Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar · PDF fileiv Pupulan Puisi...
-
Upload
vuongkhanh -
Category
Documents
-
view
649 -
download
7
Transcript of Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar · PDF fileiv Pupulan Puisi...
Pustaka EkspresiPemerintah Kota Denpasar
Pupulan Puisi Bali ModérnDénpasar lan Don Pasar
Pamipil:I Nyoman Darma PutraI Gedé Gita Purnama
AA Ngurah Oka Wiranata
Dénpasar lan Don Pasar
Penerbit :Pustaka Ekspresi Didukung Pemkot Dénpasar
Sampul : GusryanIlustrasi : Nyoman GunarsaTata Letak : I Madé Sugianto
Cetakan Pertama:Oktober 2013
ISBN: 978-602-7610-11-8
iv
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Sambrama Wacana
Angayu bagia aturang titiang santukan pupulan puisi mabasa Bali Dénpasar lan Don Pasar prasida kawedarang. Kawéntenan buku puniki anggén ngukuhang tetujon Dénpasar dados Kota Berwawasan Budaya lan tetuwek
pemréntah utawi parajana jaga nglimbakang basa Bali.
Basa Bali mageng pikenohnyané ring kauripan i raga soang-soang. Tiosan pinaka srana magendu wirasa, taler madaging unteng wiwéka sané katamiang olih panglisiré i nguni. Iraga sareng sinamian patut éling lan nglestariang basa Baliné antuk nincapang kadyatmikan mangda prasida kasobiahang majeng ring sameton ri wekas.
Puisi-puisi sané mapupul ring antologi puniki metu saking kalanguan basa, sané prasida ngicénin genah matetimbang majeng para warga kota. Tiosan ring punika, taler kaanggén nguripang taksun kota Dénpasar miwah pinaka srana anggén ngruruh Dénpasar sané becik ri wekas. Dénpasar boya ja kota sakadi kota sané ketah kauningin, Dénpasar mabinayan sareng kota sané lianan. Dénpasar wantah “paumahan” sametoné sami. Linggih i raga sareng sami puniki patut kajaga mangda setata asri, degdeg, lan nglangenin. Pemréntah sampun mautsaha lan sayan nglimbakang unteng pikenoh puniki malarapan saking sesanthi “Denpasar Kotaku Rumahku”
Murdha pupulan puisi puniki nglangenin taler nyihnayang kasujatian kahanan Kota Dénpasar. Pastika sampun kapikolihang saking anggit-anggitan basa kakawian sané kaambil saking sinalih
v
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
puisi-puisi sané kapupulang. Lian ring murdha, titiang bagia ring kawéntenan pupulan puisi mabasa Bali puniki mawit saking tetiga tetimbang sakadi ring sor puniki.
Kapertama, puisi-puisi ring pupulan puniki nyihnayang Dénpasar lan wewidanganyané pinaka kota sané prasida ngicénin pamarga majeng ring para pangawi. Nanging sujatinnyané, Dénpasar sampun saking dumun taler ngicénin pamargi ring widang seni sané siosan silih tunggilnyané gending Dénpasar Moon sané kalimbakang olih penyanyi Pilipina Maribéth ring warsa 1990-an.
Kaping kalih, kriya sastra ring pupulan puniki katah madaging unteng pikayunan lan kalangenan sané prasida ngwewehin taler ngukuhang pamugeh Dénpasar dados Kota Berwawasan Budaya sané kasobiahang sampun dasa warsa. Pamugeh Kota Berwawasan Budaya tiosan ring madué tetamian marupa wewangunan sejarah taler madué sastra sakadi puisi-puisi sané wénten ring pupulan puniki.
Kaping tiga, pinaka angen-angen saking Kota Berwawasan Budaya, Dénpasar nénten wantah nguratiang tetamian budaya sané riin kémanten nanging taler nguratiang budaya sané nglimbak ring galahé mangkin. Seni kontémporér silih tunggilnyané.
Pemréntah Kota Dénpasar ngaturang suksma majeng ring editor sané sampun lédang mupulang puisi-puisi puniki. Domogi pamipil sané utama sakadi puniki sayan-sayan nglimbakang pamargin Dénpasar dados Kota Berwawasan Budaya.
Dénpasar, 20 Septémber 2013
Walikota DénpasarIda Bagus Rai Dharmawijaya Mantra, SE, M.Si.
vi
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
PAMABAH
Bukuné puniki nénten lian wantah buku kaping kalih sané medal miwah madaging pupulan puisi indik kawéntenan Kota Dénpasar. Buku kapertama nganggén Basa Indonésia sané mamurda Déndang Dénpasar Nyiur Sanur, sané medal ring panguntat warsa
2012. Buku kapertama madaging 106 puisi sané karipta olih 45 pangawi, kaluncurang olih Walikota Dénpasar, Bapak Ida Bagus Rai Dharmawijaya Mantra ring sajeroning acara Dénpasar Féstival 2012. Buku sané kaping kalih puniki pateh sakadi buku kapertama, sakéwanten basannyané mabinayan inggih punika mabasa Bali tur madaging 100 puisi. Puisi-puisi inucap taler nyihnayang kawéntenan Kota Dénpasar ngawit saking Puputan Badung ring warsa 1906 kantos rauh ring panglimbaknyané kadi mangkin.
Para pangawi ring buku puniki wénten sané ngwedar indik Pasisi Sanur sané ngulangunin, Sakénan, Lapangan Puputan, Tukad Badung, jempiring putih pinaka cihnan Kota Dénpasar, taler nasi jénggo, ajeng-ajengan sané sampun kaloktah miwah kabaos khas ring kota Dénpasar. Nénten lali taler para pangawi nguningayang kaluihan miwah kaasrian sawah ring Renon sané kaloktah duké nguni antuk pantun sané pinih becik ring sawewengkon kota Dénpasar, kantos kahanan ring Monang-Maning sané masepuk kosekan sakadi mangkin. Buku puniki mamurda “Dénpasar lan Don Pasar”, kaambil saking murda puisi sané kakawi olih I Madé Suarsa. Puisi puniki wiakti ngulangunin tur nudut kayun sang sané ngwacén santukan prasida nyobyahang panglimbak Kota Dénpasar antuk kruna-kruna sané mapaiketan lengut saking pangawit kantos puput.
Kota Dénpasaré ring buku puniki kasurat antuk kruna-kruna sané suksmannyané murip tur ngwetuang kalanguan. Yéning inargamayang kadi wareg tan paneda bungah tan panganggo kabaos, ring sastra Kawi ketah kaucap iccha nispriya. Dénpasaré mangkin sering kabaos kota modérn, pusering praja mandala, genah seni miwah budaya, taler genah sejarah
vii
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
masa jaya perjuangan sané kakawi olih pangawi antuk tata cara sané lian miwah nganggén basa sané lengut, raris prasida digelis karesepang suksmannyané olih sang sané ngwacén. Panglimbak jagaté sakadi mangkin sané ngawinang sahananing sané wénten ring Dénpasar prasida kasurat tur kamedalang dados buku. Malarapan buku puniki, dumogi sang sané ngwacén prasida amukti kalanguan tur uning ring kawéntenan miwah panglimbak Kota Denpasaré. Pamargi miwah panglimbak ring Dénpasar nénten ja prasida kawacén ring buku sejarah kémanten utawi ring ekalikita (monografi ) ring sajeroning désa-désa pakraman, taler sida kawacén ring karya sastra minakadi puisi.
Nénten ja sinamian pangawi sané ngripta puisi ring buku puniki jenek ring Bali. Wénten kekalih pangawi sané malinggih ring dura Bali minakadi Pandé Kadék Juliana (Jakarta) miwah D.G Kumarsana (Lombok). Pandé Kadék Juliana nénten asli saking Dénpasar, ipun saking Bangli sakéwanten sampun limang warsa jenek ring Dénpasar sadaweg kuliah ring Fakultas Sastra. Mangkin ipun makarya ring Departemén Agama Pusat Jakarta. Limang warsa ring Dénpasar punika sané ngawinang ipun madué crita sané nudut kayun indik kahanan ring Dénpasar.
Puisi-puisi ring buku puniki kakawi pantaraning warsa 1970 kantos 2013. Puisi sané pinih let inggih punika reriptaan I Madé Sanggra sané mamurda Denpasar Sané Mangkin. Puisi sané wénten ring buku puniki wénten sané kaambil saking buku lianan sakéwanten makéh puisi anyar sané kakawi santukan para pangawi madrebé pikayun pacang nyarengin makarya reriptaan ring bukuné puniki. Kirang langkung 40 warsa (1970 kantos 2013) masa puisi-puisi puniki kakawi manawi prasida ngicén sesuluh indik pamargi miwah panglimbak sané wénten ring Dénpasar. Dénpasar nénten ja genah sané ngulangunin antuk seni miwah budaya kémanten, sakéwanten taler dados kota modérn sané nénten sida luput saking makudang pikobet kantos tambis-tambis reg adicita budayané. Panglimbak globalisasi sakadi mangkin ngawinang budaya sané wénten ring Dénpasar sayan-sayan rered, sakadi sané sampun kaaksi olih para pangawi kantos sida munggah ring bukuné puniki.
Puisi sané wénten ring buku puniki kasusun nganutin parab pangawi, sajabaning puisi sané mamurdha Dénpasar lan Don Pasar sané kakawi olih I Madé Suarsa tur kagenahang pinih ajeng santukan kanggén murdhan buku.
viii
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nglimbakang Puisi
Buku puniki mijil pinaka silih tunggil utsaha nyobyahang miwah nglimbakang sastra Bali modérn, utamin ipun puisi. Yéning katilik saking panglimbak sejarah sastra Bali modérn, puisi ungkuran embas, yéning bandingang sareng cerpén miwah roman. Cerpén nganggén basa Bali sané kapertama medal ring pantaraning warsa 1910 miwah 1920 kakawi olih I Madé Pasek miwah Mas Niti Sastro. Punika taler roman sané kapertama nganggén basa Bali medal ring warsa 1931 mamurdha Nemoe Karma kakawi olih Wayan Gobiah. Puisi nganggén basa Bali sané kapertama wawu medal ring warsa 1959 mamurdha Basa Bali kakawi olih Suntari Pr. Puisi puniki munggah ring majalah Médan Bahasa Bali, No. 1, Th. 1 Maret 1959, ring kaca 30. Yadiastun kantos mangkin durung majanten kauningin sapa sira Suntari Pr sang pangawi puisi punika. Yening tilikin saking kahanané punika, doh dumunan embas cerpén mabasa Bali malih 40 warsa badingang sareng puisi ring panglimbak sastra Bali Modérn.
Akéh taler wénten buku-buku puisi sané embas indik Dénpasar ring warsa sané sampun lintang, minakadi Dénpasar Dalam Sajak (Madé Sukada, 1973), Dénpasaraya (GM Sukawidana, Edt. 2008), Déndang Dénpasar, Nyiur Sanur (Darma Putra, Gita Purnama dan Oka Wiranata, Edt. 2012), makatatiga buku punika nganggén basa Indonésia. Buku indik puisi sané nganggén basa Bali durung wénten kantos mangkin. Punika mawinan buku Dénpasar lan Don Pasar puniki pacang kacatet ring sejarah sastra Bali modérn pinaka buku puisi mabasa Bali sané ngeninin indik Dénpasar sané pinih pertama.
ix
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Sesuluh Panglimbak Dénpasar
Tetujon buku puniki kamedalang taler kanggén mangda dados sesuluh panglimbak kota Dénpasaré sané nénten prasida katepasin sami, kawéntenan-kawéntenané punika salanturnyané prasida dados catatan pribadi mantuka ring sang sané ngwacén. Maosang indik budaya, utaminipun sastra, Dénpasar madrebé sang mahakawi inggih punika Ida Cokorda Madé Dénpasar (Ida Cokorda Mantuk Dirana) miwah Ida Pedanda Madé Sidemen. Ida Cokorda Madé Dénpasar pinaka murdaning jagat, pamucuk ri kala puputan taler pangawi sané anglanglang kalangwan. Ida Pedanda Madé Sidemen, wredapandita sané ngicén tuntunan agama ring parajana Baliné antuk kayun lascarya taler pinaka mahakawi sané sampun putus ring tutur aji. Silih tunggil puisi sané wénten ring buku puniki nyihnayang makakalih sang mahakawi puniki sakadi bahni sané nyunarin Dénpasar, puisi sané kakawi olih Raka Sukmadi mamurdha “Surya Téja Kembar” nyihnayang sapunapi kawéntenan sang mahakawi punika ngawinang jagat Dénpasar kaloktah malarapan antuk basa, aksara, miwah sastra Bali.
Ida Cokorda Madé Dènpasar Ida Padanda Madé Sidemen Prabu lan wiku atateken sastra Ngulik aksara ngulati lengkara paras paros sarpanaya Tios linggih béda lungguh Nanging suéca lan bakti Ngardi rahayu Badung ugi
Yadiastun wangsanidané mabinayan, brahmana miwah ksatria, sakéwanten pikayunanidané wantah asiki, ngulik sastra, maosang indik dharma malarapan antuk pupulan kruna sané sida ngwetuang wangun candi basa sané dahat mautama. Kawéntenané punika yukti prasida dados suluh mantuka ring parajana kota Dénpasaré, nénten ja sadaweg ida sang kalih kantun nyeneng kémanten, sakéwanten tumus kantos mangkin anggén jalaran nglimbakang basa, sastra, miwah aksara Baliné.
Kota Dénpasar saking riin sampun kaloktah dados “kota
x
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
perjuangan”. Indiké punika kacihnayang ring Puputan Badung warsa 1906 parajana Dénpasar miwah sang angawa rat duké punika mabéla pati nindihin jagat Badungé. Puputan Badung makéh kadadosang bantang kakawian olih para pangawi ring buku puniki yadiastun kawéntenané punika sampun lintang ring satus warsa. Rasa érang ring puputan kantos mangkin kantun rumaket ring kayun para pangawiné. Sané dahat nudut kayun inggih punika petang (4) puisi indik perang Puputan Badung sané kakawi olih I Nyoman Manda, silih tunggil pangawi saking Gianyar tur I Gdé Dharna, pangawi sanè sampun kasub saking Singaraja. Tiosan ring puisi puniki, Nyoman Manda taler nlatarang indik perang puputan punika ring sajeroning trilogi novél sané sampun kamedalang ring warsa 2011. Indiké puniki nyihnayang sejarah taler prasida kasurat malarapan antuk kruna sané kaiket antuk uger-uger sastra, yadiastun nénten ja pinaka dokuméntasi sejarah.
Nénten wantah puputan kémanten sané ngawinang parajanané éling ring Dénpasar. Tios punika, makéh taler genah sané dados pangéling-éling kawéntenan kota Dénpasaré duké riin. Rasa iseng majeng ring kota Dénpasar ngawinang anaké sané naenin polih rauh ka Dénpasar kadaut kayunné jagi mawali malih, pamekas Jalan Gajah Mada sané ramia pisan pinaka genah maadolan sané nampek ring Pasar Badung. Genahé puniki mangkin taler pinaka cihnan kawéntenan ajeng-ajengané ring kota Dénpasar, silih tunggilnyané nasi jénggo. Kawéntenan nasi jénggo prasida ngawinang pangawi I Ketut Aryawan Kenceng nganggit puisi “Nasi Jénggo”. Ring puisiné punika katlatarang nasi jénggoné wantah ajengan sadarana sané lais masepuk. Sadarana ring rupa miwah ring pangarga. Kawéntenané puniki sané prasida kacita rasa olih parajanané sané ngawinang ajengané satata karuruh yéning rauh ka kota Dénpasar. Dagang ajengané irika ring Jalan Gajah Mada sampun wénten duk warsa 1971. Antuk pangéling-éling duké riin sané maweweh-weweh ring wewidangan Gajah Mada, marginé punika dados “jalan kenangan” Makéh crita yéning critayang, pamuputnyané marginé puniki kamanggehang dados “Kawasan Heritage” wewidangan sané patut wrediang. Wewidangané punika sané setata naut kayun sang anglalana ring Dénpasar.
Dénpasar pinaka kota sané ketah kabaos kota modérn taler pinaka pusering praja mandala, nénten ja prasida lémpas saking panglimbak aab jagat sakadi mangkin. Kota Dénpasar sané sayan ngalimbak sampun
xi
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
janten ngwétuang perobahan ring saluiring kahuripan, punika sané kaanggén bantang olih I Madé Sanggra ri kala ngawi puisi. Puisin danéné ring buku puniki marupa puisi nlatarang indik kawéntenan sawah sané sampun sayan rered, sakadi mangkin ketah kabaos alih fungsi lahan persawahan ring Dénpasar. Puisin Danéné mamurda “dénpasar sané mangkin” munggah ring koran Suluh Marhaén (sané mangkin Bali Post) 5 Séptémber 1971 (kakawi duk Agustus 1971):
‘Katah umah nyujuh langit’ nyihnayang makéh pisan wewangunan sané matingkat, silih tunggilnyané inggih punika Hotél Bali Beach sané kawangun ring pasisi Sanur. Pinaka pusering guna gina Bali, taler silih tunggil genah pariwisata dunia sané sayan nglimbak, Dénpasar setata karauhin wong dura Bali miwah dura negara sané tetujonnyané pastika nénten sami becik. Kota Dénpasar, wantah kota genah ngruruh pangupa jiwa, ngrereh sarining urip, punika mawinan kotané sayan kosek. Nénten ja jadma Bali kémanten sané kadaut kayunné ring Dénpasar, warga ring sajebag Indonésia miwah duranegara taler kadaut, sakadi kasurat ring bait kaping kalih ‘Pasliwer wong sunantara’.
xii
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Kawéntenan Dénpasar sané akéh karauhin semeton dura Bali miwah duranegara ngawinang Dénpasaré mangkin mauwah dados Kota Multikultur. Nguni kabaos Kota Agraris, mangkin sampun mauwah dados Kota Industri, ninggal sakancan tetamian nyujur modernisasi. Yéning dumun sawahé dados genah ngrereh pangupa jiwa, sané mangkin sampun dados anggén ngrereh pangupa jiwa, ‘umah dados sawah’. Sawah-sawah sané jimbar sampun prasida dados kos-kosan, kaséwaang nyabran bulan, nénten ja nyantosang pantun sakéwanten “rupiah”. Manawi puniki sané prasida kacingak olih pangawiné pantaraning petang dasa warsa lintang, anut sakadi kruna ‘sané mangkin’ ring puisiné punika.
