รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการ “นโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนย: จากยคสงครามเยนถงยคหลงสงครามเยน ค.ศ. 1947-2016”

โดย ศาสตราจารย ดร.จลชพ ชนวรรโณ

พฤศจกายน 2561

สญญาเลขท SRI 5910104

รายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการ “นโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนย: จากยคสงครามเยนถงยคหลงสงครามเยน ค.ศ. 1947-2016”

คณะผวจย สงกด 1. ศาสตราจารย ดร.จลชพ ชนวรรโณ คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ชดโครงการ

สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) (ความเหนในรายงานนเปนของผวจย สกว. ไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป)

สารบญ

บทท หนา

1. นโยบายตางประเทศของไทย: กรอบการวเคราะห 1-8

2. นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน: ยคสงครามเยน 9-66

3. นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน: ยคหลงสงครามเยน 67-113

4. นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน: โอกาสและความทาทาย 114-130

บรรณานกรม 131-137

ค าน า

ประเทศเพอนบานของไทย หมายถงประเทศทมพรมแดนประชดกบประเทศไทยทงทางบก ทางนา และ

ทางทะเล ประกอบดวย 5 ประเทศ ดงน พมา ทางทศตะวนตก ลาว ทางเหนอ และกมพชา เวยดนาม ทางดาน

ตะวนออก รวมทงมาเลเซยทางทศใต ความสมพนธระหวางไทยกบประเทศเพอนบานในอดตหลงสงครามโลกครงท

2 โดยเฉพาะชวงสงครามเยนคอนขางลม ๆ ดอน ๆ เตมไปดวยความขดแยงหวาดระแวง แตความสมพนธเพงดขน

รวมมอกนมากขนในยคหลงสงครามเยน แตกยงมความตงเครยดระหวางไทยกบประเทศเพอนบานบางประเทศ

เปนครงเปนคราว

ดงนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน จงมความสาคญยงตอความมนคง เสถยรภาพ

และความมงคงของประเทศไทย การทาความเขาใจเกยวกบนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน

จงเปนความจาเปนทมความสาคญตอประเทศไทย การศกษาวเคราะหทผานมาเกยวกบความสมพนธระหวางไทย

กบเพอนบาน มกมลกษณะทวภาค เปนการศกษาความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานแตละ

ประเทศ เชน หนงสอชด นโยบายตางประเทศของไทย 5 เลม ตอประเทศเพอนบาน 5 ประเทศ โดยสรพงษ

ชยนาม นกการทตอาวโสผมากประสบการณ เปนงานวจยจากเอกสารปฐมภมในกระทรวงการตางประเทศท

โดดเดน ลมลก ยากหาผเสมอเหมอน นอกจากนน ยงมงานรวมบทความความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบาน

ในยคหลงสงครามเยนในหนงสอ เพอนบาน : พลวตเชงอ านาจ ความมนคง และความสมพนธระหวางประเทศ

ซงมจตตภทร พนขา เปนบรรณาธการ (ปทมธาน : คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2560) และ

รวมบทความมมมองของประเทศเพอนบานตอประเทศไทยใน ไทยในสายตาเพอนบาน (ฉบบปรบปรง) โดยม

รศ.ดร.สเนตร ชตนธรานนท เปนบรรณาธการ (กรงเทพ: สานกพมพมตชน 2560)

อยางไรกด ยงไมมงานวชาการทอธบายนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทง 5 ประเทศ

ในฐานะกลมเพอนบานทมความใกลชดทางภม -รฐศาสตร (Geo-politics) และผลประโยชนรวมกนทาง

ภม-เศรษฐศาสตร (Geo-economics) ดงนนเมอไดรบทาบทามจากสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

โดย ศ.ดร.อศรา ศานตศาสน ใหทาการคนควาเพอเปนประโยชนแกสาธารณชน จงตอบรบดวยความกระตอรอรน

อกทง สกว. ตองการใหเปนงานวชาการทไมยาวนก (ไมเกน 100 หนา) ใชภาษางาย ๆ เพอการเผยแพรใหแก

สาธารณชน แตเมอลงมอทากพบวายากกวาทคดเพราะนโยบายไทยตอเพอนบานมความซบซอน มทง "ความ

ตอเนอง" และ “ความเปลยนแปลง” มสาเหตปจจยหลากหลายท “เชอมโยง-เกยวของ” และ “ผลกดน-ยดยด”

ใหนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานดาเนนไปในทศทางใดทศทางหนง

งานวชาการฉบบนจงใชเวลานานกวาทคด เพราะตองพยายามอธบายเนอหาทซบซอนใหงายขน รวมทง

หาเหตผลและหลกฐานมาประกอบการอธบาย อกทงตองจดลาดบความสาคญของประเดนความสมพนธระหวาง

ไทยกบเพอนบานใหครอบคลมทง 5 ประเทศในเวลาเดยวกน

ดงนน เพอใหเขาใจความตอเนองและความเปลยนแปลงของนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน

ทง 5 ประเทศ จงนาเสนอนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทง 5 ในแตละรฐบาล ซงเผชญกบ

ความทาทาย และโอกาสทอาจเหมอนกนหรอตางกนบางตลอดเวลา 70 กวาป หลงสงครามโลกครงท 2 ระหวาง

ค.ศ. 1945 – 2018 (พ.ศ. 2488 – 2561) โดยวเคราะหความเกยวพนระหวาง “ผลประโยชน” ตาง ๆ (Interest)

ซงเปนปจจยภายในประเทศกบ “ภยคกคาม” (Threat) ซงเปนปจจยภายนอก ทมผลตอนโยบายตางประเทศของ

ไทยตอเพอนบาน

ผเขยนขอขอบคณสานกงานกองทนสงเสรมสนบสนนการวจย (สกว.) ทใหทนสนบสนนอกทงใหกาหนดให

เสรจภายใน 6 เดอน แตความซบซอนและความยากในการนาเสนอจงทาใหใชเวลานานกวาทคด จงขอขอบคณ

ความอดทนสานกงาน สกว. ทเพยรเฝาตดตามจนงานนสาเรจลงได แมจะยงไมสมบรณถกใจผเขยนงานวจยนก

ผเขยนขอขอบคณนกการทตทเกษยณแลวทงสองทานทไดกรณาตรวจสอบ อาน และใหขอเสนอแนะท

เปนประโยชนในการปรบปรงแกไขตนฉบบงานวจย ไดแก อดตปลดกระทรวงการตางประเทศ ดร.อภชาต

ชนวรรโณ และอดตเอกอครราชทตไทย ณ กรงฮานอย ดร.อนสนธ ชนวรรโณ อกทงขอขอบคณผทรงคณวฒ 4

ทานทใหคาแนะนาอนเปนประโยชนในการประชมนาเสนองานวจยปากเปลา คอ อดตนกการทตอาวโส สรพงษ

ชยนาม รองปลดกระทรวงการตางประเทศ ดารง ใครครวญ และนกวชาการระดบแนวหนา รศ.ดร.ปณธาน

วฒนายากร และ รศ.ดร. ศภมตร ปตพฒน

ผเขยนหวงวา งานวจยฉบบนคงจดประกายการเรมตนคนควาวจยเพมเตม อกทงเปนแรงบนดาลใจให

นกการทตและนกวชาการทสนใจ ศกษาคนควาอยางลกซงในโอกาสตอไปเพอทวาคนไทยและประเทศไทยจะไดม

ความเขาใจในความสาคญของนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบาน และเพอใหความสมพนธระหวางไทย

กบประเทศเพอนบานดาเนนไปอยางใกลชดเปนมตรอยางจรงใจ ลดความหวาดระแวง เพมความไวเนอเชอใจ

ระหวางกน อกทงรวมมอกนในมตตาง ๆ เพอผลประโยชนรวมกนของประชาชนชาวไทยและของเพอนบานอนจะ

สรางเสถยรภาพความมนคงและความมงคงใหกบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตภาคพนทวปอยางยงยนตลอดไป

ศ.ดร.จลชพ ชนวรรโณ

พฤศจกายน 2561

Executive Summary

การวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนยตงแตหลง

สงครามโลกครงท 2 จนปจจบนระหวาง ค.ศ. 1947-2016 ใชกรอบการวเคราะหทประกอบดวยแนวคดเกยวกบ

บทบาทของ “รฐขนาดกลาง” (Middle Power) และ “รฐขนาดเลก” (Small State) ตลอดจนความเชอมโยงของ

ประเดน “ภยคกคาม” (Threat) ซงเปนปจจยภายนอกหรอสภาพแวดลอมระหวางประเทศในระดบโลกและระดบ

ภมภาค รวมทงโครงสรางของภม-รฐศาสตร ตลอดจนบทบาทและนโยบายความมนคงของมหาอานาจโดยเฉพาะ

อยางยงสหรฐอเมรกา และประเดน “ผลประโยชน” (Interest) ทงของชาต ของรฐบาล และของผนาซงเปนปจจย

ภายในทงพฒนาการและความขดแยงทางการเมองตลอดจนพลวตทางสงคมเศรษฐกจของไทย

ชวง 45 ป ของสงครามเยนอาจแบงออกไดเปน 2 ชวงยอย คอ ชวงสงครามเยนเขมขน ( Intensed Cold

War ระหวาง ค.ศ. 1947-1975 / พ.ศ. 2490-2518) และ ชวงสงครามเยนเบาบาง (Soft Cold War ระหวาง

ค.ศ. 1976-1992 / พ.ศ. 2519-2535) และตามดวยยคหลงสงครามเยน ค.ศ. 1993 – 2016 (พ.ศ.2536 - 2559)

ในชวงสงครามเยนเขมขน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทางตะวนออก เชน ลาว กมพชา เวยดนาม และเพอนบานทางตะวนตก คอ พมา ไดรบอทธพลของความขดแยงจากสงครามเยนโดยเฉพาะการขยายตวของอดมการณคอมมวนสต ประเทศไทยเกอบกลายเปนผแพสงครามหลงสงครามโลกครงท 2 เนองจากประกาศนโยบายเปนกลางแตตอมาเขารวมกบญปน อยางไรกดเมอสมพนธมตรตะวนตกชนะสงครามโลก ประเทศไทยจงจ าเปนตองปรบนโยบายหนมาเปนมตรกบโลกเสรและสหรฐอเมรกา ท าใหนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานไดรบอทธพลจากนโยบายตางประเทศของไทยตอมหาอ านาจดวย รวมไปถงไดรบอทธพลจากการเผชญหนาในชวงสงครามเยนระหวางมหาอ านาจอนเนองมาจากความแตกตางของอดมการณ ผลประโยชนของประเทศไทยกมอทธพลตอการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน โดยรฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงท 2 มองวาผลประโยชนของชาตนนผกพนกบความสมพนธทดกบประเทศมหาอ านาจตะวนตก แตในขณะเดยวกนกสนบสนนขบวนการเรยกรองเอกราชในอาณานคมของตะวนตกทมพรมแดนตดตอกบไทยเพอแสดงบทบาทน าในภมภาค และใชคานอ านาจจกรวรรดนยมตะวนตกทหวนกลบมา และเมอเกดรฐประหารใน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) รฐบาลทหารทไดอ านาจจากการท ารฐประหารจ าเปนตองอาศยมหาอ านาจจากตะวนตกเพอสรางความชอบธรรม สรางการยอมรบ และสรางเสถยรภาพทางการเมอง ท าใหนโยบายตางประเทศชวงนจงค านงถงผลประโยชนของชาตทางดานความมนคงเปนหลก ซงรวมไปถงผลประโยชนของรฐบาลทหารในการไดรบการยอมรบอกดวย แมวาการด าเนนนโยบายตางประเทศทใกลชดกบสหรฐอเมรกาจะใหผลประโยชนทางเศรษฐกจแกประเทศไทย แตกมขอจ ากด คอ ท าใหทางเลอกในการด าเนนนโยบายของไทยถกจ ากดใหสอดคลองกบนโยบายและผลประโยชนของมหาอ านาจสหรฐอเมรกา

นโยบายตางประเทศของรฐบาลไทยซงมกเปนรฐบาลเผดจการทหารในชวงน จงเปนการรวมมอกบมหาอ านาจตะวนตกในการตอตานการขยายอทธพลของคอมมวนสตซงสงผลใหประเทศไทยเขาไปเกยวของ (แทรกแซง) โดยสนบสนนกลมการเมองฝายขวาและกองก าลงมงในลาว ทตองการสกดกนการขยายอทธพลของลาวฝายซายทไดรบการสนบสนนจากคอมมวนสตเวยดนามและจน อกทงสนบสนนเวยดนามใตตอตานเวยดนามเหนอ แตเมอสหรฐอเมรกาลดบทบาททางทหารในเวยดนามใตอนเปนผลมาจากการเจรจาสนตภาพระหวาง นายเฮนร คสซงเจอร ทปรกษาฝายความมนคงของสหรฐอเมรกา และนายเล ดก โธ จากเวยดนามเหนอ สงผลกระทบตอนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานทไดรบการสนบสนนจากสหรฐอเมรกา รฐบาลไทยจ าตองยตบทบาททางทหารทงโดยเปดเผยและปดลบในเวยดนามใตและลาว จนสงครามเวยดนามเสรจสนลงใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) นโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานจ าตองปรบเปลยนไปเปนการอยรวมกนโดยสนต (Peaceful Co-existence) กบประเทศเพอนบานทเปลยนแปลงการปกครองเปนคอมมวนสต ประเทศไทยกลายเปนประเทศดานหนา (Frontlined State) และมโอกาสทจะลมลงเปนโดมโนตวตอไป อยางไรกด สถานการณทางยทธศาสตรทเปลยนแปลงไปในเอเชยอาคเนยทฝายคอมมวนสตไดรบชยชนะและการลดบทบาทของสหรฐอเมรกา ประเทศไทยจ าเปนตองปรบนโยบายโดยไมเพยงแตใหความส าคญกบเพอนบานตางอดมการณ แตตองใหความส าคญกบการรวมกลมกบประเทศเลกๆ ใกลเคยง ซงกลายมาเปนสมาคมอาเซยน (ASEAN) ทไดจดตงขนใน ค.ศ. 1967 (พ.ศ. 2510) นอกจากน ประเทศไทยยงปรบความสมพนธกบมหาอ านาจอนๆ โดยสถาปนาความสมพนธทางการทตกบจน ใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) อกทง ตดตอ ทางดานการคาและดานวฒนธรรมกบสหภาพโซเวยตเพมมากขน ในลกษณะใหความส าคญกบประเทศมหาอ านาจเทาๆ กน (Equi-distance) ภยคกคามทเปลยนไปสงผลตอผลประโญชนของชาต น าไปสการปรบนโยบายตางประเทศ ในชวงทสองของสงครามเยนทเบาบางจากการเปลยนแปลงความสมพนธทางยทธศาสตรระหวางประเทศมหาอ านาจ คอ จน สหรฐอเมรกา และสหภาพโซเวยต สงผลกระทบตอไทยในการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอทงมหาอ านาจและเพอนบาน ดงเหนไดจากการปรบนโยบายมาสถาปนาความสมพนธทางการทตกบรฐบาลคอมมวนสตในประเทศเพอนบาน นโยบายตางประเทศของไทยภายใต นายกรฐมนตร พล.อ.เกรยงศกด ชมะนนทน ทไดเดนทางไปเยอนประเทศมหาอ านาจทง 3 ในขณะ ด ารงต าแหนง ในขณะเดยวกนกปรบนโยบายมาอยรวมกนโดยสนตกบประเทศคอมมวนสตเพอนบาน ดงจะเหนไดจากการพบปะกนระหวางผน าไทยและผน าลาว ประธานประเทศ ไกสอน พมวหาน และการเยอนประเทศไทยอยางเปนทางการของนายกรฐมนตรฟาม วนดง ของเวยดนาม อยางไรกด การรกรานกมพชาของเวยดนาม ในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) ท าใหไท ยหวาดระแวงภยคกคามจากเวยดนาม น าไปสนโยบายตางประเทศของไทยทใชสมาคมอาเซยนเปนแกนสรางมตมหาชนกบนานาชาตในเวทสหประชาชาตเพอใหประชาคมโลกกดดนใหเวยดนามถอนทหารออกไปจากกมพชา

เมอสงครามเยนเสรจสนลงใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) รฐบาลไทยภายใตนายกร ฐมนตรอานนท ปนยารชน ไดจดระเบยบภมภาคใหม โดยเชอเชญ เวยดนาม ลาว กมพชา และพมา ใหเขามาเปนสมาชกอาเซยนเพอปฏบตตามกฎเกณฑกตกาของอาเซยน ในการอยรวมกนโดยสนตและหาทางแกไขขอพพาทดวยการเจรจาอยางสนตวธ อกทงผลกดนความรวมมอทางเศรษฐกจโดยจดตงเขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) ยงไปกวานน ยงไดพยายามแสดงทาททเปนมตรกบประเทศเพอนบานอยางจรงใจและจรงจงเพอสรางความไวเนอเชอใจและการยอมรบ อกทงลดความไมไววางใจซงน าไปสความสมพนธทดขนใกลชดขนกบเพอนบานในเวลาตอมา อยางไรกดในยคหลงสงครามเยนมาจนถงปจจบน นโยบายตางประเทศของประเทศไทยตอประเทศเพอนบาน ไดเปลยนไปจากยคสงครามเยนคอนขางมาก ทงนเพราะในชวงสงครามเยน ความสาคญเรงดวนของผกาหนดนโยบายของไทยทเปนผลประโยชนทางดานความมนคงนนอนเปนผลมาจากภยคกคามจากภายนอกทผกาหนดนโยบายของไทยชวงนนสวนใหญเปนทหารทยดอานาจและปกครองแบบอานาจนยม อกทงสภาพแวดล อมภายนอกกอมครมจากสงครามเยนเตมไปดวยความขดแยง ความตงเครยด และการเผชญหนาระหวางมหาอานาจสองคาย คอ สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต โดยมหาอานาจแตละขวเขาแทรกแซงการเมองในเอเชยอาคเนยซงนาไปสความขดแยงในบรเวณประเทศเพอนบานของไทย ดงนน นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานในชวงสงครามเยน จงไดรบอทธพลจากนโยบายของประเทศมหาอานาจนอกภมภาค และมกสอดคลองกบผลประโยชนของมหาอานาจซงชวยเพมความชอบธรรมใหกบรฐบาลทหารของไทยในชวงดงกลาว แตในยคหลงสงครามเยน การเผชญหนาระหวางมหาอานาจอนเนองจากความขดแยงแตกตางทางดานอดมการณไดลดลง อกทงรฐคอมมวนสตในยโรปไดลมสลาย ประเทศเพอนบานของไทยจงไดมการปรบทและนโยบายดวยการปฏรประบบเศรษฐกจใหเปนระบบทนนยมเสรมากขน หรอเปนแบบผสม “สงคมนยมทใชกลไกตลาด” (Market Socialism) สอดคลองกบการพฒนาเศรษฐกจของไทยทเดนแนวทางทนนยมมาโดยตลอด ทาใหมปฏสมพนธทางเศรษฐกจมากขน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในชวงหลงสงครามเยน จงใหความสาคญกบผลประโยชนทางเศรษฐกจ โดยเนนความรวมมอทางเศรษฐกจและสงคมในกรอบพหภาค นอกจากกรอบสมาคมอาเซยนทพฒนาไปสประชาคมอาเซยนโดยรบสมาชกจากประเทศเพอนบานทเคยเปนคอมมวนสตจนอาเซยนมสมาชกครบ 10 ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ยงมการกระชบความรวมมอทางเศรษฐกจสเขตการคาเสร อกทงพฒนาความรวมมอแบบพหภาคหลากหลายรปแบบ โดยรวมมอกบองคการระหวางประเทศ เชน กรอบความรวมมอลมแมนาโขง (GMS) และธนาคารเพอความรวมมอแหงเอเชย (ADB) และกรอบ ACMECS ซงประเทศไทยแสดงบทบาทนารวมกนกบประเทศเพอนบานคอ พมา ไทย ลาว กมพชา มาเลเซย และตอมาเวยดนามกเปนสมาชก ยงไปกวานนประเทศมหาอานาจยงใหความสาคญตอการรวมมอดานเศรษฐกจโดยจดกรอบความรวมมอระหวางประเทศมหาอานาจกบประเทศในลมนาโขง ดงเชน ความรวมมอระหวางญปนกบประเทศลมแมนาโขง Japan-Mekong Cooperation, ความรวมมอระหวางเกาหลใตกบประเทศลมแมนาโขง (Mekong-South Korea

Cooperation) และลาสด ความรวมมอระหวางจนกบประเทศลมแมนาโขง หรอ “ความรวมมอลานชาง-แมโขง” (Lanchang-Mekong Cooperation) แมวาเศรษฐกจระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน ซงอยในลมแมนาโขงจะมการพงพากนมากขนในยคหลงสงครามเยน แตความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานมไดราบรนดงทคาดหวง ยงมทงประเดนภยคกคามความมนคงแบบเดม (Traditional Security Threats) เชน เรองเขตแดน เปนตน และประเดนความมนคงแบบใหม (Non-traditional Security Threats) เชน อาชญากรรมขามชาต การลกลอบคายาเสพตด คามนษย คาอาวธสงคราม รวมทงลกลอบนาคนอพยพขามพรมแดน ประเดนปญหาเหลานทาทายนโยบายตางประเทศของไทย วาจะสามารถบรหารจดการเพอผลประโยชนรวมกน และสรางความเชอมนตอกนและกนอนจะนาไปสสนตภาพและเสถยรภาพทยงยน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทง 5 ประเทศทมพรมแดนประชดกบไทย ตองเนนผลประโยชนรวมกนทางเศรษฐกจ และกระชบความสมพนธทางสงคมวฒนธรรมใหใกลชดกน เขาใจกนใหมากขน รฐบาลไทยตองใชกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจทงทวภาค และพหภาค ใหมประสทธภาพสงสด อกทงใชแนวพระราชดาร “เศรษฐกจพอเพยง” รวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานเพอใหการพฒนาเศรษฐกจสงคมสอดคลองกบเปาหมายการพฒนาทยงยนของสหประชาชาต (SDGs) นโยบายตางประเทศของไทยตองเนนการกระชบความสมพนธในทกมต เพอรวมมอกนนาพาประเทศและประชาชนทงในประเทศไทยและในประเทศเพอนบานไปสการมชวตความเปนอยทดขน มเสถยรภาพมากขน และเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางสมดล อกทงอยรวมกนอยางปรองดองสมานฉนท เออเฟอเผอแผระหวางกน เพอใหเอเชยอาคเนยเปนดนแดนแหงสนตภาพและสนตสขทเตบโตอยางยงยนตอไป

บทคดยอ

การวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนยตงแตหล ง

สงครามโลกครงท 2 จนปจจบนระหวาง ค.ศ. 1947-2016 ใชกรอบการวเคราะหทประกอบดวยแนวคดเกยวกบ

บทบาทของ “รฐขนาดกลาง” (Middle Power) และ “รฐขนาดเลก” (Small State) ตลอดจนความเชอมโยง

ของประเดน “ภยคกคาม” (Threat) ซงเปนปจจยภายนอก และประเดน “ผลประโยชน” (Interest) ทงของชาต

ของรฐบาล และของผนาซงเปนปจจยภายใน

ชวง 45 ป ของสงครามเยนอาจแบงออกไดเปน 2 ชวงยอย คอ ชวงสงครามเยนเขมขน ( Intensed Cold

War ระหวาง ค.ศ. 1947-1975 / พ.ศ. 2490-2518) และ ชวงสงครามเยนเบาบาง (Soft Cold War ระหวาง

ค.ศ. 1976-1992 / พ.ศ. 2519-2535) และตามดวยยคหลงสงครามเยน ค.ศ. 1993 – 2016 (พ.ศ.2536 - 2559)

ผลประโยชนของผนาไทยและการเมองภายในของไทยมอทธพลตอการดาเนนนโยบายตางประเทศของ

ไทยตอประเทศเพอนบาน โดยรฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงท 2 พยายามดาเนนความสมพนธทดกบ

ประเทศมหาอานาจตะวนตก แตในขณะเดยวกนกสนบสนนขบวนการเรยกรองเอกราชในอาณานคมของตะวนตก

ทมพรมแดนตดตอกบไทยเพอแสดงบทบาทนาในภมภาคอกทงเพอถวงดลอานาจกบจกรวรรดนยมตะสวนตกท

หวนกลบมา ผลประโยชนดงกลาวทาใหผนาพลเรอนใหความสาคญกบภยคกคามจากจกรวรรดตะวนตกทกลบเขา

มาครอบงาอาณานคมในภมภาคมากกวาการเรยกรองเอกราชของดนแดนอาณานคม

เมอเกดรฐประหารใน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) รฐบาลทหารทยดอานาจจากการทารฐประหารม

ผลประโยชนในการสรางความชอบธรรม สรางการยอมรบ และสรางเสถยรภาพทางการเมอง ผลประโยชนของ

ผนาและของรฐบาลทาใหไทยดาเนนนโยบายตางประเทศใกลชดกบสหรฐอเมรกา และเรมมองการเปลยนแปลงใน

อนโดจนเปนภยคกคามตอความมนคงของประเทศ

นโยบายตางประเทศของรฐบาลไทยตอมาซงมกเปนรฐบาลเผดจการทหาร จงมผลประโยชนในการรวมมอ

กบมหาอานาจตะวนตกเพอตอตานภยคกคามการขยายอทธพลของคอมมวนสตซงสงผลใหประเทศไทยเขาไป

เกยวของ (แทรกแซง) โดยสนบสนนกลมการเมองฝายขวาและกองกาลงมงในลาว ทตองการสกดกนการขยาย

อทธพลของลาวฝายซายทไดรบการสนบสนนจากคอมมวนสตเวยดนามเหนอและจน อกทงสนบสนนเวยดนามใต

ตอตานเวยดนามเหนอ แตเมอสหรฐอเมรกาลดบทบาททางทหารในเวยดนามใตอนเปนผลมาจากการเจรจา

สนตภาพระหวาง สหรฐอเมรกา และเวยดนามเหนอ สงผลใหไทยจาตองปรบนโยบายยตบทบาททางทหารทงโดย

เปดเผยและปดลบในเวยดนามใตและลาว จนสงครามเวยดนามเสรจสนลงใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518)

นโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานไดปรบเปลยนไปเปนการอยรวมกนโดยสนต (Peaceful

Co-existence) กบประเทศเพอนบานทเปลยนแปลงการปกครองเปนคอมมวนสต อกทง แสดงทาทเปนมตรกบ

พมาเพอลดการเผชญกบศก 2 ดาน รวมทงรวมมอกบมาเลเซยมากขน สถานการณทางยทธศาสตรทเปลยนแปลง

ไปในเอเชยอาคเนยทฝายคอมมวนสตไดรบชยชนะและการลดบทบาทของสหรฐอเมรกา ประเทศไทยจาเปนตอง

ปรบนโยบายโดยไมเพยงแตใหความสาคญกบเพอนบานตางอดมการณ แตตองใหความสาคญกบการรวมกลมกบ

ประเทศเลกๆ ใกลเคยง ซงกลายมาเปนสมาคมอาเซยน (ASEAN) ทไดจดตงขนใน ค.ศ. 1967 (พ.ศ. 2510) เพอ

เปนฐานอานาจตอรอง

ในชวงทสงครามเยนทเบาบางอนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงความสมพนธทางยทธศาสตรของประเทศ

มหาอานาจ ไดแก จน สหรฐอเมรกา และสหภาพโซเวยต ไดสงผลกระทบตอไทยในการดาเนนนโยบาย

ตางประเทศของไทยตอมหาอานาจและเพอนบาน ดงเหนไดจากการปรบนโยบายมาสถาปนาความสมพนธทางการ

ทตกบรฐบาลคอมมวนสตเพอนบาน อกทงนโยบายตางประเทศของไทยภายใต นายกรฐมนตร พล.อ.เกรยงศกด

ชมะนนทน ทไดเดนทางไปเยอนประเทศมหาอานาจทง 3 ขณะ ดารงตาแหนง ในขณะเดยวกนกปรบนโยบายมา

อยรวมกนโดยสนตกบประเทศเพอนบาน ดงจะเหนไดจากการพบปะกนระหวางผนาไทยและผนาลาว ประธาน

ประเทศ ไกสอน พมวหาน และการเยอนประเทศไทยของนายกรฐมนตรฟาม วนดง แหงเวยดนาม

อยางไรกด การรกรานกมพชาของเวยดนาม ในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) ทาใหไทย

หวาดระแวงและมองเวยดนามวาเปนภยคกคาม นาไปสนโยบายตางประเทศของไทยทใชสมาคมอาเซยนเปนแกน

สรางมตมหาชนกบนานาชาตในเวทสหประชาชาตเพอใหประชาคมโลกกดดนใหเวยดนามถอนทหารออกไปจาก

กมพชาใน 10 ปตอมา

เมอคอมมวนสตลมสลายในยโรปตะวนออก สงผลใหสงครามเยนเสรจสนลงใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535)

รฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ไดจดระเบยบภมภาคใหม โดยเชอเชญ เวยดนาม ลาว กมพชา

และพมา ใหเขามาเปนสมาชกอาเซยนเพอปฏบตตามกตกาของอาเซยน ในการอยรวมกนโดยสนตและหาทางแกไข

ขอพพาทดวยการเจรจาอยางสนตวธ อกทงผลกดนความรวมมอทางเศรษฐกจโดยจดตงเขตการคาเสรอาเซยน

(AFTA) ยงไปกวานน ยงไดพยายามแสดงทาททเปนมตรกบประเทศเพอนบานทกประเทศอยางจรงใจและจรงจง

เพอสรางความไวเนอเชอใจและการยอมรบ อกทงลดความหวาดระแวงซงนาไปสความสมพนธทดขนใกลชดขนกบ

เพอนบานในเวลาตอมา

นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในชวงหลงสงครามเยน ไดรบอทธพลจากผลประโยชน

จงเนนความรวมมอทางเศรษฐกจ สงคม ในกรอบทวภาค พหภาค ทางเศรษฐกจสเขตการคาเสร อกทงพฒนา เชน

กรอบความรวมมอลมแมนาโขง (GMS) กบธนาคารเพอความรวมมอแหงเอเชย (ADB) และกรอบ ACMECS ซง

ประเทศไทยแสดงบทบาทนารวมกนกบประเทศเพอนบานคอ พมา ไทย ลาว กมพชา และเวยดนามกเปนสมาชก

แมวาเศรษฐกจระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน ซงอยในลมแมนาโขงจะมการพงพากนมากขนในยคหลง

สงครามเยน แตความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานมไดราบรนดงทคาดหวง ยงมท งประเดนภยคกคามความ

มนคงแบบเดม (Traditional Security Threats) เชน เรองเขตแดน เปนตน และประเดนภยคกคามความมนคง

แบบใหม (Non-traditional Security Threats) เชน อาชญากรรมขามชาต การลกลอบคายาเสพตด คามนษย

คาอาวธสงคราม รวมทงลกลอบนาคนอพยพขามพรมแดน ประเดนปญหาเหลานทาทายนโยบายตางประเทศของ

ไทย วาจะสามารถบรหารจดการภยคกคามแบบใหม เพอผลประโยชนรวมกน และสรางความเชอมนตอกนและกน

อนจะนาไปสสนตภาพและเสถยรภาพทยงยน

Abstract

The analysis of the Foreign Policy of Thailand toward neighboring countries in

mainland South East Asia from the end of the Second World War until now, 1945-2016 will use

the analytical framework of several concepts including, middle power, small state as well as

.”threats” which are external factors and “interests” national, governmental and of the leaders

which are internal actors.

The 45 years of the Cold War could be divided into 2 sub periods, first the

intensed Cold War between 1947-1975 and the Soft Cold War between 1976-1992; to be

followed by the post-Cold War period between 1993-2016.

The interests of Thai leaders and domestic politics had direct influence on Thai

foreign policy toward neighboring countries. The civilian government after the end of the

Second World War tried to have better relations with Western Powers which won the War at the

same time supported various liberation movements in neighboring colonies in order to counter

balance the return of Western Imperialist powers and to play a leading role in the region. These

interests made Thai civilian leaders put more emphasis and importance on the return of

Western imperialist than the anti-colonial liberation movements.

The coup d’etat of 1947 brought back the military government which seek

legitimacy and acceptance from abroad through alignment with the US and perceived the anti-

colonialist movements as potential threats to Thailand.

The subsequent governments, predominantly military dictatorship, continued to

have common interests with western powers in containing the expansion of Communist

ideology, pursuing foreign policy through intervening in neighboring countries in the 1960s by

supporting the rightist Laotian and Hmong forces in Laos, as well as providing military assistance

to South Vietnam to check Communist North Vietnam advance. When the United States

reduced the military engagement in South Vietnam as a result of the peace talk between the

US and Communist North Vietnam in the early 1970s, Thailand had to adjust her foreign policy

and ended the covert operations in neighboring Laos as the Vietnam War ended in 1975.

Thailand pursued the peaceful coexistence foreign policy toward neighboring countries.

Moreover, Thailand not only adjusted her policy toward Communist neighbors but also set up

a regional organizations with 4 other like-minded neighbors into Association of South East Asian

Nations (ASEAN) in 1967 to increase bargain power.

During the Soft Cold war period as a result of the changing strategic landscape in the

triangular relations among the US, China and Soviet Union, Thailand also adjusted her foreign

policy toward major powers and neighboring countries by establishing diplomatic relations with

Communist neighboring countries. Thai Prime Minister General Kriangsak Chamanand met with

Laotian Communist leader Kaisorn Pomviharn near Mekong reiver, and hosted the visit of

Communist Vietnam Prime Minister Pham Van Dong in 1978

The better relations were brief as Vietnam invaded and occupied Cambodia in 1979

which was perceived as a threat to Thai and regional security. Thailand mobilized the support of

ASEAN and other members of the United Nations to pressure Vietnam out of Cambodia by

1989.

The demise of Communism in Eastern Europe brought the Cold War to the end in

1992. Thai government under Prime Minister Anand Punyarachun pursued new foreign policy

toward neighboring countries, inviting them to join ASEAN so as to persuade them to abide by

ASEAN norms of peaceful co-existence and peaceful settlement of conflict as well as deepening

economic integration among ASEAN original members into ASEAN Free Trade Area (AFTA). Thai

Foreign Minister Arsa Sarasin put all efforts to make friend and promote sincere cooperation

with all neighbors to reduce suspicion and increase trust with one another.

Thai foreign policy toward neighboring countries in the post Cold war, influenced by

the economic interests, emphasized the economic cooperation at the bi-lateral and multi-

lateral levels to enhance mutual benefits through Greater Mekong Cooperation (GMS) with ADB

and Ayeyawaddi-Chao Phya-Mekong Economic cooperation Strategy (ACMEC) whose

memberships are Thailand, Laos, Myanmar, Cambodia and Vietnam

Even the Thai economy and neighboring countries’ economies have been more inter-

dependent in the 21st century, the relationships have not been always smooth and cordial

There exist many challenges both traditional security threat issues such as territorial disputes

and the non-traditional security issues including transnational crime, arms, drug and human

trafficking. These issues will challenge Thai foreign policy in the future whether Thailand can

manage these threats and ensure mutual interests and trust so as to make South East Asia to

be a stable, prosperous and peaceful region.

1

บทท 1

นโยบายตางประเทศของไทย: กรอบการวเคราะห

ประเทศไทยเปนประเทศทมบทบาทดานตางประเทศคอนขางมากทงในเวทระดบโลกและเวทระดบภมภาค อกทงไดรบการยอมรบวา คอนขางประสบความส าเรจในการรกษาผลประโยชนแหงชาต (national interests) ทงในมตความมนคง (security) และมตการพฒนาเศรษฐกจ (economic development) แมวาประเทศไทยจะสามารถบรหารจดการความสมพนธระหวางประเทศกบมหาอ านาจไดอยางมประสทธภาพ สามารถด ารงความสมพนธท ใกลชดและมผลประโยชนรวมกนกบทงมหาอ านาจท “ครองอ านาจน า” (hegemonic power) หมายถง สหรฐอเมรกา และมหาอ านาจใหมทก าลงขยายบทบาทและอทธพลมากขนเปนมหาอ านาจท “ก าลงทะยานขน” (rising power) ในทนหมายถง สาธารณรฐประชาชนจน อยางไรกด ความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานกลบมไดใกลชดหรอมความรวมมอกนในมตตางๆ อกทงความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานหลงสงครามโลกครงทสองจนถงตนศตวรรษท 21 มลกษณะลมๆ ดอนๆ มทงความขดแยงและความรวมมอ โดยเฉพาะอยางยงประเทศทมอดมการณทางการเมองแตกตางกบไทยในชวงสงครามเยน และตอมาในยคหลงสงครามเยนความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานตางๆ ดขน ใกลชดและรวมมอกนมากขน งานวชาการนมเปาหมายเพอวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนยจากมมมองผก าหนดนโยบายตางประเทศของไทยในแตละชวงเวลาเพอเขาใจถงความตอเนองและการเปลยนแปลงของนโยบายตางประเทศไทย โดยบทนจะน าเสนอการวเคราะหโดยแบงออกเปนสองสวนดงน สวนแรก วเคราะหลกษณะของเวทระหวางประเทศและสถานะของประเทศไทยบนเวทระหวางประเทศตาง ๆ สวนทสอง น าเสนอกรอบการวเคราะหทงผลประโยชนแหงชาตในฐานะทไทยเปนมธยอ านาจทมปฏสมพนธกบประเทศเพอนบานบนเวทภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต กรอบการวเคราะห: เวทระหวางประเทศและสถานะของประเทศไทย ประเทศไทยด าเนนนโยบายตางประเทศบนเวทระหวางประเทศหลายเวทในการรกษาและเพมพนผลประโยชนแหงชาต เวทระหวางประเทศ (international stage) ในทนหมายถง พนท (space) หรออาณาบรเวณ (area) ทปฏสมพนธระหวางผแสดงบทบาท (international actors) เกดขนในมตตาง ๆ ทางการเมอง เศรษฐกจ ความมนคง สงคมและวฒนธรรม เปนตน เปนทงพนทของการตอสขบเคยวและรวมมอประสาน

2

ประโยชนทมทงความขดแยงและความรวมมอ เปนพนทของการเจรจาตอรองเพอใหบรรลเปาหมายของผแสดงบทบาทตาง ๆ ซงอาจมผลประโยชนรวมกนหรอตางกนกได เวทระหวางประเทศมหลากหลายอาจแบงไดหลายแบบดงน แบบท 1 ใชภมศาสตรเปนตวก าหนด อาจแบงไดเปน เวทระดบโลกและเวทระดบภมภาค 1.1 เวทระดบโลก (global stage) หมายถง เวททผแสดงบทบาท (actors) ทงมหาอ านาจและประเทศตาง ๆ ในโลก มามปฏสมพนธตอกน เจรจาตอรอง ประนประนอม หาจดยนรวมกน เชน เวทสหประชาชาตทนครนวยอรก สหรฐอเมรกา หรอทนครเจนวา สวสเซอรแลนด เปนตน 1.2 เวทระดบภมภาค (regional stage) หมายถง เวททตงอยในภมภาคใดภมภาคหนงทผแสดงบทบาทมปฏสมพนธตอกน อาจเปนรฐในภมภาคหรอมหาอ านาจ เชน ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมเวทของประชาคมอาเซยน เปนตน แบบท 2 ใชจ านวนผแสดงบทบาทเปนตวก าหนด อาจแบงเปน เวททวภาคและเวทพหภาค 2.1 เวททวภาค (bi-lateral stage) หมายถง เวททมผแสดงบทบาทเพยง 2 ประเทศ หรอ 2 ฝาย เจรจากระชบความสมพนธหรอแกไขความขดแยงระหวางกน เชน เวทเจรจาระหวางสหรฐอเมรกากบจน เปนตน 2.2 เวทพหภาค (multi-lateral stage) หมายถง เวททมผแสดงบทบาทอยางนอยตองมากกวา 2 ฝายขนไป มามปฏสมพนธตอกนทงในดานบวกไมวาจะเปนการเจรจาประสานประโยชน หรอในดานลบคอขดแยงตอรองและขบเคยวซงอาจน าไปสความตงเครยดระหวางกน เชน เวท ARF (ASEAN Regional Forum) แบบท 3 ใชความเปนผแทนของรฐบาลเปนตวก าหนด อาจแบงเปน เวททางการและเวทไมเปนทางการ 3.1 เวททางการ (formal stage) เปนเวททผแสดงบทบาท ซงเปนผแทนของรฐบาล 2 ประเทศหรอมากกวานนมาประชมปรกษาหารอโดยมก าหนดการวาระการประชมทชดเจน เพอกระชบความสมพนธหรอคลคลายความขดแยง หรอรวมมอกนในดานตาง ๆ 3.2 เวทไมเปนทางการ (informal stage) บางทเรยกวา การจบเขาคยกน (retreat) เปนเวททผมารวมประชมมความหลากหลาย อาจเปนเจาหนาทของรฐแตไมไดมาปฏสมพนธในฐานะผแทนของรฐ หรออาจเปนภาคเอกชนหรอนกวชาการ เปาหมายของเวททไมเปนทางการน เพอปรกษาหารอแลกเปลยนทรรศนะในประเดนปญหาใหม ๆ หรอประเดนปญหาทละเอยดออนตอผลประโยชนของแตละฝาย เปนการตรวจสอบทาทของกนและกน เวททไมเปนทางการทมอาจารย นกวชาการหรอนกวจย ตลอดจนนกธรกจภาคเอกชนเขารวม เพอแลกเปลยนความคดเหนหรอการน าเสนอความคดในรปบทความวชาการ อาจมอดตนกการทตมารวมแสดงความคดเหนดวย เวทไมเปนทางการน บางทเรยกวา “การทตเสนทางท 2” (Track 2)

3

แบบท 4 ใชระดบและต าแหนงของผแสดงบทบาทเปนตวก าหนด อาจแบงเปน เวทระดบเจาหนาทอาวโส เวทระดบรฐมนตร และเวทประชมสดยอดระดบผน ารฐบาล 4.1 เวทระดบเจาหนาทอาวโส (Senior’s Official Meeting: SOM) เปนเวททขาราชการประจ าระดบสงของหนวยงาน เชน ปลดกระทรวง หรอผทปลดกระทรวงมอบหมาย เชน อธบด เปนเวททมการเจรจาตอรองอยางเขมขน เพราะทกฝายตองการรกษาผลประโยชนของชาตตน ถาตกลงไดจะเกดขอตกลงในรปบนทกความเขาใจ (MOU) หรอขอตกลง (Agreement) ถาไมสามารถตกลงกนไดหรอหาขอยตไมได อาจตองขยายการเจรจาเปนหลายรอบ 4.2 เวทระดบรฐมนตร (Ministerial Meeting: MM) เปนเวททผเขารวมประชมเปนรฐมนตรของหนวยงานทเกยวของ เพอตดสนใจขนสดทาย หรอลงนามในเอกสารขอตกลง (Agreement) หรอบนทกความเขาใจ (MOU) อนจะสงผลใหมการบงคบใชและน าไปปฏบตตามทไดเจรจาตกลง 4.3 เวทประชมสดยอด (Summit) เปนเวทระดบผน าระดบประมข เชน ประธานาธบด หรอหวหนารฐบาลมาพบปะกน เพอท าความรจก สรางความคนเคยและเจรจาในประเดนทางยทธศาสตรซงอาจน าไปสการตกลงและมการลงนามเกดขน ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมทงเวทพหภาค นนคอ ประชาคมอาเซยน และเวททวภาค เชน ระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานในภมภาค ประเทศเพอนบาน (neighboring countries) อาจมความหมายไดหลากหลาย ความหมายแรก ประเทศเพอนบานหมายถงประเทศทมอาณาเขตทงทางบกและทางน าประชดกน ในความหมายนประเทศไทยมเพอนบาน 5 ประเทศ คอ พมา ลาว กมพชา และมาเลเซย ซงมพรมแดนทางบกและ

ทมา: ASEAN Statistics Leaflet – Selected Key Indicators 2016, http://www.aseanstats.org/wp-content/uploads/2016/10/ASEAN_Stats_Leaflet2016_web.pdf

4

ทางน าหรอทางทะเลประชดกน สวนเวยดนาม มพรมแดนทางทะเลประชดกบไทยเทานน ดงน นถาใชปจจยทางภมศาสตรของอาณาเขตพนทประชดกน ไทยมเพอนบาน 5 ประเทศ ซงลวนตงอยบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนย ความหมายทสอง ประเทศเพอนบานอาจมความหมายกวาง หมายถงประเทศทตงอยในภมภาคเดยวกนคอเอเชยตะวนออกเฉยงใต อกทงมปฏสมพนธความรวมมอกนอยางใกลชด ในความหมายน ประเทศเพอนบานของไทยเพมขนเปน 9 ประเทศ คอ พมา ลาว กมพชา เวยดนาม มาเลเซย ซงอยบนภาคพนทวป และฟลปปนส บรไน อนโดนเซย และสงคโปร ซงอยในเขตนานน าของเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในงานวชาการฉบบนจะเนนนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานเฉพาะทมพรมแดนประชดกบประเทศไทยทงทางบก ทางน า หรอทางทะเล อนไดแก พมา ลาว กมพชา เวยดนาม และมาเลเซย

บนเวทระหวางประเทศทงในระดบโลกและในระดบภมภาค ม “ผแสดงบทบาทระหวางประเทศ” (International Actors) ทหลากหลายทงท เปนรฐ (State Actors) และมใชรฐ (Non-state Actors) รวมทงองคการรฐระหวางประเทศ (International governmental Organizations) องคกรเอกชนระหวางประเทศ (International non-governmental Organizations) และองคกรขามชาต (Trans-national Organizations) ทงแบบเปด (Open) เชน บรษทขามชาต และแบบปด (Close) เชน องคกรอาชญกรรมขามชาต ขบวนการกอการรายขามชาต เปนตน ผแสดงบทบาทระหวางประเทศทเปนรฐ (State Actors) อาจแบงเปนกลมตามพลงอ านาจ (power) ขดความสามารถ (capability) และบทบาท (role) ไดเปน 5 ประเภท ดงน 1. อภมหาอ านาจ (Super Power) เปนรฐทมอ านาจมากมหาศาลทางการเมอง การทหาร และเศรษฐกจ อกทงแสดงบทบาทหลากหลายในระดบโลก สามารถด าเนนนโยบายทมผลกระทบตอโลกหรอภมภาค ดงนน อภมหาอ านาจอาจเทยบไดกบ “มหาอ านาจโลก” (Global Power) เชน สหรฐอเมรกา 2. มหาอ านาจ (Major Power) เปนรฐทมอ านาจมากทางการเมอง เศรษฐกจ และการทหาร แตไมมากเทากบอภมหาอ านาจ อกทงแสดงบทบาทหลากหลายแตในระดบภมภาคทรฐตนตงอยเทานน อาจเรยกวาเปน “มหาอ านาจภมภาค” (Regional Power) เชน จน รสเซย เยอรมน ฝรงเศส และญปน 3. อ านาจขนาดกลางหรอมธยอ านาจ (Middle Power หรอ Medium-size State) เปนรฐทมอ านาจดานใดดานหนง อาจเปนดานการเมองหรอดานเศรษฐกจหรอดานทหาร และมบทบาทหรออทธพลเฉพาะดานทมอ านาจในระดบภมภาค เชน อนโดนเซย ปากสถาน แคนาดา ออสเตรเลย และเกาหลใต 4. รฐขนาดเลกหรอจลรฐ (Small State) เปนรฐทไมมอทธพล มกมขนาดเลกและมประชากรไมเกน 100 ลานคน เศรษฐกจก าลงพฒนาหรอพฒนาแลวแตมขนาดเศรษฐกจเลก ขอจ ากดดงกลาวท าให ไมสามารถแสดงบทบาททกอใหเกดผลกระทบได แตจะพยายามมปฏกรยา (react) เพอปกปองผลประโยชนแหงชาตทงดานบรณภาพแหงดนแดน ดานเศรษฐกจและอน ๆ

5

5. อนรฐ (Micro State) เปนรฐทมขนาดเลกมาก ประชากรไมถง 20 ลานคน พนทคอนขางนอยแทบไมสามารถมบทบาทดวยศกยภาพของตน ตองอาศยความรวมมอกบประเทศเพอนบานและประเทศอน ๆ เพอการด ารงอยและเพมอ านาจการตอรอง เชน คเวต และ บรไน เปนตน ประเทศไทยเปนรฐทมความพเศษ เพราะเปนรฐทมลกษณะ “ทวลกษณ” (dual characteristics) เพราะเมอพจารณาจากอ านาจและบทบาทในระดบโลกทมรฐเกอบ 200 รฐ ประเทศไทยเปน “จลรฐ” (Small State) เพราะมขดความสามารถจ ากด ไมอาจด าเนนนโยบายทสรางผลกระทบ (impact) ไดมากนก แตในระดบภมภาคโดยเฉพาะในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตทม 10 ประเทศ ประเทศไทยไดแสดงบทบาทน า (leading role) หลายครงและไดรบการยอมรบจากภมภาค ท าใหสามารถแสดงบทบาททมผลกระทบตอภมภาคทงตอความรวมมอและความขดแยง จงมฐานะเปน “รฐขนาดกลาง” หรอ “มธยอ านาจ” ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต กรอบการวเคราะห: จลรฐ (Small State) และมธยอ านาจ (Middle Power) การวเคราะหนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานจะใชกรอบในการวเคราะหนโยบายตางประเทศของประเทศไทยในฐานะ “จลรฐ” (Small State) และ “มธยอ านาจ” (Middle Power) เพราะประเทศไทยมฐานะเปน “จลรฐ” ในเวทระดบโลกและมฐานะเปน “มธยอ านาจ” ในเวทระดบภมภาคในเอเชยตะวนออกเฉยงใต รฐขนาดเลก หรอ “จลรฐ” (Small State) เปนรฐทมขอจ ากดในดานขดความสามารถ (capability) หรอ อ านาจ (power) เนองจากปจจยอ านาจมนอยไมวาจะเปนขนาดของพนททมขนาดไมใหญโตกวางขวาง อกทงจ านวนหรอคณภาพของประชากรทม ไมเพยงกสบลานคนแตไมถง 100 ลานคน ในขณะทพลงหรอขดความสามารถทางเศรษฐกจกมจ ากดเพราะเปนเศรษฐกจทก าลงพฒนาหรอมทรพยากรไมมาก พลงหรอขดความสามารถทางทหารกมนอย อาจตองพงพายทโธปกรณจากตางประเทศ ท าใหไมสามารถแสดงบทบาทไดเตมท

เด วด ไวท ล (David Vital) ในหน งส อ เรอง The Inequality of States: A Study of the Small Power in International Relations1 ไดเขยนไววา แมวากฎหมายระหวางประเทศจะระบไวอยางชดเจนวา รฐทกรฐมอธปไตยและเทาเทยมกนตามกฎหมาย แตในความเปนจรง รฐหาไดมอทธพลเทาเทยมกน รฐเลกมกออนแอหรอมบทบาทหรออทธพลระหวางประเทศนอย ในขณะทมหาอ านาจและรฐขนาดกลางจะแสดงบทบาทมากกวาและกอใหเกดผลกระทบบนเวทระหวางประเทศได รฐขนาดเลกมกแสดงบทบาทในเวทระหวางประเทศในลกษณะ “เชงรบ” (Defensive) เพอปองกนตวเอง เพอความอยรอดหรอปองกนผลประโยชน ไมใหถก

1 David Vital, The Inequality of States: A Study of the Small Power in International Relations (Oxford:

Clarendon Press, 1967).

6

กระทบกระเทอนจากบทบาทหรอนโยบายจากมหาอ านาจหรอรฐขนาดใหญในโลก จลรฐจงท าไดเพยงม “ปฏกรยา” (React) ตอวกฤตการณหรอด าเนนนโยบายตางประเทศเพอมใหไดรบผลกระทบในดานลบจนเปนผลรายตอผลประโยชนแหงชาต

รฐขนาดเลกจะพยายามแสวงหาพนธมตรทางทหารในกรณทถกคกคามดานความมนคงหรอแสวงหารฐอปถมถ (Patron) เพอใหการสนบสนนทางการทต อกทงเพมพนโอกาสและผลประโยชนในดานอน ๆ ยงกวานนรฐขนาดเลกมกใหความสนใจกบความรวมมอระหวางประเทศทงระดบทวภาคและพหภาคเพอเพมอ านาจตอรองในการเจรจารกษาผลประโยชนกบประเทศอน ๆ

รฐขนาดเลกอาจใชลกษณะเดนบางประการทมอย (Asset) เชน ทตงทางยทธศาสตรหรอการสนบสนนนโยบายทางการทต หรอตอรองกบประเทศทใหญกวา2 แตรฐขนาดเลกอาจจะใชขอจ ากด เชน ความออนแอเปนจดตอรอง ดวยการแสดงวาจะไมสามารถปฏบตตามนโยบายหรอความตองการของอกฝายหนงได ถาหากไมไดรบความชวยเหลอเพมขนทางดานเศรษฐกจหรอทางดานการทหาร รฐขนาดเลกอาจจะใชการสรางพนธมตรกบประเทศนอกภมภาคเพอรกษาดลยภาพในระดบภมภาค ดวยขดความสามารถทแตกตางกนน รฐขนาดเลกจงมทางเลอกเชงนโยบายคอนขางนอยและจ ากด มกตองประนประนอมกบมหาอ านาจโดยการคานอ านาจ (Balance of Power) หรอเขารวมกบมหาอ านาจทเขมแขง (Bandwagon) หรอแสดงทาทไมฝกใฝฝายใด (Non-alignment)

สวนรฐขนาดกลาง (Medium sized state) หรอ “มธยอ านาจ” (Middle Power) มขดความสามารถทางกายภาพ (Physical capability) มากกวารฐขนาดเลกแตไมมากเทามหาอ านาจ (Great หรอ Major Power) อกทงแสดงบทบาทอยางแขงขน (Active Role) ตลอดจนน าเสนอนโยบาย (initiate policy) ทสงผลกระทบตอการเมองระหวางประเทศในระดบภมภาคหรอระดบโลกในบางเรองหรอบางครง3

แมวาจะยงไมไดมฉนทามตทชดเจนเกยวกบขดความสามารถทางกายภาพของรฐขนาดกลาง แตกเปนทยอมรบในระดบหนงวา รฐขนาดกลางตองมพนทใหญพอประมาณ มประชากรระหวาง 60 ถง 120 ลานคน มเศรษฐกจทพฒนาแลวเปนอตสาหกรรมหรอก าลงพฒนาอยางกาวหนา สวนพลงหรอขดความสามารถทางทหารอาจไมสงนก แตกสามารถปองกนตนเองไดในระดบหนง รฐขนาดกลางเหลานมหลากหลายในทกทวป เชน แคนาดา ตรก ออสเตรเลย ปากสถาน อนโดนเซย รวมทงประเทศไทย

รฐขนาดกลางอาจจ าแนกตาม “ฐานะ” (Position) จากการมขดความสามารถทางกายภาพขางตน หรออาจจ าแนกจาก “บทบาทและพฤตกรรม” (Role and Behavior) โดยมกมบทบาททางดานตางประเทศทแขงขน

2 Robert O. Keohane, “Lilliputians’ Dilemmas: Small States in International Politics,” International Organization 23, no. 2 (1969): 291-310. 3 David R. Mares, “Middle Powers under Regional Hegemony: To Challenge or Acquiesce in Hegemonic Enforcement,” International Studies Quarterly 32, no. 4 (1988): 453-471.

7

มขอรเรมเชงนโยบายตางประเทศซงสงผลตอความเปลยนแปลงในระดบภมภาค4 รฐขนาดกลางมกด าเนนนโยบายเปนผ “ไกลเกลย” (Mediator) ความขดแยงระหวางประเทศในระดบภมภาค อาจมสวนรวมในการน าเสนอแนวทางการจดการความขดแยง (Conflict management) อกทงแสดงบทบาทเชอมโยงประดจสะพานสรางความรวมมอระหวางประเทศ (Bridge builder) หรออาจสงเสรมมาตรการในการสรางความไวเนอเชอใจระหวางกน (confident-building measures) และสงเสรมความรวมมอแบบพหภาค รวมทงจดตงองคการระหวางประเทศในระดบภมภาค มธยอ านาจมกนยมใหระบบโลกมลกษณะหลายขว (Multi-polarity) และใหความส าคญกบการสรางกตกา กฎเกณฑ ตลอดจนระบอบของความสมพนธระหวางกน เพอสรางสนตภาพและเสถยรภาพในภมภาค5

นอกจากจะมขดความสามารถทางกายภาพแลว อกทงแสดงบทบาททโดดเดน แขงขน รฐขนาดกลางยงม “อตลกษณเฉพาะ” (Ideation) ทไดรบการยอมรบจากประชาคมระดบภมภาคและประชาคมโลก การยอมรบอตลกษณดงกลาวมกแสดงออกใน “การทตเชงสรางสรรค” (Constructive diplomacy) และการแสดงความเปนพลเมองโลกทนานบถอ (Respected global citizen) เนองจากการสงเสรมการแกไขความขดแยงโดยสนตวธ การรวมมอกนในภารกจตาง ๆ อนจะสงผลตอสนตภาพและความรวมมอในระดบภมภาคและระดบโลก ดงจะเหนไดจากบทบาทของมธยอ านาจ เชน ออสเตรเลย แคนาดา และสวเดน เปนตน6 รวมทงประเทศไทยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

นโยบายตางประเทศของไทยไดรบอทธพลจากปจจยหลายประการโดยเฉพาะอยางย งปจจย “ผลประโยชน (interests)” และปจจย “ภยคกคาม (threat)” ผลประโยชน (interestห) มหลายรปแบบ ทงผลประโยชนแหงชาต (national interest) ซงเปนความตองการและความปรารถนาของคนทงมวลในชาต ประกอบดวย ความอยรอดปลอดภย ความมนคง ความมงคง และเกยรตภมศกดศร ผลประโยชนของชาตนยงแบงออกเปน ผลประโยชนแกน (core interest) ผลประโยชนรอง (secondary interest) ผลประโยชนเฉพาะ (Specific interest) สวนผลประโยชนของรฐบาล (Governmental interest) กหมายถงการอยรอด การยอมรบ และความชอบธรรมของรฐบาล สวนผลประโยชนของผน า (Leader’s interest) มกเปนเรองการขนสอ านาจ การรกษาอ านาจ การใชอ านาจ เปนตน

4 Richard A. Higgott and Andrew F. Cooper, “Middle Power Leadership and Coalition Building: Australia, the Cairns Group, and the Uruguay Round of Trade Negotiations,” International Organization 44, no. 4 (1990): 589-632. 5 Carsten Holbraad, Middle Powers in International Politics (London: Macmillan, 1984). 6 John Ravenhill, “Cycles of Middle Power Activism: Constraint and Choice in Australian and Canadian Foreign Policies,” Australian Journal of International Affairs 12, no. 3 (1988): 309-27, และ Robert T. Cox “Middlepowermanship, Japan and the Future of World Order,” International Journal 44, no. 4 (1999): 823-62.

8

สวนภยคกคาม (Threat) หมายถง เหตการณหรอความเปลยนแปลงทสงผลกระทบตอคณคาทส าคญของสงคมและชาต ภยคกคามอาจมาจากหลายแหลง ทงผแสดงทเปนรฐและผแสดงทมใชรฐ อกทงมหลายมตทงการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ยงไปกวานนภยคกคามอาจมาจากแหลงภายในประเทศและมาจากแหลงภายนอกประเทศได

ประเทศไทยและประเทศตาง ๆ ตองเผชญกบภยคกคามทหลายหลาย อกทงพยายามบรหารจดการภยคกคามเหลานเพอรกษาและเพมพนผลประโยชนของชาตและของรฐบาลใหไดมากทสดภายใตขอจ ากดตาง ๆ ซงมทงความทาทายและโอกาส ดงนน การท าความเขาใจนโยบายตางประเทศ จงตองวเคราะหทง “ฐานะของรฐ” “ผลประโยชน” และ “ภยคกคาม” สรป

ประเทศไทยมบทบาทส าคญในเวทระดบภมภาค โดยเฉพาะอยางยงตอประเทศเพอนบานในเอเชยอาคเนย แมวาประเทศไทยจะมขดความสามารถทางกายภาพไมมากนก ไมวาจะเปนทางดานเศรษฐกจและการทหาร แตประเทศไทยในชวงสงครามเยนไดแสดงบทบาทเดน ทงใน “บทบาทน า” (leading role) และ “บทบาทประสานงาน” (coordinating role) กบประเทศเพอนบานจนไดรบการยอมรบ การทประเทศไทยมพนทคอนขางมาก ประชากรเกอบ 70 ลานคน และเศรษฐกจใหญเปนอนดบ 2 ของภมภาค อกทงตงอยในจดยทธศาสตรส าคญของแผนดนใหญของเอเชยอาคเนยระหวางมหาสมทรอนเดยและมหาสมทรแปซฟก ท าใหประเทศไทยเปนจลรฐในระดบโลกและมธยอ านาจในระดบภมภาค ประเทศไทยมขดความสามารถมากกวาประเทศเพอนบานทมพรมแดนตดตอกนทางบก และใกลเคยงหรอมากกวากบประเทศอน ๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตในเขตนานน า ลกษณะดงกลาวจงท าใหประเทศไทยสามารถแสดงบทบาทน า (leading role) และบทบาทประสานงาน (coordinating role) ในการด าเนนนโยบายตางประเทศกบประเทศเพอนบานไดอยางแขงขน และมอทธพลบางครงในการเมองระดบภมภาค

9

บทท 2 นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน: ยคสงครามเยน ค.ศ. 1947-1992 (พ.ศ. 2490-2535)

เมอสงครามโลกครงท 2 ยตลงในเดอนสงหาคม ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) ประเทศไทยอยในฐานะทไมชดเจน เพราะรฐบาลไทยในชวงสงครามไดรวมมอกบญปนประกาศสงครามกบฝ ายสมพนธมตร ในเดอนมกราคม ค.ศ. 1942 (พ.ศ. 2485) แตในขณะเดยวกนกมกลมคนไทยทงในประเทศและตางประเทศทไมเหนดวยกบนโยบายดงกลาว จงจดตง “ขบวนการเสรไทย” เพอรวมมอกบฝายสมพนธมตรอยางลบๆ และตอตานญปนทคงก าลงทหารอยในประเทศไทย1 ในขณะเดยวกนการเมองในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลงสงครามโลกกอมครม ตงเครยด เพราะมหาอ านาจผชนะสงคราม เชน องกฤษ ฝรงเศส ทเคยยดครองอาณานคมและตอมาออนแอลง สงผลใหอ านาจและอทธพลในดนแดนอาณานคมทงพมา มลาย และอนโดจนซงประกอบดวย ลาว กมพชา และเวยดนาม ลดลง ประชาชนพนเมองผรกชาตในดนแดนอาณานคมเหลานไดรวมกลมกนตอตานและเรยกรองเอกราชอธปไตยเพอสทธในการปกครองตนเอง และน าไปสการหาทางออกดวยการเจรจาอยางสนตหรอการใชก าลงเพอขบไลจกรวรรดนยมออกจากมาตภม รฐบาลไทยตองเผชญกบความทาทายจากมหาอ านาจทชนะสงครามโลกและการเรยกรองเอกราชในดนแดนอาณานคมทเปนเพอนบานของไทย ไทยด าเนนนโยบายตางประเทศอยางไรตอการเรยกรองเอกราชของเพอนบานทตองการปลดแอกจากจกรวรรดนยม ในขณะทจกรวรรดนยมตะวนตกทเปนผชนะสงครามกตองการกลบมาเพอรกษาผลประโยชนตางๆ ในดนแดนอาณานคมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตตอไป ยงไปกวานน ทาทของไทยตอการเรยกรองเอกราชของดนแดนเพอนบานมผลตอนโยบายของไทยตอมหาอ านาจตะวนตก และนโยบายตอมหาอ านาจตะวนตกกสงผลกระทบทาทของไทยตอการเรยกรองเอกราชของดนแดนเพอนบาน สงครามเยนซงเปนความตงเครยดและการเผชญหนาระหวางประเทศมหาอ านาจตางอดมการณ คอ สหรฐอเมรกา และสหภาพโซเวยต สงผลกระทบตอนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน ยงไปกวานนชยชนะของพรรคคอมมวนสตจนบนแผนดนใหญของจน และการสถาปนาสาธารณรฐประชาชนจนทมการปกครองดวยพรรคคอมมวนสตในเดอนตลาคม ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) ประกอบกบการสรบเพอเรยกรองเอกราชจากฝรงเศสจากขบวนการเวยดมนหนนท าใหผน าไทยวตกกงวลตอผลประโยชนแหงชาตดานความมนคงของไทย อาจกลาวไดวา ผลประโยชนดานความมนคงทไดรบอทธพลจากการขยายตวของอดมการณคอมมวนสตท าใหผน าไทยจ าตองปรบนโยบายตางประเทศเพอปองกนภยคกคาม ความขดแยงทเกดขนใน

1 ดรายละเอยดใน ปรด พนมยงค, เบองหลงการกอตงขบวนการเสรไทย, จดพมพโดยสพจน ดานตระกล (กรงเทพฯ: ประจกษการพมพ, 2517) และสรศกด งามขจรกลกจ, ต านานใหมของขบวนการเสรไทย: เรองราวการตอสเพอเอกราช สนตภาพ และประชาธปไตย (กรงเทพฯ: สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2555).

10

ประเทศเพอนบานตลอดจนบทบาทของประเทศมหาอ านาจนอกภมภาคและความสมพนธระหวางประเทศมหาอ านาจลวนเปนปจจยทางภม-รฐศาสตรทก าหนดนโยบายตางประเทศของไทย แตในขณะเดยวกนเศรษฐกจและการเมองภายในของไทยทมความขดแยงระหวางกลมการเมองตาง ๆ ทงในคณะราษฎรทรวมกนเปลยนแปลงการปกครองใน ค.ศ. 1932 (พ.ศ. 2475) เรมแบงแยกออกเปนฝายทหารและฝายพลเรอน และเมอฝายพลเรอนหมดอ านาจไปในเวลาตอมา ความขดแยงระหวางกลมทหารตาง ๆ กทวความเขมขนจนมการยดอ านาจหลายครง เสถยรภาพของรฐบาลไทยเกยวพนและมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานและตอมหาอ านาจ บทนจะวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานหลงสงครามโลกครงท 2 ระหวาง ค.ศ. 1945-1991 (พ.ศ. 2490-2534) โดยเฉพาะตอประเทศเพอนบานทไดรบเอกราชใหม ทงพมาดานตะวนตก และมลายทางใตทไดรบเอกราชจากองกฤษ ลาว กมพชา และเวยดนามดานตะวนออกทไดรบเอกราชจากฝรงเศส ซงมพรมแดนประชดประเทศไทย อกทงเผชญความขดแยงกบสงครามเยนทด าเนนไปจนสนสดใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) โดยจะแบงการน าเสนอเปน 3 ตอน ตอนแรก วเคราะหปจจยทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานหลงสงครามโลกครงท 2 และในยคสงครามเยน ตอนทสอง วเคราะหนโยบายและความสมพนธของไทยตอลาว กมพชา เวยดนาม พมา และมาเลเซย ในชวงสงครามเยน ตอนทสาม สรปและประเมนผลจากการด าเนนนโยบายตางประเทศตอประเทศเพอนบานเมอสงครามเยนสนสดลงใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ปจจยทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในยคสงครามเยน หลงสงครามโลกครงท 2 ดนแดนอาณานคมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดเรยกรองเอกราชและอธปไตยมทงดวยการเจรจาอยางสนตและดวยการใชก าลงความรนแรง จนประเทศจกรวรรดนยมตะวนตกทงองกฤษและฝรงเศสจ าตองมอบเอกราชให แตกยงคงอทธพลอยในระดบหนง ในขณะเดยวกนมหาอ านาจนอกภมภาคทชนะสงครามเชน สหรฐอเมรกากใหความสนใจตอเอเชยตะวนออกเฉยงใตดวยเชนกน เพอขยายอทธพลทางการเมองและเศรษฐกจ พมาไดรบเอกราชจากองกฤษในวนท 4 มกราคม ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) สวนอาณานคมอนโดจนของฝรงเศสซงประกอบดวย เวยดนาม ลาว กมพชา ไดรบเอกราชอยางเปนทางการหลงจากการประชมทเจนวา สวสเซอรแลนด ใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) เมอกองก าลงเวยดมนหภายใตการน าของโฮจมนหสามารถรบชนะทหารฝรงเศสทเดยนเบยนฟ ทประชมเจนวาไดตกลงใหอนโดจนเปนเอกราชโดยแบงออกเปน 4 ประเทศดงน ลาวซงเคยประกาศเอกราชตงแตวนท 22 ตลาคม ค.ศ. 1953 (พ.ศ. 2496) และกมพชาซงประกาศเอกราชในวนท 9 พฤศจกายน ค.ศ. 1953 (พ.ศ. 2496) ทประชมเจนวาใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) รบรองเอกราชของประเทศทงสอง สวนในเวยดนาม โฮจมนห ผน าชาตนยมประกาศเอกราชจากฝรงเศสและตงรฐบาลสาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม (Democratic Republic of Vietnam) ในวนท 2 กนยายน ค.ศ.

