, bonitatemq;, ir potentiam hic demonz

Jlraridiy celebrandi admirakdiq; > adofandieft locus'.

QjffoidoigiturfatbdecWatuMveorjtxfeiffinimericadum, quodte Cat' *

liquum ef? confideremus, numfcilicet non fui ipfiusgratiaqir ohid

moneatur ccdum, quod propria ipftus operatio exiffit motusK fedfez paratum quid, immotumq; ensinteliigens,amansq;,irjmfe illifie

ri, ir illius confuetudine frui appetens, iielnti ir animalia, quae ub

inpulfum, ir ob alicuius moueri uidentur appetitum, ut Arijloteli

placety It fuornm longe optimis, longeq; praflantiffmis, hinc etid ^cx*

D eum ipfumglorwfum indagantibus, Qubd nimirum fi caeli motus 1 2

continuus efiy ceternusq;, ir ipjum fit aeternum oportet caelum, ir ^

animatum infuper, veternum exii lens, opfimumq;,$T motu delatum

longe prcejlantijfimoy (r iditaq;fit necefie eff, cuius defiderio mo

ueaturccehm,nam qua per animam mouenturob impvdfum omnia,

& ob alicuius monentur appetitum . Et non ceternum modo opora

tereefie huiufmodi monens, fummeq; fimphcem , atq; affu, aternf

cbntinentifq; motus cdufmjfidimmotum itidem, iuxta ratfcmcm m

phyfms phfitamy irfipenus^d nobis examinatam, qidrSniminim

eo exiUente quod monetur, ir monet, quale inerrans indetur colu,

fuppofitum mgum, erransq; fecum rapiens, commouensq;, ir eo

quodmouetiir, quale errans apparet, uagumq;, ir id ef?e oporteat

quodmouettantum, & mnmoueatur, altero enim, ut diffumefiy

e componentium quid perfe exiflente, ir alterum per fe exifiere

oporteat, qua ratio,tieluti reliqua omnes ab Anffotele ibi pofita, id

indagajjeuifa funt monens, quoduere moneat, ir nere efficiens;

fit motus caufa, non quod fui defiderio moneat, ir ut finis, & fi

hacucrafit, illud omnino offendat, non fi(fidemquodrnouetyiT \

monetur3S

,7I DE NATVJLA

monetur,} moto compofitu efl, & eo monente, quod utfinis,& fai

monet defiderio, fed ex eo, quod nere mouet,& uere impellit; Nec uero eandem edi motus caujam efficientem,finalemq; Aritfoteli ni

deri dicant, manifeffiffime afferenti, abinexiflente immota Julfla

tia moneri cadum, nt ab amata, quod igitur ab alia moneatur fubjla

tia neceffe efl ya propria nimirum anima, intelligente illam, atq*ff)

amante, appetenteq;, aliud enim diuerfumq; fit amans, appetensq;,

ab amato oportet, ac defiderato,quod prcefertim amati gratia opere

tnr quid , At age id confideremus, num fcilicet propriam operandi

operationem, ir fuiferuandi obletiandiq;gratia,& a propriafor

ma, ut nobis didetur,moneatur ccdum,an ab anima nequaquam, ut

Arifloteli placet, edi forma , & cum edo, ut cum propria mota

materia, (quojpaSlo neq; animalia, neq; aliud ullum moneri conten

dit Arifloteles, irfi fit, nuUus preeterea uel efficiens, uel finalis cce

lo adijeiendusfit motor, tanto Uterq; labore ab Anflotele inuentus,.

fed fatis fibi fit ipjum, vr propria ut moneatur natura, dr propria

operandi operationem, propriceq; conferuationis appetitus , fludb

umqj) at feparata ab illo,diftinffaq;, & immota, nihilq; impellent

te, at intelligente tantum, appetenteq;, ueluti & animalia aJuis,

ut Peripateticis placere uidetur, At modus ante omnia explicandus

erat, quo^^cdum hoc moueri queat patio, IIla 'enim, utfuo ampli

us expofitum efl loco, moueri Arifloteli uidentur, fpirituab anima

appetente, uel auerfante quid, calefattoffigefaffoq; maiore itaq; ,

& minore fatio, isr proptexea corpus impellere, ir retrahere pot

tente, nemorum praecipue ufo miniflerio, heee nequaq, edo euenirc

dixerit Arifloteles ffamme fimplici ffummeq; uniformi,, ir nullis

prcedito organis, partibus ditiinUo nullis, penitusq; inalterabih,mot

dus itaq;, ut dtium efl, ante omnia explicandus erat, quo a propria

moueatur anima edum, feparata a edo diflinffaq;, ir immota in

fuper,&appetente tantum.