Dénpasar nénten ja setata paripurna, kawéntenan rwa bhinéda pastika pacang satia nyarengin panglimbak Dénpasar kantos ka pungkur wekas. Makakalih kabaos mabinayan sakéwanten mapaiketan, sakadi peteng-lemah, patut miwah iwang. Lianan ring puisi sané nyihnayang indik kaluihan miwah kaagungan Dénpasar, wénten malih puisi sané nuntun iraga sareng sami ngwetuang rasa angen nyingakin kawéntenan Dénpasaré, sakadi luhuné sané dados “tamiu” ring Tukad Badung, wénten ring bait indik alih fungsi lahan miwah kawéntenanan anak istri jalir sané ketah kabaos prostitusi. Makasami pikobet sané nyarengin Dénpasar nénten prasida lémpas miwah katinggalin olih para pangawi ring bukuné puniki. Silih tunggil puisi sanè ngunggahang indik rwa bhinéda Dénpasar inggih punika puisi “Dénpasar lan Don Pasar” sané kakawi olih I Madé Suarsa, dosén Fakultas Sastra Unud, saking Sukawati Gianyar sané sampun sué jenek ring Dénpasar. Sekadi uncaran ‘sida ning don’, kruna ‘don’ ring puisi puniki artin ipun ‘tetujon’, untengnyanè masesimbing antuk Dénpasar sané mangkin jati-jati sampun dados ‘tetujon’ warga sami rauh meriki sami jenek miwah ngruruh pangupajiwa, punika mawinan Dénpasar nyuti rupa dados genah sané ramia miwah kosek, sekadi pasar. Kahanané punika sané mawinang akéh sané mauwah saking kota Dénpasar sadaweg durun wénten Urbanisasi.
sadurung manusané membah mlabar dénpasar palemahan kota kantun asri binari katah genah nandur wit sekar makejit mangenyor i kaki kusir dokar ngateh muatan bajang mapotrék maklambi anyar
xiii
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Napi sané sampun mauwah katlatarang sakadi ring sor:
sayan lingsir duh kota dénpasar kalaning mangkin dados don pasar tetujon sang ébeking dolar pupulan wang wibuhin dinar lan pasayuban jadma dura pitra kasasar
Lianan malih, puisi puniki kakawi antuk wiletan kruna-kruna sané kapilih, luih, tur becik kaarsa. Paiketan krunané sané madué cita rasa becik, ring asapunapiné taler masesimbing ring warga Dénpasaré prasida nangiang rasa éling kramané indik kotané mangkin sané sampun sami mauwah.
Pamuput
Makakalih buku puniki, inggih punika Déndang Dénpasar Nyiur Sanur (2012) miwah Dénpasar lan Don Pasar (2013) kamedalang majeng ring sang sané ngwacén indik panglimbak ring Dénpasar antuk kruna-kruna pilihan, lengut, miwah ngulangunin. Yéning makakalih kasandingang, sinah pisan irika kacingak kawagedan para pangawiné nlatarang kawéntenan Dénpasaré antuk basa sané malianan inggih punika basa Indonésia miwah Bali. Napi ké basa sané mabinayan punika taler ngawinang wiraga miwah wirasané mabinayan? Utawi, silih tunggil miwah makekalih buku punika sida ngaturang miwah nyihnayang daging-daging kayun para pangawiné indik kawéntenan kota Dénpasar.
Dumogi bukuné makékalih puniki prasida medal taler prasida dados sesuluh indik sapunapi panglimbak ring Dénpasar. Wesananing atur, dumogi makekalih bukuné puniki prasida dados sarana mulat sarira miwah “sumber inspirasi” ring sang sané ngwacén mangda sareng-sareng ngwangun miwat ngemit Dénpasar pinaka “Kota Budaya Kréatif”.
Pamipil
xiv
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Daging CakepanSambrama Wacana Walikota Dénpasar iiiPamahbah v
I Madé Suarsa Dénpasar Lan Don Pasar 1Monang Maning 3Car Free Day lan Car Everyday 5
Gedé Nala AntaraCatur Muka 6
Agung Wiyat S. ArdhiTaksu 7Tan Wénten Cihna Yasa 9
I Putu Ari Kurnia BudiasaI Luh Peken Badung 10Ratu Tuan Baris Cina 11
Luh Yési Candrika Paksi-paksi Ring Padmasana Agung 12 Désa Bedelod 13Déwa Ayu Carma Citrawati
Dénpasar Sané Mangkin 14Kebus 15
Gdé Dharna Puputan Badung 16Ni Madé Ari Dwijayanthi
Bet Ngandang 24Blanjong 24Uli Sanur Ka Peken Badung 25
xv
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Tusthi Éddy Terminal Ubung 26 Arca Catur Muka Dénpasar 27I Gusti Putu Bawa Samar Gantang
Dénpasar Wawa Wéwé 28Pakéwuh Dénpasar 29Dénpasar 2013 30
Pandé Kadék JulianaSaking Hati Sujati 32
I Ketut Aryawan KencengDénpasar Mangkin 33Nasi Jénggo Lan Gajah Mada 34Tukad Badung Mangkin 35
IBW Widiasa KeniténTukad Balian 36Karang Awaké Tandurin 37Angripta Rum 38
DG KumarsanaBatan Moning Nuju Monang Maning 39Di Kota Dénpasar Kedisé Buung Mamunyi 41Pasih Mertasari 42
IDK Raka KusumaDi Lapangan Puputan 43Kota Palekadan 46Malayar Sakéng Sanur 49Gending Angin Dénpasar 51Jalan Kamboja Nomer 6 Warsa 1986 54Kupu Kupu Pelabuhan Benua 56Satua Modél Ring Bali Hotél 58
xvi
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman MandaRing Pasisi Sanur 60Perahu Wangkang Sri Komala 61Yur Biur Pasisi Sanur, 1 62Yur Biur Gumi Sanur, 2 63
I Wayan MaregCatur Muka 64Sutindih 65
IB Surya MatraSemeng Ring Pasisi Sanur 66Dénpasar Mai Bareng Dini Negak 67Semeng Ring Kota Dénpasar 68
I Wayan PaingKesiran Diorama Bajra Sandhi 69Loloan Puputan Badung 70Gagéndong Peken Badung 71Tamiu Uli Tukad Badung 72
Ida Bagus Gdé ParwitaDas Rahina Ring Pasisi Sanur 73Sanur, Ngawitin Galalang 74Dénpasar 75Panulamen Segara Banua 77Catur Muka Ring Tengah Wengi 78
Ida Bagus Rai PutraJempiring Putih 79Dénpasar Tuasing-Tuas 80Dénpasar Mahatidana 82Sanur Syaahrnuuur 84Sindhu Sanur 85
xvii
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDG Windhu SancayaIda Bagus Mantra 87Prof. Bagus 88Dénpasar Kota Budaya 89
I Madé SanggraDénpasar Sané Mangkin 92Dénpasar Sedih 93Pasisi Sanur 94
Djelantik SanthaTaén Siat 95Dam Oongan 96Jukung Mabisak Uwék 97Léak Sanur 98
Madé SugiantoSanur Kesiar Kesiur 99Renon 100Lawar Dénpasar 101Malajah di Tonja 102Lumintang Masunar Galang 103Sesawangan Semawang 104
Raka SukmadiSurya Téja Kembar 105Dénpasar Heritage 106Puputan 107 Ijo Gading Carik Renon 108
Agoes SutraramaAngen Dénpasar 109
xviii
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Putu Réland Dafi ncy TangkasDénpasar Masunar 111
Madé Réland Udayana Tangkas Jempiring Putih 112Dija Ké Dokaré Jani? 113
Madé TaroKembungan Angin 114Don Camplung 115Kacunduk Pan Jantuk 116
TudékamatraKunang-Kunang di Lumintang 118Purnama Ba Duur Sanur 120Catus Pata Catur Muka 121Pura Jagatnatha – Muséum Bali 123
Putu Éka Guna YasaSubak 125Sakénan 126
Ni Kadék Widiasih Semaya Ring Wongaya 127 Gurit Ring Dénpasar 128IGN Wiriawan
Kertalangu 129Ka Dénpasar 130
Pangawi lan Pamipil 131
1
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Madé Suarsa
DÉNPASAR LAN DON PASARsadurung manusané membah mlabar dénpasarpalemahan kota kantun asri binarikatah genah nandur wit sekarmakejit mangényor i kaki kusir dokarngateh muatan bajang mapotrék maklambi anyarmaénci barak ngékék masebeng jenarmotor pit jepit sepéda nyalip cikarnyepud pasliwer selahé antarring bucun alun-alun sadina magelardagang ubad ida bagus rai lengarmabusana rangda iteh ngadol ujardagang kacang kliut pangus kenyar klinyarlais buka saplaralit-alité nimpugin buah celagi sada bingsarten wénten braya masebeng sangartan wénten wayan buyartan wénten ngutah bayarsami masemu égarsemu masemi sunaramatra nénten tangarmangupa jiwa ring kota dénpasar
sayan lingsir duh kota dénpasarkalaning mangkin dados don pasartatujon sang ébeking dolarpupulan wang wibuhing dinarlan pasayuban jadma dura pitra kasasarsami dados buyarsami bedos kasarraras asri doh matilarpempatan agung dados pasar
2
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
pasar dados sebun maklarngawé biuta sadina goar-goar
palemahan ébek dados cupektan pegat pasliwer wargi ngebekin margi rupekjagat maklepek opekpikayunan puektetujoné tan nukekadi semut marebat marebut rahina wengisisi-sisi telajakan makulit beton matulang besitukad badung sané kasub ngid pangiddados bangbang lulu lala-lulu alibngatuju sabeh masamargi dados tukad nyalah masatukad dados segaraamunika rusak kotané mangkinnénten sami kayun makinkinmangda dénpasar mawalilestari ngulangunin ati
ngiring sarengin pidabdab sri bupatingardi dénpasar luih sutreptipalemahan pawongan parahyangan tata titisentana cucu waras paros sujati
redité umanis ukir130604(Saking pupulan puisi Ang Ah lan Ah Ang)
3
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Madé Suarsa
MONANG MANINGdauh ro ngruak macingcingmasuryak surya galak nyicingpanes cingingtuh gaing tanah nglopingkeping kulit gulingmakrupuk empingtoya tan karing ngranjingnapi malih rincinglangit kauh nriping masanding gadingbintang gumintang ngulantingring gegana ganting pasrantingdingin tan patandingnyajah jajah rah tulang daginglipan pasliab ngradab kalajengkinganak alit tan papegatan ngelingkrama miskin palingkémaon tetep eningélingmapan polih galah masandingmangda uripé matingting
mangkin luih idinggesit enduh kadi toyan jadingpalemahan srining-sriningkrama miskin leleh kalilih kagilingjerih nyampingsampun katanding-tandingjadma sugih géléng glalang-glilingwong wibuh gendang-gendingkantong krincing-krincingcinging
4
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
pongah ngancing
duh monang-maningsampun mabading
anggara pahing tolu171006(Saking Pupulan puisi Kunang-kunang Anarung Sasi)
5
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Madé Suarsa
CAR FREE DAY LAN CAR EVERYDAYSabeh-sabeh yata panes bantengSaking Budha Cemeng ngantos Budha CemengSaking semeng ngantos tengah lemengSaking tengah lemeng ngantos semengSalaksa majeljel montor alit agengNgebekin margi ngindeng-indengGering magarang magerung Gerang-geréngMaluab dot malaib ngacuengKémaon sami ngubeng kablengbeng
Amunika marginé linggah lémpéngMetu cupek tur capengMontor bontok dawa neng apenelengSami brangsengUat baong kencengSaling nengneng saling curengSaling peleng saling kamplengNigtig bél kemprang kempréngKuping empengSirang pengengKota dadi gesengHari saling pakerengNumbas montor seneng-senengYadiastun mael ngluang
Car free day kaulengNgindengang montor patut pitet kengkengMangda Dénpasar sareng keneng-keneng
Car everyday sané maimbangNguyeng tempeh ring margi lemah petengMangda Dénpasar mabading badeng
6
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Gede Nala Antara
CATUR MUKAMayoga ring catus pataRing pusering windu kutaTatah sangging tuhu mataksuPangaksiné tan patangguTan wénten sané runguTan putus tibénin lahruTan hana manah duduTan obah setata awasLor kidul wétan kulon sami tatasTatas sahananing lumakuTatas sahananing ala-ayuAla keni kapastuAyu nemu rahayu
7
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Agung Wiyat S. Ardhi
TAKSURarianang indangéDuh, Aruna, duh pawana, duh rahina.Tityang ajerihWidhi wadihKalantaka ngendihTityang amerihAsing alih mangalihAsing alih tan polihTan polih ngruruh ririh.
Mangkin, saking prabhata segara SanurSaraswati matéjaNyinarang kaluihan AjiNyekarurayang kadiatmikanKapradnyananRing sang teleb angulik sastraAngulik aksaraAngulik tatua
Aruna, pawana, rahinaSampunang malih andega indangéTityang tan kantun ajerihWidhi tan kantun wadih Réh Saraswati sampun nyiratangPadma késara TaksuNyekarurayang satwamNgébekin Bhuana Dénpasar
8
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Mangkin, ngiring tancebang dupané masumpang geni NgendihMangda polih asing alih Ngruruh ririhNgruruh sugihMabekel tresna kinasihMapikolih shantih.
Bhadrika Ashrama,14 Agustus 2013
9
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Agung Wiyat S. Ardhi
TAN WÉNTEN CIHNA YASAKatur ring Iratu, Ibu
Ibu, iratu nyambehang wija kinasih ring jenyanan tityangéNgungkab peteng dedeté,Ngukir arsaNyinarang widyaMuponin hita, nglambung ngambaraNglimbakang shanti
Ibu, iratu ngendihang suar galangTéjannyané tumus rauh ring bucu-bucu samarSané tan pantara nglikadin
Iratu sampun ngalgal lisiké nyibak segaraRauh ring Nusa AptiTan entiTan lesuTindakané tan rarianan.
Yéning iratu lina, ibuPuspa puspita kasturi cendana arumKasekarurayang mayasin layonéMakukus dupa sarining acintyaTangis kinasih nembangang kidung duhkitaNgampakang dwara swargané kapendak apsariDulur semar pagulingan
Ibu, iratu déwan tityangSaking garba nyambehang amertaring tityang, Dénpasar.