11

1945 (พ.ศ. 2488) เมอญปนแพสงครามแตไมมมหาอ านาจตะวนตกยอมรบ ฝรงเศสพยายามกลบมามอ านาจ อกทงโจมตทงระเบดทเมองทาไฮฟอง ในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489) น าไปสสงครามปลดแอกกชาตตงแตเดอนธนวาคม หรอทเรยกวา “สงครามอนโดจน” ในขณะเดยวกน ฝรงเศสไดสนบสนนใหจกรพรรดเบา ได จดตงรฐบาลปกครองเวยดนามใน ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) แตไมไดรบการยอมรบจากประชาชน สงครามอนโดจนระหวางฝรงเศสกบเวยดนามจงด าเนนมาจนถง ค.ศ. 1954 สหรฐอเมรกาใหความชวยเหลอแกฝรงเศสทงทางเศรษฐกจและทางทหารเพอตอตานการกชาตทสหรฐมองวาไดรบการสนบสนนจากจนคอมมวนสต ทหารฝรงเศสไดยอมแพในสมรภมเดยนเบยนฟในวนท 7 พฤษภาคม ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) ท าใหอ านาจตอรองของฝรงเศสลดลง การประชมทเจนวาซงเดมมเปาหมายเพอแกไขความขดแยงในคาบสมทรเกาหลแตเพมประเดนความขดแยงในอนโดจน น าไปสการตกลงรวมกนในปฏญญาเจนวา สงผลใหเวยดนามถกแบงเปนสองสวน คอ เวยดนามเหนออยภายใตเวยดมนหทน าโดยโฮจมนห ไดประกาศเอกราชสถาปนาประเทศเปน “สาธารณรฐประชาธปไตยเวยดนาม” ในเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) สวนเวยดนามใต เปนเอกราชอยภายใตจกรพรรดเบาได แตไมไดรบการยอมรบจากประชาชน ตอมาไดมการเปลยนแปลงเปน “สาธารณรฐเวยดนาม” โดยมผน าใหม คอ โง ดนห เซยม (Ngo Dinh Diem) แมวา การแบงประเทศนเปนการแบงชวคราวโดยมเงอนไขวาจะตองมการลงประชามตภายใน 2 ป เพอรวมเวยดนามทงเหนอและใตเขาเปนประเทศเดยวกน สวนมลายใชเวลาตอรองกบองกฤษนานกวา 10 ป และไดรบเอกราชในวนท 31 สงหาคม ค.ศ. 1957 (พ.ศ. 2500) เปน “สมาพนธรฐมลายา” การทพมา ลาว กมพชา เวยดนาม และมลายา ไดรบเอกราชท าใหประเทศเอกราชใหมเหลานมพรมแดนประชดตดกบประเทศไทย โดยพมามเขตแดนทงทางบกและทางทะเลยาว 2,401 กโลเมตร ลาวกมเขตแดนตดตอกบไทยทงทางบกและในล าแมน าโขงยาว 1,810 กโลเมตร กมพชามเขตแดนทางบกตดตอกบไทยยาว 798 กโลเมตรและเขตแดนทางทะเลในอาวไทยทยงไมชดเจน สวนมลายมเขตแดนตดตอกบไทย 647 กโลเมตร เขตแดนระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานเหลาน ลวนตงอยบนขอตกลงสนธสญญาทไมเปนธรรมทจกรวรรดนยมตะวนตกทงองกฤษและฝรงเศสบบบงคบกระท าตอประเทศไทยหรอสยาม ในปลายศตวรรษท 19 มรดกดงกลาวสงผลกระทบตอการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานเหลานในเวลาตอมาทงในชวงสงครามเยนจนถงชวงหลงสงครามเยนในปจจบน ดงจะกลาวตอไปน ปจจยทม อทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในยคสงครามเยน ประกอบดวย 1. ปจจยจากประวตศาสตรความสมพนธแตโบราณ 2. ปจจยมรดกของจกรวรรดนยม 3. ปจจยดานภมรฐศาสตร 4. ปจจยอนเนองมาจากความขดแยงดานอดมการณการเมองในชวงสงครามเยน 5. ปจจยเกยวกบความขดแยงระหวางชนชนน าในประเทศเพอนบาน

12

6. ปจจยเกยวกบการขบเคยวทางยทธศาสตรระหวางมหาอ านาจในชวงสงครามเยน 7. ปจจยเศรษฐกจและการเมองภายในของไทย 1. ปจจยจากประวตศาสตรความสมพนธแตโบราณ ประเทศไทยและประเทศเพอนบานทเพงไดรบเอกราชดงกลาวหลงสงครามโลกครงท 2 เคยมความสมพนธตอกนมาแตโบราณเมอยงเปนอาณาจกรโบราณทมผน าสงสดเปนกษตรย ตงชมชนคนไทยทมศนยกลางอ านาจ หรอนครหลวงทสโขทย อยธยา ธนบร และกรงเทพ สวนภาคตะวนตกของไทยจะมอาณาจกรพมาโบราณซงมศนยกลางอ านาจอยทหงสาวด และตอมายายเปนมณฑะเลย สวนอาณาจกรโบราณในลาว คอ อาณาจกรลานชาง มศนยกลางอ านาจอยทหลวงพระบางและเวยงจนทน ในกมพชาโบราณ ศนยกลางอ านาจเคยตงอยทนครวด ตอมายายไปทละแวก และยายตอทอดรมชย และพนมเปญในทสด ความสมพนธระหวางอาณาจกรไทยโบราณหรอสยามกบอาณาจกรเพอนบานโบราณเหลาน มทงปฏสมพนธดานลบ คอ ขดแยงและท าสงครามตอกนแยงชงความเปนใหญ และดานบวก คอ เปนมตรกนและรวมมอกน การท าสงครามในอดตไมวาจะเปนระหวางไทยกบพมา หรอไทยกบลาว หรอไทยกบกมพชา รวมทงเวยดนาม ลวนมผลตอมโนทศนของผน าของไทยและของประเทศเพอนบาน ซงมอทธพลตอการก าหนดนโยบายตอกนและกนในชวงหลงสงครามโลก แมวาจะมความรวมมอกนบางในอดต เชน การเปนพนธมตรระหวางสยามอยธยาสมยพระมหาจกพรรดกบอาณาจกรลานชางของลาวในสมยพระเจาไชยเชษฐาธราช ทมการสราง “เจดยศรสองรก” ทชายแดนรวมกนเพอเปนสกขพยานของการรวมมอตอตานพมา แตความทรงจ าประวตศาสตรมกถกครอบง าดวยความขดแยง สงคราม ความพายแพ และความสญเสย มากกวาความเปนมตรและความรวมมอตอกน 2. ปจจยมรดกของจกรวรรดนยม จกรวรรดนยมตะวนตกไดแผอทธพลเขามาในเอเชยตะวนออกเฉยงใตตงแตครสตศวรรษท 16 เปนตนมา ในระยะแรก เรมดวยการเผยแพรศาสนาครสตและตอมาแสวงหาโอกาสจากการคาสนคาพนเมอง ความขดแยงทางการคาน าไปสการขยายอ านาจอทธพล ใชก าลงทหารยดครองดนแดน ปกครองเปนอาณานคม อกทงก าหนดเขตแดนดวยการท าแผนทสมยใหมโดยไมไดค านงถงพนฐานทางสงคมและวฒนธรรมรวมกน ซงสงผลตอความขดแยงเกยวกบเขตแดนเมอประเทศเหลานไดรบเอกราชและสบสทธตางๆ ของเจาอาณานคมเดม เพราะในบางครง ขอตกลงในสนธสญญากบแผนทแนบทายสนธสญญากมเนอหาทตางกนหรอขดแยงกน ท าใหประเทศทสบสทธตอมาอางเขตแดนจากหลกฐานทตางกนท าใหความสมพนธตงเครยดและกอใหเกดความขดแยงจนในบางครงน าไปสการใชก าลงตอกน เขตแดนระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานทงทางบก ทางน า และทางทะเล ไมชดเจน อกทงหลกเขตแดนกสญหายไปเนองจากกาลเวลาหรอสภาพทางภมศาสตรทเปลยนแปลง กลายมาเปนสาเหตทท าใหความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานตงเครยดและขดแยงกนยงขน

13

3. ปจจยดานภมรฐศาสตร ภมรฐศาสตร (geo-politics) เปนสภาพหรอลกษณะทางภมศาสตรทสงผลกระทบตออ านาจและความสมพนธระหวางรฐ ประเทศไทยมสภาพภมศาสตรทเปนทงศนยกลาง (hub) และสะพานเชอม (bridge) ประเทศไทยตงอยกลางคาบสมทรอนโดจน มชยภมทเหมาะกบการตดตอกบภมภาคอนๆ ของเอเชย ทงเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ เอเชยตะวนออกเฉยงใต เอเชยกลาง และเอเชยใต ตลอดจนเอเชยตะวนตกหรอตะวนออกกลาง ทตงของประเทศไทยท าใหประเทศไทยเปนศนยกลาง (hub) ของเอเชยตะวนออกเฉยงใตภาคพนทวป (mainland) กบบรเวณนานน า (maritime) ประเทศไทยยงเปนเสมอนสะพานเชอมระหวางมหาสมทรแปซฟคกบมหาสมทรอนเดย กรงเทพมหานครเปนศนยกลางการบนเชอมเมองหลวงของประเทศในภมภาคโดยใชเวลาไมเกน 6 ชวโมง เชอมไปยงกรงโตเกยว กรงโชล กรงปกกง นครเซยงไฮ กรงนวเดลล กรงมะนลา กรงจารกาตา และกรงโคลมโบ ภมรฐศาสตรจากการเปนศนยกลางและสะพานเชอมท าใหไทยมความส าคญทางยทธศาสตรทประเทศมหาอ านาจทงในภมภาคและนอกภมภาคตองการใชประเทศไทยเปนฐานปฏบตการขยายอทธพลทางการเมองและอทธพลทางทหาร ตลอดจนขยายผลประโยชนทางเศรษฐกจ 4. ปจจยอนเนองมาจากความขดแยงดานอดมการณการเมองในชวงสงครามเยน อดมการณทางการเมองเปนหลกคดเกยวกบความสมพนธระหวางประชาชนกบรฐ ตลอดจนทมาและการใชอ านาจ ในขณะททงดนแดนอาณานคมตองการแสวงหาเสรภาพและอ านาจอธปไตย อดมการณทางการเมองทขดแยงในอดตระหวางมหาอ านาจสงผลกระทบตอการมองและอ านาจอธปไตย เชนเดยวกบการตอสระหวางอดมการณทางการเมองสงผลกระทบตอพฒนาการทางการเมองในดนแดนอาณานคม ความแตกตางระหวางอดมการณทางการเมอง ท าใหความส าคญของคานยมทางการเมองทตางกน น าไปสความไมเขาใจ ความหวาดระแวงตอกนสงผลตอความสมพนธระหวางประเทศ ความขดแยงระหวางอดมการณเสรนยมและอดมการณคอมมวนสตในทศวรรษท 1950 ถง 1970 ชวงสงครามเยนสงผลตอนโยบายและความสมพนธของไทยตอประเทศเพอนบาน 5. ปจจยเกยวกบความขดแยงระหวางชนชนน าในประเทศเพอนบาน ความขดแยงทางการเมองภายในระหวางผน าและชนชนน าในประเทศเพอนบาน มกน าไปสสงครามกลางเมองหรอความขดแยงระหวางพรรคการเมองและผน าทางการเมองในการตอสเพออ านาจ อาจสงผลกระทบตอความสมพนธระหวางประเทศเพอนบานกบประเทศไทย ความขดแยงระหวางกลมผน าในประเทศเพอนบานอาจน าไปสการใชก าลงจนน าไปสสงครามกลางเมองหรอการขบเคยวทางการเมองในระหวางการเลอกตง ปญหาตางๆ ระหวางประเทศเพอนบานกบประเทศไทยอาจถกขยายภาพเพอแสดงความรกชาตและรกษาผลประโยชนการเมองภายในของกลมของตนมากกวาผน าของกลมหรออกพรรคการเมองอนท าใหเกดความตงเครยดกบเพอนบานจนน าไปสการใชก าลงระหวางกน

14

6. ปจจยเกยวกบการขบเคยวทางยทธศาสตรระหวางมหาอ านาจในชวงสงครามเยน สงครามเยนเปนความตงเครยดและการเผชญหนาระหวางมหาอ านาจทมความขดแย งทางดานอดมการณและผลประโยชน โดยเฉพาะอยางยงระหวางสหรฐอเมรกา สหภาพโซเวยต และสาธารณรฐประชาชนจน การขบเคยวทางยทธศาสตรน าไปสการแสวงหาพนธมตรและการแทรกแซงในภมภาคตางๆ เพอขดขวางอกฝายหนง น าไปสความตงเครยดและการเผชญหนา เอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนอกหนงพนททมการเผชญหนาทสรางความตงเครยดระหวางมหาอ านาจทมความแตกตางดานอดมการณการเมอง แมวาสหภาพโซเวยตจะมไดเขามาแสดงบทบาทโดยตรง แตสหรฐอเมรกากขดแยงกบและพยายามปดลอมสาธารณรฐประชาชนจนทมอดมการณคอมมวนสตเชนเดยวกบสหภาพโซเวยต น าไปสการเปนตวแทนตางอดมการณในภมภาคสงผลกระทบตอนโยบายตางประเทศของประเทศตาง ๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมทงประเทศไทย 7. ปจจยเศรษฐกจการเมองภายในของไทย ความขดแยงระหวางกลมผน าและชนชนน าในประเทศไทย ไมวาจะเปนความขดแยงระหวางกลมผน าทตองการการเปลยนแปลง เชน คณะราษฎรทเคยรวมเปลยนแปลงการปกครองจากสมบรณญาสทธราชยใน ค.ศ. 1932 (พ.ศ. 2475) มาเปนการปกครองแบบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมข แตตอมากแตกแยกเปนฝายทหารภายใตการน าของจอมพล ป. พบลสงคราม และฝายพลเรอนภายใตการน าของปรด พนมยงค ความขดแยงระหวางผน าฝายความมนคง ระหวาง พล.ต.อ. เผา ศรยานนท และ พล.อ.สฤษด ธนะรชต ยงสงผลตอนโยบายตางประเทศของไทยทงตอมหาอ านาจและตอประเทศเพอนบาน แมวาผน าทางทหารอาจใหความส าคญตอผลประโยชนดานความมนคงมากกวาดานอน ๆ ผน าพลเรอนไมวาจะเปนขาราชการ นกธรกจ และนกการเมองอาจใหความส าคญตอเศรษฐกจและการทตมากกวาความมนคง แตความขดแยงระหวางผน ามกสงผลตอการเปลยนแปลงของนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน ยงไปกวานนการเผชญหนาระหวางกลมผน าทางทหารกบขบวนการนกศกษา-ประชาชนทเรยกรองประชาธปไตยจนท าใหเกดเหตการณ 14 ตลาคม ค.ศ. 1973 (พ.ศ. 2516) กมสวนส าคญในการปรบนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทงดานตะวนตก ดานใต และดานตะวนออก นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในยคสงครามเยน ค.ศ. 1946 – 1991 (พ.ศ. 2489 – 2534) ประเทศเพอนบานทมพรมแดนตดตอกบประเทศไทยในปจจบนไมวาจะเปนทางบก น า และทะเล ประกอบดวยสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐกมพชา และสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามทางทศตะวนออก เดมประเทศเพอนบานเหลานเคยเปนอาณานคมของฝรงเศส โดยเวยดนามตกเปนอาณานคมของฝรงเศสเมอฝรงเศสโจมตภาคใต (โคชนจน) และยดไซงอนได ใน ค.ศ. 1859 (พ.ศ. 2402) ตอมาแผอทธพลขนมาทางเหนอยดภาคกลาง (อนนม) และภาคเหนอ (ตงเกย) ใน ค.ศ. 1889 (พ.ศ. 2432) ลาวซงเคยเปนประเทศราชของสยาม (ไทย) ตกเปนอาณานคมของฝรงเศสใน ค.ศ. 1907 (พ.ศ. 2450) สวนกมพชา

15

ยอมรบอ านาจฝรงเศสตงแต ค.ศ. 1863 (พ.ศ. 2406) และสญสนอสรภาพโดยสนเชงใน ค.ศ. 1884 (พ.ศ. 2427) ดนแดนสามสวนนรวมเรยกวา “อนโดจนของฝรงเศส” (French Indochina) ทางดานตะวนตกของไทย พมาถกผนวกเขาเปนอาณานคมอนเดยขององกฤษ เชนเดยวกนกบแหลมมลายกตกเปนขององกฤษ ชวงสงครามโลกครงท 2 โดยเฉพาะอยางยงสงครามในเอเชยบรพาท าใหจกรวรรดองกฤษและฝรงเศสออนแอลง ผน าชาตนยมของลาว กมพชา เวยดนาม และมลาย ไดเรมเหนความออนแอของอ านาจจกรวรรดนยมจงเรยกรองเอกราช แตฝรงเศสไมยอมรบ อกทงพยายามกลบเขามาครอบครองเพอรกษาผลประโยชนทไดลงทนไว น าไปสการตอตานดวยก าลงจนขบวนการเรยกรองเอกราช (เวยดมนห) สามารถเอาชนะทหารฝรงเศสไดทสมรภมเดยนเบยนฟใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) สงผลใหมการน าปญหาอนโดจนเขาสการประชมเจนวาซงเดมจดขนโดยมหาอ านาจเพอแกไขความขดแยงในคาบสมทรเกาหล โดยทประชมเจนวาตกลงใหมการแบงอนโดจนของฝรงเศสเปนประเทศเอกราช 4 ประเทศ คอ ลาว และกมพชา สวนเวยดนามแบงเปน 2 สวนชวคราวทเสนขนาน 17° เหนอ แตความสงบกหาไดเกดขนไม เพราะมความขดแยงภายในระหวางผน าพนเมอง อกทงมการแทรกแซงจากมหาอ านาจภายนอก ซงสงผลกระทบตอเสถยรภาพในเอเชยอาคเนย และความมนคงของไทย รฐบาลประเทศไทยตองด าเนนนโยบายตางประเทศอยางระมดระวงเพอมใหความขดแยงในประเทศเพอนบาน และความเปลยนแปลงในโครงสรางอ านาจโลกและภมรฐศาสตรสงผลกระทบตอผลประโยชนของไทย นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานในยคสงครามเยนอาจแบงออกเปนชวงตามรฐบาลประเทศไทย ภายใตนายกรฐมนตรทมบทบาทส าคญในการก าหนดนโยบายตาง ๆ รวมทงนโยบายตางประเทศ ดงน

1. ชวงรฐบาลพลเรอนภายใตการน าของปรด พนมยงค ค.ศ. 1945-1947 (พ.ศ. 2488-2490) 2. ชวงรฐบาลทหารภายใตการน าของจอมพล ป. พบลสงคราม ค.ศ. 1948-1957 (พ.ศ. 2491-

2500) 3. ชวงรฐบาลทหารภายใตการน าของจอมพล สฤษด ธนะรชต และ จอมพล ถนอม กตตขจร

ค.ศ. 1958-1972 (พ.ศ. 2501-2515) 4. ชวงการปรบเปลยนนโยบายตางประเทศตอประเทศเพอนในรฐบาลประชาธปไตย ค.ศ.

1973-1976 (พ.ศ. 2516-2520) และรฐบาลนายกรฐมนตรพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท ค.ศ.1977-1980 (พ.ศ. 2521-2523)

5. ชวงรฐบาลกงประชาธปไตยภายใตการน าของพลเอกเปรม ตณสลานนท ค.ศ. 1980-1988 (พ.ศ. 2523-2530)

6. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตการน าของพลเอกชาตชาย ชณหะวณ ค .ศ. 1988-1991 (พ.ศ. 2531-2534)

7. ชวงรฐบาลชวคราวภายใตการน าของนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ค.ศ. 1991-1992 (พ.ศ. 2534-2535)

16

1. ชวงรฐบาลพลเรอนภายใตการน าของปรด พนมยงค ค.ศ. 1945-1947 (พ.ศ. 2488-2490) เมอสงครามโลกครงท 2 สนสดลงในเดอนสงหาคม ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) ดวยความพาย

แพของญปน ฐานะของประเทศไทยยงคลมเครอเนองจากรฐบาลไทยชวงสงครามโลกภายใตนายกรฐมนตรจอมพล ป. พบลสงคราม ไดประกาศสงครามกบสหรฐอเมรกาและองกฤษในเดอนมกราคม ค .ศ. 1941 (พ.ศ. 2484) อกทงจ ายอมใหญปนคงก าลงทหารในประเทศไทย แตคนไทยอกกลมหนง น าโดย ปรด พนมยงค ซงขณะนนด ารงต าแหนงผส าเรจราชการแทนพระองคไมเหนดวยกบการประกาศสงคราม และรวมมอกบญปน จงไดจดตงขบวนการใตดน “เสรไทย”2 เพอตอตานญปนและหาทางรวมมอกบสหรฐอเมรกา และองกฤษ

16 สงหาคม ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) ปรด พนมยงค ไดประกาศใหการประกาศสงครามกบสหรฐอเมรกาและองกฤษเปนโมฆะและไมมผล3 เพราะไมเปนไปตามเจตนารมยของคนไทย และรฐธรรมนญของประเทศ อกทงยงไดเสนอทจะคนดนแดนขององกฤษทไทยไดรบจากญปนระหวางสงครามคนใหองกฤษ ไทยยงประกาศทจะยตขอตกลงตาง ๆ ทเคยท าไวกบญปนในระหวางสงครามอกดวย

รฐบาลของสหรฐอเมรกาแสดงทาทเขาใจและเหนใจค าประกาศของปรด พนมยงค และมองวาไทยตกเปนเหยอของการรกรานจากญปน สวนประธานาธบดจน เจยง ไค เชค กประกาศในวนท 24 สงหาคม ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) วาค าประกาศสงครามของไทยเปนผลมาจากการกดดนของญปนและหวงวาไทยคงกลบสความเปนอสระและความเทาเทยมในทสด

รฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตรควง อภยวงศ ซงเขารบต าแหนงตอจากจอมพล ป. พบลสงคราม ไดลาออกเพอยตการปฏบตทเกยวของกบญปน ในขณะเดยวกนหมอมราชวงศเสนย ปราโมช อค รราชทตไทย ณ กรงวอชงตน ก าลงเดนทางกลบมารบต าแหนงนายกรฐมนตร และใหนายทว บณยเกตรกษาการนายกรฐมนตรชวคราว จนกระทง ม.ร.ว.เสนย ปราโมช กลบมาถงกรงเทพ ประเทศไทยถกกดดนจากองกฤษเปนอยางมาก เพราะองกฤษถอวาไทยเปนคสงคราม ไทยไดขอรองใหสหรฐอเมรกาท าหนาทไกลเกลยจนในทสดไทยและองกฤษสามารถลงนามสนธสญญาสนตภาพระหวางกนเมอวนท 1 มกราคม ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489)

นายกรฐมนตรหมอมราชวงศเสนย ปราโมช ไดตดสนใจลาออกหลงรฐบาลประสบความส าเรจในการท าสนธสญญาสนตภาพกบองกฤษ อกทงรสกโดดเดยวในคณะรฐมนตรซงเตมไปดวยผสนบสนนปรด พนมยงค การเลอกตงในเดอนมกราคม ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489) สงผลให ควง อภยวงศ เอาชนะดเรก ชยนาม คนสนทของปรด พนมยงค และกลบมาเปนนายกรฐมนตรอกครงหนง เนองจากไดรบความนยมจากประชาชน นายกรฐมนตรควง อภยวงศ ไดแตงตงหมอมราชวงศเสนย ปราโมช เปนรฐมนตรตางประเทศ จะเหนไดวาปจจยภายในของไทยโดยเฉพาะอยางยงความแตกแยกในกลมผน ามอทธพลตอการ

2 สรศกด งามขจรกลกจ, ต านานใหมของขบวนการเสรไทย: เรองราวการตอสเพอเอกราช สนตภาพ และประชาธปไตย (กรงเทพฯ : สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2555). 3 ปรด พนมยงค, โมฆสงคราม: บนทกสจจะประวตศาสตรทยงไมเคยเปดเผยของรฐบรษอาวโสปรด พนมยงค (กรงเทพฯ: สถาบนปรด พนมยงค, 2558).

17

ก าหนดนโยบายตางประเทศ ทงน กลมผน าคณะราษฎรทเปลยนแปลงการปกครองสายพลเรอนทเคยรวมมอกนตอตานญปนกแยกออกมา ควง อภยวงศ ไมตองการอยใตอทธพลของ ปรด พนมยงค อกทง มรว. เสนย ปราโมช กเปนเสรไทยเชอสายราชวงศและไมคอยไววางใจ ปรด พนมยงค ทมกถกมองวาเอยงซาย ตอมานกการเมองเหลานทเปนอนรกษนยมและกษตรยนยม (Conservative Royalists) ไดรวมกนจดตงพรรคประชาธปตย (Democrat Party) ซงกลายมาเปนฝายคานในรฐสภาในเวลาตอมา

รฐบาล ควง อภยวงศ แพมตในสภาผแทนราษฎร จงลาออกเมอวนท 17 มนาคม ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489) ปรด พนมยงค จงขนเปนนายกรฐมนตรโดยไดรบการสนบสนนจากสมาชกสภาผแทนราษฎรจากภาคอสาน เชน เตยง ศรขนธ ทองอนทร ภรพฒน ถวล อดร ซงตอมาไดรวมตวจดตงพรรคการเมองใหม “สหชพ”

รฐบาลของนายกรฐมนตร ปรด พนมยงค นาจะมเสถยรภาพและบรหารประเทศไดนานเพราะไดรบเสยงสนบสนนขางมากจากสมาชกสภาผแทนราษฎร แตเมอพระบาทสมเดจพระปรเมนทรอานนทมหดล เสดจสวรรคตในหองบรรทมจากกระสนปนในวนท 9 มถนายน ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489) แมรฐบาลจะแถลงขาววาการสวรรคตเกดจากอบตเหต แตขาวลอไดปรกปร า ปรด พนมยงค วาอาจมสวนเกยวของ นายกรฐมนตร ปรด ไดตงคณะกรรมการคนหาขอเทจจรงแตกไมอาจสรางความเชอถอและยอมรบได ดงนน ปรดจงตดสนใจลาออกจากนายกรฐมนตรเมอวนท 21 สงหาคม ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489) แตกยงมอ านาจอยเบองหลงรฐบาลพลเรอนภายใตนายกรฐมนตรคนใหมหลวงถวลยธ ารงนาวาสวสด

จดเดนทางดานตางประเทศของนโยบายตางประเทศรฐบาลพลเรอนชวงหลงสงครามโลกครงทสองคอการทไทยสามารถเขาเปนสมาชกองคการสหประชาชาตไดในสมยประชมแรกหลงกอตงขน ทง ๆ ทถกมหาอ านาจตะวนตกทเปนสมาชกคณะมนตรความมนคงจากหลายประเทศแสดงทาทไมตองการสนบสนน (แตมสหรฐอเมรกาใหการสนบสนนอยางแขงขนเพยงประเทศเดยว) นกการทตไทยตองด าเนนการทตอยางแขงขนอกทงประนประนอมกบองกฤษ ฝรงเศส ดวยการคนดนแดนทไทยไดรบจากญปนใหกบองกฤษและฝรงเศส รวมทงขายขาวใหองกฤษตามทองกฤษเรยกรอง และจ าตองเจรจาสถาปนาความสมพนธทางการทตอยางเปนทางการกบสาธารณรฐจน รวมทงยนยนทจะสงอครราชทตไทยไปประจ า ณ กรงมอสโก สหภาพโซเวย ต โดยเรวทสด ความส าเรจดงกลาวท าใหประเทศไทยไดเขาเปนสมาชกสหประชาชาตเปนล าดบท 55 ตงแตวนท 15 ธนวาคม ค.ศ. 1946 (พ.ศ. 2489) ซงเทากบไดรบการยอมรบจากประชาคมโลกวาไทยเปนรฐเอกราชและมอธปไตยโดยสมบรณตามกฎบตรสหประชาชาต

ในขณะเดยวกนภมทศนยทธศาสตรในเอเชยตะวนออกเฉยงใตยงเตมไปดวยความตงเครยดอนเปนผลมาจากการเรยกรองเอกราชของผน าทองถนในอาณานคมของฝรงเศส ทงลาวอสระ เขมรอสระ และขบวนการเวยดมนห แตจกวรรดนยมองกฤษและฝรงเศส ไดหวนกลบมารกษาผลประโยชนในอาณานคมทงอนโดจนและในพมากบมลาย

รฐบาลไทยภายใตการน าของปรด พนมยงค เหนวาไทยมโอกาสแสดง “บทบาทน า” ในภมภาคเนองดวยเปนประเทศเอกราชเพยงประเทศเดยว อกทงตองการบนทอนอทธพลของจกวรรดนยม

18

ตะวนตกทหวนกลบมารกษาอ านาจและอทธพล จงใหการสนบสนนแกขบวนการเรยกรองอสระภาพทงลาว เขมร และเวยดมนห อยางลบ ๆ รวมทงยอมใหตงส านกงานในประเทศไทย ตอมาในวนท 1 มกราคม ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) ผแทนของขบวนการเรยกรองเอกราชเหลานไดจดประชมในประเทศไทย และรวมลงนามในบนทกรวมเสนอใหมการจดตงสมาพนธรฐของประเทศเอกราชในเอเชยตะวนออกเฉยงใตประกอบดวย ลาว เขมร เวยดนาม พมา ไทยและอนโดนเซย อกทงรองขอใหเจาหนาทสถานทตสหรฐอเมรกาในประเทศไทยน าบนทกนสงใหรฐมนตรตางประเทศสหรฐเพอมอบใหเลขาธการสหประชาชาตดวย แตกระทรวงการตางประเทศสหรฐไมใหการสนบสนนเพราะไมตองการขดแยงกบองกฤษและฝรงเศส

ในขณะเดยวกน เนหร ผน าของอนเดยซงเตรยมรบเอกราชจากองกฤษไดจดประชมระหวางประเทศเกยวกบความสมพนธระหวางประเทศในเอเชยทกรงนวเดลล อนเดย ระหวาง 23 มนาคม – 2 เมษายน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) เรยกรองใหประเทศเอเชยรวมกนสรางเอกภาพในทวป แตการประชมครงนกลบกลายเปนเวทการแขงขนการเปนผน าระหวางอนเดยกบจน หลงการประชมคณะผแทนของไทยไดเดนทางกลบประเทศโดยผานพมา อกทงไดเขาพบผน าพมานายพลอองซาน ซงเสนอใหไทยแสดงบทบาทน าในภมภาคเพราะเปนประเทศเอกราชเดยว อกทงตงอยใจกลางของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไทยแสดงความเปนมตรและสถาปนาความสมพนธทางการทตกบพมา ในวนท 24 สงหาคม ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491)

แนวความคดดงกลาวสอดคลองกบทาทของนายกรฐมนตรปรด พนมยงค ซงเหนโอกาสทไทยสามารถแสดงบทบาทน าและสนบสนนการเรยกรองเอกราชของเพอนบาน จงเสนอใหมการประชม “สนนบาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (Southeast Asia League) ทกรงเทพฯ โดยมวตถประสงคเพอเปนรากฐานของการจดตง “สมาพนธรฐแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (Southeast Asia Federation) ซงมคณะกรรมการบรหารทเปนทงคนไทย คนลาวและคนเวยดนาม โดยเตยง ศรขนธ ไดรบเลอกใหเปนประธาน ถวล อดร เปนหวหนาฝายประชาสมพนธ ทงสองเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรจากอสานทสนบสนนปรด พนมยงค อกทงไดรบการยอมรบจากผน าชาตนยมของลาว และกมพชา รวมทงเวยดนามทก าลงเรยกรองเอกราช โดยมนายเจน วน ซาว (Tran Van Giau) และ เล ฮ (Le He) เปนรองประธานและเหรญญก สวนเลขานการไดแก เจาสภานวงศจากลาวอสระ การทม สส. ฝายซายและผน าเรยกรองเอกราชทใกลชดกบประเทศคอมมวนสต ท าใหผน าอนรกษนยมของไทยและฝายทหารแสดงความกงวลวาไทยอาจจะมปญหาความขดแยงกบประเทศมหาอ านาจตะวนตก อกทงเกรงวาอาจมอทธพลสงผลใหไทยด าเนนนโยบายใกลชดกบประเทศคอมมวนสตมากขน

ปจจยภายนอกทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศภายใตรฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงท 2 โดยเฉพาะอยางยงตอเพอนบานทก าลงเรยกรองเอกราชจากจกรวรรดนยมตะวนตก คอ

1. การสนสดของสงครามโลกครงท 2 ใน ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) ฝายสมพนธมตรซงประกอบดวยมหาอ านาจตะวนตกทงสหรฐอเมรกาและองกฤษ ท าสงครามชนะเยอรมนและญปน โดยสงครามโลกครงท 2 ยตลงในวนท 15 สงหาคม ค.ศ. 1945 หลงจากทญปนถกสหรฐอเมรกาโจมตดวยการทงระเบดปรมาณทฮโรชมาและนางาซาก จกรพรรดญปนประกาศใหทหารญปนวางอาวธและยอมแพ การสนสด

19

ของสงครามโลกครงท 2 สงผลใหมหาอ านาจตะวนตก กลายเปนผชนะสงครามและสามารถจดระเบยบโลก อกทงพยายามกลบมาครอบง าภมภาคตางๆ รวมทงเอเชยตะวนออกเฉยงใต

2. การกลบมารกษาผลประโยชนในเอเชยของจกรวรรดนยมตะวนตก ในระหวางสงครามโลกครงท 2 สหรฐอเมรกาและองกฤษมบทบาทส าคญในการรวมมอกน เพอตอสเอาชนะญปน โดยสหรฐอเมรการบผดชอบทางดานมหาสมทรแปซฟก และองกฤษรบผดชอบในมหาสมทรอนเดย ฝายสมพนธมตรไดตง “กองบญชาการทหารในเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (Southeast Asia Command) ทโคลมโบ ศรลงกา สงผลใหองกฤษสามารถขยายอทธพลและรกษาผลประโยชนในดนแดนอาณานคมขององกฤษในเอเชย รวมทงอนเดย พมาและคาบสมทรมลาย ในขณะเดยวกนฝรงเศสกพยายามทจะกลบเขามามบทบาท เพอรกษาผลประโยชนในอาณานคมอนโดจน ซงท าใหผน าพลเรอนของไทยมความกงวล

3. การจดระเบยบโลกใหมของมหาอ านาจตะวนตก ฝายสมพนธมตรซงเปนผชนะสงคราม น าโดยสหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส สาธารณรฐจนและสหภาพโซเวยต ไดตกลงทจะจดระเบยบโลกใหม หลงสงครามโลกครงท 2 โดยมกตกาส าคญคอ การอยรวมกนโดยสนต และถาขดแยงใหคภาคเจรจาแกไขความขดแยงอยางสนตวธ ดงปรากฏอยในกฎบตรสหประชาชาตและมองคการสหประชาชาตเปนกลไกหลกของการรกษาสนตภาพในระเบยบโลกใหม สงผลใหประเทศตางๆ รวมทงประเทศไทยทตองการการยอมรบจากประชาคมโลก พยายามเขาไปเปนสมาชกขององคการสหประชาชาต

4. การเรยกรองเอกราชของนกชาตนยมพนเมองในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ความออนแอของจกรวรรดนยมตะวนตกในเอเชย เปดโอกาสใหขบวนการชาตนยมพยายามตอรองเพอเรยกรองการปกครองตนเองและเอกราช ทงในพมา คาบสมทรมลายาและอนโดจนของฝรงเศส ซงประเทศไทยใหความส าคญและสนบสนนอยางไมเปนทางการ เพอลดอทธพลของจกรวรรดนยมตะวนตก และขยายบทบาทของไทยในเวทภมภาค

สวนปจจยภายในทส าคญทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศ ในชวงรฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงท 2 คอ

1. บทบาทของขบวนการเสรไทยในการจดตงรฐบาลพลเรอน หลงสงครามโลกครงท 2 การตอตานญปนและตดตอกบฝายสมพนธมตรอยางลบๆ ของขบวนการเสรไทยภายใตการน าของ ปรด พนมยงค ท าใหประเทศไทยสามารถรกษาเอกราชและอธปไตยไวได โดยไมตกเปนประเทศทแพสงครามหรอถกยดครอง ดงญปนและเยอรมน ขบวนการเสรไทยไดรบการยอมรบและมความชอบธรรมในการจดต งรฐบาลหลงสงครามโลกครงท 2 เพอเจรจาตอรองในการรกษาเอกราช อธปไตยของประเทศไทย

2. วสยทศนของปรด พนมยงค ผน าขบวนการเสรไทย การสงผแทนของขบวนการไปตดตอประสานงาน ชแจงกบประเทศมหาอ านาจฝายสมพนธมตร ทงสหรฐอเมรกา องกฤษและสาธารณรฐจน ในระหวางสงครามโดย ปรด พนมยงค ผน าเสรไทย ท าใหรฐบาลพลเรอน หลงสงครามโลกครงท 2 ทไดรบการสนบสนนจากขบวนการเสรไทย มความชอบธรรมและไดรบการยอมรบ จากประเทศมหาอ านาจตะวนตก ซงม

20

สวนอยางส าคญในการท าใหประเทศไทยสามารถเขาไปเปนสมาชกขององคการสหประชาชาต ซงเทากบไดรบการยอมรบวาเปนประเทศเอกราชและมอธปไตย ดงประเทศสมาชกอนๆ ขององคการสหประชาชาต

3. อทธพลของนกการเมองทองถน โดยเฉพาะอยางยงในภาคอสาน นกการเมองทองถนทสนบสนนขบวนการเสรไทยและใกลชดกบปรด พนมยงค โดยเฉพาะอยางยงในภาคอสานสงผลใหรฐบาลพลเรอน หลงสงครามโลกครงท 2 มชองทางในการตดตอกบขบวนการเรยกรองเอกราชในดนแดนอาณานคมของตะวนตก ซงอยโดยรอบและเปนเพอนบานของประเทศไทย ท าใหรฐบาลพลเรอนของประเทศไทยมบทบาทและไดรบการยอมรบจากขบวนการเรยกรองเอกราชในอาณานคมดงกลาว

4. ความไมพอใจของกลมทหารทหมดอ านาจ อนเนองจากการสนบสนนญปนทแพสงคราม ความพายแพของญปนท าใหกลมทหารสญเสยอ านาจและสถานะทางสงคม อกทงไมพอใจรฐบาลพลเรอนของขบวนการเสรไทย หลงสงครามโลกครงท 2 ในขณะเดยวกน ปญหาเศรษฐกจทไทยเผชญหลงสงคราม ยงสงผลใหกลมทหารไมสนบสนนรฐบาลพลเรอน เพราะผลประโยชนทางเศรษฐกจของกลมทหารลดลง ความขดแยงและความไมพอใจดงกลาว สงผลตอเสถยรภาพทางการเมองของประเทศไทยและน าไปสการเปลยนแปลงในเวลาตอมา

ปจจยเหลานทงภายในและภายนอก สงผลใหรฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงท 2 ทอยภายใตการน าและการชน าของปรด พนมยงค แสดงททาสนบสนนการเรยกรองเอกราชของขบวนการกชาตในดนแดนเพอนบาน อกทงสงเสรมความรวมมอในการจดตง “สนนบาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต” ทไทยแสดงบทบาทน า แตความไมพอใจของฝายทหารทถกปลดประจ าการเพอประหยดงบประมาณและประเดนการสวรรคตของรชกาลท 8 ท าใหผน าทางทหารใชเปนโอกาสในการยดอ านาจรฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงทสอง น าโดยนายทหารระดบพนเอกจากกรมทหารราบท 1 และกรมทหารราบท 11 ภายใตการน าของพนเอกหลวงกาจสงคราม และพนเอกเผา ศรยานนท บตรเขยพลโทผน ชณหะวณ และพนเอกสฤษด ธนะรชต โดยไดรบการสนบสนนจากพลโทผน ชณหะวณ เมอวนท 8 พฤศจกายน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) อกทงสนบสนนให ควง อภยวงศ ขนเปนนายกรฐมนตร แตถกบงคบใหลาออก จอมพล ป. พบลสงครามไดรบการสนบสนนจากคณะทหารใหกลบเขามาเปนนายกรฐมนตรอกครงหนงในเดอนเมษายน ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) การเปลยนผน าสงผลใหมการเปลยนทศทางนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานทก าล งเรยกรองเอกราชโดยเฉพาะอยางยงในอนโดจน

2. ชวงรฐบาลทหารภายใตการน าของจอมพล ป. พบลสงคราม ค.ศ. 1948-1957 (พ.ศ. 2491-2500)

การท ารฐประหารเมอวนท 8 พฤศจกายน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) สงผลใหจอมพล ป. พบลสงคราม กลบมามอ านาจจดตงรฐบาลในค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) รฐบาลเผดจการทหารนครองอ านาจอยนานเกอบสบป ในชวงนเองผน าพลเรอนแนวเสรนยมทเคยสนบสนน ปรด พนมยงค ถกลดหรอหมดบทบาททางการเมอง สวนนกการเมองทองถนจากภาคอสานทเคยสนบสนน ปรด พนมยงค อกทงมสายสมพนธใกลชดกบผน าชาตนยมทเรยกรองเอกราชจากฝรงเศส กถกจ ากดบทบาทเชนเดยวกน รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม

21

ถกตอตานจากฝายทสนบสนน ปรด หลายครง กลาวคอ กบฎเสนาธการ 1 ตลาคม ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) กบฎวงหลวง 26 กมภาพนธ ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) กบฏแมนฮตตนจากกลมทหารเรอทสนบสนน ปรด พนมยงค เมอ 9 มถนายน ค.ศ. 1951 (พ.ศ. 2494) ในขณะเดยวกนอทธพลของนายทหารหนม พนเอกเผา ศรยานนท และพนเอกสฤษด ธนะรชต ทงสองไดรบการแตงตงใหมยศสงขน โดยพนเอกเผา ศรยานนท ไดรบมอบหมายใหยายไปดแลควบคมกรมต ารวจ เลอนยศเปนพลต ารวจเอกเผา ศรยานนท สวนพนเอกสฤษด ธนะรชต ไดไปดแลกองทพ โดยเลอนยศอยางตอเนองจนเปนพลเอกสฤษด ธนะรชต จอมพล ป. พบลสงครามไดพยายามถวงดลอ านาจระหวางก าลงต ารวจกบก าลงทหารและผน าทงสอง โดยปรบนโยบายตางประเทศหนไปใกลชดกบสหรฐอเมรกาซงก าลงตอตานคอมมวนสตเพอแสวงหาการสนบสนนและเปนฐานสนบสนนอ านาจทางการเมองของจอมพล ป. พบลสงคราม

นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในชวงนแตกตางจากรฐบาลพลเรอนทผานมา รฐบาลทหารภายใตจอมพล ป. พบลสงคราม ไมใหการสนบสนนอกทงขดขวางขบวนการเรยกรองเอกราชในดนแดนอาณานคมเพอนบาน ปดส านกงานในประเทศไทยอกทงควบคมการเคลอนไหวอยางเขมงวด ในขณะเดยวกนกหนไปมความสมพนธใกลชดกบมหาอ านาจตะวนตก ทงสหรฐอเมรกา องกฤษ และฝรงเศส ทก าลงกลบเขามารกษาอ านาจ อทธพล และผลประโยชนในดนแดนอาณานคมทางดานตะวนออกของไทย คออนโดจนของฝรงเศส ประกอบดวย ลาว กมพชา และเวยดนาม และดนแดนอาณานคมทางใตของไทยคอ แหลมมลาย และทางตะวนตกของไทย คอ พมา ขององกฤษ

รฐบาลทหารภายใตจอมพล ป. พบลสงคราม ตระหนกดถงทาทของสหรฐอเมรกาในการตอตานคอมมวนสต จากการประกาศนโยบาย “หลกการทรแมน” (Truman Doctrine) และแผนการมารแชล (Marshall Plan) ในตนป ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) รฐบาลทหารของไทยคาดหวงความชวยเหลอทงทางเศรษฐกจและทางทหารจากสหรฐอเมรกา รวมทงการยอมรบและสนบสนนทางการเมองตอรฐบาลทหาร จงไดด าเนนนโยบายตอตานคอมมวนสต อกทงขดขวางบทบาทของขบวนการเรยกรองเอกราชในดนแดนอาณานคมเพอนบาน ซงฝายทหารมองวาไดรบการสนนสนนจากประเทศคอมมวนสตโดยเฉพาะอยางยงเมอพรรคคอมมวนสตจนชนะสงครามกลางเมองยดแผนดนใหญไดทงหมด สถาปนาประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ปกครองดวยระบอบคอมมวนสตตงแต ตลาคม ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) ยงท าใหรฐบาลทหารหวาดระแวงการขยายอทธพลของอดมการณคอมมวนสตลงมาทางใตโดยเฉพาะอยางยงในเวยดนามและลาว

นายกรฐมนตรจอมพล ป. พบลสงครามไดตดสนใจรบรองรฐบาลเวยดนามภายใตจกรพรรดเบาได ทฝรงเศสอปถมภ เพอเอาใจสหรฐอเมรกาในวนท 28 กมภาพนธ ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) น าไปสความขดแยงภายในคณะรฐมนตร เพราะ พจน สารสน รฐมนตรกระทรวงตางประเทศไมเหนดวยเนองจากมองวา รฐบาลเวยดนามของจกรพรรดเบาไดไมเปนอสระหากแตอยภายใตอทธพลของฝรงเศส กระทรวงตางประเทศไทยเหนวาไมควรรบรอง4 ความขดแยงเกยวกบทาทของไทยตอเวยดนามระหวางนายกรฐมนตรจอมพล ป. พบลสงครามกบรฐมนตรตางประเทศ พจน สารสนจงท าใหนายพจน สารสนลาออกจากต าแหนง 4 ด กนตธร ศภมงคล, การวเทโศบายของไทย (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527)

22

นโยบายตางประเทศของไทยในชวงทศวรรษท 1950 หรอระหวาง ค.ศ. 1950-1958 (พ.ศ. 2493-2501) นมลกษณะเดนคอ ด าเนนนโยบายตอตานคอมมวนสต เพราะหวนเกรงภยคกคามความมนคงจากการขยายตวของรฐคอมมวนสต โดยเฉพาะอยางยงจากสาธารณรฐประชาชนจน อกทงฝกใฝและพยายามแสวงหาพนธมตรในระดบพหภาคกบกลมประเทศโลกเสรภายใตการน าของสหรฐอเมรกา เพอใหโลกเสรสนบสนนรฐบาลทหารอนจะสรางเสถยรภาพของรฐบาลและปองกนภยคกคามดวย ดงจะเหนไดจากการทไทยเข า เป น สมาช กองค การความม น ค งร วมกนท เร ยกว า “องค ก ารซ โต” (Southeast Asia Treaty Orgainization: SEATO) 5 การวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยในชวงน พจารณาปจจยสภาพแวดลอมทงภายนอกและภายในประเทศ รวมทงทศนคตและมโนทศนของผน าไทยทมอทธพลตอการก าหนดนโยบายตางประเทศ ปจจยสภาพแวดลอมภายนอกคอ สถานการณหรอปจจยทเกดขนนอกประเทศทงในระดบโลกและระดบภมภาค ทส าคญม

1. สงครามเยนระหวางมหาอ านาจนวเคลยร ภายหลงสงครามโลกครงทสอง สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยตไดกลายเปนมหาอ านาจทมแสนยานภาพทางทหารเขมแขงทสด ความสมพนธและการเมองระหวางประเทศในโลกไดเรมแปรเปลยนไปเปนลกษณะ 2 ขวหรอกลม (Bi-Polars) โดยมสหรฐอเมรกาเปนผน าของกลมโลกเสร และสหภาพโซเวยตเปนผน าของกลมประเทศคอมมวนสต การแขงขนและความขดแยงระหวางอเมรกากบโซเวยต ท าใหทงสองฝายตองแสวงหามตรประเทศหรอพนธมตรทางทหาร 6 เพอขดขวางการขยายอทธพลของฝายตรงขาม

2. ชยชนะของพรรคคอมมวนสตจนบนแผนดนใหญ ในเดอนตลาคม ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) พรรคคอมมวนสตจนภายใตการน าของประธานเหมา เจอตง ประสบชยชนะในสงครามกลางเมองและสถาปนาสาธารณรฐประชาชนจนขน ในขณะเดยวกน จนคณะชาต (กกหมนต ง) ของเจยง ไคเชค ซงสหรฐอเมรกาสนบสนนและชวยเหลอไดพายแพและถอยหนลภยไปอยเกาะไตหวน ชยชนะของพรรคคอมมวนสตจนซงเปนประเทศทมพลเมองมากทสดในโลก ตลอดจนการทสาธารณรฐประชาชนจนลงนามในสนธสญญามตรภาพ , พนธมตรและความชวยเหลอซงกนและกน (Treaty of Friendship, Alliance and Mutual Assistance) กบสหภาพโซเวยตเปนเวลา 30 ป ในเดอนกมภาพนธ ปตอมา ท าใหดเหมอนวาฝายคอมมวนสตอยภายใตการน าของโซเวยตและก าลงแผขยายอทธพลในเอเชย7 ซงอาจกระทบความมนคงของไทย

3. สงครามในคาบสมทรเกาหล ในเดอนมถนายน ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) สงครามในคาบสมทรเกาหลไดอบตขน โดยเกาหลเหนอซงไดรบการสนบสนนจากสหภาพโซเวยตโจมตเกาหลใตเพอรวมเกาหลใหเปนประเทศเดยวภายใตระบอบคอมมวนสต สหรฐอเมรกามองการโจมตของเกาหลเหนอวาเปนการทาทาย

5 George Modelski, ed., SEATO: Six Studies (Melbourne: Chessire, 1962) และ Malcolm H. Murfett, ed., Cold War Southeast Asia (Singapore: Marshall Cavendish Edition, 2012), 88-132. 6 Walter Lafeber, America, Russia and the Cold War 1945-1971 (New York: Johns Wiley & Sons Inc., 1972), 96-146. 7 Harold C. Hinton, China’s Turbulent Quest (Bloomington: Indiana University Press, 1972), 38.

23

และการขยายอทธพลของคอมมวนสต ประธานาธบดทรแมนของสหรฐฯ จงตดสนใจตงพลเอกแมคอาเธอรซงก าลงบรหารญปนภายใตการยดครอง เปนผบญชาการทหารของกองก าลงสหรฐในการชวยเกาหลใต พรอมกบเรยกรองใหประเทศตางๆ ในองคการสหประชาชาตสงทหารไปชวยรบ จนถกบงคบโดยสถานการณใหเขารวมสงครามชวยเกาหลเหนอในระยะเวลาตอมา8 สงผลใหจนถกมองวา อยเบองหลงการรกรานของเกาหลเหนอ สงครามในเกาหลจงกลายเปนสงครามทโลกฝายเสรและอเมรกาตองตอตานเพอขดขวางการรกรานของฝายคอมมวนส ซงตองการจะครอบครองเอเชยทงหมด รฐบาลไทยสนบสนนมตของสหประชาชาตและสงทหารไปรบในเกาหลใต

4. สงครามในอนโดจนระหวางฝรงเศสกบเวยดมนห การตอสเพอปลดแอกฝรงเศสโดยขบวนการชาตนยมเวยดมนห ภายใตการน าของโฮจมนห โวเหงยนซาบ และฟามวนดง ตลอดจนชยชนะทเดยนเบยนฟ โดยไดรบความสนบสนนจากสาธารณรฐประชาชนจนในเดอนพฤษภาคม ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) จนกระทงตองมการเจรจาระหวางฝายตางๆ ทนครเจนวาเพอยตความรนแรงในอนโดจน อนน าไปสเอกราชของดนแดนในอนโดจนและการแบงเวยดนามเหนอและเวยดนามใตทเสนขนานท 17 ชยชนะของขบวนการเวยดมนหและความพายแพของฝรงเศส9 ใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) ยงชวยท าใหการโฆษณาชวนเชอของสหรฐอเมรกาและกลมโลกเสรไดรบการยอมรบมากวา คอมมวนสตกาวราว ชอบรกราน พยายามขยายอ านาจและตองการครองโลก โดยมลาว เขมร และไทยเปนเปาหมายตอไปตามทฤษฎโดมโนของรฐบาลสหรฐอเมรกา

5. การประชมสนตภาพทนครเจนวา สวตเซอรแลนด การประชมระหวางประเทศทนครเจนวา สวตเซอรแลนด ระหวาง 8 พฤษภาคม – 21 กรกฎาคม ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) มเปาหมายเบองตน คอ เพอน าสนตภาพกลบคนสคาบสมทรเกาหล ตอมาไดเพมปญหาอาณานคมอนโดจนทก าลงท าสงครามตอตานฝรงเศสเขาไปดวย ทประชมเจนวาไดยนยนในปฎญญาเจนวายอมรบอธปไตยของลาวและกมพชาทไดรบเอกราช อกทงยอมรบเอกราชของเวยดนาม ทถกแบงออกเปน 2 ภาคชวคราว คอภาคเหนอและภาคใตทเสนขนานท 17˚ เหนอ

การประชมดงกลาว เปนผลสบเนองจากการประชมระหวางรฐมนตรตางประเทศของ 4 ประเทศมหาอ านาจ ไดแก สหรฐอเมรกา สหภาพโซเวยต องกฤษและฝรงเศส ทเบอรลน ซงเหนชอบใหเพมปญหาอนโดจนเขามาเปนวาระหนงของทประชมดวยนอกเหนอจากปญหาคาบสมทรเกาหล สหภาพโซเวยตซงเปนประธานรวมของทประชม ไดปฏเสธค าขอของฝายเวยดนามเหนอ ทตองการใหมผแทนของกลมลาวและกมพชาทอางวาเปนตวแทนขบวนการตอตานอาณานคมเขารวมประชม ทงน อาจเปนเพราะทงสหภาพโซเวยตและจนไมประสงคจะขดแยงกบสหรฐอเมรกา10

8 Allen S. Whiting, China Crosses the Yalu (Stanford: Stanford University Press, 1960), 117-159; and also see Harry Harding & Yuan Ming, eds., Sino-American Relations 1945-1955: A Joint Reassessment of a Critical Decade (Wilmington Del: SR Books, 1989). 9 John. W. Lewis & George McT.Kahin, The United State in Vietnam (New York: Dell Publishing Co., 1970). 10 สรพงษ ชยนาม, นโยบายของไทยตอลาว (กรงเทพฯ: ส านกพมพศยาม, 2559).

24

กลาวอกนยหนง คอมมวนสตเวยดมนหถกบบจากสหภาพโซเวยตและจนใหยอมรบการประนประนอมทขดตอผลประโยชนของฝายตอตานอาณานคมในอนโดจน ทประชมเจน วายงตกลงใหมการจดการลงประชามตในเวยดนามทง 2 ภาค ภายใน 2 ป เพอใหประชาชนเวยดนามตดสนอนาคตวา จะรวมเปนประเทศเดยวหรอแยกประเทศ โดยการลงประชามตอยภายใตการควบคมของคณะกรรมาธการเพอการก ากบและค ว บ ค ม ร ะห ว า งป ร ะ เท ศ (International Commission for Control and Supervision, ICCS) ซ งประกอบดวยผแทนจากอนเดย แคนาดา และโปแลนด

สภาพแวดลอมภายในประเทศ คอ สภาพการณหรอปจจยทเกดขนภายในประเทศ ช วงทศวรรษท 1950 นมหลายปจจยทส าคญ คอ

1. การยดอ านาจของคณะทหาร การท ารฐประหารของคณะทหารภายใตการน าของพลโทผน ชณหะวณ และคณะในวนท 8 พฤศจกายน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) สงผลใหรฐบาลพลเรอนของหลวงธวลย ธ ารงนาวาสวสด หมดอ านาจ และจดการเลอกตงในเดอนมกราคม ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) โดยพรรคประชาธปตยชนะการเลอกตงสงผลใหควง อภยวงศ เปนนายกรฐมนตร แตคณะทหารท า “รฐประหารเงยบ” ในวนท 6 เมษายน ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) กดดนให ควง อภยวงศ ลาออก คณะนายทหารโดยเฉพาะอยางยงพลโทผน ชณหะวณ พนเอกเผา ศรยานนท และพนเอกสฤษด ธนะรชต มอทธพลและบทบาททางการเมองเพมขน อทธพลของคณะทหารท าใหปญหาความมนคงกลายเปนปญหาส าคญของชาต และการตอตานคอมมวนสตเปนภารกจส าคญของสถาบนทหาร

2. การกลบมามอ านาจของจอมพล ป. พบลสงคราม จอมพล ป. พบลสงคราม อดตนายกรฐมนตรสมยสงครามโลกครงทสอง ไดรบการสนบสนนจากคณะทหารใหขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรแทน ควง อภยวงศ ความรสกชาตนยมท าใหจอมพล ป . ใหความส าคญเกยวกบภยคกคามของคอมมวนสตอกทงเหนประโยชนทางการเมองในการแสวงหามตรประเทศเขามาสนบสนนรฐบาลทหารเพอสรางความชอบธรรม เนองจากอดตเคยเขาขางญปน จอมพล ป. พบลสงคราม เคยใหสมภาษณวา “รฐบาลจะไมเปนซายหรอขวา แตสวนตวขาพเจาเองนตอตานคอมมวนสต”11

3. ความกงวลเกยวกบชนสวนนอยโดยเฉพาะอยางยงชาวจนโพนทะเลและญวนอพยพ จอมพล ป. พบลสงคราม และผใกลชดหวาดระแวงความจงรกภกดของชนสวนนอย เชน ชาวจนโพนทะเลซงมอทธพลทางเศรษฐกจในไทยคอนขางสง และเคยสรางปญหากอการจราจลในชวงปลายสงครามโลกครงท 2 มาแลว อกทงอาจถกแทรกแซงจากคอมมวนสตในจนได12 สวนญวนอพยพในภาคตะวนออกเฉยงเหนอกถกผน าทาง

11 Bangkok Post, April 14, 1948, อางใน “สมพนธภาพไทย-อเมรกา ภายหลงสงครามโลกครงทสอง,” ใน การทตไทยสมยรตนโกสนทร, แถมสข นมนนท (กรงเทพฯ: บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, 2528), 124. 12 J.M.Brimmell, Communism in Southeast Asia: A Political Analysis (London: Oxford University Press, 1955), 112-115; see also David Wilson, “Thailand and Marxism,” in Marxism in Southeast Asia, ed. Frank N. Trager (Stanford University Press, 1959).

25

ทหารของไทยในชวงนมองวา อาจเปนเครองมอใหโฮจมนหและขบวนการคอมมวนสตเวยดมนหแทรกแซงไทยได

4. ความออนแอทางดานเศรษฐกจ เศรษฐกจของไทยในชวงตนทศวรรษท 1950 น คอนขางลาหลงและตองพงพาการสงออสนคาเกษตรและแรธาตเพยงไมกชนด เชน ขาว ยางพารา ไมสก และดบก ผน าไทยหวงวา การมความสมพนธทใกลชดกบโลกตะวนตกจะชวยใหไทยไดรบความชวยเหลอในการพฒนาเศรษฐกจใหทนสมย

ทศนคตและมโนทศน (perception) ของผน า โดยเฉพาะอยางยงนายกรฐมนตรจอมพล ป . พบลสงคราม และรฐมนตรวาการกระทรวงตางประเทศ พลตร พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ มความส าคญในการท าความเขาใจนโยบายตางประเทศไทยในชวงน เพราะนโยบายตางประเทศของไทยในชวงนถกก าหนดโดยผน าเพยงไมกคน ความรสกชาตนยมของผน าโดยเฉพาะอยางยงจอมพล ป . พบลสงครามท าให จอมพล ป. หวาดระแวงจนโพนทะเลและหวนเกรงการคกคามของจนคอมมวนสต ยงเมอทราบวา คอมมวนสตยดแผนดนใหญจนได และสาธารณรฐประชาชนจนประกาศต ง “เขตการปกครองตนเองไท” (Tai Autonomous Area) ขนทสบสองปนนา ทางตอนใตของยนนานใน ค.ศ. 1953 (พ.ศ. 2496) ซงเปนเพยงนโยบายการปกครองชนกลมนอยของจน กยงระแวงวา จนเตรยมจะรกรานไทย ประกอบกบศตรทางการเมองของจอมพล ป. พบลสงคราม คอ ปรด พนมยงค ไดลภยไปอยในจนดวย กยงท าใหผน าไทยมองจนดวยสายตาไมเปนมตร และพยายามแสวงหาพนธมตรจากตะวนตกเพอใหชวยปองกนประเทศไทยในกรณทถกรกรานจากภายนอก13 จอมพล ป. พบลสงคราม เคยแถลงตอรฐสภาเมอวนท 17 มกราคม ค.ศ. 1955 (พ.ศ. 2498) วา “…ทางพวกเราเองซงเปนคนไทยกไดรบการกระจายเสยงมงตรงมายงประเทศไทยโดยเฉพาะ และไดตงประเทศไทยอสระขนในทศใตของประเทศจน ประกอบกบในประเทศอนโดจนเอง กไดมคอมมวนสตเขามาตงอยครงคอนเขาไปแลว ในประเทศไทยอสระกด ในญวนเหนอกด และในทอนๆ ในอนโดจนกด เหลานลวนแตเปนจดผานของฝายคอมมวนสต ทจะเขามารกรานประเทศไทยในวนขางหนา…”14 สวนพลตร พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ ซงด ารงต าแหนงรฐมนตรตางประเทศของไทยตงแตมนาคม ค.ศ. 1952 (พ.ศ. 2495) จนถง ตลาคม ค.ศ. 1958 (พ.ศ. 2501) (เปนเวลา 6 ป 6 เดอน) ทรงเหนวาไทยควรแสวงหาพนธมตรไวคอยชวยเหลอในกรณทถกรกรานจากกลมคอมมวนสต และไมเหนดวยกบการด าเนนนโยบายเปนกลาง ซงไทยเคยมประสบการณกอนชวงสงครามโลกครงท 2 เสดจในกรมฯ ทรงเคยบรรยายวา “การด าเนนนโยบายการอยโดดเดยวนน สมยนท าไมไดแลว เพราะโลกตดตอถงกน สวนการด ารงตนเปนกลางนน ถาไมเตรยมก าลงปองกนประเทศแบบสวส กเปนกลางจรงๆ ไมได สวนนโยบาย

13 Edwin F. Stanton, “Spotlight on Thailand,” Foreign Affairs 33, no. 10 (October 1945): 72-85. 14 โอวาท สทธวาทนฤพฒ, “การเขาเปนภาคของประเทศไทยในสนธสญญาการปองกนรวมแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ส.ป.อ.),” ใน นโยบายตางประเทศของไทยบนทางแพรง, บก. ฉนทมา อองสรกษ (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533), 96.

26

อสระของเนหรนน กมจดออนทไมมก าลงทหารทเตรยมไวเพยงพอ ไดแตอาศยหลกหาประการแหงการอยรวมกน ซงจนแดงกแสดงออกมาแลววาไมเคารพ ดงจะเหนไดจากการทจนแดงบกเขาไปย ดครองดนแดนชายแดนตดตอกบอนเดย…”15 ดงนน ผน าของไทยจงพยายามผกสมพนธกบประเทศมหาอ านาจตะวนตกในกลมโลกเสรโดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกาโดยหวงพงสหรฐอเมรกาและโลกเสรในการตอตานคอมมวนสต และสนบสนนรฐบาล ความสมพนธระหวางไทยกบสหรฐอเมรกาไดทวความใกลชดกนในชวงน โดยรฐบาลไทยไดด าเนนนโยบายหลายประการทท าใหสหรฐอเมรกาพอใจ เชน รบรองรฐบาลเบาไดของเวยดนามในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) และเมอเกดสงครามเกาหล ประเทศไทยไดสงทหารประมาณ 4,000 คน ไปรวมรบในกองก าลงผสมสหประชาชาตในเดอนกรกฎาคม และสงขาวไปชวยเหลออก 40,000 เมตรกตน มมลคา 87 ลานบาท ตอมาไทยกบสหรฐอเมรกาไดลงนามในความตกลง 3 ฉบบคอ ฉบบแรกในเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) เปน “ความตกลงทางการศกษาและวฒนธรรม” ฉบบทสองในเดอนกนยายน เปน “ความตกลงรวมมอทางเศรษฐกจและวทยาการ” และฉบบทสามในเดอนตลาคมเปน “ความตกลงดานการใหความชวยเหลอทางทหาร” การท าความตกลงดงดลาวท าใหไทยกบสหรฐอเมรกาใกลชดกนยงขน16 ประเทศไทยยงไดเขารวมในนโยบายการปองกนรวมกน (collective defence) ของสหรฐอเมรกาเพอปดลอม (containment) ฝายคอมมวนสต โดยไทยลงนามในสนธสญญามะนลา เมอวนท 8 กนยายน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) รวมกบประเทศอนๆ อก 7 ประเทศ คอออสเตรเลย นวซแลนด องกฤษ ฝรงเศส ฟลปปนส ปากสถาน และสหรฐอเมรกา กอตง “องคการสนธสญญาปองกนรวมกนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (ส.ป.อ.) หรอ ซโต (SEATO) โดยมจดมงหมายเพอตอตานคอมมวนสต จอมพล ป. พบลสงคราม ไดแถลงตอรฐสภาเมอ 16 กนยายน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) ดงน “…การทรฐบาลของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวตดสนใจเขารวมเปนภาคในสนธ สญญาน กดวยตระหนกอยางถองแทแลววา ประเทศไทยอยในภมภาคใกลชดกบบรเวณอนมภยคกคามอยแลว ทงยงมกรณแวดลอมปรากฎชดวา เปนประเทศทอยในความมงหมายแหงการรกรานดวย จ าเปนทจะตองตดสนใจหาทางอนเชอมนวา จะกอใหเกดสนตภาพและเสถยรภาพแหงชาตของเรา ซงวธทดทสดกคอการยดมน และการปฏบตตามกฎบตรสหประชาชาตเกยวกบความมนคงรวมกน ดงทไดตงเปนสนธสญญาขนน ดวยวธนแทนทประเทศไทยจะตองยนหยดตอสเพอสวสดภาพและความมนคงโดยล าพง ยงมหลกประกนวา ประเทศไทยจะไดรบความชวยเหลอจากประเทศภาคแหงสนธสญญาในเมอถกรกราน…”17

15 บางตอนจากค าบรรยายในหวขอ “การอยโดดเดยวและการด ารงตนเปนกลาง,” โดยพระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ เมอ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2503 อางใน พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ: นกการทตและนกปราชญผยงใหญ, จฬามณ แกวกงวาล ใน สราญรมย ฉบบทระลกครบรอบปท 49 (10 กมภาพนธ 2535): 32 16 See Frank C. Darling, Thailand and the United States (Washington D.C.: Public Affairs Press, 1965). 17 โอวาท สทธวาทนฤพฒ, เพงอาง., 9.

27

นโยบายตางประเทศของไทยภายใตรฐบาลทหารของนายกรฐมนตรจอมพล ป. พบลสงคราม ตอประเทศเพอนบานทางตะวนออกทเพงไดรบเอกราชจากการประชมทนครเจนวาใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) มทงความระแวงและความไมแนใจ นอกจากการรบรองและสถาปนาความสมพนธกบเวยดนามภายใตรฐบาลเบาไดใน ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) แลว เมอเวยดนามแบงเปนสองสวนหลงการประชมทเจนวา ใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) รฐบาลไทยมองเวยดนามเหนอดวยความไมไววางใจ อกทงไมแนใจในความเปนอสระของลาวทเพงไดรบเอกราชอนเปนผลมาจากความขดแยงระหวางกลมผน าลาวสามฝายดงกลาวแลว18 สวนความสมพนธระหวางไทยกบกมพชาภายใตเจาสหนกเรมตงเครยดเนองจากเจาสหนกลาวหาวา ไทยยดครองดนแดนบางสวนของกมพชา ไทยมความสมพนธทดกบพมาภายใตการน าของนายกรฐมตร อน ซงสบทอดอ านาจจากนายพลอองซานทเสยชวต เมอมลายาไดรบเอกราชจากองกฤษหลงจากการเจรจารวม 10 ป ประเทศไทยไดสถาปนาความสมพนธทางการทตกบสมาพนธรฐมลายา ในวนท 31 สงหาคม ค.ศ. 1957 (พ.ศ. 2500) และมความสมพนธทใกลชดเพราะตนก อบดล ราหมาน นายกรฐมนตรคนแรกนนมมารดาเปนคนไทยและเคยเรยนหนงสอทโรงเรยนเทพศรนทร รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ใหความส าคญตอความมนคงดานชายแดนตะวนออกเนองจาก การสรบระหวางลาวสามฝายและความไมเสถยรภาพของรฐบาลผสมในลาวภายใตเจาสวรรณภมาท าใหทงรฐบาลไทยและรฐบาลสหรฐกงวลวา ลาวอาจจะเปน “โดมโน” ตวตอไปทจะลมลงกลายเปนคอมมวนสต ในขณะเดยวกน รฐบาลสหรฐอเมรกาภายใตประธานาธบดไอเซนฮาวร ไมมนโยบายทจะสงทหารอเมรกนเขาไปในสมรภมลาว อยางไรกตามหนวยงานของสหรฐไดแขงขนกนใหความชวยเหลอในการเพมขดความสามารถในการปฏบตการรบของฝายความมนคงไทยโดยองคการสบราชการลบของสหรฐ (CIA) ใหความสนบสนนกรมต ารวจภายใตพลต ารวจเอกเผา ศรยานนท จดตงหนวย “สนบสนนทางอากาศของกรมต ารวจ” (Police Aerial Reinforcement Unit: PARU ห ร อ ต า รว จพ ล ร ม )19 เ พ อ ต อ ต าน ค อม ม วน ส ต ใน ข ณ ะทกระทรวงกลาโหม สหรฐอเมรกา ใหการสนบสนนในการเพมขดความสามารถในการรบของกองทพบกไทยภายใตพลเอกสฤษด ธนะรชต นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานเชอมโยงกบนโยบายความมนคงของไทย ซงไดรบอทธพลจากนโยบายตอตานคอมมวนสตของสหรฐอเมรกา และความขดแยงระหวางกลมผน าทางการเมองในประเทศไทย ในชวงปลายรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ทตองการสรางความชอบธรรมภายในดวยการจดใหมการเลอกตงและพยายามถวงดลอ านาจระหวางทายาททางการเมองสองคน คอ พล.ต.อ. เผา ศรยานนท และ พลเอกสฤษด ธนะรชต

18 Apichart Chinwanno, Thailand’s Search for Protection: The Making of the Alliance with the United States 1947 – 1954 (Unpublished Ph.D Thesis. Oxford University, 1985). 19 ด Sutayut Osorprasop, “Thailand and the Secret War in Lao: The Orgins of Engagement,” in Cold War Southeast Asia, ed. Malcolm H. Murfett (Singapore: Marshall Cavendish Edition, 2012), 165-194.

