WUJUD LAN TEGES JENENGE WONG JAWA METROPOLITAN ING KUTHA SURABAYA

WUJUD LAN TEGES JENENGE WONG JAWA METROPOLITANING KUTHA SURABAYA

Dening:

Mochamad Taukit – NIM. 092114225

S1 Pendidikan Bahasa dan Sastra Daerah (Jawa) – Universitas Negeri Surabaya

Abstrak

Jeneng wigati banget sajrone panguripane manungsa lan uga nduweni tetenger mligi kang diwenehake marang saben wong kanggo mbedakake wong siji lan sijine. Saliyane iku, sajrone jenenge wong ngandhut wujud lan teges kang beda-beda antarane wong siji lan sijine saengga bisa mbedakake jenenge wong kasebut. Wujude jeneng bisa saka satuwan-satuwan linguistik, sumber-sumber leksikone jeneng, lan perangane jenenge wong kang ing jerone ana jenenge wong adhedhasar sarasilah kulawarga lan wujud liya saka jenenge wong (celukan, julukan, lan wadanan). Teges jenenge wong Jawa metropolitan ngandhut maksud lan maknane jeneng. Maksude jeneng diolehi saka asile wawancara karo wong kang menehi jeneng kasebut, dene maknane jeneng diweruhi saka maca kamus-kamus basa ngenani jenenge wong. Wong Jawa metropolitan ing Kutha Surabaya kalebu masyarakat kang heterogen ing Kutha Surabaya lan uga akeh banget wong urban kang asale saka dhaerah sanjabane Kutha Surabaya kang isih kalebu wong Jawa lan uga ana keturunan Jawane sarta nduweni sipat metropolis utawa nguthani. Saliyane iku, uga akeh saka sanak sadulure wong Jawa metropolitan kang urip bebarengan ing sakiwa tengene wong Jawa kasebut kang bisa ndayani anggone menehi jeneng lan jenenge wong Jawa ing dhaerah kasebut nduweni jeneng kang narik kawigaten kanggo ditliti.

Tembung-tembung baku: wujude jeneng, tegese jeneng, jeneng wong Jawa metropolitan

Purwaka

Nganti saiki ana patang

panliten kang mligi ngenani jeneng.

Kang kapisan yaiku karyane Sugiri

(2001) kanthi irah-irahan “Proses

dan Latar Belakang Perubahan

Nama Diri bagi WNI Keturunan

Tionghoa di Kotamadya Surabaya:

Suatu Kajian Sosiolinguistik”. Asile

panliten yaiku ngandharake ngenani

landhesan kang nglandhesi owah-

owahane jenenge wong Tionghoa ing

Kutha Surabaya lan landhesan kang

njalari owah-owahane jeneng wong

Tionghoa menyang jeneng Indonesia.

Kang kapindho karyane Wijayanti

(2003) kanthi irah-irahan

“Perubahan Nama WNI Keturunan

1

Tionghoa dari Nama Tionghoa ke

dalam Nama Indonesia: Suatu

Kajian Antropolinguistik”. Asile

panliten yaiku ngandharake ngenani

landhesan kang nglandhesi owah-

owahane jeneng saka jeneng

Tionghoa menyang jeneng Indonesia

lan ngenani sesambungan wujud lan

tegese jeneng antarane jeneng

Tionghoa karo jeneng Indonesia.

Kang katelu yaiku karyane Adipitoyo

(2005) kanthi irah-irahan “Hegemoni

Negara terhadap Etnis Cina melalui

Bahasa (Studi Kasus Penamaan WNI

Keturunan Etnis Cina di Surabaya

[Kampung Pecinan] dengan

Leksikon Bahasa Jawa pada Masa

Awal Orde Baru dan

Perkembangannya sampai

Sekarang)”. Asile panliten yaiku

nemokake konsep lan proposisi

hegemoni negara liwat basa,

kalungguhane negara sajrone

hegemoni liwat basa, kasetyan, lan

resistensi etnis Cina sajrone

ngadhepi hegemoni liwat basa. Dene

kang kapapat utawa kang pungkasan

yaiku karyane Pairin (2010) kang

awujud artikel sajrone jurnal ilmiah

Padma kanthi irah-irahan “Aspek

Filosofis Bahasa Nama dalam

Budaya Jawa” kang dijupuk saka

asil panliten skripsine mahasiswa

Jurusan Pendhidhikan Basa Jawa

kang irah-irahane “Bahasa Nama

dalam Budaya Jawa, Suatu Kajian

Sosiolinguistik”. Asile panliten yaiku

nemokake kepriye basa nama kang

nduweni makna mligi minangka

andharan saka asile pikiran,

pangrasa, lan pangarep-arep saka

wong tuwane sarta tumuju marang

aspek-aspek kang ana sesambungane

karo nilai-nilai filosofis lan bisa

menehi werna marang urip lan

panguripane anak minangka kang

nggawa pesen lan pangarep-arep

kanggo kulawargane. Adhedhasar

sakehe panliten ing ndhuwur, durung

tau ditemoni kang nliti wujud lan

teges jenenge wong Jawa

metropolitan ing sawijine dhaerah

tartamtu lan nggunakake tintingan

semantik sarta kang dadi wewatese

objek panliten yaiku wong kang

menehi jeneng lan kang diwenehi

jeneng isih urip lan wong Jawa ing

RT 4 RW 10 Kelurahan Tambakrejo

Kecamatan Simokerto Kutha

Surabaya.

Mula saka iku, punjere panliten

iki yaiku kepriye wujud lan teges

jenenge wong Jawa metropolitan ing

Kutha Surabaya. Dene tujuwan saka

2

panliten iki yaiku ngandharake lan

njlentrehake wujud lan teges jenenge

wong Jawa metropolitan ing Kutha

Surabaya. Banjur paedah saka

panliten iki yaiku jeneng minangka

salah siji perangan saka panganggone

teges sajrone ilmu semantik kang

dikarepake bisa migunani kanggo

ngrembakake ilmu Basa Jawa lan

uga dikarepake bisa dadi

pangrembakane materi pasinaon

sajrone wulangan Basa Jawa ing

sekolahan utawa ing pawiyatan luhur

mligine wulangan bab jenenge wong

kang sajrone jenenge wong kasebut

nduweni wujud lan teges kang bisa

migunani kanggo sapa wae kang

nyinaoni bab kasebut.

Satuwan-Satuwan Linguistik kang

Dadi Wujude Jeneng

Satuwan-satuwan linguistik

kang dadi wujude jeneng cacahe ana

telung jinis, yaiku tembung, frase,

lan aneksi. Jeneng kang awujud

tembung kaperang dadi loro, yaiku

jeneng kang awujud tembung iku

dhewe lan jeneng kang awujud

tembung camboran. Jeneng kang

awujud tembung iku dhewe tau

diandharake dening para ahli basa

kayata Unlenbeck (1982:373-384),

Kridalaksana (2008:110), lan

Sasangka (2011:38). Saka tetelu ahli

basa kasebut bisa didudut yen

tembung yaiku satuwan linguistik

cilik dhewe kang bisa diomongake

minangka wujud kang ora kaiket

(bebas) lan bisa madeg dhewe sarta

dumadi saka morfem tunggal utawa

morfem jamak. Saliyane iku, jeneng

uga bisa awujud tembung kang asale

saka jinise tembung sajrone Basa

Jawa kayata jeneng kang awujud

tembung aran, tembung kriya,

tembung kahanan, tembung

katrangan, lan tembung wilangan.

Jeneng kang awujud tembung

camboran uga tau diandharake

dening para ahli basa kayata

Prawiroatmodjo (1955:76),

Wirjosoedarmo (1987:114), lan

Sasangka (2011:105). Saka tetelu

ahli basa kasebut bisa didudut yen

tembung camboran yaiku tembung

loro utawa luwih kang digandheng

dadi siji lan nduweni teges anyar

sarta uga ana jeneng kang awujud

tembung camboran kang biyasane

kedadeyan saka telung tembung

nganti limang tembung.

Banjur jeneng kang awujud

frase uga tau diandharake dening

para ahli basa kayata

Poedjosoedarmo (1979:152), Arifin

3

(1983:33), Ramlan (1983:137),

Wirjosoedarmo (1984:331), Verhaar

(1988:99-100), Parera (1991:32),

Cook sajrone Adipitoyo (1993:11),

Bloomfield sajrone Adipitoyo

(1999:3) lan Kridalaksana (2008:66).

Saka andharan wolung ahli basa

kasebut bisa didudut yen frase yaiku

satuwan linguistik kang dumadi saka

rong tembung utawa luwih kang

sipate ora predikatif lan

kalungguhane ana sandhuwure

tembung lan sangisore klausa sarta

uga ana jeneng kang awujud frase.

