ทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

THE SOCIAL CAPITAL IN COMMUNITY FINANCIAL INSTITUTION MANAGEMENT OF NONG YANG VILLAGE FUNDS MOO 5,

CHAM RAK SUB-DISTRICT MUEANG DISTRICT, TRAT PROVINCE

ภาคนพนธ ของ

พรณฏฐ สงหพนธ

ปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถ�น บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

กรกฎาคม 2558

ทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

THE SOCIAL CAPITAL IN COMMUNITY FINANCIAL INSTITUTION MANAGEMENT OF NONG YANG VILLAGE FUNDS MOO 5,

CHAM RAK SUB-DISTRICT MUEANG DISTRICT, TRAT PROVINCE

ภาคนพนธ

ของ พรณฏฐ สงหพนธ

เสนอตอมหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ เพ�อเปนสวนหน�งของการศกษาตามหลกสตรปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถ�น

ลขสทธNเปนของมหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ กรกฎาคม 2558

o v a "llJ:lJ:O{RlnuT{ufi

j

[ :o{v q v v i ! ? .

vluvn{d{ nil"[u nr:,il'Onr: dnltJunl: [{uTilsU notl4u14 {U lu14 u 0{ U1{

fi qi fi s sl" t u n'ri r : t n dr rn o tti o I'ir'q n {rr sr : r pr

The Social Capital in Cornmunity Financial Institution Management of Nong Yang Village Funds,

Moo 5, Cham Rak Sub-district Mueang District, Trat Province

d s J d s 4

il:il0$ d{l{v{ur

(or:.rin:uu:r;r)

(50.rflld91:4 r - - d t -r i lrenu$flnu)

(: o{ flldsr: 1 t1: uY'|ovfuf 4vrG fnruv)

tuti.JJ...,. r6ou. n.ung'n'QH vr.n...&{. 5t

i l:vrruaounrnfivruf

, i r a a di l i er 1uvllJ: nu1Rlnuv{ur

n: : il nl: fi ili nu tn'lnfi v,ruf

a d

n:: i ln1:doufl l f lunur

1 v a4 e '(:olflrdn:r01:u 9l:.dlJflnn d'Iilnfl t::11)

f , f r , u F a v y e u l - - - - , F q . Y - Y - . . d f - . - f ^ ^ . ^ ^ - 4 ^ , 1 . . - - . - - y -'l dfu o r.rffi u n u ln Tm u t ii'u : r r rig i r1yw : : ni l f tIu til u a r u il il { x o { n 1 : fl n u 1 el 1 tJ il a n q n :

rJT q q i f g il : c fl 1 d u fl 1 d ffi ur4Tiryffi d I I I ery 1 n 1 : rl n n : o I vl'o'r 6 u

J(O^fo 4^t q/ {

....... niluaf$rfisrivrurnu

พรณฏฐ สงหพนธ. (2558). ทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

หนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด. ภาคนพนธ รป.ม. (การปกครอง

ทองถ�น). จนทบร : มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ.

คณะกรรมการท�ปรกษาภาคนพนธ

นกรบ เถยรอ�า รป.ด. (รฐประศาสนศาสตร) ประธานกรรมการ

รองศาสตราจารยชยยนต ประดษฐศลป ร.ด. (รฐศาสตร) กรรมการ

บทคดยอ

การวจยคร� งน� มวตถประสงคเพ�อวเคราะหทนทางสงคมของหมบานหนองยาง และเพ�อ

ศกษาความสมพนธระหวางทนทางสงคมกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

หนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด วธการศกษาใชการวจยเชงคณภาพ โดยใช

การสมภาษณเจาะลกและสงเกตการณแบบมสวนรวม ผลการศกษาพบวา ทนทางสงคมของหมบาน

หนองยางม 3 ทนสาคญ ไดแก ทนทางสงคมในรปแบบบรรทดฐานทางสงคม ทนทางสงคมในรปแบบ

เครอขาย ทนทางสงคมในรปแบบองคกรชมชน ท�กอใหเกดความเอ�ออาทรชวยเหลอเก�อกลกน ความรสก

ผกพนตอชมชน ความไววางใจและเครอขายท�สะทอนผานกจกรรมของชมชน เชน กจกรรมการดแล

รกษาความปลอดภยในชมชน กจกรรมการจดการแขงขนกฬาหมบาน “หนองยางคพ” กจกรรมการ

ตรวจเย�ยมบานของกลมอาสาสมครดแลผสงอาย และกจกรรมการจดงานวนสงกรานตของหมบาน

หนองยาง สวนความสมพนธระหวางทนทางสงคมกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทน

หมบานหนองยาง พบวา ทนทางสงคมท�สงผลตอการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

หนองยาง ม 2 ประการ คอ 1) ทนทางสงคมภายใตการบรหารจดการของสถาบนการเงนชมชนในการให

ความรวมมอในการดาเนนการ ไดแก กลมสจจะสะสมทรพยและกองทนหมบานหนองยาง ท�ใหผนา

ท�เปนผมวสยทศนในการบรหาร มความซ�อสตย เสยสละ เปนท�ยอมรบของคนในชมชน เปนผนาท�

สรางระบบความสมพนธทางสงคมท�สามารถสรางปฏสมพนธทางสงคมท�ดและมคณภาพ กอใหเกด

ความสามคคกลมเกลยวในชมชน มความคนเคยและรจกเปนอยางด 2) การมความไวเน�อเช�อใจตอ

คณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนในการบรหารการเงน ทาใหคนในชมชนนาเงนมาฝากเพ�มข�น

ซ� งเปนส�งสะทอนถงความเขมแขงของทนทางสงคมท�เกดข�น และสงเสรมความเขมแขงใหสถาบน

การเงนชมชน

คาสาคญ : ทนทางสงคม สถาบนการเงนชมชน

Pheeranat Singhapan. (2015). The Social Capital in Community Financial Institution Management

of Nong Yang Village Funds, Moo. 5, Cham Rak Sub-district, Mueang District, Trat

Province. Independent Study. M.P.A. (Local Government). Chanthaburi : Rambhai Barni

Rajabhat University.

Advisory Committee

Nakrob Tianam D.P.A. (Public Administration) Chairman

Associate Professor Chaiyon Praditsil Ph.D. (Political Science) Member

Abstract

This research aimed to analyze the social capital of Nong Yang Village and study the

relationship between the social capital and the community financial institution management of

Nong Yang village funds in Nong Yang village, Moo �, Cham Rak Sub-district, Mueang District,

Trat Province. The research was a qualitative research using in-depth interview and participant

observation. The results showed that 1) social capital of Nong Yang had three major capitals

which were social norm, community organization, and networks. All of these were reflected the

community through community events such as the local security, “Nong Yang Cup” sport competition,

the home visits of senior care volunteers and Songkran’s day activities, and 2) the relationship

between the social capital and community financial institution management was found that social

capital had an effect on two matters which were the cooperation in social capital under the management

of community financial institution and the reliance of the committee on the community financial

institution in financial management.

Keywords : Social Capital, Community Financial

กตตกรรมประกาศ

ภาคนพนธฉบบน�สาเรจดวยด โดยไดรบความอนเคราะหและความชวยเหลออยางดย�งจาก

ดร.นกรบ เถยรอ�า ประธานท�ปรกษาภาคนพนธ รองศาสตราจารย ดร.ชยยนต ประดษฐศลป กรรมการ

ท�ปรกษาภาคนพนธ รองศาสตราจารย ดร.สมศกด� สามคคธรรม กรรมการสอบภาคนพนธ ท�กรณา

ใหคาปรกษา แนะนา ตรวจสอบ แกไขและขอบกพรองตาง ๆ ใหกบผวจย ผวจยขอขอบพระคณ

ไว ณ โอกาสน�

ขอขอบพระคณคณาจารยผสอนในโครงการรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑตทกทาน ท�ได

ประสทธ� ประสาทวชาความร ใหแนวทางซ�งเปนประโยชนในการศกษาและการปฏบตการวจย ซ� งผวจย

จะไดนาไปใชความรท�ไดไปประยกตใชใหเกดประโยชนตอชมชน สงคมและประเทศชาตตอไป

และขอขอบพระคณผใหการสนบสนน จนทาใหการวจยในคร� งน� สาเรจดวยด ขอขอบพระคณ

นายกเทศมนตรตาบลชารากและผใหญบานหนองยาง ท�อนญาตใหผวจยเขาเกบขอมลในพ�นท�

ขอขอบพระคณผท�มสวนเก�ยวของทกทานท�ไดเสยสละเวลาในการใหขอมลตาง ๆ ในการ

วจยคร� งน� ขอขอบพระคณนายกเทศมนตรตาบลหนองบอนท�อนมตงบประมาณเปนทนการศกษา

แกกระผม และขอกราบขอบพระคณบพการท�ใหการอบรมเล�ยงดและใหโอกาสในการศกษา คณคา

และประโยชนอนพงมจากภาคนพนธฉบบน� ผวจยขอมอบเปนกตญ�กตเวทตาแด บดา มารดา คร

อาจารย และผมพระคณทกทาน

พรณฏฐ สงหพนธ

สารบญ

บทท� หนา

1 บทนา .............................................................................................................................. 1

ความเปนมา .............................................................................................................. 1

วตถประสงคของการวจย ......................................................................................... 3

ประโยชนของการวจย .............................................................................................. 3

ขอบเขตของการวจย ................................................................................................. 3

นยามศพทเฉพาะ ...................................................................................................... 3

กรอบแนวคดในการวจย ........................................................................................... 4

สมมตฐานในการวจย ............................................................................................... 5

2 แนวคด ทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ ........................................................................ 6

แนวคดเก�ยวกบทนทางสงคม ................................................................................... 6

ความหมายของทนทางสงคม.............................................................................. 6

ทฤษฎทนสงคม .................................................................................................. 13

แนวคดเก�ยวกบกระบวนการสะสมทนทางสงคม ..................................................... 25

แนวคดเก�ยวกบเครอขาย การตอบแทน และใชประโยชนรวมกน ............................ 28

แนวคดเก�ยวกบสถาบนการเงนชมชน ...................................................................... 36

งานวจยท�เก�ยวของ .................................................................................................... 41

3 วธดาเนนการวจย ........................................................................................................... 50

การเกบรวบรวมขอมล .............................................................................................. 50

การตรวจสอบขอมล ................................................................................................. 51

การวเคราะหขอมล ................................................................................................... 51

4 การวเคราะหขอมล ......................................................................................................... 52

บรบทของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ........................ 52

ทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ............. 58

ความสมพนธของทนทางสงคมของหมบานหนองยางกบการบรหารจดการสถาบน

การเงนของกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด .... 70

สารบญ (ตอ)

บทท� หนา

5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ ............................................................................ 76

วตถประสงคของการวจย ......................................................................................... 76

สรปผลการวจย ......................................................................................................... 76

การอภปรายผลการวจย ............................................................................................. 78

ขอเสนอแนะ ............................................................................................................. 80

บรรณานกรม .............................................................................................................................. 81

ภาคผนวก ................................................................................................................................... 88

ภาคผนวก ก หนงสอขอความรวมมอในการวจย ................................................................. 89

ภาคผนวก ข แนวการสมภาษณเจาะลก .............................................................................. 91

ประวตยอผวจย .......................................................................................................................... 93

สารบญภาพ

ภาพประกอบ หนา

1 กรอบแนวคดในการวจย ................................................................................................. 4

2 ขอเสนอโมเดลแสดงการเกดข�นของทนทางสงคม ......................................................... 34

บทท� 1

บทนา

ความเปนมา

สถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

เปนอกสถาบนการเงนชมชนหน�งท�เกดจากนโยบายของรฐบาล ท�ใหโอกาสเขาถงแหลงเงนทนเพ�อ

การประกอบอาชพและรายไดอยางท�วถง โดยทาหนาท�เปดใหบรการธรกรรมทางการเงนข�นพ�นฐาน

เชน รบฝากเงน ถอนเงน กยมเงน ซ� งธรกรรมเหลาน�อยภายใตกรอบพระราชบญญตกองทนหมบาน

และชมชนเมองแหงชาต เปนตวแทนหรอทาธรกรรมทางการเงนแทนสถาบนการเงนท�สนบสนน

ซ� งสถาบนการเงนชมชนเกดจากกองทนหมบาน กอต�งคร� งแรกเม�อวนท� 30 สงหาคม พ.ศ. 2544

มจานวนสมาชกคร� งแรก จานวน 318 คน โดยมคณะกรรมการจานวน 15 คน และมมตท�ประชมให

เหลอ 11 คนจนถงปจจบนและในป พ.ศ. 2548 ไดรบรางวลรองชนะเลศอนดบ 2 ในการประกวด

ในระดบอาเภอ ไดรบรางวล 3A และไดรบการเพ�มทนจานวนสมาชก 100,000 บาท เม�อวนท� 23

ธนวาคม พ.ศ. 2550 ซ� งกองทนไดดาเนนการมาถงปจจบนมจานวนสมาชก 545 คน (ประยทธ ต�งเกษม.

สมภาษณ. 2557)

ตอมาไดมการประเมนความพรอมและจดต�งเปนสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

หนองยาง ในวนท� 2 มนาคม พ.ศ. 2557 และไดรบรางวลชนะเลศอนดบท� 1 ในการประกวดสถาบน

การเงนกองทนหมบานดเดน ระดบภาคตะวนออก เม�อวนท� 23 ธนวาคม พ.ศ. 2557 และไดดาเนน

กจการท�เกดผลประโยชนตอชมชนโดยไดจดสวสดการใหกบสมาชกและชมชน จากกาไรท�เกดจาก

การบรหารจดการท�ด มการปรบเปล�ยนวธการจดการสถาบนการเงนชมชนใหสอดคลองกบวถชวต

การประกอบอาชพเกษตรกรรม สอดคลองตอการตอบสนองปญหาชมชนและสอดคลองกบปจจย

ภายนอกท�เขามา เชน ทาการรบฝากนอกสถานท� เปล�ยนวนเวลาในการรบฝากสาหรบกรณพเศษ

เปนตน การจดการสถาบนการเงนชมชนเชนน�แสดงใหเหนถงผลสาเรจท�สะทอนความเขมแขงของ

ชมชนและทนทางสงคมท�นามาใชในการจดการ

สถาบนการเงนชมชนบานหนองยางไมมการกาหนดบคคลท�เฉพาะเจาะจงตายตวมา

รบผดชอบเพยงแตกาหนดไวแบบหลวม ๆ เฉพาะบางงานเทาน�น เพราะทกคนในชมชนมหนาท�

รบผดชอบชวยกนรกษาดแลและเปนเจาของรวมกน แตหากมการทางานท�ตองการผรบผดชอบ

ในประเดนงานท�เพ�มข�นมาเปนคร� งคราว เชน ปรบปรงอาคารสถานท�จดกจกรรมในวนสาคญทาง

ศาสนากจะมการประชมตกลงกนในเวทประชมหมบาน มคณะทางานชดเดยวกบคณะทางานของ

ชมชน (ผใหญบานและแกนนาหลก) มาทาหนาท�รบผดชอบเปนผประสานงานหลก เน�องจากสถานท�

ทาการของสถาบนการเงนชมชนคอศาลาประชมของหมบาน นบเปนกจกรรมท�ชวยสรางทนทางสงคม

ใหเกดกบท�อ�นดวย

2

สถาบนการเงนชมชน มการแลกเปล�ยนเรยนรสรางและพฒนาผนาเพ�มข�นผานการแบง

บทบาทกนทา กจกรรมเปนพ�นท�เช�อมความสมพนธของคนในชมชน ภายใตการทางานท�อยบนฐาน

วฒนธรรมชมชน คอ การชวยเหลอเก�อกลพ�งพาอาศยซ� งกนและกน ท�เกดจากระบบความสมพนธ

แบบเครอญาตท�แนบแนน มประสบการณในการทางานพฒนากวา 14 ป (จากกองทนหมบานสสถาบน

การเงนชมชน) ทาใหบานหนองยางเรยนรวธการทางานชมชนบนฐานการพ�งตนเองกอน แลวจง

ขอรบการสนบสนนจากภายนอก (ดานงบประมาณ ดานความร ฯลฯ) ทาใหมกลมกจกรรมเกดข�น

เพ�อแกไขปญหาและตอบสนองความตองการของคนในชมชน ท�งท�จดต�งเปนทางการและไมเปน

ทางการกวา 11 กลมซ� งสะทอนถงความเขมแขงและทนทางสงคมท�เกดข�น

สถาบนการเงนชมชนไมใชเพยงองคกรท�ทาหนาท�เพยงเปนแหลงเงนทนเพ�อการประกอบ

อาชพและรายไดอยางท�วถง หรอทาหนาท�เปดใหบรการธรกรรมทางการเงนข�นพ�นฐานเทาน�น

แตหากยงเสรมสรางความสมพนธของชาวบานในชมชนใหมความสมครสมาน กลมเกลยวท�กอใหเกด

ทนทางสงคมใหเกดข� นในชมชน หรอใชประโยชนจากทนทางสงคมของชมชนในการพฒนา

ศกยภาพของสถาบนการเงนชมชน ดงน�นผวจยจงมความสนใจในการศกษาทนทางสงคมของหมบาน

หนองยาง ในมตกระบวนการของสงคม เพ�อศกษาใหเหนถงระบบความสมพนธของทนทางสงคม

ของหมบานหนองยางในการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง

ผวจยไดเลอกสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง

จงหวดตราด ซ� งสถาบนการเงนชมชนดงกลาว ไดพฒนามาจากการรวมตวกนของผนาชมชน เครอขาย

ในชมชนและชาวบาน มผนา แกนนาท�มวสยทศนในการบรหาร มความซ�อสตย เสยสละ เปนท�ยอมรบ

ของคนในชมชน มการสรางระบบความสมพนธทางสงคมท�สามารถสรางปฏสมพนธทางสงคมท�ด

และมคณภาพ กอใหเกดความสามคคกลมเกลยวในชมชน นอกจากน�นบานหนองยางยงมประวตศาสตร

ท�มสวนในการสงเสรมความรกความสามคค คอ ยทธการบานชาราก ท�คร� งอดตเคยเกดเหตการณ

ท�มทหารตางชาตเขามาลกล� าในเขตชายแดน ทหารไทยไดขบไลทหารตางชาตออกนอกเขตแดน

ไดสาเรจ ซ� งนามาสอตลกษณและการสงเสรมใหเกดความสามคคของคนในชมชนตาบลชาราก

เกดความภาคภมใจในเหตการณ ซ� งมการจดงานราลกเปนประจาทกป ท�งเปนการสรางสรรคเชง

สญลกษณในการสรางความผกพน ความรกในผนแผนดนเกดของตน และเพ�อวเคราะหทนทาง

สงคมและแบบแผนในการบรหารจดการท�ใชทนทางสงคมวาเปนอยางไร โดยหวงวาผลจากการวจย

คร� งน�สามารถเปนขอมลประกอบการตดสนใจเพ�อพฒนาปรบปรง และสงเสรมการสถาบนการเงน

ชมชนทองถ�นใหมศกยภาพเพ�มมากข�นตอไป

3

วตถประสงคของการวจย

1. เพ�อวเคราะหทนทางสงคมของหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง

จงหวดตราด

2. เพ�อศกษาความสมพนธทนทางสงคมกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชน

กองทนหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

ประโยชนของการวจย

สามารถนาผลจากการวจยคร� งน� ไปเปนขอมลทนทางสงคมท�มผลตอการจดการสถาบน

การเงนชมชน ในการประกอบการตดสนใจเพ�อพฒนาปรบปรง และสงเสรมใหสถาบนการเงน

ชมชนทองถ�นมศกยภาพเพ�มมากข�นและกองทนหมบานท�วไปสามารถพฒนาสการเปนสถาบน

การเงนชมชนท�เขมแขงตอไป

ขอบเขตของการวจย

ขอบเขตดานระยะเวลาของการวจย

ในการวจยในคร� งน� เปนการวเคราะหทนทางสงคมของหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบล

ชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ท�หนนเสรมสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบล

ชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด โดยศกษาต�งแตเร�มจดต�งกองทน พ.ศ. 2550 จนถงปจจบน พ.ศ. 2558

ขอบเขตดานพ�นท�ของการวจย

ในการวจยในคร� งน� พ�นท�ของการศกษา ไดแก บานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอ

เมอง จงหวดตราด และสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง

ขอบเขตดานเน�อหาของการวจย

เปนการศกษาวเคราะหทนทางสงคมของหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง

จงหวดตราด ท�หนนเสรมสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง

จงหวดตราด

นยามศพทเฉพาะ

เพ�อเปนแนวทางในการเกบรวมรวมขอมลและวเคราะหขอมล ผวจยไดกาหนดนยามศพท

เบ�องตน ดงน�

1. ทนทางสงคม หมายถง ระบบความสมพนธท�คนในชมชนไดสรางสรรคข�น ไดแก ความ

ไววางใจ (Trust) ความม�นใจ การเช�อใจซ� งกนและกน เครอขายในชมชน และการชวยเหลอเก�อกลกน

4

ซ� งเปนความสมพนธในชมชนทาใหชมชนมศกยภาพในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ ซ� งทนทางสงคม

จะถกส�งสมในระยะเวลาหน�งผานวถชวต ความเปนอยและเหตการณของชมชน โดยเปนความสมพนธ

ระหวางคนกบคนหรอคนกบสถาบนหรอหนวยงาน

2. บรรทดฐาน หมายถง ส�งท�เปนการยอมรบรวมกนของคนในชมชนท�จะสรางความเปน

ระเบยบเรยบรอย สรางความเปนตวตนหรออตลกษณ ไดแก กฎ ระเบยบ จารต คานยม ความเช�อ

ประเพณ และวฒนธรรมของชมชน

�. เครอขาย หมายถง ความสมพนธระหวางคนกบคน ความสมพนธระหวางคนกบกลม

ในเชงเครอขายท�เกดข�นในชมชนท�งท�เปนเครอขายท�ไมเปนทางการ

4. สถาบน หมายถง กลมองคกรในชมชนท�เกดข� นในชมชนท�งท�เปนสถาบนท�เปน

ทางการและไมเปนทางการ

กรอบแนวคดในการวจย

จากการสารวจองคความรท�งทางดานทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ ผวจยสามารถกาหนด

กรอบแนวคดในการวจย ดงน�

ภาพประกอบ 1 กรอบแนวคดในการวจย

กจกรรมของหมบาน

1. กจกรรมการดแลรกษาความปลอดภยในชวตและทรพยสน

2. กจกรรมการแขงขนกฬาหมบาน “บานหนองยางคพ”

3. กจกรรมการตรวจเย�ยมบานของกลม อาสาสมครดแลผสงอาย

4. กจกรรมการจดงานวนสงกรานต

สถ า บนก า ร เ ง น ช ม ช น

กองทนหมบานหนองยาง ม. �

ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวด

ตราด

ทนทางสงคมของชมชนหมบานหนองยาง

1. บรรทดฐาน

2. เครอขาย

3. สถาบน

5

สมมตฐานในการวจย

จากกรอบแนวคดในการวจย ผวจยสามารถกาหนดสมมตฐาน ไดดงตอไปน�

1. บรรทดฐานมผลตอการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง หม 5

ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

2. เครอขายตอชมชนมผลตอการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง

หม 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

3. สถาบนมผลตอการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง หม 5 ตาบล

ชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

บทท� �

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยท�เก�ยวของ

ในการวจยคร� งน� ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยท�เก�ยวของและไดนาเสนอตามหวขอ

ตอไปน�

1. แนวคดเก�ยวกบทนทางสงคม

1.1 ความหมายของทนทางสงคม

1.2 ทฤษฏทนทางสงคม

2. แนวคดเก�ยวกบกระบวนการสะสมทนทางสงคม

3. แนวคดเก�ยวกบเครอขาย การตอบแทน และใชประโยชนรวมกน

4. แนวคดเก�ยวกบสถาบนการเงนชมชน

5. งานวจยท�เก�ยวของ

แนวคดเก�ยวกบทนทางสงคม

ความหมายของทนทางสงคม

ราชบณฑตยสถาน (2546 : 534) ใหความหมายของทนโดยท�วไปไววา เปนของเดมหรอ

เงนท�มไว ลงไว กาหนดไว เพ�อประโยชนใหงอกงาม เชน มความรเปนทน มเงนเปนทน เงนหรอ

ทรพยสนอ�น ๆ ท�ต�งไวสาหรบดาเนนกจการเพ�อหาผลประโยชน

วทยากร เชยงกล (2540 : 79) ไดกลาวถงความหมายคาวา ทน หมายถง

1.1 ปจจยการผลตในรปของเงนและสนคาตาง ๆ ท�นายทนใชรวมกบแรงงานในการ

ผลต ทาใหเกดทรพยสมบตเพ�มข�นในรปของมลคาสวนเกน (Surplus Value)

1.2 สนทรพยระยะยาว ซ� งบรษทลงทนเพ�อผลตสนคาและบรการ

1.3 เงนทนในรปของการลงทน กาไร หรอเงนกเพ�อใชในการดาเนนธรกจ

ภายใตการใหนยามความหมายเร� องทนตามแนวเศรษฐศาสตรมาเปนระยะเวลานาน

กไดมผโตแยงแนวคดน� โดยเหนวาทนมความหมายนอกเหนอจากการเปนปจจยการผลต แตกม

ปจจยอ�นท�ชวยใหประสบความสาเรจในการประกอบกจการตาง ๆ ดวย

คาวา “ทน” กบ “ตนทน” น�นมาจากความหมายของคาวา “Cost” หมายถง คาใชจายท�เกดข�น

ในการจะทาอะไรกแลวแต เพราะฉะน�นความหมายจงแตกตางกน แตขณะน� มความสบสนเกดข�น

เพราะวาทางเศรษฐศาสตรเปนคนบญญตศพทพวกน� ข�นมา เราเรยกวา “ตนทนทางสงคม” ซ� งจะม

ความหมายตางจากทนทางสงคม แตในปจจบนมโนทศนเร� องทนไดขยายไปอยางกวางขวาง

7

อกหลายรปแบบ เชน ทนวฒนธรรม ทนมนษย ทนส�งแวดลอม และทนทางสงคม เปนตน ทนในทาง

เศรษฐศาสตรเราจะนกถงทนท�เปนทนทางกายภาพ เชน เคร�องมอ เคร�องจกร ท�จะเอามาใชในการผลต

รวมถงเงนท�เอามาลงทนในการผลต อนน� เราเรยกวาทน ตางจากปจจยการผลตอ�น ๆ ท�นกเศรษฐศาสตร

ตะวนตกท�เขาคดถงเร�อง แรงงานท�เอามาใชรวมกบทน ท�ดน ท�ไร รวมกบทนและทรพยากรอ�น ๆ

ตลอดจนวตถดบท�งหลายลวนแตเปนปจจยการผลตท�งส�น ดงน�นกอนท�จะเขาใจความหมายทนทาง

สงคมจงตองเขาใจแนวคดทนรปแบบอ�นกอน คอ (อภชย พนธเสน. 2546 : 1)

1. ทนทางเศรษฐกจ (Economic Capital)

ในทางเศรษฐศาสตร “ทน” หมายถงปจจยการผลตชนดหน�ง เปนส�งท�มนษยสรางข�น

เพ�อใชรวมกบปจจยการผลตอ�น ๆ เพ�อการผลตสนคาและบรการ เรยกอกช�อหน�งวาสนคาทน (Capital

Goods) แบงเปน 2 ประเภท คอ ส�งกอสราง (Construction) และเคร�องจกรเคร�องมอ (Equipment)

ในกรณการผลตทางการเกษตร สตวใชงานตาง ๆ ถอเปนปจจยทนเชนกน นอกจากน� ในบางกรณ

อาจรวมทรพยากรมนษย ทนท�ดน ทนวตถดบ เปนตน (วนรกษ ม�งมณนาคน. 2534 : 45)

2. ทนมนษย (Human Capital)

อมรา พงศาพชญ (2543 : 25) อธบายความหมายของทนมนษยวาวางอยบนฐานความคด

ทางเศรษฐศาสตรท�อธบายเร�องการลงทนและผลตอบแทนจากการลงทน ความแตกตางในคาจาง

และการไดเปรยบในการทางาน ทนมนษยมองได 2 ดาน คอ การลงทนทางการศกษา สขภาพ การฝก

ทกษะความสามารถของมนษย และการนาทนหรอสมรรถนะและศกยภาพของมนษยไปใชเพ�อการ

สรางสรรคและผลตงาน

เทยนชย กระนนท (2544 : 7) กลาววานกเศรษฐศาสตรจะวเคราะหศกยภาพของเศรษฐกจ

ของคนในรปแบบของความรความสามารถ ทกษะ ประสบการณ สขภาพ ทนมนษยน� จะเพ�มคาได

โดยการการลงทนทางการศกษา การฝกอบรม สขภาพ หรออ�น ๆ เพ�อเพ�มความร ความสามารถ ทกษะ

ประสบการณ และสขภาพท�ด

ดวยเหตน�การลงทนในมนษยจงมไดหลากหลาย ซ� งจะมผลใหเพ�มความรความสามารถ

หรอประสบการณไดท�งน�น เม�อความเปนอยท�ตองพ�งพาอาศยกน รวมทกขรวมสขกนในสงคม ทาให

เกดผนาชมชนท�เปนท�ยอมรบท�งภมปญญา ความเปนผนา ความคดสรางสรรค การแกปญหาของชมชน

ความเปนคนด เสยสละ และสรางประโยชนใหกบสวนรวม (นภาภรณ หะวานนท. 2548 : 112)

ทนมนษยในประเทศไทยน� นไดใหความสาคญกบมนษยท� มศกยภาพ ความร

คณธรรม และความเสยสละ เพ�อผลประโยชนของสวนรวม ซ� งถอเปนบคคลท�มคณคา เชน ปราชญ

ชาวบาน เปนตนโดยไมไดเนนท�เร� องของการศกษาวาจะมความรมากนอยตามมาตรวดทาง

การศกษาในระบบ

8

ดงน�นทนมนษยจงเปนเร�องความร ทกษะ ความชานาญ การดแลรกษาสขภาพ ในระดบ

ครอบครว หากพอแมจะสรางทนมนษยใหกบบตรหลานของตนไดดวยการใหความรและทกษะท�

ถายทอดมาจากคนในครอบครว ในระดบชมชน ความสมพนธระหวางคนในชมชนเดยวกนกสามารถ

ถายทอดความรและทกษะอ�น ๆ ใหกบสมาชกของชมชนได หรอในระดบปจเจกชน เชน การดแล

รกษาสขภาพตนเองใหด เพ�อจะไดมความพรอมในการทางาน

3. ทนวฒนธรรม (Cultural Capital)

แนวคดเร�องทนทางวฒนธรรมเปนแนวคดหน� งท�มความสมพนธเก�ยวเน�องกบทนทาง

สงคมอยางแยกกนแทบจะไมออก ทนวฒนธรรมเปนระบบความคด ความเช�อ ซ� งบดเยอรมองวา

เปนเคร�องมอของการมศกด� ศรและอานาจท�เหนอกวาชนช�นอ�น เปนกระแสสงคมท�ต�งอยบนความร

ความคนเคย และรสกกบส�งท�เกดข�นและวถของวฒนธรรมท�ครอบงาหรอมอานาจในสงคมน�น

ทนวฒนธรรมรวมไปถงภมหลงของครอบครว สถานภาพทางสงคม การลงทนและความผกพนกบ

การศกษาท�เปนองคความร และทรพยากรอ�น ๆ ท�มผลตอความสาเรจ (ป� นวด ศรสพรรณ. 2547 : 22)

4. ทนทางส�งแวดลอม (Environmental Capital)

ทนทางส�งแวดลอม ท�งดานการคาและท�ไมเก�ยวของกบการคา ระบบนเวศท�เก�ยวของ

กบวถชวตของประชาชน ความตองการข�นพ�นฐานของมนษย รวมถง อาหาร น� า พลงงาน อากาศ

การกาจดของเสยจากการใช ฤดกาล รวมท�งส�งอ�น ๆ ท�ใชสนบสนนการดาเนนชวตประจาวน เชน

การพกผอนหยอนใจ การทองเท�ยวเชงอนรกษ เปนตน

5. ทนทางสงคม (Social Capital)

เครอขาย มลนธ สมาคม กลไกทางสงคม สถาบนทางสงคม ทนทางสงคมจงเกดข�น

จากความสมพนธ ความไววางใจ และบรรทดฐานของสงคม ซ� งเปนรปแบบปฏสมพนธท�กอรปท�ง

เชงคณภาพและเชงปรมาณ

สาหรบทนทางสงคม เปนส�งท�คงทนยนยาวคลายทนทางดานเศรษฐศาสตร จะมราคา

เม�อมการเขาไปครอบครองถอกรรมสทธ� ในตวของทนทางสงคม การลงทนในทนทางสงคมจาเปน

ตองใชเวลา (Times) และพลานภาพ (Energy) ในการท�จะสรางทนทางสงคมข�นมาและรกษาใหคงอย

ตอไป โดยบทบาทสวนน� เปนหนาท�ของเครอขาย ทนทางสงคมมประโยชนในฐานะเคร�องมอหรอ

สะพานเช�อมกอใหเกดความสมพนธระหวางสมาชกของกลม ผลประโยชนหรอกาไรของทนทาง

สงคมไมสามารถแสดงดวยการเพ�มข�น หรอลดลงไดอยางชดเจนเหมอนทนดานเศรษฐศาสตร ดงน�น

จงทาใหยากลาบากตอการกาหนดคาของทนทางสงคม ความยากลาบากย�งเพ�มมากข�นเม�อทน (Stock)

ของทนทางสงคมจะมอยในความสมพนธของเครอขายมากกวาในตวของแตละบคคลเหมอนกบทน

มนษย ทาใหเปนการยากท�จะนยามคณสมบตท�ถกตองหรอการเปนเจาของกรรมสทธ� ในทนทาง

9

สงคม ไมสามารถถายโอนกรรมสทธ� ระหวางแตละบคคล ไมสามารถหยบยมกนไดในแตละบคคล

ความนาสนใจเปนอยางมากของทนทางสงคม คอ การท�มนไมสามารถจะลดมลคาโดยวธของการ

ใชเหมอนกบสนทรพยกายภาพ (Physical Assets) ในทางกลบกนย�งจะทวคณทนของทนทางสงคม

ใหมากข�นเม�อใชประโยชนจากทนชนดน� มากย�งข�น ซ� งในลกษณะทนท�สาคญท�ง 5 ประการดงท�

กลาวแลวน�นพบวา ทนทางสงคมเปนปจจยทนใหมท�ไดรบความสนใจเปนอยางมาก

บวพนธ พรหมพกพง (2546 : 14-15) ไดกลาวถง แนวคดทนทางสงคมปรากฏในตาราทาง

วชาการทางประเทศตะวนตกมานานกวา 2 ทศวรรษแลว แตยงไมไดรบความสนใจ นกวชาการท�ทา

ใหแนวคดดงกลาวไดรบความสนใจมากข�น คอนกสงคมวทยาท�ช�อเจมส โคลแมน (James Coleman)

ในขอเขยนของเขา Social Capital and the Creation of Human Capital ท�ตพมพใน American Journal

of Sociology เขาช� วาทนทางสงคมเปนเร�องท�เปนนามธรรมและเปนคณสมบตอยางหน�ง หรอเปน

องคประกอบท�มอยในส�งท�นกสงคมวทยาเรยกวา “โครงสรางสงคม” นอกจากโคลแมนแลวกมโรเบรต

พทนม (Robert Putnum) ท�ไดนาเสนอแนวคดเก�ยวกบเร�องทนทางสงคม และมการกลาวถงอยาง

กวางขวาง พทนมมองเร�องทนทางสงคมในระดบองคกร โดยเฉพาะวฒนธรรมพลเรอน (Civic Culture)

ท�มอยในแตละทองถ�นท�แตกตางกนออกไป ในภาคเหนอของประเทศอตาลท�มสมาคมพลเรอน

และมวฒนธรรมท�สงเสรมความรวมมอและความสมพนธในแนบราบ (Vertical Links) เขาพบวา

รฐบาลและการบรหารงานทองถ�นท�มประสทธภาพมากกวาภมภาคท�ไมมวฒนธรรมเชนน� ซ� งโคลแมน

และพทนมน� จะไดกลาวตอไปในฐานะท�เปนนกคดสาคญของแนวคดทนทางสงคม

อนท�จรงแลว ในหมนกเศรษฐศาสตรเอง แนวคดเก�ยวกบเร� อง “สถาบน” มการขยาย

ทศนะท�กวางขวางออกไปไกลกวา “สถาบนตลาด” ท�เก�ยวของกบความม�งค�งทางวตถมานานแลว

กลมนกคดท�สาคญคอกลมนกคดเศรษฐศาสตรสถาบนใหม (New Institutional Economics : NIEs)

อยางเชน ดกลาส นอรธ (Douglas North) มองวาสถาบนทางสงคมอ�น ๆ ท�อยนอกเหนอสถาบน

ตลาดกเปนปจจยท�ชวยเพ�มประสทธภาพในการพฒนาเศรษฐกจ (การสรางความเจรญเตบโตหรอ

ความม�งค�งทางวตถ) กลาวคอ สถาบนทางสงคมจะชวยลดตนทนในการโอนยายทรพยากร

(Transaction Costs) โดยเฉพาะตนทนเก�ยวกบการแสวงหาขอมลขาวสารในแงน� แนวคดของนอรธ

เก�ยวกบเร�องสถาบนทางสงคมกสอดคลองกบแนวคดของโคลแมนท�วา ทนทางสงคมเปนชองทาง

หรอกอใหเกดการไหลของขอมลขาวสาร ทศนะในการมองสถาบนแบบน� สามารถท�จะอธบาย

ปรากฏการณท�นกวชาการทางเศรษฐศาสตรเรยกวา “Economics Miracles” ของประเทศเอเชย

ตะวนออกไกลอยางเชน ญ�ปน โดยมองวาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในประเทศเหลาน� มไดม

สาเหตมาจากท�งพลงกลไกตลาด หรอปราศจากการแทรกแซง (การบดเบอนราคาตลาด) ของรฐ

เทาน�น หากแตเปนเพราะมเครอขายความรวมมอระหวางกลมพอคาและนกลงทน และการสราง

10

เครอขายความรวมมอระหวางรฐและภาคเอกชน เครอขายเหลาน� ในทศนะทางวชาการอาจจะถอไดวา

เปนทนทางสงคมในรปแบบหน�งเชนกน (บวพนธ พรหมพกพง. 2546 : 15-16)

อยางไรกตามการมองทนและการพฒนาในความหมายใหมในท�น� มประเดนสาคญ 2 ประการ

ประการแรก การมองทนในความหมายใหมไมควรจากดอยเพยงแคการมองปจจยตาง ๆ ท�ไมได

เปนองคประกอบอยในทนทางกายภาพหรอทนในแนวคดของนกเศรษฐศาสตรแบบด�งเดม โดยมองวา

“ปจจยมใชเศรษฐกจ” (Non-economic Factors) เหลาน�สามารถท�จะนาไปใชเพ�อสรางความเจรญเตบโต

ทางเศรษฐกจไดเทาน�น ทศนะทางวชาการเก�ยวกบเร�องทนทางสงคมโดยเฉพาะท�อยภายใต ยงเปน

ทศนะท�มงมองวาจะบรรลการสรางความม�งค�งในทางวตถหรอความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจได

อยางไร มากกวาความพยายามท�จะทาทายตอความหมายของคาวา “ทน” หรอความม�งค�งในทศนะแบบ

ด� งเดม หรอกลาวอกนยหน� งคาวาทนทางสงคมควรจะมความหมายท�กวางขวางกวาปจจยท�ไมม

สภาวะของทนทางกายภาพแตสามารถนามาใชเพ�อสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจไดเทาน�น

คณคาหรอจรยธรรมพ�นฐานท�มอยในสงคมตาง ๆ อาจจะไมสามารถท�จะนามาสรางความเจรญเตบโต

ทางเศรษฐกจได แตวาสามารถท�จะทาใหมนษยดารงตนเองไดอยางมศกด� ศรมความหมาย หรอชวย

ปลดปลอยใหมนษยหลดพนจากพนธนาการตาง ๆ ท�ลดทอนความเปนมนษยของเขาลงไป (บวพนธ

พรหมพกพง. 2546 : 16)

ประการท�สอง ในขณะท�เราพยายามท�จะมองทนทางสงคมและความหมายของคาวา การพฒนา

ท�กวางขวางไปกวาทศนะทางวชาการแบบด�งเดม เรากจาเปนท�จะตองหลกเล�ยงการมอง “คณคา”

