K. Levent Zoroğlu’na ArmağanStudies in Honour of K. Levent Zoroğlu

AYRIBASIM / OFFPRINT

K. Levent Zoroğlu’na ArmağanStudies in Honour of K. Levent Zoroğlu

Editör / Edited by Mehmet TEKOCAK

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

Baskı / Printed byMatsis Matbaa Hizmetleri

Sefaköy / İstanbulTel: 0212 624 21 11 www.matbaasistemleri.com

Sertifika No / Certificate No: 20706

Yapım ve Dağıtım / Production and DistributionZero Prod. San. Ltd. Şti.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 İSTANBUL - TÜRKİYE

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209e.mail: info@zerobooksonline.com

www.zerobooksonline.com/eng www.egeyayinlari.com

Armağan Dizisi / Festschrift Series: 3

K. LEVENT ZOROĞLU’NA ARMAĞANSTUDIES IN HONOUR OF K. LEVENT ZOROĞLU

Editör / Edited by Mehmet TEKOCAK

ISBN 978-605-4701-27-8© Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya 2013

Yayıncı Sertifika No / Publisher Certificate No: 25840Bütün hakları saklıdır. / All rights reserved.

Bilim Kurulu / Scientific CommitteeCelal ŞİMŞEK

Nurettin ARSLANBilal SÖĞÜT

Mehmet TEKOCAK

Bu yayındaki bütün makaleler bilim kurulu değerlendirmesinden geçmiştir.All papers have been evaluated by the scientific committee.

Tüm metin ve fotoğrafların yayım hakkı saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yazarların ve yayımcının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.

Bu eser ile ilgili tüm sorumluluklar yazarlarına aittir.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the author and the publisher except in the context of reviews.

Responsibility of the essays in this work rests on its author(s).

Yazışma Adresi / Mailing AddressBarbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA - TÜRKİYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 13akmed@akmed.org.tr

www.akmed.org.tr

SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

İçindekiler / Contents

Önsöz (Mehmet Tekocak) ............................................................................................................................................................................................................................................................ IX

Sunuş (Ömer Özyiğit) .................................................................................................................................................................................................................................................................. XIII

Selçuk Üniversitesi ve Arkeolojiye Adanmış Bir Ömür (Prof. Dr. Hakkı Gökbel, Rektör) ........................................................ XV

Fakültemizin İlklerinden (Prof. Dr. Âlim Gür, Dekan) ............................................................................................................................................................ XVII

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve Yayınları ......................................................................................................................................................... XIX

Mustafa BüyükkolancıMüzeci Kökenli Dostum, Bilim İnsanı Levent Zoroğlu’na ............................................................................................................................................................. 1

Celal ŞimşekBir Öğrencisi Olarak Benim Gözümde Levent Zoroğlu Hocam ........................................................................................................................................... 3

Catherine Abadie-ReynalItaly and Zeugma (Ist-IIIrd c. A.D.) ...................................................................................................................................................................................................................................... 5

Işık Adak-AdıbelliTarsus Cumhuriyet Alanı’nda Bulunan İnsan Tasvirli Afrika Kırmızı Astarlıları .................................................................................... 19

Hüseyin AdıbelliTarsus’ta Arkeolojik Mirası Koru(ya)mamanın Yarattığı Sonuçlar ve 2001 Yılı Kanalizasyon Kazılarının Sürpriz Bulguları .................................................................................................................................................................................................................................................. 29

Engin AkdenizKayacık ve Çevresinin Arkeolojik Potansiyeli ................................................................................................................................................................................................ 41

Ali Akın AkyolDünyada ve Türkiye’de Arkeometrinin Dünü ve Bugünü ............................................................................................................................................................ 55

A. Oğuz AlpBurdur Arkeoloji Müzesi’nden Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne Ait Üç İon Sütun Başlığı ......................................... 63

Melih ArslanYeni Bir Bronz Kybele Heykelciği ..................................................................................................................................................................................................................................... 73

Nurettin ArslanFrank Calvert Koleksiyonu’nda Akhilleus Ressamı’na Ait Bir Nolan Amphora ......................................................................................... 81

Sümer AtasoyKentsel Arkeoloji ve İstanbul .................................................................................................................................................................................................................................................. 89

Mustafa Bilgin – Burcu DerinNif (Olympos) Dağı Karamattepe Yerleşmesi’nde Bulunan Kuşlu Kotyle ve Skyphoslarla İlgili İlk Değerlendirmeler ........................................................................................................................................................................................................................................................................... 97

Emanuela BorgiaBuilding Activities in Roman and Proto-Byzantine Cilicia through Epigraphic Sources ......................................................... 115

İçindekiler / ContentsVI

Aytekin BüyüközerKnidos’un Kent Planlamasında Limanların Yeri ve Kentle İlişkisi .............................................................................................................................. 139

Aynur CivelekSeikilos’un Şarkısı ................................................................................................................................................................................................................................................................................ 155

Mustafa Tolga ÇırakKelenderis Toplumu’nda Element Analiziyle Paleodiyet’in Ortaya Çıkarılması ve Diagenesis ....................................... 161

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk ErdoğanGiresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu ......................................................................................................................... 175

Bahadır DumanLykos Laodikeiası’nda Bulunan Batı Yamacı Tekniğinde Bezenmiş Seramikler ..................................................................................... 191

Erkan DündarImports from Ionia: A Group of Ionian Ceramics from the Building Complex on the Tepecik Acropolis at Patara ............................................................................................................................................................................................................................................................................. 205

Makbule EkiciLagina ve Çevresi’nde Bulunan Bir Grup Hellenistik Dönem Hanedanlık Sikkesi ............................................................................ 233

Eugenia Equini Schneider – Chiara MorselliElaiussa Sebaste, Rock Tombs between the Theater and the Agora ........................................................................................................................ 245

Adele Federica FerrazzoliLate Hellenistic Stuff from Elaiussa Sebaste ................................................................................................................................................................................................ 257

Zaraza Friedman The Ships Depicted on the Kelenderis Mosaic ........................................................................................................................................................................................ 277

Ian HodderWhy do Pot Styles Change? A Consideration of Culture Change from the Perspective of Çatalhöyük ............. 293

Bilge HürmüzlüIsparta Müzesi’nde Korunan Karia Kökenli Bantlı ve Dalgalı Çizgi Bezekli Oinokhoeler ...................................................... 305

Veronica IaocomiPrivate Architecture and Building Techniques at Elaiussa Sebaste, Isauria (Rough Cilicia) in Late Antiquity and Early Byzantine Period. A Methodological Approach ............................................................................................ 313

İlker IşıkAntik Çağ’da Epikürosçuluk ................................................................................................................................................................................................................................................. 329

Deniz KaplanKorykos’un (Kilikia) Roma İmparatorluk Dönemi Üzerine Yeni Gözlemler ............................................................................................... 335

Haşim Karpuz – Tolga BozkurtIlgın-Beykonak (Tekke) Köyü’nde Halk Mimarisi ............................................................................................................................................................................... 345

Abuzer KızılMilas Akkent Lahit Mezarı .................................................................................................................................................................................................................................................... 361

Asena KızılarslanoğluGözlükule Kazısı’ndan Bir Grup Etütlük Tunç Çağı Seramiği’nin Mikromorfolojisi ...................................................................... 371

Zeynep Koçel ErdemTekirdağ Müzesi’nden Meidias Üslubu’nda Bir Bodur Lekythos .................................................................................................................................. 385

Zafer KorkmazDistribution of Eastern Sigillata A, Eastern Sigillata B and Eastern Sigillata C Potsherds in Sivas ........................... 395

İçindekiler / Contents VII

Taner KorkutOstotheken oder Kindersarkophage? ..................................................................................................................................................................................................................... 405Ergün LaflıFive Early Imperial Lamps from the Museum of Tarsus ............................................................................................................................................................ 415Chris LightfootWrite or Light? Roman Glass Inkwells and Lamps ............................................................................................................................................................................ 425Sina Noei2006 Yılı Kelenderis Kazısı Koruma ve Onarım Çalışmaları – Ön Rapor ....................................................................................................... 433Mehmet OkunakHierapolis 159D Nolu Tümülüs ve Buluntuları ....................................................................................................................................................................................... 441Elif ÖzerOlympos Antik Kenti’nden Bir Grup Rölyefli Lahit ......................................................................................................................................................................... 479İlhame ÖztürkMersin İli, Silifke İlçesi, Yeşilovacık Beldesi, İnönü Mevkii Gözleğentepe Nekropolü Kurtarma Kazısı ........ 499Ömer ÖzyiğitPhokaia’da Cenevizliler Dönemi .................................................................................................................................................................................................................................... 511Jeroen Poblome – Dennis Braekmans – Nalan Fırat – Bert Neyt – Eva Kaptijn – Hannelore Vanhaverbeke Femke Martens – Kim Vyncke – Rinse Willet – Marc Waelkens – Patrick DegryseHow Did Sagalassos Come to Be? A Ceramological Survey ................................................................................................................................................ 527Dalit Regev – Uzi GreenfeldNew Finds from the Samaria-Sebaste Necropolis ............................................................................................................................................................................... 541Susan I. RotroffA Phakos Ostrakinos from the Athenian Agora .................................................................................................................................................................................... 569Barış SalmanKırşehir Müzesi’nden Dextrarum Iunctio Sahneli Bir Mezar Steli ............................................................................................................................. 585Mustafa Hamdi SayarKelenderis’te Antoninus Pius Dönemi’nden Bir Hamam ......................................................................................................................................................... 595Bilal SöğütStratonikeia’da Hellenistik Dönem Öncesi ..................................................................................................................................................................................................... 605Marcello SpanuRoman Honorary Arches in Cilicia? The Cases of Korykos and Diokaisareia ......................................................................................... 625Celal ŞimşekLaodikeia Nekropolü’nden Kremasyon Kapları ...................................................................................................................................................................................... 647Oğuz TekinCalchedon and Lysimachia: Remarks on Two Published Hellenistic Weights ......................................................................................... 705Mehmet TekocakAkşehir Müzesi’nde Bulunan Pişmiş Toprak Kandiller ............................................................................................................................................................... 707Numan Tuna – İlham SakaryaReşadiye ve Burgaz Kazılarında Bulunan Mortarların Tipolojik Gelişimi ...................................................................................................... 729Volkan YıldızMersin Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Attik Vazo .............................................................................................................................................................................. 743Candemir ZoroğluAnadolu’dan Bir Grup Zırhlı İmparator Heykeli Üzerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlamı ....................................................... 757

ÖNSÖZ

Saygıdeğer hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nu böyle bir yazıyla kısaca tanıtmak gerçekten çok zor bir gö-revdi benim için. Çalışmaları, yaşantısı, prensipleri ve kişisel özellikleriyle büyük bir değer olan hocamı hâl böyle iken kısa bir yazıyla, sanki çerçeve içerisine sıkıştırılmış bir fotoğraf tadında, nasıl anlatabilirdim ki. Buna rağmen ben de kendisinin her zaman yaptığı gibi zor olanı yapmaya çalışarak bu sınırlı sayfalarda O’nu ve bu zamana kadar geride bıraktıklarını sunmaya gayret ettim.

1971 yılında Side Müzesi’nde başlayan meslek hayatını, 1977 yılında üniversitedeki akademik ortama taşıyan değerli hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nu ilk kez bundan tam 24 yıl önce tanımıştım. Bu ilk tanışma benim için hiç unutulmayacak bir anıyı da içinde barındırmaktadır. Ben sınıftaki diğer arkadaşlarımdan biraz daha geç başladığım için henüz hiçbir derse girmemiştim. Okula geldiğim ilk hafta bölüm dersliklerimizin bulunduğu ko-ridordaki B1 122 nolu sınıfın önünde Arkeolojiye Giriş adlı dersin başlamasını bekliyordum. Dersin hocasının Doç. Dr. Levent Zoroğlu olduğunu ders programından biliyordum ama kendisini hiç görmemiştim. Tam o sırada oldukça vakur, ciddi ve şık giyimli bir hoca benim önümden geçerek sınıfa giriverdi ve kapıyı kapattı. Haliyle sınıfa ondan sonra girmek zorunda kalmıştım. Hemen derse başladı ve tahtaya bir şeyler yazdı, tahtada yazacak yer kalmadığında ise bana bakarak “Sen cezalısın” dedi ve tahtayı silmemi istedi. Benim tahta silme cezam ders sona erene kadar devam etti. Sonradan öğrendik ki hocamız kendisinden sonra derse girilmesine çok kızar ve bunu bazen sözle, bazen bu tür davranışlarla, kimi zaman da derse almayarak muhakkak cezalandırırdı. Hocamız hak-lıydı çünkü kendisi derslerine gelmemezlik yapmadığı gibi geç de kalmazdı. Bu tutumundan emekli olduğu güne kadar asla taviz vermedi ve bu yönüyle herkesin takdirini kazandı. Bu yüzden de öğrenciliğimiz boyunca kendisi en çekindiğimiz hoca olmuştur. Benimkisi galiba şanslı olduğum bir güne denk gelmişti ve ucuz atlatmıştım. Belki de bu olay hocamla bugüne kadar sürecek olan birlikteliğimizin bir habercisiydi. Çünkü aynı yılın sonunda öğren-ci olarak katıldığım ve beni bu meslek dışında başka hiçbir mesleği yapamam diyecek kadar sabit düşünceli hale getiren, Kelenderis Antik Kenti Kazısı’nın başkanı da yine kendisiydi.

