A Comparative Study of Pottery Industry in the East of Iran and Fars Region in Achaemenid Period...

)به ترتیب حروف الفبا(:هیأت تحریریه

)استاد مهندسی شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی(دکتر جهانشاه پاکزاد

)استادیار شهرسازی، دانشگاه مازندران(دکتر نوین توالیی

)استادیار پژوهش هنر، دانشگاه مازندران(دکتر مصطفی رستمی

)دانشیار زیباشناسی، دانشگاه هنر(کاشفی الدین سلطاندکتر جالل

)دانشیار هنر اسالمی، دانشگاه تربیت مدرس(فر دکتر مهناز شایسته

دانشیار پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان()دکتر علیرضا طاهری

شناسی، دانشگاه مازندران()دانشیار باستانحاجی رسول موسویدکتر سید

شناسی، دانشگاه مازندران()دانشیار باستاندکتر رضا مهرآفرین

شگاه، نشانی: شتی، خیابان دان سر، خیابان شهید دکتر به بابل

پردیس دانشگاه مازندران، دانشکده هنر و معماری، طبقه اول، دفتر

نشریه مطالعات هنر بومی

57700053153دورنگار: 57700053110تلفن تماس:

[email protected]پست الکترونیک:

مقاالت مندرج لزوماً نقطه نظر دو فصلنامه

مطالعات هنر بومی نیست و مسئولیت مقاالت

باشد. استفاده از به عهده نویسندگان گرامی می

مطالب و کلیه تصاویر نشریه با ذکر منبع بال

مانع است.

3113-0103شماره شاپا:

دانشگاه مازندران دانشکده هنر و معماری

مطالعات هنر بومیتحلیلی -دوفصلنامه پژوهشی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران

3131سال اول، شماره اول، بهار و تابستان

دانشگاه مازندرانصاحب امتیاز:

مصطفی رستمی دکترمدیر مسئول:

دکتر رضا مهرآفرینسردبیر:

مدیر داخلی:

مدیر هنری:

کارشناس نشریه:

ویراستار انگلیسی:

ویراستار فارسی:

طراحی جلد و لوگو:

صفحه آرا:

دکتر وحید حیدرنتاج

زادهدکتر محمد اعظم

جمالیسوزان یوسف

دکتر باقر یعقوبی

مصطفی میردار

زادهدکتر محمد اعظم

برازجانیمهرداد پارسایی

یصلنامه پژوهش

دو ف-

ی تحلیل

یت هنر بوم

مطالعا، شماره اول، بهار و تابستان

7030

25

چکیده-شد، از مهمهایی از آسیای مرکزی تا خاورمیانه را شامل میشاهنشاهی هخامنشی که بخش

رود. این دوره بیشتر با آثار سلطنتی شناخته شده های تاریخ ایران به شمار میترین سلسلهی شناسی به معنای مطالعهاست. شناخت صنعت سفالگری به عنوان مبحث کلیدی در باستان

ی فرهنگی فارس ترین شئ برای ساکنین باستانی هر منطقه است. در این نوشتار، حوزهروزمرهی ی شرقی ایران، از جنبهی هخامنشی است با حوزههای مطالعاتی مهم دورهکه از کانون

ی موردی طی چندین فصل غالمان به عنوان نمونه شوند. دهانهصنعت سفالگری بحث میدست آمده است. در های سفالی فراوانی از آن بهشناختی شده و به عالوه، دادهکاوش باستان

های غالمان با سفال های دهانهاین زمینه، سؤال کلیدی نوشتار حاضر، عبارت است از: سفالی فارس از چه جهاتی قابل مقایسه هستند؟ بنابراین، شناخت وجوه مشترک هخامنشی حوزه

ی تأثیر و تأثرات فرهنگی دلیل نگارش های فارس و دهانه غالمان به منظور مطالعهسفالمیانهای پاسارگاد، ی فارساز محوطههای سفالی حوزهمقاله حاضر است؛ در این راستا، نمونه

جان(، تل نورآباد و تل ی کلی )جینی تخت جمشید، بررسی تخت جمشید، قلعهمجموعهگردد. روش تحقیق نوشتار حاضر به صورت ی تطبیقی میاسپید با دهانه غالمان، مقایسه

های دهانه مطالعات میدانی و مشاهدات عینی بوده است. وجوه و عناصر مشترک میان سفالی تزئین غالمان و فارس شامل برخی اشکال سفالی، شکل لبه، رنگ پوشش بیرونی و شیوه

توان منکر وجوه غالمان نمی شود. با این حال، به دلیل وجود عناصر بومی در دهانهسفال می ی هخامنشی نیز شد.ی فرهنگی در دورهافتراق میان این دو حوزه

ی تطبیقی.غالمان، فارس، سفال، مطالعه ی هخامنشی، دهانهدوره واژگان کلیدی:

3زهره زهبری

شناسی دانشگاه تهراندانشجوی دکتری باستان

رضا مهرآفرین شناسی دانشگاه مازندراندانشیار گروه باستان

ی تطبیقی صنعت سفالگری شرق ایران با مطالعه

ی هخامنشی ی فارس در دورهحوزه

غالمان( ی دهانهی موردی: محوطه)نمونه

[email protected]ی مسئولنویسنده. 7

7030/3/0، تاریخ پذیرش نهایی 7030/0/71تاریخ دریافت مقاله (09تا 30)از صفحه

هنر و فنتحلیلی -دو فصلنامه علمی

7033شماره نخست، بهار و تابستان

26

7030، شماره اول، بهار و تابستان مطالعات هنر بومیتحلیلی -دو فصلنامه پژوهشی

26

تحلیلی -دو فصلنامه پژوهشی مطالعات هنر بومی

26

مقدّمه

-ی شلمانصر سوّم، نام پارسوا در تاریخ پدیدار میق.م در کتیبه 911بار در نخستین

ی ترین قبیلهای از مهم(. دودمان هخامنشی که طایفه30: 7010شود )سامی،

های اند، بنا به دالیلی که بر ما پوشیده است، از کوهپارسیان به نام پاسارگادیان بوده

ها ساکن شدند. پارسوا به مناطق جنوبی کوچ کردند و در میان کوسیان یا انشانی

هخامنشیان افرادی را به انشان آورده بودند که از بین آنان پارسیان برخاستند )هوار،

ی دختری (. جنبش بزرگ پارسیان توسّط کوروش کبیر انجام شد. وی نوه03: 7093

039دهاک، پادشاه ماد بود. کوروش فرزند کمبوجیه و ماندان بود که در سال اژی

ق.م. ماد 005دهاک غلبه کرد و در سالق.م بر اژی 000ق.م. به دنیا آمد. او در سال

ی کوروش بر مادها عالوه بر سران (. با غلبه07: 7010بزرگ را تصرف کرد )سامی،

ماد، پارت، گرگان، خوارزم و بلخ و بخشی از سرزمین سکاها تابع کوروش شدند. پس

(. داریوش، 775 -777: 7090از فتح شرق، کوروش به غرب نظر داشت )هینتس،

ق.م 037دسامبر 31(. در 71: 7090دار کمبوجیه در حمله به مصر بود )کخ، نیزه

آخرین شورش توسّط داریوش خوابانده شد و وی پادشاه شاهنشاهی ایران شد )همان:

کند، کمابیش همان ها یاد میهایی که داریوش در بیستون از آن(. سرزمین70

هایی بود که به دست کوروش کبیر به شاهنشاهی هخامنشی افزوده شده بود سرزمین

(. امّا داریوش در آغاز پادشاهی ناگزیر به فتح مجدّد شاهنشاهی 113: 7091)مالوان،

ی شاهنشاهی بر حکومت مرکزی شوریده بودند )هوار، بود؛ چرا که مناطق زیر سلطه

7093 :03 .)

