АВИЛГАЛ, ТҮҮНИЙ ХЭЛБЭРҮҮД, ТҮҮНТЭЙ ТЭМЦЭХ АРГА ЗАМ, АЧ ХОЛБОГДОЛ

БИЗНЕСИЙН ЁС ЗҮЙ

Тодорхойлолт

Авлига гэдэг нь

• Авлигын эсрэг хуульд – “Албан тушаалын эрх мэдлээ хувийн ашиг хонжоо олоход урвуулан ашиглах, бусдад давуу байдал олгох, иргэн, хуулийн этгээдээс тэрхүү хууль бус давуу байдлыг олж авах үйлдэл, эс үйлдэхүйгээр илрэх аливаа эрх зүйн зөрчил”. • Монгол хэлний тайлбар тольд -“Эдэд шунах, ёсон бус аргаар юмыг олзолж авах”.

Тодорхойлолт

Авлигын түүхÀâèëãàë ºíº ýðòíèé ò¿¿õòýé, íèéãìèéí ãàæ ¿çýãäýë юм. Ìîíãîë îðíû 20-ð çóóíû ò¿¿õýíä àâèëãàë àëãà áîëæ áàéñàí öàã ¿å ¿ã¿é áîëîâ÷ ãààð÷ äýâýð÷ áàéñàí ¿å õýä õýä òîõèîæýý.  

1910-ààä îíû ¿åä Ìîíãîë îðîí òóñãààð òîãòíîëîî çàðëàí òýìöýæ õ¿÷èí ìºõºñäºñíèé äàðàà ¿çýë ñàíààãààð õîîñîð÷ èòãýë àëäàðñàí ò¿øìýä ãàäààäûí óðõèíä óíàæ õºðºí㺠ìºí㺠ýðõ ÿìáààð òºðºº õóäàëäàæ áàéæýý.

1930-1940-ººä îíû èõ ÿðãàëëûí ¿åä õóðààñàí ýä õºðºíãºíººñ õóìàñëàõ õèéãýýä õàðãèñëàëä ºðòºí àìü íàñàà àëäàãñàä, øîðîí ãÿíäàíä îðîãñîäûí àð ãýð, ýõíýð, ºì÷ õºðºíãèéã àøèãëàã÷èä îëíîîð òºðæýý.

1950-1960-ààä îíû íèéãýì÷ëýëèéí ÿâöàä ÷ àâèëãàë áàãàã¿é ãàð÷ áàéñàí íü “Õ¿ðãýí õ¿¿” êèíîíû Ñýðýýíýíãèéí ä¿ð áîëîí õîöîð÷ýý.

1970-1980-ààä îíû ¿åä àâèëãàë ºâºðìºö õýëáýðòýé áîëæ, ýðõ ìýäýëòí¿¿ä îðîí ñóóö õóâèàðëàõ, ãàäààä äîòîîäûí äýýä ñóðãóóëüä õ¿¿õäýý õóâèàðëóóëàõ, òóñãàé õàíãàìæ ýäëýõ çýðãýýð èëýð÷ áàéëàà.

1990 îíîîñ õîéø íèéãýì óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä øèëæèõ ¿åä àâèëãàë äàõèí õàâòãàéð÷, òºðèéí äýýä áàéãóóëëàãààñ ýõëýí õóóëü õÿíàëò, õ¿÷íèé áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðòýë íýâòýðëýý. 1999 îíä ͯÁ-èéí ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð, Ñîðîñûí ñàíãèéí “Íýýëòòýé íèéãýì” õ¿ðýýëýíãýýñ ñàíàà÷ëàí õýðýãæ¿¿ëñýí ñîöèîëîãèéí ñóäàëãààíû ä¿í íèéòýä èëýðõèé áèëýý.