Benim gibi daha birçok kişiyi akademisyenliğe yönlendiren ve bu konuda elinden gelen tüm imkânı bizler için hiç çekinmeden seferber eden hocamız, emeğinin karşılığını da fazlasıyla almıştır. Halen ülkemizdeki pek çok üniversitenin arkeoloji bölümlerinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda ve müzelerde O’nun yetiştirdiği, ondan feyz almış olan öğrencileri görev yapmaktadırlar. Bunlardan akademik hayata devam edenler bulundukları üniversite-lerin üretkenliğine önemli katkılar sağladıkları gibi aynı zamanda birçoğu ulusal ve uluslararası alanda ses getiren arkeolojik kazı ve araştırma projelerine başkanlık etmekte, önemli işlere imza atmaktadırlar. Öğrencilerinin ba-şarılı olmalarındaki yegâne ortak nokta hepsinin Levent Zoroğlu hocalarından öğrendiklerini harfiyen uygulama gayretleridir. Levent Zoroğlu hocamız ve Kelenderis Kazısı etrafında filizlenen öğrencileri için bir okul olmuş, bu okulun gayretli öğrencileri feyz aldıkları geleneğin birer temsilcisi ve öğreticisi haline gelmişlerdir. Hocamız ve ekibi tıpkı bir asırlık çınar ağacı gibi ülkemizin akademik hayatına ve arkeolojisine yıkılmamak üzere kök salmış durumdadır. Bu gelenek ülkemiz arkeolojisine yaklaşık 50 yılını adamış olan hocamızın adeta bir ekol haline gel-miş çalışma sistemi ve etik değerler olgusundan meydana gelmektedir. Levent Zoroğlu ekolü; usanmadan çalışkan olmak, ciddi ve disiplinli olmak, titiz olmak, sabırlı olmak, araştıran ve sorgulayan olmak, hoşgörülü olmak, ada-letli olmak, yardımsever olmak, paylaşmak ve her şeyden önemlisi bir bilim insanı olduğunu unutmadan çalışmak üzerine kuruludur.

ÖnsözX

Prof. Dr. Levent Zoroğlu ismi akademik dünyada iki ana disiplinle özdeşleşmiş durumdadır. Bunlardan ilki ar-keolojik kazılarda ve buna bağlı olarak müze koleksiyonlarında en sık gördüğümüz seramiklerdir. Değerli hocam yurt içinde ve yurt dışında hemen her dönemden seramikler üzerine birçok yayın yapmış ve bu yüzden de hem ülkemizde hem de yurt dışında hatırı sayılır bir yer edinmiştir. Daha önceki dönemlerde dikkate değer bulunmayan Hellenistik ve Roma Dönemi seramikleri ile ilgilenerek bu alanda uzmanlaşan Levent Zoroğlu hocamız bu konu-da çalışanların olduğu kadar seramik araştırmaları alanında faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların da müracaat ettikleri bir otorite haline gelmiştir. Kendisinin uluslararası seramik komisyonlarına olan üyelikleri ve Corpus Vasorum Antiquorum Türkiye Komitesi’nin başkanlığını yürütüyor olması bunun en açık göstergesidir. Alanında dünyanın en saygın projelerinden birisi olan Corpus Vasorum Antiquorum serisinin Türkiye’deki ilk bandı olan “Silifke Müzesi Corpus’unu” çıkaran Levent Zoroğlu ülkemizde bu alandaki bir ilke imza atmış oldu. Doktora tezi kapsamında tespitini yaptığı “Kızılırmak Havzası Seramikleri” ifadesini literatüre kazandırmıştır.

Levent Zoroğlu ismiyle özdeşleşen ikinci çağrışım ise Kelenderis Antik Kenti ve kentin içinde yer aldığı Ki-likya Bölgesi olmuştur. Hocamızın Kelenderis’le tanışması uzun yıllar çalıştığı Stratonikeia’dan ayrılarak kendi adına çalışmaya karar verdiği 1980’li yıllara kadar uzanır. Özgeçmişinde de görüleceği üzere kendisi, önceki yıllarda Stratonikeia dışında da pek çok projede ekip üyesi olarak görev aldığı gibi, bir bölümünü de bizzat yönet-miştir. Neredeyse arkeoloji ile ilk tanıştığı yıldan itibaren aralıksız kazı ve araştırmalara katılmıştır. Zoroğlu’nun Kelenderis’e yönelmesindeki en önemli etken Silifke Müzesi’nde görmüş olduğu Attik vazolardır. Zamanın müze müdürü olan dostunun bu eserlerin Kelenderis’ten geldiğini söylemesi, burada uzun yıllar sürecek kazı ve araştır-maların da kıvılcımını ateşlemiş oldu. Kentte ve bölgede birkaç yıl sürdürdüğü incelemelerin ardından 1986 yılın-da Anamur Müze Müdürlüğü ile ortak olarak başlattığı Kelenderis Kazıları’nı sonraki yıllarda kendisine verilen Bakanlar Kurulu Kararı ile başkan olarak yürütmeye başlamıştır. Geçmişte çok fazla rağbet görmeyen bu yüzden de oldukça bakir durumda olan Kilikya Bölgesi’ne gelerek oldukça zor şartlarda başarılı ve uzun soluklu çalışma-lar gerçekleştirmiş olması, kendisini Kilikya Bölgesi tarihi coğrafyası ve arkeolojisiyle ilgili de otoritelerden biri haline getirmiştir.

27 yıl önce nerdeyse bir kazma, kürek ve el arabasıyla, çok güç şartlarda başlamış olan Kelenderis Antik Kenti Kazıları, hocamızın sahip olduğu pratik zekâsı, büyük fedakârlıkları ve stratejik planlaması sayesinde her yıl güç-lenen ve kendi ekolünü yaratmış olan kurumsal bir yapı halini almıştır. Bu kurumsal yapı, birçok bilim insanının ve arkeoloğun mesleki gelişimine vesile olduğu gibi etik değerlere duyarlı ve disiplinli bireylerin yetiştirilmesine de büyük katkı sağlamıştır. Kelenderis Kazısı aynı zamanda Selçuk Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü’nün de halen devam eden uygulamalı eğitim ve öğretimin verildiği bir kazı laboratuarı olmuştur. Benden önce, benim zama-nımda ve sonrasındaki öğrencilerin Kelenderis kazısı için söyledikleri şu söz; “şayet bir şey öğrenmek istiyorsan kesinlikle Kelenderis Kazısı’na katılmalısın” bu kurumsal yapının değerini gösteren en somut kanıttır. Bu sözün ortaya çıkmasının sebebi pek tabiî ki Levent Zoroğlu hocamızın işine olan ciddi bakışı ve tavizsiz disiplin anlayı-şıydı. 1990 yılından itibaren kazısına katılarak bu duruma en uzun süre tanık olan kişi olma şerefi de bu satırların yazarına nasip olmuştur. Bir gün bile hocamızın bizden sonra kalktığını, kazı alanına gelmediğini ve herhangi bir sorumuzu cevapsız bıraktığını görmedim. Hemen her gün sabahın beş buçuğunda kalkar, gece yatana kadar da büyük bir heyecan ve istekle çalışırdı. İlk zamanlar tükenmek bilmeyen bu gücü nereden bulduğunu şaşkınlıkla karşıladığım hocamı tanıdıkça bunun bir felsefe, bir aşk olduğunu anladım. Aşık olunan ise arkeoloji bilimiydi. Bu felsefe onun biz öğrencilerine tekrarladığı şu cümlelerinde ses bulurdu;

“Kazılarda önemli olan hızlı kazmak değildir. Bizler defineci değil bilim insanlarıyız. Arkeolojik alan kazıları sıradan kazılar değildir. Bizler vurduğunuz her kazmaya ve bulduğumuz her esere çok büyük özen göstermek zo-rundayız. Bu sebeple çalışmaların her aşaması büyük bir titizlikle takip edilmeli ve eksiksiz bir şekilde kayıt altına alınmalıdır”.

Levent Zoroğlu yaptığı tüm çalışmalarında bu etik değerlere bağlı kalmış, bundan da asla taviz vermemiştir. Kazı ve araştırmalarında reklam yaparak popüler olmak gibi bir düşüncesi de asla olmamış, tek gayesi ortaya çıkardığı sonuçları kültürel mirasın korunması ve tanıtılmasına yönelik bir araç olarak kullanmak, yakın çalışma

Önsöz XI

arkadaşlarını da bu yönde teşvik etmektir. Aynı prensiplerle Tarsus Müze Müdürlüğü ile ortak olarak 1994-2003 yılları arasında Tarsus Cumhuriyet Alanı kazılarını yürütmüş, böylece Kilikya Bölgesi’nin hem dağlık hem de ovalık bölümünde kazı yaparak ülkemiz arkeolojisine olan hizmetlerine bir yenisini daha eklemiştir.

Prof. Dr. Levent Zoroğlu akademik ve mesleki hayatındaki saygınlığı ile başarısını, atandığı idari görevlerin yanı sıra yürüttüğü proje ve faaliyetlerde de göstermiştir. Böylece hem bağlı bulunduğu Selçuk Üniversitesi’ni en iyi şekilde temsil etmiş hem de pek çok kurum ve kuruluşun fikrine başvurduğu veya kendisinden istifade etmek istediği değerli bir şahsiyet haline gelerek, başta ailesi olmak üzere tüm dostları ve biz öğrencilerinin gurur kayna-ğı olmuştur. Hocamızın kazılarda ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulları’ndaki görevleri sırasında korumacılık ve kültürel miras yönetimi konularında ortaya koyduğu fikirleri ile gerçekleştirdiği uygulamalar, bu alanda cesa-retle atılan adımlar olarak örnek gösterilen düzenlemelerdir. Bu konuda sahip olduğu bilgi birikimi ve tecrübe-sinden ilgili kurum ve kuruluşların kendisini davet ederek faydalanmak istemiş olmaları, hocamızın korumacılık alanındaki etkinliğinin en büyük ispatıdır. Hocamız tarafından Kelenderis ve çevresindeki kültür varlıklarının ko-runması konusunda alınan kararlar, bölgenin gelecek nesillere aktarılmasında tarihi öneme sahip uygulamalardır. Kendisinin Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu üyeliği dönemindeki çabaları da hep bu doğrul-tuda olmuştur. Bununla birlikte hayatının büyük bir bölümünü geçirdiği Konya’nın kültürel ve kentsel mirasının korunması için yaptıkları, bugün için değeri anlaşılamasa da gelecekte ortaya çıkacak olan kazanımlarla farkına varılabilecek olan önemli birer adımlardır. Bugün Konya kent merkezindeki tüm inşai faaliyetlerde ortaya çıkan kalıntıların tespit edilerek kayıt altına alınmasını tamamen Levent Zoroğlu hocamızın Konya Koruma Kurulu Başkanlığı dönemindeki yılmak bilmeyen mücadelelerine borçlu olduğumuza tarih muhakkak şahitlik edecektir.

Öğrenciliğinden itibaren başlayan kazı ve araştırma tecrübesi, bitmek bilmeyen çalışma arzusu, yetiştirdiği müzeci ve akademisyenler, bilimsel etiğe olan saygısı, çalışkanlığı ve disiplinli tutumu, hocamızın arkeoloji bi-limi konusunda ülkemizin saygı ve sevgi duyulan, aynı zamanda örnek alınan ve her zaman fikrine başvurulan yeri doldurulamayacak nitelikteki bilim insanlarından biri olmasını sağlamıştır. Yurt içinde almış olduğu ödül ve teşviklerin yanı sıra büyük çoğunluğu yurt dışı kurum ve kuruluşlar tarafından verilen burslar kendisinin ne denli önemli bir bilim insanı olduğunun apaçık göstergesidir. Yayınlar listesinde de görülebileceği gibi Prof. Dr. L. Zoroğlu, sahip olduğu bu mesleki bilgi ve becerisini üretime dönüştürmüş olmasıyla da haklı bir saygınlık kazan-mıştır. Başta seramik sanatı olmak üzere yurt içinde ve yurt dışında, arkeolojinin pek çok alanıyla ilgili makaleler yazmış, konferanslar vermiş, seminer ve panellere konuşmacı ve yönetici olarak katılmış ve kitaplar yazmıştır. An-cak kendisi bununla da yetinmemiş arkeolojinin sevdirilmesi, korumacılık zihniyetinin geliştirilebilmesi adına pek çok platformda konuşmalar yapmış, fikirler üretmiş ve de bunları tüm meslektaşlarıyla her ortamda paylaşmıştır.