หรอจรยธรรมตาง ๆ ท�มอยในสงคมอยางหยดน�ง การท�เรามองวาการพฒนาไดนาไปสการทาลาย

วฒนธรรมด�งเดมลงไปและนาไปสปญหาตาง ๆ ตดตามมาน�นอาจจะเปนทศนะท�ถกตอง แตการ

มองวาการสรางหรอการร�อฟ� นวฒนธรรมแบบเกาใหกลบคนมา โดยเฉพาะการใชพลงจากภายนอก

บบบงคบใหมการร�อฟ� นเอาวฒนธรรมแบบเกากลบมาใชนาจะไมใชเร�องท�ถกตองนก ระบบคณคา

หรอวฒนธรรมท�เรามองวาเปนทนทางสงคมไมไดมผลในทางบวกตอการพฒนาเสมอไป ดงเชนเรา

อาจพบวา ระบบคณคาหรอวฒนธรรมบางอยางกอาจจะถกนาเอาไปใชสาหรบการกดข�ขดรดผอ�นได

เชนกน ดงน�นการมองทนทางสงคมจงมใชจากดอยเพยงการจาแนกแยกแยะใหเหนวา อนน� เปนของ

เกาหรอวฒนธรรมเกา หรออนน� เปนวฒนธรรมพ�นบาน อนน� เปนวฒนธรรมของรฐของผปกครอง

และ/หรอวฒนธรรมตะวนตกเทาน�น แตควรจะมองไปถงวาทนทางสงคมดงกลาวน� มความหมาย

อยางไรตอ “ผใชประโยชน” โดยตรงดวย (บวพนธ พรหมพกพง. 2546 : 6-17)

อาจกลาวไดวา แนวความคดเร�องทนทางสงคมขางตนไดกาวพนไปจากแนวคดสงคมศาสตร

กระแสหลกแบบเดม ในการมองปจจยทางสงคมและวฒนธรรมในการพฒนา กลาวคอปจจยทาง

สงคมมใชอปสรรคของการพฒนา หากแตเปนปจจยท�จาเปนสาหรบการท�จะบรรลเปาหมายของ

การพฒนา อยางไรกตามยงคงมปญหาเก�ยวของกบท�งทางดานทฤษฎและแนวทางในการปฏบตการ

11

ซ� งประเดนเหลาน� ลวนช� ใหเหนวายงคงมความจาเปนท�จะตองทาการศกษาวจยควบคไปกบการ

นาเอาแนวคดเร�องทนทางสงคมมาใชในการพฒนา ปญหาท�สาคญสรปได 3 ประการคอ

ประการแรก ทนทางสงคมโดยท�วไปแลว มคณสมบตท�เรยกวา “สาธารณะสมบต” (Public

Goods) สมาชกของสงคมทกคนตางมสวนในการกอเกด การผลตซ� า และการขยายตวของทนทาง

สงคม ปญหาประการแรกท�เก�ยวของกบในเร�องแนวคดทฤษฎในเร�องทนทางสงคมในแงน� คอ ทน

ทางสงคมมลกษณะท�เปน “ปจจยเชงโครงสราง” (Structural Determinism) กลาวคอทศนะทาง

ทฤษฎท�อยเบ�องหลง ทศนะน� มองวาพฤตกรรมของมนษยถกกาหนดโดยปทสฐาน กรอบทาง

วฒนธรรมหรอกฎของสถาบน ทศนะทางทฤษฎดงกลาวน� มองขามการกระทาทางสงคมท�ไมอย

นอกกรอบของโครงสราง ดงน�นทนทางสงคมในทศนะดงกลาวมแนวโนมท�คนจนหรอกลมคน

ท�อยชายขอบของสงคม จะถกละเลยหรอถกกดกนออกจากทนทางสงคม ปญหาประการตอมา

เก�ยวของกบการผลตซ� าและการขยายตวของทนทางสงคมโดยตรง กลาวคอ ทนหรอทรพยสนท�เปน

สาธารณะมกจะมปญหาในเร�องการบารงหรอการดแลรกษา ปรากฏการณท�เปนปญหาโดยท�วไป

ของการพฒนาในชมชนชนบทคอ ในชวงท�ผานมามการจดต�งกลมตาง ๆ ข�นมามากมาย แตกลม

เหลาน� สวนมากในระยะตอมาอยในสภาพท�หยดน�งหรอไมมกจกรรมท�ตอเน�อง อยางไรกตาม

ความสลบซบซอนของทนทางสงคมมใชอยท�เร�องคณสมบตในแงท�เปนทรพยสนสาธารณะของทน

ทางสงคมเทาน�น หากแตรวมไปถงวาทนทางสงคมมสภาพท�งท�เปน “ทรพยากร” (Resource) และ

“กฎเกณฑ” (Rules) ท�เก�ยวของกบการเขาถงหรอการใชประโยชนทรพยากรดวย การมองทนทาง

สงคมโดยเนนความเขมแขงขององคกรชมชนเปนการมองในทศนะแบบปจจยเชงโครงสรางสงคม

ในภาพท�เปนพลวต ทนทางสงคมมไดมความหมายเพยงปจจยอนเปนองคประกอบของ “ความเขมแขง

ขององคกรชมชน” เทาน�น หากแตรวมถงปจจยอนเปนองคประกอบท�เก�ยวของกบการกระทา (Actions)

ของครวเรอนและสมาชกในฐานะท�เปนปจเจกดวย (บวพนธ พรหมพกพง. 2546 : 17-18)

ประการท�สอง การดารงอยของทนทางสงคมเปนเร�องในระดบทองถ�น (Locality) กลาวอก

นยหน�งปทสฐานทางสงคม องคกรและสถาบนท�เก�ยวของกบความรวมมอของคนในชมชน มลกษณะ

ท�เฉพาะของตวเองในแตละพ�นท� ปญหาความเปน “ทองถ�น” ของทนทางสงคมเก�ยวของกบปญหา

ในเชงนโยบายดานการพฒนาอยางนอยสองดาน ดานแรก ทนทางสงคมมขอจากดในการโยกยาย

คอทนทางสงคมท�มการสรางข�นในพ�นท�หน� ง ๆ ไมสามารถท�จะโยกยายหรอนาไปใชในทองท�อ�น ๆ

ไดเหมอนทนทางกายภาพ ดานท�สอง เม�อทนทางสงคมเก�ยวของกบพ�นท�ปญหาท�ตามมาจงเปน

ขอจากดในเร�องของ “ขนาด” (Scale) ของทนท�สามารถสะสมได ท�งน�ถาหากเรามองทนทางสงคม

ตามแนวคดของพทนมท�วา ทนทางสงคมเปนเร�องของการสานทอ หรอเครอขายความสมพนธทาง

12

สงคมในแนวราบ เราจะเหนวาการจะสะสมทนทางสงคมใหมขนาดใหญเพ�อท�จะใหเกดพลงในการ

ขบเคล�อนสงคมในดานกวางยอมมขอจากด (บวพนธ พรหมพกพง. 2546 : 18-19)

การท�ทนทางสงคมมลกษณะท�เปนแบบทองถ�น อาจทาใหเราตระหนกถงขอจากดหรอผล

ในทางลบของทนทางสงคม ในกระแสของการพฒนาปจจบน เรามงท�จะลดขนาดขององคการภาครฐ

และสนบสนนใหเกดองคการในรปแบบท�เรยกวา “ประชาสงคม” กระแสดงกลาวน� สนบสนนใหเกด

การนาเอาทนทางสงคมมาใชสาหรบการพฒนา อยางไรกตามในปจจบนเราจะพบวา ภาคสวน (Sectors)

ตาง ๆ ของสงคม ไดมการผลตและการสะสมทนทางสงคมของตนเอง ปญหาเชงรปธรรมท�เรา

ประสบอยในปจจบนคอ การสราง การผลตซ� า และการขยายตวทนทางสงคมของกลมท�มความ

สมพนธเก�ยวของใกลชดกบรฐ อยางเชน ราชการ พอคาทองถ�น เจาพอ นายทน ผมอทธพล มขนาด

ใหญกวาการสะสมทนทางสงคมของกลมผดอยโอกาส และมแนวโนมท�จะครอบเอากลมผดอยโอกาส

หรอกลมคนยากจนในชนบทเขาไปเปนสวนหน� งดวย แนนอนท�สดทนทางสงคมในกลมเหลาน�

กอใหเกดความรวมมอและ “ประสทธภาพ” แตทนทางสงคมในรปแบบดงกลาวน� มไดมสวนในการ

สนบสนนใหเกดการกระจายทรพยากร ในทางตรงกนขามเครอขายความสมพนธทางสงคมแบบน�

กลบจะกอใหเกดความเหล�อมล� า การกระจกตวของทรพยากรหรอนาไปส “การผลตซ� าความยากจน”

น�นเอง (บวพนธ พรหมพกพง. 2546 : 19)

ประการท�สาม ซ� งเก�ยวพนกบปญหาท�งสองดานท�ไดกลาวในตอนตนคอ ในกระบวนการ

พฒนาทนทางสงคมเก�ยวของกบหนวยกระทาการทางสงคมในหลายระดบ ท�งในระดบสานกและ

การรบรสวนบคคลถงครวเรอน และระดบองคกรทางสงคมท�กวางข�นไป ลกษณะหรอธรรมชาต

ของทนทางสงคมในแงดงกลาวน� มนยยะท�สาคญ 2 ประการ ประการแรก การวดความ “หนาแนน”

หรอปรมาณ และผลท�เกดจากการใชทนทางสงคมในการพฒนาในหนวยการกระทาท�แตกตางกน

ยอมจาเปนตองใชเคร�องมอหรอวธการท�แตกตางกนออกไป อยางเชน ในระดบบคคลถาหากมอง

ผลกระทบจากทนทางสงคมอาจจะมองในรปของคณภาพชวต ในระดบครวเรอนเราอาจมองทน

ทางสงคมในแงทรพยากร หรอความสามารถของครวเรอนในการท�จะแปลงทรพยากรใหเปนวตถ

ท�ใชสาหรบการยงชพ สวนในระดบของการกระทารวมทนทางสงคมอาจจะปรากฏในรปความ

เขมแขงขององคกรชมชนหรออ�น ๆ เปนตน ประการท�สองการกาหนดโครงการตาง ๆ (Interventions)

เพ�อท�จะกอใหเกดการเปล�ยนแปลงหรอการพฒนาจะวางเปาหมายการกระทาทางสงคมไวท�หนวยใด

หรอกลาวอกนยหน� งทนทางสงคมจะเขาไปเปนองคประกอบของยทธศาสตรการพฒนาประเทศ

ในสวนใด ยทธศาสตรอ�น ๆ มสวนหนนชวยหรอเปนอปสรรคในการนาเอาทนทางสงคมมาใชเพ�อ

การพฒนาหรอไมอยางไร เพ�อทาความเขาใจปญหาพ�นฐานเก�ยวของกบทนทางสงคมท�งสามดาน

13

ในชมชนชนบท จงตองทาความเขาใจเก�ยวกบธรรมชาตของการกอเกด การผลตซ� าและการขยายตว

ของทนทางสงคม มความสาคญตอยทธศาสตรการพฒนาประเทศ (บวพนธ พรหมพกพง. 2546 :

19-20)

ทฤษฎทนทางสงคม

ป� นวด ศรสพรรณ (2547 : 31) ไดกลาวถง ทฤษฎทนทางสงคมจากตางประเทศ มผนาแนวคด

ท�สาคญคอ บรดเยอร เปนบคคลแรกท�วเคราะหทนทางสงคมอยางเปนระบบ บรดเยอรไดพฒนา

แนวคดทนเปนการเช�อมโยงแนวคดเร�องชนช�น โดยแบงทนออกเปน 3 ประเภท คอ ทนเศรษฐกจ

ไดแก เงน ทรพยสน (Marx หมายถง ทนท�สรางผลผลต) ทนวฒนธรรม เชน สนคาทางวฒนธรรม

รวมถงความรทางศลปะ ประกาศนยบตรการศกษา และทนทางสงคม ไดรบพฒนาการแนวคด

มาจากมารกซสต ปท�เร�มแนวคดทนทางสงคม คอ ชวงป ค.ศ. 1970 – 1980s โดยใหคาจากดความ

ทนทางสงคมวาเปน “ทรพยากรท�อยจรงและมศกยภาพซ� งเช�อมโยงกบการมเครอขายท�ถาวร ซ� งเกดจาก

ความสมพนธท�เปนทางการหรอไมเปนทางการท�มมากนอยตางกนข�นอยกบความคนเคยกนหรอ

การยอมรบกน หรอกลาวอกนยหน� ง ทนทางสงคมเปนพลงทางสงคมท�เช�อมกบการเปนสมาชกของ

กลม ซ� งทาใหสมาชกแตละคนมการสะสมทนท�มาจากลกษณะรวมของการเปนหมคณะ หรอถาจะ

ใหเปนคาพดท�ฟงงาย ๆ คอเปนเหมอน “หนงสอรบรอง” ซ� งสรางเครดตกบสมาชกน�น ๆ

งานของบรดเยอรไดรบการกระตนจากงานของนกทฤษฎมารกซสต ทนทางสงคมของเขา

ไดเช�อมโยงไปยงเร�องของทนทางวฒนธรรมดวย เขากลาวถงทนทางสงคมวาเปน “การเก�ยวของ

สมพนธกน” (Connection) ท�มบทบาทในการผลตซ� าทางชนช�น เขาบอกวาในทนทางเศรษฐกจน�น

มเร�องของทนทางสงคมเขามาเก�ยวของดวย (ป� นวด ศรสพรรณ. 2547 : 31)

บรดเยอรเหนวา เครอขายทางสงคมไมใชส�งท�เกดข�นตามธรรมชาตหรอเปนส�งท�สงคมใหมา

แตเกดข�นจากการปฏบตของสถาบน เชน สถาบนครอบครวมการใหนยามตามความสมพนธเชง

เครอญาต เปนตน ซ� งเปนคณลกษณะของการกอรปทางสงคม (Social Formation) สมาคมอาสาสมคร

ตาง ๆ ความเปนสมาชกกลม การมสวนรวมในการพฒนาเครอขายทางสงคมและความสมพนธทาง

สงคมท�เกดจากสมาชกของกลมเปนทนทางสงคม เพราะเปนแหลงรวมของการคบคาสมาคมของ

สมาชก ดงน�นทนทางสงคมในทศนะของบรดเยอรจงเปนปรากฏการณรวม (Collective Phenomenon)

ความเปนสมาชกกลมสามารถสรางทนทางสงคมท�สงผลตอทนประเภทอ�น ๆ หลายดาน และการ

จดรปแบบองคกรระบบราชการเปนเคร�องมอท�มประสทธภาพในการเปล�ยนทนทางสงคมเชงปรมาณ

(จานวนสมาชกในองคกร) ใหเปนเชงคณภาพ (ประสทธภาพขององคกร) การสรางองคกรลกษณะน�

14

กอเกดสมานฉนท (Solidarity) ข�นระหวางบคคลในองคกร กอใหเกดความเปนสถาบน (Institutionalize)

การสรางสมาคมอาสาสมครตาง ๆ จงเปนท�งกลยทธระดบปจเจกและสวนรวมในการลงทนเพ�อให

เกดเครอขายความสมพนธท�ย �งยน ซ� งกคอการสะสมทนทางสงคมน�นเอง ท�งน� ทนทางสงคมสามารถ

สงตอไปยงบคคลอ�น โดยเฉพาะผนาในสมาคมน�น ๆ และการพฒนาเครอขายทางสงคมข�นอยกบ

ความรสกทางอตวสยของปจเจกบคคล ซ� งประกอบดวย 1) การยอมรบ (Recognition) 2) ความนบถอ

(Respect) และ 3) ความเปนชมชน (Communality) และสวนท�เปนวตถวสย (Objectivism) คอ การ

ไดรบการนตจากองคกร

เขาเหนวาความสมพนธท�มประโยชนสามารถรกษาทรพยสมบตหรอผลกาไรในเชง

สญลกษณได กลาวอกนยหน� ง คอ เครอขายความสมพนธเปนผลผลตของยทธศาสตรการลงทน

ไมวาจะเปนปจเจกบคคลหรอกลมท�มจตสานกหรอไมมกตาม กมเปาหมายท�จะสรางหรอผลตซ� า

ความสมพนธทางสงคมท�จะเปนประโยชนในระยะส�นหรอระยะยาวโดยตรงใหกบคน ในเร�องของ

การปฏบตการทางแนวคดของบรดเยอรน�น ทนทางสงคมเปนเหมอนเคร�องมอซ� งเนนการมองเร�อง

ผลประโยชนท�เพ�มมากข�นในปจเจกบคคล จากการทาดกบกลมท�ตนเองเขาไปสรางความสมพนธ

และเนนเร�องการคานงถงโครงสรางความสามารถทางสงคมอยางรอบคอบโดยมเปาหมายในการ

สรางทรพยากรเหลาน� ตามแนวคดด�งเดมน�น เขาไปไกลจนถงการยนยนวา “ผลกาไรทวข�นจากการ

เปนสมาชกของกลมเปนพ�นฐานจากความสมานสามคค ซ� งทาใหเกดผลกาไรได” (ป� นวด ศรสพรรณ.

2547 : 32)

ดงน�นสามารถสรปความหมายแนวคดทนทางสงคมของบรดเยอรไดวา “ความสมพนธ

ระหวางสมาชกในกลมสงคม” ประโยชนของแนวคดคอช� เร�องอานาจในสงคมจากความสมพนธ

ระหวางทนตาง ๆ ในสงคม

โคลแมน (Coleman. 1988 : 98) กลาวถงการไดรบพฒนาแนวคดมาจากเศรษฐศาสตร

นโอคลาสสค ปท�เร�มแนวคดคอป 1980s เขาไดอธบายทนทางสงคมในฐานะท�เปนตวเช�อมประสาน

การจดระเบยบหรอการจดต�งองคกร สมาคม เขาเช�อวาทนทางสงคมมอยในโครงสรางของความสมพนธ

ระหวางบคคลมาต�งแตเดม ซ� งทาใหการกระทาท�โยงใยในสงคมของแตละคนดงายข�น เชน พอคา

ในตลาดเมองไคโรจะมการใหขอมลลกคาแลกเปล�ยนกน ซ� งแสดงใหเหนถงการถอยทถอยอาศย

หรอการเอ�อประโยชนตอกน ซ� งเปนเกณฑของความสมพนธทางสงคมท�เปนความพอใจรวมกน

การส�อสารและการรบรองตาง ๆ จะเกดข�นในเครอขายทางสงคม น�นคอ เขาเหนวาทนทางสงคม

สามารถมลกษณะของผลประโยชนสาธารณะได โคลแมนใหคาจากดความทนทางสงคมโดยอธบาย

ผานหนาท�ของมนวาเปน “ความหลากหลายในสวนท�เปนเอกภาพท�ปรากฏอยจรง ซ� งมจดรวมของ

15

สองส�งอยดวย กลาวคอ มนรวมถงเกณฑของโครงสรางทางสงคมและเอ�อใหการกระทาของตวกระทา

ภายใตโครงสรางน�นงายข�น ไมวาจะเปนคนหลายคนหรอกลมคนท�รวมมอกน”

คานยามขางตนน� เปดโอกาสใหมการจดกลมความแตกตางระหวางทนและจดกลม

กระบวนการท�มลกษณะตรงกนขาม โคลแมนเร�มตนขยายแนวความคดน�อยางกวาง ๆ โดยรวมเอา

ศพทท�เปนกลไกในการกอใหเกดทนทางสงคม ตวอยางเชน เครอขายทางสงคมท�มความใกลชดกน

(เชน การคาดหวงวาจะมการเอ�อประโยชนตอกน และกลมบรรทดฐานท�ขบเคล�อนรวมกน) ผลการ

ครอบครองของมน (เชน ไดรบสทธพเศษในการเขาถงขอมล) และจดระเบยบทางสงคมท�เหมาะสม

ท�สามารถทาใหเกดทนทางสงคมได ซ� งบรบทท�งจากแหลงท�มาและผลตอการทาใหประสบความสาเรจ

ตวอยางเชน โคลแมนไดช� ใหเหนเร�องความสาคญของทนทางสงคมในฐานะท�เปนสวนท�สาคญท�

ทาใหเกดทนมนษย เขาบอกวาสงคมท�มทนทางสงคมจะเหนไดจากการท�มนกเรยนมธยมปลายตอง

ออกจากโรงเรยนกลางคน ซ� งการสรางทนทางสงคมตองเร�มจากครอบครวท�มสวนสาคญในการให

การศกษาตอบตร เปนตน ในงานของบรดเยอรจะแบงแยกความสามารถซ� งเปนลกษณะของพรสวรรค

กบการรบทรพยากรตาง ๆ ผานทนทางสงคมท�ม โดยมขอดอยท�การเปนสมาชกในโครงสรางทาง

สงคมท�แตกตางกนอยางชดเจน แตในงานของโคลแมนคอนขางคลมเครอไมไดแยกอยางชดเจนนก

โคลแมนใหความหมายทนทางสงคมวา ตามหนาท�แลวทนทางสงคมประกอบดวยส�งตาง ๆ

ท�มแงมมเชงโครงสรางท�สามารถชวยมนษยใหกระทากจกรรมบางอยางได โดยทนทางสงคมก

เหมอนกบทนอ�น ๆ ท�กอใหเกดการผลตได และทนทางสงคมตางจากทนอ�น ๆ ตรงท�ฝงตวอยในความ

สมพนธระหวางคนกบงาน องคกรกบองคกร (เชน การแลกเปล�ยนขอมลในวงการธรกจ) โดยทน

ทางสงคมจะดารงอยภายใต 1) ความสมพนธท�แนนแฟน กลาวคอ มพนธะผกพน ความคาดหวง

ไวเน�อเช�อใจกน มชองทางการเผยแพรขอมลขาวสาร บรรทดฐานของสงคม และการลงโทษท�ไดผล

2) โครงสรางทางสงคม ท�มความใกลชดของเครอขาย และมองคกรภายใตโครงสรางสงคมท�เหมาะสม แนวคดทนทางสงคมของโคลแมนจงเปนชดของความสมพนธท�อยบนความคาดหวงและ

คานยมรวมกน รวมท�งการมสานกในความไววางใจระหวางกนดวย นอกจากน� โคลแมนยงไดมอง

ทนทางสงคมเพ�มเตมในมตของวถชวตในสงคม คอ การมเครอขาย สถาบน นโยบาย และจารต

นอกจากน�ระบบคดท�อยในรปของคานยม วฒนธรรมของประชาชน ความไววางใจ และจารต จะม

ผลตอความสมพนธของคน ซ� งจะสงผลตอการจดระเบยบเศรษฐกจสงคม ความเปนชมชน และเกด

ผลดตอการดาเนนกจกรรม (วรวฒ โรมรตนพนธ. 2548 : 31)

ดงน�นสามารถสรปแนวคดทนทางสงคมของโคลแมนไดวา “บรรทดฐาน ความไววางใจ

ระหวางกน เครอขายทางสงคม และการจดระเบยบสงคม” ประโยชนของแนวคดคอสามารถนาไป

ประยกตกบเร�องเศรษฐกจ และการพฒนาทนมนษยได

16

พทนม (Putnum. 2002 : 15) กลาววา มพฒนาการแนวคดมาจาก เดอ ทอคเกวลล

(De Tocqueville) ปท�เร�มแนวคดคอชวงป ค.ศ. 1970 – 1993 เขาเหนวาทนทางสงคมประกอบดวย

ความไววางใจ (Trust) บรรทดฐาน (Norm) และเครอขาย (Network) โดยการจะประสบความสาเรจได

ตอเม�อความรวมมอน�นมการสมพนธเช�อมโยงและมความไววางใจกน หรอท�เรยกวาทรพยากร

ทางศลธรรม (Moral Resource) ทนทางสงคมยงมลกษณะเปนสาธารณสมบต ซ� งอาจมองคกรนตบคคล

เปนตวแทนในการจดการได กลาวอกนยหน�งคอทนทางสงคมมลกษณะเปนผลพลอยไดท�เกดจาก

กจกรรมทางสงคม ซ� งทนทางสงคมจะมขอผกมด บรรทดฐาน และความไวเน�อเช�อใจท�สามารถ

แลกเปล�ยนกนได เชน การท�สมาชกของชมรมรองเพลงเขามามกจกรรมรวมกนเปนเพราะเขาชอบ

รองเพลง ไมใชเพราะเขาตองการสรางเครอขายทางสงคมท�เขมแขง แตโดยนยของมนส�งท�ไดคอมการ

สะสมทนทางสงคมข�น พทนมเหนวาทนทางสงคมสามารถอยในรปของผลประโยชนสาธารณะได

เชนเดยวกบแนวคดของโคลแมน และนอกจากน� ทนทางสงคมกสามารถอยในรปของผลประโยชน

เฉพาะบคคลไดเชนกน

พทนมไดเช�อมโยงใหเหนถงความสาคญของการตระหนกถงภาระหนาท�ท�แตละคนพงม

ตอสงคมของตนโดยมจตใจมงม�นท�จะเขาไปชวยกจการสาธารณะตาง ๆ ซ� งเรยกลกษณะน� วา

เครอขายชมชน (Civic Engagement) คาน� เปนคาท�วงวชาการในประเทศไทยยงไมคอยใชมากนก

แตโดยมากจะพบในเอกสารของอเมรกา มาลค และวาเกล ไดอธบายคาน� วาเปนสวนยอยในคาวาทน

ทางสงคมอกทหน� ง ถาเราเขาใจศพทดงกลาววาเปนกระบวนการท�ทาใหประชาชน/พลเมองหรอ

ตวแทนท�เขาไววางใจใหใชอทธพล มสวนรวม และควบคมเร�องของสวนรวม เราจะพบกระบวนการน�

ในทนทางสงคมโดยผานปฏสมพนธระหวางคนและกระบวนการท�เขาเตมใจเขาไปเก�ยวของเพ�อให

ผลลพธท�ด หรอกลาวโดยท�วไปวาเครอขายชมชน นาไปสทนทางสงคมและความสาเรจทางการ

พฒนาผานชองทางการมปากมเสยงของประชาชน ผานตวผ แทนประชาชน และการรบผด

(Accountability) (วรวฒ โรมรตนพนธ. 2548 : 3)

พทนมเหนวาเม�อเครอขายชมชนฝงตรงเขาไปในผคนจะไปเสรมใหเกดการเอ�อประโยชน

ตอกนและความไววางใจ ซ� งเปนเหมอนกบตวหลอล�นการดารงชวตอยในสงคม ความรวมมอกบชมชน

ของตวกระทาจะเปนตวใหขอมลเพ�อใหเกดความไววางใจหรอเพ�อประกนช�อของปจเจกบคคลอ�น ๆ

และจะลดการฉวยโอกาสและการกระทาผดได พทนมเนนในคณภาพของกระบวนการปฏบต

ระหวางกน ซ� งไมเก�ยวกบการเมองหรออดมการณทางเมอง เขากลาววา เดอ ทอคเกอวลล ไดทาให

เกดเครอขายชมชน ในทศวรรษ 1830 มาแลวซ� งเปนความสาเรจของอเมรกาอยางมาก

อยางไรกดทนทางสงคมมข�นตอนและองคประกอบท�มไดมองคประกอบตามท�พทนม

กลาวไว เชน ความไววางใจกนน�นยอมเกดตามมาจากการท�คนมปฏสมพนธท�ตางกน ภายใต

17

บรรทดฐานรวมกนหรอการสรางเครอขายรวมกน และเครอขายท�นาไปสการมทนทางสงคมอาจจะ

มอยแลวหรอสรางข�นใหมกได เม�อทกคนยอมรบในระเบยบกฎเกณฑรวมกนและนาไปสความ

ไววางใจวาตางคนจะรวมกนปฏบตภายใตระเบยบกฎเกณฑน�นกจะทาใหเกดทนทางสงคมรวมกนได

พทนมไดวจยเก�ยวกบชมชนเขมแขงในประเทศอตาล การทาวจยของเขาเกดจากขอสงเกต

ท�วา เพราะเหตใดอตาล จงมความแตกตางกนมากระหวางทางเหนอกบทางใต โดยเฉพาะภาคใตท�

เตมไปดวยมาเฟย แตทางภาคเหนอกลบเตมไปดวยความเปนประชาธปไตย หลงจากทาการศกษา

แลวกพบวาความแตกตางท�สาคญน�น เน�องจากภาคเหนอมชมชนท�เขมแขง มความไวเน�อเช�อใจกน

(Trust) ในขณะท�ทางใตสงคมมความไรระเบยบ (อภชย พนธเสน. 2546 : 1-2)

พทนมอธบายวาแนวคดเร� องทนทางสงคม จงอาจถอเปนวาทกรรมยอยอนใหมในชด

วาทกรรม “ประชาสงคม” (Civil Society) พทนมสรปผลการศกษาท�สาคญวา แมรฐบาลภมภาค

เหลาน� มรปแบบการจดองคกรแบบเดยวกน แตความเขมแขงของการพฒนาตางกนมาก บางแหง

ประสบความสาเรจ ในขณะท�บางแหงมการฉอราษฎรบงหลวง เฉ�อยชา และไมมประสทธภาพ

นโยบายและโครงการของรฐจะประสบความสาเรจในพ�นท�ท�มทนทางสงคมมากกวา ส�งท�พทนม

เรยกวาทนทางสงคม คอ คานยมความไววางใจและการเก�อกลกน (Norm of Trust and Reciprocity)

และเครอขายชมชนของแตละชมชน ซ� งมผลใหเกดส�งท�เรยกวา ความเปนประชาสงคม (Civic Matter)

ท�สมาชกมการตดตอส�อสารกนในแนวราบ ขณะเดยวกนขนบการเมอง วฒนธรรมของชมชนกม

ความสมพนธอยางย�ง โดยเฉพาะคานยมท�เสรมความเขมแขงของประชาสงคม ดงน�นส�งสาคญท�ทาให

การดาเนนงานของรฐบาลภมภาค แตเปนเพราะการมสวนรวมของพลเมอง หรอมประชาสงคมท�เขมแขง

หรอการท�แตละชมชนมทนทางสงคมน�นเอง ซ� งปรากฏในรปแบบของการไปเลอกต�ง การอาน

หนงสอพมพ การเปนสมาชกของโบสถ และชมรมตาง ๆ เปนตน

ดงน�นทนทางสงคมในความหมายของพทนม คอความไวเน�อเช�อใจกน เพราะเหตใด

ความไวเน�อเช�อใจกนจงเปนทนทางสงคม เน�องจากในทางเศรษฐศาสตรทนเปนปจจยการผลต

แตเวลาเรานกถงรปแบบการผลต เราจะนกถงแตส�งท�เปนเคร�องมอเคร�องใชและทนท�เปนเงนเทาน�น

แตพดถงความไวเน�อเช�อใจกน ซ� งเปนส�งท�จบตองไมไดแตเปนส�งท�มอยจรงแลวสามารถทาใหลด

ตนทนการผลตลงได ในทางเศรษฐศาสตร หมายถง ตนทนท�ลดลงระหวางการแลกเปล�ยนสนคา

ยกตวอยางเชน การซ�อขายสนคาโดยมความไวเน�อเช�อใจกนไมจาเปนตองมการทาสญญา แตถาเรา

คาขายกบคนท�ไมนาไวใจ จาเปนตองมการทาสญญาและเม�อมการฟองรองเม�อทาผดสญญา ตนทน

เหลาน�นมนจะสงข�น เพราะฉะน�นความไววางใจจงกลายเปนสวนสาคญท�ชวยลดตนทนในการ

ตดตอซ�อขายกน ทนประเภทน� มอยแลวในสงคมเรยกวา “ทนทางสงคม” (อภชย พนธเสน. 2546 :

1-2)

18

พทนมพยายามนาเสนอแนวคดทนทางสงคมดวยการเช�อมโยงมตในปจจบน อนาคตกบ

มตในอดต โดยอธบายวาทนทางสงคมซ� งประกอบไปดวยความไววางใจ การตางตอบแทน หรอการ

พ�งพาอาศยกน การมขอพนธะกรณรวมกนของประชาชน ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรม

ซ� งส�งเหลาน� เปนรปแบบของทนทางสงคมท�ถกสรางข�นในอดต และพยายามท�จะนามาใชในปจจบน

หรออนาคต ทนทางสงคมในลกษณะดงกลาวจงเปนความสมพนธท�มการเช�อมโยงระหวางกนของ

สมาชกในวฒนธรรมเดยวกน เปนการสรางความสานกในหนาท�รวมกน (Sense of Mutual Obligation)

และการทาใหรสกปลอดภยรวมกนในหมสมาชก (วรวฒ โรมรตนพนธ. 2548 : 31-32)

นอกจากน� พทนมยงสรปถงทฤษฎทางสงคมท�ทาใหมองเหนเร�องของทนทางสงคมท�ม

การสะสมหรอสารองอยในชมชน ซ� งลกษณะดงกลาวทาใหชมชนเพ�มขดความสามารถในการแกปญหา

ของชมชนเอง จงอาจสรปไดวา ทนทางสงคมท�สะสมและสารองอยในชมชน จะเปนตวชวยหลอเล� ยง

สงคม โดยใชจารตหรอธรรมเนยมปฏบตของชมชน การพ�งพาอาศยกนหรอการตางตอบแทน และความ

ไววางใจกนของคนในสงคม ส�งเหลาน� จะทาใหเกดปฏสมพนธกนของคนในสงคม ลดการเอาเปรยบ

ผอ�น ผคนในสงคมจะเกดการรวมตวกน มการสรางสานกรวมกน เปล�ยนจากตวฉน (I) เปนพวกเรา

(We) และทาใหเกดคานยมในเร�องของประโยชนสวนรวมระหวางคนในสงคม (วรวฒ โรมรตนพนธ.

2548 : 32)

แนวคดทนทางสงคมของพทนมจงเปนสวนท�เอ�อประโยชนตอทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะ

ประเดนความสมพนธกนทางสงคมท�อยบนฐานของความไววางใจกน ทนทางสงคมในลกษณะน�

จงเปนความสมพนธท�มความเช�อมโยงกนของสมาชกในวฒนธรรมเดยวกน ซ� งจะสงผลใหเกด

ความสะดวกตอการดาเนนการทางเศรษฐกจ

ทนทางสงคมเปนส�งสาคญท�มสวนเพ�มพนผลประโยชนในเชงทนอ�น ๆ ดวยท�งทนท�เปน

กลไกส�งของ (Physical Capital) ทนในเชงเศรษฐกจหรอทนในเชงของมนษย สาหรบทนในเชงมนษย

การเพ�มความสามารถของสวนบคคลในการสรางส�งตาง ๆ ข�นอยกบ เคร�องมอและการฝกอบรม

แตการเพ�มพนทางสงคมข�นอยกบศกยภาพขององคกรทางสงคม ซ� งประกอบดวย เครอขาย บรรทดฐาน

และความไววางใจ และกลาวถงประโยชนของทนทางสงคมในรปของเครอขายท�เกดจากความเหนพอง

ตองกนของประชาชนวามอยหลายประการ ไดแก

1. ทาใหเพ�มศกยภาพในการทางาน และชวยลดตนทนในการทางานไดมากกวาท�จะ

ปลกตวไปทาแบบปจเจก

2. ทาใหจารตประเพณท�เก�ยวกบการพ�งพาอาศยกนหรอการตางตอบแทน (Reciprocity)

แขงแรงและมพลงมากข�น ท�งน� ข�นอยกบกระบวนการรกษาช�อเสยงและการยอมรบจารตประเพณ

ของชมนมน�น ๆ ดวยวามมากนอยเพยงใด

19

3. เกดความไววางใจระหวางกนของคนในเครอขาย ทาใหการตดตอและระบบขอมล

ขาวสารมความสะดวกรวดเรว

4. มการนาความสาเรจรวมกนในอดต มาใชใหเปนประโยชนเพ�อสรางความรวมมอใน

อนาคต

พทนมเหนวา การทางานรวมกนในชมชนเปนส�งท�ทาไดงาย โดยเฉพาะอยางย�ง หากส�งท�

เอ�อใหเกดทนทางสงคมยงคงมอยในชมชน (Stock of Social Capital) อาจจะกลาวไดวา ในอกแงมม

หน� งน�น ทนทางสงคมจะทาใหชมชนมพลงเพยงพอท�จะทาในเร�องตาง ๆ ไดมากย�งข�นเก�ยวกบเร�อง

ทนทางสงคมน�น ไดมนกปรชญาสงคม อลเบอรท เฮรชแมน (Albert O. Hirschman) เปรยบเทยบวา

เปนเสมอนทรพยากรทางศลธรรม (Moral Resource) และเปนทรพยากรประเภทท�ใชไมมวนหมด

อยางไรกตาม ทรพยากรประเภทน� จะไมมประโยชนอะไรเลยถาไมถกนามาใช ซ� งตางไปจาก

ทนทางกายภาพ และทนท�เกดจากความยนยอมพรอมใจกน (Conventional Capital) เพราะทนเหลาน� จะ

หมดไปเม�อถกนามาใช เฮรชแมนไดเปรยบทนทางสงคมวา เปนเสมอนสาธารณะสมบต ท�ไมใช

ของใครคนใดคนหน� งเปนการเฉพาะ (ใครคนใดคนหน� งไมสามารถใชประโยชนแตเพยงคนเดยว

หรอกดกนไมใหผอ�นเขามาใช) ทนทางสงคมจงเหมอนสนคาสาธารณะอ�น ๆ เชน อากาศท�สะอาด

และความปลอดภยจากทองถนน อยางไรกตามทนทางสงคมซ� งถอวาเปนส�งท�เกดข�นโดยภาคเอกชน

และจะตองมาจากกจกรรมทางสงคมอ�น ๆ อนประกอบไปดวย ความผกพน จารตประเพณ และความ

ไววางใจกน ซ� งส�งเหลาน�สามารถเปล�ยนไปตามสภาพแวดลอมทางสงคมท�แตกตางกน

ศกยภาพของทนทางสงคม เปนส�งท�สามารถสรางไดจากความสมพนธระหวางคน

ทนทางสงคมสามารถละลายส�งท�กดก�นระหวางสถาบนได ดงน�น เม�อชมชนมทนทางสงคม ชมชน

กสามารถทางานใหมความกาวหนาได ท�งน� ข�นอยกบขอตกลงท�เก�ยวของกบส�งท�เปนผลประโยชน

ของสวนรวม (Common Goods) อยางไรกตาม เม�อคนมความไววางใจผอ�น และไดแบงปนคณคาม

ความคาดหวง และมเปาหมายรวมกน เพ�อทกคนจะไดรบผลประโยชนสงสดรวมกน (ณฐกานต

จตรวฒนา. 2551 : 9-10)

ดงน�นสามารถสรปแนวคดทนทางสงคมของพทนมไดวา “ โครงสรางทางสงคม อน

ประกอบดวยเครอขาย บรรทดฐาน และความไววางใจกน ซ� งนาไปสการประสานและความรวมมอ

ในการจดสรรผลประโยชนอยางเปนธรรม” (Putnum. 1994 : 25)

ธนาคารโลก (World Bank. 1998 : 24) ไดพฒนาการแนวคดมาจากพทนม และโคลแมน

รวมถงงานวจยของธนาคารโลกเอง โดยปท�เร�มแนวคดคอ ชวงป ค.ศ. 1990-1993 ใหแนวคดเก�ยวกบ

ทนทางสงคมวาทนทางสงคมเกดเพราะความสมพนธระหวางกนของมนษย ธนาคารโลกมองเร�อง

ทนทางสงคมอยางกวาง ๆ ต�งแตเร�องศกยภาพความสามารถ แมแตระบบการเมองเปนเร� องของ

20

คณสมบต/คณลกษณะของสงคม (Property of Society) ซ� งเนนความเช�อมโยงเครอขายทางสงคม

ท�สงคมมสามารถทางานได คอส�งท�สงคมมและสามารถทางานรวมกนได แกไขปญหาได ทนทาง

สงคมของธนาคารโลกคอนขางเนนในเร�องขององคกร/สถาบนทางสงคม โดยมองวาองคกรภายนอก

ท�เขาไปใหความชวยเหลอชมชนหรอกลมคนสามารถสรางทนทางสงคมใหคนเหลาน�นได ส�งท�พด

ถงการมากท�ถอเปนเร�องทน คอ เร�องของความไววางใจ และการเอ�อประโยชนซ� งกนและกน ท�งหมดน�

เพ�อจะนาไปสความรวมมอของสงคมท�จะผลกดนใหเกดการเปล�ยนแปลงและรวมมอกนทางานได

(วรวฒ โรมรตนพนธ. 2548 : 328)

ฟรานซส (Francis. 2002 : 24) ไดเสนอวา การมตนทนทางสงคมสงจะเอ�อประโยชนตอ

การพฒนาแบบย�งยนและความเส�อมโทรมของสงคมท�ปรากฏใหเหน เกดจากการขาดตนทนทางสงคม

อนเปนอปสรรคตอการพฒนาแบบย�งยน

ครชนา (Krishna. 1999 : 45) นกเศรษฐศาสตรสานกธนาคารโลก กลาวถงทนทางสงคม

คอการท�บคคลสามารถไดประโยชนจากการเปนสมาชกของสงคมหรอเครอขายสงคม ผานความสมพนธ

ทางสงคมหรอโครงสรางทางสงคม ทนทางสงคมอาจแบงคราว ๆ ในลกษณะเชงโครงสรางได 2 ประเภท

คอ

1. ทนทางสงคมประเภทการรบร (Cognitive Social Capital) มลกษณะคอนขางเปนนามธรรม

มองเหนและประเมนไดยาก เพราะอยภายในจตใจของเรา ทนทางสงคมประเภทน� เก�ยวพนกบเร�อง

ของความรสกนกคด จตใจ คานยม ความเช�อ ทศนคต เชน ความเช�อถอไววางใจกน คณคารวมกน

(Share Values) ความเก�อกลกน ทนทางสงคมประเภทการรบรจะเปล�ยนแปลงอยางจงใจ หรอตาม

เจตนาไดยาก เน�องจากเปนส�งท�สะสมมานานจากบรรทดฐานทางวฒนธรรม (Cultural Norm)

2. ทนทางสงคมประเภทโครงสรางลกษณะ (Structural Social Capital) มลกษณะท�มองเหน

และประเมนไดงายกวา เขาใจไดงายกวาประเภทแรก เน�องจากเก�ยวพนกบบทบาทพฤตกรรม

การกระทาหรอความสมพนธท�เราสรางข�น ไมวาจะเปนในรปแบบของเครอญาต สายสมพนธอปถมภ

หรอจะเปนเครอขาย องคกร ท�งท�เปนทางการและไมเปนทางการ รวมท�งสถาบนในรปของกฏของ

การเลนเกม (Rule of the Game) เชน กฎ ระเบยบ ขอบงคบ กฎหมาย รฐธรรมนญ ทนทางสงคม

โครงสรางลกษณะอาจเปล�ยนแปลงไปตามนโยบายท�กาหนดข�น

อยางไรกตาม ทนทางสงคมท�งสองประเภทตางมปฏสมพนธซ� งกนและกนอยางแยกไม

ออก อกท�งในหลาย ๆ คร� งยงสงเสรมสนบสนนซ� งกนและกนดวย ตวอยางเชน ความไวเน�อเช�อใจ

ระหวางคนในชมชน (ทนทางสงคมการรบร) เอ�อใหเกดการรวมกลม องคกร หรอชมรม (ทนทาง

สงคมโครงสรางลกษณะ) นอกจากน� กลม องคกร หรอชมรมสามารถเคล�อนงานพฒนาชมชนอยาง

ตอเน�องจนสรางความเขมแขงข�นมาเร�อย ๆ และชาวบานมแนวโนมท�จะเช�อถอไววางใจกนมากข�น

กระท�งเกดเปนแบบแผนการเช�อถอไววางใจกน (Norm of Trust) หรอบรรทดฐานทางวฒนธรรม

21

ทนทางสงคมยงสามารถแยกพจารณาไดเปน 2 ระดบคอ ระดบมหภาคและระดบจลภาค

ระดบมหภาคเก�ยวของกบโครงสรางอยางเปนทางการ เชน ตวบทกฎหมาย ระบอบการปกครอง

ระดบของการกระจายอานาจและการมสวนรวมทางการเมอง สวนระดบจลภาคเปนลกษณะเชง

โครงสรางท�ประกอบดวยการรบรและโครงสรางลกษณะตามท�นาเสนอผานมา (Krishna. 1999 : 45)

ทนทางสงคมตามแนวคดสานกธนาคารโลกระดบลางสด คอการเปนสมาชกครอบครว

เครอญาต หรอกลมสงคม ในระดบปานกลาง คอความสมพนธของบคคลกบชมชน และระดบบน

คอสถาบนหรอนโยบายของรฐหรอประชาสงคมท�เช�อมโยงสมาชกไวดวยกน ความสมพนธท�

ใกลชดและเช�อมโยงสมาชกครอบครว เพ�อน หรอกลมบาน คอความสมพนธแบบรจกกน

(Bonding) สวนความสมพนธท�หลวมกวาน� ท�เช�อมโยงกบองคกรภายนอก สมาชกกลมประชาสงคม

หรอเพ�อนรวมงานไวดวยกน (Bridging) ท�ง 2 แบบเปนความสมพนธแนวราบระหวางคนท�มฐานะ

ทางเศรษฐกจสงคม และมอานาจทางการเมองระดบเดยวกน สวนความสมพนธแนวต�งระหวางผท�ม

ฐานะทางเศรษฐกจสงคมการเมองดอยกวา ผท�สงกวาคอ ความสมพนธเชงอานาจ (Linking)

ดงน�นธนาคารโลกไดกาหนดความหมายของทนทางสงคมวา คอ สถาบน (Institutions)

ความสมพนธ (Relationships) และบรรทดฐาน/จารต (Norms) ท�กอรปท�งเชงคณภาพและปรมาณ

ของปฏสมพนธทางสงคม ทนทางสงคมไมใชเกดข�นไดในสถาบนท�งหมดของสงคม แตเปนการ

เช�อมสถาบนเหลาน�นเขาดวยกน บรรทดฐาน/จารต และความสมพนธในสงคมเปนส�งท�ฝงอยใน

โครงสรางสงคม ซ� งสามารถทาใหผคนเกดความรวมมอเพ�อเปาหมายท�ปรารถนาสงสด นอกจากน�

ทนทางสงคมอาจถกมองในลกษณะท�เปนเจตคตและคณคาท�เกดจากการดาเนนงานระหวางคน

ภายในชมชน และความชวยเหลอในดานเศรษฐกจ และการพฒนาจากภายนอกชมชน (วรวฒ

โรมรตนพนธ. 2548 : 33)

ธนาคารโลกไดเสนอแตกตางไปจากความหมายอ�นอก คอ การมองวาถงแมบางองคกร

หรอบางสถาบนจะไมมทนทางสงคมเกดข� น แตทนทางสงคมอาจมาจากภายนอกองคกรหรอ

สถาบนน�น ๆ และทาหนาท�เช�อมโยงใหเกดความสมพนธ หรอความรวมมอระหวางกนขององคกร

หรอสถาบนดงกลาวได (วรวฒ โรมรตนพนธ. 2548 : 34)

นอกจากน�ธนาคารโลกยงมมมมองเร�องทนทางสงคมออกเปนอก 2 ลกษณะตามแนวทาง

ของความสมพนธ คอ ความสมพนธในแนวราบ ซ� งจะมองในเชงบวกเทาน�น ในขณะท�ความสมพนธ

ในแนวด�งจะมองความสมพนธเปนเชงลบ โดยลกษณะทนทางสงคมสามารถปรากฏเปนลกษณะ

หรอคณสมบตประจาท�ฝงอยในความสมพนธความรวมมอกนของคนในสงคม

เราอาจสรปแนวคดทนทางสงคมของนกเศรษฐศาสตรสานกธนาคารโลกไดวา ทนทาง

สงคม คอ ความสมพนธทางสงคมในแนวราบและแนวต�ง ระหวางบคคล สถาบน หรอองคกร ท�งในรป

ปจเจกกลม และรปเครอขาย ท�งน� รวมคานยม บรรทดฐานท�สงคมยดถอ ซ� งมผลตอวถชวตและวถ

การผลตในระดบครอบครว ชมชน และประชาสงคม

22

เสร พงศพศ (2547 : 77) ไดสรปแนวคดของธนาคารโลกวา “สถาบน ความสมพนธ กฎเกณฑ

ตาง ๆ ท�กาหนดการอยรวมกนของคนในสงคม” ทนทางสงคมมใชแคเปนการรวมสถาบนตาง ๆ ท�สราง

สงคมใหเขมแขง แตเปนการท�เช�อมโยงสถาบนเหลาน� เขากนดวย ประโยชนของแนวคดทนทางสงคม

ของธนาคารโลก คอ สามารถนาไปใชกบการพฒนาเศรษฐกจและการพฒนาท�ย �งยนได

จากแนวคดทนทางสงคมของบรดเยอ โคลแมน พทนม และธนาคารโลกน�น ตางมแนวคด

ทนทางสงคมท�แตกตางกนจากการวเคราะหท�แตกตางกน แนวคดทนทางสงคมถกนยามความหมาย

ไปตามตวกระทา บทบาท สถานการณท�แตละคนตองการวเคราะห และนาไปใชประโยชน แนวคด

ของบรดเยอรแมวาจะอธบายวาความสมพนธทางสงคมจะนาไปสการสรางผลประโยชนทางเศรษฐกจ

แตเนนท�การวพากษแนวคด จงเปนงานท�ประยกตใชไดยาก จงไมไดรบความสนใจในเชงนโยบาย

จากธนาคารโลกเหมอนแนวคดของพทนมและโคลแมน โดยเฉพาะแนวคดของพทนมจะไดรบความ

สนใจในระดบวชาการ และแนวคดเชงนโยบายของธนาคารโลกไดมาก

ประภาพรรณ อนอบ (2542 : 8) ไดสรปวาทนทางสงคมมใชเร�องใหมท�เกดข�นในประเทศ

ไทย หากแตเปนคณคาเดมท�สงคมไทยมอย สงคมไทยมคณคาท�เปนทนทางสงคมของตนเองมานาน

แลวและมอยมากมาย ดงน�

1. ระบบคณคา อดมการณ ความเช�อ ท�วางอยบนพ�นฐานของความเคารพนอบนอมตอ

ธรรมชาต หรอกาเนดตนเองเปนสวนหน�งของธรรมชาต อนมรากฐานมาจากพทธศาสนา

2. ภมปญญาทองถ�น และกระบวนการเรยนรท�ชมชนสรางสรรคและส�งสมมาเพ�อการ

ดารงชพ เชน ภมปญญาดานเกษตรกรรม การแพทยพ�นบาน การอยอาศย เปนตน ซ� งเปนความร

ท�ไมหยดน�ง (Living Knowledge) และใชญาณวทยา (Epistemology) ท�แตกตางจากการแสวงหาความร

แบบตะวนตก เปนองคความรท�กล�นกรองจากประสบการณท�ละเอยดลกซ� งและแนบแนนกบธรรมชาต

อยางแยกไมออก

3. ระบบความสมพนธของคนในชมชนท�มลกษณะของระบบครอบครวเครอญาต มความ

เอ�อเฟ� อเผ�อแผกน โครงสรางความสมพนธทางสงคมในแนวระนาบ เอ�อใหเกดการชวยเหลอเก�อกลกน

ในยามตกทกขไดยาก เชน ระบบการเอามอเอาแรงกนในทกภาค

4. กฎ จารต ประเพณ อนเปนลกษณะเฉพาะของทองถ�น ท�หลอหลอมจากประสบการณ

ของคนรนหน� งสอกรนหน� ง เปนสานกรวมของคนในชมชนท�มงสรางระบบข�นมาเพ�อควบคม

ชมชนใหดาเนนชวตไปตามระบบคณคา

5. ระบบกรรมสทธ� และการจดการรวมกน เชน สทธชมชนในการจดการทรพยากรอนเปน

สทธการใชและการดแลรกษาส�งท�เปนทรพยสนรวมของชมชน และสาธารณประโยชน

6. ความหลากหลายทางวฒนธรรม อนเปนท�มาของภมปญญา วธคดท�แตกตางกนไป

ตามระบบนเวศ เง�อนไขท�สาคญทางเศรษฐกจและการเมอง

23

7. ผนาทางปญญาของชมชน หรอปราชญชาวบาน ท�มภมปญญาในการดารงชพดานตาง ๆ

อนไดแก ผอาวโส พระ หมอพ�นบาน ผนาเกษตรกร เปนตน

8. กลมองคกรท�ดาเนนกจกรรมสาธารณะในประชาสงคม เชน องคกรชาวบานเครอขาย

ประชาชน องคกรพฒนาเอกชน กลมวชาชพ นกวชาการท�ดาเนนกจกรรมเสรมสรางความเขมแขง

ของชมชนในประเดนตาง ๆ

โรส (Rose. 2003 : 32) ศาสตราจารยแหง Center for the Study of Public Policy (CSPP)

มหาวทยาลยสแตรธไคลด (Strathcly de University) ประเทศองกฤษ ไดกลาววา “ทนทางสงคม”

เปนเครอขายอยางไมเปนทางการและองคกรท�เปนทางการ ท�แตละบคคลและครวเรอนตาง ๆ ใชใน

การผลตสนคาและบรการเพ�อการบรโภค การแลกเปล�ยน ซ�อขาย ในบรบทของทวปอฟรกา

ทนทางสงคม หมายถง ส�งแรกและทกส�งท�จะทาใหไดส�งจาเปนพ�นฐานมา ไดแก

ความสมพนธ (Relationships) ซ� งอาจจะเปนความสมพนธของแตละบคคลภายในครวเรอน

เดยวกน หรอกลมท�มการพบปะกบแบบเผชญหนา (Face – to – face) ภายในหมบาน หรอระหวาง

ญาตพ�นอง หรอระหวางเพ�อตอเพ�อน ณ ท�ใดท�หน� ง ทนทางสงคมมความแตกตางไปจากทนมนษย

ซ� งพจารณาเปนรายบคคล

วล คอค (Woolcock. 2002 : 23) กลาววา ความสมพนธของคนในสงคมท�จดวาเปน

ทนทางสงคม มอยหลายลกษณะ ไดแก ความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว เพ�อนสนท

และเพ�อนรวมงาน อาจจะเปนเพ�อรวมงานท�มลกษณะทางประชากรท�แตกตางกนดวย ความสมพนธ

ท�งสองลกษณะเปนความสมพนธในแนวนอนมความสมพนธอกชนดหน� งท�เรยกวา “Linkages”

เปนความสมพนธในแนวต�ง เชน ความสมพนธระหวางคนรวยกบคนจน ความสมพนธท�งสามลกษณะ

จะสงผลตอการพฒนาและส�งแวดลอมท�ตางกน

เครอขายอยางไมเปนทางการ (Informal Networks) รวมท�งความรวมมอภายในครวเรอน

หรอระหวางกลมท�มการพบปะเผชญหนากนอยางไมมกฎเกณฑใด ๆ เชน การรบเอาความชวยเหลอ

จากตางประเทศ เปนตน เครอขายสามารถท�จะรวมเอาองคกรท�เปนทางการท�มกฎหมายรบรอง

มรายไดท�เปนตวเงน (Cash Revenues) หรอเปนบญชฝากเงน เชน สหกรณการเกษตรและหนวย

สนเช�อ (Credit Unions) กได

เครอขายทางสงคมอยางไมเปนทางการ (Informal Social Networks) ซ� งทาหนาท�แทน

รฐบาลในการสงเสรมสวสดการ ในกรณท�ไมมบรการสาธารณะ นอกจากน� ยงอาจเปนเครอขาย

ท�ดาเนนงานรวมมอกบรฐบาล หรอหนวยงานท�เปนทางการ หรอบคคลอ�น ๆ ไดดวย

อานนท กาญจนพนธ (2546 : 24) ไดกลาวถงทนทางสงคมวาม 3 สวน คอ ระบบความร

กฎเกณฑ และองคกร ซ� งไดอธบายไววา

24

1. ทนทางสงคมท�เปนเร� องของระบบความรน�น เขาไดมองวาระบบความรในชมชน

ไมไดเปนองคความรเด�ยว ๆ เชน เม�อมองเร�องการจดการทรพยากรธรรมชาต ซ� งจดวาเปนทนทาง

สงคม แตทรพยากรจะเปนทนทางสงคมไดกตอเม�อชาวบานมระบบความรท�เก�ยวกบมนหรอพด

เร� องความหลากหลายทางชวภาพเร�อง น� า ปา แตไมใชทนทางสงคม เพราะฉะน�นทนทางสงคมกคอ

ความรเก�ยวกบทรพยากร

2. กฎเกณฑเก�ยวกบการใชความร กฎเกณฑอาจเปนเร�องของจารต กฎหมาย กฎทาง

สงคม เพ�อมาควบคมและจดการความสมพนธของชมชน

3. องคกรท�เขามาทาหนาท�จดการ

นอกจากน�อานนท กาญจนพนธ ยงไดกลาวถงพ�นฐานของทนทางสงคม ซ� งเปนการระดม

ทางสงคมรปแบบแรก ๆ คอ การตอบแทนกน เปนการระดมทนทางสงคมรปแบบแรก ๆ ท�ยดกฎเกณฑ

ของพนธะทางสงคมในการตอบแทนกน เปนกลไกในการสรางความรวมมอเพ�อทากจกรรมตาง ๆ

เชน การแลกเปล�ยนแรงงานแบบลงแขก การผลดกนชวยสรางบานใหสมาชกในชมชน และการระดม

แรงงานเพ�อกจกรรมสวนรวมของชมชน เปนตน หลกการน� จะเนนความเทาเทยมกน เปนบรรทดฐาน

ท�ถกผลตซ� าเร�อยมาจนกลายเปนสถาบนสาคญในชมชน ท�สรางหลกประกนความม�นคงของชวต

เชน กลมเมองฝายและยงพบรปแบบการตอบแทนอยางอ�น ๆ อก เชน การเอาของมาแลกขาว จะตอง

ใหขาวปรมาณเทากบส�งของท�คนขาดแคลนขาวเอามาแลก ในปจจบนหลกการน� ไดถกผลตใหม

ใหเปนพ�นฐานของการรวมกลมชวยเหลอกนเองในวงกวาง เชน กลมฌาปนกจ ท�สมาชกผลดกน

ชวยออกคาใชจายในการจดการงานศพ (อานนท กาญจนพนธ. 2546 : 25)

ทนทางสงคมจงเปนส�งท�ดารงอยในสงคม ซ� งเก�ยวพนกบวถชวตของมนษย โดยสราง

คณคาแหงความดความงามหรอคณคาทางศลธรรมเพ�อเปนพลงใหแกสงคม ทนทางสงคมจงเปน

ระบบความคดท�เกดการยอมรบจากความร ภมปญญา ประสบการณแลวสรางความสมพนธระหวาง

มนษยกบมนษยและมนษยกบธรรมชาต โดยทนทางสงคมกอใหเกดคณคาทางสงคม ซ� งกคอความ

ไววางใจ เปนผลจากความสมพนธของมนษยท�งในแนวราบและแนวต�ง ท�มความเช�อ มการยอมรบ

การไววางใจ ความสามคค การเสยสละและการตางตอบแทนกน ความสมพนธเพยงอยางเดยวไม

สามารถกอใหเกดประโยชนแกบคคลอ�นและสาธารณะ และจะชวยลดตนทนทางดานแรงงาน เงน

และเวลาได เชน การลงแขกเก�ยวขาว การรวมกนดแลปาและน� าในรปของคณะกรรมการหรอองคกร

(อานนท กาญจนพนธ. 2546 : 25)

เสร พงศพศ (2547 : 78) กลาววา เครอขาย เม�อความสมพนธระหวางมนษยดวยกน เกดความ

ไววางใจ ความเอ�ออาทรท�จะชวยเหลอกน เปนความสมพนธระหวางกลม องคกรท�งในแนวราบ

25

และแนวต�งเปนความสมพนธท�เช�อมตอกนระหวางสมาชกภายในกลม องคกร และชมชนดวยกนเอง

และความสมพนธสภายนอกกลม ชมชน เพ�อประสานความรวมมอและสนบสนนเปนการแลกเปล�ยน

เรยนรกนในรปแบบของเครอขายหรอประชาสงคม ซ� งมเปาประสงคเพ�อสาธารณะรวมกน บรรทดฐาน

ทางสงคม เปนการยอมรบรวมกนของคนในสงคม เพ�อท�จะชวยสรางความเปนระเบยบเรยบรอย

และสรางความเปนตวตนหรออตลกษณของชมชนหรอสงคมน�น ๆ บรรทดฐานทางสงคม มองได

จากระเบยบ กฎเกณฑ จารต คานยม ความเช�อ ประเพณ และวฒนธรรมขององคกร ชมชนและสงคม

น�น ๆ

ดงน�นเม�อเราวเคราะหแนวคดทนทางสงคมของตางประเทศจะพบวา เนนไปท�เร�องความ

ไววางใจ แตสาหรบบรบทของประเทศไทยน�นจะเนนไปท�ความเมตตากรณา ความเอ�อเฟ� อเผ�อแผ

ท�งน� เน�องจากรากความคดท�แตกตางกน ทางตะวนตกมรากความคดของศาสนาครสตอยเบ�องหลง

โดยมพ�นฐานความคดท�วา มนษยทกคนเกดมาเทาเทยมกน มศกด� ศรและสทธเสรภาพเหมอน ๆ กน

เม�อเปนเชนน� ทกคนจงมการปกปองสทธของตนเอง ซ� งบางคร� งอาจมการล�าเสนของคนอ�น แตหาก

เรามความไวเน�อเช�อใจกนแลวกจะชวยลดปญหาตรงน� ไปได สวนทางตะวนออกมพ�นฐานความเช�อวา

มนษยไมเทาเทยมกน และสาเหตของความไมเทาเทยมกนน�น เน�องมาจากกฎแหงกรรมท�แตละคนทา

กรรมมาตางกน ถาเราจะอธบายกรรมในทางวทยาศาสตร สามารถใชหลกการของ ชาล ดารวน เขา

มาอธบายวา คนทกคนตองผานววฒนาการการตอเช�อมของชวตมาเปนลาน ๆ ป แลวคนอยใน

ส�งแวดลอมท�ตางกน แตถาจะอธบายทางพทธธรรมกคอ ทกอยางมเหตของความเปนมา จงทาให

เหนไดวาความแตกตางของมนษยเปนเร�องธรรมดา และท�สาคญท�สดคอความแตกตางเร�องสตปญญา

ของมนษย คนท�มสตปญญาสงกวากควรมความเมตตาเอ�อเฟ� อผท�มสตปญญาดอยกวา หรอชวยให

คนท�มสตปญญาดอยกวามสตปญญาท�สงข�น

สรปแนวคดทนทางสงคมท�จะนามาใชสาหรบงานวจยน� คอ ทนทางสงคมเปนความสมพนธ

ในสงคม ท�มปฏสมพนธกนระหวางสมาชกระหวางกลมคน โดยออกมาในรปของเครอขาย สถาบน

และบรรทดฐาน

แนวคดเก�ยวกบกระบวนการสะสมทนทางสงคม

ทนทางสงคมไดถกนกเศรษฐศาสตรเรยกวา “Civic Matters” กลไกการทางานของทน

ทางสงคมท�นาไปสความรงเรองทางเศรษฐกจและการเมอง ประกอบดวย 3 กระบวนการ คอ (วรวฒ

โรมรตนพนธ. 2548 : 22-24)

1. การเกดข�นของเครอขายท�มบรรทดฐานท�แขงแรงในสญญาประชาคม ท�ใชเปนหลก

ในการชวยเหลอกน จะเกดสภาพของหวใจหลกของการแบงปน (Favor Bank) ชวยเหลอและเอ�ออาทร

26

ตอกนของสมาชกในสงคมน�น ๆ ซ� งเปนหลกการในสงคมเกษตรกรรมดงท�กลาวไวตอนตน

โดยหลกการน� สามารถนามาใชกบทางเศรษฐกจได ซ� งความไววางใจจะเปนตวอานวยใหกลไกน�

ดาเนนไปโดยสะดวก กลายเปนสวนหน�งของรปแบบการดารงชวตทางสงคม (Social Life)

2. เครอขายของสญญาประชาคม จะนาไปสความรวมมอ (Coordination) การส�อสาร

และการกระจายขอมลขาวสารสผอ�นท�เนนความไววางใจกน ท�จะมกลไกตาง ๆ ในสงคมท�ซบซอน

ในการพสจนความไวใจดงกลาว ซ� งเปนการงายท�จะเกดความรวมมอกนดวยกระบวนการท�เคยเกด

มาแลว (Repeat Play) และจะถกฝงเปนสวนหน�งของปฏสมพนธทางสงคมน�น

3. สดทายรปแบบความรวมมอตาง ๆ จะเปรยบเสมอนรปแบบทางวฒนธรรมท�สาเรจรป

(Cultural Template) ท�ผานการเรยนรผดถกท�แพรกระจายใหพลเมองสาหรบความรวมมอในอนาคต

ในลกษณะเครอขาย ซ� งกคอกลายมาเปนรปแบบทางประเพณ (Tradition)

การศกษากระบวนการทนทางสงคมจะแบงออกเปน 3 สวน ไดแก

1. สวนท�เปนกระบวนการทนทางสงคม ประกอบไปดวย 3 สวน อนไดแก

1.1 สวนท�เปนระบบคด จะเปนสวนท�มความเปนนามธรรมสง ระบบคดดงกลาวจะม

ท�งสวนท�มมาต�งแตเดม อนไดแก ความเช�อ ศรทธา คานยม ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม

ภมปญญา ท�ปจเจก กลม องคกร สถาบน หรอชมชนไดสบทอดมาจากบรรพชนในอดต นอกจากน�น

ระบบคดอกสวนหน� งอาจจะมาจากส�งท�ไดเรยนรในปจจบน ซ� งรวมท�งความเช�อ ศรทธา คานยม

หรอธรรมเนยมปฏบตแบบใหม สาหรบสาระหลกท�อยในระบบคดดงกลาว ไดแก ระบบคดท�เกดจาก

คานยมท�มการเอ�ออาทรตอกน มการตางตอบแทนกน มความไววางใจระหวางกน และมความสามคคกน

เปนตน

1.2 สวนท�เปนวธปฏบต จะเปนสวนท�มความสมพนธกบสวนท�เปนระบบคด

น�นหมายความวา เม�อปจเจก กลม องคกร สถาบน หรอชมชนท�มระบบคดเก�ยวกบคานยมในการ

ชวยเหลอเก�อกลกน ระบบคดดงกลาวจะสงผลใหสมาชกมการปฏบตตอกนดวยความเอ�ออาทรและม

ความรวมกน ชวยเหลอซ�งกนและกน เปนตน

1.3 สวนท�เปนผลลพธ จะเปนสวนท�เกดจากการท�สมาชกมระบบคดและวธการปฏบต

อยางไร ซ� งผลลพธดงกลาวอาจจะอยในรปของทรพยากรท�เปนประโยชนตอสวนรวมหรอเปนทน

ในรปแบบตาง ๆ ท�เปนประโยชนตอสวนรวม อาท ทนท�เปนตวเงน (ทนในรปของกองทนชมชน)

ทนมนษย (แรงงานท�มการลงแขกเอาแรงชวยเหลอกน) ทนทรพยากรธรรมชาต (มปาไมท�เปนปา

ของชมชน) ทนภมปญญา (มความรท�เปนภมปญญาของชมชน) โดยท�ทรพยากรหรอทนตาง ๆ เหลาน�

เปนของชมชน หรอเปนของสาธารณะท�สมาชกในชมชนสามารถเขาถงและมาใชประโยชนได

2. สวนท�เปนสภาพแวดลอมของกระบวนการ อนไดแก ปจจยภายนอกตาง ๆ ท�เปนท�ง

รปธรรม (เงนทนจากภายนอก) เคร�องมอท�ไดรบความชวยเหลอจากภายนอก บคลากร หรอนกวชาการ

27

จากภายนอก และนามธรรม (ความชวยเหลอทางวชาการจากภายนอก ขอมลขาวสาร ความรตาง ๆ

จากภายนอก) รวมท�งผลท�เกดจากระบบเศรษฐกจ สงคม การเมองการปกครอง วฒนธรรม ส�งแวดลอม

และเทคโนโลยจากภายนอกท�มผลกระทบตอระบบความคด และวธปฏบตภายในกลม องคกร สถาบน

และชมชน

การศกษากระบวนการทนทางสงคมจะตองศกษาใน 2 สวน ไดแก 1) สวนท�เปนกระบวนการ

ตามขอ 1 และ 2) สวนท�เปนเง�อนไขปจจยแวดลอมภายนอกของกระบวนการทนทางสงคม ท�งเปนปจจย

ท�มตอกระบวนการโดยตรงสวนท�เปนรปธรรม อาท ทรพยากรจากภายนอกไมวาจะเปนงบประมาณ

ทรพยากรบคคล และสวนท�เปนนามธรรม อาท ขอมลขาวสาร ความร รวมถงผลกระทบจากปจจย

ท�ดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง ส� งแวดลอมและเทคโนโลยท�มตอระบบคด และการปฏบตการ

ภายใน

1. ความสมพนธระดบครอบครว หรอความสมพนธระหวางเครอญาต

ความสมพนธระหวางเครอญาตต�งอยบนแนวคดเร�องกตญ�กตเวทหรอบญคณ การให

กาเนดลกทาใหพอแมเปนผมพระคณอยางลนเหลอ ผเปนลกจะตองตอบแทนหน� บญคณ ขณะท�พ�นอง

อ�น ๆ จะมบญคณไดกดวยการกระทา นอกจากน� บญคณเปนปจจยหลกท�กาหนดสทธและพนธกรณ

ในระหวางญาต คน ๆ หน�งจงสามารถกาหนดเองวาขอบเขตของญาตท�จะสมพนธกนใกลชดน�นจะ

ครอบคลมใครบางและความสมพนธกบญาตจะมระดบและลกษณะอยางไร การตอกย �าในเร�องของ

บญคณเชนน� ยงทาใหความสมพนธทางเครอญาตมความคลายคลงกบความสมพนธระหวางเพ�อน

และความสมพนธแบบอปถมภ ซ� งเปนสถาบนท�ปรากฏอยางแพรหลายในสงคมไทย (อคน รพพฒน.

2540 : 77)

ดงน�นการมองเร�องความสมพนธในครอบครวมคานยม บรรทดฐาน เร�องความกตญ�

และการตอบแทนบญคณเปนคาอธบาย เปนการตอบแทนในรปของการแลกเปล�ยน ซ� งไมอาจ

ตคาเปนเงนตราเพราะบญคณเปนส�งท�ตอบแทนกนไมหมด

2. ความสมพนธระดบชมชนและสงคม

ระบบอปถมภ ในระดบชมชนและสงคมในสมยตนรตนโกสนทรกบสมยปจจบนน�น

มความแตกตางกน ในสมยตนรตนโกสนทรน�นระบบอปถมภกบโครงสรางชนช�นเปนส�งเดยวกน

หรอคนละส�งท�สอดคลองกนหรอมความขดแยงกน ท�งน� เพราะภาพของชนช�นกบภาพของระบบ

อปถมภซอนกนอยจนดเปนส�งเดยวกน (อคน รพพฒน. 2540 : 14) ความสมพนธเชงอปถมภของ

เจานายและบาวไพร จงเปนความสมพนธของการพ�งพาอาศยกนแมจะไดเปรยบเสยเปรยบกนอยบาง

เม�อเปรยบเทยบกบสภาพปจจบนแลว สงคมสมยตนรตนโกสนทรเปนสงคมท�ปราศจากความ

โหดราย ไมมกลมคนท�กระทาความรนแรงตออกกลมหน�ง ผดกบสภาพของปจจบนท�เปล�ยนแปลง

28

ไปสสงคมอตสาหกรรม ความสมพนธเชงอปถมภไดเปล�ยนรปแบบไป มการปฏบตอยางไมเปนธรรม

วฒนธรรมชนบทถกทาลาย สงคม รฐชาต ระบบราชการ และกระบวนการพฒนาไดพาสงคมไทย

ไปสสภาพท�เกอบลมสลาย (ปรตตา เฉลมเผากออนนตกล. 2540 : 19)

แนวคดเก�ยวกบเครอขาย การตอบแทน และใชประโยชนรวมกน อานนท กาญจนพนธ (2544 : 129) ช� ใหเหนวาทนทางสงคมน� มความจาเปนและมบทบาทสาคญตอการพฒนาสงคมในหลาย ๆ ดานรวมถงการใหความชวยเหลอสงเคราะหผดอยโอกาสท�งหลาย การชวยเสรมสรางทางเลอกอนหลากหลายใหแกสงคม โดยการสนบสนนใหกลมชนตาง ๆ สามารถปรบตวตอการเปล�ยนแปลงไดดข�นอกท�งยงจะนาไปสการชวยพทกษสทธ และการนาเสนอทศทางใหม ๆ ในการพฒนาสงคมในอนาคต ทนทางสงคมไทยอยภายใตหลกการสาคญ 2 ประการคอ หลกตอบแทนกน และหลกการใชประโยชนรวมกน (Communality) 1. หลกการตอบแทนกน ถอวาเปนหลกการสรางพนธะทางสงคมในการตอบแทนกน เปนกลไกการสรางความรวมมอเพ�อทากจกรรมตาง ๆ ยกตวอยางเชน การแลกเปล�ยนแรงงานแบบลงแขก การผลดชวงกนสรางบานใหสมาชกในชมชน รวมถงการระดมแรงงานเพ�อกจกรรมสวนรวมของชมชน เปนหลกการท�เนนความเทาเทยม เปนบรรทดฐานท�ถกผลตซ� าเร�อยมาจนกลายเปนสถาบนสาคญในชมชน ถอเปนการสรางหลกประกนความม�นคงอกทางหน�งของชวต 2. หลกการใชประโยชนรวมกน ถอเปนทนทางสงคมอกรปแบบหน�ง ซ� งหมายถง การใชพ�นท�สวนรวมของชมชนในดานตาง ๆ กลาวคอ นอกจากจะเปดโอกาสใหคนในชมชนมาใชประโยชนรวมกนไดแลว ยงแฝงในการจดการรวมกนของชมชนโดยกาหนดกฎเกณฑข�นมาเพ�อควบคมการใชพ�นท�อนถอเปนของสมาชกในชมชน เชน ปาสาธารณะของชมชน หรอการจดการเหมองฝาย (อานนท กาญจนพนธ. 2544 : 132) สาหรบการเลอกต�งและระบบหวคะแนน คอ ตวอยางของการใชประโยชนจากทนทางสงคมในสงคมไทย การท�ผมอทธพลในบางพ�นท�สามารถใชทนทางสงคมท�ตนไวจากการใหความชวยเหลอผยากไร หรอผดอยโอกาสอยางตอเน�อง ทาใหผมอทธพลสามารถดงทนทางสงคมน�นมาใชเม�อ มการเลอกต�ง ทนท�ตนไวปรากฏเปนรปธรรมท�ชดเจนและสามารถเรยกคะแนนเสยงไดดกวาคาสญญาวาจะให “ทน” ในอนาคต กรณน� เปนการใชหลกเกณฑตางตอบแทนกนท�ชดเจนตามท�อานนท กาญจนพนธ อธบายไว นอกจากน�กรณของการลงทนทางสงคมในการสรางสาธารณสถาน จะเปนการลงทนเพ�อใหเกดการใชประโยชนรวมกน และเปนการสรางเครอขายในชมชน ผท�สรางทนทางสงคมไวในอดตสามารถชกทนคนไดเม�อมโอกาส สมาชกของเครอขายจะรวมกนตอบแทนบญคณดวยความเตมใจ (อมรา พงศาพชญ. 2546 : 8) นกคด นกวจย และนกวชาการสวนใหญใหทศนะของทนทางสงคมไวอยางกวางขวาง โดยสามารถสรปไดเปน 4 ทศนะหลก (Woolcock. 1998 : 251-252) คอ

29

1. ทศนะเชงชมชนนยม (Communitarian View)

ผสนบสนนทศนะน� เหนวาทนทางสงคมมความสมพนธโดยตรงกบองคกรระดบ

ทองถ�น เชน สมาคม สโมสร และองคกรประชาชน การวดทนเหลาน� คอการพจารณาจากจานวน

และความหนาแนนของกลมเหลาน� ในชมชนหน� ง ๆ น�นคอย�งมากย�งด และจะสงตอการใหความ

ชวยเหลอแกคนยากจน และผดอยโอกาสในชมชน อยางไรกตาม ทศนะน�มองขามผลกระทบในทาง

ลบ กรณท�มการรวมกลมกนทากจกรรมในทางท�ผด เชนการคายาเสพตด อาชญากรรม เปนตน

นอกจากน�ยงมผโตแยงวา หลกฐานจากหลายประเทศพบวา การรวมกลมกนในลกษณะน�

ไมไดเปนหลกประกนวาจะนาไปสการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเสมอไป เชน ในประเทศเคนยาท�ม

องคกรชมชนในลกษณะน�กวา 200,000 องคกร แตสมาชกยงไมสามารถหลดพนจากความยากจน

ไดเน�องจากองคกรเหลาน� โดยสวนใหญไมไดเช�อมโยงกบองคกรและทรพยากรจากภายนอกมากนก

รวมท�งการไมสามารถเจาถงอานาจท�จะอานวยประโยชนใหแกกลมได

2. ทศนะเชงเครอขายนยม (Network View)

แนวคดน�มองความสมพนธของคนท�งในแนวราบ น�นคอระหวางคนในชมชนเดยวกน

และในแนวด�ง หรอความสมพนธระหวางชมชนกบองคกรอ�น ๆ ท�อยภายนอกชมชน จากการศกษา

ของแกรนโนเวทเทอร (Granovetter) พบวา นอกจากความสมพนธของคนในชมชนท�มความรสก

เปนเจาของชมชนและมเปาประสงครวมกนแลว ชมชนยงตองการปฏสมพนธกบชมชนอ�น ๆ ท�ม

ความแตกตางทางดานศาสนา ชนช�น ชนชาต เพศ เศรษฐกจและสงคมดวย หากไมแลวชมชนน�น ๆ

จะสนองประโยชนใหแกคนบางกลมเทาน�น (Woolcock. 1998 : 157) ซ� งแนวคดดงกลาวสอดคลอง

กบผลการศกษาอกหลายช�น ท�เหนวาทนทางสงคมควรประกอบดวย 2 รปแบบ ไดแก “การยดโยง

และเช�อมโยง” (Bonding and Bridging) มตวอยางท�เปนเคร�องพสจนทศนะในเร�องน� ไดแก การดาเนน

ธรกจของผประกอบการทองถ�นในประเทศท�กาลงพฒนาตาง ๆ ท�แรกเร�มจาเปนตองพ�งพาเพ�อนฝง

และคนภายในชมชนในดานตาง ๆ เชน เงนลงทน ทรพยากร และแหลงจาหนายสนคา แตเม�อธรกจ

ขยายตว ผประกอบการจาเปนตองแสวงหาปจจยดานการผลตและการตลาดจากภายนอกเพ�มเตม

นอกจากน� เครอขายทางสงคมยงชวยตอบสนองความตองการของคนท�มสถานะ

ทางเศรษฐกจระดบตาง ๆ ดวย เชน ในกลมคนยากจน เครอขายของคนจนมบทบาทสาคญในการ

คมครอง การจดการความเส�ยงและความสามคค ในขณะท�กลมคนท�มฐานะด เครอขายจะชวย

สงเสรมการทางานในเชงรก เชน การแลกเปล�ยนขอมลทางดานเทคโนโลย และความเปนไปไดใน

ตลาดโลกโดยมเปาหมายเพ�อเพ�มผลผลต กาไร และสวนแบงการตลาด เปนตน

30

3. ทศนะสถาบนนยม (Institutional View)

ผสนบสนนทศนะสถาบนนยม มความเหนวาความสาเรจของเครอขายชมชนและ

ประชาสงคมตางเปนผลพวงของการมบรรยากาศทางดานการเมอง กฎหมาย และสถาบนท�เอ�อตอ

การรวมกลม และการสรางเครอขายโดยชมชน และเครอขายท�ถอไดวาเปนการรวมกลมกนอยาง

ไมเปนทางการ ไมไดเกดข�นดวยตวของตวเอง แตจะตองพ�งพาปจจยทางดานสถาบนท�เปนทางการ

ท�งน� มงานวจยหลายช�นท�พสจนแนวคดในเร�องน� เชน การกระจายอานาจในประเทศบราซล ท�เนน

ความสาคญของการมระบบบรหารจดการภาครฐท�ด เพ�อเปนแรงผลกดนใหกจกรรมในทองถ�นหรอ

ชมชน สามารถดาเนนไปไดอยางมประสทธภาพ ในทางตรงกนขามการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

ท�ลาชา เปนผลจากสงคมหรอชมชนท�แตกแยก และมสถาบนทางการเมองท�ออนแอหรอไมมระบบ

บรหารจดการท�ด

4. ทศนะการรวมพลง (Synergy View)

นกวชาการกลมน�ไดเสนอแนวคดท�ผสมผสานระหวางแนวคดเร�องเครอขาย และสถาบน

เขาดวยกน และไดทาการทดลองศกษาในประเทศตาง ๆ 5 ประเทศ (อนเดย เมกซโก รสเซย เกาหลใต

บราซล) ผลการศกษาโดยสรป พบวา การพฒนาตองการความรวมพลงอยางแขงขนระหวางภาค

การพฒนาตาง ๆ และความสมพนธอนดระหวางภาครฐ และภาคประชาสงคม ท�งน� เน�องจากการ

ดาเนนการท�งของภาครฐ และภาคสงคมตางกอใหเกดผลกระทบตอการพฒนาประเทศในการบรรล

เปาหมายรวมกน ในขณะเดยวกน ภาครฐ ภาคธรกจ และชมชนเพยงฝายใดฝายหน� งไมสามารถเปน

เจาของทรพยากรท�จาเปนเพยงพอตอการสงเสรมการพฒนาท�ย �งยน แตตองการเสรมสรางซ� งกน

และกน (Complementarities) และการเปนหนสวนกน (Partnership)

หากมองในแงผลประโยชนทางเศรษฐกจ ทนทางสงคมโดยตวของมนเอง มไดเปนปจจย

การผลตโดยตรงหากแตเปนตวกลางในการเขาถงปจจยการผลต หรอทนอ�น เชน ขาวสารขอมล

ทนมนษย ทนกายภาพ และทรพยากรธรรมชาต เปนตน ในราคาท�ถกลงโดยผานความสมพนธทาง

สงคมหรอโครงสรางทางสงคมน�นเอง กลาวโดยกวาง ๆ แลว ทนทางสงคมใหผลประโยชนทาง

เศรษฐกจไดโดยผานสองชองทาง คอ ลดตนทนทางธรกรรมและลดตนทนการตรวจสอบ (Monitoring

Cost) ถาเราอาศยคานยามหลกทนทางสงคมตามท�ไดนาเสนอผานมาวาหมายถง ความไวเน�อเช�อใจ

เรากพอจะเขาใจไดวา เม�อคนเรามาทาสญญา ทากจกรรมรวมกน หรอทาธรกรรมรวมกน มนจะเสย

ตนทนตรงสวนน�นอยลง ยกตวอยางเชน พอคาเพชรสองคนท�มความเช�อถอไววางใจกนสามารถทา

การแลกเปล�ยนเพชรเพ�อตรวจสอบกอนซ�อขายจรง โดยไมตองมการทาประกนภยหรอทาสญญา

อยางเปนทางการ ซ� งทาใหไมจาเปนตองเสยตนทนของธรกรรมในเร�องดงกลาว ย�งไปกวาน�น เม�อม

การตกลงสญญาหรอทากจกรรมรวมมอกนแลว ตนทนในการกากบดแลใหผท�เก�ยวของยดถอและ

ปฏบตตามขอตกลงท�ใหไวแกกน กจะเสยตนทนดงกลาวนอยลง โดยเฉพาะการจดหาคนกลางให

เขามาควบคมดแล (Coleman. 1988 : 36)

31

ปฏบตการของทนทางสงคมท�เกดจากปฏสมพนธทางสงคมระหวางเครอขาย โดยอาศย

บรรทดฐานความไววางใจ ความชวยเหลอเก�อกลกนเปนสาคญยงชวยลดปญหาความขดแยงและใช

สนตวธมากข�น แหลงของทนทางสงคมดงกลาวสะสมอยภายใตความเปนเพ�อนบาน การเปนอาสาสมคร

รวมท�งการมสวนรวมของทกฝาย การท�จะสรางใหเกดบรรทดฐานท�ประกอบข�นเปนทนทางสงคม

เพ�อใหแสดงปฏบตการตอไปไดน�น จาเปนตองชกนาใหเกดความรวมมอภายในกลม (เพ�อท�จะสราง

บรรทดฐานการชวยเหลอไววางใจกน) ดงน�นจงเก�ยวของกบจารตปฏบต คณความด เชน ความซ�อสตย

สจรต เพราะส�งเหลาน�ธารงไวซ� งพนธะสญญาและขอผกมดภายในกลม (Fukuyama. 1999 : 66)

นอกจากน�นการเปล�ยนแปลงภายในระบบสงคม เชน โครงสรางทางกายภาพ และโครงสรางทาง

สงคม จะสงผลกระทบตอทนทางสงคมของทองถ�น และปฏบตการของทนทางสงคมดวย (Lomas.