Saliyane iku, jeneng kang

awujud aneksi uga tau diandharake

dening Mees (1953:58-59) lan

Wirjosoedarmo (1984:108). Saka

andharan leloro ahli basa kasebut

bisa didudut yen aneksi kang dumadi

saka rong tembung utawa luwih kang

raket banget sesambungane lan ora

nuwuhake teges anyar sarta uga ana

jeneng kang awujud aneksi.

Sumber-Sumber Leksikone Jeneng

Sumber-sumber leksikone

jeneng iki penting banget kanggo

jenenge wong amarga saka perangan

kasebut bisa dibedakake antarane

wong siji karo wong liyane. Saka

sumber-sumber leksikone jeneng

bisa dideleng basa apa kang dinggo

sajrone jenenge wong kasebut kayata

Basa Arab, Basa Indonesia, Basa

Jawa, lan sapanunggale, sarta uga

bisa dideleng makna apa wae kang

kinandhut sajrone jenenge wong

kasebut. Saliyane iku, saka perangan

jinise kelamine wong uga bisa

ndayani anggone menehi jenenge

wong kasebut kanthi nggunakake


kang kudu slaras karo jinise

kelamine wong kasebut kayata jinis

kelamine wong lanang kudu

nggunakake sumber-sumber leksikon

kang nuduhake jeneng lanang. Uga

ana anggone menehi jenenge wong

kasebut kanthi nggunakake sumber-

sumber leksikone jeneng kang ora

slaras karo jinis kelamine wong

kasebut lan kerep diarani anane

penyimpangan sajrone sumber-

sumber leksikone jenenge wong.

Perangane Jenenge Wong

Jenenge Wong Adhedhasar

Sarasilah Kulawarga

Farid (2005) ngandharake yen

jeneng iku bisa kedadeyan saka

sarasilah utawa urut-urutan kelairan

bayi ing salah sijine kulawarga,

tuladhane anak nomer siji lumrahe

dijenengi Eko utawa Eka, anak

nomer loro lumrahe dijenengi Dwi,

4

anak nomer telu dijenengi Tri, lan

sapiturute. Jenenge wong bisa kalebu

ing jeneng kang adhedhasar sarasilah

kulawarga yen jenenge wong kasebut

slaras karo kahanan sarasilah

kulawargane.

Wujud Liya Saka Jenenge Wong

Farid (2005) uga ngandharake

yen sajrone urip bebrayan iku,

manungsa saliyane nduweni jeneng

kang diwenehake saka cilik, uga

nduweni wujud liya saka jenenge

wong kang kaperang dadi telu yaiku

celukan, julukan, lan wadanan kang

lumrahe diwenehake dening kanca

utawa wong liya kang sipate

ngraketake sesambungan.

Celukan asale utawa dijupuk

saka cekakan utawa inisial jenenge

dhewe-dhewe utawa saka jeneng liya

kang diwenehake dening wong

tuwane utawa wong liya kang sipate

ora resmi (kanggo ngraketake

sesambungan), asipat mligi

(istimewa), lan saben wong iku uga

nduweni celukan kang beda-beda

adhedhasar jenenge dhewe-dhewe.

Julukan yaiku jenenge wong

kang diwenehake dening wong liya

amarga nuduhake titikan mirunggan

tumrap wong kang nduweni jeneng

kasebut kang sipate ora resmi

(kanggo ngraketake sesambungan),

asipat mligi (istimewa), lan saben

wong iku ora mesthi nduweni

julukan.

Wadanan yaiku jenenge wong

kang asale dudu saka jeneng asline

lan dudu jeneng kang diwenehake

dening wong tuwane, nanging bisa

nuduhake sipat ala utawa ana kang

kurang saka awake kang diwenehi

wadanan kasebut.

Konsep-Konsep ngenani Jeneng

Konsep-konsep ngenani jeneng

kaperang dadi papat, yaiku tegese

jeneng, titikane jeneng, sipate

jeneng, lan teori semantik ngenani

jeneng.

Tegese Jeneng

Wiwit biyen nganti saiki, akeh

para ahli basa lan buku-buku kang

ngandharake tegese jeneng kanthi

maneka werna kayata Scorates (469-

322 SM), Plato (429-348 SM),

Aristoteles (384-322 SM), F.C. Stork

(1972:148), Chaer (1990:43-52),

Sibarani, ed. (1993:8), Fatimah

(1993:47), Riyadi (1999:80), Ullman

(2009:85), Kamus Baoe Sastra Jawi

(Poerwadarminta, 1937:336), Kamus

Jangkep Jawa-Indonesia (Utomo,

2009:136), lan KBBI (Kamus Besar

5

Bahasa Indonesia) Edhisi I, II, lan III

(1988:607). Saka sakehe andharan

saka para ahli basa lan buku-buku,

bisa didudut yen jeneng yaiku

panganggone teges kang nengeri lan

nyebutake basa lan satuwan-satuwan

linguistik kang arupa tembung, frase,

utawa aneksi kang nduweni maksud,

makna, utawa teges sajrone jenenge

wong (manungsa).

Jeneng lan aran iku kalebu

sajrone tintingan semantik yaiku bab

panganggone teges lan lelorone

nduweni teges kang beda. Jeneng

mung digunakake kanggo nengeri lan

nyebutake manungsa, dene aran

digunakake kanggo nengeri lan

nyebutake sakabehe samubarang

saliyane manungsa.

Titikane Jeneng

Miturut Ullman (2009:86)

jeneng nduweni limang titikan, yaiku

1) jeneng nduweni sipat kang mligi

amarga tembung-tembung kang

dinggo sajrone jenenge wong kasebut

sipate werna-werna; 2) jeneng

kanggo tetenger ateges jeneng kang

digunakake kanggo nemtokake

tetengere wong, saengga saka jeneng

kasebut saben wong bisa dingerteni

kepriye tetengere lan sipate wong

kasebut; 3) jeneng nduweni sipat

wantah lan entar tegese kang dadi

sipat wantahe jeneng yaiku jeneng

iku dhewe utawa jeneng kang

wujude apa anane lan kang dadi sipat

entare jeneng yaiku ana sajrone

jeneng iku dhewe kang nduweni lan

ngandhut teges utawa dedonga; 4)

jeneng nduweni titikan pambeda

ateges saben tembung kang ana

sajrone jeneng nduweni lan ngandhut

teges kang beda-beda; lan 5) jeneng

kang titikane gramatikal tegese

jenenge wong kasebut nggunakake

basa kang maneka werna, tuladhane

dijupuk saka Basa Arab, Basa

Indonesia, Basa Jawa, lan sapiturute.

Jeneng minangka tetengere

saben wong gegayutan karo etnisitas

lan struktur sosial masyarakate. Dene

jeneng minangka tetengere wong

bisa nengeri jinis kelamine wong

kang nduweni jeneng kasebut yaiku

jinis kelamine lanang utawa wadon

lan jeneng minangka tetengere wong

ora bisa nengeri status sosiale wong.

Saliyane iku, jeneng minangka

tetengere wong ora bisa nengeri

tingkat pendhidhikan wong tuwane

anggone menehi jeneng kasebut

(Uhlenbeck, 1982:371).

6

Sipate Jeneng

Miturut ilmu semantik saka

pamawase Robert lan Henry (1993),

jenenge wong iku nduweni sipat

kang kinandhut sajrone jeneng

kasebut adhedhasar orientasi

pawewehe jeneng. Sipate jeneng

kasebut bisa diperang dadi telu,

yaiku 1) jenenge wong kang asipat

kharismatik. Kharismatik yaiku

sipate wong kang bisa nduweni daya

pangaribawa kang gedhe banget

tumrap wong liya. Wong kang

nduweni jeneng kang asipat

kharismatik biyasane bakal diugemi

sakabehe omongane, kayata nabi,

artis, panggedhe, kyai, lan liya-

liyane. Mula wong kang diwenehi

wong tuwane jeneng kang ngandhut

jeneng nabi, artis, panggedhe utawa

kyai iku mau dikarepake bisa asipat

kharismatik kaya dene sipate nabi,

artis, panggedhe, kyai, lan liya-

liyane.

Saka andharan ing ndhuwur,

jeneng kang ngandhut sipat

kharismatik iki bisa diperang maneh

dadi telu, yaiku a) jeneng agamawan

yaiku jeneng kang asipat utawa

ngandhut unsur agama, kaya dene

jenenge wong kang niru jenenge kyai

lan ustad kondhang utawa niru para

paraga agama kayata nabi, kanca

rakete nabi lan liya-liyane; b) jeneng

negarawan yaiku jeneng kang asipat

kaya dene jenenge wong kang niru

jenenge para negarawan kang ana ing

negara Indonesia utawa ing negara

manca; lan c) jeneng artis yaiku

jeneng kang asipat kaya dene

jenenge wong kang niru jenenge para

artis kang asale saka negara

Indonesia utawa saka negara manca.