Bu kitapta Hocamızın hayatındaki iki kişiden bahsetmemek büyük haksızlık olur diye düşünüyorum. Bunlar hocamızın saygıdeğer eşi Handan Zoroğlu Hocam ve sevgili kızı Deniz Zoroğlu’dur. Handan Zoroğlu hocam di-yorum, çünkü kendisi benim üniversite 1. sınıftaki İngilizce dersime girmişti. Onları da hocamla aynı yıl tanıdım. Pek çok kazı sezonunda birlikte kaldık. Zaten her ikisi de kazı ekibinin doğal birer üyesi olmuşlardı. Özellikle Handan Hocam’ın işi çok zordu. Çünkü neredeyse olmayan malzemeyle, derme çatma mutfakta üstüne üstlük çok sıcak bir ortamda bizleri doyurabilmek için yılmadan yemekler yapardı. Sayesinde hiç aç kalmazdık. O’nun Konya’da kendi elleriyle yaptığı ev reçelleri kahvaltı soframızı ayrıca taçlandırırdı. Deniz, yorgun gün sonlarında bizlerin oyun arkadaşı olur, hepimize neşe katardı. Anlayacağınız ailesinden yazın da ayrı kalmak zorunda olan öğrenciler için sıcak bir aile ortamı burada yaratılmıştı. Kazıda gördüğüm bu tabloyu adeta hızlandırılmış bir film karesi gibi şimdi aynen kendim de yaşıyorum.

Saygıdeğer Hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun arkeoloji bilimine ve ülkemizin kültürel mirasına yaptığı katkı ve hizmetlerine karşılık minnettarlığımızı sunmak adına kendisi için hazırlanan bu armağan kitabına değerli yazıları ile katkı sağlayan tüm yazarlara çok teşekkür eder, şükranlarımı sunarım. Benim de içerisinde yer aldığım bilim kurulumuzun değerli üyeleri Prof. Dr. Celal Şimşek, Prof. Dr. Nurettin Arslan ve Prof. Dr. Bilal Söğüt’e gelen makalelerin değerlendirilmesi sırasında göstermiş oldukları özen ve harcadıkları değerli emekleri için min-nettarlığımı sunarım. Teşekkürün en büyüğünü de, bir makalesinin yanı sıra, kitabın sunuş bölümünü yazmayı

ÖnsözXII

hiç tereddüt etmeden kabul ederek, geçirdiği büyük bir trafik kazası sonucu vücudundaki kırıklara aldırmadan, hastanedeki hasta yatağında “Sunuş” yazısını kaleme alan değerli hocam Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e ayırmak istiyo-rum. Kendisine yakışan bu tavrıyla Ömer Hocam gerçekten vefalı bir dost, iyi bir meslektaş ve etkileyici bir yazar olduğunu hepimize bir kez daha göstermiştir.

Ayrıca ilk teklif götürdüğümde, üniversitemizin kuruluşunda ve sonraki dönemlerinde üniversitemiz için bü-yük emekleri olan böyle değerli bir hocamız için memnuniyetle bir şeyler yazmak isteriz diyerek teklifi kabul eden ve desteklerini esirgemeyen Selçuk Üniversitesi’nin değerli Rektörü Sayın Prof. Dr. Hakkı Gökbel ve Edebiyat Fakültesi’nin Dekanı Sayın Prof. Dr. Âlim Gür hocalarıma da ayrı ayrı teşekkür eder, saygılarımı sunarım.

Bu kitabın meydana gelmesinde, yazarlar ve bilim komitesinin dışında, teşekkürü hak eden birçok kişi var. Onlara teşekkür etmemek büyük haksızlık olurdu. Başta İngilizce metin ve özetlerin büyük çoğunluğunu oku-yarak düzeltme sabrını gösteren sevgili dostum Chris Lihghtfoot’a, aynı şekilde Türkçe metinlerin okunmasın-da göstermiş olduğu sabrı, titizliği ve gayretleri için öğrencim Zehra Ceylancı’ya, İngilizce özetlerin Türkçeye çevrilmesindeki özverili çalışması için Arş. Gör. Dr. Zafer Korkmaz’a, makalelerin yazım kurallarının kontrolü gibi meşakkatli ve bir o kadar da dikkat gerektiren işte göstermiş oldukları hassasiyet, çalışma azmi ve tükenmek bilmeyen enerjileri için Şenol Sevinç’e, Arş. Gör. Dr. Volkan Yıldız’a, bazı makalelerdeki çizimleri yeniden yap-mak durumunda kaldığımızda bu konuda yanımızda olan öğrencim Arkeolog Cüneyt Öz’e ve zaman zaman fikir alışverişinde bulunduğum sevgili Candemir Zoroğlu’na ne kadar teşekkür etsem azdır.

Tüm bunların yanı sıra bu kitabın yayınlanmasına verdikleri maddi destekten dolayı Suna İnan – Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’ne (AKMED) ve onun değerli müdürü Sayın Kayhan Dörtlük’e çok teşekkür eder, şükranlarımı sunarım. Son olarak da her bir enstrümandan ayrı ayrı çıkan notaların kulağa hoş gelen tınılara dönüşmesini sağlayan bir orkestra şefi gibi, gelen yazıları ustaca biçimlendirerek her birine kimlik kazandıran ve haklı olarak edindiği adına layık bir şekilde, bu kitabın dizgi ve baskısını gerçekleştiren Ege Yayınları’ndan Sayın Ahmet Boratav’a ve bilhassa da çok büyük zahmetlere katlanan kitabın görünmez kahramanlarından Hülya Tokmak’a çok teşekkür etmek istiyorum.

Saygıdeğer hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’na ülkemiz arkeolojisi, bilim dünyası ve biz öğrencileri için yaptıklarından dolayı çok teşekkür eder, ailesi ve tüm sevdikleriyle birlikte daha nice sağlık, başarı ve huzur dolu yıllar dilerim.

En içten saygılarımla…

Mehmet TEKOCAK

İstanbul, Ekim 2013

SUNUŞ

Sevgili Dostum, Sevgili Levent Hoca,

Senin için bu yazıyı Ege Üniversitesi Hastanesi’nin bir odasında, trafik kazası nedeniyle çok sayıda ba-cak, omurga ve kaburga kemiğim kırık olarak yazıyorum. Daha doğrusu ben söylüyorum, bir öğrencim kaleme alıyor. Bana verilen bu görevi daha iyi koşullarda yerine getirmek isterdim. İçinde bulunduğum durum nedeniyle anımsayamadığım üstün niteliklerin için şimdiden eksikliğimi hoş gör. Biliyorsun yarım yüzyıla yakın süre önce seninle tanışmıştık Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin dersliklerinde. 1960’lı yılların sonlarına doğruydu. Sen gececiydin ben de gündüzcü; ama kimi zaman ben gece derslerine giriyordum, sen de gündüz derslerine. Daha sonraki yıllarda da yazgılarımız benzedi. Bir süre müzecilik yaptık seninle. Sen Side ve Ankara Anadolu Me-deniyetleri Müzesi’nde, ben ise Bergama Arkeoloji Müzesi’nde çalıştım. Müzecilikten akademisyenlik hayatına geçen ilk arkeologlardandık. Bu müzecilik yaşamımızda da seninle oldukça deneyim kazandık bürokrasi ve kazılar konusunda. O zamanlar mesleğimize bağlanışımız daha bir başkaydı. Müzeciler içerisinde en genç, en idealist kişilerdik. Aynı anda akademisyenlik için uğraş veren müzecilerdik.

Mesleki onurumuzdan ve saygınlığımızdan hiçbir zaman ödün vermedik. Özellikle Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu üyeliklerimiz sırasında. Bu çok önemliydi. Ülkemizin ve bütün insanlığın malı olan kültürel varlıkların korunması konusunda doğru bildiğimizden şaşmadık ve tek bir doğru çizgide yürüdük. Bu yaklaşım bizi birçok güçlükle zaman zaman karşı karşıya bıraktı; ancak mesleki saygınlığımızı her zaman korumuş olmamız bizden sonrakilere ne yazık ki pek örnek olamadı. Bu durum ülkenin kültürel varlıklarının korunması konusunda uygulanan yanlış politikalarla ilgiliydi.

Seninle Yunanistan maceralarımızı da hiç unutmadım. Bende güzel anılar olarak kaldı. Üç dört yılda bir Yu-nanistan Kültür Bakanlığı tarafından düzenlenen Hellenistik Seramik kongrelerine birlikte katılmıştık. 1997’de Girit’in Hanya kentinde, daha sonra 2000 yılında Volos’ta. Atina Havaalanı’nda unuttuğun paltonu almak için uçağa koşarak dalmanı ve arkandan çok sayıda Yunanlı polisin de seninle birlikte uçağa koşturmasını; ayrıca Pire limanında Hanya’ya gitmek üzere gemiye çok sayıdaki bavulumun bir bölümünü taşıman sırasında bana kızmanı ve birlikte kaldığımız otel odalarında seni uyutmamamı unutmadım. Bunlar bende hoş anılar olarak kaldı.

Sevgili Levent Hoca, ülkeye, arkeolojiye, eski eserlere hizmetlerin büyük! Çok sayıda lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri yetiştirdin. Bilimsel çalışmaların ve yaptığın kazılar, son derece önemli. 1971 yılında Prof. Dr. Yusuf Boysal Hocamız ile Muğla, Yatağan, Turgut’ta başlayan kazı serüvenin, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin kazı çalışmalarıyla sürdü. Prof. Dr. Nimet Özgüç’ün başkanlığındaki Samosata kazı çalışmaların oldukça önemliy-di. Modern bir yerleşim olan Tarsus’un içinde antik kentin göze çarpan bir bölümünü ortaya çıkarman senin büyük projelerinden biriydi. Böylelikle bugünü yaşayan kentli, antik kentle buluşuyor ve onunla bütünleşmiş oluyordu. Arkeolojik parkların modern yerleşimler içerisinde düzenlenerek sergilemeye açılması, koruma bilincinin de ya-şayan kentliye aşılanması yönünden oldukça önemliydi. En büyük projen ise, 1986 yılından bu yana sürdürdüğün Kelenderis kazılarıydı. Kelenderis ile özdeşleştin ve onu birçok zorluğa karşın yeniden yarattın.

Yazmış olduğun çok sayıda makale ile birçok konuya ışık tuttun. Büyük projen Kelenderis kazılarının üzerine çok sayıda makale ve kitap yazdın. Hellenistik ve özellikle Roma Dönemi seramiği ile Doğu Sigillataları üzerine büyük uzmanlığın tartışma götürmez. Ayrıca Kilikya Bölgesi çalışmalarıyla da ön plana çıktın. Değişik dönemler

SunuşXIV

üzerine seramik uzmanlığın, kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan mimarlık eserleri ile kazı katmanlarının tarihlen-mesinde büyük kolaylık sağladı; çünkü her kazı başkanında bulunması gereken bu uzmanlığın sende fazlasıyla olması, seni diğer kazıcılardan öne çıkardı.

Sevgili Levent Hoca, 40 yılı aşkın bir sürede yapmış olduğun bilimsel nitelikli kazılar ve diğer bilimsel çalış-malar, Anadolu Arkeolojisi’ne hatırı sayılır ölçüde katkı sağladı. Gerek üniversitede, gerekse kazılarda yetiştirmiş olduğun öğrencilerinin bir bölümü akademik hayata atıldı, bir bölümü de müzelerde görev aldı. Bayrağı senden devralacak öğrencilerin senin izinde yürüyeceklerdir.

Sevgili Dostum, bundan sonraki yaşamında da sağlık, mutluluk ve başarı dolu yıllar dileğiyle…

Prof. Dr. Ömer ÖZYİĞİT

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ VE ARKEOLOJİYE ADANMIŞ BİR ÖMÜR

Yakın zamanda 38. Kuruluş yıldönümü kutlanan Selçuk Üniversitesi’nin kurucu öğretim üyelerinden olan kıymetli Hocamız Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu, üniversitemizin akademik ortamına önemli katkılar yapan değerlerimizden birisidir. Akademik yaşantısının büyük bölümünü Selçuk Üniversitesinde sürdüren Prof. Dr. Zoroğlu, mesleki üretkenliğinin yanı sıra idareci veya yürütücü olarak görev aldığı organizasyon ve projelerdeki yetkinliği ve kişisel saygınlığı ile de kurumumuzu en iyi şekilde temsil etmiştir. Meslek ilkelerine ve akademik etik değerlere gösterdiği hassasiyet her türlü takdire şayandır.