28

แมวาประเทศไทยจะมความสมพนธทใกลชดกบประเทศโลกเสรและรบรองรฐบาลเวยดนามใตภายใตประธานาธบดโงห ดน เซยม ทประเทศสหรฐอเมรกาสนบสนน แตไทยกมไดละเลยประเทศโลกทสามอนๆ ดงนนเมอไดรบเชญใหเขารวมประชมกลมประเทศแอฟโร-เอเชย ทบนดง อนโดนเซย ในเดอนเมษายน ค.ศ. 1955 (พ.ศ. 2498) กรมหมนนราธปพงษประพนธ พระองคเจาวรรณไวทยากร วรวรรณ รฐมนตรตางประเทศของไทย ไดเขารวมประชมในฐานะผแทนไทย20 และไดมโอกาสพบปะสนทนากบโจวเอนไหล นายกรฐมนตรของสาธารณรฐประชาชนจน ซงพยายามแสดงทาทเปนมตรและผอนปรน อกทงเสนอหลกปญจศล หรอ “หลก 5 ประการของการอยรวมกนโดยสนต” (Five Principles of Peaceful Coexistence) จอมพล ป. พบลสงคราม ไดแสดงความสนใจทจะตดตอกบจนเพอหาทางเลอกใหมในการลดความตงเครยด อกทงไมตองการเปนศตรกบจน โดยมอบหมายใหนายสงข พธโนทย จดหาคนรภาษาจนเพอเดนทางไปเจรจาลบกบจน นายสงข ไดสงนายอาร ภรมย ซงเคยท างานในกรมโฆษณาการ และนายกรณา กศลาสย เดนทางลบเขาจนในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1955 (พ.ศ. 2498) และไดมโอกาสพบปะเจรจากบนายกรฐมนตรโจวเอนไหลและประธานเหมา เจอ ตง21 น าไปสการผอนคลายความตงเครยดเพอหาเวลาและโอกาสทเหมาะสมในการสถาปนาความสมพนธอยางเปนทางการตอไป สงผลใหความความสมพนธระหวางไทยกบจนคอนขางดขน อกทงมคณะศลปนไทยและนกเขยนเดนทางไปเยอนจนหลายคณะ แตการผอนคลายความตงเครยดดงกลาวตองสนสดลงเมอเกดรฐประหารโคนลมรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม โดยพลเอกสฤษด ธนะรชต ในเวลาตอมา 3. นโยบายตางประเทศไทยในทศวรรษท 1960 : รวมมอกบสหรฐอเมรกาสกดกนคอมมวนสตในประเทศเพอนบาน รฐบาลจอมพล ป . พบลสงคราม หมดอ านาจลงในป ค .ศ . 1958 โดยการท ารฐประหารของ พลเอกสฤษด ธนะรชต นโยบายตางประเทศของไทยในชวงรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต ตงแต ค.ศ. 1959 – 1963 ตอดวยจอมพลถนอม กตตขจร ถง ค.ศ. 1969 มทงความคลายคลงและแตกตางกบนโยบายตางประเทศในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม คอ ยงคงเปนนโยบายทตอตานคอมมวนสตเชนเดม แตลดการใหความส าคญกบความมนคงรวมกนแบบพหภาค (ส .ป .อ .-SEATO) และทวความใกลชดกบมหาอ านาจอเมรกา โดยฝากความมนคงของชาตไวกบสหรฐอเมรกา อกทงหวงพงสหรฐอเมรกาวาจะประกนความมนคงและตอตานการคกคามของคอมมวนสต ทงจากสาธารณรฐประชาชนจนและจากเวยดนามเหนอ ประเทศไทยได

20 พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ, “การประชมบนดง,” รฏฐาภรกษ 15 (มกราคม 2516): 27-46, และ David A. Wilson, “China, Thailand and the Spirit of Bandung,” China Quarterly 30, 31 (Aprill-June 1967, and July-September 1967). 21 ดการทตลบระหวางไทยกบสาธารณรฐประชาชนจนในชวงน ใน อาร ภรมย, เบองหลงการสถาปนาความสมพนธภาพยคใหมไทย-จน (กรงเทพฯ: โรงพมพมตรนรา, 2524) และ Anuson Chinvanno, Brief Encounter: Sino-Thai Reapproachment after Bundung, 1955-1957 (Bangkok: International Studies Center, 1991).

29

กลายเปนพนธมตรทใกลชดทสดของสหรฐอเมรกาในภมภาคน ประเทศไทยไดสนบสนนและเขารวมสงครามทสหรฐฯ ก าลงด าเนนอยในเวยดนามอยางมาก โดยไดอนญาตใหสหรฐอเมรกาเขามาตงฐานทพหลายแหง เชนท อบลราชธาน อดรธาน และทอตะเภา เปนตน ทหารอเมรกนในประเทศไทยไดเพมขนจาก 7,000 คน ใน ค.ศ. 1964 เปน 45,000 คน ใน ค.ศ. 196822 ผมบทบาทในการก าหนดนโยบายตางประเทศของไทยในชวงนมกเปนนายทหารระดบสงเพยงไมกคน และรฐมนตรตางประเทศของไทย พ.อ. (พเศษ) ถนด คอมนตร ซงขนด ารงต าแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงตางประเทศของไทย ตงแตเดอนกมภาพนธ ค .ศ. 1958 และอยในต าแหนงถงเดอนพฤศจกายน ค .ศ. 1971 นบเปนรฐมนตรตางประเทศไทยทอยในต าแหนงนานทสดในหลงยคสงครามโลกครงท 2 รวมเปนเวลาถง 12 ป 10 เดอน พ.อ. (พเศษ) ถนด คอมนตร รฐมนตรตางประเทศไทยไดมบทบาทส าคญทท าใหสหรฐอเมรกามความผกพนแบบทวภาค (bilateral commitment) กบประเทศไทยเพอปองกนภยคกคามจากภายนอก ดงจะเหนไดจากแถลงการรวมถนด-รสค (Thanat-Rusk Joint Communique) เมอ 6 มนาคม ค.ศ. 1962 แตในดานความรวมมอทางทหารของไทยกบสหรฐอเมรกาในสมยนายกรฐมนตร จอมพลถนอม กตตขจร มกจะเปนการเจรจาตกลงดวยวาจา ระหวางนายทหารระดบสงของไทยอนประกอบดวย จอมพลถนอม กตตขจร พล.อ.ประภาส จารเสถยร และพล.อ.อ.ทว จลละทรพย เสนาธการทหารกบฝายสหรฐอเมรกา โดยทางกระทรวงตางประเทศไทยเพยงรบทราบในทประชมคณะรฐมนตรเทานน นโยบายตางประเทศของไทยเนนความมนคงและมเปาหมายทสอดคลองกบของสหรฐอเมรกา โดยเฉพาะในสวนทเกยวของกบเอเชยอาคเนย นนคอ สนบสนนการท าสงครามเวยดนาม เพราะผน าทางทหารของไทยเชอวา “รบนอกบานดกวารบในบาน” สภาพแวดลอมปจจยภายนอก และวกฤตการณระหวางประเทศทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยใหกลายเปนพนธมตรทใกลชดและพงพงสหรฐอเมรกาทางดานความมนคงแบบทวภาคนมหลายประการทส าคญคอ 1. ความตกลงเจนวาวาดวยความเปนกลางของลาว การประชมระหวางประเทศทนครเจนวา สวตเซอรแลนด ระหวางเดอนพฤษภาคม ค.ศ. 1961 (พ.ศ. 2504) – กรกฎาคม ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) เพอท าความตกลงเกยวกบความเปนกลางของลาว โดยมประเทศเขารวมประชม 14 ประเทศ รวมทงประเทศไทย โดยทประชมเหนชอบใหสนบสนนรฐบาลลาวผสม ทประกอบดวย 3 ฝาย คอ ฝายขวา (ใกลชดกบโลกเสร) ฝายเปนกลาง (ไมฝกใฝฝายหนงฝายใด) ฝายซาย (ไดรบการสนบสนนจากคอมมวนสตเวยดนาม) แตความเปนกลางของลาวไมไดรบการยอมรบจากลาวทง 3 ฝาย รวมทงประเทศมหาอ านาจกดจะใหความสนใจเกยวกบเรองดงกลาวไมมากนก ท าใหความขดแยงระหวางกลมลาว 3 ฝาย ทวความเขมขนรนแรงจนเปนวกฤตการณ ทสงผลกระทบตอความมนคงของภมภาคและของประเทศไทย ความตกลงเจนวาท าใหผน าไทยบางคน โดยเฉพาะอยางยงพลเรอนเรมไมมนใจตอบทบาทของมหาอ านาจในการประกนความมนคงของไทย จากความรวมมอพหภาค

22 U.S. Security Agreements and Commitments Abroad: Kingdom of Thailand, U.S. Senate Hearing (Washington D.C.:U.S. Government Printing office, 1971), 615-616.

30

2. วกฤตการณในลาว ความขดแยงระหวางลาว 3 ฝาย คอ ลาวฝายขวาภายใตการน าของ นายพลภม หนอสวรรค ฝายเปนกลางภายใตเจาสวรรณภมา และฝายซายหรอขบวนการปะเทดลาวภายใตเจาสภานวงศ ไดขยายตวเปนสงครามกลางเมองในทศวรรษท 1960 และกลายเปนวกฤตการณระหวางประเทศ ผน าของประเทศไทยหวนเกรงวา อทธพลของลาวฝายซายทไดรบการสนบสนนจากคอมมวนสตเวยดนามเหนอและจนอาจขยายตวเขามาสประเทศไทย ไทยจงรวมมอกบสหรฐอเมรกาใหความสนบสนนแกฝายขวาในลาว เพอตอตานสกดกนคอมมวนสตฝายซายและตองการใหลาวเปนรฐกนชน แตเนองจากนายพลภม หนอสวรรค และก าลงลาวฝายขวาซงสวนใหญเปนคนลาวลมไมคอยมประสทธภาพในการรบ อกทงมการฉอราษฎรบงหลวง ไทยตองการใหสหรฐอเมรกาและองคการ ส.ป.อ. (SEATO) เขาแทรกแซง แตสมาชก ส.ป.อ. หลายประเทศไมเหนดวยและไมใหความรวมมอ จงท าใหผน าไทยเรมไมมนใจวา23 องคการ ส.ป.อ. จะประกนความมนคงใหแกไทยได และไดเรยกรองพนธมตรแบบทวภาค (bilateral commitment) จากอเมรกาในการปองกนภยคกคามจากคอมมวนสต ยงผกพนความมนคงของไทยกบสหรฐอเมรกามากขน 3. การเขาสสงครามเวยดนามของสหรฐอเมรกา ภายหลงกรณ อาวตงเกย (Gulf of Tonkin Incident) ในเดอนสงหาคม ค.ศ. 1964 สหรฐฯ กลาวหาเวยดนามเหนอวา เรอรบสหรฐฯ ชอ Maddox ถกโจมตโดยเรอรบเวยดนามเหนอ ประธานาธบดจอหนสนแหงสหรฐอเมรกาไดยนญตตตอรฐสภาสหรฐฯ เพอขออ านาจพเศษในการปฏบตการตอบโตเพอปกปองกองก าลงของสหรฐฯ และบทบาทของสหรฐฯ ในภมภาคนไดทวขน ประธานาธบดจอหนสนไดทมเททรพยากรในการท าสงครามเวยดนามอยางมาก24 ทหารของสหรฐฯ ในเวยดนามใตเพมจาก 16,500 คน ในป ค.ศ. 1964 เปน 53,500 คนในป ค.ศ. 1965 และเพมเปน 267,000 คน ใน ค.ศ. 1966 บทบาทของสหรฐฯ ในการตอตานคอมมวนสตอยางเตมทในเวยดนามใต ท าใหผน าทหารของไทยเกดความมนใจ และใหความรวมมอสนบสนนสหรฐฯ ในการท าสงครามทงโดยทางตรงและทางออม สวนสภาพแวดลอมภายในประเทศไทยทส าคญคอ 1. การยดอ านาจทางการเมองของคณะทหาร คณะทหารภายใตการน าของจอมพล (เดมพลเอก)สฤษด ธนะรชต ไดท ารฐประหารยดอ านาจ แมวาจอมพลสฤษด จะไมรบต าแหนงในระยะแรก แตตอมากขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร25 ใน ค.ศ. 1959 จนถงอนจกรรมใน ค.ศ. 1962 และจอมพลถนอม กตตขจร สบทอดอ านาจตอมา ในชวงรฐบาลเผดจการทหารน ผน าทางการเมองกงวลเกยวกบปญหาความมนคงโดยเฉพาะอยางยงภยคกคามจากคอมมวนสตนอกประเทศทางดานตะวนออกของประเทศ อกทงตองการสนบสนนจากสหรฐอเมรกาเพอความชอบธรรมในการบรหารปกครองประเทศ

23 Donald E. Nuechterlein, Thailand and the Struggle for Southeast Asia (New York: Cornell University Press, 1965), 138-220. 24 John. W. Lewis & George McT.Kahin, The United State in Vietnam, 157-158. 25 อานรายละเอยดเกยวกบรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต ใน Thak Chaloermtiarana, Thailand: The Politics of Despotic Paternalism (Bangkok: Thammasat University Press, 1979).

31

2. การขยายตวของพรรคคอมมวนสตในประเทศไทย พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยไดทวการแทรกซมอยางมาก อกทงไดรบความชวยเหลอจากภายนอก26 มการกอตงแนวรวมของพรรคคอมมวนสตขน คอ กลมแนวรกชาตไทย (Thai Patriotic Front) ในเดอนมกราคม ค.ศ. 1965 การปะทะทางทหารเพมมากขน โดยเรมจากการปะทะกนทนาแกในจงหวดนครพนมในวนท 8 สงหาคม ค.ศ. 1965 นนเอง ซงท าใหผน าไทยวตกกงวลยงขนตอการขยายตวของพรรคคอมมวนสตไทย27 ทศนคตและมโนทศนของผน าไทยในชวงนไมวาจะเปน จอมพลสฤษด ธนะรชต หรอจอมพลถนอม กตตขจร ลวนคลายคลงกน คอหวนเกรงการคกคามจากคอมมวนสตทงภายนอกและภายในประเทศ ทศนะดงกลาวจะเหนไดจากค าแถลงการณของจอมพลสฤษด ธนะรชต เมอเดอนกนยายน ค.ศ. 1960 มใจความบางตอนวา “…ขาพเจาจะตอสจนสนลมหายใจ ทกกระเบยดนวแหงผนแผนดนไทย ขาพเจาจะรกษาไวดวยชวตและเลอดเนอของขาพเจา จะไมยอมใหประเทศไทยตกเปนทาสของคอมมวนสต ในขณะทขาพเจายงมชวตอย…” 28 สาธารณรฐประชาชนจนและเวยดนามเหนอซงปกครองดวยระบอบคอมมวนตส ถกมองวาเปนภยคกคามความมนคง อกทงพยายามแทรกซมบอนท าลายและใหความชวยเหลอแกพรรคคอมมวนสตไทยในการโคนลมรฐบาลไทย ความลมเหลวขององคการซโตในลาวและทาทแขงกราวของจนและเวยดนามเหนอ ท าใหผน าไทยพยายามเรยกรองพนธกรณในลกษณะทวภาคจากสหรฐอเมรกาโดยตรง เพอใหสหรฐอเมรกาปกปองไทยมใหถกรกรานจากภายนอก ซงน าไปสการออก “แถลงการณรวมถนด-รสก” ค.ศ. 1962 อนมสาระส าคญวา “รฐมนตรตางประเทศ (ดน รสค) ขอย าวาสหรฐฯ ถอวาการรกษาไวซงเอกราชและอธปไตยของประเทศไทย เปนสงส าคญตอผลประโยชนของสหรฐฯ และตอสนตภาพของโลก ทานรฐมนตรตางประเทศยงไดแสดงออกถงความตงใจอนมนคงของสหรฐฯ ทจะชวยเหลอประเทศไทย พนธมตรและเพอนทางประวตศาสตรในการตอตานการรกราน และการแทรกซมบอนท าลายของฝายคอมมวนสต”29 นอกจากนนแถลงการณรวมของถนด-รสค ยงย าวา “ในกรณทมการรกรานดงกลาว สหรฐฯ ตงใจทจะปฏบตตามพนธกรณภายใตสนธสญญาซโตในการปฏบตการเพอการตอบโตอนตรายรวมกนตามกระบวนการรฐธรรมนญ และขอย าวาพนธกรณของสหรฐฯ ไมจ าเปนตองขนอยกบการตกลงยนยอมของประเทศภาคอนๆ ทงนเพราะพนธกรณตอสญญานมลกษณะล าพงและรวมกน (individual as well as collective)”

26 Daniel A. Lovelace, China and “People’s War” in Thailand, Center for Chinese Studies, Monograph No.8 (Berkeley: University of California, 1971), 48-49. 27 Donald E Weatherbee, The United Front in Thailand (Columbia: U. of South Corolina, 1970), 30-58. 28 จอมพลสฤษด ธนะรชต, ค าแถลงของนายกรฐมนตรเรองสถานการในประเทศลาว 21 กนยายน 2503 (กรงเทพฯ: บรษทธนะการพมพ จ ากด, 2503), 9. 29 “แถลงการณรวมถนด-รสก ค.ศ. 1962,” ใน เสนทางมหาอ านาจ: เอกสารดานนโยบายตางประเทศอเมรกาตอเอเชย, แปล. วรยา ชนวรรโณ (กรงเทพ: บรษทพมพตลา จ ากด, 2535), 312-314.

32

แถลงการณรวมของถนด-รสก ท าใหรฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตรจอมพลสฤษด ธนะรชต มความมนใจในพนธกรณของสหรฐอเมรกามากขน และไดขยายขอบเขตความรวมมอกบสหรฐอเมรกา โดยประเทศไทยยอมใหสหรฐอเมรกามาสรางและใชฐานทพในประเทศอกหลายแหง นอกเหนอจากฐานทพอากาศทตาคลและโคราชใน ค.ศ. 1962 และนครพนมใน ค.ศ. 1963 ทอดรธาน ใน ค.ศ. 1964 และอตะเภา ใน ค.ศ. 1965 สหรฐอเมรกายงไดตดต งศนยบญชาการโทรคมนาคมทางยทธศาสตร (Strategic Communication Command) ซงเปนเครอขายอเลคโทรนกสทสามารถดกฟงคลนวทยทวอนโดจน ทคายรามสร ในระหวาง ค.ศ. 1965-1966 ทหารสหรฐอเมรกาทประจ าอยตามฐานทพตางๆ และเขามาพกผอนหลงปฏบตการในเวยดนามกมจ านวนหลายหมนคน ประมาณวาใน ค.ศ. 1969 มทหารอเมรกนในประเทศไทยถง 48,000 คน ผน าทางทหารของไทยไดน าความมนคงของประเทศไปผกตดไวกบความส าเรจหรอความลมเหลวของสหรฐอเมรกาในการท าสงครามเวยดนาม นโยบายตางประเทศของไทยตอลาวไดรบอทธพลจากความลมเหลวของการเจรจาเกยวกบความเปนกลางของลาวท30 เจนวา ใน ค.ศ. 1962 อกทงตระหนกวา เวยดนามเหนอมไดปฏบตตามขอตกลงดงกลาว ยงคงแทรกแซงในลาวและใหการสนบสนนทางทหารตอขบวนการปะเทดลาว (ลาวฝายซาย) และควบคมพนทของลาว ตามพรมแดนทตดตอกบเวยดนามเหนอ เพอใชเปนเสนทางล าเลยงทหารและยทธปจจย ตามเสนทางโฮจมนหจากเวยดนามเหนอผานลาวเขาสเวยดนามใต เพอท าสงครามรวมประเทศ ความเขมแขงของขบวนการปะเทดลาวทไดรบการสนบสนนจากเวยดนามเหนอและจนคอมมวนสต ท าใหรฐบาลไทยกงวลวา ความมนคงของไทยอาจไดรบความกระทบกระเทอน อกทงยงเหนวาองคการ ส.ป.อ. (SEATO) ไมสามารถปฏบตการณทางทหารเพอความมนคงของไทยตามทคาดหวง รฐบาลทหารของไทยภายใตนายกรฐมนตรจอมพลสฤษด ธนะรชต และจอมพลถนอม กตตขจร ซงขนด ารงต าแหนงแทนหลงอสญกรรมของจอมพลสฤษด ไทยยงคงด าเนนนโยบายตอตานคอมมวนสตอยางแขงขนอกทงรวมมอกบสหรฐอเมรกาอยางใกลชดทงอยางเปนทางการโดยสงทหารเขาไปรวมรบกบสหรฐอเมรกาในเวยดนามใตและแบบไมเปดเผยปดลบ โดยสง “อาสาสมคร” ทเปนต ารวจพลรมเขาไปเปนทปรกษาของกองก าลงลาวฝายขวา อกทงฝกและสนบสนนกองก าลงมงภายใตนายพลวงเปา โดยไดรบการสนบสนนจากหนวยสบราชการลบ (ซไอเอ, CIA)31 ของสหรฐฯ ในขณะเดยวกนแมวารฐบาลไทยจะพยายามแสดงทาทเปนมตรกบกมพชาทไดรบเอกราชภายใตการน าของเจาสหน แตความหวาดระแวงของเจาสหนเนองจากกมพชามพนทเลกกวา ก าลงพลนอยกวา เศรษฐกจออนแอกวา อกทงถกขนาบดวยประเทศไทยและเวยดนามใตทด าเนนนโยบายตอตานคอมมวนสตและรวมมอกบสหรฐอยางใกลชด สวนกมพชาพยายามด าเนนนโยบายเปนกลางแตเอนเอยงใกลชดสาธารณรฐประชาชน

30 สรพงศ ชยนาม, นโยบายของไทยตอลาว (กรงเทพฯ: ส านกพมพศยาม, 2559). 31Joshua Kurlantzick, A Great Place to Have a War: America in Laos and the Birth of a Military CIA (New York, Simon & Schuster, 2016).

33

จน ความแตกตางดงกลาวเพมความระแวงของเจาสหนน าไปสการวจารณ กลาวหาและถกตอบโตจากฝายไทย ยงท าใหความสมพนธเสอมทรามและความตงเครยดขยายตว เจาสหนมกถกมองในแงลบวา มอารมณแปรปรวน พดจากลบไปกลบมา เชอถอไมได แตถามองในแงบวกอาจกลาวไดวาเปนกลยทธของเจาสหนและกมพชาเพอสรางความสบสนใหกบฝายตรงขามและศตร ความสมพนธระหวางกมพชากบไทยในสมยรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต ตงเครยดยงนก โดยกมพชาประกาศตดความสมพนธทางการทตกบไทยครงแรกในวนท 25 พฤศจกายน พ.ศ. 2501 (ค.ศ. 1958) เพอแสดงความไมพอใจทไทยยงครอบครองปราสาทพระวหารทกมพชาอางสทธ ในขณะทไทยกไมพอใจทกมพชาใกลชดและรบรองรฐบาลสาธารณรฐประชาชนจนทเปนคอมมวนสต เลขาธการองคการสหประชาชาต นายแดก ฮมมารโชลด ไดสงผแทน บารอนโจฮน เบคฟส มาไกลเกลยระหวางไทยกบกมพชา โดยทงสองเปดความสมพนธทางการทตใหมในวนท 20 กมภาพนธ พ.ศ. 2502 (ค.ศ. 1959) อยางไรกด ความสมพนธไมไดดขนในวนท 2 ตลาคม ปนนเอง กมพชายนฟองไทยตอศาลยตธรรมระหวางประเทศ ขอใหศาลสงใหประเทศไทยถอนก าลงทหารออกจากปราสาทพระวหารและวนจฉยวาอ านาจอธปไตยเหนอปราสาทพระวหารเปนของกมพชา ในระหวางทศาลยตธรรมระหวางประเทศพจารณาคดดงกลาว รฐบาลกมพชาออกแถลงการณในวนท 23 ตลาคม พ.ศ. 2504 (ค.ศ. 1961) ตดความสมพนธทางการทตกบไทยอกเปนครงทสอง หลงจากพจารณาคดเปนเวลาสองปเศษ ศาลยตธรรมระหวางประเทศไดมค าพพากษาสรปได 3 ประเดน ดงน32 1. ดวยคะแนนเสยง 9 ตอ 3 พพากษาวาปราสาทพระวหารตงอยในดนแดนภายใตอธปไตยของกมพชา (territory under the soveriengty of Cambodia) 2. ดวยคะแนนเสยง 9 ตอ 3 พพากษาวาไทยมพนธะตองถอนก าลงทหารหรอต ารวจทไทยสงไปประจ าอยปราสาทพระวหารหรอบรเวณใกลเคยง (in its vicinity on Cambodian territory) 3. ดวยคะแนนเสยง 7 ตอ 5 พพากษาวาไทยตองคนวตถสงของท เจาหนาทไทยโยกยายออกจากปราสาทหรอบรเวณปราสาทนบตงแตวนทไทยเขาครอบครองปราสาทใน พ.ศ. 2492 (ค.ศ. 1954) หลกฐานส าคญทศาลใชในการพพากษาดงกลาวเปนแผนทแนบทายสนธสญญาสยาม -ฝรงเศส ค.ศ. 1907 ทกมพชาอางวาฝรงเศสไดลากเสนเขตแดนไวบนแผนทระบใหปราสาทพระวหารอยในเขตแดนอาณานคมฝรงเศสทกมพชาเปนรฐ “สบทอดสทธ” ในขณะทไทยแยงวา เสนเขตแดนระหวางสยามและฝรงเศสระบวาเปนสนปนน า ตามสนธสญญาสยาม-ฝรงเศส ค.ศ. 1904 สวนแผนทเปนเพยงเอกสารแนบทาย ศาลยตธรรมระหวางประเทศอางวา ไมมหลกฐานวาสยามหรอไทยประทวงความแตกตางระหวางขอความกบแผนท แสดงวาไทยยอมรบแผนทแนบทายสนธสญญา ซงหมายถง ปราสาทพระวหารอยในเขตแดนอธปไตยของอาณานคมฝรงเศสซงตอมาเปนประเทศกมพชา แตศาลยตธรรมระหวางประเทศไมไดพพากษาใหใชแผนทดงกลาวเปนหลกฐานก าหนดเขตแดนระหวางไทยกบกมพชาดงทกมพชารองขอ 32 บวรศกด อวรรณโณ, แฉเอกสาร”ลบทสด”ประสาทพระวหาร พ.ศ. 2505-2551 (กรงเทพฯ: ส านกพมพมตชน, 2551), 33.

34

หลงค าพพากษาประชาชนคนไทยในหลายจงหวดไดเดนประทวงศาลยตธรรมระหวางประเทศ อยางไรกด รฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต ไดออกแถลงการณในวนท 3 กรกฎาคม พ.ศ. 2505 (ค.ศ. 1962) ประเทศไทยจ าตองยอมปฏบตเนองจากค านงพนธะกรณในกฏบตรสหประชาชาต รฐบาลไทยตดสนใจลอมรวลวดหนามพนทรอบปราสาทพระวหารเปนรปสเหลยมเพอสงมอบใหกมพชาตามค าพพากษา อกทงกมพชากมไดประทวงเทากบยอมรบวาดนแดนทไดรบเทานนเปนของหรออยภายใตอธปไตยกมพชา ความสมพนธระหวางไทยกบกมพชาตงเครยดนบแตนนมาจนถง ค.ศ. 1970 (พ.ศ. 2513) เมอประเทศไทยและกมพชาสถาปนาความสมพนธทางการทตกนใหมในวนท 13 พฤษภาคม ค.ศ. 1970 (พ.ศ. 2513) หลงจากทเจาสหนหมดอ านาจจากการท ารฐประหารของนายพลลอนนอล ซงเปลยนการปกครองเปนสาธารณรฐกมพชา รฐบาลไทยของนายกรฐมนตรจอมพลถนอม กตตขจร ไมเพยงแตรบรองยงใหความชวยเหลอทางทหารแกนายพลลอนนอลเพอตอตานคอมมวนสตจนถง ค.ศ. 1975 ลาว มความส าคญทางยทธศาสตรและทางสงคมและวฒนธรรมตอประเทศไทย ความขดแยงและการใชก าลงระหวางลาวสามฝาย ลาวฝายซายซงเวยดนามใหการสนบสนน ลาวฝายเปนกลางซงตองการใหลาวเปนกลางอยางแทจรงและไดรบการยอมรบจากประเทศตะวนตก ในขณะทลาวฝายขวามรฐบาลไทยและสหรฐอเมรกาใหการสนบสนน นโยบายตางประเทศของรฐบาลไทยตอลาวยงคงเปนนโยบายตอตานคอมมวนสตโดยรฐบาลจอมพลสฤษดใหความชวยเหลอทางทหารแกลาวฝายขวาภายใตนายพลภม หนอสวรรค ซงเปนญาตกบจอมพลสฤษด จอมพลสฤษด ธนะรชต ลดบทบาทของต ารวจพลรมซงเคยเปนก าลงหลกในการสนบสนนแกลาวฝายขวามาเปนการสง “ทหารอาสาสมคร” เขาไปใหค าปรกษาฝกฝนกองก าลงลาวฝายขวา ตอมารฐบาลไทยตระหนกวาก าลงพลของลาวฝายขวาดอยประสทธภาพ ขาดวนย อกทงมการฉอราษฎรบงหลวง รบไมเตมท แตรฐบาลสหรฐยงตองการสนบสนนรฐบาลของเจาสวรรณภมา หลงการประชมทเจนวา วาดวยความเปนกลางของลาว ค. ศ. 1962 รฐบาลไทยดวยความสนบสนนทางการเงนจากสหรฐอเมรกาโดยเฉพาะอยางยงองคการขาวกรองกลาง หรอ ซไอเอ (CIA) ไดสงทหารไทยไปปฏบตการทางทหารอยางลบ ๆ ในลาวภายใตการน าของพนเอก (ตอมาเลอนยศเปนพลโท) วฑรย ยะสวสด หรอรหส “เทพ 333”33 โดยมศนยบญชาการอยทจงหวดอดรธาน ปฏบตการลบทางทหารนไมไดเปนทเปดเผยใหประชาชนคนไทยทราบ การแทรกแซงในลาวของเวยดนามเหนอและสาธารณรฐประชาชนจนและปฏบตการลบทางทหารของไทยทชวยเหลอกองก าลงฝายขวาและก าลงของแมวภายใตนายพลวงเปาซงมสหรฐอเมรกาใหการสนบสนนสงผลใหสมรภมในลาวเกยวของกบการรบในเวยดนามใตอยางแยกกนไมออก สวนนโยบายตางประเทศของไทยตอเวยดนามใตยงเปนการตอตานคอมมวนสตและรวมมอกบสหรฐอเมรกาโดยรฐบาลไทยสงก าลงทหารเขาไปรบในเวยดนามใตอยางเปดเผย ในระยะแรกเพยง 1 กองพน

33 ด เรองยศ จนทรคร, ดวยความรสกและทรงจ าในวนวานของเทพ 333 (กรงเทพ: ส านกพมพชวตและประสบการณ, 2535).

35

“จงอางศก” ประมาณ 2,200 คนใน พ.ศ. 2510 และตอมาไดเพมเปน 1 กองพล “กองพลเสอด า”34 ตงแต พ.ศ. 2511-2515 การเจรจาสนตภาพระหวางนายเฮนร คสซงเจอร ทปรกษาฝายความมนคงของสหรฐอเมรกา กบนาย เล ดก โธ จากเวยดนามเหนอน าไปสการท าสญญาสนตภาพทกรงปารส ใน ค.ศ. 1973 สงผลใหสหรฐอเมรกายตการสนบสนนทางทหารทงในเวยดนามใตและในลาว รวมทงกมพชาดวย การเปลยนแปลงยทธศาสตรทางทหารในตนทศวรรษ 1970 สงผลใหมการปรบนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานทงลาว กมพชา และเวยดนามใตในเวลาตอมา รฐบาลไทยจ าตองยตบทบาทของทหารอาสาสมครในลาวแมวาจะมการสญเสยโดยไมเปดเผยคอนขางมากโดยเฉพาะอยางยงในสมรภมลองแจงเพอชวยเหลอกองก าลงมงของนายพลวงเปา กอนทอาสาสมครทหารไทยจะตองถอนตวและยตบทบาทใน ค.ศ. 1973 สวนนโยบายตางประเทศของไทยตอพมายงคงพยายามผกมตรกบพมาภายใตนายกรฐมนตรอนจนกระทง นายพลเนวน ผบญชาการทหารสงสดของพมา ยดอ านาจจากนายกรฐมนตรพลเรอน อน เมอวนท 12 มนาคม ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) ท าใหอนตองหนมาลภยอยในประเทศไทยเปนเวลาถง 18 ป จนถง ค.ศ. 1980 (พ.ศ. 2523) ทงนในชวงทศวรรษท 1960 อนและพรรคพวกทสนบสนน รวมทงชนสวนนอยบางกลมตามแนวชายแดนไทยปฏบตการเปนปฏปกษกบรฐบาลนายพลเนวน ท าใหพมาหวาดระแวงประเทศไทย ในขณะเดยวกนรฐบาลทหารของไทยมองรฐบาลพมาภายใตเนวนดวยความระแวง เนองจากประกาศนโยบาย “สงคมนยมวถพมา” อกทงเจรจากบจนเกยวกบเขตแดน ไทยจงมองพมาวาเอนเอยงไปทางคายคอมมวนสต ยงไปกวานน ไทยกบพมายงมทศนะตอปญหาชนกลมนอยภายในพมาทตางกน ทางการไทยมองวาเปนปญหาภายในของพมาทรฐบาลไทยไมตองการเกยวของและแทรกแซง แตมคนไทยบางกลมใหการสนบสนนและชวยเหลอ ท าใหพมามองวารฐบาลไทยรเหนเปนใจดวย ในขณะทพมาถอวาปญหาชนกลมนอยเปนปญหาความมนคงและเอกภาพของรฐทประเทศไทยควรชวยเหลอและรวมมอกบพมาในฐานะเพอนบานทด ดงนนความสมพนธระหวางไทยกบพมาจงไมใกลชดและไมมความกาวหนา รฐบาลทหารพมาพยายามสงสญญาณใหไทยควบคมบทบาทของอนและชนสวนนอยโดยเฉพาะกระเหรยงและไทยใหญ มใหใชดนแดนประเทศไทยเปนฐานปฏบตการโจมตพมา แมจะมการพบปะกนในระดบรฐมนตรตางประเทศหลายครง แตความสมพนธกมไดดขนหรอใกลชดขน ไทยกบมาเลเซยเปนประเทศเพอนบานทมความสมพนธอนดและใกลชดสนทสนมกนมาในชวงสงครามเยน มปญหาระหวางกนไมมากนก อกทงสามารถเจรจารวมมอแกไขปญหาตาง ๆ โดยไมตองใชก าลงตอกน นบตงแตมลายาไดรบเอกราชจากองกฤษในวนท 31 สงหาคม พ.ศ. 2500 (ค.ศ. 1957) โดยม ตนก อบดล ราหมาน ผมมารดาเปนคนไทย เปนนายกรฐมนตรคนแรกของมลายา ความสมพนธทางสายเลอด และอกทงในวยเดกยงเคยมาเรยนทโรงเรยนเทพศรนทร ในกรงเทพฯ ท าใหตนก อบดล ราหมาน มทศนคตทเปนมตรกบไทย

34 ด กรมยทธศกษาทหาร กองบญชาการทหารสงสด, ประวตการรบของทหารไทยในสงครามเวยดนาม (กรงเทพฯ: บรษทอมรนทร พรนตง แอนด พบลชชง จ ากด, 2541).

36

รฐบาลไทยกใหความเปนมตรและรวมมอกบมลายาอยางใกลชด โดยเฉพาะอยางยงในการตอตานการกอการรายททงรฐบาลไทยและมลายาเผชญในเวลาใกลเคยงกน ความรวมมอระหวางไทยกบมลายา ด าเนนตอไปจนถง ตนก อบดล ราหมาน ลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร ในวนท 22 กนยายน พ.ศ. 2513 (ค.ศ. 1970) ไทยและมาเลเซยไดตกลงรวมมอในการปราบปราบพรรคคอมมวนสตมลายา (โจรจนคอมมวนสตหรอ จคม.) ตงแตมาเลเซยประกาศภาวะฉกเฉนในป พ.ศ. 2491 (ค.ศ. 1948) โดยอยในความรบผดชอบของกรมต ารวจ กระทรวงมหาดไทย แตเมอมการจดหนวยราชการใหม โดยมกองอ านวยการรกษาความปลอดภยแหงชาต (กรป.กลาง) จงเขารบหนาทรวมมอกบมาเลเซยในการปราบปรามพรรคคอมมวนสตมลายา ไทยคาดหวงวา เมอรวมมอกบมลายาในการปราบปรามดงกลาว มลายากควรรวมมอกบไทยในการปราบปรามขบวนการแบงแยกดนแดนใน 3 จงหวดภาคใต แตมลายาดจะใหวามส าคญกบเรองนนอย โดยมกอางวา มลายามขอจ ากดในการรวมมอ เพราะผอยในขบวนการแบงแยกดนแดนนบถอศาสนาอสลามเชนเดยวกบประชาชนมลายา อกทง อาจถกกลมประเทศอสลามอน ๆ วพากษวจารณได อยางไรกด พนธมตรระหวางไทยกบสหรฐอเมรกาท าใหการพฒนาประชาธปไตยในไทยไมคบหนา แมวาไทยไดรบความชวยเหลอทางเศรษฐกจ มการสรางถนนใหมหลายเสนทาง รวมทงถนนยทธศาสตรเชอมภาคกลางกบภาคอสาน มการสรางเขอนพลงน าเพอผลตกระแสไฟฟาหลายแหงตามแผนพฒนาเศรษฐก จใหเปนอตสาหกรรม ยงไปกวานน ในดานตางประเทศ การทรฐบาลทหารของไทยผกพนอยางใกลชดกบสหรฐอเมรกาท าใหประเทศไทยขาดความคลองตวในการด าเนนนโยบายตางประเทศ และประสบปญหาในการปรบนโยบาย เมอสหรฐอเมรกาเปลยนทาทตอเอเชยอาคเนยในเวลาตอมา อยางไรกด แมวารฐบาลทหารจะพงพงสหรฐฯ ทางดานความมนคง แตนกการทตพลเรอนของไทยเรมเหนความไมแนนอนของมหาอ านาจตะวนตก ตงแตวกฤตความขดแยงระหวางลาวสามฝายและขอตกลงเจนวา ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) นกการทตไทยพยายามหาทางเลอกอน (option) รฐมนตรตางประเทศของไทยในชวงน พนเอก (พเศษ) ถนด คอมตร ไดมองการณไกล และตระหนกดถงความจ าเปนทไทยตองหาทางเลอกอนไวในกรณทสถานการณเปลยนแปลง โดยเฉพาะอยางยงมหาอ านาจนอกภมภาคทมผลประโยชนแตกตางจากประเทศไทย ดงนนรฐมนตรตางประเทศของไทยจงไดรวมมอกบรฐมนตรตางประเทศเพอนบานในเอเชยอาคเนยอก 4 ประเทศ คอ มาเลเซย สงคโปร อนโดนเซย และฟลปปนส จดตงองคการรวมมอในภมภาค คอ “สมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (Association of South East Asian หรอ ASEAN) ขนในวนท 8 สงหาคม ค.ศ. 1967 (พ.ศ. 2510) โดยมเจตนารมณทจะรวมมอทางดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม35 สบตอภารกจจากสมาคมอาสา (Association od Southeast Asia หรอ ASA) ซงเคยตงมาตงแต ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) แตไมประสบผลส าเรจ การจดตงองคกรรวมมอในภมภาคไมเพยงมสวนส าคญในการลดความขดแยงระหวางประเทศสมาชกและยงท าใหประเทศสมาชกรจกกนและรวมมอกนยงขน อกทงเปนทางเลอกเชงนโยบายของไทยในระยะยาว

35 ด ถนด คอมมนตร, “รเรมกอตงสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ASEAN),” ใน นโยบายตางประเทศไทยบนทางแพรง, บก. ฉนทมา อองสรกษ (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533), 103-127.

37

4. ชวงการปรบเปลยนนโยบายตางประเทศ 1970: ไทยแสวงหาการอยรวมกนโดยสนตกบประเทศเพอนบาน ทศวรรษท 1970 เปนทศวรรษทมการเปลยนแปลงในสภาพแวดลอมระหวางประเทศทงในระดบโลกและระดบภมภาค เนองจากประเทศไทยเปนประเทศเลกจงจ าตองปรบนโยบาย (adjust) ตามสถานการณ อกทงการเปลยนแปลงทางการเมองภายในประเทศกมอทธพลใหเกดการปรบนโยบายตางประเทศ ประเทศไทยไดลดความใกลชดกบสหรฐอเมรกาลงโดยเรยกรองใหสหรฐฯ ถอนทหารออกจากประเทศ และหนไปสถาปนาความสมพนธกบสาธารณรฐประชาชนจน อกทงเรมใหความส าคญทางเศรษฐกจกบสหภาพโซเวยต อาจกลาวไดวา ไทยพยายามปรบความสมพนธกบประเทศมหาอ านาจในลกษณะ Equi-distance คอใหความส าคญกบมหาอ านาจทง 3 ใกลเคยงกน แทนทจะใหความสมพนธอยางใกลชดกบสหรฐอเมรกาเพยงมหาอ านาจเดยวดงในอดต สวนความสมพนธกบประเทศเพอนบานกมการปรบไปส “การอยรวมกนโดยสนต” (Peaceful Coexistance) โดยไทยไดสถาปนาความสมพนธกบรฐบาลคอมมวนสตในลาว ในกมพชาและเวยดนามหลงสงครามเวยดนามยตและรวมประเทศเปนหนงเดยวกน ในขณะเดยวกน ไทยกกระชบความสมพนธกบประเทศสมาชกสมาคมอาเซยนใหแนนแฟน โดยเขารวมในการประชมสดยอดสมาคมอาเซยน 2 ครง ในชวงน คอ ครงแรกใน ค .ศ . 1976 (พ.ศ. 2519) ทบาหล อนโดน เซย และ ครงท 2 ใน ค .ศ . 1977 (พ.ศ. 2520 ) ทกวลาลมเปอร มาเลเซย สภาพแวดลอมระหวางประเทศทเปลยนแปลงไปในชวงน มหลายประการทส าคญ คอ 1. ความเปลยนแปลงในความสมพนธ 3 เสา ระหวางมหาอ านาจ ความขดแยงระหวางจนกบสหภาพโซเวยตไดทวความรนแรง36 จนถงขนปะทะกนตามพรมแดนแถบแมน าอสสร บรเวณเกาะเจนเปา (Zhenbao) หรอ ดาแมนสก (Damansky) ในเดอนมนาคม ค.ศ. 1969 (พ.ศ. 2512) ท าใหจนเกรงภยคกคามจากสหภาพโซเวยต และพยายามปรบความสมพนธกบสหรฐฯ โดยใชกฬาเปนสอกลาง “การทตปงปอง” ใน ค.ศ. 1971 (พ.ศ. 2514) เพอคานอ านาจสหภาพโซเวยต สวนสหรฐอเมรกากเหนประโยชนจากการมความสมพนธกบจนเพอตอรองกบจนเรองการลดความชวยเหลอทจนใหกบเวยดนามเหนอ จงไดเจรจากบจนและน าไปสการฟนฟความสมพนธกลบสสภาพปกต (normalization) ระหวางประเทศทงสอง37 เมอประธานาธบดนกสน เยอนจนใน ค.ศ. 1972 (พ.ศ. 2515) และเปนสกขพยานในการลงนามแถลงการณรวมเซยงไฮในขณะเดยวกน สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยตกเจรจาลดอาวธยทธศาสตร (SALT) จงสงผลใหมการผอนคลายความตงเครยด (detente) ระหวางมหาอ านาจ การเจรจาระหวางจนกบสหรฐฯ สงผลใหไทยจ าตองปรบนโยบายตอจนในเวลาตอมา

36 See Alexander J. Caldwell, American Economic Aid to Thailand (Lexington, Miss., D.C. Heath, 1974): and Robert J. Muscat, Thailand and the United States: Development, Security and Foreign Aid (New York: Columbia University Press, 1990). 37 ด ถนด คอมนตร, “รเรมกอตงสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ASEAN),” 103-127.

38

2. การลดลงของอทธพลสหรฐอเมรกาในเอเชยตะวนออกเฉยงใต สหรฐอเมรกาตระหนกดวา ไมอาจเอาชนะในสงครามเวยดนามได อกทงถกประทวงจากประชาชนทกมมโลก จงเรมเจรจากบเวยดนามเหนอเพอยตสงคราม ภายหลงการเจรจาสนตภาพทปารสใน ค .ศ. 1973 (พ.ศ. 2516) ระหวางเฮนร คสซงเจอร ทปรกษาฝายความมนคงของสหรฐฯ และเลดกโธ จากเวยดนามเหนอ จนประสบความส าเรจ สหรฐอเมรกาไดถอนทหารออกจากเวยดนามใต และลดบทบาทของตนในภมภาคนลง 3. ชยชนะของฝายคอมมวนสตในอนโดจน สงครามในอนโดจนระหวางฝายคอมมวนสตกบรฐบาลลาว เวยดนามใต และกมพชา ไดสนสดลง ค .ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) โดยฝายคอมมวนสตไดรบชยชนะ เขมรคอมมวนสตหรอเขมรแดง (Khmer Rouge) ยดพนมเปญจากรฐบาลลอนนอลไดในวนท 17 เมษายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) และในวนท 30 เมษายน เวยดนามใตกตกอยภายใตการยดครองเวยดนามเหนอ และในเดอนธนวาคมนนเอง ขบวนการปะเทดลาวกไดอ านาจรฐอยางสมบรณ การเปลยนแปลงในประเทศเพอนบาน38 โดยเฉพาะอยางยงในลาวและกมพชา ท าใหประเทศไทยขาดรฐกนชน ตองเผชญหนาและมพรมแดนตดตอกบประเทศเพอนบานทอดมการณ และระบบการเมองเศรษฐกจทแตกตางกนเปนครงแรก สภาพแวดลอมภายในประเทศของไทยในชวงทศวรรษท 1970 กมไดมเสถยรภาพภายใตระบบเผดจการทหารดงเชนในทศวรรษทผานมา ปญญาชน นกศกษา และประชาชนคนไทย ไดทวบทบาทในการเรยกรองการปกครองแบบประชาธปไตยมากขนจนกอใหเกดเหตการณ “14 ตลาคม” ค.ศ. 1973 (พ.ศ. 2516) ซงสงผลทส าคญตอการเมอง และการก าหนดนโยบายตาง ๆ รวมทงนโยบายตางประเทศของไทยด วย การเปลยนแปลงภายในทส าคญๆ และมอทธพลตอการตางประเทศ คอ 1. การลดลงของอ านาจเผดจการทหาร การชมนมเรยกรองรฐธรรมนญ และเหตการณ 14 ตลาคม ค.ศ. 1973 (พ.ศ. 2516) ไดสงผลใหผน าทางการเมองไทยทเปนทหาร และครองอ านาจมาชานาน ตองหมดอ านาจลงและลภยออกนอกประเทศ39 น าไปสการเลอกตง และมรฐบาลตามระบอบประชาธปไตย บทบาทและอ านาจของทหารไดถกจ ากดลงชวขณะจนกระทงการยดอ านาจคนของคณะทหารในวนท 6 ตลาคม ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) และจดตงรฐบาลพลเรอนโดยม ธานนทร กรยวเชยร เปนนายกรฐมนตร แตเดอนตลาคม ค.ศ. 1977 (พ.ศ. 2520) คณะทหารกไดยดอ านาจอกครง โดย พล.อ. เกรยงศกด ชมะนนทร ไดขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร อยางไรกด ทหารกไมสามารถกมอ านาจเบดเสรจไดเชนเดม จงเปดโอกาสใหมการเลอกตงใน ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) และรฐบาลหลงจากนนกเปนรฐบาลผสมของพรรคการเมองใหญ ทมนายกรฐมนตรเปนนายทหารนอกราชการ อ านาจของทหารในการควบคมฝายบรหารมไดเบดเสรจหรอมเอกภาพดงเชนในอดตซงชใหเหนการคานอ านาจภายในกองทพ และการลดลงของอ านาจของกองทพโดยสวนรวม เมอเทยบกบกอนเหตการณ 14 ตลาคม

38 Thomas W. Robinson, The Sino – Soviet Border Dispute: Background Development and the March 1969 Claohes, Report RM-6171-PR (R and Corp: August 1970). 39 ด ประจกษ กองกรต, และแลวความเคลอนไหวกปรากฏ: การเมองวฒนธรรมของนกศกษาและปญญาชน กอน 14 ตลาฯ (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2013).

39

2. การเพมบทบาทของพรรคการเมองและพลเรอน ในระหวาง ค.ศ. 1973-1976 (พ.ศ. 2516-2519) พลเรอนและพรรคการเมองไดเขามามบทบาทในการบรหารประเทศ ไมวาโดยการแตงตงใหเปนรฐบาลชวคราวหรอเปนรฐบาลทมาจากพรรคการเมองทชนะการเลอกตง พลเรอนและนกการเมองเหลานมแนวคดทกวางไกล และคลองตวกวาฝายทหารในการรเรม และด าเนนความพยายามใหม ๆ ในการปรบนโยบายตางประเทศของไทยใหสอดคลองกบสถานการณระหวางประเทศในภมภาคทเปลยนแปลง บคคลทมบทบาทส าคญ คอ นายกรฐมนตร ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช รฐมนตรตางประเทศ พลตร ชาตชาย ชณหะวณ และนายพชย รตตกล ซงด ารงต าแหนงรฐมนตรตางประเทศในรฐบาลชดตอมาของนายกรฐมนตร ม.ร.ว.เสนย ปราโมช 3. บทบาทของมตมหาชนตอการก าหนดนโยบาย ในอดตนโยบายตางๆ ไมวาจะเปนนโยบายภายในหรอนโยบายตางประเทศ มกจะถกก าหนดโดยผน าไมกคน สวนใหญเปนนายทหารชนผใหญและทปรกษา ซงอาจมพลเรอนหรอรฐมนตรตางประเทศเขารวมดวย แตหลงจากเหตการณ 14 ตลาคม ค.ศ. 1973 (พ.ศ. 2516) กระทรวงตางประเทศโดยเฉพาะอยางยง นกการทตอาชพไดเขามามบทบาทมากขนในการก าหนดนโยบาย นอกจากนน ประชาชนทวไป (public) เขามามบทบาทมากขนเชนกน (แมจะมใชทางตรงกตาม) ตอการก าหนดนโยบาย บทบาทของมตมหาชนไมวาจะเปนการเดนขบวน การประทวง ตลอดจนการแสดงความคดเหนวพากษวจารณของนกวชาการ และนกหนงสอพมพไดมความส าคญ ซงผน าทก าหนดนโยบายมอาจละเลยดงเชนในอดต นอกจากนนประชาชนทวๆ ไปกใหความสนใจแสดงความคดเหนตอทาทของประเทศในการด าเนนนโยบายตางประเทศมากขน การเปลยนแปลงภายในของไทยดงกลาว ไดเอออ านวยตอการปรบนโยบายตางประเทศของไทยตอทงมหาอ านาจและประเทศเพอนบาน อกทงสอดคลองกบสถานการณทเปลยนแปลงในทศวรรษท 1970 โดยนายกรฐมนตร ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช เยอนจนและลงนามแถลงการณสถาปนาความสมพนธทางการทตก บจนในวนท 30 มถนายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518)40 ในขณะเดยวกนความสมพนธกบสหรฐฯ กคลายความใกลชดลงอนเนองจากกรณ “เรอมายาเกซ” สงผลใหไทยเรยกรองใหสหรฐฯ ถอนทหารออกจากประเทศไทย ยงไปกวานนไทยกขยายความสมพนธกบสหภาพโซเวยตทางเศรษฐกจและวฒนธรรมเพมมากขน ความเปลยนแปลงในภมภาคเอเชยอาคเนยยงสงผลกระทบตอการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทางตะวนออก โดยเฉพาะการทเวยดนามใตถกยดครองโดยเวยดนามเหนอจนเวยดนามกลายเปนคอมมวนสตในเดอนเมษายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) รวมเปนประเทศเดยวกนใน ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) สวนกมพชาอยภายใตการปกครองของเขมรคอมมวนสต (เขมรแดง) ไดสถาปนาประเทศกมพชาประชาธปไตยตลอดจนลาวกเปลยนแปลงการปกครองเปนคอมมวนสตภายใตชอวา “สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว” ในเดอนธนวาคมปเดยวกน

40 จลชพ ชนวรรโณ, 35 ป ความสมพนธทางการทต ไทย-จน พ.ศ. 2518-2553: อดต ปจจบน อนาคต (กรงเทพฯ:

Openbooks, 2553).

40

ผน าพลเรอนของไทยในชวงนไดยอมรบสภาพความเปลยนแปลงทเกดขน จงปรบนโยบายโดยด าเนนนโยบายอยรวมกนโดยสนตกบประเทศเพอนบานทางตะวนออกทมรฐบาลคอมมวนสต ประเทศไทยไดสถาปนาความสมพนธทางการทตกบเวยดนามในวนท 8 สงหาคม ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519)41 หลงจากทเจรจาตอเนองเกอบป ในขณะทความสมพนธระหวางไทยกบลาวยงไมสดนก เพราะผน าลาวยงมความหวาดระแวงตอไทย และไทยกหวาดระแวงลาวเชนกน ยงไปกวานนยงมปญหาเกยวกบเขตแดนในแมน าโขงจนมการเผชญหนาและความตงเครยดระหวางกนหลายครง เมอเขมรคอมมวนสต (เขมรแดง) ก าชยชนะ เขายดพนมเปญจากรฐบาลสาธารณรฐกมพชาภายใตนายพลลอนนอล เมอวนท 17 เมษายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) รฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตร ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช ประกาศใหการรบรองรฐบาลใหมของกมพชา ในวนรงขน ตอมาเมอนาย เอยง สาร รองนายกรฐมนตรฝายกจการตางประเทศและคณะเดนทางมาเยอนไทย ระหวางวนท 28 ตลาคม-1 พฤศจกายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) ประเทศไทยและกมพชาประชาธปไตยไดออกแถลงการรวมสถาปนาความสมพนธทางการทตอยางเปนทางการเมอวนท 31 ตลาคม ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) นบเปนประเทศแรกในสมาคมอาเซยนทเปดความสมพนธทางการทตกบรฐบาลใหมในกมพชา42 อยางไรกด แมวารฐบาลพลเรอนของไทยจะแสดงความเปนมตรและตองการอยรวมอยางสนต แตกมพชาประชาธปไตยยงหวาดระแวงและไมไววางใจไทย เพราะรฐบาลทหารของไทยในอดตเคยใหการสนบสนนรฐบาลลอนนอลกอนหนาน อก 2 สปดาหถดมา พลตรชาตชาย ชนหะวน รฐมนตรตางประเทศไทยไดเดนทางไปเจรจากบนายเอยง สาร ทชายแดนบรเวณปอยเปต ในวนท 17 พฤศจกายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) และทงสองฝายตกลงจดตงคณะกรรมการตดตอชายแดนโดยส านกงานของกมพชาตงอยปอยเปตสวนส านกงานของไทยอยทอรญประเทศ แมวารฐบาลไทยตองการจดตงสถานเอกอครราชทตไทยทกรงพนมเปญ แตกมพชาแสดงทาทวา ยงไมพรอม แมวาจะมการเจรจาในระดบสง แตการปะทะตามแนวชายแดนยงคงเกดขนตอเนอง ดงในกรณหลกเขตท 46 บรเวณบานอางศลา ต าบลโคกสง อ าเภอตาพระยา จงหวดปราจนบร ในวนท 27 พฤศจกายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) มสาเหตมาจากความไมชดเจนของเสนเขตแดน ท าใหมการล าเสนเขตแดนระหวางกน อกทงราษฎรของทงสองฝายกมกเขาไปท าไรท านาในบรเวณชายแดนทไมชดเจนดงกลาว ซงกมพชาประชาธปไตยมองวา ไทยลวงล าเขาไปในเขตแดนกมพชา ไทยมองวาเขมรล าเขตแดนไทย อยางไรกด ทงไทยและกมพชา แมจะมการปะทะกนแตมทาททไมตองการใหความขดแยงลกลามขยายตว และไมวจารณโจมตซงกนและกน รฐบาลพลเรอนของไทยพยายามใชการเจรจาทางการทตเพอแกไขปญหาการกระทบกระทงตามแนวชายแดน โดยนายพชย รตตกล รฐมนตรตางประเทศของรฐบาลชดตอมาภายใตนายกรฐมนตร ม.ร.ว. เสนย ปราโมช ไดเดนทางไปเจรจากบนายเอยง สาร รองนายกรฐมนตรดานการตางประเทศ เพอยนยนในนโยบายการอย

41 สรพงษ ชยนาม, นโยบายของไทยตอเวยดนาม (กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2017). 42 สรพงษ ชยนาม, นโยบายของไทยตอกมพชา (กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2017).

41

รวมกนโดยสนตของไทยและตองการใชการเจรจาแกไขกรณพพาทเรองตางๆ ระหวางวนท 16-17 มถนายน ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) อกเกอบ 4 เดอนตอมา เกดรฐประหาร 6 ตลาคม ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) น าไปสรฐบาลใหม ภายใตนายกรฐมนตร นายธานนทร กรยวเชยร ทมนโยบายตอตานคอมมวนสตอยางเขมขน สงผลใหการด าเนนนโยบายฟนฟความสมพนธระหวางไทยกบกมพชาตองชะงกงน แตหลงจากรฐประหารในเดอนตลาคม ค.ศ. 1977 (พ.ศ. 2520) รฐบาลนายธานนทร กรยวเชยร หมดอ านาจลง รฐบาลทหารชดใหมภายใตพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท พยายามปรบความสมพนธเปนมตรกบกมพชาประชาธปไตย นายกรฐมนตรพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท ไดด าเนนนโยบายผอนปรนและลดความตงเครยดกบประเทศเพอนบาน การเดนทางไปเยอนลาวของพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท ระหวาง 4-6 มกราคม ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522) และการเยอนไทยของนายกรฐมนตรลาว ไกสอน พมวหาน ระหวาง 1-4 เมษายน ในปเดยวกน มสวนชวยใหความสมพนธระหวางไทยกบลาวดขน ผน าทงสองไดประกาศใหแมน าโขงเปน “แมน าแหงมตรภาพและสนตภาพ” ความสมพนธของไทยกบ เวยดนามกดขน ในชวงน โดยเฉพาะอยางย งเมอนายฟามวนดง นายกรฐมนตรของเวยดนามไดเดนทางมาเยอนไทยอยางเปนทางการครงแรกระหวาง 6-10 กนยายน ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) เพอกระชบความสมพนธและแสดงทาทเปนมตรตอรฐบาลไทย นอกจากการปรกษาหารออยางเปนมตรแลว พล.อ.เกรยงศกด ชมะนนท ยงไดปรงอาหารเลยงตอนรบนายฟามวนดงทบานซงสรางความประทบใจแกผน าเวยดนาม ยงไปกวานนรฐบาลไทยกไดตอบสนองตอทาทเปนมตรของเวยดนามโดยการเสนอสนเชอระยะยาวแกเวยดนามเปนจ านวน 100 ลานบาท ส าหรบซอสนคาของไทย43 จะเหนไดวา รฐบาลนายกรฐมนตรเกรยงศกด ชมะนนทน ไดปรบนโยบายตอเพอนบานของไทยจาก นโยบายเดมเปนปฏปกษและแทรกแซง อกทงสกดกนอทธพลคอมมวนสตในประเทศเพอนบาน มาเปนนโยบายอยรวมกนอยางสนตแมจะมอดมการณตางกนกตามจากความเปลยนแปลงของภมทศนยทธศาสตรในภมภาคและภมรฐศาสตร แตความสมพนธยงไมปกต เพราะทงสองฝายยงหวาดระแวงกน ยงไปกวานน รฐบาลไทยกพยายามกระชบความสมพนธกบประเทศเพอนบานทางตะวนตก คอ พมา โดยพยายามแกไขปญหาความขดแยงทเปนอปสรรคตอความสมพนธระหวางไทยกบพมา ไมวาจะเปน กองพลท 93 ของจนคณะชาต (กกหมนตง) ซงคาราคาซงมาชานาน เนองจากกองก าลงเหลานอยบรเวณชายแดนของพมาและไทย อกทงยงเคยเปนเครองมอของสหรฐอเมรกาในการตอตานสาธารณรฐประชาชนจน และรวมมอกบกองก าลงของชนสวนนอยบางกลมทอาศยอยตามชายแดนตอตานรฐบาลพมา สรางความหวาดระแวงของพมาทมตอไทย รฐบาลไทยไดตดสนใจยนยอมใหกองพลท 93 ตงถนฐานบานเรอนทดอยแมสะลอง จ. เชยงราย อกทงควบคมกองก าลงชนสวนนอยตามแนวชายแดนอยางเขมงวด ท าใหความสมพนธระหวางไทยกบพมาดขน

43 สรพงษ ชยนาม, นโยบายของไทยตอเวยดนาม.

42

5. นโยบายตางประเทศของไทยระหวาง ค.ศ. 1981-1988 (พ.ศ. 2524-2531) ภายใตนายกรฐมนตร พลเอกเปรม ตณสลานนท : เปนมตรรอบดาน (omni-directions) เพอตอตานภยคกคามจากเวยดนาม

เมอเรมทศวรรษท 1980 ประเทศไทยอยในสภาวะทคอนขางคบขนทงการทหารเมองและทางเศรษฐกจ ทงภายในและภายนอก ภยจากภายในคอการกอการรายของพรรคคอมมวนสตกยงมไดหมดไป สวนภยจากภายนอกคอการคกคามของเวยดนามตามแนวพรมแดนไทยกบกมพชาอนเนองมาจากการรกราน และยดครองกมพชาของเวยดนาม สงผลกระทบกระเทอนตอความมนคงของไทย นโยบายตางประเทศของไทยโดยรวมในชวงนมลกษณะรอบดาน (omni-directions) และซบซอนนนคอ ประเทศไทยไดใหความส าคญกบทงประเทศเพอนบาน ประเทศมหาอ านาจ และประเทศทก าลงพฒนาในภมภาคตาง ๆ รอบโลก และการด าเนนความสมพนธกบประเทศตาง ๆ เหลานนขยายออกไปทกดานรวมทงทางดานเศรษฐกจ วฒนธรรม และการทต นโยบายตางประเทศของไทยในทศวรรษท 1980 โดยเฉพาะอยางยงระหวาง ค.ศ. 1980-1988 (พ.ศ. 2524-2531) นเปนชวงของรฐบาลทมพลเอกเปรม ตณสลานนท เปนนายกรฐมนตร ภยคกคามจากภายนอกทางดานตะวนออกสบเนองจากการขยายอทธพลของเวยดนามในลาว และการยดครองกมพชาซงมพรมแดนตดกบไทย ท าใหผน าไทยกงวลวาเวยดนามจะขยายอทธพลเขามาในภาคอสานของไทย ดงนนไทยจงด าเนนนโยบายตางประเทศทเนนเรอง “ความมนคง” (security-oriented) และด าเนนลกษณะรอบดาน (omni-directions) เพอแสวงหามตรประเทศในการตอตานการขยายอทธพลของเวยดนาม ซงไดรบการสนบสนนจากสหภาพโซเวยต สภาพแวดลอมภายนอกทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยในชวงน คอ 1. การรกรานและการยดครองกมพชาของเวยดนาม เวยดนามมปญหาขดแยงบรเวณชายแดนกบรฐบาลเขมรแดง จงตดสนใจสงทหารเขารกรานกมพชาในวนท 25 ธนวาคม ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) และยดพนมเปญลมรฐบาลเขมรแดงไดในวนท 7 มกราคม ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522) หลงจากนนไดสนบสนนใหเฮง สมรน ขนปกครองกมพชา สวนรฐบาลกมพชาประชาธปไตยของฝายเขมรแดงไดหลบหนมาอยในปาเขาตามแนวชายแดน กมพชา-ไทย เพอตอตานทหารเวยดนามทยดครองกมพชา ตอมาเวยดนามสนบสนน ฮนเซน ใหขนเปนผน ากมพชาแทน เฮง สมรน การรกรานและยดครองกมพชาโดยเวยดนามสงผลตอความมนคงของไทยดานตะวนออกท าใหไทยเปนรฐดานหนาทเผชญกบก าลงทหารเวยดนามทมากประสบการณในการรบ 2. การทเวยดนามลวงล าพรมแดนไทยทโนนหมากมน หลงจากยดครองกมพชาใน ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522) เวยดนามไดพยายามกวาดลางกองก าลงตอตานของฝายเขมรแดง และไดลวงล าพรมแดนไทยหลายครง อกทงปะทะกบทหารไทยทบานโนนหมากมน อ.ตาพระยา จ.ปราจนบร (ปจจบน จ. สระแกว) เมอวนท 23-24 มถนายน ค.ศ. 1980 (พ.ศ. 2523) ทหารไทยเสยชวตหลายคน เหตการณนท าใหผน าไทยมองเวยดนามวา เปนภยคกคามความมนคงของชาต อกทงกาวราวทใชก าลงทหารกดดนประเทศไทย

43

3. การขยายอทธพลของสหภาพโซเวยตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต สหภาพโซเวยตไดใหความชวยเหลอทงทางทหารและเศรษฐกจแกเวยดนาม อกทงยงสงเครองบนรบหลายชนด เชน TU-95, TU-16, MIG-23 มาประจ าทฐานทพอากาศดานง สวนเรอรบโซเวยต มกมาหยดแวะพกทฐานทพเรอทอาวคมรานห นอกจากนนการทกองเรอเฉพาะกจของโซเวยต อนประกอบดวยเรอบรรทกเฮลคอปเตอร Minsk, เรอยกพลขนบก Ivan Rogov และเรอโจมต ไดแลนมาใกลบรเวณชดเจาะน ามน และแกสธรรมชาตของไทยไดตอกย าความหวาดระแวงของไทยตอการขยายแสนยานภาพและอทธพลของสหภาพโซเวยตในเวยดนามและเอเชยอาคเนย 4. การกดดนเวยดนามของจน จนไมพอใจเวยดนามทรกรานและยดครองกมพชาซงไดรบการอปถมภจากจนจงท าสงคราม “สงสอนเวยดนาม” ในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522) สรางความเสยหายแกเวยดนามเปนอนมาก แตจนกเสยหายไมนอยเชนกน อยางไรกด จนยงคงก าลงทหารหลายแสนคนตามแนวชายแดนจน-เวยดนาม ท าใหเวยดนามไมกลาถอนทหารออกจากบรเวณน ชวยลดแรงกดดนทางทหารบรเวณชายแดนไทย-กมพชา การท าสงครามสงสอนของจนท าใหผน าไทยเหนวา จนเปนชาตเดยวทกลากดดนดวยก าลงทหารตอเวยดนามจงนาจะเปนประโยชนตอความมนคงของประเทศไทย สวนสภาพแวดลอมภายในของไทยในชวงนมหลายประการทส าคญ คอ 1. การเปลยนผน ารฐบาล เมอ พล.อ. เกรยงศกด ชมะนนท ลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร พล.อ. เปรม ตณสลานนท ผบญชาการกองทพบกและรฐมนตรชวยวาการกระทรวงมหาดไทย ไดขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร และจดตงรฐบาลขนบรหารประเทศในเดอนมนาคม ค.ศ. 1980 พล.อ. เปรม ตณสลานนท เปนนายทหารอาชพทท างานดวยความซอสตยสจรต แตไมสมประสบการณดานการระหวางประเทศ จงมอบหมายงานดานตางประเทศใหกบรฐมนตรตางประเทศ พล .อ.อ. สทธ เศวตศลา อดตเลขาธการสภาความมนคงแหงชาต และอดตรฐมนตรประจ าส านกนายกรฐมนตร 2. การฟนฟบทบาทของกระทรวงตางประเทศ ในอดตสมยนายกรฐมนตรพลเอกเกรยงศกด ชมะนนทร กระทรวงตางประเทศไมสมบทบาทในการด าหนดนโยบายตางประเทศนก แตเมอกระทรวงตางประเทศมาอยภายใตการน าของ พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา บทบาทของกระทรวงตางประเทศไดรบการฟนฟ และกลายเปนองคกรทส าคญยงในการก าหนด การด าเนน และการประสานนโยบายตางประเทศกบหนวยงานรฐบาลอนๆ ใหมเอกภาพ อกทงรฐมนตรตางประเทศ พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา กมประสบการณดานการขาวกรอง และใกลชดอกทงไดรบความไววางใจจากนากยรฐมนตร จงท าใหกระทรวงตางประเทศมบทบาทโดดเดนในการก าหนดนโยบายตางประเทศในชวงน กระทรวงตางประเทศยงไดสงนกการทตหนม คอ ดร. กฤษณ กาญจนกญชร ไปเปนลามประจ านายกรฐมนตรและประสานงานดานการตางประเทศทท าเนยบรฐบาล การทเวยดนามยดครองกมพชาและมอทธพลครอบง าลาว ซงทงสองประเทศมพรมแดนตดตอกบไทย และการทเวยดนามลวงล าพรมแดนไทยและปะทะกบทหารไทยทชายแดนโนนหมากมน จ.ปราจนบร ใน ค.ศ. 1980 (พ.ศ. 2523) ท าใหผน าไทยมองวา เวยดนามเปนภยคกคามความมนคงของชาต และระแวงวา เวยดนามจะขยายอทธพลรกรานประเทศไทย ทศนคตของผของไทยในชวงนไมวาจะเปนนายกรฐมนตรพลเอก

44

เปรม ตณสลานนท หรอรฐมนตรวาการกระทรวงตางประเทศ พล.อ.สทธ เศวตศลา ซงเปนทหารอาชพ จงสอดคลองตองกนวา ตราบใดทเวยดนามยงยดครองและมก าลงทหารอยในกมพชา ตราบนนประเทศไทยจะยงถกคกคามและไมมความมนคงปลอดภย ผน าของไทย ยงวตกกงวลตอความใกลชดระหวางเวยดนามและสหภาพโซเวยต ตลอดจนการขยายอทธพลของสหภาพโซเวยตในภมภาคเอเชยอาคเนยซงจะกระทบกระเทอนตอความมนคงและเสถยรภาพในเอเชยอาคเนย พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา รฐมนตรตางประเทศเคยกลาววา “(สงคราม) กมพชามใชเปนสงครามยอยในโลกทสาม ความขดแยงนมมตในระดบโลกเปนครงแรก นบตงแตกองเรอของพระเจาซารไดพายแพตอกองเรอญปนในสงครามรสเซย-ญปน บดน กองเรอรบ ของสหภาพโซเวยตไดมาแสดงแสนยานภาพในทะเลจนใต ทาทายฐานทพสหรฐฯ ในฟลปปนสและ คกคามเสนทางล าเลยงผานชองแคบมะละกา ซนดา ลอมบอก”44 ภยคกคามความมนคงทางดานชายแดนตะวนออกจากเวยดนามและพนธมตรของเวยดนาม ไดกลายเปนปญหาส าคญของไทยในชวงแรกของทศวรรษท 1980 น ผน าไทยไดตดสนใจใชเครองมอทางการทตเพอแกไขสถานการณทคบขน อกทงก าหนดยทธศาสตรในการตอตานเวยดนามโดยรวมมอกบองคการอาเซยนในการระดมสรรพก าลงเพอเรยกรองและกดดนเวยดนามใหถอนทหารออกไปจากกมพชา ไทยและอาเซยนไดสราง “แนวรวม” กบประเทศมหาอ านาจ ๆ เชน สหรฐอเมรกา สาธารณรฐประชาชนจน ญปน ยโรปตะวนตก และนานาประเทศทรกเสรภาพ และเอกราชในองคการสหประชาชาต เพอสกดกนการขยายอทธพลของเวยดนามซงไดรบการสนบสนนจากสหภาพโซเวยตและประเทศคอมมวนสตในยโรปตะวนออก ประเทศไทยไดรวมมอกบอาเซยน เสนอญตตตอสมชชาใหญขององคการสหประชาชาตเรยกรองใหมการถอนทหารตางชาตออกจากกมพชา และใหมการเลอกตงโดยเสรในกมพชาตลอดจนใหมการแกไขปญหากมพชาทางการเมองแบบเบดเสรจ (comprehensive political settlement) ญตตของอาเซยนนไดรบเสยงสนบสนนจากมวลสมาชกของสหประชาชาตเพมขนจากเดมเพยง 91 ประเทศใน ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522)เพมขนเปน 114 ประเทศใน ค.ศ. 1985 (พ.ศ. 2528) นอกจากนนประเทศไทยยงด าเนนนโยบายตอกมพชา โดยรวมมอกบกลมอาเซยนใหการสนบสนนแกรฐบาลกมพชาประชาธปไตยทถกเวยดนามโคนลม และชวยเหลอใหมการจดตงรฐบาลผสมเขมร 3 ฝายกมพชาประชาธปไตย (CGDK) ซงประกอบดวยเขมรมลนาคะของเจาสหน เขมรเสร (KPNLF) ของนายซอนซานน และเขมรแดงเพอขยายฐานการสนบสนนทงภายในกมพชาและในเวทระหวางประเทศ ยงไปกวานน ยงไดจดการประชมนานาชาตวาดวยกมพชา (International Conference on Kampuchea) ขนระหวาง 13-17 กรกฎาคม ค.ศ. 1981 (พ.ศ. 2524) ทนครนวยอรค โดยประเทศตางๆ เขารวมประชมถง 79 ประเทศเพอสราง

44 จลชพ ชนวรรโณ, “นโยบายตางประเทศของไทยในชวงสงครามเยน,” ใน หาทศวรรษการทตไทย, บก., ชยโชค จลศรวงศ (กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536).