2) jenenge wong kang asipat

idheasional utawa konseptual.

Jenenge wong kang asipat

idheasional utawa konseptual ateges

jenenge wong kasebut wis katata. Ing

kene wong kang diwenehi jeneng

kang asipat idheasional utawa

konseptual iki nduweni surasa

supaya jenenge wong kasebut bisa

dadi dedonga lan nduweni teges kang

becik tumrap awake kang diwenehi

jeneng kasebut. Dedonga kang

diwenehake kasebut bisa awujud 1)

dedonga kanggo keslametan awake

ateges jeneng kang ngandhut

dedonga kasebut dikarepake supaya

anake kang diwenehi jeneng kasebut

tansah oleh keslametan saka Gustine;

2) dedonga kanggo panguripan

awake ateges jeneng iki kagolong

jeneng kang nduweni dedonga saka

7

wong tuwane supaya panguripane

anake kang diwenehi jeneng kasebut

tansah becik; lan 3) dedonga kanggo

dedege awake utawa pasuryane kang

diwenehi jeneng kasebut ateges

jeneng ing kene nduweni dedonga

supaya anak kang diwenehi jeneng

kasebut nduweni dedeg utawa

pasuryan kaya kang dikarepake

dening wong tuwane kayata nduweni

rupa kang ayu kanggo bocah wadon

utawa rupa kang bagus kanggo bocah

lanang. 3) jenenge wong kang asipat

insidhental. Insidhen ing kene ateges

kedadeyan, mula jeneng kang asipat

insidhental yaiku jeneng kang ana

sesambungane karo kedadeyan-

kedadeyan kang mligi lan uga wigati

nalika dheweke lair. Jenenge wong

kang asipat insidhental iki bisa

kaperang dadi telu, yaiku 1) jeneng

temporal yaiku jeneng kang ana

sesambungane karo wektu, bisa

dijupuk saka sasi kelairan, tanggal,

dina, pasaran, lan liya-liyane kang

ana sesambungane karo wektu utawa

wayah kang dianggep istimewa; 2)

jeneng aksidhental dijupuk amarga

ana sesambungane karo aksi utawa

tumindak, bisa tumindake wong

tuwane, sanak sadulur, lan liya-

liyane kang dianggep wigati; lan 3)

jeneng lokasional dijupuk saka papan

panggonan laire, bisa saka jeneng

desa, jeneng kutha, jeneng dalan lan

sapanunggale kang ana

sesambungane karo papan

panggonan kang miturute nduweni

nges.

Teori Semantik ngenani Jeneng

Teori kang digunakake sajrone

panliten iki yaiku teori semantik

ngenani jenenge wong. Teori

semantik iku dhewe teori kang

ngandharake ngenani teges. Verhaar

(2001:9) ngandharake yen teori

semantik iku teori ngenani teges.

Teges iku dhewe yaiku perangan

saka sistematikane basa kang

tujuwane kanggo nggoleki teges.

Dene jenenge wong iku dhewe

kalebu ing orientasi semantik kang

sajrone jenenge wong iku ngandhut

maksud, makna, lan teges kang kudu

dingerteni kanthi nggunakake teori

semantik. Kanggo negesi tegese

jenenge wong kasebut, mula kudu

dingerteni dhisik maksud lan makna

apa kang ana sajrone jenenge wong

kasebut banjur disambungake dadi

siji supaya pungkasane bisa dadi

teges kang cetha.

8

Maksud

Maksud sajrone semantik

kalebu ing salah sijine satuwan

semantik kang kalungguhane padha

karo makna lan teges. Para ahli basa

uga melu ngandharake ngenani

tegese maksud, ing antarane yaiku

Wijana (2011:10), Chaer (2009:35),

lan Kridalaksana (2008:148).

Maksud ana sesambungane

karo jenenge wong amarga sajrone

jenenge wong kasebut ngandhut

maksud. Anggone nggoleki maksude

jenenge wong kasebut bisa digoleki

kanthi cara nindakake wawancara

karo wong kang menehi jeneng

kasebut, saengga bisa nemokake

wangsulan kang cetha ngenani

maksude jenenge wong kasebut saka

asile wawancara marang wong kang

menehi jeneng kasebut.

Saka sakabehe cara ahli

anggone negesi maksud, ing kene

panliti menehi pamawas ngenani

maksud yaiku elemen kang

panganggone dumunung ana ing

sanjabane basa kang sumbere saka

pamicara utawa subjeke kang

cecaturan lan nduweni sipat subjektif.

Saliyane iku, maksud ana

sesambungane karo jenenge wong

amarga sajrone jenenge wong

kasebut ngandhut maksud kang bisa

diweruhi kanthi cara nindakake

wawancara karo wong kang menehi

jenenge wong kasebut lan

pungkasane bisa dingerteni maksude

jenenge wong kasebut kanthi cetha.

Makna

Makna sajrone semantik kalebu

ing salah sijine satuwan semantik

kang kalungguhane padha karo

maksud lan teges. Ing kene, para ahli

basa uga melu ngandharake ngenani

tegese makna, ing antarane yaiku

Pateda (2001:82), Aminuddin

(2003:85), lan Wijana (2011:17).

Makna ana sesambungane karo

jenenge wong amarga sajrone


makna. Anggone nggoleki maknane

jenenge wong kasebut bisa digoleki

kanthi cara maca kamus-kamus basa

ngenani jenenge wong. Saliyane iku,

saka maknane jenenge wong kasebut

uga bisa diweruhi basa apa kang

dinggo sajrone jenenge wong

kasebut.


anggone negesi makna, ing kene


makna yaiku sesambungan antarane

basa karo donya sanjabane basa kang

wis disarujuki bebarengan karo para

9

panganggone basa lan wujude makna

iku bisa digunakake kanggo

ngandharake informasi utawa

pawarta, saengga bisa padha-padha

dingerteni dening sapadha-padhane.

Saliyane iku, makna uga ana



kasebut ngandhut makna kang bisa

digoleki kanthi cara maca kamus-

kamus basa ngenani jenenge wong

lan uga bisa diweruhi basa apa kang

dinggo sajrone jenenge wong

kasebut.

Teges

Teges sajrone semantik kalebu

ing salah sijine satuwan semantik

kang kalungguhane kerep ngraket

karo apa wae kang diomongake

dening saben wong. Anggone negesi

teges bisa ditegesi kanthi maneka

werna dening para ahli basa kayata

Saussure sajrone Chaer (1994:286),

Bloomfield sajrone Wahab

(1995:40), Aminuddin (1998:50),

Pateda (2001:79), Ullman sajrone

Pateda (2001:82), Kamus Linguistik

(Kridalaksana, 2008:19).

Teges kasebut ana



kasebut ngandhut teges kang jero

banget. Tegese jenenge wong ing

kene bisa diweruhi saka asil

nyawijekake maksud lan makna kang

kinandut sajrone jenenge wong

kasebut.


anggone negesi teges, ing kene


teges yaiku konsep kang

nyawijekake antarane maksud lan

makna saengga pungkasane bisa dadi

teges kang cetha. Saliyane iku, teges

kasebut uga ana sesambungane karo

jenenge wong amarga sajrone


teges kang jero banget.

Metodhe Panliten

Panliten iki kalebu panliten

basa kang asipat dheskriptif analisis,

jalaran sajrone panliten iki ana

sesambungane karo wujud lan teges

jenenge wong kang ora mung bisa

didheskriptifake wae, nanging uga

bisa dianalisis kanthi pangajab bisa

luwih cetha anggone ngerteni wujud

lan teges jenenge Jawa metropolitan

ing Kutha Surabaya.

Dhata sajrone panliten iki

yaiku jenenge wong Jawa

metropolitan warga RT 4 RW 10

Kelurahan Tambakrejo Kecamatan

10

Simokerto Kutha Surabaya. Dene

sumber dhatane yaiku wong kang

menehi jeneng lan diwenehi jeneng

kasebut isih urip sarta saka

dhokumen-dhokumen panliten

kayata poto copy KK (Kertu

Kulawarga) lan kamus-kamus basa

ngenani jenenge wong.

Instrumen panliten (Arikunto,

1993:121) kang digunakake sajrone

panliten iki yaiku instrumen utama

lan instrumen panyengkuyung.

Instrumen utamane yaiku panliti iku

dhewe, dene instrumen

panyengkuyunge yaiku piranti kang

digunakake sajrone panliten iki

kayata tape recorder kang

digunakake kanggo ngrekam asil


jeneng lan diwenehi jeneng kasebut,

piranti kanggo nulis, lan nyiyapake

pitakonan-pitakonan kang ana

sesambungane karo nggoleki maksud

kang kinandhut sajrone jenenge

wong kasebut sarta kamus-kamus

basa ngenani jenenge wong.