Авлига үүсэх шалтгаанÕÝÐÝÃÖÝÝ

Áàãà öàëèí

Õ¿íä ñóðòàë

Øààðäëàãàã¿é “á¿ðýí

ýðõ”

ØÓÍÀË

Òîãòîëöîîíû ¯íý ºñºõ

Óëñûí ºð ºñºõ

Ñòàíäàðò áóóðàõ

Òºñºë ñîíãîõ

ãàæóóäàë

ÀËÄÀÃÄËÀÀ (“øàðõàà”) ͪժÕ

ÀÂÈËÃÀË

áîë ìºíõèéí ¿çýãäýë

Тîãòîëöîîíû

áóñ

¨ЁÑ ÑÓÐÒÀÕÓÓÍÛ ÄÎÐÎÉÒÎË ÕªÃÆÈË ÑÀÀÐАХ, ßÄÓÓÐÀË ÈÕÑÝÕ

Авлигын хэлбэр

Авлигын түгээмэл тархсан хэлбэрүүд: Хууль бусаар гадаадад мөнгө шилжүүлэх Хил давуулж хориотой наймаа хийх Төрийн өмчийг завших Хууль бусаар хөрөнгө эзэмших Хуурамч зүйл үйлдвэрлэх Дансны аргаар мөнгө идэх Өмч хөрөнгийг зүй бусаар зарцуулах Эх орноосоо урвах, төрд тэрслэх Эрх мэдээ урвуулан ашиглах ...

Авлигын хэлбэрÀâèëãàëûí òàëààð ãàðñàí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äèéí îëîí óëñûí ñóäàëãààíóóäûã òîéìëîâîë äàðààõü

¿íäñýí òºðºë, ç¿éëèéã îíöëîí äóðüäàõ øààðäëàãàòàé þì.

 Graft - óëñûí, íèéòèéí, äóíäûí ºì÷ õºðºíãºíººñ òîäîðõîé õýñãèéã íü áóñàäòàé õóéâàëäàõ, õóâààæ àâàõ çàìàà𠺺ðòºº îðëîãî áîëãîæ àâàõ, çóâ÷èõ áóþó äóð ìýäýí “õóâü õ¿ðòýõ” ; Kick back - ç¿é áóñ çàìààð àøèã îëæ, òóñàëñàí õ¿ì¿¿ñòýý õóâü õ¿ðòýýõ; Theft – “graft”-òàé îéðîëöîî óòãà, ººðò íü çîðèóëàãäààã¿é ýä õºðºíãºíººñ ýíãèéíýýð õýëýõýä õóëãàé õèéõ, ñîæèõ, øàìøèãäóóëàõ; Nepotism - àõ ä¿¿ãýý äýìæèõ ¿çýë, òºðèéí àëáàíä óëñûí ýðõ àøãèéí ¿¿äíýýñ õàíäàõààñàà óðàã òºðëèéí õîëáîî ñ¿ëáýýã èë¿¿ ÷óõàë÷èëæ ¿çýõ.; Favoritism – àìðàã ñàäàíãèéí õîëáîîãîîð äàìæèõ àâèëãàë. Äýýðõè õî¸ð ¿çýãäýë õàâòãàéðñàí ãàçàð àëáàí áóñ õàðèëöàà íî¸ðõîæ ýõýëäýã. Patronage – àëü íýã õóâü õ¿í áóñ, áàéãóóëëàãààð äàìæóóëæ ýðõ àøãàà ã¿éöýëä¿¿ëýõ. Æèøýýëáýë: óëñ òºðèéí íàìûã ñîíãóóëüä íü õàíäèâ ºãºõ çàìààð äýìæèæ ÿëàëò áàéãóóëæ çàñãèéí ýðõ àâñíû äàðàà àøèãòàé àëáàí òóøààëä õ¿í òàâèóëàõ, õàðèó àæèëëàãàà õàðàõûã õýëäýã. Cronyism – òîäîðõîé õóâü õ¿íèé ãàðò á¿õ ýðõ ìýäëèéí ñ¿ëæýýã òºâëºð¿¿ëæ, ò¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí íèéãìèéí áàÿëàãààñ õ¿ðòýõ. Ìàíàé îðíû õóâüä Öýäýíáàëûí àâòîêðàòè äýãëýì ¿¿íèé íýãýí ñîíãîäîã æèøýý áîëíî.