1998 : 25)

การสรปถงปฏบตการทนทางสงคมของพทนม (Putnam. 1994 : 22) ท�วาจาเปนตองอาศย

บรรทดฐานความชวยเหลอเก�อกลกน ความไววางใจภายในกลม หรอระหวางเครอขายเปนสาคญ

และทนทางสงคมจะแสดงปฏบตการเฉพาะในกลม หมบาน ประเทศ หรอภมภาคท�บคคลน�น ๆ

สงกดอยเทาน�น ผานการท�เขาเขารวมกจกรรมแลวเกดความคาดหวงวาจะเกดความคมคาในการ

ทาเชนน�น กอใหเกดคาถามตามมาเชนกน กลาวคอ การประสานความรวมมอ ความไววางใจและ

การแลกเปล�ยนท�เทาเทยมกนน� สามารถเกดข� นในลกษณะท�วไป และเปนไปอยางกวางขวางจน

กลายเปนบรรทดฐานท�ถอปฏบตในชวตประจาวนไดจรงหรอไม

ทนทางสงคมกอใหเกดผลดตอผท�เขามาสมพนธกนในหลาย ๆ ดาน ท�สาคญคอการทาให

เกดพลงในการตอสเพ�อใหบรรลเปาหมาย ชวยใหคนไดสรางสรรคและพฒนาความสามารถ รวมท�ง

เปดโอกาสใหคนไดทาหรอเขาถงส�งท�ตองการได ซ� งท�งหมดน�อาจถอไดวาทนทางสงคมมความสาคญ

ตอการพฒนาคนเพ�อใหสามารถทาส�งตาง ๆ ใหบรรลเปาหมายได

พลงชวต (Vitality) คอแรงจงใจท�ทาใหสรางทนทางสงคม คนใช “ทนทางสงคม” เพ�อให

บรรลผลท�ตองการ เชน การเขาถงทรพยากร เพ�อใหเกดอานาจตอรอง เพ�อลดตนทนในการแลกเปล�ยน

ในแงน� ถอวาเปนการใชทนทางสงคมเปนเคร�องมอ (Instrument) คอถาปราศจากทนทางสงคม

คนไมอาจบรรลเปาหมายท�ตองการได ดงน�นทนทางสงคมจงอาจเกดข�นจากความตองการจาเปนท�จะ

ดารงชวต เม�อทนทางสงคมเกดข�นแลวอาจพฒนาไปเปนบรรทดฐานของการพ�งพาซ� งกนและกน

บรรทดฐานน�กลายเปนส�งท�กลมมอยรวมกน ความม�นใจของสมาชกท�เช�อวาจะไดความชวยเหลอเม�อ

ตองการหรอความรสกรวมทกขรวมสข คอเม�อเหนคนอ�นประสบปญหา อปสรรค วกฤตพรอม

จะชวยเหลอ ซ� งในขณะเดยวกนผชวยเหลอสามารถคาดหวงดวยวาเม�อตวเองประสบภาวะวกฤตกจะ

ไดรบความชวยเหลอดวยเชนกนส�งเหลาน� คอพลงชวตท�ทาใหคนรสกวาสามารถจะทาส�งตาง ๆ ให

บรรลเปาหมายได (อานนท กาญจนพนธ. 2544 : 135-138)

32

โอกาส (Opportunity) การมสายใยทางสงคม (Socialites/ Networks) ซ� งนบเปนทนทางสงคม

ไมวาจะเปนเครอขายหรอการตดตอเช�อมโยงกนแบบเหนหนากนทกวน การมาพบปะพดจากน

ปรกษากนเปนคร� งคราว หรอเม�อมความจาเปนจะชวยใหบคคลท�เขามาสมพนธกน สามารถสราง

กลไกในการระดมทรพยากรท�ตองการไดหรอทาใหเกดการเรยนรรวมกน แตถาไมมใครท�มความร

ความสามารถท�จาเปนสาหรบการทากจกรรมหรอการปฏบตท�จะทาใหบรรลวตถประสงค แมทกคน

จะพรอมใจเขามารวมกน แตการเขามารวมกนไมกอใหเกดผลอะไร ดงน�นความสามารถของสมาชก

เร�องท�จะทาหรอดาเนนการใหบรรลเปาหมายจงเปนส�งท�จาเปนและสนบสนนใหเกดทนทางสงคม

อยางไรกตามความสามารถเหลาน� ของบคคลอาจไมปรากฏหรอไมอาจนามาใชประโยชนใด ๆ ได

หากไมมการรวมมอกนหรอไมมทนทางสงคมเกดข�น ความสามารถน� มท�งความสามารถท�เปนความ

เช�ยวชาญเฉพาะ และความสามารถเสรม

ความสามารถท�เปนความเช�ยวชาญเฉพาะ เปนความสามารถเฉพาะทางท�มความสาคญ

สาหรบการทากจกรรมใหบรรลผลสาเรจ คอถาขาดผมความสามารถในดานน� การเขามารวมกน

ของสมาชกไมมความหมายหรอไมบรรลผล เชน ในกรณของการทอผายกดอกท�หมบานผายกดอก

ซ� งมบคคลท�สาคญมากคอ ดวงใจท�สามารถออกแบบลายผายกดอกไดหลากหลายแบบ ความสามารถ

ของดวงใจในการเปนคนออกแบบ ถกตะกอ และเขาฟม ถอเปนความสามารถพเศษเฉพาะตว

คอนขางมาก อยางไรกตามหากไมมการรวมกลมเพ�อทาผายกดอก ดวงใจจะไมไดพฒนาความสามารถ

ของตนเองเพราะเม�อมคนมาใหดวงใจออกแบบลวดลาย ดวงใจกไดพฒนาความสามารถและไดใช

ความสามารถของตนเองอยางเตมท� เชนเดยวกนกบในชมชนเอ�อดน พอหลวงมความรความสามารถ

ในการบรหารจดการดานการทองเท�ยวเพราะเคยไปอบรมไปดงานในเร�องน� และพอหลวงเปนคนท�

สนใจในเร�องน� เปนพเศษไดลองมาพยายามจดบรการการทองเท�ยวแบบโฮมสเตยในหมบาน ความ

เช�ยวชาญพเศษไมวาจะเปนการพด การอธบาย การตดตอประสานงานกบองคกรภายนอกเปน

ความสามารถพเศษของพอหลวงซ�งมสวนสาคญ

ความสามารถเสรม เปนความสามารถของคนในชมชนซ� งมอยมาแตเดม แตหากไมมกจกรรม

หรอการรวมตวเพ�อทากจกรรมกไมสามารถนามาใชประโยชนหรอไมมคณคาแตอยางใด แตเม�อม

กจกรรมของกลมหรอองคกรข�น กไมสามารถนามาใชประโยชนได กรณของชมชนเอ�อดน คนใน

ชมชนมประเพณและการละเลนหลายอยางเชน การเลนดนตรพ�นเมองท�เรยกวา สะลอ ซอ ซง ซ� งคน

ในชมชนมความสามารถแตมไดนามาใชประโยชนอะไรมากนก นอกจากมการเลนเพ�อเปนการ

พกผอนสวนตวหรอในยามท�มงาน นกดนตรพ�นเมองเหลาน� ไดรวมกนเปนวงดนตร และมาเลนให

นกทองเท�ยวฟงในตอนเยนในขณะรบประทานอาหารเยนและหลงอาหารเยน เปนการเสรมบรรยากาศ

การพกผอนหยอนใจ และบางคร� งเปนความสนกสนานโดยเฉพาะเม�อนกทองเท�ยวมารวมเลนดนตร

33

ดวย การมวงดนตรพ�นเมองทาใหนกทองเท�ยวไดมโอกาสช�นชมวฒนธรรมพ�นเมอง และเพ�ม

คณภาพใหกบการบรการทองเท�ยวเชงอนรกษของชมชน ในสวนของวงดนตรนกดนตรไดมโอกาส

รวมกลมกนซอมดนตรเกดความผกพนถอเปนการใชเวลาวางท�มคณคา และยงมรายไดจากการเลน

ดนตรจากนกทองเท�ยวท�มาเปนกลม ในปจจบนมเยาวชนเร�มใหความสนใจกบดนตรพ�นเมอง มการ

ฝกหดเลนอยางกวางขวางในหมบาน

นอกจากวงดนตรแลวคนท�มความสามารถในดานอ�น ๆ เชน การฟอน ไดมโอกาสแสดง

ความสามารถทางดานน�ดวย ในหมบานเมองดนมคณะฟอนซ� งสวนใหญเปนเยาวชนผหญง ซ� งมผใหญ

ท�มความสามารถเปนผฝกการฟอน จดเตรยมเคร�องแตงกาย สวนกจกรรมอ�น ๆ เชน การบายศรเปน

การนาประเพณพ�นบานมาตอนรบนกทองเท�ยว มคนเฒาคนแกมาทาพธและผกขอมอ ทาให

นกทองเท�ยวมความประทบใจ ขณะเดยวกนเปนการเปดพ�นท�ใหกบกจกรรม หรอความรท�ไดถก

บดบง หรอเกบไวเปนเพยงความทรงจาของคนรนเกาไดรบการร�อฟ� น เกดบรรยากาศท�มชวตชวา

ข�นในชมชน

ความสามารถดงกลาวขางตนอาจถอไดวาเปนความสามารถของมนษยหรอทนมนษย

แตอกนยหน� ง ความสามารถเหลาน� เปนภาพสะทอนของการท�คนมบรรทดฐานคอวฒนธรรม ประเพณ

รวมกน มความรสกวาตองการเขามารวมกนทากจกรรมเพ�อใหบรรลเปาหมาย และเปดโอกาสให

คนท�มความรความสามารถไดเขามารวมกจกรรมหรอรวมเปนสมาชก เกดจตสานกรวมกนจงถอเปน

ส�งท�ชวยสรางความเขมแขงใหกบทนทางสงคม

34

ภาพประกอบ 2 ขอเสนอโมเดลแสดงการเกดข�นของทนทางสงคม

ท�มา (อานนท กาญจนพนธ. 2544 : 139)

ทนธรรมชาต ทนความร ทนมนษย

ส�งแวดลอมธรรมชาต

คน

ระบบความร

ระบบ

- การเรยนร

- พลงชวต

- ความกลาหาญ

- ความสามารถ

- โอกาส

ความเขมแขง

ของชมชน

ทนทางสงคม

แบบแผนความรวมมอ

- เครอญาต

- กลม

- องคกร

จตสานกรวม

- ความไววางใจ

- ชวยเหลอเก�อกล

- รวมทกขรวมสข

35

จากภาพแสดงใหเหนกระบวนการเกดข�นของทนทางสงคมในชมชนวา ไมอาจแยกออกจาก

ทนธรรมชาต ทนความร หรอทนวฒนธรรม และทนมนษยได ความสมพนธของคนกบส�งแวดลอม

ทางธรรมชาตทาใหคนสามารถสรางระบบความรและระบบความสมพนธ ท�ทาใหสามารถใชประโยชน

จากธรรมชาตเพ�อการดารงชวต ความรท�เกดข�นจงเปนความรท�เช�อมโยงกบสภาพแวดลอมของคน

เปนความรท�คนสรางข�นและสามารถปรบเปล�ยนไดเม�อกาลเวลาผานไป และสภาพแวดลอมเปล�ยนแปลง

ระบบความรชดตาง ๆ ท�คนในชมชนสรางข�นไมวาจะเปนระบบความรเก�ยวกบการเกบหาของปา

ระบบความรเก�ยวกบการทานา ระบบความรในการทาสวนเม�ยง ระบบความรในการทอผา ฯลฯ จงเปน

เสมอน “ทนความร” ท�แตละชมชนมไมเหมอนกน เพราะเปนระบบความรท�สรางข�นเพ�อสนองตอบ

ตอความตองการจาเปนของแตละชมชน แตส� งท�ไมแตกตางกนคอ ระบบความรเหลาน� มความ

เช�อมโยงกบระบบความสมพนธ ท�คนสรางข�นอยางยากท�จะแยกออกจากกนไดอยางชดเจนวาอะไร

เกดข�นกอน อะไรเกดข�นทหลง แตท�งสองมตน� มปฏสมพนธตอกน และเปนส�งท�คนสามารถทาให

ส� งแวดลอมทางธรรมชาตกลายเปน “ทนธรรมชาต” ท�คนสามารถพ� งพงเพ�อการดารงชวตได

(อานนท กาญจนพนธ. 2544 : 140-141)

ระบบความสมพนธท�คนสรางข�น มลกษณะสาคญ 2 ประการ ลกษณะแรกคอ แบบแผน

ความสมพนธซ� งอาจมท�งท�เปนความสมพนธแบบเครอญาต กลม องคกรชมชน สหกรณ เครอขาย

ชมชน ฯลฯ แตละแบบแผนความสมพนธอาจมลกษณะของความสมพนธหลากหลายแตกตางกน

ไป ความสมพนธท�จะทาใหชมชนมความเขมแขง คอลกษณะความสมพนธท�คนมความไววางใจ

ซ� งกนและกน มการชวยเหลอเก�อกลกน รวมทกขรวมสขกน การรวมมอรวมใจกนทาส� งตาง ๆ

การรวมกนสรางกตกา รวมท�งการแบงปนอยางเปนธรรม ส�งเหลาน�อาจเรยกรวมกนวาเปนจตสานก

รวมของคนในชมชน ซ� งถอเปนทนทางสงคมท�สาคญ

ท�งระบบความรและระบบความสมพนธท�คนสรางข�นดงกลาวขางตนนบไดวา เปนทน

ความรและทนทางสงคมของชมชน เพราะเปนส�งท�ทาใหคนและชมชนดารงอยได คนมการสรางสรรค

ผลผลตและส�งตาง ๆ ท�เปนประโยชน มคณคาทางจตใจและทางรางกายทาใหคนท�มความสามารถ

ในการเรยนร มพลงชวต มความกลาหาญ มความสามารถ และทาใหคนมโอกาสท�จะเลอกทาส�งตาง ๆ

ท�งหมดน� คอการสรางคนท�มคณคาหรอเปนการสราง “ทนมนษย” น�นเอง

ดงน�นในการมองถงเง�อนไขและกระบวนการสรางความเขมแขงของชมชน จาเปนจะตอง

ใหความสาคญกบกระบวนการสรางทนชมชนท�งท�เปนทนธรรมชาต ทนความร ทนทางสงคม และ

ทนมนษยแตละมตของทนชมชนเปนส�งท�คนในชมชนสามารถสรางสรรคข�นมาได หากคนในชมชน

สามารถสบสานทนเหลาน� คร� งหน� งถกสรางข�นจากการท�ไดดารงชวตอยกบธรรมชาตและส�งแวดลอม

36

การหล�งไหลเขาไปของความร กฎเกณฑกตกาท�คนไมไดมสวนรวมในการสราง หรอระบบความ

สมพนธท�มไดอยบนฐานของความเสมอภาค มสวนสาคญตอการชะงกงนของกระบวนการ สะสม

ทนของชมชน การจะสรางทนใหกบชมชนจงตองเปดโอกาสใหชมชนสามารถเปนผกาหนดกฎเกณฑ

กตกาตาง ๆ ท�จะทาใหชมชนไดรบประโยชนจากกฎเกณฑกตกา รวมท�งชวยใหชมชนสามารถจดระบบ

ความสมพนธท�สามารถกระจายผลไดตาง ๆ สสมาชกอยางเสมอภาค จะทาใหคนในชมชนมพลงชวต

มการเรยนร มความกลาหาญ และมความสามารถท�จะฟนฝาอปสรรคตาง ๆ ใหบรรลเปาหมายท�ต�งไว

ซ� งท�งหมดน�จะทาใหชมชนมความเขมแขงอยางแทจรง

แนวคดเก�ยวกบสถาบนการเงนชมชน

สวทย คณกตต (2548 : 25) ไดใหความหมายของสถาบนการเงนชมชน หมายถงสถาบน

การเงนของชมชนท�จดต�งข�นโดยกองทนหมบานและชมชนเมอง เพ�อใหบรการทางการเงนท�สามารถ

ตอบสนองความตองการแกประชาชนในชมชน ซ� งขาดโอกาสในการเขาถงและใชบรการทางการเงน

ของสถาบนการเงนท�วไป ตามวตถประสงคหลกเกณฑมาตรฐานและรปแบบ ซ� งทางคณะกรรมการ

กองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาตกาหนดไว โดยมแนวความคดจากเงนทนท�ไดจากสมาชก

ไดแก เงนรบฝากเงนหนหรอเงนสนบสนนจากภาครฐ รวมไปถงเงนกยมจากแหลงอ�นนามารวมกน

ต�งสถาบนการเงนชมชน แลวบรหารจดการเงนทนเหลาน�นใหเกดผลกาไร นาผลกาไรท�ไดมาพฒนา

สถาบนการเงน จดสรรสวสดการใหแกชมชน และแบงบนผลประโยชนคนใหแกสมาชก ในสวนของ

วตถประสงคไดกาหนดวตถประสงคของการจดต�งสถาบนการเงนชมชน เพ�อเปนแหลงเกบออมท�ม

ความม�นคงปลอดภย และมผลตอบแทนท�เหมาะสมใหเปนแหลงเงนทนเพ�อการพฒนาเศรษฐกจ

และบรรเทาความเดอดรอน ท�งในระดบบคคลครวเรอนและชมชน โดยใหมการเสรมสรางสวสดการ

และสวสดภาพของชมชนควบคกนกบการเสรมสรางระเบยบวนยทางการเงน มการใหคาแนะนา

ปรกษาดานการเงนแกชมชน และใหเปนศนยกลางการเรยนรรวมกนในการพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมของชมชน เร�องรปแบบของสถาบนการเงนชมชนไดถกกาหนดไว 4 รปแบบดวยกนคอ

รปแบบท� 1 สถาบนการเงนชมชนท�จดต�งข�นโดยเปนกจกรรมสวนหน�งของกองทนหมบาน

หรอกองทนชมชนเมอง

รปแบบท� 2 สถาบนการเงนชมชนท�เกดจากกองทนหมบานหรอกองทนชมชนเมองหลาย

กองทนรวมกนจดต�ง

รปแบบท� 3 สถาบนการเงนชมชนท�เกดจากการยบรวมกองทนหมบานหรอกองทนชมชน

เมองเขาดวยกน

รปแบบท� 4 สถาบนการเงนชมชนท�เกดข�นโดยหมบานรวมกบกลมการเงนชมชนและ

กองทนหมบานรวมกนจดต�งข�น

37

ขวญใจ รจเรข และอรญญา คมภรานนท (2549 : 28) กลาววา หลงจากท�รฐบาลไดดาเนนงาน

กองทนหมบานไปแลวไดเกดนโยบายท�จะใหธนาคารของรฐเขาไปดแลตอยอดกองทนหมบาน

เพ�อสรางความย �งยนดานระบบการเงนและความเขมแขงใหแกชมชน โดยการยกระดบกองทนหมบาน

เปนสถาบนการเงนชมชน (ธนาคารชมชน) เพ�อเปนแหลงเงนทนท�เขาใจความตองการของชาวบาน

อยางแทจรง เพราะเม�อเปนธนาคารชมชนจะไดรบฝากเงน และการใหกเงนจากเดมท�กองทนหมบาน

ทาไดเฉพาะการปลอยเงนใหกเพยงอยางเดยวเทาน�นนบวายงไมครบวงจร เม�อเปนสถาบนการเงน

ชมชนแลว ตองมการพฒนารปแบบการจดการนาระบบธนาคารเขามาบรการจดการ สถาบนการเงน

ชมชนจะทาหนาท�เปนแขนขาใหแกธนาคารของรฐ แทนท�จะเปดสาขาในทองถ�นธนาคารของรฐ

สามารถใหเงนกผานไปยงสถาบนการเงนชมชน และสถาบนการเงนชมชนไปใหกตอใหแกชาวบาน

นอกจากน�สถาบนการเงนชมชนยงมการใหบรการตาง ๆ เพ�อเพ�มรายไดคอคาธรรมเนยมตาง ๆ เชน

รบชาระคาน� าประปา คาไฟฟา คาโทรศพท เปนตน ถอวาเปนการสรางบรการสาหรบชมชน มการ

สรางงาน และสรางรายไดใหแกชมชนอกดวย

รฐบาลไดแถลงนโยบายตอรฐสภาเม�อวนท� 23 มนาคม พ.ศ. 2548 วาจะพฒนาระบบการเงน

ท�สนบสนนเศรษฐกจฐานรากจากกองทนหมบาน ท�มความพรอมสธนาคารหมบานท�ใหโอกาส

ประชาชนเขาถงแหลงเงนทนอยางย �งยน (คมอสานกงานกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต)

สถาบนการเงนชมชน หมายถงสถาบนการเงนของชมชนท�จดต�งข�นโดยกองทนหมบานและชมชน

เมอง เพ�อใหบรการทางการเงนท�สามารถตอบสนองความตองการแกประชาชนในชมชน ซ� งขาด

โอกาสในการเขาถงและใชบรการทางการเงนของสถาบนการเงนท�วไปตามวตถประสงค หลกเกณฑ

มาตรฐานและรปแบบ (คณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต. 2548 : 12-15) ดงน�

1. วตถประสงค

1.1 แหลงเกบออมเงนท�มความม�นคงปลอดภยและมผลตอบแทนท�เหมาะสม

1.2 แหลงเงนทนเพ�อการพฒนาเศรษฐกจและบรรเทาความเดอดรอนท�งในระดบ

บคคลครวเรอนและชมชน

1.3 เสรมสรางสวสดการและสวสดภาพของชมชน

1.4 เสรมสรางวนยทางการเงนและใหคาปรกษาทางการเงนแกชมชน

1.5 เปนศนยกลางการเรยนรรวมกนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของชมชน

2. รปแบบ

เปนกจกรรมสวนหน� งของกองทนหมบานหรอกองทนชมชนเมองหลายกองทนรวมกน

จดต�งข�น เกดจากการยบรวมกองทนหมบานหรอกองทนชมชนเมองเขาดวยกน หมบานรวมกบกลม

การเงนในชมชนและกองทนหมบานรวมกนจดต�ง

38

3. กจกรรม

3.1 สงเสรมการออมเงนของชมชนท�งสมาชกและประชาชน

3.2 รบฝากเงนจากสมาชกและประชาชน

3.3 ใหสนเช�อแกสมาชกและประชาชนหรอองคกรการเงนอ�น

3.4 กยมเงนจากแหลงเงนทนอ�นตามท�คณะกรรมการกองทนหมบานและชมชน

เมองกาหนด

3.5 ใหบรการธรกรรมทางการเงนและธรกรรมอ�น ๆ ท�อานวยความสะดวกและตอบสนอง

ความตองการใหแกสมาชกและประชาชน

3.6 จดสวสดการและสวสดภาพแกสมาชกและชมชน

3.7 จดสรรรายไดเพ�อดาเนนการใหบรการและพฒนาศกยภาพ

4. กระบวนการและข�นตอนการพฒนา

ข�นตอนท� 1 เครอขายระดบอาเภอและระดบตาบลจะรวมกนคนหา (Scan) กองทนท�ม

ความประสงคจะยกระดบเปนสถาบนการเงนชมชนเขาสกระบวนการคดเลอก จากน�นเครอขาย

ระดบอาเภอดาเนนการคดเลอก (Screen) กองทนท�มความประสงคโดยใชกาหนดมาตรฐานและ

คณสมบตเปนเคร�องมอในการคดเลอก และกาหนดวากองทนใดผานการคดเลอกกองทนใดไมผาน

การคดเลอก (กองทนท�ไมผานการคดเลอกเครอขายระดบอาเภอดาเนนการพฒนาเบ�องตนตอไป)

ข�นตอนท� � กองทนท�ผานในการคดเลอกจะเขาสกระบวนการพฒนาโดยการฝกอบรม

ใหมความรความสามารถในการดาเนนกจกรรมสถาบนการเงนชมชน เม�อผานการฝกอบรมจะทา

การฝกปฏบตโดยใหทดลองใชโปรแกรมธนาคาร ผฝกอบรมจะเปนผประเมนวาผานการฝกอบรม

หรอไม หากยงไมสามารถใชโปรแกรมไดจะทาการพฒนาโดยการฝกอบรมซ� า

ข�นตอนท� � ผท�ผานการฝกอบรมและการทดลองปฏบตใชแลว จะตองไปปฏบตจรง

และเรยนรเพ�มเตมจนไดระยะเวลาหน� ง สานกงานกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาตและ

อนกรรมการสนบสนนระดบจงหวด จะทาการประเมนโดยใชเกณฑมาตรฐานสถาบนการเงนชมชน

เปนเคร�องมอการประเมนและออกหนงสอรบรองมาตรฐานสถาบนการเงนชมชน กรณท�ไมผานการ

ประเมนจะสงใหเครอขายระดบจงหวดและอาเภอวางแผนการพฒนาเพ�อแกไขขอบกพรองและสงให

สทบ. และอนกรรมการสนบสนนระดบจงหวดประเมน ถายงไมผานจะสงกลบไปใหเครอขายระดบ

ตาบล อาเภอ ดาเนนการพฒนาและคดเลอกเขาสระบบการพฒนาตอไป

มาตรฐานและคณสมบตของกองทนท�จะพฒนาเขาสมาตรฐานสถาบนการเงนชมชน

ประกอบดวย (คณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต. 2548 : 16-17)

39

1. สถานภาพของสถาบนการเงนชมชน เปนกองทนหมบานหรอกองทนชมชนเมอง

ซ� งจดทะเบยนนตบคคลตามพระราชบญญตกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต พ.ศ. 2547

2. ปจจยความสมพนธภายใน

2.1 สมาชก มสวนรวมในการถอหนและการออมอยางสม�าเสมอ เขารวมเวทการ

เรยนรการประชมหรอประชาคมมความเขาใจและใหการสนบสนนกองทน

2.2 กรรมการ คณะกรรมการสามารถบรหารจดการกองทนไดด โปรงใสเปนไป

ตามวตถประสงคและมตของท�ประชมสมาชกกองทน คณะกรรมการมความรความเขาใจท�ถกตอง

เก�ยวกบบทบาท ภารกจของสถาบนการเงนชมชน และบรหารจดการสถาบนการเงนชมชน มโครงสราง

การบรหาร และกาหนดหนาท�ความรบผดชอบเปนลายลกษณอกษร และปฏบตหรอดาเนนการ

ตามท�กาหนดไว กรรมการ และคณะกรรมการไมเคยถกฟองรองดาเนนคด และถกศาลพพากษาวาม

ความผด

2.3 ระเบยบ มระเบยบขอบงคบเปนลายลกษณอกษรชดเจน ในการดาเนนงานกองทน

มระบบการตรวจสอบและการควบคมการดาเนนงานและการบรหารงานกองทน มกจกรรมระดม

เงนออมและการใหก มความสม�าเสมอในการใหบรการ มการจดสวสดการและสวสดภาพแกสมาชก

และชมชน มการจดการเรยนรเพ�อพฒนาอาชพและการตลาดใหสมาชก มการจดทางบการเงนได

ถกตองและเปนปจจบน มความสามารถในการหารายไดและทากาไร มหน�คางชาระเกน 3 เดอน

ต�ากวารอยละ 2 ของเงนใหกยม มเงนสารองไมต�ากวารอยละ 5 ของวงเงนกยมแกสมาชกและเงนก

จากแหลงเงนทนภายนอก

3. ปจจยและความสมพนธภายนอกไดรบการยอมรบจากภาคพฒนาอาท พฒนาชมชน

การศกษานอกโรงเรยน ธนาคารกรงไทย / ออมสน / ธ.ก.ส. และจากกองทนหมบานอ�น ๆ เคยหรอ

ไดรบการสนบสนนงบประมาณการดาเนนกจกรรมตาง ๆ จากหนวยงานราชการองคกรเอกชนและ

อ�น ๆ ไดรบการสนบสนนจากองคกรปกครองสวนทองถ�น

4. โครงสรางพ�นฐาน มสถานท�เปนสานกงานท�สะดวกแกการใชบรการ มคสายโทรศพท

เพ�อการส�อสารและเช�อมโยงระบบฐานขอมลสารสนเทศ มคอมพวเตอรและอปกรณใชในการปฏบตงาน

อนไดแก

4.1 ความรสถาบนการเงนชมชนท�จาเปน

4.2 ประมวลองคความรท�มอย

4.3 วเคราะหปญหาและจดออนของกองทน

4.4 ความคาดหวงการเปนสถาบนการเงนชมชน

40

4.5 สรางตามรปแบบสถาบนการเงนชมชนท�เหมาะสมกบกองทน

4.6 เรยนรกจกรรมการบรหารจดการและการปฏบตดวยระบบสารสนเทศ

4.7 มระบบการควบคมตรวจสอบและประเมนผลการบรหารจดการ

การพฒนากองทนสมาตรฐานสถาบนการเงนชมชน เร�องการบรหารจดการการเงนชมชน

ประกอบดวย

1. การวางแผนดานการเงนและระบบการดาเนนการ

2. การบรหารการเงนและบญชและระบบการเงนฐานราก

3. การบรหารจดการเพ�อลดความเส�ยง

4. การควบคมและการตรวจสอบ

การจดระบบสารสนเทศเพ�อการบรหารสถาบนการเงน เร� องการบรหารกองทนแบบ

อตโนมต ประกอบดวย

1. การบนทกรายการสมาชกหรอลกคา

2. บรหารระบบบญช

3. บรหารระบบเงนก สญญา คานวณดอกเบ�ย

4. บรหารระบบเงนฝากคานวณดอกเบ�ย

5. บรหารระบบเงนหนคานวณการปนผล

6. ระบบรายงาน

การพฒนาสผลลพธของสถาบนการเงนชมชน ประกอบดวย

1. ความสามารถในการพ�งพาตนเองอยางย �งยน

2. ความหลากหลายของบรการทางการเงนแกชมชน

3. การขยายโอกาสการเขาถงและใหบรการทางการเงนแกคนจน

4. ความพงพอใจของสมาชกและผใชบรการ

รงสรรค ปตปญญา (2543 : 36) ไดแบงธรกจชมชนดานการเงนหรอองคกรทางการเงน

ชมชนออกเปน 4 ประเภทใหญ ๆ ดวยกน คอ

1. กลมออมทรพยเพ�อการผลตอยภายใตการสงเสรมของกรมการพฒนาชมชน

2. ธนาคารหมบานอยภายใตการสงเสรมของสมาคมนกพฒนาหมบาน มลนธเผยแพร

ชวตประเสรฐและองคกรอ�น ๆ

3. เครดตยเน�ยนภายใตการสงเสรมของชมนมสหกรณเครดตยเน�ยนแหงประเทศไทย

4. กลมอ�น ๆ เชน กลมออมทรพยแบบพฒนาครบวงจรชวต กลมสจจะสะสมทรพย

แมวาจะใชช�อแตกตางกนและขอปลกยอยบางประการท�แตกตางกน คอการออม การใหก การจดสรร

สวสดการใหแกสมาชก การบรหารสถานภาพทางกฎหมาย แตโดยท�วไปแลวมวตถประสงค หลกการ

41

และวธการดาเนนกจการท�คลายกนคอใชกจกรรมการออมเปนกศโลบายในการพฒนาคนและสงคม

ใหดข�น โดยยดหลกคณธรรมพ�นฐานท�วาดวยความซ�อสตย ความเสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนใจ

และการไววางใจกน ซ� งกอใหเกดสนตสขข�นในชมชนและสงคมโดยรวม เงนท�ไดจากการออมจะถก

บรหารเพ�อใหความชวยเหลอแกเพ�อนสมาชกท�เดอดรอน ในรปของเงนกยมผลตอบแทนท�ไดจาก

การใหกยมจะถกนามาจดสรรไปใชในกจกรรมตาง ๆ รวมท�งการจดใหบรการดานอ�น ๆ ท�จาเปน

และสรางความม�นคงแกชวต และทรพยสนของสมาชกและสงคม เชน สวสดการประเภทตาง ๆ

กจกรรมอนรกษสงเสรมศลปวฒนธรรมทองถ�นและส�งแวดลอม เปนตน

งานวจยท�เก�ยวของ

จากการสารวจองคความรทางดานผลการศกษาท�ตรงหรอใกลเคยงกบหวขอในการวจย

พบวา มเอกสารงานวจย ดงน�

กนกรตน กตตววฒน (2543) ไดศกษาเร�อง การจดการทนทางสงคมในชมชนเมอง ศกษา

กรณเครอขายกลมออมทรพยบางซ�อพฒนา พบวา การมเครอขายความสมพนธทางสงคมท�สมาชก

มความสมพนธเชงซอนตอกนน�น นบเปนตนทนทางสงคมท�สาคญของชาวชมชนเมอง โดยผานการ

ตอบแทนและการแลกเปล�ยนผลประโยชน ตลอดท�งกระบวนการเก�อกลกนและกนดวยความสมพนธ

เชนน�ทาใหพวกเขามชวตอยรอดไดในสภาวะท�ฝดเคอง นอกจากน�การมคานยมรวมกนในเร�องการม

เครดตท�ดหรอการเปนผนาเช�อถอน�น มสวนอยางสาคญในการเก�อหนนกองทนสวสดการในชมชน

สาหรบการศกษากระบวนการทางานระดบองคกรเครอขาย พบวา วธการดงกลาวไมไดทาใหเกดเฉพาะ

ผลดานบวกในความหมายของการเพ�มทนทางสงคม หรอทาใหชาวบานมความสมพนธท�แนบแนน

ข�นเทาน�น หากแตการเกดกระบวนการเรยนรจากการทางานรวมกน อาจเกดผลดานลบตอองคกรหรอ

ตอความสมพนธของสมาชกไดเชนเดยวกน ไมวาจะเปนการแบงกลมพวกพองหรอความหวาดระแวง

ระหวางสมาชก ซ� งลกษณะดงกลาวถอเปนขอจากดในการพฒนากลมท�จะตองใหความสาคญอยาง

มาก เน�องจากมผลอยางสาคญในการพฒนาองคกรชาวบานใหเตบโตและเขมแขงตอไป

กวพฒน สขแจม (2547) ศกษาเร�อง ทนทางสงคมกบการแกไขปญหายาเสพตด : กรณศกษา

บานคลองจระเขนอย ตาบลเกาะไร อาเภอบานโพธ� จงหวดฉะเชงเทรา ผลการศกษา พบวา ความ

อดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตทาใหชมชนมทนส�งแวดลอมทนมนษยและทนทางวฒนธรรม

ท�สามารถตอบสนองความตองการของคนในชมชนไดอยางพอเพยง เปนผลทาใหคนสามารถอยรวมกน

และอยรวมกบสภาพแวดลอมไดอยางปกตสข มความเอ�ออาทรและชวยเหลอเก�อกลกน ซ� งความสมพนธ

ท�ดน� ไดนามาซ� งการส�งสมของทนทางสงคมในชมชน ผลการศกษาสรปบทเรยนไดวา ทนทางสงคม

เปนปจจยสาคญท�ทาใหการแกไขปญหายาเสพตดประสบผลสาเรจ กระบวนการทนทางสงคมกอใหเกด

42

พลงท�นาไปสการแกไขปญหาของชมชนโดยอาศยปจจยภายในตาง ๆ อาท ความเขมแขงของผนา

คานยมท�ดงามของคนในชมชน และการประสานกบหนวยงานภายนอกเขามารวมเพ�อกอใหเกดเปน

พลงทางสงคมในการขบเคล�อนชมชน สามารถดาเนนการแกไขปญหายาเสพตดไดอยางมประสทธภาพ

มากย�งข�น ปจจยภายในท�สาคญประการหน�งไดแก ผนาธรรมชาตซ� งทาหนาท�เปนกลไกท�สามารถ

ดแลชมชนอยางใกลชดและตอเน�อง รวมท�งเปนแกนนาท�กอใหเกดการมสวนรวมของคนในชมชน

ในการแกไขปญหายาเสพตดใหเกดวามย �งยนได สวนปจจยภายนอกท�สาคญคอวทยากร

เกษมวฒน เปรมกมล (2548) ศกษาเร�อง พฒนาการของการเผยแพรศาสนาครสตนกาย

โรมนคาทอลกในจงหวดจนทบร โดยไดศกษาความเปนมา การดาเนนงาน และอปสรรคของการ

เผยแพรศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกในจงหวดจนทบร สถานการณเม�อจนทบรถกฝร�งเศส