Urut-urutane panliten sajrone

panliten iki kaperang dadi telu, yaiku

1) tata cara nglumpukake dhata, 2)

tata cara nganalisis dhata, lan 3) tata

cara nyuguhake asile ngolah dhata

panliten. Saben tata cara iku nduweni

metodhe lan teknik dhewe-dhewe.

Tata Cara Nglumpukake Dhata

Tata cara nglumpukake dhata

kanggo nggoleki wujud jenenge

wong nggunakake metodhe observasi

lan nyemak sarta nggunakake teknik

observasi lan cathet kanggo

nglumpukake dhata. Kanthi metodhe

lan teknik kasebut, ing kene panliti

nggoleki wujude jeneng adhedhasar

satuwan-satuwan lingustik kang

awujud tembung (tembung lan

tembung camboran), frase, lan

aneksi, lan nggoleki sumber-sumber

leksikone jenenge wong kasebut

kanthi cara maca kamus-kamus basa

ngenani jenenge wong kang

sesambungan karo wujude jeneng

kasebut. Saliyane iku, metodhe

observasi lan nyemak sarta teknik

observasi lan cathet iki uga bisa

digunakake kanggo nggoleki makna

kang kinandhut sajrone jenenge

wong Jawa metropolitan ing dhaerah

kasebut kanthi cara maca kamus-

kamus basa ngenani jenenge wong

saengga pungkasane bisa diweruhi

makna apa kang kinandhut sajrone


dhaerah kasebut sarta uga bisa

nggoleki jeneng adhedhasar sarasilah

11

kulawarga lan perangane jeneng

kang isine ngenani wujud liya saka

jeneng yaiku celukan, julukan, lan

wadanan.

Tata cara nglumpukake dhata

kanggo nggoleki tegese jenenge

wong nggunakake metodhe semak

lan metodhe cakap (Sudaryanto,

1993:133-140). Metodhe semak

yaiku panliti nyemak sakabehe

omongan kang diomongake dening

wong kang menehi jeneng kasebut

nalika ngandharake maksud kang


Jawa metropolitan ing dhaerah

kasebut (wong Jawa utawa keturunan

Jawa kang menehi jeneng). Dene

kang dimaksud metodhe cakap yaiku

wawancara antarane panliti karo

sumber dhata (wong Jawa utawa

keturunan Jawa kang menehi

jeneng). Sadurunge nindakake

wawancara, panliti nyusun pirang-

pirang pitakonan kang bakal

ditujokake marang sumber dhata

yaiku wong Jawa utawa keturunan

Jawa kang menehi jenenge wong

kasebut kang ana sesambungane karo

nggoleki maksude jenenge wong

kasebut.

Metodhe semak ditrapake

kanthi nggunakake teknik sadhap,

teknik mawa wicara, teknik tanpa

wicara, teknik rekam, lan teknik

cathet. Kanthi teknik sadhap, panliti

mung nyemak lan nampa sakabehe

omongan saka sumber dhata kang

ngandhut maksud jenenge wong


kasebut saka wong Jawa utawa

keturunan Jawa kang menehi jeneng

kasebut. Teknik mawa wicara, panliti

nyemak lan uga melu cecaturan karo

sumber dhata saengga saka cecaturan

kasebut bisa diolehi wangsulan kang

cetha lan trep ngenani maksude


dhaerah kasebut saka sumber dhata

(asil wawancara karo wong Jawa

utawa keturunan Jawa kang menehi

jeneng kasebut). Dene teknik tanpa

wicara, panliti mung nyemak wae

tanpa melu cecaturan nalika sumber

dhata kasebut ngandharake maksude

jenenge Jawa metropolitan minangka

wong Jawa utawa keturunan Jawa

kang menehi jeneng kasebut.

Sajrone panliten iki, sakabehe

cecaturan mau direkam kanthi

nggunakake piranti tape-recorder lan

piranti kasebut kudu nduweni syarat

supaya ora ngganggu cecaturan

kasebut. Saliyane iku, panliti uga

nggunakake teknik cathet, yaiku

12

nyathet sakabehe omongan kang

dianggep wigati banget ngenani

maksude jenenge wong Jawa

metropolitan ing dhaerah kasebut

(wong Jawa utawa keturunan Jawa

kang menehi jeneng) nganggo piranti

kanggo nulis banjur asile ditulis.

Sajrone metodhe cakap, panliti

nggunakake teknik pancing. Dhatane

kang awujud korpus (kumpulan

dhata-dhata mentah) kang awujud

lesane sumber dhata, banjur

dipancing lan diarahake kanggo

ngolehake dhata sakeh-akehe

ngenani maksude jenenge wong kang


Jawa kasebut supaya oleh wangsulan

kang cetha ngenani maksude jenenge

wong Jawa ing dhaerah kasebut.

Tata Cara Nganalisis Dhata

Tata carane nganalisis dhata

kanggo nganalisis wujud jenenge


Surabaya kanthi nggunakake

metodhe observasi lan teknik

observasi sarta metodhe semak lan

teknik nyathet kanthi cara nganalisis

wujude jeneng adhedhasar satuwan-

satuwan linguistike kang awujud

jeneng, sumber-sumber leksikone

jeneng, jeneng adhedhasar sarasilah

kulawarga, lan perangane jeneng

kang isine ngenani wujud liya saka

jeneng yaiku celukan, julukan, lan

wadanan.

Tata carane nganalisis dhata

kanggo nganalisis teges jenenge


Surabaya nggunakake metodhe

interpretasi lan teknik reduksi

(Sharpe, 1982). Metodhe lan teknik

kasebut ditindakake dening panliti

nalika panliti wis kasil nemokake

makna kang kinandhut sajrone


dhaerah kasebut kanthi cara nggoleki

maknane jeneng-jeneng kasebut

sajrone kamus-kamus basa ngenani

jenenge wong kanthi nggunakake

metodhe observasi lan teknik

observasi sarta metodhe semak lan

teknik nyathet.

Metodhe interpretasi lan teknik

reduksi iki digunakake kanggo

nganalisis dhata kang wujude arupa

maknane jenenge wong Jawa


kanthi cara napsirake langsung

tumrap maknane jenenge wong Jawa


karo ndeleng kahanan sabenere saben

wong ing dhaerah kasebut kang

jenenge kalebu sajrone dhata panliten

kanthi cara langsung kang wektune

13

ora winates amarga panliti uripe ana

ing sakiwa tengene wong Jawa ing

dhaerah kasebut lan asile wis slaras

apa durung. Yen asil saka napsirake

kanthi cara langsung kasebut ora

slaras, mula maknane jenenge wong


kasebut kudu didadekake siji karo

kahanan sabenere wong Jawa ing

dhaerah kasebut kang jenenge kalebu

sajrone dhata panliten saengga

pungkasane bisa nduweni makna

kang sabenere lan luwih cetha.

Saliyane iku, kanggo nggoleki



kanthi nggunakake metodhe semak

lan teknik semak libas cakap sarta

teknik cathet supaya bisa ngolehi

maksud kang cetha banget ngenani


metropolitan kasebut saka wong

kang menehi jeneng kasebut.

Sawise panliti nemokake

makna lan maksude jenenge wong


kasebut, banjur panliti nggunakake

metodhe interpretasi lan teknik

reduksi maneh kang tujuwane

kanggo nyedherhanakake dhata kang

wis kasil diolehi kang awujud makna

lan maksude jenenge wong Jawa


kanthi cara ndadekake siji makna lan



kang jenenge kalebu sajrone dhata

panliten supaya diolehi teges jenenge


Surabaya kang sabenere lan luwih

cetha. Saliyane iku, sawise ngolehi

tegese jenenge wong Jawa


banjur jeneng iku kudu diperang rata

adhedhasar orientasi pawewehe

jeneng yaiku sipate jeneng.

Dhata-dhata kang wis kasil

dianalisis kanthi metodhe-metodhe

lan teknik-teknik ing ndhuwur banjur

diklumpukake adhedhasar wujud lan


metropolitan ing Kutha Surabaya.

Tata Cara Nyuguhake Asile Ngolah

Dhata Panliten

Tata cara nyuguhake asile

ngolah dhata panliten yaiku tata

carane panliti kanggo nyuguhake asil

analisis dhata kang awujud laporan

katulis ngenani sakabehe kang wis

diasilake sajrone panliten iki, mligine

ngenani wujud lan teges jenenge


Surabaya.

14

Sakabehe dhata kang wis kasil

diklumpukake lan dianalisis sajrone

panliten iki yaiku arupa wujud lan


metropolitan ing Kutha Surabaya.

Banjur asile analisis dhata iki

disuguhake kanthi cara formal lan

informal (Sudaryanto, 1993:145).