45

ประชามตโลกและสรางแนวรวมในระดบโลก ในการแกไขปญหากมพชาตามแนวทางของไทยและอาเซยนซงสงผลใหเวยดนามถกโดดเดยวทางการเมองและทางเศรษฐกจ แตความสมพนธระหวางไทยกบประเทศเพอนบานคอนขางตงเครยดโดยเฉพาะอยางยงลาว ซงใกลชดกบเวยดนามมากในชวงนไดเกดปญหาขดแยงกบไทยอนสบเนองมาจากความไมชดเจนของพรมแดน ไทยกบลาวไดเกดปญหาขดแยงอยางรนแรงถง 2 ครง คอปญหาสามหมบาน จ.อตรดตถ ใน ค.ศ. 1984 (พ.ศ. 2527) และปญหาบานรมเกลา จ.พษณโลก ใน ค.ศ. 1987 (พ.ศ. 2530) กรณพพาทระหวางไทยกบลาว ในบรเวณ 3 หมบาน เกดขนเมอลาวลอบซมโจมตคนงานสรางทางใกลหมบานทง 3 คอ บานกลาง บานใหม และบานสวาง ในเดอนพฤษภาคม ค .ศ. 1984 (พ.ศ. 2527) กองทพบกภายใตการบงคบบญชาของพลเอกอาทตย ก าลงเอก เชอมนวาหมบานทง 3 อยในเขตไทย ทบานบอเบย ต.มวงเจดตน จ.อตรดตถ จงไดสงทหารเขาไปคมครองคนงานสรางทาง อกทงขบไลทหารลาวออกจากพนทพพาท ลาวไดออกแถลงการณเมอ 13 มถนายน กลาวหาวาไทยลวงละเมดพรมแดนลาว โดยอางวาทง 3 หมบานอยในดนแดนลาว ซงขนอยกบตาแสง (ต าบล) เมองทง เมอง (อ าเภอ) ปากลาย แขวง (จงหวด) ไชยบร กระทรวงตางประเทศไทยไดพยายามแกไขขอพพาท โดยไดเจรจากบฝายลาวถง 2 ครง คอในเดอนกรกฎาคม และเดอนสงหาคม แตไมมอะไรคบหนา อยางไรกดในเดอนตลาคม ค .ศ. 1984 (พ.ศ. 2527) รฐมนตรตางประเทศ พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา ไดประกาศในทประชมสมชชาใหญองคการสหประชาชาตวา ไทยไดเคลอนยายก าลงทหารออกจากเขตพพาทแลว เพอลดความตงเครยดกบประเทศเพอนบาน แตความสมพนธระหวางไทยกบลาวกยงไมกลบคนสปรกต ตอมาใน ค.ศ. 1987 (พ.ศ. 2530) ไทยกบลาวกเกดความขดแยงอกครงหนงในกรณบานรมเกลาซงอยตดชายแดนไทย-ลาว ในอ าเภอชาตตระการ จ.พษณโลก ลาวไดสงทหารเขามาท าลายรถแทรคเตอรของบรษทท าไมของเอกชนทไดรบสมปทานตดไมเพอสรางถนนยทธศาสตรในบรเวณน ในเดอนพฤษภาคม ค .ศ. 1987 (พ.ศ. 2530) กรณพพาทไดขยายจากระดบทองถนสระดบชาต การปะทะกนไดทวความรนแรงยงขนในเดอนพฤศจกายนเพราะทหารไทยตองการผลกดนทหารลาวใหออกจากเนนเขาใกลบานรมเกลาในเขตแดนไทย ความสญเสยของฝายลาวและฝายไทยท าใหทงสองฝายหาทางเจรจาหยดยง ตอมาในวนท 16 กมภาพนธ ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) พลเอกสสะหวาด แกวบนพน หวหนาเสนาธการทหารสงสดลาวพรอมคณะเดนทางมาถงกรงเทพ และเจรจากบพลเอกชวลต ยงใจยทธ ผบญชาการทหารบก โดยทงสองฝายตกลงหยดยงตงแตเวลา 8.00 น. ของวนท 19 กมภาพนธ ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) และแยกก าลงทหารของทงสองฝายออกจากแนวปะทะ 3 กโลเมตร ภายใน 48 ชวโมง แตการเจรจาทางการทตในเวลาตอมาไมสามารถแกไขปญหาเกยวกบอาณาเขตทบานรมเกลา เนองจากลาวไมตองการใหใชแผนทตอทายสนธสญญาสยาม-ฝรงเศส ค.ศ. 1907 (พ.ศ. 2450) ซงระบไวคอนขางชดเจนวา บานรมเกลาอยในเขตแดนของไทย ในขณะเดยวกนทรฐบาลไทย ภายใตนายกรฐมนตรพลเอกเปรม ตณสลานนทก าลงเผชญกบภยคกคามความมนคงจากชายแดนดานตะวนออกอนเปนผลจากการรกรานของเวยดนามตอกมพชา ไทยไดด าเนนนโยบายโดยพยายามกระชบความสมพนธทางการทตกบพมา เพอจะไดไมตองเผชญกบศก 2 ดาน อก

46

ทงแกไขปญหาตาง ๆ ทเปนอปสรรค และสรางความหวาดระแวงและไมไววางใจของรฐบาลพมา ไมวาจะเปนปญหาการลภยของอดตนายกรฐมนตรพมา อน ปญหากองพลท 93 ของจนคณะชาต และปญหาชนกลมนอยทเคลอนไหวตามชายแดนไทยพมาในการตอตานรฐบาลพมา รฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท ไมเพย งแตยนยน วา ไทยไมตองการและไมสนบสนนใหกลมการเมองใดๆ ใชประเทศไทยในการตอตานรฐบาลพมา อกทงไดมมาตรการทเขมงวดตอเจาหนาททองถนตามแนวชายแดนไทยพมามใหกระท าการอนจะถกมองวาใหการสนบสนนกลมตอตานเหลาน พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา ไดเดนทางไปเยอนพมาหลายครงเพอยนยนในทาทดงกลาว อกทงการพบปะเจรจานายกรฐมนตรของไทย พลเอกเปรม ตณสลานนท และประธานาธบดพมาเนวน ไดสรางความเชอมนตอพมา ท าใหความสมพนธระหวางไทยกบพมาใกลชดกนยงขน โดยพมาไดตอบสนองทจะรบรองรฐบาลกมพชาประชาธปไตย อกทงวจารณการรกรานกมพชาของเวยดนาม มาเลเซย นโยบายตางประเทศของไทยตอมาเลเซยยงคงยนยนในการรวมมอกบรฐบาลมาเลเซยในการปราบปรามผกอการราย คอ พรรคคอมมวนสตมลายาในมาเลเซย และขบวนการแบงแยกดนแดนในไทย รฐบาลไทยทกรฐบาลรวมทงรฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท ไดด าเนนนโยบายอยางแขงขนเพอชวยเหลอมาเลเซย ซงน าไปส พธลงนามระหวางไทย มาเลเซย และพรรคคอมมวนสตมลาย ในวนท 2 ธนวาคม ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) โดยไทยไดอาศยความสมพนธอนดกบพรรคคอมมวนสตของจนกบรฐบาลไทย สงคณะเดนทางไปเจรจากบผน าคอมมวนวตมลายจนเปง เลขาธการพรรคคอมมวนสตมลาย ถง 5 ครง ทนครกวางโจว รวมทงจดใหมการเจรจาสนตภาพไตรภาคโดยไทย ระหวางวนท 2 -4 กมภาพนธ, 15-17 มนาคม, 11-13 พฤษภาคม, 2-3 ตลาคม และ 2-4 พฤศจกายน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) ยงไปกวานน รฐบาลไทยยงได น าตวจนเปงจากนครกวางโจวมาไทยเพอเจรจาขนสดทายในวนท 27 ตลาคม ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) น าไปสการลงนามยตการตอสดวยอาวธระหวางมาเลเซยกบพรรคคอมมวนสตมลายา โดยมไทยเปนสกขพยานในวนท 2 ธนวาคม ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) ท อ.หาดใหญ จ. สงขลา45 บทบาทของไทยดงกลาว สงผลใหการเจรจาเขตแดนบรรลขอตกลงเรองพนททบซอนในอาวไทยระหวางไทยกบมาเลเซย จนน าไปสการจดตง “พนทพฒนารวมไทย-มาเลเซย” (Joint Development Area หรอ JDA) แมวารฐบาลไทยจะรวมมอกบมาเลเซยอยางเตมท แตดเหมอนวารฐบาลมาเลเซย ไมคอยใหความส าคญกบการปราบปรามขบวนการแบงแยกดนแดนในประเทศไทย โดยมกอางเหตผลดานศาสนาหรอปจจยการเมองภายใน ทงท ขาวกรองของไทยยนยนวา ขบวนการแบงแยกดนแดนไดรบการสนบสนนจากพรรคฝายคาน หรอพรรค PAS ทมอทธพลอยในรฐกลนตนของมาเลเซย ท าใหปญหานยดเยอมาจนถงปจจบน แมวารฐบาล พล.อ. เปรม ตณสลานนท และรฐมนตรตางประเทศ พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา มงมนทจะแกไขปญหากมพชาดวยการกดดนทางการเมองและเศรษฐกจ แตกตระหนกถงความส าคญของสหภาพโซเวยตซงสนบสนนเวยดนาม พล.อ. เปรม ตณสลานนท ไดเดนทางไปเยอนสหภาพโซเวยตระหวางวนท 16-22 พฤษภาคม ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) เพอเจรจากบผน าคนใหมสหภาพโซเวยต มคาอล กอรบาชอฟ ทเคยกลาวสนทรพจนทวลาดวอสตอกวา สหภาพโซเวยตตองการมบทบาททสรางสรรคในการแกไขปญหาระหวาง 45 สรพงษ ชยนาม, นโยบายของไทยตอมาเลเซย (กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2017), 133.

47

ประเทศ พล.อ. เปรม ตณสลานนท ไดเจรจาใหผน าสหภาพโซเวยตกดดนเวยดนามใหถอนทหารออกจากกมพชา46 อกไมกวนตอมาในระหวางการเยอนฮงการ นายกรฐมนตรฮงการไดแจงวา รฐบาลสหภาพโซเวยตไดสงขาวมาวา เวยดนามจะถอนทหารออกจากกมพชาตงแตปลาย ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) นบเปนความส าเรจของการเยอนสหภาพโซเวยตของผน าไทย อยางไรกด ความขดแยงภายในพรรคการเมองรวมรฐบาลเกยวกบกฎหมายลขสทธท าให พล.อ. เปรม ตณสลานนท ประกาศยบสภาอกทงประกาศวางมอทางการเมอง เพอให มการเลอกต งใหมและไดนายกรฐมนตรคนใหม 6. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตการน าของนายกรฐมนตรพลเอกชาตชาย ชณหะวณ ค.ศ. 1988-1991เนนความรวมมอทางเศรษฐกจกบเพอนบานมากกวาความมนคง นโยบายตางประเทศของไทยในชวงนคอนขางแตกตางไปจากชวงทแลว ทงน เพราะไดมการเปลยนแปลงผน ารฐบาลจาก พล.อ. เปรม ตณสลานนท มาเปน พลตร ชาตชาย ชณหะวณ (ตอมาไดเปนพลเอก) หวหนาพรรคชาตไทย พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ ไดประกาศนโยบายทจะเปลยนอนโดจน “จากสนามรบเปนตลาดการคา” ทนททไดเขารบต าแหนงนายกรฐมนตร แมวา พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา ยงคงรวมรฐบาลใหมในต าแหนงรฐมนตรกระทรวงตางประเทศ ความแตกตางในการด าเนนนโยบายตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงการแกไขปญหากมพชาน าไปส “การตอสสองแนวทาง” (The Struggle Between The Two Lines) ระหวางแนวทางของ พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ และคณะทปรกษาทบานพษณโลกทตองการตดตอกบระบอบการปกครองของเฮงสมรน-ฮนเซน ทพนมเปญอยางเปดเผย กบแนวทางของกระทรวงการตางประเทศทยนหยดรวมกบสมาชกสมาคมอาเซยนไมยอมรบระบอบการปกครองฮนเซน แตตองการกดดนใหฮนเซนและเวยดนามยอมประนประนอมตามขอเสนอของอาเซยนในการแกไขปญหากมพชา ความแตกตางทางดานนโยบายในการแกไขปญหากมพชาน น าไปสความสบสนในการด าเนนนโยบาย และสรางความประหลาดใจใหกบประเทศเพอนบานในอาเซยนทเคยสนบสนนไทยมาโดยตลอด ปจจยภายในและปจจยภายนอกทส าคญมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยในชวงทสามนมหลายปจจย ปจจยภายในทส าคญคอ 1. การเปลยนนายกรฐมนตรมาเปน พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ ภายหลงการยบสภาอนเปนผลมาจากกฎหมายลขสทธและการเลอกตงทตดตามมา พล .อ. เปรม ตณสลานนท ไดประกาศไมรบต าแหนงนายกรฐมนตรอกตอไป สงผลให พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ หวหนาพรรคชาตไทย ซงเปนพรรคทไดคะแนนเสยงมากทสด ขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรในเดอนสงหาคม ค .ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) และจดตงรฐบาลผสมประกอบดวย พรรคชาตไทย พรรคกจสงคม พรรคประชาธปปตย และพรรคเลกๆ อกสองพรรค

46 จลชพ ชนวรรโณ, สยาม รสเซย ไทย การทตการเมอง การเมองการทต อดต ปจจบน อนาคต (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2013), 40.

48

นายกรฐมนตรคนใหม พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ เปนนกการเมอง นกธรกจ อกทงมประสบการณดานตางประเทศมากจงใหความสนใจและตองการมบทบาททางดานตางประเทศ ทงๆ ท พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา หวหนาพรรคกจสงคมยงคงด ารงต าแหนงรฐมนตรตางประเทศตอไปในรฐบาลใหมน 2. บทบาทของคณะทปรกษานายกรฐมนตรทบานพษณโลก นายกรฐมนตรคนใหม พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณไดแตงตงคณะทปรกษาซงประกอบไปดวยนกวชาการ “หนมไฟแรง” จากมหาวทยาลย ม ดร.ชวนชย อชนนท ดร.บวรศกด อวรรณโณ ดร.สรเกยรต เสถยรไทย ม.ร.ว.สขมพนธ บรพตร ดร.ณรงคชย อครเศรณ โดยมนายพนศกด วญญรตน เปนประธาน และมนายไกรศกด ชณหะวณ บตรชายนายกรฐมนตรเปนผประสานงาน ทปรกษาทมบทบาทสงในดานตางประเทศคอ นายไกรศกด ชณหะวณ นายพนศกด วญญรตน และ มรว.สขมพนธ บรพตร ซงเคยวพากษวจารณนโยบายตางประเทศของกระทรวงตางประเทศทเนนทาทรวมของอาเซยนในการกดดนเวยดนาม อกทงยงมแนวคดในการแกไขปญหากมพชาทแตกตางจากกระทรวงการตางประเทศ 3. การขยายตวทางเศรษฐกจของไทยอยางนามหศจรรย เศรษฐกจไทยระหวาง ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) และ 1989 (พ.ศ. 2532) ไดรบอานสงสจากนโยบายเศรษฐกจของรฐบาล พล.อ. เปรม ตณสลานนท กอนหนานนจงไดเตบโตและขยายตวอยางมาก อตราการเตบโตทางเศรษฐกจใน ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) เพมขนถง 12% และใน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) เพมขน 10.5% อตราเงนเฟอในชวง 2 ปนคอนขางต าไมเกน 5 % การคาขายระหวางประเทสไดเพมสงเพราะสนคาของไทยมคณภาพด การลงทนจากตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงจากญปนเพมขนอยางมโหฬาร จนท าใหมการพดวา ประเทศไทยก าลงกาวไปสความเปน “ประเทศอตสาหกรรมใหม” (NICs) ความส าเรจทางเศรษฐกจไทยในชวงนท าใหนายกรฐมนตรคนใหมมองบทบาทของไทยในเชง "รก" มากขน ทงทางดานเศรษฐกจและการตางประเทศ ปจจยภายนอก ทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศในชวงน มดงตอไปน 1. การประชมสดยอดระหวางสหภาพโซเวยตกบจน สหภาพโซเวยตและจนไดมการเจรจาเพอปรบความสมพนธระหวางพรรคมาตงแตตนทศวรรษ 1980 แตไมคอยคบหนานกเพราะจนตงเงอนไข 3 ขอ ขอ ก) ใหสหภาพโซเวยตถอนทหารทประชดพรมแดนจน -โซเวยตออกไป ข) ใหโซเวยตถอนทหารออกไปจากอฟกานสถาน ค) ใหโซเวยตยตความชวยเหลอแกเวยดนามในการยดครองกมพชาและถอนทหารออกจากกมพชา เมอนายกรฐมนตรกอรบาชอฟขนมาเปนผน าโซเวยตใน ค.ศ. 1985 (พ.ศ. 2528) การเจรจาระหวางประเทศทงสองไดคบหนาขน อกทงโซเวยตไดยอมลดกล างทหารทประชดพรมแดนจนลง และถอนทหารออกจากอฟกานสถานในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) อกทงกดดนใหเวยดนามถอนทหารจากกมพชาภายในกนยายน 1989 (พ.ศ. 2532) ท าใหผน าจนยอมใหมการประชมสดยอดระหวางจน-โซเวยตขน ระหวาง 15-17 พฤษภาคม ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) ทปกกงการประชมสดยอดระหวางเตง เสยวผง และนายกอรบาชอฟ สงผลใหบรรยากาศทางการเมองในเอเชยลดความตงเครยดลง 2. การถอนทหารเวยดนามออกจากกมพชา เวยดนามไดยดครองกมพชามาตวแต ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522) จนถง ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) เปนเวลา 11 ป ในทสดเวยดนามกถกกดดนใหถอนทหารออกจาก

49

กมพชา ภายในเดอนกนยายน ป 1989 แมดเหมอนวา เวยดนามจะไดถอนทหารสวนใหญออกจากกมพชาแลว แตไมมผใดทราบวายงมทหารเวยดนามทไมสวมเครองแบบเหลออกเทาใด คาดวาอาจมทหารเวยดนามประมาณ 5,000-10,000 คน แฝงตวอยในรปทปรกษาของกองทพเขมร การถอนทหารเวยดนามออกจากกมพชาท าใหความกดดนทางทหารตามแนวชายแดนไทย-กมพชาลดลง 3. ความขดแยงระหวางจนกบสหรฐอเมรกา อนสบเนองมาจากเหตการณ “เทยนอนเหมน” การชมนมเรยกรองประชาธปไตยของนกศกษาและปญญาชนจน ทจตรสเทยนอนเหมน ระหวางเดอนเมษายน -พฤษภาคม 1989 และการทรฐบาลจนใชก าลงทหารเขาปราบปรามการชมนมของนกศกษาจนอยางรนแรงในวนท 4 มถนายน47 ท าใหนกศกษาและประชาชนเสยชวตจ านวนมาก ท าใหภาพพจนของจนเสยหาย ประเทศตะวนตกหลายประเทศรวมทงสหรฐอเมรกาไดประณามการกระท าของจน ปญญาชนคนส าคญของจน นายฟางลจอ และภรรยา ไดขอลภยทางการเมองในสถานทตสหรฐอเมรกาทปกกง ท าใหจนไมพอใจและท าใหความสมพนธระหวางสหรฐอเมรกาและจนเยนชาลงอยางมาก เหตการณทเทยนอนเหมนไดสงผลกระทบทส าคญตอภาพพจนและบทบาทของจนในเวทระหวางประเทศ นโยบายตางประเทศของไทยในชวงนคอนขางเนนเรอง “เศรษฐกจ” มากกวาเรองอนๆ อาจจะเปนเพราะนายกรฐมนตรคนใหมเปนนกการเมองทมประสบการณทางธรกจ อกทงแรงกดดนทางเศรษฐกจภายในทตองการแสวงหาวตถดบ และตลาดสนคาใหมๆ อกทงพรรคชาตไทยทเปนแกนในการจดตงรฐบาลผสม กมโยงใยผกพนกบธรกจหลายชนด การเนนเรองเศรษฐกจ หรอ “ธรกจ” จงปรากฎอยางชดเจนจากนโยบายของนายกรฐมนตร พล .อ . ชาตชาย ชณหะวณ ทจะเปลยนอนโดจนจาก “สนามรบเปนสนามการคา” โดยสนบสนนใหมการคาขายกบประเทศในอนโดจน48 ไมวาลาว เวยดนาม หรอระบอบเฮงสมรน-ฮนเซนในพนมเปญ จนดเหมอนวา “ธรกจน าหนาการทต” กระทรวงตางประเทศไมเหนดวยกบการคาขายกบระบอบเฮงสมรน เพราะเกรงวา จะกระทบกระเทอนตอความพยายามในการแกไขปญหากมพชาทางการเมองแบบเบดเสรจ (Comprehensive Political Solution) ตามแนวทางของอาเซยน นโยบายตางประเทศของไทยในการแกไขปญหากมพชา ในชวงนไดสะทอนความแตกตางของแนวคดและวธการระหวางนายกรฐมนตร พล .อ.ชาตชาย ชณหะวณ และคณะทปรกษา กบรฐมนตรตางประเทศ พล.อ.อ. สทธ เศวตศลา และกระทรวงตางประเทศ คณะทปรกษานายกรฐมนตรเหนวา ทาทของกระทรวงตางประเทศเกยวกบกมพชาคอนขางแขงกราวเกนไป เพราะกระทรวงตางประเทศยงคงยดมนในมตรวมของอาเซยนและขององคการสหประชาชาตทตองการใหมการแกไขปญหากมพชาทางการเมองอยางสมบรณแบบ (Comprehensive Political Settlement) โดยเวยดนามตองถอนทหารออกไปจากกมพชา จดตงรฐบาลทมอสระและเปนกลาง แตคณะทปรกษาตองการทใหไทยมทาทยดหยนมากกวาน และตองการปรบวธการแกไขเปนแบบทละขน (Step by Step) ซงอาจน าไปสการยตสงครามและการแกไขปญหากมพชาโดยเรว

47 จลชพ ชนวรรโณ, “แผนดนเดอดแดนมงกร: วเคราะหการปราบปรามการชมนมเรยกรองประชาธปไตย ณ จตรสเทยนอนเหมน ค.ศ. 1988,” วารสารธรรมศาสตร 16, ฉบบท 3 (กรกฎาคม 1988): 63-81. 48 The Nation, September 9, 1988, 1-2.

50

พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ ไดแสดงทศนะหลงการปาฐกถาเรอง “Thailand and The World in 1990’s” ทสโมสรผสอขาวตางประเทศเมอวนท 22 ธนวาคม ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) วา “ยนดตอนรบฮนเซนจากพนมเปญ ถาหากวาฮนเซนจะเดนทางมาประเทศไทย”49 ตอมาคณะทปรกษานายกรฐมนตรไดมบทบาทส าคญในการ “จดการ” การเดนทางมาประเทศไทยของฮนเซน โดยกระทรวงตางประเทศมไดมสวนเกยวของเลย ฮนเซนพรอมดวยภรรยาและคณะอก 22 คนประกอบดวย รฐมนตรกลาโหมเตย บน รฐมนตรชวยวาการเศรษฐกจ กงชมโอม รฐมนตรชวยวาการตางประเทศคนท 1 ตก มนต รฐมนตรชวยวาการตางประเทศคนท 2 ซกอาน และเจาหนาทเขมรไดเดนทางมาถงสนามบนดอนเมองจากเวยงจนทนในวนท 25 มกราคม 1989 (พ.ศ. 2532) โดยมนายอนวรรตน วฒนพงศศร ส.ส.พรรคชาตไทยและรฐมนตรประจ าส านกนายกรฐมนตรไปตอนรบ50 ฮนเซนไดพบปะเจรจากบนายกรฐมนตรและเดนทางกลบในวนรงขน พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ ไดแถลงวา การตอนรบนายฮนเซนครงนเปนไปอยางไมเปนทางการ และมไดเปนการรบรองระบอบการปกครองของนายฮนเซน แตการทนายกรฐมนตรไปพบปะเจรจากบฮนเซนโดยเปดเผย กเทากบเปนการเพมความชอบธรรมใหกบฮนเซน และดเหมอนวา มไดมมรรคผลอะไรเกดขนตอสนตภายในกมพชา ยงไปกวานนอาจท าใหฮนเซน “ไดใจ” และมทาททแขงกราวไมยอมประนประนอม ซงอาจเปนปจจยหนงทท าใหเกดความลมเหลวในการประชมเขมร 4 ฝายทจาการตาครงท 2 หรอ JIM-2 (Jakarta Informal Meeting II) ระหวาง 19-21 กมภาพนธ ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) กระทรวงตางประเทศตระหนกถงความไมพอใจของเขมร 3 ฝายทรฐบาลใหความส าคญกบฮนเซนมากเกนไปจงไดจดใหนายกรฐมนตรพบปะกบผแทนเขมร 3 ฝาย คอ เจารณฤทธ นายชอนชานน และเคยว สมพนเพอปรกษาหารอ จะไดไมดวาไทยก าลงเอนเอยงไปยงพนมเปญ “มากเกนไป” ตอมามหาอ านาจ 5 ชาตทเปนสมาชกคณะมนตรความมนคง สหประชาชาตไดจดประชมนานาชาตเกยวกบปญหากมพชาทปารสในเดอนกรกฎาคม-สงหาคม ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) และมนานาชาตเขาประชม 19 ประเทศ แตกไมอาจตกลงกนได ตอมาอนโดนเซยไดจดประชม JIM 3 ระหวาง 26-28 กมภาพนธ ค.ศ. 1990 (พ.ศ. 2533) แตกไมมอะไรคบหนาน คงจะตองมการถกเถยงกนวา แนวนโยบายตางประเทศของนายกรฐมนตร พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ ในการเชญฮนเซนมาเยอนไทย เปนแนวนโยบายทเหมาะสมกบเวลาและสถานการณตางๆ เพยงใด และมสวนท าใหระบอบฮนเซนและเวยดนามมทาทแขงกราว ไมยอมประนประนอมและท าใหปญหากมพชาตองยดเยอ นโยบายตางประเทศของไทยตอลาว ชวยใหความสมพนธไทย-ลาว ในชวงนคอนขางดขน พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ นายกรฐมนตรไดเดนทางไปเยอนลาวอยางเปนทางการระหวาง 24-25 พฤศจกายน 1988 (พ.ศ. 2531) และทงสองฝายกมการออกแถลงการณรวมทยนยนในมตรภาพและไมตรจตระหวางกน การคาขายระหวางไทยกบลาวไดเพมมากขนจาก 818.7 และ 1197.7 ลานบาท ใน ค.ศ. 1986 (พ.ศ. 2529) และ 1987 (พ.ศ. 2530) ตามล าดบ มาเปน 1866.1 ลานบาท ใน ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) และ 2922.8 ลานบาท

49 The Nation, December 23, 1988, 1. 50 Bangkok Post, January 26, 1989, 1.

51

ใน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) จะเหนไดวา การคาระหวางไทยกบลาวระหวาง ค .ศ. 1987-1989 (พ.ศ. 2530-2532) เพมขนเฉลยรอยละ 57 ตอป โดยไทยเปนฝายไดเปรยบดลการคา สวนความสมพนธระหวางไทยกบเวยดนามกดขน โดยเฉพาะอยางยงหลงจากทเวยดนามไดถอนทหารออกจากกมพชาในเดอนกนยายน ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) ตอมาในระหวางวนท 9-12 มกราคม ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) รฐมนตรตางประเทศ พล.อ.อ.สทธ เศวตศลา ไดเหนโอกาสปรบและกระชบความสมพนธกบเวยดนาม อนเปนผลมาจากการปรบนโยบายของสหภาพโซเวยตจงเดนทางไปเยอนเวยดนามพรอมดวยคณะนกธรกจ เพอแสดงทาทใหมในการปรบความสมพนธและหาทางขยายการคาและการลงทน การคาระหวางไทยกบเวยดนามไดเพมขนจาก 463.3 ลานบาท ใน ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) เปน 1591.8 ลานบาท ใน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) และไทยเรมขาดดลการคากบเวยดนามใน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) เปนมลคา 765.4 ลานบาท สนคาทไทยน าเขาจากเวยดนามมกเปนเศษเหลก หนงโค-กระบอ และวตถดบตางๆ สวนสนคาทไทยสงออกไปขายเวยดนามมกเปนสนคาอตสาหกรรมเบา สนคาอปโภค บรโภค และวสดกอสราง พมา รฐบาลภายใตนายกรฐมนตร พลเอกชาตชาย ชณหะวณ ตองเผชญกบความทาทายในการด าเนนนโยบายตางประเทศตอพมา อนเปนผลมาจากวกฤตการณภายในพมา นกศกษาปญญาชน พระสงฆ และประชาชนพมา ไมพอใจรฐบาลทหารพมาทบรหารจดการเศรษฐกจผดพลาด ท าใหประชาชนมชวตอยอยางล าบาก โดยเฉพาะอยางยง นโยบายทางการเงน โดยยกเลกธนบตรมลคา 25 , 35 และ 75 จด อกทงไมมการก าหนดมาตรการแลกคนธนบตร51 การประทวงนโยบายเศรษฐกจไดขยายไปสการเรยกรองประชาธปไตย อกทงกระจายจากยางกงสเมองอนๆ รวมทง พะโค มณฑะเลย เปนตน นายพลเนวน ลาออกจากต าแหนงประธานพรรคโครงการสงคมนยมพมา สงผลใหพลเอกเสง ลวน ขนเปนผน าแทน แตกลบใชก าลงและความรนแรงปราบปรามนกศกษาประชาชน ท าใหมผเสยชวตหลายรอยคน บาดเจบนบพนคน ความโกรธแคนทวขนจนรฐบาลไมสามารถควบคมสถานการณได และน าไปสการลาออกของนายพลเสง ลวน ตอมา ดร. หมองหมอง ขนเปนประธานพรรคแตไมไดรบการยอมรบ ความวนวายขยายตวไปทวประเทศ นายพลซอ หมอง และคณะทหาร จงยดอ านาจในวนท 18 กนยายน ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) ใชอ านาจผาน “สภาฟนฟกฎระเบยบแหงรฐ” (State Law and Order Restoration Council : SLORC) การปราบปรามประชาชนยงคงด าเนนตอไป ท าใหนกศกษาบางสวนหลบหนออกนอกประเทศ หลายสบคนถกจบกม สหรฐอเมรกาและประเทศตะวนตกประณามการใชก าลงและละเมดสทธมนษยชน นางอองซานซจสนบสนนขบวนการเรยกรองประชาธปไตย นายพลตนฉวยจงครองอ านาจแตยอมใหมการเลอกตงทวไปในวนท 27 พฤษภาคม ค.ศ. 1990 (พ.ศ. 2533) ผลปรากฏวา พรรคฝายคาน สนนบาตแหงชาตเพอประชาธปไตย (NLD) ภายใตการน าของนางอองซาน ซจ ไดรบเลอกเขามาอยางทวมทน ถง 396 ทนง จาก 485 ทนง ขณะทพรรคทสนบสนนกองทพพมา ไดไปเพยง 10 ทนง สงผลใหกองทพและ SLORC ไมยอมรบผลการเลอกตงและครองอ านาจตอไป 51 โกสมภ สายจนทร, พมาในความสมพนธทางการเมองกบตางประเทศ (เชยงใหม: บรษทโชตนาพรนตจ ากด 2549), 45.

52

ขณะเดยวกน รฐบาลไทยกถกกดดนใหคว าบาตรพมาเฉกเชนประเทศตะวนตก แต พล.อ.ชาตชาย ชณหะวณ เนนผลประโยชนทางเศรษฐกจ จงยงมการตดตอ คาขายกบพมา ภาคเอกชนยงคงลงทนและคาขายกบพมา ท าใหถกวพากษวจารณและกดดนจากประเทศตะวนตก รฐบาลไทยยงตองค านงถงภมรฐศาสตรทมพรมแดนประชดกบพมา จงตองมกลไกชองทางในการตดตอกบพมาตอไป รฐบาลของนายกรฐมนตร พล.อ.ชาตชาย หมดอ านาจเมอถกคณะทหารยดอ านาจในวนท 23 กมภาพนธ ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) และตอมาคณะทหารไดแตงตง นายอานนท ปนยารชน ขนเปนนายกรฐมตร

7. ชวงนายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน: สรางความไวเนอเชอใจและอยรวมกนอยางสนต ค.ศ. 1991 – 1992 (พ.ศ. 2534 - 2535) นโยบายตางประเทศของประเทศไทยตอประเทศเพอนบานโดยเฉพาะอยางยง ลาว เวยดนาม และกมพชา ไดรบการปรบปรงและมการเปลยนแปลงไปในทางทดขน นายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน และรฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน ไดพยายามกระชบความสมพนธกบประเทศเพอนบานใหใกลชดขจดความหวาดระแวงทเคยมตอกนสรางความไวเนอเชอใจ และขยายความสมพนธในดานตางๆ อกทงพยายามวางรากฐาน และสรางกลไกตางๆ ทถาวรเพอการอยรวมกนและเพอความรวมมอกนในอนาคต อาจกลาวไดวาเปนจดเปลยนส าคใในการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน จดมงหมายส าคใของการด าเนนนโยบายตางประเทศของรฐบาลชดนตอประเทศเพอนบาน คอ พยายามสรางระเบยบใหมทางการเมอง (New Regional Political Order) ทตงอยบนพนฐานของการอยรวมกนโดยสนต และการรวมมอกนอยางสรางสรรคเพอผลประโยชนรวมกน โดยมความประสงคทจะเหนเอเชยตะวนออกเฉยงใตทมความเปนอนหนงอนเดยวกน ซงชวยสงเสรมใหภมภาคนมนคงและมงคงในอนาคต สภาพแวดลอมภายนอกหรอปจจยภายนอกทส าคญซงมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยในชวงนมหลายประการ คอ 1. การเปลยนแปลงในความสมพนธระหวางมหาอ านาจ จากความขดแยงมาเปนความรวมมอ การพบปะสนทนาระหวางประธานาธบดจอรจ บช แหงสหรฐอเมรกา และประธานาธบดกอรบาชอฟ แหงสหภาพโซเวยต ในการประชมสดยอดหลายครง เชนทมอลตา ในเดอนธนวาคม ค.ศ.1989 (พ.ศ. 2532) และตอมาในเดอนธนวาคม ค.ศ.1990 (พ.ศ. 2533) ตลอดจนความคบหนาในการเจรจาลดอาวธยทธศาสตรประเภทจรวดรอน (Cruise Missiles) อาวธเคม (Chemical Weapons) และขปนาวธขามทวป (ICBM) ท าใหผน าทงสองไววางใจ และเชอถอซงกนและกนยงขน52 สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยลดการเผชญหนาตอกน และหนมาเจรจาปรกษาหารอในการแกไขปญหาระหวางประเทศรวมกนมากขน

52 Lawrence T. Caldwell, “Soviet-American Relations: The Cold War Ends,” Current History (October, 1990): 305-308.

53

เมออรกรกรานและยดครองคเวตในวนท 2 สงหาคม ค.ศ.1990 (พ.ศ. 2533) สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยตไดรวมมอกบสมาชกอนๆ ในคณะมนตรความมนคงของสหประชาตและพนธมตรตะวนตกในการกดดนอรกใหถอนทหาร แตเมอการกดดนทางการเมองและเศรษฐกจไมเปนผล สหรฐอเมรกาและพนธมตรดวยความยนยอมของสหภาพโซเวยต จงใชก าลงทหารเขาขบไลอรกออกจากคเวตตงแตมกราคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) สงครามอาวเปอรเซยด าเนนไป 42 วน และสนสดดวยชยชนะของสหรฐอเมรกาและฝายพนธมตร53 ในการขบไลทหารอรคใหออกจากการยดครองคเวต การรวมมอระหวางสหรฐอเมรกา และสหภาพโซเวยตภายในกรอบขององคการสหประชาชาต ในกรณอาวเปอรเซย นบเปนมตใหมในการเมองระหวางประเทศ สงผลใหบรรยากาศระหวางประเทศคลคลายไปสการอยรวมกนอยางสนตมากขน 2. ภยคกคามความมนคงของฝายคอมมวนสตลดลงพรอมกบการสนสดของสงครามเยน สหภาพโซเวยตตองเผชญกบปญหามากมายในการปฏรปทางเศรษฐกจตามนโยบาย “เปเรสตรอยกา” (Perestroika) หรอ “ปฏรป” ของประธานาธบดกอรบาชอฟ และปญหาในการปฏรปทางการเมองใหเปนประชาธปไตยตามนโยบาย “กลาสนอสต” (Glassnost) หรอ “เปดกวาง” ความออนแอของรฐบาลกลางสหภาพโซเวยตทเครมลนและเสยงของประชาชนทเรยกรองเสรภาพและการเปลยนแปลงมผลใหความขดแยงทางสงคม อนสบเนองมาจากความแตกตางทางเชอชาตของชนสวนนอยในสหภาพโซเวยตทถกกดทบอยนาน ไดระเบดออกมาในทตางๆ และทวความรนแรงขนเรอยๆ สาธารณรฐหลายแหงของสหภาพโซเวยตและดนแดนบางสวนภายในสาธารณรฐบางแหงไดเรยกรองและแยกตวเปนอสระจนสหภาพโซเวยตแตกสลาย แยกเปน 15 สาธารณรฐ สมาพนธรฐรสเซยไมสามารถแสดงบทบาททเขมแขงในเวทระหวางประเทศไดดงเชนแตกอน54 นอกจากนน การเปลยนแปลงทางการเมองของประเทศคอมมวนสตในยโรปตะวนออกระหวางเดอนตลาคม-ธนวาคม ค.ศ.1989 (พ.ศ. 2532) ซงเรมจากการเดนขบวนประทวงการปกครองระบอบคอมมวนสตของประชาชนและการเรยกรองใหมการปฏรปทางการเมอง อกทงยงแสดงการปฏเสธการน าและอ านาจของพรรคคอมมวนสต ผน าคอมมวนสตหลายประเทศในยโรปตะวนออกถกกดดนใหลาออก55 น าไปสการปฏรปทางการเมองทมการเลอกตงแบบประชาธปไตย และการปฏรปทางเศรษฐกจทใชกลไกตลาดในหลายประเทศของยโรปตะวนออก เยอรมนตะวนออกกเปนอกประเทศหนงทพรรคคอมมวนสตไมอาจตานทางกระแสเรยกรองของประชาชน แมแตก าแพงเบอรลน “สญลกษณของสงครามเยน” กถกประชาชนพงทลายเปดโอกาส ผน าของ

53 ส าหรบบทบาทของสหรฐอเมรกาและสหประชาชาตในกรณสงครามอาวเปอรเชย อาน Martin Indyk, “Watershed in the Middle East,” Foreign Affairs 71, no.1 (1992): 70-93. 54 Mark Kramer, “Soviet Foreign Policy after the Cold War,” Current History (October 1991): 317-322. 55 Robin Alison Remington, “Eastern Europe after the Revolution,” Current History (November 1991): 379-383 and Mark Kramer, “Eastern Europe Goes to Market,” Foreign Policy (Spring 1992).

54

เยอรมนทงสองไดลงนามในสนธสญญารวมชาต และในวนท 3 ตลาคมปเดยวกนเยอรมนตะวนออกและเยอรมนตะวนตกกไดรวมเปนประเทศเดยวกนเปนทางการ56 การรวมเยอรมนทงสองเปนประเทศเดยว เปนเครองชทเดนชดวา สงครามเยนไดสนสดลงแลวในยโรป การลมสลายของรฐบาลคอมมวนสตในยโรปตะวนออกและการรวมเยอรมนทงสองเปนประเทศเดยวกนตลอดจนความออนแอของรสเซย ท าใหภยคกคามความมนคงของคอมมวนสตลดลงไปพรอมๆ กบการสนสดของสงครามเยน 3. การปรบทาท และการเปลยนแปลงผน าของเวยดนาม การเปลยนแปลงในสหภาพโซเวยตและในประเทศคอมมวนสตในยโรปตะวนออก ท าใหผน าเวยดนามเรมตระหนกวา ไมอาจพงพาสหภาพโซเวยตและประเทศในยโรปตะวนออกไดอกตอไป ดงนน ภายหลงจากทไดถอนทหารออกจากกมพชา ในเดอนกนยายน ค.ศ.1988 (พ.ศ. 2531) เวยดนามไดลดความขงกราวลงและปรบทาทมาเนนการอยรวมกนโดยสนตกบประเทศเพอนบาน เมอ เหงยนวนลนห เลขาธการใหญของพรรคคอมมวนสตเวยดนาม ซงไดรเรมการปฏรปทางเศรษฐกจโดยใชกลไกคลาดตามนโยบาย “ดอยมอย” (Doi Moi) ไดตดสนใจไมรบต าแหนงตอไปเนองจากสขภาพไมด โดเมอย (Do Muoi) นายกรฐมนตร จงไดรบแตงตงใหขนด ารงต าแหนงเลขาธการพรรคคนใมในการประชมสมชชาพรรคคอมมวนสตเวยดนาม ครงท 7 เมอเดอนมถนายน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) และ โววนเกยต (Vo Van Kiet) รองนายกรฐมนตร ซงคนภาคใตและมแนวความคดในการปฏรปเศรษฐกจ เชนเดยวกบ เหงยนวนลนห ไดรบแตงตงใหเปนนายกรฐมนตรแทน57 การขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรของโววนเกยต ชใหเหนวาเวยดนามยงคงด าเนนนโยบายปฏรปเศรษฐกจและเปดประเทศเพอตดตอคาขายกบประเทศตางๆ ทงทก าลงพฒนาและพฒนาเปนอตสาหกรรมแลว โววนเกยตตองการฟนฟความสมพนธกบประเทศเพอนบานในเอเชยอาคเนย จงเดนทางไปเยอนประเทศสมาชกอาเซยนและแสดงความสนใจทจะเขาเปนสมาชกองคการภมภาคน อกทงยงไดเจรจากบจนเพอลดความขดแยง ท าใหการเผชญหนาระหวางเวยดนามกบจนลดลง มการปรกษาหารอและรวมมอกนมากยงขน นอกจากนเวยดนามยงเปดประเทศใหมการลงทนจากตางชาต ท าใหมนกธรกจจากกลมประเทศอาเซยน จากไตหวน ฮองกง เกาหลใตไปลงทนเปนจ านวนมาก การปรบเปลยนมาอยรวมกนโดยสนตของเวยดนามท าใหบรรยากาศการเมองในภมภาคเอเชยอาคเนยปลอดโปรงและมเสถยรภาพมากยงขน 4. การรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาคตางๆ การขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศตางๆ ในชวงปลายทศวรรษท 1980 ท าใหมการแขงขนทางการคามากยงขน อกทงการเจรจาเกยวกบการคาและภาษศลกากร (GATT) รอบอรกวย ทยดเยอมานานกวา 5 ป กมไดมทาวาจะตกลงกนไดหลายประเทศเรมไมแนใจวา จะมศกยภาพเพยงพอทจะแขงขนไดในระบบการคาเสร (Free Trade) บางประเทศกเรมใชมาตรการ

56 David B. Walker, “Germany: Confronting the Aftermath of Reunification,” Current History (November 1992): 359-363. 57 Douglas Pike, “Vietnam in 1991: The Turning Point,” Asian Survey XXXII, no. 1 (January 1992): 74, 81.

55

ปกปองทางการคา (Protectionism) อกหลายประเทศกขยายขอบเขตความรวมมอทางเศรษฐกจและจดตงกลมเศรษฐกจในภมภาคขน เชน ประชาคมตลาดรวมยโรปไดกระชบความรวมมอทางเศรษฐกจ โดยจะรวมตวเปน “ตลาดเดยว” (Single Market) ใน ค.ศ.1992 (พ.ศ. 2535) น58 สหรฐอเมรกา แคนาดา และเมกซโก ก าลงเจรจา เพอจดตง “เขตการคาเสรอเมรกาเหนอ” (North American Free Trade Area: NAFTA) การรวมกลมทางเศรษฐกจในรปแบบตางๆ ก าลงเกดขนในภมภาคตางๆ ทวโลก แมวาจะมการประกาศวา จะมใชเปนกลมการคา (Trade Blocs) แตการใหสทธพเศษภายในระหวางกน กเทากบกดกนประเทศอนทมใชเปนสมาชก การรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาคตางๆ นอาจน าไปสการแขงขนทางการคาและสงครามการคาหรอยทธพาณชย (Trade War) ทจะน าไปสความขดแยงระหวางประเทศตอไป59 สวนสภาพแวดลอมภายในหรอปจจยภายในประเทศนน กมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยเชนกน ปจจยภายในทส าคญน คอ 1. การยดอ านาจของคณะทหาร (สภา ร.ส.ช.) รฐบาลพลเรอนของนายกรฐมนตรพลเอกชาตชาย ชณหะวณ เปนรฐบาลผสมทมาจากหลายพรรคการเมอง มพรรคชาตไทย พรรคกจสงคม พรรคประชากรไทยและพรรคเลกๆ อก 2 พรรค แมวาจะเปนรฐบาลทมความชอบธรรมสง เนองจากผานการเลอกตงตามกระบวนการประชาธปไตย แตการบรหารประเทศขาดความโปรงใส อกทงการอนมตโครงการสาธารณปโภคทมมลคาหลายหมนลานบาทหลายโครงการเปนไปอยางรวบรด ท าใหประชาชนเรมขาดความไววางใจและไมมนใจตอความซอสตยสจรตของรฐมนตรหลายคนในรฐบาล ความสงสยเกยวกบการคอรปชนในรฐบาลของพล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ ท าใหศรทธาของประชาชนลดลง อกทงความขดแยงระหวางผน าทางทหารระดบสงกบรฐมนตรบางคนในรฐบาลชดน ท าใหความสมพนธระหวางนายกรฐมนตร พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ และผน าทางทหารตงเครยดยงขน ผน าทหารตดสนใจยดอ านาจทางการเมองและจบกมนายกรฐมนตร พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ และคณะขณะขนเครองบนไปเชยงใหมในวนท 23 กมภาพนธ ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) คณะนายทหารทยดอ านาจใหจดตง “สภารกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต” หรอ สภา ร.ส.ช. ประกอบดวย พล.อ. สนทร คงสมพงษ ผบญชาการทหารสงสด พล.อ. สจนดา คราประยร ผบญชาการทหารบก พล.อ.อ. เกษตร โรจนนล ผบญชาการทหารอากาศ พล.ร.อ. วเชษฏ การณยวณช ผบญชาการทหารเรอ และ พล.อ. อสรพงษ หนนภกด รองผบญชาการทหารบก การยดอ านาจของสภา ร.ส.ช. ครงนนบเปนครงแรกในรอบ 14 ป และสงผลใหระบบประชาธปไตยของไทยทไดพฒนามาตองสะดดหยดลง สรางปญหาภาพพจนใหกบประเทศ เพราะเปนการทวนกระแสการเปลยนแปลงของโลกทก าลงมงสประชาธปไตย 2. การขนมาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรของนายอานนท ปนยารชน คณะทหารภายใตสภา ร.ส.ช. ตระหนกถงภาพพจน การยอมรบ และแรงตอตานจากประชาชน ถาหากผน าทหารของสภา ร.ส.ช. จะ

58 Richard P. Ahlstrom, “The European Community Faces, 1992,” Current History (Nov. 1991): 374-378. 59 ด สมชาย ภคภาสนววฒน, สงครามเขตการคา (กรงเทพฯ: บรษทเนชนพบลชชงกรป, 2536).

56

ขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร ดงนนจงมการทาบทามใหนาย อานนท ปนยารชน ประธานบรหารบรษทสหยเนยน จ ากด และอดตปลดกระทรวงการตางประเทศ เคยด ารงต าแหนงเอกอครราชทตไทยประจ าสหรฐอเมรกาในระยะเดยวกบทพลเอกสจนดา คราประยร ผบ.ทบ และบคคลส าคญในสภา ร.ส.ช. เคยรวมงานดวยในฐานะผชวยทตทหารบกประจ ากรงวอชงตน ดซ นายอานนท ปนยารชน เปนพลเรอนทมประสบการณสงในการบรหารภาครฐและภาคเอกชน อกทงมความซอสตยสจรต นายอานนท ปนยารชน ไดรบพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯใหด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรในวนท 2 มนาคม ค.ศ.1991 (พ.ศ. 2534) นบเปนนายกรฐมนตรคนท 18 ของประเทศไทย และอก 4 วนตอมาในวนท 6 มนาคม ไดจดตงรฐบาลเพอบรหารประเทศชวคราว ซงประกอบดวยขาราชการและอดตขาราชการพลเรอนทหาร และ นกธรกจในภาคเอกชน รวม 36 คน โดยมดร.เสนาะ อนากล นายมชย ฤชพนธ แลพล.ต.อ.เภา สารสน เปนรองนายกรฐมนตร รฐบาลชดนไดรบการยอมรบจากประชาชนทวไปวาเปนรฐบาลทมความสามารถและมความซอสตยสจรต 3. การกลบมาของนกการทต “มออาชพ” ทกระทรวงการตางประเทศ นายอานนท ปนยารชน นายกรฐมนตร ไดแตงตงให นายอาสา สารสน นกการทตมออาชพทมแนวคดประประสบการณคลายคลงกน โดยเคยเปนปลดประทรวงการตางประเทศ ค.ศ.1982-1986 (พ.ศ. 2525-2529) และอดตเอกอครราชทตไทยประจ าสหรฐอเมรกา ค.ศ.1986-1988 (พ.ศ. 2529-2531) ตอมาไดลาออกจากราชการไปเปนประธานบรษทผาแดง จ ากด ใหด ารงต าแหนงรฐมนตรตางประเทศ และแตงตง นายวเชยร วฒนคณ อดตนกการทตอาวโสใหมาเปนรฐมนตรชวยวาการตางประเทศ และแตงตงใหนายวทยา เวชชาชวะ เอกอครราชทตไทยประจ าสหรฐอเมรกามาด ารงต าแหนงปลดกระทรวงตางประเทศ การกลบมาของ “นกการทตมออาชพ” ในต าแหนงรฐมนตร และรฐมนตรชวยตางประเทศและทมงานของขาราชการประจ าทเขมแขงภายใตปลดกระทรวงคนใหม ท าใหขวญและก าลงใจของเจาหนาท กระทรวงดขน สงผลใหการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยชวงนมเอกภาพและประสทธภาพถงแมจะมเวลาจ ากดกตาม 4. ความจ าเปนในการปรบปรงยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจของไทย เศรษฐกจของประเทศไทยไดพฒนาและขยายตวอยางตอเนองตลอดทศวรรษท 1980 ทงนเพราะประเทศไทยไดพฒนาเปลยนมาใชยทธศาสตรทเนน “การสงออก” (Export-Oriented) ท าใหการคาระหวางประเทศขยายตว และการสงสนคาออกกเพมมากขน อกทงการลงทนจากตางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงจากญปนกไดเพมมากขนในชวง ค.ศ.1986-1989 (พ.ศ. 2529-2532) เพราะญปนจ าเปนตองยายฐานการผลตสนคาอนเนองมาจากคาเงนเยนทสงขน ดงนนอตราการเตบโตทางเศรษฐกจของไทยจงขยายตวเพมขนใน ค.ศ.1987 (พ.ศ. 2530), 1988 (2531), 1989 (2532) และ 1990 (2533) เปนประมาณรอยละ 9.0, 13.0, 11.5 และ 10.0 ตามล าดบ แตการขยายตวทางเศรษฐกจใน ค.ศ. 1991 (2534) ลดลงเหลอรอยละ 8.0 เนองมาจากเศรษฐกจโลกออนตวลงเพราะวกฤตการณอาวเปอรเซย และปญหาภายในของประเทศอนสบเนองมาจากการยดอ านาจของทหารภายใตสภา ร.ส.ช.

57

อยางไรกดเศรษฐกจและการคาของโลกไดเปลยนไปในทศทางการรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาค (Regional Integration) และมแนวโนมปกปองการคา (Protectionism) มากขน ด งนนประเทศไทยจ าเปนตองปรบยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจของไทยใหสามารถแขงขนในตลาดโลกไดโดยการปรบโครงสรางภาษ เชน การน าภาษมลคาเพม (VAT) มาใชในเดอนมกราคม ค.ศ.1992 เพอลดการเกบภาษซ าซอน และการลดตนทนการผลต เพอสนบสนนการสงออก อกทงไทยตองรวมมอทางเศรษฐกจในภมภาคมากขน โดยเฉพาะอยางยงในกลมอาเซยน เพอจะไดมอ านาจตอรองทางเศรษฐกจ และขยายตวเพอรกษาระดบการขยายตวทางเศรษฐกจใหสงตอไป ในการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน รฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน ไดด าเนนนโยบายสรางความไวเนอเชอใจ และความนาเชอถอตอประเทศเพอนบานทเ คยขดแยงกบไทยทางดานอดมการณอกทงหวาดระแวงไทย ลาว รฐมนตรวาการตางประเทศ อาสา สารสน ไดใหความส าคใกบสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวอยางมาก เพราะลาวเปนประเทศเพอนบานทมพรมแดนตดตอกน อกทงมวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ศาสนา และภาษาทคลายคลงกบไทยมาก ในอดต ไทยกบลาวเคยมปใหาทไมเขาใจกนหลายปใหา ซงกอใหเกดความตงเครยดในความสมพนธ อกทงเคยมการปะทะกนดวยก าลงทหารถง 2 ครง คอ บรเวณ 3 หมบานตรงบรเวณรอยตอพรมแดน ไทย -ลาวท จ.อตรดตถ และบานรมเกลา ทชายแดนไทย จ.พษณโลก กบแขวงไชยบร ลาวมความระแวงแคลงใจตอไทยเพราะลาวเปนประเทศทเลกกวา มประชากรนอยกวาและเศรษฐกจยงไมกาวหนานก ความสมพนธระหวางไทยกบลาวเรมดขน หลงการเสดจเยอนลาวของสมเดจพระเทพรตนาราชสดาฯ ระหวาง 15-22 มนาคม ค.ศ.1990 (พ.ศ. 2533) อกทงลาวยงตระหนกถงกระแสการเปลยนแปลงทงในระดบโลกและระดบภมภาคจงไดตดสนใจปฏรปเศรษฐกจของลาวตามนโยบาย “จนตนาการใหม” โดยน ากลไกตลาดเขามาใชผสมกบการวางแผนและการควบคมเศรษฐกจทสวนกลาง อกทงเปดประเทศลาวใหชาวตางชาตมาลงทนและทองเทยวชมความสวยงามทเปนธรรมชาตอนบรสทธ ในวนท 11 เมษายน รฐมนตรชวยวาการกระทรวงตางประเทศของลาว สบน สะลดทลาด ไดมาพบรฐมนตรตางประเทศของไทย เพอปรกษาหารอเกยวกบความชวยเหลองานดานเทคนคของไทยตอลาว และในระหวางวนท 17-19 เมษายน ค.ศ.1991 (พ.ศ. 2534) ทาน พน สปะเสด รองนายกรฐมนตรและรฐมนตรตางประเทศของลาวไดเดนทางมาเยอนไทยและไดพบปะเจรจากบรฐมนตรตางประเทศของไทย อาสา สารสน ทงสองตกลงใหมการจดตงกลไกทเปนรปธรรมและถาวรในการกระชบความสมพนธและแกไขปใหาทวภาคในรปของคณะกรรมการรวม 3 ชด ในวนท 21 พฤศจกายน นายกรฐมนตรของไทย นายอานนท ปนยารชน และนายกรฐมนตรลาวพลเอกค าไต สพนดอน และ ดร.นล พลเวท รฐมนตรกระทรวงการคาและการพฒนาโพนทะเลของออสเตรเลย ไดมารวมท าพธวางศลาฤกษเพอสรางสะพานขามแมน าโขงเชอมระหวางไทยกบลาวเปนแหงแรก สะพานมตรภาพไทย – ลาว – ออสเตรเลยน ถกรอฟนขนมาใหมในสมยท พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ เปน

58

นายกรฐมนตร ซงไดเสนอแนวคดนตอผน าลาวเมอเดนทางไปเยอนลาว ซงลาวเหนดวย ตอมานายกรฐมนตร บอบ โฮค แหงออสเตรเลย ไดประกาศทจะใหความชวยเหลอในการกอสรางสะพานขามแมน าโขงเพอเปนสใลกษณของมตรภาพของทงสามประเทศ และเปนมตใหมของความรวมมอและการอยรวมกนโดยสนตในภมภาคน ความสมพนธระหวางไทยกบลาวไดทวความใกลชดมากยงขนเมอประธานประเทศ ไกสอน พมวหาน เดนทางมาเยอนไทยในฐานะพระราชอาคนตกะของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวระหวาง 6-11 มกราคม ค.ศ.1992 และอก 1 เดอนตอมา นายกรฐมนตรของลาว พลเอกค าไต สพนดอนไดเดนทางมาเยอนไทยและลงนามในสนธสใใามตรภาพและความรวมมอระหวางราชอาณาจกรไทยกบสาธารณรฐประชาชนลาวในวนท 19 กมภาพนธ ค.ศ.1992 นบเปนสนธสใใามตรภาพฉบบแรกทไทยลงนามกบตางประเทศ สนธสใใามตรภาพฉบบนมวตถประสงคทจะสงเสรมสนตภาพ มตรภาพ และความรวมมอระหวางประเทศทงสอง โดยตงอยบนหลกการส าคใ คอ 1. เคารพซงกนและกนในเอกราช อธปไตย ความเสมอภาคและบรณาภาพแหงดนแดน 2. ไมแทรกแซงกจการภายในของกนและกน ยอมรบสทธของแตละประเทศทจะเอาระบบการเมองและสงคมของตน โดยปราศจากการแทรกแซง การบอนท าลาย หรอ การบบบงคบจากภายนอก 3. ระงบขอขดแยงหรอกรณพพาทโดยสนตวธ บนพนฐานแหงความเสมอภาค ความถกตอง และความเปนธรรม โดยสอดคลองกบกฎบตรสหประชาชาต ยงไปกวานน ในแถลงการณรวมระหวางไทยกบลาว ไทยยงไดตกลงลดอตราอากรศลกากรแก ผลตภณฑไมส าเรจรปจากลาว 4 ประเภท รวมทงยงใหความรวมมอแกลาวในการตดตงจดจายกระแสไฟฟาจากไทยเขาไปในลาว 3 จด ทเชยงของ – หวยทราย บงกาฬ – ปากซน และธาตพนม – เซบงไฟ ดวย ความจรงใจในความเปนมตรและความชวยเหลอรวมมอกนดวยการกระท ามใชแคค าพดของรฐบาลนายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน ชวยใหลาวลดความหวาดระแวงไทยและเชอถอไทยมากขน เวยดนาม ความสมพนธระหวางไทยกบเวยดนามในอดตเตมไปดวยความหวาดระแวงเชนกน ดวยผน าไทยเกรงวาเวยดนามจะรกราน โดยเฉพาะอยางยงหลงจากทเวยดนามยดครองกมพชาในเดอนมกราคม ค.ศ.1979 (พ.ศ. 2522) แตภยคกคามจากเวยดนามไดลดลงในสายตาผน าไทยเมอเวยดนามถอนทหารออกจากกมพชาใน ค.ศ.1989 (พ.ศ. 2532) ประกอบกบการเปลยนแปลงในนโยบายการพฒนาเศรษฐกจของเวยดนามทหนมาใชกลไกตลาด และเปดประเทศใหชาวตางชาตเขามาลงทน ความสมพนธระหวางไทยและเวยดนามไดคลายความตงเครยดลงเปนล าดบหลงจากท พล.อ. ชาตชาย ชณหะวณ เปนนายกรฐมนตร และประกาศนโยบายเปลยนอนโดจน “จากสนามรบเปนตลาดการคา” ท าใหนกธรกจไทยหนไปส ารวจลทางในการคาและการลงทนในเวยดนามมากขน แตปใหาระหวางประเทศทงสองหลายปใหาซงเปนมรดกของสงครามเยน เชน ปใหาใวนอพยพ ปใหาผลภยทางเรอ (Boat People) ปใหาประมง ปใหาเขตทบซอนในทะเลตลอดจนการก าหนดเขตแดนในทะเล ท าใหความสมพนธระหวางประเทศทงสองดขนไมมากนก

59

รฐมนตรวาการตางประเทศ อาสา สารสน มนโยบายชดเจนตอประเทศเพอนบานในความตองการสรางความเขาใจอนดระหวางกนและอยรวมกนอยางสนตเพอลดความระแวงสงสยตอกน ดงนนเมอรฐมนตรชวยวาการตางประเทศเวยดนาม เลมาย ซงเคยเปนเอกอครราชทตเวยดนามประจ าไทยเดนทางมาเยอนไทยในวนท 19 เมษายน ค.ศ.1991 (พ.ศ. 2534) รฐมนตรตางประเทศไทย อาสา สารสน ไดแสดงเจตจ านงทชดเจนวา ไทยตองการเสรมสรางมตรภาพและวางรากฐานความสมพนธทงทางเศรษฐกจและการเมองระยะยาวกบเวยดนาม และสนใจจดตง “คณะกรรมาธการรวมเพอความรวมมอทางการคาและเศรษฐกจ” ในระดบรฐมนตรกบเวยดนามเพอเปนกลไกหลกในการรวมมอระหวางกน อกทงสนใจทจะมความตกลงในการคมครองการลงทน และความตกลงในการงดเวนเกบภาษซ าซอน (Exemption of Double Taxation) ซงเวยดนามไดรบไวพจารณา ตอมารฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน ไดเดนทางไปเยอนเวยดนามในระหวางวนท 17-19 กนยายน และเจรจากบ เหวยน เหมง เกม รฐมนตรตางประเทศเวยดนาม และออกแถลงการณรวมก าหนดกรอบและกลไกในการกระชบความสมพนธและความรวมมอทางเศรษฐกจ การคา และวชาการ และพฒนามาตรการตางๆ ในการสรางความไวเนอเชอใจระหวางกน อกท งยงไดลงนามในขอตกลงทจะจดต ง “คณะกรรมาธการรวมเพอความรวมมอทางเศรษฐกจ” และยงเหนดวยในเบองตนทจะใหมขอตกลงในการหลกเลยงการเกบภาษซ าซอน ไทยไดเสนอทจะจดตงสถานกงสลในนครโฮจมนห เพออ านวยความสะดวกแกการคาและการลงทนของนกธรกจไทย ทงสองฝายยงไดปรกษาหารอเกยวกบการก าหนดเขตแดนทางทะเลระหวางกน เพอแกไขปใหาการลวงล านานน าของกนและกน อกหนงเดอนตอมา ระหวาง 28-31 ตลาคม นาย โววนเกยต นายกรฐมนตรคนใหมของเวยดนามไดเดนทางมาเยอนประเทศไทยอยางเปนทางการ นบเปนครงแรกในรอบ 12 ป ทผน าระดบนายกรฐมนตรของเวยดนามไดมาเยอนไทย ประเทศทงสองไดลงนามในความตกลงทจะสงเสรมและปกปองการลงทน อกทงยงลงนามใน “บนทกความเขาใจเกยวกบความรวมมอทางดานพลงงานและน ามน” กบเวยดนามอกดวย เวยดนามและไทยยงตกลงทจะจดตงสถานกงสลในดนแดนของกนและกน โดยเวยดนามเหนชอบใหไทยตงสถานกงสลทนครโฮจมนหโดยใชสถานทตเกาของไทย ในขณะเดยวกนเวยดนามไดเสนอทจะตงสถานกงสลทอดรธาน ซงไทยกรบไวพจารณา ฝายความมนคงของไทยไมคอยเหนดวยกบการทใหเวยดนามตงสถานกงสลทอดรธานซงมใวนอพยพทตกคางมาตงแตสมยสงครามกเอกราช (เดยนเบยนฟ) ตอตานฝรงเศส และเกรงวาสถานกงสลเวยดนามอาจเปนสอกลางของใวนอพยพเหลาน ซงยงมไดมสใชาตไทย60 อยางไรกดการมาเยอนของนายกรฐมนตรเวยดนามไดชวยกระชบความสมพนธระหวางทงสองใหใกลชดยงขน ตอมารฐบาลไทยไดตดสนใจทจะใชนโยบายผสมกลมกลน (Assimilation) โดยจะใหสใชาตไทยแกลกหลานของใวนอพยพ (ประมาณ 8000 คน ซงเปนใวนอพยพรนท 3 หรอรนหลานทเกดในประเทศไทย และอาจรวมรนท 2 รนลกดวย อก 40,000 คน ในกรณทมความประพฤตด) การแกไขปใหาใวนอพยพนท า

60 “Concrete action needed to boost Thai-Vietnamese relation,” The Nation, October 28, 1991.