1986 yılından beri sürdürülen ve adı hem kendisi hem de üniversitemiz ile birlikte anılan Kelenderis Antik Kenti Kazısı başta olmak üzere, ülkemiz kültür mirasının korunması ve araştırılması için gerçekleştirdiği çalışmalarda gösterdiği gayret ve üstün başarı, Selçuk Üniversitesi’nin haklı gurur kaynaklarından birisi olmuştur.

Mesai arkadaşları ve öğrencileri arasında ciddiyeti ve prensiplerinin yanı sıra nezaketi nedeniyle de büyük saygı ve sevgi gören Prof. Dr. Zoroğlu, bu gibi değerleri yaşatıyor olması ile genç akademisyenlerin örnek alması gereken bir kişiliğe sahiptir. Bununla birlikte, dünya görüşü ve bitmek bilmeyen merakı nedeniyle ülke ve dünya gündemini yakından takip eden biri olarak, yenilik ve gelişime açık olan Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu, yakın çevresinin olduğu kadar üniversite yönetimlerinin de görüş aldığı bir fikir adamı olmayı bilmiştir.

Bütün bu özellikleriyle yeri doldurulması zor olan kıymetli Hocamızın dersliklerdeki mesaisi bitmiş olsa da ülkemiz kültür ve sanat hayatına kazandıracağı eserlerin artarak devam edeceği şüphesizdir.

Üniversitemizin akademik yaşantısına, ülkemizin kültürel mirasına ve bilime yaptığı katkılardan dolayı kendi-sine teşekkür eder, Selçuk Üniversitesi Ailesi adına şükranlarımı sunarım.

Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü

FAKÜLTEMİZİN İLKLERİNDEN

Fakültemizde 31.03.1977 tarihinde göreve başlayıp 17.07.2013’te emekli olana kadar hizmet eden Prof. Dr. Kamil Levent Zoroğlu hocamızla 30 yılı aşkın bir süredir tanışırız. Değerli hocamız mesleki saygınlığının yanında insani ilişkilerine gösterdiği özen sebebi ile de her zaman takdir edilen bir şahsiyet olmuştur.

Sosyal bilimlere verdiği önemi her zaman dile getiren sayın Prof. Dr. Zoroğlu, gerek proje bazında, gerekse şahsi olarak yürüttüğü çalışmalarında etik prensipleri ve yenilikçiliği önde tutmuş, akademik yaşantıya gereken katkıyı sağlamıştır. Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun yükseköğrenimin esası olan lisans ve lisans üstü derslerine gösterdiği titizlik, kendisinin mesleki ilkelere ve etik değerlere olan bağlılığından kaynaklanmaktadır.

Prof. Dr. Zoroğlu başta halen devam eden Kelenderis (Mersin/Aydıncık) antik kenti olmak üzere, Türkiye’nin çeşitli yerlerinde yaptığı arkeolojik kazı ve araştırmalarla kendi alanında takdir toplamıştır. Bütün bunların yanı sıra kültürel mirasla ilgili görev aldığı kurumlarda da mesleki ilkeler çerçevesinde hareket eden, söz konusu alan-larda yeni yaklaşımlar getirebilen Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun bu çalışmalarına devam etmesi, ülkemiz kültür değerlerinin araştırılması ve korunması bakımından büyük önem arz etmektedir.

Bu açıdan bakıldığında Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi akademik kadrosunun saygın isimlerinden olan Prof. Dr. Zoroğlu’nun emeklilik yıllarında da gerçekleştireceği proje ve yayımlarla akademik üretkenliğinin devam edeceği şüphesizdir.

Sayın Prof. Dr. Kamil Levent Zoroğlu hocamıza fakültemize ve bilim dünyasına yaptığı değerli katkılarından dolayı çok teşekkür eder, bundan sonraki hayatının da sağlıklı, huzurlu ve üretken olarak geçmesini içtenlikle dilerim.

Prof. Dr. Âlim GÜR Selçuk Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi Dekanı

PROF. DR. K. LEVENT ZOROĞLU’NUN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI

ÖZGEÇMİŞ

17 Temmuz 1946 Öğretmen Hasan Zoroğlu ve eşi Nezihe Zoroğlu’nun ilk çocuğu olarak Maraş’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı.

Öğrenim1967-1971 Lisans Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik ve Çağdaş Anadolu

Arkeolojisi Bölümü.

1972-1974 Yüksek Lisans Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Bölümü.

1974-1978 Doktora Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Bölümü.

Mesleki ve Akademik Geçmişi1971-1972 Müze Uzmanlığı Side Müzesi.

1972-1977 Müze Uzmanlığı Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi.

1977 Araştırma Görevlisi Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.

1982 Yardımcı Doçent Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.

1984 Doçent Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.

1995 Profesör Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Klasik Arkeoloji Bölümü.

İdari ve Diğer Görevler1978-1980 Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği Genel Başkanlığı.

1984-1989 Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

1993-1995 Selçuk Üniversitesi, Silifke Taşucu Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü.

1993-1996 Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

1997-1998 Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

1997-1999 Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği Genel Başkanlığı.

2004-2011 Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

2007-2013 Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Başkanlığı.

2013 Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Başkanlığı.

Üyesi Olduğu Bilimsel KuruluşlarAlman Arkeoloji Enstitüsü.

Avusturya Arkeoloji Enstitüsü.

Rei Cretariae Romanae Fautores (RCRF) (Uluslararası Roma Seramik Komisyonu).

Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü (Turkish Institute of Archaeology).

Corpus Vasorum Antiquorum Türkiye Komitesi (Başkan).

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve YayınlarıXX

Aldığı Yurt İçi ve Yurt Dışı Burslar ve Hibeler1974-1977 American Research Institute in Turkey (Türkiye’de American İlmi Araştırmalar Derneği) Doktora Bursu.

1979-1980 Selçuk Üniversitesi Yurt Dışı Dil ve Araştırma Bursu (Almanya).

1984 British Council Araştırma Bursu (British Museum ve Ashmolean Museum’da Araştırma).

1986 Fransız Kültür Bakanlığı, Paris Louvre Müzesi’nde Araştırma Bursu.

1991 Alman Arkeoloji Enstitüsü Bursu, Berlin DAI Merkezi’nde Araştırma.

1993 Alman Arkeoloji Enstitüsü Bursu, Yunanistan’da Samos ve ve Atinada Araştırma Bursu.

1998 Alman Arkeoloji Enstitüsü Bursu, Berlin DAI Merkezi’nde Araştırma.

1998 Fransız Kültür Bakanlığı Araştırma Bursu.

1998 Amerikan Arkeoloji Enstitüsü 100. Yıl Kongresine Katılım Bursu.

1999 Viyana Üniversitesi Araştırma Bursu.

2001 Fransız Kültür Bakanlığı Antioch Toplantısı (Lyon) Katılım Bursu.

2008 Amerikan Büyükelçilik Hibesi (Kelenderis Agora Bazilikası Konservasyonu Amaçlı).

Katıldığı Kazılar1971-1982 Stratonikeia Kazıları, Muğla (Prof. Dr. Yusuf Boysal başkanlığındaki).

1972-1974 Alaca-Eskiyapar Kazısı, Çorum (Raci Temizer başkanlığındaki).

1972-1973 Ilgın-Yalburt Kazısı, Konya (Raci Temizer başkanlığındaki).

1982-1985 Samsat Kazısı, Adıyaman (Prof. Dr. Nimet Özgüç başkanlığındaki).

Yürüttüğü Kazılar1974 Mercimektepe Kazısı, Yozgat.

1994-2003 Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazıları, Mersin.

1986- Kelenderis Antik Kenti Kazıları, Mersin (halen devam ediyor).

Doktora ve Diğer DanışmanlıklarAsuman Baldıran Selçuk Üniversitesi

Stratonikeia Nekropol Buluntuları (1990).

Hasan Bahar Selçuk Üniversitesi İsauria Bölgesi Tarihi (1991).

Mehmet Taşlıalan Yalvaç Müzesi, Emekli Müze Müdürü Pisidia Antiocheia’sı Augustus Kutsal Alanı ve Tapınağı’nın Rekonstrüksiyonu (1993).

Hatice Çorbacı Adıyaman Üniversitesi Anadolu’da Alabastronlar (1995).

Nurettin Arslan Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Kilikya Bölgesi Demir Çağı Seramiği (1998).

Abuzer Kızıl Muğla Üniversitesi Karya Bölgesi Roma Dönemi Anıt Mezarları (1999).

Mehmet Tekocak Selçuk Üniversitesi Kelenderis Roma Çağı Seramiği (2006).

Bahadır Duman Pamukkale Üniversitesi Laodikeia Hellenistik ve Erken Roma Dönemi Seramiği (2010).

Şehnaz Eraslan Kültür ve Turizm Bakanlığı Roma İmparatorluk Dönemi Mozaik Sanatında Okeanos ve Tethys Betimlemelerinin Tipolojik ve İkonografik Açıdan Değerlendirilmesi (2011).

Volkan Yıldız Dicle Üniversitesi Akamenid Dönem’de Kilikya Bölgesi ve Yakın Çevresinde Attika Seramiği (2013).

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve Yayınları XXI

Zafer Korkmaz Selçuk Üniversitesi Kilikya Demir Çağı Yerleşimleri (2013).

1993 TRT İzmir Televizyonu tarafından hazırlanan “Akdeniz’de Hayat” adlı 12 bölümlük belgesel danışmanlığı.

2008 GAP Bölgesi Turizm Planlama ve Tarihi Çevrenin Korunması ve Sergilenmesi Projesi danışmanlığı.

2013 Yeni Antakya Müzesi Mozaiklerinin Sergilenmesi Danışmanlığı (devam ediyor).

Yürüttüğü DerslerMitoloji

Arkeolojiye Giriş ve Yöntemi

Seramik Sanatına Giriş

Arkaik Devir Figürlü Seramik Sanatı

Klasik Devir Figürlü Seramik Sanatı

Antik Devir Resim Sanatı

Anadolu Tarihi Coğrafyası

Anadolu Antik Kentleri

Eski Anadolu Tarihi - Klasik Çağlar

Antik Kilikya Bölgesi Sanatı (YL)

Attik Figürlü Vazo Sanatı (DR)

YAYINLAR

Kitaplar1994 Kelenderis I. Kaynaklar, Kalıntılar, Buluntular, Ankara.

1995 Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Adana.

1997 A Guide to Tarsus, Ankara.

2009 Corpus Vasorum Antiquorum, Turkey, Fascicule 1, Silifke Museum 1, İstanbul.

Çeviri2000 W. M. Ramsay, Aziz Pavlus’un Kenti, Tarsus (The Cities of St. Paul, Tarsus, London, 1907), Türk Tarih Kurumu

Yayınları, X. Dizi, Sayı:19, Ankara.

Kitap Eleştirisi1992 H. Hellenkemper – F. Hild, “Neue Forschungen in Kilikien”, Belleten LVI, 307-310.

Makaleler1975 “Kafkasya Uygarlığı”, Kuzey Kafkasya V, İstanbul, 30-35.

1977 “Yozgat-Mercimektepe Sondajı”, Türk Arkeoloji Dergisi XXIV-1, 195-202.

1979 “Eskiyapar’daBulunanKızılırmakHavzası (GalatDenilen)BoyalıSeramikler,VIII. Türk Tarih Kongresi, 346-354,Lev.209-214.

1981 “Kültepe’deBulunanHellenistikÇağaaitbirAmphora”,S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:1,239-252.

1983 “İstanbul ve Bonn’da Bulunan iki Skyphos”, S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, 135-144.

1984 “Konya Adının Kaynağı Hakkında Dökümanlar”, Konya Kitabı (der. F. Halıcı), Ankara, 137-140.

1986 “KelenderisMezarBuluntuları”,Anadolu Araştırmaları (Prof. Dr. U. Bahadır Alkım Hatıra Sayısı) X,455-469.

1986 “KızılırmakHavzasıKaplarınınBiçimveSüsGelişimineÖrnekler”, IX. Türk Tarih Kongresi,Cilt:1,495-512,Levha:223-227.

1986 “Samsat’daBulunanDoğuSigillataları”,S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı3,61-100.

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve YayınlarıXXII

1987 “Kelenderis1986YılıÇalışmaları”,V. Araştırma Sonuçları Toplantısı- I,409-422.

1987 “KızılırmakHavzasıKapları”,Anadolu Demir Çağları Sempozyumu (ed.A.Çilingiroğlu),24-27Nisan1984 İzmir,65-70.

1988 “DoğuDağlıkKilikya1987YılıAraştırması”,VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı,393-406.

1988 “Kelenderis, 1987”, Anatolian Studies 38, 200.

1989 “SomeRomanNamesonEasternSigillataAfromSamosata”,The Eastern Frontier of The Roman Empire Proceedings of a Colloquium Held at Ankara,British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No. 11, BAR Int. Ser. 553 (ii) (eds.D.French–C.Lightfoot),573-579.

1991 “Kelenderis 1989 Yılı Kazısı”, 12. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 301-322.