Nyuguhake asil panliten kanthi cara

formal yaiku nyuguhake asil panliten

kanthi cara dheskripsi ngenani wujud

lan teges jenenge wong Jawa


kanthi nggunakake angka-angka lan

kodhe-kodhe, dene nyuguhake asil

panliten kanthi cara informal yaiku

nyuguhake asil panliten ngenani

wujud lan teges jenenge wong Jawa


kanthi cara nggunakake tembung-

tembung kang biyasa supaya bisa

dingerteni lan dipahami dening saben

wong kang maca asil saka panliten

iki.

Andharan lan Jlentrehan Asile

Ngolah Dhata Panliten

Wujud Jenenge Wong Jawa

Metropolitan Ing Kutha Surabaya

Dhata jenenge wong Jawa


cacahe ana 150 jeneng banjur

diandharake lan dijlentrehake miturut

wujude jeneng yaiku adhedhasar

satuwan-satuwan linguistik, sumber-

sumber leksikone jeneng, lan

perangane jeneng kang ing jerone

ana jenenge wong adhedhasar

sarasilah kulawarga lan wujud liya

saka jenenge wong yaiku celukan,

julukan, lan wadanan.

Wujud jenenge wong

adhedhasar satuwan-satuwan

linguistik cacahe ana telung jinis,

yaiku tembung, frase, lan aneksi.

Jenenge wong Jawa metropolitan ing

dhaerah kasebut kang awujud

tembung kaperang dadi loro, yaiku

jenenge wong Jawa metropolitan

kang awujud tembung lan tembung

camboran. Saka 150 dhata jenenge


kasebut mung ana limang jeneng

kang jenenge awujud tembung yaiku

patang jeneng lanang lan sajeneng

wadon. Tuladhane jenenge wong


kasebut kang jenenge awujud

tembung salah siji ing antarane yaiku

jeneng Mustofa lan Yakub. Jeneng

Mustofa lan Yakub kalebu tembung

lan kalorone awujud tembung

kahanan amarga jeneng Mustofa

tegese pilihan lan jeneng Yakub

tegese slamet.

15

Satuwan linguistik kang dadi

wujud jenenge wong Jawa


yaiku awujud tembung camboran.

Saka 150 dhata jenenge wong Jawa

metropolitan ing dhaerah kasebut,

cacahe ana satus enemlikur jeneng

kang jenenge awujud tembung

camboran kang dumadi saka suwidak

papat jeneng lanang lan suwidak loro

jeneng wadon. Tuladhane jeneng

Eko Prasetyo, Dimas Satrio

Laksamana, Achmad Fidyan Fatchur

Rochman, lan Arie Widjanarko Hadi

Saputro Permadi, S.E.

Satuwan linguistik kang

kapindho kang dadi wujude jeneng

yaiku frase. Saka 150 dhata jenenge


kasebut, cacahe mung ana sangang

jeneng kang jenenge awujud frase

kang dumadi saka wolung jeneng

lanang lan sajeneng wadon.

Tuladhane jeneng Afit Supriyatman,

Alfiansyah Darusman, Nanda

Aprilia, lan sapiturute.

Satuwan linguistik kang dadi

wujude jeneng kang pungkasan yaiku

aneksi. Saka 150 dhata jenenge wong


kasebut, cacahe mung ana sepuluh

jeneng kang jenenge awujud frase

kang dumadi saka patang jeneng

lanang lan enem jeneng wadon.

Tuladhane jeneng Sunarwi,

Darmadji, Suhartatik, lan sapiturute.

Sumber-sumber leksikone

jeneng kalebu sajrone wujud jenenge

wong lan uga penting amarga bisa

dibedakake antarane wong siji karo

wong liyane saka basa lan uga makna

apa wae kang kinandhut sajrone

jenenge wong kasebut. Saka 150


dhaerah kasebut, bisa diperang-

perang dadi pitulas basa adhedhasar


yaiku saka Basa Arab (BAr) ana

patangpuluh siji jeneng, Basa Ibrani

(BIb) ana patang jeneng, Basa

Indonesia (BIndo) ana telungpuluh

telu jeneng, Basa Inggris (BIng) ana

pitung jeneng, Basa Jawa (BJw) ana

patangpuluh siji jeneng, Basa Jawa

Kuna (BJwK) ana sajeneng, Basa

Jerman (BJr) ana sajeneng, Basa

Jerman Kuna (BJrK) ana sajeneng,

Basa Kawi (BKw) ana sajeneng,

Basa Latin (BLt) ana sajeneng, Basa

Melayu (BMly) ana telung jeneng,

Basa Perancis (BPr) ana rong jeneng,

Basa Romawi Kuna (BRK) ana

sajeneng, Basa Sansekerta (BSsk)

ana wolung jeneng, Basa Turki

16

(BTrk) ana sajeneng, Basa Walanda

(BWld) ana sajeneng, lan Basa

Yunani (BYn) ana telung jeneng.

Jenenge wong bisa kedadeyan

saka sarasilah kulawarga.

Adhedhasar 150 dhata jenenge wong


kasebut bisa didudut jenenge wong

kang kalebu adhedhasar sarasilah

kulawarga cacahe ana telulas jeneng

kang dumadi saka pitung jeneng

lanang lan enem jeneng wadon kang

winates ing sarasilah kulawarga

nomer siji nganti nomer papat.

Tuladhane jeneng Eko Prasetyo, Dwi

Agung Saputro, Firdy Langgeng Tri

Pamungkas, lan Catur Nugroho.

Saben wong saliyane nduweni

jeneng kang diwenehake saka cilik,

uga nduweni wujud liya saka jenenge

wong kang kaperang dadi telu yaiku

celukan, julukan, lan wadanan. 150

dhatane jenenge wong Jawa


bisa kalebu celukan. Tuladhane

jeneng Mat Ali Hasan diceluk Cak

Mat, Sunarwi diceluk Cak Sunar,

Rangga Perdana diceluk Mas Slamet,

lan sapiturute.

Ora kabeh dhatane jenenge


kasebut kang cacahe 150 jeneng bisa

kalebu ing wujud liya saka jenenge

wong yaiku julukan lan mung ana

sepuluh jeneng kang kalebu julukan

kang dumadi saka limang jeneng

lanang lan limang jeneng wadon.

Tuladhane julukan yaiku jeneng Rudi

Julianto dijuluki Mas Bos amarga

dheweke iki kalebu anake wong

sugih lan seneng ngajak kanca-

kancane mangan lan dibayari dening

dheweke, jeneng Anang

Rhofandiyono diwenehi julukan

Panut amarga nalika dikongkon apa

wae tansah manut (mligi ngongkon

nindakake samubarang kang becik),

lan sapiturute.

Ora kabeh dhatane jenenge


kasebut kang cacahe 150 jeneng bisa

kalebu wadanan lan cacahe ana

rongpuluh wadanan kang dumadi

saka patbelas jeneng lanang lan enem

jeneng wadon. Tuladhane wadanan

yaiku jeneng Deni Aji Prasetyo

diwadani plolong amarga nduweni

mripat plolong, jeneng Feri Festianto

diwadani ndomble amarga nduweni

lambe ndomble, jeneng Catur

Nugroho kang diwadani kenthung

amarga nduweni awak kang lemu lan

pakulitane ireng banget, lan

sapiturute.

17

Tegese Jenenge Wong Jawa

Metropolitan Ing Kutha Surabaya

Jenenge wong kalebu sajrone

orientasi semantik kang ing jerone

ngandhut maksud, makna, lan teges

kang kudu dingerteni dening saben

wong. Kanggo negesi tegese jenenge

wong kasebut, mula kudu dingerteni

dhisik maksud lan makna apa kang

ana sajrone jenenge wong kasebut

banjur maksud lan makna kudu

didadekake dadi siji supaya

pungkasane bisa dadi teges kang

cetha. Sawise nemokake teges kang

cetha, banjur diperang maneh miturut

sipate jeneng adhedhasar orientasi

pawewehe jeneng. Saka akehe dhata

panliten yaiku 150 jenenge wong


kasebut, mung 125 sumber dhata

kang bisa menehi katrangan ngenani

maksude jeneng kang diwenehake

marang anake kang diwenehi jeneng

kasebut, dene sisane saka sumber

dhata kasebut ora bisa menehi

katrangan ngenani maksud kang

diwenehake marang jenenge anake

kang diwenehi jeneng kasebut. Dene

maknane jenenge wong Jawa


bisa digoleki maknane jenenge saka

kamus-kamus basa ngenani jenenge

wong.

