WWWANGUN KALIMAH

A. Kalimah Salancar

Kalimat yaitu bagian terkecil dari wacana atau omongan nu ngbrhkeun pikiran kalawan gemblengan. Dumasar kana wangunna, kalimah teh aya kalimah salancar jeung kalimah ngantt.Kalimah salancar nyata kalimah anu diwangun ku hiji jejer (subyk) jeung hiji caritaan (prdikat), boh diwuwuhan obyk henteu, boh diwuwuhan katerangan boh henteu.Kalimah salancar bisa dibagi deui jadi (1) kalimah salancar basajan jeung (2) kalimah salancar jembar.a. Kalimah Salancar BasajanPerhatikeun conto kalimah di handap!(1) Nng Azka dangdan.(2) Mang Karsim melak jagong.

Upama ditengetan, kalimah di luhur th diwangun ku hiji jejer jeung hiji caritaan. Ngan aya nu diwuwuhan ku obyk aya nu henteun. Obykna og nu hiji aya nu dua, aya nu diwuwuhan ku kecap pangantn deuih. Geura urang rucat hiji-hiji dumasar fungsi kecap dina kalimah.(1) Nng, Azka / dangdan. Jejer + caritaan(2) Mang Karsim / melek / jagong.Jejer + caritaan + obyk.

Dumasar ka dinya, urang bisa nyebutkeun, yn kalimah salancar basajan th nyata kalimah nu diwangwun ku hiji jejer jeung hiji caritaan (mangrupa galeuh kalimah), boh diwuwuhan ku obyk boh hanteu. Jadi, anu poko dina kalimah salancar bahasajan mah nyata ngan aya hiji jejer jeung hiji caritaan. Contoh Sjenna :(1) Kuring dipangmeulikeun baju ku bapa.(2) Neng Azka geulis.b. Kalimah Salancar JembarUpama kalimah salancar basajan diwuwuhan ku katerangan (waktu, tempat, tujuan, alat, jsb)., jangglk ba robahjadi kalimah salancar jembar.Perhatikeun conto kalimah di handap!(1) Kamari kuring lalajo manbal.(2) Manhna ngadagoan kuring diGedong Merdka.Tina conto kalimah diluhur, ttla ba yn kalimah salancar jembar th nyata kalimah anu diwangun ku hiji jejer hiji caritaan, boh diwuwuwhan obyk boh henteu, anu ditambahan ku katerangan.Geura urang rucat conto kalimah di luhur.(1) Kamari/ Kuring/ lalajo/ manbal.Keterangan waktu+ jejer+ caritaan+ obyk(2) Manhna / ngadagoan / kuring / di Gedong Merdka.Jejer+ caritaan+ obyk+ katerangan waktuUpama ku urang dititnan, ttla deui ba, yn katerangan th loba rupana. Ku kituna, ku urang bisa digolongkeun dumasar kana naon anu diterangkeunana.1. Katerangan WaktuKaterangan waktu nyata anu nerangkeun waktu lumangsungna hiji kajadian atawa kaayaan. Katerangan waktu kecap asal: kamari, ayeuna, pagto, mangkukna, ayeuna, barto, basa, ciknh, jeung sajabana. Katerangan waktu kecap rundayan: isukan, pasosor, pabeubeurang, sammh, sabada, sanggeus, jeung sajabana. Katerangan waktu mak kecap pangantt: ti subuh, ti Agustus, jeung sajabana. Katerangan waktu gabungan kecap: po ieu, bulan hareup, taun tukang, sareureuh budak, wanci pecat sawed, tengah potengah peuting, bada asar, jeung sajabana.

2. Katerangan TempatKaterangan tempat nyata anu nerangkeun tempat lumangsungna kajadian atawa kaayaan. Katerangan tempat nu mangrupa gabungan kecap pangantt jeung kecap nu mibanda ciri tempat: di dinya, ti dieu, ti dinya, ka ditu, nepi ka dinya, jeung sajabana. Katerangan tempat nu mangrupa gabungan kecap pangantt jeung kecap barang nu mibanda ciri ngandung harti tempat: di Banjar, ti Tasik, ka Sukabumi, nepi ka Bogor, di jambatan, di walungan, ti sawah, nepi ka nomber tilu jeung sajabana. Katerangan tempatnu mangrupa kecap rundayan: luhureun, handapeun, tukangeun, kalreun, kncaeun, jeung sajabana. Bisa og dipiheulaan ku kecap pangantt jadi: dina luhureun, tina handapeun, di gigireun, jeung sajabana.