-نگاری به اندک سفالی سفال هخامنشی برای گاههای بسیار، مقایسهبرای مدّت

شد. ی اشمیت از کاوش تخت جمشید و نواحی مجاور آن محدود میهای منتشر شده

های علی سامی آشفته و پراکنده است. ارنست هرتسفلد نیز گزارش و یادداشت

جمشید و پاسارگاد نپرداخته است تخت دست آمده از کاوشهای بهمتأسفانه به سفال

ی روشمند (. ناگفته مشخّص است که از ضروریات مطالعه303: 7013)استروناخ،

های سایر ادوار تاریخی که های هخامنشی برای شناخت و بازشناسی آن از سفالسفال

های گردد، شناخت ویژگیها مشاهده میهای نزدیکی میان آندر برخی موارد شباهت

ها، کتب و مقاالت منتشر طور که گزارشهمانی هخامنشی است. های دورهفنّی سفال

دهد، مطالعات این دوره عمدتاً منحصر به آثار ی هخامنشی نشان میشده از دوره

سلطنتی است و حتی در معدود مطالعاتی که بر روی سفال این دوره صورت گرفته

توان به تخت جمشید، ها سلطنتی هستند. از این میان میاست، بیشتر محوطه

های سفالی از جان، شوش و ... اشاره نمود. نتیجتاً شناخت دادهپاسارگاد، جین

تواند بسیار ای که از ساختار و بافت اجتماعی مردم عادی برخوردار باشد، میمحوطه

حائز اهمیت باشد. با توجّه به مدارک موجود و مطالعات صورت گرفته تاکنون از

ای از آثار معماری با ی هخامنشی که مجموعههای دورهمنحصر به فردترین محوطه

های گوناگون مانند کارکرد مذهبی، عمومی، صنعتی ـ کارگاهی، اداری و کاربری


27

( را باهم دارا باشد، شهر دهانه غالمان در سیستان 10: 7013مسکونی )سیدسجادی،

ی کلیدی در این شهر به عنوان محوطه 7المعارف ایرانیکادایرهدر مدخل ایران است.

:Boucharlat et al, 2011شناخت سفال هخامنشی شرق ایران معرفی شده است )

های ی دهانه غالمان برای شناخت سفالاز دالیل دیگر برای گزینش محوطه(. 303

های سفالی از کاوش علمی، یعنی از بافت و دست آمدن تمامی دادهشرق ایران، به

های این محوطه است. دوره بودن محوطه و شمار زیاد سفالی باستانی، تکالیه

های ی تطبیقی سفالبا توجّه به مباحث مطرح شده، هدف نوشتار حاضر، مطالعه

ی کلیدی هخامنشی در شرق با ی دهانه غالمان به عنوان محوطههخامنشی محوطه

ی کلیدی که موجودیت این ی پراهمیت فارس است. در این میان، مسألهحوزه

های های مشترک میان سفالپژوهش بر اساس آن شکل گرفته است، شناخت ویژگی

ی در نظر گرفته شده برای ی فارس و شرق شاهنشاهی هخامنشی است. فرضیهناحیه

این مسأله به شرح زیر است:

رنگ پوشش بیرونی و شمار اندکی از اشکال سفالی، وجوه مشترک سفال نواحی

-رود. پس از تطبیق سفالی فارس به شمار میشرقی شاهنشاهی هخامنشی و ناحیه

شناسی تعریف شده که در ادامه تشریح های این دو ناحیه بر مبنای چارچوب روش

گیرد.گیری فرضیه این پژوهش مورد ارزیابی قرار میخواهد شد، در نتیجه

پیشینه تحقیق

های شاهنشاهی هخامنشی را استروناخ ی سفالنخستین گام برای معرفی و مطالعه

ی فرهنگی سفالی تقسیم نمود. گام حوزه 3ی هخامنشی را به برداشت. وی ایران دوره

حوزه برداشته شد. 1حوزه به 3با تقلیل 0و ارنی هرینک 3بعدی توسّط رمی بوشارال

(. در 301: 7091ی ایرانیکا منتشر شد )عطایی، نوشتار مذکور در مدخل دانشنامه

فرضی براساس هیچ پیشهای هخامنشی را بیی بعد، محمّدتقی عطایی، سفالمرحله

بندی نمود )پیشین(. های ایران در تقسیمات سیاسی کنونی منطقهاستان

کاوشگر محوطه 1بار توسّط اومبرتو شراتوهای دهانه غالمان برای اوّلینسفال

ظرف کامل از 71(. وی در این مقاله، طرح فنی Scerrato, 1966aگزارش شد )

.Ibid: Fig( و عکس شش عدد از همان ظروف )Ibid: Fig. 58-61دهانه غالمان )

هایی که شراتو، از ( را منتشر نموده است. سپس برونو جنیتو، برروی سفال52-57

(. وی Genito, 1990ی مختصری انجام داد )دست آورده بود، مطالعه کاوش به

ظروف دهانه غالمان را به دو گروه اصلی ظروف رایج و ظروف غیررایج تقسیم نمود و

معتقد است که صنعتی بودن ظروف دهانه غالمان به دلیل سطح باالی اقتصادی ـ

(. پس از آن، سیدسجادی به صورت گذرا به Ibid: 600اجتماعی این شهر است )

1- Encyclopedia Iranica 2–R. Boucharlat 3– E. Haerinck 4- Umberto Scerrato

ی هخامنشی ...ی فارس در دورهی تطبیقی صنعت سفالگری شرق ایران با حوزهمطالعه



28


28


28

، 7013، 7013های این محوطه پرداخت )سیدسجادی، سری از سفالمعرفی یک

ها اشاره ب(. چند سال بعد، رضا مهرآفرین در رساله دکتری خود به این سفال7095

گروهِ 0ها را به (. وی بر مبنای تزئین سفال، آن073-030: 7091نمود )مهرآفرین،

سفال بدون لعاب ساده، سفال بدون لعاب با نقش کنده، سفال بدون لعاب با نقش

دار، سفال بدون لعاب با تزئینات رنگی تقسیم نمود افزوده، سفال بدون لعاب داغ

3575در سال 7ی سفال دهانه غالمان توسّط مارسکا(. جدیدترین مطالعه071)همان:

ی نامبرده که در ایتالیا های محوطهانجام شده است. پژوهش وی بر روی سفالینه

ی مطالعات ذکر شده در همه .(Maresca, 2010شود، انجام شده است )نگهداری می

های دهانه ی پراکنده است. با وجود تنوّع زیاد و حجم وسیع سفالینهحد چند مقاله

ی ی روشمند و مبسوطی صورت نگرفته است. در این راستا، مطالعهغالمان، مطالعه

-ی نمونهمطالعه”ای تحت عنوان نامههای دهانه غالمان به صورت پایانمبسوط سفال

صورت گرفت )زهبری، “ ی هخامنشی دهانه غالمانهای سفالین مکشوفه از محوطه

7037.)