Andharan lan jlentrehan

ngenani tegese jenenge wong Jawa

metropolitan ing Kutha Surabaya

adhedhasar sipate jenenge wong

kang kalebu ing orientasi pawewehe

jeneng yaiku jenenge wong Jawa

kang asipat kharismatik, jenenge

wong Jawa kang asipat idheasional

utawa konseptual, lan jenenge wong

Jawa kang asipat insidhental kaya

mangkene.


kharismatik bisa diperang maneh

dadi telu, yaiku a) jeneng agamawan

tuladhane yaiku jeneng Achmad

Fidyan Fatchur Rochman kang

kalebu jeneng lanang. Maksude

jeneng kasebut yaiku anak lanang

nomer sijine Pak Yatim kang tansah

diparingi keslametan lan welas asih

saka Gusti Allah. Dene maknane

jeneng kasebut yaiku Achmad=

pinuji; Fidyan = wong kang nggawe

pangurbanan; Fatchur Rochman =

pambuka, kajayane Gusti Allah

Ingkang Maha Asih. Saka maksud

lan makna kasebut bisa nduweni

teges anak lanang nomer siji kang

tansah diparingi keslametan lan

welas asih saka Gusti Allah nalika

18

nindakake pangorbanan kang becik

marang sakabehe kahanan. Jeneng

kasebut kalebu jenenge wong Jawa

metropolitan kang asipat kharismatik

yaiku jeneng agamawan amarga

wong tuwane menehi jeneng kasebut

nduweni pengarep-arep supaya anake

nduweni sipat kaya Nabi Muhammad

SAW; tuladha liya jeneng agamawan

yaiku jeneng Dinar Humairoh

Ayodya Putri Widjanarko kang

kalebu jeneng wadon. Maksude

jeneng kasebut yaiku anak wadone

Pak Arie kang nomer siji kang tansah

ana gunane ing panguripan, uripe

sarwa makmur lan seneng karo

budayane dhewe, lan seneng

mbrastha sakabehe prakara ing

panguripane. Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Dinar = dhuwit emas;

Humairoh = merona; Ayodya = kang

ora kalah sajrone; paperangan; Putri

= anak wadon; Widjanarko = wong

kang menehi pangeyupan marang

anak-anak. Saka maksud lan makna

kasebut bisa nduweni teges anak

wadon kang tansah ana gunane ing

panguripan kaya garwane Nabi

Muhammad SAW yaiku Humairoh

(Siti Aisyah RA), uripe sarwa

makmur lan seneng karo budayane

dhewe, lan seneng mbrastha

sakabehe prakara kang diadhepi ing

panguripane. Jeneng kasebut kalebu


kang asipat kharismatik yaiku jeneng

agamawan amarga wong tuwane

menehi jeneng kasebut nduweni

pengarep-arep supaya anake nduweni

sipat kaya garwane Nabi Muhammad

SAW yaiku Humairoh (Siti Aisyah

RA); lan isih akeh tuladha liya-

liyane. b) Jeneng negarawan

tuladhane yaiku jeneng Enggar

Raditya Akbar kang kalebu jeneng

lanang. Maksude jeneng kasebut

yaiku anak lanang kang tansah

seneng sajrone nindakake

penggaweyan, kang tansah dadi

sumunare wong tuwane lan bisa dadi

wong gedhe ing dina tembe. Dene

maknane jeneng kasebut yaiku

Enggar = tansah seneng sajrone

panguripane; Raditya = srengenge;

Akbar = gedhe. Saka maksud lan

makna kasebut bisa nduweni teges

anak lanang kang tansah seneng

sajrone panguripane, tansah dadi

sumunare wong tuwane lan bisa dadi

wong gedhe ing dina tembe. Jeneng



yaiku jeneng negarawan amarga


19


bisa kaya Bapak Akbar Agung;

tuladha liya jeneng negarawan yaiku

jeneng Fatma Rianingsih kang


jeneng kasebut yaiku anak wadon

kang rupane ayu banget lan nduweni

unggah ungguh kang becik,

panguripane sarwa seneng, lan tresa

asihe marang wong tuwa lan

kulawargane jero banget. Dene

maknane jeneng kasebut yaiku Fatma

= sumunar lan ayu; Ria = seneng

utawa bungah; Ningsih = bening

asihe. Saka maksud lan makna


wadon kang rupane ayu banget lan

nduweni unggah ungguh kang becik

banget, panguripane sarwa seneng,

lan tresa asihe marang wong liya

mligine marang wong tuwa lan

kulawargane jero banget. Jeneng



yaiku jeneng negarawan amarga



bisa kaya Fatmawati Soekarno Putri

(anak wadone Bung Karno); lan isih

akeh tuladha liya-liyane. c) Jeneng

artis tuladhane yaiku jeneng Deni Aji

Prasetyo kang kalebu jeneng lanang.

Maksude jeneng kasebut yaiku anak

lanang kang nduweni sipat adil

marang sapa wae, setya marang

samubarang saengga uripe tansah

mulya ing saben dinane, lan tansah

diregani dening sapa wae. Dene

maknane jeneng kasebut yaiku Deni

= pangrasa marang keadilan; Aji =

nduweni rega; Prasetyo = nindakake

janji utawa sumpah. Saka maksud lan


anak lanang kang nduweni sipat adil

marang sapa wae, setya marang

samubarang saengga uripe tansah

mulya ing saben dinane. Jeneng



yaiku jeneng artis amarga wong

tuwane menehi jeneng kasebut


bisa kaya Aji Santoso (paraga bal-

balan Persebaya Surabaya); tuladha

liya jeneng artis yaiku jeneng

Febriyanti Cornelia Putri kang



kang dilairake ing Sasi Februari kang

nduweni watak alus lan nduweni

unggah-ungguh kang becik banget

sarta dikarepake bisa nduweni rupa

kang ayu banget kaya artis Cornelia

Agata. Dene maknane jeneng

20

kasebut yaiku Febri = dilairake ing

Sasi Februari; Yanti = alus lan

lembut utawa tentrem; Cornelia =

kabajikan kang sampurna banget;

Putri = anak wadon. Saka maksud


teges anak wadon kang dilairake ing

Sasi Februari kang nduweni watak

alus lan nduweni unggah-ungguh

kang becik banget. Jeneng kasebut

kalebu jenenge wong Jawa


yaiku jeneng artis amarga wong



bisa kaya artis Cornelia Agata (kang

dadi Jaenab ing film Si Doel Anak

Sekolahan); lan isih akeh tuladha

liya-liyane.


idheasional utawa konseptual kang

isine ngenani dedonga kang

diwenehake kasebut bisa awujud a)


tuladhane yaiku jeneng Slamet

Mujianto kang kalebu jeneng lanang.


lanang kang tansah diparingi

keslametan saka Gusti lan uga

seneng memuji syukur marang Gusti.

Dene maknane jeneng kasebut yaiku

Slamet = slamet; Mujianto = tansah

muji marang Gusti. Saka maksud lan


anak lanang kang tansah diparingi


seneng memuji syukur marang Gusti.

Jeneng kasebut kalebu jenenge wong

Jawa metropolitan kang asipat

idheasional utawa konseptual yaiku

jeneng kang nduweni dedonga

kanggo keslametan awake amarga


nduweni pengarep-arep supaya dadi



seneng memuji syukur marang Gusti;

tuladha liya jeneng kang ngandhut


yaiku jeneng Nor Hidayati kang



kang tansah oleh cahya lan hidayah

saka Gusti. Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Nor = cahya; Hidayati

= panunjuk. Saka maksud lan makna


wadon kang tansah oleh cahya lan

hidayah saka Gusti. Jeneng kasebut


metropolitan kang asipat idheasional

utawa konseptual yaiku jeneng kang

nduweni dedonga kanggo keslametan

awake amarga wong tuwane menehi

21

jeneng kasebut nduweni pengarep-

arep supaya tansah oleh cahya

keslametan lan hidayah saka Gusti;

lan isih akeh tuladha liya-liyane. b)

Dedonga kanggo panguripan awake

tuladhane jeneng Atha Bagus

Prasetyo kang kalebu jeneng lanang.


lanang kang tansah diparingi rejeki,

kabecikan, rupa lan unggah-ungguh

kang bagus banget sarta dadi wong

kang tansah nengenake prakara

kasetyan marang kahanan apa wae

kang wis dadi kuwajibane. Dene

maknane jeneng kasebut yaiku Atha

= rejeki utawa kabecikan; Bagus =

becik; Prasetyo = nindakake janji

utawa sumpah. Saka maksud lan



rejeki, kabecikan, rupa lan unggah-

ungguh kang bagus banget sarta dadi

wong kang tansah nengenake prakara

kasetyan marang kahanan apa wae

kang wis dadi kuwajibane. Jeneng




nduweni dedonga kanggo panguripan



arep supaya dadi anak lanang kang

tansah diparingi rejeki, kabecikan,

rupa lan unggah-ungguh kang bagus

banget sarta dadi wong kang tansah

nengenake prakara kasetyan marang

kahanan apa wae kang wis dadi

kuwajibane; tuladha liya jeneng kang

ngandhut dedonga kanggo

panguripan awake yaiku Merry Rara

Anggraeni jeneng kang kalebu

jeneng wadon. Maksude jeneng

kasebut yaiku anak wadon kang

uripe kebak karo rasa seneng ing

kahanan apa wae, nduweni sipat

kang mulya, setya, sabar, lan

sapanunggale. Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Merry = kebak rasa

bungah; Rara = wong wadon;

Anggraeni = setya, sabar, nduweni

unggah-ungguh, narik kawigaten.