3. Katerangan TujuanKaterangan tujuan nyata katerangan anu nuduhkeun tujuan atawa maksud hijikalakuan atawa kajadian. Katerangan tujuan umumna dipiheulaan ku kecap pangantt demi, pikeun, enggoning, keur. Contona: Demi bangsa jeung nagara. Pikeun ngeusian kamerdkaan. Enggoning ngabla lemah cai. Keur kapentingan nu leuwih ged.

4. Katerangan Cara Katerangan cara nyata anu ntlakeun cara-cara lumangsungna hiji kajadian (peritiwa). Kaasup ka dieu di antarana cara nurutkeun mindeng-heunteuna, loba-saeutikna, sikep, jeung sajabana. Katerangan cara wangun dasar, di antarana: kungsi, mindeng, osok, ayakalana, kadangkala, kalan-kalan, biasana, umumna, jeung sajabana. Biasana nyicingna tempat di awal jeung ahir kalimah, saperti: sakumna, sagemblengna, sabenerna, jeung sajabana. Katerangan cara kecap pangantt ku, kalawan, sacara nu dituturkeun ku kecap barang: kalawan sumanget, sacara duduluran, ku babadamian, sacara tinulis, jeung sajabana. Katerangan cara kecap pangantt dituturkeun ku kecap sipat: kalawan tandes, sacara tegas, ku lemah-lembut, jeung sajabana. Katerangan cara kecap turunan: sagancang-gancangan, saloba-lobana, lalaunan, bbakan, satahap-satahap, jeung sajabana.

5. Katerangan AlatKaterangan alat nyata katerangan anu ntlakeun alat nu dipak enggoning ngalakukeun hiji pagawan. Pangartian di dieu teu kudu nu mangrupa barang kongkrit ba. Katerangan akat biasana ngagunakeun kecap pangantt ku jeung kana nu ngandung harti mak, jeung kecap pangantt tanpa.Contona: Ku kampak. Kana beus. Ku ukuran Barat. Tanpa bantuan usaha.6. Katerangan SababKaterangan sabab nyata katerangan anu nuduhkeun sabab-musabab atawa alesan lumangsuna hiji kajadian, kaayaan, atawa pagawan. Wujud ieu katerangan sok ngagunakeun kecap pangantt sabab, lantaran.Contona: Sabab gering Lantaran kalakuanna7. Katerangan BabandinganKaterangan babandingan nyata katerangan anu ntlakeun sasaruan atawa mh saruan antara hiji kaayaan, kajadian, sarta kalakuan jeung kaayaan, kajadian, sarta kalakuan sejnna. Ieu katerangan th sok dipiheulaan ku kecap pangantt saperti, kawas, jiga, ibarat,cara.Contona: Saperti kolot ba. Jiga nu keur mabok.

8. Keterangan PanyartaKeterangan panyarta nyata katerangan anu nuduhkeun aya henteuna jalma anu marengan (ngabaturan) dina migaw hiji kalakuan. Ieu katerangan th diwangun ku ngagabungkeun kecap kanttan jeung, tanpa, atawa babarengan jeung kecap atawa frasa anu tangtu. ta kecap atawa frasas th kudu mangrupa barang nyawaan atawa anu dianggap boga nyawa.Contona: Jeung pangiringna. Babarengan jeung rahayat.Perhatikeun conto kalimah di handap. Kabhanana mangrupa kalimah satara jembar. Pa Hamid ngadagoan anakna ti subuh. Rina meuli cau di pasar.B. Kalimah Ngantta. Kalimah Ngantt SatataUpama dua kalimah salancar atawa leuwih dirndonkeun, hasilna th kalimah ngant satata (kalimat majemuk). Demi hasilna aya nu disebut kalimah ngantt satata (kalimah majemuk sederajat) jeung kalimah ngantt slr-sumler (kalimah bertingkat).Ayeuna urang pedar kalimah ngantt satata. Kalimah ngantt satata nyata rndonan (gabungan)dua kalimah salancar atawa leuwih, anu sadarajat atawa satata. Maksudna satata di dieu, satata kalungguhunana dina kalimah, lain mangrupa gabungan kalimah luluguh jeung kalimah slr. Duanana mangrupa lulugu.Perhatikeun conto kalimah di handap!(1) Manhna dahar, nginum, jeung ngaroko.(2) Tanahna lega sarta subur.Kalimah diluhur th mangrupa kalimah ngantt satata. Sammhna tiluanana og mangrupa dua kalimah atawa leuwih anu misah. Terus dirndonkeun bari ngagunakeun kecap pangrdon, anu biasana mangrupa kecap pangantt atawa frasa pangantt. Geura urang rucat rucat kalimah pawitna.(1) Manhna dahar, nginum, jeung ngaroko.a. Manhna daharb. Manhna nginum.c. Manhna ngaroko.Dirndonkeun jadi sakalimah mak kecap pangrdon: jeung.(2) Tanahnasubur jeung legaa. Tanahna subur.b. Tanahna legaDirndonkeun jadi sakalimah mak kecap pangrdon: sarta.