ยดครองระหวาง พ.ศ. 2436-2447 การคกคามผนบถอศาสนาครสตในประเทศไทย ซ� งรวมท�งจนทบร

ระหวาง พ.ศ. 2483-2488 ความเจรญกาวหนาของเขตปกครองแขวงจนทบรท�มคณะนกบวชหญง

ชายรวมงานแพรธรรม ซ� งในปจจบนไดนาแผนแมบททศทางงานอภบาลมาแกปญหาการบรหาร

และการปกครอง ทาใหครสตชนมสวนรวมในการแกปญหาของชมชน

ไกรวฒ วฒนสน (2549) ศกษาเร�อง ทนทางสงคมกบการปองกนอาชญากรรม ผลการศกษา

พบวา กระบวนการทนทางสงคมเปนความสมพนธของสมาชกในชมชน ท�มความสมพนธซ� งกน

และกน บนฐานของทรพยากรธรรมชาตท�อดมสมบรณ เอ�ออานวยใหเกดวถการผลตท�พ�งตนเอง

และบนฐานของชมชนท�มประวตความเปนมา มความคดความเช�อรวมกนบนหลกการของพทธศาสนา

และมภมปญญาในการจดการทรพยากรธรรมชาต ทาใหชมชนมความเปนปกแผน มพลงในการ

จดการแกไขปญหาตาง ๆ ไดดวยตวเอง และเม�อมการเปล�ยนแปลงไปสระบบเศรษฐกจท�ชมชนตอง

พ�งพงภายนอก ความเจรญท�เขามาทาใหชมชนพ�งพากนเองนอยลง รวมท�งลดการพ�งพงภมปญญา

ของตนเอง ทาใหทนทางสงคมท�มอยบางสวนจางหายไป จนเม�อประสบปญหาเศรษฐกจปญหาสงคม

ท�เปนผลกระทบจากระบบเศรษฐกจแบบใหม ไดมแกนนากระตนปลกจตสานกการรวมมอแกไข

ปญหาฟ� นฟทนทางสงคมข�นมาใหม ทาใหเกดระบบคดและแนวทางการปฏบตในชมชนท�เพยงพอ

อยรวมกนบนพ�นฐานของความเก�อกลรวมมอรวมใจกน พ�งพาอาศยกน ความสาเรจของชมชนนาปง

ในการแกไขปญหายาเสพตดเปนผลมาจากองคประกอบภายในชมชนผนา ท�มความรความสามารถ

และความเสยสละ ความเปนเครอญาตของคนในชมชนและขยายผลสการแกไขปญหาอ�นในชมชน

เชนเดยวกบชมชนไมเรยงซ� งเปนตนแบบของชมชนแหงการเรยนรแผนชมชน ท�ไดมการสราง

กระบวนการเรยนรรวมกนในการแกไขปญหาผลผลตทางการเกษตรในชมชน และตอมาไดพฒนา

รปแบบไปสกจกรรมอ�น ๆ ขณะท�ชมชนบางเจาฉาอาศยภมปญญาในการจกสานเปนจดยดโยงไปส

การรวมกลมเปนธรกจชมชน ความสาเรจดงกลาวในการแกไขปญหาชมชน นอกจากเกดจาก

43

องคประกอบภายในชมชนขางตนยงอาศยการสนบสนนจากองคประกอบภายนอก เชน เจาหนาท�

ตารวจเจาหนาท�อ�นของรฐ ท�งในรปการเสยสละมงม�นในการทางานตามหนาท�ใหความร และการ

สนบสนนงบประมาณไดถกแปลงเปนทนทางสงคมอนเปนพลงท�สาคญ ใหเกดระบบคดใหสมาชก

ในชมชนมความเอ�ออาทรตอกน เหนอกเหนใจกน ไมเอารดเอาเปรยบกน เปนวถชวตของชมชนท�ม

ความรวมมอรวมใจปฏบตและเคารพปฏบตตามบรรทดฐานของชมชน สงผลกระทบในการลดเง�อนไข

ในการเกดองคประกอบของอาชญากรรม ไมวาจะเปนผกระทาผดเหย�อและโอกาสในการกระทาผด

ในชมชน ทาใหชมชนมความสงบสขตอไป

เคยว อคล (2539) ศกษาเร�อง การเผยแพรศาสนาครสตกบการตอบสนองของชาวพ�นเมอง

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ระหวาง ค.ศ. 1511-1990 ผลการวจย พบวา การเขามาของศาสนาครสต

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตน�น เร�มต�งแตโปรตเกสเขายดครองมะละกา ใน ค.ศ. 1511 จากน�นการ

เผยแพรศาสนาครสตกมมาตลอดจนถงปจจบน รวมเปนเวลาประมาณ 480 ป แบงไดเปน 3 ชวงเวลา

คอ ระยะแรกคอต�งแต ค.ศ. 1511 ถงตนศตวรรษท� 19 ชวงเวลาน� เปนการพ�งพาอานาจตะวนตก เชน

อานาจทางการคา ชวงน�ศาสนาครสตกบการเมองแยกกนไมออกในสายตาของมสชนนารและชาว

พ�นเมอง ระยะท�สองของการเผยแพรศาสนาครสตเร�มต�งแตปลายศตวรรษท� 19 วธการเผยแพรศาสนา

ครสตในชวงน� คอ การปลกฝงอารยธรรมตะวนตกในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน การสรางโรงเรยน

โรงพยาบาล งานสงคมสงเคราะห ซ� งชาวพ�นเมองยอมรบอารยธรรมตะวนตก แตปฏเสธศาสนาครสต

ระยะท�สามเร�มต�งแตหลงสงครามโลกคร� งท�สอง มสชนนารไมชวยสรางใหเปนศาสนาครสตแบบ

ชาวพ�นเมอง แตกลบปลกฝงความเปนตะวนตกไว ดงน�นชาวพ�นเมองจงเหนวาศาสนาครสตเปน

ตวแทนของศาสนาตะวนตก

จตเทพ ยาสมทร (2543) ไดศกษา ทนทางสงคมและแบบแผนการมสวนรวมทางการเมอง

ของภาคประชาชนในประเทศไทย พบวา ทนทางสงคมในชมชนแมทา มอยหลายประเภทท�งท�เปน

รปธรรมและนามธรรม ทนท�เปนรปธรรมไดแก 1) ทนท�เปนธรรมชาต คอดนน� าและปาไม ซ� งกอใหเกด

ความอดมสมบรณเปนแหลงตนน� ามดนท�อดมสมบรณดวยแรธาตตาง ๆ 2) ทนท�เปนทรพยากรมนษย

ไดแก ผนาของชมชนท�งท�เปนทางการและผนาตามธรรมชาตหรอท�เรยกวาปราชญของชาวบาน

และชาวบาน ผเปนสมาชกของกลมกจกรรมตาง ๆ 3) ทนดานการเงน ไดแก การระดมทนในชมชน

เพ�อรวมกนจดต�งกลมกจกรรมตาง ๆ เชน กลมออมทรพยทาใหเกดการหมนเวยนของกระแสเงน

ชวยสรางเศรษฐกจของชมชนไดดข�น ทนท�เปนนามธรรม ไดแก 1) วฒนธรรมประเพณ ความเช�อ

ระบบคณคา ภมปญญาทองถ�น การมความสมพนธทางสงคมในแนวราบ เชน ครอบครวเครอญาต

สถาบนผอาวโสรวมถงการชวยเหลอดานแรงงาน เชนการลงแขกและการผกเกลอผกเส�ยว เปนตน

2) ทนท�เปนองคกรภายนอก ไดแก การมเครอขายความสมพนธกบองคกรภายนอกชมชน ท�งในของ

44

ภาครฐบาลและเอกชนรวมถงกลมและองคกรเครอขายท�ดาเนนกจกรรมสาธารณะตาง ๆ ในชมชน

เชน กลมพทกษปาชมชน กลมออมทรพย กลมสหกรณรานคา เปนตน ปจจยสาคญท�ทาใหทนทาง

สงคมดารงอยและนาไปใชพฒนาทองถ�น ไดแก 1) ปจจยการสบทอด ไดแก การสบทอดเจตนารมณ

ท�บรรพบรษต�งเปาหมายไว จะรกษาทนทางสงคมทกประเภทดารงอยในชมชน และการดาเนนการ

สบทอดความรถายเทจากผอาวโสท�มากดวยความร และประสบการณใหกบคนรนใหมชวยสบสาน

ทนใหคงอยตอไป 2) ปจจยกระบวนการจดการท�ดมคณภาพอาศยกรรมการท�มความซ�อสตยในการ

ดาเนนกจกรรมกลมตาง ๆ ท�งตวผนาและสมาชกทกคนถอวาเปนปจจยสาคญท�ทาใหกลมกจกรรม

ตาง ๆ ไมเลกลมโครงการไปกอนกาหนดเวลา กระบวนการจดการท�ดตองอาศยความเสยสละ และการ

มสวนรวมคอความรวมแรงรวมใจของคนทกคนหรอของกลมทาใหเกดพลงของกลมการสรางความ

ยตธรรม ท�งดานการจดสรรปนสวนผลประโยชน ดานการเงนและความรบผดชอบของแรงงานอยาง

เสมอภาค ตลอดจนกลมองคกรมกฎระเบยบเปนท�ยอมรบและใหสมาชกทกคนยดถอเปนแนวปฏบต

3) ปจจยผนา กลาวคอ การมผนาชมชนท�ด มวสยทศน มความรบผดชอบและเปนผนาเก�ยวกบการ

ดาเนนกจกรรมตาง ๆ ได ตลอดจนการมสมาชกของกลมท�ดเชน มการชวยเหลอซ� งกนและกนเพ�อ

ดาเนนงานใหสาเรจ มความสามคคเช�อฟงและปฏบตตาม 4) ปจจยเครอขายสนบสนนใหเกดมองคกร

เครอขายท�งภายในชมชนกนเอง และประสานงานกบองคกรเครอขายภายนอก เพ�อจะชวยทาให

องคกรภายในเขมแขงอาศยการพ�งพาตนเองไดมากท�สด

ณฐกานต จตรวฒนา (2551) ไดศกษาเร�อง พฒนาการทนทางสงคมของกลมทอผายอมส

ธรรมชาตบานโปงคา ตาบลดพงษ อาเภอสนตสข จงหวดนาน ผลการศกษา พบวา สภาพแวดลอม

ท�งในและนอกชมชนเปนปจจยสาคญท�สงผลตอกระบวนการทนทางสงคม อนไดแก ระบบคดวธ

ปฏบตและผลลพธรวมท�งผลกระทบท�มตอคนในชมชน การศกษาไดพบวา ปจจยท�มสวนชวยเก�อหนน

ใหกระบวนการทนทางสงคมขบเคล�อนไปไดน�น มาจากปจจยทางดานผนาหรอทนมนษยทนทาง

ทรพยากรส�งแวดลอม ความเปนเครอญาต ความเช�อ คานยมในเร�องเดยวกน ความเอ�ออาทรตอกน

การชวยเหลอกนความไววางใจกนและกระบวนการเรยนรระหวางกน ซ� งส�งเหลาน� มสวนชวยลด

ตนทนในการดาเนนกจกรรมอกดวย สวนปจจยในเชงลบท�มผลตอกระบวนการทนทางสงคมของ

กลมทอผายอมสธรรมชาต อนไดแก เร�องของตลาดเร�องราคาของผลตภณฑท�กลมยงตองการแสวงหา

กาไรจากการทอผา โดยท�เนนปรมาณมากกวาคณภาพซ� งดเหมอนวาจะเนนเร�องมลคามากกวาคณคา

แตขณะเดยวกนกลมทอผา ตองการท�จะอนรกษวฒนธรรมภมปญญาทองถ�นและทรพยากรธรรมชาต

ซ� งลกษณะดงกลาวยงเปนความไมชดเจน และดเหมอนจะเปนความขดแยงภายในตวเองของสมาชก

กลมผลจากการดาเนนกจกรรมกลมทอผา ทาใหทนของชมชนเพ�มข�นและกอเกดพลงในการขบเคล�อน

กจกรรมของกลม เชน การท�ชมชนมเงนออมมากข�น มรายไดจากการทอผาเพ�มข�นและสามารถลด

45

ตนทนจากการใชวสดจากธรรมชาต ผลจากการศกษายงไดพบวา การสนบสนนจากองคกรภายนอก

เปนปจจยสาคญท�ชวยขบเคล�อนกระบวนการทนทางสงคม ใหสามารถดาเนนงานไปไดโดยอาศย

การประสานความรวมมอกบหนวยงานจากหลาย ๆ ฝายในลกษณะพหภาค ทาใหกลมสามารถดาเนน

กจกรรมไปไดอยางตอเน�อง นอกจากน�นยงพบวา การทอผาสามารถเปนส�อกลางในการเรยนรรวมกน

ของคนในชมชน และนอกชมชนชวยใหเกดการเรยนรท�จะพฒนาตนเองกลมและชมชนใหมความ

เขมแขงและย �งยน

ธนพล พรมสวงษ (2546) ไดศกษาเร�อง ความสมพนธของทนทางสงคมกบการจดการปา

สมนไพร : ศกษาเฉพาะกรณชมชนปลกไมลาย ตาบลทงขวาง อาเภอกาแพงแสน จงหวดนครปฐม

ผลการศกษา พบวา วธการจดการปาสมนไพรของชมชนปลกไมลายเปนลกษณะของการทางาน

แบบพหภาคระหวางพระสงฆ หนวยงานภายในและหนวยงานภายนอกชมชน โดยพระสงฆไดแสดง

บทบาทในการเปนผนาในดานตาง ๆ ในการจดการปาสมนไพร อาท การเปนผนาดานการพฒนาจตใจ

ผนาดานการอนรกษและบทบาทของการเปนผใหการศกษา สวนหนวยงานภายใน อนไดแก สมาชก

ในชมชน หนวยงานสาธารณสขและโรงเรยนไดเขามามสวนรวมในการดาเนนงาน สาหรบหนวยงาน

ภายนอก อนไดแก มหาวทยาลยศลปากร การทองเท�ยวแหงประเทศไทย ชมรมแพทยแผนไทยและ

กระทรวงสาธารณสข ไดเขามามสวนรวมในการใหการสนบสนนทางวชาการและงบประมาณ

กระบวนการทนทางสงคมท�เกดข�นเปนการปรบเปล�ยนทนประเภทตาง ๆ เชน ทนมนษย ทนความร

ทนทรพยากรธรรมชาตไปเปนทนของชมชน ซ� งกระบวนการดงกลาวเปนส�งท�เกดข�นจากศรทธา

ความไววางใจ การพ�งพาอาศยกน การรกถ�นฐาน ความรสกเปนเจาของและความรสกภาคภมใจของ

ประชาชนและผเก�ยวของ อนนาไปสกระบวนการเรยนรและการกอใหเกดองคความรท�สงผลตอการ

จดการปาสมนไพร ผลการศกษาไดเสนอแนะวาการทางานดานการอนรกษปาสมนไพร ท�ตองอาศย

องคความรแบบสหวทยาการจาเปนตองอาศยการทางานแบบพหภาค ท�มหลายหนวยงานมารวมทางาน

ดวยกนและควรมการใชกระบวนการทนทางสงคมในการทางาน โดยอาจจะเร�มจากผนาธรรมชาต

อนไดแก พระสงฆท�เปนท�ศรทธาของประชาชนและหนวยงานตาง ๆ สาหรบการท�จะใหการอนรกษ

ปาสมนไพรมความย �งยนน�น อาจจะตองแสวงหาองคความรใหม ๆ เพ�อสรางใหปาสมนไพรคงไว

ท�งความมคณคา และเพ�มมลคาและดวยเหตท�สงคมไทยม“ทนทางสงคม” อยแลวในวถชวตการสราง

เสรมเพ�อใหเกดกระบวนการทนทางสงคมในกระบวนการทางาน ซ� งจะสงผลใหเกดความเขมแขง

ของชมชนและเกดผลดตอการทางานดานการพฒนาชมชน จงเปนเร�องท�สมควรนามาพจารณาอยางย�ง

พรรณ พลไชยขา (2536) ศกษาเร�อง บทบาทของมสชนนารโรมนคาทอลกในอสาน ป พ.ศ.

2424-2496 ผลการวจย พบวา มสชนนารคาทอลกเขามาเผยแพรศาสนาในอสานต�งแตป พ.ศ. 2424

มสชนนารไดอาศยสนธสญญามงตญญ เปนหลกฐานอางสทธในการทางาน การดาเนนงานในระยะแรก

46

ข�นอยกบสงฆมณฑลกรงเทพ ฯ ตอมาในป พ.ศ. 2442 ไดแยกออกเปนมสซงลาว ซ� งตอมาเปล�ยนช�อ

เปนมสซงทาแร-หนองแสง บทบาทและวธการเผยแพรศาสนาไดใชวธการตาง ๆ คอ การใหความ

คมครองแกคนท�สมครเขาเปนคาทอลก การต�งชมชนคาทอลก การจดต�งโรงเรยนคาทอลก การใช

ภาษาพ�นเมอง และการปรบตวเขากบสงคมอสาน ผลกระทบของศาสนาคาทอลกท�มในภาคอสาน

คอ ดานการเมอง ทาใหผปกครองมโอกาสเอารดเอาเปรยบและกดข�ไดนอยลง ดานเศรษฐกจมการ

ชวยเหลอบรรเทาทกขแกชาวบานท�ไดรบความเดอดรอน เปนการแบงเบางบประมาณของรฐบาล

สวนผลดานสงคม ทาใหเกดการยอมรบความเช�อ และคนอสานยอมรบศาสนาครสตนกายโรมน

คาทอลก

ยาณ ภานรกษ (2548) ศกษาเร� อง บทบาทงานพฒนาและกระบวนการสรางศกยภาพ

เสรมพลงของนกบวชหญงคาทอลกในประเทศไทย พบวา บทบาทของนกบวชหญงคาทอลกเร�มม

มาต�งแตสมยกรงศรอยธยา เม�อป พ.ศ. 2215 ทาใหเหนวานกบวชหญงคาทอลกมบทบาทในงานพฒนา

เร�องการใหความร ชวยเหลองานดแลเดกและผหญงในสงคมไทยและยงทามาเร�อย ๆ จนถงปจจบน

ยคแรกเปนยคกอรางสรางตว ต�งแตสมยกรงศรอยธยาถงกรงธนบร พ.ศ. 2383 มนกบวชหญงกลมแรก

ในประเทศไทยท�มช�อวาคณะรกกางเขน มหนาท�ชวยงานอภบาลของบาทหลวง ดแลรกษาผเจบปวย

ฝกอาชพใหผหญง เชน ทอเส�อ ทอผา ยคท�สอง ยคสรางหลกปกฐาน นกบวชหญงเขามาชวยงาน

ดานการศกษาใหกบเดกและเยาวชน การพยาบาลดแลผปวยดวยเคร�องมอท�ทนสมย นกบวชหญง

มความรเหลาน� จงไดรบการยอมรบจากสงคมไทย ยคท�สาม ยคพฒนาขยายไปสรากหญา เร�มต�งแต

พ.ศ. 2508 จนถงปจจบน มการเปดศนยสาหรบนกบวชหญงเอง เพ�อใหมการอบรมท�ทนสมยและ

ทนตอเหตการณในสงคมมากข�น ทาใหนกบวชหญงสามารถท�จะเขาไปชวยเหลอสงคมไดมากข�น

ระรน สรวฒนานนท (2551) ศกษาเร�อง ทนทางสงคมในชมชนชาตพนธ ศกษากรณชมชน

มอญในกรงเทพมหานคร การศกษาน� เปนการวเคราะหพฒนาการทนทางสงคมของชมชนชาตพนธ

มอญ พบวา ในชวงการต�งถ�นฐานของชมชนมอญ เกดการปะทะสงสรรคระหวางชมชนมอญกบจน

มการไปมาหาสกนเฉพาะชนชาตมอญดวยกน สวนในปจจบนอตลกษณของมอญยงปรากฏเดนชด

แตกเกดพลวต กระบวนการทนทางสงคมท�สมพนธกบระบบความคดความเช�อของชมชน ทนทาง

สงคมท�คงอยในชมชนมอญและบงบอกถงความเปนมอญ คอ วฒนธรรม ความเช�อ พธกรรม และ

ผนาชมชน

สชาต พนธรกษ (2550) ศกษาเร�อง บทบาทของคณะนกบวชชายครสตศาสนานกาย

โรมนคาทอลกในประเทศไทย ต�งแต พ.ศ. 2444 หลงจากคณะมสซงตางประเทศแหงกรงปารสได

เขามาเผยแพรความเช�อทางศาสนาของนกายโรมนคาทอลก คณะนกบวชน� ไดเขามาพฒนาความร

47

และชวยใหคนไทยมคณภาพชวตดข�น ดานการศกษาคณะนกบวชชายครสตศาสนานกายโรมนคาทอลก

ไดต�งโรงเรยนคาทอลก เพ�อใหนกเรยนในชมชนตาง ๆ ไดเรยนหนงสอ ต�งแตระดบประถมศกษา

จนถงอดมศกษา โรงเรยนท�มช�อเสยงและประสบความสาเรจมาก คอ โรงเรยนอสสมชญ โรงเรยน

ดอนบอสโก มหาวทยาลยอสสมชญ สวนทางดานงานสงคมสงเคราะห คณะนกบวชชายครสต

ศาสนานกายโรมนคาทอลกไดกอต�งหนวยงานท�สาคญ เชน โรงพยาบาลคามลเล�ยน เพ�อใหการดแล

รกษาผเจบปวย มลนธสงเคราะหเดกพทยา เพ�อใหความชวยเหลอเดกกาพรา และเดกยากจนใหมท�อย

อาศยและเรยนหนงสอ

สพชรา ศรณวฒน (2549) ไดศกษาเร�อง การพฒนาทนทางสงคมเพ�อการจดการศกษาดาน

อาชพ : ศกษาเฉพาะกรณชมชนแขวงบางระมาด เขตตล�งชน กรงเทพมหานคร ผลการศกษา พบวา

ระดบประถมศกษาอาศยอยในชมชนระหวาง 26-30 ปข�นไป ลกษณะทนทางสงคมท�มอยในชมชน

ไดแก ผนาชมชนวทยากรทองถ�น วด โรงเรยน ชมชนและวฒนธรรมในชมชน โดยภาพรวมกลมตวอยาง

มการดาเนนการในการใชทนทางสงคมกบการจดการศกษาดานอาชพ ไดแก การประสานสมพนธ

การมสวนรวม การประสานความรวมมอกบองคกรอ�น การใหความชวยเหลอเก�อกลในระดบปานกลาง

สวนการสงเสรมดานอาชพและรายไดน�น มการดาเนนการในระดบนอย ผนาชมชนมความเหนดวย

เปนอยางมากในเร�องของการใชทนทางสงคมมาพฒนาในการจดการศกษาดานอาชพ เน�องจากจะ

ชวยแกไขปญหาการวางงานในสงคมได และตองอาศยกระบวนการมสวนรวมเพ�อสรางชมชนแหง

การเรยนรท�มความตระหนกและรบผดชอบรวมกนในชมชน ไมวาจะเปนคนในชมชนคณะกรรมการ

ชมชน ผนาทางสงคมท�มในชมชนหนวยงานตาง ๆ ของภาครฐหรอเอกชนท�งภายในและภายนอก

ชมชน เพ�อใหเกดการมอาชพมรายไดและสรางความเขมแขงใหกบชมชน ขอเสนอแนะจากการศกษา

ระดบนโยบายควรจะมการกาหนดบทบาท และหนาท�ของหนวยงานท�จดการศกษาดานอาชพใน

กรงเทพมหานคร จดทานโยบายการใชทนทางสงคมเพ�อการจดการศกษาดานอาชพในชมชน เพ�อให

องคกรและชมชนไดมการแลกเปล�ยนเรยนรกน จดอบรมสรางความเขาใจกบกลมเปาหมายดานนโยบาย

และเปนภาคองคกรการปฏบตงานจากหลากหลายหนวยงาน ใหเปนเอกภาพทางการปฏบตอยาง

เดยวกน ระดบแผนงานควรมการนาระบบขอมลสารสนเทศมาพฒนา และกาหนดเปนแผนงานเพ�อ

สนบสนนและผลกดนทาใหเกดเปนรปธรรม โดยนาขอมลสารสนเทศของชมชนนามาวเคราะห

จดแขงจดออนโอกาสและอปสรรค จดใหมเวทประชาคมเพ�อแลกเปล�ยนเรยนรในการใชทนทาง

สงคมและระดบปฏบตการ ควรมการจดประชมเชงปฏบตการเพ�อสรางความเขาใจระหวางหนวย

ราชการหนวยงานท�เก�ยวของ มการจดต�งเปนกลมเครอขายกลมอาชพในระดบชมชน มการจดต�งเปน

ศนยสงเสรมอาชพในระดบเขต และควรจดใหมการแลกเปล�ยนเรยนรระหวางชมชนกบชมชนดวยกน

48

ขอเสนอแนะตอการศกษาในคร� งตอไป ควรจะมการศกษาเปรยบเทยบการพฒนาทนทางสงคมเพ�อ

การจดการศกษาดานอาชพระหวางชมชนเมองกบชมชนชนบท และศกษาลกษณะเครอขายของทน

ทางสงคมเพ�อการจดการศกษาดานอาชพในชมชนเมอง จากการศกษางานวจยท�เก�ยวกบแนวคดทน

ทางสงคมสรปไดวา ทนทางสงคมมสวนสาคญสงผลตอความเขมแขงของชมชน ไมวาจะเปนทนจาก

ภายในชมชนเองท�มท�งทนท�เปนรปธรรม เชน ทนท�เปนธรรมชาตคอดนน�าและปาไม ทนท�เปน

ทรพยากรมนษย ไดแก ผนาชมชนผนาตามธรรมชาต ปราชญของชมชนหรอทนดานการเงน ซ� งไดแก

การระดมทนต�งเปนกองทนตาง ๆ สวนทนท�เปนนามธรรม ไดแก ทนดานวฒนธรรมประเพณ ความเช�อ

ระบบคณคาภมปญญาทองถ�น ความสมพนธทางสงคม ความรกความเอ�ออาทร ความสามคคตลอดจน

ทนจากภายนอกชมชน เชน เครอขายความสมพนธกบกลมองคกรภายนอกทนตาง ๆ เหลาน� ผาน

กระบวนการเรยนรรวมท�งการดาเนนงานในลกษณะของเครอขาย และพหภาคสาหรบปจจยสาคญ

ท�ทาใหทนทางสงคมดารงอยไดรวมท�งเปนประโยชนตอการนาไปพฒนาทองถ�นไดแก 1) ปจจย

การสบทอดโดยเฉพาะการสบทอดถายเทความรจากผอาวโสหรอบรรพบรษ 2) ปจจยกระบวนการ

จดการท�ดมคณภาพโดยท�ผนาและสมาชกมความเสยสละและเนนการมสวนรวม 3) ปจจยดานผนา

ท�มวสยทศนและความรบผดชอบ 4) ปจจยดานเครอขายท�งเครอขายภายในและภายนอก

สรพนธ สวรรณศร (2552) ศกษาเร�อง การสรางความสงบสขในสงคม : การศกษาแนวทาง

บรณาการกระบวนการเผยแผพระพทธศาสนาและครสตศาสนาในภาคอสาน ผลการวจย พบวา

กระบวนการเผยแผพทธศาสนา พระสงฆไดนาหลกธรรมไปประยกตใชกบสภาพแวดลอมของสงคม

ขนบธรรมเนยมประเพณ ตลอดจนอปนสยและระดบภมปญญาของผฟงแตละกลม มการเปล�ยนแปลง

คาสอนและหลกความเช�อบางประการของศาสนาเดม เพ�อใหเหมาะสมกบสภาพสงคมและวฒนธรรม

ของชมชน สวนกระบวนการเผยแผครสตศาสนา บาทหลวงและผนาศาสนาไดใชหลกมนษยสมพนธ

คอการเขาถงบคคลหรอชมชนดวยตนเอง ใชหลกสงคมสงเคราะห คอ การใหท�นาทากนแกชาวบาน

ใหทนการศกษาแกเดกยากไร และสอนหนงสอใหกบเดกและเยาวชน พยายามปรบตนเองโดยนาภาษา

พ�นบานไปใชในการเผยแผสอนโดยผานครคาสอน เพราะเปนคนในพ�นท�ท�นบถอครสตศาสนาสามารถ

เลอกและสรางสถานการณท�เหมาะสมไดเปนอยางด

อไรวรรณ พวงสายใจ (2545) ศกษาเร� อง ทนทางสงคมท�สงผลตอความเขมแขงของ

องคกรชมชน การวจยคร� งน� มจดมงหมายเพ�อ ศกษาความสมพนธระหวางทนทางสงคมท�มอยใน

ชมชนกบความเขมแขงขององคกรชมชน วธการศกษาใชการวจยเชงคณภาพ เกบขอมลโดยการ

สมภาษณแบบก� งโครงสราง และอยางไมเปนทางการ ศกษาหมบานสนปายาง หมท� 2 ตาบล

สนปายาง อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม ชมชนน� เปนชมชนท�เกาแก มการสบทอดวฒนธรรม

49

ประเพณกนมาก มความสมพนธระบบเครอญาตสง ทาใหชมชนอาศยอยกนแบบเครอญาต พ�งพา

อาศยกน โดยมกระบวนการเรยนรเกดข�นตลอดท�งในการดารงชวตและการทางาน ทนทางสงคม

ท�เกดข�นเปนทนท�มาจากภายในชมชนเองและภายนอกชมชน จงสามารถตอบสนองความตองการ

ของชมชนและแกปญหาของชมชนได

บทท� 3

วธดาเนนการวจย

วธดาเนนการวจยในคร� งน� เปนการวจยเชงคณภาพ ในแงการแสวงหาสาเหตปจจย

และแนวทางในกระบวนการจดการสถาบนการเงนชมชน ทนทางสงคมท�มผลตอสถาบนการเงน

ชมชนท�เขมแขง การแสวงหาเพ�อเขาถงกระบวนการท�ควรจะเปน ซ� งมฐานอยบนการวเคราะหสภาพ

ของความเปนจรงทางสงคมตามปจจยตาง ๆ การศกษาวจยคร� งน� มข�นตอนในการดาเนนการ ดงตอไปน�

1. การเกบรวบรวมขอมล

2. การตรวจสอบขอมล

3. การวเคราะหขอมล

การเกบรวบรวมขอมล

การวจยคร� งน�ผวจยการเกบรวบรวมขอมลในการวจยโดยใชวธการ ดงน�

1. การวจยเอกสาร เอกสารท�ใชในการวจยน�แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1.1 เอกสารช�นตน (Primary Data) เปนขอมลท�ไดผานการวเคราะหขอมล ไดแกศกษา

ขอมลจากเอกสาร ระเบยบระเบยบกฎหมายท�เก�ยวของ เอกสารทางราชการ หนงสอพมพ อนเตอรเนต

โดยมการศกษาความเปนมา แนวคดทฤษฎและขอมลสถตจากเอกสารท�เก�ยวของกบปญหาของงานวจย

1.2 เอกสารช�นรอง (Secondary Data) เปนเอกสารท�มการวเคราะหขอมลในรปแบบตาง ๆ

คอตาราทางวชาการ บทความวชาการ งานวจยท�เก�ยวของกบปญหาของการวจย

2. การสมภาษณ วธการสมภาษณท�ใชในการวจยน� มลกษณะเปนการสมภาษณแบบก�ง

โครงสราง (Semi-structured or Guided Interview) โดยอาศยแนวการสมภาษณ (Interview Guide)

เปนเคร�องมอในรปแบบตาง ๆ คอ

2.1 การสมภาษณเจาะลก (In-depth Interview) เปนการใชแนวสมภาษณแบบเจาะลก

โดยกาหนดผท�ใหขอมลในการสมภาษณ ผวจยเลอกท�ทาการเกบขอมลดวยการสมภาษณโดยอาศย

การสมภาษณจากผใหขอมลหลก (Key-informants) เปนการสมตวอยางแบบเฉพาะ เจาะจง จากผม

สวนไดสวนเสยของสถาบนการเงนชมชน ไดแก

2.1.1 นายประมวล มสกรตน นายกเทศมนตร เทศบาลตาบลชาราก

2.1.2 นายนชล ต�งเกษม สมาชกสภาเทศบาลตาบลชาราก (หมท� 5)

2.1.3 นายประยทธ ต�งเกษม ผใหญบานหมท� 5 และผจดการสถาบนการเงนชมชน

บานหนองยาง

51

2.1.4 นายพชต บญช กรรมการสถาบนการเงนชมชน และประธานสภาเทศบาล

ตาบลชาราก

2.1.5 นางวนเพญ ต�งเกษม เจาหนาท�บญชและเลขานการสถาบนการเงนชมชน

บานหนองยาง

3. การสงเกตการณ (Observation)

การสงเกตแบบมสวนรวม (Participative Observation) คอการท�ผวจยใชกระบวนการ

สงเกตแบบมสวนรวม เน�องจากผวจยไดปฏบตงานในองคกรปกครองสวนทองถ�น ซ� งมสวนรวม

ในการจดการสถาบนการเงน และผวจยเปนคนในพ�นท�จงใชการสงเกตสภาพแวดลอม และพฤตกรรม

ทางสงคมของเจาหนาท�และประชาชนผรบบรการสถาบนการเงนชมชน การตดตอสมพนธตลอดจน

การแสดงความคดเหนตาง ๆ โดยผวจยในฐานะเปนบตรของอดตนายกเทศมนตรตาบลแหงหน� ง

และผสมครรบเลอกต�งนายกเทศมนตรคร� งลาสด ผวจยไดมสวนรวมในการชวยบดาหาเสยง

มาโดยตลอด และผวจยยงเปนคนพ�นเพ เกดและเตบโตในพ�นท�น� ซ� งรบร รบทราบเหตการณตาง ๆ

ท�เกดข�นเปนอยางด จงนาการสงเกตการณท�เปนประโยชนมาใชในงานวจยช�นน� ใหเกดประโยชน

มากท�สด

การตรวจสอบขอมล

การตรวจสอบขอมลในการสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth Interview) ในท�น� ใชรปแบบ

การตรวจสอบ ดงน�

1. การตรวจสอบโดยแหลงขอมลท�ตางกน เชน เอกสาร การสงเกตการณแบบมสวนรวม

การสมภาษณแบบเจาะลก

2. การตรวจสอบโดยใชผสมภาษณท�ใหขอมลท�มจดยนตางกนภายในหมบานและ

ตาบล เปนตน

การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลในเชงประวตศาสตรใชการตความหลกฐานทางประวตศาสตรโดยเร�ม

จากการพรรณนาใหเหนถงลาดบเหตการณ สถานการณ กจกรรม กรณศกษาท�เกดข�นของหมบาน

ของทนทางสงคมท�มอยในชมชน โดยเปนการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ เชงประวตศาสตร โดยอาศย

การตความตามกรอบแนวคดเบ�องตน ซ� งตความในเชงเหตและผลในลกษณะการวเคราะหความเปน

เหตและความเปนผล โดยยกกรณศกษาเหตการณท�เกดข�นแลวเช�อมโยงความสมพนธของทนทาง

สงคม ท�หนนเสรมการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบล

ชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

บทท� 4

การวเคราะหขอมล

การนาเสนอผลการวเคราะหทนทางสงคมของหมบานหนองยาง หมท� 5 และความสมพนธ

ทนทางสงคมกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก

อาเภอเมอง จงหวดตราด ผวจยแบงการนาเสนอผลการศกษาออกเปน 3 หวขอ ดงตอไปน�

1. บรบทของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

2. ทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

3. ความสมพนธของทนทางสงคมของหมบานหนองยางกบการบรหารจดการสถาบน

การเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

บรบทของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

การศกษางานวจยเร�อง ทนทางสงคมในการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทน

หมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ผวจยเหนวาเพ�อใหเกดความชดเจนและเปน

รปธรรมเชงประจกษ ในบรบทของหมบานหนองยางดานตาง ๆ ควรจะไดทาความเขาใจถงโครงสราง

พ�นฐานชมชนท�อยอาศย อาท บรบททางเศรษฐกจ บรบททางการเมอง และบรบททางสงคม ตลอดจน

โครงสรางทางความสมพนธภายในชมชนและแนวทางการพฒนาของเทศบาลตาบลชาราก ซ� งเปน

หนวยงานท�มผลตอบรบทของหมบานหนองยางตอการพฒนาในดานตาง ๆ เพ�อเปนการศกษาให

เหนถงววฒนาการรากฐานทางความเช�อ เอกลกษณท�มความโดดเดนของชมชนทองถ�น ดงน�น จงขอ

นาเสนอผลการศกษาบรบทของหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ดงน�

บานหนองยาง ตาบลชาราก ต�งอยหางจากท�วาการอาเภอเมองตราด ไปตามถนนสขมวท

(สายตราด – คลองใหญ) เปนระยะทาง 21 กโลเมตร อยในเขตความรบผดชอบของเทศบาลตาบลชาราก

ไดรบการยกฐานะจากองคการบรหารสวนตาบล เปนเทศบาลตาบลตามประกาศกระทรวงมหาดไทย

เม�อวนท� 11 พฤศจกายน พ.ศ. 2551 มประชากรท�งส�น 2,609 คน (ขอมล ณ 30 เมษายน พ.ศ. 2557)

ความแนนหนาของประชากรเฉล�ยประมาณ 34 คน/ตารางกโลเมตร มครวเรอนท�งหมด จานวน 459

ครวเรอน จดเปนเทศบาลตาบลขนาดเลก มเน�อท� 75.01 ตารางกโลเมตร หรอ 46,882.52 ไร เปนพ�นท�

เกษตร 16,250 ไร พ�นท�ปาไม (ปาสงวน) 24,375 ไร สภาพพ�นท�สวนใหญเปนท�ราบลม และท�ราบ

ชายเขาเลยบฝ�งทะเลมคลองธรรมชาตหลายสาย แบงเขตการปกครองการทองท�เปน 5 หมบาน แบงการ

เลอกต�งเปน 2 เขตการเลอกต�ง ตามลกษณะการปกครองทองถ�นในรปแบบของเทศบาลตาบล (ประยทธ

ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

53

การเลอกต�งกานน ผใหญบานในชมชน มลกษณะท�ประชาชนมสวนรวมในการตดสนใจ

เลอกผนาของตนในแตละหมบาน ซ� งในบรบทของพ�นท�ของบานหนองยางมลกษณะของการเมอง

การปกครองแบบปรองดองและสมานฉนท มการเลอกต�งบคคลท�จะมาทาหนาท�ตามความชอบ

สวนตวบาง ตามระบบเครอญาตบาง ซ� งเม�อผลการเลอกต�งส�นสดลง กไมสงผลใหเกดความขดแยง

ในชมชนแตอยางใด เพราะมการแบงปนผลประโยชนอยางลงตว เพราะทกคนในตาบลมความรสก

ผกพนฉนญาตพ�นอง และการปกครองในระดบการปกครองทองท�ในปจจบนไมมผลตอการดารงชวต

ของคนในชมชนมากนก เพราะดวยความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตทาใหประชาชน

สามารถเพ�มพาตนเองได พ�งพงสวนราชการในระดบท�นอยมาก สวนการเมองในระดบทองถ�นไดแก

การเลอกต�งนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลตาบลชาราก มการแขงขนในระดบท�ไมกอใหเกด