Saka maksud lan makna kasebut bisa

nduweni teges anak wadon kang




sapanunggale. Jeneng kasebut kalebu


kang asipat idheasional utawa

konseptual yaiku jeneng kang

nduweni dedonga kanggo panguripan



arep supaya dadi anak wadon kang

22




sapanunggale; lan isih akeh tuladha

liya-liyane. c) Dedonga kanggo

dedege awake utawa pasuryane kang

diwenehi jeneng kasebut tuladhane

yaiku jeneng Bagus Putra Aji kang

kalebu jeneng lanang. Maksude

jeneng kasebut yaiku anak lanange

Pak Muyaji nomer siji kang tansah

nindakake sakabehe tumindak kang

becik marang sapa wae. Dene

maknane jeneng kasebut yaiku Bagus

= becik; Putra = anak; Aji = nduweni

rega. Saka maksud lan makna


lanang kang nduweni rupa lan

unggah-ungguh kang bagus sarta

tansah dikurmati dening wong akeh

ing ngendi wae. Jeneng kasebut




nduweni dedonga kanggo dedeg

utawa pasuryane amarga wong


nduweni pengarep-arep supaya dadi

anak lanang kang nduweni dedeg lan

rupa bagus; tuladha liya jeneng kang


utawa pasuryane yaiku jeneng Dewi

Rosalia kang kalebu jeneng wadon.


wadon kang rupane ayu kaya

kembang mawar lan dikarepake bisa

nduweni swara kang merdu. Dene

maknane jeneng kasebut yaiku Dewi

= anak wadon kang ayu lan ora akeh

tingkah polahe; Rosalia = merdu.



rupane ayu lan dikarepake bisa

nduweni swara kang merdu. Jeneng





utawa pasuryane amarga wong


nduweni pengarep-arep supaya

supaya nduweni rupa kang ayu

banget; lan isih akeh tuladha liya-

liyane.


insidhental ateges kedadeyan, mula

jeneng kang asipat insidhental yaiku

jeneng kang ana sesambungane karo

kedadeyan-kedadeyan kang mligi lan

uga wigati nalika dheweke lair. Saka

andharan kasebut, jeneng kang

ngandhut sipat insidhental iki bisa

kaperang maneh dadi telu, yaiku a)

jeneng temporal tuladhane jeneng

23

Dicky Juniansyah kang kalebu

jeneng lanang. Maksude jeneng

kasebut yaiku anak lanang kang lair

ing sasi Juni nduweni sipat kang ora

mbandhel marang sapa wae mligine

wong tuwane. Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Dicky = pemimpin

kang kuwat lan ora mbandhel;

Juniansyah = dilairake ing Sasi Juni.


nduweni teges anak lanang kang lair

ing Sasi Juni nduweni sipat kang ora

mbandhel marang sapa wae mligine

wong tuwane. Jeneng kasebut kalebu


kang asipat insidhental yaiku jeneng

temporal amarga dilairake ing Sasi

Juni; tuladha liya jeneng temporal

yaiku jeneng Ponitri kang kalebu

jeneng wadon. Maksude jeneng

kasebut yaiku anak wadon nomer

telu kang dilairake ing weton dina

pon. Dene maknane jeneng kasebut

yaiku Ponitri = dilairake ing pasaran

Pon lan anak nomer telu. Saka

maksud lan makna kasebut bisa

nduweni teges anak wadon nomer

telu kang dilairake ing weton dina

pon. Jeneng kasebut kalebu jenenge

wong Jawa metropolitan kang asipat

insidhental yaiku jeneng temporal

amarga dilairake ing pasaran Pon;

lan isih akeh tuladha liya-liyane. b)

Jeneng aksidhental tuladhane jeneng

Feri Festianto kang kalebu jeneng

lanang. Maksude jeneng kasebut

yaiku anak lanang (ontang-onting)

kang uripe tansah mardika kang lan

Festianto iku asale saka tembung

Festival lan Purwanto (jenenge

bapake Feri). Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Feri = wong kang

mardika; Festianto dumadi saka

tembung Festival = acara utawa

pagelaran lan Purwanto = nengenake

bab kang njero banget. Saka maksud


teges anak lanang (ontang-onting)

kang uripe tansah mardika. Jeneng


metropolitan kang asipat insidhental

yaiku jeneng aksidhental amarga

nalika dheweke dilairake, ing rumah

sakit kasebut ana festival ambal

warsane rumah sakit kasebut lan anto

iku dijupuk saka jeneng pungkasan

bapake yaiku Purwanto dadine

diwenehi jeneng Feri Festianto;

tuladha liya jeneng aksidhental yaiku

jeneng Dwi Caba Purwati kang



nomer loro kang lair nalika bapake

isih dadi Calon Bintara (CABA) lan

24

dikarepake tansah nengenake

pangrasane ati. Dene maknane

jeneng kasebut yaiku Dwi = loro;

Caba = calon bintara; Purwati =

nengenake ati. Saka maksud lan


anak wadon nomer loro kang lair

nalika bapake isih dadi Calon Bintara

(CABA) lan dikarepake tansah

nengenake pangrasane ati ing

panguripane. Jeneng kasebut kalebu


kang asipat insidhental yaiku jeneng

aksidhental amarga nalika dheweke

dilairake, bapake isih dadi Calon

Bintara (CABA); lan isih akeh

tuladha liya-liyane. c) Jeneng

lokasional tuladhane jeneng Puguh

Santoso kang kalebu jeneng lanang.


lanang kang nduweni pepenginan

kang kuwat saengga panguripan kang

dilakoni kang saben dina dilakoni

bisa kuwat. Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Puguh = mantap;

Santoso = kuwat lan prasaja. Saka


nduweni teges anak lanang kang

nduweni pepenginan kang kuwat lan

nekad banget saengga panguripan

kang dilakoni kang saben dina

dilakoni bisa kuwat. Jeneng kasebut


metropolitan kang asipat insidhental

yaiku jeneng lokasional amarga

dijupuk saka jenenge Bidhan Sentosa

ing Surabaya kang dadi panggonan

laire; tuladha liya jeneng lokasional

yaiku jeneng Santy Firdatul

Islamiyah kang kalebu jeneng

wadon. Maksude jeneng kasebut

yaiku anak wadon kang tansah

ngabekti marang Gusti lan wong

tuwane, jujur anggone nindakake

penggaweyan sarta njunjung dhuwur

agama Islam. Dene maknane jeneng

kasebut yaiku Santy = tentrem;

Firdatul = jujur sajrone nyambut

gawe; Islamiyah = asipat Islam. Saka



tansah ngabekti marang Gusti lan

wong tuwane, jujur anggone

nindakake penggaweyan sarta

njunjung dhuwur agama Islam.

Jeneng kasebut kalebu jenenge wong

Jawa metropolitan kang asipat

insidhental yaiku jeneng lokasional

amarga dijupuk saka jenenge RS

Islam ing Kutha Jombang kang dadi

panggonan laire bocah kasebut; lan

isih akeh tuladha liya-liyane.

25

Dudutan

Wujud jenenge wong Jawa

metropolitan ing Kutha Surabaya ana

telung macem, yaiku 1) adhedhasar

satuwan-satuwan linguistike jenenge

wong bisa diperang dadi telung jinis,

yaiku jenenge wong kang awujud

tembung (tembung lan tembung

camboran), frase, lan aneksi; 2)


bisa dideleng basa apa kang dinggo

sajrone jenenge wong Jawa ing

dhaerah kasebut kayata Basa Arab

(BAr), Basa Ibrani (BIb), Basa

Indonesia (BInd), Basa Inggris

(BIng), Basa Jawa (BJw), Basa Jawa

Kuna (BJwK), Basa Jerman (BJr),

Basa Jerman Kuna (BJrK), Basa

Kawi (BKw), Basa Latin (BLt), Basa

Melayu (BMly), Basa Perancis

(BPr), Basa Romawi Kuna (BRK),

Basa Sansekerta (BSsk), Basa Turki

(BTrk), Basa Walanda (BWld), lan

Basa Yunani (BYn); lan 3)

perangane jenenge wong kang ing

jerone ana jenenge wong adhedhasar

sarasilah kulawarga lan wujud liya

saka jenenge wong Jawa yaiku

celukan, julukan, lan wadanan.