1991 “The Iron Age Finds from Kıcıkışla near Karapınar”, Anatolian Iron Ages Colloquium İzmir 4-8 May 1987, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 13 (eds. D. French – A. Çilingiroğlu), Oxford, 149-153.

1992 “Kelenderis 1990 Yılı Kazısı”, 13. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, 241-254.

1993 “Antik Kilikya’da Karayolu Ulaşımı”, Mozaik 10, 17-19.

1993 “Eine Terrakotta Athena-Minerva Büste aus Klaudiopolis in Kilikien”, Archäologischer Anzeiger 1993.4, 607-612.

1993 “Göksu Kültürleri”, Atlas Dergisi 8, Kasım, 80-82.

1993 “İçel’in Arkeolojik ve Tarihsel Anatomisi”, Mozaik 13, 24-25.

1993 “İlkçağ’da Hamam Kültürü”, Mozaik 18.9, 18-19.

1993 “Kelenderis 1991 Yılı Kazısı”, 14. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 165-180.

1993 “Kelenderis Kazısı”, Mozaik 16.7, 14-15.

1993 “Kelenderis Mozaiki”, Mozaik 13.4, 26-27.

1993 “Kültür, Korumacılık ve Turizm”, Mozaik 14.5, 8-9.

1993 “Yumuktepe, Bir Kültür Hazinesi”, Mozaik 15.6, 12-13.

1993 “Yakındaki Uzak Komşumuz: Yunanistan”, Mozaik 21.12, 8-9.

1994 “Bir Mozaik Üzerinde Kelenderis Betimlemesi”, 1993 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, 31-45.

1994 “Cilicia Tracheia in the Iron Age: The Khilakku Problem” Anatolian Iron Ages 3, The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquim Held at Van, 6-12 August 1990 (eds. A. Çilingiroğlu – D. H. French), The British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No: 16, 301-309.

1994 “Geçmişten Günümüze Taşucu”, Mozaik 24.3, 24-27.

1994 “Kelenderis’in İlk Çağ Tarihi Hakkında Notlar”, XI. Türk Tarih Kongresi, 437-448.

1994 “Krallar ve Filozoflar Kenti Tarsus”, Mozaik 23.2, 18-20.

1994 “Tarsus’ta Bir Cadde”, Atlas 21, 146.

1995 “Kelenderis 1992 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 15. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 189-211.

1995 “Ritrovata un’antica strada a Tarso”, Eteria, viaggi e cultura nell’oriente cristiano, Ottobre Modena 1995, 9-22.

1996 “1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 263-276.

1996 “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1994 Yılı Çalışmaları”, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 245-262.

1997 “Kelenderis 1995 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”. 18. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 383-400.

1997 “TarsusCumhuriyetAlanı1995YılıKazısı”,18. Kazı Sonuçları Toplantısı-2,401-408.

1997 “ZweiZentralanatolischeTonskyphoi”,Akurgal’a Armağan, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi (Anatolia XXIII),15-25.

1998 “1996 Yılı Kelenderis Kazısı Raporu”, 19. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 483-491.

1998 “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1996 Yılı Kazı Çalışmaları Raporu”, 19. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 493-505.

1999 “Kelenderis 1997 Yılı Kazı Çalışmaları”, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 457-468.

1999 “Kelenderis Mozaiği”, Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996 İstanbul, 513-524.

1999 “Kilikya Berenikesi’nin Yeri”, Olba II, 2 (özel sayı), 369-380.

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve Yayınları XXIII

1999 “New Excavations at Tarsus”, American Journal of Archaeology, Vol. 103, No. 2, 300-301.

1999 “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1997”, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 463-473.

1999 “Zwei Lekythoi des Klügmann-Malers aus Kelenderis”, Archäologischer Anzeiger 1999.1, 141-145.

2000 “Problems on the Tarsian Hellenistic and Early Roman Pottery I: Red Glazed Pottery”, E Eristemonike Synanthese Gia Ten Ellenistike Keramike, Praktika 2000, 199-203.

2000 “Samosata. Ausgrabungen in der kommagenischen Hauptstadt”, Gottkönige am Euphrat, Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz, 75-83.

2000 “1998 Yılı Kelenderis Kazı Çalışmaları”, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 323-336.

2000 “A Roman potter’s workshop at Astra in Rough Cilicia”, Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 36, 2000, 31-34.

2000 “Kelenderis Nekropolü”, Olba III, 115-133.

2001 (N. Arslan ve M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis Kazısı 1999 Yılı Çalışmaları”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 311-325.

2001 (A. Çalık-Ross ile birlikte) “Tarsus Terra Cotta Atölyesi”, I. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildi-riler Kitabı, 15 Ağustos-5 Eylül 2001, Eskişehir, 23-28.

2002 “Anadolu’da 1071 Öncesi İlk Türk İzleri”, Yeni Türkiye, Sayı 43 (Ocak-Şubat), 194-197.

2002 “Excavations at Antiocheia on the Cydnus (Tarsus)”, Actes du Ier Congres International sur Antioche de Pisidie (eds. Th. Drew-Bear vd.), 417-422.

2003 “Doğu Sigillatalarının İmalat Yerleri ve Dağılımı Sorunu”, Varia Anatolica XV, 121-123.

2003 “Kelenderis 2002”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 1, 14-16.

2004 “Antioch on the Cydnus”, TOPOI, 373-379.

2004 “Hellenistic Pottery from Kelenderis”, E Epistemonike Synanthese Gia ten Ellenistike Keramike, Praktika 2004, 299-310.

2004 (A. Çalık-Ross, M. Tekocak ve V. Evrin ile birlikte), “Kelenderis 2002 Yılı Kazısı Raporu”, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 451-467.

2004 “Luwilerden Çukurovalılara Adı Değişmeden Kalan Kent Tarsus”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, İstanbul, 91-109.

2004 “TarsusorAntiocheiaontheKydnus”,Atti del VIII. Simposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia, Archeologia/Storia/Religione, Turchia: la Chiesa e la sua storia 18 (ed.L.Padovese),Roma,9-17.

2004 “KelenderisKazısı2003/ExcavationsatKelenderisin2003”,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 2,27-32.

2005 (C.Öztürk–M.A.Kaya ilebirlikte)“KelenderisAgorası’ndaki JeofizikÇalışmalarıveSonuçları”,21. Arkeometri Sonuçları Toplantısı,189-196.

2005 (A. Çalık-Ross, M. Tekocak ve S. Sağlan ile birlikte) “Kelenderis 2003Yılı Kazısı Raporu”, 26. Kazı Sonuçları Toplantısı-I,333-346.

2005 “Kelenderis in Achamenidischer Zeit”, Synergia, Festschrift für Friedrich Krinzinger, Band II (eds. B. Bront – V. Gassner – S. Lädstatter), Wien, 395-400.

2005 “RomanFineWaresinCilicia:AnOverview”,Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 39,2005,243-248.

2005 “Kelenderis2004YılıKazıları/ExcavationsatKelenderisin2004”,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 3,35-40.

2005 (V.Evrinvd.ilebirlikte)“KilikyaKıyılarıSualtıArkeolojikYüzeyAraştırmaları2004”,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 3,135-140.

2006 (Z.Friedmanilebirlikte)“KelenderisShip–SquareorLateenSail?”,The International Journal of Nautical Archaeology 35.1,108-116.

2006 “TarsusandAntiochduringtheHellenisticAge”,Atti del IX Symposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia Archeologia/Storia/Religione,Turchia: la Chiesa e la sua storia XX (ed.L.Padovese),Roma143-150.

2006 “Dağlık Kilikya ve Likya’da Ölü Gömme Gelenekleri ve Mezar Mimarisi İlişkileri Üzerinde Bir Deneme”, III. Uluslararası Likya Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri 2(ed.K.Dörtlükvd.),07-10Kasım2005Antalya,917-929.

2006 “Kahramanmaraş’ınİlkÇağdakiYeriveÖnemi”,1. Kahramanmaraş Sempozyumu,6-8Mayıs2004,Kahramanmaraş,303-307.

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve YayınlarıXXIV

2006 (A. Çalık-Ross, M. Tekocak ve S. Sağlan ile birlikte) “Kelenderis 2004 Yılı Kazısı”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 241-256.

2006 “Kelenderis 2005 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları” ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 4, 25-30.

2007 “Rovino del periodo protochristiano a Kelenderis”, Atti del IX Symposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia Archeologia/ Storia/ Religione, Turchia: la Chiesa e la sua storia XXI (ed. L. Padovese), Roma 149-156.

2007 “Kelenderis’te Bulunan Bir Pişmiş Toprak Figürin ve Düşündürdükleri”, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan; Vita, (eds. M. Alparslan – M. Doğan-Alparslan – H. Peker), İstanbul, 829-834.

2007 “Kelenderis 2006 Yılı Kazı, Onarım ve Sergileme Çalışmaları” ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 5, 16-21.

2007 “Kelenderis, a Port between Asia Minor and Cyprus”, Proceedings of the International Symposium on Underwater Research, Famagusta, Cyprus, 2007, 68-73.

2008 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2006 Yılı Çalışmaları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, 515-538.

2008 “Kelenderis 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları” ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri-6, 29-34.

2008 “Kelenderis ve Karaçallı Nekropolleri: Klasik Çağa Ait İki Mezarlık Hakkında Düşünceler”, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı. Euergetes, (eds. İ. Delemen – S. Çokay-Kepçe – A. Özdizbay – Ö. Turak), İstanbul, 1235-1246.

2009 “Tarsus: A Town Where All Cultures Have Met”, Paolo di Tarso, Archeologia/Storia/ Ricezione, (ed. L. Padovese), Roma, 3-19.

2009 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı-3, 343-372.

2009 “The Land of the Cilician Pirates”, Proceedings of the IIIrd International Sifnean Symposium, Sifnos 29 June-2 July 2006, In Memoriam Nikolaos Vernicos-Eugenides, Society for Sifnean Studies, Athen, 127-134.

2009 “Kelenderis 2008 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları- Excavation and Restoration Works at Kelenderis in 2008”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri-7, 26-31.

2009 (M. Dillon – D. Yakınlar – N. Rauh ile birlikte) “Anamur Arkeoloji Müzesi’ndeki Amfora Araştırmaları Raporu”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, 33-50.

2010 “Kelenderis 2009 Yılı Kazıları/Excavations at Kelenderis in 2009”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 8, 31-36.

2010 “Kilikya’da bir Liman Kenti: Kelenderis”, Ufukta Bir Işık, Uluslararası Deniz Fenerleri Sempozyumu, Şile Feneri’nin 150. Yılı Kutlamaları, 12-13 Haziran 2010, İstanbul, 177-184.

2010 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2008 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı-3, 427-453.

2011 “Alaeddin Tepesi, Eski Kent Merkezindeki Tarihi Tepe”, Konya Ansiklopedisi 1, 168-170.

2011 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2009 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı-4, 260-274.

2011 “Kelenderis 2010 Yılı Kazı Çalışmaları/Excavation at Kelenderis in 2010”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 9, 29-35.

2011 (Baskıda) “Kelenderis’in Limanı ve Kent Dokusu”, Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to Byzantium. Recent Discoveries and New Approaches, 30 Mayıs – 1 Haziran 2011, İstanbul.

2012 “2010 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı-4, 93-109.

2012 “Samosata. Ausgrabungen in der kommagenischen Hauptstadt”, Gottkönige am Euphrat, Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz, 134-145.

2012 “BirSitDavasıSenaryosuveDüşündürdükleri”,Hukab. Hukuk, Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi,(Ekim-Aralık2012), Sayı:3,27.

2013 “Cypriot Basket-handled Amphorae from Kelenderis and its Vicinity”, The Acts of The Athens: Cyprus Amphora Workshop, Kopenhag, 20-29.

2013 “Tarsus: Adı ve Kendisi Dört Bin Yıldır Yaşayan Kent”, Hukab. Hukuk, Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi (Ocak-Mart 2013), Sayı: 4, 56-57.

2013 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis’te Bulunan Bir Grup Roma Dönemi Ticari Amphorası ve Düşündür dükleri”, Olba XXI, 109-140.

ANADOLU’DAN BİR GRUP ZIRHLI İMPARATOR HEYKELİ ÜZERİNDEKİ BİTKİSEL BEZEME VE ANLAMI

Candemir ZOROĞLU*

Orayı (Kadmos’u) tamamen,Üzüm dolu asmaların yapraklı filizleriyle sardım.

Efsanevi güçleri olan doğudan,Lidyalıların ve Phrigyalıların topraklarından,

Perslerin güneşle kavrulan düzlüklerindenVe Baktria’nın düzgün duvarlı kentlerinden ayrıldım1.