ความขดแยงท�รนแรง ข�วการเมองใหมและข�วการเมองเกาตางมแนวทางในการหาเสยงตามระบอบ

ประชาธปไตย ไมมการโจมตการทางานซ� งกนและกน และไมมการซ�อสทธขายเสยง เนนการนาเสนอ

นโยบายของตนมากกวา สวนการไดมาซ� งสมาชกสภาเทศบาลตาบลชารากกเชนกน เปนการเลอกต�ง

ท�ไมมการผกตดเปนกลมกอนกบตวนายกเทศมนตรตาบลชาราก สมาชกทกคนเปนอสระ หาเสยง

เปนกลมบาง เปนเฉพาะบคคลบาง ทาใหการเมองทองถ�นเปนไปตามเจตนารมณของการปกครอง

ในระบอบประชาธปไตย ท�ไมสงผลตอการแบงปนผลประโยชนรวมกน ดงน�นสมาชกสภาเทศบาล

ท�รบการเลอกต�งมาสามารถต�งกระทถาม ทาหนาท�ในการคานอานาจกบฝายบรหารได มการไมเหนชอบ

กบนโยบาย หรอโครงการหรอเทศบญญตบางฉบบของนายกเทศมนตรและถาผบรหารเหนวานโยบาย

หรอโครงการน�นไมมความชอบธรรม หรอสอไปทางการทจรตหรอไมคมคาตอการลงทน ทาให

สภาเทศบาลตาบลชารากและผบรหารเทศบาลตาบลชาราก มการตรวจสอบการทางานซ� งกนและกน

(ประยทธ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

การเมองการปกครองท�งสวนท�เปนหนวยงานภาครฐ ไดแก โรงเรยนครเวสรตนเพยร

อปถมป โรงเรยนครวหารสมเดจพระวนรตอปถมป โรงเรยนบานนาเกลอ โรงพยาบาลสงเสรม

สขภาพตาบลชาราก หนวยควบคมทหารพราน ชดปฏบตการท� 22 องคกรปกครองทองท� ไดแก

กานน ผใหญบาน องคกรปกครองทองถ�น ไดแก เทศบาลตาบลชาราก ประกอบดวย ผบรหาร

สมาชกสภาเทศบาลและขาราชการประจา องคกรภาคประชาชน เชน กลม อสม. สภาองคกรชมชน

ชมรมสายใยรกครอบครว เปนตน ตางมความสมพนธอนดตอกนชวยเหลอเก�อกลการทางานรวมกน

อยางบรณาการเพ�อไปสเปาหมายรวมกนน�นคอ คณภาพชวตท�ดของประชาชนในพ�นท�ในทก ๆ ดาน

(ประมวล อภบาลศร. สมภาษณ. 2557)

การบรหารงานของเทศบาลตาบลชารากและภาคเครอขาย เปนแรงผลกใหการดาเนนงาน

มความเขมแขงและสรางโอกาสในความสาเรจในการพฒนา ซ� งถอไดวาเปนการดาเนนงานแบบม

54

สวนรวม ท�งภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ในการขบเคล�อนการพฒนาตาบลใหเกดความ

เขมแขง โดยใชแนวคดท�จะพฒนาชมชนโดยการขบเคล�อนชมชนโดยชมชน ซ� งทาใหการเมอง

การปกครองของหมบานหนองยางของตาบลชารากมความสรางสรรคเนนการสรางรวมมอ เนนความ

เปนอสระ หนวยตรวจสอบสามารถทาหนาท�ไดอยางด จงทาใหการทางานของเทศบาลตาบลชาราก

น�นเปนการเมองท�จะนาไปสการปกครองท�เปนธรรม นาคนชารากใหเปนพลเมองในระบอบ

ประชาธปไตย (ประมวล อภบาลศร. สมภาษณ. 2557)

จากสภาพพ�นท�สวนใหญเปนท�ราบลม และท�ราบชายเขาเลยบฝ�งทะเล มคลองธรรมชาต

หลายสาย จงทาใหพ�นท�บานหนองยาง มความเหมาะแกการประกอบอาชพเกษตรกรรม ไดแก ทานา

ทาสวนยาง ทาสวนปาลม สวนผลไม (สวนทเรยน สวนมงคด สวนเงาะ สวนลองกอง) การเพาะเล� ยง

สตวน�า (การเล�ยงปลากะพง ปลาเกา) เพ�อสงออก ซ� งเปนอาชพหลกท�สรางรายไดรายใหกบชาวบาน

ในพ�นท� และตาบลชารากเปนพ�นท�เขตตดตอกบอาเภอทะมอดา ประเทศกมพชา จงมการคาขาย

แลกเปล�ยนสนคาทางการเกษตรกบชาวกมพชา ทาใหระบบเศรษฐกจของตาบลชารากคอนขางด

จากการจดทาระบบขอมลตาบล (TCNAP) พบวา รอยละ 91 ของประชากรในพ�นท�ประกอบอาชพ

เกษตรกรรมปลกพชเศรษฐกจ อนดบ 1 ไดแก ไมยนตน เชน สวนยางพารา สวนทเรยน สวนเงาะ

สวนมงคด อนดบ 2 ไดแก ขาว อนดบ 3 การเพาะเล�ยงสตวน� าเพ�อการสงออก เชน การเล�ยงปลาเกา

ปลากะพง และอกรอยละ 9 ประกอบอาชพคาขาย รบจางท�วไปและรบราชการ

สวนปญหาความยากจนของเกษตรกร คอ ทนในการประกอบอาชพไมเพยงพอบาง เน�องจาก

ตนทนในการผลตมราคาสง จงทาใหตองกยมเงนมาลงทนประกอบอาชพ ทาใหมการรวมกลม

เกษตรกรข�น จดทาระบบองคกรการเงนและสวสดการชมชน เชน กลมสจจะสะสมทรพย กองทน

หมบาน เปนตน เพ�อเปนการสรางการออมเงนและเกบเงนไวใชในยามจาเปน เปนเงนทนหมนเวยน

ในหมบานใหกกบผท�มปญหาทางการเงน จงทาใหสามารถแกไขปญหาไดในระดบหน�ง และทาให

เกดระบบการเงนท�มเสถยรภาพในชมชน มเงนหมนเวยนในการสรางอาชพ จดสวสดการกลบสสมาชก

ของกลมและชมชน มเงนสนบสนนกจกรรมในชมชน โดยชมชนมสวนรวมในการจดสวสดการ

รวมกน นอกจากน� ยงมการกอต�งศนยสาธตการตลาด (สหกรณรานคาชมชน) เปนการรวมกลมเพ�อ

ชวยเหลอกนเองของคนในชมชนและอยดวยกนแบบเอ�อเฟ� อเผ�อแผและเอ�ออาทรตอกน เพ�อใหชมชน

มสนคาและบรการท�ด ปลอดภย ราคาถก และยงมการปนผลตอบแทนอกดวย

ท�งน�ชาวบานหนองบาง ไดเหนความสาคญและใหการสนบสนนการจดต�งกลมสวสดการ

ชมชนในรปแบบตาง ๆ มแกนนา มการเลอกต�งคณะกรรมการ มการเสรมศกยภาพสมาชก สรางการ

มวนย ความซ�อสตย มการรวมกลมระดมเงน จดสวสดการ สงเสรมการออม มการสารวจขอมล

ความตองการของสมาชก และนาใชขอมลเพ�อวางแผนจดสวสดการ ใชคณะกรรมการกองทนฯ

55

และขอตกลง ระเบยบปฏบตเปนแนวทางการจดสวสดการ มแหลงปฏบตการท�มศกยภาพในการ

บรหารจดการและเปนกลไกลสาคญในการขบเคล�อนงาน ผลลพธท�เกดข�นมงท�การยกระดบคณภาพ

ชวตสมาชกและครอบครว การจดการองคกรการเงนและสวสดการสงคมของชมชนใหมระบบการเงน

และสวสดการสงคม มผนาและแกนนาท�มศกยภาพในการบรหารจดการกองทน ประชาชนเกดความ

รสกเปนเจาของชมชนรวมกน อยรวมกนเปนกลมไมทอดท�งกนในยามท�ตกทกขไดยาก ท�สาคญ

รสกไดวา ผนาชมชน ผบรหาร บคลากรทกคนของเทศบาลตาบลชาราก แกนนากลมตาง ๆ ใหความ

สาคญกบการบรการประชาชนทกคนอยางเทาเทยมกน เปนการสรางการรวมกลมอาชพเพ�มรายได

ลดรายจาย ดแลชวยเหลอซ� งกนและกนในการพฒนาอาชพ การแกไขปญหาท�เกดข�นระหวางกน

แลกเปล�ยนเรยนรนามาสการพฒนางาน พฒนาอาชพท�เขมแขงและย �งยนจากสภาพบรบทพ�นท�และ

อาชพ ท�คนในชมชนสวนมากทาการเกษตร

บางปการทาการเกษตรกไมไดผลเพราะเกดปญหาภยแลง หรออทกภยหรอระบบตลาด

ราคาไมเหมาะสมทาใหภาวะเศรษฐกจฝดเคอง นอกจากเครอขายของหนวยงานราชการท�เก�ยวของ

ไดเขามาใหความชวยเหลอ ใหคาปรกษาแนะแนวทาง เพ�อสงเสรมอาชพทาใหเกดการรวมตวกนเปน

กลมกนแลว กลมท�รวมตวกนไดนาวตถดบในพ�นท�ของตนท�มอย เปนการสรางอาชพและรายได

เสรมใหกบชมชนจงเกดการการจดต�งแหลงเงนทน สถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง

และกลมสจจะสะสมทรพย เพ�อชวยเหลอในการกยมเงนดอกเบ� ยต�า และสงเสรมการออมใหกบ

ชมชน นอกจากน� ยงสงเสรมใหมการประกอบอาชพเสรมเพ�อลดรายจาย และเพ�มรายไดใหกบ

ครวเรอน (ประยทธ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

บานหนองยาง ตาบลชารากเปนตาบลท�มพ�นท�เปนปาชายเลน ชายเขาและชายแดน จงเปน

พ�นท�มความเฉพาะ เม�อคร� งอดตเคยเกดเหตการณท�มทหารตางชาตเขามาลกล�าในเขตชายแดน ทหารไทย

ไดขบไลทหารตางชาตออกนอกเขตแดนไดสาเรจ โดยทางเทศบาลไดนาเหตการณน�นมาเปน

อทาหรณเพ�อสรางอตลกษณและสงเสรมใหเกดความสามคคของคนในตาบล เกดความภาคภมใจ

ในเหตการณ โดยมการจดงานราลกเปนประจาทกป ท�งเปนการสรางสรรคเชงสญลกษณในการสราง

ความผกพน ความรกในผนแผนดนเกดคนตนและสงเสรมการทองเท�ยวอกทางหน�ง ปจจบนพ�นท�ตาบล

ชารากมชาวตางชาตเขามาทางานในพ�นท�มากมาย ไมวาจะเปนชาวกมพชา ชาวมอญ ชาวญวน เขามา

เปนชนช�นแรงงานท�ประกอบอาชพรบจาง จงมระบบการปองกนปญหาท�เกดจากแรงงานตางชาตน�

โดยมการบรณาการรวมกนระหวางเทศบาลตาบลชาราก เจาหนาท�ปกครองทองท� เชน กานน

ผใหญบาน เปนตน ชดปฏบตการท� 22 หนวยทหารพรานนาวกโยธนบานชาราก และกลม อปพร.

เฝาระวงตรวจตราปญหาการลกขโมยและปญหาเร�องความม�นคง รวมท�งการบกรกทาลายปาอกดวย

ปญหาความเส�ยงเร�องเส�ยงตอการตดส�งเสพตด ปญหาการทองกอนวยอนควร ชาวบานหนองยาง

56

มความเหนวาสาเหตของปญหาเกดจากการขาดความเอาใจใส ขาดการดแลบตรหลานของตนเอง

การไมรบฟงความคดเหนและขาดการช�แจงทาความเขาใจ ไมมการปรกษาและพดคยกน จงทาให

เกดแนวคดการสรางพนธะสญญาของสงคมท�จะรวมรบผดชอบรวมกนดวยการใสใจรายละเอยดโดย

การรวมตวของผนาในชมชน ผท�เก�ยวของทาใหเกดการเช�อมความสมพนธของเยาวชนกบผนา ผใหญ

จดกจกรรมใหกลมเดกและเยาวชนในดานตาง ๆ และชกจงเยาวชนใหหางไกลจากส�งเสพตด และสราง

ความตระหนก รเทาทนใหเกดความรความเขาใจท�ถกตองในการรจกการปองกนตวเองใหสมวย

กจกรรมหลก เชน การสรางกลมและเครอขายเดกและเยาวชนภายในตาบล การออกคายธรรมะของ

นกเรยน และสรางโอกาสการแสดงออกโดยการเปดการแสดงรวมกบผนาในชมชน ชวยใหเดก

และเยาวชนมความกลา ความสามารถในการแสดงออกในภาวะผนาตนเอง เปนตน สวนการแกไขปญหา

โดยฉบพลน เชน การเกดอทกภย การเกดเหตไฟไหมในพ�นท� การลกขโมยแผนยางพารา มการ

เตรยมความพรอม มการซกซอมแผน มหนวยงานเขามาดแลเพ�อปองกนเหตการณท�ไมคาดฝน เชน

กลมอาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอน กลมวทยส�อสารชมชน ซ� งจะชวยใหสรางความเช�อม�นและความ

เช�อใจใหกบประชาชนในบานหนองยาง ไดใชชวตอยางสงบสข (ประยทธ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

จดเดนการบรหารงานของบานหนองยาง โดยเฉพาะการบรหารจดการหมบาน ผใหญบาน

หนองยาง ตาบลชารากมลกษณะท�สงเสรมการเรยนรของผนา บคลากร ตลอดจนประชาชนในพ�นท�

โดยมนโยบายในการใหเกดการเรยนรจากการดาเนนงาน กระบวนการรวมกจกรรมของหมบานในการ

พฒนาความเปนอยในดานตาง ๆ สนบสนนการจดทศนศกษาดงานเพ�อสงเสรมการเรยนรและนา

ความรท�ไดมาประยกตใชในพ�นท� เชน การดงานของกลมผนา การดงานของ กลม อสม. การดงาน

ของผสงอาย เปนตน เนนการพฒนาโครงสรางพ�นฐาน ไฟฟา ระบบประปา สาธารณปโภคและ

สาธารณปการ พรอมกบใหความสาคญกบการพฒนาการสาธารณสขและส�งแวดลอมในตาบล เชน

การปองกนโรคในพ�นท� การดแลทรพยากรธรรมชาต ส�งแวดลอม ใหความสาคญกบการดแลสงเสรม

สนบสนนการศกษา ศาสนาและวฒนธรรม การพฒนาการเรยนรของเดก เชน การจดการศกษาของ

ศนยพฒนาเดกเลก สภาเดกและเยาวชนเทศบาลตาบลชาราก นอกจากน� ยงมสวนรวมใหการสนบสนน

การพฒนาการทองเท�ยว “สามชาย” ไดแก “ชายเลน” คอการมปาชายเลนท�อดมสมบรณ “ชายเขา” การม

ทวภเขาบรรทดท�มจดชมทวทศนอาวเมองตราดท�สวยงาม ซ� งประกอบกบการมประวตศาสตรยทธการ

บานชาราก “ชายแดน” คอ การเปนพ�นท�ชายแดน และการสงเสรมการทองเท�ยวเชงวฒนธรรมและเชง

ประวตศาสตร คอ การทองเท�ยววดครวหารพระอารามหลวงและงานยทธการบานชาราก ซ� งสอดคลอง

การวสยทศนและพนธกจของเทศบาล น�นคอ“ชารากเมองนาอย ควบคเกษตรกรรมย �งยนฟ� นรายได

สรางสามชายแหลงทองเท�ยวและหน�งเดยวยทธการบานชารากใหลอเล�อง” บานหนองยาง ตาบลชาราก

57

มจดเดนในเร�องของพ�นท�ท�มความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม เปนพ�นท�

เหมาะสมกบทาอาชพเกษตรกรรม มฝนตกตลอดท�งป จงทาใหมความหลากหลายทางดานอาชพ

เชน ทานา ทาสวนยาง สวนปาลม สวนผลไม คาขาย เปนตน ผใหญบานหนองยางมประสบการณ

ในการดาเนนงานแบบลกหลานรวมกบแกนนา สมาชกสภาเทศบาลตาบลชาราก และหนวยงานอ�น ๆ

ในพ�นท�ได โดยยดหลกการทางานท�พ�งพาอาศยซ� งกนและกน มการทางานรวมกนและไดมสวนรวม

ในการพฒนาตาบลใหสตาบลสขภาวะ โดยจะเหนไดจากการท� 4 องคกรหลก ท�สาคญในการเขารวม

เวทแลกเปล�ยนเรยนรและสรางความเขาใจในการดาเนนงานสตาบลสขภาวะและรวมพฒนาขอเสนอ

โครงการของเทศบาลตาบลชารากอยางพรอมเพรยง เพ�อรวมกนเตรยมชมชนและสรางความพรอม

ในการขบเคล�อนการดาเนนกจกรรมตาบลสขภาวะของตาบลชาราก อนประกอบดวย ตวแทนจาก

โรงเรยน วด โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจาตาบล ผนาชมชนทองถ�น และทองท� แกนนา ปราชญ

ชาวบาน และประชาชนทกคนตางกมความกระตอรอรนท�จะรวมกนสรางชมชนนาอย จงสงผลให

เกดสภาพแวดลอมท�เอ�อตอการเรยนรไดเปนอยางด

ท�กลาวมาวา สภาพภมประเทศสวนใหญเปนท�ราบเชงเขาเหมาะแกการทาการเกษตรกรรม

เชน ทานาขาว ปลกยางพาราและสวนผลไม เปนตน มแหลงน� าตามธรรมชาตในพ�นท�หลายสาย

ซ� งเอ�อตอการทาอาชพเกษตรกรรมพ�นท�การปกครองในเขตตาบลชารากท�กวางขวาง แตมครวเรอน

จานวนนอย มความเปนชมชนชนบทก�งเมอง (ใกลตวเมองตราด) จงงายแกการบรหารงาน ท�ต�งและ

อาณาเขตของตาบลอยไมเปนไกลจากตวอาเภอเมองตราด การคมนาคมขนสงผลผลตทางการเกษตรส

การตลาดเปนไปไดอยางสะดวกและรวดเรว การเมองในพ�นท�ไมรนแรง ประชาชนสวนใหญอยกน

แบบเครอญาต เปนองคกรขนาดเลกแต ประชาชนสวนใหญมความเล�อมใสในพระพทธศาสนา

ดงท� ผใหญบานคนปจจบน กลาววา “ราษฎรในหมบานหนองยางต�งแตอดตจนถงปจจบน

มกใหความชวยเหลอเอ�อเฟ� อกนด มความสามคครกใครปรองดองกน ถาคนในหมบานหรอเปนคน

จากบานอ�น มาขอความชวยเหลอจะชวยเตมท�โดยไมเก�ยงวาเปนใคร มาจากหมบานใด หรอมา

หาผลประโยชนหรอไม คนท�น�มกไปมาหาสกนเสมอ มการแลกเปล�ยนส�งของ รวมถงการใหความ

เอ�ออาทรซ� งกนและกนเปนอยางด ภาษาท�ใชในการตดตอส�อสารในหมบานเปนภาษาพ�นบานของ

จงหวดตราด ชาวบานมวถชวตท�เรยบงาย ไมฟงเฟอ ทนตอเหตการณและรสภาวการณของบานเมองด

และรจกปรบตวใหทนยคทนเหตการณ แตกยงคงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณไทยไวเปนอยางด

เม�อมงานบญชาวบานกจะนาส�งของ หรอเคร�องใชมาชวยงานกน และบอกบญกนไปยงหมบานอ�น ๆ

ใหมางานบญดวย” (ประยทธ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

58

ทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

การศกษาทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ซ� งทน

ทางสงคมน�นหลอมรวมหรอแยกไมออกกบตวบคคล วฒนธรรม วถชวต ตลอดจนคณคาในเชง

ประวตศาสตรท�มาจากภมปญญา ปราชญมความซบซอน ความหลากหลายของทนทางสงคมท�อยใน

หมบานหนองยาง ท�งเร�องบรรทดฐาน เครอขาย สถาบน ท�งน� เพ�อใหเกดความชดเจนในการอธบาย

ผลการศกษา ผวจยจะขออธบายผลการศกษาเปนทนทางสงคมท�มอย ซ� งสะทอนใหเหนจากกจกรรม

หรองานท�ชมชนรวมดาเนนการท�กอใหเกดทนทางสงคม โดยทนทางสงคมท�เกดข�นของหมบาน

หนองยาง ม 3 ทนหลก ๆ ท�สาคญ ดงน�

1. ทนทางสงคมในรปแบบบรรทดฐานทางสงคม

จากการท�หมบานหนองยางเกดจากการรวมตวของชาวบานท�มเช�อสายอสาน จงทาให

ทกคนตองพ�งพาอาศยกน เพ�อความอยรอดปลอดภยมานบต�งแตกอต�งหมบาน การดารงชวตของคน

ในหมบานหนองยางตองอาศยปจจยจากสภาวะแวดลอมธรรมชาต ความอยรอดของทกชวตจงอยท�

ความรวมมอกนของสมาชกในชมชน ทาใหเกดการเรยนร การใชภมปญญา การมระบบคณคา ความเช�อ

คานยมท�ด มขอหาม จารตประเพณตาง ๆ เกดข�นในชมชน การมประวตศาสตรของชมชนในชวง

สงครามน�นคอยทธการบานชาราก ท�กอใหเกดอตลกษณและความรกความสามคคในชมชน ซ� งอธบาย

ไดดงน�

1.1 ความเช�อ คานยมท�ด จารตและประเพณเปนการแสดงถงความสมพนธทางสงคม

ท�ทาใหเกดการชวยเหลอซ� งกนและกน เกดความรวมมอ การพ�งพาอาศยกน เปนวถชวตท�ดารงอย

ซ� งเปนทนทางวฒนธรรมท�เหนไดชดในหมบานหนองยาง ความชวยเหลอกนของคนในชมชน

บานหนองยางยงคงอยดวยความมน� าใจใหแกกนและกน และมอยใหเหนในระยะเวลาท�ผศกษาได

พบเหน เชน งานศพ เม�อมการตายเกดข�นในหมบานจะมการบอกตอกนในหมบาน และไปชวยเหลอ

งานกน การชวยเหลอเปนเงนในงานศพน�น จะมการชวยเหลองานกนเปนเสมอนเครอญาต ท�งเดก

และผใหญตางใหความสาคญในงานศพของคนในหมบาน และงานวนสงกรานต ชาวบานหนองยาง

ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด เปนชมชนท�มวฒนธรรมประเพณเหมอนกนกบชาวภาคกลาง

ท�วไป งานประเพณหน�งท�ชมชนใหความสาคญน�นคอประเพณสงกรานต ซ� งชมชนจะจด ณ วดคร

วหาร (พระอารามหลวง) เปนประจาทกป กจกรรมจะมทาบญตกบาตรรวมกน มการจดกจกรรมเพ�อ

หารายได คอ ลวงไหพาโชค เพ�อถวายเงนรายไดใหกบวดเพ�อนาไปพฒนาวดในดานตาง ๆ มกจกรรม

นนทนาการ การประกวดรองเพลง ซ� งผนา ไดแก ผใหญบาน ผชวยผใหญบาน สมาชกสภาเทศบาล

ตาบลชารากในเขตของหมท� 5 ตลอดจนแกนนาของหมบานหนองยาง ซ� งชาวบานหนองยางได

สมครสมานสามคคชวยเหลอกน แบงหนาท�ความรบผดชอบ ใครมหนาจดเตรยมสถานท� ใครม

59

หนาท�ทาฉลากลวงไห ใครมหนาท�หาส�งของบรจาคจดซ�อส�งของบรจาคกชวยเหลอกน ซ� งการจด

งานวนสงกรานตทาใหชมชนมความรกความสามคค ชวยเหลอเก�อกลกนมากข�น

จากการสมภาษณทาใหพบวา งานประเพณท�สงเสรมวฒนธรรมในชมชน สามารถ

สรางการชวยเหลอเก�อกลกน มความรกความสามคคท�เกดจากการชวยกนทางาน ทาบญรวมกน สงผล

ใหชมชนมความเขมแขงได ซ� งสะทอนใหเหนทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ดงท� กรรมการ

ชมรมผสงอายเทศบาลตาบลชาราก กลาววา “การจดงานสงกรานต นอกจากไดสบทอดวฒนธรรม

ท�ดงามแลวชมชนยงมความรกสามคคกนมากข�น” (ถวลย มสกรตน. สมภาษณ. 2557)

จากการสมภาษณทาใหเหนวา ชาวบานหนองยางมกจกรรมท�สามารถรวมกนทาบญ

ทากศล เปนทางเช�อมความสมพนธอกทางหน�ง ซ� งเปนภาพสะทอนใหเหนถง การเสยสละ รจกชวยเหลอ

เก�อกล มเมตตากรณา ซ� งเปนการสรางความสมพนธในชมชน กอใหเกดทนทางสงคมของหมบาน

หนองยางท�เขมแขงผานงานประเพณและวฒนธรรม ดงท� กรรมการสถาบนการเงนชมชนกองทน

หมบานหนองยาง กลาววา “กจกรรม ลวงไหพาโชค นอกจากสนกสนาน ลนโชค ถอวาชาวหนองยาง

และคนบรจาคไดทาบญรวมกน” (วนเพญ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

จากการสมภาษณทาใหสะทอนเหนความผกพนของคนในชมชน ความไววางใจ

กนของคนในชมชน ท�ผานจากกจกรรมทาบญ ไดพดคยแลกเปล�ยน ไดน�งกนขาววงเดยวกน ซ� งเปน

ทนทางสงคมของหมบานหนองยางท�จะเช�อมโยง ประสานกนในชมชนจากกจกรรมการจดงาน

วนสงกรานต ดงท�กรรมการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง กลาววา “การทาบญ

วนสงกรานต ทาใหเราไดพบปะพดคยกน เราจงผกพนกนมากข�น” (ดเรก บญช. สมภาษณ. 2557)

จะเหนความสมพนธของคนในหมบาน ไดแก

1.1.1 ความรสกผกพนตอชมชน คอการสบทอดประเพณวฒนธรรมอนดงาม

การรวมกนอนรกษวฒนธรรมไทยของชมชน ทาใหทกคนเกดความภาคภมใจ เม�อชมชนมอตลกษณ

มผลทาใหชมชนเกดความรสกตอชมชนในทางท�ด น�นคอความรกความผกพนกนตอชมชน

1.1.2 เครอขาย คอ เกดเครอขายการอนรกษ สบสานประเพณสงกรานตในชมชน

1.1.3 ความไววางใจกน คอเม�อมการพดคย การรวมกนจดงาน รวมประเพณ

วฒนธรรมอนดงามทาใหชมชนมการเคารพนบถอผสงอายกวา การแสดงความกตญ�จากกจกรรม

รดน� าดาหวทาเกดความสมพนธระหวางวยท�ด ระหวางบคคลกบบคคลในชมชน ซ� งสงผลใหเกด

ความไววางใจกนเกดข�นระหวางคนในชมชน

1.1.4 ความเอ�ออาทรชวยเหลอเก�อกลกน คอ กจกรรมเกดความสมพนธ สงผลตอ

การปฏบตตอกนคอเกดการชวยเหลอเก�อกลกน

60

1.2 ความรวมมอ การพ�งพาอาศยกนและกน การรวมกลมกนทาใหเกดความรวมมอ

และพ�งพาอาศยกนมเหนอยเปนประจาในหมบานหนองยาง ชาวบานใหความรวมมอในกจกรรมตาง ๆ

ท�เกดข�นในชมชนท�งงานสวนรวมและงานสวนตว ไดแก

กจกรรมสวนรวมสวนใหญเปนงานบญพธกรรมและงานพฒนาหมบานท�เก�ยวของ

กบงานทางศาสนา ในการจดงานแตละคร� งชาวบานจะมการประชมหารอกนกอน โดยจะใชศาลา 5

ธนวาคม เปนสถานท�ประชม ชาวบานหนองยางมการทาบญรวมกนเปนประจา เชน งานวนสงกรานต

งานทาบญศาลา 5 ธนวา งานสลากพตร เปนตน ซ� งงานเหลาน� เปนงานท�ตองอาศยความรวมมอ

รวมแรงกนของคนภายในหมบาน จงทาใหงานน�นเสรจไดตามวตถประสงคของงาน ชาวบานมการ

แบงงานกนตามความถนด ความชอบของตน ซ� งเปนส�งท�ยดถอกนมาชานานตามวถแหงการปฏบต

ซ� งงานตาง ๆ ทาใหเกดการพบปะพดคยกนเกดความสมพนธท�ดของชมชน

งานสวนบคคลท�พบเหนมการใหความรวมมอไมนอยกวางานสวนรวม ไมวาจะเปน

งานเก�ยวกบการเกษตรหรอการผลต ชาวบานยงคงมการเอาแรงกนในหมญาตมตรท�สนทสนม

สบเปล�ยนกน ตามญาตใกลชดและบานใกลเรอนเคยง ซ� งบานหนองยางมตระกลใหญ ๆ เชน ตระกล

ต�งเกษม ตระกลบญช ตระกลอตมง ตระกลถนอมเกยรต เปนตน

1.3 ความเอ�ออาทร ความหวงใยกนของชาวบานหนองยางเปนท�ประจกษ ซ� งในหมบาน

การตรวจเย�ยมบานของกลมอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.) และ อสม.บานหนองยาง หมท� 5 ตาบล

ชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด มกจกรรมการออกตรวจเย�ยมบานผสงอาย ผปวยตดเตยง ผยากไร

ซ� งไดรบการสนบสนนงบประมาณจากเทศบาลตาบลชาราก โดยผานกลมอาสาสมครดแลผสงอาย

(อผส.)

ความเปนเครอญาตเกดจากความสมพนธกนอยางใกลชดของญาตพ�นอง การนบญาต

ท�งครอบครวฝายชายและครอบครวฝายหญงเม�อแตงงานกน ทาใหระบบเครอญาตของคนในชมชน

ขยายกวางข�น เปนเหมอนครอบครวใหญท�มสมาชกสบทอดหลายช�วอายคน ซ� งจะทาใหเกดการพ�งพา

อาศยกน ความรก และความผกพนตอคนตอชมชนกนอยตลอดเวลา การชวยเหลอเก�อกล การดแล

ทกขสข ความเอ�ออาทร ทาใหเกดความรกความสามคคมใจเปนหน�งเดยว

ภายในหมบานหนองยาง แมวาจะมการขยายจานวนสมาชกของครอบครวเพ�มมากข�น

มบคคลหลากหลายเขามาอาศยอยในหมบานหนองยาง แตความเขมแขงของชมชนกคงไมเส�อมคลาย

เน�องจากชมชนมความรกความผกพนกน หวงแหนและรวมกนพฒนาหมบาน การชวยเหลอเก�อกลกน

ของตระกลใหญ ๆ ท�มในหมบาน ท�มบทบาทสาคญเปนผท�ดแลความเปนอยของคนในหมบาน

มบทบาทในการทากจกรรมของชมชน ซ� งชาวบานไดใหความไววางใจ สวนตระกลอ�น ๆ ในหมบาน

เปนตระกลท�เช�อมรอยความสมพนธ ทาใหชมชนมการดแลชวยเหลอทกขสข เปนเครอขาย

61

เปนเครอญาต สงเสรมใหคนในชมชนเกดความผกพนเปนหน� งเดยว สวนเดกและเยาวชนจะนบถอ

รนพ�ดแลรนนอง ซ� งสงเกตจากการปฏบตในกจกรรมตาง ๆ ของชมชน รนพ�จะมบทบาทในการอปถมภ

รนนอง ดแลเอาใจใส ดงพ�นองรวมทอง ทาใหคนในชมชนมความรกความสามคคท�เปนทนทางสงคม

ทนความรสกผกพนในหมบานหนองยาง ซ� งประสานกนดวยวฒนธรรม ประเพณ

การชวยเหลอกน สรางความเปนชมชนใหเปนท�ยอมรบ ทาใหคนในชมชนมความรสกผกพน ความรก

ในชมชน ทาใหมความสมพนธกนในหมบานเปนสวนหน� งท�สงผลตอความเขมแขง ทาใหชมชน

เกดความรกใคร กลมเกลยว สามคค ปรองดอง เกดทนทางสงคมภายในหมบานหนองยาง

2. ทนทางสงคมในรปแบบเครอขาย

ทนเครอขายนบวาเปนทนทางสงคมท�ทาใหเกดการพฒนาท�มประสทธภาพและ

ประสทธผลในการประกอบกจการตาง ๆ ท�มผลในชมชน ท�งเร�องของการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคม

ส�งแวดลอม ตอบสนองความตองการของชมชนได การท�ชมชนมทนเครอขายท�เปนทนทางสงคม

ไดมสวนชวยใหมความม�นคง ชมชนมความเขมแขง มการพฒนาท�มความย �งยน ทนเครอขาย ไดแก

เครอขายกลมสจจะสะสมทรพย

กลมสจจะสะสมทรพย ไดเขามาสจงหวดตราด โดยพระอาจารยสบน ปณโต ต�งแต

ป พ.ศ. 2533 โดยท�พระอาจารยสบน ปณโต ทานไดออกเผยแพรแนวคดไปในหมบานตาง ๆ ดวยวธการ

ไปเทศนในวนพระชวงเขาพรรษาบาง หรอเขาไปพดคยกบผใหญบาน แกนนาในหมบาน โดยเขาไป

พดคยอธบายใหผใหญบานเหนความสาคญ วาการทากลมสจจะสะสมทรพยจะทาใหมกองทนเปน

ของตวเอง พ�งตนเองได ชมชนจะเกดความม�นคง เงนไมไหลออกจากหมบาน เลกเปนหน� สถาบน

การเงน มาเปนหน� ตนเองในหมบานและสรางสวสดการชมชนรวมกน กลมสจจะสะสมทรพย เกดท�

หมบานในป พ.ศ. 2539 ซ� งผใหญชวลต มสกรตน ในขณะน�นไดรบปากพระอาจารยสบน ปณโต

และนาไปปรกษากบลกบาน ในขณะน�นในตาบลขางเคยงไดมการจดต�งกลมสจจะสะสมทรพยแลว

ชาวบานหนองยางจงตดสนใจจดต�งกลมสจจะสะสมทรพย เพ�อดแลสวสดการใหคนในหมบาน

โดยเร�องน� นายประยทธ ต�งเกษม ผใหญบานหนองยาง คนปจจบน และเปนประธานกลมสจจะ

สมทรพย ไดเลาใหฟงวา

“ในชวง ป พ.ศ. 2539 ชวงน�นตาบลขางเคยงไดทากลมสจจะฯ กนบางแลว และทกคน

ไดประโยชน กจกรรมการเงนท�ชาวบานทากนเองและปลอยกกนเอง ซ� งตอนน�นเราไมคอยสนใจ

เร�องชมชนเทาไหร หาเงนอยางเดยว แตตาบลขางเคยงทา คอตาบลทาพรก ตาบลตะกาง กเลยเกด

ความสนใจ พระอาจารยมาแนะนาชวนทาจงรวมกนทา ตอนน� มสวสดการใหสมาชกท�ปวยนอน

โรงพยาบาลคนละ 100 บาท และอ�น ๆ อก จนทามาถงปจจบน” (ประยทธ ต�งเกษม. สมภาษณ.