Tegese jenenge wong Jawa

metropolitan ing Kutha Surabaya

dumadi saka maksude jenenge wong

Jawa kang digoleki kanthi cara


jeneng kasebut, saengga bisa

nemokake maksude jenenge wong

kasebut lan maknane jenenge wong

Jawa digoleki kanthi cara maca

kamus-kamus basa ngenani jenenge

wong kang diweruhi makna, basa,

lan jinis kelamin apa kang kinandhut

sajrone jenenge wong Jawa kasebut

sarta pungkasane didadekake siji lan

dadi tegese jenenge wong Jawa kang

cetha. Banjur saka tegese jenenge

wong Jawa kasebut diperang rata

adhedhasar sipate jenenge wong

kang kalebu ing orientasi pawewehe

jeneng. Sipate jeneng kasebut

diperang rata dadi telu, yaiku 1)

jenenge wong asipat kharismatik

kang diperang dadi telu, yaiku jeneng

agamawan, jeneng negarawan, lan

jeneng artis; 2) jenenge wong asipat

idheasional utawa konseptual kang

diperang dadi telu, yaiku dedonga

kanggo keslametan, panguripan, lan

dedege utawa pasuryane awake kang

diwenehi jeneng kasebut; lan 3)

jenenge wong asipat insidhental kang

diperang dadi telu, yaiku jeneng

temporal, jeneng aksidhental, lan

jeneng lokasional.

26

Pramayoga

Panliten iki mung ngrembug

ngenani wujud lan teges jenenge


Surabaya, nanging sajrone panliten

iki ora ngrembug ngenani gunane

jenenge wong Jawa. Mula saka iku,

ora nutup anane wektu tumrap panliti

liyane kanggo nindakake panliten

kang sajinis ngenani jenenge wong

kanthi nliti gunane jeneng kanthi

nggunakake tintingan kang beda lan

watesan dhaerah kang luwih amba

saka panliten sadurunge.

Kapustakan

Adipitoyo, Sugeng. 1993. Frase: Ikhwal, Karakteristik, dan Klasifikasinya. Surabaya: Institut Keguruan dan Ilmu Pendidikan Surabaya.

________________. 1999. Frase dalam Bahasa Jawa: Identitas dan Klasifikasinya. Surabaya: Copy Right.

________________. 2005. Hegemoni Negara terhadap Etnis Cina melalui Bahasa (Studi Kasus Penamaan WNI Keturunan Etnis Cina di Surabaya [Kampung Pecinan] dengan Leksikon Bahasa Jawa pada Masa Awal Orde Baru dan Perkembangannya sampai Sekarang). Surabaya: UNESA.

Aminuddin. 1988. Semantik. Bandung: Sinar Baru.

_________. 2003. Semantik. Pengantar Studi tentang Makna. Bandung: Sinar Baru.

Arifin, Syamsul, dkk. 1983. Struktur Frase Bahasa Jawa. Yogyakarta: Balai Penelitian Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.

Arikunto, Suharsimi. 1993. Prosedur Penelitian: Suatu Pendekatan Praktek. Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Babybooks, Tim Penulis. 2010. Ensiklopedi: 8000 Nama Bayi dalam 60 Bahasa. Yogyakarta: G-Media.

Bahar, Anita. 2010. Seni Merangkai Nama Bayi. Yogyakarta: Chivita Books.

Chaer, Abdul. 1990. Pengantar Semantik Bahasa Indonesia. Cetakan 1. Jakarta: PT. Rineka Cipta.

___________. 2009. Pengantar Semantik Bahasa Indonesia. Edisi Revisi. Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Djajasudarma, T. Fatimah. 1993. Semantik 1: Pengantar ke Arah Ilmu Makna. Bandung: Refika Aditama.

Farida, Mutiah dan M. Fathur Rahman. 2003. Nama-nama Bayi Islam. Jakarta: Lintas Pustaka.

Kridalaksana, Harimurti. 2008. Kamus Linguistik. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama.

27

Nassa, Elizabeth dan Y. Edy Smith. 2001. Nama-nama Bayi Terbaik Di Dunia. Jakarta: Prestasi Pustaka.

Mess, C.A. 1953. Tata Bahasa Indonesia Tjetakan Ketiga. Bandung: Badan Penerbitan G. Kolff & Co.

Muldjana, Slamet. 1956. Kaidah Bahasa Indonesia Jilid I. Djakarta: Djambatan.

______________. 1957. Kaidah Bahasa Indonesia Jilid II. Djakarta: Djambatan.

Parera, Jos Daniel. 1991. Sintaksis. Edisi Kedua. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama.

Pateda, Mansoer. 2001. Semantik Leksikal. Jakarta: PT Rineka Cipta.

Poedjosoedarmo, Soepomo dkk. 1979. Morfologi Bahasa Jawa. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa.

Poerwadarminta, W.J.S.. 1937. Baoe Sastra Jawa. Batavia: JB. Wolters’ Uitgevers Matschappij NV.

Prawiroatmodjo, S. 1955. Konklusi Paramasastra Beserta Persamaannja Djawa-Indonesia Untuk S.G.B.-S.M.P.-S.G.A.-S.M.A. Surabaya: Marfiah.

Ramlan, M. 1983. Sintaksis. Yogyakarta: CV. Karyono.

Riyadi, Slamet. 1999. Nama Diri Etnik Jawa dan Fungsinya

dalam Masyarakat, Buku Panduan Kongres Linguistik Nasional IX 1999, (online), (http://cahsasindo.blogspot.com), diakses 5 September 2012.

Santoso, Elha. Mutiara Nama-Nama Indah. Surabaya: Duta Media.

Sasangka, Sry Satriya Catur Wisnu Sasangka. 2011. Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa. Jakarta: Yayasan Paramalingua.

Sharpe, G.W. 1982. Interpreting the Environment. (2nd edition). John Wiley & Sons, Inc.

Sibarani, Robert dan Tarigan, Henry Guntur. 1993. Makna Nama dalam Bahasa Nusantara Sebuah Kajian Antropolinguistik. Bandung: Bumi Siliwangi.

Sleigh, Linwood & Charles Johnson. Makna Nama Anda. Jakarta: Bina Pustaka.

Sudaryanto. 1993. Metode dan Teknik Analisis Bahasa: Pangantar Penelitian Wahana Kebudayaan secara Linguistik. Yogyakarta: Duta Wacana University Press.

Stork, F.C. 1972. Dictionary of Langauge and Linguistics. London: Applied Science Publishers LTD.

Sugiri, Eddy. 2001. Proses dan Latar Belakang Perubahan Nama Diri bagi WNI Keturunan Tionghoa di Kotamadya Surabaya: Suatu Kajian Sosiolinguistik. Makalah

28

http://cahsasindo.blogspot.com/

http://cahsasindo.blogspot.com/

Penelitian Dosen Muda. Surabaya: UNAIR.

Suwandi, Sarwiji. 2008. Semantik Pengantar Kajian Makna. Yogyakarta: Media Perkasa.

Tim. 1997. Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta: Balai Pustaka.

___. 2001. Kamus Besar Bahasa Indonesia Edisi I, II, lan III. Departemen Pendidikan Nasional. Jakarta: Balai Pustaka.

Pairin, Udjang. 2010. “Aspek Filosofis Bahasa Nama dalam Budaya Jawa” saka asil panliten skripsi “Bahasa Nama dalam Budaya Jawa, Kajian Sosiolinguistik”. Jurnal Ilmiah Padma. Surabaya.

Ullman, Stephen. (diadhopsi dening Sumarsono). Pengantar Semantik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Unhlenbeck, E.M.. 1982. Kajian Morfologi Bahasa Jawa. Djambatan.

Utomo, Sutrisno Sastro. 2009. Kamus Lengkap Jawa-Indonesia. Yogyakarta: Kanisius.

Verhaar, J.W.M. 1988. Pengantar Linguistik. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.

______________. 2001. Asas-Asas Linguistik Umum. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.

Wahab, Abdul. 1995. Teori Semantik. Surabaya: Airlangga University Press.

Wijana, Dewa Putu dan Rohmadi, Muhammad. 2011. Semantik Teori dan Analisis. Surakarta: Yuma Pustaka.

Wijayanti, Ary. 2003. “Perubahan Nama WNI Keturunan Tionghoa dari Nama Tionghoa ke dalam Nama Indonesia: Suatu Kajian Antropolinguistik.” Skripsi tidak diterbitkan. Surabaya: PBSINDO FBS UNESA.

Wirjosoedarmo, Soekono. 1987. Tata Bahasa Bahasa Indonesia (Edisi Lengkap) Untuk SMTA-Universitas Pegangan Guru. Surabaya: Sinar Wijaya.

http://ibnufarid.com/2012/11/19/arti-sebuah-nama .

29

http://ibnufarid.com/2012/11/19/arti-sebuah-nama

http://ibnufarid.com/2012/11/19/arti-sebuah-nama

WUJUD LAN TEGES JENENGE WONG JAWA METROPOLITAN ING KUTHA SURABAYA

Documents

Transcript of WUJUD LAN TEGES JENENGE WONG JAWA METROPOLITAN ING KUTHA SURABAYA