روش تحقیق

های این محوطه، توسّط دو گروه یاد های سفالی دهانه غالمان مربوط به کاوشداده

ها، ارجحیت بر تنوّع ی ایتالیایی و ایرانی است. برای گزینش مقدماتی سفالشده

های تکنیکی بوده است؛ های شاخص از نظر طراحی فنی و دیگر ویژگیها، نمونهگونه

های ایرانی یا ایتالیایی، مالک انتخاب دست آمده از هیئتهای بهدر نتیجه، سفال

ی شهر ها در پایگاه محوطهها نبوده است. بخش بسیار زیادی از این سفالسفال

اند ـ جدا شده و در ها دادهسوخته ـ بر اساس مشخّصاتی که گروه کاوشگران به سفال

ها شامل مواردی شود. شمار بسیار زیاد سفال های پالستیکی متعدّد نگهداری میجعبه

شود که قاعدتاً در مقایسه با لبه و در اولویت بعد کف برای ی ظروف میاز بدنه

نمود. پس از ها الزامی میشناخت سفال، اهمیت ناچیزی دارد؛ بنابراین، گزینش سفال

شناسی شدند و سپس بر اساس معیارهای بندی و گونهها طبقهگزینش، سفال

ی برای مقایسه . 3مشخّص از هر گونه، تعدادی سفال برای طراحی فنّی برگزیده شدند

ی دهانه غالمان مناطق گوناگون شاهنشاهی های شاخص سفالی از محوطهنمونه

اند. در این میان، بندی شدههخامنشی با توجّه به اطّالعات سفالی منتشر شده، تقسیم

-های میان سفال با توجّه به مشابهت . 0نیز رجوع شده است 0های عصر آهن به سفال

ی هخامنشی در اقصی نقاط که به های دهانه غالمان با استقرارهای گوناگون دوره

ی جامع، ناگزیر به رسد، برای تشریح و مطالعهخارج از مرزهای کنونی ایران می

های هخامنشی دهانه غالمان با ها هستیم. در این رهگذر، ابتدا سفالبندی آنتقسیم

1. Giulio Maresca

(.19ـ01: 7037زهبری، . برای کسب اطاّلعات بیشتر رک )3

(.7091)عطایی، ی بیشتر رک . برای مطالعه0


29

های ی فارس، استانگردد. منظور از حوزهشناختی میی گونهی فارس، مقایسهحوزه

شناختی در یک حوزه قرار کنونی فارس و بوشهر هستند که از نظر فرهنگی و باستان

های دیگر، برخی های تطبیقی از محوطهی نمونهی حاضر برای ارائهگیرند. در مقالهمی

اند؛ در دست و خوانا بودن، از نو به صورت دیجیتالی در آمده از تصاویر به منظور یک

حقیقت، کیفیت تصاویر اصلی به دلیل کپی بودن، پرینت نامناسب و مواردی از این

جایی که در طراحی فنّی قبیل در سطح بسیار پائینی قرار گرفته بودند. به عالوه، از آن

های دهانه غالمان، مقطع در سمت راست ترسیم شده است، برای سهولت بیشتر سفال

های بررسی دشت تخت جمشید )که ی سفالتر برای مقایسهو ایجاد فضای مناسب

گونه دخل مقطع در سمت چپ قرار داشت( به راست برگردانده شدند. به جز این، هیچ

های سمت چپ، های اصلی صورت نگرفته است. تمامی سفالو تصرفی در نمونه

ی تطبیقی آن از فارس در سمت راست تصاویر مربوط به دهانه غالمان است و نمونه

قرار داده شده است.

ی دهانه غالمانمحوطه

-میالدی توسّط امبرتو شراتو، باستان 7335ی دهانه غالمان در بررسی سال محوطه

7330الی 7333های (. وی از سال339: 7013شناس ایتالیایی شناسایی شد )شراتو،

های خود را به صورت چندین مقاله میالدی به کاوش این محوطه پرداخت و گزارش

الی 7013های (. از سالScerrato, 1962, 1966a, 1966b, 1979منتشر نمود )

ی سیستان به شناسان شهر سوختهی مهم توسّط گروه باستاناین محوطه 7091

سرپرستی سیدمنصور سیدسجادی کاوش شد. وی نیز مقاالت متعدّدی راجع به این

(؛ 7093(؛ )سیدسجادی و صابرمقدم، 7013محوطه نگاشته است )سیدسجادی،

. 7(Sajjadi and Saber Moghadam, 2004الف و ب( و )7095)سیدسجادی،

کیلومتری جنوب شرق زابل در سیستان، بخش شمالی استان 11دهانه غالمان در

ی فعلی لفظ ساکستان ی سیستان، تحریف شدهسیستان و بلوچستان قرار دارد. واژه

مرسوم “ گ”و “ ک”باشد که به ساگستان تبدیل شده است. در واقع، جایگزینیمی

های گوناگون اوستا، منابع پهلوی، منابع یونانی، متون (. نسک77: 7033است )تیت،

های اروپاییان و ایرانیان قرون نوزدهم و بیستم ها، گزارشای و ادبی، سفرنامهاسطوره

میالدی و ... از جمله منابع اسنادی ما برای جغرافیای تاریخی سیستان هستند

زمین، (. بنیان سیستان همانند دیگر شهرهای باستانی ایران10: 7091)مهرآفرین،

ریشه در اسطوره و واقعیت دارد. زادگاه رستم، کیکاووس و کیقباد سیستان است.

(. 37: 7097دهند )رحیمی، اوّلین سنگ بنای این شهر را به گرشاسپ نسبت می

ساختارهای اصلی این محوطه بر روی یک سلسله ارتفاعات طبیعی به طول در حدود

ی سنارود شدهکیلومتر واقع است که دلتای خشک 955تا 055کیلومتر و پهنای 7/0

های دهانه غالمان توسّط سیدمنـصـور به عالوه، در زمان نگارش نوشتار حاضر، کتابی راجع به کاوش -7 ی چاپ است )گفتگوی خصوصی با سید منصور سیدسجادی(.سیدسجادی در مرحله




30


30


30

(.75ب: 7095شود )سیدسجادی، در مجاورت این محوطه مشاهده می

های تطبیقینمونه

ی های کلیدی فارس برای شناخت سفال دورهالمعارف ایرانیکا محوطهدر دایره

,Boucharlat et alهخامنشی پاسارگاد، تخت جمشید و ملیان معرفی شده است )

های پراهمیت ذکرشده، بررسی روشمند باروی تخت عالوه بر محوطه .(303 :2011

جمشید توسّط محمدتقی عطایی، بررسی ویلیام سامنر در دشت تخت جمشید، کاوش

ی نورآباد و تل اسپید ممسنی نیز های تپّهجان(، کاوشی کلی ممسنی )کاخ جینقلعه

به معرفی سفال هخامنشی فارس پرداخته است. الزم به تذکّر است که در بُرازجان

ی مرز است( آثار پراهمیتی از دوره)بخش شرقی استان بوشهر که با استان فارس هم

هخامنشی شناسایی شده است. با این حال، این آثار که بیشتر سلطنتی و به صورت

های سفالی های هخامنشی چرخاب، بردک سیاه و سنگ سیاه هستند، از نظر دادهکاخ

های دیگر مانند تل ملیان نیز (. این موضوع در برخی محوطه7شدیداً فقیرند )تصویر

ی دهانه غالمان و دیگر ـ موقعیت محوطه7تصویر های مورد بحث در مقاله )نگارندگان( محوطه