 

Өнөөгийн байдалÈíñòèòóöè/Ñàëáàð Óëñ/íóòàã äýâñãýð

Улс òºðèéí íàìóóä Àðãåíòèí, Àâñòðè, Áîëèâè, Áîñíè Ãåðöåãîâèí, ×èëè, Êîëóìá, Ñàëüâàäîð, Ôèíëÿíä, Ãðåê, Óíãàð, Ýíýòõýã, Èçðàèëü, Èòàëè, Ëèâàí, Ìàëàéç, Íèãåðè,

Ïàðëàìåíò/Õóóëü òîãòîîõ

Èíäîíåç, Ïàíàì, Ðóìûí, ÀÍÓ

Áèçíåñ/Õóâèéí õýâøèë

Áðóíåé Äàðóññàëàì, Êàíàä, Äàíè, Ãîíã Êîíã, Èñëàíä, Ëþêñåìáóðã, Ìîëäîâ, Íèäåðëàíä, Íîðâåãè, Ïîðòóãàëü, Ñèíãàïóð, Èñïàíè, Øâåéöàðü

Òºðèéí ¿éë÷èëãýý/ Òºðèéíàëáàí òóøààëòàí/Àçåðáàéæàí

, Áåëàðóñ, Êàìåðóí, ×åõ óëñ, Ãàíà, Èðàê, ßïîí, Êåíè, Êóâåéò, Ëèòâà, Ìîðîêêî, Ïàêèñòàí, Ôèëèïïèí, Ïîëüø, ÎÕÓ, Ñåíåãàë, Òóðê, Óêðàèí, Çàìáè

Ø¿¿õ ýðõ ìýäýë Àðìåíè, Áîëãàð, Êàìáîæ, Õîðâàò, Ìàêåäîí, ÿðæ, Êîñîâî, Ìîíãîë óëñ, Ïåðó, Ñåíåãàë, Óãàíäà

Өнөөгийн байдалМонгол улс Авилгалын эсрэг  НҮБ-ын конвенцид нэгдэн орсон

билээ. Үүнтэй холбоотойгоор нилээд үйл ажиллагааг иргэний нийгмийн байгууллагууд болон засаглалын зүгээс идэвхтэй хийж, хэрэгжүүлж байгаагийн нэг нь “Авилгалтай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр” юм. .

Өнөөгийн байдалХОМ-ийг хуулийн хугацаанд бүртгүүлээгүй, хугацаа хожимдуулсан, санаатай худал мэдүүлсэн зөрчилд хариуцлага тооцуулсан байдал

Халсан сануулга авсан Цалин бууруулсан

Өнөөгийн байдалИргэдийн дунд явуулсан судалгаагаар авилгалтай тэмцэх

асуудал ямар түвшинд байна вэ гэсэн асуултын дүнд:

Ярих төдий хэмжээнд байна 72.5% Бага зэрэг ахиц гарч байна 20.1% Хэлж мэдэхгүй байна 7.4%

Эндээс харахад, авилгалтай хийх тэмцэл олон түмний хүсэн хүлээж байгаа хэмжээнд хүрэхгүй байгаа юм.