2557)

62

การหาสมาชกเร�มแรกผใหญชวลต ใชวธการคอ การพดคยกบแกนนาในหมบานและได

แบงสายกนเดนหาสมาชกภายในหมบาน โดยมใบสมครเปนเคร�องมอ ซ� งใชการเดนหาสมาชก

ซ� งเร�มแรกไดสมาชกท�งหมด 228 คน เม�อไดสมาชกท�มความสนใจแลวกนดหมายประชมกนและได

นมนตพระอาจารยสบนมาบรรยายทาความเขาใจกบทกคนใหทกคนรบรและเขาใจและตดสนใจ

รวมกนวาจะดาเนนการจดต�งกลมข�นในหมบาน ซ� งพระอาจารยไดเตรยมอปกรณมาบรรยาย โดยบรรยาย

ถงสภาพวถชวต ความเปนอยของชมชนทกวนน� วามความม�นคงหรอไม อยางไร ครอบครวม�นคง

หรอไม และทานไดอธบายใหท�ประชมฟงวา ภายในหมบานเราไมสามคคกน ไมรวมคดรวมทาแกไข

ปญหาชมชน ตางคนตางอย จงมสภาพเปนอยางท�เราเปนทกวนน� และจะทวความรนแรงข�น และทาน

พระอาจารยสบนไดคดหาวธออกจากปญหาท�ชมชนประสบหรอจะกาลงประสบ คอการจดต�งกลม

สจจะสะสมทรพย และไดอธบายการทางานของกลมสจจะสะสมทรพย เม�อผท�เขารบฟงการบรรยาย

ตกลงรวมกนวาจะสมครสมาชก จงไดเร�มกระบวนการคดเลอกคณะกรรมการข�นมาเพ�อทาหนาท�

ในการบรหารจดการกลมและเร�มทาการสะสมทรพยกนในวนน�น รวบรวมเงนท�ไดและปลอยกกน

ในวนน�นทนท เพ�อฝกหดเรยนรการบรหารจดการเงน ต�งแตเงนยงมนอยอย กลมสจจะสะสมทรพย

บานหนองยางจงเกดเม�อวนท� 8 เมษายน พ.ศ. 2539 และดาเนนการฝาฟนปญหาอปสรรค รวมคด

รวมทา รวมพฒนาชมชนใหมความเขมแขงจนถงปจจบน โดยมกาหนดทาการกลมทกวนท� 26

ของเดอน เวลา 10.00 น. ท�ศาลา 5 ธนวา

โครงสรางและระบบตาง ๆ ท�ขบเคล�อนใหกลมดาเนนการไปได มดงน�

2.1 หลกคดอดมการณและวตถประสงค กลมสจจะสะสมทรพยมหลกคดและอดมการณ

วาการรวมกลมทาการสะสมเงนน� ตองเปนในลกษณะธรรมนาการเงน ไมใชกลมการเงนลวน ๆ ท�ม

การระดมหนแลวปลอยก แตกลมสจจะฯ น� มหลกธรรมทางพระพทธศาสนาเปนธงนา มพระสงฆ

เปนท�ปรกษา และมหลกการในการดาเนนงานของกลมวา การทางานกลมคอการปฏบตธรรม

2.2 คณะกรรมการ คอผปฏบตหนาท�บรหารจดการกลม รกษาผลประโยชนของกลม

เปนผนารวมคดแผนพฒนากลม อธบายช�แจงกฎกตกาของกลมแกสมาชกกลมสจจะฯ และเปนผเสยสละ

เวลามาเรยนรและทาหนาท�พฒนากลมสจจะฯ ใหเขมแขง ม�นคงดวยความซ�อสตยสจรต บานหนองยาง

มคณะกรรมการบรหารกลมสจจะ ฯ ปจจบนมจานวน 8 คน ซ� งประกอบดวย

2.2.1 นายประยทธ ต�งเกษม ประธานกลม

2.2.2 นายพชต บญช รองประธาน

2.2.3 นางวนเพญ ต�งเกษม กรรมการเงนกฝายหนหมนเวยน

2.2.4 นางปรดาพร แสนใจยะเลศ กรรมการเงนกฝายหนหมนเวยน

2.2.5 นายดเรก บญช กรรมการฝายเงนหนสะสม

63

2.2.6 นางเปรมสดา ดหลาย กรรมการฝายเงนกสวสดการ

2.2.7 นางสาวตกตา แสงเสน กรรมการฝายเงนกสวสดการ

2.2.8 นายนชล ต�งเกษม กรรมการเร�องธรกจ

คณะกรรมการผบรหารกลมสจจะสะสมทรพย บานหนองยาง ในปท� 1 ทางานดวย

ความเสยสละไมมคาตอบแทน เม�อเร�มปท� 2 มคาตอบแทนการทางานใหคร� งละ 20 บาท แตไม

จายทกคร� งท�ทางาน จะจายใหในวนส�นปเปนเงนกอนเดยว ปจจบน (ป พ.ศ. 2558) จายคาตอบแทน

คร� งละ 200 บาท แตยงคงจายในวนส�นปเชนเดม

2.3 สมาชกกลม คอ ประชาชนหมบานหนองยางท�มความเหนดวยกบกลมสจจะฯ

และสมครเขารวมเปนสมาชก มหนาท�คอ รวมสะสมเงนเปนประจาทกเดอน เขารวมประชมสมาชก

ในวนทาการกลมทกเดอน เคารพกฎกตกามตท�ประชมของกลม รวมคดและรวมใหความรวมมอ

ในกจกรรมท�ดาเนนไปเพ�อพฒนากลม

2.4 หลกเกณฑเง�อนไข คอ ขอยดถอปฏบตเพ�อเปนแนวทางในการจดต�งกลม บรหาร

จดการกลมเพ�อเปนหลกและแนวทางในการปฏบตของคณะกรรมการและสมาชกกลมยดถอเปน

แนวทางปฏบต

2.5 มตท�ประชม คอ ขอตกลงรวมกนของคณะกรรมการและสมาชก ประชมรวมกนใน

วนกอต�ง แลวรวมกนตกลงถงหลกเกณฑในการปฏบตของสมาชกและคณะกรรมการ โดยพระอาจารย

สบน นามตท�ประชมของกลมออมทรพยของครชบ ซ� งเปนผบกเบกกองทนสะสมทรพย จงหวดตราด

มาปรบปรงใหมมตดานธรรมะเขาไป แลวนามาเปนตวต�งอานใหสมาชกและคณะกรรมการฟง ซ� งท�

ประชมสามารถตดหรอเพ�มเตมไดข�นอยกบสมาชกและคณะกรรมการวามความเหนอยางไรและจะ

ปฏบตไดหรอไม เพ�อเปนหลกในการปฏบตในการบรหารจดการกลม ใหมความรดกมเรยบรอย

เพ�อดาเนนการไปสเปาหมายสงสดของกลม คอ พฒนาคน ใหมคณธรรม พ�งตนเองได ชมชนเขมแขง

โดยกลมเปนวธการและมเงนเปนเคร�องมอ

2.6 รปแบบบญช ในการดาเนนการของกลมสจจะสะสมทรพย ใชระบบบญชแบบ

ชาวบานท�ประชาชนท�วไปดและเขาใจ โปรงใส ตรวจสอบได โดยใชสมดขนาดใหญจดทาเปน

ตารางตเสนดวยมอ

2.7 เงนทนหมนเวยน คอ เงนสจจะท�สมาชกกลมรวมกนสะสมมาต�งแตเร�มแรกท�ต�ง

กลม ซ� งปจจบน (มกราคม 2558) เงนทนหมนเวยนท�งส�น 2,002,170 บาท

2.8 กองทนสวสดการ คอผลกาไรของกลมท�ไดมาจากคาบารงของสมาชกท�กเงนของ

กลมไปแลวจายเปนคาบารงกลบมายงกลม เม�อส�นปจะนากาไรสทธท�ไดแบงคร� ง คร� งหน�งคนสมาชก

อกคร� งหน�งต�งเปนกองทนสวสดการ

64

กลมสจจะสะสมทรพย บานหนองยางมพฒนาการท�เกดข�นมาจากประสบการณในการ

ทางาน ซ� งเปนการเรยนรของประชาชน โดยพระอาจารยสบนเปนท�ปรกษา ซ� งองคประกอบท�สาคญ

คอ เร�องของธรรมะ หมายความวา ถาสมาชกและคณะกรรมการกลมทกคนมธรรมะในการปฏบตตน

ตอกนภายในกลม จะทาใหการดาเนนงานของกลมดาเนนไปไดอยางย �งยน เม�อทกฝายมธรรมะแลว

ระบบกฎเกณฑและระบบบญชกโปรงใส และการรบผลประโยชนของสมาชกเปนท�พอใจ เพราะม

ความถกตองชดเจน มเครอขายระดบจงหวดโดยกลมจะไปประชมกบเครอขายเดอนละคร� ง

เพ�อแลกเปล�ยนเรยนรกน

สภาองคกรชมชนตาบลชาราก มนายกญชร รตนเศยร เปนประธานสภาองคกรชมชน

ตาบลชาราก มหนาท�ในการใหความร การเพ�มทกษะ ทศนคตเก�ยวกบการพฒนาตอประชาชนและผท�

เก�ยวของ มหนาท�ตรวจสอบการทางานของภาครฐ รวมพฒนาความเปนอยในประเดนตาง ๆ นาเสนอ

ปญหาและศกยภาพของชมชน ในฐานะกลมสภาองคกรชมชนมเครอขายในชมชน มหนาท�วางระเบยบ

ในเร�องของกฎขอบงคบ ขอปฏบตตาง ๆ ของการอนรกษปาชายเลน ดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต

และส�งแวดลอม ฟ� นฟ ดแล ปกปอง คมครองการใชท�ย �งยน ซ� งเปนเครอขายในระดบตาบลและระดบ

จงหวด การท�สภาองคกรชมชนมองรอบตวแลวเหนวาบานตนยงไมพฒนาในหลาย ๆ เร�อง หลายประเดน

ยงไมไดรบการพฒนา และท�สาคญทรพยากรปาชายเลน มคาควรดแลรกษาใหกบชมชน ตาบลของ

ตนเอง สงตอใหกบลกหลาน จงอยากมสวนรวมในการขบเคล�อน จงรวมกนจดต�งกลมสภาองคกร

ชมชนข�น และสงผลตอการจดต�งกลมอนรกษ เชน ปาบก ปาชมชนอ�น ๆ ตามมา

กลมสภาองคกรชมชนภายในหมบาน/ตาบลมความสามคค ชวยเหลอซ� งกนและกน

นาไปสการพฒนาหมบานท�เขมแขงและมการพฒนาท�ย �งยน มการคมครอง รกษาใชทรพยากรอยาง

คมคาในระยะส�นและระยะยาว มการสรางกฎ กตกา เทศบญญตในการคมครอง รกษา ปาชายเลน

ปาชมชน ปาบกใหอยอยางย �งยน และใหชมชนมสวนรวมอยางเขมแขงในการดแลรกษาทรพยากร

ในหมบาน และในตาบล ความเปนมา เกดเม�อป พ.ศ. 2552 เน�องจากมกฎหมายกาหนดใหสามารถมได

ทาใหระบบสภาองคกรชมชนมสวนในการสงเสรม สนบสนน ตรวจสอบการทางานในพ�นท�

�. ทางสงคมในรปแบบองคกรชมชน

ชาวบานหนองยางไดดารงชวตตามวถทางของชาวชนบทท�มลกษณะความเปนอยท�

เรยบงาย อาศยอยรวมกน ทามาหากนโดยยดอาชพเกษตรเปนหลก และใชภมปญญาท�ถกถายทอด

มาจากรนตอรน การเปล�ยนแปลงของสงคม ระบบทนนยมท�กระจายเขามาในหมบาน ทาใหชาวบาน

ตองปรบตวเอง ครอบครวและชมชน จากการท�อยรวมกนเพ�อชวยเหลอซ� งกนและกน ชาวบานหนองยาง

จงตองเพ�มเวลาในการทามาหากนมากข�น และพ�งพาเทคโนโลยเพ�มมากข�น ทาใหเกดปญหา

ท�งครอบครวและชมชน การรวมกลมเปนส�งท�ชาวบานไดนามาปรบใชไดอยางเหมาะสม เพ�อแกไข

65

ปญหาท�นบวนจะทวความรนแรงเพ�มข�นและหลากหลาย จงมสถาบน กลมองคกร เกดข�นในชมชน

เพ�อชวยเหลอกนเองตามวตถประสงค มท�งกลมท�เปนทางการและกลมไมเปนทางการ กลมท�ไมเปน

ทางการท�เกดจากการรวมตวกนเพ�อแกไขปญหาในชมชน

กลมวทยส�อสารชมชน ชาวบานหนองยางมอาชพหน�งคอการทาสวนยางพารา ซ� งเปน

อาชพสวนใหญของคนในหมบาน ท�เร�มมมาจากการสนบสนนของรฐบาล เม�อป พ.ศ. 2547 ผใหญบาน

หนองยางเลาวา ในชวงท�ราคายางมราคาสง ชาวบานมฐานะดข�น แตผลท�ตามมาน�น คอปญหาการ

ลกขโมยน�ายาง ขโมยข�ยาง ซ� งชาวบานทกครวเรอนเจอกนเปนประจา จงไดมการเรยกประชมประชาคม

หมบานถงปญหาท�เกดข�นวาจะมการแกไขปญหาอยางไร ซ� งบานหนองยางเปนเขตตดตอกบแนว

ชายแดนมประชากรแฝงเปนจานวนมาก ไดแก ชาวมอญ ชาวกมพชา ท�มารบจางทางาน ชาวบาน

หนองยางจงไดใหมการเสนอใหมการเดนยาม เพ�อดแลรกษาทรพยสน โดยใชวทยส�อสารเปนเคร�องมอ

ในการตดตอส�อสาร

การตรวจเวรยามโดยมวทยส�อสารเปนเคร�องมอส�อสารใชในการตดตอประสานงาน

กนท�รวดเรว โดยมการแบงกลมออกเปนท�งหมด 3 กลม ๆ ละ 5 คน ในแตละคน ซ� งเม�อพบการลกขโมย

จะมการแจงโดยวทยส�อสาร เพ�อใหกลมท�เหลอเขามาชวยเหลอกน ซ� งผลจากการชวยเหลอกนดแล

ความปลอดภยในชวตและทรพยสนของชาวบานหนองยางไดทาใหปญหาท�มในหมบานลดนอยลง

ซ� งทาใหเกดกลมวทยส�อสาร และขยายผลไปสทกครวเรอนเพ�มมากข�น โดยครวเรอนไหนพบการ

ลกขโมยกจะใชวทยส�อสารแจงใหกบศนยวทยส�อสารไดทราบและศนยจะแจงไปยงเครอขายเพ�อให

การชวยเหลอกน

จากการสมภาษณทาใหเราทราบวา ชาวบานมเครอขายของชมชนท�สามารถจดการกบ

ปญหาท�เกดข�น เครอขายท�ชวยกนดแลชมชนหมบาน เปนทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ดงคา

สมภาษณท�วา “กลมวทยส�อสารชมชน เกดจากปญหาท�เกดข�นในชมชนจงแกไขกนเอง โดยอาศย

วทยส�อสารเปนเคร�องมอ ทาใหปญหาของชาวบานท�มอาชพทาสวนยางหมดไป” (ประยทธ ต�งเกษม.

สมภาษณ. 2557)

จากการสมภาษณทาใหเราทราบวา ชาวบานหนองยางมการชวยเหลอเก�อกลกน ดแล

ทกขสข แกไขปญหาท�เกดข�นรวมกน ซ� งเปนทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ดงท� ผสงอายใน

ตาบล กลาววา “การชวยเหลอกนของชาวสวนยางเปนน� าใจ เปนความสามคค เพ�อดแลกนและกน

ของคนในชมชน” (ศรชย ถนอมเกยรต. สมภาษณ. 2557)

จากการสมภาษณทาใหเราทราบวา ชาวบานหนองยางมการชวยเหลอเก�อกลกน มความ

รกสามคค ซ� งใหเกดการผกพนของคนในกลมวทยส�อสารและคนในชมชน ซ� งเปนทนทางสงคม

ของหมบานหนองยางจากกจกรรมการดแลรกษาความปลอดภยในชวตและทรพยสน ดงท� ผสงอาย

ในตาบล กลาววา “การมกลมวทยส�อสาร ทาใหเราไดทางานรวมกน ชวยเหลอกน ทาใหรสกรกและ

66

สามคค มอะไรจะชวยกน รวมกนทา สวนใหญเราเปนเครอญาตกนท�งน�น” (พชต บญช. สมภาษณ.

2557) จะเหนทนทางสงคม ไดแก

1. ความรสกผกพนตอชมชน คอจากกจกรรมท�ชมชนตองรวมกนปองกนทรพยสน

ไดแก การลกขโมยน�ายาง ข�ยาง ทาใหชมชนเกดความรสกผกพน เม�อไดทางานรวมกน แกไขปญหาท�

เกดข� นในชมชน ชาวบานหนองยางจงมความรกและสามคค ผกพน และมความสานกรกชมชน

ท�ตนชวยกนปกปองและรกษาความปลอดภยของชมชนเอง

2. เครอขาย คอ จากปญหาท�เกดข�นทาใหเกดเครอขายในการดแลความปลอดภย

ใหกบชมชนหมบาน คอกลมวทยส�อสารท�มการแบงหนาท�รวมกนทาหนาท�เพ�อชวยเหลอปองกน

ชมชน

3. ความไววางใจกน คอการชวยเหลอกนดแลรกษาทรพยสนของแตละบานใน

ชมชนทาใหเกดความไววางใจในชมชน เน�องจากทกคนมความปลอดภยในชวตและทรพยสน

4. ความเอ�ออาทรชวยเหลอเก�อกลกน คอ กลมวทยส�อสารไดดแลใหความชวยเหลอกน

ทาใหชมชนเกดความชวยเหลอเก�อกลกนภายในกลมวทยส�อสารภายในชมชน

สาหรบกลมท�เปนทางการ โดยเร�มตนจากกลมธรรมชาตหรอกลมท�ยงไมเปนทางการ

โดยเปนกลมท�หนวยงานราชการไดจดต�งข�นบาง มการดาเนนการอยางตอเน�อง ซ� งกลมในหมบาน

หนองยาง มหลายกลม เชน กลมอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.) และ อสม.บานหนองยาง ตาบลชาราก

อาเภอเมอง จงหวดตราด มกจกรรมการออกตรวจเย�ยมบานผสงอาย ผปวยตดเตยง ผยากไร ซ� งไดรบ

การสนบสนนงบประมาณจากเทศบาลตาบลชาราก โดยผานกลมอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.)

ซ� งมในระดบหมบานและระดบตาบลในระดบหมบานมแกนนาคอ นายถวลย มสกรตน นางวนเพญ

ต�งเกษม นางอรญรตน สมราง และระดบตาบลมนายบรรเทง มสกรตนเปนประธาน กลมอาสาสมคร

ดแลผสงอาย มวตถประสงคท�จะใหกาลงใจกนและกน ใหความร ใหความชวยเหลอกนในชมชน

โดยกจกรรมจะเปนการออกตรวจเย�ยมบาน ตรวจสขภาพเบ�องตน ใหคาแนะนาในการดแลสขภาพ

มถงยงชพมอบให ซ� งทางกลมจะออกเย�ยมบานเปนประจาทกเดอนไปเปนหมคณะบาง แบงกน

รบผดชอบเปนแตละบานบาง

การออกเย�ยมบาน อาสาสมครดแลผสงอายจะไถถามทกขสข พดคยกบผสงอาย

ตรวจสขภาพเบ�องตน มอบของเย�ยม จดบนทกการใหความชวยเหลอ หรอความตองการใหการ

ชวยเหลอ อาสาสมครท�ออกตรวจเย�ยมตองผานการอบรมจากกองสาธารณสขและส�งแวดลอม

เทศบาลตาบลชาราก โดยจะมการอบรมใหความรในการออกตรวจเย�ยมบานเปนประจาทกป เพ�อให

อาสาสมครไดทาหนาท�ไดอยางถกตองเหมาะสม และใหคาแนะนาแกผสงอาย ผปวยตดเตยง ไดอยาง

ถกตอง นอกจากน�การออกตรวจเย�ยมบานของอาสาสมครดแลผสงอาย จะม อสม. สมาชกสภาเทศบาล

กานนผใหญบาน เจาหนาท�เทศบาล เจาหนาท�สาธารณสขออกตรวจเย�ยมดวย

67

จากบทสมภาษณทาใหเหนวา เครอขายกลมอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.) เปนกลม

เครอขายท�ตองการชวยเหลอชมชน เกดจากความเสยสละเวลาสวนตวของตนเพ�ออาสาไปดแลคน

ในชมชน ซ� งจะทาใหระบบความสมพนธระหวางบคคลในกลมระหวางบคคลท�ไดรบการตรวจเย�ยม

บาน ครอบครวผสงอายกบกลมมความสมพนธอนดตอกน สรางความรกความผกพน ความสามคค

ทาใหเกดเปนทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ดงคาสมภาษณท�วา “กลมเรารสกภมใจและดใจ

ทกคร� งท�ไดรบรอยย�ม ความปล�มปตจากผสงอาย การทางานของกลมเราทาใหเราเองมความสขท�ได

ชวยเหลอเก�อกลกน ไดไปใหความร คาแนะนาถอวาไดทาบญไปในตว” (ถวลย มสกรตน. สมภาษณ.

2557)

จากการสมภาษณทาใหพบวา กลมเครอขายอาสาสมครดแลผสงอาย มการชวยเหลอ

เก�อกลกน มความรกความสามคคกนท�เกดจากการชวยเหลอกน มความเช�อม�นวาจะทาใหชมชนม

ความเขมแขงได ซ� งสะทอนใหเหนทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ดงท� กรรมการกลมเครอขาย

อาสาสมครดแลผสงอาย กลาววา “ถาชมชนมการชวยเหลอผท�ตกทกขไดยาก ผสงอายมนทาใหเราอย

กนอยางด ความปรารถนาดตอกนจะทาใหชมชนเราเขมแขง” (บรรเทง มสกรตน. สมภาษณ. 2557)

จากการสมภาษณทาใหเหนวา ชาวบานหนองยางมเครอขายอาสาสมครในชมชนใหการ

ชวยเหลองาน ซ� งจะเปนภาพสะทอนใหเดก ๆ ไดเรยนร เสยสละ รจกชวยเหลอเก�อกล มเมตตากรณา

ตอบแทนและกตญ�กบผสงอาย ผตกทกขไดยาก ซ� งเปนการสรางความสมพนธในชมชน กอใหเกด

ทนทางสงคมของหมบานหนองยาง ดงคาสมภาษณท�วา “อาสาทางานดวยใจ หวงวาผสงอายจะรสกด

และจะเปนตวอยางท�ดใหกบเดกและเยาวชนทาตามตอไป ” (วนเพญ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

จากการสมภาษณทาใหสะทอนบทบาทของชมชนท�มการไววางใจกนในการทางาน

ทาหนาท�ของกลม อผส. ซ� งการใหโดยไมมประโยชนแอบแฝงเกดการผกพนของคนในชมชน

ความไววางใจกนของคนในชมชน ซ� งเปนทนทางสงคมของหมบานหนองยางท�เกดข�น ดงคาสมภาษณ

ท�วา “กลม อผส. เราไดรบการเช�อม�นและไวใจจากคนในชมชน เพราะเรามแตใหไมมผลประโยชนอะไร

ไดความชวยเหลอจากหนวยงานราชการเปนอยางด ตรงกบนโยบายของเทศบาลท�ตองการใหเราไม

ทอดท�งกนในยามยาก” (ดเรก บญช. สมภาษณ. 2557) จากกจกรรมการตรวจเย�ยมบานของกลม

อาสาสมครดแลผสงอาย จะเหนทนทางสงคม ไดแก

1. ความรสกผกพนตอชมชน คอการท�กลม อาสาสมครดแลผสงอาย ผปวยตดเตยง

ผดอยโอกาส ไปเย�ยมทกขสขกบครอบครวผสงอาย ทาใหชมชนผกพนกนดวยน� าใจของคนในกลม

ท�อาสาดสขภาพ ดแลจตใจของคนสงอาย คนดอยโอกาส

2. เครอขาย คอ เกดเครอขายการดแลสขภาพ ดแลจตใจกนในชมชน ไดแก กลม

อาสาสมครดแลผสงอาย

68

3. ความไววางใจกน คอ เม�อมการพดคยใหกาลงใจกนทาใหเกดความไววางใจเกดข�น

ระหวางคนในชมชน

4. ความเอ�ออาทรชวยเหลอเก�อกลกน คอ กจกรรมเกดจากการอาสาทาใหชมชนเกด

การชวยเหลอเก�อกลกน ชวยใหกาลงใจ ชวยสงเคราะหผดอยโอกาส เกดสงคมแหงการให เกดจตอาสา

ในชมชน

กลม อสม. (อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน) คอชาวบานผท�ไดรบการอบรมเร�อง

สขภาพมาแลว แตการทางานในอดตลมลกคกคลานมาเร�อย มการเปล�ยนแปลงสมาชกบอยคร� ง

เน�องจากสาเหตความไมเขาใจกน และไมรสกวาเปนเจาของ คดวาทางานเพ�อเจาหนาท�สาธารณสข

ทางานเพ�อกระทรวงสาธารณสขเพราะวามการกาหนดงาน กาหนดกจกรรมใหเปนไปตามเจาหนาท�รฐ

ตองการจนกระท�งกลมมการพฒนาทม ทากจกรรม ประชมปรกษาหารอ มการทดลองทางานแบบ

ลองผดลองถกในขบวนการกลม กลมเกดการเรยนรจากประสบการณเอง เจาหนาท�รฐเปนเพยงท�

ปรกษาดานวชาการ องคกรไดรบการสนบสนนจากรฐบาลในดานวชาการ การตลาดทนทางเศรษฐกจ

มทนในการทศนศกษาดงานท�ทางเทศบาลไดจดสรรใหทกป องคกรสามารถทางานโดยอาศยวฒนธรรม

ความเช�อ คานยม ประเพณ ระบบเครอญาตท�นบถอกน ทาใหเกดการชวยเหลอ เปนการรวมตวกนเพ�อ

ชวยเหลอ ดแลสขภาพของญาตพ �นองบานใกลเรอนเคยง เปนสวสดการดานสขภาพอนามย

ข�นพ�นฐาน ซ� งผลลพธน�นทาใหชมชนมสขภาพด การดแลทางดานจตใจใหกนและกน เสรมสราง

เครอขายความรวมมอในดานตาง ๆ ตามมา เชน การรวมตรวจเย�ยมผปวยตดเตยงกบกลมอาสาสมคร

ดแลผสงอาย เปนตน

กองทนหมบานหนองยาง มวตถประสงคตองการใหสมาชกรจกการออมเงน เปาหมาย

เปนกองทนหมบานหนองยาง ท�เขมแขงสามารถสนองตอความตองการแกผมาใชบรการได สะดวก

รวดเรวและประทบใจ

ประวตความเปนมา กองทนหมบานหนองยางต�งอย ศาลา 5 ธนวา ตาบลชาราก อาเภอ

เมอง จงหวดตราด ไดรบงบประมาณจากรฐบาล 1,000,000 บาท คร� งท� 1 เม�อวนท� 24 ธนวาคม

พ.ศ. 2544 คร� งท� 2 ไดรบเงนคาบรหารจดการดเดน 3 ดาว 100,000 บาท เม�อวนท� 25 กรกฎาคม

พ.ศ. 2546 คร� งท� 3 ไดรบเงนคาบรหารจดการดเดน 3 ดาว 200,000 บาท เม�อวนท� 30 ธนวาคม พ.ศ. 2552

คร� งท� 4 ไดรบเงนจดสรร 1,000,000 บาท เม�อวนท� 26 ตลาคม พ.ศ. 2555 มกองทนบญชท� 1 มเงน

จดสรร 2,300,000 บาท บญชรายได บญชท� 2 ดอกเบ�ยกองทน 17,097 บาท บญชการเงน (โครงการ

การฝากวนละนดบานหนองยาง) มสมาชกจานวน 69 ราย เปนเงนจานวน 551,200 บาท สมาชกกองทน

หมบานม 148 ราย เงนหน 250,700 บาท รบสมครสมาชกแรกเกดจนถง 60 ป สมาชกฝากเงนสงเคราะห

โครงการทรพยม�นคง มจานวน 114 ราย จานวนเงนฝาก ณ ปจจบน 583,500 บาท ธนาคารออมสน

69

สาขาตราดสนบสนนและพฒนาเปนสถาบนการเงนชมชนกองทนบานหนองยางและเปดทาการแลว

โดยมธนาคารออมสนสาขาตราดเปนพ� เล� ยงท�ปรกษา สวนสถานท�ทาการไดรบการสนบสนนจาก

นายผน วองไว นางทรพย วองไว สมาชกไดมการออมและสมาชกท�ตดหน�นอกระบบ ไมตองเปน

หน�นอกระบบอก สถาบนคอยดแลชวยเหลอเก�อกล กองทนหมบานท�พฒนาทาใหสรางความเปนผนา

สถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตนแบบใหสถาบนการเงนชมชนอ�นมาศกษาดงาน

เพ�อนาไปเปนแบบอยาง เปนศนยรวมศกษาดงานของกองทนหมบานและสถาบนการเงนชมชน สราง

เครอขายพนธมตรกองทนหมบานและชมชนท�วประเทศ การใหการบรการแกสมาชกและผมาใชบรการ

สะดวกรวดเรวและประทบใจ ชมชนมการวางแผนในการบรหารจดการสถาบนการเงนกองทนหมบาน

หนองยาง อยางเปนรปธรรม ชดเจน รวดเรว โปรงใส ใสใจการใหบรการ สมาชกสามารถตรวจสอบ

การปฏบตงานได มทกษะการพฒนาการดานการใหบรการขอมลขาวสาร ดานเทคโนโลย มความ

คาดหวงในอนาคต กองทนหมบานหนองยางสถาบนการเงนชมชนจะเปนสถาบนการเงนท�เขมแขง

ม�นคง ผมาใชบรการช�นชมตอการใหบรการ เปนแหลงเงนทนท�มดอกเบ�ยต�า ชมชนไมตองพ�งพา

เงนนอกระบบ การบรหารจดการโดยคนในชมชน สามารถตรวจสอบได

ดานการใหบรการ ประเภทเงนฝาก มฝากบญชออมทรพย อตราดอกเบ�ย 1% ตอป

ฝากบญชประจา 1 ป อตราดอกเบ�ย 3% ตอป ฝากบญชประจา 2 ป อตราดอกเบ�ย 4% ตอป และฝากบญช

ประจา 3 ป อตราดอกเบ�ย 5% ตอป สวนประเภทเงนก มการปลอยสนเช�อท�วไป อตราดอกเบ�ย 1%

ตอเดอนสมาชกกาหนดการสงคนเงนกเปนรายเดอน ดานการใหบรการสนเช�อ มสนเช�อเพ�อการลงทน

คาขาย (แปลงสนทรพยเปนทน) สนเช�อโครงการบานและท�ดน สนเช�อนอกระบบ สนเช�อการเกษตร

ซ� งสทธท�สมาชกไดรบสวสดการ สมาชกปวยนอนโรงพยาบาลคนละ 350 บาท จานวน 5 คน/ป สมาชก

คลอดบตร รบขวญถงแมและลก คนละ 500 บาท/คร� ง สมาชกเสยชวตจาย 4,000 บาท ผสงอาย 65 ป

ข�นไป รบเบ�ยยงชพ คนละ 300 บาท/ป

กลมปยบานหนองยาง เปนการรวมตวเพ�อของเกษตรกรท�ตองการลดตนทนในการ

ทาการเกษตร โดยการรวมทนกนและจดซ�อปยในปรมาณมาก ๆ ซ� งจะไดในราคาถกมาใชในกลมพรอม

ท�งเพ�อการแลกเปล�ยนความรทางดานการเกษตร เปนการรวมตวกนเพ�อชวยเหลอในการดแลสวสดการ

ใหกนและกน สรางอานาจในการตอรองราคา รวมกนเพ�อซ�อปยในจานวนมาก ๆ ทาใหลดตนทน

ในรปแบบคลายกบสหกรณ จงทาใหสมาชกในกลมมตนทนท�ลดลง สามารถท�จะเอาปยไปแลว

ผอนชาระเปนรายเดอนได

ตวอยางขางตนแสดงใหเหนถงทนสถาบนของชาวบานท�ทาในส�งท�เปนคณคาท�มอย

ในชมชนบานหนองยาง การรวมตวเปนกลมและองคกร ท�งท�เปนทางการและไมเปนทางการลวนแต

เปนส�งท�ด มประโยชนตอชมชน และสรางพลงรวมท�งอานาจในการตอรองท�งภายในและภายนอก

70

ชมชนหมบาน พฒนาการของแตละกลมอาจแตกตางกนชาบางเรวบาง ทกอยางเปนบทเรยน เปนการ

เรยนรรวมกน การลองผดลองถก ส�งสมประสบการณ จนทาใหกลมตาง ๆ ท�มอยเกดความม�นคง

และเขมแขงเปนทนทางสงคมท�สาคญของหมบานหนองยาง

การรวมกลมในหมบานหนองยาง เปนการสรางความเขมแขงใหกบหมบาน โดยอาศย

ทนทางสงคมท�มอยในชมชนเพ�อตอบสนองความตองการในการแกไขปญหาตาง ๆ ของชมชน ท�งดาน

อาชพ สงคม วฒนธรรม และประเพณ ซ� งสามารถดารงอยไดภายใตการรวมตวกนของกลมท�ชาวบาน

สรางข�นเอง

ความสมพนธของทนทางสงคมของหมบานหนองยางกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชน

กองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

สถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง เปนหน�งในการของการขบเคล�อนเศรษฐกจ

สชมชนทองถ�น โดยจะเปนการสรางความม�นคงของเศรษฐกจชมชนและการเสรมสรางศกยภาพ

ชมชนในการอยรวมกนกบทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมอยางสนตและเก�อกลกน โดยใหทกคน

ไดรบหลกประกนความม�นคงทางเศรษฐกจและสงคมท�หลากหลายประเภทอยางท�วถง สงเสรมการ

ประกอบอาชพสรางรายไดและการดารงชวตใหมความม�นคง โดยการสรางโอกาสใหเขาถงแหลงทน

เพ�อประกอบอาชพและรายไดอยางท�วถง สถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก

อาเภอเมอง จงหวดตราด เปนอกสถาบนการเงนชมชนหน� งท�เกดจากนโยบายของรฐบาลท�ใหโอกาส

เขาถงแหลงเงนทนเพ�อการประกอบอาชพและรายไดอยางท�วถง โดยทาหนาท�เปดใหบรการธรกรรม

ทางการเงนข�นพ�นฐาน เชน รบฝากเงนถอนเงนก ยมเงน ซ� งธรกรรมเหลาน� อย ภายใตกรอบ

พระราชบญญตกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต เปนตวแทนหรอทาธรกรรมทางการเงนแทน

สถาบนการเงนท�สนบสนน

สถาบนการเงนชมชน เกดจากกองทนหมบาน กอต�งคร� งแรกเม�อวนท� 30 สงหาคม พ.ศ. 2544

มจานวนสมาชกคร� งแรกจานวน 318 คนโดยมคณะกรรมการจานวน 15 คนและมมตท�ประชมใหเหลอ

11 คน จนถงปจจบนและในป พ.ศ. 2548 ไดรบรางวลรองชนะเลศอนดบ 2 ในการประกวดในระดบ

อาเภอและไดรบรางวล 3A และไดรบการเพ�มทนจานวนสมาชก 100,000 บาท เม�อวนท� 23 ธนวาคม

พ.ศ. 2550 และตอมากองทนไดดาเนนการมาถงปจจบนมจานวนสมาชก 545 คนตอมาไดมการประเมน

ความพรอมและจดต�งเปนสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยางในวนท� 2 มนาคม พ.ศ. 2557

และไดรบรางวลชนะเลศอนดบท� 1 ในการประกวดสถาบนการเงนกองทนหมบานดเดนระดบภาค

ตะวนออก เม�อวนท� 23 ธนวาคม พ.ศ. 2557 และไดดาเนนกจการท�เกดผลประโยชนตอชมชน โดยได

จดสวสดการใหกบสมาชกและชมชนจากกาไรท�เกดจากการบรหารจดการท�ดซ� งความสมพนธ

71

ของทนทางสงคมของหมบานหนองยางกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

ผวจยจะอธบายความสมพนธจากการสมภาษณคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนกองทนบาน

หนองยาง โดยแบงออกเปน 2 ประการ โดยมรายละเอยดดงตอไปน�

1. การใชทนทางสงคมภายใตการบรหารจดการของสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

หนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

จากการสมภาษณผใหขอมลสาคญ พบวา ทนทางสงคมกอนท�จะเกดข�นในการบรหาร

จดการของสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด คอ

เครอขายกลมสจจะสะสมทรพยและกองทนหมบานหนองยาง ซ� งผนากลมและกรรมการตลอดจน

สมาชกของเครอขายกลมสจจะสะสมทรพย และกองทนหมบาน กอใหเกดความรวมมอในกจกรรม

ของสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ท�งกอนและหลงกอต�งสถาบนการเงนชมชน

เน�องจากการประชมกนไมบอยนก และในบางคร� งจะมเร�องดวนใหตองตดสนใจ จงเปนสาเหตใหม

ความเหนรวมกนท�จะตองคดเลอกตวแทนสมาชกเพ�อเปนคณะกรรมการ ซ� งอาศยคณะกรรมการ

กลมสจจะสะสมทรพย และกองทนหมบานหนองยางเปนหลกในการขบเคล�อนงานของสถาบน

ซ� งเปนผท�มประสบการณในการทางาน

ผนาท�ไดรบการเลอกจะเปนผมวสยทศนในการบรหาร มความซ�อสตย เสยสละ เปนท�

ยอมรบของคนในชมชน เปนผมภมร ภมฐาน ภมปญญา เปนผมความพรอมท�งในเร�องครอบครวและ

เร�องสวนตว มความร มความนาเช�อถอไววางใจได เปนผนาท�สรางระบบความสมพนธทางสงคม

ท�สามารถสรางปฏสมพนธทางสงคมท�ดและมคณภาพ กอใหเกดความสามคคกลมเกลยวในชมชน ม

ความคนเคยและรจกเปนอยางด ดงคาใหสมภาษณท�สาคญวา “คนในชมชนน� สนทกน อยกนอยาง

ญาตมตร มอะไรมกคยกน เพราะทกคนเปนคนในชมชน คณะกรรมการ กใชการเลอกกนเอง อาศย

ความเสยสละ จตอาสา ไมมการบงคบใจกน กรรมการมประสบการณจากการส�งสมจากการทางาน

กลมสจจะสะสมทรพยและกองทนหมบาน หนวยงานราชการตาง ๆ เขามาใหความรมากมาย เรา

อาศยความขยน จตอาสาผานการทางานกองทนหมบานจนทาใหเราประสบความเสรจในการพฒนา

กองทนหมบานสการเปนสถาบนการเงนชมชน เราแลกเปล�ยนประสบการณกนในหมบาน ใครมหนาท�

อะไรกทากน แบง ๆ กนทา” (วนเพญ ต�งเกษม.สมภาษณ. 2557)

ทนทางสงคมสงผลใหเกดการรวมกลมคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนเพ�อท�จะ

ทางานของกองทนหมบานใหผานการประเมนตวช� วด เสยสละเวลาในการทางานสวนตว ทาสวน

ทานา ทาไร ไปดงานในสถานท�ตาง ๆ รวมอบรมระบบคอมพวเตอร ระบบบญชท�เหมาะสมกบการ

ขยายตวของการทาธรกรรมทางการเงนของสถาบนการเงน การประสานงาน การตดตามขาวสารจาก

หนวยงานท�เก�ยวของการประชาสมพนธ ซ� งชาวบานหนองยาง แกนนา ตางใหความสาคญและม

ความยนดท�จะชวยเหลอ ชวยทาอยางสดกาลงความสามารถ ดงคาใหสมภาษณท�สาคญวา “คนใน

72

หมบานหนองยางจะตองมงานสงกรานตเปนประจาทกป ไมวาจะมคนมางานมากนอยแคไหน เราทา

สบตอกนมา เกดมากมงานสงกรานตแลว สถาบนการเงนชมชนเชนกน เปนของคนในชมชน เราทา

อะไรไดกชวยกนทา เพราะเปนสมบตของคนหนองยาง และเปนส�งท�จะเชดหนาชตาใหกบคนหนองยาง

ดวยและมประโยชนกบเรา” (พชต บญช. สมภาษณ. 2557) สอดคลองกบคาสมภาษณของนายประยทธ

ต�งเกษม ท�วา “ผมกชวยทา มนเปนของทกคน เราเปนพ�นอง ญาต ๆ กนชวยกนทาในชมชน ใครทาไรได

กทา เดก ๆ ท�เกงคอมกชวยทาบญช ทาคอม ผมบรหารและประสานงานนอง ๆ ชวยกนไดด ชมชน

ใหความรวมมอ จงทาใหธนาคารของเราเกดข�น และมทกวนน� ” (ประยทธ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

การใหความรวมมอในการเปนคณะกรรมการสถาบนการเงนของท�งสมาชกและผนา

กลมสจจะสะสมทรพยและกองทนหมบานมผลตอการขบเคล�อนทนทางสงคมใหดาเนนไปอยาง

รวดเรวและมพลง ท�งน� กลมคณะกรรมการ ตลอดจนสมาชกท�สงผานจากกลมสจจะสะสมทรพย

และกองทนหมบานท�เกดข�นลวนแตตองสมครใจเขามารบหนาท�ตาง ๆ เน�องจากกลมคณะกรรมการ

ตาง ๆ ไมมงบประมาณสนบสนนคาตอบแทน ซ� งสวนใหญจะเปนผท�เปนคนในชมชนท�รจกกน

เปนอยางดและคนในชมชนใหความนบถอ อนเกดข�นไดจากพ�นฐานของความสมพนธท�แนนแฟน

และการคดถงผลประโยชนของสวนรวม มการประสานการทางานกนเปนอยางด

ความสมพนธท�แนนแฟนในระบบเพ�อนบานของคนในสงคม ความเหนอกเหนใจ

เอาใจใสตอสวนรวม รวมไปถงการมผนาท�เขมแขงน�น ลวนเปนสวนประกอบท�สาคญท�ทาใหคน

ในชมชนยอมมองเหนประโยชนท�สาคญของการมสถาบนการเงนชมชน เม�อมการประชมกมการ

ใหความสาคญ เขารวมประชม และมการแลกเปล�ยนความคดเหนซ� งกนและกน จนนาไปสขอสรป

ในการพฒนาสถาบนการเงนชมชนและหมบานในดานตาง ๆ ดงท� ผสงอายในตาบล กลาววา “มประชม

กไปท�ศาลา 5 ธนวา เขาใหทาไรกทา ชมชนเราจะไดกาวหนา กรรมการ ผนา ชาวบานท�วางกมาประชม

ชวยเหลองานกน เวลาประชมกพดคยกนแบบพ�นอง แลกเปล�ยนความคดเหนซ� งกนและกน นาไปส

ขอสรปในการพฒนาสถาบนการเงนชมชน” (สกาวใจ แสนใจยะเลศ. สมภาษณ. 2557)

ทนทางวฒนธรรมท�สะสมมา เชน การชวยเหลอเก�อกลกนในชมชนในเร�องของการ

ทาบญ การรวมจดงานในวนสงกรานต ตางทาใหเกดความรกความผกพนกนทาใหชมชนมความ

สามคคในชมชนมการดาเนนกจกรรมทางสงคมตาง ๆ รวมกนเปนอยางด นาไปสทนท�เก�อหนน

สนบสนนสงเสรมการพฒนาตอยอดกองทนหมบานสสถาบนการเงนชมชนท�มความเขมแขง

ทนมนษยมความสาคญเชนกน หมบานหนองยางนอกจากจะมทรพยากรท�อดมสมบรณแลวส�งหน� ง

ท�มไมนอยไปกวากนคอ ทนมนษยท�ไดส�งสมประสบการณการทางานจนทาใหเกดความเช�ยวชาญ

ชานาญงาน ในการเปนทนท�มความสาคญเชนกน ไดแก คณะกรรมการในหมบาน ผนาชมชนท�ม

73

ความสามารถและประสบการณท�งความร ทกษะในดานตาง ๆ ท�มความแตกตางกนไป จนทาให

เกดการประสานพลงความรความสามารถตอบสนองงานของสถาบนการเงนชมชนเปนอยางด

สวนทนทางการเมองการปกครอง คอ ผนาชมชน มการปกครองท�เปนเอกภาพ ผนาไดรบความ

ไววางใจ สามารถนานโยบายสการปฏบตไดดน�น สงผลทาใหการเมองการปกครองมเสถยรภาพตอ

การดาเนนงานของสถาบนการเงนชมชนเชนกน ท�เปนทางการทาใหสถาบนการเงนชมชนพฒนาตอ

ยอดงานไดเปนอยางด ดงคาใหสมภาษณท�สาคญวา “ผนาของเรามความเสยสละ มความร ความพรอม

และท�สาคญมใจ เราจงไดคนท�ด ซ� งการไดผนาท�ด ทาใหสถาบนการเงนของเรามความกาวหนา

เราจงไวใจคณะกรรมการหมบาน คณะกรรมการกลมสจจะสะสมทรพย คณะกรรมการหมบาน

ตางกมชวยกนทางานเพ�อสถาบนการเงนชมชนของเรา” (สกาวใจ แสนใจยะเลศ. สมภาษณ. 2557)

สอดคลองกบ บนเทง มสกรตน ท�วา “ในฐานะของสมาชกสภาในเขตน� ผนามสวน

ในการผลกดนใหเกดสถาบนการเงนชมชน อกสวนหน�งคอความเขมแขงของกลมสจจะสะสมทรพย

คณะกรรมการกองทนหมบานท�พฒนาคนท�มความสามารถ มความเช�ยวชาญ ซ� งนามาใชในงานสถาบน

การเงนชมชนเปนอยางด ท�งการทาบญช การปลอยกท�เขามประสบการณ จงทาใหเกดความเขมแขง

ของสถาบนการเงนและมทกวนน� ” (บรรเทง มสกรตน. สมภาษณ. 2557) และสอดคลองกบคาสมภาษณ

ของ วนเพญ ต�งเกษม ท�วา “การท�เรามความรวมไมรวมมอในการทากจกรรมทางวฒนธรรม เชน

วนสงกรานตท�หมบานเราทาเปนประจา การชวยเหลองานบญงานศพตาง ๆ ชมชนเราจงเกดความรก

ความสามคคชวยเหลอเก�อกลกน ชมชน ผนาจงมความสมพนธท�ด การทางานจงราบร�นเพราะเรา

ทางานอยางไวใจกน เก�อกลกน” (วนเพญ ต�งเกษม. สมภาษณ. 2557)

2. การมความไวเน�อเช�อใจตอคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนในการบรหารการเงน

หลงจากการจดต�งสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง มคณะกรรมการ

ท�มาจากเครอขายกลมสจจะสะสมทรพยและกองทนหมบาน ไดทาหนาท�ในการบรหารจดการสถาบน

การเงนชมชน พบวาคนในชมชนมความไววางใจตอคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนเปนอยางด

การท�คณะกรรมการเปนผมประสบการณ มความสามารถและถกส�งสมความไววางใจจากการท�คน

ในชมชนเหนเปนท�ประจกษในผลงานท�ผานมา ทาใหไมเปนการยากท�คนในชมชนจะตดสนใจในการ

นาเงนมาฝากกบสถาบนการเงนชมชนเพ�มมากข�นอยางเทาตว จนทาใหเกดการใหอานาจ ความไววางใจ

กบคณะกรรมการสถาบนการเงนดาเนนการบางอยางแทนตนเอง ดงท� ผสงอายในตาบล กลาววา

“คณะกรรมการเปนกลมท�เราเลอกกนเอง เปนคนท�เรารจก ซ�อสตย โปรงใส เรามอะไรกคยกนกบเขา

เงนท�มาฝากกคดวาเขาคงรกษาเงนเราไวได ดอกกด การนาไปกกใหกบคนท�จาเปน จงมอบอานาจให

74

คณะกรรมการในการตดสนใจปลอยก” (สงกรานต สเสน. สมภาษณ. 2557) สอดคลองกบคาท�

ผสงอายในตาบล กลาววา “คณะกรรมการสถาบนเปนคนท�เรารจก ผานการทางานมาดวยกน รทกแงมม

กนและกน ใครเปนไง เราจงม�นใจวาการฝากเงน การท�จะค�าใคร คณะกรรมการไดกล�นกรองเปนอยางด

เรามทกวนน� ไดกเพราะคณะกรรมการ เราจงเช�อม�นไวใจในตวคณะกรรมการ ผนาท�ทาหนาท�ของ

สถาบนการเงน เรากเงนเขากชวยเหลอ หาคนมาค�า เวลาเราตองค�าเรากสนทใจท�จะค�าประกนคนอ�น”

(อบล เร�องขณะ. สมภาษณ. 2557)

คณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนลวนเปนคนท�คนในชมชนใหความเคารพนบถอ

จงไวใจท�จะตดสนใจนาเงนมาฝาก โดยเช�อวาคณะกรรมการไดกระทาเปนส�งท�ดและเหมาะสม

ความยดหยนในการดาเนนการใด ๆ ในการดแลท�งลกหน� และดแลใหลกหน� ชาระหน� ตรงเวลา

การประนประนอม สงผลตอความเช�อม�น ความไวเน�อเช�อใจและความรสกผกพนตอกน ชวยลด

ความขดแยงท�เกดข�นได

บรรยากาศท�เปนกนเองในการประชมและขบเคล�อนการพฒนาสถาบนการเงนชมชน

การประชมสมาชกสถาบนการเงนชมชน เปนการประชมท�สงเสรมใหคนในชมชนมความกลาในการ

แสดงความคดเหน หรอโตแยงกนในประเดนตาง ๆ อยางอสระ โดยไมเกรงกลวตออทธพลใด ๆ

อาจมความเหนท�แตกตางกนบาง แตสามารถนาไปสขอสรปไดทกคร� ง โดยมผนาและคณะกรรมการ

สถาบนการเงนเปนผประสาน ประนประนอม ซ� งสงผลตอความนาเช�อถอของสถาบนการเงนชมชน

กองทนหมบานหนองยางดงคาท�วา “การประชมเปนการประชมท�เปนกนเอง เราสามารถคยกน แสดง

ความเหนไดทกเร�อง มอะไรตรงไหนไมเขาใจกถามได คณะกรรมการเขากใหคาตอบเรา เราจงเหนวา

เราไวใจเขาไดทกเร�อง เพราะพวกเขาเปนคนท�เสยสละทางานใหกบหมบานเรา”(ถวลย มสกรตน.