60

ใหการพจารณาเรองทตงของสถานกงสลของเวยดนามในประเทศไทยงายขน และปใหาใวนอพยพนาจะยตลงได เพราะตอไปจะไมมใวนอพยพอก จะมแตคนไทยเชอสายใวน เชนเดยวกบคนไทยเชอสายจน รฐมนตรชวยวาการตางประเทศ วเชยร วฒนคณ ไดเดนทางไปเยอนเวยดนามในเดอนมกราคมนเชนกน เพอเตรยมการส าหรบการเยอนเวยดนามของนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน หลงการเจรจายาวนานไทยกบเวยดนามไดสามารถตกลงกนเบองตนเกยวกบความรวมมอทางการประมง โดยรฐมนตรชวยวาการกระทรวงเกษตร อาชว เตาลานนท และรฐมนตรชวยวาการกระทรวงผลผลตทางทะเล Huynh Cong Hua เปนผลงนามเบองตน (Initialed) ประเทศไทยตองการท าความตกลงกบเวยดนามเรองการประมง เพราะเรอประมงของไทยมกถกเวยดนามจบกม และลกเรอถกคมขงในขอหาละเมดนานน าเวยดนาม โดยเฉพาะอยางยงทจงหวดเฮายาง (Han Giang) เคยนยาง (Kien Giang) และกวลง (Guu long) ซงอบรเวณปลายแหลมใวนซงรฐบาลไทยตองจายเงนจ านวนมากเพอ “ไถ” ตวลกเรอเหลานกลบประเทศ นายกรฐมนตรของไทย อานนท ปนยารชน ไดเดนทางไปเยอนเวยดนามอยางเปนทางการระหวาง 15-17 มกราคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) และไดรบการตองรบอยางอบอนจากนายกรฐมนตรเวยดนาม โววนเกยต ผน าทงสองไดปรกษาหารอเกยวกบสถานการณในภมภาค ผน าไทยไดแสดงทาทสนบสนนการทจะใหสหรฐฯยกเลกการลดตดตอทางเศรษฐกจ (Economic Embargo) กบเวยดนาม และมความสมพนธแบบปรกตกบเวยดนาม อกทงแสดงความยนดท เวยดนามจะภาคยานวต (ยอมรบ) สนธสใใาไมตรและความรวมมอของอาเซยน ซงจะเปนกาวแรกของการเขาเปนสมาชกองคการอาเซยน ไทยยงใหความชวยเหลอแกเวยดนามใสรปของเครดตเงนกระยะยาวจ านวน 150 ลานบาท เพอซอสนคาของประเทศไทย นอกจากนนทงสองฝายตกลงทจะเจรจากนตอไปเพอท าความตกลงเกยวกบการงดเวนเกบภาษซอน ตลอดจนความตกลงทจะรวมมอทางดานการทองเทยวตอไป อยางไรกด แมวาจะมความส าเรจหลายประการ โดยเฉพาะอยางยงการสรางบรรยากาศทเปนมตร61 แตกยงมอปสรรคบางประการ นนคอ เวยดนามไดขอเลอนการลงนามในความตกลงเกยวกบความรวมมอทางการประมงออกไปอก โดยแจงวาไมพรอม ทงๆ ทลงนามเบองตนไปแลว โดยอางวาฝายทองถน โดยเฉพาะอยางยงจงหวดแถบแหลมใวนซงมกมปใหาในการจบเรอประมงไทย ไมพอใจทไมไดมสวนรวมในการเจรจา จงตองขอเวลาในการปรกษาหารอกบรฐบาลทองถน แตสาเหตทแทจรงอาจมาจากความกงวลและหวาดระแวงของเวยดนามทงจากสวนกลางและทองถนวา ตนอาจไดรบประโยชนนอยไปจากความตกลงฉบบนและอาจตองการชะลอการลงนามเพอหาทางเจรจาใหไดประโยชนทมากกวา นอกจากปใหาประมงแลวไทยกบเวยดนามยงตองเจรจากนเพอหาขอยตเกยวกบเขตแดนทางทะเลททบซอนกนตลอดจนปใหาการใชน าในแมน าโขง ซงประเดนเหลานเปนปใหาพหภาคซงเกยวของกบลาวและกมพชาดวย รฐบาลไทยเหนวาควรก าหนดกรอบใหมส าหรบความรวมมอในการใชน าในแมน าโขง เพอใหสอดคลองกบการเปลยนแปลง

61 Supapohn Kanwerayotin, “Anand’s trip set to boost Thai-Vietnamese ties,” Bangkok Post, January 14,1992, 4.

61

ของโลกและของภมภาค เนองจากขอตกลงดงเดมตงแต ค.ศ. 1958 (พ.ศ. 2501) นนลาสมยและไมสอดคลองกบเทคโนโลยและความเปนจรงในการใชน าในแมน าโขง รฐบาลไทยไดขอความรวมมอจากเวยดนามในการหาสถานทตงสถานทตใหมแทนสถานทเดม ซงตงอยทถนนจงต (Tong Tu) และอยคอนขางหางไกลจากใจกลางนคร ตอมารฐบาลเวยดนามไดตกลงใหไทยเชาอาคารทรงฝรงเศส 3 ชนซงมหองประมาณ 15 หอง พรอมทดน 200 ตารางวา ทถนนหวางเตยว (Hoang Dieu) ไมหางจากกระทรวงตางประเทศเวยดนาม สถานทตแหงใหมคงจะตองปรบปรงอกพอควรเพอใหอยในสภาพทใชงานได แตสถานทตงในใจกลางเมองและความโออากคงชวยเสรมฐานะและศกดศรของไทย อาจกลาวไดวาประเทศไทยกบเวยดนามในชวงนไดมความสมพนธทดยงกวาสมยใดๆ นบตงแตสงครามเวยดนามยตลงใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) กมพชา นายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน และรฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน ไดพยายามด าเนนนโยบายตางประเทศตอกมพชาอยางระมดระวง ไดสมดล และแนบเนยน เพอใหเกดสนตภาพในกมพชา โดยใหความส าคใกบเขมรทงสฝายในการสรางบรรยากาศของความไววางใจระหวางกน อกทงแสดงทาทชดเจนในการสนบสนนเจานโรดม สหน ใหเปนผน าสงสดในการแสวงหาความปรองดองแหงชาต ตามแผนสนตภาพของคณะมนตรความมนคงของสหประชาชาตซงไทยและอาเซยนสนบสนน ในวนท 26 เมษายน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ผน าเขมรสามฝาย คอ เจานโรดม สหน นายซอนซาน และนายเคยว สมพน ไดเขาพบนายกรฐมนตรไทย อานนท ปนยารชน ผน าไทยไดชแจงใหเขมรทงสามฝายเหนประโยชนของการประนประนอมอนจะน ามาซงสนตภาพในกมพชา และการไดรบความชวยเหลอจากนานาชาตในการฟนฟบรณะประเทศ อก 2 วนตอมา นายฮนเซน ผน าของเขมรอกฝายหนงจากพนมเปใไดเขาพบ นาย อานนท ปนยารชน ไทยไดแนะน าใหเขมรทกๆ ฝายยตการสรบ และเจรจาประนประนอมโดยเรว มฉะนนอาจสใเสยโอกาสทนานาชาตจะใหความชวยเหลอ อกท งการประนประนอมตกลงกนจะชวยใหสามารถสงผแทนมารวมประชมธนาคารโลก ทประเทศไทยเปนเจาภาพจดขนในเดอนตลาคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) น ซงเปนโอกาสทดจะขอความชวยเหลอทางการเงนเพอฟนฟกมพชา ค าแนะน าของไทยคงมสวนชวยเตอนสตผน าฝายเขมรทง 4 ฝาย ตอมาเจานโรดมสหนไดขอรองใหไทยชวยอ านวยความสะดวกจดสถานทส าหรบการประชมเขมรทง 4 ฝาย ภายใตกรอบ “สภาสงสดแหงชาตกมพชา” (Supreme National Council หรอ SNC) ขน ในอดตประเทศไทยเคยใหการสนบสนนอนโดนเชยในการจดประชมเขมร 4 ฝายทจารกาตาอยางไมเปนทางการ (Jakarta Informal Meeting หรอ JIM) ถง 3 ครง ใน ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531), 1989 (2532) และ 1990 (2533) แตการเจรจาไมคบหนา เมอไดรบการรองขอ รฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน จงอ านวยความสะดวกจดการประชมของผน าเขมรทง 4 ฝาย ใหทพทยา ในวนท 24-26 มถนายน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ในลกษณะทไมเปนทางการโดยไมเขาไปแทรกแซงในการเจรจาดงเชนในรฐบาลชดกอนทสนบสนนฮนเซนแต

62

กดดนเขมรสามฝาย สงผลใหเขมรทง 4 ฝายสามารถตกลงกนไดหลายประเดน62 รวมทงการตกลงทจะขยายการหยดยงออกไปโดยไมมก าหนด อกทงมอบหมายใหเจาสหนเปนประธานผเรยกประชมและประธานในทประชมของสภาสงสดแหงชาตกมพชา (SNC) อกทงยงตกลงทจะสงผแทนของ SNC เขารวมประชมขององคการสหประชาชาตประจ า ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) โดยมเจาสหนเปนหวหนาคณะ นายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน ไดจดงานเลยงเพอเปนการแสดงความยนดและฉลองความส าเรจของการเจรจาปรองดองระหวางผน าเขมร 4 ฝาย ตอมาในระหวาง 26-29 สงหาคม ประเทศไทยไดเปนเจาภาพ จดประชมใหผน าเขมรทง 4 ฝาย อกครงทพทยา การประชมครงนมความคบหนามากเพราะผน าเขมรทง 4 ฝายสามารถตกลงกนไดเกอบทกประเดน รวมทงประเดนการจ ากดก าลงทหารของแตละฝายโดยทกฝายยอมลดก าลงทหารลง 70% สวนทเห ล อ อ ก 30 % ให อ ย ภ าย ใต ก ารด แ ล ขอ ง UNTAC (United Nations Transitional Authority on Cambodia) อกทงใหปลดอาวธและเกบแยกไวตางหากดวยจนกวาจะมการเลอกตงและมรฐบาลใหม63 ความคบหนาดงกลาวสงผลใหมการลงนามในความตกลงสนตภาพในกมพชา ทกรงปารสในวนท 23 ตลาคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) หลงจากการลงนามในสใใาสนตภาพทปารส เจานโรดม สหน ไดนวตนครพนมเปใ ในฐานะประมขของประเทศ และไดเชใรฐมนตรตางประเทศของไทย อาสา สารสน ไปเปนอาคนตกะตางประเทศคนแรก เพอเยอนกมพชาระหวาง 20-22 พฤศจกายน นอกจากจะไดเขาพบเจาสหนและปรกษาหารอเกยวกบสนตภาพในกมพชาและเจาสหนไดกลาวขอบคณรฐบาลไทย ทไดใหความชวยเหลอชาวกมพชามาตลอด รฐมนตรตางประเทศไทยยงไดแสดงเจตจ านงทชวยเหลอเพอนบานในกมพชาของไทยมากยงขนชวงฟนฟบรณะประเทศ โดยแจงใหผน ารฐบาลกมพชาทราบวารฐบาลไทยไดจดงบประมาณความชวยเหลอใหกมพชาใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) เปนจ านวน 20 ลาน 6 แสนบาท (ประมาณ US 820,000) เพอชวยพฒนาและฝกอบรมเจาหนาทกมพชาในดานการศกษา เกษตรกรรม สาธารณสข การคมนาคม การคา และการทองเทยว เปนตน รฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน ยงไดเสนอทจะชวยซอมแซมถนนหมายเลข 5 จากปอยเปตไปจงหวดศรโสภณ ระยะทาง 48 กโลเมตร โดยจะสงกองพนทหารชวงจ านวน 44 คน มาชวยกกบระเบดและซอมถนนพรอมปรบผวราดยางใหเปนถนน 2 ชองจราจร ใชเวลา 550 วน คดเปนมลคา 144.6 ลานบาท (หรอ 5.78 ลานเหรยใสหรฐ) เสนทางนจะชวยอ านวยความสะดวกแกชาวกมพชาในการเดนทางไปมาหาสกน อกทงยงเปนเสนทางสงผลภยกมพชาจากชายแดนไทยจ านวน 370,000 คน กลบไปกมพชาอกดวย และยงเออประโยชนในการตดตอคาขายระหวางไทยกบกมพชา

62 Thach Reng, “A Diplomatic Miracle: The Settlement of the Cambodia Conflict,” Indochina Report 29 (Oct-Dec, 1991): 15. 63 Ibid., 18.

63

ในระหวางการเยอน รฐมนตรตางประเทศไทยไดลงนามในบนทกความเขาใจ 3 ฝาย ระหวางรฐบาลไทย สภาสงสดแหงชาตกมพชา (SNC) และส านกงานขาหลวงใหใผลภยของสหประชาชาต (UNHCR) เกยวกบการสงตวผลภยชาวกมพชาจาประเทศไทยกลบกมพชา ซงลงนามโดยรฐมตรตางประเทศไทย เจานโรดมสหน และนาย Jamshid Anwar ผแทน UNHCR นอกจากนนรฐมนตรตางประเทศไทยยงมอบเวชภณฑ จ านวน 9000 กโลกรม มลคา 1 ลานบาท (40,00 เหรยใสหรฐ) และยาพนฐาน อาหารกระปอง มง และของใชจ าเปนจากสภากาชาดไทยอก 500 กโลกรมแกประชาชนกมพชาดวย เพอเปนการแสดงไมตรจต ความสมพนธระหวางไทยกบกมพชาไดใกลขดกนยงขน การคาตามแนวชายแดนด าเนนไปอยางคกคก มนกลงทนเขาส ารวจลทางในพนมเปใและเสยมราฐเปนจ านวนมาก ยงไปกวานน สหประชาชาตไดรองขอใหไทยเขารวมในกองก าลงหนวยหนาของสหประชาชาตในกมพชา (UNAMIC) ตอมาใน วนท 20 กมภาพนธ ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) รฐบาลไทยไดสงหนวยทหารชางชดทสองจ านวน 705 นาย ไปชวยก าจดกบระเบดและซอมสรางถนนจากศรโสภณไปพระตะบอง ระยะทาง 69 กโลเมตร64 โดยจะใชเวลาประมาณ 600 วน เมอเสรจแลวคงจะชวยในการสงตวผลภยเขมรกลบกมพชา อกทงยงเปนเสนทางคมนาคมคาขายตดตอระหวางไทยกบกมพชา ซงจะชวยกระชบความสมพนธทางเศรษฐกจระหวางประเทศทงสอง พมา รฐบาลนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน และรฐมนตรตางประเทศอาสา สารสน ตระหนกดถงแรงกดดนจากประเทศตะวนตก รวมทงสหรฐอเมรกาทมตอนโยบายตางประเทศของไทยตอพมา ไทยตระหนกดวาไทยกบพมาเปนประเทศเพอนบานทมพรมแดนประชดกน แมวารฐบาลไทยจะไมเหนดวยกบการใชก าลงปราบปรามนกศกษาและประชาชน ไทยถอวาเปนกจการภายในของพมาทไทยจะไมแทรกแซง แตไทยกตระหนกถงแรงกดดนและเสยงวจารณจากประชาคมโลก โดยเฉพาะประเทศประชาธปไตยตะวนตกทตองการใหไทยคว าบาตรพมา ไทยไมสามารถด าเนนนโยบายตอพมาดงทตะวนตกตองการเพราะการเปนเพอนบานทมพรมแดนประชดตดกน ท าใหตองรกษาชองทางการตดตอสอสารในกรณวกฤตการณฉกเฉนหรอปใหาทชายแดน แตรฐบาลไทยทผานมาไมมค าอธบายทด อกทงยงทวความสมพนธทางเศรษฐกจกบพมาอกดวย ซงสงผลตอภาพลกษณของไทย รฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน เหนความจ าเปนทไทยตองมค าอธบายวา ท าไมไทยจงตองยงคงตดตอกบพมา และตดตอระดบใด โดยมค าอธบายทชอบธรรมและชดเจน นคอ ทมาของนโยบาย “เกยวพนอยางสรางสรรค” (Constructive Engagement) ตอพมา โดยรฐบาลไทยยงคงตดตอกบรฐบาลทหารของพมาอยางจ ากดต ากวาระดบรฐมนตร เพอใชโอกาสในการตดตอเจรจาอธบายอยางสรางสรรค อกทงชวยใหพมาตระหนกถงความกงวลของประชาคมโลกซงอาจน าไปสการปรบนโยบายของพมา โดยไทยพรอมตอบสนองดวยการปรบความสมพนธในระดบทสงขนเมอมการเปลยนแปลงดานบวกในพมา

64 “Thai Blue helmets head out,” The Nation, Feb 21, 1992, 2.

64

นโยบายเกยวพนอยางสรางสรรคชวยลดแรงกดดนตอรฐบาลอานนท ปนยารชน แตการเมองภายในของพมามไดดขนมากนก เพราะยงคงมผลภยทเปนนกศกษาขามพรมแดนมาสประเทศไทยเพอความปลอดภย ซงรฐบาลไทยกรวมมอกบหนวยงานของสหประชาชาต UNHCR ใหการดแลดานมนษยธรรม การทมพรมแดนตดตอกบพมา ท าใหไทยไมสามารถคว าบาตรพมาได แตการมค าอธบายทดกชวยลดแรงกดดนจากประเทศตะวนตกไดในระดบหนง จะเหนไดวา นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในสมยรฐบาลอานนท ปนยารชน เนนการสรางความสมพนธทดและใกลชดโดยพยายามสรางความนาเชอถอ ความไวเนอเชอใจ กบประเทศเพอนบานตางๆ ทง ลาว กมพชา เวยดนาม พมา และมาเลเซย นบเปนจดเปลยนทส าคใในการด าเนนนโยบายตอประเทศเพอนบาน แมวารฐบาลนจะอยในต าแหนงเพยงระยะเวลาอนสน แตผลลพธของนโยบายตางประเทศไทยตอเพอนบานสงผลใหเกดความรวมมอในดานตางๆ รวมทงการทประเทศเพอนบานเหลานตดสนใจเขามาเปนสมาชกสมาคมประชาชาตอาเซยนในเวลาตอมา สรป นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหใเอเชยอาคเนยในยคสงครามเยน ระหวาง ค.ศ. 1947-1992 (พ.ศ. 2490-2535) ไดรบอทธพลจากปจจยภายนอกทงทเปนปจจยอดมการณและปจจยโครงสรางของภมรฐศาสตร ตลอดจนบทบาทและนโยบายความมนคงและการทตของประเทศมหาอ านาจ โดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกา ในชวง 45 ป ของสงครามเยนอาจแบงออกไดเปน 2 ชวงยอย คอ ชวงสงครามเยนเขมขน (Intensed Cold War ระหวาง ค.ศ. 1947-1975 / พ.ศ. 2490-2518) และ ชวงสงครามเยนเบาบาง (Soft Cold War ระหวาง ค.ศ. 1976-1992 / พ.ศ. 2519-2535) ในชวงสงครามเยนเขมขน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานทางตะวนออก เชน ลาว กมพชา และเวยดนาม และทางตะวนตก คอ พมา ไดรบอทธพลของความขดแยงจากสงครามเยนโดยเฉพาะการขยายตวของอดมการณคอมมวนสต ประเทศไทยซงเกอบกลายเปนผแพสงครามหลงสงครามโลกคร งท 2 เสรจสนลง เนองจากประกาศนโยบายเปนกลางแตตอมาเขารวมกบใปน ดงนนเมอสมพนธมตรตะวนตกชนะสงครามโลก ประเทศไทยจงจ าเปนตองปรบนโยบายหนมาเปนมตรกบโลกเสรและสหรฐอเมรกา ท าใหนโยบายตางประเทศตอเพอนบาน ไดรบอทธพลจากนโยบายตางประเทศของไทยตอมหาอ านาจดวยและไดรบอทธพลจากการเผชใหนาในชวงสงครามเยนระหวางมหาอ านาจ อนเนองมาจากความแตกตางของอดมการณ การเมองภายในของไทย กมอทธพลตอการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน รฐบาลพลเรอนหลงสงครามโลกครงท 2 พยายามด าเนนความสมพนธทดกบประเทศมหาอ านาจตะวนตก ในขณะเดยวกน กสนบสนนขบวนการเรยกรองเอกราชในอาณานคมของตะวนตกทมพรมแดนตดตอกบไทย แตเมอเกดรฐประหารใน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) รฐบาลทหารทไดอ านาจจากการท ารฐประหารจ าเปนตองอาศยมหาอ านาจจากตะวนตก เพอสรางความชอบธรรม สรางการยอมรบ และสรางเสถยรภาพทางการเมอง

65

ท าใหนโยบายตางประเทศชวงนจงค านงถงผลประโยชนของชาตทางดานความมนคงเปนหลก แมวาการด าเนนนโยบายตางประเทศทใกลชดกบสหรฐอเมรกากใหผลประโยชนทางเศรษฐกจแกประเทศไทย แตกมขอเสย คอ ท าใหทางเลอกในการด าเนนนโยบายของไทยถกจ ากดใหสอดคลองกบนโยบายและผลประโยชนของมหาอ านาจสหรฐอเมรกา มมมองและนโยบายตางประเทศในชวงน จงเปนการรวมมอกบมหาอ านาจตะวนตกในการตอตานการขยายอทธพลของคอมมวนสตซงสงผลใหประเทศของไทยเขาไปเกยวของ (แทรกแซง) โดยสนบสนนกลมการเมองฝายขวาและกองก าลงมงในลาว ทตองการสกดกนการขยายอทธพลของลาวฝายซายทไดรบการสนบสนนจากคอมมวนสตเวยดนามและจน อกทงสนบสนนเวยดนามใตตอตานเวยดนามเหนอ แตเมอสหรฐอเมรกาลดบทบาททางทหารในเวยดนามใต อนเปนผลมาจากการเจรจาสนตภาพระหวางนายเฮนร คสซงเจอร ทปรกษาฝายความมนคงของสหรฐอเมรกา และนายเล ดก โธ จากเวยดนามเหนอ สงผลกระทบตอนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานทไดรบการสนบสนนจากสหรฐอเมรกา รฐบาลไทยจ าตองยตบทบาททางทหารทงโดยเปดเผยและปดลบในเวยดนามใตและลาว จนสงครามเวยดนามเสรจสนลงใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) นโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานจ าตองปรบเปลยนไปเปนการอยรวมกนโดยสนต (Peaceful Co-existance) กบประเทศเพอนบานทเปลยนแปลงการปกครองเปนคอมมวนสต ประเทศไทยกลายเปนประเทศดานหนา (Frontlined State) และมโอกาสทจะลมลงเปนโดมโนตวตอไป อยางไรกด สถานการณทางยทธศาสตรทเปลยนแปลงไปในเอเชยอาคเนยทฝายคอมมวนสต ไดรบชยชนะ และการลดบทบาทของสหรฐอเมรกา ประเทศไทยจ าเปนตองปรบนโยบายโดยไมเพยงแต ใหความส าคใกบเพอนบานตางอดมการณ แตใหความส าคใกบการรวมกลมกบประเทศเลกๆ ใกลเคยง ซงกลายมาเปนสมาคมอาเซยนทไดจดตงขนใน ค.ศ. 1967 (พ.ศ. 2510) นอกจากน ประเทศไทยยงปรบความสมพนธกบมหาอ านาจอนๆ โดยสถาปนาความสมพนธทางการทตกบจน ใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) อกทง ตดตอ ทางดานการคาและดานวฒนธรรมกบสหภาพโซเวยตเพมมากขน ในลกษณะใหความส าคใกบประเทศมหาอ านาจเท าๆ กน (Equi-distance) ในชวงทสองของสงครามเยนท เบาบาง อนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงความสมพนธทางยทธศาสตรของประเทศมหาอ านาจ ไดแก จน สหรฐอเมรกา และสหภาพโซเวยต สงผลกระทบตอไทยในการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอมหาอ านาจและเพอนบาน ดงเหนไดจาก นโยบายตางประเทศของไทยภายใต นายกรฐมนตร พล.อ.เกรยงศกด ชมะนนทน ทไดเดนทางไปเยอนประเทศมหาอ านาจทง 3 ในขณะ ด ารงต าแหนง ในขณะเดยวกนกสามารถอยรวมกนโดยสนตกบประเทศเพอนบาน ดงจะเหนไดจากการพบปะกนระหวางผน าไทยและผน าลาว ประธานประเทศ ไกสอน พมวหาน และการเยอนประเทศไทยอยางเปนทางการของนายกรฐมนตรฟาม วนดง ของเวยดนาม

66

อยางไรกด การรกรานกมพชาของเวยดนาม ในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) ท าใหไทยหวาดระแวงและไมไววางใจเวยดนาม น าไปสการใชอาเซยนเปนแกนสรางมตมหาชนกบนานาชาตในเวทสหประชาชาต เพอกดดนใหเวยดนามถอนทหารออกไปจากกมพชา เมอสงครามเยนเสรจสนลงใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) รฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ไดจดระเบยบภมภาคใหม โดยเชอเชใ เวยดนาม ลาว กมพชา และพมา ใหเขามาเปนสมาชกอาเซยนทจะปฏบตตามกฎเกณฑของอาเซยน (ASEAN Way) ในการอยรวมกนโดยสนตและหาทางแกไขขอพพาทดวยการเจรจาอยางสนตวธ อกทงผลกดนความรวมมอทางเศรษฐกจโดยจดตงเขตการคาเสรอาเซยน (AFTA)

67

บทท 3 นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน: ยคหลงสงครามเยน

สงครามเยน (Cold War) ซงเปนความขดแยงและความตงเครยดระหวางประเทศมหาอ านาจตางอดมการณ โดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต อกทง สงผลกระทบตอการเมองโลก และการเมองในภมภาคตาง ๆ รวมทงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดสนสดลงในปลาย ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) เมอสหภาพโซเวยตแตกสลายเปน 15 สาธารณรฐอสระหลงจากทเลขาธการพรรคคอมมวนสตโซเวยต และประธานาธบด มคาอล กอรบาชอฟประกาศลาออกจากต าแหนงในวนท 25 ธนวาคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) คอมมวนสตในยโรปตะวนออกไดลมสลายและเปลยนแปลงระบอบปกครองเปนประชาธปไตยและระบบเศรษฐกจเปนแบบทนนยมในปลาย ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) ท าใหประเทศทยงคงมระบบการปกครองระบอบคอมมวนสตเหลออยในโลกเพยง 5 ประเทศจากทเคยมหลายสบประเทศ การสนสดของสงครามเยนเกดขนอยางรวดเรวอยางทไมมใครคาดฝน เปนการพลกแผนดนทเหลอเชอ สงผลกระทบตอภมทศนยทธศาสตรของโลกและของภมภาคดวย รวมทงนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในยคหลงสงครามเยนจนถงปจจบน ซงทวความส าคญมากขนโดยเฉพาะอยางยงมตทางเศรษฐกจและสงคม โดยจะขอน าเสนอเปน 9 ชวง ดงน 1. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร ชวน หลกภย ค.ศ. 1992-1995 (พ.ศ. 2535-2538) 2. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร บรรหาร ศลปอาชา ค.ศ. 1995-1996 (พ.ศ. 2538-2539) และ พล.อ. ชวลต ยงใจยทธ ค.ศ. 1996-1997 (พ.ศ. 2539-2540) 3. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร ชวน หลกภย ครงท 2 ค.ศ. 1997-2000 (พ.ศ. 2540-2543) 4. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ค.ศ. 2001-2006 (พ.ศ. 2544-2549) 5. ชวงรฐบาลทหารภายใตนายกรฐมนตร พล.อ. สรยทธ จลานนท ค.ศ. 2006-2008 (พ.ศ. 2549-2551) 6. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร สมคร สนทรเวช และ สมชาย วงศสวสด ค.ศ. 2008-2009 (พ.ศ. 2551-2552) 7. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร อภสทธ เวชชาชวะ ค.ศ. 2009-2011 (พ.ศ. 2552-2554) 8. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ค.ศ. 2011-2014 (พ.ศ. 2554-2557) 9. ชวงรฐบาลทหารภายใตนายกรฐมนตร พล.อ. ประยทธ จนทรโอชา ค.ศ. 2014-2018 (พ.ศ. 2557-2561)

68

1. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร ชวน หลกภย ค.ศ. 1992-1995 (พ.ศ. 2535-2538)

ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) เปนปของการเปลยนแปลงทงในระดบโลกและในระดบภมภาค รวมทงประเทศไทย และเปนปเดยวกนกบทไทยมประสบการณการมรฐบาลถง 4 รฐบาล นายกรฐมนตร 3 คน การยดอ านาจโดยคณะทหารภายใต รสช. ในวนท 23 กมภาพนธ ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) น าไปสการจดตงรฐบาลนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ในเดอนมนาคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) หลงจากบรหารประเทศได 1 ป ตอมานายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ไดจดการเลอกตงเพอคนประชาธปไตยตามทใหสญญาในวนท 22 มนาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) พรรคสามคคธรรมซงมนายณรงค วงศวรรณ เปนหวหนาพรรค ได ส.ส. มากถง 79 คน แตมใชเสยงขางมาก ตามดวยพรรคชาตไทย 74 คน ความหวงใหม 72 คน ประชาธปตย 44 คน พรรคพลงธรรม 41 คน พรรคกจสงคม 31 คน และยงมพรรคอนๆ ทได ส.ส. ไมถง 10 คน อกหลายพรรค พรรคการเมองทได ส.ส. มากทสดหรอไดคะแนนเสยงมากทสดจงเปนแกนน าจดตงรฐบาลผสม โดยเสนอชอนายณรงค วงศวรรณ หวหนาพรรคสามคคธรรมเปนนายกรฐมนตร แตนายณรงคถกตงขอสงสยวา พวพนกบธรกจทไมชอบดวยกฎหมาย จนรฐบาลสหรฐฯ งดวซาเขาประเทศ ท าใหมการเสนอชอพลเอกสจนดา คราประยร หนงในคณะทหารทยดอ านาจภายใต รสช. แมวาเคยจะสญญาวาจะไมด ารงต าแหนงทางการเมองดวยค าอธบายวา “เสยสตยเพอชาต” การเสนอชอคนนอกทไมไดรบการเลอกตง อกทงยงเปนทหาร น าไปสการประทวงของประชาชน เรมดวย การอดอาหารของ เรออากาศตรฉลาด วรฉตร ตามดวยพลตรจ าลอง ศรเมอง ประชาชนทไมเหนดวยไดมาชมนมประทวงทถนนราชด าเนนหลายหมนคนและเพมขนเรอยๆ มการปะทะกนกบเจาหนาท จนมการใชก าลงทหารเขาปราบปราม เกดเปนเหตการณทมผเสยชวต จงเรยกวา “พฤษภาวปโยค” ระหวาง 17-20 พฤษภาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) เหตการณดงกลาวสงบลงดวยพระบารมปกเกลาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในคนวนท 20 พฤษภาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) พลเอกสจนดา คราประยร ลาออกจากต าแหนงนายกรฐมนตร ประธานสภาผแทนราษฎร ดร. อาทตย อไรรตน ไดกราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชใหแตงตง อานนท ปนยารชน เปนนายกรฐมนตรอกครง ตอมานายกรฐมนตรอานนท ปนยารชนไดประกาศยบสภา ก าหนดใหมการเลอกต งใหมในวนท 13 กนยายน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) โดยการเลอกตงใหมนนสงผลใหพรรคประชาธปตยภายใตนายชวน หลกภย หวหนาพรรค จดตงรฐบาลผสม เพอบรหารประเทศ นโยบายตางประเทศของรฐบาลทมาจากการเลอกตงภายใตนายกรฐมนตรชวน หลกภย ซงมนาวาอากาศตรประสงค สนศร เปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ และ ดร.สรนทร พศสวรรณ เปนรฐมนตรชวย วาการกระทรวงการตางประเทศ ไดเนนความส าคญของผลประโยชนแหงชาตดานเศรษฐกจโดยเฉพาะความรวมมอดานเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานในภมภาค ดงเชนรฐบาลของ อานนท ปนยารชนทผานมากอนหนา

69

นโยบายตางประเทศของรฐบาลชวน หลกภย เนนความรวมมอกบเพอนบานทงในระดบทวภาคและระดบพหภาค ดวยการรวมมอระดบอนภมภาค ทางใตเนนความรวมมอสามเหลยมเศรษฐกจระหวางอนโดนเซย มาเลเซย และ ไทย (IMT-GT) ในภาคเหนอ เนนความรวมมออนภมภาคลมน าโขง หรอสเหลยมเศรษฐกจระหวางจนตอนใต ภาคตะวนออกของพมา ลาวดานตะวนตกและเหนอ กบภาคเหนอของประเทศไทย ปจจยทมอทธพลตอนโยบายดงกลาวมทงสภาพแวดลอมภายนอกระหวางประเทศและปจจยภายในประเทศไทย ดงน 1. การแตกสลายของสหภาพโซเวยตซงน าไปสการสนสดของสงครามเยน อสญกรรมของผน าอาวโสทอายกวา 80 ป ตดตอกนถง 3 คน เบรสเนฟ (ค.ศ. 1982) อนโดรปอฟ (ค.ศ. 1983) และเชอรเนนโก (ค.ศ. 1984) เปดโอกาสใหผน าวยฉกรรจ มคาอล กอรบอชอฟ อายเพยง 54 ป ไดรบเลอกใหขนด ารงต าแหนงเลขาธการพรรคคอมมวนสตโซเวยต ใน ค.ศ. 1985 (พ.ศ. 2528) กอรบาชอฟตองการปฏรปสหภาพโซเวยตใหเขมแขงทงดานเศรษฐกจและการเมอง โดยใชนโยบายปฏรป “เปลยน” (Perestroika) ระบบเศรษฐกจจากแบบคอมมวนสตบงคบควบคมรวมศนย (commanded economy) มาใชกลไกตลาดของทนนยม และใชนโยบายปฏรป “เปด” (Glasnost) ระบบการเมองใหประชาชนเขามามสวนรวมในการเลอกผน าและบรหารทองถน อกทงประกาศนโยบายตางประเทศทเนน การอยรวมกนโดยสนตและเนนบทบาทสรางสรรคในการแกไขปญหาระหวางประเทศทเมองวลาดวอสตอก ใน ค.ศ. 1986 (พ.ศ. 2529) แตผน าอาวโสทอนรกษนยมไมพอใจการปฏรป โดยเฉพาะอยางยงเมอกอรบาชอฟไมไดใชก าลงจดการลทเวย ลทวเนย และเอสโทเนยทแยกตวเปนอสระ จงกอรฐประหารยดอ านาจและคมขงกอรบาชอฟ แมวาบอรส เยลตซน ผน าของสาธารณรฐรสเซย ไดออกมายนหยดเรยกรองใหประชาชนคนหนมสาวรสเซยตอตานการยดอ านาจจนท าใหกอรบาชอฟไดรบการปลอยตว อ านาจความชอบธรรมและความนาเชอถอไดเสอมลง สาธารณรฐตางๆ ทเคยรวมเปนสหภาพโซเวยต ไดประกาศแยกตวเปนอสระ ดงนน ในวนท 25 ธนวาคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) กอรบาชอฟ ประกาศลาออกจากทกต าแหนงสงผลใหสหภาพโซเวยตแตกสลายเปนสมาพนธรฐรสเซย และอก 14 สาธารณรฐอสระ สวนคอมมวนสตในยโรปตะวนออกกลมสลายเปลยนแปลงเปนประชาธปไตยทนนยมตงแตปลายป ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) การเผชญหนาระหวางคอมมวนสตยโรปตะวนออกและกลมโลกเสรในยโรปตะวนตกกยตลงน าไปสการสนสดของสงครามเยน1 สงผลใหความหวาดกลวภยคอมมวนสตลดลงและประเดนความมนคงมใชประเดนหลกของผลประโยชนแหงชาตดงในยคของสงครามเยนในอดต ความเปลยนแปลงดงกลาวท าใหเพอนบานของไทยไรผอปถมภททรงพลงจงตองปรบนโยบาย รฐบาลไทยใชโอกาสดงกลาวตดตอเกยวพนเพอนบานมากขนโดยเฉพาะอยางยงความรวมมอทางเศรษฐกจ

1 Richard Crockatt, “The End of the Cold War,” in The Globalization of World Politics, 3rd ed., John Baylis, Steve Smith, Patricia Owens (Oxford: Oxford University Press, 2005), 111-130.

70

2. การแขงขนทางดานเศรษฐกจอยางเขมขนระหวางมหาอ านาจและประเทศก าลงพฒนา ประเทศตางๆ ทงมหาอ านาจและประเทศก าลงพฒนาตางใหความส าคญกบผลประโยชนทางเศรษฐกจ แมวาจะมความพยายามจดระเบยบทางเศรษฐกจ ทงระดบโลก และระดบภมภาค แตผลประโยชนทางเศรษฐกจทไมลงตวและไมสมดล ท าใหการเจรจาการคารอบอรกวย ทด าเนนมากวา 5 ปนนยดเยอ หลายคนหวนเกรงความขดแยงทางการคาระหวางสหรฐอเมรกาและกลมตลาดรวมยโรป ประเทศไทยซงเปนคคากบทงสหรฐอเมรกาและสหภาพยโรปอาจไดรบผลกระทบจากความขดแยงและสงครามการคา ไทยจ าตองแสวงหาและพฒนาตลาดใหมๆ โดยเฉพาะอยางยงกบประเทศเพอนบานทก าลงพฒนาและปฏรปเศรษฐกจใหกาวหนาตามแนวทางทนนยม ไทยหนมาใหความส าคญตอความรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานมากขน 3. การปฏรปเศรษฐกจดวยกลไกตลาดของประเทศคอมมวนสตในเอเชยตะวนออกเฉยงใตภาคพนทวป การลมสลายของประเทศคายคอมมวนสตในยโรปและการสนสดของสงครามเยนท าใหประเทศคอมมวนสตในเอเชยตะวนออกเฉยงใตหมดทางเลอก เพราะไมสามารถพงพาประเทศทเคยรวมอดมการณในยโรปไดอกตอไป ทงเวยดนามและลาวจงตองปรบตวและปรบระบบเศรษฐกจ อกทงด าเนนนโยบายเปนมตรกบประเทศเพอนบานตางอดมการณในภมภาคเดยวกน จะเหนไดวา เวยดนามในทศวรรษท 1990 (พ.ศ. 2533) ไดปฏรประบบเศรษฐกจใหเสรขนดวยนโยบาย “Doi Moi” สวนลาวกปฏรปเศรษฐกจดวยนโยบาย “จนตนาการใหม” การปฏรปเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของประเทศเพอนบานเหลานเปนโอกาสใหประเทศไทยขยายความสมพนธทางเศรษฐกจทงระดบทวภาคและระดบพหภาค อกทงใชความรวมมอทางเศรษฐกจเพอกระชบความสมพนธทางการเมองในการอยรวมกนอยางสนต ปจจยภายในประเทศทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของรฐบาลนายกรฐมนตรชวน หลกภย มหลายประการทส าคญ คอ 1. การเขาบรหารประเทศของพรรคประชาธปตย พรรคประชาธปตยภายใตการน าของหวหนาพรรค ชวน หลกภย ชนะการเลอกตง โดยเปนพรรคการเมองทไดทน งในสภาผแทนฯ มากทสด แตไมมากพอทจะจดตงรฐบาลเสยงขางมาก จงตองรวมมอกบพรรคอนๆ จดตงรฐบาลผสม โดยมชวน หลกภย เปนนายกรฐมนตร เปนครงแรกในรอบ 15 ป ทพรรคประชาธปตยเปนแกนน าในการจดตงรฐบาล นายกรฐมนตรชวน หลกภย เปนผน าทมากดวยประสบการณในรฐสภา แตคอนขางระมดระวงในการด าเนนนโยบายและบรหารประเทศ และบางครงอาจตดสนใจชาดวยความรอบคอบ อยางไรกด นายกรฐมนตรชวน หลกภย เปนนกการเมองประชาธปไตยทมชอเสยงดานความซอสตยและไมมปญหาการคอรปชน จงไดรบการยอมรบจากผน าของประเทศมหาอ านาจและของประเทศเพอนบาน 2. ประสบการณและทศนคตของทมงานดานเศรษฐกจและการตางประเทศ นายกรฐมนตรชวน หลกภย ตระหนกดถงขอจ ากดของตน ทงประสบการณดานเศรษฐกจและการตางประเทศ-ความมนคง จงเลอกอดตขาราชการและนกการเมองหนมสาวมารวมรฐบาล เชน นาวาอากาศตรประสงค สนศร อดตเลขาธการ

71

สภาความมนคง มาด ารงต าแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ และ ดร.สรนทร พศสว รรณ อดตอาจารยมหาวทยาลยธรรมศาสตร และ ส.ส. จากนครศรธรรมราช เปนรฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ โดยทศนคตของรฐมนตรตางประเทศ สะทอนในค าปาฐกถาวา “เราไมตองการใหนโยบายนนฟงสวยหร ดเหมอนอดมคต แตนโยบายตางประเทศทก าหนดไว มง

ในสงทเปนประโยชนของชาต โดยรฐบาลมนโยบายเนนสงทสามารถท าได-เปนไปได มมาตรการ เปนรปธรรมรองรบและจดล าดบความส าคญเอาไว”2

สวนรฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ ดร.สรนทร พศสวรรณ กใหความส าคญกบประเทศเพอนบานโดยกลาววา

“สภาพภมศาสตรเอออ านวยใหประเทศไทยเปนเสมอน ‘สะพาน (bridge)’ เชอมบรรดาประเทศในภาคพนทวปกบประเทศหมเกาะของภมภาค และเปน ‘ประต (gateway)’ ไปสประเทศทางตอนเหนออยางเชนประเทศจน”3

3. เศรษฐกจไทยเรมชะลอการเตบโต เศรษฐกจไทยทเคยเตบโตเปนเลข 2 หลก คอ ขยายตว 13% ใน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) เหลอ 11% ใน ค.ศ. 1990 (พ.ศ. 2533) และ 10% ใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ทะยอยลดลงเหลอเพยง 8% ใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) และ 1993 (พ.ศ. 2536) การชะลอตวของเศรษฐกจเปนผลมาจากวกฤตเศรษฐกจฟองสบในญปนและสงครามอาวเปอรเซยทอรกรกรานคเวต และสหรฐฯ ภายใตมตสหประชาชาตไดน าก าลงขบไลอรกจากคเวต สงผลใหราคาน ามนสงขนและความไมแนนอนตอเสถยรภาพทางการเมองและการคาโลก คาใชจายทเพมขนจากราคาน ามน และการลดลงของการลงทนจากญปน ตลอดจนความไมปลอดภยของการขนสงทางทะเลในอาวเปอรเซย ท าใหการสงออกของไทยลดลง กระทบตอการขยายตวของเศรษฐกจ ประเทศไทยจงตองใหความส าคญการคาและการลงทนในประเทศเพอนบานใหมากขน รฐบาลของนายกรฐมนตรชวน หลกภย ด าเนนนโยบายตางประเทศโดยเนนความสมพนธและความรวมมอกบประเทศเพอนบาน ทงในระดบทวภาค และพหภาค โดยเฉพาะอยางยง ความรวมมอ 3 ฝาย “สามเหลยมเศรษฐกจระหวางไทย มาเลเซย และอนโดนเซย” (IMT-GT) และความรวมมอสฝาย ไทย พมา ลาว และจนตอนใต หรอ “สเหลยมเศรษฐกจในอนภมภาคลมแมน าโขง” ปญหา กมพชา ไดคลคลายไปมาก การลงนามในสญญาสนตภาพทปารส ใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ท าใหรฐบาลชวน หลกภย รวมมอกบสหประชาชาต โดยเฉพาะ “องคการบรหารชวคราวในกมพชา (UNTAC)” ทงการปลดอาวธ ลดก าลงรบของเขมรฝายตาง ๆ ตลอดจนสงกลบผลภยเขมรตามแนวชายแดนไทย-กมพชา การ 2 ประสงค สนศร, “นโยบายตางประเทศไทย,” ปาฐกถา, หองเพลนจต โรงแรมอมพเรยล ถนนวทย 19 กมภาพนธ พ.ศ. 2536 (กรงเทพฯ, 2536), 3. 3 Surin Pitsuwan, “Thailand: The Regional Hub of Business Opportunity,” Thailand Foreign Affairs Newsletter (April-July 1993): 4-7.

72

สงกลบผลภยเขมรจ านวน 37,000 คน ซงพ านกอยในศนยอพยพ 7 แหง ทจงหวด ตราด ปราจนบร ศรสระเกษ และสรนทร ไดเรมตนตงแตเดอนตลาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) และสนสดในเดอนมนาคม ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536) เมอปดศนยอพยพแหงสดทายทปราจนบร ท าใหภาระดานงบประมาณในการดแลดานมนษยธรรมของไทยลดลง รฐบาลไทยยงใชงบประมาณ 144.66 ลานบาท สงกองพนทหารชางเฉพาะกจท 1 ไปชวยซอมและสรางเสนทางหมายเลข 5 เชอมระหวางปอยเปต กบศรโสภณ รวมทงกกบระเบดตามระยะทาง 48 กม. ดวย ตอมาระหวางเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) ถงตลาคม ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536) ไดสงกองพนทหารชางเฉพาะกจท 2 จ านวน 700 คน ไปชวยสรางสะพานและปรบปรงถนนหมายเลข 5, 6 และ 10 ท าลายทนระเบด และปรบปรงสนามบนในจงหวดพระตะบองและก าปงชะนง ตอมานายกรฐมนตรรวมของกมพชาทง 2 คนคอ เจานโรดม รณฤทธ และฮนเซน เดนทางมาเยอนไทยระหวาง 12-14 สงหาคม ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536) และรฐมนตรตางประเทศของไทยไดไปเยอนกมพชาเปนการตอบแทน ระหวางวนท 11-12 ธนวาคม ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536) เพอเจรจาเกยวกบการเปดจดผานแดนตามแนวชายแดน อนจะเปนประโยชนทางเศรษฐกจระหวางประชนของทงสองประเทศ สวนความสมพนธระหวางไทยกบพมา ในชวงน คอนขางเปราะบาง เพราะมปญหาและวกฤตการณเกดขน โดยเฉพาะอยางยงกรณพพาทเกยวกบเนน 491 (หรอเนน 1542 ตามเอกสารราชการพมา) เนน 491 ตงอยทชายแดนไทย-พมา บนสนปนน าของเทอกเขาตะนาวศร ซงถกแบงออกเปน 2 สวน สวนหนงเปนของพมา อกสวนหนงเปนของไทยตามอนสญญาระหวางกษตรยสยามกบขาหลวงใหญแหงอนเดยวาดวยเรองก าหนดเขตแดนบนผนแผนดนใหญ ระหวางราชอาณาจกรสยามกบมณฑลขององกฤษ คอ ตะนาวศร (The Convention between the King of Siam and the Governor General of India, Defying the Boundary in the Mainland Between the Kingdom of Siam and the British Province of Tenesserim เมอ 8 กมภาพนธ ค.ศ. 1868) และแผนทแนบทายอนสญญา 2 ระวาง ทมมาตราสวนเพยง 1: 500,000 ซงเลกมาก ยากตอการก าหนดเสนเขตแดนทแนนอน เพราะมความไมชดเจนอกทงคลาดเคลอน ขอพพาทเนน 491 เกยวของกบปญหาความขดแยงภายในพมาระหวางรฐบาลและกองทพพมา กบกองก าลงชนสวนนอย โดยเฉพาะอยางยงกองก าลงกระเหรยงทเคลอนไหวในบรเวณชายแดนไทย-พมา กองก าลงทหารกระเหรยงบางสวนไดเขายดและตงฐานบนเนน 491 ซงอยในพนท ต าบลหงษเจรญ อ าเภอทาแซะ จงหวดชมพร กองก าลงต ารวจตระเวณชายแดนของไทยไดตดตอใหกองก าลงกระเหรยงถอนจากพนทดงกลาว เนองจากอยในเขตอ านาจอธปไตยของประเทศไทย ตอมาใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) กองทพพมาไดเขาโจมตกองก าลงกะเหรยงตามแนวชายแดน และเขายดเนน 491 ในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) ในปลายสมยรฐบาลนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน

73

รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ อาสา สารสน ไดมอบหมายใหใหเอกอครราชทตไทย ณ กรงยางก ง วร ศกด ฟตระกล เขาเจรจากบ พล.ต. ขน ยน เลขาธการ SLORC (State Law and Order Restoration Council) ในวนท 22 มนาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) ซงขอใหน าเขาหารอในคณะกรรมการชายแดนสวนภมภาคไทย-พมา ตอมาในการประชมชายแดนทองถนในวนท 30 มนาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) ผแทนของทงสองประเทศไมสามารถตกลงกนได โดยเฉพาะอยางยงการถอนทหารพมาออกจากเนน 491 เนองจากพมาเกรงวา กองก าลงกระเหรยงจะหวนกลบมายดคน การเมองภายในของไทยโดยเฉพาะอยางยงการเลอกตงและตามมาดวยเหตการณ “พฤษภาคมวปโยค” และการเลอกตงอกครงหนง สงผลใหการเจรจาแกไขปญหาไมมความคบหนา รฐบาลใหมภายใตนายกรฐมนตรชวน หลกภย ซงเขารบต าแหนงในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) ยนยนทจะใชการเจรจาทางการทตเพอแกไขปญหาขอพพาท อยางไรกด ฝายความมนคงโดยเฉพาะกองทพภาค 3 ไดมการเตรยมพรอมทางทหารเพอผลกดนก าลงทหารพมาใหออกจากเนน 491 ในขณะเดยวกน สส. จากพรรคฝายคานกแสดงทาทวา ตองการใหใชก าลงผลกดนก าลงทหารของพมาออกจากเนน 491 ยงไปกวานน กองทพไทยและกองก าลงต ารวจตระเวณชายแดนไดเสรมก าลงเขาไปในพนทใกลเคยง น าไปสการเผชญหนาและความตงเครยดกบพมาซงสงก าลงทหารใกลชายแดนพมา-ไทยในปลายเดอนพฤศจกายน ทามกลางความพยายามแตไมชดเจนในการเจรจาและการเผชญหนาททวความตงเครยดซงอาจน าไปสการปะทะทางทหารได แตในวนท 4 ธนวาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงมพระราชด ารสเนองในวโรกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา โดยทรงเสนอใหหยดทะเลาะเกยวกบเนน 491 เพราะทงสองฝายตางตองพงพากนและกน อกทงเนนใหมการหารอและไมลกล ากนและกนในการแกไขปญหาชายแดน ดงกลาว “สเกาหนง...นบอกวาเปนของไทย ทางนนกบอกวาเปนของพมา...ความจรงนนตามหลก ‘สเกา หนง’ นนเปนเขตแดน มนกเปนครงหนงของพมา ครงหนงของไทย ตอนน ถาเปนเชนนน จะตก ลงอยางไร... ถาเขยนบนแผนท ไอเสนทเขยนนนขยายขนถงสวนขนาดของจรง มนกจะกวาง หลายเมตรอย...เราไมทราบวาเปนเขตแดนของประเทศไหน อนนกเปนตวอยางเทานนเอง ทว ตลอดเขตแดนไทยกบตางประเทศกเปนปญหานทงนน ไมทราบวาตรงไหนเปนเขตแดน ตรงไหน เปนเขตไทย ตรงไหนเปนเขตตางชาต...ทกประเทศ ทกแหงทท ากนอยางมวฒนธรรมเขตแดนคอ หลกเขตแดนอยแหงหนงแลวกมระยะหนงทไมใชประเทศน และประเทศโนน ถงจะท าใหเกดไมม ปญหา...อนนเปนการเสนอวธแกไขปญหาน เพราะเหนวาถาปญหานมตอไป คนไทยดวยกนจะต กน แทนทจะเปนสงครามกบตางประเทศ จะเปนสงครามในประเทศ มนกไมนาปรารถนา ไมได

74

อะไร “สเกาหนง” ตองเสยไปแน ถาเราทะเลาะกนเอง...เพราะฉะนนเรองนขอใหดใหถงจดของ ปญหา...”4 กระแสพระราชด ารสดงกลาวไดชวยคลคลายสถานการณเผชญหนาอนตงเครยดทงในระดบน าของรฐบาล5 ทงผแทนของกระทรวงการตางประเทศและกองทพ ไดตอบรบค าเชญของรฐบาลพมาในการเขารวมประชม “คณะกรรมการชายแดนสวนภมภาค” ในวนท 8 ธนวาคม ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) ทกรงยางกง โดยทงสองฝายตกลงทจะยายก าลงทหารออกจากเนน 491 ภายใน 10 วน และตกลงใหมการส ารวจแนวเขตแดนและปกปนเขตแดนบนเนน 491 โดยคณะกรรมการพจารณาปญหาเขตแดนไทยพมา ซงรฐมนตรชวยวาการกระทรวงตางประเทศของทงสองฝายเปนประธานรวม ตอมาในวนท 11 กมภาพนธ ค.ศ. 1993 (พ.ศ 2536) ดร.สรนทร พศสวรรณ รฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศของไทยไดเดนทางไปเนน 491 รวมกบคณะสอมวลชนส ารวจสภาพเสนเขตแดน อกทงยนยนวาสถานการณไดเขาสปรกต6 ความสมพนธระหวางไทยกบพมาไดคลคลายลง ประชาชนของสองประเทศตดตอคาขายตามชายแดนกนตอไป ความสมพนธระหวางไทยกบพมายงไดรบผลกระทบจากนโยบายตางประเทศของรฐบาลชวน หลกภย ทอนญาตใหคณะผไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพเขามายงประเทศไทยจ านวน 7 คน รวมทง ดาไล ลามะ ผน าทางศาสนาและการเมองของทเบตผลดถนในอนเดย นายออสการ อารอส อดตประธานาธบดคอสตารกา สาธคณเดสมอน ตต จากแอฟรกาใต ในกลางเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536) ตามค าเชญของศนยนานาชาตเพอสทธมนษยชนและเพอประชาธปไตย (ICHRDD) เพอเรยกรองใหรฐบาลพมาปลอยตว อองซาน ซจ ซงไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพเชนกน ใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ใหเปนอสระจากการคมขงกกบรเวณ รวมทงเรยกรองใหปลอยนกโทษการเมองทถกคมขงในพมากวา 1000 คน7 นโยบายดงกลาวเปนความกลาหาญของรฐบาลพลเรอนทมาจากการเลอกตง เมอวเคราะหในทสดแลว อาจสรปไดวา นโยบายดงกลาวมทงขอเสยและขอด ขอเสยกคอ คงสรางความไมพอใจใหกบพมาและจน ซงเปนประเทศเพอนบาน (พมา) และมหาอ านาจในภมภาค (จน) แตความไมพอใจนาจะเกดขนในระยะสน โดย ไทยได

4 พระบาทสมเดจพระเจาอย, ประมวลพระราชด ารสและพระบรมราโชวาททพระราชทานในโอกาสตางๆ ปพทธศกราช 2535 (กรงเทพฯ: ส านกราชเลขาธการ, 2535), 490-491. 5 ม.ล.พนตพนธ บรพตร, “ความขดแยงชายแดนไทย-เพอนบาน: กรณศกษาการเผชญทางทหารระหวางไทยและพมาในกรณเนน 491 จงหวดชมพรในป พ.ศ. 2535,” ใน หลากกรณศกษา: ประเดนทางสงคมและการเมอง, บก. พชร สโรรส และ ธรพฒน องศชวาล (กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาตร 2559), 143-180. 6 ด ไพศษฏ สงคหะพงษ, “การตดสนใจขององคกรในความสมพนธระหวางประเทศ : กรณพพาทเนน 491” (สารนพนธหลกสตรรฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการระหวางประเทศและการทต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2538). 7 โครน เฟองเกษม, “นโยบายตางประเทศไทยในสมยรฐบาลชวน หลกภย ตลาคม 2535-2536” ใน การตางประเทศของไทย: จากอดตถงปจจบน, บก. โครน เฟองเกษม ศรพร วชชวลค (กรงเทพ. คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2542).

75

พยายามชแจงใหจนเขาใจวา ไทยมไดให ดาไล ลามะ เขาประเทศในฐานะผน าทางการเมองของทเบต แตในฐานะผไดรบรางวลโนเบล อกทงมไดมกจกรรมทางการเมองทเกยวของกบจน เชนเดยวกน ขอดของนโยบายดงกลาว กคอ เปนการแสดงออกทชดเจนวา รฐบาลไทยใหความส าคญกบหลกการสทธมนษยชน แมมไดเปนผเชอเชญบคคลเหลาน เพยงแตอนญาตใหเขาประเทศระยะสน นอกจากนนยงเปนการแสดงใหเหนวา ไทยเปนรฐเลกทมจดยนและไมหวนเกรงวาจะกระทบความสมพนธกบมหาอ านาจ แตรฐบาลไทยพรอมยนหยดในหลกการทถกตอง8 อยางไรกด รฐบาลไทยยงไดพยายามใหความส าคญกบความรวมมอทางเศรษฐกจในระดบอนภมภาค โดยเฉพาะอยางยง “สเหลยมเศรษฐกจ” ระหวางภาคเหนอของไทยกบพมา ลาว และจนตอนใต ไทยมเปาหมายทจะสรางการเชอมโยง 4 ดานกบประเทศเหลาน9 คอ เชอมโยงทางกายภาพ (Physical Linkage) ดวยการพฒนาถนน ทางรถไฟ และใชแมน าโขงเปนเสนทางคมนาคมขนสงทางเรอ เชอมโยงดานมนษย (Human Linkage) โดยการสงเสรมการทองเทยว ฝกอบรมบคลากรรวมกน เชอมโยงดานเศรษฐกจ ทงการคา (Economic Linkage) การลงทน และการใหความชวยเหลอ และเชอมโยงทางการเมอง (Political Linkage) เพอมตรภาพ ความมนคง และการอยรวมกนโดยสนต10 ยงไปกวานน รฐบาลชวน หลกภย ยงไดใหความส าคญกบความรวมมอทางเศรษฐกจระหวางภาคใตของไทย กบทางภาคเหนอของมาเลเซย และเกาะสมาตราของอนโดนเซย ท เรยกวา “สามเหลยมเศรษฐกจ” (Growth Triangle) หรอความรวมมอระหวางอนโดนเซย-มาเลเซย-ประเทศไทย (IMT-GT) นายกรฐมนตรชวน หลกภย เหนดวยกบขอเสนอของนายกรฐมนตรมาเลเซย มหาธร โมฮมหมด ทจะรวมมอกนพฒนาเศรษฐกจของ 3 ชายแดน คอชายแดนภาคใตของไทยใน 5 จงหวดประกอบดวย สงขลา ยะลา สตล ปตตาน นราธวาส รฐภาคตะวนตกเฉยงเหนอ 4 รฐของมาเลเซย คอ เคดาห เปอรลส เปรก ปนง และ 3 จงหวดของเกาะสมาตราในอนโดนเซย รวมทง เขตปกครองพเศษอาเจะห สมาตราเหนอและตะวนตก โดยรวมกนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรมนษยใหเกดประโยชนสงสด รวมทงอ านวยความสะดวกใหแกการเคลอนยายสนคาบรการ แรงงาน และเงนทนในบรเวณพนทชายแดนรวมโครงการ เพอพฒนาพนทหางไกลใหเจรญดวยการสรางงาน เพมรายได และกระจายความเจรญไปสพนทชายแดนดงกลาว โดยเนนความรวมมอ 10 สาขา คอ การทองเทยว การคาชายแดนและการลงทน การพฒนาทรพยากรมนษย การเกษตรและประมง พลงงาน อตสาหกรรม การเชอมโยงโครงสรางพนฐาน การขนสงและบรการเดนเรอ การบรหารการจดการ และการดแลจดการสงแวดลอม11

8 “ไทยกบคณะโนเบลสนตภาพไดหนาหรอเจบตว,”สยามโพสต, ตลาคม 16, 2536, 6. 9 พอพล อยยานนท, “เขตสเหลยมเศรษฐกจ: โอกาสทองเศรษฐกจไทย,” บานเมอง, กรกฎาคม 31, 2536, 23. 10 จลชพ ชนวรรโณ, ภมทศนเศรษฐกจการเมองโลก: วกฤตกบการทาทายในศตวรรษท 21 (กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2558), 322-326. 11 เพงอาง.

76

นโยบายตางประเทศของรฐบาลชวน หลกภย มจดเดนทขยายความรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานทงกรอบทวภาคและพหภาคในระดบอนภมภาค สงผลใหความสมพนธกบประเทศเพอนบานดขนใกลชดกนยงขน แตการเมองภายในของรฐบาลผสมหลายพรรค มกไมคอยมเสถยรภาพ ดวยทางพรรคการเมองตองการเปนแกนน าจดตงรฐบาลเพอทหวหนาพรรคจะไดขนเปนนายกรฐมนตร ความขดแยงทางดานนโยบายและการเมอง ท าใหนายกรฐมนตรชวน หลกภย ยบสภาเพอใหมการเลอกตงใหม ซงสงผลใหพรรคประชาธปตยกลายเปนพรรคฝายคาน 2. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร บรรหาร ศลปอาชา ค.ศ. 1995-1996 (พ.ศ. 2538-2539) และ พล.อ. ชวลต ยงใจยทธ ค.ศ. 1996-1997 (พ.ศ. 2539-2540) การเลอกตงใน ค.ศ. 1995 (พ.ศ. 2538) น าไปสการจดตงรฐบาลผสมโดยมพรรคชาตไทยเปนแกนน าจดตงรฐบาลผสม โดย บรรหาร ศลปอาชา เปนนายกรฐมนตร และ ม .ร.ว. เกษมสโมสร เกษมศร เปนรฐมนตรวาการประทรวงการตางประเทศ เนองจากบรหารประเทศดวยระยะเวลาอนสนเพยง 1 ป เพราะความขดแยงภายในพรรครวมรฐบาล จงมไดมผลงานตางประเทศตอประเทศเพอนบานชนใดทโดดเดน เพยงแตรกษาความสมพนธโดยการใหเงนชวยเหลอ (Aid) ในการสรางทาอากาศยานทมณฑะเลยในพมา อกทงใหเงนชวยเหลอ (Aid) ปรบปรงทาอากาศยานทหลวงพระบางในลาว ผลงานทโดดเดนทสดดานการตางประเทศของรฐบาลบรรหาร ศลปอาชา เหนเปนการจดประชมสดยอดเอเชย-ยโรป (Asia-Europe Meeting: ASEM) ซงเปนขอเสนอของนายกรฐมนตรสงคโปรโกะ จกตง (Goh Chok Tong) ตอนายกรฐมนตรชวน หลกภย เพอขอใหไทยเปนเจาภาพครงแรกของการประชมระหวางกลมประเทศเอเชย ประกอบดวย อาเซยน 7 ประเทศและ จน ญปน เกาหลใต กบกลมประเทศตลาดรวมยโรป เพอประโยชนในการสงเสรมความรวมมอทางเศรษฐกจ โดยจดขนในวนท 1-2 มนาคม ค.ศ. 1996 (พ.ศ. 2539) แตเกดการยบสภากลาง ค.ศ. 1995 (พ.ศ. 2538) จนน าไปสการเลอกตงและท าให บรรหาร ศลปอาชา ขนเปนนายกรฐมนตร และท าหนาทเปนเจาภาพการประชม ASEM ครงแรกทกรงเทพฯ แตความขดแยงระหวางพรรคการเมองในรฐบาลผสม น าไปสการจดตงรฐบาลใหมภายใตการน าของพรรคความหวงใหม ซงม พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ เปนหวหนาพรรค ปญหาเศรษฐกจโดยเฉพาะอยางยง การกยมเงนจากตางประเทศของภาคเอกชน การเกงก าไร ตลอดจนปญหาหนเสยของสถาบนการเงนเรมปรากฏ สงผลใหรฐบาลภายใตนายกรฐมนตร พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ จ าตองลอยตว (float) คาเงนบาทในวนท 2 กรกฎาคม ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540) แตหนระยะสนของภาคเอกชนจ านวนมากท าใหตางประเทศขาดความเชอมนในคาเงนบาท การตอสกบการเกงก าไรท าใหรฐบาลสญเสยทนส ารองเงนตราตางประเทศเปนจ านวนมากสงผลใหเสถยรภาพของรฐบาล พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ สนคลอน

77

นโยบายตางประเทศตอเพอนบานในสมยรฐบาล พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ คอการสงเสรมความรวมมอ 5 ฝายหรอ “หาเหลยมเศรษฐกจ” ทางดานตะวนตกของไทย คอ BIMST-EC (Bangaladesh-India-Myanmar-Srilanka-Thailand Economic Cooperation ตอมาเปลยนเปน Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation) โดยรฐบาลภายใต พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ นายกรฐมนตร และนายประจวบ ไชยสาสน เปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ นายพทกษ อนทรวทยานนท เปนรฐมนตรชวยวาการตางประเทศ ใหความส าคญกบประเทศทอยทางตะวนตกของประเทศไทยมากขน (Look-West) จงรอฟนแนวคด ความรวมมอในอนภมภาคหาเหลยมเศรษฐกจ ระหวางไทย-พมา-บงคลาเทศ-อนเดย-และศรลงกา อกครง รฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ พทกษ อนทรวทยานนท ไดเดนทางไปเยอนประเทศศรลงกา บงคลาเทศ และอนเดย ระหวางวนท 9-10 มนาคม และ 20-23 เมษายน และ 27-30 พฤษภาคม ค.ศ. 1997 ตามล าดบ ทกประเทศแสดงความสนใจทจะรวมมอในกรอบดงกลาว สวนพมาหรอเมยนมาทไทยไดทาบทามใหเขารวมดวย แสดงทาทวายงไมพรอม12 กระทรวงการตางประเทศของไทยไดมบทบาทส าคญในการจดการประชมเจาหนาทอาวโสและการประชมระดบรฐมนตร 4 ประเทศ ยกเวนพมา เพอสงเสรมความรวมมอระหวาง 4 ประเทศทางดานตะวนตกของไทย ระหวางวนท 4-6 มถนายน ค.ศ. 1997 รฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ พทกษ อนทรวทยานนท เปนหวหนาคณะผแทนไทยและเปนประธานการประชมความรวมมอเศรษฐกจระดบอนภมภาค 4 ประเทศ และไดมการรวมลงนามใน ปฏญญากรงเทพฯ วาดวยการจดตงกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจระหวาง บงคลาเทศ- อนเดย-ศรลงกา-ไทย (BIST-EC) โดยมจดประสงคทจะสรางความเจรญทางเศรษฐกจและสงคมดวยการสงเสรมความรวมมอทตงอยบนพนฐานของความเทาเทยมกนและผลประโยชนรวมกนทางเศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย อกทงยงใหความชวยเหลอแกประเทศสมาชกในรปของการฝกอบรมและคนควาวจย ประเทศสมาชกไดตกลงทจะรวมมอใน 9 สาขา คอ 1. การคา 2. การลงทนและอตสาหกรรม 3. เทคโนโลย 4. การพฒนาทรพยากรมนษย 5. การทองเทยว 6. ความรวมมอดานการเกษตร 7. พลงงาน 8. การขนสง และ 9. สาธารณปโภค กลไกส าคญของกรอบความรวมมอดงกลาวมการประชมระดบรฐมนตรและระดบเจาหนาทอาวโส ตอมาพมาเขารวมดวยเปนประเทศท 5 หรอ BIMST-EC เศรษฐกจไทยไดกลายเปนเศรษฐกจฟองสบจากการเกงก าไรในตลาดหนและในอสงหารมทรพย ตามมาดวยการฉอโกงในธนาคารกรงเทพฯ พาณชยการ (BBC) ตลอดจนความไมโปรงใสในการจดการของบรษทเงนทนและสถาบนการเงนหลายแหงทลมเหลว การสงออกทชะลอตวใน ค.ศ. 1996 (พ.ศ. 2539) สงผลใหคาเงนบาทถกโจมตโดยนกเกงก าไร นกคาเงนระหวางประเทศ และผจดการกองทน (Hedge Fund) ตาง ๆ ในตลาดการเงนโลก นโยบายทผดพลาดของผบรหารการคลงของประเทศและธนาคารแหงประเทศไทย สงผลใหรฐบาลของ

12 เพงอาง, 327-328.

78

นายกรฐมนตร พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ ตองประกาศลอยตวคาเงนบาท13 ในวนท 2 กรกฎาคม ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540) คาเงนบาทลดลงจาก 26 บาท เปน 35 บาท และ 40 บาท ตอ 1 ดอลลารสหรฐฯ ภายใน 1 เดอน สงผลใหรฐบาลตองประกาศขอความชวยเหลอทางวชาการและการเงนในเดอนสงหาคมจากกองทนการเงนระหวางประเทศ IMF รวมเปนมลคา 17.2 พนลานดอลลารสหรฐฯ14 วกฤตทางเศรษฐกจดงกลาวกดดนใหรฐบาลนายกรฐมนตร พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ ลาออกจากต าแหนงและเปดโอกาสใหพรรคประชาธปตยจดตงรฐบาลใหมในเดอนตลาคม ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540)

3. ชวงรฐบาลประชาธปไตย นายกรฐมนตร ชวน หลกภย ครงท 2 ค.ศ. 1997-2000 (พ.ศ. 2540-2543)

พรรคประชาธปตยมกเผชญกบความทาทายรปแบบตางๆ เมอไดเปนแกนน าในการจดตงรฐบาล ในสมยแรกระหวาง ค.ศ. 1992-1995 (พ.ศ. 2535-2538) นายกรฐมนตรชวน หลกภย เผชญกบความทาทายทางการเมอง หลงการยดอ านาจของคณะทหาร (รสช.) ใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) และ “พฤษภาวปโยค” ใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) นายกรฐมนตรชวน หลกภย คอนขางประสบความส าเรจในการฟนฟการปกครอง ระบอบประชาธปไตยเสรใหมเสถยรภาพในระดบหนง รฐบาลของนายกรฐมนตรชวน หลกภย ชวงท 2 ใน ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540) นน เผชญกบความทาทายทางเศรษฐกจ อนเปนผลมาจากการประกาศลอยตวคาเงนบาทของรฐบาลชดกอน น าไปสความไมเสถยรภาพทางการเงนและเกดวกฤตเศรษฐกจ นายกรฐมนตรชวน หลกภย ตระหนกดถงความจ าเปนเรงดวนทจะตองฟนฟเศรษฐกจไทยให กลบคนสปรกต จงแตงตง ธารนทร นมมานเหมนทร นกการธนาคารผมประสบการณขนเปนรฐมนตรกระทรวงการคลง และ ดร.ศภชย พาณชภกด เปนรฐมนตรวาการกระทรวงพาณชยและรองนายกรฐมตร สวนการตางประเทศ ไดแตงตง ดร.สรนทร พศสวรรณ ซงเคยเปนอดตรฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ ขนเปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ และม ม.ร.ว.สขมพนธ บรพตร เปนรฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ แมวาความเรงดวนของรฐบาลจะเปนความพยายามฟนฟเศรษฐกจใหกลบมาขยายตว แตการตางประเทศกมบทบาทเสรมทส าคญในการสรางความเชอมนใหกบเศรษฐกจไทย รฐบาลไทย และประเทศไทย รฐบาลของนายกรฐมนตรชวน หลกภย ด าเนนนโยบายตางประเทศทแขงขน (pro-active) อกทงใหความส าคญกบหลกการสากลทงประชาธปไตยและสทธมนษยชนทเปนทยอมรบในโลก เพอสรางภาพลกษณความเชอมนในประชาคมโลก

13 ศภวฒ สายเชอ และ ถนอมศร ฟองอรณรง, เศรษฐกจไทยพลาดสวกฤต (กรงเทพ : พฆเนศเซนเตอร, 2543), 95-96. 14 เพงอาง., 375.

79

ดงค าแถลงนโยบายตางประเทศ หนงใน 7 ขอ ของรฐบาล วา“รวมมบทบาทในเวทระหวางประเทศในดานการคมครองและสงเสรมคานยมประชาธปไตยและสทธมนษยชน”15 ยงไปกวานน ในวนแถลงนโยบายของรฐบาลตอสภาผแทนราษฎร นายกรฐมนตรชวน หลกภ ย ยงใหความส าคญกบประเทศเพอนบาน โดยแถลงวารฐบาล “สงเสรมมตรภาพ สมานฉนท และความรวมมอกบประเทศเพอนบานและประเทศในภมภาคเอเชย-แปซฟก โดยใชศกยภาพและประสบการณทางการทตอยางมประสทธภาพและประสทธผลสงสด”16 นายกรฐมนตรและรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศไดกระชบความสมพนธกบผน าของประเทศเพอนบานดวยการไปเยอนซงกนและกน อกทงปรกษาหารอในการรวมมอระหวางกนทงทางดานเศรษฐกจ และประเดนดานความมนคงใหมๆ (Non-traditional Security Issues) อกทงน าเสนอกรอบความรวมมอใหมๆ เชน ASEAN+3 ระหวางอาเซยน จน ญปน และ เกาหลใต รวมทงสงเสรมความเขาใจอนดและเสถยรภาพในภมภาคโดยการเชญเกาหลเหนอใหเขามาเปนสมาชกของเวทปรกษาหารอดานความมนคงของอาเซยน หรอ ASEAN Regional Forum (ARF) นอกเหนอจากการสนบสนนใหรบประเทศในภมภาค คอ ลาว และ พมา เปนสมาชกอาเซยนล าดบท 8 และ 9 ใน ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540) และกมพชาเปนสมาชกอนดบท 10 ใน ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) สวนความสมพนธทวภาคกบเพอนบานกด าเนนไปอยางใกลชด ปจจยทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศตอเพอนบานดงกลาว มทง ปจจยภายนอกหรอสภาพแวดลอมทางยทธศาสตร และปจจยภายในของไทยเอง โดยปจจยภายนอกทส าคญ ไดแก 1. บทบาทของสหรฐฯ ในฐานะเอกอครอภมหาอ านาจ (Supreme Power) หลงการลมสลายของลทธคอมมวนสตในยโรปตะวนออกในปลาย ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532) และการแตกสลายของสหภาพโซเวยตในปลายเดอนธนวาคม ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) การเมองโลกทเคยเปนการเผชญหนาระหวางสองคายอ านาจไดสนสดลง การสนสดของสงครามเยนท าใหสหรฐฯ มอ านาจและอทธพลสงยง จนการเมองโลกถกมองวาเขาสยค “ขวอ านาจเดยว (Uni Polar)” ทสหรฐฯ กลายเปนเอกอครอภมหาอ านาจ (Supreme Power) ททรงอทธพลยง โดยสหรฐฯ ไดพยายามจดระเบยบการคาในโลกโดยสนบสนนจดตง “องคการการคาโลก” (World Trade Organization) และเขาไปมบทบาทในทกภมภาคเพอขยายผลประโยชนของสหรฐฯ รวมทงในเอเชยตะวนออก จะเหนไดวา เมอสหรฐฯ แสดงความไมเหนดวยกบขอเสนอของญปนในการจดตง Asian Monetary Fund (AMF) เพอแกไขวกฤตการเงน ขอเสนอดงกลาวกไมอาจน าไปปฏบตได บทบาทและอ านาจทางการเมองและเศรษฐกจของสหรฐฯ ท าใหไทยตองอธบายใหสหรฐฯ ตระหนกถงความเขมงวดของเงอนไขของ IMF ทไทยตองการผอนปรนโดยเฉพาะอยางการมงบประมาณสมดลหรอเกนดล

15 กระทรวงการตางประเทศ, การตางประเทศไทย พ.ศ. 2540-2543 (กรงเทพ: อมรนทรพรนตงและพบลชชง, 2543), 33. 16 เพงอาง.