Bhadrika Ashrama25 Juli 2013
10
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Putu Ari Kurnia Budiasa
I LUH PEKEN BADUNG
Luh tegtegang keneh iluhéSaja mula idupé di kota kéwehNgajak pianak cerik-cerikNgungsi umah duur gunungTuun bukit nuju kotaPakebyar lampu kotanéKadi upas nyusup tulangDa lénga luh!!!Cara I dedalu sunarin sundihGalang pabyayutan magarang galangPedalem luh,,,da bes mamaksa!!Pedalem pianak iluhéIdup di kota ento kéwehNgoyong di tanah apétak, cupitSisin Tukad Badung, buin romonMagaé puntag-pantigNyuun urip, ngandong angkihanKalahin kurenan nyujuh tanah wayahPadidian ngurip panak sentanaSaja,,saja,,iluh luihLautang,,,luh lautang!!!Yasa kerthiné né utamaIdupé tusing ja apétak peken BadungNyansan maatang iluh mategenanSuunané masi nyansan baatTegtegang kenehé, gedénang bayunéTiang dini manimpalin baan pabalih lan angob
11
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Putu Ari Kurnia Budiasa
RATU TUAN BARIS CINARitatkala Sang Hyang SuryaMijil saking wétanRing pantaraning langit lan pasisi SanurPagrudug suaran pemarginnyanéSekaa alit wong cinaNanging lacur baya nibéninKapal nyané bencar kabencana ombakTan katulung,Saking besakih ulung ring sanurTuah sisan belahan kapal kampihDek-dek lidek, belah benyah jukung njungBelahan njung, dados blanjongPunika sané uningin tiang!Mamargi tan parasa lan tatujonNgantos rauh ring tanah landuhLanduh, rena, raris metu renonNggih, punika sané uningin tiang!Panugrahan Sang Hyang Widhi kuasaGemah ripah, sarwa mentikMawetu ngatos tan élingBekel tiang saking panegaran tiangéMas mirah intan permataSesakep gamelan agungBerrr…lan burrrr….Masuara nyusup ring angenSuara sungu masuara ngumbaraNundunin manah ksatriaPangawit sasolahan agungPusaka budaya patitip sang pitara Katur ring Sang Hyang WenangRatu tuan baris cina
12
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Luh Yési Candrika
PAKSI-PAKSI RING PADMASANA AGUNG Pakebat kampid ipun i PaksiMandulamé ngulangunin atiMabulu antuk kanakaPada girang menyama braya Makeber mangindang Enceb ring jeroan agung Pada nyiksikin bulu ngawé liang Mligbagang karya ageng, gilang gumilang Iriki ring padmasana agung pinados saksiritkala ngawindu Sang Hyang Ratihsami mapupul nunas pangubaktingembasang pikenoh hning suci Paksi-Paksi wibuh antuk kadiatmikancruat-cruit pada ngetohin jagadpangawité ring genah agung, suci kota sujatikadasarin antuk kapatutan ipun i Paksi Purnama Badrawada,Redité Pon Prangbakat, 23/6/ 2013
13
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Luh Yési Candrika
DÉSA BEDELOD Tatanduran ageng majajar mabarisirika, ring tanahé sané paling laisnandurin bias lan beton baang i turissampun mapanta-panta buina magaris sejatinné liu ada tukad nanging, yéh tukadé paling ngalih carik pajalané pada likad ngranayang yéh tukadé kaik-kaikgumatat-gumitit pada mlaibintusing ada alas lakar tandurin wong asli malaib ngalahinwong jawi lega nongosin
Buda Kliwon Gumbreg, 20/2/2013
14
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Déwa Ayu Carma Citrawati
DÉNPASAR SANÉ MANGKINDénPaSar SaNé MangKin…Déning wong tambetPangawitnyané wantah desaSarwa taru dumun makéh irikiSané ageng tur madurgamaNénten wénten wong sané waniMangkin kahanané sampun lianKincit wong uning sané wénten dumunDénPaSar SaNé MangKin…Dénpasar…Patutnyané asriSarinné Pulo BaliSampunang ngantos karusakNé mangkin sami mangda ngraksaMangda sawiaktiKinkinang saking ati
Dénpasar, 10/10/2012
15
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Déwa Ayu Carma Citrawati
KEBUSEné gumi kebusMargané makudusMontoré bek,mesuang andusSemengan kanti peteng buka tambusAwaké buka dusdusKénkénang tusing kebusCarik linggah dadi umah satusAlasé mabusbus tusing ada ngurusDénpasar né janiKebusné ngubek atiTusing krana matanaiJadmané suba tusing ingat tekén WidhiIteh makupuk ngalih batiIngetang bli…Sugihé tusing aba mati
Dénpasar, 10/10/2012
16
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Gdé Dharna
PUPUTAN BADUNGI
Damuh semengé mademang damar SanuréLangité sampun masawang barakDaweg kulkulé katepak nyigit kiapéWadwané digelis ngungkab lawanganMatakén ring kayun – tan wénten parumanSuaran kulkul – suaran kayun karamaSuaran kayun kang diriSampun masikian dados uripNika mawinang sami medalSaling takénin sareng sametonTaler tan wénten suja uning
Ring pasisir ombaké makidungNyanggra wadwané ngaksi sakunarDibi sandé kapastu batara BarunaNgengsut ring pasisir mabendéra WelandiSri Kumala druwén sodagar CinaKwéé Ték Tjiang sané kasambat
Wadwané sami uningTawan karang sampun kaanyutNapi malih patut margiangYan tan nglaksanayang tatwam asiNgenjuhang asih ring sang sodagar Kaicalan bawa kagebug ombaké magulungKadi bisbis kamudiné ombaké mabalik
Punggawa Sanur ngalebar baosMangdén wadwané nyadia mangebagDosa yan malaksana corahMaling barang ring tengah kapalSami sayaga nampi pangandika
17
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ngebag perahu wangkang semeng lan dalu
Ombak Sanuré tan sida kauduhNyarengin asihé ring pasisirOmbaké sayan magunung-gunungNgebug sakunaré masibak-sibakBangkén nyané kagampilangKa Désa Béaung tan doh ring Sanur
II
Kwéé Ték Tjiang luas ka BuléléngNangkilin Residén Bali lan LombokJ. Éschbach ring Singaraja
Saking iriki satwané kaulatKasekarin kembang ladingKasiratang ring tanah BadungAmbuné pengit manusuk manah
Aturé banban ngawelas asihNayané kagantung ring matané kupitNgaturang kapalé kampih ring SanurBarangé kajarah ring pasisirWadwa Badungé mapatuh dayaTan suja nyadia mangebag
Résidén nampi aturé pangusDané uning kijapané tuhNyimpen naya ring bongkol kemikanKarasa tan yuk raja Badung megat subayaNapi malih mapatuh daya sareng wadwa
Ngaruruh kasuja an aturKontrolir Schwartz dados utusanRaja Badung tan kapanggihPunggawa Sanur kanampekinNyaratang parindikané ja
18
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ombak Sanuré pinaka saksi
Sinah sampun selangé mabuk Atur Cinané wantah kakawianTatujoné mapikolih ba Mangdén Raja Badung manyangkol pocolAkuwéh ajin kapal lan gaji para kelasi
III
Sampun suwé kanjantos indiké punikiGubernur Jénderal Van Heutz girang ring manahPolih jalaran ngalepit janjiSané kasurat 13 Juli 1849Daging nyané sampun sinahGubernur patut nyungkemin awig BalinéNgamanggehang kawibawan para agungéPunika kocap tan patut lanturangDuaning lémpas ring daging awigéSané kamargiang sajebag nusantara
Sri Kumala kaanggén anjanKwéé Ték Tjiang kasadekinNgésgés Badungé naur kapocolanNyerahang jinah sodagaré kupitPitung tali limang atus rupiah tan dados kirang
Gus Gdé Ngurah DénpasarAgung Badungé mawibawaBenduné kasimpen ring méru sarira Kadi borbor kayuné miragiPinunas juragan Sri KumalanéKapatutang malih Résidén BalinéPremangkin sida ngandapang iketan sawitra
Tan sida panjang ngandikaPinunasé tan mantuk ring kayunRarisang lanturang ring tuan résidén
19
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Badung tan pacang naginginYadiastun akéténg bolongApu h kuku tan marasa salitNapi malih corah ring gubernemén
Utusan mawali ka Dén BukitNgandong puyung ring duur kapalUnteng manahé sampun macihnaRaja Badung tan pacang naginginLarapané sané katunas
IV
Van Heutz nuncapang ngalebar nayaAgungé ring Bali sami katangkilinMangdén kayun maing BadungéRurung dagangé patut empe nPasar Badungé mangdénnya mungmung
Klungkung, Tabanan méweh kabelatSaud pangandika sampun jantenSalulung sabayantakané dados untengDuk panglingsiré kantun ajeg
Rurung dagangé tan sida kabendungLawat ba né ngicalang takutNyilib manguak pagehané pingitNgawinang i welandi dukané nadi
Kapal-kapal sami kagelarMiyak sagara Badung, TabananManahé kaanggén patakutBadung, Tabanan tan magejiran
Sayan maleging corah WelandinéLaksanané ngukir dadalanTingkahé léak némblékNgulik jalaran ngentungan wéci
20
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Tatujoné wantah nunggilAwig gubernur jénderal mangdén mamargiSajebag nusantaraAgung Baliné wenang nginu n
Pocol perahu wangkangé kapayasinKaoncérin béa kapalé matakutPatut kataur tan dados kelidinYan yuk Badungé ngamenggahang sawitra
Gus Gdé Ngurah Dénpasar manyungklit kerisSwabawané bag kadi langité ring wates soréBayu premanané ombak kaulu pasisir SanurBaudanda lan punggawa sami sayagaNyangga sadripuné pacang rauh
V
Van Heutz nyaliksik galah sané anutNglaksanayang brang né sampun mabukitNegen kimud kalih warsa lintangTan sida ngendukang jagat BadungéTangkeng, kulit banténg alas Baliné
Pamuntat utsahané managih pocolSampun katanem ring dasar sétraKaurug bungkalan gunung agungTabuh gendér sampun bebatélanDamar gantungé kaminyakinRaksasané ngelur mamegat ombak
Roras Septémber 1906Suryané kantun mengkeb ring bukit nusanéKapal-kapal welandiné majajarMagehin ombaké ka bibih pasisiré
Duang tali telung atus roras serdaduné seregep
21
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Pitung atus petang dasa siki mandor lan kuliNyantos perintah pangliman perangéMayor jéndral Rost Van Tonningen ring kapal bothMapaiguman sareng pangabihNgétang dauhé pacang nedunang balané
Ombak Sanuré saling maluin nyujuh pasirMasuryak kawedar anginé nyirsirNgawangun semangat para prajuritéMabéla pa ring nagariBak ring per wi
Suryané sampun sondoh ngauhangPanasé sayan ngendukangUtusan tedun nangkil ka puriDaging aturé mabantang asikiMangdén i ratu naur kapocolan CinanéKaimbuhin béa sané sampun kawedarMawates wantah kalih rainaYan tan kayun bedil pacang mabaos
Akidik tan goyah ngagem swadarmaPageh ngajegang kaagungan ja Wibawané kasungsung ring muncuk gunungCitané kagantung ring garis langitDurhakané kajantos ring muncuk keris
VI
Empat belas Septémber 1906Wates geraké sampun ulungSerdaduné katedunangSanuré kaanggén pangancanNgembat yudané ka nagariMabaris balané ngebag désa
Semengé kantun matekes damuhNgundap serdaduné ngalébang damang
22
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Wenginé mategul takutPrajurit Kuta lan Badung nagariNganyudin musuh kadi balabarKapapas bedil keplugané ngawagSiat dadakan serdaduné cengagMimis meriyemé kasambehangNambakin prajurité masuryak lantang
Sa an wadwané kasandegangMawali ka tepi nagariHujan mimisé kakelidinSaking kapal meriyemé kautahangPuri nagari kapipitangDénpasar, Pemecutan kapucukangNgayomin serdaduné ngentungang ndakMirig Kesiman ping ajeng kauwakKanggén nungkangin kota
Saking abian prajurité nyeritNibakang keris ngentungang takutSerdaduné yatna manyangkil uyahRing tanah Jawi sampun kaembanÉlah mamedil makebat angobKaperwiran wadwané sa a suja Tulus bak ring ibu per wi
Tan suwé Kesimané runtuhPuyung puriné taluh tan pasariSami magingsir ka DénpasarNinggal sawané mage h-ge hMadugdug ring abian-abian
VII
Duang dasa Septémber 1906Bola apiné maunda-unda miyakang anginNyujur puriné sinah puun
23
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Langit Badungé kaliput andusUcem swabawané ngukirang wangsitSerdaduné sayan nalesek wates kotanéKeplugan bedilé saling sau nMeriyem lilané tan sida nambakinTungkangan welandiné ngiterin puriSarat manahé pacang manangkepAgung Badungé panceré kukuh
Sepin puriné nyimpen subayaSa ané karoncé mabenang tulusLawangan agungé kicalan laitKakilit wastra pu h-pu hLanang istri, lingsir anom mapayung kerisMedal tan pasuryak manyujur musuhTabuh kayuné pulung pas kaNgukuhang sa ané suja Puputan… puputan…
Aji langit ibu bumi magejeranNampi pawalin okané samiMakangpuh bak né ring nagariNgarajegang wibawan Baliné ja
Ring pre sentanané mangkinTaler sané pacang rauhSampunang lali ring Badungé nguniMuputang aji antuk puputanMangkin Badungé nyantosangIndayang takénin raganéNapi sané pacang kaaturang?!
24
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ni Madé Ari Dwijayanthi
BET NGANDANGWiréh, tusing ada seken runguané bet lan ngandang ento Bet Ngandang
BLANJONGSané engsapLan kaengsapang
25
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ni Madé Ari Dwijayanthi
ULI SANUR KA PEKEN BADUNGTiang tusing lakar mekelidkrana dini mula tiang ngalih idupapaké anaké ngorahang entungin tiang aji kuping bongol idup tiangé ben ngindang ngindeng kema-mai ngalih ané belustusingké nawang?apaké ané belus ento? cawis tiang padidiané belus to, ané setata ngaé tiang maaduhanané belus to, ané setata ngaé tiang mataaganané belus to, ané setata ngaé tiang nigtig awak, nyambak sirahané belus to, ané setata alih tiang ngindeng, ngindang kema-mai uli bucu kanti ka bucu uli semengan nganteg semengan kanti sirah tiange tusing marasa sirah kanti tiang nyelepetag baan kenyelé, di bucun pekené.
26
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Tusthi Éddy
TERMINAL UBUNGIriki genah nyakenang lesunéNyujur désa, ngumbang pamarginéSukeh yukti ngararianang tindakanéMasa tan séla ngaonin marginé
Iraga mula nénten nuwé genah matinggahKadi paksi kekelik setata osahKakedeng antuk pamargin karmaSetata nguber gena dama
Pamuput mawali kabongkolRing asapunapiné mawuwuh pocol
27
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Tusthi Éddy
ARCA CATUR MUKA DÉNPASARSiang dalu anyaga bayaMaangga arca paras sekalaNanging maguna linggaCaya Déwa di niskala
Si kauh mabejor margi utama Gajah MadaPacepuk sarwa jana ngunduh karyaSuka sang sadia, suka sang daridraPatemon darma, arta, kama
28
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Gusti Putu Bawa Samar Gantang
DÉNPASAR WAWA WÉWÉKubu majalanPasliur patikaplug mugpugNgeliur lepugMubu di pempatanSasambat di jalan raméPatikalé wawa wéwéPasisi kasa kisiNgintip matan aiMedem bangunJangkutin angin puyung
Tabanan, 2 Méi 2012
29
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Gusti Putu Bawa Samar Gantang
PAKEWUH DÉNPASAR Tukad mabunga luluLulu mabunga luluhLuluh mabunga luhLuh mabunga aluhaluh mabunga pakéwuh
Tabanan, 15 Méi 2012
30
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Gusti Putu Bawa Samar Gantang
DÉNPASAR 2013Warsa anyar langité ngalgalSantukan alasé balbalTukad telabahé belbelanJlinjinganné sampetanLulu ngambet bet sebetAad aud luluhAas nyauh kretegAang iing tiing ligirMakejang sanglir makejang sengirCarik rikrik tegalan ligligKulak kulik kulak kulik kélangan umahKakelik sesambat ngeling ngukir langitJelun iaké ngelimbakIwaké sengal-sengalMakejang saplar amah dollarTan ngelah telajakan jalanTan ngelah telajakan tukadPariwisatané mamata bhuta kalaIdup kaé mati ibaAjak nyama macongkrah warisanAjak wong neka néka-nékaDénpasar 2013 sayan ngeraméangBromocorah ngangsan ngeliunangLéak lemah sundel tanah makaléKafé, bungalow, homestay, vila luéDadi sebun HIV/AIDSGrapa grépé ngejotan bangkéSang kuasa wawa wéwéSang pangutsaha ha ha hé héDénpasar 2013 sarat invéstor! Kepongor!
31
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Dénpasar 2013 gorgor bikul gondong!Dija lemahé tan pamatanaiDija petengé tan pangipiDija regajiné tan pagigiDija langité endep ditu bhutakalané kedékIngetan madéwa di pura, maratu di puri, mabui di tangsiIngetan ya bhuta ya Déwa ya Rwa BhinédaIngetan onyo lakar matiIngetan ngrestiti Ida Sang Hyang Widhi WasaApang makejang sidha sadhu santhi santha
Tabanan, Buda, 9 Januari 2013
32
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Pandé Kadék Juliana
SAKING HATI SUJATINiki tutur i raré dibiPangkah ngucap ngajum sang nitiSané ngamong jagat Dénpasaré nikiUli nguni kanti janiMugi sida kadi kaapti sami.
Witnyané saking hatiPratingkah dané pinaka buktiHyang Widhi pinaka saksiWantah tresnané ngalebur iriPamucuk idep pinaka sariIlang krodha pinaka ciri Jagat gemuh sida trepti.
Dasaré hati dharmané pikardiPapineh pangucap lan parilaksana suci Dharma agama dharma negara nunggal sikiBani ngetoh pati mélanin gumiGumanti jagat Dénpasar sida ajeg lestariKapupuk tresna saking hati sujati.
33
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Ketut Aryawan Kenceng
DÉNPASAR MANGKINMlegpek nganangningMatan ai galak nyicingMargi ngangsan cupetDini ditu macetBuk masepukAspal makupukBéll montor ngempengan kupingDémpét pasliwer selang selingGriyang magriyung dadi buyungLemah peteng atep gerang gerung
Tegal carik asah kaplasahMakudang kudang cutak pucahDados toko lan umahDados hotél lan villa méwahSarwa makenyahPara jana sami ulap ring rupiahMucukang basang begahTanah tetamian kaadol telahAnggen ngulurin manahManah rajah gamah
Dénpasar riinDayuh srining srining
Dénpasar mangkinKebus nguyang aying
34
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Ketut Aryawan Kenceng
NASI JENGGO JALAN GAJAH MADANgawit warsa pitung dasa riinKantos mangkinKantun ngenyudinKantun ngedotin
Ajengan sadaranaWantah samatraNasi jinggo jalan gajah madaTan tuna rasa tan tuna arsa
Cerik kelih ngebekin margiKalih ungkus tigang taliKeled makébék lais lantihMén srimpeg kenyung mapikolih
35
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Ketut Aryawan Kenceng
TUKAD BADUNG MANGKINMembah badeng madidih andih berungMaid luluh lulu tain bangkungBeboso nyalian kekeh Awakné kembungUyak tuba limbah sablon kalangkungParajana mati buta bongol lan pengkungTan rungu tan pa semu ngulah aluh ngentungTukadé bengu mangkug tan kari luung Cerik ceriké tan kari girang macemplung malalung
36
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IBW Widiasa Kenitén
TUKAD BALIAN
sungkan ?matamba ring tukad balianirika wénten usadha tanpasuratmawasta usadha punggungsungkan ?matamba ring tukad balianirika wénten tirta tanpaaksaramawasta tirta sunya tirta ening ening tirta
37
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IBW Widiasa Kenitén
KARANG AWAKÉ TANDURIN: Ida Pedanda Madé Sidemen
ring tuntunging pangrupak ngupak sastra sunyangruruh suaraning sepisastra tanpasastramunggu ri hredayangurip jagat ngurip anggamagenta pinara pitumamuja hyang tuhu
38
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IBW Widiasa Kenitén
ANGRIPTA RUM: Sang Mustikaning Sastra
surya saking Sanurmucehang idepé lamurmangda sampunang nglanturnapi malih ngawinang samur
tepining aksara Sanurngulik samudra sastratyaga ring anggakamahatmikan sidha tedunanggén tedung angenngulati rumngulat kalangonsidha amor ring Acintya
39
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
DG Kumarsana
BATAN MONING NUJU MONANG MANING Uli Batan Moning ngalih dagang satéNgantiang tumpangan di penambangan suciKondén ada taxi buka cara janiLamun sing maan negakin bis Gitabali kel sing nyak luas mulih, kéto luh masautNah dini merérén malu sambil ningalin dagang lotré : nomer buntut magantung di kioséDugas ento liu anaké ngadokang nasib baan milih milihin angkaNyén nawang!Nepukin agetNgayalin nasib mayah tiwas, lamun nyak juari pesu angka kesugihanLakaran suud bli nyewa bis tumpangan di penambangan suci nuju mulih ka désaUli rantauan gumi BadungBatan Moning taen masé ngecagang kenehKuangan pipis lasia nganggeh di dagang nasi mén WaliSing ade super markét cara jani selianan kén warung batan tiyingAnaké lingsir madagang kacang negak sabilang peteng medamar saru ngantiang anak mabelanjaNekol ia di bucun marga kayumas sambilanga nguntulPebalihe jak dokar tur jarané gapi mejéjér ngantiang penumpangTondén ada cineplék cara jani lamun perlu hiburan kanggoang nyongkok di alun alun puputan Badung ngantiang kelir mekebat melawat sunar proyektoré : pilem koboi nyelek cunguh jaranSing taén med bakat pebalihKondén ada pilem satria baja hitam, Doraémon cara cerik ceriké pebalih janiBatan Moning nuju Monang Maning ipidan pragat baan dokar
40
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
nekedsing telah telah ngecagang kenanganDugas I luh ajak bareng lacur, uli pida leganganteg jani
41
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
DG Kumarsana
DI KOTA DÉNPASAR KEDISÉ BUUNG MAMUNYITaén ningeh kedis buung mamunyi lan metinggah di carangBungut kota Denpasar, punyan punyan asem majéjér makejang bahMaganti baan punyan beton, carang ngalih pipisPeteng lemah maadukanCariké ube dadi jalan by pass lan tukadé jani sing ngelah selah tongos yéh membahPatesné adanin got tongos mesahin penganggo(lamun enu ada got kedas)Sempéda di marga protokol kapah mentas, ube liu uyak motor- Sempéda jéngki jani sing kanggo!Apabuin udara semengan abot baan oksigénKénkén sing kabibilan dadi gangguan keséhatan, sesek napas tur rawan asma bronchitisOksigén kuang isepa baan asep knalpot montorJalané nyerit montor mekalukanMekita nyebrang batisé payu ngetor
Taén dingeh kedisé mamunyi lan metinggah di carangKénkénang kal metinggahpunyan punyan telah tastas Maganti baan gedung gedung metingkat
42
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
DG Kumarsana
PASIH MERTASARITengahin ning segara tengahan ombakngembakreceh nyali awinan sunia ning segarangetohin smara sing gugu, ngelur kalara-larasekancan karirihan ngawi sang paparikansang taksu
ngerajah aksara ngengsut lawatné magulungan ka tengahan ombak
minekadi leluhur sumangsaya margiang kekawin suaran ning galir nyilatin langit smara langitné nyujuh smara di langit langit tutuk layahbungkulan tata munyi buung pesusambrag mabrarakan di kenehmunyin kenehé sajan benehlan mai singgahning segara : tuah ngetohang rasa ngelut lawatné --di pelawangan
43
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
DI LAPANGAN PUPUTAN/1/di lapangan puputan, Lirangsabilang peteng tiang ngantiangnegak di tanggunné ané paak tekén trotoarékanti endag suriané
buka ané suba-suba. lakar ajak ngraoskanti poosé pakecoscosngraosang démokrasingraosang suksési
makenyat-kenyatan uat baongsing ngrunguang anaké ngrunyungmabalih iraga. kitak-kituk, bingungsing ngrunguang kuluké ngongkong
Lirang, Lirang, Lirangsesai, sesai tiang ngantiang
/2/ada anak ngorahin tiangidéwa sing luas nganging kaluasangka tongosé sepi jampidi wawengkon Sukabumi
koné yén suba di tongosé totonanmalipetan sing nyidaangkrana yén suba di tongosé totonanilang, ilang sekayang-kayang
44
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
ané ngorahin takonin tiangtongosé ento dijaanaké totonan seming nadaksarangejer ngraos: da nakonin tiang
laut magedi. nu seming muanénguntul majalan. enduk tindakané
/3/ada buin ngorahin tiangidéwa sing ngilang nanging kailangangsig tongosé silib lan ilid kasaubangbuka nyaubang saang
koné ngalih tongosé ento kéweh pasajabuina, koné, salantang rurungé kemajagain singa, jagain buayajagain macan, jagain raksasa
makejang galak kabinawaapa liwat sarapabésbésa satondèn amahatulangné mabrarakan depina
mara tiang ngorahang lakar kematan pasangkan gagéson magedi ia
/4/Lirang, Lirang, Lirangsajaan idéwa kaluasang?sajaan idéwa kailangang?