สมภาษณ. 2557) สอดคลองกบ ผสงอายในตาบล กลาววา “คนท�มาประชมสวนใหญจะมาเพราะมาฟง

เขามากกวา เพราะเราเช�อวาเขาทาดแลว และมประสบการณจากการทาหนาท�มาโดยตลอด การท�สถาบน

ใหเรานาเงนมาฝากไดดอกเบ�ยสงไมตองไปถงในเมอง เปนส�งท�ด เงนกหมนเวยนใหกทามาหากน

ของคนในชมชน เราจงคดวาไมเส�ยงท�เงนจะหายไป เพราะผนาด คณะกรรมการเย�ยม ซ� งเขาทาดมาตลอด

ไมมประวตเสย” (ปรดาพร แสนใจยะเลศ. สมภาษณ. 2557)

นอกจากน�การท�ชมชนมสถาบนการเงนชมชน ชมชนจงเกดความไววางใจกน คนใน

ชมชนตองกเงน ชาระเงน และผลดกนทาหนาท�ค � าประกน ทาใหชมชนเกดความไววางใจ การเช�อม�น

เพ�มมากข�น ดงท� ผสงอายในตาบล กลาววา “การมสถาบนการเงนชมชนทาใหเราค�าประกนเงนกกน

ไปมา ทาใหเรามความเช�อถอกนไววางใจ เช�อม�นกนในชมชน” (สมใจ ชาปฏ. สมภาษณ. 2557)

สอดคลองกบ ผสงอายตาบล กลาววา “การค�าประกนเปนเร�องธรรมดาสาหรบเรา เพราะกอนมสถาบน

การเงนชมชน เรากค �ากนไปมา ซ� งไมเคยมปญหา เพราะกรรมการเขาบรหารด ปลอยกอยางมระบบ

75

มหลกเกณฑ จนไมมขอใด ๆ ท�เราจะขนของหมองใจกน”(ประมวล อภบาลศร. สมภาษณ. 2557)

และสอดคลองกบ ผสงอายในตาบล กลาววา “การท�เราหาคนมาค�าประกนไมใชเร�องยาก เพราะเขา

เตมใจค�าใหเรา เพราะเราไมเคยทาไรเสยหาย อาจมการผดนดชาระบางแตเรากมเหตผล และสราง

ความม�นใจใหเขา วาเราไมหนหน� เพราะเราหนไมได เราเปนคนในชมชนน� ตองอยท�น� กรรมการ

จะชวยเหลอเราเสมอ จนทาใหเรามความไวใจกน เช�อถอและเช�อม�นกนละกนในชมชน”(อานาจ

เหลอสมบญ. สมภาษณ. 2557)

บทท� 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยเร�อง ทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง

หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด แบงออกเปน 4 หวขอ ไดดงน�

1. วตถประสงคของการวจย

2. สรปผลการวจย

3. การอภปรายผลการวจย

4. ขอเสนอแนะ

วตถประสงคของการวจย

1. เพ�อวเคราะหทนทางสงคมของหมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง

จงหวดตราด

2. เพ�อศกษาความสมพนธทนทางสงคมกบการบรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทน

หมบานหนองยาง หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

สรปผลการวจย

ขอคนพบ ตามวตถประสงคขอท� 1 สามารถสรปไดวา ทนทางสงคมของหมบานหนองยาง

หมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ผวจยพบวาทนทางสงคมของหมบานหนองยาง

สามารถแบงออกเปน 3 ทน ดงมรายละเอยดดงน�

1. ทนทางสงคมในรปแบบบรรทดฐานทางสงคม ซ� งเกดจากการส�งสมความสมพนธ ดงน�

1.1 ความเช�อ คานยมท�ด จารตและประเพณ เปนการแสดงถงความสมพนธทางสงคม

ท�ทาใหเกดการชวยเหลอซ� งกนและกน เกดความรวมมอ การพ�งพาอาศยกน เปนวถชวตท�ดารงอย

ซ� งเปนทนความเอ�ออาทรชวยเหลอเก�อกลกนท�เหนชดในหมบานหนองยาง การชวยเหลอกนของ

คนในชมชนบานหนองยางยงคงอยดวยความมน� าใจใหแกกนและกน และมอยใหเหนในระยะเวลา

ท�ผศกษาไดพบเหน เชน งานศพ งานวนสงกรานต

1.2 ความรวมมอ การพ�งพาอาศยกนและกน การรวมกลมกนเพ�อใหเกดความรวมมอ

และพ�งพาอาศยกนมเหนอยเปนประจาในหมบานหนองยาง ชาวบานใหความรวมมอในกจกรรม

ตาง ๆ ท�เกดข�นในชมชนท�งงานสวนรวมและงานสวนตว ไดแก กจกรรมสวนรวม สวนใหญเปน

77

งานบญ พธกรรมและงานพฒนาหมบานท�เก�ยวของกบงานทางศาสนาในการจดงานแตละคร� ง ชาวบาน

จะมการประชมหารอกนกอน โดยจะใชศาลา 5 ธนวาคม เปนสถานท�ประชม ชาวบานหนองยางม

การทาบญรวมกนเปนประจา งานสวนบคคล ท�พบเหนมการใหความรวมมอไมนอยกวางานสวนรวม

ไมวาจะเปนงานเก�ยวกบการเกษตรหรอการผลต

1.3 ความเอ�ออาทร ความหวงใยกน ของชาวบานหนองยางเปนท�ประจกษ ซ� งภายใน

หมบานการตรวจเย�ยมบานของกลมอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.) และ อสม.บานหนองยาง หมท� 5

ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด มกจกรรมการออกตรวจเย�ยมบานผสงอาย ผปวยตดเตยง

ผยากไร ซ� งไดรบการสนบสนนงบประมาณจากเทศบาลตาบลชาราก โดยผานกลม อผส.

2. ทนทางสงคมในรปแบบเครอขาย เปนการรวมกลมท�ชาวบานไดสรางเครอขายได

อยางเหมาะสม จงมกลมองคกรเครอขายเกดข�นในชมชนเพ�อชวยเหลอกนเองตามวตถประสงค มท�ง

เครอขายท�เปนทางการและกลมไมเปนทางการ เครอขายท�เกดจากการรวมตวกนเพ�อแกไขปญหาใน

ชมชนน�นคอ กลมเครอขายสจจะสะสมทรพย และสภาองคกรชมชนตาบลชาราก ซ� งมการดาเนนการ

ของเครอขายอยางตอเน�องในหมบานหนองยางและระดบจงหวด

3. ทนทางสงคมในรปแบบองคกรชมชน เปนการรวมกลมเปนส�งท�ชาวบานไดนามา

ปรบใชไดอยางเหมาะสม เพ�อแกไขปญหาท�นบวนจะทวความรนแรงเพ�มข�นและหลากหลาย จงม

กลมองคกรเกดข�นในชมชนเพ�อชวยเหลอกนเองตามวตถประสงค มท�งกลมท�เปนทางการและกลม

ไมเปนทางการ กลมท�ไมเปนทางการท�เกดจากการรวมตวกนเพ�อแกไขปญหาในชมชนน�นคอ กลม

วทยส�อสารชมชน สาหรบกลมท�เปนทางการ เร�มตนเปนกลมธรรมชาตหรอกลมท�ไมเปนทางการ

บาง เปนกลมท�หนวยงานราชการไดจดต�งข�นบาง ซ� งมการดาเนนการอยางตอเน�อง กลมในหมบาน

หนองยางมหลายกลม ไดแก กลมเกษตรกร กลมปยบานหนองยาง กลม อสม. เปนตน

การรวมกลมในหมบานหนองยาง เปนการสรางความเขมแขงใหกบหมบาน โดยอาศยทน

ทางสงคมท�มอยในชมชนเพ�อตอบสนองความตองการในการแกไขปญหาตาง ๆ ของชมชน ท�งทางดาน

อาชพ สงคม วฒนธรรม และประเพณ

ขอคนพบ ตามวตถประสงคขอท� 2 สามารถสรปไดวาความสมพนธทนทางสงคมกบการ

บรหารจดการสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ผวจยพบวา

ทนทางสงคมของหมบานหนองยาง มความสมพนธกบการจดการสถาบนการเงนชมชน

กองทนบานหนองยาง 2 ประการ คอ ทนทางสงคมภายใตการบรหารจดการของสถาบนการเงนชมชน

และการมความไวเน�อเช�อใจตอคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนในการบรหารการเงน โดยม

รายละเอยดดงตอไปน�

78

1. ทนทางสงคมภายใตการบรหารจดการของสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบาน

หนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด พบวา ทนทางสงคมท�เกดข�นในการบรหารจดการ

ของสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด กอรปทน

ทางสงคมทาใหเกดความรวมมอในกจกรรมของสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยาง ผนา

ท�ไดรบการเลอกจะเปนผมวสยทศนในการบรหาร มความซ�อสตย เสยสละ เปนท�ยอมรบของคนใน

ชมชน เปนผนาสรางระบบความสมพนธทางสงคมท�สามารถสรางปฏสมพนธทางสงคมท�ดและม

คณภาพ กอใหเกดความสามคค กลมเกลยวในชมชน มความคนเคยและรจกเปนอยางด

ทนทางสงคมสงผลใหเกดการรวมกลมคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนเพ�อท�จะ

ทางานของกองทนหมบานใหผานการประเมนตวช� วด เสยสละเวลาในการทางานไปดงาน อบรม

ระบบคอมพวเตอร การใหความรวมมอในการเปนคณะกรรมการสถาบนการเงน มผลตอการขบเคล�อน

ทนทางสงคมใหดาเนนไปอยางรวดเรวและมพลง ท�งน�กลมคณะกรรมการท�เกดข�นลวนแตตองสมครใจ

เขามารบหนาท�ตาง ๆ ความสมพนธท�แนนแฟนในระบบเพ�อนบานของคนในสงคม ความเหนอก

เหนใจ เอาใจใสตอสวนรวม รวมไปถงการมผนาท�เขมแขงน�น ลวนเปนสวนประกอบท�สาคญท�ทาให

คนในชมชนยอมมองเหนประโยชนท�สาคญของการมสถาบนการเงนชมชน

2. การมความไวเน�อเช�อใจตอคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนในการบรหารการเงน

พบวา คนในชมชนมความไววางใจคณะกรรมการสถาบนการเงนชมชน ในการตดสนใจในการนาเงน

มาฝากกบสถาบนการเงนชมชนเพ�มมากข�น และใหอานาจกบคณะกรรมการสถาบนการเงนดาเนนการ

บางอยางแทน คณะกรรมการสถาบนการเงนชมชนลวนเปนคนท�คนในชมชนใหความเคารพนบถอ

จงไวใจท�จะตดสนใจนาเงนมาฝาก โดยเช�อวาคณะกรรมการไดกระทาเปนส�งท�ดและเหมาะสม

ความยดหยนในดานการดาเนนการใด ๆ ในการดแลท�งลกหน� และดแลใหลกหน� ชาระหน� ตรงเวลา

การประนประนอม ซ� งสงผลตอความเช�อม�น ความไวเน�อเช�อใจและความรสกผกพนตอกนชวยลด

ความขดแยงท�เกดข�นได การท�ชมชนมสถาบนการเงนชมชน ชมชนเกดความไววางใจกน คนในชมชน

ตองกเงน ชาระเงน และผลดกนค�าประกน ทาใหชมชนเกดความไววางใจ มความเช�อม�นกนเพ�มมากข�น

การอภปรายผลการวจย

ในการวเคราะหถงองคความรใหมท�ไดจาการวจย ผวจยจะอภปรายเปรยบเทยบระหวาง

ขอคนพบท�ไดจากการศกษาและองคความรเดมจากเน�อหาบทท� 2 ดงน�

จากการศกษาเร�องทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงนชมชนบานหนองยาง ตาบล

ชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด ผลการศกษามส�งท�นาสนใจซ� งทาใหผวจย พบวา ทนทางสงคมม

ความสาคญอยางย�งตอการทาใหสถาบนการเงนชมชนกองทนหมบานหนองยางมความเขมแขงข�นได

79

ซ� งทนทางสงคมมปรากฏอยแลวในทกหมบานแตทนทางสงคมจะมในระดบใดน�น ข�นอยกบหลาย

ปจจย และอยท�หมบานใดจะเหนคณคาของทนทางสงคมน�น ๆ และนามาใชในการพฒนาชมชน

ของตนเองใหมความเขมแขงและสามารถพ�งพาตนเองไดอยางย �งยนตอไป จากสภาพของทนทาง

สงคมท�ไดทาการศกษาของหมบานหนองยางมสภาพของทนทางสงคม พบวา มการพฒนาดานตาง ๆ

มาก เน�องจากทนทางสงคมท�เกดจากกจกรรมของชมชนท� เอ�อตอการพฒนาทนทางสงคม มเครอขาย

ในหมบานท�ทาหนาท�เปนกลมอยางเปนทางการและไมเปนทางการในการพฒนาหมบาน และม

กจกรรมท�สงเสรมการชวยเหลอเก�อกลกน สรางความไววางใจกน สรางความรกความผกพนกน

ของคนในชมชน ซ� งเปนกจกรรมทางดานวฒนธรรมประเพณ การรกษาซ�งวถชวตของชมชนท�ดงาม

นอกจากน� ยงมผนาท�ถอวาเปนทนมนษยท�มผลตอการพฒนาหมบานและสถาบนการเงน

ชมชนกองทนหมบานหนองยาง หมบานหนองยางมสภาพทนทางสงคมท�มความสามคคเปนชมชน

ท�มความเขมแขงและสามารถสามารถพ�งตนเองได มบคคลท�มศกยภาพมความสามารถท�จะชวย

ดแลและจดการหมบาน ซ� งสอดคลองกบการศกษาของจตเทพ ยาสมทร (2543 : 134) พบวาผนาท�ง

ท�เปนทางการและเปนผนาตามธรรมชาตชาวบานใหความเคารพนบถอ เม�อหลาย ๆ ผนามารวม

ดาเนนกจกรรมจะเปนหลกเปนแกนในการทากจกรรมตาง ๆ ท�มประโยชนตอชาวบานและชมชน

ตอไป ทนภมปญญาและวฒนธรรมเปนทนท�มสวนท�ท าใหคนในชมชนเกดความผกพนกน

ชวยเหลอกนระหวางคนในชมชน เปนส�งท�ชวยทาใหคนในชมชนไดมรสกรบผดชอบรวมกนสราง

ความเขมแขงใหกบชมชนได ซ� งสอดคลองกบการศกษาของ สเทพ วงศสภา (2548 : 183) พบวา

การสบทอดวฒนธรรมประเพณในหมบานท�งในดานศาสนาพธกรรมตาง ๆ เปนการรวมตวกนเพ�อ

สบทอดชวยเหลอเก�อกลซ� งกนและกน เปนการรวมพลงโดยทกคนมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ของ

หมบานชวยเหลอกนเอ�ออาทรกน และการท�ทกคนมความรสกรบผดชอบรวมกนจะสามารถสราง

ความเขมแขงใหกบหมบานไดอยางย �งยนและม�นคง

ทนสถาบนเปนทนทางสงคมท�สรางสมพนธทางสงคมการรวมกลมเปนองคกรเครอขาย

ในชมชนเพ�อแกไขปญหาของคนในชมชน ซ� งจะทาใหชมชนมความเขมแขง ซ� งสอดคลองกบ

แนวคดของ วรวฒ โรมรตนพนธ (2548 : 185) ไดอธบายวา “ทนทางสงคม” เปนทนประเภทหน�ง

ท�แตกตางไปจากทนประเภทอ�น ๆ เปนทนท�เกดจากระบบความสมพนธทางสงคม ท�มลกษณะของ

ความรวมมอรวมใจของคนทาใหเกดความสมพนธระหวางคนกบคนหรอคนกบสถาบน ท�ต�งอยบน

พ�นฐานของความไววางใจกน ความเอ�ออาทรชวยเหลอเก�อกลกน ทนทางสงคมจงเปนเหมอนสมบต

สาธารณะท�สมาชกทกคนในชมชนสามารถเขาถงและใชประโยชนไดตลอดเวลาและยงสอดคลอง

กบแนวคดของ ประเวศ วะส (2541 : 231) กลาวถง “ทนทางสงคม” วาเปนคาท�นามาใชในแงมม

ท�ตางกนจงตองทาความเขาใจเร�องทนกอนวา ทนไมไดมแตทนท�เปนตวเงนเทาน�นแตมทนอ�น ๆ

80

อก เชน ทนทางสงคม ทนทางวฒนธรรม ทนทางส�งแวดลอม ซ� ง “ทนทางสงคม” หมายถง ความ

เปนกลมกอนทางสงคม การมการศกษาท�ด การมวฒนธรรม การมความซ�อสตยสจรต การมความ

รบผดชอบตอสวนรวมและการมประสทธภาพ

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

หลงจากท�ไดดาเนนการวจยเร� อง ทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงนชมชน

กองทนหมบานหนองยางหมท� 5 ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด เปนท�เรยบรอยแลว ผวจย

มขอเสนอแนะเชงนโยบาย ดงน�

1. การนาทนทางสงคมมาสรางความเขมแขงใหเกดข�นในสถาบนการเงนชมชน

2. คนในชมชนควรรและเขาใจในคณคาของทนทางสงคมท�มอยในชมชน และใช

ประโยชนจากทนทางสงคมใหเกดประโยชนกบชมชนสงสด

3. ควรมกจกรรมท�สรางทนทางสงคมโดยผานเครอขายในชมชน ท�เปนทางการหรอ

ไมเปนทางการ ผานกจกรรม ประเพณและวฒนธรรมของชมชน

4. คนในชมชนจะตองตระหนกถงคณคาของทนทางสงคมในดานตาง ๆ และพยายาม

ดารงรกษาทนทางสงคมท�มในชมชนหมบานใหคงอยสบไป

5. คนในชมชนตองนาทนทางสงคมมาใชอยางฉลาด บรหารทรพยากรท�มอยใหเกด

ประโยชนสงสด และดแลรกษาทนทางสงคมท�สาคญของชมชนใหคงอย โดยสามารถตอบสนอง

ความตองการของชมชน และแกปญหาชมชนไดตามเปาหมายท�ชนชนตองการ

6. สถาบนการเงนชมชนตองใชทนทางสงคมในชมชนท�มอย รวมท�งตองสะสมทนทาง

สงคมใหเพ�มมากข�น โดยเฉพาะองคกรชมชนตาง ๆ ในแตละกลมท�ไดสะสมทน ท�งท�เปนทนมนษย

ทนทางวฒนธรรมของกลมองคกรชมชนน�น ๆ ใหมการพฒนาท�งท�เปนความรและประสบการณ

พยายามสบทอด รกษา รวมท�งสรางคานยม ท�ทาใหทนทางสงคมน�น ๆ คงอยในรนตอไป

ขอเสนอแนะในการทาวจยคร�งตอไป

การศกษาทนทางสงคมในปจจบนบงช� ใหเหนวาทนทางสงคมเปนเร�องของความสมพนธ

ระหวางคนและกลมหรอเครอขาย ตลอดจนการเช�อมโยงไปยงกลมอ�น การใชประโยชนจากพลงของ

ทนทางสงคมในปจจบนจะเนนการแกไขปญหาท�เก�ยวของกบเศรษฐกจและความเปนอยท�ด ซ� งอาจจะ

สะทอนและถกกระตน ตลอดจนการอธบายในหลาย ๆ ทนทางสงคมมลกษณะคอนขางไปในทางท�

ผอยกบวถชวตในชมชนชนบทและสงคมเกษตรกรรม ผศกษาจงมขอเสนอแนะในการทาการวจย

คร� งตอไปดงน�

81

1. การศกษาปรากฏการณของทนทางสงคมในชมชนน�น ควรเปรยบเทยบและวเคราะห

ปรากฏการณของชมชนเมองรวมกบชมชนชนบทรวมดวย

2. การศกษาน� เนนการสงเกตการณบางปรากฏการณ ซ� งข� นอยกบเง�อนไขเวลาท�จะม

กจกรรมทางสงคมตาง ๆ เกดข�น ควรศกษากจกรรมท�มความหลากหลาย หรอกจกรรมท�มการจดข�น

ในบางปท�มผลตอการสรางทนทางสงคม ดงน�นจงอาจเปนขอสงเกตหากจะมการศกษาในคร� ง

ตอไป

3. การศกษาอาจใชการวจยเชงปรมาณรวมดวยกบการวจยเชงคณภาพ เพ�อไดผลการศกษา

ท�มขอมลท�หลากหลายและอาจใชการศกษาขอมลเชงปรมาณแลวเจาะลกในบางกรณท�สาคญ

บรรณานกรม

83

บรรณานกรม

กนกรตน กตตววฒน. (2543). การจดการทนทางสงคมในชมชนเมอง : ศกษากรณ เครอขายกลม

ออมทรพยบางซ�อพฒนา. วทยานพนธ รป.ม. (รฐประศาสนศาสตร). กรงเทพฯ :

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

กวพฒน สขแจม. (2547). ทนทางสงคมกบการแกไขปญหายาเสพตด ตาบลเกาะไร อาเภอบานโพธ�

จงหวดฉะเชงเทรา. วทยานพนธ พ.ม. (พฒนาชมชน). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เกษมวฒน เปรมกมล. (2548). พฒนาการของการเผยแพรศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก

ในจงหวดจนทบร. วทยานพนธ พ.ม. (พฒนาชมชน). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยเชยงใหม.

ไกรวฒ วฒนสน. (2549). ทนทางสงคมกบการปองกนอาชญากรรม. วทยานพนธ สส.ด.

(การบรหารสงคม) กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ขวญใจ รจเรข และอรญญา คมภรานนท. (2549). สถาบนการเงนชมชนแหลงเงนทนระดบ

รากหญา. กรงเทพฯ : กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการส�อสาร.

คณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต. (2548). คมอการดาเนนงานสาหรบ

ผสนบสนน. กรงเทพฯ : ม.ป.พ.

เคยว อคล. (2539). การเผยแพรศาสนาครสตกบการตอบสนองของชาวพ�นเมองในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต. วทยานพนธ พ.ม. (พฒนาชมชน). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

จตเทพ ยาสมทร. (2543). ทนทางสงคมและแบบแผนการมสวนรวมทางการเมองของภาค

ประชาชนในประเทศไทย. กรงเทพฯ : สถาบนสญญาธรรมศกด� เพ�อประชาธปไตย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ณฐกานต จตรวฒนา. (2551). พฒนาการทนทางสงคมของกลมทอผายอมสธรรมชาตบานโปงคา

ตาบลดพงษ อาเภอสนตสข จงหวดนาน. วทยานพนธ พ.ม. (พฒนาชมชน). กรงเทพฯ :

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ดเรก บญช เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

84

ถวลย มสกรตน เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

เทยนชย กระนนท. (2544). สงคมศาสตรวจย. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธนพล พรมสวงษ. (2546). ความสมพนธของทนทางสงคมกบการจดการปาสมนไพร : ศกษา

เฉพาะกรณชมชนปลกไมลาย ตาบลทงขวาง อาเภอกาแพงแสน จงหวดนครปฐม.

วทยานพนธ พ.ม. (พฒนาชมชน). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นภาภรณ หะวานนท. (2548). การเสรมสรางทนทางสงคมเพ�อชมชนเขมแขง. กรงเทพฯ :

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

บรรเทง มสกรตน เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(14 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

บวพนธ พรหมพกพง. (2546). การกอเกดการผลตซ�าและการขยายตวทนทางสงคมในชนบท

อสาน. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ประภาพรรณ อนอบ. (2542). ทกษะการทางานและปจจยเง�อนไขในการพฒนาทกษะ การทางาน

ของแรงงานอตสาหกรรมทองเท�ยวในรายงานทองถ�น : การศกษาในกลม ประชาสงคม

ภาคเหนอตอนบน กรณจงหวดเชยงราย. เชยงราย : สานกกองทนสนบสนนการวจย.

ประมวล อภบาลศร เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

ประยทธ ต�งเกษม เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(15 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

ประเวศ วะส. (2541). ชมชนเขมแขง ทนทางสงคมของไทย. กรงเทพฯ : ธนาคารออมสน.

ปรตตา เฉลมเผากออนนตกล. (2540). เจาแม คณป ชางซอ ชางฟอน และเร�องอ�น ๆ วาดวย

พธกรรมและนาฏกรรม. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร.

ปรดาพร แสนใจยะเลศ เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

ป� นวด ศรสพรรณ. (2547). วาทกรรมทนทางสงคม. วทยานพนธ ศ.ม. (สงคมวทยา).

กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พรรณ พลไชยขา. (2536). บทบาทของมสชนนารโรมนคาทอลกในอสาน ป พ.ศ. 2424-2496.

วทยานพนธ กศ.ม. (ประวตศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

มหาสารคาม.

85

พชต บญช เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

ยาณ ภานรกษ. (2548). บทบาทงานพฒนาและกระบวนการสรางศกยภาพเสรมพลงของนกบวช

หญงคาทอลกในประเทศไทย. วทยานพนธ ศ.ม. (สตรศกษา). กรงเทพฯ :

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ระรน สรวฒนานนท. (2551). ทนทางสงคมในเขตชมชนชาตพนธ : ศกษากรณชมชนมอญ

ในกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

รงสรรค ปตปญญา. (2543). ปจจยท�มผลตอความสาเรจของธรกจชมชนในประเทศไทย.

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2546. กรงเทพฯ : อกษร

เจรญทศน.

วรวฒ โรมรตนพนธ. (2548). โครงการศกษาทนทางสงคมในฐานะท�เปนปจจยการผลตของ

เศรษฐกจชมชน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วนเพญ ต�งเกษม เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(14 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

วนรกษ ม�งมณนาคน. (2534). เศรษฐศาสตรไมยากอยางท�คด. กรงเทพฯ : นารกษาการพมพ.

ศรชย ถนอมเกยรต เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(14 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

สกาวใจ แสนใจยะเลศ เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

สงกรานต สเสน เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

สมใจ ชาปฏ เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

สชาต พนธรกษ. (2550). บทบาทของคณะนกบวชชายครสตศาสนานกายโรมนคาทอลก

ในประเทศไทย ต�งแต พ.ศ. 2444. วทยานพนธ กศ.ม. (ศกษาศาสตร). นครนายก :

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

สเทพ วงศสภา. (2548). การพฒนารปแบบการศกษาชมชนเพ�อการพฒนาท�ย�งยน. วทยานพนธ

ค.ม. (พฒนศกษา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

86

สพชรา ศรณวฒน. (2549). การพฒนาทนทางสงคมเพ�อการจดการศกษาดานอาชพ : ศกษาเฉพาะ

กรณชมชนแขวงบางระมาด เขตตล�งชน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธ ส.ม.

(การบรหารและนโยบายสวสดการสงคม). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สรพนธ สวรรณศร. (2552). การสรางความสงบสขในสงคม : การศกษาแนวทางบรณาการ

กระบวนการเผยแผพระพทธศาสนาและครสตศาสนาในภาคอสาน. วทยานพนธ ศ.ม.

(ประวตศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม.

สวทย คณกตต. (2548). หลกการพฒนากองทนเปนสถาบนการเงนชมชน. กรงเทพฯ :

สานกงานกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต.

เสร พงศพศ. (2547). แผนชวตเศรษฐกจชมชน. กรงเทพฯ : ภมปญญาไทย.

อคน รพพฒน. (2540). คมอการวจยเชงคณภาพเพ�องานพฒนา. ขอนแกน :

มหาวทยาลยขอนแกน.

อภชย พนธเสน. (2546). การประยกตพระราชดารสเศรษฐกจพอเพยงกบอตสาหกรรมขนาด

กลางและขนาดยอม. กรงเทพ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

อมรา พงศาพชญ. (2543). ธรรมรฐกบประชาสงคม. กรงเทพฯ : สมาคมรฐประศาสนศาสตรแหง

ประเทศไทย.

. (2546). ความหลากหลายทางวฒนธรรม กระบวนทศนและบทบาทในประชาสงคม.

กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อานนท กาญจนพนธ. (2544). วธคดเชงซอนในการวจยชมชน : พลวตและศกยภาพของชมชน

ในการพฒนา. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

. (2546). วฒนธรรมกบการพฒนา : มตของพลงท�สรางสรรค. กรงเทพฯ : สานกงาน

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

อานาจ เหลอสมบญ เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

อบล เร�องขณะ เปนผใหสมภาษณ, พรณฏฐ สงหพนธ เปนผสมภาษณ.

(25 กนยายน 2557). ท�ศาลาประชาคม หม 5 บานหนองยาง จงหวดตราด.

อไรวรรณ พวงสายใจ. (2545). ทนทางสงคมท�สงผลตอความเขมแขงขององคกรชมชน.

วทยานพนธ รป.ม. (รฐประศาสนศาสตร). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยเชยงใหม.

87

Coleman, J. S. (1988). “Social Capital in the Creation of Human Capital,”

The American Journal of Sociology. Cambridge : Harvard University.

Francis, M. (2002). The Eleven Building Blocks of Effective Teamwork. Great Britain :

The University Press.

Fukuyama, F. (1999). Trust : The Social Virtues and The Creation of Prosperity.

London : Hamish Hamilton.

Krishna, K.H (1999). “Study on the Composition of Rice Bran Oil and its Higher Free Fatty Acid

Value,” Journal of the American Oil Chemists Society. New Jersey : Princeton

University Press.

Lomas, J. (1998). Social Capital and Community Development. Ottawa : Canadian Health

Services.

Putnam, R. (1994). Making Democracy Work : Civic Traditions in Modern Italy.

New Jersy : Princeton University Press.

_______ . (2002). Making Demaracy Work : Civic Traditions in Modern Italy.

New Jersey : Princeton University Press.

Rose. (2003). Policy Making in Greaat Britain. London : MacMillan.

Woolcock. (1998). “Social Capital and Economic Development : Towards a Theoretical

Synthesis and Policy Framework,” Theory and Society. Great Britain : Gower

Publishing.

. (2002). Social Capital and Community Development : Fad, Friend or Foe.

Rockhampton : Queensland University.

World Bank. (1998). Monitoring and Measuring Social capital : Over and Program

Description. Washington : World Bank.

ภาคผนวก

��

ภาคผนวก ก

หนงสอขอความรวมมอในการวจย

��

ท� ศธ ๐๕๕๒.๐๕/ ๒๘๖ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

อาเภอเมอง จงหวดจนทบร

๒๒๐๐๐

๓๐ พฤษภาคม ๒๕๕๗

เร�อง ขอความรวมมอในการทาวจย

เรยน นายกเทศมนตรตาบลชาราก

ส�งท�สงมาดวย แบบสอบถาม

เน�องดวย นายพรณฏฐ สงหพนธ นกศกษาระดบบณฑตศกษา หลกสตรรฐประศาสนศาตร

มหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถ�น คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลย

ราชภฏราไพพรรณ ไดรบอนมตใหทาภาคนพนธเร�อง “ทนทางสงคมในการจดการสถาบนการเงน

ชมชนกองทนหมบานหนองยาง หมท� ๕ ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด” ซ� งผวจยไดเลอก

หนวยงานของทานเปนกลมตวอยาง และจาเปนตองนาเคร�องมอในการวจยมาเกบรวบรวมขอมล

กบบคลากรในเขตพ�นท�ของทาน คณะมนษศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

จงขออนญาตให นายพรณฏฐ สงหพนธ เขาเกบรวบรวมขอมลกบบคลากรดงกลาว

จงเรยนมาเพ�อโปรดพจารณา

ขอแสดงความนบถอ

(ผชวยศาสตราจารยกรรณการ เผอกนาผล)

คณบดคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

โทร. ๐ ๘๖๔๔ ๐๓๑๐ ๙

โทรสาร. ๐ ๓๙๔๗ ๑๐๗๙

E-mail:socialRBRU@hotmail.com

ภาคผนวก ข

แนวการสมภาษณเจาะลก

92

แนวการสมภาษณเจาะลก

****************************************************************************

1. ในชมชนของทาน ใครเปนคนสาคญ ผนา คนเกง อาสาสมครในการพฒนาชมชน

ผนาท�สรางการเปล�ยนแปลง เปนบคคลท�ชาวบานใหความเคารพนบถอ เช�อฟงในชมชน แตละคน

เกงเร�อง ใคร เม�อมการจดทาแผนชมชน ใครมสวนรวมและมสวนรวมอยางไร

�. ทานมความเช�ยวชาญในดานใด กจกรรม งานท�ทาสงผลตอใครในชมชน

3. ทานมแนวคดและหลกการทางานอยางไร มพฒนาการมาอยางไร

4. กจกรรมท�ทาเก�ยวของกบใคร สรางผลกระทบตอทานและคนอ�นในชมชนอยางไร

กจกรรมหรองานท�ทาเปนอยางไร เก�ยวของกบใครบาง ใครท�ชวยเหลอใหการสนบสนน

5. นอกจากงานท�ทานมความเช�ยวชาญ ทานมสวนรวมในการทากจกรรมกลมใดบาง

มสวนรวมอยางไรอยางไร

6. ในชมชน หมบานของทาน มผรบผดชอบในการจดการดานตาง ๆ หรอไมแกนนาตาง ๆ

ไดมาอยางไร แตละคนมบทบาทหนาท�อยางไร บคคลเหลาน�นอยหมใดบาง

7. ในพ�นท�ของทาน มงาน/กจกรรมอะไรบาง

8. ในพ�นท�ของทาน มงาน/กจกรรม สงเสรม ชวยเหลอ สนบสนนในดานสขภาพ สงคม

เศรษฐกจ และส�งแวดลอม เชน ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมงาน/กจกรรมตาง ๆ เหลาน�น

สงผลกระทบตอประชากรวยใดบาง กระทบโดยตรงหรอโดยออมและกระทบอยางไร

9. งานท�ทานดาเนนการตองทารวมกบใครบางมหนวยงาน หรอองคกรอะไรท�เขามา

เก�ยวของบาง เทศบาล ผใหญบาน กานน แกนนาภาคประชาชน หนวยงานภาครฐ หนวยงานภายนอก

(สถาบนการศกษา องคกรภาคเอกชน กระทรวงตาง ๆ เก�ยวของอยางไร

94

ประวตยอผวจย

94

ประวตยอผวจย

ช�อ-ช�อสกล นายพรณฏฐ สงหพนธ

วน เดอน ปเกด 8 มนาคม 2524

สถานท�เกด 188 หมท� 8 ตาบลคลองใหญ

อาเภอคลองใหญ จงหวดตราด

สถานท�อยปจจบน 257 หมท� � ตาบลหาดเลก

อาเภอคลองใหญ จงหวดตราด

ตาแหนงหนาท�การงานในปจจบน นกทรพยากร ระดบปฏบตการ

สถานท�ทางานในปจจบน สานกงานเทศบาลตาบลชาราก หมท� 4

ตาบลชาราก อาเภอเมอง จงหวดตราด

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2539 มธยมศกษาตอนตน

โรงเรยนบานคลองจาก จงหวดตราด

พ.ศ. 2542 มธยมศกษาตอนปลาย

โรงเรยนคลองใหญวทยาคม จงหวดตราด

พ.ศ. 2549 ศลปศาสตรบณฑต ศศ.บ.

(รฐประศาสนศาสตร)

มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

พ.ศ. 2558 รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต รป.ม.

(การปกครองทองถ�น)

มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