LIBER JECYNDVS; ■172

At nefy fi animalia reliqua ob )mpulfum}Cr, ob alicuius interdum mouez

ri uidentur appetitum^t edum ai eundem moneri utderi debet Ari

floteli modumjlla enim propterea ipfi moueri uidentur,quod declina

dafint lUis multamulta itidemfeUandayquod euenire edo nusq;

dixerit ArifloteleSy a nullo oblcefo/m proprio loco, irfe ipfo exiflc

ti uniuerfoy ir bonum omne in fe ipfo habent^quod itaq; nihil quod

declinare uelit propinquum habens, ir nihil quod appetere [queat

remotum,nequaquam ob alicuius appetitum moueri uideri queat,Jed

quod motus propria ejl ipfius opera tio. At illud forte dixerint y moa

neri nimirum cdum}quod Deus ipjegloriojus moueri ipfum uelit}ucl

leautem Deum, quodf mime bonus, quod boni praecipuum ejlmuz

nus,fua omnibus communicare uelit bona, effc itdqy, proprium D ei

bonum }commimxcare, ir largiri omnibus nolentem D eum, moueri

uelle edum, eius motueJ?e praebentem omnibus, libens autem moucz

ri edum/Dei gloriofi uoluntatem JntSgew,[&-Vei bonitatis par^ ticeps} &fimikomninofieriDeoappetens, neq; igitur ceffare d

motu imqh ab amato motum incomprehenfibili, ir uniuerfam eius

bonitatem nunqi adipifei potens; Hcec fi dixerint/nulli non credita,

aut ignota, rcor, dixerint, nemo enim nonfummam Dei ir intueat

tur,fateatur f, bonitatem, ir nemo itidem non omnia, queeamqs,

in terree, cxhq, medio conflituuntur3 non k edo e terra cdutta omt

nia, It nemo non qujecunfuultfacere, potentem Deum. At Dei

fapientiam, bonitatemq; in reliquis contemplatus, illud itidem intuc

atur fimu1, potentem quidem,quaecuncp, uult/Deu, ir mundum itaq;

ipfum umuerfum e nihilo conflituentem, non eo illum conffitui/?e pa

Uo, ut quae operantur entia, ipfius noua ajfidue indigeant uoluntaz

te, fed propria natura, ir proprias operandi operationes a Deo ipz

jo datafmgida facultate, iuxta propriam fingula operari naturam9

nusq; non afummo Deo dependentia,ir nusq> Dei conditoris ope

non indigentia, at aeque fingula, quorum igitur nullius nonapm

~ Y

m BE NAXVH4

prk itidem natum, nonjm ipfm,vd dioruminterdum agere \

operarifi, uifigratk,ea tnminfmgdisipj,ius operibus conditoris no

ffri- indffrkelucct^fapkmk^ vt<qmd necejfmo con

fulto, lr meliorisgratk uideri queat facium > irfinguhrum opera

tio partium ad aliarum omnium ,<Lr'fingdarum etiam fipeflare con fermtionem,fingula itafi animalium uificcmyfmgulcefi partes proz

prium conficientes opus , ir proprias cedentes nffiones , non fe ipz

fas feruant, obleflantfimodo, at reliquas adimant, irferuant ctia

omnes,feruatceir ipft db omnibus, at nuUis non propriam operan

tibus operationem; Nequaquam igitur carumgratia, quxabipfoge

nerdturmoueri uideri debet edum, uel omnibus,quce m ccelipermq;