درصد مشابهت منابع مطالعاتی سفال هخامنشی محوطه ردیف

%0 (7013)استروناخ، پاسارگاد 1

Schmidt, 1957( ی تخت جمشیدمجموعه 2 ؛ 1383)عطایی، 0%

% 73/0 (Sumner, 1986) دشت تخت جمشید 3

3% (Potts et al, 2009) جان(ی کلی )جینقلعه 4

% Weeks et al, 2006) 7/90( تل نورآباد 5

Petrie et al, 2006) 0%( تل اسپید 6های های مقایسه شده با سفالـ محوطه7جدول

دهانه غالمان


31

شود.مشاهده می

ی قطعه سفال شاخص دوره 931ی تطبیقی، شامل ی آماری این مقایسهجامعه

های مقایسه شده، منابع محوطه 7ی دهانه غالمان است. جدول هخامنشی محوطه

های سفالی میان محوطه و دهانه غالمان های دادهی آن و درصد مشابهتمنتشر شده

های تطبیقی که در دهد. نمونهی آماری و منابع موجود را نشان میبا توجّه به جامعه

میان این دو حوزه )دهانه های قابل مقایسهگردد، بخشی از سفالپائین ارائه می

غالمان و فارس( است.

شتر دادهـ پاسارگاد: 3 های ارائه شده توسّط دیوید استروناخ، کاوشگر پاسارگاد از بی

چنین تل تخت توسّط گروه مشترک ایرانی ـ ایتالیایی نیز کاوش و تل تخت است. هم

-های سفالی پاسارگاد و هم(. یافتهAskari Chaverdi et al, 2010نگاری شد )الیه

ی هخامنشی نسبت داده چنین تخت جمشید توسّط اشمیت و هرتسفلد به اواخر دوره

Boucharlatداند )ق.م. می 1و اواخر 3ی اند. امّا سامنر، این تاریخ را میان سدهشده

et al, 2011: 303).

ی ی نقوش مثلثی است که با شیوهمایه، نقش3متغیّر قابل مقایسه در تصویر

ی سفال دهانه غالمان، بخشی از کوزه است که اند. نمونهنقّاشی به تصویر کشیده شده

دهانه 3ی ی آن شکسته شده است. این قطعه، از ساختمان شمارهمتأسفانه لبه

در YR 4/6 2.5ای، معادل کد دست آمده است. رنگ نقش قرمز قهوهغالمان به

جدول مانسل است. در بافت متراکم این قطعه سفال، ذرّات درخشان میکا و مواد

گیاهی وجود دارد. سفال، ظریف است و پوشش رقیقی به رنگ نخودی روشن دارد.

. ی آن به رنگ نخودی نارنجی استبخش درونی ظرف و خمیره

ی ظریفی است که در هر دو سطح درونی و ی کوزهپائین، لبه 0ی تصویر شماره

رنگ دارد. سفال، بسیار متراکم است و در شرایط بیرونی، پوشش رقیق نخودی

متر و ضخامت مقطع سانتی 79ی این کوزه مناسب کوره پخته شده است. قطر دهانه

متر است.میلی 1

های سفالی تخت جمشید مطالعه در دو منبع، دادهجمشید: ی تختـ مجموعه3

شده است. منبع جدید و پربارتر مربوط به بررسی روشمند باروی تخت جمشید

( است. اکبر Schmidt, 1957( و منبع دیگر، مطالعات اشمیت )7090)عطایی،

کند ی هخامنشی اشاره میتجویدی نیز در گزارش خود به چند سفال از دوره

(.7000)تجویدی،

دهانه غالمان 3ی ای از ساختمان شمارهی کوزهپائین، لبه 1تصویر شماره تصویر

ی سفال، ای و خمیرهاست که بخش بیرون آن، نخودی روشن، درون، نخودی قهوه

ی آن تنها ذرّات ریز ماسه بادی است. سفال، ظریف است ای تیره است. آمیزهسبزقهوه

متر دارد.سانتی 73ی ای به اندازهو قطر دهانه

، 015: 7013باال: پاسارگاد )استروناخ، . 3تصویر ( پائین: دهانه غالمان 07، طرح 773شکل

(.170، طرح 91، لوح 731: 7037)زهبری،

، 013: 7013ـ باال: پاسارگاد )استروناخ، 0تصویر )زهبری، پائین: دهانه غالمان( 9، طرح 771شکل (.01، طرح 1، لوح 771: 7037

:Schmidt, 1957ـ باال: تخت جمشید )1تصویر

pl. 74, no. 36زهبری، : دهانه غالمان ( پائین( (.713، طرح 71، لوح 731: 7037

:Schmidt,1957ـ باال: تخت جمشید )0تصویر

pl. 72, no. 3 )زهبری، پائین: دهانه غالمان( (.35، طرح 0، لوح 770: 7037

: لوحه 7090ـ باال: تخت جمشید )عطایی، 3تصویر )زهبری، پائین: دهانه غالمان( 3، طرح 751

(.159، طرح 10، لوح 700: 7037




32


32


32

15ای به قطر ی بزرگ است که دهانهای از یک کاسهپائین، لبه 0تصویر شماره

مشابه لبه از کاوش اشمیت 7شناسیای با ریختی کامل کاسهمتر دارد. نمونهسانتی

ی دهانه غالمان، پوشش رقیق دست آمده است. هر دو سطح کاسهدر تخت جمشید به

رنگ دارد و در بافت متراکم آن، ذرّات ماسه بادی و مواد گیاهی موجود است. نخودی

به دست آمده است. 70ی این ظرف از ساختمان شماره

در دهانه غالمان به 1و 3های ( که از فضای مابین ساختمان3سفال پائین )تصویر

متری، این سفال جزء میلی 31دست آمده است به دلیل بافت زمخت و ضخامت

ای از باروی گردد. درون بافت این ظرف بزرگ که با نمونهظروف خشن محسوب می

شود. چنین مواد گیاهی دیده می تخت جمشید قابل تطبیق است، ذرّات ماسه و هم

ای متر است و بخش بیرونی ظرف، به رنگ نخودی قهوهسانتی 03ی آن قطر دهانه

است.

دهد که ای خشن از دهانه غالمان را نشان میی کوزهپائین لبه 1ی تصویر شماره

مغز آن خاکستری روشن و سطوح درونی وبیرونی به رنگ خاکستری تیره است. در

رسد در شود. این سفال که به نظر میبافت ظرف، ذرّات مواد گیاهی و معدنی دیده می

ساز ساخته شده است. مالک ی چرخشرایط نامناسب کوره پخته شده، به شیوه

شناسی لبه و شکل ظرف است. ی آن با سفالی از باروی تخت جمشید، ریختمقایسه

ی دهانه غالمان بر بخش بیرونی کوزه، روی گردن آن نقش موّاجی با تکنیک در نمونه

های دهانه غالمان است )زهبری و دیگران، ی غالب تزئین در سفالکنده که شیوه

0ی شود. الزم به ذکر است که این قطعه سفال از ساختمان شمارهزیرچاپ( دیده می

دهانه غالمان )با کاربری مذهبی( به دست آمده است.