Eur. Ba. 1

AbstractFloral Decoration on a Group of Cuirassed Imperial Statues from

Anatolia and its SymbolismSome iconographic and schematic features of cuirassed statues found in Asia Minor are mentioned in previous studies but these are not enough to understand their development and details in Roman times. It is very important to investigate this subject in the context of the sculptural tradition and within the framework of other sculptural artifacts from Asia Minor in order to provide data for better understanding Anatolian sculpture production and its development as well as its function in Roman imperial art. This study aims to open a debate about the “tendril motif” which is used to decorate the central pteryges band of a group of cuirassed statues, arguing that it derives from grave stelai and sarcophagi produced in Asia Minor. It seems that this was a deliberate choice related to fertility and the Dionysos cult, both of which had a long tradition in the region.

Keywords: Cuirass, Dokimeion, Sculpture, Pteryges, Tendril.

Zırhlı heykelleri konu alan birçok araştırma kapsamında Anadolu kökenli zırhlı heykellerin ikonografik veya şematik bazı özelliklerine vurgu yapılmış ancak bu özelliklerin Roma İmparatorluk Dönemi’ndeki gelişimi ve ayrıntıları üzerinde yeterince durulmamıştır2. Bu konunun Anadolu’nun heykeltıraşlık geleneği ile bu coğrafyada varlığı bilinen diğer heykeltıraşlık ürünleri ekseninde irdelenmesi Anadolu heykel üretimi ve gelişiminin anla-şılması konusunda önemli veriler üretme potansiyeline sahip olduğu gibi zırhlı heykellerin imparatorluk sanatı içerisindeki fonksiyonunun anlaşılması bakımından da büyük önem arz eder3.

* Candemir Zoroğlu, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Gözcü Sokak, No: 2, Ulus-Ankara/TR. E-posta: candemir.zoroglu@kultur.gov.tr1 Euripides. The Tragedies of Euripides, (çev.) T. A. Buckley. Bacchae. London. Henry G. Bohn. 1850, (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/

text?doc=Perseus:text: 1999.01.0092, 28.01.2013).2 Bu makale Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yürütülmekte olan “Anadolu’da Roma Dönemi Zırhlı Heykellerin Gelişimi” konulu

Doktora çalışmasının bir bölümüdür. Doktora çalışması 2010 yılında Suna ve İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü (AKMED) tarafından desteklenmiştir. AKMED ve değerli yetkililerine en içten teşekkür ve saygılarımı sunmayı bir borç bilirim.

3 Anadolu’daki zırhlı yontuları şematik olarak irdeleyen güncel bir çalışma için bk. Laube 2006, passim.

Candemir Zoroğlu758

Anadolu Heykel Atölyeleri’nin bu dinamiğine kanıt olarak sunulabilecek küçük ancak derinlikli bir mana içeren detay, ortaya çıkartılan bir grup zırhlı heykelin merkezi pteryges bantları4 üzerindeki “filizlenen bitki dalları” motifinde mevcuttur. Zırhlı heykeller üzerinde gözlemlenebilen bu detay heykellerin üretim süreci ve üretim yerleri açısından bazı önermeler yapmamıza imkân verdiği gibi zırhlı heykelleri ürettiren iradenin bu heykeller ile vermek istediği dini ve siyasi içerikli mesajını da okumamıza yardım eder.

“Filizlenen bitki dalları” veya “filizlenen asma dalları” olarak tanımlanan motif İngilizce literatürde “tendril” Almanca literatürde ise “ranke” olarak isimlendirilir. Köse tarafından “kıvrımlı sarmaşık dalı” olarak isimlen-dirilen motiften farklı olarak sarmaşık yaprakları ve üzüm salkımı şeklindeki meyveyi barındırmayan bitkisel süsleme5 yeni açılmış bir tohumdan veya bir fidenin yaprakları arasından filizlenen güçlü, yapraksız, meyvesiz, yarım sarmal dallardan oluşmaktadır. Bu bitkisel bezeme Anadolu’da bulunmuş yedi zırhlı heykelin zırh altın-dan aşağı sarkan hareketli deri bantlardan oluşan pteryges bant sırasının ortasındaki deri kayış üzerinde görüle-bilmektedir.

Bu gruba giren heykellerin en erken tarihli olanı Perge’de bulunmuş olan Hadrianus Heykeli’dir (Fig. 1). Perge şehir kapısı yakınlarında bulunmuş olan heykel, İnan-Rosenbaum tarafından yakınlarında bulunan bir kaide yazıtı nedeniyle M.S. 121 yılına tarihlenmiş ve heykelin şehir kapısı takı ile ilişkili olması gerektiği vurgulamıştır6. Anı-lan araştırmacılar Perge başının Perge Heykel Atölyesi’nde üretildiğini savunmuşlardır. İnan-Rosenbaum heykeli, Chania’daki bir Hadrianus Heykeli7 ve Ephesus Celsus Kütüphanesi’nin yıkıntıları altında bulunmuş olan Tibe-rius Iulius Aquila Polemaeanus zırhlı heykeli8 ile benzeştirir. Bununla birlikte İnan - Rosenbaum zırh ve pteryges rozetleri altından aşağı sarkan iki sıra deri kayışın merkezi bantları üzerindeki bezemenin Hellenistik bir gelenek olduğuna vurgu yaparak Pergeli heykeltıraşın gerek portrede gerekse zırhta özgün bir üslubu benimsediğini ileri sürerler. Hadrianus’un iki sıra pteryges bantlarının ortasında yer alan bu motiflerden üstteki bir çiçek ya da rozet motifidir. Alttaki merkezi bant üzerinde ise, orta kısmı kırık olsa da aşağıdan yukarı doğru yükselen ve bandın en altında gömleği yırtılan bir tomurcuğun içinden yukarı doğru filizlenen bitki dallarının, yani sürgünlerin, olduğu anlaşılabilmektedir (Fig. 2). Heykelin bazı zırh kabartmaları ve portre unsurları üzerinde matkap işçiliği görün-mekle birlikte, pteryges bantlarının püsküllü uçlarının çentik şeklinde işlendiğini belirtmek gerekir.

Bu dekorasyona sahip bir diğer Hadrianus Heykeli de Perge Nymphaeum’unun kuzeyinde bulunmuş olan zırhlı yontudur (Fig. 3). Yüzü soluna doğru dönük olan Hadrianus’un başı üzerinde oldukça yüksek, geniş yapraklar-dan meydana getirilmiş bir corona civica (defne çelengi) bulunur. Bu heykelin de etek bölgesindeki pteryges deri bantları iki sıradır. Üstteki sıra kısa iken alttaki sıra biraz daha uzundur ve alt sıranın orta bandına yerleştirilen bitkisel motifte bir tomurcuktan filizlenen sürgünler yer alır (Fig. 4). Bu filizlerin sarmal dallarının ortasına uygu-lanan derin matkap dokunuşu oldukça belirgindir. Genel işçilik kalitesinin Perge şehir kapısından çıkan heykele oranla çok daha başarılı olduğunu söyleyebileceğimiz heykelin pteryges bant uçlarında uygulanan yoğun matkap işçiliğinin diğer heykele oranla tezat oluşturduğunu vurgulamak gerekir. İnan - Rosenbaum heykeli Wagner’in “Imparatori 32” tipi içerisinde değerlendirirler ve heykelin bir eyalet kopyası olduğunu savunurlar9. Vermeule,

4 Zırhlı heykellerin zırh alt kenar profilinden aşağı sarkan deri bant ve rozetlerin adlandırılması için kullanılan “pteryges”in deri bantları mı veya rozetleri mi tanımladığı konusunda kesin bir mutabakat yoksa da olasılıkla bu ifade her ikisi için de geçerli olmalıdır. Zırhlı heykeller üzerindeki rozetler M.Ö. 4. yüzyıl Attik mezar stellerinde ve M.S. 1. yüzyıldan sonra “Klasik Tip” zırhlı heykellerde görülür. Bu konu hakkında bk. Hage-mann 1919, 78 vd; Hanfmann – Vermeule 1957, 225; Vermeule 1959, 5; Smith vd. 2006, 118, dn. 10.

5 Köse 2008, 747; Köse “kıvrımlı sarmaşık dalı”nı akanthus ve diğer bitkilerden oluşan kıvrımlı dal frizlerinde görülen sarmaşık yaprak ya da çiçe-ğini de bulunduran “kıvrımlı dal” dan ayırır.

6 İnan – Rosenbaum 1966, 68-9, No. 29, Pl. XIX, 2, XXI; Ayrıca bk. Vermeule 1959, 54, No 173; Mansel 1956, 115, Fig. 65; Vermeule 1980, 99, No. 55.

7 Vermeule 1959, 58, No 206.8 İnan – Rosenbaum 1966, 125, No 144, Pl. LXXXIII,2, LXXXIV, 1-2; Bu heykelin tarihlendirilmesine ilişkin güncel bir çalışma için bk. Strocka

2013, 597-611.9 İnan – Alföldi-Rosenbaum 1979, 97, No 46, Taf. 38.2, 39.1, 40.3-4.

Anadolu’dan Bir Grup Zırhlı İmparator Heykeli Üzerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlamı 759

Hadrianus’un pteryges bantlarının ucundaki matkap işçiliğini M.S. 124/125’e tarihlenen Thasos Hadrianus’u ile yakın bulur10.

Perge Nymphaeumu Hadrianus Heykeli’nin yakın bir benzeri olan Afyon Müzesi’ndeki torsonun (Fig. 5) tek sıra pteryges bantlarının merkezinde yer alan bitkisel motif, diğer yontulara oranla plastik stilden uzaklaşmış, kalın kontur hatları nedeni ile daha mekanik bir forma bürünmüştür. Laube, zırh bezeme ayrıntılarından bahsederken Afyon Müzesi’ndeki torsonun merkezi pteryges bantlarını Epidauros’ta bulunan bir geç Hellenistik torso ve Naxos’tan çıkmış benzer bir örnekle ilişkilendirerek bu uygulamanın apotropaic (koruma, uzak tutma) amaçlı olduğunu söylemiştir11. Bu heykelin tipolojik ve stilistik çok yakın bir benzeri 19. yüzyılda Pamphylia ve Pisidia kentlerinde araştırma yapan Lanckoronski tarafından kaydedilen Aspendos heykelidir (Fig. 6)12. Bugünkü varlığı ve yeri konusunda bilgi sahibi olunamayan heykelin merkezi pteryges bandı üzerinde yer alan filizlenen sürgünler şeklindeki bitkisel motif yukarıda anılan örneklerin tıpkı benzeridir. Öyle ki, özellikle Afyon torsosu ile Aspendos heykelinin tipolojik ve stilistik benzerlikleri bu yontuların aynı heykel atölyesinin bir ürünü olabileceğini söyle-meye imkan verir.

Orta pteryges bantları üzerinde filizlenen sürgünlerin yer aldığı motiflerin kullanıldığı bir diğer önemli grup eser Perge Tiyatrosu sahne binasında bulunmuş olan üç adet zırhlı heykeldir13. 1992 yılında Perge Tiyatrosu’nda bu-lunmuş olan çok sayıdaki heykel arasında yer alan beş adet zırhlı heykel henüz kapsamlı olarak tetkik edilmemiş-tir. Şu ana kadar yapılan arkeolojik ve epigrafik araştırmalara göre Perge Tiyatrosu’nun sahne binasının inşasının olasılıkla Geç Antoninler – Erken Severuslar Dönemi’nde gerçekleştiği görüşü hâkimdir14. İnan, sahne binasını donatan heykellerin Tacitus Dönemi’nde yeniden yontulmuş olduğu tespitini yapar15. Perge Tiyatrosu sahne binası kazısından bulunmuş olan beş zırhlı heykelin üçünün orta pteryges bandı üzerinde de bir tomurcuktan filizlenen sarmal dallar görülmektedir. Bunlardan İnan tarafından Traianus olarak tanımlanan heykel16, Hellenistik Tipte17 bir zırh giymekte olup, zırhın altından sarkan iki sıra pteryges bant dizisinin orta bantları üzerinde bir tomurcuktan yükselen filizler işlenmiştir. Bu motifin stil ve üslup bakımından bir benzeri aynı grup içerisinde bulunan çift sıra pteryges rozetli ve tek sıra pteryges bantlı, başsız zırhlı heykelin orta pteryges bandı üzerinde mevcuttur18. Bu iki heykel üzerindeki motif yukarıda anılan Perge, Afyon ve Aspendos heykeller üzerindeki bitkisel motiflerden farklı olarak derin matkap işçiliği barındırmadığı gibi, sarmal dallar iç içe geçmiş, dolgun ve harmonik bir üsluba sahip-tir. Öte yandan aynı gurup içerisinde olup Perge, Afyon ve Aspendos heykelleri üzerindeki bitkisel motife benzer bir süsleme barındıran heykel, bu özelliği ile Perge Tiyatrosu’nda bulunmuş diğer heykellerden ayrılır19. Bu motif stilistik olarak Perge Hadrianus Heykeli’ndeki tomurcuktan filizlenen sürgünlere benzese de teknik olarak farklı-lıklar gösterir. Perge Tiyatro Heykeli’nin uzun alt pteryges bandı merkezinde yer alan motifte herhangi bir matkap işçiliği görülmemekle birlikte filizlenen sürgünler de çok daha ince yapılıdır20.