exifluntmedio, ab illius conflituifferuarifi uifis motu, fed Deigloz

riofi id indicetfiapkntkm, qui necefiario motum coelum yirfui ipfi

Msgratia y eo ipfium deferri inflituit paffo, ut longe etiam maximu,

longefi, utdiBum e fi, potenti [fimum, longe minimam, longefi dea

hhorem, non exurat terram tamen,& longeplurma ex ea educat,

It longe pulcherrima, at quorum gratia nusqy moneatur edum tat

men, nifi necej?anus,falutarhfi, ir longe etiam iucundi (fimis fiit

ipfi motus}<&r quo ut propria operationeferuaturyisr oblectatur cx

Ium; ueluti alibi % ikfittifeeoaffiussefaUusqy^ itidem affirmat Ari fIutele$;Mouetue, inquit, edum 'circulari mottiyefl enim ipfiibonum

moucri, quam manere magis,quoniam operari magis, quam npn ope

rariy(eternoaufefn corpori comementififiimus circularis motus, qui

ncq> principium habet, nefi finem, reUefane; Non alia igitur in

qwrenda motils caufa, quee prccfiertimfims habeat rationem, non

igitur aliud appetens, nefi allerijimhfieri ftudens, nefi ullius con

fiietudinejrui qucerensffed ob id monetur cdu, quonia operari prx

flati propriam quidem operationem, nam aliena, ir laboriofaefU

ix mole fla corrumpit denifi, ut propria conferunt vble

Uat; in ea ita f entia quiefeunt uniuerfa, cafi contenta nihil preetet

T ST" .. rea

LIBER. S‘ E C V N D V S . i?4

na appetunt, ir neq; appetere poffunt, nonfui ipftus internitione

appetentia, atq; interitum; Etahbi,moueri cxlum, inquit Ariflos

feles, quoniam proprium ejlipfius opus, neq, hoc tantum, at ej?e

etiam propter motum.Singula,inquit,quorum opus ett,ef?e opensgra

■tid, ibii autem aStto’ immortalitas, hcecautem uita eflfempiterna,

- quare, inquit, necefie efl diurno vitam exiflere fempitemam, quos

nidm autem edum tale, diurnum enim corpus,propterea halet circu

lare corpus, quod natura circulo mouetur Jemper .Motus igitur iu

xta Anflotdem cedi ejl opus,ir propter motum infuper efl caelum,

d propria igiturfulflantia, neq; oh alium finem mouetur ccdum, at

propriam modo operandi operationemgratia, qux nimirum ab ente

nullo externi alicuius opera,aut ope ceditur,etfinis efl eti omni ope

rati'tu alibi,Moueri,iqu\t,ccd{i, quonia bonu appetit,ueluti&etia

omnia, iH«i autem motu confiquiyir propterea diuerfos orbes dis

uerfismonerimiibus,nonenimfsdemomnespoffebonum cbnfes

qui, pluribus ifaq; quofdam, quofdam mouori paucioribus; nullis bm

nino ienam , quia fcilicet bonum confequi non potefl, exemplo des

mortui iam hominis; Si propterea mouetur coelum, quoniam bonum

appetit, proprium nimirum, nec enim alienum appetit bonum, &

fi motu illud confequitur, motus ejl propria adi operatio, qua, ut di

Sium efl, [eruantur, ir obleilantur entia, abfurdum porro non mo

«eri terram, quia bonum confequi non potefl, propterea fi quidem

non mouetur terra, quoniam motu bonum amitteret, propria fiqui/

dem terree immobilitas, itaq; amotu, ab aliena uideheet operatione

corrumperetur, alienum adepta bonum, ab immobilitate igitur cont

feruatur, ir immobilitate gaudet, fi quidfentit ,flupida terra, ir

propterea non mouetur, neq; moueri potefl, At potefl, ir mouetur

ccdum, quoniam mobile exiflit natura> ir quoniam motu,propria

nimirum operatione, proprium confequitur bonum; Neq; igitur per

peram Auerrois,c<deJles,uiddicet, orbes d motoribus moueri, ir

s,; de C#Iq

T.17.