petengé dibi, dugas nlektekang bintanginget tekén idéwa, patbelas tiban ané lintang
45
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
girang ngraos: démokrasiné lakar menangsuksésiné lakar kalaksanaang
tiang matakon: menang kénkén?kalaksanaang kénkén?
suud kedék ngraos idéwasang kuasa ané meled aidupan kuasaané maparisolah danawalakar suud ngisi gumiénggal, énggal lakar maganti
/5/petengé jani suud nlektekang bintangdiastun suba tengah ratridiastun dinginé tan kadidi tanggun lapangané paak tekén trotoaré tiang nembang
Lirang, Lirang, Lirang, nu tiang ngantiangkapining idéwa tiang lakar ngorahangdémokrasiné jani, kema-maingampehang upas merajah bebai
sang angawarat ané gugu kaula kuasadi subané suksésiné liwatjejeh, jejeh setata marasajejeh tekén lawat aéng angkrag-angkrag joh sawat
demen gati atiné yén idéwa tekangraosang dini kanti endag suria
/2008-2012/
46
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
KOTA PALEKADAN/1/tiang, idéwa, mapasahantongosé majohan
surat ané ngranaang paak iragadiastun pasahang makudang-kudang segara
sig suraté abulan ané liwatmagatra idéwa: di Prancismakejang melah, makejang malengismakejang makenyah, ngulapin paliat
baan gaguyon tiang ngwales: awananlipia tekén Dénpasar pinaka kota palekadan
ituni nélpun idéwa: kota palekadan?apa ento kota palekadan?ané tawang tiang tuah kota prémantuah kota préman!
/2/
negak di ampiké. nlektekang bulanmarawat unduké pidan
peteng dugasé ento. bulan Méiidéwa teka. muané barak gatigedeg pesan. ngraos tan parérénankota préman! kota préman!
47
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
nélpun idéwa buin maninnéngorahang di kapal pesiaréané nylajah segarangorahang kenéhé dukita
/3/
di ampiké. majujuk. nlektekang langité masunaranbuin marawat unduké ipidan
di subané makelo sing tekangirim surat idéwamagatra: jenek di Parissig guminé setata ngesiuhang bo manis
sekat ento: tiang, idéwangutus surat pinaka dutasekat ento: tiang, idéwasaling kirimin surat, setata
isin surat idéwané: tan maringorahang dukita tan kadidukita ulian sakit atitekén kota palekadan pedidi
/4/
masadah di sendin ampiké. nlektekang remawa maoyaganmarawat idéwa majalanpaliaté nrawang sawangtindakan idéwané gancang
48
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
matakon tiang di keneh sarwi nyusutin poosbuin lakar magedi idéwanyujur sajoh-joh tongosmegat makudang-kudang segara?
aidupan nongos ditu idéwa?aidupan sing mawali mai?aidupan nandang dukita?aidupan nyakit ati?
kota palekadan iragané luung suba janilakar orahin di kacunduké dinijumah, di jalan Surapati
/2008-2012/
49
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
MALAYAR SAKÉNG SANUR: Ida Bagus Rai Dharma Wijaya
/1/malayar sakéng Sanur nglintangin segara Rupektoyané ngléncok riantukan segarané kebeknyujur puloné punikapulo becik macaya
ombaké, ring sapunapiné mapiakanring sapunapiné mancabanlancuté, ring sapunapiné jukungé nampligring sapunapiné tan mari namplig
liang magending i bendégapulo becik macayasampunang sayan ngadohangnampekang ragané, nampekang
malih magending i bendégamangda gelis kacunduk sareng idéwa
/2/anaké sané sareng malayar makidungsang nuénang segara agungpajalan prauné puniki tunas mangda lanussampunang, sampunang kantos papas linus
titiang sareng taler makidungsang nuénang segara agungprauné puniki sampunang kantos kiterintoya makulekan banget pincerang angin
50
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
aksi sareng sami, garjita nganika bendéganémangulayang, mangulayang paksi segaranécihna ten kapialang pamarginécihna rahajeng pamarginé
titiang, anaké sané sareng malayar, makidungsuksma, suksma sang nuénang segara agung
/3/sayan nampek pesisinésayan kelap-kelap pulonékadi kelapan sunaran téjasunarang meka ageng kabinawa
dewa ratu! duk ngenjek biaséanget pramangkin ukudané
puloné punikicayané ngulapin gatipuloné punikibanget ngangobin ati
manahé jenek deriki kantos nincap suniananging kadadosang ngenahin ten lintang ring arainasané dados jenek wantah sang maraga suklalanggeng mabrata, langgeng mamona
/2008 – 2012/
51
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
GENDING ANGIN DÉNPASAR:I Gusti Ngurah Jaya Negara
/1/sampunang jeroné matakén mémén tiangé sirasampunang jeroné matakénbapan tiangé sira
sampunang jeroné matakénlekad tiangé ring dijasampunang jeroné matakéngedén tiangé ring dija
sampunang jeroné matakéndados ngumbara tan marisampunang jeroné matakénsané rereh tiang napi
sampun pakardin Widi manawikawéntenan tiangé sapuniki
/2/sampunang jeroné nganikaangnganggoang kita tiang ngumbarasampunang jeroné nganikaangsakita-kita tiang ngumbara
nuutang kita yukti tiang ngumbarakija makita marika ngumbarasakéng semeng kantos sanjasakéng sandikala kantos endag suria
52
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
apisan biana wadih marasadiastun tiang ngumbaramakudang-kudang warsa
nuutang kita yukti tiang ngumbaradurung naen ngangoang kitadurung naen sakita-kita
/3/yéning jeroné nakénintatkala ngumbara sapunapi tiangjagi aturin, yukti, jagi aturinbecikang mirengang, jero, becikang
ngumbara ring ambaramangulayang tiang marasaring betén sami kanten alitsané ngendih kanten makenyit
nempuh hyang bubu magumpluk utawi sambehtiang marasa tis pisannapi malih nempuh sabehkadi téngkobang tan pararian
sakéwanten, ibuk manah tiangéyén ngumbara ring tanahébuk makupuk tan mariawak tiangé jero, makaukud daki
/4/sapunapi tatkala ngumbara nglintangin kota?
53
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
dalu siang jero, panes bara karasaanak mabaos piragi tiang tan maripanes jagaté, sané ngranayang napi?
piragi tiang talermunyi gerang-gerung sliwar-sliwertan mari, pegat nyambungmamanah tiang: méweh deriki ngrereh suung
duk ngumbara ngalintangin désawénten jero, wénten sane sebetang tiangpakanten bangketé sayan nguredangyén telas, pantuné tandura ring dija?
sampunang mitaenang tiang nakénangklebehé ngumbara dumunan ngujeg tiang
/2009-2013/
54
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
JALAN KAMBOJA NOMER 6 WARSA 1986: IDG Windhu Sancaya
/1/semeng duk punikawénten nakénin titiangkija jero, kija paksiné derikipakeburbur napi ilangnapi padem sampun makasami
titiang matakén : paksi napidané masaur : sakancan paksinguci sakéng ngawit galang badanginkantos muncuk jepuné ainé nyunarin
sang mapitakén raris mamargisarwi ngandika : wénten lilus derikiempak sami carang jepunépatut aukud ten kanten paksiné
ngrémon titiang ring atianaké punika punyah manawi
/2/tengainé ton titiang lawat jepunécedang kanten ring natahékadi katémplékang ring tanahé
55
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
ngrémon malih titiang ring atisira sané matakén nuni?dados sami nikaanga empak carang jepuné?dados telas nikaanga paksiné?
jegjeg kanten carang jepunélayak-layak tempuha ring anginéakéh kantun kanten paksinénungkalik manawi cacingakné?
duk minggek kauh surianéulap-ulap daun jepunéakéh pisan, akéh pisan rauh paksiné
/3/ritatkala wengi, usan paksiné ngucisepi jampi mangkin ring genahé puniki
piragi titiang, ring dija manawianak lanang sinarengan matembangyén nguci paksiné raina wengi tan maribagia, bagia manahé sakayang-kayang
titiang nimbalin nanging ring atibagia, bagia titiang raina wenginyadia ngijeng kantos kawekas derikingijeng ring batan jepuné magending tan mari
makenyem titiang duk makesiur anginémiragi lanturan tembangé: yén langgeng raris endag ainétur setata, setata guminé galangsapunapiang matembangé nyabran wengi, sapunapiang?
/2008-2012/
56
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
KUPU KUPU PELABUHAN BENUA/1/sakéng nuni mirig pesisiidéwa pacang nglintangin segara?mrasidayang, mrasidayang jagi?linggah segarané, linggah kabinawa
anginé baret pisanmidep doh ampehanga idéwaanginé baret pisankampid duéné tan urungan caplus antuka
tan pakampid mrasidayangmrasidayang idéwa nglintang?
cingakin! sayan ngakéhang gulemécingakin! sayan nebelang gulemésinah pacang bales sabehémabriok sakéng langité
/2/toyan segarané cingakin, sayan magaburanombaké cingakin, magrudugan tur magulungan
kapal sané saraina malayarring dermagané majajarglibag-glibeg tamplig gebiuran toyatalin jangkarné maoyagan mriki-mrika
jukung sané saraina malayarring duur biasé majajar
57
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
klipak-klipek keni tamplikan toyatalin bidakné maontélan mriki-mrika
nyeh, jejeh nakhodané nylajah segaranyeh, jejeh bendégané paid angin baretnyeh, jejeh, sabehé tan mari neetraris tangkeb toya tegeh pasaja
/3/kupu-kupu pelabuhan Benua, mimikantun, kantun idéwa mirig pesisikedeh pisan kayuné nglintangin segara?sampunang, sampunang déwa!
galahé kantun panjangkantun wénten bénjang
cingakin! saling sander tatitépirengang! saling sautin kerugécingakin! mabalapan sabehépirengang! banget pisan koosané
Déwa Ratu! ten rasaang idéwa manawisayan baret anginé? kantun, kantun idéwakantun mirig pesisiselametang ragané. gelisin, gelisin makaon déwa!
/2009-2012/
58
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma
SATUA MODÉL RING BALI HOTÉL: A.A. Rai Iswara
/1/Andrei Voznesensky nyatuain titiangwénten punyan lilak majalanbongkolné peteng muncukné galangakah miwah doné magejeran
ngauhang majalan sadurung nganginangngalérang majalan sadurung ngelodangngalérkauhang majalan sadurung ngelodkanginangngelodkauhang majalan sadurung ngalérkanginang
nyabran matindakan punyan lilakémagojodan langit minakadi jagaté daging langité maoyagandaging jagaté maoyagan
majalan ipunyan lilak, majalanmajalan tan parérénan
/2/malih Andrei Voznesensky nyatuain titiangmatanai ring muncuk punyan lilakémiwah bulan ring bongkol punyan lilakésunarné nemu gelang
kruyuk ayamé saling tembunginring muncuk punyan lilakémunyin clepuké saling sautinring bongkol punyan lilaké
59
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
nembé ngantenang lemah miwah wengiring genahé asikiyadiastun lemahé duuranwenginé beténan
nembé ngaton lemah miwah wenginé majalan barengansoléh. akidik nénten kanten magejeran
/3/titiang matakén: punyan lilaké kija mangkin?ipun ilang, Andrei Voznesensky nyaurintitiang matakén: kija ngilang?nyaplir pasaut ipuné: satuané lanturang tiang
pirengang, Andrei Voznesensky nganikaduk nyeleg ring arep tiangébah ipunyan lilak nadaksarasayan pured jeleg ipuné
ipunyan lilak, Andrei Voznesensky nganikarisampuné amul dangul jagungénambung ipun, nambung nadaksaratan pasangkan macelep ka tangkah tiangé
raris Andrei Voznesensky ngédéngang tangkahton titiang gambaran punyan lilak bah
/2009-2012/
60
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Manda
RING PASISI SANURbulan Septémber 1906sang surya medal saking tepi siring segara kanginalon blanban sayan ngancan kadandanatugel kendel ngigel di bibih angkasané luihbarak ngakak nyibak langit enggang langlangliang angalayangkasayut suaran ombak sumeriakanggit gita kawula segara
ngateplés ngeplés tan pegat tetanjekan buih-buih putihkaklentingan gender bias angalun-ngalunkapak-kapak gupek pasisi nampak lelangunanmaulap-ulap slépan gadang matandang-tandangsaseriutan angina ngesir di pasisikadi tetabuhan gong abarungmegarang kidung sekeha pepanggulan dayungngungsi gaguritan paksi-paksi pasisipasisi Sanur gemuh landuh lan luhur
suaran ombak masulingan angucap-ucappemargin sang bendega ngandong pencar dungki dayungnyanggra segaranatar binar-binar nganggar urip sang omang-omanguyang marinyangpasisi Sanur sang bandega ngawit gitasetata mamargi tan ugi piragiangina ngesir ngasor ngusurring pasisi Sanur.
pondok tebawutu – 99
61
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Manda
PERAHU WANGKANG SRI KOMALAanjut-anjut kasayut ombak pasisiperahu wangkang Sri Komala malintang ngandangnyandar ka pasisi kajambak ombak leak ngakak
bendega teka siaga matulungkrana ngalintang pasisi duen krama makarangsalah tampi, asih pitulung kaduga ekan tawan karang
Kwee Tek Tyang uyut kadi Cina kabegalbaan takut ngawe ekan daya uyutperahu wangkang kagarang kadi tawan karang
masadu sendu ka tuan kompenisadu ngutgut kompeni anggut-angguteda takutWalanda bakal melamerang tawan KarangRaja gumi Badung katantangekan-ekan Kwee Tek Tyang
pondok tebawutu – 99
62
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Manda
YUR BIUR PASISI SANUR, 1ada kapal Sri Komala ngaba duka balaKwee Tek Tyang nandan Walanda maikarena kapal katawan karangmunyin Cina kabegal mula dueg ngalih dalihsing ada anak magarangbendega enu ka pasih nayung dayungnrajang gelombang ngalih isin basang
nanging pisuna katatah ulah titahsang kompeni maan jalar majar-ajarnandang nantang apang hilang tawan karang
tedung agung gumi Badungegar mapajar, tawan karang suba hilanggumi Bali terang galangnyanggra sawitra joh ring dwipara
i walanda mula manusa dursilapanjang matulung kasengguh magarangungkit-ungkit tawan karang nguni
gumi Badung katantang apang nguliangsahanan barang cina hilangyen sing nguliang baranggumi Badung bakal kaserangningeh munyin walanda buka ketoyur biur gumi Sanursing taen nyemak elahenu masi lima bulbul ngayung dayung
pondok tebawutu – 99
63
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyoman Manda
YUR BIUR GUMI SANUR, 2peteng sipeng langit enggang lantangbintang ngalayang mrinyang uyangana wangkang ring pasisinganjur iur biur di gumi sanurngorahang wangkang kajarah kagarang
bobab……..sing ada wangsa sanur majarahsing ada wangsa sanur nyemak elahtuah warah manusa serakahheee……hiiiii……sahana wong sanur hana tan hanamedal, medal sakeng puri, sakeng geria,sakeng bet, sakeng ulun tukad, sakeng ulun kubusakeng batan nyuh, sakeng bet ngandang, sakeng tukad pangkungmangkat datang sekarengharep tandang tantang jadma corahmatindih geni ngendih dumilah
mata sipit tan bina ubuan kucitlayah basangne ia cuit-cuitjerit-jerit majarang wangkangne kaungkit
ene wong sanurtan erang munduryur, yur gempurbulusang kulkuletepak kempur tepak beleganjurwong sanur tan erang mundur.
pondok tebawutu – 99
64
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Wayan Mareg
CATUR MUKADasar wong dura negariUgig ampehang angin ngalinusSaking Dén BukitNgalih elih gagelihanJukung bolong kampihUgig…kadalih Waduan Ida Cokorda kapisuna Apang sida kadalih malingDasar wong ugig...!Ngalih elih gagelihanNgerik dakin basangNundun macam pules Gargita ngarenjit Ngunus keris pusaka Satya… Wirang… Erang… Campuh dados sikiLoloané ring Padang GalakBlabur agung…Magulungan…Suryak danyuhPuput ring catur muka
20/9/12
65
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Wayan Mareg
SUTINDIHI/Çiwa Ratri, Purwani ning TilemSasih kapituKapituwi Ida Cokor DewaMaraga wikuWidagdaWaged ring ciriCirin jagat
Wédanan Ida kadi gulemCihna loloanéRing Padang GalakGentuh..