دست آمده است، جزء به 3ی که از ساختمان شماره 9سفال پائین در تصویر

-سانتی 75ی ای به اندازهدار که دهانهی گردنگیرد. این کوزهظروف ظریف قرار می

متر دارد، بافت بسیار متراکمی دارد که نشانگر ورز مناسب سفالگر، پیش از ساخت آن

بر چرخ سفالگری است. مغز سفال، نخودی نارنجی است و سطح درون و بیرون آن، به

های رقیق به رنگ نخودی نارنجی و نخودی روشن پوشانده شده ترتیب با پوشش

شناسی لبه، شکل ظرف و رنگ پوشش بیرون با ی ریختاست. این سفال از جنبه

ی باروی تخت جمشید قابل تطبیق است.نمونه

دهد که شرایط متر را نشان میسانتی 33ی ای با قطر دهانهپائین خمره 3تصویر

پخت نامناسب آن در کوره، موجب شده که مغز سفال تا بخش درونی آن به رنگ

خاکستری تیره شود. با این وجود، بخش بیرونی آن، پوشش رقیق نخودی رنگی دارد؛

چنین مواد گیاهی درون بافت سفال از سطح های ریز و متوسّط و همبه طوری که شن

بیرونی )و درونی( به خوبی قابل رؤیت است. این خمره با بافت نه چندان متراکم، از

دست آمده است. به 3ی ساختمان شماره

: 7090ـ باال: تخت جمشید )عطایی، 1تصویر )زهبری، پائین: دهانه غالمان( 0، طرح 13لوحه (.907، طرح 750، لوح 370: 7037

: 7090ـ باال: تخت جمشید )عطایی، 9تصویر )زهبری، پائین: دهانه غالمان( 75، طرح 01لوحه (.700، طرح 73، لوح 733: 7037

: 7090ـ باال: تخت جمشید )عطایی، 3تصویر )زهبری، پائین: دهانه غالمان ( 73، طرح 17لوحه (.31، طرح 1، لوح 711: 7037

,Sumnerـ باال: دشت تخت جمشید )75تصویر

1986: fig. III. 1, M )پائین: دهانه غالمان (.059، طرح 03، لوح 733: 7037)زهبری،

1. Morphology


33

شود و توسّط ویلیام های گوناگون میکه شامل بخش ـ دشت تخت جمشید:1

(. Sumner, 1986شناختی شده است)سامنر بررسی باستان

ی پخ اریب به درون که از پائین با لبه 75ی ی زورقی تصویر شمارهکاسه

متر دارد. مشخّصات سانتی 11ای به قطری سفال هخامنشی است، دهانهمشخّصه

نوشته شده بر بخش بیرونی کاسه که توسّط گروه کاوشگر ایتالیایی صورت گرفته

دست آمده دهانه غالمان به 3ی دهد که این کاسه از ساختمان شمارهاست، نشان می

است. پوشش رقیق بیرون و درون کاسه، به ترتیب قرمز روشن و نخودی روشن است.

ی سفال نارنجی رنگ است. در بافت بسیار متراکم و سخت این سفال، ذرّات خمیره

طور که در تصویر نشان داده شده شود. هماندرخشان میکا و مواد گیاهی دیده می

شناسی لبه و ای از بررسی دشت تخت جمشید از نظر ریختاست، این کاسه با کاسه

شکل ظرف قابل مقایسه است.

دهانه غالمان به دست آمده 3ی از ساختمان شماره 77ی پائین در تصویر کاسه

ای در بدنه، شکل است، زاویه Tهای شناسی آن در گروه لبهاست. این کاسه که ریخت

ای و درون آن نخودی درست زیر لبه دارد. پوشش رقیق بیرونی ظرف، قرمز قهوه

-ساز است و در گروه ظروف با بافت متراکم و ظریف قرار میروشن است. سفال، چرخ

دهد که شرایط سفال در کوره مناسب بوده گیرد. مغز نخودی نارنجی سفال نشان می

دست ی ملیان بهای که در بررسی دشت تخت جمشید از تپّهاست. این کاسه با کاسه

شناسی لبه، شکل و رنگ پوشش بیرونی مشابهت دارد.آمده است از نظر ریخت

ستان فارس قرار ـ کاوش قلعه کلی5 سنی ا : این محوطه که در شهرستان مم

Potts etشناسی مشترک ایرانی ـ استرالیایی کاوش شد )دارد، توسّط هیئت باستان

al, 2009.)

به دست آمده 1و 3های شماره از فضای میان ساختمان 73تغار پائین در تصویر

است. لبه به صورت مفتولی به بیرون کشیده شده است. مغز سفال نخودی نارنجی

است و بر هر دو سطح آن، پوشش رقیقی به رنگ نخودی قرار دارد. میکا و مواد

ساز تولید شده است و ی چرخدهند. تغار به شیوهی سفال را تشکیل میگیاهی آمیزه

ی کلی گیرد. تغار مذکور با ظرفی از قلعهاین ظرف، جزء ظروف متوسّط قرار می

شناسی لبه، شکل و رنگ پوشش بیرونی قابل تطبیق ی ریختممسنی از سه جنبه

است.

ای به رنگ نخودی دارد. به عالوه، هر دو سطح خمیره 70ی پائین در تصویر کاسه

متر است. سانتی 71ی کاسه، سفال را پوششی با همان رنگ پوشانده است. قطر دهانه

های منتخب دهانه غالمان، هفده مورد مشاهده ای در میان سفالمشابه چنین کاسه

شد. بافت سفال، متراکم است و سرعت دست سفالگر در ساخت سفال بر روی چرخ

باعث ایجاد شیارهایی در بخش بیرونی و درونی کاسه شده است. این کاسه توسّط

به دست آمده است. این کاسه 70ی شناسان ایرانی از ساختمان شمارههیئت باستان

شناسی لبه و شکل وجوه مشترک دارد.ی کلی از نظر ریختای از قلعهبا نمونه

,Sumnerـ باال: دشت تخت جمشید )77تصویر

1986: fig. III. 2, C) پائین: دهانه غالمان (010، طرح 37، لوح 711: 7037)زهبری،

,Potts et alی کلی )ـ باال: قلعه73تصویر

2009:276, pl. 18, QKC 1438 ) پائین: دهانه (75، طرح 7، لوح 777: 7037)زهبری، غالمان


2009:266, pl. 9, QKC 1018 ) پائین: دهانه (.37، طرح 0، لوح 770: 7037)زهبری، غالمان


2009:278, pl. 20, QKC 1118 ) پائین: دهانه، طرح 11، لوح 791: 7037)زهبری، غالمان

333.)




34


34


34

( که با توجّه به ایستایی ظرف، بایستی بخشی از شکم 71ی پائین )تصویر بدنه

ای آرایش شده است. این گونه تزئین، عالوه بر ای بزرگ باشد، توسّط فتیلهخمره

زیبایی برای ایجاد فضای مناسب برای گرفتن خمره مطلوب است. این خمره نیز مانند

به دست آمده است. در بافت 3ی ( از ساختمان شماره3ی پیشین )تصویر خمره

شود. بیرون ظرف با پوشش غلیظی به سفال، ذرّات میکا، شن و مواد گیاهی دیده می

ی کلی تکنیک رنگ نخودی پوشانده شده است. وجه تشابه این سفال و سفال قلعه

ی تزئین و رنگ پوشش بیرونی است. اگر هر دو ظرف را خمره در نظر بگیریم از جنبه

شکل ظرف نیز مشابهت دارند.