10 Vermeule 1966, 15-6, No 196B, Fig. 4.11 Laube 2006, 182, Tafel 73, 3.12 Lanckoronski 2005, 95, Fig. 72; Vermeule 1959, 65, No 267A.13 Özgür 2010, 142-147, Nr. 61, Nr. 62, Nr. 63; Demirer vd. 2005, 137, 138, 140, Nr. 131, Nr. 132, Nr. 134.14 İnan vd. 1997, 69-70; İnan vd. 2000, 321; Öztürk 2009, 131; Özdizbay 2012, 73-78.15 İnan vd. 1997, 72.16 y.dn., Fig. 15; Özgür 2010, 144, Nr. 62.17 Hellenistik tip zırhlar için bk. Hanfmann – Vermeule 1957, 236 vd.; Vermeule 1959, 5 vd.; Laube 2006, passim.18 Özgür 2010, 146, Nr. 63.19 Özgür 2009, 48, Nr. 15; Özgür 2010, 142, Nr. 61.20 Perge Tiyatrosu Heykelleri üslup ve teknik bakımından burada inceleyeceğimiz heykeltıraşlık eserlerinden oldukça farklıdır ancak bu heykellerin

orta pteryges bandında da sarmal filiz motifinin görülmesi Anadolu’ya özgü bir geleneğin farklı atölyelere de sirayet etmiş olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.

Candemir Zoroğlu760

Anadolu kökenli yedi adet zırhlı heykel üzerinde görülen bu bitkisel motifi iki gruba ayırmak gerekirse Perge kökenli Hadrianus heykelleri (Fig. 1-4) ile Afyon Müzesi Torsosu (Fig. 5) ve Aspendos heykellerinin (Fig. 6) bezemelerinin benzer şablonlardan üretilmiş olduklarını söylemek mümkündür. Perge Tiyatrosu heykelleri ise mermer niteliği ve işçilik farklılıklarının yanı sıra pteryges bandı üzerine işlenen filizlenen bitkisel motifin üslup farkı nedeni ile diğer örneklerden ayrılır.

Zırhlı heykellerin pteryges bantlarının merkezinde bulunan filizlenen bitki dalı motifi Waelkens tarafından etraflı-ca incelenen Phrygia Bölgesi kapı tipi mezar stellerinin üçgen çatı alınlıklarının yatay kornişlerinin üzerinde (Fig. 7)21 ve aynı tip stellerin kapı lentolarında22 bezeme unsuru olarak kullanılmıştır. Bu motifle yakın benzerlikler gösteren ve büyük ihtimalle anlamsal çerçevesi de aynı olan sarmaşık dalı motifi Köse tarafından aynı tip stel-lerde yine alınlığın yatay profillerinde ve kapı çerçevelerinde tespit edilmiştir23. Filizlenen bitki dalı motifi daha önce tespit edilen sarmaşık dalından farklı olarak, sarmaşık yaprağı veya üzüm salkımlarından oluşan meyveyi barındırmaz. Özellikle Aizanoi çevresinde yoğunlaşan bu motif Hadrianus ve Antoninler Dönemi’nden birçok eserde görüldüğü gibi M.S. 3. yüzyılda da sevilen bir motif olmaya devam etmiştir24. Bu tip mezar stellerinin dört parçaya ayrılan cephe kabartmalarının ortasında bulunan profil çıta oldukça dar bir yüzeye sahip olması nedeni ile genellikle boş bırakılmıştır. Profil çıtanın süslenmiş olan örnekleri içerisinde25 Dokimeion kökenli çok kaliteli bir mezar steli üzerindeki sarmal filizler ele aldığımız motifin karşılaştırılması için son derece isabetli bir eserdir (Fig. 8)26. Waelkens tarafından Hadrianus Dönemi’ne tarihlenen stel Afyon’un kuzeyindeki Kumrallı’da bulunmuştur27. Stelin dar kapı çıtası üzerindeki filizlenen sarmal dallar yukarıda anılan Perge kökenli Hadrianus heykelleri ile Afyon zırhlı torsosu ve Aspendos heykelinin orta pteryges rozetleri üzerindeki dar alana yerleştirilen bitkisel motifin çok yakın bir paralelidir. Stelin kapı çıtası üzerindeki sarmal filizler küçük yaprakların arasından yukarı doğru yükselmektedir ve zırhlı heykeller üzerindeki motifler gibi kısa volütler halindedirler. Uçları aşağı doğru kıvrılan filizlerin ortalarına mekanik bir matkap darbesi ile delikler açılmış ve böylece motife hacim kazan-dırılmıştır.

Filizlenen bitki dallarının çok daha yoğun biçimde bir süsleme unsuru olarak kullanıldığı yer Dokimei-on kökenli üçgen çatılı lahit kapaklarının yatay kornişleridir28. Çoğunluğu Anadolu’da olmakla birlikte Roma İmparatorluğu’nun diğer eyaletlerinde de bulunmuş olan Dokimeion üretimi birçok lahdin kapaklarının köşe akroterlerinden çatı akroterine uzanır biçimde işlenen bu sarmal filizler köşedeki bir akanthus çanağından sürgün vermektedir29. İzmir Arkeoloji Müzesi’ndeki Sardes kökenli “Kanallı Tekneli” tip lahit ile Konya Arkeoloji Mü-zesi’ndeki “Çerçeve Tekneli” tipteki lahdin (Fig. 9) üçgen çatılı kapaklarının yatay kornişleri üzerindeki sarmal filiz motifinin işlenmesinde kullanılan matkap darbeleri, motifin genel stil özelliklerinin yanı sıra teknik üslupta da çok yakın ilişki kurulmasına imkan verir30. Hadrianus Dönemi içerisinde kullanıldığı anlaşılan bu motifin

21 Waelkens 1986, Taf. 6, No 50; Ayrıca bk. Taf. 5-7, No 45-55.22 Waelkens 1986, No 60,61, (Aizanitas) 195, Taf. 8.23 Köse 2008, 751-752.24 Waelkens 1986, 157, No 393, Taf. 57.25 Waelkens 1986, No 395, Taf. 58 (Sepet Motifi (?)); No 396, Taf. 396, Taf. 59.26 Waelkens 1986, No 472, Taf. 71; Waelkens 1982, 110, No 472, Taf. 22, 1.27 Waelkens 1986, 192, No 472, Taf. 71; Waelkens 1982, No 472, Taf. 22, 1.28 Burada Köse’nin Dokimeion kökenli lahitler üzerinde görülen bir başka bitkisel bezeme olan sarmaşık dalı motifini lahit teknelerinin üst kaid-

esindeki profillerde süsleme elemanı olarak kullanıldığını tespit ettiğini belirtmek gerekir. Bk. Köse 2008, 751.29 Dokimeion üretimi lahitlerin üçgen çatılı kapaklarında bir süsleme unsuru olarak kullanılan bu motif, lahit üretimi yaptığı bilinen diğer atölyelere

ait örneklerin hemen hemen hiç birinde mevcut değildir. Herakleion’da bulunan lahitlerinin üçgen çatılı kapaklarının dikdörtgen yüzlerinde de köşelerden yükselen sarmal dallar vardır ancak bunlar form ve stil olarak Dokimeion lahitlerinden çok farklıdır. Koch 1993, Taf. 46, 1; 47,2; Gag-gadis 1998, Tafel 108, 2. Sarmal dalların farklı bir versiyonu Roma’daki Dionysos kültü ile ilgili bir lahdin kapağının uzun yüzünde görülebilir ancak bu motif Dokimeion motifleri ile teknik açıdan hiçbir benzerlik göstermez. bk. Koch – Sichtermann 1982, 192, Fig. 221.

30 Waelkens 1982, Taf. 12, 3; Koch 2010, Fig. 60.

Anadolu’dan Bir Grup Zırhlı İmparator Heykeli Üzerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlamı 761

Antoninler Dönemi’nde de kullanıldığını gösteren örnekler mevcuttur. Antalya Müzesi’ndeki Perge kökenli “He-raldik Kalkanlı” tipteki lahit kapağı ve Roma’da aynı tipteki bir diğer lahit kapağı31 Antoninler Dönemi lahitleri için de bu motifin tercih edilmeye devam ettiğinin bir göstergesidir. Benzer bir uygulamanın kapak yerine, sütunlu lahitlerin “Ana Grubu”na giren Sidamara Lahiti’nin uzun yüzündeki aediculanın yatay kornişlerinde de görmek mümkündür32. Bu motifin girlandlı lahitlerin üçgen çatılı kapaklarında da kullanıldığını gösteren Konya Girlandlı Lahiti33 bu motifin en kaliteli örneklerinden birini oluşturur.

Bu durumda yukarıda anılan heykeller üzerindeki bitkisel bezeme şablonunun Dokimeion Atölyeleri’nde üretilen lahit, mezar steli ve mimari parçalar üzerindeki motifler ile olan yakın benzerliği bu eserlerin aynı veya bağlantılı atölyelerde üretilmiş oldukları düşüncesini akla getirir. Zira yukarıda küçük bir detay olarak verdiğimiz motif benzerliğinin yanı sıra Dokimeion kökenli sütunlu lahitler üzerine işlenen zırhlı figürlerin ponderasyon ve stil ola-rak yukarıda anılan dört serbest heykel ile olan yakın benzerlikleri de bu savı destekler niteliktedir. Bu figürlerin ortak özellikleri arasında kare yakalı zırh, tek sıra pteryges rozeti, tek sıra pteryges bant sırası ve kısa tunik eteği gösterilebilir. Antalya Müzesi’nde sergilenmekte olan bir Herakles Lahdi’nin uzun yüzünde yer alan Herakles’in Diomedes ile olan mücadelesinde diz çöken zırhlı Diomedes’in34 orta pteryges bandında da sarmal filiz motifinin bulunması (Fig. 10) heykel üretimi ile lahit üretimi arasında pratik bir bağlantının olduğunun açık göstergesidir. Bu sav, Waelkens’in, Dokimeion Atölyeleri’nin lahit ve mezar steli üretiminin stil özelliklerinin izlerinin Phrygia ve çevresindeki kaya kabartmalarında ve mimari yapılarda da görüldüğünü görüşü ile örtüşür35.

Koch tarafından Roma İmparatorluk Dönemi lahit üretim merkezlerinin üçüncüsü olarak tanımlanan Dokimeion36, M.Ö. 5. yüzyıldan beri süre gelen bir üretiminin olduğu ve hatta Maussollos’un Halikarnassos’taki mezar anıtının inşası için kullanılacak mermerlerin temin edildiği, köklü bir taş ocağı olarak bilinmektedir37. Dokimeion’da lahit-lerin yanı sıra heykel üretiminin de olduğu aşikârdır ve bunların Anadolu coğrafyasında kullanıldığı gibi başkent Roma’ya ve imparatorluğun diğer eyaletlerine ihracatı yapılmaktadır38. Bu önemli atölyenin lahit, mezar stelleri ve mimari elemanlar dışında üretiminin bir bölümünü heykel üretimi olması beklenen bir durumdur. Bu zamana kadar Dokimeion Atölyesi’nin heykel üretimi konusundaki potansiyeli kısmen irdelenmiş olmakla birlikte39, Pamphylia, Phrygia, Pisidia ve Kilikya Bölgelerinde ele geçen heykellerin bu atölye veya bu atölyenin şubeleri-nin birer ürünü olma ihtimali kapsamlı biçimde ele alınmamıştır. Yukarıda da bahsedildiği gibi esasında sütunlu lahitler üzerinde görülen zırhlı kabartmaların ponderasyon ve üslupları göz önünde bulundurulduğunda zırhlı heykeller ile ilişki kurmak oldukça kabul edilebilir bir durumdur. Bu çalışma ile tespit etmeye çalıştığımız motif benzerliği Dokimeion Atölyeleri’nin lahit, stel ve mimari eleman üretimindeki pratik dinamiklerinin çeşitliliğini ve potansiyelini heykel üretimi sürecinde de kullanılmış olması gerektiğini tartışmaya açar.