2 * ie Caelo T. <4-

12. M etttfh. T.S6 .

DE NAT V K m fiiipforumgratia? ir firmarum infuper materialium, propter fi

quidem? inquit Auerrois, orbes monent motores,quoniam intelligunt

quod perjectio, fiubflantia eorum in motu,ficutfacit ille qui moa

uefurad conferuandamfanitatemfuam? mouet enim non propter fi

nem acquirendum }fed propter habitum finem confiruandum, proz

pterformas etiam materiales? quia intelligunt, quod propter ipforum

motum e potentia materice cxtrahunturfimx? at propterhoc non

primoyficuii propter propriam confiruationem?fed ueluti per confe

quens; Propria igitur cceh operatio motus Auerroi uidetur, quo nimi.

rum firuari uidetur ccelum, nef enim aliud? at propria tantum opea

ratio uelferuct, uel oblectet entia. Cur non dr illud f d propria

Audehcety moneri orbes natura? propria fforma, non ab abflraUis,

fcparatisqj intellectibus, quibus nihil opus habeatyut moneatur ccdu,

fi propria mobile exiflit natura,& d quibus non taleexiflens nequa

qudm uolentibus tantum, aliud operantibus nihil, moueri queat cocc

lum; Exfe igitur,& d propria natura,etlpropterea moueriuidetur

. ccelum, quod propria ipfius operatio exiflit motus, qua &feruanz

tur} inoblectantur Entia,

FINIS,

i

ERRATA SIC CORRIGENDI 17*

Eae. 1 prooetn. PROAEMIVM PROOEMlVM ver. zf. tamdiuiatndiu Eae. 61 ver. x Peripatetici Peripateticis

16 hmchanc 13 oppofitam oppofitione y.prooeas necne 61

6S 18 apponi opponi 18 xmmerfes imm erfas

1 ver. iC deffidente diffidente 2i aftiim-ta^him 20 inetrimendiinterimendi 21 decertante^ decertant

x x Io n ge a n ofir ia .longe om niaanoftris

33 patiatur potiatur 71 11 quam iis mmus quam iis

1 1 muto mutuo minus f

7 12 ffirpesq? ffipesq* T> 6 inquin inquiri i 9 obftri&s obflriflas 7* 13 manere manare

9 30 ipfaeipfa 77 24 mexi flenti a exiftentia ir C vsqquacpq* vfquequaq* 80 28 muto mutuo XJ 4 vfquaq; vfquequaq* 8r 11 poterat poterant

16 abfcuntas obfcuritas 82 ir duo duae

17 30 Solefolog §7 10 magnum eft aded ma* 19 7 media media:

9 effeftaq; effetocg gnum adeft

Z4 confeftim conferdm %8 maitos multos 91 4 vifiam vifum

20 22 aat 2>4 x iungunturq;iunganturc$ ir 7 his is 93“ 1 abfceflusabfceffu 21 7 valensq* valentiuscg 9$ 1 qai qui

15) magna magno 17 condi tuentium conditu' 27 24 Anftotele Arifloteles entibus

30 aliis difplicet alii difplicet 100 16 educis edudli 2.5) 19 violeneter violenter ioy 27 corpera corpora 30 3 debeantdebent 107 3 effe&aTicca effera funt

1 Cap. 31 108 ir terramq?aquamq$ (ficca ir Cap.21 Cap.32 112 22 placre placere

33 16 detenehcg detineri^ 113 17 elaboraturq^elabamrcg 38 30 fieret fierent 28 commida commiftse 39 10 vi natura 120 3 valentibus valentius 43 2 argumentum argumeto 121 11 abutenteab vtente

29 operatione operatione X22 4 dixerint dixerit 4^ 24 Terrae Terra 10 prohibere cohibere 47 8 propriaq* proprioqg 30 terrae faciat torrefaciat SS 22 firma forma 124 glifcrotideglifcrotite

ERRAT A 1.77

Fac xif ver. 14 etiam&iam 1 z 3 23 explicare expli cari i>4 8 calore calere

11 aer natrii 156 3 reflaxu reflexu

16 fpeciali.Ipecuii 137 8 inruerere mtueare 138 21 defledences deferentes

i) videatur videamur 26 vrplerumq; plemnqj

140 13 libi ibi

lucem luce 1 quod quid

148 6 ratricinamur ratiotina^ iff 12 motus motu (mur if8 20 dilatusdelatus 1C0 21 (latum (latim x 6$ 6 eflfe eft

18 motum motam iCC 2f ab ob

1 <58 19 uobisnobis 1 Co 7 operationes operatione*

C&cera, quia lcuforavifa funt, lectoribus corrigenda relinquimus ♦

ROM AE*

Apud Antonium Bladum ImprefforemCamerae lera. Anno» M. D» LXV.

SO

LIS

, F

IT

AE

TE

RN

A

QVIBVS,

•i 'a a

SA

SIf