тэмцэхÀâèëãàëòàé òýìöýõ ñòðàòåãè áàéõ õýðýãòýé áà ýíý íü 3 ýëåìåíòýýñ á¿ðäýíý:  - Õóóëèéí õýðýãæ¿¿ëýëò- Àâèëãàëä ºðòºõ áîëîìæèéã áàãàñãàõ- Îëîí íèéòèéã ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿ñò àâèëãàëûí ýñðýã òýìöýõ øààðäëàãàòàéã îéëãóóëàõ / ýíýõ¿¿ 3 ýëåìåíò íü íýãýí çýðýã, ººð õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîî á¿õèé õýðýãæèíý / Àâèëãàëòàé òýìöýõ ýíý ¿éëñò Çàñãèéí ãàçàð, ÒÁÁ, àðä èðãýä íýãýí çýðýã óõàìñàðòàéãààð òýìöýæ, óäààí õóãàöààãààð ýðìýëçëýë, çîðèã ãàðãàõ õýðýãòýé. 

тэмцэх Ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä áîäëîãûí àñóóäàë ÷óõëààð òàâèãäàõ ¸ñòîé. Òóõàéëáàë: - Åðºíõèé àñóóäëóóä. Òóõàéëáàë, êоìïàíèò àæèë íü õóâèéí áà óëñûí õýâøëèéã õàìàðñàí áàéõ ¸ñòîé áà, òîäîðõîé îãíîîíîîñ ºìíº ¿éëäýãäñýí õýðãèéã àâ÷ ¿çýæ ìºðäºõ ýñýõ - Ýð¿¿ãèéí àñóóäëóóä.Òóõàéëáàë, àâèëãàëûí õýðýãò õîëáîãäñîí õî¸ð òàë õî¸óë àäèë õýìæýýãýýð õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ýñýõ, øèéòãýõ ýñ øèéòãýõ ýðõ ìºðäºí áàéöààëò ÿâóóëñàí ãàçàðò áàéõ ýñýõ- ̺ðäºí áàéöààëòûí àñóóäëóóä. Àâèëãàëûí õýðýãò áóðóóòãàñàí õýðãèéã çºâõºí ìºðäºí áàéöààõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà íýãæ õèéõ ýñýõ, áóðóóòãàæ áàéãàà òîõèîëäîë á¿ðò ìºðäºí áàéöààëò ÿâóóëàõ ýñýõ - Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àñóóäëóóä. Òóõàéëáàë, òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûí àõèöûã õÿíàõ, ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ çýðýãò îëîí íèéòèéã îðîëöóóëàõ àñóóäàë - Ñóðãàëò áîëîâñðîëûí àñóóäàë áà îëîí íèéòèéí äýìæëýã. Òóõàéëáàë, îëîí íèéòèéã ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýõ àæëûã õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð ÿâóóëàõ, ýñâýë íèéãìèéí òóõàéí á¿ëýã á¿ðòýé àæèëëàõ ýñâýë õî¸ð àðãûã õîñëóóëàõ àñóóäàë -Áîëîâñîí õ¿÷íèé àñóóäàë. Çîõèöóóëàã÷èéí óäèðäëàãà íü äîð àæèëëàæ áàéãàà àæèëòíóóä áóñàä òºðèéí àëáàí õààã÷äààñ ººð öàëèíòàé áàéõ ýñýõ ¸ñ ç¿é, ñàõèëãûí ä¿ðýìòýé áàéõ àñóóäàë

тэмцэх ÀÂÈËÃÀËÛÍ ÝÑÐÝÃ ÍÀÀÄ ÇÀÕÛÍ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝ

Øààðäëàãàã¿é “á¿ðýí ýðõ”-èéã ò¿øìýä íàðò îëãîõîîñ çàéëñõèéõ

¯éë÷èëãýýíèé æóðìûã îéëãîìæòîé áàéäëààð òàéëáàðëàæ íèéòýä èë òîä áîëãîõ

ªðñºë人í áîë ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, ¿íèéã áóóðóóëàõ õºø¿¿ðýã òóë ìîíîïîë ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýýã áàãàñãàõ

Òºðèéí áàéãóóëëàãûã íèéòýä íü õàìàðñàí ðåôîðìûí õ¿ðýýíä öàëèíã ìýäýãäýõ¿éö õýìæýýãýýð íýìýãä¿¿ëýõ