80

2. วกฤตทางการเงนในเอเชยตะวนออก วกฤตเศรษฐกจไดเรมขนจากการลอยตวคาเงนบาทของประเทศไทยในวนท 2 กรกฎาคม ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540) แตสงผลกระทบตอหลายประเทศในเอเชยตะวนออก โดยเฉพาะอยางยงอนโดนเซย และเกาหลใต แมแตฮองกงกไดรบผลกระทบ แตจนนนพยายามอยางเตมทในการรกษาเสถยรภาพของคาเงนในฮองกง เพราะฮองกงเพงกลบมาอยภายใตอธปไตยของจนในเดอนกรกฎาคมปเดยวกน วกฤตดงกลาว สงผลใหกองทนการเงนระหวางประเทศ ( IMF) เขามามบทบาทในการแกไขปญหาภายใตการก ากบของสหรฐฯ ซงมสดสวนทางการเงนสงสดใน IMF อยางไรกด ความพยายามของ IMF ไมคอยประสบความส าเรจนก ท าใหเกดเสยงวพากษวจารณประสทธภาพและความเหมาะสมของนโยบายตาง ๆ ของ IMF ตอวกฤตเศรษฐกจของไทย ท าใหบทบาททางเศรษฐกจของไทยในการรวมมอกบประเทศเพอนบานลดลงบาง 3. บทบาทของประเทศในเอเชยตะวนออกในการรวมมอแกไขวกฤตการณ แมวาสถาบนทางการเงนระดบโลก เชน กองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) และธนาคารเพอการพฒนาเอเชย (ADB) มบทบาทส าคญในการแกไขวกฤตเศรษฐกจ แตประเทศในเอเชยหลายประเทศเขามามสวนรวมในการสมทบเงนทนเพอแกไขวกฤตเศรษฐกจดวยกน บทบาทของญปนและจนไดทวมากขนจนเปนโอกาสใหเกดความรวมมอทางเศรษฐกจในมตตางๆ นอกเหนอจากมตดานการคาในอดต ความรวมมอทางการเงนระหวางประเทศในเอเชยนน ท าใหเกดความรสกทเปนการพงพาอยางซบซอน (Complex Interdependent) จนน าไปสความรสกของการเปนประชาคมเศรษฐกจ (Economic Community) รวมกนในเวลาตอมา ไทยมบทบาทส าคญในการสรางความรวมมอทางการเงนกบประเทศเพอนบานในอาเซยนและประเทศมหาอ านาจทางเศรษฐกจในเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ สวนปจจยภายในของประเทศไทยทส าคญ คอ 1. ความออนแอและเปราะบางของเศรษฐกจไทย แมวาเศรษฐกจเคยเตบโตเปนเลขสองหลกทรอยละ 13, รอยละ 11 และรอยละ 10 ใน ค.ศ. 1989 (พ.ศ. 2532), ค.ศ. 1990 (พ.ศ. 2533), และ ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) แตความพยายามเปนศนยกลางการเงนของรฐบาลพลเอกชาตชาย ชณหะวณ ทแสดงเจตจ านงคตอ กองทน IMF วาจะเปดเสรทางดานการเงน น าไปสการกยมเงนของภาคเอกชน ในขณะทภาครฐและกลไกควบคมเชนธนาคารแหงประเทศไทยมไดพฒนากลไกในการประกนความเสยง เชน ปลอยใหคาเงนบาทลอยตวเพอเปนกลไกเตอนใหผกมวนยทางการเงน การลดลงของการสงออกจากการแขงขนจากจนทลดคาเงนประกอบกบการลดลงของการลงทนจากญปนอนเนองมาจากการแตกของเศรษฐกจฟองสบของญปน ท าใหเศรษฐกจไทยทพงพาเงนลงทนจากตางชาตและการสงออกมความเปราะบางและออนแอ จนไมสามารถทดทานกระแสการเกงก าไรได เศรษฐกจไทยจงเผชญกบวกฤตทยากจะแกไข ท าใหเกดการวางงานและธรกจหลายประเภทประสบปญหาการเงน สงผลตอบทบาทของไทยในการรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบาน แตทงนไทยกพยายามรวมมอทางด านอน ๆ ทดแทนเพอแสดงความจรงใจ 2. ประสบการณและวสยทศนของทมงานดานตางประเทศของรฐบาลพรรคประชาธปตย ดร. สรนทร พศสวรรณ รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ และ ม.ร.ว.สขมพนธ บรพตร รฐมนตรชวยวา

81

การกระทรวงการตางประเทศ มวฒการศกษาสงและเคยมประสบการณศกษาในตางประเทศ จงเขาใจหลกการและกลไกของการด าเนนปฏสมพนธระหวางประเทศ ยงไปกวานนการเคยด ารงต าแหนงรฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ ท าให ดร.สรนทร มประสบการณและมสายสมพนธในหลายประเทศ รวมทงประเทศมหาอ านาจและประเทศเพอนบาน ดร.สรนทร ยงเปนรฐมนตรตางประเทศทนบถอศาสนาอสลามและมแนวทางสายกลาง ท าใหสามารถตดตอกบประเทศตางๆ ในโลกมสลมไดอยางสนทสนม ความมน าใจและไมตรจตชวยใหประเทศไทยมเพอนบานและผสนบสนนมากมาย ดงจะเหนไดจากความพยายามในการผลกดนคนไทยใหมบทบาทในเวทระดบโลก เชน การเขาชงต าแหนงบรหารในองคการการคาโลก (WTO) เปนตน นโยบายตางประเทศของรฐบาลไทยตอประเทศเพอนบานเนนความรวมมอทางเศรษฐกจ อกทง พยายามคลคลายปมปญหาทสงผลกระทบตอความสมพนธทวภาคระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน ทงเรองเขตแดนกบกมพชา มงอพยพจากลาว ยาเสพตดกบพมา และการประมงกบเขตทบซอนทางทะเลกบเวยดนาม ความสมพนธระหวางไทยกบมาเลเซยมความใกลชด เนองจากผน าของทงสองประเทศคนเคยกนด นายกรฐมตรชวน หลกภย ไดพบปะหารอกบนายกรฐมนตรมาเลเซย มหาธร โมฮมหมด บอยครง เพอปรกษาหารอเกยวกบความรวมมอในการแกไขปญหาความรนแรงใน 3 จงหวดภาคใต และปญหาเขตแดนบรเวณแมน าโกลก ตลอดจนการเจรจาเพอแกไขการทเรอประมงไทยมกถกจบกมเนองจากลกลอบจบปลาในนานน ามาเลเซย นายกรฐมนตรทงสองยงไดรวมเปนสกขพยานในพธลงนามขายกาซธรรมชาตจากพนท พฒนารวม (Joint Development Area - JDA) ไทย-มาเลเซย ในเดอนตลาคม ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) อนน าไปสการด าเนนโครงการวางทอกาซในพนทภาคใตของไทย สวนความสมพนธระหวางไทยกบพมา คอนขางซบซอนเพราะมปจจยการเมองและความขดแยงของชาตพนธในพมามาเกยวของสงผลกระทบตอความสมพนธไทย-พมา รฐมนตรตางประเทศ ดร.สรนทร พศสวรรณ ใหความส าคญกบหลกการประชาธปไตยและหลกสทธมนษยชน อกทงตระหนกถงปญหาภายในของพมาทสงผลกระทบตออาเซยนในสายตาของประชาคมโลก ดงนน จงเสนอนโยบาย “เกยวพนแบบยดหยน” (Flexible Engagement) มาแทนท “เกยวพนเชงสรางสรรค” (Constructive Engagement) โดย ดร.สรนทร เสนอใหใชเวทอาเซยนในการปรกษาหารอ แสดงความคดเหนอยางสรางสรรคเกยวกบสถานการณของประเทศสมาชก17 เพอใหประเทศสมาชกตระหนกถงผลกระทบทเกดขน จะไดชวยกนหาทางรวมมอแกไข แตสมาชกบางประเทศกงวลวา อาจบานปลายหรออาจตความวาเปนการแทรกแซงกจการภายในของประเทศสมาชกอนๆ จงไมไดสนบสนน

17 สมชาย ภคภาสนววฒน, “นโยบายตางประเทศของไทย 1997-2000,” ใน เอเชยตะวนออกเฉยงใต: การเมอง เศรษฐกจ และการปรบตวหลงวกฤต, บก. สดา สอนศร (กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2552).

82

ประเทศไทยตองรบผลกระทบจากความขดแยงในพมา ดงเหตการณท นกศกษาพมายดสถานเอกอครราชทตพมาประจ าประเทศไทย เมอวนท 1 ตลาคม ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) กลมนกรบนกศกษาผหาญกลาแหงพมา (Vigorous Burmese Student Warrior) ซงจดตงโดยนกศกษาเมยนมาทตอตานกบรฐบาลทหารเมยนมา ไดเขายดสถานเอกอครราชทตเมยนมาทกรงเทพฯ รฐบาลไทยโดยเฉพาะอยางยง กระทรวงตางประเทศและกระทรวงมหาดไทย ไดพยายามเจรจาเพอใหปลอยตวประกน โดยขอเสนอของรฐบาลไทยคอ ใหแลกตวประกนทจบอยกบรฐมนตรของไทยเพอเปนการประกนวา พวกนกศกษาจะถกสงกลบพรมแดนพมาอยางปลอดภย รฐมนตรชวยวาการกระทรวงการตางประเทศ ม .ร.ว.สขมพนธ บรพตร พรอมดวยขาราชการกระทรวงมหาดไทยและต ารวจ 3 นาย ไดขนเฮลคอปเตอรน ากลมผกอการไปสงชายแดนพมา แมวารฐบาลพมาจะยนยอมใหใชมาตรการขนเดดขาด แตรฐบาลไทยกลบใชแนวทางการแกไขดวยการเจรจาสนตแลกตวประกนเพอปองกนการสญเสยชวตและเลอดเนอจนประสบความส าเรจในการคลคลายปญหา นอกจากปญหาการยดสถานเอกอครราชทตของพมา (เมยนมา) ในประเทศไทย โดยนกศกษาพมาทตอตานรฐบาลทหารพมา รฐบาลไทยภายใตนายกรฐมนตรชวน หลกภย ยงตองเผชญกยปญหาเขตแดนอนเนองมาจากการลวงล าเขตแดนโดยทงสองฝายและปญหาชายแดน โดยเฉพาะอยางยงปญหายาเสพตด ซงเกยวพนกบชนสวนนอยหลากชาตพนธในพมา สวนลาวนน รฐบาลนายกรฐมนตรชวน หลกภย พยายามกระชบความสมพนธใหใกลชดแนนแฟน เพราะตระหนกดวาผน าลาวยงคงหวาดระแวงไทย ทงๆ ทไทยไดพยายามแสดงความเปนมตรและรวมมอชวยเหลอลาวทางเศรษฐกจอยางมาก นายกรฐมตรชวน หลกภย ไดเยอนลาวระหวางวนท 26-28 พฤษภาคม ค.ศ. 2000 (พ.ศ. 2543) ตลอด 3 ป ความสมพนธระหวางไทยกบลาวคอนขางลม ๆ ดอน ๆ เพราะมคนลาวกลมหนงซงลาวเรยก “คนบด” ตองการโคนลมรฐบาล โดยเคลอนไหวรวมกบผลภยชาวลาวในตางประเทศ อกทงใชไทยเปนฐานปฏบตการกอความไมสงบในลาว แมวารฐบาลไทยจะปฏเสธและแสดงความจรงใจ แตผน าลาวกยงคลางแคลงใจ นอกจากนปญหาคาใจผน าลาวอกประการหนง คอ ผอพยพชาวมงในประเทศไทย บางคนลกลอบออกจากคายอพยพ แลวเขาไปปฏบตการกอกวนในลาว ท าใหรฐบาลลาวคดวา รฐบาลไทยรเหนเปนใจ ประเทศไทยจงอยระหวางทางเลอกสองทาง คอ สงตวผอพยพชาวมงกลบตามทลาวรองขอ หรอ ดแลผอพยพมงตามค าเรยกรองขององคการสทธมนษยชนของโลกตะวนตก ในทสดรฐบาลนายกรฐมนตรชวน หลกภย ตดสนใจเจรจากบลาว เรยกรองใหลาวดแลผอพยพชาวมง ซงลาวรบตกลง ดงนน รฐบาลชวน หลกภย จงสามารถปดคาย (ศนย) อพยพ แลวสงผอพยพชาวมงกลบลาวทงหมดในปลายเดอนธนวาคม ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) แมวาจะถกวพากษวจารณอยางมากจากประเทศตะวนตก แตกท าใหผน าลาวพอใจในความจรงใจและเปนมตรของไทย สวนนโยบายตางประเทศไทยตอกมพชานน รฐบาลนายกรฐมนตรชวน หลกภย สนบสนนกมพชาเขาเปนสมาชกอาเซยนล าดบท 10 ใน ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) อกทงพยายามเจรจากบกมพชาเกยวกบกรณพพาทเขตแดน โดยเจรจาและตกลงลงนามบนทกความเขาใจ (MOU) ระหวางรฐบาลแหงราชอาณาจกรไทยและรฐบาลแหง

83

ราชอาณาจกรกมพชา วาดวยการส ารวจและจดท าหลกเขตแดนทางบก (Memorandum of Understanding between the Government of Kingdom of Thailand and the Government of the Kingdom of Cambodia on the Survey and Demarcation of Land Boundary) หรอ MOU 2000 ท ตกลง ใหมการส ารวจและจดท าหลกเขตแดนทางบกตลอดแนวชายแดนรวมกน โดยยดถอสนธสญญาสยาม-ฝรงเศส รวมทงพธสารและแผนทปกปนทคณะกรรมการปกปนเขตแดนสยาม-อนโดจน ไดจดท าขนทกฉบบ บนพนฐานของการเคารพเสนเขตแดนระหวางประเทศทงสองทไดจดท าขนระหวางสยามกบฝรงเศสในอดต ในขณะเดยวกน นโยบายตางประเทศของไทยตอเวยดนาม ไดคบหนาไปมาก โดยทงสองประเทศสามารถตกลงเกยวกบการลาดตระเวณทางทะเลระหวางกองทพเรอของทงสองประเทศรวมกนเพอปองกนการละเมดเขตแดนทางทะเล และการลกลอบท าประมงในนานน าของแตละฝาย เจรจาเพอขยายความรวมมอทางเศรษฐกจทงดานการคาและการลงทน อกทงเจรจาและบรรลความตกลงการก าหนดเขตแดนทางทะเลและพนทอางสทธซบซอนของเขตเศรษฐกจจ าเพาะ (Exclusive Economic Zone) ในอาวไทย ความรวมมอในการคลคลายปญหาดงกลาว ท าใหความสมพนธทวภาคไทย-เวยดนาม ใกลชดกนยงขน จนน าไปสการเยอนของประธานาธบดเวยดนามนายเจน ดก เลอง ในเดอนตลาคม ค.ศ. 1998 (พ.ศ. 2541) การแกไขวกฤตเศรษฐกจของรฐบาลผสมภายใตการน าของพรรคประชาธปตย แมวาจะฟนฟเศรษฐกจใหกลบมาขยายตวอกครงหนง แตเศรษฐกจหลายภาคสวนยงไมฟนตว ท าใหนกธรกจบางกลมไมพอใจ พรรครวมรฐบาล เกดความขดแยงและน าไปสการยบสภาเพอใหมการเลอกตงใหม

4. ชวงรฐบาลประชาธปไตย นายกรฐมนตร พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ค.ศ. 2001-2006 (พ.ศ. 2544-2549) พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร หวหนาพรรคไทยรกไทย ขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรในเดอนมกราคม ค.ศ. 2001 (พ.ศ. 2544) ภายหลงจากทพรรคไทยรกไทยไดรบคะแนนเสยงทวมทนจากการเลอกตงทวไป โดยพรรคไทยรกไทยไดทนงในสภาผแทนราษฎรถง 248 ทนง หรอ ม ส.ส. เกอบกงหนงของจ านวน ส.ส. ทงหมด 500 คน เมอมาจดตงรฐบาลผสมกบพรรคชาตไทยและพรรคชาตพฒนา ท าใหม ส.ส. รวม 318 คน สงผลใหรฐบาลผสมภายใตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เปนรฐบาลทมเสถยรภาพทางการเมองอยางมากจนอยครบวาระ 4 ป ตอมาในการเลอกตงทวไปวนท 6 กมภาพนธ ค.ศ. 2005 (พ.ศ. 2548) กไดรบคะแนนเสยงทวมทนถง 377 เสยง เปนรฐบาลทมเสถยรภาพทางการเมองมากทสดเพราะฝายคานนนตองการ 200 เสยงขนไป ถงจะเปดอภปรายไมไววางใจได นายกรฐมนตร พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร แตงตง ดร.สรเกยรต เสถยรไทย นกวชาการดานกฎหมายจากจฬาลงกรณมหาวทยาลยเปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ ในวาระแรก ระหวาง ค.ศ. 2001-2004 (พ.ศ. 2544-2547) แลวขนเปนรองนายกรฐมนตรในวาระทสอง โดยม นายกนตธร ศภมงคล เปนรฐมนตรวาการ

84

กระทรวงการตางประเทศ ค.ศ. 2005-2006 (พ.ศ. 2548-2549) กอนจะถกรฐประหารยดอ านาจการบรหารในวนท 19 กนยายน ค.ศ. 2006 (พ.ศ. 2549) ตลอด 6 ป 2 สมย ของรฐบาล นายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดด าเนนนโยบายตางประเทศทแขงขน (pro-active) โดยใหความส าคญกบผลประโยชนทางเศรษฐกจ (economic interests) ทงการคาและการลงทนมากกวาหลกการสากลทงประชาธปไตยและสทธมนษยชน โดยมงเนนไปทประเทศเพอนบานและมหาอ านาจทเปนคคาหลก นโยบายตางประเทศ “เกยวพนมงไปขางหนา” (Forward Engagement) ทเนนการคาและความสมพนธระหวางประเทศเชงรก ไดรบอทธพลจากปจจยหลายประการทงภายนอกและภายในของไทย ซงปจจยสภาพแวดลอมภายนอกทมอทธพลไดแก 1. กระแสโลกาภวตน (Globalization) ซงเปนกระบวนการทท าใหโลกบรณาการเปนอนหนงเดยวกน โดยท าให “กาละและเทศะ” มไดเปนอปสรรคตอการปฏสมพนธในมตตางๆ โดยเฉพาะอยางยงทางเศรษฐกจ อนเปนผลมาจากการพฒนาและปฏวตของเทคโนโลยสารสนเทศท าใหโลกเชอมโยงตดตอดวย ทน (Capital) ขอมลขาวสาร (Information) และ คานยม (Values)18 กระแสโลกาภวตนอนประกอบไปดวยกระแสทนครอบโลก กระแสขอมลขาวสารครอบโลก และกระแสคานยมครอบโลก ไดสรางโอกาสและความทาทายแกทกประเทศ19 รวมทงประเทศไทย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตร ไดใชโอกาสดงกลาวในการขยายบทบาทและผลประโยชนของประเทศไทยในเวทระหวางประเทศโดยเฉพาะอยางยงตอประเทศเพอนบาน แตนกวจารณบางคนมองวานายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ใชโอกาสนในการขยายผลประโยชนของธรกจของครอบครวชนวตร โดยเฉพาะอยางยงธรกจการสอสารผานดาวเทยม 2. การกอการราย 9-11 ตอสหรฐอเมรกา กลมผกอการราย 4 กลม ไดปฏบตการโจมตสถานทส าคญของสหรฐฯ โดยเชาตรในวนท 11 กนยายน ค.ศ. 2001 (พ.ศ. 2544) กลมแรกไดท าการยดเครองบนโบอง 767 ของสายการบนอเมรกน แอรไลน และบงคบใหบนพงชนตกเวลดเทรดเซนเตอรดานเหนอในนครนวยอรค เวลา 8.45 น. และอก 21 นาทตอมา เครองบนโบอง 747 ของสายการบนยไนเตดแอรไลนถกอกกลมบงคบใหพงชนตกเวลดเทรดเซนเตอรทางดานใต ความรอนมหาศาลจากการเผาผลาญน ามนในเครองบนทงสองและความเสยหายรนแรงท าใหโครงเหลกของตกแฝดเวลดเทรดเซนเตอรไมอาจทนทานไดอกตอไป จงถลมลงพนาศทง 2 ตก กลมผกอการรายกลมท 3 ไดบบบงคบเครองบนโดยสารพงชนตกเพนตากอน ซงเปนทตงของกระทรวงกลาโหมสหรฐฯ สงผลใหอาคารซกหนงถกท าลาย สวนเครองบนโดยสารล าทสถกควบคมโดยกลมผกอการราย แตประสบอบตเหตตกในขณะทมงตรงไปยงกรงวอชงตน ดซ เมองหลวงของสหรฐฯ การกอรายใน 18 จลชพ ชนวรรโณ, โลกในศตวรรษท 21: กรอบการวเคราะหความสมพนธระหวางประเทศ พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2560). 19 Paul Hirst and Graham Thomson, Globalization in Question, The International Economy and the Possibility of Governance (Cambridge: Polity Press, 1996).

85

ครงนมการวางแผนอยางเปนระบบ กอใหเกดความเสยหายอยางรนแรงมผเสยชวตหลายพนคน รวมทงพนกงานดบเพลง และผโดยสารบนเครองบนทง 4 ล า สหรฐฯ เชอวาการกอการรายเปนปฏบตการของกลมอลกออดะหภายใตการน าของโอซะมะ บนลาเดน ทหลบซอนอยในอฟกานสถาน สหรฐฯ พยายามกดดนใหอฟกานสถานสงตวบนลาเดนและกลมกอการรายเพอน าไปพจารณาคด แตไมไดรบการตอบสนอง น าไปสการท าสงครามตอตานการกอการราย (Global War Against Terrorism) ไทยจ าเปนตองแสดงทาทอยางระมดระวงตอประเดนดงกลาว มฉะนนจะสงผลกระทบตอประเทศเพอนบานทมประชากรนบถอศาสนาอสลามได 3. สงครามระหวางสหรฐอเมรกากบอฟกานสถานและสหรฐอเมรกากบอรก สหรฐฯ และพนธมตรตดสนใจใชก าลงและอาวธทนสมยเขาถลมอฟกานสถานในเดอนตลาคม ค.ศ. 2002 (พ.ศ. 2546) เมอสหรฐฯ และพนธมตรพยายามเรยกรองใหรฐบาลตอลบนในอฟกานสถานสงมอบตวบนลาเดน แตถกปฏเสธ จงขอมตคณะมนตรความมนคงแหงสหประชาชาตในการโจมตเพอไลลาตวโอซะมะ บนลาเดน อยางกด แมวาสหรฐฯ จะสามารถท าลายรฐบาลตอลบนและยดครองอฟกานสถานได แตกถกตอตานและสญเสยทหารและงบประมาณเปนจ านวนมาก ในการไลลาบนลาเดนและผกอการรายอนๆ ประธานาธบดจอรจ ดบเบลย บช แหงสหรฐอเมรกา ยงขยายสงครามดวยการโจมตในอรกทสหรฐฯ มองวาเปนหนงใน “แกนแหงความชวราย” (Axis of Evil) เนองจากสหรฐฯ เชอวา ประธานาธบดซดดม ฮสเซน ก าลงลกลอบพฒนาอาวธนวเคลยรอยางลบ ๆ การปฏบตการทางทหารในสองสมรภมของสหรฐอเมรกา แมวาจะสามารถโคนลมรฐบาลทงสองได แตสนตภาพทยงยนกยงมไดเกดขน ทงยงสรางความทกขยากใหกบประชาชนในอรกและอฟกานสถานรวมไปถงสงผลกระทบทางเศรษฐกจตอสหรฐฯ และโลกอกดวย สงครามดงกลาวยงท าใหประเทศไทยตองรวมมอกบประเทศเพอนบานทางเศรษฐกจมากขน เพอทดแทนความเสยงในการคาขายกบตะวนออกกลาง สวนปจจยภายในประเทศไทยในชวงนทส าคญประกอบดวย 1. ความทะเยอทะยานของนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ชยชนะของพรรคไทยรกไทยททวมทนจากการเลอกตงท าให พ.ต.ท. ทกษณ ขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรดวยความเชอมนทจะแสดงบทบาททงในระดบภมภาคและในระดบโลก นายกรฐมตร พ.ต.ท.ทกษณ ไดแตงตง ดร. สรเกยรต สเถยรไทย ใหด ารงต าแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ ทงสองมความเหนรวมกนวา ประเทศไทยตองสรางความไวเนอเชอใจใหกบประเทศเพอนบาน โดยใชผลประโยชนทางเศรษฐกจและสานตอความสมพนธสวนตวระหวางผน าของไทยกบของประเทศเพอนบาน โดยจะไมใหความส าคญตอหลกการสากลทเนนเรองประชาธปไตยหรอสทธมนษยชนดงรฐบาลกอน แตจะใหความส าคญค ากบผลประโยชนทางเศรษฐกจของไทยและของเพอนบาน อกทง นายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร กคาดหวงทจะเปนผน าของภมภ าคตอจากนายมหาธร โมฮมเหมด อดตนายกรฐมนตรของมาเลเซยทเตรยมวางมอทางการเมองในชวงเวลานน

86

2. ฐานเสยงทแขงแกรงของพรรคไทยรกไทยและพรรครวมรฐบาล การมจ านวน ส.ส. กวา 300 คน ท าใหพรรคไทยรกไทยและพรรครวมรฐบาลสามารถเช อมโยงถงคะแนนเสยงในพนทตางๆ โดยเฉพาะอยางยงภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอกบภาคกลางทางดานตะวนตก อกทงนโยบาย “ประชานยม” ตางๆ ทง 1 ต าบล 1 ผลตภณฑ กองทนหมบาน 30บาทรกษาทกโรค เปนตน ซงไดรบความนยมจากประชาชนคนรากหญาทวไป ท าใหรฐบาลพรรคไทยรกไทยเขมแขง มฐานเสยงสนบสนนทมนคง สงผลใหสามารถด าเนนนโยบายตางๆ รวมทงนโยบายตางประเทศไดอยางตอเนอง ซงชวยเพมเสถยรภาพใหกบรฐบาลนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และสรางความเชอมนใหกบนกลงทนตางชาตอกดวย รวมทงสงผลตอความเชอมนของผน าของประเทศเพอนบานทมตอรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร 3. นโยบายเศรษฐกจทววถ (Dual Track) ของรฐบาล เศรษฐกจไทยก าลงฟนตวอยางชาๆ จากนโยบายขาดดลงบประมาณของรฐบาลชวน หลกภย อกทงไดรบเงนชวยเหลอ “มยาซาวา” จากญปน สงผลใหเศรษฐกจหลายภาคสวนฟนตว รฐบาลของนายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร ไดเรงกระตนเศรษฐกจใหขยายตวอยางตอเนอง ดวยนโยบายเศรษฐกจทววถ (Dual Track) หรอคขนาน โดยวถหนงเนนกระตนเศรษฐกจภายในประเทศดวยนโยบายประชานยม จากงบประมาณขาดดล และใชเงนนอกงบประมาณ (Off Budget) ดงนโยบายประชานยมทไดกลาวมาแลว ขณะทอกวถหนงขนานค กคอ สงเสรมขยายความสมพนธทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบาน และประเทศมหาอ านาจทเปนคคาหลก ใชการเจรจาขอตกลงการคาเสรทวภาค (Bilateral) และแบบภมภาค (Regional) รฐบาลไทยเปดการเจรจาการคาเสรกบ ญปน ออสเตรเลย นวซแลนด สหรฐอเมรกา สวนจนเปนการเจรจาระดบภมภาคระหวางจนกบอาเซยน นโยบายเศรษฐกจดงกลาวยงไดรบการสนบสนนจากการด าเนนนโยบายตางประเทศกบประเทศเพอนบานเพอสรางผลประโยชนรวมกนทางเศรษฐกจ นโยบายตางประเทศของรฐบาล พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตรทสอดคลองกบผลประโยชนเศรษฐกจมากกวาใหความส าคญกบหลกการประชาธปไตยหรอสทธมนษยชน ดวยนโยบาย “เกยวพนไปขางหนา” (Forward Engagement) กบประเทศเพอนบานทงลาว กมพชา พมา เวยดนาม และมาเลเซย นโยบายตางประเทศของไทยตอลาวเนนการสรางความไวเนอเชอใจ โดย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ยนยนวาไทยไมตองการแทรกแซงกจการภายในของลาวและไมไดสนบสนน “กลมคนบด” ทคดลมลางรฐบาลลาว อกทงเพอสรางความมนใจ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดจดใหมการประชมรวมคณะรฐมนตรไทยและลาว รวมทงสนบสนนใหมการสรางสะพานขามแมน าทชายแดนบรเวณแมน าเหอง จ.เลย และสนบสนนการกอสรางสะพานขามแมน าโขงแหงท 2 ท จ.มกดาหาร ขามไปยงสะหวนนะเขดของลาว ท าใหความสมพนธไทยกบลาวคอนขางใกลชดขน สวนความสมพนธระหวางไทยกบพมา มทาทใกลชดขน เพราะนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ด าเนนนโยบายทไมเหนดวยกบการกดดนรฐบาลทหารพมาไมวาจะทางการเมองและเศรษฐกจ และปรารถนาใหมการเจรจาเพอลดความขดแยงและสรางความปรองดองระหวางกลมตางๆ รฐบาลไทยไดสนบสนนการปรองดองในพมาโดยจดการประชมความรวมมอระหวางประเทศเพอสนบสนนการปรองดองแหงชาตพมา (Forum on

87

International Support for National Reconciliation in Myanmar) หรอ “กระบวนการกรงเทพ” (Bangkok Process) ในวนท 15 ธนวาคม ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) การประชมครงนเปดโอกาสใหพมา ไดชแจงแผนการปรองดองแหงชาต 7 ขนตอน โดยพมาจะจดใหมการประชมสมชชาแหงชาต (National Convention) เพอยกรางรฐธรรมนญการปกครอง อกทงใหผแทนของกลมชาตพนธตาง 8 กลมในพมาเขามามสวนรวมทางการเมอง รวมทงพรรคการเมองตาง ๆ และพรรคฝายคาน NLD ของนางอองซาน ซจ กระบวนการกรงเทพมการประชมเพยงครงเดยวแตชวยใหพมาเหนความจรงใจของรฐบาลนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ในการชวยเหลอพมาจากแรงกดดนของประเทศตะวนตก นายกรฐมตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ยงเปนนายกรฐมนตรของตางประเทศคนแรกทไปเยอนเมองหลวงใหมของพมาคอกรงเนปยดอ อยางไรกด มผตงขอสงเกตวา นโยบายตางประเทศทใกลชดและสนบสนนรฐบาลทหารของพมามใชเพอผลประโยชนของชาต แตมผลประโยชนทางธรกจของครอบครวชนวตร โดยเฉพาะอยางยง ธรกจดาวเทยมสอสารแอบแฝงอย20 เนองจากใน ค.ศ. 2002 (พ.ศ. 2545) บรษท Shin Sattelite ไดลงนามขอตกลงสรางระบบโทรคมนาคมในพมากบบรษท Bagan Cybertech ผใหบรการอนเทอรเนตพมาทอยใตการบรหารของ เยเหนงวน (Ye Naing Win) บตรของพลเอกขน ยนต ในปเดยวกนคณะกรรมการสงเสรมการลงทนของไทย (BOI) ของไทยอนมตสนบสนนโครงการลงทนสรางดาวเทยม IPSTAR ของ Shin Corp อกทงธนาคารเพอการสงออกและน าเขาแหงประเทศไทย (EXIM Bank) ยงใหกในอตราดอกเบยต า (Baht Loan) แกพมาถง 4000 ลานบาทอกดวย ยงไปกวานนธรกจของครอบครวชนวตรยงไดรบสมปทานจดหาอปกรณสอสารโทรคมนาคมใหกบพมาแตเพยงผเดยว นโยบายตางประเทศของไทยตอกมพชา ทวความใกลชดในระยะแรก โดยเฉพาะดานการทองเทยว รานอาหาร และโรงแรมทพก ท าใหละครโทรทศนของไทยและสนคาไทยเปนทนยมในกมพชา ในสมยรฐบาลพ.ต.ท.ทกษณ มการลงทนของนกธรกจไทยเปนจ านวนมาก ความสมพนธสวนตวทใกลชดระหวางนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร กบนายกรฐมนตรกมพชาฮนเซนชวยสงเสรมความสมพนธระหวางไทยกบกมพชา แตอาจท าใหกลมการเมองในกมพชาบางกลมไมพอใจ ความสมพนธทใกลชดสงผลใหรฐบาลไทยกบรฐบาลกมพชาลงนาม “บนทกความเขาใจวาดวยการอางสทธเหนอพนททางทะเลในไหลทวปทบซอนกน” (Memorendum of Understanding Regarding the Area of Their Overlapping Maritime Claims to the Continental Shelf)21 ในวนท 18 มถนายน ค.ศ. 2001 (พ.ศ. 2544) อยางไรกดการเมองภายในของกมพชา โดยเฉพาะอยางยง

20 ปวน ชชวาลพงศพนธ, การทตทกษณ: บทวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยยคทกษณ ชนวตร (กรงเทพ: ส านกพมพอาน, 2559). 21 สรเกยรต เสถยรไทย, กฎหมายและผลประโยชนของไทยในอาวไทย: กรณศกษาบนทกความเขาใจไทย-กมพชา เรองการเจรจา

สทธในอาวไทย (2010).

88

การเลอกตงทวไปทมความขดแยงแอบแฝงระหวางกลมการเมองตางๆ ในกมพชากสงผลกระทบตอความสมพนธไทย-กมพชา ความสมพนธระหวางไทยกบกมพชาเรมตงเครยดขนในตน ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) กอนการเลอกตงทวไป ดวยขาวลอเกยวกบนายกรฐมนตรฮนเซน จากพรรคฝายคานภายใตการน าของ สม รงส ทวจารณวาฮนเซนประนประนอมกบเวยดนามเกยวกบเขตแดน เปนบคคลไมรกชาต แตสถานการณพลกผนเมอหนงสอพมพ “รศมองกอร” ของกมพชาเสนอขาวเมอวนท 18 มกราคม ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) วา ดาราสาวไทย สวนนท คงยง ซงเปนดารายอดนยมในกมพชา ใหสมภาษณสอมวลชนกบพชาวา จะไมมาเยอนกมพชาเพราะเขมรแยงนครวดของคนไทยไป ซงรายงานการสมภาษณดงกลาวกอใหเกดเสยงวพากษวจารณและตอตานคนไทย ยงไปกวานน เมอสมเดจฮนเซน ปราศยทจงหวดกมปงจามในวนท 27 มกราคม ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) ซงถายทอดไปทวประเทศ ไดแสดงความรกชาตโดยประณามนางสาวสวนนทอยางรนแรง และเรยกรองใหชาวกมพชาถอดโปสเตอรภาพสวนนทออกจากบาน รวมทงใหสถานโทรทศนกมพชายกเลกการถายทอดละคร “ดาวพระศกร” แมวา สวนนท (กบ) คงยง ไดออกมาแถลงขาวทกรงเทพในวนท 28 มกราคม ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) วา ไมเคยพดประโยคดงกลาว แตกไมไดรบความสนใจจากสอของกมพชา เหตการณทวความรนแรงขนในวนท 29 มกราคม ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) เมอนกศกษากมพชารวมตวกนชมนมประทวงทสถานเอกอครราชทตไทย กรงพนมเปญตงแตชวงเชา และเพมจ านวนมากขนจากไมกรอยคนเปนพนคน ในชวงเยนวนเดยวกนไดมการปลอยขาวลออกวา เอกอครราชทตกมพชาและนกการทตกมพชาถกคนไทยทกรงเทพฯ บกเขาไปสงหาร ท าใหผชมนมประทวงชาวกมพชาโกรธแคนจงบกปนขามรวสถานทตเพอหวงแกแคนนกการทตไทย อกทงเผาท าลายสถานทตไทยและท าเนยบทต ท าใหนกการทตไทยตองปนก าแพงหนเพอหาทปลอดภย นอกจากนชาวกมพชาจ านวนหนงยงบกรกเขาไปในรานคาและบรษทของนกธรกจไทยอกทงขโมยทรพยสน เหตการณทเกดขนด าเนนไปโดยปราศจากการขดขวางของเจาหนาทต ารวจ ทง ๆ ท กระทรวงมหาดไทยกมพชากตงอยไมไกลจากสถานทเกดเหต เหตการณจลาจลและความวนวายดงกลาว มสาเหตสวนหนงมาจากความขดแยงของการเมองภายในกมพชา ทงระหวางพรรคฝายคานภายใต สม รงส กบพรรคประชาชนและภายในพรรคประชาชนโดยเฉพาะอยางยงระหวางสมเดจฮนเซน กบสมเดจเจยซม ซงฝายหลงตองการลดอ านาจและอทธพลของฝายแรกทครองอ านาจมาชานาน อกทงตองการสงเสรม เจย สพารา ผวาราชการกรงพนมเปญ22 ใหขนสอ านาจในต าแหนงสงขน จงฉวยโอกาสสรางสถานการณเนองจากเหนวาสมเดจฮนเซน ใกลชดกบ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เพอใหสมเดจฮนเซน

22 ในขณะเกดจราจล เจย สพารา มไดอยในกรงพนมเปญ อางวาไปเตรยมรบสมเดจฮนเซนทจงหวดพระวหารแตหลงจากเหตการณจราจล เจย สพารา ถกปลดจากต าแหนงแลวแตงตงเปนทปรกษานายกรฐมนตรซงแทบจะไมมอ านาจใดเลย ขอสงเกตอกประการหนงคอ สมเดจเจย ซม ตอมาตองหลบหนออกจากประเทศชวคราว ซงแสดงถงความขดแยงกบสมเดจฮนเซน

89

กระท าการใดอยางหนง ไมวาจะปกปองฝายไทยหรอวพากษวจารณฝายไทย กจะสงผลเสยตอภาพพจนและความชอบธรรมของสมเดจฮนเซน แตสมเดจฮนเซนเกาะกระแสชาตนยมโดยวจารณดาราไทย อกทงเชอวาสามารถคมสถานการณไดโดยไมคาดคดวาจะมการใชความรนแรงเกดขน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตรไทย พยายามตดตอทางโทรศพทกบสมเดจฮนเซน แตไมส าเรจ จงประสานงานกบสมเดจเตย บน รฐมนตรกระทรวงกลาโหมเพอน าเครองบนทหารไปรบคนไทยออกมาจากกมพชา รฐบาลไทยไดลดระดบความสมพนธทางการทตไปสระดบอปทตเพอแสดงความไมพอใจตอความรนแรงทเกดขน และเรยกรองใหกมพชาชดใชคาเสยหาย กระทรวงตางประเทศไทยไดกดดนกมพชาโดยแจงใหกมพชาทราบวานานาชาตก าลงจบตามองกมพชาวาจะจดการกบสถานการณอยางไร เพอจะไมใหสงผลกระทบตอความเชอมนของนกลงทนตางชาตในการลงทนในกมพชา ความรนแรงของเหตการณนไดท าใหคนไทยบาดเจบ 7 คน รวมถงขาราชการสถานเอกอครราชทตไทย 2 คน ทรพยสนและอาคารสถานเอกอครราชทตรวมถงท าเนยบทพก ตลอดจนทรพยสนของขาราชการในสถานทตเสยหายเปนมลคาเกอบ 6 ลานเหรยญสหรฐฯ รานคาและบรษทของคนไทยอก 17 แหงทถกเผาท าลายและปลนคดเปนความเสยหายเกอบ 34 ลานเหรยญสหรฐฯ ความรนแรงดงกลาวนอกจากมสาเหตมาจากความขดแยงภายในกลมการเมองตางๆ ของกมพชาดงกลาวแลว ยงมสาเหตมาจากทศนคตดานลบของชาวกมพชาทมตอประเทศไทย อนเปนผลมาจากประวตศาสตรชาตนยมของทงสองประเทศ คนกมพชารสกคบแคนใจตออดตทเคยยงใหญและรงโรจนของอาณาจกรโบราณนครวดถกท าลายจากความพายแพตอกองทพอยธยา23 กมพชาออนแอและสญสนอ านาจ อกทงสญเสยดนแดนใหกบอาณาจกรเพอนบาน อกทงไดตกเปนประเทศราชของไทย จนกระทงตกเปนอาณานคมของฝรงเศสในเวลาตอมา ทศนคตดานลบดงกลาวถกตอกย าในต าราเรยนประวตศาสตรและสอมวลชนของกมพชา ท าใหขาวลอมไดถกตรวจสอบและสงผลตอการสรางอารมณโกรธแคนของประชาชนกมพชาจนใชความรนแรงกระท าตอคนไทย สถานเอกอครราชทตไทย และบรษทหางรานของคนไทยในพนมเปญ ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) รฐบาลกมพชาไดยอมรบผดตอเหตการณทเกดขนและด าเนนการแกไขปญหาทเกดขนตามขอเรยกรองของไทยโดยตองอธบายเหตการณความรนแรงทเกดขน รวมทงการชดใชคาเสยหายและการสอบสวนเพอลงโทษผทกอความรนแรงและสรางความเสยหายตอสถานเอกอครราชทตและทรพยสนของไทย ท าใหสามารถฟนฟความสมพนธระหวางประเทศทงสองกลบสปกต เอกอครราชทตไทยเดนทางกลบไปท าหนาททกรงพนมเปญ เมอวนท 24 เมษายน ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) อยางไรกตาม แมความสมพนธจะกลบมาสปกต แตเหตการณความรนแรงทเกดขนยงเปน “แผลเปน” ในความสมพนธไทย-กมพชา ซงตองใชเวลาอกนานกวาทจะสมานใหสนท

23 ศานต ภกดค า, “’เขมรเขมน’ ไทยในแบบเรยนประวตศาสตรกมพชา,” ศลปวฒนธรรม 24, ปท 5 (มนาคม 2546).

90

ในความสมพนธกบประเทศมาเลเซย นายกรฐมนตรไทย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ตองการสรางความสมพนธทใกลชดเปนการสวนตวกบผน าและรฐบาลของมาเลเซยภายใตนายกรฐมนตร อบดลลา บาดาว โดยจดใหมการประชมรวมอยางไมเปนทางการกบคณะรฐมนตรของมาเลเซย แตความสมพนธทดและใกลชดระหวางไทยกบมาเลเซยไดเปลยนไปสความขดแยงและตงเครยดอนเปนผลมาจากปญหาความรนแรงใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต และทศนคตของนายกรฐมนตรไทย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ในการแกไขปญหาดงกลาว ความรนแรงใน 3 จงหวดภาคใตทเคยลดลงอยางมากในทศวรรษท 1990 ไดเรมกลบมาใหมตงแต ค.ศ. 2002 (พ.ศ. 2545) อนเปนผลมาจากการยบหนวย ศอบต. และกองก าลงผสมพลเรอน-ต ารวจ-ทหาร (พตท 43) ในเดอนพฤษภาคมซงเปนเครอขายเจาหนาทรฐกบผน าชมชนมสลมในทองถน ความรนแรงไดเพมมากขนตงแต ค.ศ. 2004 (พ.ศ. 2547) เรมจากการปลนปน 413 กระบอกจากคายกองพนพฒนาท 4 อ.เจาะไอรอง จ.นราธวาส เมอวนท 4 มกราคม ค.ศ. 2004 (พ.ศ. 2547) และการกอเหตเผาโรงเรยนจ านวน 18 แหง ซงแสดงถงการวางแผนและประสานงานระหวางกลมผกอการซงไมเคยปรากฏมากอน รฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดใชก าลงต ารวจเขาปราบปราม นโยบายการใชความรนแรงตอบโตความรนแรงท าใหสถานการณบานปลาย ดงกรณมสยดกรอแซะ ในวนท 28 เมษายน ค.ศ. 2004 (พ.ศ. 2547) ทผตองสงสยจ านวน 30 คน หลบหนไปซอนตวในมสยดกรอแซะและฝายความมนคงใชระเบดมอและอาวธจนเปนเหตใหผทอยในมสยดเสยชวตทงหมด เหตการณตากใบในวนท 25 ตลาคม ค.ศ. 2004 (พ.ศ. 2547) กยงซ าเตมสถานการณใหวกฤตยงขนเมอมผชมนมพยายามปดลอมสถานต ารวจ เพอเรยกรองใหปลอยตวผตองสงสยทถกจบ เจาหนาทฝายความมนคงไดใชแกสน าตาและยงตอบโต อกทงจบกมผชมนมเพอน าไปสอบสวนทคายทหารในจงหวดปตตานแตรถบรรทกผชมนมทถกจบกม มผชมนมจ านวนมากจนแออด อกทงการเดนทางทนานถง 4-5 ชม. ท าใหผถกจบกมทง 85 คนเสยชวตเพราะขาดอากาศ คณะกรรมการสอบสวนขอเทจจรงไดยอมรบวาการกระท าทรนแรงเกนเหต ทงการใชกระสนจรง อกทงมไดปฏบตหนาทตามหลกสากล การใชความรนแรงในการจดการปญหาใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตของรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ท าใหประชาชนในจงหวดชายแดนภาคใตเกดความรสกไมปลอดภยและหวาดกลว น าไปสการอพยพของคนไทยมสลมจ านวน 131 คน จากจงหวดนราธวาสโดยเฉพาะอยางยงอ าเภอสไหงปาดและสไหโกลก เดนทางหลบหนไปยงรฐกลนตนของมาเลเซย เหตการณดงกลาวน าไปสความราวฉานในความสมพนธไทย-มาเลเซย ทคอนขางตงเครยด จากการทผน าทองถนและผน ารฐบาลมาเลเซยไดวพากษวจารณเหตการณทมสยดกรอแซะและกรณตากใบ รฐบาลนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดตอบโตผานสอมวลชนอกทงกลาวหาวา มาเลเซยอยเบองหลงความรนแรงใน 3 จงหวดภาคใต สงผลใหความสมพนธระหวางประเทศทงสองตกต าและตงเครยด นอกจากการทตทวภาคและการใชความสมพนธสวนตวกบผน าของประเทศเพอนบาน ซงสรางโอกาสและปญหาในการด าเนนนโยบายตางประเทศกบประเทศเพอนบาน ลกษณะเดนอกประการหนงของนโยบาย

91

ตางประเทศของรฐบาล นายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร คอ การสรางกรอบความรวมมอพหภาคหลายกรอบทงในระดบอนภมภาคและระดบทวปเพอกระชบความสมพนธและผลกดนบทบาทน าของไทยในเวทตาง ๆ เชน กรอบความรวมมอ 3 ลมแมน า “อรวด-เจาพระยา-แมโขง” (Ayeyawadee-Chao Phraya-Mekong Economic Cooperation Strategy หรอ ACMECS) เปนกรอบความรวมมอทไทยมบทบาทน าในความรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานทงทมพรมแดนทางบกตดตอกบไทยคอ พมา (ลมแมน าอเยยาวดหรออรวด) ลาวและกมพชา (ลมแมน าโขง) รวมทงไทยเปน 4 ประเทศ โดยผน าของทง 4 ประเทศไดประชมสดยอดทพกาม พมา เพอลงนามใน “ปฏญญาพกาม” (Bagan Declaration) ทจะรวมมอกน 5 ดาน อกทงรบรองแผนปฏบตการยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจ (Economic Cooperation Strategy Plan of Action) ประกอบดวยโครงการทวภาคกวา 200 กวาโครงการ โดยแบงออกเปน 6 สาขาหลก24 คอ การอ านวยความสะดวกดานการคาและการลงทน ความรวมมอดานเกษตรและอตสาหกรรม ความเชอมโยงดานการคมนาคม ความรวมมอดานการทองเทยว การพฒนาทรพยากรมนษย ความรวมมอดานสาธารณสข กรอบความรวมมอ ACMECS สงเสรมใหมการลงทนในประเทศเพอนบานเพอสรางโอกาสใหกบอตสาหกรรมและธรกจของนกลงทนไทย ในขณะเดยวกนกสรางโอกาสในการจางงานในประเทศเพอนบานเพอมใหแรงงานของเพอนบานอพยพเขามาหางานในประเทศไทย ซงนอกจากจะแยงการจางงานกบคนไทยแลว รฐยงตองรบภาระดแลดานสขภาพและสวสดการอนๆ ซงเปนภาระหนกของรฐบาลไทย ยงไปกวานน ประเทศไทยและนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ยงตองการแสดงวา ประเทศไทยมบทบาทในฐานะ “ประเทศผให” (Donor Country)25 นอกจากกรอบ ACMECS ดงกลาว นายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ยงไดรเรมกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจระดบทวป คอ “เวทปรกษาหารอความรวมมอแหงเอเชย” (Asia Cooperation Dialogue หรอ ACD) ซงเปนเวทความรวมมอขนาดใหญ ประกอบดวยผแทนระดบรฐมนตรจาก 4 ภมภาคของทวปเอเชย คอ อาเซยน 10 ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต จน ญปน เกาหลใต ในเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ อนเดย ปากสถาน และบงคลาเทศ ในเอเชยใต บาหเรน และกาตาร ในเอเชยตะวนตกหรอตะวนออกกลาง การประชมระดบรฐมนตร ACD ครงแรกจดขนท อ.ชะอ า จ.ประจวบครขน เมอวนท 18-19 มถนายน ค.ศ. 2002 (พ.ศ. 2545) และคร งท 2 ท จ. เชยงใหม ใน ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) น าไปสการออกปฏญญาเช ย งให ม ว าด ว ยการ พ ฒ น าตลาด พ น ธบ ต ร เอ เช ย (Chiangmai Declaration on Asia Bond Market Development)26 ครงท 3 จนจากภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงเหนอเปนเจาภาพจดทเมองชงเตา ใน ค.ศ. 2004 24 Witthaya Sucharithanar, “Concept and Function of ACMECS,” South Asian Survey 13, no. 2 (2006). 25 Kavi Chongkittavorn, “Thailand Rebluded its New Images,” The Nation, October 31, 2005. 26 กระทรวงการตางประเทศ, การประชมระดบรฐมนตรเอซด ครงท 2, วนท 18-22 มถนายน พ.ศ. 2546, เชยงใหม ประเทศไทย เอกสารขาวประชาสมพนธ, 2546.

92

(พ.ศ. 2547) และครงท 4 ปากสถานจากภมภาคเอเชยใตเปนเจาภาพจดทกรงอสลามาบด แมวาเวท ACD จะเปนเวทความรวมมอพหภาคระดบทวป แตประเทศเพอนบานของไทยกเขารวมประชมในฐานะสมาชกอาเซยนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงมสวนชวยกระชบความสมพนธกบประเทศเพอนบาน อยางไรกด นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานโดยเนนผลประโยชนทางดานเศรษฐกจรวมกน และความสมพนธสวนบคคลระหวางผน าประเทศไมสประสบผลส าเรจนก เพราะความสมพนธสวนบคคลกบบางคนหรอบางกลมการเมองในประเทศเพอนบาน อาจสรางความหวาดระแวงหรอความไมพอใจใหกบกลมการเมองอนๆ ของประเทศนน ซงอาจสงผลตอความสมพนธระหวางประเทศระหวางไทยกบประเทศนนโดยรวม ทงในกรณพมาทนายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร ใกลชดกบพลเอกขน ยน จนขน ยนถกกดดนและหมดอ านาจลง หรอการเผาสถานเอกอครราชทตไทยในกมพชา ความสมพนธสวนตว27เปนเหมอนดาบสองคม ทสามารถสะทอนกลบมาไดหากไมระมดระวงหรอใชมากเกนไป สวนความสมพนธกบเพอนบานอนๆ มทงใกลชดและหางเหน แตความสมพนธไทย-มาเลเซย ในสมยรฐบาลนายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร ตกต ามากตลอดจนกระทงรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ถกยดอ านาจโดยคณะทหารน าโดย พล.อ.สนธ บณยรตกลน ใน ค.ศ. 2006 (พ.ศ. 2549) 5. ชวงรฐบาลทหารภายใตนายกรฐมนตร พล.อ.สรยทธ จลานนท ค.ศ. 2006 – 2007 (พ.ศ. 2549-2550) การท ารฐประหารยดอ านาจโดยคณะทหารภายใตการน าของ พล.อ.สนธ บณยรตกลน ผบญชาการทหารบก ในวนท 19 กนยายน ค.ศ. 2006 (พ.ศ. 2549) สงผลใหรฐบาลนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร หมดอ านาจ28 และ พ.ต.ท.ทกษณ ไมสามารถกลบเขาประเทศได คณะทหารทยดอ านาจไดจบกมนกการเมองของรฐบาลเกาและไดมค าสงเรยกมารายงานตว บางคนถกควบคมแตกไดรบการปลอยตวหลงประกาศใชรฐธรรมนญชวคราว เมอวนท 27 กนยายน ค.ศ. 2007 (พ.ศ. 2550) พล.อ.สรยทธ จลานนท องคมนตรและเคยท างานใกลชดกบประธานองคมนตร พล.อ.เปรม ตณสลานนท สมยด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร ไดรบแตงตงใหด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร แมวาจะมรายงานวา พล.อ.สรยทธ ลงเลและไมตองการรบต าแหนงกตาม คณะรฐมนตรของ พล.อ.สรยทธ ประกอบดวย อดตขาราชการทมากประสบการณและผทใกลชดสนทสนมกบ พล.อ.เปรม ตณสลานนท และ พล.อ.สรยทธ จลานนท เชน ม.ร.ว.ปรดยาธร เทวกล เปนรองนายกรฐมนตรและรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง ในอดตเคยเปนผวาการธนาคารแหงประเทศไทยและเคยเปนศษยเกาโรงเรยนเซนตคาเบรยล เชนเดยวกบ พล.อ.สรยทธ จลานนท นายโฆษต ปนเปยมรษฎ รองนายกรฐมนตรดานเศรษฐกจอกคนหนง เคยเปนประธานกรรมการบรหารธนาคารกรงเทพ ซงสนทสนม

27 สรพงษ ชยนาม, การทต-การเมองไมใชเรองสวนตว (กรงเทพฯ: ส านกพมพศยาม, 2560), 133-142.

28 ด เกษยร เตชะพระ, “รฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 กบการเมองไทย,”รฐศาสตรสาร 29, ปท 3 (กนยายน-ธนวาคม): 1-83.

93

กบ พล.อ.เปรม ตณสลานนท เพราะเคยเปนทปรกษาเศรษฐกจในสมยทด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร ดร.ยงยทธ ยทธวงศ เปนรฐมนตรวาการกระทรวงวทยาศาสตร เคยเปนเพอนนกเรยนเซนตคาเบรยลกบ พล.อ.สรยทธ รฐมนตรวาการกระทรวงกลาโหม พล.อ.บญรอด สมทศน กเคยเปนเพอนรวมรน จปร.12 ของ พล.อ.สรยทธ จลานนท29 รฐบาลของ พล.อ.สรยทธ จลานนท แมวาจะประกอบดวยอดตขาราชการทมากดวยประสบการณ แตรฐมนตรทกคนดเหมอนจะเพยงแค “ประคองสถานการณ” ใหสามารถด าเนนตอไป แตมไดผลกดนนโยบายใหม ๆ ดวยอาจรสกไมมความชอบธรรมและไมควรด าเนนนโยบายใหม ๆ ควรรอรฐบาลใหมจากการเลอกตง ซงแตกตางไปจากรฐบาลของนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน ในอดตทแตงตงโดยคณะทหาร (รสช.) ซงยดอ านาจมาจากรฐบาลทมาจากการเลอกตงภายใต พล.อ.ชาตชาย ขณหะวน ใน ค.ศ. 1991 (พ.ศ. 2534) ท าใหรฐบาลอดตทหาร-ขาราชการของ พล.อ.สรยทธ จลานนท ไมมผลงานทโดดเดน โดยเฉพาะอยางยงเมอเทยบกบรฐบาลภายใต พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร กอนหนาการยดอ านาจ ความไมพอใจรฐบาลทแตงตงโดยคณะทหารทมไดมผลงานอยางชดเจนหรอโดดเดนไดทวเพมมากขนพรอมดวยความรสกของประชาชนวา รฐบาลทไมไดมาจากการเลอกตง เปนรฐบาลทไมมประสทธภาพ ความพยายามของคณะทหารในการจ ากดบทบาทของพรรคไทยรกไทยเนองจากท าผดฎหมายเลอกตง ผบรหารพรรค 111 คน ถกจ ากดสทธมใหมบทบาททางการเมองเปนเวลา 5 ป บรรดาสมาชกพรรคไทยรกไทย จงตงพรรคใหมชอ พรรคพลงประชาชน เพอเตรยมการเลอกตงในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2007 (พ.ศ. 2550) การด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยในชวงน เปนไปดวยความยากล าบาก เพราะมหาอ านาจตะวนตกทงสหรฐอเมรกาและประเทศสมาชกของสหภาพยโรปไดวจารณการยดอ านาจอกทงลดระดบการตดตอกบรฐบาลทหาร แตความสมพนธกบเพอนบานยงคงด าเนนอยางเปนปกต ความสมพนธระหวางไทยกบมาเลเซยดขนอยางเหนไดชด เนองจากนายกรฐมนตร พล.อ.สรยทธ จลานนท ไดเดนทางไป 3 จงหวดชายแดนใต และกลาวค าขอโทษตอประชาชนตอเหตการณทกระท าเกนเหต รฐบาลนายกรฐมนตรสรยทธ จลานนท ไดรอฟน ศอบต. และกองก าลงผสม พตท 43 ขนมาใหม อกทงรฐบาลไทยไดยตการวจารณมาเลเซยท าใหมาเลเซยมทาททเปนมตรและสญญาวาจะรวมมอกบไทยในการแกไขปญหาความรนแรงในชายแดนภาคใต สวนนโยบายตอลาวและกมพชากด าเนนตอไปตามปรกตดวยความเปนมตร เวยดนามและพมากเชนกน

29 สภลกษณ กาญจนขณด, “วเคราะหระบอบสนธ,” ฟาเดยวกน, บก. ธนาพล อวสกล (กรงเทพฯ: ส านกพพมฟาเดยวกน, 2550), 260-287.

94

6. ชวงรฐบาลประชาธปไตยภายใตนายกรฐมนตร สมคร สนทรเวช และ สมชาย วงศสวสด ค.ศ. 2008-2009 (พ.ศ. 2551-2552) การจดการเลอกตงในปลาย ค.ศ. 2007 (พ.ศ. 2550) เพอคนประชาธปไตยสประชาชนยงสงผลท าใหพรรคไทยรกไทยในชอใหม “พรรคพลงประชาชน” ภายใตผน าคนใหมคอ สมคร สนทรเวช ชนะการเลอกตงจนขนเปนนายกรฐมนตรในเดอนมกราคม ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) โดยม นพดล ปทมะ เปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ แตตองเผชญกบการประทวงโดย กลมมวลชนทตอตาน พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร หรอ "พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย" (กลมเสอเหลอง) ไดรวมตวกนเขายดท าเนยบรฐบาล สมคร สนทรเวช นายกรฐมนตร ตอมาโดนค าพพากษาของศาลรฐธรรมนญเกยวกบการออกอากาศรายการโทรทศนจนไมสามารถด ารงต าแหนงตอไปได สมชาย วงศสวสด (นองเขยของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร) ไดขนมาด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรแทน แตกถกกลมมวลชนเสอเหลองชมนมประทวงจนขยายไปยดสนามบนสวรรณภมในปลายเดอนพฤศจกายน-ธนวาคม ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) สรางความเสยหายตอการทองเทยวของไทยอยางมหาศาล นกทองเทยวและนกธรกจตางชาตประสบปญหาในการเดนทางกลบประเทศ30 ในขณะเดยวกนกระบวนการยตธรรมไดมบทบาทมากขน (ตลาการภวฒน) สงผลให “พรรคพลงประชาชน” ถกยบอกทง พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดถกพพากษาโดยศาลฎกาในเดอนตลาคม ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) มความผดตองจ าคก 2 ป กรณผลประโยชนทบซอนในการซอทดนราชการของสมาชกครอบครว พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ซงเดนทางกลบประเทศไทยชวคราว ไดตดสนใจออกไปลภยในตางประเทศเพอหลกเลยงการถกจบกม ความวนวายและการเมองทเปนอมพาตสงผลตอการด าเนนนโยบายตางๆ ทงนโยบายเศรษฐกจ นโยบายบรหารภายใน และนโยบายตางประเทศ ปญหาขอพพาทระหวางไทยกบกมพชาทด าเนนไปอยางเงยบๆ ทงๆ ทเคยมการเจรจาทจะรวมมอคลคลายปญหาในสมยรฐบาลนายกรฐมตรทกษณ ชนวตร รวมทงการน าปราสาทพระวหารไปจดทะเบยนมรดกโลกรวมกนเพราะมพนทอางอธปไตยทบซอนกน แตหลงจากทรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ถกรฐประหาร รฐบาลกมพชาไดด าเนนการจดทะเบยนปราสาทพระวหารเพยงฝายเดยว อกทงในเอกสารประกอบค ารองขอจดทะเบยนของกมพชานน กมพชาไดแนบแผนผงระบพนทอนรกษเพอพฒนารอบๆ ปราสาทพระวหาร ใน ค.ศ. 2007 (พ.ศ. 2550) ทรวมพนททไทยอางอ านาจอธปไตยดวยประมาณ 4.6 ตารางกโลเมตร ท าใหผแทนไทยประทวง จนท าใหองคการยเนสโกเลอนการพจารณาจดทะเบยนปราสาทพระวหารตอไป ในสมยรฐบาลนายกรฐมนตรสมคร สนทรเวช โดยรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ นพดล ปทมะ ไดเจรจากบ สก อน รองนายกรฐมนตรและรฐมนตรประจ าส านกนายกรฐมนตรกมพชา ตกลงสนบสนนใหกมพชา ขนทะเบยนเฉพาะปราสาทพระวหารและไมมการก าหนดพนทอนรกษ (Conservative Area) เพอพฒนาพนททยง

30 Kitti Prasirtsuk, “Thailand in 2008: Crisis Continued,”Asian Survey 49, no.1 (Jan.-Feb., 2009): 174-184.

95

เปนขอพพาทระหวางไทยกบกมพชาโดยกมพชาจะสงรางแผนททแกไขมาใหไทยพจารณา ซงกรมแผนทและส านกงานสภาความมนคงแหงชาต ไดพจารณาตรวจสอบแลวเหนชอบ อกทงคณะรฐมนตรไดใหความเหนชอบตอการทฝายไทยจะลงนามในแถลงการณรวมกบกมพชา ในวนท 18 มถนายน ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) เพอใหกมพชาสามารถจดทะเบยนปราสาทพระวหารไดเทานน31 แถลงการณดงกลาว น ามาสความขดแยงทางการเมองดวยวาทกรรม “ขายชาต” โดยกลมผตอตาน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และรฐบาลนายกรฐมนตรสมคร สนทรเวช ไดชมนมประทวงกลาวหา “รฐบาลขายชาต ขายแผนดน” เพอผลประโยชนทางธรกจของตระกลชนวตร ตอมาในวนท 28 มถนายน ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) ศาลปกครองไดมค าสงคมครองชวคราวใหกระทรวงการตางประเทศและคณะรฐมนตรยตการด าเนนการตามแถลงการณดงกลาว แตถงกระนนกตาม กไมมผลตอการตดสนใจตอองคการยเนสโก ทจะขนทะเบยนปราสาทพระวหารของกมพชาเปนมรดกโลก นพดล ปทมะ ลาออก32 นายกรฐมนตรสมคร สนทรเวชแตงตง ดร.เตช บนนาค อดตปลดกระทรวงตางประเทศ ขนด ารงต าแหนงรฐมนตรตางประเทศซงพยายามคลคลายความตงเครยดกบกมพชา แตกไดลาออกในอก 2 เดอนตอมา การเปลยนรฐบาลและรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศหลายคนนน สงผลกระทบตอการด าเนนนโยบายของไทยตอประเทศเพอนบาน รฐบาลไทยชวงนเพยงแคแตใหสตยาบนกฎบตรอาเซยน (Asean Charter) และแทบไมมผลงานอน ตอมาพรรคประชาธปตยสามารถหาเสยงสนบสนนขางมากในรฐสภาจนจดตงรฐบาลผสมภายในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) โดยม อภสทธ เวชชาชวะ หวหนาพรรคหนมขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร

7. ชวงรฐบาลประชาธปไตย นายกรฐมนตร อภสทธ เวชชาชวะ ค.ศ. 2009-2011 (พ.ศ. 2552-2554) หลงจากพรรคพลงประชาชนถกยบ รฐบาลกหมดอ านาจ เปดโอกาสใหพรรคประชาธปตยสามารถรวมเสยงขางมากจดตงรฐบาลทม อภสทธ เวชชาชวะ หวหนาพรรค เปนนายกรฐมนตรและ กษต ภรมย เปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ กลมการเมองทสนบสนน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และพรรคพลงประชาชนทถกยบไดรวมตวชมนมประทวงรฐบาลในนาม “แนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต หรอ นปช.” (กลมเสอแดง) โดยกลม นปช. ไดเขายดท าเนยบรฐบาลอกทงขดขวางการประชมสดยอดผน าอาเซยนและ

31 ด “มตคณะรฐมนตร เมอวนท 27 พฤษภาคม พ.ศ.2551,” ใน ผมไมไดขายชาต, นพดล ปทมะ (กรงเทพฯ: เคลดไทย จ ากด, 2555), 180-181. 32 เพงอาง.

96

กลมประเทศเอเชยตะวนออกครงท 4 ทพทยา จ.ชลบร ความโกลาหลวนวายทวความเขมขนระหวางเดอนมนาคม- พฤษภาคม ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) สงผลกระทบตอภาพลกษณของไทยเปนอยางมาก นโยบายตางประเทศและความสมพนธกบประเทศเพอนบานในสมยนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ ไดรบอทธพลจากการเมองและปจจยภายในคอนขางมากดงจะเหนไดจาก 1. ความไรสเถยรภาพของรฐบาลอนเนองจากการประทวง การยบพรรคพลงประชาชนโดยค าสงศาลและการสนสดรฐบาล อกทงการขนสอ านาจของพรรคประชาธปตย ภายใตการน าของนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ กมาจากการสนบสนนของพรรคการเมองทเคยสนบสนนพรรคพลงประชาชน ท าใหผสนบสนนพรรคพลงประชาชนและอดตนายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร ไมพอใจ จงไดสนบสนนการชมนมประทวง โดยสวมเสอเชตสแดงในเดอนเมษายน-พฤษภาคม ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) การประทวงไดทวความรนแรงและมไดด าเนนไปอยางสนต รฐบาลพยายามเจรจาใหเลกประทวง แตกมการปดถนนหลายสายและในทสดรฐบาลตดสนใจใชก าลงทหาร-ต ารวจเขาสลายการชมนม น าไปสการเสยชวตมากถง 91 คน บาดเจบกวาอก 1000 คน มการเผาท าลายสถานทราชการและหางสรรพสนคาของเอกชน สงผลเสยหายตอภาพลกษณของประเทศไทย 2. ความคลงชาตและไมยอมรบความจรงทางประวตศาสตร คนไทยจ านวนหนงรวมทงนกการเมองและนกวชาการบางคนแสดงความรกชาตแบบคลงชาต อกทงไมยอมรบความจรงทางประวตศาสตร แมวารฐบาลไทยในอดตไมเคยยอมรบการตดสนหรอค าพพากษาของศาลยตธรรมระหวางประเทศใน ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) วา ปราสาทพระวหารอยในเขตอธปไตยของกมพชา แตรฐบาลไทยไดตดสนใจปฏบตตามค าพพากษา โดยลอมรวและสงพนทปราสาทพระวหารในรวกลบคนใหกมพชา อกทงถอนก าลงทหาร ต ารวจ จากพนทใกลเคยง (vicinity) สวนพนท 4.6 ตารางกโลเมตรเปนพนทใกลเคยง (vicinity) รอบๆ ปราสาทพระวหารยงคงมความขดแยงจากการตความพนทใกลเคยง (vicinity) โดยอางหลกฐานสนบสนนทแตกตางกนระหวางไทยกบกมพชา มการปลกระดมมวลชน บดเบอนขอเทจจรงเพอประโยชนทางการเมองซงไมเพยงสรางความขดแยงระหวางคนไทยดวยกน ยงจะน าไปสความขดแยงในความสมพนธไทย-กมพชามากขน สวนปจจยสภาพแวดลอมภายนอก สวนใหญเปนวกฤตเศรษฐกจในโลกทสงผลกระทบตอประเทศไทย 1. วกฤตเศรษฐกจ “หนดอยคณภาพ” ในสหรฐอเมรกา สหรฐอเมรกาเผชญปญหาวกฤตหนดอยคณภาพ (Sub-prime Crisis) ซงมสาเหตทคอนขางซบซอน อาจกลาวไดวา วกฤตเศรษฐกจครงนมาจาก 2 ปจจย คอ ความโลภ (greed) ของนกลงทนอเมรกน ความโลภของคนอเมรกนทไปกยมทงๆ ทตนมไดมรายไดประจ าอยางตอเนองดงผกชนด (Prime lenders) ในขณะเดยวกนเปนความโลภของนกการธนาคารทพยายามหารายไดผลก าไรเพมขน จงใหกมากขน เปนความโลภของผสรางอสงหารมทรพยทงคอนโดมเนยม บานพกอาศย และอาคารส านกงาน รวมทงนกการเงนทพยายามสรางนวตกรรมทางการเงนรปแบบตางๆ เพอหาก าไรและแสวงหาผลประโยชนโดยไมค านงถงความเสยง ผลกระทบ และความชอบธรรม

97

อกปจจยหนงคอ บทบาทของรฐบาลสหรฐฯ (government) ทมไดสอดสองและควบคมพฤตกรรมความโลภ การปลอยก และปลอยใหเปนไปตามกลไกตลาดจนเกดความเสยหายและวกฤตเศรษฐกจตงแต ค.ศ. 2008 (พ.ศ. 2551) เปนตนไป น าไปสราคาหนตกต า คนจ านวนมากลมละลาย บรษทจ านวนยมากถกปด พนกงานถกปลด การวางงานเพมขนอยางมหาศาล สงผลกระทบตอการคาระหวางไทยกบสหรฐ ไทยจงจ าเปนตองเรงพฒนาความรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบาน 2. วกฤตเศรษฐกจหนสาธารณะในสมาชกบางประเทศของสหภาพยโรป เศรษฐกจการเงนในหลายประเทศของสหภาพยโรปผกพนกบเศรษฐกจการเงนของสหรฐฯ เมอสหรฐฯ เกดวกฤตการลมของสถาบนการเงนในสหรฐฯ กสงผลกระทบตอสถาบนการเงนในยโรปบางประเทศ บางประเทศในยโรปตะวนตกไดใชนโยบาย “ประชานยม” ทมเงนไปสงเคราะหประชาชนเพอใหเกดความนยมและสนบสนนใหชนะการเลอกตงจดตงรฐบาล การใชจายทเกนตวและการมงบประมาณขาดดลหลายป อกทงรายไดมไดเพมขน สงผลใหหลายประเทศในยโรปเกดวกฤต เชน กรซ ไอรแลนด โปรตเกส สเปน และอตาล เปนตน สงผลใหทงกองทน IMF และ ธนาคารกลางยโรป ECB ตองเขามาชวยเหลอทางการเงน นอกจากนคนจ านวนมากไดรบผลกระทบ เกดการวางงานและเงนฝากในธนาคารแทบไมมคาเหลอเมอธนาคารลมละลาย วกฤตดงกลาวไดสงผลกระทบไปทวโลกรวมทงประเทศไทย ดงนนความสมพนธและความรวมมอทางเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานยงทวความส าคญตอเศรษฐกจของไทยอยางมาก ความสมพนธระหวางไทยกบกมพชา ทผานมาในชวงรฐบาลนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ มลกษณะลมๆ ดอนๆ ทงตงเครยดและคลคลาย ความสมพนธเรมตงเครยดตงแตปลาย ค.ศ. 2009 (พ.ศ. 2552) เมอนายกรฐมนตรกมพชาสมเดจฮนเซน ตง พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ใหเปนทปรกษาดานเศรษฐกจของรฐบาล ท าใหรฐบาลไมพอใจและเตรยมมาตรการตอบโต ตอมารฐบาลกมพชาไดจบกมคนไทย คอ ศวรกษ ชตพงษ วศวกร ซงท างานทบรษทแคมโบเดย แอรทราฟรก เซอรวส จ ากด ในวนท 12 พฤศจกายน โดยกลาวหาวาใหขอมลเกยวกบเทยวบนเยอนกมพชาเมอวนท 10 พฤศจกายน ของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร แกเจาหนาทสถานเอกอครราชทตไทย เปนการท าการจารกรรมขอมลของทางกมพชา ศาลกรงพนมเปญไดพพากษาเมอ 8 ธนวาคม วา ศวรกษ มความผดเกยวกบการละเมดความมนคงแหงชาต ตอมา พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดเจรจากบสมเดจฮนเซน เพ อใหรฐบาลกมพชานรโทษกรรม ศวรกษจงถกปลอยตวเปนอสระในวนท 14 ธนวาคม ค.ศ. 2009 (พ.ศ. 2553) บรเวณชายแดนไทย-กมพชา มความตงเครยดตลอด ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) ความเหนทแตกตางกนและการปลกระดมความ “คลงชาต” ไมเพยงแตกอความแตกแยกกนในสงคมไทย ยงสรางความราวฉานในความสมพนธไทย-กมพชา33 เมอเครอขายคนไทยหวใจรกชาต น าโดย พนช วกตเศรษฐ ส.ส.จากพรรคประชาธปตย และ วระ สมความคด เดนทางไปตรวจสอบพนททมการอางวา กมพชาลกล าเขตแดนไทย ทอ าเภอ

33 ด พวงทอง ภวครพนธ, รฐและขบวนการอนารยะสงคมไทยในกรณปราสาทพระวหาร (กรงเทพฯ: ส ำนกพมพคบไฟ), 2556.