II/Duk punikaNyerékcék rahnyanéSilapin cicing!Sisané siduWadahin bungkak nyuh gading
Pati luplup Malaib labuhPati kaplugTindih ring idepRing gumi DENPASAR
Rahé dadi abungkak nyuh gadingGumanti nadiSemitan jagatéPralinePuput
20/9/12
66
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IB Surya Matra
SEMENG RING PASISI SANURGalang kangin manunduninGumanti nundunin kayunNyliksik ati mangda metangiNyangra semeng ring pasisi sanur
I Bendéga ngencolang mulihWus ngruruh pangupa ri tengahing segaraMulih makta pikolihTur kajantos I pianak somah
Toris-torisé sami sukaGumanti nyaksiang suryané ngendihRing pasisi Sanur sané ramyaLuwih tan kakalih
Galang kangin manunduninGumanti nundunin kayunNyliksik ati mangda metangiNyangra semeng ring pasisi sanur
Maliang liang ring bias putihMaplalianan toyan segaraPasisi sanur wiakti luwihSampun Kaloktah ring dura negara
67
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IB Surya Matra
DÉNPASAR MAI BARENG DINI NEGAKDénpasar jak makejang mai bareng dini negakBareng macingklak ngadungang manah lan ati pakriakSaguluk sagilik salantur titi minehin kahanané janiTolih ja ditu hotél né manyujuh langit Iwasin ja ditu torisé né melalung légodMimih déwa ratu ……!!!
Dénpasar jak makejang, mai dini negakBareng makejang ngadungang basang lantangLan manah galang pang sami pada, pang sami treptaIlangang sangsaya, tong ja itungang Nyapa tamyu, apa ké mendak I Ratu né malunan???
Dénpasar jak makejang, mai dini negakBareng ngadungang rasa lan arsaApang guminé setata trepta, inget tekéning swadharmaPinehin ja malu, guminé linggah suba liu tusing gelahUyak vila lan umah méwah
Dénpasar jak makejang mai bareng dini negakBareng maitungan ngadungang jalan né galangTruna bajang nak saja mabaju adatNanging apa ké seken ulati tekén jagat???Para pejabat liu ngortaang indik budayaApaké sujati sing madasar ulian daya???
Dénpasar jak makejang mai bareng dini negakBareng macingklak ngadungang manah lan ati pakriakBareng ngadungang rasa lan arsaLan manah né galang pang sami pada, pang sami treptaMangda Dénpasar nénten manadados pasardeen
68
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IB Surya Matra
SEMENG RING KOTA DÉNPASARMagriung magrudug uyutSepéda lan motor pati brayutYéning suba jalan mamargiTegarang ja dedeh ring atiSaling singguk sampun biasaSaling malunin nak mula karasaMurid murid melaib ngediritDagang dagangé saling pejerit
Semeng ring kota dénpasar
69
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Wayan Paing
KESIRAN DIORAMA BAJRA SANDHIYén umpama,tresnané dadi silihasihé dadi dempilbarésé dadi patungin
Milu tiang abesikmilu nyilihnempil matunginapang pada tresnapada asihpada barés
Yén kedéké dadi simpensebeté dadi tanemgedegé dadi urugpisuhé dadi entungang
Ajahin tiang besiknyimpen kedéknanem sebetngurug gedegngentungang pisuh
Apang sida landuhsida demdemkeneh tiangé
Yén idupé dadi tawahintiang inguhané tawang tiangidupé tawah-tawah.
Gulinten, 2010
70
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Wayan Paing
LOLOAN PUPUTAN BADUNGTan pamuncuktan pabongkolsagét makebersagét nimbengtusing taén ngoyongtusing taén lelehmakulekanmaiberan
Tuara taén marérénmaindenganané paek karasa johané joh kapaekangsaling batekkedengmapaidan
Ngaénang lelehngaénang galakngaénang jengah
Ngaénang inguhngaénang takutngaénang jerih
Ngaénang legangawinang sebetngaénang kedékngawinang elek
Makulekanmaindengantuara taén nyambat pragat
Gulinten, 2010
71
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Wayan Paing
GAGÉNDONG PEKEN BADUNGtiang boya jelema jaruhileh-ileh ngigelang nistan awaktiang jelema idupdot idup
Sarin sesambatan anaksarin cacad awaktuptupang tianganggon ngangselin basang tiangé layah
Gumin tiangé bias maebukunti gunung agungé nyanyad gunung Baturé ané mamedihmacak déwék tiangmasekaa sarin gumi
Ka kota tiang mlalinuptupang sarin-sarin munyi tawahpinaka brana bratan idup tiangé
Gulinten, Januari 2006
72
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Wayan Paing
TAMIU ULI TUKAD BADUNG
Ané malinder di natahé ngorahang: Ngudiang ngepilané macelep ka kamaré kenyus:aéng pedemané ané macelep uli jendélanématakon: nyén maid awaké mai?
Ané nyongkok di pamugpugégelur-gelur: liu iing liu baatliu kambang liu kelemsambila majalan numbrag témbok durin umahé nyegagagmatolihan kuri mabesen: da nyambatang Widiné bénjul
Tiang, ané ngelah umahémalaib masesambatan:blabar
73
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Gdé Parwita
DAS RAHINA RING PASISI SANURLangit lan segarané masikian ngawitin jagat ngulati kahuripan pamurna jiwa angin segarané dingin nanginin doosan ombakémasikian sareng pamutus kayuné
toyan segarané degdeg masawang emasngulapin rawuh ring pangipianwarga lan para torisésané satata rawuh ngaruruh pitresna
oyagan daun tarunéngetus alon paketél damuhérawuh ring pusering manah
pakliab langité sayan galangnungkulang lawat jukungé ring pasisinyantos sang ngalintang masasanjannyurat pamargi lan pangaptisadurung suryané matilarngedohang raga
74
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Gdé Parwita
SANUR, NGAWITIN GALANGUngguhan jagaté ring segara nyirianggalang ngawinang ngelingang pikayunpituduh nabdab pati uripénganutin tatimbang pamargi
segarané ngaléncok nutug pasisimatitis lawat kayuné bengong mupulang angenmatujuhang suwung masawang sedih nungkulang langité tan sida nulak ambubusané sayan ningkeb kaulangunané
jejeran batu kahang wates pasisinétan sida ngukuhang pretiwi sané setata kalurug ombak segaranésayan ebek melusin manah
wantah angin ngasirsir alonnyambrama galang pasisinémaka pisuguh uripésayan lepas saking raga
75
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Gdé Parwita
DÉNPASAR(Pangéling-éling Pituduh lan Patitis)
Pakliab langité nambakin sunaran galang pasisinéngawedar sang rawuh masesanjan netesang pamargi doh cacingaké nibénin langitrasa tan sida ngawaliang kawangian tukad Badungé rihinutawi kalangenan ring pasisi Sanur lan pasuryak segara Banua miwah Sakénansayan doh ninggalang suwung
Ring wates cacingak meruné kukuhmapag sunaran langitéutawi nambakin pamanes para jananéngaruruh pangupa jiwa
panulak kayuné masikian panes tis ideran suryanéwantah sang nyaga raga ngéntér pangaptinénambakin pamanes indriané yadiastun matulak bedak tan kadagingan
keribisan toyané hening rawuh ring pangipianngetisin para manggala sané kukuh ngukuhang idepkadi jelegan wangun Bajra Sandhi nambakin pangidih tresnanétan obah yadiastun yuta biyota nyugjugin ngenyudin
Bangayang Taman Budayané ebek nyabran warsamapendak antuk tatwa carita lan tabuh pangerombaantuk reriptayan krama lan manca Negara anggé ngukuhang sunaran langit Baliné nyarengin kawéntenan pura lan puriné
76
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
nulak sakancan wisa piobah kayuné
Ring tengahing sepi élingang kayunékadi kulkul pangiket pasikianényihnayang pabesen anginésetata obah nganutin sasih
Kateleban ombaké melusin pasisisida ngasorang pitresnan bintangé nyiriang wenginguduhang suwung ring pasar Badungnyiramang kidung rikala wenginé nundun nindihin pertiwi
77
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Gdé Parwita
PANULAMEN SEGARA BANUATengah warsa ngentos sunaran toyanényihnayang langité pelung tansida natak panyujuh kayunébengong kabilbil nututin panes marginénincap rawuh duhur segarané
Sunaran bulanné ngaliyep katawengin lingkehan marginésané satata ngajap – ajap pangerasan kayunyadiastun ambubuné selem macampuhngundang rawuh ka manca Negaratoyan segarané hening kalikub gerudugan mesinjukungé kabelet ring pasisi kategul pangajap pangupa jiwa
Durung prasida pupus lawat bulanné katangkepinnyantos suwung segarané matilarngawangun panepi rawuh kamuncuk kayunépatungkas sang oneng midabdabin lelintihsampun kelem ring dasar segara
Daun taruné kelés seka – siki kanyudang angin nyiriang petengé rawuh ningkeb kayuné
78
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Gdé Parwita
CATUR MUKA RING TENGAH WENGISunaran bulanné niwakin panyujuh jelegan tugunébengong nyaksinin pangungsin suwungényaga pacampuh obah kayunékala petengé tan sida nguduhang bawos
Tangan tangan kukuh ngagem sarwa sanjatapikukuh Baliné ngungsi tatujonnundunin sang ngalintang mutusang pamargingaruruh panglila budi
Catur Muka catus patta ngawitin pangungsinunggalang pangajap kayuné puput maputusannyujur pitresnané matelasan ngetohang jiwa
Ulapan carang kayuné natak keribisan sabehéngawangsitin bulané lek nyihnayang anggakadi sang pralaya lascarya mabéla patiring jagat lian
Tugu Catur Muka tetep kukuh nambakin patungkas kayunényiriang pituduh saée patut katuju sadurung ngalimbak ring segara kalangené dohmuputang patinget
79
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Rai Putra
JEMPIRING PUTIHNata Praja Namostuti
Makuta BudayaMahkota ManditaUngguan AgamaUngguaning PadmaUlunangen Uluningati
Suksmaning Tanu Telenging JaladiSiksaning Sasmita Sang Sida SidiPangempenging Sabda Bayu Idep Telenging SemadiLitning Rasa Suda Nirtuduh Uriping Pati
Jempiring Putih MurniMahkota Makuta ManditaDenpasar Kota BudayaDenpasar Kota Sejati
Jempiring Putih Ambuné WangiJejuluké Jempong Runtuhi Ring AtiPingéné Warniné SuciSilak-Siluk Ngringring PirantiJempiring Putih Bunga Mahkota Denpasar
Sekar MahkotaSekar Sarining BumiSekar Sarining Prana-PraniSekaring BudhiSekaring Widhi
Putih-Putih Susrusa BaktiPutih-Putih Atiné SuciPutih-Putih Sariné MurniPutih-Putih Titahing Widhi
80
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Rai Putra
DÉNPASAR TUASING-TUAS Pepinceraning Jagat NusantaraNusantara Pulo Pulaning PalaPala Tumuwuh Ayuning UripUriping Sarwa DumadiSané MentikSané LekadSané Mataluh
Tri Jnana SandhiTuasing TattwaTuasing SusilaTuasing AcaraPanikelaning Wiku LinuihCatur Prabaning KawikonTuasing BantenTuasing Puja Tuasing TirthaTuasing Jnana
Papinceraning Gumi BaliBali Balut Bali BalaBala Balaning BaliBali Bantening UgiBali UratiBali Glitik Bali Iseng
Papinceraning Kota DénpasarDénpasar Maha WiryaWiryaning Praratu Purusa
81
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Purosotama Muncuking WiraWi Bawaning DénpasarWi Rasaning DénpasarWi Adining Dénpasar
Dénpasar Kota BudayaBudaya Linuihing BudiBudi Tepet Rasa GamaGama Uriping BudayaBuatangDarsanainYasaang
Tatan Tutug Tan TantuTani TetesTen TuésTuut TitiTusta Tuasing-TuasTatastu Wastu Astu
82
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Rai Putra
DÉNPASAR MAHATIDANAMahawindu Kabudayan Ritus Agung Panyejeg JagatParumparam Sarwa Mandalika RastaCatus Pata Catur MukaI Gusti Agung Madé AgungCokorda Mantuking Rana
Duh Mas Mirah Nini Atma Jiwaning WangTuhu Sira Ya SuputriPing Sapta AnyadmaSira Roanging SukaApareng Sadédé SinggihYéki Kawitan Raden Déwi NganjaliSi Ngurah Made Sigra Ananggapi KawitanKinon Mejah Déwi AgelisSampun Pwa PinejahKang Tangis Luir AmpuhanKang Puri Nuli BinasmiMijil Sang Nata Para Istri Sama NgiringTiga Ratus Prasama Tan Apti MintarSuka Ya Pejah Ajurit
Prabu Bagawanta ParajanaMakuta Mandita Uluning BudayaLascarya Nindihin GumiMahatidana Maha WiryaRaga Wadag Katur Ri Hyang
83
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Hyang Hyanging Indra BawanaBakti Ring WidiBakti Ring NegriBaktining Bandana NegaraBakti Mulihing Suarga
Punapi Malih Baosang I Riki Titiang Ngamangguhang Suka Sakéng Malit Ri Wau Polih Pakewuh Dados Lalis Minggat KedatonDurjana Titiang Polih Genah Napi Malih Ninggalin Pamrajan Ibu Jakti Papa Kadi NgaborsiI Riki Titiang Mangguhang Suka I Riki Titiang Ngemasin Padem
Maring Kuta Dénpasar LinuihBela Belanin Dénpasar Mahatidana.
84
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Rai Putra
SANUR SYAAAHRNUUURSanur Artos Caya LinuihSunaran Murub MangangobinDuk Patempung Susaktin Maling Budiman Robinhood BaliKi Gledar Ki SlesehMapadon Maring Dalem Timbul SukawatiSang Manonton Gaok Kaédan-ÉdanAngucap Syaaahrnuuur Ai Sanur Murup Ngabar-Abar Ngardi Kasukertan Jana Maring SanurAi Matanai Arka Baskarapati Raditya Surya Caya Api Kemakmuran
Ai Sanur Kadi NguniNgedas Lemah-Nyaluk SandikalaSaking Semeng Ngrorokang SuryaSunaran Ngencorot Nyuryanin GumiSanur Sujati Agni SuciNgeseng Mala Papaning Gumi
Ruruhang Ilikitan JagatSanur Gumi Pangawit Molihang AiSunaran Hyang WidhiSanur Gumi Panguntat Kaonin AiSunaran Hyang Jagat KaranaKarananing Dolaré PadulurPamargan Semut SadulurBukti Mukti Sanur Angabar-Abar Syaaahrnuuur MandadiSanur
85
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Rai Putra
SINDHU SANUR
Pamargin Pranda LinuihSaking TanahPidadaPuniaSindhuSingarsa Sidemen Amlapura
Nyukat Galang Nyikut GenahAnglanglang Ulangun Angdon LangaKawi Sunia Kawi LelanaAyogiswaraNyepat SikuWiku Paraga
Sindhu Maring SanurSurya Jati Pangéling WismaBasmangkuraPangiring GajahparaPangéling Pura PatalPatalinagantunTantri Kidung Manduka Arana
86
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Nyupat DongkangNyupat KauripanNyujur Surya Nirbana
TantraSamadi BawanaPraba Swara Jnana
Manah LangitNyurya SewanaSanta SmretiNgutpati KaranaMurwa SadanaAmerta
87
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDG Windhu Sancaya
IDA BAGUS MANTRAPakibeh jagaté tan keni winilangtitiang manggihin ring tengahing segarakadi samar Sang Hyang Baskara nyusup ring gigiringsamudra wisésa
Ring langité kangin wénten panggihin titiang gegambaranpara truna-truniné mapééd mapanganggé bungahmakidung mawirama smarandana miwahmerdukomalasamar sawat piragin tityang wénten suaran samarapagulingan
Katingkahin antuk suaran selondingngiringang daha trunané saking ungkurmasolah laksana ayungulangunin pisan
Rasa sujati ngayunin pemargin jagat duwénéring tengahing samudra maombak galakdados kadi galang pisan antuk macecingak
Ring sripit marginé tengahing wanawengi ring tileming sasih kapitudados panggihin margi sané tinglissané patut tuut lan duluh nuju galangé sujati
Kadi Sang Hyang Wiswakarmangaryanin gegambaran sané ngulanguninindik kautaman suargalokanénanging makéh tan pawikan ngilingin gegambarané
(Saking pupulan sastra Bali anyar Coff ee Shop, 2003)
88
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDG Windhu Sancaya
PROF. BAGUSWénten sané maosangYukti manawi sangkaning embasédumunanmawinan prasida akéh maparilaksanaNanging akéh sané dumunan embaskéwanten tan wénten cihna katinggalin
Pemarginé gancang kadi suluk toyané ring masan sabehsapasira purun mialangin janten keni kalabukpakayuné sebet tan wénten né sida nangkisakéh sané kawilangin riantukan tan wénten né ngayuninakéh né nyumbungang naler akéh né moyanin
Pamarginé gancang kadi angin baret sasih kaulupakayuné gelisan rauh ring sané lianantegeh ngalik becat kadi lelipi awangelisan kasép antuk minehin
Sesampuné galahé rauhpanumayané tan sida antuk mialanginduaning karsan Sang Hyang Tuduhsami rauh sumungkem ngélingang raga soang-soangngélingang pemargin duwéné sané sampun-sampunkadi nénten wénten nyamen pada
Yukti boya sangkaning embasé dumunanyukti wantah metu saking telenging hredayayukti!
(Saking pupulan sastra Bali anyar Coff ee Shop, 2003)
89
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDG Windhu Sancaya
DÉNPASAR KOTA BUDAYADénpasar kota budayaNgedas lemah ngantos ngedas wengi pasliwer anaké ring marginé tan surud-surud:Ring jalan Gajahmada wénten pasar Badung,ané setata kebekin olih dagang-dagang saking dura désa ngrereh pangupa jiwa saking semeng ngantos ka semeng saking peteng ngantos ka petenganaké rauh matumbasan taler tan surud-surudtukang suwuné éncol nyagjagin “bos-bos” sané tuwun saking mobilé Bes raménné, ngantos kakaryanin parkir betén tanahésakadi omang-omang karag-kirig ngrereh genahnyané sowang-sowang
Dénpasar kota budayaSemeng-ngremeng ramé anaké mlaib ring margi-marginémaolah raga. Wénten sané senam tai chi, wentén taler falun dafamiwah sané siosan, di sisin-sisin lapangan Puputan Badung I Gusti Ngurah Madé AgungMategepan pisan: Wénten cina tua-tua, wénten arab anggut-anggut, wénten jawi, wénten madura lan sané lianan, bajang cerik lanang istri gancang majalan saling langkungin wénten taler tentra nglintér mlaib nglindérin lapangan puputan: tuk wak tuk wak tuk wak! I kaki lan I dadong masih milu majalan adéng-adéng sambilanga kitak-kituk ngenehang Dénpasaré ané malu lan ané jani.