Tangtu ba dina ngarndonkeun kalimah th lain ngan ukur diselapan kecap pangrdon (kecap pangantt) ba. Salian ti ta, aya bagian kalimah anu dileungitkeun. Saenyana mah lain dileungitkeun, tapi diaworkeun. Bagian anu diaworkeunana th, bisa bagian palaku, pagawan, cara migawan, katerangan tewmpat, katerangan waktu, jeung sajabana. Dina conto di luhur bagian anu diaworkeunana th, nyata bagian palaku. Dina conto di handap mah, anu diaworkeunana th bagian sjn. Geura tengetan!4). a. Zaki maraban hayam.b. Zaki maraban meri.c. Zaki maraban ntog.Dirndonkeun mak pangrdon jeung:d.Zaki maraban hayam, meri jeung ntog.5). a. Zaki diajar jaipongan. b.Azka diajar jaipongan. Dirndonkeun mak pangrdon jeung:c. Zaki jeung Azka diajar jaipongan.Dina conto kalimah di luhur, nu jadi pangrdonna kecap pangantt jeung jeung tapi. Sabenerna mah lain ta ba, jeung masing-masing mibanda pancn ngajntrkeun sipat hubungan antara bagian kalimah nu anyar ta. Dumasar ka dinya, kecap pangrdon th bisa dibagi, antarana jadi:1. Hubungan TambahHubungan tambah nyata hubungan anu ntlakeun tambah, jumlah, atawa gabungan kagiatan, kaayaan, kajadian, jeung pross. ta hubungan th dicirian ku pangrdon jeung, sarta, atawa boh...boh... Aya kalana ta pangrvdon th bisa dileungitkeun.Contona dina kalimah:1) Manhna mukakeun panto bari seuri sarta nitahasup kka kuring.2) Kang Dadan mahh rajin maca. Boh keur jadi mahasiswa knh boh ayeuna sanggeus jadi guru di Sumendang.2. Hubungan LalawananNu dimaksud hubungan lalawanan di dieu nyta hubungan nuduhkeun yn naon-naon anu dittlakeun dina bagian kalimah kahiji lalawanan, atawa tteu sarua, jjeung naon-naon anu dittlakeun dina bagian kalimah kadua. Pangrdon biasana dicirian ku kecap tapi: lain ... ba, tapi ... deuih; lain nngan ... wungkuyk, tapi ...Contona:1) Geus lila manhna kawin tapi can boga anak knh ba.2) Anu hran th lain kuring ba, tapi sakumna nu aya di ta gedong deuih.3) Dongng th lain ngan ngabobodo budak ngng wungkul; tapi mibada ajn atikan deuih.3. Hubungan PilihanHubungan nyata hubungan nu ntlakeun pilihan di antara dua kamungkinan nu dittlakeun ku bagian-bagian kalimah anu dihubungkeunana. Pangrdon anu dipakna nyata atawa.Contona:1) Manhna th bogoh ka Nng Enok atawa ka Nng Tati?2) Kuring teu nyaho naha manhna th rk milu atawa moal.