98

โคกสง จงหวดสระแกว และถกทหารกมพชาจบตว โดยอางวาขามพรมแดนโดยผดกฎหมายบรเวณหลกเขตท 46 แมวา พนช วกตเศรษฐ จะไดรบการปลอยตวในเวลาตอมา แต วระ สมความคด ตองถกจ าคกอยเปนเวลานาน สงผลใหความรสกตอตานกมพชาทวเพมมากขน ตอมาใน ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) สถานการณเลวรายลง จากการปะทะกนบรเวณชายแดนทปราสาทพระวหาร ระหวางวนท 4-7 กมภาพนธ ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) โดยตางฝายตางอางวาอกฝายเรมยงกอน การปะทะกนดงกลาวท าใหมคนไทยเสยชวต 4 คนและคนกมพชา 5 คน กมพชาไดรองเรยนตอคณะมนตรความมนคงแหงสหประชาชาตวา ประเทศไทยรกรานตน โดยคณะมนตรความมนคงไดเชญรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศของไทย ของกมพชา และของอนโดนเซยเขาชแจง เนองดวยอนโดนเซยเปนประธานของอาเซยนในขณะนน คณะมนตรความมนคงแหงสหประชาชาตมมตใหแกไขขอพพาทดงกลาวในระดบภมภาคดวยสมาคมอาเซยน ซงท าให ฮนเซน ไมพอใจเพราะกมพชาตองการยกระดบความขดแยงวากระทบตอสนตภาพโลก ซงจะท าใหกมพชาซงเปนประเทศเลกกวาไดรบความเหนใจจากประชาคมโลก อกทงไมตองการใหองคการระดบภมภาคเขามาเกยวของ เพราะกมพชาเชอวา กมพชาจะไดเปรยบถากมพชาน าปญหาขนสองคการระหวางประเทศระดบโลก ไมวาจะเปนสหประชาชาต หรอ ศาลโลก ในขณะทรฐบาลไทยตองการแกไขขอพพาทดวยการเจรจาทวภาคกบกมพชา ซงเปนคกรณ แตกมพชาระแวงวาจะเสยเปรยบ หรอไมไดรบความเปนธรรม อยางไรกด ไทยและกมพชาไดตกลงใหมผสงเกตการณจากอนโดนเซยมาประจ าทชายแดนเพอดแลการหยดยง สถานการณคลคลายชวคราว แตตอมาไดมการปะทะกนอกระหวางวนท 22-30 เมษายน 2011 (ค.ศ. 2554) ทชายแดนบรเวณปราสาทตาเมอนและปราสาทตาควาย จงหวดสรนทร ซงอยหางจากปราสาทพระวหารหลายรอยกโลเมตร มการใชอาวธหนกจากทงสองฝาย เชน ปนใหญ จรวดหลายล ากลอง กมพชาใชการปะทะกนครงนเปนขออางในการน าขอพพาทขนสการพจารณาศาลยตธรรมระหวางประเทศหรอศาลโลกตดสนเกยวกบการตความของค าพพากษาศาลโลกใน ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) เกยวกบพนทใกลเคยง (vicinity) หรอทรจกกนวาเปนพนทพพาทจากการอางอธปไตยททบซอนระหวางไทยกบกมพชา ประมาณ 4.6 ตารางกโลเมตร ในวนท 28 เมษายน ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) ตาม บทบญญตขอ 60 ของธรรมนญศาลโลก อกทงขอใหศาลโลกออกมาตรการชวคราวตามบทบญญตขอ 41 ของธรรมนญ พฒนาการชวงตางๆ น ชใหเหนวาความสมพนธไทย-กมพชาไดพฒนาดขนเปนล าดบในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) อกทงบนทกความเขาใจ 3 ฉบบของคณะกรรมการเขตแดน (JBC) กก าลงเขาสการประชมสภาผแทนราษฎรไทยในปลายเดอนมกราคม ค.ศ. 2012 (พ.ศ. 2555) ซงนาจะชวยใหความสมพนธไทย- กมพชา กาวไปขางหนา แตสถานการณกลบพลกผนกอนถงปใหม เมอคนไทย 7 คน ประกอบดวย พนช วกตเศรษฐ ส.ส. กทม. พรรคประชาธปตย วระ สมความคด แกนน าเครอขายคนไทยหวใจรกชาต และผใกลชดคอ นางสาวราตร พพฒนาไพบลย รอยเอกแซมดน เลศบษย และคนอนๆ ไดเดนทางไปส ารวจพนทชายแดนไทย-

99

กมพชา ทต าบลโนนหมากมน อ าเภอโคกสง จงหวดสระแกว บรเวณหลกเขตแดน 46-47 จนลวงล าเขาไปในพนทของกมพชาบรเวณหนาหมบานโจกเจย จงถกจบกมโดยทหารกมพชาในวนท 29 ธนวาคม และถกน าตวไปยงกรงพนมเปญเพอขนศาลด าเนนคดจากขอกลาวหาวา เขาเมองโดยผดกฎหมายและบกรกสถานทราชการ รฐมนตรตางประเทศ กษต ภรมย ไดเดนทางไปพนมเปญและเจรจากบ ฮอร นม ฮง เพอหาทางใหความชวยเหลอ ฝายกมพชาไดชแจงพรอมดวยหลกฐานทเกยวกบการลวงล าเขตแดน ฝายไทยไดใหเจาหนาทจากกรมสนธสญญา กระทรวงการตางประเทศ และกรมแผนททหารเขาตรวจสอบพนทพบวา จดทคนไทยทง 7 ถกจบกมนาจะลวงล าเขาไปในเขตแดนกมพชาประมาณ 55 เมตร จงขอใหชวยปลอยตว กมพชาอางวาฝายบรหารไมสามารถแทรกแซงกระบวนการตลาการได ขอใหฝายไทยเขาใจ กลมคนไทยบางกลม ไมยอมรบความจรงวา ปราสาทพระวหารตงอยในเขตอธปไตยของกมพชาตามค าพพากษาของศาลยตธรรมระหวางประเทศ ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) และรฐบาลไทยแมไมยอมรบค าพพากษาแตปฏบตตามดวยการคนพนทเฉพาะปราสาทพระวหารทลอมรวไวใหกลบไปเปนของกมพชา แตกยงสงวนสทธทจะโตแยงค าพพากษาในอนาคต สวนพนทรอบๆ ปราสาทพระวหาร (4.6 ตารางกโลเมตร) เปนพนททรฐบาลยนยนวาเปนดนแดนของไทย เพราะไทยจ าตองยกปราสาทพระวหารใหกมพชาตามค าพพากษาศาลโลกใน ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) กไดคนเฉพาะพนททตงปราสาทพระวหารและกมพชา กมไดทกทวงเกยวกบพนทรอบๆ จงเทากบยอมรบพนท 4.6 ตารางกโลเมตรวาเปนของไทย แตตอมาประมาณ ค.ศ. 1998 (พ.ศ. 2541) รฐบาลกมพชาไดสงคนเขามาตงถนฐานในพนทดงกลาว ทหารไทยในพนทไดรายงานใหผบงคบบญชาระดบสงทราบ เพอด าเนนการขดขวาง แตระดบสงซงใกลชดกบกมพชาสงมใหด าเนนการใด ๆ ท าใหพนทกลายเปนพนทพพาท เนองจากอางสทธทบซอน เพราะกมพชาใช “แผนท” แนบทายสนธสญยาสยาม-ฝรงเศส ค.ศ. 1904 (พ.ศ. 2447) และ ค.ศ. 1907 (พ.ศ. 2450) ซงฝรงเศสลากเขตแดนแตกตางจากสนปนน า แตฝายไทยใชสนปนน าแบงเขตแดนตาม “สนธสญญา” ดงกลาว ตอมา กมพชาไดขนทะเบยนปราสาทพระวหารเปนมรดกโลก แตกระบวนการยงไมครบถวนเนองจากแผนบรหารจดการพนทรอบๆ ปราสาทพระวหารยงไมผานความเหนชอบของคณะกรรมการมรดกโลกของ UNESCO โดยจะมการพจารณาเรองนในกลาง ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) ทบารเรน รฐบาลไทยทกทวงการทกมพชารวมพนทอนรกษ ซงเปนพนทพพาทอางสทธทบซอน 4.6 ตารางกโลเมตร ทเปนขอพพาทเขตแดนระหวางไทย-กมพชา อยในพนทของแผนบรหารจดการพนทอนรกษรอบๆ ปราสาทพระวหารของกมพชา ยงไปกวานนสมเดจฮนเซนยงตองการใหการขนทะเบยนปราสาทพระวหารใหเสรจสมบรณพรอมดวยแผนบรหารจดการ ซงกจะชวยใหฮนเซนและพรรคพวกไดรบประโยชนเตมท นอกจากนนสมเดจฮนเซน อาจเตรยมการสงเสรมบตรชาย พล.ต.ฮนมาเนต ใหไดรบการยอมรบมากขนเพอเตรยมสบทอดอ านาจตอไป กมพชาดจะมแผนด าเนนการทชดเจนทงการทตและการทหารในขณะทฝายไทยดจะแกปญหาไปทละประเดนตามทกมพชากดดน มากกวาทจะมแผนยทธศาสตรเพอแกปญหาไทย-กมพชา ยงไปกวานนความแตกแยกภายในของไทยอาจท าใหไทย

100

เสยเปรยบบนเวทระหวางประเทศ ไทยตองสรางความพรอมและความเขาใจรวมกนตลอดจนแผนปฏบ ตการทางการทตและการทหารอยางมเอกภาพในการบรหารจดการปญหาไทย-กมพชา อกทงตองสรางความเขาใจและสนบสนนจากประชาชนไทย ทงรฐบาลไทยและรฐบาลกมพชาไดสงคณะผแทนไปน าเสนอหลกฐานและชแจงเหตผลตอศาลยตธรรมระหวางประเทศทกรงเฮก เนเธอรแลนด สวนความสมพนธระหวางไทยกบประเทศเพอนบานอนๆ ยงคงปกต ในปจจบนไทยกบลาว ดจะมความสมพนธทแนบแนน เพราะรฐบาลไทยไดสงคนมงอพยพกลบลาวอกชดหนงในปลายเดอนธนวาคม ค.ศ. 2009 (พ.ศ. 2552) แมวาจะถกประเทศตะวนตกวพากษวจารณ การด าเนนการดงกลาวท าใหลาวเหนวาไทยใหความส าคญกบลาวมาก อกทงไทยไดใหความชวยเหลอสรางทางรถไฟ จากสะพานมตรภาพไทย-ลาว ทจงหวดหนองคายไปถงทาน าแลงใน สปป. ลาว ท าใหลาวสามารถตดตอกบไทยโดยทางรถไฟไดเปนครงแรก รวมทงการตกลงสรางสะพานขามแมน าโขงท อ. เชยงของ จ.เชยงราย กบเมองหวยทรายแขวนบอแกวของลาว ความสมพนธระหวางไทยกบมาเลเซย กดขน หลงจากนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ ไดเดนทางไปเยอนมาเลเซย และนายกรฐมนตรมาเลเซย นาจบ ราซค เดนทางมาเยอนภาคใตของประเทศไทย และตกลงทจะรวมมอกนเพอมใหปญหาความรนแรงใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตลกลามหรอขยายตว สวนความสมพนธกบพมา กไมมอะไรพเศษ เพราะนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะเดนทางไปพบผน าพมาในเดอนตลาคม 2010 (พ.ศ. 2553) มการพดคยเกยวกบการเตรยมการเลอกตงของพมา ตลอดจนรบทราบการทบรษทไทยไดรบสมปทานสรางทาเรอน าลกททวาย และเมอ อองซาน ซจ หวหนาพรรคฝายคานไดรบการปลอยตว ผน าไทยกไดโทรศพทไปพดคยกบอองซาน ซจ เหมอนกบผน าอนโดนเซย และฟลปนส กลาวโดยสรป ประเทศไทยกบเพอนบานในสมยรฐบาลนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ มความสมพนธคอนขางใกลชด ยกเวนระหวางไทยกบกมพชา ทงนเพราะไทยตองการเปนเพอนบานทด แตกมพชาอาจมวาระแอบแฝงเกยวกบปราสาทพระวหาร รวมทงความรสกชาตนยมแบบคลงชาตของคนบางกลมในประเทศทงสอง ยงไปกวานนยงมการพดจาตอบโตระหวางสองผน าผานสอมวลชน จงท าใหความสมพนธไทย – กมพชา ตงเครยดตลอดป ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) 8. ชวงรฐบาลประชาธปไตย นายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ค.ศ. 2010-2014 (พ.ศ. 2553-2557) การเลอกตงใน ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) สงผลใหพรรคเพอไทยภายใตการน าของ ยงลกษณ ชนวตร นองสาวอดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร อกทงไดแตงตง สรพงษ โตวจกษชยกล ซงไมมประสบการณดานการตางประเทศใหเปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ โดยมทมงานของพรรคเพอไทยหรอไทยรกไทยเดม ชวยสนบสนนอยเบองหลง รฐบาลนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร อาศยเครอขายของพชายในการผกสมพนธกบประเทศเพอนบานโดยเฉพาะอยางยงกมพชา

101

นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานยงเนนความรวมมอทางเศรษฐกจและความสมพนธสวนตว ความสมพนธกบประเทศเพอนบานดขน ในขณะเดยวกนประเทศมหาอ านาจตะวนตกทงสหรฐอเมรกาและสหภาพยโรปกขยายความสมพนธกบรฐบาลไทยทมาจากการเลอกตง อกทงมนายกรฐมนตรทเปนสภาพสตรคนแรกของไทย ปจจยทมอทธพลตอนโยบายตางประเทศของไทยในสมยนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ประกอบดวยปจจยทงภายในและภายนอก โดยปจจยภายในทส าคญ คอ 1. ความชอบธรรมของการเปนนายกรฐมนตรหญงทมาจากการเลอกตง ยงลกษณ ชนวตร ขนสต าแหนงนายกรฐมนตรจากชยชนะในการเลอกตงทวไป อกทงยงเปนรฐบาลทมเสยงขางมากในสภาผแทนราษฏรท าใหไดรบการยอมรบจากนานาประเทศ โดยเฉพาะอยางยงประเทศประชาธปไตยในซกโลกตะวนตก ทงสหรฐอเมรกาและสหภาพยโรป เครอขายและคณะทปรกษาของพชาย อดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร มสวนชวยเสนอแนะ สนบสนน และเชอมความสมพนธในการด าเนนนโยบายกบประเทศเพอนบาน อกทงการทเปนนายกรฐมนตรหญงคนแรกของประเทศไทยประกอบกบความมมนษยสมพนธ ท าใหนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ไดรบการยอมรบจากประเทศตางๆ34 สงผลใหการด าเนนนโยบายตางประเทศคอนขางประสบความส าเรจ แมวาจะมขอจ ากดหลายดาน 2. การชมนมประทวงรฐบาลท าใหประสทธภาพในการด าเนนนโยบายตางประเทศลดลง หลงจากทรฐบาลของนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ไดแกไขพระราชบญญตนรโทษกรรมใหมความครอบคลมอยางรวดเรว ตลอดจนความไมมประสทธภาพในนโยบายจ าน าขาว ท าใหรฐบาลถกวพากษวจารณอยางหนกจนน าไปสการชมนมประทวง ซงน าโดย สเทพ เทอกสบรรณ อดต สส.พรรคประชาธปตย การชมนมประทวงตอตานรฐบาลในกรณดงกลาวขยายตวไปทวกรงเทพฯ และปรมณฑล ท าใหการจราจรเปนอมพาต สงผลกระทบตอธรกจภาครฐ ตลอดจนเสถยรภาพของรฐบาลซงน าไปสการยดอ านาจโดยคณะทหารในเดอนพฤษภาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) สวนปจจยภายนอกประเทศทส าคญคอ 1. การกลบเขามามบทบาทของสหรฐอเมรกาในเอเชยดวยนโยบาย “หมนมาสรางสมดลในเอเชย” (Pivot or Rebalance to Asia) ประธานาธบดสหรฐฯ บารค โอบามา ใหความส าคญกบเอเชย-แปซฟกมากขน โดยประกาศนโยบาย “Pivot or Rebalance to Asia” โดยประธานาธบดสหรฐฯ ไมเพยงมาเยอนประเทศในเอเชย-แปซฟกทกป ยงเปนประธานาธบดคนแรกทเดนทางเยอนประเทศพมาและลาวอยางเปนทางการ อกทงยงเปนประธานาธบดคนแรกทเดนทางเยอนเวยดนามหลงชยชนะของคอมมวนสตและสนสดสงครามเวยดนามใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) ประธานาธบดโอบามา ยงจดประชมสดยอดโดยเชญผน าอาเซยนทกคนมาประชมใน US-

34 Supalak Ganjanakhundee, “Yinglick’s Charm Goes a Long Way in Indonesia”, The Nation, 24 November 2011.

102

ASEAN Summit ในแคลฟอรเนย อกทงผลกดนความรวมมอทางเศรษฐกจพหภาค “Trans-Pacific Partnershipหรอ TPP” เพอรกษาผลประโยชนทางเศรษฐกจและรกษาการครองอ านาจน าในเอเชย-แปซฟก สหรฐอเมรการยงไดสงก าลงทหารหลายพนนายหมนเวยนมาประจ าทออสเตรเลยตอนเหนอ อกทงอาจปรบก าลงทหารมาส ภาคพนเอเชย-แปซฟกมากขน 2. การทะยานขนของจน และการขยายอทธพลในเอเชย-แปซฟก ความส าเรจในการปฏรปเศรษฐกจ ตลอด 30 ปทผานมา นบตงแต ค.ศ. 1978 ภายใตการน าของเตงเสยวผง ผน ารนท 2 ของจน อกทงสบเนองมาถงผน ารนท 3 เจยงเจอหมน และผน ารนท 4 หจนเทา ท าใหเศรษฐกจจนพฒนาและมนคง จนมขนาดใหญเปนอนดบ 2 ของโลกรองจากสหรฐเมรกา การทะยานขนของจนไมเพยงท าใหจนเขมแขงทางดานเศรษฐกจยงท าใหจนมงบประมาณทางการทหารเพมขนน าไปสการพฒนากองทพจนททนสมย อกทงจนยงไดบกเบกพลงอ านาจทางดานสงคมวฒนธรรม หรออ านาจโนมนาว (Soft Power) จนท าใหจนไดรบการยอมรบจากนานาชาต จนปจจบนอยภายใตผน ารนท 5 ส จนผง ซงประกาศนโยบายทจะบรรลความฝนของจน (Chinese Dream) ซงหมายถง การฟนฟพลงอ านาจและศกดศรตลอดจนบทบาทของจน (Rejuvation) โดยมเปาหมายเพอฉลอง 100 ป 2 วาระ คอ การเฉลมฉลอง 100 ปครงแรกซงครบรอบการกอตงพรรคคอมมวนสตจนใน ค.ศ. 2021 ครงท 2 เปนการฉลองการสถาปนาสาธารณรฐประชาชนจนครบรอบ 100 ปใน ค.ศ. 2049 การขยายบทบาทของจนเหนไดจากขอรเรมเชงนโยบายใหมๆ ของเลขาธการพรรค/ประธานาธบด ส จนผง เชน ขอรเรมแถบเศรษฐกจเสนทางแพรไหมทางบก และเสนทางแพรไหมทางทะเลในศตวรรษท 21 (BRI) ธนาคารการลงทนโครงสรางพนฐานแหงเอเชย (Asian Infrastructure Investment Bank: AIIB) รวมทงธนาคารพฒนาใหม (New Development Bank: NDB) ของกลมความรวมมอ BRICS บทบาทของจนทเพมขนโดยเฉพาะอยางยงทางดานการคา การลงทน และการทอเทยว ท าใหหลายประเทศรวมทงประเทศไทยใหความส าคญกบจนมากขนเพอเชอมโยงทางกายภาพดวยทางรถไฟความเรวสง ตลอดจนการลงทนในอตสาหกรรมตางๆ และการเชอมโยงดานประชาชนดวยการทองเทยวของชาวจน รวมทงการขยายอทธพลทางวฒนธรรมผานสถาบนทางภาษาของจน หลายประเทศในเอเชย-แปซฟก รวมทงประเทศไทยนบวนจะพงพาจนในดานเศรษฐกจมากขน นโยบายตางประเทศของไทยภายใตนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ตอมาเลเซยนน ไดเปลยนแปลงทาททแขงกราวในสมย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ทเคยด ารงต าแหนงนายกรฐมตร ทงน อาจเปนเพราะ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และทมงานพรรคเพอไทย (ไทยรกไทยเดม) ตระหนกดถงความจ าเปนทจะตองไดรบความรวมมอจากรฐบาลมาเลเซยเพอแกไขปญหาความรนแรงใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต รฐบาลนายกรฐมนตรยงลกษณ ชนวตร ไดเรมกระบวนการพดคยสนตภาพกบกลมทกอความรนแรงในภาคใต อกทงไดรบการอ านวยความสะดวกประสานงาน (facilitate) จากรฐบาลมาเลเซยภายใตนายกรฐมนตรนาจบ ราซค

103

ปญหาความรนแรงใน 3 จงหวดชายแดนใต เปนปญหาทมความซบซอนและความเปนมามาอนยาวนาน การพดคยระหวางผแทนของรฐกบผแทนของกลมกอการเคยมขนหลายครงอยางลบๆ ในหลายรฐบาลในอดต หรอพดคยกนผานคนกลางในประเทศทสาม แตเมอเปลยนรฐบาลหรอมความรนแรงเกดขนในพนท การพดคยมกถกระงบหรอเลอนไป แตรฐบาลนายกรฐมนตรยงลกษณ ชนวตร ไดสนบสนนใหเปดการพดคยใหม โดยส านกงานสภาความมนคงแหงชาต (สมช.) น าโดยพลโทภราดร พฒนถาบตร เลขาธการสภาความมนคง ไดลงนามกบ ฮสซน ตอยบ ผแทนจากกลมแนวรวมปฏวตแหงชาตมลายปตตาน (Barisan Revolusi Nasional: BRN) ในวนท 28 กมภาพนธ ค.ศ. 2013 (พ.ศ. 2556) ฝายไทยประกอบดวยพลโทภราดร พฒนถาบตร พ.ต.อ.ทว สอดสอง (เลขาธการ ศอ.บต.) พล.อ.นพทธ ทองเลก (ปลดกระทรวงกลาโหม) ขาราชการทเปนผแทนหนวยงานความมนคง นกวชาการ และผน าศาสนาในทองถนชายแดน 3 จงหวด สวนกลมเคลอนไหวมผแทนจากกลมตางๆ เกอบ 10 คน โดยม ผแทนของรฐบาลมาเลเซย ดาโตะ ศร อาหมด ซมซามน ฮาซม ขาราชการท เกษยณอาย ชวยประสานงานตางๆ แตการเจรจากไมคบหนามากนก เพราะไมไดมผแทนของทกกลม อกทงกลมทใชความรนแรงกดไมสนใจทจะเจรจา แตยงกอความรนแรงตอไป ยงไปกวานนกลมเหลานเองกมไดมเอกภาพหรอมแนวทางรวมกนทชดเจน นายกรฐมนตรมาเลเซย นาจบ ราซค ไดพยายามเพมบทบาทของมาเลเซยจาก ผประสานงานเปนผไกลเกลย แตทงฝายไทยและกลมตางๆ กไมไวใจรฐบาลมาเลเซยเทาใดนก อยางไรกด ความสมพนธไทย-มาเลเซยคอนขางใกลชดในสมยนายกรฐมนตรยงลกษณ ชนวตร ความสมพนธระหวางไทยกบกมพชาภายใต ยงลกษณ ชนวตร นนมความใกลชดกน ทงน อาจเปนเพราะอาจมการเชอมโยงของอดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร อยางไรกด สถานการณเรมตงเครยดเมอใกลกบการพพากษาของศาลยตธรรมระหวางประเทศ ในวนท 11 พฤศจกายน ค.ศ. 2013 (พ.ศ. 2556) ศาลยตธรรมระหวางประเทศไดอานค าพพากษากรณทกมพชาขอการตความเกยวกบพนทใกลเคยนซงเปนขอพพาทพนทอางอ านาจอธปไตยทบซอน โดยศาลไดพพากษาวา ศาลไดก าหนดอาณาเขตของเนนผา (promontory) ปราสาทพระวหารใหตกเปนของกมพชา เพราะภมประเทศในบรเวณดงกลาว เกยวเนองกบปราสาทพระวหาร โดยศาลรบทราบขอโตแยงของไทย อยางไรกด ทงสองฝายมพนธะทจะตองเจรจากนตอ เพอใหเปนไปตามค าพพากษาของศาลโดยสจรต ซงพนธดงกลาว ไมยอมใหฝายใดด าเนนการแตเพยงฝายเดยว และนนหมายความวา ไทยและกมพชาจะตองเจรจาตกลงก าหนดเขตแดนระหวางกน ทงไทยและกมพชานาจะรสกวา ค าพพากษาใหประโยชนตอประเทศตน นนคอ กมพชาไดรบการยนยนอธปไตยเหนอปราสาทพระวหาร อกทง ก าหนดพนท เนนผาพระวหารเปนของกมพชา แตไทยเองกพอใจทศาลมไดตดสนพนททบซอนทง 4.6 ตารางกโลเมตร ใหตกเปนของกมพชา โดยเฉพาะอยางยงภมะเขอ เปนพนทนอกเขตทบซอน สวนการก าหนดเสนเขตแดน เปนเรองทไทยกบกมพชาตองเจรจารวมกน อาจกลาวไดวา ความสมพนธไทย-กมพชา ไดมพฒนาการทดขน แมวาการเจรจาก าหนดเขตแดน จะยงไมบรรลผลส าเรจ

104

สวนนโยบายตางประเทศของไทยตอพมา ไดปรบเปลยนตามสถานการณการเมองในพมา หลงจากนางอองซาน ซจ ผน าฝายคานถกปลอยตว รฐบาลของนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ไดเชญทงนางอองซาน ซจ และประธานาธบดเตง เสง มารวมการประชม World Economic Forum แตประธานาธบดเตง เสงปฏเสธทจะมารวม ซงคงเปนการแสดงความไมพอใจทรฐบาลไทยใหความส าคญกบนางอองซาน ซจ อยางไรกด ประธานาธบดเตง เสง ไดเดนทางมาเยอนไทยในเวลาตอมา และไดปรกษาหารอกบผน าไทยเกยวกบความรวมมอในการพฒนาเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยงโครงการทาเรอททวายซงภาคเอกชนไทย คอ บรษทอตาเลยน-ไทย เคยไดรบสมปทานจากรฐบาลพมาแตประสบปญหาหลายประการ โดยเฉพาะอยางยงทางดานการเงน รฐบาลไทยจงหนมาเจรจารวมมอกบพมาเพอใหการสนบสนนโครงการดงกลาวใหคบหนาไป นอกจากนนรฐบาลไทยยงใหค ามนทจะดแลคนงานจากพมาทมาท างานในประเทศไทย แตกยงมปญหาทคนงานพมาถกเอารดเอาเปรยบจากนายจาง ซงรฐบาลใหไทยพยายามใหการชวยเหลอดแลใหเกดความเปนธรรม สวนความสมพนธระหวางไทยกบลาว คอนขางใกลชด มการเปดสะพานขามแมน าโขงแหงท 4 ทจงหวดเชยงรายระหวางอ าเภอเชยงของกบบานหวยทรายในแขวงบอแกว โครงการพระราชด ารทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช พระราชทานใหแกรฐบาลลาวตามค าขอของ ฯพณฯ ไกรสอน พรมวหาร ทเยอนประเทศไทยเมอเกอบ 20 ปทแลว ทหวยซว-หวยซอน บรเวณหลกท 23 (23 กโลเมตรจากกรงเวยงจนทน) ไดพฒนาขนเปนศนยอบรมทางการเกษตรททนสมยทสดในลาว และเปนจดเรมตนของการประยกตหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” ตอมาโครงการในพระราชด ารนยงไดขยายไปเปดทแขวงสะหวนนะเขตและแขวงจ าปาศกด จนท าใหชวตความเปนอยของเกษตรกรในลาวดขนกวาเดม แมวาความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานจะใกลชดกนมากในสมยรฐบาลนายกรฐมตร ยงลกษณ ชนวตร แตการเมองภายในของไทยโดยเฉพาะอยางยงความไมพอใจตอการผาน พ.ร.บ.นรโทษกรรมซงเปลยนแปลงไปจากเดมจนครอบคลมไปทงหมด แทนทจะเปนเฉพาะประชาชนทเขามามสวนรวมทางการเมองอยางบรสทธ แตดเหมอนวาจะเปนการเปดโอกาสใหแกนน าพนธมตรอกดวย ท าใหมการชมนมประทวงตอตาน น าโดย “คณะกรรมการประชาชนเพอการเปลยนแปลงประเทศไทยใหเปนประชาธปไตยทสมบรณอนมพระมหากษตรยเปนประมข (กปปส.)” นอกจากการประทวง พ.ร.บ.นรโทษกรรมดงกลาว ยงประทวงโครงการจ าน าขาวทรฐบาล ยงลกษณ ชนวตร รบจ าน าขาวในราคาสงเพอชวยเหลอชาวนา แตเปนการบดเบอนกลไกตลาดอกทงหวงวาราคาขาวในตลาดโลกจะราคาสงขน แตมไดเปนไปตามคาด ท าใหรฐบาลขาดทนเปนเงนจ านวนมหาศาล อกทงมการคอรปชนอยางมากมาย ความไมพอใจในสองประการท าใหการประทวงขยายไปในหลายพนท แต ในขณะเดยวกนกลมสนบสนนรฐบาล ยงลกษณ ชนวตร ทงจากภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดจดชมนมภายใตชอ “กลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.)” การเผชญหนาระหวางกลมตอตานและกลมสนบสนนสรางความตงเครยดและสงผลกระทบการบรหารประเทศจะ น าไปสการเผชญหนาและความรนแรง การชมนมประทวงทยดเยอ ท าใหรฐบาลของนายกรฐมนตร ยงลกษณ ชนวตร ไมสามารถบรหารประเทศได จง

105

แกปญหาดวยการยบสภาในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2013 (พ.ศ. 2556) เพอใหการมการเลอกตง ใหมในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) แตการจดการเลอกตงเตมไปดวยความโกลาหลเพราะมทงผทตองการเลอกตง ผทประทวงการเลอกตง และผทไมตองการเลอกตง ตอมาศาลรฐธรรมนญไดประกาศใหการเลอกตงเปนโมฆะ ท าใหสรางความไมพอใจใหกบผสนบสนนรฐบาล ยงลกษณ ชนวตร สงผลใหมการเผชญหนาและความรนแรงเพมมากขน ตอมาในวนท 7 พฤษภาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) ศาลรฐธรรมนญ ไดวนจฉยวา ความเปนนายกรฐมนตรของ ยงลกษณ ชนวตร และรฐมนตรทเกยวของ หลดออกจากต าแหนง กรณโยกยาย ถวล เปลยนส เลขาธการสภาความมนคงแหงชาต วาไมชอบดวยกฎหมาย ท าใหกลมมวลชนทสนบสนนรฐบาลทวความไมพอใจ และยกระดบการชมนมประทวง การเผชญหนาใกลแตกหก ตอมาในวนท 20 พฤษภาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) พลเอกประยทธ จนทรโอชา ไดประกาศกฎอยการศก โดยอางวากองทพตองการใหทกฝายหยดความเคลอนไหวเพอใหประเทศมความสงบสขเรยบรอย อกทงเชญทกฝายมาประชมเพอหาทางออกรวมกน แตเมอผแทนของรฐบาลยนยนทจะไมลาออก พลเอกประยทธ จนทรโอชา จงประกาศยดอ านาจในวนท 22 พฤษภาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) สงผลให รฐบาลพรรคเพอไทยหมดอ านาจ

9. ชวงรฐบาลทหาร นายกรฐมนตร พล.อ. ประยทธ จนทรโอชา ค.ศ. 2014-2018 (พ.ศ. 2557-2561) พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา ผบญชาการทหารบก ในฐานะหวหนาคณะทหาร (คสช.) ไดย ดอ านาจการปกครองในวนท 22 พฤษภาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) อกทงประกาศยกเลกรฐธรรมนญ โดยพยายามสรางความชอบธรรมดวยโครงการ “คนความสขใหประชาชน” อกทงจดระเบยบสงคมในดานตางๆ ทงรถมอเตอรไซครบจาง การใชพนทสาธารณะ การบกรกปา รวมทงการจดระเบยบแรงงาน แตกกอใหเกดความตนตระหนกจนแรงงานตางดาวเดนทางกลบประเทศ ท าใหคณะ คสช. ตองออกมาชแจงเพอลดความตนตระหนกดงกลาว พลเอกประยทธ จนทรโอชา ไดจดรางรฐธรรมนญฉบบใหม อกทงจดตงองคกรตาง ๆ เพอขบเคลอนประเทศไทย คอ คณะรฐบาลท าหนาทบรหาร ประกอบดวย นายทหารระดบสงและอดตขาราชการ สภานตบญญตแหงชาต (สนช.) ท าหนาทออกกฎหมาย สภาปฏรปแหงชาต (สปช.) ก าหนดประเดนและทศทางการปฏรปประเทศใหกาวไปขางหนา คณะกรรมการยกรางรฐธรรมนญ ท าหนาทรางรฐธรรมนญฉบบถาวร และเมอรวมกบคณะรกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต (คสช.) กเปน 5 หนวยงานหลกในการบรหารงานประเทศ รจกกนในนามของ “แมน า 5 สาย” นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในชวงน เนนกระชบความสมพนธใหใกลชด สงเสรมความไวเนอเชอใจระหวางกน อกทงผลกดนความรวมมอทางดานเศรษฐกจ ทงระดบทวภาคและพหภาค ปจจยทม

106

อทธพลตอการด าเนนนโยบายตางประเทศดงกลาวมทงปจจยภายในประเทศและปจจยภายนอกประเทศ ปจจยภายในประเทศทส าคญ ไดแก 1. ความชอบธรรมของรฐบาลทหารภายใตนายกรฐมนตร พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา การท ารฐประหารยดอ านาจโดยผบญชาการทหารบก พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา ในเดอนพฤษภาคม 2014 และขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร จดตงรฐบาลทประกอบดวยนายทหารและอดตขาราชการพลเรอนท าใหถกวพากษวจารณจากกลมบคคลทสนบสนนระบบการปกครองแบบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมขแมวาจะมกลมบคคลทเหนดวยกบการยดอ านาจกตาม ยงไปกวานน ยงถกวพากษวจารณจากประเทศมหาอ านาจตะวนตกท งจากสหรฐอเมรกาและสหภาพยโรปซงพยายามกดดนใหรฐบาลทหารจดการเลอกตงเพอคนประเทศสประชาธปไตย แมวาประเทศเพอนบานและประเทศมหาอ านาจในเอเชยจะมไดวพากษวจารณ โดยยอมรบในหลกการไมแทรกแซงกจการภายในของกนและกน แตปญหาความชอบธรรมและเสยงวพากษวจารณดงกลาวสงผลกระทบตอการด าเนนนโยบายตางประเทศโดยเฉพาะกบประเทศมหาอ านาจ รฐบาลทหารเรมหนไปใกลชดกบจนมากขนในชวง 2 ปแรก (ค.ศ. 2014-2015/ พ.ศ. 2557-2558) แตเมอรฐบาลรางรฐธรรมนญเสรจและประกาศใชใน ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) อกทงมแผนการคนสประชาธปไตยภายใน ค.ศ. 2018-2019 (พ.ศ. 2561-2562) ท าใหประเทศตะวนตกยอมรบรฐบาลทหารมากขน ดงจะเหนไดจากการไดรบเชญไปรวมประชม US-ASEAN Summit ใน ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) และประธานาธบดสหรฐฯ คนใหม Donald Trump เชญนายกรฐมนตรของไทยไปเจรจาทท าเนยบขาวในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2017 (พ.ศ. 2560) อกทงสหภาพยโรปกสนใจทจะรอฟนความสมพนธและเจรจาดวย 2. เศรษฐกจไทยออนแรงแมวาจะมความพยายามในการอดฉดเมดเงนลงในระบบ เศรษฐกจไทยบอบช าจากความขดแยงทางการเมองทผานมาในชวง ค.ศ. 2010-2011 (พ.ศ. 2553-2554) และเกดอทกภยครงใหญในภาคกลางของประเทศใน ค.ศ. 2012 (พ.ศ. 2555) ไทยประสบปญหาความผนผวนทางเศรษฐกจ ท าใหเศรษฐกจภายใตรฐบาลทหารขยายตวเพยง 2.5-3% ตอป แมวารฐบาลจะพยายามอดฉดเงนลงไปในระบบแตนกธรกจกยงไมไดมความเชอมน รฐบาลทหารไดจดตงโครงการ “ระเบยงเศรษฐกจภาคตะวนออก” (Eastern Economic Corridor) ประกอบดวย 3 จงหวด ในภาคตะวนออกของไทย เพอดงดดการลงทนเทคโนโลยททนสมยอนจะน าประเทศไทยไปส ประเทศอตสาหกรรม4.0 การทสงคมไทยเขาสสงคมสงวย (Aging Society) ท าใหผสงวยชวงหลงเกษยนอายใชจายเงนอยางระมดระวง การลงทนอดฉดเงนของรฐบาลตองใชเวลากวาจะสงผล ดงนนเศรษฐกจไทยในปจจบนจงตองพงพาหลายปจจยรวมทงการใชจายของนกทองเทยวจากจนซงมเพมขนทกปประมาณกวา 10 ลานคน ปจจยสภาพแวดลอมภายนอกประเทศ ทส าคญประกอบดวย 1. การขบเคยวระหวางสหรฐอเมรกากบจนทงทางยทธศาสตรและทางเศรษฐกจ (Power Contest between US and China) ความส าเรจทางเศรษฐกจของจนและการพฒนากองทพจนใหทนสมย อกทงการทม

107

พฒนาเทคโนโลยขนสงของจนในรอบ 5 ปทผานมาท าใหสหรฐเมรกาวตกกงวลวา ตนอาจไมสามารถรกษาความเปนอนดบหนงทางยทธศาสตร (Strategic Primacy) เหนอจน ประธานาธบดโอบามาไดพยายามสกดกนการขยายอ านาจและอทธพลของจนดวยนโยบาย Pivot to Asia และจดตงกลมความรวมมอ TPP แตจนกตอบโตดวยขอรเรม BRI (Belt and Road Initiative) และธนาคาร AIIB (Asian Infrastructure Investment Bank) และ NDB (BRICS New Development Bank) อกท งเสนอทจะสราง “ประชาคมทมชะตากรรมรวมกน” (Community of Common Destiny) สหรฐอเมรกาภายใตประธานาธบดคนใหม Donald Trump พยายามสานสายสมพนธสวนตวกบผน าจน ส จนผง แตในขณะเดยวกนกกดดนจนทางดานเศรษฐกจ ดงจะเหนไดจากนโยบายขนภาษสนคาเหลกและอลมเนยมจากจนในตน ค.ศ. 2018 (พ.ศ. 2561) และยงเพมภาษอก 10% กบสนคาอกหลายชนดเปนมลคากวา 200 พนลานเหรยญสหรฐฯ เพอกดดนใหจนลดการไดเปรยบดลการคาทมตอสหรฐอเมรกา การขบเคยวทางเศรษฐกจระหวางมหาอ านาจทงสองก าลงสงผลกระทบสการคาและการผลตสนคาในประเทศทงสองและประเทศอนๆ ทวโลกรวมทงประเทศไทย 2. การขยบเคลอนของศนยอ านาจสระบบหลายขว (Power Shift toward Multipolarity) ระบบการเมองระหวางประเทศอยในระหวางการเคลอนยายของอ านาจ (Power Transition) ดวยการปรบยายศนยอ านาจ (Power Shift) จากการทสหรฐอเมรกาซงเคยแสดงบทบาทผน า Leadership Role ของการเมองโลกในฐานะมหาอ านาจทครองอ านาจน า (Hegemonic Power) เนองจากมแสนยานภาพทางทหารทเขมแขงเหนอชาตอนใด แมวาเศรษฐกจจะถดถอยลงไปบางแตอทธพลทางการเมองยงมคอนขางสง เนองจากมพนธมตร เชน กลมประเทศองคการ NATO ในยโรปและอกหลายประเทศในเอเชย เชน ญปน เกาหลใต ออสเตรเลย เปนตน อยางไรกตาม นบตงแตประธานาธบดคนใหม Donald Trump ขนเปนผน าสหรฐฯ ในเดอนมกราคม 2017 และประกาศนโยบาย America First อกทงกดดนพนธมตรของสหรฐฯ ทงทางเศรษฐกจและทางทหาร ท าใหหลายประเทศหมดความเชอมนในบทบาทน าของสหรฐฯ ฝรงเศสกบเยอรมนก าลงรวมมอกนอยางใกลชดเพอผลกดนบทบาทของสหภาพยโรปบนเวทโลก ในขณะทจนและรสเซยกประสานนโยบายรวมกนในประเดนยทธศาสตรตางๆ ในเวทโลก ยงไปกวานน ประเทศประชาธปไตยในเอเชยทงญปน อนเดย และออสเตรเลย กก าลงปรกษาหารอทาทรวมกนอยางใกลชดเนองจากไมแนใจบทบาทของสหรฐอเมรกาภายใตประธานาธบดคนใหม Donald Trump จะเหนไดวา สหรฐอเมรกามใชมหาอ านาจหนงเดยวหรอขวเดยวดงในอดตททรงอทธพลไปในทกภมภาคในโลก แตระบบระหวางประเทศก าลงเปลยนไปสการมขวอ านาจใหมๆ เกดขน นอกจากสหรฐฯ แลวยงม ฝรงเศส-เยอรมน จน-รสเซย อนเดย-ญปน-ออสเตรเลย ประธานาธบด Donald Trump ไดเสนอแนวคดยทธศาสตร Indo-Pacific Strategy ซงประกอบดวยกลม 4ประเทศ (QUAD) ไดแก ญปน อนเดย ออสเตรเลย และสหรฐอเมรกา ปรากฏการณดงกลาวชใหเหนถงระบบระหวางประเทศทมหลายขวซงจะสงผลกระทบตอประเทศตางๆ ในโลกรวมทงประเทศไทย

108

นโยบายตางประเทศของไทยภายใตรฐบาลพล.อ.ประยทธ จนทรโอชา เนนการกระชบความสมพนธกบประเทศเพอนบานในมตตางๆ นายกรฐมนตรพล.อ.ประยทธ จนทรโอชา พยายามกระชบความสมพนธกบมาเลเซยเพอใหมาเลเซยรวมมอกบไทยในการแกไขปญหาความรนแรงใน 3 จงหวดภายใต โดยพลเอกประยทธ จนทรโอชา ไดเดนทางเยอนมาเลเซยในเดอนธนวาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) และไดเจรจากบนายกรฐมนตรมาเลเซย นาจบ ราซค สนบสนนบทบาทของมาเลเซยในการเปนคนกลางในกระบวนการสนตภาพทชายแดนภาคใต ฝายไทยไดเสนอกบมาเลเซยใหหาทางใหคเจรจาปรองดอง รวมตวกลมเคลอนไหวตางๆ ทง กลมแนวรวมปฏวตแหงชาตมลายปตตาน (BRN: Barisan Revolusi Nasional) และ PULO (Patani United Liberation Organization) และกลม GMIP (Gerakan Mujahiden Islam Patani) และ BIPP (Barisan Islam Pemkeba Patani) ภายใตองคกรแนวรวมใหมชอ “มารา ปาตาน” (Mara Patani หรอ Majid Syura Patani) กลมเหลานเคยเจรจากบรฐบาลของนายกรฐมตร ยงลกษณ ชนวตร แตมกขดแยงกนเอง ดงนน การรวมกลมดงกลาวจงเปนการแสดงความเปนเอกภาพของกลมตางๆ ทตองการมสวนรวมในการเจรจาสนตภาพ รฐบาลไทย ไดแตงตง พล.อ.อกษรา เกดผล ประธานคณะทปรกษากองทพบก เปนหวหนาพดคยของฝายไทย และยงใหดาโตะ ศร อาหมด ซมซามน ฮาซม เปนผอ านวยความสะดวกในการเจรจาตอไป อยางไรกด การพดคยกยงมความคบหนานอย ในขณะทความรนแรงกยงด าเนนอยตอไป การเปลยนแปลงทางการเมองในมาเลเซย อนเปนผลมาจากการพายแพของพรรครฐบาลอมโน (UMNO) ภายใตนายกรฐมนตรนาจบ ราซค และชยชนะของฝายคานทน าโดยนายมหาธร โมฮมเหมด อาจสงผลกระทบตอบทบาทของมาเลเซย ในการเจรจาสนตภาพเพอลดความรนแรงใน 3 จงหวดภาคใตดงกลาว ความสมพนธไทย-กมพชา ภายใตรฐบาลนายกรฐมนตรประยทธ จนทรโอชาจดอยในระดบด สะทอนมาจากการเยอนระดบสงและการประชมภายใตกรอบความรวมมอทวภาคดานตางๆ ตอเนองตงแต ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) จนถงปจจบน โดย พลเอกประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตรไทยเยอนกมพชาอยางเปนทางการเมอระหวางวนท 30-31 ตลาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) ขณะเดยวกนสมเดจฯ ฮน เซน นายกรฐมนตรกมพชา เยอนไทยอยางเปนทางการโดยน าคณะรฐมนตรกมพชาเขารวมการประชมรฐมนตรรวม (JCR) ไทย-กมพชา ครงท 2 ระหวางวนท 18-19 ธนวาคม ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) ถอเปนการประชมรวมคณะรฐมนตรอยางเปนทางการครงแรกในรอบ 10 ป (นบตงแต พ.ศ. 2548) ขณะทความสมพนธระดบราชวงศนน สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ เยอนกมพชาอยางเปนทางการ ระหวางวนท 22-24 กมภาพนธ ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) ตามค ากราบบงคมทลเชญของนายกรฐมนตรกมพชา และเสดจฯ รวมงานฉลองครบรอบ 65 ป ความสมพนธทางการทตไทย-กมพชา ในสวนของระดบประชาชน ความสมพนธระหวางประชาชนชาวไทย-กมพชาเปนปกตด มการคาขายขามชายแดนตามจดผานแดนตางๆ และชายแดนมความสงบ

109

นโยบายทส าคญของผน าทงสองประเทศทชวยสงเสรมความสมพนธใหอยในระดบดนน รวมทงเนนประเดนความรวมมอทสามารถท างานรวมกนไดกอน โดยเฉพาะอยางยงดานการคาและการลงทน มการตงเปาหมายในเรองลงทนและการพฒนาพนทชายแดน ใหเพมขนเปน 3 เทาใน 5 ปขางหนา และความรวมมอเพอการพฒนาดานฝมอแรงงานและคณภาพชวต การสรางสขอนามยทางพยาบาลตามแนวชายแดน ส าหรบประเดนเขตแดน ไทยและกมพชาไดจดท าบนทกความเขาใจวาดวยการส ารวจและจดท าหลกเขตแดนทางบก เมอ ค.ศ. 2000 (พ.ศ. 2543) และตอมาใน ค.ศ. 2003 (พ.ศ. 2546) ไดรวมกนรบรองแผนแมบทและขอก าหนดอ านาจหนาท (TOR) วาดวยการส ารวจและจดท าหลกเขตแดนตลอดแนว ซงก าหนดขนตอนการส ารวจฯ 5 ขนตอน ปจจบนชดส ารวจรวมไทย-กมพชา ภายใตคณะกรรมาธการเขตแดนรวม (JBC) ไทย-กมพชา อยระหวางด าเนนงานในขนตอนท 1 ของ TOR ไดแก การคนหาต าแหนงทตงของหลกเขตแดนทง 73 หลก ทไดรวมกนจดท าไวในอดต โดยในป 2014 (พ.ศ. 2557) ชดส ารวจรวมฯ สามารถด าเนนการส ารวจคบหนาจ านวน 4 หลก ท าใหจนถงปจจบนไดด าเนนการส ารวจไปแลวจ านวน 59 หลก จากทงหมด 73 หลก ลาวเปนประเทศเพอนบานทรฐบาล พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา ใหความส าคญ โดยไดไปเยอนระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) และไดหารอกบ ทองสง ทมมะวง นายกรฐมนตรสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวหลายประเดน ทงดานการเมองและเศรษฐกจ การคา การลงทน การพฒนาพนทชายแดนตลอดจนความรวมมอดานสงคมและการทองเทยว ตอมาในระหวางวนท 25-27 ตลาคม ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) รฐมนตรตางประเทศไทย ดอน ปรมตวนย และทองลน สสลด รองนายกรฐมนตรและรฐมนตรตางประเทศ สปป.ลาว ไดเปนประธานรวมการประชมคณะกรรมาธการความรวมมอไทย-ลาว ครงท 20 การเจรจาไดเหนพรองทจะเรงรดความรวมมอในดานตางๆ โดยเฉพาะอยางยงความรวมมอทางดานความมนคงชายแดน ความรวมมอดานแรงงาน เพอปองกนการคามนษยและอาชญากรรมขามชาต รวมทงความเปนไปไดในการกอสรางสะพานมตรภาพขามแมน าโขงแหงท 5 บงกาฬ ปากซน ตอมาเมอนายกรฐมนตรคนใหมของ สปป.ลาว ทองลน สสลด ไดเดนทางมาเยอนไทยอยางเปนทางการ หลงขนด ารงต าแหนงระหวาง 5-6 กรกฎาคม ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) เพอเจรจาเกยวกบความสมพนธทวภาคในประเดนตางๆ รวมทงเรองเขตแดน เนองจากไทยและลาวทผานมาไดเจรจาตกลงจดท าหลกเขตแดนทางบกไปแลว จ านวน 210 หลก เปนระยะทาง 676 กโลเมตร คดเปนรอยละ 96 ของเขตแดนทางบกระหวางไทยกบลาว อกทงก าลงอยในระหวางการเจรจาจดท าแผนแมบทและขอก าหนดอ านาจหนาทของการส ารวจ และจดท าหลกเขตแดนในแมน า ผน าทงสองเหนพองทจะเรงรดการปกปนหลกเขตแดนใหมากทสดโดยคณะกรรมการเขตแดนไทย -ลาว ผน าลาวเสนอใหไทยพจารณากอสรางสะพานมตรภาพแหงท 6 ระหวางอบลราชธานและสาละวน เพอเชอมโยงอสานใตกบลาวตอนใต เชอมไปถงเวยดนามได

110

ในดานการคา ไทยและลาวมการคาขายขามแดนเพมมากขน โดยไทยเปนฝายไดเปรยบดลการคา ลาวตองการใหซอสนคาเกษตรอนทรยจากลาวมากขน และตองการใหไทยซอไฟฟาจากลาวเพมขนจาก 7,000 เปน 10,000 เมกะวตต อยางไรกด การไฟฟาของไทยตกลงซอเพมอก 2,000 เมกะวตต รวมเปน 9,000 เมกะวตต เพอชวยเหลอลาวและสงเสรมความสมพนธไทย-ลาวใหใกลชดและยงยน เมอลาวเกดภยพบตทางธรรมชาต ไทยไดสงความชวยเหลอทงอาหาร สงของเครองใช และอาสาสมครไปชวยบรรเทาภยเมอเขอนเซเปยน-เซน านอยแตกจากฝนตกหนกตนเดอนสงหาคม ค.ศ. 2018 (พ.ศ. 2561) สงผลใหเกดน าทวมทะลกในแขวงจ าปาสก ความชวยเหลอของไทยจ านวนมากจากรฐบาลและประชาชน สงผลใหคนลาวมภาพลกษณทดตอประเทศและประทบใจในความเปนมตรของคนไทย เวยดนาม นโยบายตางประเทศของไทยตอเวยดนาม ยงเนนความรวมมอยางใกลชดโดยยกระดบขนเปนหนสวนยทธศาสตร พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตรพรอมคณะไดเดนทางไปเยอนเวยดนามอยางเปนทางการระหวาง 27-28 พฤศจกายน ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) ทงสองประเทศไดตกลงลงนามแผนปฎบตวาดวยการด าเนนความเปนหนสวนยทธศาสตรไทย-เวยดนาม อนเปนการขยายความรวมมอทวภาคใหกวางขวางถง 21 สาขา ทงการเมอง ความมนคง เศรษฐกจ สงคม โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาความเชอมโยงเสนทางคมนาคม ทงทางบก ทางทะเล และทางอากาศ ผน าของไทยและเวยดนามยงไดพบปะหารอเปนประจ าทงบนเวททวภาคและพหภาค อยางเชน การหารอระหวาง พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา และ เหวยน เตน สง นายกรฐมนตรเวยดนามในระหวางการประชมสดยอดผน าวาดวยแผนงานความรวมมอเศรษฐกจในอนภมภาคลมน าโขง 6 ประเทศ เมอวนท 20 ธนวาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) การหารอระหวางนายกรฐมนตรของไทยกบ เจยง เตน ซาง ประธานาธบดสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนามในระหวางการประชมผน าเอเชย-ยโรปใน ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) ตอมาในวนท 23 กรกฎาคม ค.ศ. 2515 (พ.ศ. 2558) เหวยน เตน สง นายกรฐมนตรเวยดนามและภรรยาไดเยอนไทยอยางเปนทางการ อกทงเปนประธานรวมการประชมนายกรฐมนตรและคณะรฐมนตรอยางไมเปนทางการครงท 3 นบตงแตไทยกบเวยดนามไดยกระดบความสมพนธเปนหนสวนยทธศาสตรเมอ ค.ศ. 2013 (พ.ศ. 2556) ทงสองยงตกลงทจะเพมมลคาการคาทวภาคระหวางกนจาก 15,000 ลานดอลลารสหรฐฯ เปน 20,000 ลานดอลลารสหรฐฯ ภายใน ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) อกทงเหนพองทจะใหเปดบรการรถโดยสารประจ าทางและเดนเรอเลยบชายฝงของกนและกนเพอสงเสรมการคา การลงทน และการทองเทยว ในความสมพนธกบพมา นายกรฐมนตร พล.อ. ประยทธ จนทรโอชา และคณะไดเดนทางเยอนเมยนมาอยางเปนทางการระหวางวนท 9-10 ตลาคม ค.ศ. 2014 (พ.ศ. 2557) และไดเจรจากบประธานาธบด เตง เสง แหงสาธารณรฐสหภาพเมยนมา ทงสองยนยนทสงเสรมความสมพนธในดานตางๆ ใหใกลชดแนนแฟน รวมทงรวมมอแกไขปญหาชายแดนทงยาเสพตด การจดระเบยบ และพฒนาพนทชายแดน และรวมมอกนจดการแรงงานตางดาว ในขณะเดยวกน ทงสองยงปรกษาหารอและเจรจาเพอท าบนทกความเขาใจวาดวยการส ารวจและจดท า

111

หลกเขตแดนตลอดแนวชายแดนไทย-พมา อกทงกระทรวงการตางประเทศไดรวมมอกบกรมแผนททหารของไทยจดชดส ารวจตรวจสอบสภาพและทตงของหลกหมายเขตแดนไทยในอดตจ านวน 10 หลกในพนทจงหวดแมฮองสอน เพอนการรวมกนส ารวจและจดท าหลกเขตแดนตอไป การเมองภายในเมยนมาเขาสระยะเปลยนผานสประชาธปไตย โดยมการเลอกตงทวไปในวนท 8 พฤศจกายน ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) โดยพรรคสนนบาตแหงชาตเพอประชาธปไตย (NLD) ภายใตการน าของ อองซาน ซจ ไดรบคะแนนเสยงทวมทนเหนอกวาพรรคของรฐบาล พรรคสหสามคคเพอการพฒนา (USDD) ของ พล.อ. เตง เสง แมวา อองซาน ซจ จะไมสามารถด ารงต าแหนงประธานาธบดได แตไดต งคนสนทคอ ตน จอ ขนด ารงต าแหนงเปนประธานาธบด และตอมาในวนท 6 เมษายน ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) ประธานธบดตนจอไดแตงตงให อองซาน ซจ ซงเปนรฐมนตรตางประเทศและรฐมนตรประจ าท าเนยบประธานาธบด ขนเปนทปรกษาแหงรฐอกต าแหนงหนง ความสมพนธระหวางไทยกบเมยนมาในชวงนคอนขางใกลชด มการแลกเปลยนการเยอนระหวางผน าหลายครง เชน รฐมนตรตางประเทศ ดอน ปรมตวนย ไดเดนทางเยอนเมยนมาในวนท 9 พฤษภาคม ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) และยงไดเขาพบ อองซาน ซจ เพอหารอเกยวกบแรงงานพมาในประเทศไทยซงมแรงงานพมาทขนทะเบยนจ านวน 1.59 ลานคน และพยายามจะใหขนทะเบยนทงหมด เพอประเทศไทยจะไดดแลและใหการปฏบตอยางเปนธรรม ประเทศไทยไดใหการศกษาแกบตรและรกษาพยาบาลตอแรงงานพมาทขนทะเบยน นอกจากนน พล.อ.อาวโส มน ออง หลาย ผบญชาการทหารสงสดแหงเมยนมาเยอนไทยในวนท 26 พฤษภาคม ค.ศ. 2559 (พ.ศ. 2016) และตอมาในวนท 1 กรกฎาคม อองซาน ซจ รฐมนตรตางประเทศและทปรกษาแหงรฐไดมาเยอนไทย อกทงปรกษาหารอกบผน าไทยในหลายประเดน ทงการจดการแรงงานพมา ปญหาชายแดน การพฒนาเขตเศรษฐกจทวาย และรวมมอทางเศรษฐกจและสงคมอนๆ อองซาน ซจ ยงไดเดนทางไปมหาชย จ.สมทรสาคร เพอพบปะกบแรงงานพมาซงท างานและพ านกอาศยอยในบรเวณใกลเคยง อยางไรกด ใน ค.ศ. 2017 (พ.ศ. 2560) พมาไดเผชญปญหาการอพยพของชาวโรฮงญา ซงพมาเรยกวา เบงกาล อกทงเปนคนไรสญชาตในพมา การตอตานชาวโรฮงยาโดยชาวพมาทนบถอศาสนาพทธ ตลอดจนบทบาทของกองทพพมาทใชความรนแรงในการปราบปรามกลมโรฮงญาหวรนแรง ท าใหโรฮงยาทวๆ ไปกงวลตอความปลอดภยของตนและครอบครวจงพากนอพยพทางบกขามไปบงคลาเทศ และทางน าโดยลองเรอหาทปลอดภย บางกขนฝงทมาเลเซยและตอนใตของประเทศไทย กลายเปนปญหาของอาเซยน ประเทศไทยไดจดประชมนานาชาตเพอหาทางออกและดแลการอพยพของโรฮงญาเพอหาทางออกใหพมาและไมเปนภาระของอาเซยนจนเกนไป การเมองไทยก าลงอยในขนตอนเปลยนผานสประชาธปไตยทเปนธรรม การเลอกตงทคาดวาจะมขนในตน ค.ศ. 2019 (พ.ศ. 2562) นาจะสงผลใหประเทศไทยไดรบการยอมรบมากขนจาประชาคมโลก อกทงแสดงบทบาทเปนประธานอาเซยนเพอสงเสรมการอยรวมกนอยางสนตของอาเซยน นโยบายตางประเทศของไทยนาจะยงคงยดหลกการสงเสรมความไวเนอเชอใจกบประเทศเพอนบาน ความเปนมตร ความรวมมอในดานตางๆ ทงทวภาคและ

112

พหภาค อกทงชวยเหลอเกอกลกน อนจะน าไปสเอเชยตะวนออกเฉยงใตทมสนตภาพ ความมนคง ความมงคง และสนตสขทยงยน สรป ในยคหลงสงครามเยนมาจนถงปจจบน นโยบายตางประเทศของประเทศไทยตอประเทศเพอนบาน ไดเปลยนไปจากยคสงครามเยนคอนขางมาก ทงนเพราะในชวงสงครามเยน ความส าคญเรงดวนของผก าหนดนโยบายของไทย จะเปนผลประโยชนทางดานความมนคงอนเปนผลมาจากปจจยภายในทผก าหนดนโยบายขางไทยชวงนน สวนใหญเปนทหารทยดอ านาจและปกครองแบบอ านาจนยม อกทงสภาพแวดลอมภายนอกกอมครมจากสงครามเยน เตมไปดวยความขดแยง ความตงเครยด และการเผชญหนาระหวางมหาอ านาจสองคาย คอ สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต มหาอ านาจแตละขวเขาแทรกแซงการเมองในเอเชยอาคเนย น าไปสความขดแยง ในบรเวณประเทศเพอนบานของไทย ดงนน นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน จงไดรบอทธพลจากนโยบายของประเทศมหาอ านาจนอกภมภาค นโยบายตอเพอนบานของไทยในชวงสงครามเยน มกสอดคลองกบผลประโยชนของมหาอ านาจซงชวยเพมความชอบธรรมใหกบรฐบาลทหารของไทยในชวงดงกลาว แตในยคหลงสงครามเยน การเผชญหนาระหวางมหาอ านาจอนเนองจากความขดแยงแตกตางทางดานอดมการณไดลดลง อกทงรฐคอมมวนสตในยโรปไดลมสลาย ประเทศเพอนบานของไทยจงไดมการปรบทและนโยบายดวยการปฏรประบบเศรษฐกจใหเปนระบบทนนยมเสรมากขน หรอเปนแบบผสม “สงคมนยมทใชกลไกตลาด (Market Socialism)” สอดคลองกบการพฒนาเศรษฐกจของไทยทเดนแนวทางทนนยมมาโดยตลอด ท าใหมปฏสมพนธทางเศรษฐกจมากขน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในชวงหลงสงครามเยน จงเนนความรวมมอทางเศรษฐกจ สงคม ในกรอบพหภาค นอกจากกรอบสมาคมอาเซยนทพฒนาไปสประชาคมอาเซยน โดยรบสมาชกจากประเทศเพอนบานทเคยเปนคอมมวนสต จนอาเซยนมสมาชกครบ 10 ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ยงมการกระชบความรวมมอทางเศรษฐกจสเขตการคาเสร อกทงพฒนาความรวมมอแบบพหภาคหลากหลายรปแบบ โดยรวมมอกบองคการระหวางประเทศ เชน กรอบความรวมมอลมแมน าโขง (GMS) และธนาคารเพอความรวมมอแหงเอเชย (ADB) และกรอบ ACMECS ซงประเทศไทยแสดงบทบาทน ากบประเทศเพอนบานคอ พมา ไทย ลาว กมพชา มาเลเซย และตอมาเวยดนามกเปนสมาชก ยงไปกวานน ประเทศมหาอ านาจยงใหความส าคญตอการรวมมอดานเศรษฐกจโดยจดกรอบความรวมมอระหวางประเทศมหาอ านาจกบประเทศในลมน าโขง ดงเชน Japan-Mekong Cooperation, ความรวมมอระหวางเกาหลใตกบประเทศลมแมน าโขง (Mekong-South Korea Cooperation) และลาสด ความรวมมอระหวางจนกบประเทศลมแมน าโขง ดงทเรยกกนวา “ความรวมมอลานชาง-แมโขง” (Lanchang-Mekong Cooperation)

113

แมวาเศรษฐกจระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน ซงอยในลมแมน าโขงจะมการพงพากนมากขนในยคหลงสงครามเยน แตความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานมไดราบรนดงทคาดหวง ยงมทงประเดนความมนคงแบบเดม (Traditional Security Issues) เชน เรองเขตแดน เปนตน และประเดนความมนคงแบบใหม (Non-traditional Security Issues) เชน อาชญากรรมขามชาต การลกลอบคายาเสพตด คามนษย คาอาวธสงคราม รวมทงลกลอบน าคนอพยพขามพรมแดน ประเดนปญหาเหลานทาทายนโยบายตางประเทศของไทย วาจะสามารถบรหารจดการเพอผลประโยชนรวมกน และสรางความเชอมนตอกนและกนอนจะน าไปสสนตภาพและเสถยรภาพทยงยน

114

บทท 4 นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานแผนดนใหญเอเชยอาคเนย:

ลกษณะเดน ความทาทาย และทศทางแนวโนม

ประเทศเพอนบานของประเทศไทยบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนยทมพรมแดนทงทางบก ทางนา และทางทะเลประชดตดตอกบประเทศไทย ประกอบดวย สาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมา สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ราชอาณาจกรกมพชา สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม และมาเลเซย ประเทศไทยใหความสาคญตอประเทศเพอนบานทง 5 ประเทศ เพราะมผลประโยชนแหงชาตทเกยวพนกนทงในดานการเมอง ความมนคง เศรษฐกจ และสงคม ผนาของไทยทกคนไมวาจะเปนทหารหรอพลเรอนลวนแตใหความสาคญตอประเทศเพอนบานทงดานความมนคงและความมงคง แมวาจะแตกตางกนบางทางดานนโยบายในแตละชวงเวลา อยางไรกด ประเทศไทยมไดมอานาจหรออทธพลมากพอทจะกาหนดนโยบายตางประเทศตอประเทศเพอนบานอยางอสระ เนองจากเปนรฐเลก (Small state) บนเวทโลก แตเปนรฐขนาดกลาง (Middle power) ในเวทภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทาใหประเทศไทยสามารถแสดงบทบาทนา (Leading Roles) ไดบางครงบางคราว ถงกระนนกตามนโยบายตางประเทศและบทบาทของประเทศไทยมกถกจากดดวยปจจยและเงอนไขตางๆ ทงภายในประเทศเองและภายนอกประเทศ ผกาหนดนโยบายตางประเทศของไทยไมเพยงคานงถงผลประโยชนแหงชาตหรอผลประโยชนของประชาชนสวนรวม แตยงคานงถงผลประโยชนของตน ของรฐบาลรวมทงความอยรอดและเสถยรภาพของรฐบาลและของสถาบนการเมองทสนบสนน ในบางครงกเปนการยากทจะระบวเคราะหอยางชดเจนวา ปจจยใดทงภายในหรอภายนอกทมอทธพลตอการเลอกหรอการตดสนใจนโยบายตางประเทศของไทย ยงไปกวานน ปจจยทางประวตศาสตร (History) ความทรงจา (Memory) และมโนทศน (Perception) ตอสถานการณของผนาไทยตอเพอนบานตางกมอทธพลทางจตวทยาตอผนาไทยทเลอกกาหนดนโยบายตางประเทศไปในทศทางใดทศทางหนง บทนจะเปนการสรปการวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนยหลงสงครามโลกครงท 2 ใน ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) จนถงปจจบน โดยแบงการนาเสนอเปน 3 สวนดงน สวนแรก นาเสนอการสรปลกษณะเดนของนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานในชวงสงครามเยน ค.ศ. 1947-1991 (พ.ศ. 2490-2534) และชวงหลงสงครามเยน ค.ศ. 1992-2018 (พ.ศ. 2535-2561) สวนทสอง เปนการวเคราะหความทาทายในการดาเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานในปจจบน

115

สวนทสาม เปนการวเคราะหแนวโนมและทศทางของนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานในอนาคต ลกษณะเดนของนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานในชวงสงครามเยน ค.ศ. 1947-1991 (พ.ศ. 2490-2534) และชวงหลงสงครามเยน ค.ศ. 1992-2018 (พ.ศ. 2535-2561) นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนยในยคสงครามเยนระหวาง ค.ศ. 1947-1991 (พ.ศ. 2490-2534) ไดรบอทธพลจากปจจยภายนอกทงทเปนปจจยอดมการณและปจจยโครงสรางของภมรฐศาสตร ตลอดจนบทบาทและนโยบายความมนคงและการทตของประเทศมหาอานาจจากนอกภมภาค โดยเฉพาะสหรฐอเมรกา สวนเศรษฐกจการเมองภายในประเทศไทยกเปนปจจยทมอทธพลตอการกาหนดนโยบายตางประเทศเชนกน ความขดแยงภายในกลมการเมองตางๆ เชน คณะราษฎร ตลอดจนการแขงขนขบเคยวกนระหวางกลมทหารและกลมตารวจในสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม และความขดแยงระหวางประชาชนกบสถาบนทหารในการเรยกรองประชาธปไตยกมอทธพลตอนโยบายตางประเทศในแตละยคสมย ในระยะเวลา 45 ปของสงครามเยนระหวาง ค.ศ. 1947-1992 (พ.ศ. 2490-2535) อาจแบงออกเปน 2 ชวง คอ ชวงสงครามเยนเขมขน (Intensed Cold War) ซงมความขดแยงของอดมการณและการเผชญหนาระหวางมหาอานาจอยางเขมขนระหวาง ค.ศ. 1947-1975 (พ.ศ. 2490-2518) และชวงสงครามโลกไดเยนเบาบาง (Soft Cold War) ซงการเผชญหนาระหวางมหาอานาตางอดมการณลดลง แตยงคงมความตงเครยดและการใชกาลงอยหากแตเปลยนคกรณในระหวาง ค.ศ. 1976-1992 (พ.ศ. 2519-2535) เมอสงครามโลกครงท 2 เสรจสนลงใน ค.ศ. 1945 (พ.ศ. 2488) รฐบาลไทยภายใตผนาพลเรอน ปรด พนมยงค เผชญกบปญหาสถานภาพของประเทศไมแนชด เพราะรฐบาลทหารระหวางสงครามโลกไดเขารวมกบญปนประกาศสงครามกบสหรฐอเมรกาและองกฤษ รฐบาลไทยหลงสงครามตองการการยอมรบในเอกราชอธปไตยและไมตองการตกเปน “ประเทศทแพสงคราม” จงอาศยขบวนการเสรไทยทจดตงขนมาระหวางสงครามโลก เพอตอตานญปน สรางการยอมรบและความชอบธรรม แมไทยตองประนประนอมกบชาตมหาอานาจตะวนตก รวมทงจกรวรรดนยมองกฤษและฝรงเศสทพยายามกลบมาครอบครองอาณานคมทมพรมแดนตดตอกบไทย รฐบาลพลเรอนมองเหนโอกาสในการแสดงบทบาทนา (Leading Roles) ในภมภาค จงใหการสนบสนนแกขบวนการเรยกรองเอกราชอาณานคมในอนโดจนของฝรงเศส อกทงอนญาตใหมาจดตงสานกงานในประเทศไทยเพอสรางสายสมพนธ และเปนการลดทอนอทธพลของจกรวรรดนยม กลาวอกนยหนง รฐบาลพลเรอนเจรจาประนประนอมกบมหาอานาจตะวนตก แตกระแวงวาจกรวรรดนยมตะวนตกจะกลบมาครองอานาจตอหลงสงครามโลก จงหาทาง