هی نورآباد ممسنیتپّه ـ کاوش2 ی شهر ی بزرگی در حومهی نورآباد، تپّه: تپّ

های هخامنشی دارد الیه Bنورآباد، مرکز شهرستان ممسنی است که در ترانشه

(Weeks et al, 2006: 62).

7و ضخامت مقطع آن 77، پائین، 70ی نقش شده در تصویر کوزه یقطر دهانه

شود. متر است. در بافت سخت کوزه، ذرّات سفیدرنگ و مواد گیاهی مشاهده میسانتی

پخت سفال مناسب بوده است و در هر دو سطح آن، پوشش رقیق به رنگ نخودی

ی نورآباد، پخ کشیده ی تپّهچنین کوزهی دهانه غالمان و همی کوزهقرار دارد. لبه

ی شکل دهد، دو کوزه از جنبهنشان می 70طور که تصویر شده به بیرون است. همان

شناسی لبه با هم شباهت دارند.و ریخت

به 1و 3های ، پائین( از فضای ما بین ساختمان73ی ظریف )تصویر این کوزه

دست آمده است. سطح بیرون کوزه با پوشش غلیظ نخودی زرد پوشانده شده است.

ی سفال، نخودی نارنجی است و ذرّات درخشان میکا در بافت بسیار متراکم و خمیره

ی متر قطر دهانه دارد و به شیوهسانتی 79شود. سفال مذکور ظریف کوزه مشاهده می

ی ی تپّهساز ساخته شده است. تشابه میان این نمونه از دهانه غالمان و نمونهچرخ

شناسی آن است.چنین ریختنورآباد، میان شکل ظرف و هم

سپید در بخش مرکزی دشت فهلیان ـ کاوش تل اسپید ممسنی7 : تل ا

های ممسنی واقع است. کاوش این محوطه، چشم انداز روشنی از استقرارهای دوره

دهد )عسگری و عیالمی، هخامنشی و اشکانی در شمال غرب فارس را ارائه می

(.01: 7091دیگران،

شود، از ساختمان پائین مشاهده می 71ی سفال دهانه غالمان که در تصویر نمونه

ی به دست آمده است. بیرون سفال، پوشش نخودی روشن دارد و دهانه 70ی شماره

متر است. خمیره و سطح درونی سفال، نخودی رنگ است و شرایط سانتی 35آن

ی شکل ظرف، دار از جنبهی گردنکوره در حین پخت مناسب بوده است. این دو کوزه

چنین رنگ پوشش بیرون قابل تطبیق هستند.ریخت شناسی لبه و هم

-به 3ی ، پائین( از ساختمان شماره79ی بسیار ظریف و کوچک )تصویر این کوزه

دست آمده است. درون و بیرون آن با پوشش رقیق نخودی پوشانده شده است. در

Weeks etی نورآباد ممسنی )ـ باال: تپّه70تصویر

al, 2006: 387, fig. 3.134, TNP 2148 )، 0، لوح 770: 7037)زهبری، پائین: دهانه غالمان

(.17طرح

Weeksی نورآباد ممسنی )ـ راست: تپّه73تصویر

et al, 2006: 381, fig. 3.131, TNP 2267 )، لوح 713: 7037)زهبری، چپ: دهانه غالمان

(.330، طرح 03

Petrie etـ راست: تل اسپید ممسنی )71تصویر

al, 2006: 587, fig. 4.106, TS 325 ) :چپ، 71، لوح 731: 7037)زهبری، دهانه غالمان

(.705طرح

Petrie etـ راست: تل اسپید ممسنی )79تصویر

al, 2006: 587, fig. 4.106, TS 310 ) :چپ، طرح 1، لوح 771: 7037)زهبری، دهانه غالمان

09.)


35

ی شود. سفال به شیوهدست سفال، ذرّات سفید و میکا مشاهده میبافت متراکم و یک

-سانتی 0/3ی آن متر و دهانهمیلی 0ساز تولید شده است. ضخامت مقطع کوزه چرخ

متر است.

دست آمده است که خمیره، دهانه غالمان به 3ی این کاسه از ساختمان شماره

متر است و سانتی 71ی آن پوشش درون و بیرون آن نخودی رنگ است. قطر دهانه

شود، این ظرف با طور که مشاهده می گیرد. همانسفال در گروه ظروف ظریف قرار می

شناسی قابل تطبیق است.ظرفی از تل اسپید از نظر شکل و ریخت

گیری نتیجه

های هخامنشی برای مقایسات ی موجود از محوطههای منتشر شدهبا توجّه به داده

ی فارس قابل تطبیق های دهانه غالمان با حوزهدرصد سفال 79شناختی، حدود گونه

های سفالی ی آماری مذکور عمالً استان بوشهر به دلیل فقدان دادهاست. در جامعه

-های منتشرشده گردیده است. این آمارگیری بر اساس دادهی مفید حذف منتشر شده

ی فارس صورت گرفته است؛ بنابراین، با مطالعات و انتشارات ی موجود سفالی از حوزه

دهی به سؤال کلیدی نوشتار بیشتر، این گزارش آماری قابلیت تغییر دارد. پیرو پاسخ

ی فارس نشان داد که های دهانه غالمان و حوزهی تطبیقی سفالحاضر، مطالعه

شناسی، شکل ظروف و در مواردی، رنگ پوشش ها از نظر ریختهای میان آنمشابهت

و 79دار )تصاویر های گردن(، کوزه75های زورقی )تصویر بیرونی ظروف است. کاسه

ی شرقی امپراتوری ( حوزه3های )تصویر ( و برخی خمره0، 1، 0، 1، 9، 70، 73، 71

ی بسیار پراهمیتی در این دوره است، شباهت ی فارس که ناحیههخامنشی با حوزه

مایه نیز نشان داد، تکنیک تزئین و نقش 71و 3طور که تصاویر دارند. به عالوه، همان

ی هخامنشی شرق ایران و فارس است. ناگفته نماند از وجوه مشترک میان سفال دوره

اند و این به دلیل معیارهای که برخی از موارد با دیگر نقاط امپراتوری نیز قابل قیاس

( 730: 7090مشخّص تولید سفال این دوره است، به طوری که هاید ماری کخ )کخ،

ی هخامنشی یکسان است؛ امّا مطالعات شود، اشکال سفالی در سرتاسر دورهمتذکّر می

توان این موضوع را به تمامی اشکال سفالی تعمیم داد. دهد که نمیجدید نشان می

های مقایسه شده از فارس مربوط به ظروف کوچک از قبیل کاسه و کوزه بیشتر نمونه

بوده است. با توجّه به کمیّت قابل توجّه خمره در میان ظروف دهانه غالمان که برخی

ها بر اساس دهد که آنمشابهتی با دیگر نقاط شاهنشاهی نداشتند، نشان می

( در ساختمان 3های سفالی )تصویر اند. حضور خمرهمعیارهای بومی ساخته شده

های دیگر از دالیل شراتو مبنی بر تعیین کاربری مسکونی )در کنار کاربری 3ی شماره

ی غالت، مواد روغنی های بزرگ که یقیناً برای ذخیره مانند اداری( این بنا است. خمره

آید که کاربری هایی به دست می و شاید مایعات هستند، محتمالً در بستر سازه

دهد مسکونی دارد، در دهانه غالمان بخش قابل توجّهی از ظروف سفالی را تشکیل می

های گوناگون از قبیل های دهانه غالمان کاربریطور که ذکر شد، ساختمانو همان

,Petrie et alـ باال: تل اسپید ممسنی )73تصویر

2006: 583, fig. 4.104, TS 252 ) پائین: دهانه (.30، طرح 0، لوح 770: 7037)زهبری، غالمان