Авилгалд таны ҮГҮЙ чухал

Ач холбогдолДэлхийн банкны судалгаа

Жилд нийтдээ 1-1.6 триллион ам.долларын хэмжээний санхүүгийн урсгал хээл хахууль, авлига, татвараас зайлсхийх зэрэг гэмт хэргийн улмаар олсон мөнгөн хөрөнгө дэлхийн хэмжээнд эргэлдэж байдаг байна. Ихэнх хөгжиж буй орнуудад энэхүү мөнгө ядуурлыг бууруулахад шаардлагатай байгаа. Хөгжиж буй болон шилжилтийн эдийн засагтай орнуудаас авлигын улмаар олсон гадаадад гарч буй хөрөнгийн урсгал нэг жилд 40 тэрбум ам.долллараар тоологдож байна. Энэ нь хөгжлийн тусламжийн 40 хувийг эзэлж байна. Африкийн орнуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 25 хувь буюу 148 тэрбум ам.доллар жил болгон авлигын улмаас алддаг ба энэ асуудал тив болгонд оршиж байна.

Тухайн орны удирдагч нарын ард түмнээсээ хулгайлсан хөрөнгө орон болгонд хэлбэлздэг ч:              Suharto           (1967-98)     $15 - $35 тэрбум               Marcos            (1972-86)     $ 5 - $10 тэрбум               Abacha            (1993-98)     $ 2 - $ 5 тэрбум

Эдгээр хөрөнгийг олж илрүүлэх нь нийгмийн төрөл бүрийн хөтөлбөрт маш ач тустай.

              Илрүүлсэн 100 сая ам.доллар болгоныг:               - 4 сая хүүхдийг вакцинжуулах боломжтой               - 250,000 гэр бүлийг устай болгох боломжтой               - ДОХ-оор өвдөж буй 600,000 хүнийг бүтэн жил эмчлэх боломжтой               - Хумхаа өвчний 50–100 сая эм авах боломжтой юм байна.

ТөгсгөлдДэлхийн банкны судалгаа

Жилд нийтдээ 1-1.6 триллион ам.долларын хэмжээний санхүүгийн урсгал хээл хахууль, авлига, татвараас зайлсхийх зэрэг гэмт хэргийн улмаар олсон мөнгөн хөрөнгө дэлхийн хэмжээнд эргэлдэж байдаг байна. Ихэнх хөгжиж буй орнуудад энэхүү мөнгө ядуурлыг бууруулахад шаардлагатай байгаа. Хөгжиж буй болон шилжилтийн эдийн засагтай орнуудаас авлигын улмаар олсон гадаадад гарч буй хөрөнгийн урсгал нэг жилд 40 тэрбум ам.долллараар тоологдож байна. Энэ нь хөгжлийн тусламжийн 40 хувийг эзэлж байна. Африкийн орнуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 25 хувь буюу 148 тэрбум ам.доллар жил болгон авлигын улмаас алддаг ба энэ асуудал тив болгонд оршиж байна.

Тухайн орны удирдагч нарын ард түмнээсээ хулгайлсан хөрөнгө орон болгонд хэлбэлздэг ч:              Suharto           (1967-98)     $15 - $35 тэрбум               Marcos            (1972-86)     $ 5 - $10 тэрбум               Abacha            (1993-98)     $ 2 - $ 5 тэрбум

Эдгээр хөрөнгийг олж илрүүлэх нь нийгмийн төрөл бүрийн хөтөлбөрт маш ач тустай.

              Илрүүлсэн 100 сая ам.доллар болгоныг:               - 4 сая хүүхдийг вакцинжуулах боломжтой               - 250,000 гэр бүлийг устай болгох боломжтой               - ДОХ-оор өвдөж буй 600,000 хүнийг бүтэн жил эмчлэх боломжтой               - Хумхаа өвчний 50–100 сая эм авах боломжтой юм байна.