116

เลอกนโยบายดวยการแสดงบทบาทนา สนบสนนขบวนการเรยกรองเอกราชในอาณานคมอนโดจนของฝรงเศส เพอเพมอานาจตอรองในการเจรจากบจกรวรรดนยมตะวนตก แตการเมองภายในของไทยจากการเกดรฐประหารโดยคณะทหารใน ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) และแมคณะทหารไดใชอานาจจดการเลอกตง แตกบงคบนายกรฐมนตรจากการเลอกตงใหลาออกอกทงเชญ จอมพล ป. พบลสงคราม ใหกลบมาเปนนายกรฐมนตรอกครงใน ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) อยางไรกด จอมพล ป พบลสงคราม มไดมฐานอานาจดงในอดตอก จงตระหนกถงความจาเปนวาตองไดรบการสนบสนนจากประเทศมหาอานาจตะวนตกททรงอทธพลในการเมองโลกขณะนน เพอสรางอานาจตอรองภายในและสรางความชอบธรรมกบเสถยรภาพใหกบรฐบาลทหารทงนเพราะ การเมองภายในทรฐบาลทหารถกตอตานจากการเกดกบฏหลายครงดงไดกลาวแลว ผลกดนใหรฐบาลทหารใกลชดกบมหาอานาจตะวนตก ผลประโยชนและการเมองภายในเหลานลวนมอทธพลตอการกาหนดนโยบายตางประเทศตอมหาอานาจและตอเพอนบานทกาลงเรยกรองเอกราชอธปไตยและความเปนอสระจากจกรวรรดนยม แตในขณะเดยวกน สงครามเยนซงเปนความตงเครยดระหวางมหาอานาจตางอดมการณโดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยตไดอบตขนในยโรปตงแต ค.ศ. 1947 (พ.ศ. 2490) และเขมขนขนใน ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) จากวกฤตการณปดลอมเบอรลน สงครามเยนยงไดขยายจากยโรปมาสเอเชย เมอพรรคคอมมวนสตจนยดอานาจบนแผนดนใหญจน สถาปนาสาธารณรฐประชาชนจนในวนท 1 ตลาคม ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) และสงครามในคาบสมทรเกาหลทคอมมวนสตเกาหลเหนอใชกาลงรกรานเกาหลใตเพอรวมประเทศใน ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม เรมกงวลตอการขยายตวของคอมมวนสตอกทงระแวงขบวนการเรยกรองเอกราชจงไดยตการสนบสนนขบวนการเรยกรองเอกราชตาง ๆ อกทงปดสานกงานในประเทศไทยและเรมหนไปสนบสนนนโยบายของมหาอานาจตะวนตกในเอเชยอาคเนย นายกรฐมนตรจอมพล ป. พบลสงคราม ไดรบรองรฐบาลเวยดนามภายใตจกรพรรดเบาได ทสหรฐฯ สนบสนน ใน ค.ศ. 1950 (พ.ศ. 2493) แมวากระทรวงการตางประเทศไทยไมเหนดวย เนองจากรฐบาลเวยดนามมไดเปนอสระแตอยภายอทธพลของใตฝรงเศสจนนาไปสการลาออกของรฐมนตรตางประเทศ รฐบาลทหารซงไมคอยกงวลเกยวกบสงครามเยนหรออดมการณคอมมวนสตในปลายทศวรรษ 1940 เรมกงวลตอการขยายตวของคอมมวนสตมากขนในตนทศวรรษ 1950 เมอจนเปลยนแปลงการปกครองเปนคอมมวนสตในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) อกทงยงรบการลภยของนายปรด พนมยงค ในขณะเดยวกน สงครามเรยกรองเอกราชในอนโดจนททวความเขมขนขนและสนสดลงดวยความพายแพของฝรงเศสทสมรภมเดยนเบยนฟใน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) การประชมทเจนวา ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) แมวาจะมเพยงขอตกลงหยดยง และความเหนรวม (ปฏญญาเจนวา) ทจะใหเอกราชแกอาณานคมในอนโดจน โดยใหเอกราชแกลาว กมพชา สวนเวยดนามไดรบเอกราชโดยแบงชวคราวเปนเวยดนามเหนอและเวยดนามใต

117

หลงการประชมทเจนวา ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) รฐบาลไทยใหการรบรองรฐบาลของเวยดนามใตทสหรฐฯ สนบสนน แตไมรบรองเวยดนามเหนอซงปกครองดวยระบอบคอมมวนสตภายใตโฮจมนห ในขณะเดยวกน ประเทศไทยใหการสนบสนนกลมการเมองทงในลาวและกมพชาทตอตานคอมมวนสต โดยหวงวาทงลาวและกมพชาจะเปนรฐกนชน (Buffer state) ปองกนมใหลทธคอมมวนสตขยายตวเขาสประเทศไทย ความขดแยงของการเมองภายในของไทยระหวางกลมตารวจภายใต พล.ต.อ. เผา ศรยานนท และกลมทหารภายใต พล.อ. สฤษด ธนะรชต ซงทงสองเคยสนบสนนจอมพล ป. พบลสงคราม นาไปสการปฏวตซงนาโดย พล.อ. สฤษด ธนะรชต การยดอานาจลมรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ใน ค.ศ. 1957 (พ.ศ. 2500) เปนการยตบทบาทของผนาจากคณะราษฎรฯ ทเปลยนแปลงการปกครองใน ค.ศ. 1932 (พ.ศ. 2475) นายกรฐมนตรจอมพลสฤษด ธนะรชต และตอมาจอมพลถนอม กตตขจร ใหความสาคญกบผลประโยชนแหงชาตดานความมนคง โดยรวมมอกบสหรฐอเมรกาอยางใกลชดในการตอตานการขยายอทธพลของคอมมวนสตตลอดทศวรรษท 1960 สงผลใหนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานเปนไปในลกษณะเขาไปแทรกแซงทงทางตรงและทางออม ทงเปดเผยและปดลบ ดวยการสนบสนนกลมการเมองลาวฝายขวา และกองกาลงมงตอตานคอมมวนสต โดยมเปาหมายเพอสกดกนการขยายอทธพลของลาวฝายซายหรอขบวนการปะเทดลาวซงไดรบการสนบสนนจากคอมมวนสตเวยดนามและจน อกทงสนบสนนเวยดนามใตดวยการสงทหารไปสรบรวมกบสหรฐอเมรกาตอตานกองกาลงเวยดกงทสนบสนนโดยเวยดนามเหนอ ไทยยงไดสนบสนนเขมรฝายขวาทตอตานเจาสหน ซงประกาศนโยบายเปนกลางแตดาเนนนโยบายใกลชดกบกลมประเทศคอมมวนสตรวมทงสาธารณรฐประชาชนจน สงผลใหความสมพนธระหวางประเทศไทยกบกมพชาและเวยดนามเหนอตงเครยด กมพชาประกาศตดความสมพนธทางการทตกบไทย 2 ครง และนาปญหาความขดแยงเรองเขตแดนกบไทยทบรเวณปราสาทพระวหารขนสศาลโลกใน ค.ศ. 1959 (พ.ศ. 2502) และศาลโลกไดตดสนใน ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) ใหปราสาทพระวหารอยในเขตอธปไตยของกมพชา แมวารฐบาลไทยไมยอมรบคาพพากษาของศาลโลกอกทงสงวนสทธทจะโตแยงคาพพากษา แตจาตองปฎบตตามคาพพากษาโดยลอมรวบรเวณปราสาทพระวหารสงคนใหกมพชาเพอแสดงความเปนสมาชกทดของประชาคมโลกทมกฎเกณฑกตกา สวนนโยบายตางประเทศของไทยตอพมา ซงใกลชดและเปนมตรตลอดทศวรรษท 1950 เรมเปลยนไปเปนความหวาดระแวง เมอนายพลเนวนยดอานาจในพมาใน คศ . 1962 (พศ.2505) และประกาศนโยบายสงคมนยมแบบพมา อกทวใกลชดกบจน ทาใหผนาทหารไทยหนไปสนบสนนชนสวนนอย ตามแนวชายแดน เชน กะเหรยง ไทยใหญ และกองพลทหารจนท 93 เพอสรางแนวกนชน (buffer zone) ในขณะเดยวกนความขดแยงและสงครามกลางเมองระหวางลาวฝายขวา ลาวฝายซาย และลาวฝายเปนกลาง ไดทวความเขมขนและรนแรง แตมหาอานาจตะวนตกขดแยงกนเองเกยวกบบทบาทของมหาอานาจและบทบาทขององคการปองกนรวมกนในภมภาค (SEATO) นาไปสการจดประชมทเจนวา ใน ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505)

118

เพอประกนความเปนกลางของลาวและเรยกรองใหทกฝายไมแทรกแซงลาว แตขอตกลงเจนวา ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) ทาใหรฐบาลทหารไมมนใจในความมนคงพหภาคภายใต SEATO จงเรยกรองใหสหรฐฯ แสดงทาทสนบสนนไทยจนนามาซง แถลงการณรวม ถนด-รสค (Thanat-Rusk Joint Communique) ในปเดยวกน ยงทาใหผนาทางทหารของไทยเชอมนในบทบาทของสหรฐฯ ในการประกนความมนคงของไทย แตผนาพลเรอนโดยเฉพาะอยางยงนกการทตทมวสยทศน ดร. ถนด คอมนตร รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศไทย เรมเหนความไมแนนอนของทาทมหาอานาจตะวนตกรวมทงสหรฐอเมรกาในการประชมเจนวาดงกลาว ในป ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) จงไดพยายามหาทางออกทางเลอก (Alternative policy) แทนทจะฝากความมนคงของไทยไวกบมหาอานาจอยางสหรฐอเมรกาแตเพยงฝายเดยว ดร. ถนด คอมนตร ซงเคยมบทบาทเจรจาไกลเกลยความขดแยงระหวางประเทศเพอนบานคอ มาเลเซยกบฟลปปนสและอนโดนเซย ไดตดสนใจทจะจดตงกลไกความรวมมอในภมภาคเพอสรางกตกาและหลกการทจะรวมมอกนในการสรางความมนคง ความมงคง และเสถยรภาพในภมภาค จงเชญรฐมนตรตางประเทศของมาเลเซย สงคโปร อนโดนเซย และฟลปปนส มาประชม ปรกษาหารอ และลงนามใน “ปฎญญากรงเทพ” (Bangkok Declaration) จดต ง “สมาคมประชาชาต เอเชยตะวนออกเฉยงใต ” (Association of Southeast Asian Nations: ASEAN) ในวนท 8 สงหาคม ค.ศ. 1967 (พ.ศ. 2510) ทางเลอกเลกๆ น ตอมาไดพฒนาเปนเสาหลกของนโยบายตางประเทศของไทย หลงจากทสหรฐอเมรกาเรมลดบทบาทในภมภาคลง อนเปนผลมาจากการประทวงของหนมสาวอเมรกนซงนาไปสการเจรจาสนตภาพระหวาง เฮนร คสซงเจอร (Henry Kissinger) ทปรกษาฝายความมนคงของภายใตประธานาธบดสหรฐอเมรกานกสนและ เล ดก โธ (Le Duc Tho) จากเวยดนามเหนอ สงผลกระทบตอนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานทเคยไดรบการสนบสนนจากสหรฐอเมรกา รฐบาลไทยจงตองยตบทบาททางทหารทงโดยเปดเผยในเวยดนามใตและปดลบในลาว จนสงครามเวยดนามเสรจสนลงในเดอนเมษายน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) ดวยชยชนะของฝายคอมมวนสต บทบาทของไทยตอเพอนบานดวยการสนบสนนสหรฐฯ ในการทาสงครามตอตานคอมมวนสตทาใหผนารฐบาลคอมมวนสตในลาว กมพชา และเวยดนามหวาดระแวง ไมไวใจประเทศไทยแมวาไทยจะพยายามปรบทาทใหเปนมตรมากขน ในชวงทสองของสงครามเยนทเบาบาง (Soft Cold War) ระหวาง ค.ศ. 1975-1991 (พ.ศ. 2518-2534) การเปลยนแปลงความสมพนธทางยทธศาสตรระหวางประเทศมหาอานาจทงสาม คอ จน สหรฐอเมรกา และสหภาพโซเวยต สงผลกระทบตอการดาเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอทงมหาอานาจและประเทศเพอนบาน ไทยไดปรบความสมพนธทางการทตกบจนใน ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) โดยนายกรฐมนตร ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช เดนทางเยอนจนและสถาปนาความสมพนธกบนายกรฐมนตร โจว เอน ไหล แหงสาธารณรฐประชาชนจน ตอมา พล.อ. เกรยงศกด ชมะนนท พยายามใหความสาคญกบมหาอานาจทงสามอยางเทาเทยมกน โดยการเยอนกรงวอชงตน ดซ กรงปกกง และกรงมอสโคว ในขณะดารงตาแหนงนายกรฐมนตร ยงไปกวานน ประเทศไทยยงปรบ

119

นโยบายตอประเทศเพอนบานโดยเปลยนจากเปนปฏปกษและแทรงแซงมาอยรวมกนอยางสนตกบเพอนบานโดยสถาปนาความสมพนธทางการทตอยางเปนทางการกบรฐบาลคอมมวนสตหลง ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) ในกมพชา ลาว และเวยดนาม ผนาไทยโดยเฉพาะอยางยงนายกรฐมนตร พล.อ. เกรยงศกด ชมะนนท ไดพบปะสนทนากบผนาลาว ประธานประเทศ ไกสอน พรมวหาน และตอนรบการเยอนไทยของนายกรฐมนตรเวยดนาม ฟามวนดง แตแมวาจะมความสมพนธอยางเปนทางการกบประเทศคอมมวนสตเพอนบาน หลง ค.ศ. 1975 (พ.ศ. 2518) มการเยอนระหวางกน แตความสมพนธกไมราบรนเพราะตางฝายตางยงหวาดระแวงกนอยรวมทงมการกลาวหาวจารณซงกนและกน ในทศวรรษท 1980 การใชกาลงรกรานของเวยดนามตอกมพชาในเดอนธนวาคม ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) อกทงไดรบการสนบสนนจากสหภาพโซเวยตเปนปจจยสาคญททาใหไทยยงหวาดระแวงและมองเวยดนามวาเปนศตรคกคามความมนคงและเสถยรภาพของประเทศไทยและของเอเชยตะวนออกเฉยงใต รฐบาลไทยมองวาการใชกาลงของเวยดนามเปนการละเมดกฎบตรสหประชาชาตและกฎหมายระหวางประเทศอกทงสงผลกระทบตอภมภาค รฐบาลไทยจงใชกลมสมาชกสมาคมอาเซยนเปนแกนนาสรางมตมหาชนกบนานาชาตบนเวทสหประชาชาตในการกดดนเวยดนามใหถอนทหารออกไปจากกมพชาไดสาเรจใน ค.ศ. 1989 (2532) ในขณะเดยวกนกสนบสน กลมเขมร 3 ฝาย ทมเจาสหนเปนแกนนา ทาใหความรวมมอพหภาคกบประเทศเพอนบานทรวมกนเปนสมาคมอาเซยนมใชทางเลอก แตเปนทางหลกของการดาเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอทงประเทศเพอนบานและตอประเทศมหาอานาจอกดวย ในชวงรอยตอกอนสงครามเยนสนสดลงใน ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) รฐบาลไทยภายใตผนารฐบาลพลเรอนของนายกรฐมนตร อานนท ปนยารชน ไดเพยรพยายามลดความหวาดระแวงของประเทศเพอนบานตอไทย และสรางความไวเนอเชอใจโดยการแสดงความจรงใจ ความเปนมตรและการใหความชวยเหลอตอประเทศเพอนบาน รฐมนตรตางประเทศ อาสา สารสน เดนทางไปเยอนและรบรองผนาของประเทศเพอนบานหลายครงรวมทงกมพชา รฐบาลนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชน กไมกดดนเขมรฝายหนงฝายใดดงรฐบาลกอนหนาน แตชแจงใหเขมรทกฝายเหนประโยชนในการปรองดองกน จนไดรบการยอมรบนาไปสการจดตงรฐบาลเขมร 4 ฝาย (แตเขมรแดงเปลยนใจในเวลาตอมา) ซงนาไปสการลงนามในสญญาสนตภาพทกรงปารส ตอมานายกรฐมนตรไทยยงไดเชญชวนประเทศลาว กมพชา และเวยดนาม ใหเขาไปเปนสมาชกของสมาคมอาเซยนเพอรวมมอกนภายใตหลกการอยรวมกนโดยสนต และหลกการใชการเจรจาแกไขอยางสนตวธถาหากเกดความขดแยง ในยคหลงสงครามเยนตงแต ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) มาจนถงปจจบน นโยบายตางประเทศของประเทศไทยตอประเทศเพอนบาน ไดเปลยนไปจากยคสงครามเยนคอนขางมาก ทงนเพราะในชวงสงครามเยน ความส าคญเรงดวนของผก าหนดนโยบายของไทย จะเปนผลประโยชนทางดาน “ความมนคง” อนเปนผลมาจากปจจยภายในทผก าหนดนโยบายของไทยชวงนน สวนใหญเปนทหารทยดอ านาจและปกครองแบบอ านาจนยม อกทง

120

สภาพแวดลอมภายนอกกอมครมจากสงครามเยน เตมไปดวยความขดแยง ความตงเคร ยด และการเผชญหนาระหวางมหาอ านาจสองคาย คอ สหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต มหาอ านาจแตละขวเขาแทรกแซงการเมองในเอเชยอาคเนย น าไปสความขดแยง ในบรเวณประเทศเพอนบานของไทย ดงนน นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน จงไดรบอทธพลจากนโยบายของประเทศมหาอ านาจนอกภมภาค นโยบายตอเพอนบานของไทยในชวงสงครามเยน มกสอดคลองกบผลประโยชนของมหาอ านาจซงชวยเพมความชอบธรรมใหกบรฐบาลทหารของไทยดงไดกลาวมา แตในยคหลงสงครามเยน การเผชญหนาระหวางมหาอ านาจอนเนองจากความขดแยงแตกตางทางดานอดมการณไดลดลง อกทงรฐคอมมวนสตในยโรปไดลมสลาย ประเทศเพอนบานทเคยเครงอดมการณคอมมวนสตของไทยจงไดมการปรบทาทและนโยบายดวยการปฏรประบบเศรษฐกจใหเปนระบบทนนยมเสรมากขน อาจเรยกวาเปนแบบผสม “สงคมนยมทใชกลไกตลาด (Market Socialism)” สอดคลองกบการพฒนาเศรษฐกจของไทยทเดนแนวทางทนนยมมาโดยตลอด ท าใหไทยกบประเทศเพอนบานทางตะวนออกมปฏสมพนธทางเศรษฐกจมากขน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในชวงหลงสงครามเยนจงเนน “ความรวมมอทางเศรษฐกจและสงคม” ในกรอบพหภาค นอกจากกรอบสมาคมอาเซยนทพฒนาไปสประชาคมอาเซยน โดยรบสมาชกจากประเทศเพอนบานทเคยเปนคอมมวนสตทงเวยดนาม ลาว พมา และกมพชา จนอาเซยนมสมาชกครบ 10 ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตใน ค.ศ. 1999 (พ.ศ. 2542) ยงมการกระชบความรวมมอทางเศรษฐกจส “เขตการคาเสร” (AFTA) อกทงพฒนาความรวมมอแบบพหภาคหลากหลายรปแบบ โดยรวมมอกบองคการระหวางประเทศ เชน กรอบความรวมมอลมแมน าโขง (GMS) โดยธนาคารเพอการพฒนาแหงเอเชย (ADB) กรอบความรวมมอระหวางอนโดนเซย มาเลเซย และประเทศไทย (IMT – GT) แมวาเศรษฐกจของไทยเผชญวกฤตคาเงนลอยตวใน ค.ศ. 1997 (พ.ศ. 2540) ท าใหธรกจจ านวนมากลมละลายจนรฐบาลไทยภายใต พลเอกชวลต ยงใจยทธ ตองขอความความชวยเหลอจากกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) แตเศรษฐกจกใชเวลาเพยง 4 ป ในการฟนตวภายใตรฐบาลประชาธปไตยน าโดยนายกรฐมนตรชวน หลกภย ในศตวรรษท 21 พรรคการเมองทชนะการเลอกตงอยางทวมทนน าไปสการจดตงรฐบาลประชาธปไตยเสยงขางมากภายใตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดด าเนนนโยบายตางประเทศเชงรก “เกยวพนไปขางหนา” (Forward Engagement) โดยเนนผลประโยชนและความรวมมอทางเศรษฐกจ อกทงยงพยายามกระชบความสมพนธสวนตวกบผน าบางคนของประเทศเพอนบาน ท าใหประเทศไทยมความสมพนธทใกลชดกบเพอนบานมากขน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ยงมความทะเยอทะยานทจะเปนผน าในภมภาค จงผลกดนนโยบายความรวมมอพหภาคหลายกรอบ เชน กรอบ Asia Cooperation Dialogue หรอ ACD ซงขณะยงเปนการประชมอยางไมเปนทางการ และกรอบ ACMECS ทเปนทางการ โดยประเทศไทยแสดงบทบาทน ารวมมอเศรษฐกจกบประเทศเพอนบานคอ พมา ไทย ลาว กมพชา และตอมาเวยดนามกเปนสมาชก ทงนเพอแสดงบทบาทเปน “ประเทศผให”

121

(Donor Country) และเพอลดภาระจากการดแลแรงงานอพยพจากเพอนบานทเขามาท างานในประเทศไทย โดยไปลงทนและสรางงานทบรเวณชายแดนของเพอนบานทตดตอกบไทย อยางไรกด การทตทเนนความสมพนธสวนตวทเกนพอดและขาดสมดลไดกลายเปน “ดาบสองคม” เพราะกอใหเกดความหวาดระแวงในกลมผน าของประเทศเพอนบานจนอาจกระทบตอผลประโยชนของชาต ดงกรณ พลเอกขนยน ผน าของพมาทถกปลดจากต าแหนงนายกรฐมนตรของพมาจากปญหาการเมองภายในของพมาและความสมพนธสวนตวทใกลชดกบผน าไทย หรอกรณการเผาสถานเอกอครราชทตไทยประจ ากรงพนมเปญทมปจจยมาจากความขดแยงของการเมองภายในกมพชาอนสบเนองมาจากความสนทสนมระหวางฮนเซนกบผน าไทยผสมกบทศนคตคลงชาตนยมและความคบแคนใจจากประวตศาสตรในอดตทถกปลกฝงดวยแนวความคดชาตนยม ความขดแยงของการเมองภายในของไทย กสงผลกระทบตอนโยบายตางประเทศตอเพอนบานในหลายครงเชนกน โดยเฉพาะอยางยงตอกมพชา ในสมยรฐบาลนายกรฐมนตรยงลกษณ ชนวตร และรฐบาลนายกรฐมนตรอภสทธ เวชชาชวะ ในเวลาตอมา น าไปสการวพากษวจารณกมพชาจากฝายไทยและวจารณไทยจากกมพชา จนถงการลวงล าพรมแดนไทยกมพชาและมการปะทะกนทางทหารท ตอมากมพชาอางความขดแยงเพอน าประเดนการตความค าพพากษาศาลโลกตอกรณปราสาทพระวหาร ค.ศ. 1962 (พ.ศ. 2505) ขนสการพจารณาของศาลโลกอกครงเพอความชดเจน แตทงกมพชาและประเทศไทยกไดรบบทเรยนจากความขดแยงท าใหผลการพพากษาแมวาจะไมแกไขปญหามากนกและทงสองประเทศกดจะยอมรบวา ตองใชการเจรจาอยางสนตเพอแกไขปญหาใหเกดความชดเจนของเขตแดนตอไป ในขณะเดยวกนยงคงธ ารงความสมพนธเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการเมอง ยงไปกวานน ประเทศมหาอ านาจยงใหความส าคญตอการรวมมอดานเศรษฐกจกบประเทศไทยและเพอนบานโดยจดกรอบความรวมมอระหวางประเทศกบมหาอ านาจ เชน ความรวมมอระหวางญปนกบประเทศในลมน าโขง (Japan-Mekong Cooperation), ความรวมมอระหวางเกาหลใตกบประเทศลมแมน าโขง (Mekong – South Korea Cooperation) และลาสด ความรวมมอระหวางจนกบประเทศลมแมน าโขง หรอ “ความรวมมอลานชาง – แมโขง” (Lanxchang – Mekong Cooperation) แมวาเศรษฐกจระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน ซงอยในลมแมน าโขงจะมการพงพาซงกนและกนมากขนในยคหลงสงครามเยน แตความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานมไดราบรนดงทคาดหวง ยงมทงประเดนความมนคงแบบเดม (Traditional Security Issues) เชน เรองเขตแดน เปนตน และประเดนความมนคงแบบใหม (Non-traditional Security Issues) เชน อาชญากรรมขามชาต การลกลอบคายาเสพตด คามนษย คาอาวธสงคราม รวมทงลกลอบน าคนอพยพขามพรมแดน ประเดนปญหาเหลานทาทายนโยบายตางประเทศของไทย วาจะสามารถบรหารจดการเพอผลประโยชนรวมกน และสรางความเชอมนตอกนและกนอนจะน าไปสสนตภาพและเสถยรภาพทยงยน รฐบาลปจจบนภายใตพลเอกประยทธ จนทรโอชา แมวาจะไดอ านาจมาอยางมชอบธรรม แตก

122

พยายามบรหารประเทศใหเกดความชอบธรรม และกระชบความสมพนธกบประเทศเพอนบานดวยการไปเยอนระดบสงและรวมมอทางดานเศรษฐกจสงคมใหมากขน กลาวโดยสรป ลกษณะเดนของนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานบนแผนดนใหญเอเชยอาคเนย มกไดรบอทธพลจากปจจยสภาพแวดลอมภายนอกทงในระดบโลกและระดบภมภาค รวมทงเศรษฐกจการเมองภายในของประเทศเพอนบานและของประเทศไทยในแตละชวงเวลา ในชวงสงครามเยนนโยบายตางประเทศของไทยมกถกก าหนดโดยทหาร ซงใหความส าคญกบผลประโยชนแหงชาตดานความมนคง อกทงมกมองเพอนบานดวยความหวาดระแวง เพยงเพราะผน าเพอนบานด าเนนนโยบายตางประเทศทแตกตางจากไทยทง พมา ลาว กมพชา และเวยดนาม นโยบายตางประเทศของไทยในชวงสงครามเยน ยงไดรบอทธพลจากบทบาทและนโยบายของประเทศมหาอ านาจ อกทงการพงพามหาอ านาจตะวนตก โดยเฉพาะอยางยงสหรฐอเมรกา ดวยผน าทางทหารเชอในแสนยานภาพทางทหารของสหรฐฯ ความเปนมตรในการประกนความมนคงของไทยรวมทงการสนบสนนรฐบาลดวยความชวยเหลอทางเศรษฐกจ รฐบาลไทยจงด าเนนนโยบายตางประเทศตอเพอนบานทสอดคลองกบนโยบายและผลประโยชนดานความมนคงของสหรฐฯ นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบาน ไดรบอทธพลจากการขบเคยวเชงอ านาจและการปดลอมระหวางมหาอ านาจตางอดมการณท าใหไทยเขาไปรวมมอกบสหรฐฯ ในการปดลอมคอมมวนสตในประเทศเพอนบาน อกทงแทรกแซงทงทางการเมองและการทหาร ทงปดลบและเปดเผย ดวยการสนบสนนทางการเมองตอกลมการเมองฝายขวาของลาว ทงกองก าลงมงลาวตอตานคอมมวนสต อกทงสงต ารวจพลรม และตอมาไดสงทหารไทยเขาไปสนบสนนและรวมรบอยางไมเปนทางการเพอชวยกองก าลงมงลาวตอตานคอมมวนสต แมจะมความสญเสยไมนอย อกทงตองถอนก าลงกลบประเทศเมอสหรฐฯ หนมาเจรจาสนตภาพกบเวยดนามเหนอและท าขอตกลงหยดยง แมวากระทรวงการตางประเทศไทยจะมไดมบทบาทมากในการด าเนนนโยบายตางประเทศในชวงสงครามเยนเขมขน แตผน าพลเรอนโดยเฉพาะอยางยงนกการทตผมากประสบการณ ทงพระองคเจาวรรณไวทยากร และ ดร.ถนด คอมนตร พยายามมองหาทางเลอกอนของนโยบายตางประเทศ โดยพระองค เจาวรรณไวทยากร ไดเขารวมประชมกลมเอเชย – อาฟรกา ทบนดง อนโดนเซย เพอดทาทของจน ใน ค.ศ. 1955 (พ.ศ. 2498) และ ดร.ถนด คอมนตร ไดรเรมการสรางกลมความรวมมอกบประเทศเพอนบานทมระบบเศรษฐกจการเมองคลายไทย จดตงเปนองคกร “สมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต” (อาเซยน) ใน ค.ศ. 1967 (พ.ศ. 2510) เพอเพมอ านาจตอรองอกทงรวมพลงของประเทศเพอนบานในภมภาค การเปลยนแปลงของภมรฐศาสตรในศตวรรษท 1970 ดวยชยชนะของขบวนการคอมมวนสตในลาว กมพชา และเวยดนามใตทถกยดครองโดยคอมมวนสตเวยดนามเหนอ ประกอบกบการเปลยนแปลงทางการเมองภายในของไทยจากเหตการณ 14 ตลาคม ค.ศ. 1973 (พ.ศ. 2516) น าไปสโอกาศในการปรบนโยบาย การเลอกตง

123

สงผลใหรฐบาลประชาธปไตยพลเรอนไดปรบนโยบายตอประเทศเพอนบานอกทงใหความส าคญกบสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยนมากขน รวมทงการปรบนโยบายจากแทรกแซงประเทศเพอนบานมาอยรวมกนโดยสนตและพยายามสรางความไวเนอเชอใจกบประเทศเพอนบาน แตความบาดหมางและตงเครยดยงคงด ารงอยเพราะผน าของไทยและเพอนบานยงหวาดระแวงกนและไมไวใจกน ในชวงรอยตอของการสนสดสงครามเยน คอมมวนสตในยโรปตะวนออกไดลมสลาย เชนเดยวกบสหภาพโซเวยตทแตกสลาย ท าใหรฐบาลพลเรอนภายใตนายกรฐมนตรอานนท ปนยารชนทคณะทหารผยดอ านาจไดแตงตง เหนโอกาสในการกระชบความสมพนธกบเพอนบาน โดยแสดงความจรงใจความเปนมตรทงดวยวาจาและการกระท า เชน ความชวยเหลอทางเศรษฐกจ ท าใหความสมพนธระหวางไทยกบเพอนบานดขนและใกลชดกนมากขนและไวเนอเชอใจกนมากขนจนน าไปสการทเพอนบานตดสนใจเขามาเปนสมาชกใหมของสมาชกสมาคมอาเซยนในเวลาตอมา รฐบาลไทยหลงสงครามเยนทเปนรฐบาลพลเรอนพยายามสงเสรมความสมพนธทใกลชดกบ เพอนบาน ดวยนโยบายทเปนมตรและอยรวมกนอยางสนต เปดดานชายแดน ทงดานผอนปรน ดานชวคราว ดานถาวร เพอการคาชายแดน อกทงรวมมอทางเศรษฐกจทงในกรอบทวภาคและพหภาค ปจจยเศรษฐกจทงภายในประเทศและระหวางประเทศ มอทธพลอยางมากตอนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในยคหลงสงครามเยน ความมนคงทางทหารลดความส าคญลงไปมาก แตผลประโยชนทางเศรษฐกจทวความส าคญมากขน การสนสดของสงครามเยนและการลดความส าคญของอดมการณทางการเมอง ท าใหภมประเทศทใกลชดกนสราง โอกาสทางเศรษฐกจระหวางประเทศใหกบประเทศไทย หรอ “ภม-เศรษฐกจ” (geo-economics) ทงการคาและการลงทน แตในขณะเดยวกน การแขงขนทางดานเศรษฐกจทเขมขนในระดบโลกท าใหประเทศไทยจ าตอง เปนมตร รวมมอกบประเทศเพอนบานทางเศรษฐกจมากขน ไมเพยงเพอชวยยกระดบการพฒนาเศรษฐกจของเพอนบาน แตในขณะเดยวกนไทยกไดประโยชนจากวตถดบและแรงงานของเพอนบานดวย การทเศรษฐกจไทยพฒนาอยางรวดเรวในปลายสมยนายกรฐมนตรพลเอกเปรม ตณสลานนท และตนรฐบาลนายกรฐมนตรพลเอกชาตชาย ชณหะวณ ตลอดจนการเปดประเทศปฏรปเศรษฐกจของประเทศเพอนบานในยคหลงสงครามเยน ท าใหเกดการพงพาซงกนและกนทางเศรษฐกจระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบาน สงผลใหไทยใชประโยชนจากแรงงานของเพอนบานทมจ านวนมากและคาแรงทไมสงในการลดตนทนการผลต นอกจากนนการทสงคมไทยก าลงเคลอนเขาสสงคมผสงวยและการเกดของประชากรทลดลง สงผลใหแรงงานทเขาสตลาดแรงงานลดลงดวย ยงท าใหไทยจ าเปนตองรวมมอกบประเทศเพอนบานมากขน นโยบายตางประเทศของไทยในยคหลงสงครามเยนจงใหความส าคญตอความรวมมอทางเศรษฐกจตอประเทศเพอนบานทงในกรอบทวภาคและพหภาค ทงในระดบภมภาคและอนภมภาค อนจะสรางผลประโยชนรวมกน อกทงการอยรวมกนอยางสนต

124

แตการเมองภายในของไทยทรฐบาลพลเรอนทมความชอบธรรมจากการเลอกตง กลบบรหารประเทศอยางไมชอบธรรม และขาดความโปรงใส มกระบวนการฉอราษฎรบงหลวง (คอรรปชน) อยางซบซอน แนบเนยนเชงนโยบาย น าไปสการยดอ านาจโดยคณะทหารอกครงใน ค.ศ. 2006 (พ.ศ. 2549) และ ค.ศ. 2014 (2557) การเมองภายในของไทยทเตมไปดวยการแขงขนและความขดแยงระหวางพรรคการเมองและกลมมวลชนทสนบสนนจากการจดตงทงทสนบสนนและตอตานอดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร น าไปสการประทวง การยดสถานทราชการ รวมทงสนามบน สรางความเสยหายตอภาพลกษณและความนาเชอถอของประเทศ อกทงความรสกรกชาตแบบบาคลง “คลงชาต” โดยไมค านงถงความจรงในอดตทงในประเทศไทยและประเทศเพอนบาน สามารถสงผลใหเกดความรนแรงและกระทบตอความสมพนธระหวางประเทศได การแสดงทาททเปนมตร การแสดงความจรงใจ และใหความชวยเหลอทงทางเศรษฐกจและการเมอง ตลอดการเยยมเยยนพบปะปรกษาหารอเปนประจ า รวมทงการเปดดานถาวรชายแดนเพอการคา นาจะเปนการด าเนนนโยบายตางประเทศตอประเทศเพอนบานทจะสรางความไวเนอเชอใจบนผลประโยชนรวมกน การอยรวมกนและแกปญหาดวยการเจรจาอยางสนตตลอดจนรวมมอเพอสงเสรมชวตของประชาชนของประเทศไทยและเพอนบานใหมความเปนอยทดขน สขสบาย นบถอและเขาใจกนและกนมากขน ความทาทายในการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในปจจบน รฐบาลไทยในปจจบนภายใตนายกรฐมนตร พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา ด าเนนนโยบาย “เพอนบานทด และใกลชด” (Close and Good Neighbor) ตอประเทศเพอนบานดวยการกระชบความสมพนธในทกมตใหใกลชด ทงการแลกเปลยนการเยอนในระดบนายกรฐมนตรและระดบรฐมนตร การประชมคณะรฐมนตรอยางไมเปนทางการ การปรกษาหารอรวมกนในประเดนตาง ๆ การรวมมอทางเศรษฐกจทงในกรอบทวภาคและพหภาค อกทงการใหความชวยเหลอซงกนและกนเพอชวยคลคลายปญหา ลดแรงกดดนและหาทางออกรวมกน รวมทงการใหความชวยเหลอเมอเกดภยพบตเพอใหประชาชนของเพอนบานสามารถด ารงชวตในทามกลางความยากล าบาก อกทงไมแทรกแซงกจการภายในของกนและกน อยางไรกด แมความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานจะใกลชดและอยรวมกนอยางสนต อกทงมความรวมมอในหลาย ๆ ดานอยางใกลชด แตปญหาในความสมพนธหลายประการยงไมไดรบการแกไขใหลลวงอยางสมบรณจงยงเปนปญหาททาทายความสมพนธอนดระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบาน ซงความทาทายทส าคญของนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานประกอบดวย 1. ปญหาเขตแดน การส ารวจและจดท าหลกเขตแดนระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบานทมพรมแดนประชดกบไทยทงทางบกและทางน ายงไมไดเสรจสมบรณ 1.1 เขตแดนระหวางไทยกบมาเลเซย เขตแดนทางบกไดมการปกปนหลกเขตแดนเกอบตลอดแลว เหลอเพยงหลกเขตท 69 และ 72 ท จ. นราธวาส ทจะตองเจรจาตกลงใหสนสด ในขณะทเขตแดนในทะเล ได

125

เจรจาเขตทอางสทธทบซอนกนทางทะเลจนสามารถก าหนดเขตพฒนารวม (Joint Development Area) ไดแลว ดงนนไทยกบมาเลเซยตองเรงรดการเจรจาหลกเขตแดนทางบกทเหลอใหลลวงไปโดยเรว 1.2 เขตแดนระหวางไทยกบเมยนมา แมวาจะมการเจรจาและส ารวจพนทกนหลายครง แตมความคบหนาไมมากนก โดยเฉพาะอยางยงบรเวณดานเจดย 3 องค และดอยลาง สวนเขตแดนทางน ากยงไมอาจตกลงกนได เชน แมน าเมย เพราะสายน าเปลยนทศทางไปจากเดม อกทงไทยกบเมยนมายงไมตกลงเขตแดนทางทะเลบรเวณเกาะหลาม เกาะคน และเกาะขนก การส ารวจและจดท าหลกเขตแดนทางบกกบพมาจะตองใชเวลาอกพอควร เพราะมปญหาการเมองภายในของพมาเกยวของกบชนกลมนอยมาเปนปจจยส าคญ 1.3 เขตแดนระหวางไทยกบลาว ไทยและลาวไดเจรจาอกทงส ารวจและจดท าหลกเขตทางบกมาหลายป จนตกลงกนไดและจดท าหลกเขตแดนไปแลวเกอบตลอดแนวเขตแดนทางบก ยกเวนทบรเวณภชฟา บานรมเกลา จ.พษณโลก และสามหมบานใน จ. อตรดตถ สวนเขตแดนในแมน าโขงเพงเรมเจรจาเกยวกบหลกการและเอกสารรวมทงแผนทเพอประกอบการส ารวจและเจรจาตกลงจดท าหลกเขตแดนกน 1.4 เขตแดนระหวางไทยกบกมพชา ไทยและกมพชาไดส ารวจหลกเขตแดนทมทงหมด 73 หลก ตงแต ค.ศ. 2016 (พ.ศ. 2559) โดยไดด าเนนเสรจสนแลว 71 หลก เหนชอบรวมกน 44 หลก เหนตางกน 27 หลก โดยเฉพาะหลกเขตท 72 และ 73 การปกปนเขตแดนทางบกระหวางไทยกบกมพชายงมอกหลายจดทยงไมสามารถตกลงกนได ดงเชนหลกเขตท 73 ท จ.ตราด ทจะสงผลตอเขตแดนทางทะเลในอาวไทย อกทงพนทเนนชะงอนผา (Promontary) บรเวณปราสาทพระวหารตามการตความของศาลยตธรรมระหวางประเทศใน ค.ศ. 2013 (พ.ศ. 2556) ยงไมเจรจาท าขอตกลงเขตแดนทชดเจน สวนเขตอางสทธทบซอนทางทะเลและเขตแดนในอาวไทยยงไมไดเจรจากนเลย 2. ปญหาชายแดน ความมนคงบรเวณชายแดนเปนผลประโยชนแหงชาตรวมกนระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบาน ปญหาความมนคงบรเวณชายแดนของไทยถกทาทายจากความเหนทแตกตางเกยวกบการปกปนเขตแดนดงกลาวแลว ยงมปญหาอาชญากรรมขามชาต (Transnational Crime) ในพนทรอยตอชายแดนอกดวย 2.1 การคายาเสพตด โรงงานผลตยาเสพตดหลายแหงตงอยในพนทภายใตการควบคมของชนสวนนอยในประเทศเพอนบานของไทย และมกถกล าเลยงเขาไทยผานประเทศเพอนบาน รฐบาลไทยตองพยายามหาทางโนมนาวประเทศเพอนบานทเปนตนทางยาเสพตดใหรวมมอปราบปรามท าลายและแลกเปลยนขอมลเกยวกบการเคลอนยายยาเสพตดเพอสกดกน อกทงสงเสรมอาชพอนแทนทเพอแกไขปญหาอยางยงยน 2.2 การคามนษย รฐบาลไทยตองรวมมอกบเพอนบานปราบปรามการคามนษยอยางเขมขน รวมทงด าเนนการตามกฎหมายตอผเกยวของในประเทศไทยทงทางตรงและทางออมอยางเขมงวด

126

2.3 การคาอาวธสงคราม รฐบาลไทยตองพยายามรวมมอกบประเทศเพอนบานอยางใกลชดในการสกดกนการล าเลยงอาวธสงครามผานเขาและออกจากประเทศไทยรวมทงแลกเปลยนขาวกรองในเรองดงกลาวกบเพอนบานอยางใกลชด 2.4 การลกลอบตดไมมคา รฐบาลตองรวมมอกบประเทศเพอนบานและประชาชนในทองถนในการดแลจดการและปองปรามการลกลอบตดไมมคา เชนไมพะยง ไมสก และไมมะคา อกทงจบกมดาเนนคดผเกยวของอยางเดดขาด 2.5 การคาสนคาผดกฎหมาย สนคาผดกฎหมายมกเขามาตามชายแดนของประเทศเพอนบาน หนวยงานของรฐบาลไทยทเกยวของตองประสานงานกบหนวยงานของประเทศเพอนบานอยางใกลชดและจรงจงในการจบกมปราบปรามการคาสนคาทผดกฎหมาย รวมทงลงโทษผกระทาผดอยางเดดขาด 2.6 การลกลอบขามแดน พรมแดนไทยกบเพอนบานเปดกวาง มไดมปราการตามธรรมชาตมากนก จงมกมการลกลอบขามแดนของประชาชนในประเทศเพอนบานและ ประชาชนจากประเทศอน ๆ ทเดนทางผานเพอนบานเขาประเทศไทย เพอไปยงประเทศทสาม รฐบาลไทยตองดาเนนการจบกมผเกยวของและลงโทษตามกฎหมายอยางเครงครด 3. ปญหาการสรางมาตรฐานรวมกนจากการเชอมโยงทางกายภาพ (Physical Connectivity) การเชอมโยงทางกายภาพและโครงสรางพนฐานไมวาจะเปนถนน ทางรถไฟ และอน ๆ เปดโอกาสใหกบการเคลอนยายสนคาและคน แตสนคาและคนกมทงดและไมด ประเทศเพอนบานกไมตองการคนไมดและสนคาไมด เชนเดยวกนกบไทย ดงนนไทยตองรวมมอกบประเทศเพอนบานในการกาหนดมาตรฐานและกฎเกณฑรวมกนในการอานวยความสะดวกใหคนดและสนคาดขามพรมแดนและสามารถสกดกนคนไมดและสนคาทไมไดมาตรฐานไมใหขามแดน การบงคบใชกฎหมายตองยตธรรมทวถงโดยไมมการละเวนใด ๆ 4. ปญหาทศนคตของคนไทยบางกลมตอประเทศเพอนบาน และของประชาชนบางกลมของประเทศเพอนบานตอไทย ทศนคตตอประเทศเพอนบานและของประเทศเพอนบานตอไทยมผลกระทบตอความสมพนธอนด แตทศนคตเปนเรองยากทจะแกไข แตกมใชไมสามารถเปลยนแปลงได การรจกกน การรวมมอกน ความจรงใจตอกน อกทงการสรางความเขาใจตอประวตศาสตรของกนและกน แมวาประวตศาสตรทงสองฝายจะถกเขยนดวยความรสกชาตนยมเพอตอตานจกรวรรดนยมแตตองคานงถงภมภาคนยมในปจจบนดวย ทงไทยและเพอนบานไมจาเปนตองลมอดต แตตองเขาใจอดตทไดผานไปแลวและตองใหอภยอดตของกนและกน อกทงแกไขหนงสอ ตารา และบทเรยนทพยายามตอกยาหรอผลตซาความขดแยงในอดต โดยหนมาสงเสรมตาราทเนนการรวมมอกนในปจจบนเพอสรางอนาคตทมสนตสขและความเขาใจกนเพอการอยรวมกนอยางจรงใจ

127

แนวโนมและทศทางของนโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานในอนาคต ประเทศเพอนบานทง 5 ประเทศมความส าคญตอประเทศไทยทงทางดานการเมอง ความมนคง ความมงคง อกทงเพอนบานทง 5 ประเทศยงเปนสมาชกของ “ประชาคมอาเซยน” ทก าลงพฒนาความรวมมออยางใกลชดในสามเสาหลก คอ ประชาคมการเมอง – ความมนคงอาเซยน ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน และประชาคมสงคม – วฒนธรรมอาเซยน ประเทศไทยทงผน ารฐบาล ขาราชการ และประชาชนตองรวมมอรวมใจปรบทศนคตตอประเทศเพอนบานแบบเพอนทใกลชดและด อกทงด าเนนนโยบายตางประเทศโดยค านงถงผลประโยชนรวมกนอยางจรงใจและเปนรปธรรม รวมทงปรกษาหารอในการแกไขปญหาทงทวภาค และพหภาครวมกนเพอผลประโยชนของชาตและของประชาชนทกคนรวมกน นโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบานในอนาคตยงคงตองรกษาความสมพนธอนดและกระชบความสมพนธใหใกลชดในทกมต อกทงแสดงออกถงความจรงใจในมตรภาพอยางเปนรปธรรมในทกโอกาส ไมวาจะดวยการเยยมเยยน การแลกเปลยนความเหนในประเดนตาง ๆ เพอสรางความเขาใจรวมกน การใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจสงคมแกกน แมวาจะมปจจยตาง ๆ ทมอทธพลและสงผลตอการก าหนดและการด าเนนนโยบายตางประเทศของไทยตอเพอนบาน รวมทงแผนยทธศาสตรชาต 20 ป ของรฐบาลชดปจจบนทมตอรฐบาลหลงการเลอกตงใน ค.ศ. 2019 (พ.ศ. 2562) และรฐบาลตอจากนน แตหลกการส าคญของนโยบายตางประเทศไทยตอประเทศเพอนบานยงคงเนนการสรางความไวเนอเชอใจอยางยงยน และละเวนการกระท าใด ๆ ทจะกอใหเกดความหวาดระแวงระหวางกน อกทงแสดงความเปนมตรอยางจรงใจและเปนรปธรรมดวยการใหความรวมมอชวยเหลอกนในดานตาง ๆ ทกลาวมาขางตน ในการแกไขปญหาเขตแดนและชายแดนกบประเทศเพอนบาน รฐบาลไทยตองใชประโยชนจากกรอบทวภาคทมอยแลวใหท างานอยางมประสทธภาพภายใตการบรหารของกระทรวงกลาโหมและกระทรวงการตางประเทศ

128

กรอบทวภาคในการบรหารจดการเขตแดนและชายแดนภายใตกระทรวงกลาโหมแหงประเทศไทย ไทย

มาเลเซย ไทย ลาว

ไทย กมพชา

ไทย พมา

คณะกรรมการพนทชายแดนทวไป (General Border Committee) • • • -- คณะกรรมการพนทชายแดนภมภาค (Regional Border Committee) • -- • • ศนยประสานงานพนทชายแดนระหวางไทยกบเพอนบาน (Thailand Neighboring Countries Border Coordination)

-- • • •

คณะอนกรรมการเทคนครวม (Joint Technical Sub Committee) • • • • คณะกรรมการรกษาสนตภาพชายแดน (Border Peace Keeping Committee)

-- -- • --

คณะกรรมการชายแดนระดบจงหวด Township Border Committee -- -- -- • คณะกรรมการปกปนเขตแดนทางบก (Land Border Committee) • -- -- -- คณะกรรมการระดบสง (High Level Committee) • -- -- -- กรอบทวภาคในการบรหารจดการเขตแดนและชายแดนไทยภายใตกระทรวงการตางประเทศของไทย ไทย

มาเลเซย ไทย ลาว

ไทย กมพชา

ไทย พมา

คณะกรรมาธการรวม (Joint Committee) • • • • คณะกรรมการเขตแดนรวม (Joint Border Committee) -- • • • ประเทศไทยจะตองพยายามใหการส ารวจและจดท าหลกเขตแดนกบประเทศเพอนบานคบหนาจนเสรจสมบรณภายใน 1 – 2 ปขางหนาเปนอยางชา เพอมใหปญหาเขตแดนเปนอปสรรคตอความสมพนธอนดทใกลชดและยงยน ในการกระชบความสมพนธใหใกลชดทงเศรษฐกจและสงคม รฐบาลไทยตองใชกรอบความรวมมอตาง ๆ ทไดสรางขนมาทงกรอบทวภาคทกลาวขางตนและพหภาค เชน กรอบความรวมมอ ACMECS กรอบความรวมมอของประชาคมอาเซยน กรอบความรวมมอในลมแมน าโขง (Greater Mekong Sub-region : GMS) กรอบความรวมมออนภมภาคความรเรมแหงอาวเบงกอลส าหรบความรวมมอหลากหลายสาขาทางวชาการและเศรษฐกจ (Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation : BIMSTEC) ก ร อ บ

129

สามเหลยมเศรษฐกจสามฝายอนโดนเซย – มาเลเซย – ไทย (Indonesia – Malaysia – Thailand Growth Triangle : IMT – GT) เปนตน ประเทศไทยยงตองด าเนนนโยบายตางประเทศโดยเนนการใหความชวยเหลอทงการพฒนาทรพยากรมนษย และพฒนาเศรษฐกจระหวางประเทศเพอนบานโดยเฉพาะตามแนวชายแดน ตามแนวพระราชด าร “เศรษฐกจพอเพยง” ซงสอดคลองกบเปาหมายการพฒนาอยางยงยนขององคการสหประชาชาต (Sustainable Development Goals) ประเทศไทยตองจบมอกบประเทศเพอนบานใหแนนในการปรกษาหารอรวมกนในการเผชญกบความเปลยนแปลงและความไมแนนอนทางเศรษฐกจ การเมอง ตลอดจนผลกระทบทางสงคมทตามมาจากปรากฏการณดงกลาว เพราะไทยกบเพอนบานไมเพยงใกลชดกนทางภมศาสตร แตยงพงพาซงกนและกนในทกมต ดงนน นโยบายตางประเทศของไทยตอประเทศเพอนบานตองค านงถง “อกเขา อกเรา” และรวมมอกนอยาง “เพอนสนท” เพอฟนฝาอปสรรคตาง ๆ อนจะน าพาประชาชนของไทยและของเพอนบานไปสการมชวตตามความเปนอยทดขน ทงมนคงอยางมเสถยรภาพ และเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางสมดล อกทงอยรวมกนอยางปรองดองสมานฉนททยงยนเพอใหเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนดนแดนแหง “สนตภาพและสนตสข” ทเตบโตขยายตวอยางยงยน

130

มลคาการคาระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน (2553-2560)

2553 2554 2555 2556 2557 2558 2559 2560

ไทย-กมพชา

มลคาการคา 81,135.03 86,611.74 124,580.26 139,551.20 164,667.53 188,641.55 197,117.15 209,822.24

การสงออก 74,265.08 81,238.91 116,780.03 128,631.15 145,486.68 167,048.28 163,770.84 179,082.76

การน าเขา 6,869.95 5,372.83 7,800.23 10,920.05 19,180.85 21,593.26 33,346.31 30,739.48

ดลการคา 67,395.13 75,866.08 108,979.80 117,711.10 126,305.83 145,455.02 130,424.53 148,343.27

ไทย-ลาว

มลคาการคา 91,541.73 118,023.08 149,484.71 155,235.44 175,508.27 193,200.55 206,670.84 209,563.40

การสงออก 67,606.02 83,534.30 110,802.47 113,542.08 129,666.32 142,909.28 140,092.38 133,694.53

การน าเขา 23,935.72 34,488.78 38,682.24 41,693.35 45,841.95 50,291.27 66,578.46 75,868.87

ดลการคา 43,670.30 49,045.52 72,120.22 71,848.73 83,824.37 92,618.00 73,513.92 57,825.66

ไทย-พมา

มลคาการคา 155,631.63 192,390.97 211,343.66 238,211.56 263,546.23 261,872.91 230,139.07 230,491.26

การสงออก 65,631.18 85,879.95 96,523.51 114,520.62 136,270.14 140,687.33 146,534.57 146,142.30

การน าเขา 90,000.45 106,511.02 114,820.15 123,690.94 127,276.08 121,185.58 83,604.50 84,348.96

ดลการคา -24,369.27 -20,631.07 -18,296.64 -9,170.32 8,994.06 19,501.76 62,930.07 61,793.34

ไทย-เวยดนาม

มลคาการคา 229,177.15 274,687.51 293,634.16 317,829.01 381,242.79 439,030.00 486,689.80 560,849.76

การสงออก 184,463.07 212,703.66 200,274.70 217,546.25 253,260.62 301,182.03 330,092.24 391,210.85

การน าเขา 44,714.08 61,983.85 93,359.47 100,282.75 127,982.17 137,847.97 156,597.56 169,638.91

ดลการคา 139,748.99 150,719.81 106,915.23 117,263.50 125,278.45 163,334.06 173,494.68 221,571.94

ทมา: กรมเจรจาการคาระหวางประเทศ <http://www2.ops3.moc.go.th/>

131

บรรณานกรม ภาษาองกฤษ Ahlstrom, Richard P. “The European Community Faces, 1992.” Current History (November 1991): 374-378. ASEAN. ASEAN Statistics Leaflet – Selected Key Indicators 2016. http://www.aseanstats.org/wpcontent/uploads/2016/10/ASEAN_Stats_Leaflet2 016_web.pdf _____ Bangkok Post, January 26, 1989. Brimmell, J.M. Communism in Southeast Asia: A Political Analysis. London: Oxford University Press, 1955. Caldwell, Alexander J. American Economic Aid to Thailand. Lexington, Miss., D.C. Heath, 1974. Caldwell, Lawrence T. “Soviet-American Relations: The Cold War Ends.” Current History (October, 1990): 305-308. Chaloermtiarana, Thak. Thailand: The Politics of Despotic Paternalism. Bangkok: Thammasat University Press, 1979. Chinwanno, Apichart. “Thailand’s Search for Protection: The Making of the Alliance with the United States 1947-1954” Unpublished Ph.D Thesis, Oxford University, 1985. Chinvanno, Anuson. Brief Encounter: Sino-Thai Reapproachment after Bundung, 1955-1957. Bangkok: International Studies Center, 1991. _____ “Concrete action needed to boost Thai-Vietnamese relation,” The Nation, October 28, 1991. Chongkittavorn, Kavi. “Thailand Rebluded its New Images.” The Nation, October 31, 2005. Crockatt, Richard. “The End of the Cold War.” In The Globalization of World Politics 3rdedition, edited by John Baylis, Steve Smith, Patricia Owens, 111-130. Oxford: Oxford University Press, 2005. Cox, Robert T. “Middlepowermanship, Japan and the Future of World Order.” International Journal 44, no. 4 (1999): 823-62.

132

Darling, Frank C. Thailand and the United States. Washington D.C.: Public Affairs Press, 1965. Ganjanakhundee, Supalak. “Yinglick’s Charm Goes a Long Way in Indonesia.” The Nation, November 24, 2011. Harding, Harry, and Yuan Ming, eds. Sino-American Relations 1945-1955: A Joint Reassessment of a Critical Decade. Wilmington Del: SR Books, 1989. Higgott, Richard A., and Andrew F. Cooper. “Middle Power Leadership and Coalition Building: Australia, the Cairns Group, and the Uruguay Round of Trade Negotiations.” International Organization 44, no. 4 (1990): 589-632. Hinton, Harold C. China’s Turbulent Quest. Bloomington: Indiana University Press, 1972. Hirst, Paul, and Graham Thomson. Globalization in Question, The International Economy and the Possibility of Governance. Cambridge: Polity Press, 1996. Holbraad, Carsten. Middle Powers in International Politics. London: Macmillan, 1984. Indyk, Martin. “Watershed in the Middle East.” Foreign Affairs 71, no.1 (1992): 70-93. Kanwerayotin, Supapohn. “Anand’s trip set to boost Thai-Vietnamese ties.” Bangkok Post, January 14, 1992. Keohane, Robert O. “Lilliputians’ Dilemmas: Small States in International Politics.” International Organization 23, no. 2 (1969): 291-310. Kramer, Mark. “Soviet Foreign Policy after the Cold War.” Current History (October 1991): 317-322. Kramer, Mark. “Eastern Europe Goes to Market.” Foreign Policy (Spring 1992). Kurlantzick, Joshua. A Great Place to Have a War: America in Laos and the Birth of a Military CIA. New York, Simon & Schuster, 2016. Lafeber, Walter. America, Russia and the Cold War 1945-1971. New York: Johns Wiley & Sons Inc., 1972. Lewis, John. W., and George McT. Kahin. The United State in Vietnam. New York: Dell Publishing Co., 1970. Lovelace, Daniel A. China and “People’s War” in Thailand. Berkeley: University of California, 1971.

133

Mares, David R. “Middle Powers under Regional Hegemony: To Challenge or Acquiesce in Hegemonic Enforcement.” International Studies Quarterly 32, no. 4 (1988): 453-471. Modelski, George, ed. SEATO: Six Studies. Melbourne: Chessire, 1962. Murfett, Malcolm H., ed. Cold War Southeast Asia. Singapore: Marshall Cavendish Edition, 2012. Muscat, Robert J. Thailand and the United States: Development, Security and Foreign Aid. New York: Columbia University Press, 1990. Nuechterlein, Donald E. Thailand and the Struggle for Southeast Asia. New York: Cornell University Press, 1965. Osorprasop, Sutayut. “Thailand and the Secret War in Lao: The Orgins of Engagement.” In Cold War Southeast Asia, edited by Malcolm H. Murfett, 165-194. Singapore: Marshall Cavendish Edition, 2012. Pike, Douglas. “Vietnam in 1991: The Turning Point.” Asian Survey 32, no. 1 (January 1992): 74, 81. Pitsuwan, Surin. “Thailand: The Regional Hub of Business Opportunity.” Thailand Foreign Affairs Newsletter (April-July 1993): 4-7. Prasirtsuk, Kitti. “Thailand in 2008: Crisis Continued.” Asian Survey 49, no.1 (Jan.-Feb., 2009): 174-184. Remington, Robin Alison. “Eastern Europe after the Revolution.” Current History (November 1991): 379-383. Ravenhill, John. “Cycles of Middle Power Activism: Constraint and Choice in Australian and Canadian Foreign Policies.” Australian Journal of International Affairs 12, no. 3 (1988): 309-27. Reng, Thach. “A Diplomatic Miracle: The Settlement of the Cambodia Conflict.” Indochina Report 29 (October-December, 1991): 15. Robinson, Thomas W. “The Sino-Soviet Border Dispute: Background, Development, and the March 1969 Clashes,” American Political Science Review (December 1972). Stanton, Edwin F. “Spotlight on Thailand.” Foreign Affairs 33, no. 10 (October 1945): 72-85.

134

Sucharithanar, Witthaya. “Concept and Function of ACMECS.” South Asian Survey 13, no. 2 (2006). _____ “Thai Blue helmets head out,” The Nation, Feb 21, 1992. _____ The Nation, September 9, 1988. _____ The Nation, December 23, 1988. Walker, David B. “Germany: Confronting the Aftermath of Reunification.” Current History (November 1992): 359-363. Weatherbee, Donald E. The United Front in Thailand. Columbia: U. of South Carolina, 1970. Whiting, Allen S. China Crosses the Yalu. Stanford: Stanford University Press, 1960. Wilson, David. “Thailand and Marxism.” In Marxism in Southeast Asia, edited by Frank N. Trager. Stanford University Press, 1959. Wilson, David A. “China, Thailand and the Spirit of Bandung.” China Quarterly 30, 31 (Aprill-June 1967, and July-September 1967). United States. U.S. Security Agreements and Commitments Abroad: Kingdom of Thailand, U.S. Senate Hearing. Washington D.C.:U.S. Government Printing office, 1971. Vital, David. The Inequality of States: A Study of the Small Power in International Relations. Oxford: Clarendon Press, 1967. ภาษาไทย กนตธร ศภมงคล. การวเทโศบายของไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527. กรมยทธศกษาทหาร กองบญชาการทหารสงสด. ประวตการรบของทหารไทยในสงครามเวยดนาม. กรงเทพฯ: บรษทอมรนทร พรนตง แอนด พบลชชง จ ากด, 2541. กระทรวงการตางประเทศ. การตางประเทศไทย พ.ศ. 2540-2543. กรงเทพ: อมรนทรพรนตงและพบ ลชชง, 2543. กระทรวงการตางประเทศ. การประชมระดบรฐมนตรเอซด ครงท 2, วนท 18-22 มถนายน พ.ศ. 2546, เชยงใหม ประเทศไทย, เอกสารขาวประชาสมพนธ, 2546. เกษยร เตชะพระ. “รฐประหาร 19 กนยายน พ.ศ. 2549 กบการเมองไทย.” รฐศาสตรสาร 29, ปท 3 (กนยายน-ธนวาคม): 1-83. โกสมภ สายจนทร. พมาในความสมพนธทางการเมองกบตางประเทศ. เชยงใหม: บรษทโชตนาพรนต จ ากด 2549.

135

โครน เฟองเกษม. “นโยบายตางประเทศไทยในสมยรฐบาลชวน หลกภย ตลาคม 2535-2536.” ใน การตางประเทศของไทย: จากอดตถงปจจบน, บรรณาธการโดย โครน เฟองเกษม และศรพร วชชวลค. กรงเทพ. คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2542. จอมพลสฤษด ธนะรชต. ค าแถลงของนายกรฐมนตรเรองสถานการในประเทศลาว 21 กนยายน 2503. กรงเทพฯ: บรษทธนะการพมพ จ ากด, 2503. จลชพ ชนวรรโณ. 35 ป ความสมพนธทางการทต ไทย-จน พ.ศ. 2518-2553: อดต ปจจบน อนาคต. กรงเทพฯ: Openbooks, 2553. จลชพ ชนวรรโณ. “นโยบายตางประเทศของไทยในชวงสงครามเยน.” ใน หาทศวรรษการทตไทย, บรรณาธการโดย ชยโชค จลศรวงศ. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536. จลชพ ชนวรรโณ. สยาม รสเซย ไทย การทตการเมอง การเมองการทต อดต ปจจบน อนาคต. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2013. จลชพ ชนวรรโณ. “แผนดนเดอดแดนมงกร: วเคราะหการปราบปรามการชมนมเรยกรอง ประชาธปไตย ณ จตรสเทยนอนเหมน ค.ศ. 1988.” วารสารธรรมศาสตร 16, ฉบบท 3 (กรกฎาคม 1988): 63-81. จลชพ ชนวรรโณ. ภมทศนเศรษฐกจการเมองโลก: วกฤตกบการทาทายในศตวรรษท 21. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2558. จลชพ ชนวรรโณ. โลกในศตวรรษท 21: กรอบการวเคราะหความสมพนธระหวางประเทศ, พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2560ใ จฬามณ แกวกงวาล. “พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ: นกการทตและนกปราชญผ ยงใหญ.” สราญรมย ฉบบทระลกครบรอบปท 49 (10 กมภาพนธ 2535). ถนด คอมมนตร. “รเรมกอตงสมาคมประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ASEAN).” ใน นโยบาย ตางประเทศไทยบนทางแพรง, บรรณาธการโดย ฉนทมา อองสรกษ, 103-127. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533. แถมสข นมนนท. การทตไทยสมยรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, 2528. “แถลงการณรวมถนด-รสก ค.ศ. 1962.” ใน เสนทางมหาอ านาจ: เอกสารดานนโยบายตางประเทศ อเมรกาตอเอเชย, แปลโดย วรยา ชนวรรโณ, 312-314. กรงเทพ: บรษทพมพตลา จ ากด, 2535. _____ “ไทยกบคณะโนเบลสนตภาพไดหนาหรอเจบตว,” สยามโพสต, ตลาคม 16, 2536. นพดล ปทมะ. ผมไมไดขายชาต. กรงเทพฯ: เคลดไทย จ ากด, 2555.

136

บวรศกด อวรรณโณ. แฉเอกสาร”ลบทสด”ประสาทพระวหาร พ.ศ. 2505-2551. กรงเทพฯ: ส านกพมพมตชน, 2551. ประจกษ กองกรต. และแลวความเคลอนไหวกปรากฏ: การเมองวฒนธรรมของนกศกษาและ ปญญาชน กอน 14 ตลาฯ. กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2013. ประสงค สนศร. “นโยบายตางประเทศไทย.” ปาฐกถา, หองเพลนจต โรงแรมอมพเรยล ถนนวทย 19 กมภาพนธ พ.ศ. 2536. กรงเทพฯ, 2536. ปวน ชชวาลพงศพนธ. การทตทกษณ: บทวเคราะหนโยบายตางประเทศของไทยยคทกษณ ชนวตร. กรงเทพ: ส านกพมพอาน, 2559. ปรด พนมยงค. เบองหลงการกอตงขบวนการเสรไทย. กรงเทพ : สนตธรรม, 2517. ปรด พนมยงค. โมฆสงคราม: บนทกสจจะประวตศาสตรทยงไมเคยเปดเผยของรฐบรษอาวโสปรด พนมยงค. กรงเทพฯ: สถาบนปรด พนมยงค, 2558. พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ. “การประชมบนดง.” รฏฐาภรกษ 15 (มกราคม 2516): 27-46. พระบาทสมเดจพระเจาอย. ประมวลพระราชด ารสและพระบรมราโชวาททพระราชทานในโอกาส ตางๆ ปพทธศกราช 2535. กรงเทพฯ: ส านกราชเลขาธการ, 2535. พวงทอง ภวครพนธ. รฐและขบวนการอนารยะสงคมไทยในกรณปราสาทพระวหาร. กรงเทพฯ: ส านกพมพคบไฟ, 2556. พอพล อยยานนท. “เขตสเหลยมเศรษฐกจ: โอกาสทองเศรษฐกจไทย.” บานเมอง, กรกฎาคม 31, 2536. พนตพนธ บรพตร ม.ล.“ความขดแยงชายแดนไทย-เพอนบาน: กรณศกษาการเผชญทางทหารระหวาง ไทยและพมาในกรณเนน 491 จงหวดชมพรในป พ.ศ. 2535.” ใน หลากกรณศกษา: ประเดนทางสงคมและการเมอง, บรรณาธการโดย พชร สโรรส และ ธรพฒน องศชวาล กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาตร 2559. ไพศษฏ สงคหะพงษ. “การตดสนใจขององคกรในความสมพนธระหวางประเทศ: กรณพพาทเนน 491” สารนพนธหลกสตรรฐศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการระหวางประเทศและการทต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2538. เรองยศ จนทรคร. ดวยความรสกและทรงจ าในวนวานของเทพ 333. กรงเทพ: ส านกพมพชวตและ ประสบการณ, 2535. ศานต ภกดค า. “เขมรเขมน ไทยในแบบเรยนประวตศาสตรกมพชา.” ศลปวฒนธรรม 24, ปท 5 (มนาคม 2546). ศภวฒ สายเชอ และ ถนอมศร ฟองอรณรง. เศรษฐกจไทยพลาดสวกฤต. กรงเทพ: พฆเนศเซนเตอร, 2543.

137

สมชาย ภคภาสนววฒน. สงครามเขตการคา. กรงเทพฯ: บรษทเนชนพบลชชงกรป, 2536. สมชาย ภคภาสนววฒน. “นโยบายตางประเทศของไทย 1997-2000.” ใน เอเชยตะวนออกเฉยงใต: การเมอง เศรษฐกจ และการปรบตวหลงวกฤต, บรรณาธการโดย สดา สอนศร. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2552. สรศกด งามขจรกลกจ. ต านานใหมของขบวนการเสรไทย: เรองราวการตอสเพอเอกราช สนตภาพ และประชาธปไตย. กรงเทพฯ: สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2555. สภลกษณ กาญจนขณด. “วเคราะหระบอบสนธ.” ฟาเดยวกน, บรรณาธการโดย ธนาพล อวสกล, 260-287. กรงเทพฯ: ส านกพพมฟาเดยวกน, 2550ใ สรเกยรต เสถยรไทย. กฎหมายและผลประโยชนของไทยในอาวไทย: กรณศกษาบนทกความเขาใจ ไทย-กมพชา เรองการเจรจาสทธในอาวไทย (2010). สรพงษ ชยนาม. นโยบายของไทยตอลาว. กรงเทพฯ: ส านกพมพศยาม, 2559. สรพงษ ชยนาม. นโยบายของไทยตอเวยดนาม. กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2560. สรพงษ ชยนาม. นโยบายของไทยตอกมพชา. กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2560. สรพงษ ชยนาม. นโยบายของไทยตอมาเลเซย. กรงเทพฯ: สยามปรทศน, 2560. สรพงษ ชยนาม. การทต-การเมองไมใชเรองสวนตว. กรงเทพฯ: ส านกพมพศยาม, 2560. อาร ภรมย. เบองหลงการสถาปนาความสมพนธภาพยคใหมไทย-จน. กรงเทพฯ: โรงพมพมตรนรา, 2524. โอวาท สทธวาทนฤพฒ. “การเขาเปนภาคของประเทศไทยในสนธสญญาการปองกนรวมแหงเอเชย ตะวนออกเฉยงใต (ส.ป.อ.).” ใน นโยบายตางประเทศของไทยบนทางแพรง, บรรณาธการ โดย ฉนทมา อองสรกษ, 96. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533.