36


36


36

های هخامنشی است. البته کاربری مسکونی داشته است. این برخالف برخی از محوطه

های دهانه غالمان( های سفالی بومی )مانند لیوان های سفالی یا سنّتنباید حضور گونه

های مهم در سفال دهانه ی دیگر آن که گونهدر هر منطقه را نیز نادیده گرفت. نکته

ی فارس بر مناطق شرقی شاهنشاهی نبوده، غالمان مانند ظروف شیپوری تأثیر حوزه

بلکه باید منشأ آن را در مناطق شرقی دهانه غالمان جستجو نمود. حضور ظرفی که

های دهانه ( در میان سفال73( شهرت دارد )تصویر Fish Plateماهی )به بشقاب

ی ی دورهی سفالی که بیشتر مشخّصهغالمان از نکات قابل توجّه است. این گونه

های مشابهی در نادعلی افغانستان، بیستون، قلعه سام و سلوکی و اشکانی است، نمونه

ی هخامنشی ها از ادوار گوناگون هستند و تنها به دورهتل اسپید ممسنی دارد. نمونه

محدود نیستند.

ی سفال در ی پژوهش باید متذکّر شویم که مطالعهبندی و نتیجهبه عنوان جمع

ی ی هخامنشی در حوزهدهد که سفالگری دورهشناختی نشان مینقش مدرک باستان

ی فارس( تر خود )حوزههای فرهنگی و هنری با نواحی غربیشرق ایران بر هم کنش

داشته است.

منابعی خطیب شهیدی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات (. پاسارگاد. ترجمه7013. استروناخ، دیوید )7

سازمان میراث فرهنگی کشور.

ی کل (. سیستان. به اهتمام غالمعلی رئیس الذاکرین. زاهدان: اداره7033. تیت، جی، پی )3

ارشاد اسالمی سیستان و بلوچستان.

چاپ اوّل. ، سیمای فرهنگی میراث استان سیستان و بلوچستان(. 7097می، زمرد ). رحی0

تهران: سازمان میراث فرهنگی.

ی هخامنشی دهانه های سفالین مکشوفه از محوطهی نمونهمطالعه(. 7037. زهبری، زهره )1

ی کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان: دانشکده ادبیات و نامهپایان. غالمان

علوم انسانی. منتشر نشده.

-ی تکنیک. مهرآفرین، رضا و موسوی حاجی، سیدرسول )زیر چاپ(. مطالعه---------. 0

. به مجموعه مقاالت شهر باستانی دهانه غالمانهای تزئین سفال در دهانه غالمان.

کوشش سید منصور سیدسجادی.

ی موسوی.. شیراز: چاپخانه3جلد ، تمدن هخامنشی(. 7010. سامی، علی )3

(.(. دهانه غالمان: شهری در سیستان )بخش دوّم7013. سیدسجادی، سیدمنصور )1

.10ـ 07( : 3و 7) 77شناسی و تاریخ. باستان

مجموعه دهانه غالمان: شهری هخامنشی در سیستان. (. 7013) -----------------. 9

.771ـ 733المللی الهدی: تهران: انتشارات بین .0مقاالت مطالعات ایرانی

روز تالش در شهر سوخته و 795بازتاب کوتاهی از الف(. 7095) ----------------. 3زاهدان: سازمان میراث فرهنگی (. 0کوه خواجه و دهانه غالمان )دفترهای شهر سوخته

کشور.


37

کاوش در یک کارگاه صنعتی )دهانه غالمان( )دفترهای ب(. 7095) ---------------. 75

زاهدان: سازمان میراث فرهنگی کشور.. (1شهر سوخته

ی هخامنشی از دهانه (. سه تصویر دوره7093و صابر مقدم، فرامرز ) ---------------. 77

.30ـ 77ی دوم: ، شمارهی پژوهشگاه میراث فرهنگینامهغالمان.

ی . ترجمه1، سخن شناسان ایتالیائی در سیستانهیئت باستان(. 7013. شراتو، امبراتو )73

.333ـ 315)تیر و شهریور(: 71ی هومان خواجه نوری. دوره

ی (. سکونت دوره7091. عسگری چاوردی، علیرضا، پیتری، کمرون و سیدین، مژگان )70

.01 -30(: 0) 0شناسی، هخامنشی و فراهخامنشی در تل اسپید فارس. باستان

ی فارس: بررسی روشمند هخامنشی حوزه معرفی سفال(. 7090. عطایی، محمّدتقی )71ی کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت نامهپایان بندی شده باروی تخت جمشید.طبقه

مدرس. منتشر نشده.

مجموعه مقاالت بندی آن. ی هخامنشی و دوره(. سفال دوره7091) ------------. 70. به کوشش شهرام زارع. شناسان جوان ایران )دانشگاه تهران(دوّمین همایش باستان

سازمان میراث فرهنگی.

های دوره چرا شناخت محوطهیا هخامنشی: 0عصر آهن (. 7091) ------------. 73

.09ـ 31سال دوّم: ، ی جدید()دوره پژوهیباستان هخامنشی در خاک ماد دشوار است؟

ی پرویز رجبی. تهران: نشر کارنگ.ترجمه از زبان داریوش.(. 7090.کخ، هاید ماری )71

، 3جلد ، تاریخ ایران کمبریجق.م.(. 033ـ 009)کوروش بزرگ (. 7091. مالوان، ماکس )79

ی تیمور قادری، چاپ اوّل. تهران: انتشارات قسمت اوّل. ویراستار ایلیا گرشویچ. ترجمه

. 130 - 133مهتاب:

ی . رسالهی زهک سیستانشناسی حوزهبررسی و تحلیل باستان(. 7091. مهرآفرین، رضا )73

ی تاریخی(. دانشگاه تربیت مدرس. منتشر نشده.شناسی )دورهدکتری باستان

ی حسن انوشه، چاپ پنجم. تهران: . ترجمهایران و تمدن ایرانی(. 7093. هوار، کلمان )35

انتشارات امیرکبیر.

ی هخامنشیان(. ها )تاریخ فرهنگ ایران در دورهو پارس (. داریوش7090. هینتس، والتر )37 ی عبدالرحمن صدریه. تهران: انتشارات امیرکبیر.ترجمه

22. Askari Chaverdi, A, & Callieri, P (2010). Preliminary Report on the

Irano-Italian Stratigraphic Study of the Toll-e Takht, Pasargad

(Investigations on the Material Culture of the Achaemenid and post-

Achaemenid Periods in Fars). Ancient and middle Iranian studies. Ed,

By Macuch. M. Weber & D, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 11-28. 23. Boucharlat, R, & Haerinck, E (2011). Ceramics XI, (The Achaemenid

period). Encyclopedia Iranica. Ed. By Ehsan Yar Shater, Vol, V,

Fascicle 3, Central Asia XIII-ČEŠTĪYA, California: Mazda publishers,

302-304.