90
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Tengainé, pagérung montor lan mobilé saling langkunginmarginé démpet ngémpéd kadi punyan boni nedeng mabuahtoko-toko lan swalayan tan pendah saling ngedéngang harga murah lan diskon sing dadi tawahpasliur raré lan truna-truniné “méjéng” ring mol-molmitbit ayam goréng kentaki, burger makdi, lan pitza hat sambilanga haha hihi héhé hoho…
ring betén punyan celaginé miwah duwur trotoaré akéh anaké main catur ngolah otak sambilanga ngroko klepas-klepus makedékanané siosan mabalih sambilanga milu makeneh, ngenehang déwékné padidiring vila-vila sisin tukad ayungé para ékspatriaté maca buku, nginum kopi lan makpak roti sambil mligbagang budaya balinéaduuuh…aduuuh…! Sorené,Pasliah warga kota Dénpasar medal ngrereh angin, mlinggih ring tengah lapangané sambilanga melut kacang lan ngutgut jagung bakar. Wénten sané ngajak pianak lan somah, wénten ngajak cucu lan dadongnyané.“Es krim kak, és krim kak,” cucunné matagihan. Dagang lumpia éncol manyagjagin. Wénten taler alit-alit sané mlayangan, nendang bola sareng timpal-timpalné, sané siosan ngebérang kembungan lan ngupin emprét-emprétan.
Di sisi kangin, kelod, kauh lan kalér lapangané tukang parkir lan dagangé saling seluk.Dagang bakso tréng téng tréng téng, tukang parkir keprit-keprit sambil nudukin pipis.
91
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Kacang rébusé nglepus mesuang andus katumpukin jagung rebus. Dagangnyané kuangan galah ngayahin sang numbas
Banjar-banjaré suwung mangmung suwud kapayasinKlian lan prajuruné uyut nepukin cerik-ceriké maplalyanan ngawé luwu“Banjar kedas dadi ményi, mulih mulih!!”. Cerik-ceriké mlaib ngalih tongos gim-onlain, plé-stésion lan internétHa ha ha…
Dénpasar Kota BudayaPatung catur mukané kangen manggihin warga kotané sekadi nénten kenyel-kenyelMajeljelSaja mrasa kuangan awak lan kuangan tongosNanging sampunang ngantos kuangan pamineh
I bapa negak di balé dangin sambilanga ningehang radiowiréh sing bani pesu ka jalannédi radioné ada anak cenik matembang sinomtembangé ngasirsir nempuh kupingné ané suba bongol:“…idep beliné mangkin, makinkin mayasa lacur, tong ngelah karang sawah, karang awaké tandurin, guna dusun, né kanggo ring désa-désa ”.
Dénpasar, Anggara Wagé Matal, 6 Novembér 2012
92
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Madé Sanggra
DÉNPASAR SANÉ MANGKINdénpasar sané mangkinkatah pwangun nyujuh langitmakwéh sawah dados umahumah dados sawah
dénpasar sané mangkinpasliwer wong sunantarasolahnyané soléh-soléhpayasnyané melag éndahmalalung makamben lambihmacukur mabok dawaluh matingkah mwani
mwani maambek….
Agustus 1971
93
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Madé Sanggra
DÉNPASAR SEDIH(déning wraspati klau, 21101999)
barak-barak paningalannyané kadi barak tangkahnyanééngap-éngap kipekannyanékadi ngaap tangkahnyané
kandik memandik tan paindiksundih ngendih nuut pedihkadi pasihileh-ileh ngaba ilih ngalih lih
amegat sihdénpasar sedih
sira pelih (?)
Sukawati, 22101999.
94
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I Madé Sanggra
PASISI SANURputih-putih ombaké madidihngencah ring tengah sada élahputih-putih biasé ring pasisigenah suci mlastidumun bet tenget mider ring pasisingresin manah rahina wengikatah juru pencar juru tokalkajantos biang niang dagang ulaklan raré angon jurkud-jurkudngedeng tali nénten lalisai tan malaliulamé nengok dados jokotraré angon lega dagang ulaké bagiabendégané lega bagia !
putih-putih ombaké madidihkuusané asawang sedihputih-putih biasé ring pasisigenah ngulati basang misimangkin umah tegeh kadi pagan mailehjukung tan keni antuk ngitungsami tan ngrereh ulamulamé magenah ring manahmanahé tan ngenjek tanahpasisiné mapanggel-panggelmatugel-tugelmatebih-tebihombaké makuus asawang sedihputih biasé tan kari putihmalih pidan mulih malih (?)
Sanur, 04071998
95
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Djelantik Santha
TAÉN SIATNguni, guminé degdegLayah I Welanda ngélél, di Sanur nyorog perahu ngaba ringgitkadi nimpug ngelidang limamancing di yéhé puekmapi-mapi sadumangda sang prabu kalebu.
Bala Bali mabulet kancut ginting lascarya ngecorang getihpuputan béla negaramagut mimis, léla lan jemparinglayon makipu rah sepanjang margi Kesiman,karang puri Denpasar, lan Pamecutandi Taénsiat siaté yukti ngresresin atisang sura brasta ring rana amerih swarga.
Bancingahé kancab rah tunon kadi pasepan masaang tulang belulangkaras negarané kasurat mangsi abang pangrupak pedang lan keris, sang putri lan para istri ngubar tunun ngunus blida lan cundri sami mabéla pati, tan wedi kajamah musuh wéciwaduwané pejah ajur nglemekin jagat.
Sampunang lali, kéh musuh doracara tegal, carik, pasisiné tawahin invéstor, kadi kelimpitnyegut ngasih-asih, puriné paranin toris mapi ngetisuripé urupang dollar, ngulah basang bengkis pules tismitrané jalir sumilir nyajah uli silib.
Dénpasar, 2 Nopémber 2012
96
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Djelantik Santha
DAM OONGANTukad Ayung toyané dalem tangkid pangkung sami kelemnglatak kadi cadik Délémpilah paluh ngetuh
Tonja kari mandus peluhwang tani Renon ngayuh pabianan kirang gemuh Tanjung Bungkak terakyéh tukadé ngetél bedak subaké engkak-engkak.
Ka Kesiman sami natak pinaka klian ulun Subakdam Ooongan kasiwipinaka Ulun Suwitoyané landeh milingecokin sawah KebonkuriTanjung Bungkak ngakakSubak Renon masuryakSanur jingkrak-jingkrakToyan telabah setata maliah dam Oongan ngawé bungah
Nanging akéh sané tan uning wénten carita ngawé jeringbolun kalong merindingsapasang pangantén nyumplingtan kalugra rerama masandingsatia dados dasar dam Oongan toyané ening
97
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Djelantik Santha
JUKUNG MABISAK UWÉKJukung muhmuh maecét pelung aran katulis Putri Duyungbidak uwék dayung elungmacangcang dipasisi pelung idungtan bina kadi cicing berungmaguyang dibias putih Sanur Agungmuat bocah bulé istri kakungkulit soklat rambut jagung. Kadék Ari maranin sang bocah rasa kadaut manah osahkenyem raré ngawé bungahmarawat matra saking keliahgélanné lawas né sampun pasahkadi numadi dados sang bocah
“Baby where are you coming from?” :Tiang uli Belanda tanté.” “Oh, cening bisa mabasa Bali?” “Bisa tanté, tiang mula nak Bali, niki papi Nita lan Yoga teka ngaba roti.” Kadék Ari bengong siep alah dampeh Sadhu laad gélanné kenyem pakeh sang kalih éling ring pakibeh sawindu di Sanur tresnané puceh matemu malih manut pailehjatu karmané tan keni baan nakehjukung Putri Duyung maecat pelungdi Sanur kadi nyambung ladungmalayar nrebak pasih pelung bidak uwék dayung elung.
98
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Djelantik Santha
LÉAK SANURWaluya kadi bukit ejohin sami kanten lungid rawitring Bali ngadén léak Sasak saktiring Jawa ngadén léak Bali luwihring Sasak kasub ngundang begiqring Jawa pascat ngadu santétring Bali léak pangiwa ngendihsujatinné sami wantah bukit ejohin.
Duk jaman perang nguni Belanda tedun ring SanurJepang madaret ring Benuaserdaduné sami ngandet buang ngalih lonté sakama-kama asal luabilang bajang kaplegandangngawé resres bajang Denpasarkaparikosa keni peluru nyasar.
Léak Sanur nesti dados caru nyuti rupa dados istri jalirjegég ngolér matandang begérdagang nasi mimbuh laklakdipasisi dibongkol pandané tan tulakasal iserdadu wadih pasti kalilihbajangé selamet iserdadu lemetléak déstiné siteng maguet
Bajang lan istriné sami nganjali matur suksma Ratu Lingsir Istrisaktiné kadi Cadu Sakti
99
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Sugianto
SANUR KESIAR KESIURSuryané endag di pasisi SanurMiikné Ni Polok makebiurLé Mayéur degeng nglanturSanur kantun jujur
Suryané nyentak di pasisi SanurGirang torisé ngebatang kasurMamaca cakepan nglonggong anggurSanur mula miik makebiur
Sanja suryané surup di SanurKakupuné matanja anggurDaah duuh Sanur kesiar kesiurTiang jejeh Sanur makebiurApabuin majedur
100
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Sugianto
RENON
Rénon pidan dadi tongos penganggon maémbonTongosé mula saja romonRénon jani liglir tan pakayonMajujuk nyujuh langit wangunan betonDitu jani tongos nang kuasa maémbon
101
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Sugianto
LAWAR DÉNPASARDénpasar cara jukut lawarMapunduh paturu ngaba rasaMasem, manis, lalah, pakehMamesik ngwarnin kahuripan
Dénpasar cara jukut lawarNgalih rasa lawar ka Dénpasar sing dadi kasarMelahang ngigelangPelih solah, Dénpasar bisa majedar
102
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Sugianto
MALAJAH DI TONJA Di Tonja padagangé tusing matanjaJeding jedingé majéjér di duur méjaDitu tiang malajah masukserahYén ada nasib, jedingé pasti kabayah
Di Tonja undaginé masatyaMakarya gerabah sangkaning tresnaDitu tiang malajahApang idupé melah
103
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Sugianto
LUMINTANG MASUNAR GALANGLiaté taén entuk matolihan kauhJineng beton matumpang langité kajujuhDi sisi sing ada tongos maémbon ngalih dayuhDi tengah nang kuasa nudingang tujuh
1999 pinaka saksiSakit ati ngempahang brangtiApi ngabar-abar di kantor bupatiUmah beton puun sami
Lumintang dadiné galangWangunan anyar kajujukangDini ditu tumbuh taru perindangLumintang masunar galang
Taman Kota Dénpasar macahya bintangTua bajang ngruruh liangNgalih peluh nglinderin tanah lapangNgulati dayuh mangda manahé nyegerang
104
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Sugianto
SESAWANGAN SEMAWANGBéné dini di SemawangKapencarMakejang kapejangDi telagané anyarYéhné tis Kija-kija paketistis
Béné sing buin beragSisikné sing buin engkagBéné nglangi binarSisikné masunar
Anaké ané mancing kuciwaYadiastun banehé jaen kabinawaSaru saruanga tekén bénéAné sayan moleh awakné
I Pedanda BakaGedeg iaMakelo mamantra di sisin telaganéSing runguanga tekén bénéI Pedanda Baka makeber ka ambaraKenehné panes bara
105
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Raka Sukmadi
SURYA TÉJA KEMBARIda cokorda madé dénpasarIda padanda madé SidemenPrabu lan wiku atatekén sastraNgulik aksara ngulati lengkaraParas paros sarpanayaTios linggih beda lungguhNanging tunggal hrédayaNemuang suéca lan baktiNgardi rahayu badung ugiSang wiku nata raja rsiSarahina nyurya sewanaNgaptiang jagaté galangNgeripta lelepihanNganutin rasa sasmitaSaking telenging atiWantah kasusilaning budiSida ngentasin segara sangharaTur selampah lakuGuna dusunNandurin karang awakSang kalih saksat téja kembarNyunarin badung ugi pulina baliTios wangsa beda pamargiMacepuk ngerahayuang gumiNitya puja ring hyang ajiTan sida pasah ring sajeroning carittaPinaka suluh patut tuladWaluya sekar wangiTan kalayuan, salantang pamargiSalampah urip
Wrespati umanis matal 2012
106
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Raka Sukmadi
DÉNPASAR HERITAGE Balé kukul Tambang BadungSaksi kalaning nguniPasemetonan Kibarak PanjiSareng Anglurah PemecutanSatsat dasar pengawitKedatuan BadungPemecutan, Dénpasar lan KesimanSida masikianSagilik saguluk magilirDados pamucukNgetangan gumiNgawangun puriNangiang puraKawarisang nanak putuSané mangking sida pangguhTatamian leluhur adiluhungSisan puputan badungKaselametang dados muséumWantah tatujon torisé rawuhDénpasar kasub kasumbungSukerta dayuh landuh
107
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Raka Sukmadi
PUPUTANSoma pon matal 2012 Tongkang Sri Komala uwugKakedeng ka pesisi sanurPunika wantah bantangNgelemigang bungut I WelandaNekepin uled basangMakita nguasa badungNanging Cokorda DénpasarSang ateken ajiWruh ring sasmitaPascat matetengerNyobiahang purwa sangharaIda lescara nekéng tuwasSudira sadia magutin welandaPinaka musuh gumi Lasan mati timbang idupNyakupang lima mayah upetiSameton wargi saur manukSumuyug sareng mebela patiNindihin gumi tanah palekadanSagilik sagulukSalunglung sabayantakaReh rurung idup Lan margi idep sampun matemuNunggal ring kayunTosing satria mahotamaTan ulap déning pipisTan kobér, sura diraSwarga ring tungtunging bedilLampus lanusPuputan!
108
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Raka Sukmadi
IJO GADING CARIK RENON“Ring cariké sane liggahPantunnyané sampun kuningIcétrung ngelah pianak . . . .”Sinom cétrung punika Temon-temon warsa lawasAnggén pangéling-élingCarik renon badung ugiKasub pantun ijo gading Jelih lambih kasumbungKe dura negariAngin ngesisir arisNgetut ipian wong taniArip sejeroning kubu alitKemaon mangkinSami brasta magentosTetangunan beton ageng ngalikGenah penggede ngetangin gumiLipia kawit lali indik Maosang mélanin wong cilikRikalaning kampanyeNanging sesubané subaPrajani buta pramangkin bongolBusan-busan ngaku repotNenten wenten galahMiragi pakrimik rakyatPajeg tanah sayan nincap Margi sayan cupit Kosek nyepit sané alit“Ratu AgungKenken abeté madaye”
109
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Agoes Sutrarama
ANGEN DÉNPASARring jempiring,né sareng nyurat kenangan
cahyan i bulan remrem kalemnuluhang pamargi para umatnemu hyang saraswati, iriki… megurat lawat gedong muséum ri delodné, natah rah ri arep né…
sang ibu mobot katimpalin rabin nyanémuah pianakné alit, mamargi ngiterinlapanganné kocap dumun genahrah meliah, pejah pinaka kusuma wangsa
ketug tangkah mabarung pongahgambelan margapati lan baris tunggalnapiké ati né nunggalring tengahing muséum, para sisya jemet mlajahiriki menyantosang, ibah
kekunang gajah mada mengatehang punyahtanpa daya tan pamitrasarwa pustaka né sida ngalila citatoko buku ri tebén gedong agengsareng metis nunas margia jam ngawai, sawai stata sayaga nglipur lara
sabehé ngansan bungah, tél toyo sané nrébés saking tembok masurat kasihmelusin pipiné manis
110
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
usap tiang antuk semaya seidup sematisekadi daging fi lm né wau keputer irikigedong bioskop dauh margi diponegoro
jempiring,sampunang ical
marga margi pacang kentasin kasihgenah genah kasimpangin malih
ring saraswati titiang nunasdénpasar langgeng lan dirgayusa
111
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Putu Réland Dafi ncy Tangkas
DÉNPASAR MASUNARNyandikalaSuryané mawali ring pascimaAmbunéSada rem-rem nyapuhin guminéCingakin téMetu galang bulané nyunarinYadiastun sunar suryané nilarinCingakin téDamar-damar alit-alit ring margi-margiUmah-umah sada makenyit-nyit sundih-sundihCingakin téDamar montoré kangin kauh maririganKadi kunang-kunang majalan ngungsi genahWarna-warniKadi manik-manik buyar sambeh tan kiranganNgiasin margi, ngiasin peteng gumine tan kapanganDénpasar galang, Dénpasar masunar-sunar makalanganMeled manahéNgiterin ring ambaranéNgatonang swarga ring wenginéWengi Dénpasar, nudut manahé
Buddha Paing Uyé141112
112
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Réland Udayana Tangkas
JEMPIRING PUTIH Miik ngalub Mangubek sakalaSakala niskala manyusub ring harsa adnyana Sinah mangawi bungah ya tan péndah Putih makadi asri Saksat metu hyang mahéswari Maha suci ngebekin ati Asri mangiasin salantang margi Duh, mas putihku Rasa kalulut tuas atinkuMetu kayun jagi mangadekin Meled manah pacang manyumpangin Duh, bungan suarga Metu saking indraloka, pinaka pahyasan para déwata Pinaka pralambang kota mautama Manyupat ring pangider bhuana Ring sor suryané masunaran metuang bayang-bayangMalawat mulat masolah kaampeh-ampehangRasa angob tur liangé sakayang-kayangNgaé buduh tan kapayang Bungan jagat, jempiring putih
buddha-kliwon-matal071112
113
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Réland Udayana Tangkas
DIJA KÉ DOKARÉ JANI?Salantang margi Apit seman badungé sepi Tis. . .Betén punyan kepuhé mangetis Suwung tan ulian katundung Dija ké dokaré jani?Sira ké lakar takonin?Sira sané uning? Apa ké punyan kepuhé?Apa ké jalan aspalé? Apa ké angin ngesirsir, sumilir, tan sadia nyautin?Dija ké dokaré jani? Suwung mangmung manarawang puyungPuyung plungpung sada ngapungApa ké Denpasar kilangan dokar? Apa ké dokaré suba matilar? Apa ké jaran-jarané sampun buyar?Apa ké supir dokaré sampun bubar? Ilang kadi kaanyudang blabarUli monang-maning neked gajah mada nglantur ka puputanOdah-odah masuwunan keranjang mangantiang di sisin jalan mapangenanGuminé jani, liunan montor griang-grieng ngebekin jalanMunyin batis jarané nganteg aspal tusing madingehanJalané ramé tuah tusing ada selahAnggon dokaré ketiplag-ketiplug tur mageriah-geriahApa ké jamané enu nganggoang dokar? Tusing ada genah anggon dokaré matingkah bingarTusing ada galah anggon dokaré ngédéngang sangarDija ké dokaré jani?Dija? dija? dija?