b. Kalimah Ngantt Slr SumlrKalimah ngantt slrsumlr nyata gabungan kalimah anu hanteun satata. Maksudna kieu: Aya dua kalimah atawa leuwih. Terus digabungkeun dina hiji kalimah. Tah, kalimah-kalimah anu digabungkeun th henteun mibanda kalungguhan anu sarua dina kalimah anyar. Jadi, salahsahiji aya nu jadi bagian tina kalimah sjnna. Kalimah anu jadi bagian tina kalimah sjn, urang sebut ba kalimahslr. Ari anu jadi kalimah utamana, urang sebut kalimah lulugu.Kalimah slr pancnna ngaganti atawa nu digantian og bisa bagian mana ba. Bisa jejerna, bisa caritaanana, bisa obykna, bisa og kateranganana.Geura titnan conto kalimah di handap!(1) Lalaki nu mak baju beureum th meuli buku.(2) Manhna th keur diajar basa aya tabrakan hareupeun imahna.Ciri kalimah ngantt slr sumlr th nyata ayana panylr. Naon ari panylr th? Upama dina kalimah ngantt satata aya pangrndon (tina koordinasi), anu jadi pananda, pangantt slr sumlr mah gaya panylr (tina subordinasi), anu jadi pananda, pangantt, jeungpangwangun kalimah ngantt slr sumlr. Jadi lain ngan saukur pangantt wungkul.ngantt slr sumlr. Jadi lain ngan di luhur dumasar kana kalimah pangwangunna:(1) Lalaki nu mak baju beureum th meuli buku.a) Lalaki th mak baju beureum.b) Lalaki th meuli buku.Kalimah a mangrupa kalimahslr, ari kalimah b mangrupa kalimah lulugu. Dirndonkun mak panylr nulanu. Hasilna, kalimah a jadi karangan tina jejer (subyk) kalimah ngantt slr sumlr (1). Hartina, bagian tina kalimah b. Upama dirucat dumasar kana fungsi kecapna mah, kieu:Lalaki nu mak baju beureum th/ meuli/ buku.Jejer + caritaan + obyk(2) Manhna th keur diajar basa aya tabrakan hareupheun imahna. a. Manhna keur diajar.b. Aya tabrakan hareupeun imahna.Kalimah a kalimah lulugu, ari kalimah b kalimah slr. Dikanttkeun ku penylr basa, ngandung harti kajadian dina kalimah slr babarengan waktuna jeung kajadian dina kalimah lulugu.Upama dirucat dumasar kena fungsi kecapna, kieu : Manhna th/ keur diajar/ basa aya tabrakan hareupeun imahna.Jejer + caritaan + keterangan waktu(3) Kang Dadan indit katempat nu ngranna Kutawingin.a. Kang Dadan indit ka ta tempat.b. ta tempat ngaranna Kutawinangun.Kalimah a kalimah lulugu, kalimah b kalimah slr. Dirndonkeun ku panylr nulanu. Kalimah b jadi bagian tina kalimah a mangrupa katerangan tempat. Upama diruncat kecapnajadi kieu : Kang Dadan / indit /katempat nu ngranna Kutawaringin.Jejer + caritaan + keterangan tempat.Sangkan leuwih ttla, perhatikeun conto di handap nu mangrupa pross ngawangun kalimah ngett slr-sumlr.(1) a. ta lalaki mak BMW.b. ta lalaki dirktur pabrik bata.Dirndonkeun mak penylr nu, jadi: c. ta lalaki nu mak BMW th dirktur pabrik bata.(2) a. Manhna kakaraya engeuh.b. Sapdah manhna aya nu maling.Dirndonkeun mak penylr nu, jadi:c. Manhna kakara engeuh, yn sapdahna aya nu maling.(3)a. Lanceuk kuring imahna di Pameungpeuk.b. Lanceuk kuring kamari maot.(4) a. Manehna nyarita ka kuring.b. Manehna rk ulin ka Cikajang.Dirndonkeun ku panylr yn, jadi: c. Manehna n yarita ka kurin, yn rk ulin ka Cikajang.Kecap panyler og bisa ngebrhkeun rupa-rupa hubungan harti antara bagian kalimah anu jadi pangwangunan, di antarana:

1. Hubungan WaktuDi dieu kalimah slma nuduhkeun waktu lumangsungna kajadian atawa kaayaan anu dittlakeun dina kalimah lulugu.Kecap panylr nu dipakna di antarana: ti mimiti,basa, bari, salila, waktu, sammh, sanggeus, sabada,sarngsna, nepi kana, saprak.Contona:(1) Saprak pindah ka dieu, kuring can kungsi deui patepung jeung manhna.(2) Azka ngajaga adina nepi ka indungna balik ti kantor.2. Hubungan SaratHubungan sarat aya dina kalimah ngantt anu kalimah slma ntlakeun sarat-sarat kalaksanakeunana naon-naon anu disebut dina kalimah luluguna. Panylr anu dipakna, di antarana: saupama, lamun seug, asal, upama.(1) Ari sakola mah, asal junun, moal burung tamat.(2) Upama hayanglulus ujian, kudu dak diajar jeung ngapalkeun.3. Hubungan TujuanHubungan tujuan aya dina kalimah nu kalimah slma nuduhkeun tujuan atawa harepan tina naon-naon nu disebut dina kalimah lulugu, panylr nu biasa dipak nyata sangkan, supaya, ambh.Contona:(1) Manhna digaw pah poso th supaya bisa nyakolahkeun anak-anakna nepi ka paguron luhur.(2) Ngahaja ulangan th moal dibjaan heula ambh maranh siap salilana.4. Hubungan BabandinganHubungan babandingan ngbhkeun (1) sasaruan antara nu dittlakeun dina kalimah lulugu jeung kalimah slma, (20 anggapan yn eusi kalimah lulugu leuwih had batan eusi kalimah slr. Panyler nu biasa dipak nyata saperti, ibarat, kawas, sakumaha, tibatan, semu-semu.Contona:(1) Tibatan nganggur kitu mah, leuwih had ngabatuan kolot di kebon.(2)Geus sababaraha po manhna henteu hegar cara sasari, semu-semu nu ngandung kabingung.