24. Genito, B (1990). The most frequent pottery types at Dahan-e-

Gholaman (Sistan) and their spatial variability. South Asian

Archaeology, Part 2, Rome: Institute Italiano per il medio ed estremo

oriente, Vol, LXVI: 587-604.

25. Maresca, G (2010). Reconsidering the pottery from Dahan-I Hulaman

(Iran, Sistan-6 century BC): Some preliminary production-related




38


38


38

typological observations. Proceedings of the 6th international congress

of the archaeology of the ancient Near Eas. 5 May – 10 May 2009.

Sapienza: Universit di Roma, Vol, 1, Ed, by Matthiae et al,

Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 424 - 442.

26. Petrie, C, A, Asgari-Chaverdi, A, & Seyedin, M (2006). Excavations at

Tol-e Spid, The Mamasani Archaeological Project Stage One. Edited by

D.T. Potts & K. Roustaei, Iranian Center for Archaeological Research,

Deputy of Research, 89- 132.

27. Potts, D.T, Askari Chaverdi, A., Macrae, K., Alamdari, K., Dusting, A.,

Jaffari, J., Ellicott, T. M., Setoudeh, A., Lashkari, A., Ameli rad, SH.&

Yazdani, A (2009), Further excavation at Qale Kali, Iranica Antiqua,

Vol, XLIV: 207 - 282.

28. Sajjadi, S.M.S & Moghadam, F. S (2004). Peintures Et Jravures

Murales Desouvertes A Dahan-E- Gholaman, Sistan. Studia Iranica,

Vol, 33: 285 - 296.

29. Scerrato, U (1962). A Probable Achaemenid Zone in Persian Sistan,

East and West, NS 13/2-3: 186 - 197.

30. Scerrato, U (1979). Evidence of Religious Life at Dahane-I Ghulaman,

Sista. E., Taddei. South Asian Archaeology 1977, Naples, 709 - 735.

31. Scerrato, U (1966a). Excavations at Dahan-I Gholaman (Sistan-Iran),

First Preliminary Report (1962-1963). East and West, NS 16/1-2: 9 -

67.

32. Scerrato, U (1966b). L’edifico sacro di Dahan-i Ghulaman (Sistan). Atti

del Convegno sul tema la Persia e il Mondo Greco-Romano (Roma 11-

14 April 1965). Roma, 457 - 470.

33. Schmidt, E (1957). Persepolise II. University of Chicago: Oriental

Institute publication, Vol, LXIX.

34. Sumner, W.M (1986). Achaemenid settlement in Persepolis plain.

American Journal of Archaeology, 90(1): 3 - 31.

35. Usmanova, Z, I (1992). New Material on Ancient Merv, IRAN, No. 30:

55 - 64.

36. Weeks, L.R, Alizadeh, K. S., Niakan, L., Alamdari, K., Khosrowzadeh

& Zeidi, M (2006). Excavations at Tol-e Nurabad, The Mamasani

Archaeological Project Stage One. D.T, Potts and K. Roustaei (Eds).

Iranian Center for Archaeological Research, Deputy of Research, 31 -

78.

Vo

l.1, N

o.1

, Sp

ring &

Su

mm

er 2

014

Mu

ṭāli̒ā

t-i Hu

na

r-i B

ūm

ī

Jou

rnal o

f Art S

tud

ies

Abstract

The Achaemenid Empire which included Central Asia and parts of the Middle East was among the most important Iranian dynasties. This period is also more associated with royal antiquities. Pottery in-dustry as a key subject in archeology involves studying the most mundane objects of ancient inhabitants of a region. In this regard, Fars cultural region which is one of the most important areas of in-vestigation of Achaemenid era is compared with the eastern region of Iran with regard to pottery industry. Dahane Gholaman was studied on several occasions from an archeological perspective, the site has also yield a wealth of data on pottery. The key question the present paper addresses is: how do the pottery objects in Dahane Gholaman and those of Achaemenid Farse region compare? Hence, an identifi-cation of the commonalities between the objects found in the above regions to determine the cultural effects constitutes the purpose of the study. In this regard, typical pottery samples from the Fars region in-cluding areas from Pasargad, Persepolis, Qale kali (Jin Jan), Tal-e Nurabad and Tal-e Spid are compared with the pottery objects found in Dahane Gholaman. The research method used for the present arti-cle includes both observation and field study. The commonalities found between the objects in the two regions included their shapes, rim configuration, the colour of the external coating, and their deco-ration style. However, the study illustrates that the effects of the local culture led to certain differences in the pottery objects as well. Key words: Achaemenid per iod, Dahane Gholaman, Fars, pot-tery, comparative study.

Zohreh Zehbari1

Ph.D student of Archaeology, University of Tehran

Reza Mehrafarin

Associate Professor, Department of Archaeology, University of Mazandaran

A Comparative Study of Pottery Industry in the East of Iran and Fars Region in Achaemenid Period

(Case Study: Dahane Gholaman)

1. Corresponding author (Email: [email protected])

Received 7 June 2014 , Accepted 25 August 2014

2

mailto:[email protected]

University of Mazandaran Faculty of Art and Architecture

ISSN: 2476-3756

Muṭāli̒āt-i Hunar-i Būmī Journal of Art Studies

Editorial Board

Reza Mehrafarin Associate Professor of Archaeology, University of Mazandaran

Seyed Rasoul Mousavihaji Associate Professor of Archaeology, University of Mazandaran

Jahanshah Pakzad Professor of Urban Design, Shahid Beheshti University

Mostafa Rostami Assistant Professor of Art Studies, University of Mazandaran

Mahnaz Shayestehfar Associate Professor of Islamic Art, Tarbiat Modares University

Jalaleddin Soltan Kashefi Associate Professor of Aesthetics, Art University

Alireza Taheri Associate Professor of Art Studies, University of Sistan and Baluchestan

Novin Tavallaei Assistant Professor of Urban Planning, University of Mazandaran

Publisher: University of Mazandaran Faculty of Art and Architecture Babolsar, Iran

Tel: 0098 113 530 2743 Fax: 0098 113 530 2702

Website: http//:artech.journals.umz.ac.ir Email: [email protected]

Muṭāli̒āt-i Hunar-i Būmī 1 Journal of Art Studies Lisence Holder: Faculty of Art & Architecture University of Mazandaran Vol.1, No.1, Spring & Summer 2014 Editorial Director: Mostafa Rostami (Ph.D)

Editorial in Chief: Reza Mehrafarin (Ph.D)

Managing Director: Vahid Haidarnattaj (Ph.D)

Art Director: Mohammad Azamzadeh (Ph.D)

Operator: Suzan Yousef Jamali

Text Editors: Bagher Yaghoubi (Ph.D), Mostafa Mirdar

Logo type and cover design: Mohammad Azamzadeh (Ph.D)

Designer: Mehrdad Parsaei Borazjani

A Comparative Study of Pottery Industry in the East of Iran and Fars Region in Achaemenid Period...

Documents

Transcript of A Comparative Study of Pottery Industry in the East of Iran and Fars Region in Achaemenid Period...