TATA BASA JAWISupartinah, M. Hum.

PPSD-PGSDFIP UNY

A. WIDYASWARA

FONEM BASA JAWI :VOKAL

KONSONAN

VOKAL BASA JAWI

Fonem vokal basa Jawi = / i, e, ǝ, a, u, o /

Alofon Vokal

1. Vokal Tinggi2. Vokal Madya3. Vokal Rendah

1. Vokal Tinggi a. Alofon Vokal Tinggi / i /(1) Alofon [ i ]

= idu [ i d u ] driji [ d r i j i ]

(2) Alofon [ I ]= cɑcing [ c a c I ŋ ] rɑwit [ r a w I t ]

b. Alofon Vokal Tinggi / u /(1) Alofon [ u ]

= urip [ u r I p ] wulu [ w u l u ]

(2) Alofon [ U ]= kɑsur [ k a s U r ] biyung [ b i y U ŋ ]

2. Vokal Madyaa. Alofon Vokal Madya / e /(1) Alofon [ e ]

= emɑn [ e m a n ] sɑre [ s a r e ]

(2) Alofon [ɛ ] = estu [ ɛ s t u ]

gepeng [ g ɛ p ɛ ŋ ]

b. Alofon Vokal Madya / ǝ /

• entub [ ǝ n t U b ]• tetep [ t ǝ t ǝ p ]

c. Alofon Vokal Madya / o /

(1) Alofon [ o ]= obɑh [ o b a h ]

kebo [ k ǝ b o ](2) Alofon [ ɔ ]

= gori [ g ɔ r i ] sorot [ s ɔ r ɔ t ]

3. Vokal Rendah

a. Alofon [ a ]= ɑku [ a k u ]

orɑ [ o r a ]b. Alofon [ ɔ ]

= ɑmbɑ [ ɔ m b ɔ ] gilɑ [ g i l ɔ ]

KONSONAN

1. Konsonan Bilabial

= [ p ], [ b ], [ m ], [ w ]Tuladha:• pɑlsu [ p a l s u ]• kuwi [ k u w i ]• ɑnteb [ a n t ǝ b ] • kɑlem [ k a l ǝ m ]

2. Konsonan Dental

=[d], [ t ], [n], [ l ], [ r ], [ d ], [ ţ ], [ s ]Tuladha:

*ɑdil *rekɑsɑ*pɑrut *pɑdhɑ*nɑkɑl *pɑthi*guling *desɑ

3. Konsonan Palatal

= [ c ], [ j ], [ n ], [ y ]Tuladha:• cuwil• nyɑtɑ• griyɑ• pijet

4. Konsonan Velar

= [ k ], [ g ], [ ŋ ] Tuladha:• kurɑng• grɑji• tɑngɑn

5. Laringal & Glotal

= swara ampang ing gorokan = [ ] utawa [ k ]. Laringal [ h ]

Tuladha:*dhɑhɑr *bɑpɑk*gemɑk *luhur

gila - gilo

wedi - wedhi

padha - pada

B. WIDYATEMBUNG

1. Wujud Tembung2. Jinis Tembung

1. Wujud Tembung

a. Tembung Linggab. Tembung Andhahan

c. Tembung Rangkep

d. Tembung Camboran

Ater-aterSeselanPanambangWuwuhan Sesarengan

Rangkep WetahRangkep Parsial

Camboran WetahCamboran Tugel

2. Jinis Tembung

1. Tembung Aran2. Tembung Kriya

3. Tembung Kahanan

4. Tembung Katrangan

(luwih, banget, ora, mung, dudu, padha….)

a. Kriya tanduk (mawa lesan& tanpa lesan)

b. Kriya tanggap

Warni, Bentuk Ukuran, Raos

Suka katrangan tembung sanesipun (aran, kriya, sipat,

wilangan)

5. Tembung Sesulih

6. Tembung Wilangan

7. Tembung Panggandheng(lan, wusana, karo, nalika, kanthi, jalaran)

a. Purusab. Pandarbec. Pitakond. Panuduh

a. Wetahb. Susunc. Pecahand. Sadhengah

8. Tembung Ancer-ancer(ing, dumugi, menyang, tumrap)

9. Tembung Panyilah

10. Tembung Panguwuh

Ngancer-anceri papan/ aran

Mligekaken satunggaling patrap,

barang/ bab

Nggambaraken wedharing raos

C. WIDYAUKARA

1. FRASA/ KLOMPOK TEMBUNG

Titikanipun Frasa: kadadosan: 2 tembung/ langkungDrajat: antawisipun tembung& klausaBoten nglangkungi wasesaKadadosan: inti& atribut

Frasa saged kaperang miturut:

a. Pranataning Ukara

b. Jinisipun

Frasa endosentris Frasa eksosentris

Frasa nomina Frasa verba Frasa numeralia Frasa adjektiva Frasa adverbia Frasa pronomina Frasa preposisi

2. KLAUSA

Titikanipun klausa: kadadosan: jejer& wasesa saged madeg dados ukara

3. UKARA

Titikanipun ukara: Kadadosan saking 1 klausa/ langkung Ing basa sinerat kawiwitan aksara murda& kapungkasan tandha (./ ?/ !)

Jinising Ukaraa. Miturut tumindaking jejer

b. Miturut cacahing klausa

Ukara tanduk (mawa lesan & tanpa lesan) Ukara tanggap

Ukara Lamba Ukara Camboran a. Camboran

sajajarb. Camboran

susun