Zırhlı heykellerin Roma’nın düşmanlarından ziyade imparatorluğun tebaası olan yerel halka verilmek istenen mesajları taşıdığı aşikârdır. Zira kentlerin önemli yapı ve meydanlarına dikilen bu heykelleri en çok görenler Roma vatandaşları veya eyaletlerdeki yerel halktır. Bu nedenledir ki zırhlı heykeller büyük bir çoğunlukla saldır-gan bir ifade yerine vakur, kendinden emin bir ifadeye sahiptir. Bu tasvir muzaffer imparator imajının en belirgin temsilidir ve esasında bu heykeller Hellenistik bir kökene dayanan “Soter / Kurtarıcı-Koruyucu” ve “Euergetes

31 Waelkens 1982, 67-8, 19, Taf. 20, 1.32 Wiegartz 1936, Taf. 23, b; Koch – Sichtermann 1982, 490-93; Özgan 2003, Taf. 31, 1, 2.33 Işık 1998, 289, Taf. 113, 4; Özgan 2003, Kat. 20, Taf. 44, 1, 2. 34 Demirer – vd. 2005, 151, Fig. 151; Aynı zamanda lahit kapağının çatı kornişinde de sarmal dal motifini görmek mümkündür.35 Waelkens 1982, 125-126. 36 Koch 1993, 113-122; Koch 2010, 2-9.37 Fant 1989, 90, Dipnot 137; Ayrıca bk. Pfuhl – Möbius 1977, 8, No 2, Lev. 1. 38 Waelkens 1985, 641-653.39 Fant 1990, 111-18; Hall – Waelkens 1982, 151-5; Waelkens 1982, 109; Karamut 1987, 178.

Candemir Zoroğlu762

/ Hayırsever-Velinimet” ünvanlı kült heykellerinin Roma siyaseti ve sanatı tarafından harmanlanmış iz düşümle-ridir40. Eğer ki Roma İmparatorluk Dönemi zırhlı heykellerine bu perspektiften bakılıp derin Roma siyasetinin entelektüelliği de dikkate alınırsa bu dönemde imparatorluğa ait her imgenin belirli bir amaca hizmet eden simge-ler olduğu gerçeği apaçık ortaya çıkar. O halde muzaffer imparatorun zırhlı kostümü üzerine yerleştirilen küçük bir bitkisel motif neyi simgeler sorusu gündeme gelir. Bir tomurcuk veya yaprakların arasından yükselen sarmal filizler hiç şüphesiz, doğa ve verimlilikle alakalı olmalıdır. Küçük bir tomurcuktan yükselen nispeten kalın filiz-ler verimli bir dönemi simgelemektedir. Yunan Pantheonuna büyük olasılıkla Anadolu’dan girmiş olduğu kabul edilen Dionysos’un İvriz’deki Geç Hitit kaya kabartmasındaki “Tarhundaš” ile olan simgesel benzerliği bu kültün kökenine ilişkin önemli bir ipucu olarak kabul edilebilir41. Euripides’in Bakkhalar adlı eserinde Dionysos, seyir-ciye seslenirken Kadmos’un kardeşi için adadığı tapınağı “Üzüm dolu asmaların yapraklı filizleriyle sardım” der ve hemen arkasından geldiği yer olarak başta Lidya ve Phrygia’yı daha sonra ise Pers coğrafyasını anar42. Anlaşıl-dığı kadarıyla antik Yunan edebiyatında sarmal dallar Dionysos’un bir atribütü olmasının yanı sıra onun doğaüstü gücünün bir simgesi, adeta silahıdır. Orchomenos’da, maenadlar arasına girmeyi reddedip Athena Ergane’nin hiz-metine giren Boeotialı Minyas’ın kız kardeşlerine kızan Dionysos onların dokuma atölyelerini sarmaşık ve asma filizleri ile sarmalayıp bu tercihlerini ölümcül bir oyunla değiştirerek sonunda istediğini elde etmiştir43.

Bu durumda Anadolulu bir kültün atribütü olması gerektiğini önerdiğimiz bu motifin Phrygia ve Pamphylia’da bulunmuş kabartmalardan sonra imparator heykelleri üzerinde yer alması şaşırtıcı değildir. Esasında bir zaferi simgeleyen ve imparatorluk idaresinin askeri gücüne vurgu yapan zırhlı imparator heykeli üzerindeki bu detay sa-yesinde imparator egemen olduğu topraklardaki verimliliğin de koruyucusu olarak gösterilmektedir. Bundan daha önemli olan ise bu motifin küçük bir boyutta olsa da heykelin merkezine yerleştirilmesindeki iradenin kime ait olduğu sorusunun cevabıdır. Bu konuda kesin bir yargıya varmak mümkün olmamakla birlikte, motifin Perge kö-kenli Hadrianus Heykellerinde ve olasılıkla Antoninler Dönemi’ne ait Afyon, Aspendos ve Perge Tiyatrosu Hey-kelleri üzerindeki tezahürü sürpriz değildir. Pamphylia, Phrygia, Pisidia ve Kilikya Bölgeleri’nde yaşayan yerel halkın önemli bir geçim kaynağı olan tarım, toplumun verimliliğe olan hassasiyetlerinin bir itikada dönüşmesini sağlamış olmalıdır. Yerel halkın inanç sistemini yansıtan mezar stellerinde ve lahitlerde bu durumu tespit etmek mümkündür. O halde imparatorluk kontrolündeki Dokimeion Atölyesi’nin şablonlarındaki verimliliğe vurgu ya-pan filizlenen bitkisel motifin bilinçli biçimde zırhlı bir imparator heykeline yerleştirilmesi, merkezi idarenin bir seçimi değilse bile, onun görevlendirdiği, olasılıkla sanatsever, entelektüel bir idarecinin yerel halkın itikatlarına hitap edecek bir şablonu, tanrısal bir atribüt olarak, zırhlı heykel kompozisyonuna eklemiş olması ile açıklanabilir.

40 Stemmer 1978, 147; Laube 2006, 88 vd. 41 Burkert 1985, 162-163.42 Euripides. The Tragedies of Euripides, (çev.) T. A. Buckley. Bacchae. London. Henry G. Bohn. 1850., (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/

text?doc=Perseus:text: 1999.01.0092, 28.01.2013).43 Burkert 1985, 164; Öztürk B 2010, 184-6; Ayrıca bk. Kerényi 2013, 200.

Anadolu’dan Bir Grup Zırhlı İmparator Heykeli Üzerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlamı 763

Kısaltmalar ve BibliyografyaBurkert 1985 W. Burkert, Greek Religion, Cambridge, 1985.Demirer 2005 Ü. Demirer, Antalya Museum, Ankara, 2005.Fant 1989 J.C. Fant, Cavum antrum Phrygiae: the organization and operations of the Roman imperial marble quarries

in Phrygia. BAR 482, Oxford, 1989.Fant 1990 J.C. Fant, “New Sculptural and Architectural Finds from Docimium”, VII. AST, 1990, 111-18.Gaggadis-Robin 1998 V. Gaggadis-Robin, “Sarcophages d’Arles: art attique et influences micrasiatiques”, bk. G. Koch (ed.), Akten

des Symposiums, 125 Jahre Sarkophag-Corpus: Marburg, 4.-7. Oktober 1995, Mainz 1998, 262-278.Hall – Waelkens 1982 A. Hall – M. Waelkens, “Two Dokimeian sculptors in Iconium”, AS 32, 1982, 151-155.Hanfmann – Vermeule 1957 G. M. A. Hanfmann – C. C. Vermeule, “A New Trajan”, AJA 61, 1957, 223-253.Işık 1998 F. Işık, “Zu Produktionsbeginn und Ende der kleinasiatischen Girlandensarkophage der Hauptgruppe”,

bk. G. Koch (ed.), Akten des Symposiums, 125 Jahre Sarkophag-Corpus: Marburg, 4.-7. Oktober 1995, Mainz, 1998, 278-294.

İnan – Rosenbaum 1966 J. İnan – E. Rosenbaum, Roman and early Byzantine portrait sculpture in Asia Minor, London, 1966.İnan – Alföldi-Rosenbaum 1979 J. İnan – E. Alföldi-Rosenbaum, Römische und frühbyzantinische Pörtratplastik aus der Türkei: neue Funde,

Mainz, 1979.İnan vd. 1997 J. İnan, vd., “Perge Tiyatrosu Yayın Çalışmalarının Ön Raporu”, 18. KST-II, 1997, 65-83.İnan vd. 2000 J. İnan, vd., “Vorbericht über die Untersuchungen an der Fassade des Theaters von Perge”, AA, 2000, 285-340.Karamut 1987 İ. Karamut, Psidia Antiocheiası Heykeltıraşlığı (Ankara Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 1987).Kerényi 2013 C. Kerényi, Dionysos, Yok Edilemez Yaşamın Arketip İmgesi (çev. B. Çetiner), İstanbul, 2013.Koch-Sichtermann 1982 G. Koch – H. Sichtermann, Römische Sarkophage, Munchen, 1982.Koch 1993 G. Koch, Sarkophage der Römischen Kaiserzeit, Darmstad, 1993.Koch 2010 G. Koch, Türkiye`deki Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri: Genel Bir Bakış (çev. B. Varkıvanç), İstanbul,

2010.Köse 2008 V. Köse, “Dionysos-Felicitas-Bereket. Küçük Asya Taş Ustalarının Roma Mimarlık Süslemelerine Katkısına

bir Örnek: Kıvrımlı Sarmaşık Dalı”, bk.: İ. Delemen vd., (eds.), Euergetes. Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı - Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag, İstanbul, 2008, 747-758.

Lanckoronski vd. 2005 K. G. von Lanckoronski, vd., Pamphiylia ve Pisidia Kentleri: Pamphylia, (çev. S. Bulgurlu), İstanbul, 2005.Laube 2006 I. Laube, Thorakophoroi: Gestalt und Semantik des Brustpanzers in Der Darstellung des 4. bis 1 Jhs. v. Chr.,

Rahden/Westf., 2006.Mansel 1956 A. M. Mansel, “Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylien in den Jahren 1946-1955”,

AA 71, 1956, 34-120.Özdizbay 2012 A. Özdizbay, Perge’nin M.S. 1.-2. Yüzyıllardaki Gelişimi, Adalya Ek Yayın Dizisi 10, Antalya, 2012.Özgan 2003 R. Özgan, Die kaiserzeitlichen Sarkophage in Konya und Umgebung. AMS 46, Habelt, 2003.Öztürk 2009 A. Öztürk, Die Architektur der Scaenae Frons des Theaters in Perge, Berlin, 2009.Öztürk 2010 B. Öztürk, Roma İmparatorluk Çağı Küçükasyası’nda Dionysos Kültü, İstanbul, 2010.Pfuhl – Möbius 1977 E. Pfuhl – H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs, Mainz, 1977.Smith vd. 2006 R.R.R. Smith, vd., Aphrodisias II, Mainz am Rhein, 2006.Stemmer 1978 K. Stemmer, Untersuchungen zur Typologie, Chronologie und Ikonographie der Panzerstatuen, Berlin, 1978.Strocka 2013 V. M. Strocka, “Celsus Oder Aquila? Zur Panzerstatue Istanbul 2453”, bk. G. Kökdemir (ed.) Orhan Bingöl’e

67. Yaş Armağanı, İstanbul, 2013, 597-611.Vermeule 1959 C. C. Vermeule, “Hellenistic and Roman Cuirassed Statues”, Berytus 13, 1959, 1-82.Vermeule 1966 C.C. Vermeule, “Hellenistic and Roman Cuirassed Statues: Second Supplement”, Berytus 16, 1966, 49-59.Vermeule 1980 C. C. Vermeule, Hellenistic and Roman Cuirassed Statues, Boston, 1980.Waelkens 1982 M. Waelkens, Dokimeion: die Werkstatt der Reprasentativen kleinasiatischen Sarkophage: Chronologie und

Typologie ihrer Produktion, Berlin, 1982.Waelkens 1985 M. Waelkens, “From a Phyrgian Quarry: The Provenance of the Statues of the Dacian Prisoners in Trajan’s

Forum in Rome”, AJA 89, 1985, 641-53.Waelkens 1986 M. Waelkens, Die kleinasiatischen Türsteine: Typologische und epigraphische Untersuchungen der kleinasi-

atischen Grabreliefs mit Scheintür, Mainz, 1986.Wiegartz 1965 H. Wiegartz, Kleinasiatische Säulensarkophage: Untersuchungen zum Sarkophagtypus und zu den figürlichen

Darstellungen, Berlin, 1965.

Candemir Zoroğlu764

Fig. 1 Perge Şehir Kapısı yakınlarında bulunan Hadrian Heykeli

Fig. 2 Perge, Hadrian Pteryges detayı

Fig. 3 Perge Nymphaeum’unun kuzeyinde bulunmuş olan zırhlı Hadrian

Fig. 4 Perge Nymphaeumu, Hadrian Pteryges detayı

Anadolu’dan Bir Grup Zırhlı İmparator Heykeli Üzerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlamı 765

Fig. 5 Zırhlı Torso, Afyon Müzesi Fig. 6 Zırhlı Torso (Lanckoronski 2005, 95, Fig. 72)

Fig. 7 Kapı Tipi Mezar Steli (Waelkens 1986, Taf. 6, No 50)

Fig. 8 Kapı Tipi Mezar Steli, Afyon Müzesi

(Waelkens 1986, No 472, Taf. 71)

Candemir Zoroğlu766

Fig. 10 Sütunlu Lahit detayıFig. 9 Çerçeve Tekneli Tip Lahit, Konya Arkeoloji Müzesi (Waelkens 1982, Taf. 12, 3)