5. Hubungan SababHubungan sabab ayana dina kalimah nu kalimah slrna nerangkeun sabab-musabab atawa alesan hiji kajadian nu diterangkeun dina kalimah lulugu. Panyler nu biasa dipakna nyata sabab, lantaran, ku sabab, ku lantaran, alatan.Contona:(1) Nyi Siti th ngagantung manh, lantaran ngarasa putus pangharepan.(2) Abdi kapaksa nampik anjeunna ku margi abdi tos aya nu gaduh.6. Hubungan AkibatHubungan akibat nyata anu kalimah slrna ntlakeun akibat tina naon-naon nu dittlakeun dina kalimah luguna. Panylr anu biasa dipak di dieu nyata nepi ka, nu matak, akibatna.(1) Geringna kacida pamana, nepi ka harta bandana bak dipak uubar.(2) Kuring teu satuju kana putusanana, nu matak ayeuna kuring prots.7. Hubungan CaraHubungan cara aya dina kalimah anu kalimah slrna ntlakeun cara-cara ngalaksanakeun naon-naon nu disebutkeun dina kalimah luluguna. Panylr anu dipakna ku cara, kalawan, bari.(1) Persib bisa nglhkeun Bandung Raya ku cara dibawa man pondok jeung cepet.(2) Nu ngaronda th nitip bangsat bari leungeunna henteu lsot tina prah bedog.8. Hubungan KanyataanDi dieu mah kalimah slrna ntlakeun kenyataan anu lalawanan jeung eusi kalimah luluguna. Panylr anu dipakna nyata padahal, ari, sedengkeun.(1) Manhna api-api teu nyaho, padahal manhna pisan anu ngalakukeuna th.(2) Kuring keur ngapalkeun, ari adi kuring kalah rrngknkan.9. Kalimah HasilKalimah slrna nuduhkeun hasil tina kalakuan atawa kaayaan anu dittlakeun dina kalimah luluguna. Panylr anu dipakna nu matak.(1) Nu ngetrok panto th jelema pikasieunan, nu matak kuring rada humar-hemir.(2) Atuda tadi beurang mijah teuing, nu matak ayeuna rwl.

10. Hubungan PangjntrKalimah slrna ngajntrkeun naon-naon anu dittlakeun ku kalimah lulugu. Panyler nu mindeng dipakna nyata yn.Contona:(1) Tina omonganana og katangn, yn Manhna th lain jalama jor-jor.(2) Bangsa kapir mah boga pamadegan, yn karya sastra teu kudu dipatalikeun jeung agama.11. Hubungan AtributifKalimah slrnuduhkeun hiji kaayaan atawa pagawn nu dialaman atawa dipigaw ku palaku atawa pangrandap dina kalimah lulugu. Panylr anu dipakna nyata nu atawa anu, jeung nu ...-na.Contona:(1) Aww nu mak kabaya beureum th kabogoh Kang Dadang.(2) Parapagaw nu gajihna leutik teu kudu mr sumbangan.12. Hubungan KonssifHubungan konssif aya dina kalimah anu kalimah slrna ngamuat pedaran anu moal ngarobah naon-naon anu geus dittlkeun dina kaimah lalugu. Panyler anu dipakna: sapanjang, sakumaha ... og, saha ba og, naon ba og, kalah kumaha ba og, sanajan, jstContona:(1) Sanajan aya di langit ping pitu, ku kuring moal welh diudag.(2) Manhna mah tara ngangluh, sakumaha ripuhna og ku pagawan.