saniscara manis medangkungan 031112
114
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Taro
KEMBUNGAN ANGINAlit-alit pasisi kanginnambung kembungan anginmatembung sapisanliang sapisanliang suryaké liang
Kembungan anginnglayang iingnglayut ngaduluangmakebur makenyungnyaruang takut ulunglinagé suryaké ilang
Kembungan anginnglayang ampehang anginnglayut ke langit pelungnglayut anginé ngepah uli bungutnglembat anginé bedah uli basangnglayut I basang puyungnglembat ngatebénangulunghorééé…..!Liang suryaké liangliang puyungé liang
Dénpasar, 2002
115
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Taro
DON CAMPLUNGDon camplungcingak sira ring sorsirsir anginngelut tangkah, ngilgiltigang warsa mapasahpangkah I sampanmlayar ka tengah
Don camplungcingak sira sané nyurat wénten pawarah anak mlayarnyampuh segara jengah ngurasahderes arus nganyudang sampanngelut angin ngulah ka tengah nyulub ombak mungkah ambahnincap jagat ngulat manah
Malih pidan I sampan mawaliI don camplung nartayangsampun macemplungring segara pelungbanggayang sirepreprepmadakep
Don camplungmakudang bidang sampun kasandangmakudang carang sampun kacadangmlayar I sampanmlayar ngatengahangnapi malih jagi katincap
Dénpasar, 2002
116
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Madé Taro
KACUNDUK PAN JANTUKNuju kacundukmagatra Pan Jantuksuluk subuk bibihnésebet kobet tangkahné
Inget layangan makorot?ditu di muncuk kelampoknyanggol nyangkét nylimur bengongngamaniang tuan insinyur mentang benangngukur ngatrol I klampokkayang bongkol kagayotkagentos beton abot
Tegal jagung genah matembing gayungmasahsah palabungkah puyungpayar-payar kasampet kélangan gotjelinjing pabelat kacakup sértifi katapang élahan tuané main golfApan gunan subaké marebatkadén suba kasambat mapikolihngilih-ngilihin tamu apang demen mabalih
Dipesisi kelodnampi pasih aadcerik-ceriké marerodmakekarang bungan kapadnyuluh ulad-ulad apesananmunuh gremong agoréngankanggoang awaregan
Da Cening ngapak-apakngejuk omang-omang di padang galak
117
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
sing buungan satpamé nganggarang pentungento kocap pasisi gelah anakgenah turisé ngajap-ajak nglincak
Buin apaletansabilang Galungan tukang ébat ngelidin talenankoné aluhan ngarap bizza lan saladBuina nguda tuyuh-tujuh ngedeng peciwatkaden di toko Eng Kwatbir bintang makerat-kerat
Sebet Pan Jantukkobet maundukmakécéh yeh matangangen duk subana“lacuran Cening numadisayan nyelékang guminé jani”
Nuju kacundukkubun Pan Jantukngob tiang ngiwasinhomestay di balé danginbungalow di balé dauhgarase di balé dajadi paon mapangkon-pangkonmagic jar magic comblénder rice cookerkulkas air condition
jejeh bani tiang matakon“Pa, dija Bapa I malinyangkétang piting kau?”
Dénpasar, 2002
118
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Tudékamatra
KUNANG-KUNANG DI LUMINTANGSandikala, sunar surya ilangAngin nyambehang dinginPeteng nabdabangNglintangin Taman Kota Lumintang,ada kunang-kunang tekaNgendih di bibih petengNgalihin apa?Tuara pedas tawangKunang- kunang makeberUli muncuk punyan celagituun ngusudin padang gadangGirang?Tuara seken tawang
Nolihin endih kunang-kunangé ento,abesik ané pedas bakat ingetangAda endih dasa tiban ané liwatDitu, di Lumintang endih api pedih,muunang wangunan kantor pemerintahéPuun….!Ento dasa tiban ané suba liwatMiribké i kunang-kunangnu ngalihin endih api di Lumintang?Tusing karambang baan tiang
Kunang-kunang makeber di LumintangKramané maliang-liangngliwatin sanja nyujuh petengNgantosang panekan kiap paningalanKatimpalin jagung bakar lalah manis
119
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Sebilang peteng setata raméSuryakKedékMasuryak makedék ngakakNelahang sekabulih jagung bakarkanti kenjel bibihné makinyukan
Ngendih bara api di pemanggangan dagang jagungéNgangsan engsap kramané tekéning endih apiané taén muunang wangunan kantor pemerintahé dituPuun…!Dadi taman tongos kramané nyalanang girangDadi lapangan tongos kunang-kunangngendihin peteng asliaban
2013
120
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Tudékamatra
PURNAMA BA DUUR SANURPutih bias pasihSekabedik saru tepukin kedas putihnéPeteng ngingetang pajalan galahNgingetang polos sisin pasihé ipidanSatondén ada wangunan matumpang-tumpang ditu majujukBendéga-bendéga majukungan ka tengah pasihNgejuk bé anggona pajakan dinané buin mani
Dugasé ento, tuah bendéganéané majlawatan ditu di nuju peteng dinanéPurnama, galang di pasihéNepet tilem, sing ada bakat gabagin di peteng sisin SanuréApa buin gulem tan pabulan lan bintang-bintang,peteng dedet tuara ada nungkasin
Ané jani, putih bias pasih Sanuré,diastun peteng tengah lemengé nu pedas tepuk kedasnéSing ada tilem nu rasayang ada dituGulem tan pabulan bintang tuara mapuara apa-apaSing lemah sing peteng setata ramé tepukinDagang jagung, dagang lumpia makacakan sisin pasih Sanuré
Ada sunar ané ngaénang galang sebilang wai,nglintangin tengah lemeng galahéWangunan ané matumpang-tumpang tegeh ento,ngendihin lampu tuara taén abedikGalangné neked masi tepukin nganteg uli Sukawati,Blahbatuh, lan GianyarSajan, diastun tan papurnama,Sanur ané jani tetep galang di tengah lemeng
2013
121
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Tudékamatra
CATUS PATA CATUR MUKATengah wai, liwat tiang di pempatan entoTajeg surya, liu ada anak majujukdi tengah-tengah pempatané ngiterin Patung Catur MukaMahasisya-mahasisya uli makudang-kudang kampuspepes mapupul dituMaorasi, aksi simpatik, ngritik pemerintahNgritik hukum negaranéNgritik bupati, gubernur, nganteg présidénNgritik makejang ané tusing patut
Boya ja pelih buka kétoPatut sajan ento makejang!Nanging, abesik ané pinih patut buin incepangBuka tatwan Catur Muka bisa ada ditu di pempatané entoIngetang, ipidan ditu sing ada Patung Catur Muka majukjukDugasé jaman Wolanda, ané ada ditu tuah matan jamané gedéné ngebekin balé danginApa mirib tetujoné para lingsiré nuunang jamé entolaut nyujukang Patung Catur Muka ditu?
Catur Muka di catus pata Kota DénpasarPinaka pinget para pratisentana kota budayané enéSanghyang Guru, Catur Gophala matangan patpatGenitri, maarti puser makejang ada sig kasucian lan kawisésanéCemeti, maarti kategasan patut dadiang lelampahan sebilang dinaCakra, ngaran sebatek ané nglanggar hukum apang kahukum sepatutnéSungu, ngaran pemerintahé apang masatya tekéning undang-undang
122
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Catur Muka, maprerai patpatKangin, Sanghyang Iswara pinaka kawicaksananKelod, Sanghyang Brahma pinaka tata tentremKauh, Sanghyang Mahadéwa pinaka tresna asihKaja, Sanghyang Wisnu pinaka panyupatan nyujuh kasentosanEnto ané madan pemerintah, Guru WisésaIngetang pesan!
2013
123
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Tudékamatra
PURA JAGATNATHA-MUSÉUM BALI(Dadua ané madampingan, nanging….)
/1/MaseksekMasuksukMacaket di candi bentaréPamedek tangkil ngebekin natar puraPadmasana majukjuk tegeh satmaka ngelingin kramaada Betara di gumi ané nyaga lan ngaksinin solah i manusaTelaga ngiterin PadmasanaTunjung mentik di tengah ning telagaBé-bé nglangi di betén tunjungéAndus dupa, miik bunga, tusing taen pegat dituLeluun canang ngebekin natar pura sebilang dina
MaseksekMasuksukMakosod porod di pamedaléPurnama-Tilem,Galungan Kuningan,Saraswati, SiwaratriTusing taén sepi kramané ngaturang baktiLuh muani, tua bajang, mabusana putih kuningNgebekin natar puraMalajah nawang BetaraNunas ica, nyaduang pikobet idup di kotaNunas pangaksama, nyatuang pelih ané aluh baan ngalih
/2/Sepi jampiSuung mamung
124
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Sing ada ané majlawatan teka macelepPura-puri wewangunane majukjuk sepidi tengah ramén kotanéTusing liu patirunguSaru-saru ada di masan liburan sekolah,tuah murid-muridé dogénBuina langah-langah pesanNguda tusing ada teka mai?Né muséum patut pelalinin!Boya gua di tengah alas madurgama
Sepi jampiSuung mamungBuku tamuné kedasUkiran parasé maong mekodongDi natahné masi tusing tepukin ada leluu makacakanMai ja mai, delokin muséumé!Ajaka dini malajahin babad para Leluhur Baliné nguniBuléléng, Jembrana, Karangasem, Klungkung, Tabanan,Bangli, Badung, Gianyar, Dénpasar, iraga besik diniMadan makawitan tanah Bali
2013
125
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Putu Éka Guna Yasa
SUBAKToyané ening, padiné kuning, sunariné magending,gumatat gumitité macaling palingpetaniné éling. Liang maguyang yadyastun sami kirangDemen makenyem yan tatandurané olem-olem kalem Liang megadang napkala masan endang kukuh teguh pangadegé gedé gangsuhmasanding ring pabuaté tuyuh ngruruh sané dados pituduh, Darma pamaculé sampun mategul kukuh maiket masaet raket ngulati jagaté landuh. sakewala tityang tandruhreh aab jagaté buduhjadmané ngruruh sané aluh sasukat betoné tumbuh mapunduh tanah tegalé di Renon tuh umah sewané nyansan tumbuh wong sunantara landuh petaniné gaduh, duuh, duuh,Toyané puek, padiné berek, sunariné engsek gumatat gumitité lek,petaniné sesek. subaké babak nyebak nungkayak.
126
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Putu Éka Guna Yasa
SAKÉNANPertiwiné matumpuk mapanta gegemukTulya kakia ngulayang kambang ring telenging sagaraGenah para sadaka ngaturang sadanaNgamargiang puja, tantra, yantra, mantra Nglinggayang Ida ring suksma sarira
Nguni Ida sang sakyamuni, Angedon lango ngaruruh kalangen ring genahé punikiNgeton tanggun langité pelung ekung, nyuratang daleming sagarané kalangkungNunggilang sabdabayuidepé ring tungtung magantung ring padaning kung.
Nguni Ida Sang Sakyamuni, mapuja mabakti. Mangkin makinkin para janané nampekinsasampuné pariwisatané kaangkabinalas wanané sami kaangkenin, pura, purana, lan purohitané katinggalin Mugi Sang Sankyamuni sida nyuryanin
127
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ni Kadék Widiasih
SEMAYA RING WONGAYAKantun masasah nututin paliatéSakadi luuné tan kapiaraSambeh, maideran pangguh ring margiMangencegin asing genahNylusup ring selag-selagan tamané asriNylepitang raga, ngaduang uripNatak nadahang kapiolasan asihMinab mangda kasuécaninRing sang kuasan gumiNé meraga wicaksana, pradnyanSemangdé ipun tan kadangsek kadi luunéIcén ipun tekén kauripanKagisian urip mangda enteg mamargaTuah rarapan semaya mapupul irikiKantun kapendem, karaksa, kadaluwarsaSemaya ngambiar majampi-jampiNgulah ngenah kadén élahNgentungin semita amonto genepTiang mendep diastun nyanggupinDepang, semayané mayang di tanggun lidahé
128
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ni Kadék Widiasih
GURIT RING DÉNPASARTukang gurit nampakang geritTiang linglung tan pabayuMapuara nguci suarané seebTan paarti ngamurti wacanaDiastun wantah rarambanganSaking suksma né tamis kepurIriki waluya pangguh panglipurNgampakang sarin manahSaking gurit-guritanTiang majeritanMatur uning ring maha buana.
129
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I G N Wiriawan
KERTALANGUTungtunging Dénpasaré kangin..Tongosné ngulangunin..Kekayonan masanding tanpa tanding..Boya gunung boya segara..Nanging budayané mabudi..Ditu makejang kasobyahang..Malaib ngalintang sambilang nembang..Tongos malelanguan..Apang mabudi kerta..Sangkaning langu ngulangunin..Kerta mapuara kerti..Kerta langu..Langité matembang girang..
130
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
I G N Wiriawan
KA DÉNPASAR: (Mani Puan Tatujoné Apang Tusing Magrudugan)
Magrudugan.. Makejang buka gancang Nuju paling diwang Apang nemu galangTatujoné Nyambung urip Ngulah arip Kéwala apang tusing gudipKa Dénpasar Mabekel gina Apang maguna Anggon sasanaApang Tusing Ngadokang pongah Apa buin punyah Sinah mabudi tawahMani puan Ajiang Lestariang Eda alihanga dagang Apang buka I bintang Dénpasaré ngawinan petengé galang
131
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
PANGAWII Madé Suarsa. Dosén Sastra Indonésia, Fakultas Sastra UNUD puniki
embas ring Gianyar 15 Méi 1954. Ngantos mangkin, sampun ping kalih ngamolihang Penghargaan Sastra Rancagé, ring warsa 2004 antuk pupulan puisi “Ang Ah lan Ah Ang”, raris ring warsa 2006 antuk pupulan puisi “Gedé Ombak Gedé Angin”. Ipun taler sampun ngamedalang makudang-kudang buku, minakadi “Ang Ah lan Ah Ang”, Pupulan Puisi Bali Anyar (2004), Kunang-kunang Anarung Sasi – Pupulan Puisi Bali Anyar (2007), taler sané pinih anyar pupulan cerpén “Nguntul Tanah Nuléngék Langit” (2013). Nénten ja indik sastra Bali modérn kémanten, taler ipun ngripta makudang-kudang sastra Bali klasik, minakadi Prastanika Parwa lan Swargarohana Parwa (1999), Geguritan Sastrodayanan Tattwa, Geguritan Kanakaning Kanaka (2008).
I Gdé Nala Antara. Alumni sastra Bali UNUD puniki embas ring Désa Seraya Karangasem, 26 Maret 1962. Né mangkin dados dosén taler ketua jurusan sastra Bali UNUD. Seneng mareriptan sadawegé kantun dados guru ring SMP taler SMA ring Karangasem (1987-1990). Santukan uratianyané ring basa Bali, ipun kajodi dados ketua Badan Pembina Bahasa, Aksara, dan Sastra Bali, taler wakil ketua Ikatan Dosén Budaya Déerah Indonésia (IKABUDI)
Agung Wiyat S Ardhi. Embas ring Gianyar warsa 1946. Dané taler kasumbung dados pragina Drama Gong. Ngamolihang hadiah sastra Rancagé warsa 2001 antuk cakepan mamurda “Gending Girang Sisi Pakerisan”. Taler ngamolihang hadiah sastra Rancagé warsa 2010 antuk bhaktin dané nyobiahang sastra Bali modern maring para yowana lan parajanané.
Putu Ari Kurnia Budiasa. Embas ring Dénpasar 18 Agustus 1995, né mangkin sampun muputang ngaruruh kawruhan ring SMA Negeri 3 Dénpasar. Ipun sampun seneng ngawi sastra saking SMA taler aktif pinaka aktivis HIV AIDS kota Dénpasar. Ring warsa 2013 pinaka pemenang I lomba cerpén kota Dénpasar, taler molihang juara II lomba cerpén Pésta Kesenian Bali sané kaping XXXV.
Luh Yési Candrika. Embas ring Dénpasar, 20 Oktober 1990. Ipun wantah alumni Jurusan Sastra Bali UNUD. Sadina-dina mangkin dados
132
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
guru basa Bali ring SMP taler dados pembina sastra. Makudang-kudang reriptané sampun naenin munggah ring rubrik Bali Orti. Taler dados silih tunggil pangrémba ring dialog sastra Purnama Badrawada ring Pura Jagat Natha Dénpasar.
Déwa Ayu Carma Citrawati. Embas ring Getakan, Banjarangkan Klungkung, 24 Fébruari 1990. Sané mangkin dados guru basa Bali ring SMP Negeri 3 Dénpasar. Ring warsa 2007 ngrereh gelar S1 ring Jurusan Sastra Bali, Fakultas Sastra UNUD. Saking SMA sampun seneng makarya reriptaan marupa puisi miwah cerpén. Reriptaan marupa puisi miwah cerpén mabasa Bali sampun naenin munggah ring rubrik Bali Orti Koran Bali Post.
I Gdé Dharna. Embas ring Sukasada 27 Oktober 1931. Namatang pendidikan ring SMA Bagian C Singaraja warsa 1955. Dané taler kasumbung dados pencipta lagu. Naenin makarya dados pegawai Kantor Departemen Perdagangan Buleleng, Ketua Harian Museum Buleleng (2002-ngantos mangking). Naenin dados anggota DPRD Buleleng (1964-1965). Karya sastra sané sampun kawedar, “Kobarang Apiné” (pupulan naskah drama lan puisi, Buratwangi, 1990). “Perang Bali” (pupulan puisi, Balai Bahasa, 1999). “Léak Mecelek” (pupulan puisi, Balai Bahasa dan Buratwangi, 2001). Ngamolihang penghargaan Dharma Kusuma (1980), Wija Kusuma (1981), Rancagé (2000). Taler polih Widya Pataka saking Gubernur Bali antuk buku mamurda “Dasa Tali Dogén”.
Ni Madé Ari Dwijayanthi. Embas ring Tabanan 21 Agustus 1988. Seneng ring sastra Bali saking SMA kantos ngelantur ngeranjing ring Sastra Bali UNUD warsa 2006. Naenin dados pangrémba ring Bali Orti ngantos warsa 2012. Sampun makarya makudang-kudang puisi taler cerpén sané mabasa Bali taler mabasa Indonésia. Né mangkin dados wartawan ring Pos Bali ngrémba rubrik Média Suari pinaka silih sinunggil rubrik mabasa Bali sajeroning média massa sané wénten ring Bali.
Nyoman Tusthi Éddy. Embas ring Dusun Pidpid, Abang, Karangasem, duk tanggal 12 Désémber 1945. Tamat Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan (FKIP) Singaraja jurusan Bahasa dan Sastra Indonésia warsa 1969. Lianan dados guru taler masesuratan luir ipun; puisi, cerpén, esai,
133
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
kritik nganggén basa Bali lan basa Indonésia. Ngamolihang hadiah sastra Rancagé warsa 2004. Ngamolihang piagam Memajukan Sastra Bali Anyar saking Sabha Sastra Bali warsa 1999.
I Gusti Putu Bawa Samar Gantang. Embas ring Tabanan 27 Septémber 1949. Ngawit nyurat susastra Bali anyar lan Indonésia, warsa 1968 dugas ngeranjing ring SMA Tabanan. Nagingin siaran ngwacén puisi ring RRI, Menara Studio Broadcasting, Casanova lan Kini Jani Tabanan. Lunga ka Dénpasar saking Tabanan satata ngalinggihin sepéda ontél. Ring Tabanan ngwangun Sanggar Pelangi 1976 – sané magentos aran dados Sanggar Sastra Remaja Indonesia (SSRI-Bali) – sané nglimbakang sastra Bali modérn lan Indonésia ring sisya SD, SMP, SMA/SMK lan anom-anomé sané oneng susastra. Warsa 2001 polih penghargaan Cakepan saking majalah Sarad. Warsa 2003 ngamolihang hadiah Sastra Rancagé. Warsa 2012 ngamolihang penghargaan Widya Pataka sakéng Gubernur Bali antuk buku mamurdha Léak Kota Pala.
Pandé Kadék Juliana. Embas ring Taman Bali, Bangli tanggal 16 Novémber 1986. Lulusan Sastra Bali Univérsitas Udayana puniki sampun aktif ngripta sastra sadawegé kantun dados mahasiswa. Akéh sampun reriptan ipuné sané munggah ring Bali Post. Naenin dados Ketua Senat Fakultas Sastra UNUD, sané mangkin dados pegawé Departemen Agama RI ring Jakarta.
IBW Widiasa Kenitén. Pengawi sastra Bali modern sané embas ring Karangasem 20 Januari 1967, pinaka silih sinunggil pangawi sané rajin pisan ngamedalang cakepan marupa pupulan puisi taler cerpén. Ngamolihang Sastra Rancagé ring warsa 2006 antuk pupulam cerpén “Buduh Nglawang”. Akéhan kakawian ipuné mijil ring media minakadi Buratwangi, Canang Sari, taler Bali Orti.
DG. Kumarsana. Pengawi sané aktif ring sastra Indonésia puniki embas ring Dénpasar, 13 April 1965. Sampun akéh reriptan ipuné sané munggah ring média masa, minakadi ring Nusa, Gema Karya, Sumut Pos, Bali Post, taler Buletin Jejak. Buku sané sampun kamedalang inggih punika “Senggégér” (2010) taler “Komédi Birokrat” (2010). Né mangkin ipun jenek ring Péngsong, Dusun Tegalwaru, Labuapi Lombok.
134
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
IDK Raka Kusuma. Pangawi sané embas ring Klungkung 21 Novémber 1957 sampun seneng nyurat sastra saking ngawitin dados guru ring sekolah dasar. Yadiastun ring pangawitnyané ipun nyurat reriptan ring basa Indonésia, nanging selanturnyané akéhan ipun nyurat ring basa Bali. Raka Kusuma pinaka silih tunggil pangremba ring Sanggar Buratwangi. Ring warsa 2002 taler 2011 ngamolihang Sastra Rancagé antuk baktin ipun ring pangembangan sastra Bali malarapan antuk Majalah Buratwangi. Ngamolihang Penghargaan Widya Pataka saking Gubernur Bali warsa 2012. Cakepan sané sampun kamedalang minakadi Lontar Rograg (1991), I Balar (2006), taler Ngambar Bulan (2006).
I Nyoman Manda. Pénsiunan guru puniki sampun seneng ngulik sastra saking warsa 1961 daweg kantun ngranjing ring Singaraja. Embas ring Banjar Pasdalem Gianyar duk 14 April 1938, ipun ngawitin dados pangawi antuk makarya puisi sastra Indonésia sadurungé ngawi nganggén basa Bali. Cerpén taler puisi ipuné akéh mungguh ring Harian Merdéka, Suara Karya, Bali Post, taler ring harian Nusa. Kantos warsa 2013, ipun sampun ngamedalang 80 cakepan marupa pupulan puisi, pupulan cerpén, roman, novél, muah drama Bali modérn. Ngamolihang penghargaan Sastra Rancagé ping 3, duk warsa 1998, 2003, taler ring 2008.
Ida Bagus Surya Matra Atmaja. Alumni Jurusan Sastra Bali UNUD puniki embas ring Sibetan, Bebandem Karangasem, 13 April 1986. Né mangkin sampun dados guru basa Bali ring SMPN 4 Tegallalang. Seneng ring sastra sampun saking SMA utaminnyané téater, nika mawinan ring warsa 2003-2004 dados ketua téater Kertas SMA 1 Amlapura. Daweg ngranjing ring Fakultas Sastra taler sareng aktif ring Téater Poerbatjaraka (dados ketua 2006-2007). Ring warsa 2005. sareng téater Raka Rai pentas mewakili Bali ring Taman Ismail Marsuki.
I Wayan Paing. Embas ring Désa Pakraman Gulinten, Désa Bunutan, Abang, Karangasem tanggal 06 April 1983. Sané mangkin makarya ring SD Negeri 6 Bunutan. Ngawit malajahang déwék ring sastra daweg SMA antuk binaan IDK Raka Kusuma ring kegiatan ékstra sastra SMAN 2 Amlapura warsa 1999 ngantos warsa 2001. Ngamolihang sutradara Terbaik II ring Féstival Téater IKIP Negeri Singaraja warsa 2003. Cakepan sané sampun kamedalang “COR” warsa 2009 lan Gancaran Mersun warsa 2012.
135
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Ida Bagus Gdé Parwita. Embas ring Désa Tihingan, Klungkung tanggal 19 Nopémber 1960. Guru ring SMP PGRI lan SMA Pariwisata PGRI Klungkung. Ngamolihang juara kaping siki penulis ésai mabasa Indonésia sajebag Bali ring Balai Bahasa Dénpasar warsa 2001. Juara kaping tiga penyurat tembang Puputan Klungkung warsa 2001. Juara kaping siki penyurat tembang Puputan Klungkung warsa 2002. Ngamolihang Widya Pataka saking Gubernur Bali warsa 2009 antuk buku pupulan puisi Bali mamurdha “Wayang”.
Ida Bagus Rai Putra. Embas ring Tanah Pidada Sengguan Klungkung, gumanti oneng masurat-suratan. Pingajeng sajroning nyurat cerpén kalih puisi. Saking dados siswa SMA I Klungkung sampun ngasuh Mading (Majalah Dinding), sesampuné kuliah ring Sastra Bali Fakultas Sastra Unud, nagingin sesuratan ring Majalah Kanaka, Manguri, raris lintangan ring 10 masa (warsa 1987 – 1998) dados wartawan anggota PWI Bali, ngasuh SKM Karya Bakti. Makatah karya puisi sané kawangun nyabran ngaminggu ring Mingguan Karya Bakti, santukan ida dados “gawang” rubrik Bakti Remaja Bakti Budaya, maprakanti sareng Umbu Landu Paranggi.
I Dewa Gedé Windhu Sancaya. Embas ring Tabanan, 27 Oktober 1960, tur sampun magenah ring Dénpasar warsa 1960. Saking kari masekolah ring SMPN 1 Dénpasar sampun seneng ngaryanin sesuratan marupa karya sastra sané kaunggahang ring majalah dinding sekolah. Kasenengan nyurat sastra miwah main drama modérn nglantur rauh ring SMAN 1 Dénpasar miwah ring mahasiswa Fakultas Sastra Unud Jurusan Basa lan Sastra Bali warsa 1980-an. Polih taler masikian sareng Téater Poliklinik pimpinan Abu Bakar, Téater Kampus Unud miwah ngaryanin Club Studi Téater Fakultas Sastra Unud sané ngwentenang pementasan drama “Di Bawah Bulan” keliling Bali lan Lombok warsa 1983.
Siosan ring nyurat sastra Bali anyar, Windhu Sancaya taler nyurat sastra Indonésia modérn, mrupa puisi, cerpén lan drama, miwah esai. Karya-karayannyané polih kaunggahang ring surat kabar Bali Post, Nusa Tenggara (Nusa Bali), Simponi, Kompas, Cintamani, Warta Hindu Dharma, Orti Bali, lan sané tiosan. Naenin polih juara ngaryanin cerita péndék, drama lan puisi, sané keselentarayang olih Pémda Bali, Listibiya Bali lan Univérsitas Udayana. Ring warsa 1980-an sering nagingin acara drama ring TVRI Dénpasar. Taler naenin polih juara penulisan artikel Pésta Kesenian Bali warsa 2000. Naenin taler dados juara pinaka aktor
136
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
lan sutradara drama terbaik Porseni Mahasiswa Unud warsa 1981.Silih sinunggil cerpénnyané sané mamurda Dark Sky over the Village
sareng kapupulang ring pupulan satua bawak mabasa Inggris: Bali Behin the Seen. Karya sastra Bali pakaryannyané kapupulang ring kembang rampé sastra Bali, sekadi Puyung (1981), Ngayah (1982), AI (1983), Gending Pangapti (1984), Crakian (1996). Warsa 2004 ngamolihang Hadiah Sastra Rancagé, saking “Ajip Rosidi Foundation”, antuk pupulan Puisi lan Cerpén Bali modérn sané mamurda Coff ee Shop. Saking warsa 1986 kamanggehang dados dosén ring Jurusan Sastra Bali Fakultas Sastra Univérsitas Udayana rauh mangkin.
I Madé Sanggra. Pengawi sané embas ring Gianyar duk warsa 1926 puniki, pinaka silih tunggil pengawi senior sané paguh nindihin sastra Bali modérn. Ngawitin ngripta sastra Bali modérn duk warsa 1970 antuk nyarengin sayembara taler dados juara ring sayembara punika antuk cerpén Katemu ring Tampak Siring. Cerpéné puniki taler kadadosang lakon arja olih Prof. Dr. I Wayan Dibia daweg Pésta Kesenian Bali (PKB) 2005. Pupulan puisi Kidung Républik (1997), ngamolihang Penghargaan Sastra Rancagé ring warsa 2008. Pupulan puisi puniki pinaka pupulan puisi sastra Bali modérn sané kapertama ngamolihang Penghargaan Sastra Rancagé.
I Gusti Gedé Djelantik Santha. Djelantik Santha punika wastan ipuné sané sampun kasub ri sejeroning para sastrawan ring Bali. Embas ring désa Selat Karangasem 12 Agustus 1941, seneng ngripta sastra daweg kantun masekolah ring Sekolah Rakyat (1949). Djelantik Santha sampun makarya makudang-kudang puisi, cerpén taler novél sané mabasa Bali. Novél ipun sané mamurda Sembalun Rinjani ngamolihang penghargaan Sastra Rancagé duk warsa 2002.
I Madé Sugianto. Embas ring Lodalang, 19 April 1979 nemonin dina Sugihan Jawa; Wrespati Wagé Sungsang. Nika mawinan mémé bapané ngaryanin aran nganutin dina sugianné ento dados Sugianto. Ring warsa 2007 ngwangun utsaha Majalah Ekspresi, ipun dados pemimpin redaksi. Warsa 2009 ngawitin nyurat sastra Bali modérn. Ring warsa punika taler ngwantu pangawi mabasa Bali ngamedalang buku antuk terbitan Pustaka Ekspresi. Warsa 2012 lan 2013 ngamolihang hadiah sastra Rancagé majeng ring utsahan danéné nglimbakang sastra Bali modérn tur novel alit mamurda Sentana. Sané mangkin makarya dados
137
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
wartawan ring Harian Umum NusaBali. Meneng ring Banjar Lodalang, Désa Kukuh, Marga, Tabanan.
Raka Sukmadi. Embas ring Dénpasar duk warsa 1957. Alumni Fakultas Sastra Unud puniki sampun seneng ring sastra sedaweg dados mahasiswa. Né mangkin sampun purna bhakti saking Dinas Kebudayaan Provinsi Bali.
Putu Agus Sutrarama. Embas ring Marga 9 Fébruari 1984. Malajah nyurat sastra Bali modérn kala ngranjing ring SMAN 2 Tabanan. Kalih cerpén sané kasurat daweg ngranjing ring SMA, raris kamuat ring Wiyata Mandala (Bali Post) mamurda “Kenangan Manis” dan “Keliab Kalung” warsa 2004. Ring warsa 2003, reriptan dané marupa satua bawak muang artikel bertema Bali katerjemahang tur kasurat ring Bali Travel News (Bali Post). Daweg punika, dané nyurat susastra nganggén bahasa Indonésia. Sasukat Bali Orti kamijilang marupa sisipan olih Bali Post, dané malih ngrenjit ngripta karya basa Bali modérn marupa satua bawak, gancaran, muang paparikan. Ngamedalang cakepan mamura Bulan Satwak warsa 2013.
Putu Reland Dafi ncy Tangkas. Embas ring Dénpasar 23 Januari 1988. Né mangkin meneng ring Jalan Gunung Lebah I Gang I No. 5 Tegal Harum, Dénpasar. Kantun ngeranjing ring Pascasarjana Univérsitas Udayana Program Studi Lingusitik. Ngawit ngripta sastra Bali modérn saking warsa 2010, nyarengin ring rubrik Bali Orti Koran Bali Post.
Madé Reland Udayana Tangkas. Embas ring Dénpasar, 25 Maret 1990. Né mangkin meneng ring Jalan Gunung Lebah I Gang I No. 5 Tegal Harum, Dénpasar. Kantun ngeranjing ring Pascasarjana Univérsitas Udayana Program Studi Lingusitik. Ngawit ngripta sastra Bali modérn saking warsa 2010, nyarengin ring rubrik Bali Orti Koran Bali Post.
Made Taro. Embas ring Dénpasar duk warsa 1940, ipun sampun seneng ring kasusastraan saking dados guru ring SMA 2 Dénpasar. Ring warsa 1988 ngamolihang Penghargaan Adi Karya saking Ikatan Perusahaan Penerbit Indonesia (IKAPI). Rauh mangkin sampun ngamedalang makudang-kudang buku pupulan satua lan gending raré, santukan banget uratian ipuné ring kawéntenan satua Bali lan plalianan tradisional Bali. Ring warsa 2005 ngamolihang Anugerah
138
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
Sastra Rancagé antuk utsaha ipuné ngalimbakang basa lan sastra Bali. I Madé Taro taler dados guru ring sekolah ring Darwin, Australia. Ipun taler madué Sanggar Kukuruyuk sané dados genah ipuné ngamargiang swadarma pinaka guru pengajian ngajahin alit-alit ring plalianan tradisional Bali.
Tudékamatra. Wastan sujatinnyané I Putu Gedé Raka Prama Putra. Embas ring rahina Anggara Kliwon Tambir 18 Désémber 1990. Meneng ring Désa Kemenuh Sukawati Gianyar. Ngawitin malajah ngripta daweg kari masekolah ring SMAN 1 Blahbatuh. Sané mangkin dané kantun dados mahasisya ring FE Univérsitas Mahéndradatta. Reriptannyané sané marupa puisi, gancaran, lan cerita cutet mabasa Bali kalih Indénesia, sampun naenin munggah ring Bali Orti, Bali Post, Majalah Ekspresi, miwah ring Denpost. Pupulan sané sampun medal mamurda Padang Tuh warsa 2013.
Putu Eka Guna Yasa. Embas ring Selat Tengah, Susut, Bangli, 6 Januari 1990. Ipun wantah alumni ring Jurusan Sastra Bali Fakultas Sastra UNUD. Sadina-dina makarya ring Unit Pelayanan Téknis Lontar Univérsitas Udayana, sinambi nglanturang ngruruh kawruhan ring Magister Linguistik Pascasarjana UNUD. Seneng ring nyurat reriptan indik basa, aksara, muah sastra Bali saking SMP. Makudang-kudang rariptané naenin kaunggahang ring rubrik Bali Orti. Né mangkin nyarengin dados pangrémba ring rembug sastra Purnama Badrawada, taler dados penggagas UKM Kesenian Satyam Siwam Sundaram Fakultas Sastra UNUD.
Ni Kadék Widiasih. Embas ring Banjar Magetelu, Desa Tista, Kecamatan Abang, Karangasem duk tanggal 14 Juni 1984. Ipun malajah marariptan ngawit warsa 2007, kakawian ipun nganggén basa Bali. Rariptan ipun ngawit mijil ring média Bali Post marupa puisi lan Gancaran, saking bulan Novémber 2007. Taler kawedar ring Pos Bali.
IGN Wiriawan. Embas ring Carangsari duk warsa 1989. Alumnus Fakultas Sastra UNUD, sané mangkin pinaka tenaga kontrak Dinas Kebudayaan Provinsi Bali ring Perpustakaan Lontar.
139
Pupulan Puisi Bali Modérn Dénpasar lan Don Pasar
PamipilI Gedé Gita Purnama Arsa Putra. Embas ring Dénpasar, 29
Oktober 1985. Gedé namatang pendidikan sarjana ring program Bahasa dan Sastra Bali Univérsitas Udayana warsa 2008. Raris nglanturang pascasarjana ring konséntrasi Wacana Sastra Jurusan Linguistik Univérsitas Udayana. Oneng nyurat puisi, cerpén lan esai ngawit SMP. Pakaryannyané kawedar ring makudang-kudang media, luiré: Bali Post, Wiyata Mandala, Canang Sari lan Satua.
I Nyoman Darma Putra. Embas ring Dénpasar warsa 1961. Namatang pendidikan sarjana sastra Indonésia ring Fakultas Sastra Univérsitas Udayana warsa 1985. Program master ring Univérsity of Sydney warsa 1994, lan program doktor ring The Univérsity of Queensland warsa 2003. Ngawit warsa 1986 ngantos mangkin, dané dados dosén ring almamaternyané. Sampun ngawedarang makudang-kudang artikel ring jurnal internasional, kalih cakepan sane utama makadi Tonggak Baru Sastra Bali Modérn (Dénpasar: Pustaka Larasan, 2012 (2010;2000) lan A Literary mirror; Balinese refl ections on modernity and identity in the twentieth century (Leiden: KITLV Press, 2011).
A.A. Ngurah Oka Wiranata. Embas ring Dénpasar 28 Novémber 1969. Ngawit SMP sampun madué kaonengan dados pangawi. Kaonengan nyurat sastra kalanturang daweg kuliah ring Fakultas Sastra Univérsitas Udayana ngantos mangkin. Kalih cakepan sampun prasida kapuputang nganutin swaginanyané sakadi Menjadi Penyiar (2006) lan Kumpulan Opini : Tradisional Vs Modern (2011).